10 Temmuz Ve Neyyir-i Hakikat

7/21/2019 10 Temmuz Ve Neyyir-i Hakikat

1/28

10 Temmuz nklbnn Birinci Yldnmnde

Neyyir-i Hakikat Gazetesinin YaynladMecmua zerine

On the Journal Published by the Neyyir-i HakikatNewspaper on the First Anniversary of the Revolution

Dated July 10

Yksel Nizamolu*

zet

II. Merutiyetin ilan edildii yer olan Manastr, ttihat ve TerakkiCemiyetinin Selanikten sonraki en nemli merkezidir. CemiyetinManastrdaki yayn organ olarak 1908 ylnda yaynlanmaya balayanNeyyir-i Hakikat gazetesi, Merutiyetin ilannn birinci yl dnmndebir mecmua yaynlam ve burada eitli yazlara yer vermitir. Bumakalede Neyyir-i Hakikatin yaynlad mecmua ilk defa incelenecektir.

ttihat ve Terakkinin 1909 ylndaki dncelerini, taleplerini, eitlikonulardaki yaklamlarn ortaya koyma asndan bu mecmua byk birnem tamaktadr. Mecmuada birbirinden ok farkl yazarlara vekonulara yer verilmitir. Dnemin nde gelen edebiyatlar tarafndankaleme alnan yazlar, ordu ve askerlik hakkndaki yazlar, Makedonyameselesine dair yazlar ve eitli iirler yer almtr. Yaz ve iirlerin ortakzellii; Merutiyete, ttihat ve Terakki Cemiyetine ve orduya vglereyer verilmesidir. Mecmuada Avrupa medeniyeti ve Makedonya meselesiile ilgili deerlendirmeler nemli yazlar olarak dikkat ekmektedir.

Anahtar Kelimeler: ttihat ve Terakki, Neyyir-i Hakikat, II.Merutiyet, Manastr

Abstcrat

Manastr, the city where the Second Constitutional Monarchy wasdeclared, is the most important center of the Union and ProgressCommittee besides Thessalonica. Starting to be published in 1908 as theofficial organ of the Committee, Neyyir-i Hakikat published a journal onthe first anniversary of the Second Constitutional Monarchy and issued

various articles in this journal. In the present study, this journal will bestudied for the first time.

*Dr, Fatih niversitesi, [email protected]


2/28


3/28

NEYYR- HAKKAT GAZETESNN YAYINLADII MECMUA ZERNE(OTAM, 30/Gz 2011)

101

1324 (24 Temmuz 1908) tarihine aittir. Neyyir-i Hakikat gazetesi ttihat veTerakkinin 1908-1909 yllarna ait en nemli kaynaklardan biridir. Gazetesayesinde ttihat ve Terakkinin en nemli merkezlerinden olan ManastrnOsmanl lkesinde ve dnyada meydana gelen gelimelere kar tepkileriniyakndan grmek mmkn olmaktadr. Gazetenin knyesinde Heyet-i daresi:Vatann Trk, Arab, Acem, Krd, Rum, Bulgar, Ermeni, Ulah, Srb, Yahudihamiyetmendanesinden mrekkebdir ifadesi yer alm, yayn yeri de Muhibb-ihrriyet evlad- vatann mahall-i ictima olan Manastrdr eklinde belirtilmitir.5Gazetenin ilk saylarnda aka ttihat ve Terakki Cemiyeti tarafndanyaynland ifade edilmemi, fakat yaz ve haberler tamamen Cemiyetin duygu

ve dnceler dorultusunda verilmitir. Bunu zellikle 24 Temmuz 1908 tarihli

nshada grmek mmkndr. Bu nsha tamamen II. Merutiyetin ilannaayrlm; lan- Hrriyetdrt sayfalk gazetenin tmnde yer almtr. Nitekim23 Temmuz 1908 gn Manastrda yaananlar ve Vehip Beyin okuduunutkun orijinalini bu stunlarda grmek mmkndr.6 Neyyir-i Hakikatinsadece Manastra hitap etmedii, stanbul bata olmak zere baka yerlere dedatmnn yaplmaya alld anlalmaktadr. Nitekim II. Merutiyetinilanndan ksa bir sre sonra Hkmet tarafndan 27 Temmuz 1908deManastrda Osmanl ttihat ve Terakki Cemiyeti adna yaynlanan gazetenindatlmasnn bir problem oluturmad duyurulmutur.7 Gazetenin fiyatbelirtilirken; Manastr ve dier vilayetler iin ayr fiyatlar verilmesi de gazeteninabonelik yoluyla deiik yerlere de ulatrldn gstermektedir. Neyyir-iHakikat daha sonraki nshalarnda gazetenin imtiyaz sahibinin de evlad- vatan

olduunu yazm,8

15. saysnda da artk gazetenin imtiyaz sahibinin Osmanlttihad ve Terakki Cemiyeti Manastr Vilayeti Heyet-i Merkeziyesi olduu aka ilanedilmitir.9Neyyir-i Hakikatin elimizde bulunan ilk nshas olan 10. saysnda;yaynlanma yeri muhibb-i hrriyet evlad- vatann mahall-i ictima olan Manastrehridireklinde belirtilmitir. Yaz ileri heyeti iseYek vcud olan Osmanl anasr-muhtelifesinin hakikat muhibbi bulunan bilcmle erbab- kalemden tekil edilmitirifadeleriyle aklanm, gazetenin fiyatnn senelik 120, alt aylk 60 kuru olduubelirtilmitir. Gazeteyi yaynlayan ttihat ve Terakkinin Manastr ubesi kendiniok farkl olarak deerlendirmekte ve sorumlu mdrnn Vatan olduunuileri srmektedir. Gazetenin temel slogan mesail-i ictimaiye ve siyasiye ve ulum-ahlkiye ve medeniyeden bahs ve selamet-i mlk ve millete hdim, hrriyet-i kmileyi haizolmak iddiasdr. Gazete okuyucularna bu dnemde haftada iki defa

5Neyyir-i Hakikat,11 Temmuz 1324, Manastr, S. 10, s. 1.6 Mahall-i ictimada okunan nutkun suretidir, Neyyir-i Hakikat, 11 Temmuz 1324,Manastr, S. 10, s. 2, Ahmet Refik de eserinde Vehip Beyin nutkunu Neyyir-iHakikatten iktibas etmitir, Ahmet Refik, nklab- Azim, Asr Matbaas, stanbul 1324,s. 84-86.7BOA, DH. MKT, 1272/46, 27Temmuz 1908.8Neyyir-i Hakikat,21 Temmuz 1324, Manastr, S. 13, s. 1.9Neyyir-i Hakikat,4 Austos 1324, Manastr, S. 15, s. 1.


4/28

YKSEL NZAMOLU102

yaynlanacan da duyurmutur. Gazete 24 Temmuz 1908 tarihli saysnnhrriyetin ilann haber verdii ilk stununa besmele ile balamay da uygungrmtr.10 Ne yazk ki, Neyyir-i Hakikatin btn nshalar elimizdebulunmamaktadr. Neyyir-i Hakikat, sonraki saylarnda kurulu tarihi olarak 21Mart 1908 (8 Mart 1324) tarihini belirtmitir. Fakat ilk dokuz sayya ulamakmmkn olmamtr. Milli Ktphanede bulunan toplam 26 saynn 22 tanesi1908 ylna, ikisi 1909, birer tanesi de 1910 ve 1911 yllarna aittir. Elimizdekison nsha; 317. Say olup 4 Nisan 1911 tarihinde yaynlanmtr. Neyyir-iHakitatin 1909 ylna ait elimizdeki tek nshasnda; gazetenin sahibinin ttihat

ve Terakkinin Manastr Heyet-i Merkeziyesi olduu, bundan byle Cuma gndnda her gn yaynlanaca belirtilmi ve ttihad, nur- cihaddr ifadesine de

yer verilmitir.11

Neyyir-i Hakikatin Manastrda kamuoyu oluturmada nemlibir rol stlendii de anlalmaktadr. Gazete, Yunanistann Giriti ilhak zerineManastrda yaayan Rumlara kar boykot balatlmasna nclk yapmtr.12

A. Neyyir-i Hakikatin Yaynlad Mecmuann zellikleri

ttihat ve Terakkinin II. Merutiyetin ilan sonrasndaki yaklamlarnyanstmas asndan en nemli kaynaklardan biri olan Neyyir-i Hakikat, II.Merutiyetin ilk yldnmnde bir nsha-i mmtazeyaynlamtr. Bu nshadaMerutiyetin ilanndan bir yl sonra ttihatlarn gr ve dnceleri yaz veiirlerle ortaya konulmu, bunun iin de meahir-i deba ve muharririn tercihedilmitir.

1909 ylnda Neyyir-i Hakikatin Manastrdaki kendi matbaasnda baslan

bu nsha 48 sayfadan olumu, sattan gelecek parann da umur- hayriyeiinharcanaca belirtilmitir. Ancak mecmuann fiyatna dair herhangi bir bilgiyeyer verilmemitir. Mecmuann kapa iek figrleriyle sslenmi, kapan ikikenarna da hrriyeti sembolize eden birer gen kz resmi konulmutur.Mecmuann kapanda bu nshann 10 Temmuz 24 yd-i kebirinin sene-i devriyesinemsadif ruz-i mesudun bir hatra-i gzini olmak zere neredildii belirtiliyor ve ilksayfada da esere yaz ve iirleriyle katkda bulunanlara teekkr ediliyordu.Mecmuann basm tarihinin 1909, basm yerinin Manastr olduu ve Neyyir-iHakikat matbaasnda basld bilgileri kapakta yer almtr. Mecmuann hemenher sayfas, zellikle iirlerin yer ald sayfalarda sslemeler yer alm, kapaakonulan ve hrriyeti sembolize eden gen kz resimlerine i sayfalarda da yer

verilmitir. Bu resimlerdeki gen kz gayet modern bir ekilde ve baz resimlerde

de sanki bir skntdan kurtularak feraha ermi izlenimi verecek ekilde tasviredilmitir. Bu resimlerin istibdattan sonra elde edilen hrriyet ortamn ifadeetmeyi amalad anlalmaktadr. Mecmuada fotoraf kullanlmad gibi,

10Neyyir-i Hakikat, 11 Temmuz 1324, Manastr, S. 10, Neyyir-i Hakikat, 12 Temmuz1324, Manastr, S. 11. Nakdine: Hazr ve pein para. Ftun: mtihan ve tecrbe etmek.11Neyyir-i Hakikat,8 Mart 1325, Manastr, S. 90.12BOA, DH. MKT, 2902/25, 16 Austos 1909.


5/28


6/28

YKSEL NZAMOLU104

B. Dnemin Edebiyatlar Tarafndan Yazlan Yazlar

Eserde devrin nde gelen edebiyatlarndan Ahmet Midhat ve SamiPaazade Sezai tarafndan yazlan yazlar nemli bir yer tutmaktadr. zellikle

Ahmet Midhat Efendinin yazsnda halk aydnlatma arzusu ne kmakta,adalama konusunda Avrupa ile ilgili olarak ortaya kan eitli tereddtleringiderilmesi amalanmaktadr. Recaizadenin iirinden sonra yer alan yazAvrupay beenelim mi, yoksa nefret mi edelim baln tayordu. Edebiyatalannda ok deiik eserler veren Ahmet Midhat Efendi 1908e gelindiindeeski poplerliini kaybetmi bir durumdayd. Bu dnemde bir sre Tercman-Hakikatin bana da gemiti.14Osmanl Devletinde yenileme hareketlerinde

Avrupa medeniyeti rnek alnmakta ve eitim, askerlik, hukuk, ynetim

alanlarnda bu dorultuda dzenlemeler yaplmaktayd. Ancak bu durum birtaraftan tepkiyle karlanmakta, din, inan ve kltr ynnden farkl olan Batmedeniyetinin Osmanl toplumu iin rnek olup olmayaca tartlmakta,

Avrupann Osmanl geleneklerine ters dmeyen ynlerinin alnmas gerektiiileri srlmekteydi. Ahmet Midhat, Tanzimat dneminde her alanda etkili olanmedeniyet deitirme hareketinde kendini sorumlu olarak grm ve eserleriyleokumam halk ynlarn aydnlatarak yeni medeniyeti tantmaya almt.15

Ahmet Midhatn bu yazsnda da ayn eilim dikkat ekmektedir. AhmetMidhat bu makalede Avrupadan neyin, niin ve nasl alnmas gerektiinitartmtr. Ahmet Midhata gre insan ounlukla bilmedii eyden korkar.Elektrikle alan bir makinenin kabzasn bile tutmaktan korkar. Bazen de hibilmedii bir eyi cesaretle eline alr, ama dikkatsizliinden dolay yldrmarpm gibi vurulur. Ancak, insan eer bilerek hareket ederse her eyi kendiemrine alabilir. Bundan dolay en zehirli bir ila bile iinin ehli olan bir doktorunelinde ifa kayna olur. Trk kamuoyunda Avrupa ile ilgili olarak da bu trfarkllklar vardr. Bazen ar nyargl bir yaklam ortaya konulmu ve nefretledeerlendirilmitir. Bazen de ok ar bir beeni ile yaklalm, lsz birsevgi beslenmitir. ncelikle beeneceimiz ya da nefret edeceimiz Avrupannhangi Avrupa olduu belirlenmeli, fakat bilgi sahibi olmadan bir kanaatbelirtilmemelidir. Avrupa denildiinde Avrupallar tarafndan yaanan birAvrupa dini, bir Avrupa ilmi,bir Avrupa siyaseti, Avrupa edebiyat, Avrupasanayi, ticaret ve askerisivardr. Ahmet Midhata gre Avrupada bazen yle bir

Avrupa vardr ki, Avrupa bile ondan nefret etmektedir. rnein Avrupaanaristlerini Avrupallar da beenmez, dolaysyla biz de beenemeyiz. Amailim, sanayi, ticari, mali ynleriyle birok Avrupalar vardr ki, bunlara

imrenmekteyiz. Avrupann mthi silahlar, da gibi gemileri, telli telsiztelgraflar, telefonlar, demiryollar, otomobillerine elbette imrenilmelidir.Avrupa sadece teknik gelimelerle de kalmam, kanunlar, iktisat usulleri,

14Ahmet Hamdi Tanpnar, 19. Asr Trk Edebiyat Tarihi,alayan Kitabevi, stanbul2001, 4. bask, s. 454-455.15 Kenan Akyz, Modern Trk Edebiyatnn Ana izgileri 1860-1923, nklap Kitabevi,stanbul 1995, s. 69.


7/28


105

ibirlii ve yardmlamada ortaya koyduklar ile ok nemli gelimelergstermitir. Dolaysyla byle bir medeniyetten mahrum olmak, elbette doruolamaz. Eer o medeniyetin izleri rnek alnacak olursa, basit bir hesapla yirmisene iinde Osmanl lkesinde nfus altm milyonu bulacak, milli gelir de ikiyz milyon lira olacaktr. Eer Avrupa rnek alnmazsa byle bir hedefeulamak mmkn olmayacaktr. Ahmet Midhat bu szlerden sonra Avrupannnefret edilecek ynleri olduunun da unutulmamas gerektiini, zellikle din ve

Allah inancnn olmamas veya unutulmak derecesine gelmesinin, ailenin gittikeyok derecesine inmesinin nefret sebebi olacan, vatan ve millet kavramlarnnda olmadn belirtmektedir. Avrupann bu yznde utanma duygusu, efkat

ve merhamet kalmam, rnein Pariste ocuklarn nemli bir ksm evlilik ddnyaya geldiinden amca, day, hala bilmeden yetimeye balam, yine Pariste

intihar says srekli art gstermitir. Ahmet Midhata gre bu olumsuzluklarsadece Pariste deil, dier ehirlerde de yaanmaktadr. Ahmet Midhat

Avrupann bu iki farkl yzn yirmi sene nce grdn ve Avrupada BirCevelanadndaki seyahatnamede anlattn yazmakta ve Avrupann medeniyetynyle ikiye ayrlmas gerektiini belirtmektedir.16 Bunlardan birincisi harfiharfine taklit edilmesi gereken maddi Avrupadr. kincisi ise tamamen nefretedilmesi ve uzak durulmas gereken manevi Avrupadr. Ahmet Midhata gremaneviyatlar mukaddes slam dini tarafndan tayin edilen Mslmanlar,Hikmeti, ilmi nerede bulursanz, velev ki diyar- kfr olan inden bile alnz hadisinegre hareket etmeli, imrenilen Avrupann ilerlemesine neden olan maddi eylermutlaka alnmal, ancak manevi Avrupann yolundan ise gidilmemelidir. AhmetMidhat medeniyet alanndaki bu tespitlerden sonra Osmanl lkesinin ekonomik

ynden gelimesi iin teklifler getirmekte ve yabanc sermayeden yana bir tavrsergilemektedir. Ahmet Mithata gre; Avrupann zellikle ngiltere veFransann nde gelen sermaye sahipleri, sanayici, ziraat ve tccarlarnnOsmanl lkesine gelip yatrm yapmak istemeleri de biricik medar-selametimizdir.Nasl Krm Harbinde ncelikle Avrupann kamuoyu yanmzdayer alm, sonra hkmetler devreye girmise, yaplacak icraatlarla da Avrupakamuoyunun tevecch kazanlmaldr. Ahmet Mithat, Osmanl aydnlarnnyllarca Avrupa ile ilgili tartmalar yapmasndan rahatszlk duymakta ve

Avrupay beenme ya da beenmeme konusunda bile karar verilememesinin,vay halimize dedirtecek bir durum olduunu, dman igaline bile gerekkalmadan bu memleketin kmesine neden olacan ileri srmektedir. AhmetMidhat bu szlerden sonra Avrupal devletler Osmanl Devletini kendi halinebrakacak olursa devletin, ihtillat- ahaliye ile yklp gideceini ileri

srmektedir.17

16 Ahmet Mithat Efendi, 1889 ylnda Stockholmde dzenlenen MsteriklerKongresine Osmanl delegesi olarak katlm, bu vesileyle Avrupada buuk ay srenbir seyahat yapm ve bu seyahatin sonunda Avrupada Bir Cevelan adl eserinikaleme almtr, Tanpnar, a.g.e., s. 454.17Ahmet Midhat, Avrupay beenelim mi? Yoksa nefret mi edelim, Neyyir-i Hakikat(nsha-i mmtaze), Neyyir-i Hakikat Matbaas, Manastr 1325, s. 2-5.


8/28

YKSEL NZAMOLU106

Neyyir-i Hakikatin yaynlad mecmua, sadece iirlerde deil, farklyazlarda da ttihat ve Terakkiye vglerle doludur. Mahmud Esad ttihad veTerakki, ne gzel ve ne sevimli kelimeler, eklinde balad yazsnda ttihad veTerakki kelimelerinin Allahn insanla bahettii en byk ihsan olduunu,bir milletin bu iki kelimeyi rehber kabul etmesiyle ok byk baarlarkazanacan, bu iki kelimeyle ilgili ne kadar konuulsa da insann bkpusanmayacan belirtmektedir. Mahmud Esada gre Kuran- Kerimin l-imran sresi 103. ayetinin emrine ramen, slam toplumlar arasnda ittihadariayet edilmemitir. Bir zamanlar Araplar da ayrla dm, kabilelerbirbirleriyle kanl bakl bir hale gelmiken slamiyetle beraber bu ayrlklarsona ermi, birlik ve beraberlik salanm, kt adet ve hurafeler ortadan

kalkm ve Araplar medeni bir millet haline gelmilerdir. Mahmud Esad szOsmanl tarihine getirerek Osmanllarn da bir zamanlar ayrla dtn, halkarasnda eitlik ve adalet kalmadn, saltanat makamnn da iktidarn devamettirmek iin Osmanlya bal milletlerin arasna nifak ve ikak soktuunu,aznlklar Mslmanlarla, Mslmanlar da Avrupallarla tehdit ettiinibelirtiyordu. Sonunda mmet-i Osman istibdada kar ittifak etmi ve byleceittihad gereklemitir. ttihadn en birinci hedefi; istibdadn sona erdirilmesi

ve milli hkmetin hayata geirilmesi olmu ve millet kendi iini kendisi grmekistemi, vesayet altnda yaamaya kar kmtr. Mahmud Esada gre ittihad

ve terakki, lazm- melzum (birbirinden asla ayrlmaz) olan iki kelimedir.nsanlarn ittihat edip kuvvetlerini birletirdikleri yerde mutlaka terakki deolmutur. Medeni milletler de hep ittihat sayesinde ilerledikleri gibi Osmanllar

da bundan sonra ilerlemeye balam ve ilk nemli deiiklik de medenimilletlerin Osmanl Devletine bak ynyle gereklemi, artk Osmanllar dahr, bamsz ve medeni bir devlet olarak grlmeye balamtr. Hatta zerindegnein batmad ngilterenin kral bile clus yldnmnde ilk defa olarakPadiah II. Abdlhamiti tebrik etmitir. Hrriyetin ilannn zerinden sekiz aygemesine ramen alnan neticeler istikbal iin mitli olunmasn salamtr.Mahmud Esad yazsnn sonunda ttihad, bizim rehber-i terakkimizdirdemekte

ve hep birlik ve beraberlik iinde hareket edildike daha pek ok semerealnacan belirtmektedir.18

Mecmuada, Kemal Beye Sami Paazade Sezai tarafndan yazlan ksa birmektup yer almtr. Bamuharrir Kemal Bey bu mektubun kendisine devr-isabkta yazldn, ancak yaynlanamadn belirtmekte ve kendisinden alnan

izinle bu mecmuada yer verdiini belirtmektedir. Sami Paazade Sezai, Tanzimatdevrinin tannm romanclarndan olup, 1901de stanbuldan Parise kaarak

Jn Trklere katlm ve Ahmet Rza Bey tarafndan yaynlanan ura-ymmete II. Abdlhamit aleyhinde yazlar yazmtr.19Sami Paazade Sezai bu

18 Mahmud Esad, ttihad ve Terakki, Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-iHakikat Matbaas, Manastr 1325,s. 8-9.19Akyz, a.g.e., s. 78.


9/28


107

mektupta milli edebiyat anlay erevesinde Trkenin nemini anlatmakta vebuna dair rnekler vermektedir. Sami Paazade Sezai mektubunda; KemalBeyin yazm olduu eseri memnuniyetle aldn, ancak cevap yazamadn,yllar sonra eline kalem alarak cevap verme ihtiyac hissettiini belirtmektedir.Sami Paazade Sezai, Kemal Beyin iirlerinden etkilendiini, zaten iirin

vatannn sema olduunu, dolaysyla iirin milliyetinin olmadn, ancak aslisteinin o semadan gelen gzellikleri Trk diliyle anlatmak olduunuyazmaktadr. Yazar, iir dilinin Garbda ngilizce, arkda Farisi olduunainandn, Firdevsinin ehnamesiyle Farsann ebediyet kazandn, Araplarnbir lgatini inceleyen kiinin byle lisana sahip olan millet, byk bir medeniyet

geirmitir diyeceini belirtmektedir. Trke eserlerin ise ok okunmamasn

tamamen Avrupa etkisinde yazlmalarna balamakta ve bu etkilerin milli birhale evrilmesinin edebiyatn ilerlemesini salayacan ileri srmektedir. SamiPaazade Sezai, divan edebiyatnn Baki, Nabi gibi byk airlerin divanlarnnstanbuldan daha fazla irazda etkili olduu, bugnk lisann belki

Trablusamda Kastamonuya gre daha iyi anlald, bunun Trk dilini kkdrmese de etkisiz bir duruma getirdii, Trkenin u anki haliyle asker lisanolduu dncesindedir. Mehmet Emin Beyin iirleri ise Trkn kalbinedokunmakbaarsn gsterdii gibi Kemal Bey de yazd iirlerle ayn yoldangitmekle Anadolunun hissiyatna hitap etmitir.20

C. Mecmuada Ordu ve Askerlikle lgili Olarak Yer Alan Yazlar

Neyyir-i Hakikatin yaynlad mecmuada askerlik ve ordu nemli bir yer

tutmaktadr. ttihat ve Terakkinin Makedonyada yaylmasnda III. Orduda veManastr Askeri dadisinde grev yapan subaylarn ok nemli rolleri olmutur.ttihat ve Terakki Cemiyetinin Hrriyeti ilan etmesinde ordunun stlendiinemli rol de dikkate alndnda, bir yl sonraki yaynda orduya ynelik iir veyazlarn yer almas normal karlanmaldr. Bu yazlar farkl konulardanmeydana gelmitir. Bir taraftan askeri teknolojide meydana gelen gelimeleryorumlanm, dier taraftan askerin hangi zellikleri tamas gerektiibelirtilmitir.

Hasan Rza ayn mecmuadaTopu tabiye-i cedidesi balyla topuluktameydana gelen gelimelere yer verdii bir yaz yaynlamtr. Hasan Rzannyazs teknik arlkl olmasna karlk yazda herhangi bir dipnotkullanlmamtr. Hasan Rza silahlar deitike eskilere alanlarn yeni esliha,

eski tabiye dediklerini, bu fikrin herkesin houna gittiini, ancak bu fikrindayanann olmadn, insanln yeni silahlara kar daha hassas olacan,birka kilometreye kadar etkili olan arapnellere kar tedbir alacanbelirtmekte, dolaysyla yeni esliha, yeni tabiye fikrinin doru olacan ilerisrmektedir. Hasan Rza yeni topuluun zelliklerini sralamakta; 4.000 metre

20 Sezai, Bir Mektub, Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-i Hakikat Matbaas,Manastr 1325, s. 15-17.


10/28

YKSEL NZAMOLU108

mesafede aktaki bir hedef yok edilmekte ya da kullanlamaz hale gelmekte,kalkanl batarya kalkansz bataryann altda biri kadar etkilenmektedir. Kalkanlbir batarya ancak tam isabetle imha edilebilmekte, top atei esnasnda sabitdurmas ve nian tertibatnn gelimesi sayesinde kapal olarak ok rahatatelenebilen bir bataryadan kan duman veya tozu grmeyen dman obataryay imha edememektedir. Topunun asl vazifesini piyadeye yardmcolmak ekilde gren Hasan Rza, bu vazifeleri taarruzda hcum mntkasn atealtna almak, savunmada ise hcum kollarn veya bir taraf piyadesini ate altnaalan veya topunun grevini yapmasna engel olan dman topusuna ateetmek olarak aklamaktadr. Hasan Rzaya gre eskiden muharebeler biri topumuharebesi, dieri buna yardmc olan piyade muharebesi olarak ikiye

ayrlmaktayken, yeni dncelere gre topu ve piyade muharebesi birlikte icraedilmelidir. Artk topu ateiyle piyade muharebesinin hazrlanmas yerine heriki snf vazifelerini beraberce yapmak zorundadrlar. Yine eski askerlikdncesinde cephede bulunan bataryalar ayn anda ayn noktaya ate ederekdman topusunu susturmas tercih edilirken, artk bunun yerine az birtopunun seri bir ekilde ate etmesi yeterli grlmektedir.21

Ordu ve askerlikle ilgili dier yaz ise Kalelide Halil Rd tarafndanyazlan Fezail-i Askeriye balkl yazdr. ttihat ve Terakkinin bnyesindesubaylarn arln dndmzde yaznn bu subaylara mesaj vermeyiamalad anlalmaktadr. Yazar, 14 Mart 1908 tarihinde yazd anlalan buyazya askerlik; glerek lmeyi bilmek, lrken glmektir szyle balamaktadr.Halil Rd, insan- kmil iin en byk erefin vatan iin gayret etmesi

olduunu belirttikten sonra askerlik mesleinin sadece vatana taarruz edendman ok zorlu engelleri aarak, bin bir tehlike atlatarak kovmak olmadnifade etmektedir. Asker seferde hiddet ve cesaretiyle ne kmal, barta isetimsal-i latif-i hilm ve halvet olmaldr. Dolaysyla askerin biri sefere, dieribara ait olmak zere iki nemli grevi vardr. Asker, kanl muharebemeydanlarnda dmann cehennem pskren toplarna, yldrmlar yadrantfeklerine, hzla coup gelen svarilerine sebat ve metanet gstermeli, bununiin de yeterli bilimsel ve teknik birikime sahip olmaldr. Bu dnemde Ruslarmalup eden Japonlara kar Osmanl kamuoyunda byk bir hayranlk vard.

Yazar da cihangirlikle geinen Rusyay malup eden Japonlar rnekgstermektedir. Japonlar savan bandan itibaren mkemmel bir planyapmlar ve sadece subaylarn deil, bir askerin bile harekt ve manevralarda

yanl bir adm att, eksik bir i yapt grlmemitir. Japonlar necabet-imilliyenin vatanperverlie dnmesiyle btn dnyay kendilerine hayranbrakan bu zaferi kazanmlardr. Yine Japonlarn sahip olduklar ahlakigzellikler de baarlarnda nemli bir rol oynamtr. Yazar, Japonlarla ilgiliyapt bu tespitlerden sonra sz Osmanllara getirerek Osmanllarn asker

21Hasan Rza, Topu tabiye-i cedidesi, Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-iHakikat Matbaas, Manastr 1325, s. 10-13.


11/28


109

yaratlm bir millet olduklarndan sz etmekte ve millet-i Osmaniye, bir millet-imsellahadr ifadesini kullanmaktadr. Osmanl askeri bilgi eksikliine ramen,imdiye kadar kazand zaferlerle btn medeni dnyann takdirini kazanmaybaarmtr. Ancak bundan sonras iin askerin bu eksikliklerinin mutlakagiderilmesi gerekmektedir. nk bu millet askerleri sayesinde yalnz otuz senelik saltanat deil, yz elli senelik bir mahrumiyetin getirdii maduriyetlerigiderecek, mevcut snrlarn da gemi dnemlerdeki snrlarna kadargeniletecektir. Halil Rd bu hedefleri belirttikten sonra Asker, vatannmuhafaza ve mdafaa-i yegnesi, milletin timsal-i mahiyet ve nezahetidir ifadesinikullanr ve askerin vatan savunmak nasl vazifesiyse terbiye ve ahlakta, fazilet vemeziyette millete kar rnek tavrlar gstermesinin de vazifesi olduunu belirtir.

Bu konularda askerin ok dikkatli olmas gerektiini ileri sren Yazar, izzet-inefse sahip olmayan bir milletin izmihlalinin yaklamolduu grndedir. Yazaragre, gnmzde askerliin geldii noktada asker nasl ki askerlik mesleininher trl inceliklerini renmek ve tatbik etmek zorundaysa, ahlak ve faziletynleriyle de rnek olmaldr. Aksi durumda byle birisinin askeri kyafet giymiarsz, ahlaksz, mark, pespaye ocuklardan fark kalmayacaktr. Eer askerbtn bu zelliklere sahip olursa glerek lecek, belki de lrken glecektir.22

D. Mecmuada Makedonya Meselesine Dair Yer Alan Yazlar

ttihat ve Terakki Cemiyetinin III. Ordu mensubu subaylar arasnda hzlbir ekilde yaylmasnda blgede yaanan gelimelerin ok nemli etkisiolmutur. Avrupallar tarafndan Makedonya olarak nitelendirilen Selanik,

Manastr ve Kosova vilayetleri, Bulgar ve Rum komitecilerin faaliyetlerine sahneolmu, bir sre sonra da Avrupal devletler bu sorunu uluslararas platformlaratamlardr. Cemiyete mensup gerek subaylar, gerekse dier kiiler Makedonyakonusunda ar duyarl bir hale gelmiler, blgenin Osmanl Devletindenayrlmas iin yaplan almalara byk bir tepki gstermilerdir. ttihatlar,Makedonya meselesinin II. Merutiyetin ilanyla zme kavuacandnyorlard. Nitekim bu mecmuada da bu dnce dorultusunda yazlar yeralmtr.

Mecmuada yer verilen Rya ve Hakikatadl yazda hrriyetin ilan konuedilmi ve yaz, bamsz veya muhtar bir Makedonya kurulmas iin alanunsurlara ynelik olarak kaleme alnmtr. Bu yazda; muhtariyetin ilann haberald halde buna inanmayan ve doruluunu aratrmak iin kulbe giden

Bordanof adnda ve Bulgar olduu anlalan bir kiinin yaadklar anlatlmtr.Makedonya sorununun ortaya kmasnda Bulgar komitecilerinin faaliyetleridnldnde yaznn amacnn, komitecilik faaliyetlerinin bitmesi gerektiimesajnn verilmesi olduu ortaya kmaktadr. Resneli Niyazi Bey de daaktktan iki gn sonra 22 Temmuz 1908de Bulgarlara hitaben Bulgarca bir

22Halil Rd, Fezail-i Askeriye, Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-i HakikatMatbaas, Manastr 1325, s. 22-24.


12/28

YKSEL NZAMOLU110

beyanname dattrm ve onlar hrriyetin ilan ile birlikte Herkes milliyetinimuhafaza, lisann serbeste tekellmedeceinden faaliyetlerini durdurmaya davetetmitir.23 II. Merutiyetin ilan gerekten de balangta iyimser bir havameydana getirmi, zellikle Rumelide rk, din ve dil ayrm olmakszn halkbirbiriyle kucaklamtr.24

Rya ve Hakikat baln tayan yazda Bordanofun yaadklarzerinden Bulgarlarn artk muhtariyet dncesinden vazgemeleri gerektiianlatlmaktadr. Kulbe yaklatka Yaasn Hrriyet! , Yaasn Muhtariyet, aradada Yaasn Sultan Hamid szlerini duyan Bordanofun heyecan gittikeartmakta, haberin doru olduunu dnmektedir. Sultan HamitMakedonyadaki gelimelerin karsnda duramam ve muhtar bir idareyi kabul

etmitir. zellikle tlsml muhtariyet kelimesini anlamaya alan Bordanof,urunda senelerdir fedakrlk yaplan, kanlar dklen bu idealin kanl bir ihtilaleihtiya kalmadan gereklemesine seviniyordu. Bundan dolay btnMakedonyal Bulgarlar sevinten ldryor ve Yaasn muhtariyet! diyebaryorlard. Bu srada kalabalk arasndan Bordanofun da tand bir Jn

Trk olan Seza yksek bir yere karak etkili bir sesle konumaya balam veAziz vatandalarm! hitabyla balad konumasnda halk sakin olmaya vedaha doru bir deerlendirme yapmaya davet etmitir. Sezann samimiyetlebalad konumas herkesi etkilemi ve konumasnn devamndaMakedonyann muhtariyetle yaayamayacan, blge halknn tamamenbirbirine deceini ve daha kanl olaylar yaanacan anlatmtr. Bordanofbundan sonra muhtariyetin ilanyla beraber halkn birbirine dtn, bu

frsattan yararlanan yabanc devletlerin Makedonyay igale baladn,kendisinin de Avusturyaya kar Makedonyal gnlllerin oluturduu birkuvvetin komutanln yaptn grmektedir. Tfek sesleri her taraftanduyulmakta, etrafa glleler yamaktadr. Sonunda bir arapnel paras daBordanofa isabet etmi ve kendisini derin dncelere sevk etmitir. Bordanofartk unu anlamtr: Makedonya, muhtariyetle yaayabilecek bir memleketdeildir. Blgenin deiik unsurlardan meydana gelmesi ve bu unsurlararasndaki anlamazlklar, Makedonyann muhtar veya bamsz olarakyaamasnn nndeki en byk engellerdir. Zaten Makedonya meselesi yaanangelimelerle tamamen bir krdme dnm durumdadr. Bordanof btn

23 Yusuf Hikmet Bayur, Trk nklab Tarihi, 4. Bask, C. I, Ksm: I TTK Basmevi,

Ankara 1996, , s. 446, ayrnt iin bkz: Ahmed Niyazi, Hatrat- Niyazi, Sabah Matbaas,stanbul 1326, s. 104-108, Niyazi Bey beyannamenin Bulgarlar zerinde olumlu etkiyaptn da belirtmektedir, Ahmed Niyazi, a.g.e., s. 108.24 Ramsaur, a.g.e., s. 156, Ramsaur yaanan manzaray Millerden aktarmaktadr. Bkz:

William Miller, The Ottoman Empire and its Successors, 1801-1927, with an Appedix,Cambridge 1936, s. 476. Manastrda hrriyeti ilan eden beyannamenin okunmasylabirlikte yaananlar iin Bkz: Abdlmecid Fehmi, Manastrn Unutulmaz Gnleri,YaynaHazrlayanlar: Aye en, Ali Birinci, Akademi Kitabevi, zmir 1993, s. 6-12, AhmedRefik, a.g.e., s. 92-97.


13/28


14/28

YKSEL NZAMOLU112

varln devam ettirme imkan elde etmitir. Hicri 8. yzyldaki Osmanlfetihleri ile de blgedeki kemeke sona ermitir.27

Yusuf Sadeddin bundan sonra Makedonya ile ilgili bilgiler vermekte ve bublgenin doal snrlarnn corafyac ve tarihilerce kesin olarak izilemediini,blgenin gneyde Olimpos Dalar, batda Pindus, kuzeyde ar ve doudaRodop Balkanlaryla evrili olduunu ve bylece Manastr vilayetinin byk birksmnn Makedonyada bulunduunu belirtmektedir. Yunan tarihileri veonlardan etkilenen yazarlar ise Makedonyay eski Yunann kuzeyinde kurulmubir Yunan hkmeti olarak tarif etme garipliini gstermekte iseler de, aynkitaplarda Makedonyaisminin nereden geldiinin belli olmad belirtilmitir.28

Yazara gre; ayn eserlerde Makedonya ahalisinin Helenlerden olduu, ancak

hakiki Helenlerin bunlar nimvahi olarak deerlendirdikleri bilgisi de yeralmtr. Makedonya tarih boyunca Yunanllarn taarruz hedefinde yer almtr.Makedonyada ilk hkmetin Argos kral tarafndan M.. 7. yzylda buraya gettirilenler tarafndan kurulduu, ancak yl sonra Persler tarafndan ortadankaldrld anlalmaktadr. ranllardan sonra Filip hkmdarlnda bir idarekurulmu ve Byk skenderle birlikte gl bir imparatorluk ortaya km,ancak skenderin vefatyla imparatorluk paralanmtr. Daha sonra 4. yzyldaDou Roma egemenliine giren Makedonya bu dnemde byk karklklariinde kalm ve Slav unsurlardan Srplarn hkmdarlar Duan zamanndabamsz olmalaryla Srp hakimiyeti balamtr. Yazar Makedonyann tarihinibu ekilde akladktan sonra blgede Trke, Rumca, Ulaha, Arnavuta,Bulgarca gibi farkl dillerin konuulmasnn da farkl devletlerin egemenliinden

kaynaklandn belirtmektedir. Yusuf Sadeddin zellikle Makedonyann birYunan topra olduu iddiasna iddetle kar kmaktadr. Blgenin hibirzaman Yunan hkimiyetine girmediini ve zaten Srp ve Bulgar egemenliininok ksa bir sre devam ederek bir saman alevi gibi parlayp sndnbelirtmektedir. Hatta bir Fransz deniz subaynn da Makedonya sorununuinceleyen bir eser kaleme aldn, eserinin sonunda da asl hak sahibinin de bebuuk asrdan beri kesintisiz bir ekilde blgede hkimiyet kuran Osmanllarnolduunu sylediini ifade etmektedir.29Fransz lgatlerinde de blgenin sreklifarkl milletlerin istilasna uramasndan dolay bir eit salataya benzetildiinibelirten Yazar, Franszlarn da kark bir konuyu aklamak iin bir eit

Makedonya eklinde bir deyim kullandklarn, zaten bu kargaadan dolay daAvrupa devletleri Reval mlakatna kadar bu leziz salatann tadna bakmaya

cesaret edemediklerini belirtmektedir.30

Yazara gre; Makedonyada yaayan27Yusuf Sadeddin, Manastr Vilayetine Tarihi, Etnorafi, mrani ve Siyasi Bir Nazar,

Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-i Hakikat Matbaas, Manastr 1325, s. 26-28.28 Makedonya ismi, tamamen keyfi bir deerlendirmeyle corafi bir terim olarak 19.yzylda kullanlmaya balanmtr, Adanr, a.g.e.,s. 2.29Yusuf Sadeddin, a.g.m.,s. 28-3030 Yusuf Sadeddin, a.g.m., s. 30, Ahmet Altunta, Makedonya Sorunu ve eteFaaliyetleri,AK Sosyal Bilimler Dergisi,, C. 7, S. 2, Afyon 2005, s. 70.


15/28


113

eitli milletler kendi aralarnda bir trl kaynaamamlar, bu frsat ancak 10Temmuz inklbyla bir ltuf olarak ortaya kmtr. Artk Makedonyadayaayan milletlerin Osmanl birlii altnda birbirleriyle kaynamaktan baka birareleri kalmad anlalmtr. Yazar, bu tespitlerden sonra Makedonyayoluturan milletlerin nasl ve ne kadar uyum iinde olacaklarn incelemekgerektiini, bunun iin de nfusun dalmyla ilgili rakamlarn dikkatealnmasnn zorunlu olduunu, ancak bu istatistiklerin bir ksmnn salklolmadn belirtmektedir. zellikle Ortodoksluun asrlardr RumPatrikhanesinin tekelinde kalmasndan dolay blgedeki Hristiyanlarn Rumcaayin yaptklarn, kendi dillerinde eitim ve retimden mahrum kaldklarnifade etmektedir. Bu nedenle ana dilleri; Arnavuta, Bulgarca ve Ulaha olanbinlerce halk Patrikhaneye ballklarndan dolay Rum olarak saylmaktadr.31Bu dnemde zellikle Ulahlar kendi dillerinde ayin yapmak ve kendi kiliselerinikurmak istiyorlard. Osmanl ynetimi ise Ulahlara bu haklarn tannmasnnRumlar Bulgarlara yaknlatracandan endie ediyordu. Rumlar da Ulahlartamamen asimile etmeye alyorlard. Osmanl Devleti 1905 ylnda Ulahlarayr bir cemaat olarak kabul etmi ve bu durum Rumlarn daha farkl asimilepolitikalar izlemeleriyle sonulanmtr.32

Yusuf Sadeddine gre; artk yeni merutiyet hkmeti; herkese serbesti-itam itikad ve vicdan hrriyetini getirmi, Bulgar kilisesi ve amda oluturulan

Arap kiliselerine yeni haklar tannm, hatta Arnavut ve Ulah metropolitlikleride bir oldubittiyle ortaya kmtr. Bylece Osmanl lkesinin Ortodokslarkendi hr iradeleriyle bal olduklar kiliseleri semitir. Bundan sonra

Patrikhane de sadece Rumlarn emrinde olmak yerine, Ortodoksluun ciddi vebitaraf reis-i ruhanisi olarak tannacak ve bylece gerek Osmanl, gereksePatrikhane menfaatlerine uygun olarak varln devam ettirecektir. YusufSadeddin bundan sonra Manastrn nfusuyla ilgili bilgiler vermektedir. Yazar,nfusu bir tablo eklinde u ekilde vermitir.

Tablo 1: Manastr vilayetinin nfus dalm33

Patrikhaneye bal olanlar 309.000

Ulah dilinde ayin yapanlar 11.000

Srp dilinde ayin yapanlar 20.000Bulgar Eksarhlna bal olanlar 178.000Museviler 8.000

Mslmanlar 50.900TOPLAM 1.035.000

31Yusuf Sadeddin, a.g.m.,s. 30-31.32Ali Arslan, Makedonyada Rum-Ulah atmas, Yakn Dnem Trkiye Aratrmalar, S. 4,stanbul niversitesi Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Enstits, stanbul 2003, s. 1-26.33Yusuf Sadeddin, a.g.m.,s. 32.


16/28

YKSEL NZAMOLU114

Yusuf Sadeddin Manastr vilayetine ait herhangi bir tarih ve kaynakbelirtmeksizin bu rakamlar vermektedir. Manastrn 1906-1907 nfus saymndatoplam nfusu 824.828, Rumlarn nfusu da 286.001 olarak hesaplanmtr.34Buna karlk Yazar, Patrikhaneye bal Ortodokslarn iinde yer alan 130.000Hristiyann bir ksmnn aslnda Bulgar, Ulah ve Arnavutlardan olutuunu,dolaysyla Rumlarn nfusunun ancak 179.000 olduunu savunmaktadr. Yazar,

vilayetin dou ve gneyinde bulunan ve Konyar denilen Mslman unsurlarnnKonya Trklerinden, bat ve gneyde bulunanlarn bir ksmnn da Arnavutlardanolutuunu, Bulgarca konuan birka ky ve gneyde de Rumca konuan birkaky olduunu belirtmektedir. Ancak Mslman unsurlar hibir zamankonutuklar dillere gre ayr bir ideal peine dmemiler, birbirleriyle dini

balarn devam ettirmilerdir. Ulahlar ve Musevilerin Osmanllarn zararnafaaliyetleri olmam; Bulgar, Rum ve Srplar da siyasi hareketlere kalkmlarsa dahibir zaman halkn ounluunun desteini alamamlardr. Yazara gre nfuslailgili rakamlar incelendiinde hi kimsenin Manastr vilayetiyle ilgili bir emelininolmasnn doru olmayaca aka grlmektedir.

Tablo 2: vilayete ait nfus istatistikleri35

vilayetinnfusu

Alman-Oestreich

Rum-Nikolaides(Cleantes)

Bulgar-Knov

Srp-Gopevi

Trkler 250.000 576.000 489.000 231.000

Bulgarlar 2.000.000 404.000 1.184.000 57.000

Srplar 0 700 2.048.000 0

Rumlar 200.000 606.000 222.000 201.000

Arnavutlar 300.000 0 124.000 165.000

Ulahlar 100.000 41.200 77.000 74.000

Museviler vs. 0 91.000 147.000 100.000Toplam 3.150.000 1.818.200 2.203.700 2.876.000

Yusuf Sadeddin, o dnem genellikle tercih edilen vilyat- selse yerine vilayet tabirini kullanarak Alman, Bulgar, Rum ve Srplar tarafndanyaynlanan yukardaki istatistiklere yer vermitir. Yazar, Makedonyann Osmanltopra olarak kalmas dncesini savunmak zere nce farkl aratrmac veyazarlarn yaynladklar istatistiklere yer vermi ve daha sonra resmi istatistikle

karlatrmtr. Gerek yabanc yazarlara ait istatistik, gerekse resmi istatistiktablo eklinde verilmitir. Yusuf Sadeddinin yer verdii istatistiklerden K.Oestreichin istatistii Geographische Zeitschrift (1904) dergisinde yaynlanmtr.Oestreich Mslman Slavlar olarak 500.000 nfus gsterdii halde Yusuf

34Kemal Karpat, Osmanl Nfusu 1830-1914, Tima Yaynlar, stanbul 2010, 2. Bask, s.348-349.35Yusuf Sadeddin, a.g.m.,s. 34.


17/28


115

Sadeddin ilgin bir ekilde bu rakamlar toplayarak vermitir. Bir etnorafyacolan Vasil Knovun istatistii iseMakedonija. Etnografija i Statistika, Sofya (1900)adl eserde yaynlanmtr. Gnmz Makedon tarih yazclnda da burakamlar geree en yakn olarak kabul edilmektedir. Knovun aslistatistiinde Mslman ve Hristiyanlar milletlerine gre ayr verildii halde

Yusuf Sadeddin sadece milletlere gre bir ayrm yapmtr.36

Yazar bu istatistikleri verdikten sonra son sayma gre vilayetin resminfusunu u ekilde gstermektedir:37

Tablo 3: vilayetin resmi nfusu

Vilayet Kosova Manastr Selanik

Saire 10.000 8.000 60.000Rum 0 309.000 311.000

Bulgar 192.000 178.000 244.000

Ulah 0 11.000 22.000

Srp 187.000 20.000 0

slam 676.000 509.000 531.000

Yekn 1.065.000 1.035.000 1.268.000

Yusuf Sadeddinin verdii rakamlar Hseyin Hilmi Paann saymyla tamolarak uyumamaktadr. Makedonyann nfusu, blgenin mfettiliini yapanHseyin Hilmi Paa tarafndan 1904 ylnda yaptrlan nfus saymna gre farklhesaplanmt. Mslmanlar: 1.508.507, Bulgarlar: 896.497, Rumlar: 307.000,Srplar: 100.717, Ulahlar: 99.000 olup toplam 2.911.721 olarak hesaplanmt venfusun % 51,8ini Mslmanlar, % 48,2sini gayrimslimler meydanagetiriyordu.38

Mecmuada Makedonya meselesiyle ilgili dier yaz, Manastr beldesine tuhfe-iziyaretim yahut 10 Temmuz merasiminde Manastrda baln tamaktadr. Buyaznn bir aznlk mensubu olan Bafral Doktor Yanko tarafndan kalemealnmas; ttihatlarn Makedonya meselesindeki yaklamlarn, din veya rkfark olmakszn Cemiyet mensuplarna benimsettiklerinin de bir gstergesikabul edilebilir. Bu yaznn amac Avrupal byk devletlerin Osmanl Devleti

ve Makedonya meselesine yaklam tarzlarn ortaya koymaktr. Yukardabelirttiimiz gibi ttihatlar II. Merutiyetin ilan ncesinde Makedonya

meselesinde ok duyarl bir politika izlemilerdir. Nitekim Cemiyetin Parismerkezi bu konuda Selanike yazlar gndermi ve bu konuda takip edilmesi

36 Adanr, a.g.e., s. 7, Yusuf Sadeddin Gobeviin rakamlarnda da yanllk yapm,1.450.000 olarak verilen Srp nfusu belirtmemitir, Bkz: Altunta, a.g.m., s. 73.37Yusuf Sadeddin, a.g.m., s. 33-34.38 Enver Ziya Karal, Osmanl Tarihi, C. 8, 2. bask, TTK, Ankara 1983, s. 148,Hacsaliholu, a.g.m., s. 440, 1906-1907 nfus saymndaki rakamlar iin bkz: Karpat,a.g.e., s. 346-348.


18/28

YKSEL NZAMOLU116

gereken yollarla ilgili grlerini bildirmitir.39Resneli Niyazi Bey de hatratndattihat ve Terakkinin dvel-i muazzamaya gnderdii beyannamenin bir suretiniyaynlamtr.40

Bafral Doktor Yanko, yazsnn banda bir eyler yazmak iin ne zamankalemi alsa hemen aklna Makedonyann geldiini belirtmekte, hatta Sabahgazetesinde de yazarken yine Makedonya hakknda bir eyler yazma lzumunuhissettiini, frsat dtke yine ayn konuya eilmekten kendini alamadnbelirtmektedir. Yanko iznini Manastrda geirmek amacyla inklb-hayriyemizin sene-i devriyesine msadif 10 Temmuz merasim-i milliyesini buradayaamak istemi, drt be gndr misafir olduu Manastrda Neyyir-i Hakikatiziyarete gitmitir. Gazetenin bayazar Kemal Bey de Yazara yaynlamay

dndkleri nsha-i mmtaze hakknda bilgi vermi, kendisinden de bir yazistemi ve bunun zerine bu makale kaleme alnmtr. Yanko makalesinde biryl nce vilayeti gezdikten sonra Fransz yazar Ren Pinonun yazlarndanhareketle Avrupal devletlerin Makedonya ile ilgili emellerine yer vermeninuygun olacan belirtmitir. Yazar srasyla byk devletlerin Makedonya ileilgili politikalarn deerlendirmitir.41 ttihat ve Terakki ynetimi II.Merutiyetin ilanyla birlikte Avrupa devletlerinin desteini aldn dnyor

ve ngiltere, Fransa, Almanya, Avusturya ile dosta mnasebetler kurmayaalyordu.42 Yanko da yazsnda bunu vurgulamakta, Avrupann bykdevletlerinin artk Osmanl Devletine kar dmanca politikalar izlemekten

vazgetiklerini iddia etmekteydi.

Yanko, Pinonun eserinden Almanya ile ilgili olarak u blm

nakletmektedir: ngiltere temsilcisi Berlin Kongresinde Osmanl Devletinintoprak btnl ve egemenliini devam ettirmesi esaslarn Prens Bismarkakabul ettirmitir. Bu kongreden itibaren Almanya, bunlar ark politikasnnesaslar olarak kabul etmi ve hatta Osmanl Devletinin himayesi eklindepolitikalar izlemeye balamtr. Almanya Osmanl Devleti ile dostluunugelitirirken bu sayede iktisadi faaliyetler de gelimi, bu faaliyetler zellikle Asyatopraklarnda younlamtr. Almanya Osmanl lkesindeki demiryollarnngeniletilmesi iini de stlenmi, bylece hem kendi ticaretini gelitirme

39Bayur, a.g.e., s. 414-421, Makedonya meselesi ve ttihatlarla ilgili bir alma iin bkz:Gl Tokay, Makedonya Sorunu Jn Trk htilalinin Kkenleri 1903-1908, Alfa Yaynlar,stanbul 1995.40Ahmed Niyazi, a.g.e., s. 51-60.41 Ren Pinon 1870-1958 yllarnda yaam ve Osmanl Devleti ile ilgili iki eseriyaynlanmtr. Bunlar L'Europe et l'Empire Ottoman (Paris, d. Perrin, 1909) ve L'Europeet la Jeune Turquie (Paris, d. Perrin, 1911) adl eserleridir, Pinon ayrca La question deMacdoine. I. Les nationilat, II. Les Rformes, Revues des deux Mondes,15 Mays 1907,s. 331-387 ve 1 Haziran 1907, s. 659-688. makalelerinde Makedonya meselesiniincelemitir. Adanr, a.g.e., s. 299.42Hasan nal, ttihat ve Terakki ve D Politika, Trkler,Yeni Trkiye Yaynlar, C.13, Ankara 2002, s. 212-227.


19/28


117

imknn elde etmi, hem de Osmanl Devletinin bir sava durumunda ihtiyaduyduu askeri ve lojistik nakliyeyi yapmasna zemin hazrlamtr. Almanyannbu stratejilerinde ne kadar samimi olduunun en nemli gstergesi iseMakedonya ile ilgili politikasdr. Almanya Makedonya konusunda OsmanlDevletinin toprak btnlnn korunmas endiesine sahip olsa da, Avrupadevletleri arasndaki ahengi bozacak davranlardan kanmaya almaktadr.Makedonya slahatnda Osmanl Hkmetini gcendirmeyecek bir politikaizlediinden, stanbulda bu politikas takdirle karlanmakta, Makedonyadasilaha bavuran eteler de Almanlardan bir beklentiye girmemektedirler.

Almanlar Makedonyann bulunduu kritik ortamdan dolay Asya ktasnaynelmeyi ve ncelikle iktisadi menfaatlerini ne karmay tercih etmektedirler.

Ancak ileride elverili bir ortam olutuunda siyasi ve askeri menfaatlerinielbette ne srmekten ekinmeyeceklerdir. Pinona gre Almanlarn OsmanlDevleti ile ilgili politikalarnn hedefinde kuva-i Osmaniye ile nfuz- slam Cermen

politikasna hadim bir ekleevirme midi bulunmaktadr.43

Dnemin dier gl devleti de ngiltere idi. ttihatlar Merutiyetinilanndan sonra ngilterenin desteini almaya almlard.44Yanko, ngilizlerin

Ayastefanos Antlamas ile oluturulan Byk Bulgaristan fikrinden BerlinKongresinde vazgeen siyasetilerini tenkit ettiklerini ve Rusya ile Almanyanntakip ettikleri politikann ancak Byk Bulgaristan ile engellenebileceinidndklerini belirtmektedir. Bundan sonra ngilterenin temel politikasGladston tarafndan ifade edilen Makedonya Makedonyallarndr dsturuolmutur. ngilterenin asl d politikas Asya ve Afrika zerinde younlasa da,

Balkanlarla ilgilenmeye devam etmekte, zellikle Bulgar ve Romenhkmetleriyle dosta mnasebetler gelitirmektedir. Hatta ngiltere, Srbistanlabir sre kesilmi olan diplomatik ilikilerini yeniden kurmu ve Srplar

Avusturyaya kar desteklemeye balamtr. ngilterenin Makedonya ve Balkanpolitikas tek bir cmleyle zetlenebilir: Balkan hkmetlerinin Alman nfuzualtna girmesini nlemek.45

Yanko, Almanya ve ngilterenin politikalarndan sonra RusyannBalkanlarda birka yzyldr birinci derecede rol oynadn, kendisine hedefolarak Balkanlardaki Hristiyanlarn Osmanl nfuzundan karlmasn setiini,1877-1878 Savanda Balkanlarda elde ettii nfuzunun Berlin Kongresindekisiyasi malubiyetle azaldn belirtmektedir. Rusyann sonraki yllarda Romanya

ve Bulgaristan ile ilikileri zayflamsa da Avusturya-Macaristanmparatorluunun Balkan siyasetine paralel politikalar izleme ihtiyac

43 Yanko, Manastr beldesine tuhfe-i ziyaretim yahut 10 Temmuz merasimindeManastrda, Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-i Hakikat Matbaas, Manastr1325, s. 38-40, Makedonya sorununda byk devletlerin politikalar iin bkz: Saati,a.g.t., s.21-26.44nal, a.g.m., s. 217-218.

45Yanko, a.g.m., s. 40-41.


20/28

YKSEL NZAMOLU118

hissetmitir. nk gerek i politikadaki problemler, gerekse UzakdoudaJaponya ile girdii sava, Balkanlardaki etkisinin azalmasna neden olmutur.Rusya son zamanlarda Almanya ile de yaknlama politikas izlemeye balamtr.Bu politikann Balkanlar ve Makedonyaya etkilerinin u anda tahmin edilmesiise mmkn deildir.46

Yanko daha sonra Pinonun Avusturya ile ilgili deerlendirmelerine yervermektedir. Avusturya-Macaristann Balkan yarmadasnda kurulacak devletveya devletlerin Akdenizle balantsn kesmekten ok tedirgin olduunu,Ayastefanosta oluturulan Byk Bulgaristann Berlin Kongresinde eblnmesinden en ok memnun olan devletin Avusturya olduunu, eerMakedonya Balkan devletlerinden herhangi birine, zellikle Bulgaristana

verilecek olursa bundan da en ok Avusturyann rahatsz olacanbelirtmektedir. Avusturya, bu konuda o kadar hassastr ki, Osmanl Devletiegemenliinde muhtar bir Makedonyaya bile kar kacaktr. Avusturyannblgeye ynelik asl hedefi; Bosnadan Selanike kadar olan blgenin Avusturyalmavirler vastasyla slahatlar yaplm ekliyle Osmanl Devleti egemenliindedevam etmesidir. Avusturyann Selanike kadar olan Makedonya blgesineegemen olma eklindeki politikasndan endieye de gerek yoktur. Avusturyablgede sava yoluyla deil, siyaset yoluyla etkili olmaya almaktadr.47

Yanko bundan sonra son yllarda Osmanl Devletine ynelik emellerbesleyen devletlerden birinin de talya olduunu; zellikle Dou Akdeniziyaylma alan olarak grdn ve bundan dolay da gerek ngiltere, gerekse

Avusturya ile bazen problemler yaadn belirtmektedir. talya bir taraftanTrablusgarp ele geirmeyi amalamakta, dier taraftan Latin Katoliklerininhimayesini stlenmeye almakta, Adriyatik Denizini de bir talyan deniziyapmak iin Arnavutluk sahillerine egemen olmak istemektedir. talyayyneten hanedan ile Karada ve Srp hanedanlar arasnda yakn balar vardr.Romanya ile Latinlikten dolay iyi ilikiler kurmaya alan talyann

Yunanistanla da ilikileri gayet iyidir. talya Osmanl lkesindeki gelimeleriyakndan izlemekte, Makedonyada muhtar bir rejim kurulacak olursa zayf birihtimal de olsa, bunun bana bir talyan atanmasn salayarak blgedenfuzunu artrmay arzu etmektedir. talya Osmanl lkesindeki okullarnnsaysn artrmak iin almakta, bunlarn Katolik mezhebinden olmasna dikkatetmekte, stanbula gnderecei eliyi bile dindar Katoliklerden semektedir.48

Yanko, Pinonun eserinden son olarak Fransann emellerine yervermektedir. Fransa Makedonya politikasnda bir taraftan Rusya, dier taraftanda Avusturyay kstrmeme politikas izlemeye almaktadr. Fransannyzyllardr politikas Osmanl padiah ile dostluunu devam ettirmek ve

46Yanko, a.g.m., s. 41.47Yanko, a.g.m., s. 41-42.48Yanko, a.g.m., s. 42-43.


21/28


119

Osmanl Devletinin toprak btnlne sayg gstermek olmutur. FransaMakedonyadaki btn milletleri memnun edecek bir slahat politikasndesteklemekte, fakat Osmanl Devletinin kar kaca bir zm dedesteklememektedir. Pinona gre Osmanl lkesinin her yerine dalmFransz sermayesi ve Franszlarn buradaki konumlarndan dolay OsmanlDevletinin toprak btnlnn korunmas Fransann temel politikasolmutur. Fransa btn arkta Franszcann uluslararas dil olmasndanmemnuniyet duymakta ve Katolikleri himaye etme politikasn da devamettirmek istemektedir. Balkan yarmadasndaki milletlere de frsat buldukayardm etmek istemekte, ancak bu milletlerden birisi Osmanl menfaatlerineuygun olmayan davranlara girerse, Fransann karlar da tehlikeye

deceinden gelimelere seyirci kalmak istememektedir. FransaMakedonyadaki slahat projesine desteini devam ettirmeyi arzu etmekte, ancakOsmanl Devletinin topraklarna gz dikenlerin de yannda yer almaydnmemektedir.49

Yanko, Dvel-i Muazzamann Osmanl Devletine ait politikalarnPinonun eserinden hareketle zetledikten sonra Ey vatandalar! Ey bu bariktopraklarn meru sahipleri! eklinde bir hitapta bulunmakta ve grld gibibyk devletlerin Makedonya ktasnn Osmanl Devleti dnda bir devlete

verilmesinden yana bir politikaya sahip olmadklarn belirtmektedir. Yankoyagre, eskiden Yldzn zulmnden, Bablinin sessizliinden ikyetedilmekteydi. Bu ikyetler o zaman hakl olsa da, artk merutiyetin samimenak, hrriyetin cidden meftunubir padiah ve Meclis-i Milimizin itimadna mazhar

bir hkmet ve Meclis-i Milli bulunduuna gre ikyet etmeye kimsenin hakkyoktur. Zaten Avrupa devletleri de Osmanl Devletinden nemli admlaratmasn beklemekte, hatta bu giriimleri desteklemektedir. Bundan sonrayaplmas gereken ayrlklara son vermek, birlik ve beraberlik iinde yaamak,yek cihet, yek ahenk olmaktr. nk Trkiye iin bundan sonra tek kurtuluittihadetmektir. Yanko yazsna; stikbalimiz emindir ve istikbal bizimdir. Fakatittihad, yine ittihad, daima ittihad szleriyle son vermektedir.50 Yankonundnemin gl devletlerinin Makedonya meselesindeki yaklamlarn Pinondanhareketle olumlu olarak grmesi, ttihatlarn da ayn dnemde bu ekildedndklerinin bir gstergesi saylabilir.

Neyyir-i Hakikatin ilavesinde yer alan yazlardan birisi de Bedii Nuritarafndan yazlan Merkez-i Hrriyet ve Merkez-i Siyaset adl bir makaledir. Buyaznn amacnn mecmuada yer alan dier baz yazlarda olduu gibi,ttihatlarn nemli bir merkezi olan Manastr ne karmak olduuanlalmaktadr. Bedii Nuriye gre 20. yzylda Osmanl Devletinde siyasetmerkezi ve hrriyet merkezi olarak iki ehir ne kmtr. Siyaset merkezi drtbuuk asrdr Osmanllara bakentlik yapmasna ramen, otuz yldan beri

49Yanko, a.g.m., s. 43-44.50Yanko, a.g.m., s. 44-45.


22/28

YKSEL NZAMOLU120

Osmanl milletini esir eden stanbuldu. Bedii Nuri burada stanbul yerineBizansadn kullanmay uygun grmekte ve Balkan zirvelerinde ortaya kanhrriyet merkezi olan Manastrla karlamaktadr. Artk milletin iki kble-itevcihi vardr. Siyaset merkezi yani stanbul, son otuz ylda gaddarln,istibdadn ve zulmn temsilcisi olmutur. Hrriyet merkezi ise bu istibdatrejimine kar mcadele etmitir. Bu mcadele; hak ile batln, zulm ile adaletin,eski ile yeninin mcadelesi eklinde olmutur. Bu aamada siyaset merkeziningalip gelmesi devrini tamamlam bir dzenin devam etmesi, hrriyetmerkezinin stnl ise yeni bir dzenin kurulmas anlamna geliyordu.Osmanl toplumu asrlardr devam eden gelimelerden sonra yeni bir inklbahazrlanmaktayd. Son zamanlarn yaayan kt idare, artk yklma safhasnagirmi durumdayd. Son aamada hrriyet merkezinin darbelerine dayanamayansiyaset merkezi yklm, ufuklarda hrriyet ve adalet ortaya kmtr. BtnOsmanl lkesi de bir anda Manastr ve Selanikte yaanan gelimeleri takibebalam, btn medeni dnya hrriyet kahramanlarn alklamtr. Artk burasOsmanlln bir mncisi, bir halaskr olmak zere insanlk tarihinde nemli bir yeredinecektir. Bedii Nuri son blmde arslan yrekli kahramanlarolarak grdhrriyet kahramanlarna seslenmekte ve bu gelimeler yaanmad takdirde birsonucun kmayaca dncesini ileri srmektedir. Yazar bu aklamalardansonra u ifadeyi kullanr: Evet, stanbul Osmanlln merkez-i siyaseti ise,

Manastrmzda ayn Osmanlln merkez-i hrriyetidir. Manastrllar byle birharekete kucak amakla Osmanll iki defa lmden kurtarm ve btnmilletin sayg ve gvenini kazanmlardr. Her ne kadar Osmanllngrnteki merkezi stanbul olsa da, aslnda gerek merkezi Manastr, Selanik,

Serez veya Firzoviktir. Bedii Nuri hrriyet kahramanlarn Mehdi-i hrriyetolarak isimlendirdii gibi, bu ehirleri de Mehdi-i hrriyet beldeler olarakisimlendirmitir.51

Mecmuada yer alan son yaz Manastrl Mustafa Hilmi tarafndan 23Temmuz 1909 tarihinde Hanlarnnde kaleme alnan Mstakbel Merutiyeteithaf edilenPeri-i Hrriyet adl yazdr. Mustafa Hilmi bu yazda zulmlerin, birperiye benzettii hrriyetin geliiyle sona erdiini edebi bir dille anlatmtr.Mustafa Hilmi bu yazsnda korkun zulmlerden sonra karanl datan fecirklaryla birlikte ortaya kan Hrriyet Perisinin etrafna klar satn,bylece frtnal havann ve korkun bulutlarn yerini Neyyir-i Hakikat (HakikatGnei)in aldn belirtmitir.52

51 Bedii Nuri, Merkez-i Hrriyet ve Merkez-i Siyaset, Neyyir-i Hakikat (nsha-immtaze), Neyyir-i Hakikat Matbaas, Manastr 1325, s. 46-47.52Manastrl Mustafa Hilmi, Peri-i Hrriyet,Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-i Hakikat Matbaas, Manastr 1325, s. 48, mer Seyfettin ve Ahmet Haimin hrriyetiperiye benzeten iirleri iin bkz: Hakan Sazyek, II. Merutiyetin lan ve iirimizdeki

Yanks, Trkoloji Dergisi,C. 11, S. 1, 1993, s. 263-281.


23/28


121

E. Mecmuada Yer Alan iirler

Mecmuada eitli makale ve yazlarla beraber iirler de nemli bir yertutmaktadr. Bu iirlerde ttihat ve Terakkiye, Merutiyete, orduya vgler vekahramanlk duygular ne kmaktadr. iirler mecmuann eitli sayfalarndadank bir ekilde yer almtr.

Mecmuann ikinci sayfasnda Recaizade Mahmut Ekrem tarafndanyazlm Milli ark adn tayan bir iire yer verilmitir. Recaizade iirininbanda, bu iiri 1324den sonraki gelecek 10 Temmuzlara ithaf ettiinibelirtiyordu. Recaizade, II. Abdlhamit devrinde Nefrin adl uzun birmanzume yazarak o dneme ar tenkitler yneltmi ve bu iirin bir ksmna II.

Merutiyetin ilanndan sonra Musavver Muhitte yaynlad yazsnda yervermiti.53 Recaizade, bu mecmuadaki iirde de milletin daha dn istibdataltnda inlerken bugn hrriyetin ilanyla bir dn yaptn yazmaktayd.Recaizade bu aamada en byk erefin askere ait olduunu belirtiyor venakarat olarak Ho, yd-i millidir bugn/Asker! Senindir an, n! ifadelerinitekrar ediyordu.54

Neyyir-i Hakikatin mecmuasnda yer alan dier iir Namk Kemalin oluAli Ekrem Bey (Ali Ekrem Bolayr) tarafndan yazlan Osmanl ttihad ve TerakkiCemiyeti adl iirdir. Ali Ekrem, II. Merutiyet ncesinde uzun bir sre yaynyasayla kar karya kalm ve 1908 sonrasnda eserlerinde vatan duygusu vesosyal dnceler ne kmtr. Milli duygular glendirmek amacyla 1918ylnda Ordunun Defteri adl iir kitabn yaynlayan Ali Ekrem, Kaside-i

Askeriye adl iirinde de II. Merutiyeti gerekletiren orduyu vm ve gemidnemdeki hakszlklar eletirmitir.55 Ekrem Bey, Ey muazzez, muhteremcemiyet-i kudsiye-i vakar/Nam ve niannla bir millet eyler iftihar eklinde balayanuzun iirini Merutiyetin ilanndan sonra 27 Austos 1324 (9 Eyll 1908)tarihinde yazmtr.56

Mecmuada Halil Rtnn Bursada 11 Temmuz 1324 (24 Temmuz 1908)tarihinde kaleme aldn syledii, Askerlere Selam adl bir iiri de yer almtr.

Millet size hrmet ile medyun, mteekkir/Ey milleti ihya eden eshab- besalet

Ey millete canbah olan erbab- hamaset/Yok, kalmad artk mteellimmtefekkir! ...

53Sazyek, a.g.m., s. 269-270.54 Recaizade Ekrem, Milli ark, Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-i HakikatMatbaas, Manastr 1325, s. 1.55 erif Akta, Yenileme Dnemi Trk iiri ve Antolojisi 1860-1920, Aka Yaynevi, 2.bask, Ankara 2003, s. 117-121.56 Ekrem, Osmanl ttihad ve Terakki Cemiyeti, Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze),Neyyir-i Hakikat Matbaas, Manastr 1325, s. 6-7, Ali Ekremin ayn dnemde yazddier iirler iin bkz: Sazyek, a.g.m., s. 268-270.


24/28

YKSEL NZAMOLU122

Halil Rtnn yukardaki ktasyla balayan iiri askerlere hrriyetinilanndan dolay takdir ve vglerle devam etmitir.57

Eserde yer alan iirlerden birisi de Aziz Hdai tarafndan Merutiyet-iOsmaniyenin fatih-i fedakr muhterem svari kaymakam iin yazlan ve tiyak-kran adn tayan iirdir. Aziz Hdai Koyu bir gn Bunun stnde siyah

yldz msrasyla balayan iirde Resneli Niyaziye vgler yadrm ve iiriniFakat af eyleyiniz, ydimizin hrmetine/ Hakknzda ne kadar ok yazabilsem yine az/Sizsiniz mazhar eden milleti hrriyetinemsralaryla bitirmitir.58

Sonu

Neyyir-i Hakikat gazetesi tarafndan 10 Temmuz inklbnn yldnm

dolaysyla yaynlanan nsha-i mmtaze tek bir alana younlamam, deiikkonularda yazlara yer vermitir. Mecmuadaki yazar ve airler arasnda RecaizadeMahmut Ekrem, Ahmet Midhat, Sami Paazade Sezai, Ali Ekrem (Bolayr) gibimehur kalemler de yer almtr. Mecmuada yer alan iirler, hrriyetin ilannnyldnm nedeniyle ttihat ve Terakki ve askerlere vglerle doludur. Makale

ve incelemelerde ise o dnemin ortamnda ne kan konular yer almtr. Birtaraftan Avrupallama ihtiyacnn gerekeleri ortaya konulurken, dier taraftan

Trkenin nemi vurgulanm,ayrcaittihad ve terakki kelimelerinden hareketlelkenin gelimesinin ancak birlik ve beraberlikle mmkn olabilecei zerindedurulmutur. Mecmuada zellikle II. Merutiyetin ilanndan duyulan sevin nekm, dier taraftan da bunda en etkili faktrlerden birisi olan orduya ynelikvgler nemli bir tutmutur.

Mecmuann en ok yer verdii konulardan birisi de Makedonyameselesidir. Bu konuda Fransz yazar Pinonun eserinden hareketle Avrupaldevletlerin Makedonya ile ilgili politikalar incelenmitir. Mecmuada en okdikkat eken incelemelerden birisi de Manastrn tarihinden balayarak yineMakedonya meselesinin incelenmesi ile devam eden ve eitli istatistiklere deyer veren yazdr. Mecmuada yer alan yaz ve iirlere bakldnda bu yaynn ennemli amacnn, 10 Temmuz inklbnn yldnmn kutlamann yannda,okuyuculara ttihat ve Terakkinin deiik konulardaki dncelerini aktarmakolduu anlalmaktadr.

57Halil Rd, Askerlere Selam, Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-i HakikatMatbaas, Manastr 1325, s. 14.58 Aziz Hdai, tiyak- kran,Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-i HakikatMatbaas, Manastr 1325,s. 37.


25/28


123

Kaynaka

A. Ariv Belgeleri

BOA, DH. MKT, 1272/46.

BOA, DH. MKT, 2902/25.

B. Gazeteler

Neyyir-i Hakikat

C. Hatralar

Abdlmecid Fehmi, Manastrn Unutulmaz Gnleri,Yayna Hazrlayanlar: Aye en, AliBirinci, Akademi Kitabevi, zmir 1993.

Ahmed Niyazi, Hatrat- Niyazi,Sabah Matbaas, stanbul 1326.

KARABEKR, Kazm, ttihat ve Terakki Cemiyeti 1896-1909, Emre Yaynlar, stanbul 2000.

KARABEKR, Kazm, Gnlkler (1906-1948), C. 1,YKY, stanbul 2009.

D. Tetkik Eserler

ADANIR, Fikret,Makedonya Sorun,Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul 2001.

Ahmed Refik, nklab- Azim,nklab- Azim, Asr Matbaas, stanbul 1324.

AKTA, erif, Yenileme Dnemi Trk iiri ve Antolojisi 1860-1920, 2. Bask,AkaYaynevi, Ankara 2003.

AKYZ, Kenan, Modern Trk Edebiyatnn Ana izgileri 1860-1923, nklap Kitabevi,stanbul 1995.

AYDEMR, evket Sreyya, Tek Adam, 3. bask, C. 1 Remzi Kitabevi, stanbul 1966.

BAYUR, Yusuf Hikmet, Trk nklb Tarihi, 4. Bask, C. 1, Ksm: 1, TTK, Ankara1996.

KARAL, Enver Ziya, Osmanl Tarihi,C. 8, 2. Bask, TTK, Ankara 1983.

KARPAT, Kemal,Osmanl Nfusu 1830-1914, 2. Bask, Tima Yaynlar, stanbul 2010.

RAMSAUR, E. E.,Jn Trkler ve 1908 htilali,Sander Yaynlar, stanbul 1972.

TANPINAR, Ahmet Hamdi, 19. Asr Trk Edebiyat Tarihi, stanbul, alayan Kitabevi,2001.

TUNAYA, Tark Zafer, Trkiyede Siyasal Partiler II. Merutiyet Dnemi, C. 1, HrriyetVakf Yaynlar, stanbul 1988.

E. Makaleler

Ahmet Midhat, Avrupay beenelim mi? Yoksa nefret mi edelim?, Neyyir-i Hakikat(nsha-i mmtaze), Neyyir-i Hakikat Matbaas, Manastr 1325, s. 2-5.

ALTUNTA, Ahmet, Makedonya Sorunu ve ete Faaliyetleri, AK Sosyal BilimlerDergisi,C. 7, S. 2, Afyon 2005, s. 69-91.


26/28

YKSEL NZAMOLU124

ARSLAN, Ali, Makedonyada Rum-Ulah atmas, Yakn Dnem TrkiyeAratrmalar, stanbul niversitesi Atatrk lkeleri ve nklap Tarihi Enstits, S.4, stanbul 2003, s. 1-26.

Bedii Nuri, Merkez-i Hrriyet ve Merkez-i Siyaset, Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze),Neyyir-i Hakikat Matbaas, Manastr 1325, s. 46-47.

HACISALHOLU, Mehmet, Makedonya, TDV slam Ansiklopedisi,C. 27, Ankara2003, s. 437-444.

Halil Rd, Fezail-i Askeriye, Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-i HakikatMatbaas, Manastr 1325, s. 22-24.

Hasan Rza, Topu tabiye-i cedidesi, Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-i

Hakikat Matbaas, Manastr 1325, s. 10-13.Kemal, Sebeb-i Neir, Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-i Hakikat Matbaas,

Manastr 1325.

Mahmud Esad, ttihad ve Terakki,Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-i HakikatMatbaas, Manastr 1325, s. 8-9.

Manastrl Mustafa Hilmi, Peri-i Hrriyet, Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-iHakikat Matbaas, Manastr 1325, s. 48.

SAZYEK, Hakan, II. Merutiyetin lan ve iirimizdeki Yanks, Trkoloji Dergisi,C.11, S. 1, 1993, s. 202-211.

Rya ve Hakikat, Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-i Hakikat MatbaasManastr 1325, s. 18-21.

Sami Paazade Sezai, Bir Mektub,Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-i HakikatMatbaas, Manastr 1325, s. 15-17.

NAL, Hasan, ttihat ve Terakki ve D Politika, Trkler, Yeni Trkiye Yaynlar, C.13, Ankara 2002, s. 212-227.

Yanko, Manastr beldesine tuhfe-i ziyaretim yahut 10 Temmuz merasimindeManastrda, Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-i Hakikat Matbaas,Manastr 1325, s. 38-45.

Yusuf Sadeddin, Manastr Vilayetine Tarihi, Etnorafi, mrani ve Siyasi Bir Nazar,Neyyir-i Hakikat (nsha-i mmtaze), Neyyir-i Hakikat Matbaas, Manastr 1325, s. 26-34.

E. TezlerSAAT, Meltem Begm, Makedonya Sorunu (1908-1913), Akdeniz niversitesi Sosyal

Bilimler Enstits Baslmam Doktora Tezi, Antalya 2004.


27/28


125

Ek-1-2: Neyyir-i Hakikatin yaynlad mecmuann kapa ve Recaizade Ekremin Milli

ark adl iiri.


28/28

YKSEL NZAMOLU126

Documents

10 Temmuz Ve Neyyir-i Hakikat