1933-Mimaride His Ve Mantık, Sami Nacaroğlu

7/23/2019 1933-Mimaride His Ve Mantık, Sami Nacaroğlu

http://slidepdf.com/reader/full/1933-mimaride-his-ve-mantik-sami-nacaroglu 1/3

i m a r î d e h i s v e m a n t ı k

i m a r a c a r o ğ l u S a m i

S an ' a t ı n gayes i n i her dev i r ken d i is t eğ i ne

gö r e t ar i f e ç a l ış t ı. D eğ i ş e n ş ek i l le r e r ağm en s an ' -

a t k â r d e ğ i ş m e d i . M e v z u ' a r ı m u h i t in i n m a h s u l ü

o l d u . B i r c ü m l e il e s a n ' a t k â r d u y d u ğ u n u d u y u r a n

ad am dı r . E v ve l â h i s s e t m ek s onr a h i s s e t t ir mek .

Bu hissin i fad es i de en kar ış ık şekl ini m im ar îd e

bulm uştu r . Ha ri c î tes i r ler in ne g ibi i s t ihale ler le

taşta , ağaçta şeki l a ldığ ının i zahı müşküldür .

San'at his lere his ler de tahteşşuura bağl ıdı r .

Bu teessür ler in tahteşşuura bi r leşt ikten sonra yeni

b i r k i s ve i le ç ı k ış l arı od un u kâğ ı da t ahv i l eden

f a b r i k a y a h u t ç i ç e k t e n b a l y a p a n a r ıy ı g ö l g e d e

b ı r a k a c a k m u a d d a l i y e t t e d i r .

Ç o k m u h t e r e m b i r h o c a m ı z b i r b a h i s t e n e

yapt ı l ar d i ye mi s o r uy or s un uz . N ey i y ı k t ı la r d i y e

s o r m a l ıs ı n ız d i y o r d u . T e k â m ü l e s k iy i y ı k m a k l a

baş l ı yor .

M e m l e k e t i m i z d e m o d e r n m i m a r î c e r y a n l a r ı -

nın ne zaman başladığının tesbi t i tar ihin vazi fes i

o l sa d a b u r a d a b i r k a ç s ö z s ö y l e m e k t e p e k m e v -

s imsiz deği ldi r .

S an ' a t t a t ekâm ül t edr i c î mi , ha ml ev î mi

o l u r . B u n u n m ü n a k a ş a s ın ı y a p m ı y a c a ğ ı z . S a n ' a t -

kâr her ş ey den e vv e l c em i ye t i n ve mut i n i n mal ı -

d ı r . S an ' a t k âr mı c em i ye t i yüks e l t m e l i , c em i ye t i n

yüks e ' mes i l e mi s an ' a t kâr yüks e l me l i . B u da ayr ı

ko c a b i r bah i s , f akat ş u mu hak ka k k i bun l ar y ek -

diğer ine çok s ıkı bağlar la bağl ıdı r . Belki her iki s i

de o l u yor . F ak at mu hi t i nde n pe k ayk ı r ı g i d en

s an ' a t kâr l ar ı mu hi t t ak i p e t m i yor . T ü r k m i ma r l a -

r ı n ı n yen i mi mar î de henüz be l l i baş l ı b i r e s e r vüc u -

d e g e t i r e m e m e l e r i n i n b i r ç o k m ü h i m s e b e p l e r i m e -

y a n ı n d a k ö h n e zi h n iy e t le r le m ü c a d e l e y e m e c b u r

ka l mal ar ı da z i kr e ş ayand ı r . K l âs i k d i ye be l l ed i k -

l er i t ar z dan va z g eç i p der ha l yen i y i ben i ms e y i -

ve r me l er i i ş t i yak l ar ı n ı n ş i dde t i n i gös t e r mes i i t i ba -

r i le sayan ı dikkatt i r .

K l â s i k m i m a r î d e s a n a t t e r b i y e s i ; t e n a s ü b ü ,

mü t enas i p d i ye be l l e t i l en ş ek i l l e rl e öğr e t me kt i .

B i l âhar e bu haz ı r e l emanl ar ı b i r a r aya ge t i r mekl e

k o m p o z i s y o n a ç a l ı ş ı l ı r d ı . G ö z m o d ü l l e r e a l ı ş t ı r ı -

l ır . Za r i f b i r sütunu n kutr i l e i r t ifa ı a ras ın dak i

n i s be t , ko l on l ar ar as ı ndak i aç ı k l ı ğ ı n ka ç m od ül

o l ac a ğ ı f r on t on un mey l i n i n nas ıl ç i z i l e c eğ i , t e z y i -

nat ın binaya nisbet hangi tarz lar ın nereler inin ne

g i b i ş ek i l l e r l e t ez y i n ed i l e c eğ i i l âh . ka i de l e r l e b i r -

l ik t e göz ün t e r b i yes i e s as t utu l ur. Mi m ar gö z ü m

ş ur ada b i r ş ey i s t i yor der s e o r aya ne ş ek i l de t ez -

y i n a t g i d e c e ğ i d e z a t e n m u a y y e n o l d u ğ u n d a n

yer l e ş t i r i ver i r d i .

B u ka i de l e r o kadar t e ş mi l ed i l mi ş t i k i s ade -

l ik , d in î his ler, ha f i f l ik , az am et , haşy et , ne ş ' e ,

ku vv et , g ib i his ler in i fa de şeki l l er i b i l e taay yün

et t i . C i dd î b i r mabed i n dor i k t ar z ı nda o l ab i l e c eğ i

g i b i s ade l i ğ i a r z u ed i l en b i na l ar d a bu t ar z âde t

o l d u . K o r e n t i y e n i n z a r a f e t i n d e n g e r e k r o m e n d e k i

az amet ve i h t i ş amı ndan go t i ğ i n e s r ar ı ndan i s t i f a -

d e m o d a o lm u ş t u . G ö r ü l ü y o r ki b u fa a l i y e t b i r

t a k ı m k a i d e l e r t a h t ı n d a c e r e y a n e d i y o r d u . K a i d e -

l e r e b a ğ l ı k a l m a k h e m z o r h e m k o l a y d ı r . Z o r l u ğ u

b u n l a r ı n h a r i c i n e ç ı k m a n ı n k a b u l e d i l m e m e s i k o -

l ay l ı ğ ı i se i c a t mec b ur i y e t i n den var e s t e ka l ı n ı na -

s idi r . Bu şeki l l er in delâlet et t ikler i mâna as ı r larca

kab ul edi legelm işt i r . S i rayet z ihniyet i i l e b i zc e de

kabul ed i l i ve r i r .

Esası takl i t o lan bu çal ı şma takl idi b i l e ta -

m a m y a p a m a m a k t a d ı r . Z a m a n ı m ı z ı n i h ti y a çl a rı

ve ma l z em es i o kad ar değ i ş t i k i anc a k yaş ad ı k -

l a r ı devr e uygun ge l en t ar z l ar kopya b i l e ed i l e -

m e m e k t e d i r . F a k a t s a n ' a t b u m u ? S a n ' a t in b u

o l m adı ğ ı n ı her kes i ti ra f ed i yor .

Y en i mi mar î i s e mot i f l e r i n t e r k i b i l e vüc ude

g e l m i ş d e ğ il d i r . T e k b a ş ı n a m â n a i f a d e e t m i y e n

b i r ko yu mus t at il ( pe nc er e ) n i n aç ı k b i r mu r ab ba

i ç in e k o n u l u ş i l e y e k d i ğ e r i n e m ü n a s e b e t l e r i n d e g ü -



zell ik aranıyor. Bu bir araş tırma dır. B un da m u -

vaf fak o lmak bin kat güç ve herkes b ir i cada mec-

bur. icat ise zengin bir mu ha yy elen in ma hsu lü

ayni zamanda hissi se lim sahibi o lm ağ a va bes te -

dir . Bir taraftan vüc ud e ge lm iş eserlerle m uh ay-

yelemizi zenginleştirirk en onlar ı asla k op y e et mi-

yerek yaratmıya me cbu ruz . Çü nkü yeni mim arî

kopye edi lemez . He yet i um um iyenin ah engi b i -

nayı aynen nak letm ekle b i le muh afaza edi le me z .

Modern eser muhit i le mâna al ı r . Muhite yabancı

kalması onu n kıym etini çok düş ürec ektir .

Y e n i m i m ar î de b i nanı n m aksad ı na e n uygun

olması şarttı r. Çal ışm a, ye me k, uyuma , ok um a,

eğlenme, oyun için ayrı lan yerlerin i lk düşüncesi

maksada tevafu kud ur. Bu mese ley i temin i ç in g e -

rek b izden evve lk i lerd en m iras kalan tecrü bele -

rini ve gerek se ken di his v e m antık imizi kulla nı-

yoruz . Tarih mimarî ve nazariyat ı mimariye b ize

ancak bu tecrü beler den al ınan dersleri öğret i r .

Ta ki biz de işe ye ni de n ba şlıya rak hatalara di iş-

miye lim ve yeni b i r şey i cat ed iyo ru m diy e eski -

leri tekrar e tmiye rek m esaimiz i bul du ğu m uz no k-

tadan iler le tmeğe has rede l im .

Şu halde m imarîn in i l im taraf ının gayesi ta -

ayyün etmiş o lu yor . Bu ki fayet ed ece k midir .

Hayır . Ni tekim iht iyaçlarımız ın daim î ta ha vvü 'ü-

ne karşı nazariya t tesbit edil miş şek ilde da im a

kitapta kalm akt adır . Bu gün yaz ılan bir eser bi le

şâmil b ir ki fayette deği ld ir . Çü nkü mah al l îd ir ,

umumî o lam ıyor, ih t iyaçlarımız ın her gün de ğiş-

mesinden daha mühim o larak ikl im, muhit , se -

viyyei içtimaiye hattâ malzemenin ayrı ayrı oluşu

tasniflerini gü çleş tird iğin den f ikir anc ak ye rin de

kıymet kazan ıyor . Ne wy or k gratsiye l ler inin Istan-

bu ida m ânas ı yo ktur . L e Co rbus i e r Ce m i ye t i A k -

vam binası konk uru nu kaza nam amışt ı r . S ize be -

ton pencere ya pa yım ders eniz bur ada gülerler .

Am e r i kada ya l n ı z şe f f a f cam dan e v yapt ı ran s i v -

ri akıl lı lara rast gel inebil ir . Bütün bu nlar ma ha ll î

kanaatlar ve iht iyaçlar mahsu lüdür. Bunlara rağ-

men mima rlığın i l im tarafını ihm al etm ek te

kimsenin ak ' ına ge lmemel idir . Yine diyebi l i r iz ki

bu şartlardan bir id ir . Fakat mima rl ık da , bu nd an

ibaret değildir.

Fransada bir s inema binası yapı ld ı . Bunda

fikir yenil iği derh al ken din i göste rir. Seyirc i leri

dört duvar arasına kapamağı onlara ez iyet e tmek

telâkki eden mima r duva rlar yerine penc ere leri

taraçaları havi bina taklitleri yı ldızl ı yahut güneşli

sema g ib i b i r ço k tesisatla seyirc iye dör t du var

arası hissini unutturm ak istemiş. Bin a ço k rağ bet

görmüş. Burada şayanı d ikkat iki nokta var: Bi -

r incisi nazariyata bağlanmanın yeni şeki l ler ibda-

ından mahrum bırakacağı , ik incisi hislerimize ve -

rilen kıym ettir. Birincisi için denile bil ir ki müs ait

muhit mese lesi ve mimarın sürükleyic i kudret idir ,

nazariyat anc ak yenisini kuram ıyacakların tâbi

kalacağı düsturlardır .

i k i nc i s i ne ge l i nce bugünün e n m ühi m m e se -

lesidir . Hisler . Ferdî hayatta daima hisleri le ida-

re o lunan insanlar cemiyette kendi lerine akl î ve

m ant ı k î ka i de ' e r bu l m uşl ar ve bunl ara bağ l ı ka l -

mışlardır . O kadar ki bug ün akl ın tahak küm ü al -

t ı nda buna lan l ar ancak san 'a t m uh i t i nde k e nd i l e -

r i ne ge l e b i l m e kte d i r l e r .

De m e k k i h i sl er ancak san a t m e yda nı nd a

at sürebi l iyorlar . Hislerim iz le idare o lun uy oru z .

Kararlarımız ı tartarsak en mantıkî zannett ikleri -

mizde b i le mantıkin ro lü hislerimize destek o l -

maktan faz la deği ld ir . Hattâ o kararımız ın i cra -

s ında bi le hislerimiz i okşıyan c ihet lerinden kuv -

vet a l ıyoruz . Bunu bö yl ec e i ti raf eden kaç kişi

vardır .

San a t ta he r şe yd e n z i y ade sam i m i ye t vard ı r .

Sam i m i o l m al ı y ı z . So n z am anl arda d i l i m i z i n pe -

l e se ng i «be n bunu m ant ı k î o l duğu i ç i n yapt ı m ,»

ve ya bu inşaat ın i cap ett i rdiğ i şeki ld ir Bu şu iht i -

yac a t e kabül e de c e kt i r . . . i lâh . Y ürütü l e n bu m an -

t ıkî esbabı mucibe ler seris inin kendi kendimize b i -

le i ti raf edi lerniyen duy gula ra kalkan vaz i fe si g ör -

m e k te n başka ro l ü yo ktur . Bunu güz e l o l sun d i ye

yap t ı m yahut şu h issi ve r m e k i s te d i m d i ye b i l m e k-

ten çekinmek niç in? Nitekim yeni mimarîy i tari f

ederlerken bi lmem dikkat e tt iniz mi şu evsaf tan

bahse d i l i yo r .

Ucuz , s ıhhî , inşaî , hulâsa mantıkî . Şu halde

yeni mim arî san 'attan uzaklaşm ış mı o lu yo r?

Bunlar öy le kaide ler ki lâalettayin b ir fen adamı

bu şerai ti haiz b inalar vü cu de get i rebi l i r . Ak ı l

bunl ar ı b i l r i yaz iye ha l l e de r . Ç ı kaca k m ak i ne ye

bir san at eseri mi diy ec eğ iz . Bir eserin eseri sa n'-

at o labi lm esi iç in kül türü mü z nisbet inde b iz i mü -

tehassis e tmesi lâz ımgelecekt ir . Fakat hislerimi -

z in harekete ge lebi lmesi i ç in akl ımız ın onu rahat

bırak ma sı lâz ımd ır . Bir musiki eserinin dinle n-

mesi nasıl bir sessizlik isterse hisler de şuu rdan

susmasını r i ca ede r . Şuuru f ı şkırtacak hatalar ,

eserin ipnot izmesini inkı taa uğrat ı r . Şuurun ten-

diki daim a vardır . San ata tahteşşuurun mahsulü

demişt ik . Baz ı larınca tahteşşuur üzerinden şuurun

baskısını kaldırarak hiç deği l se haf i f le terek daha

i y i m uva f f ak o l unab i l e ce ğ i kanaat ha l i nde d i r , i l k

vası ta o larak ta i çki hat ı r larına ge l i r . i çm ey inc e

ç a l a m ı y a n , o k u y a m ı y a n , y a z a m ı y a n , ç i z e m i y e n -

er vardır . B unlar baz ı san at şub elerin ce do ğr u

olabi l i r . Be lki , fakat mimarî i ç in deği l . Çünkü de-

min de söylediğ im gibi şuurun tenkidi onun i ç in

daim a haz ırdır . V e eser herke se yüz lerce sene teş-



hir edi le cekt ir . Şuuru mu zu t ırn ıal ıyacak hatalar ım

g ö r m e m e k i ç i n s a r h o ş o l m a k t a n b a ş k a ç a r e y o k -

t ur . H e ye c a n d an m ah su l bed i î e ser le r i s e b i z i ya -

r at ı ld ığ ı an dak i t eh eyyü ç ler e gö t ü r eb i ld ik le r i de -

r e c e d e m ü k e m m e l e s e rl e r di r . A n c a k ö y l e b ü y ü k

fik ir ler i iht iva etmel i k i şuurun t ırpanına uğr ıya-

r ak c asc a v lak k a lm as ın ve gö z ön ü n de t u tu lan

i lk f ik ir ler in etüt le tekemmül et t ir i lmesinde hâ -

k im f ik ir lere aykır ı koş aca k teferruata sapla n -

m a m a k i c a p e d e r k i ( i f a d e d e v a h d e t ) d i y e a r a-

nılan bir şart ta budur.

His ler imiz in biz i aldatt ığın ı bi l iyoruz . Fa -

k at b i z bu n a b i l e b i l e r az ıy ı z . Avu n m ak . F ak at

h ayat u fak b i r ak s i l ik yü zü n den k aybedi lm iş f ı r -

sat lar la do l u du r . Bu gü n gaye yaşam a k t a ı z t ı r ab la -

rı h a f i f l e t m ek t i r . K u r n a z b i r d i ş ç in in t ed av i e sn a-

s ında hastas ına s inema seyret t irerek ağr ıyı duyur-

m a m a s ı , lo s tu r a cı d ü k k â n ı n d a a y a k k a b ı b o y a n ı n -

c ıya k ada r ge ç ec ek b i r zam an da b i l e in ti zarın

at eş ten dah a ş iddet l i o ldu ğu n u du yu r m am ak i ç in

r adyo ç a l ın m as ı , ah va l i âd iye h ü k m ü n e g i r m iş -

t ir . Ya b iz m im ar lar n e yap ıyor u z . B i r k o r ido r u n

u zu n lu ğu b ize n eden azap ver i r . S u adiye t ar a f la -

r ın da yen i yen i pe yd a o lan v i l lâ lar ı gör dü n ü z m ü ?

M e s e l â Z e m i n l e b e r a b e r b i r k a t o l d u ğ u h a l d e h a -

r i ç t en d ik b i r m er d iven doğr u c a b i r in c i k at a ç ık -

m ak t adı r . Bu m e r d iven ler in zay ı f dem ir k or k u lu -

ğ u ç ı k m a k m e c b u r i y e t i n d e k a l a ca ğ ı n ı z b a s a m a k -

ların yek û n u n u s i zden sak la yam azk e n m u zt ar k a l -

m a dık ç a o r ada n ç ık m ıy ac ak s ın ız . B i r gü n o lu r da

ç ık m ak i c ap ede r d iy e m an zar as ı b i l e in san a ez i -

y e t v e r m e k t e d i r . H a l b u k i h e p i m i z y ü z l e r c e b a s a -

m ak lar ı h i s se t m eden ç ık ıp in m e k t ey iz , k ap ıs ın -

da b i r e ş ik o lan m a ğaz a dü k k ân sah ip ler in c e

m ak bu l değ i ld i r . S ebeb in i s or u n u z m ü şt er iy i i ç e r i

ç e k m e z b i lâ k i s g i r m e k t e n m e n ' e d e r d i y e c e k t i r .

Sekiz sant imlik bir eş iği at lamak bize neden s ık ın -

tı ver iy or . Bu vad ide b in ler c e m isa l s öy len eb i l i r .

N et i c e şu du r : B iz i da im a a ldat ab i l en h i s l e r im ize

ez iye t değ i l b i lâk is h ü r m et e t m e l iy i z . On lar ı k ör -

letm iyel i m tatmin ede l im . Bir eser anca k h is lere

hitap ett iği zaman bir eseri san'attır .

Documents

1933-Mimaride His Ve Mantık, Sami Nacaroğlu