View
216
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
1/124
T.C.MULA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTSKAMU YNETM ANABLM DALI
YEREL YNETMLERDE REFORM GRMLER
YKSEK LSANS TEZ
ZKAN ARSLAN
DANIMAN
DO. DR. NAMIK KEMAL ZTRK
EKM 2004
MULA
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
2/124
2
T.C.MULA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTSKAMU YNETM ANABLM DALI
YEREL YNETMLERDE REFORM GRMLER
ZKAN ARSLAN
Sosyal Bilimler Enstitsnce
Yksek Lisans
Diplomas Verilmesi in Kabul Edilen Tezdir
Tezin Enstitye Verildii Tarih :08.10.2004
Tezin Szl Savunma Tarihi :22.10.2004
Tezin Danman : Do. Dr. Namk Kemal ZTRK
Jri yesi : Yrd. Do.Dr. lknur TRE
Jri yesi : Yrd.Do.Dr. Turgay UZUN
Enstit Mdr : Prof. Dr. Nihal REN
HAZRAN 2004
MULA
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
3/124
3
TUTANAK
Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnn 13.10.2004 tarih ve
271/1say
l
toplant
s
nda oluturulan jri, Lisansst Eitim-retim Ynetmeliinin23-C Maddesine gre, Kamu Ynetimi Anabilim Dal Yksek Lisans rencisi
zkan ARSLANn Yerel Ynetimlerde Reform Giriimleri adl tezini incelemi
ve aday 22.10.2004 tarihinde jri, saat 14:30da jri nnde tez savunmasna
alnmtr.
Adayn kiisel almaya dayanan tezini savunmasndan sonra 40 dakikalk
sre iinde gerek tez konusu, gerekse tezin dayana olan anabilim dallarndan
sorulan sorulara verdii cevaplar deerlendirilerek tezin baarl olduuna oybirliiile karar verildi.
Tez DanmanDo. Dr. Namk Kemal ZTRK
ye yeYrd.Do Dr. lknur TRE Yrd.Do.Dr. Turgay UZUN
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
4/124
4
YEMN
Yksek Lisans tezi olarak sunduum Yerel Ynetimlerde Reform
Giriimleri adl
al
man
n, taraf
mdan bilimsel ahlak ve geleneklere ayk
r
decek bir yardma bavurulmakszn yazldn ve yararlandm eserlerin Kaynakada
gsterilenlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanm olduumu belirtir ve
bunu onurumla dorularm.
25.06.2004
zkan ARSLAN
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
5/124
5
YKSEK RETM KURULU DKMANTASYON MERKEZ
TEZ VER GR FORMU
YAZARIN
Soyad: ARSLANAd : zkan Kayt No:
TEZN ADI
TRKE: Yerel Ynetimlerde Reform Giriimleri
Y.DL : Reform Initiatives in Local Governments
TEZN TR: Yksek Lisans
TEZN KABUL EDLD
niversite :Mula niversitesi
Faklte :ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi
Enstit :Sosyal Bilimler Enstits
Dier Kurulular :
Tarih :
TEZ YAYINLANMISA
Yaynlayan :
Basm Yeri :
Basm Tarihi :
TEZ DANIMANININ:
Ad Soyad : Namk Kemal ZTRK
Unvan : Do. Dr.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
6/124
6
TEZN YAZILDII DL: TRKE TEZN SAYFA SAYISI:108
TEZN KONUSU (KONULARI) :
1. Yerel Ynetimlerin Tarihesi2. Gelimi lkelerde Yerel Ynetim Uygulamalar3. Trkiyede Yerel Ynetimlerin dari ve Mali Yaps4. Yerel Ynetimler Demokrasi likisi5. Yerel Ynetim Sorunlar ve zm nerileri
TRKE ANAHTAR KELMELER
1. Yerel Ynetimler2. Demokrasi3. Mali Tevzin (Denkletirme)4. Yerel Ynetim Sorunlar5. Sivil Toplum Kurulular
NGLZCE ANAHTAR KELMELER
1. Local Government2. Democracy3. Fiscal Balancing4. Local Government Problems5. Non Governmental Organization
1. Tezimden Fotokopi yaplmasna izin veriyorum. 2. Tezimden dipnot vermekartyla bir blmn fotokopisi alnabilir. 3. Kaynak Gstermekartyla tezimin tamamnn fotokopisi alnabilir. Yazarn mzas: Tarih: 08.10.2004
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
7/124
7
ZET
Dnyada ve Trkiyede yerel ynetimler, hem ynetim yaps iinde nemli
bir role sahip olup hem de demokratiklemenin ve halk
n ynetime kat
l
m
n
n en iyiekilde temsil edilebilecei rgtlerdir.
Modern ynetim anlaynn n plana kan zelliklerinden biri; hizmetlerin
birey merkezli ve yerellik ilkesine gre sunulmasdr. Bu balamda, Trkiyede
sunulan kamu hizmetlerinin byk ounluu yerel ynetimlerin gsz olmas
nedeniyle, merkezi ynetim tarafndan sunulmakta, bu uygulama da hizmetlerin
etkinliini azaltmaktadr. zellikle halka dorudan ve en ksa sre de sunulmas
gereken yerel nitelikli hizmetlerin yerel ynetimlerce sunulmas gerekmektedir.
Gnmzdeki ynetim anlayndaki deimeler dorultusunda ynetim
yapmzda yeni reform giriimleri nem kazanmtr.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
8/124
8
ABSTRACT
Both in Turkey and in the World local governments are the organizations
which either have a great role in administration structure or can be represented ofbecoming democratic and participating of the people to the administration.
One of the prior specialties of modern administration concept is being
presented of the services according to human centered and subsidiarite principal.
Moreover, Great amount of the public services presented in Turkey have been
presented by the central government, and this application has been reducing the
effectiveness of the services as well. The local governments must present especially
the services local of quality, which must be presented directly and in the shortesttime to the public.
At present, in the direction of the changes in the administration concept, new
reform attempts in our administrative structure have gained great importance.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
9/124
9
TABLOLAR LSTES
Tablo : 1 ngiltere, skoya ve Gallerde Mahalli dare Birimlerinin Grevleri
Tablo : 2 Avrupa lkelerindeki Yerel Ynetimlere Aktarlan Paylar
Tablo : 3 Belediye Harcamalarnn Dalm
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
10/124
10
KISALTMALAR
a.g.e. : Ad Geen Eser
a.g.m. : Ad Geen Makale
AB : Avrupa Birlii
b. : Bask
BM : Birlemi Milletler
DB : Dnya Bankas
DMK : Devlet Memurlar Kanunu
DPT : Devlet Planlama Tekilat
: l zel dareleri
KAYA : Kamu Ynetimi Aratrmas-Genel Raporu
MEHTAP : Merkezi Hkmet Tekilt Aratrma Projesi
s. : Sayfa
S. : Say
STK : Sivil Toplum Kurulular
TODAE : Trkiye ve Ortadou Amme daresi Enstits
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
11/124
11
NSZ
Bu aratrmada, yerel ynetimlerin tarihesine deindikten sonra gelimi
lkelerdeki uygulama rnekleri a
klanm
t
r. Daha sonra Trkiyedeki yerelynetimlerin mevcut durumlar ve sorunlar anlatlmtr. Bu almada amalanan;
demokrasinin temelini oluturan yerel ynetimlerin sorunlarna zmler retmektir.
Yerel Ynetimlerde Reform Giriimleri adl bu almann hazrlanmasnda
yardmn esirgemeyen sayn Do.Dr. Namk Kemal ZTRKe, maddi ve manevi
desteini esirgemeyen deerli eim Ara.Grv. Aygl ARSLANa, eitim hayatm
boyunca yardmlarn esirgemeyen babam Cemil ARSLANa, annem Emine
ARSLANa, kzm evval zgln bakmnda bizlerden yardmn esirgemeyerekfedakarlkta bulunan annem Birsen ERTENe, varl ile bize g veren ve
bugnlerde yrmeye balayan kzm evval zgl ARSLANa ve Mula Sigorta l
Mdrlndeki mesai arkadalarma teekkr ederim.
zkan ARSLAN
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
12/124
12
NDEKLER
GR .........................................................................................................................1
Birinci Blm
Yerel Ynetimlerin Tarihsel Geliimive Reform htiyac
1.1. YEREL YNETMLERN ANLAMI.......................................................3
1.2. YEREL YNETMLERN TARHSEL GELM.................................5
1.3. TRKYDE YEREL YNETMLERN TARHES ...........................8
1.4. YEREL REFORM HTYACI...................................................................12
1.5. TRKYEDE REFORM ALIMALARI..............................................14
1.5.1. Mehtap Projesi ..................................................................................15
1.5.2. Kaya Raporu .....................................................................................16
1.6. TRKYEDEK YEREL YNETMLERN MEVCUTDURUMU.................................................................................................17
1.6.1. L ZEL DARELER......................................................................17
1.6.1.1. l zel daresinin Grevleri .....................................................18
1.6.1.2. l zel daresinin Organlar .....................................................19
1.6.1.2.1. Vali..................................................................................19
1.6.1.2.2. l Genel Meclisi ...............................................................201.6.1.2.3. l Daimi Encmeni ..........................................................20
1.6.1.3. l zel darelerinin Mali Yaps ...............................................21
1.6.1.3.1. l zel dare Btesi........................................................21
1.6.1.3.2. l zel dare Giderleri .....................................................21
1.6.1.3.3. l zel dare Gelirleri ......................................................22
1.6.2. BELEDYELER................................................................................23
1.6.2.1. Belediyenin Grevleri ..............................................................23
1.6.2.2. Belediyenin Organlar ..............................................................24
1.6.2.2.1. Belediye Bakan.............................................................24
1.6.2.2.2. Belediye Meclisi..............................................................26
1.6.2.2.3. Belediye Encmeni .........................................................27
1.6.2.3. Belediyelerin Mali Yaps ........................................................28
1.6.2.3.1. Belediye Btesi..............................................................28
1.6.2.3.2. Belediye Giderleri ...........................................................29
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
13/124
13
1.6.2.3.3. Belediye Gelirleri ............................................................30
1.6.2.3.4. Mali Denkletirme (Mali Tevzin) ...................................37
1.6.2.3.4.1. Kamu Hizmet Paylamnda Uygulanan lkeler.....38
1.6.2.3.4.2. Gelir Paylamnda Uygulanan lkeler...................381.6.3. KYLER ..........................................................................................39
1.6.3.1. Kyn Grevleri.......................................................................41
1.6.3.2. Kyn Organlar.......................................................................41
1.6.3.2.1. Ky Muhtar ....................................................................42
1.6.3.2.2. Ky htiyar Heyeti ..........................................................43
1.6.3.2.3. Ky Dernei....................................................................44
1.6.3.3. Kyn Mali Yap
s
...................................................................451.6.3.3.1. Ky Btesi.....................................................................45
1.6.3.3.2. Ky Giderleri ..................................................................46
1.6.3.3.3. Ky Gelirleri ...................................................................46
kinci Blm
Yerel Ynetimler ve Uygulama Modelleri
2.1. YEREL YNETM, ETKNLK VE DEMOKRAS................................49
2.2. YEREL YNETMLERDE YERELLEME VE YERELLK.................52
2.3. SVL TOPLUM KURULULARI VE YERELYNETMLER.............552.3.1. Sivil Toplum Kurulular ..................................................................55
2.3.1. Yerel Ynetimler ve Sivil Toplum Kurulular Arasndakilikiler .............................................................................................56
2.4. TRKYEDE YEREL YNETM BRLKLER ...................................58
2.5. GELM LKELERDE YEREL YNETM UYGULAMALARI......592.5.1. Fransa ................................................................................................59
2.5.2. ngiltere .............................................................................................62
2.5.3. Almanya ............................................................................................66
2.5.4. Amerika Birleik Devletleri ..............................................................66
2.5.5. svire................................................................................................69
2.6. AVRUPA BRLNDE YEREL YNETMLERN GENEL YAPISI ..702.6.1. Hukuki Bakmdan.................................................................................... 71
2.6.2. Mali Bakmdan........................................................................................... 72
2.6.3.Organizasyon Bakmndan ......................................................................72
2.6.4. Byklk Bakmndan.............................................................................................72
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
14/124
14
2.6.5. Dier Bakmlardan .................................................................... 72
2.7. AVRUPA BRL UYUM SRECNDE YEREL YNETMLER......74nc Blm
Trkiyedeki Yerel YnetimlerinYeniden Yaplanmas
3.1. YEREL YNETM SORUNLARI VE NASIL ZLEBLR .............77
3.11. dari Sorunlar ve zm nerileri.....................................................77
3.1.1.1. Yrtlebilir Karar Almada Yetersizlik...................................77
3.1.1.2. dari ve rgtsel Saydamlkta Yetersizlik...............................77
3.1.1.3. Yetki Genilii lkesinin Uygulanmasnda Yetersizlik............78
3.1.1.4. ada Ynetim Tekniklerinden YararlanmadaYetersizlik ................................................................................78
3.1.1.5. Yetki ve Grev Dalmnda Karmaa.....................................79
3.1.1.6. Sahip Olunan Personelin Nicelik ve Nitelik79Adan Yetersizlii ..................................................................80
3.1.1.7. Teknolojik Gelimelere Ayak Uydurmada Yetersizlik............80
3.1.2. Mali Sorunlar ve zm nerileri....................................................81
3.1.2.1. Mali Kaynak Yetersizlii ve Kaynak Oluturma Yetkisi ......... 81
3.1.2.2. Belli lemlerin Yapmnda Sabit Para Biriminin
Kullanlmas .........................................................................................833.1.2.3. Kk Belediyelerde Kaynak Sknts ....................................84
3.1.3. Siyasi Sorunlar ve zm nerileri .................................................85
3.1.3.1. Halk Katlmnn ve Demokrasinin Yetersizlii .........................86
3.1.3.2. Seilmi-Atanm Sorunu ve Vesayet Denetimi............... 87
3.1.3.3. Krdan Kente Gn Dourduu Sorunlar ..............................88
3.1.3.4. niter Yapnn Bozulaca Endiesi........................................89
3.1.4. Toplumsal ve Kltrel Sorunlar ve zm nerileri.......................893.1.4.1. evre Sorunlar ........................................................................89
3.1.4.2. Gecekondulama ve Toplu Konut Yetersizlii ........................90
3.1.4.3. Yeil Alan ve Park Bahe Yetersizlii.....................................91
3.1.4.4. Kltrel Etkinliklerin Azl ve Siyasallama..........................92
3.2. YEN KAMU YNETM YASA TASARISININ YEREL
YNETMLERE ETKLER ....................................................................93
3.2.1. Tasarnn Amac...............................................................................94
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
15/124
15
3.2.2. Tasarnn Kapsam ...........................................................................94
3.2.3. Yerel Ynetimlerin Grev, Yetki Ve Sorumluluklar.......................95
3.2.4. Yerel Ynetimlerin Mali Yaps........................................................97
3.2.5. Yerel Ynetimlerin Denetimi............................................................97
3.2.6. Yerel Ynetimlerde Yetki Devri.......................................................99
SONU .................................................................................................................. 101
KAYNAKLAR ...................................................................................................... 104
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
16/124
16
GR
Trkiyede ve Dnyada demokrasinin beii olarak kabul edilen Yerel
Ynetimler insanlar
n bir arada yaamaya balad
tarihten beri var olmakla berabernemleri her geen gn artmaktadr. Merkezi devletlerin bymesi, Mahalli artlarn
farkll, mekansal uzakllk, halkn ynetime katlmas, demokrasinin gelitirilmesi
ve halka daha iyi hizmet sunma gibi nedenler ve ihtiyalar yerel ynetimleri ortaya
karmtr.1
ok partili yaamn gerekleri, merkezi ynetimle evre arasndaki
ekimeler, dnyadaki dnsel gelimelerin lkemize ve zellikle yerel ynetimlere
yansmasndan doan olumlu ve olumsuz sonular, yerinden ynetime siyasetgndeminde daha geni bir yer ayrmay zorunlu klmtr.2
Topluma en yakn siyasal alan, halkn gnlk yaamn srdrd, her trl
siyasal, kltrel, sosyal ve ekonomik deneyimlerini gerekletirdii, yerel alanlardr.
Gnmzde yerel ynetimler bir sre olarak tanmlanmaktadr. Devletler artan
dinamizmlerini, iinde bulunduklar toplumsal, ekonomik ve politik sistemlerden
almakta ve bu sistemlerde olan youn etkileim nedeniyle de deiikliklere
uramaktadr.3
Sanayilemeye bal olarak gelien teknolojinin bir versiyonu olarak;
Dnyada yaanan kreselleme sreci, uluslararas rgtlerin daha etkin hale
gelmesi ve iletiim teknolojisinin hzl gelimesi gibi etkenler, bir yandan evrensel
deerleri n plana karrken dier yandan yerel deerlerin de toplum tarafndan
benimsenmesine ykselmesine neden olmutur.4 Kreselleme ve yerelleme her ne
kadar birbirlerine zt kavramlar olarak gzkse de birbirleri ile doru orantl olarak
gelimektedir.
Deien ve gelien Dnya dzeninde, gelimi lkeleri seviyesine ulap
dier uluslardan geri kalmama mcadelesi veren Trkiyede de bu gelimelere
1 Bilal Erylmaz,Kamu Ynetimi, Erkam Matbaaclk, 4.b. stanbul: 1998. s.115.2 Ruen Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, Cem Yaynevi, Geniletilmi 2. Basm. stanbul: 1994.s.5.3 Nevzat Sayglolu- Seluk Ar,Etkin Devlet, Sabanc niversitesi Yaynlar, 1.b. stanbul: 2003.s.151.4
Bayram Cokun - Turgay Uzun, Trkiyede Yerel Ynetimlerin Geliimi, Mula niversitesi Yay
n
,Mula: 1999. s.1.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
17/124
17
paralel olarak, yerel ynetim anlaynda deimeler dolaysyla gelimeler olmutur.
Trkiyedeki yerel ynetim anlaynn 150 yllk bir gemii olmasna karlk,
gelimi lkelerde yerel ynetimler 11.yy.da ortaya kmaya balamtr. Bu
nedenledir ki Trkiyedeki yerel ynetimlerin yaps, ileyii, sorunlar ve zm
yolarl gelimi lkelerdekinden farkllk gstermektedir.
Bu nedenle bu almann birinci blmnde; yerel ynetimleri anlamsal
olarak inceleyip, yerel ynetimlerin tarihsel geliimi ile birlikte Trkiyede
gnmze kadar yaplmaya allan reform hareketlerini inceleyerek, lkedeki
mevcut durum aklanmtr. kinci blmde ise; gelimi lkelerde uygulanan yerel
ynetim modellerli ana hatlaryla aklanarak, bu gnlerde Trkiye iin byk nem
arz eden Avrupa Birliinin yerel ynetimlere genel yaklam deerlendirilerek uyum
srecinde, yerel ynetimlerde yaplacak deiikliklere deinilmitir. nc
blmde ise; Trkiyede uygulanan yerel ynetim sisteminin iinde barndrd
sorunlar snflandrarak bunlara getirilebilecek zm nerileri sralanm ve yine bu
gnlerde gndemde olan Kamu Ynetimi Temel Yasa Tasarsnn yerel ynetimlere
etkisi incelenmitir.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
18/124
18
1.1. YEREL YNETMLERN ANLAMI
Yerel ynetim kurulularnn varlk nedeni, insanlarn bir arada yaamaya
balad
tarihte, birlikte yaamalar
ndan kaynaklanan ihtiyalar
n
kar
lamazorunluluundan ortaya kmtr. zellikle byk yerleim yerleri dnda yaayan
insanlar, bata gvenlik olmak zere birlikte yaamaktan doan ihtiyalarn
gidermek iin rgtlenmiler ve bu gereksinimlerini bizzat kendileri giderme yoluna
gitmilerdir. Ortaada merkezi otoritenin zayflamas ile, insanlarn bir arada
yaamalarndan doan ihtiyalarn kendileri rgtlenerek gidermeleri daha gl
hissedilen bir zorunluluk olmu ve byk kentlerde dahi, o kentlerde yaayan
insanlarn ortak gereksinimlerini karlamak zere resmi kurulular ortaya kmaya
balamtr. Daha sonralar ekonomik nem tayan baz kentlere hkmdar
fermanlar ile, o kentte yaayan insanlara kendi kendilerini idare etme haklar
verilmitir.5
Yerel ynetimler, btn lkelerde kamu ynetiminin nemli ve vazgeilmez
unsurunu meydana getirmektedir. Bir lkedeki yerel ynetimlerin gc ve etkinlii,
sz konusu lkedeki demokrasinin dzeyi ile de yakndan ilikilidir. Yerel
ynetimler, demokrasi asndan nemli olduu kadar, yerel hizmetlerde verimlilii
ve etkinlii salamada da vazgeilmez kurumlardr.6
Yerel ynetimler devletin sunduu hizmetlerin etkinliini artrmak ve
zamanla devletin bymesine bal olan hantallama ihtimalini ortadan kaldrmak
iin oluturulmu kurumlardr.
Genel hatlar ayn olmakla birlikte birok yazar yerel ynetimleri farkl farkl
tanmlamtr;
Sddk Sami Onara gre; adem-i merkeziyet, icrai kararlarn merkez
tekilatna ve hiyerarisine dahil olmayan bir takm organlar tarafndan alnmasn
ieren bir sistemdir.7
Bilal Erylmaz ise yerel ynetimleri; idari baz grevlerin yrtlmesi
yetkisinin, merkezi idareye bal olmayan ve karar organlar semenlerin oylaryla
5 Metin Gnday,dare Hukuku,maj Yaynclk, 3.b. Ankara: 1998. s.456
Ery
lmaz, a.g.e., s.115.7 Sdk Sami Onar,dare Hukukunun Umumi Esaslar, smail Akgn Matbaas, Cilt 2, stanbul: s.610.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
19/124
19
belirlenen blge, il, belediye ve ky gibi, faaliyetleri belirli bir corafi alanla snrl
olan ynetimlerdir8eklinde ifade etmektedir.
Zerrin Toprak; yerel ynetimler, merkezi ynetimin yannda ve onun yan
hizmetlerini yrten yerel nitelikte hizmet niteleridir. Bir baka ifade ile yerel
ynetimler, il, belediye ve ky halknn yerel ortak ihtiyalarn karlayan ve karar
organlar halk tarafndan seilen kamu tzel kiisidir9eklinde tanmlamaktadr.
Nuri Tortopa gre; yerel ynetimler, belli bir blgede yaayan insanlarn,
mahalli, ortak ve uygar ihtiyalarnn giderilmesi iin oluturulmu tzel
kurululardr.10
Ruen Kelee gre yerel ynetimler; belli amalara ulamak, belligereksinmelere yant vermek zere, toplumlarn tarihsel gelimelerine kout olarak
ortaya km birimlerdir.11
Halil Nadaroluna gre yerel ynetimler, bir blgenin sakinlerine o
blgedeki topluluun ortak ve genel yararlarn gereince koruyabilmek iin, sz
geen yararlar kendi setikleri organlar vastasyla saptamak ve gereini yerine
getirmek hususunda verilen zerklik sonucu oluan kurululardr.12
eref Gzbyke gre; halkn ynetime katlmasnda ve mahalli nitelikteki
kamu hizmetlerinin yrtlmesinde etkili olan, genel idare dnda ve tzel kiilikleri
bulunan kurululardr.13
Btn bu tanmlar dikkate alarak bir yerel ynetim tanm yapmak gerekirse;
Belli bir corafi blgede yaayan insanlarn, yerel mahiyetteki ihtiyalarn
karlarken, ortak ve genel yararlarn gereince koruyabilmek iin, karar organlar
seimle belirlenen, kararlarn merkezi ynetimin dnda alan, fakat, merkezi
ynetimin denetimine tabi, tzel kiilii olan kurulular olarak tanmlanabilir. Bu
durumda yerel ynetimlerin ortak noktalarnyle sralayabiliriz;
8 Erylmaz, a.g.e., s.66.9 Zerrin Toprak Karaman, Yerel Ynetimler, Dokuz Eyll niversitesi Yaynlar, 3.b. zmir: 1996.s.10.10 Nuri Tortop, Mahallidareler, Yarg Yaynlar, Gzden Geirilmi 5.b. Ankara: 1994. s.12.11 Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.17.12 Halil Nadarolu, Mahallidareler, Beta Yaynevi, 3.b. stanbul: 1986. s.26.13
eref Gzbyk, Trkiyenindari Yaps, T.C. Anadolu niversitesi Yay
nlar
, 1.b. Ankara:1984. s.5.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
20/124
20
Belli bir corafi snr olmak, Yerel ihtiyalar karlarken genel yararlar gz nnde bulundurmak Karar organlar seimle belirlenmek, Kararlarn merkezi ynetimin hiyerarisi dnda almak, Yapt tm eylem ve ilemlerde merkezi ynetimin denetimine tabi olmak, Tzel kiilie sahip olmak.
Yerel ynetimler merkezi ynetimin dnda olmakla yerinden ynetim
kurulularna benzerse de, hukuki yaplar bakmndan devlet tzel kiiliine daha
yakndr. Demokrasi ilkesinin bir sonucu olarak karar organlar halk tarafndan
seilmektedir. Bu ynetimler, bir beldede oturan halkn, oturduu evrenin sorunlar
ile ilgilenerek lke apndaki konularda yetimelerini salayan, demokrasi terbiye ve
tecrbesinin yerleimi iin de ayrca bir demokrasi okulu saylmaktadr.14
Yukarda yaplan aklamalar ve tanmlardan da anlalaca zere yerel
ynetimler etkinlik ve demokrasi kavramlar ile yakn iliki iindedir.
1.2. YEREL YNETMLERN TARHSEL GELM
Yerel ynetimlerin tanmnda belirttiimiz gibi belli gereksinimleri
karlamak zere oluan bu rgtlenmeler, toplumlarn tarihsel geliimlerine paralel
olarak ortaya kmlardr. Kk topluluklarn ynetiminde ortaya kan bu
birimler, Ortaada zellikle Avrupada merkezi devletlerin zayflamas sonucu,
nce piskoposlar ynetiminde, sonra halktan veya senyrlerden mcadele sonucu
alnan beratlarla, kendi kendini yneten birimler haline dnmlerdir.
Antik ada, kendi kendini yneten, belli bir toprak paras zerinde yaayaninsanlarn oluturduu en kk demokratik ynetsel birim kabul edilen site Roma
mparatorluu dneminde ynetsel zerkliklerden yararlanan municipe ve Antik
Yunanda toplumsal yaamn en gelimi rgtlenme biimi olarak kabul edilen
14 Karaman,a.g.e., s.10
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
21/124
21
polis gnmzdeki anlam ile yerel ynetimlerin ilk ortaya ktklar rnekler
olarak saylabilir.15
10. yzyldan sonra nasl ki ticaret, kentlerin olumasnda veya canllk
kazanmasnda temel rol oynadysa, aynekilde sanayi devriminden sonra gelien
endstri kurulular da, ya yeni kentlerin olumasna veya var olanlarn bymesine
ve gelimesine yol amlardr. Bununla beraber sanayileme ile birlikte yaygnlaan
kapitalist retim tarz, geleneksel kent yaamn sarsm, ve bu yapnn deimesine
n ayak olmutur.
Kent yaplarndaki bu deiim kentlerin ynetim yaplarna da yansm, bu
deiim srecinde zerk ve yerel izleri ok belirgin birekilde yaayan kent komn16
ynetimleri merkezi devletin bnyesinde yer alan yerel ynetimlere dnmlerdir.
Bu deiim srecine siyasal, toplumsal, ve ekonomik faktrler etkide
bulunmulardr. Bunlarn yannda, deien koullara ayak uydurmayan komn
ynetimleri zamanla toplumsal ve siyasi yap iin sorun haline gelmilerdir.17
1050-1250 yllar arasnda komnler yerel zgrlklerin ve ayrcalkl yerel
ynetimlerin savunucusu olmulardr. Bu dnemde Avrupaya ekil verecekekilde
komnlerin devletlere dnm sreci yaanm
t
r. Bu srecin olumas
nda, kenteolan gn durmas, kilisenin komnlere kar tavr almas ve krallarn ak kartl
etkili olmutur.
1450-1650 yllar arasnda modern devletin siyasal kuramnn olutuu
sylenebilir. Bu dnemde yerel ynetimler, devletin ayrlmaz bir paras olarak
grlm. Daha sonra ise merkezi devletin olduka glenmesi ile komn gelenei
yok edilmeye balanmtr. Zaten mevcut kentlerde ska grlen din savalar
zgrlk ortamn yok etmitir. nk 16. yzyldan itibaren ulus devletlerin ortayakmas, ynetimin temel kurumunu kent kabul eden, imparatorluu ikinci planda
gren yaklam tamamen deitirmi, yeni doan blgecilik akm kentsel yaam
zerinde olumsuz etkilerde bulunmutur.18
15 M.Akif zer, Trkiye idare Dergisi Batda Yerel Ynetimlerin Ortaya k ve Geliim SreciAralk 1999 /429. s.10516Komn:bir mntka sakinlerinin ayn yerde toplu bir surette yaamaktan doan ortak ve genelihtiyalarn karlayan, kamu hizmetleri gren ve tzel kiilie sahip bir kamu ynetim eklidir.17
zer, a.g.m. s.116.18 zer, a.g.m. s.117.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
22/124
22
20. yzyln balar yerel ynetimler iin altn a olarak adlandrlabilir. Bu
dnemde, yerel birimler, zorunlu hizmetleri iin yeterli kaynak bulabilmi; yerel
halka merkezi ynetimin sunduundan ok daha fazla hizmet sunabilmilerdir.
Liberal ve sosyalist dnrler, belediyelerin yetkilerinin geniletilmesini ve yerel
ynetim rgtnn iyiletirilmesini savunmulardr.
20. yzylda yerel ynetimleri, balca zellii niteledii dikkat
ekmektedir;19
Birincisi; hizmet oulculuu olarak adlandrlabilir. Ekonomik. toplumsal ve
teknolojik nedenlerle yerel ynetimlerin grev alanlar genilemitir. zelikle
1930lardan sonra, zeksel ynetimler, Keynesci eilimlere uyarak, ekonominin
genel gidiini, bayndrlk almalaryla etkileyebilmek iin, yerel ynetimlerin
yatrmlarn zendirmek yolunu semilerdir.
kinci olarak; 20. yzyldaki nfus devinimleri sonucunda, kentli nfusun
artm olmas ve yerel birimlerin hzla kentlemesidir. nc dnya lkeleri
dnda, hemen hemen her yerde bugn artk krsal nfus oran, kentsel nfus
orannn altnda kalmtr. Bunun yerel ynetimler asndan ok nemli siyasal,
ynetsel ve toplumsal sonular dourduu grlmektedir.Ynetimde etkinlik denilebilecek son bir zellik ise; yerel ynetimlerin
etkinlini ve verimliliini arttrmak iin, deer sistemlerinin, inanlarnn ve
kuramlarn bir yana braklmasn, yerel sorunlara pragmatik bir ekilde yaklaarak
zm yollar aranmasn gerekli klmtr. 20. yzyln ortalarna dein, giderek
artan bir ilgi gren bu teknokratik yaklam, yerel ynetimlerin siyasal niteliini
ikinci plana itmektedir. Bu nedenle de geerlilii tartlmaktadr.
unu unutulmamaldr ki; bugne kadar hibir devletin tarihinde yzde yz
merkeziyeti bir ynetim sergilenmemitir. Tek bir komnden oluan Monaco
Prenslii bile yetkilerini belediye ile paylamtr.20
19
Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.30-3120 Nadarolu, a.g.e., s.22.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
23/124
23
1.3. TRKYE'DE YEREL YNETMLERN TARHES
Trkiye'de Batl anlamda yerel ynetimlerin ok eski bir gemii yoktur.
Bat
'da yerel ynetimlerce yerine getirilen kimi kent hizmetlerinin, esnaf rgtlerince,vakflarca, vb. gerekletirilmekte olduu bilinmektedir. Tarihiler, Osmanl
mparatorluu'nda resmilemi bir yerel ynetim statsnn ancak merkeziyetilik
sisteminin yerleme gerei ve zellikle aznlk unsurlarnn siyasal katlmas ve etnik
haklarn elde etmeleri ynnde d devletlerin yapt basklarn sonucunda ortaya
ktn belirtirler. Bat'da ve Osmanl imparatorluunda yerel ynetimlerin nasl bir
gelime seyri izlediini en doru ve ayrntl biimde, stanbul'da uzun yllar grev
yapm bulunan Osman Nuri Ergin'in yaptlarnda grmekteyiz. Ergin, Osmanl
mparatorluunda Batl anlamda belediyeler kuruluncaya dein, belediye ilerinin
vakflarca yerine getirildiini; hatta, belediyelerin kurulmasndan sonra, 2. Merutiyetin
ilanna kadar izin verildiini belirtir.21
Tanzimat'tan nce, hem hkmet, hem belediye, hem de yarg ileriyle grevli
kadlar vard. Bu sistem, Arap ve slam geleneklerine dayanyordu. Kadnn,
belediyecilik alannda bakmakta olduu en nemli iler, bugn belediye kolluk
glerine braklm olan, esnafn denetimi ve narh ileriydi.
zellikle kentsel yerel ynetim kurumlarnn Bat'dan alnma kurumlar
olmasnn etkisi o lde derin izler brakmtr ki, Cumhuriyetin ilann izleyen
yllarda belediye ve ky yasalarnn yan banda, yurttan ynetime katlma hakk
yasal olarak benimsenmi bulunmasna karn, bunun hibir zaman yerinden ynetim
ilkesinin kabul anlamna gelmedii, zeksel ynetimin ilere hakim durumda
bulunmasnn, aradan yz yl getikten sonra da deimedii belirtilebilir. Yerel
ynetimleri yasallat
rmakla Tanzimat
lar
n, zeksel erkin egemenliinisalamlatrmak ve yaygnlatrmak istedikleri grnde byk bir gerek pay
vardr. Ama buna karn, Tanzimat'la birlikte filizlenen yerel ynetimlere zeki
eilimler egemendir. Nitekim, Ortayl, Tanzimat brokratik kadrolar, mahalli ynetimi
kurumlatrrken, bir mahalli demokrasiyi gelitirme niyetinde deildiler; daha ok,
vergilerin dzenli ve haka toplanmas, hizmetlerin iyi grlmesi, asayiin ve ekonomik
21
Osman Meri,Anayasalarmzda Mahallidareler, Siyasal Bilgiler Fakltesi Yay
n
, 1.b. Ankara:1983, s.39
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
24/124
24
gcn geliip yerlemesi niyetinde idiler diyor Bununla birlikte Batyla ilikilerin
younlamas sonucunda, liman kentlerinden balayarak, ada anlamda belediye
rgtlerinin oluturulmasna giriildi.22
Krm Sava'nn ardndan, 1855'te stanbulda ilk belediye kuruldu. Banda,
hkmete atanan birehremini bulunan bu rgtn, 12 kiilik bir kent kurulu (ehir
Meclisi) da vard. Meclise ehremini bakanlk ediyordu. ehremininin iki yardmcs
vard ve bunlar da ehir Meclisi'nin doal yeleriydiler. ehir Meclisi yelerinin greve
gelmeleri de atamayla oluyordu. Ancak, meclis yelerinin, stanbul'da oturan her snf
Osmanl tebaasndan ve esnafn mutemet ve muteberlerinden olmalar gerekiyordu.
Aranan koullar arasnda zellikle esnafn gvenilir ve saygn kiilerden olmalar
koulunun bulunmas dikkati ekmekte ve yerel kurulun olumasndaki sekinci
anlay yanstmaktadr. Meclis yelerinden te kisinin her yl yenilenmesi
gerekiyordu.
Bu rgt kurulup ilemeye balamadan nce stanbul'da, yelerinin ounluu
yabanc uyruklu kimseler olan bir ntizam- ehir (Kent Dzeni) Komisyonu
kurulmutu. Bu kurulun grevi, kurulmas dnlen belediye rgtne ilikin
nerilerde bulunmakt. Yapm olduu nerilere uyularak, 1858 ylnda, stanbulun
Beyolu ve Galata semtlerini iine alan Altnc Daire-i Belediye kurulmutur. Bu
rgtn banda, hkmetin atad bir Daire Mdr ile, yine hkmete seilip
atanan 7 yeli bir Daire-i Belediye Meclisi vard. Daire-i Belediye Meclisine ye
olabilmek iin aranan koullar ise unlard;23
Altnc Daire snrlan iinde an az 100 bin kuruluk tanmaz bulunmak,
En az 10 yldan beri stanbulda oturmak.
Bu belediye meclisi yabanc uyruklu danmanlar altrabiliyordu. Resmi dili
de Frans zca idi. Daha sonra, 1869da karlan Dersaadet dare-i Belediye
Nizamnamesi ile, belediye rgt, Beyolu ve Galata dnda tm stanbula
yaygnlatrlm ve stanbul ehreminlii rgt kurulmutur. ehreminlii rgt,
stanbulda iki dzeyli federatif bir yap nitelii tamaktayd. Alt dzeyde, Galata-
Beyolu (Altnc Daire) modeline benzer bir biimde, eitli semtlerin yerel
22
Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.111.23 Uzun-Cokun, a.g.e., ss.32-36
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
25/124
25
ynetiminden sorumlu 14 Daire bulunuyordu. Bu dairelerin yansra her yl yenilenen
birer Daire Meclisi ile, hkmetin Meclis yeleri arasndan atad birer Daire Bakan
Bulunuyordu. st dzeyde ise, hkmete atanan bir ehremini ve ehremaneti
Meclisi yer almaktayd. Ayrca, ehremininin bakanlnda, 14 Belediye Dairesinin
bakanlarndan ve her biri Meclis yeleri arasndan seilip gnderilen 3'er yeden
oluan bir Cemiyet-i Umumiye de yer alyordu.
1877'de karlan Dersaadet Belediye Yasas, eski belediye rgtn olduu
gibi korumutur. Farkl olarak, stanbuldaki 14 . Belediye Dairesi'nin says 2ye
karlmtr.24
2. Merutiyet'in (1908) ilanndan sonra, 1912 ylnda karlan Dersaadet
Belediyesi Hakkndaki Geici Yasa da, tarihten gelen zekilik geleneini
srdrmtr. Bu yasa, stanbul'daki Belediye Dairelerini kaldrm, onlarn yerine
Belediye ubelerini koymuturehremaneti Meclisi'nin yerini bir Encmen'in ald
bu dzenlemede, 9 Belediye ubesi kurulmu, yerel rgtn banda bulunan
ehremini ise atanmaya devam etmitir. Bu yap, Cumhuriyet'in ilanndan sonra 1930
ylnda 1580 sayl Belediye Yasas kncaya dein deimeksizin varln
srdrmtr.
stanbul dnda da, 1868'den itibaren, belediye rgt kurma giriimlerine
rastlanr. 1870 tarihli dare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi, Vilayet (il), sancak ve
kaza (ile) zeklerinde birer belediye rgt kurulmasn zorunlu klmtr. Ne var ki,
bu Nizamnameye gre, belediye bakanlar hkmete atanacak; Belediye Meclisleri
ise, (mahalli ihtiyar kurullarnca), o kentte tanmaz bulunan ve devlete ylda en az
belirli miktarda vergi deyen erkek hemehriler arasndan seilecekti.
1876'da hazrlanan Vilayet Belediye Yasas, her kent ve kasabada birer belediyergt kurulmasn ngrmtr. Belediyenin Bakan, Meclis yeleri arasndan, yine
hkmete atanacak, Meclisin yelerini halk seecek, kentin Genel Kurulu olarak
alacak Cemiyet-i Belediye ise, Mahalli dare Meclisi ile Belediye Meclisinin
birlemesinden oluacakt.
Belediyeler gibi, birer yerel ynetim birimi olan l zel Ynetimleri de, 19.
yzyln ikinci yansndan sonra gelitirilmeye balamtr. 1864 tarihli Vilayet
24 Kemal Grmez, Yerel Demokrasi ve Trk Belediyecilii, Hizmet- Yayn, ss.94-95.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
26/124
26
Nizamnamesi ile, eyalet rgtnn yerini vilayet(il rgt) almtr. Burada, Fransa'da
olduu gibi province'lerden departement'lara geie bir koutluk ve o ruh altndaki
dncelerin etkisi aktr. Bu yeni dzenlemeye gre, illerde, genel ynetimin yannda
bir de il zel ynetimlinin bulunmas ngrlyordu. Bugn adna l Genel Meclisi
denilen organ, Meclis-i Umumi adyla kuruluyordu ve bu Meclisin Bakanl, zeksel
ynetimce atanan valiye braklyordu. Genel Metilisin yelerini ise, her Sancak'tan
seilip gnderilecek drder kii oluturuyordu.
1870 tarihli dare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi bu yapy korumu, ama
bunun yan sra, l .Genel Meclisinin grev alann geniletmitir. Bununla birlikte, l
zel Ynetimleri, 2. Merutiyet'e dein, zein ve onun temsilcilerinin tam bir vesayeti
altnda kalmlardr. 2. Merutiyet'in ilann izleyen yllarda, 1913'te, dare-i
Umumiye-i Vilayet adl geici yasann zel ynetimlerle ilgili blm, o tarihten
itibaren bu ynetimleri dzenlemitir. Bu yasann, tarihte en uzun sre yrrlkte
kalan bir geici yasa olduu sylenebilir. Yasann, illerin genel ynetimine ilikin
blm, Cumhuriyet'in ilanndan sonra 1929'da 1426 sayl yasa ile yrrlkten
kaldrld halde, il zel ynetimlerine ilikin hkmlerinden bir blm bugn de
yrrlkte bulunmaktadr. Bu yasann yerini almak zere hazrlanan ve 1987'de
yrrle giren 3360 sayl yasa, kimi yeni hkmler getirmi, kimi maddelerde
deiiklikler yapmsa da, eski yasann kimi hkmlerine dokunmamtr.25
Bir toplumbilimsel birim olarak ky ok eski bir gemie sahip ise de, bir yerel
ynetim birimi olarak rgtlenmesine ilikin hkmler, asl, Tanzimat'tan sonra, 1864
tarihli Vilayet Nizamnamesi ile dzenlenmitir. Bu tze gre, lke illere, iller
livalara, livalar ilelere (kazalara) ve kazalar da kylere ayrlyordu. Kyn organlar,
Muhtar ve htiyar Kurulu olmakla birlikte, kylerin trde, olmayan yaplar yznden,
belli bir kyde farkl topluluklarn farkl muhtarlar ve farkl ihtiyar kurullar
bulunabiliyordu. Muhtar seimlerinin sonular, hkmetin onay ile kesinleiyordu.
Ky ynetimlerinin ayr tzel kiilikleri olmad gibi, ky ihtiyar kurullarnn aldklar
kararlar da, danma niteliinde kararlard.
1870 tarihli dare-i Umumiye-i Vilayet Nizamnamesi, bu dizgede kimi
deiiklikler yapmsa da, kye yine de tzel kiilik tanmamtr. 1. Merutiyette
25 Tortop, a.g.e., s.4.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
27/124
27
birlikte karlan dare-i Neyahi (nahiyeler) Nizamnamesi, ky komnlerinin yerine
geecek bir bucak ynetimi kurmay amalamtr. Buna gre, 200'den daha ok haneli
kyler bir bucak oluturacak ve daha az sayda haneden oluan kyler de, bucaklar
halinde birletirilecekti. Bucaklarn banda, ky halknca seilecek bir mdr ile bir de
Meclisin bulunmas ngrlmtr. Bu tzk, geni bir uygulama alan bulamam,
'daha sonra hazrlanan idare-i Kura (Kyler ynetimi) adl tasar da yasalaamamtr.
1864 ve 1870 tarihli tzkler, 1913'te dare-i Umumiye-i Vilayet adl geici yasa
ile yrrlkten kaldrldndan, Cumhuriyet dneminde ky ynetimleri 1924 tarih ve
442 sayl Ky Yasas ile yeniden dzenleninceye dein, herhangi bir yasal dayanaktan
yoksun kalmlardr.26
1.4. YEREL REFORM HTYACI
Yerel ynetimlerde reform en geni anlamyla merkezden yerele yetki, kaynak
ve grev aktarm demektir. Bu dnceye desantralizasyon ad verilmektedir. Esas
itibaryla batda ortaya km bir dncedir.
Modern anlamda desantralizasyon ise merkezi idarenin elindeki planlama, karar
verme ve kamu gelirlerinin toplanmas gibi idari yetkilerinin bir ksmn, tara
kurulularna, mahalli idarelere, federe birimlere, yar zerk kamu kurumlarna, meslek
kurulularna ve idarenin dndaki gnll rgtlere ( dernek ve vakf gibi )
aktarlmasdr.
Siyasi sistem iinde nemli bir entegrasyon ( btnleme ) sporunu yoksa,
desantralizasyon dncesinden yararlanlabilir. Desantralizasyon gnmzde daha ok
gelimekte olan lkelerin sorunlarn zmede yararl bir metot olarak grlmektedir.
dari kapasitenin yeterince gelimedii lkelerde desantralizasyon, yetenekli
yneticilerin ve baarl bir i idaresinin ortaya kmasna zemin hazrlayacaktr.
Gelimekte olan lkeler, siyasi, ,iktisadi, idari ve sosyal sebeplerden dolay olduka
merkezilemitir. Kamu hizmetlerinin byk bir ksm bu lkelerin bakentlerinde
planlanmakta ve oradan yrtlmektedir. dari ve mali alanda gl bir merkeziyetilik
sz konusudur.27
26
Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, ss.110-114.27 Erylmaz,Kamu Ynetimi, ss.70,71
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
28/124
28
Merkezi olmayan yaplandrmalarla kamu ynetiminin verimliliinin
arttrlmas, yerel i evrelerinin ve vatandalarn karlarnn temsilinde iyiletirme
salanmas ve genel olarak ar merkezilemenin neden olduu negatif dsallklar
amak amacyla, bat demokrasilerinde yerel ynetimler ve sivil toplum rgtleri
gndeme gelmektedir. Kresel platformda yerelleme srelerinin daha gl bir
ekilde talep edilmesinin yani, yerel reform ihtiyacn belirleyen sebepleri maddeler
halinde u ekilde sralayabiliriz.28
Devletin temel ilevlerinin bir blmnn, hem kaynaklarn daha verimli vedenetimli kullanlmas, hem de halkn ynetime katlmasnn salanmas
amacyla, seimle ibana gelen yerel birimlere devri; bir baka ifadeyle, yerel
ynetimlerin merkezi ynetim karsndaki yetki ve zerkliinin geniletilmesi;
Merkezilemenin nlenmesine ynelik karar ve uygulamalar eklinde kendinigsteren merkez idarenin gcnn krlmas;
Merkeziyetilik ve bunun sonucu olarak doan krtasiyeciliin bir nebze olsunortadan kaldrlmas;
rgtsel byme ve bunun neden olduu hantallamann giderilmesi; Gizlilik ve da kapallk gibi geleneksel brokratik mekanizmann egemen
zelliklerinin iyi ynetiim modeli ile saydamlk, katlm ve hesap verebilirlik
zelikleri haline dntrlmesi;
Kuralclk ve sorumluluktan kama davranlarna set ekilmesi; Politizasyonun, kayrmaclk ve yolsuzluun nlenmesi, gibi olgular
yatmaktadr.
Yerel ynetim reform ihtiyacn belirleyen etkenlerle birlikte bu reformlar;
yerelleme sreleri bnyesinde potansiyel olumsuz ynleri de barndrmaktadr:
Blgeler arasndaki byme ve gelir dengesizlikleri genileyebilir. Farkl etnik gruplarn yaad lkelerde mikro milliyetilik akmnn
olumsuzluklar ortaya kabilir.
28 Sayglolu-Ar, a.g.e., ss.151,152.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
29/124
29
Merkezi hkmetler makro ekonomik politikalarn denetimlerini ellerindetutamayabilirler.
Yerel ynetimlere devredilecek yetkiler, kamu ynetiminin deer sisteminikkl ekilde bozabilecek, yolsuzluklara yol aabilecek ve merkezi idare
tarafndan saptana st dzey politikalarn uygulamasn gletirecek bir nitelik
kazanabilir.
Yerel ynetimlerin zel ve uluslararas kar gruplarnn etkisi altna girmesigndeme gelebilir.
Yerel ynetimler yolu ile demokratik sorunlarn, siyasal mekanizmadaki
aksaklklarn, kamu ynetimde verimsizliin ve etkin olmayn; ve bir btn olarak
performans a problemlerinin btnyle dzeleceini beklemek, iyimser bir gr
olur. Ancak olumsuz ynlerine karn, yerel ynetimlerin glendirilmesinin devletin
etkinletirilmesi reformunun kilit ve kurucu bir unsur olduu reddedilemez bir
gerektir.29
1.5. TRKYEDE REFORM ALIMALARI
Beklenen sonulara ulalmam olsa dahi, kabul etmek gerekir ki, 1930lardan
bu yana yerel ynetimler konusunda devaml almalar yaplm, kanun tasarlar
hazrlanm, ve bunlardan bazlar yrrle konulmak suretiyle yerel ynetimlerin
sorunlarna zm getirilmek istenmitir. Bu alandaki almalar 1960lardan sonra
daha da younlaarak devam etmitir. Ancak, hibirinden beklenen sonular
alnamamtr.30
1960dan nceki dnemde yaplan almalarn bir ou belediyelere ncelik
vermitir. Bu konuda nemli al
malar yap
lm
t
r bunlardan birisi; 1948 y
l
nda kabuledilen 5237 sayl Belediye Gelirleri Kanunudur. Bu kanunda baz devlet vergilerinden
nispi bir pay verilmesini ayrca, maktu bir ksm resim ve har toplama yetkisi
tanmtr. Maktu para yardmlar enflasyonist gelimeler sonucunda nemini
kaybetmitir. kinci nemli gelime; 1956 ylnda belediyelerin kurulu ve ileyilerini
dzenleyen belediye yasa tasars yasalaamamtr.
29
Sayg
l
olu-Ar
, a.g.e., s.15330 Nadarolu, a.g.e., ss.372-375.(Bu konunun yazmnda bu kitaptan faydalanlmtr.)
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
30/124
30
1960dan sonraki dnemde, mahalli idarelerle ilgili almalara Vergi Reform
Komisyonu, TODAE, DPT gibi kurum ve kurulular dorudan ya da dolayl biimde
nemli katkda bulunmulardr. 1981 sonrasndaki dzenlemeler ise sadece l zel
dareleri ile Belediyelere kaynak salamaya ynelik olmutur. Bykehir
Belediyelerinin kurulmas bunun olumlu bir istisnasdr.
Yerel ynetimler ile ilgili yaplan almalardan en somut olanlar Mehtap
Projesi ve Kaya Raporudur.
1.5.1. Mehtap Projesi
Merkezi Hkmet Tekilt Aratrma Projesi (Central Government
Organization Research Project) Bakanlar kurulu kararyla 1962-1963 yllarnda
gerekletirilen ve Trkiye Cumhuriyeti merkezi hkmet rgtne bal kurumlar
arasnda grev dalmn incelemek ve kamu hizmetlerinin daha verimli
almasnn nasl salanabilecei yolunda neriler hazrlamak zere yaplan geni
kapsaml aratrma.31
Aratrma TODAE uzmanlar tarafndan yaplan n hazrla dayanlarak,
TODAE, DPT, Devlet Personel Dairesi, Ankara niversitesi ile ilgili bakanlk ve
dairelerin ibirliiyle gereklemitir. almalar otuz aratrmac ve on iki idari
personel tarafndan gerekletirilmi ve sonunda rapor 1963 ylnda yaymlanmtr.
Trk ynetsel aratrmalar tarihinin en nemli unsurlarndan biri olan MEHTAP
raporu ilkin merkezi hkmet rgtnn genel yapsn ele almakta, bakanlar
kurulunun alma koullar, Babakanlk rgt, devlet bakan ve babakan
yardmclklar ve Babakanla bal kurulularla, zerk kurulularn durumlar
hakknda saptamalar yapmakta ve neriler getirmektedir. Ardndan ynetsel
kurulularn yaratlmas ya da grevlendirilmesinde mevzuat sorunu ve merkezihkmetin tara rgt eletirel adan incelenmektedir. Aratrmann ikinci
blmnde btn birimlerin ortak grevleri gzden geirilmekte, sonraki
blmlerdeyse, merkezi hkmetin stlendii grevler drt bek iinde
incelenmektedir. Bu blmlerde tek tek bakanlk veya kurulular deil, hizmet trleri
odak tekil etmektedir. Bundan sonra, kamu grevi olarak, merkezi hkmete
stlenilmesi gerekli grlp de uygulamada eksik yaplanlar saylmakta ve bu
31 www.todaie.gov.tr.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
31/124
31
duruma yol aan nedenler (personel yetersizlii, ynlendirme ve denetim yokluu,
rgtlenmede aksaklklar, krtasiyecilik ve iyi dzenlenmemi merkeziyetilik)
belirlenmektedir. Rapor bakanlar kurulu, Babakanlk, bakanlklar ve onlara bal
kurulular, zerk kurulular ve merkezi hkmet tekiltnn tara birimlerinin
yeniden yaplandrlmasna ilikin nerilerin zetlenmesiyle son bulmaktadr.
Bu raporda ortaya konan sorunlara nerilen zmlerin bir blm zaman
iinde uygulamaya konulabilmi saylsa bile, nemli bir blm hedef olarak
kalmaya devam etmi ve dari Reform Danma Kurulu Raporu (1972) ve KAYA
Raporu (1991) gibi baka aratrmalarda da yinelenmitir. Raporun yaymlanndan
on bir yl sonra, N. Diner ve T. Ersoy tarafndan, ierdii tavsiyelerin uygulanma
durumunu deerlendiren bir aratrma yaplmtr.32
1.5.2. Kaya Raporu
Kamu Ynetimi Aratrmas-Genel Rapor (KAYA Raporu) (General Report
of the Research on Public Administration) Trk ynetimini genel lekte yeniden
dzenlemek amacyla 1988-1991 yllarnda yaplan bir dizi aratrma sonucunda
yaymlanan genel rapordur33.
Devlet Plnlama Tekilt, 1988 ylnda, TODAE'den, Altnc Be Yllk
Kalknma Pln ve yllk program uygulamalarna k tutacak biimde, kamu
ynetimini gelitirmek ve yeniden dzenlemek zere, o gne dek yaplm olan
almalarn uygulamaya ne lde yansdn aratrmak; bu almalarn ve
uygulamalarn eksik ynlerini, aksaklklarn, darboazlarn ve sorunlarn
belirlemek ve bunlarla ilgili alnmas gereken nlemleri akla kavuturmak;
Avrupa Topluluklarna ynetsel uyum alannda yaplmas gerekli hazrlklar
saptamak zere, bir ynetim aratrmas yapmasn istemitir. Bu istem zerinebalatlan kamu ynetimi aratrma projesinin kapsamna, merkezi ynetimi
oluturan genel ve katma bteli kurulularla, bunlarn tara rgtleri, yerel
ynetimler ve teki kamu kurumlar alnmtr.
32 Merkezi Hkmet Tekilt Aratrma Projesi (MEHTAP) Tavsiyelerinin Uygulanma Durumunu
Deerlendirme Arat
rmas
, TODAE yay. no: 143, Ankara 197433 www.todaie.gov.tr.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
32/124
32
Kamu Ynetimi Aratrma Projesi'nin ynetim kurulu sekiz kiiden
olumaktayd. Proje kapsamnda u yedi aratrma grubu kurulmutu: merkezi
ynetim, mali ve ekonomik ynetim, Avrupa Topluluklarna ynetsel uyum, tara ve
yurtd kurulular, yerel ynetimler, personel rejimi, brokratik ilemlerin
basitletirilmesi. ok sayda aratrmacnn yapt almalar sonucunda, proje
ynetim kurulunun genel raporu, 1991 ylnda TODAE tarafndan yaymlanmtr.
Genel rapor dnda, yerel ynetimler ile mali ve ekonomik kurulular incelemek
zere oluturulmu bulunan iki aratrma grubunun raporlar da, yine TODAE
tarafndan yaymlanmtr. Ayrca alt aratrma gruplarnn yapt almalara ilikin
doksan bir adet rapor oaltlarak ilgilenenlerin yararlanmasna sunulmutur.
KAYA Raporu, merkezi ynetimin merkez ve tara rgt ile yerel
ynetimleri, sratli, ekonomik, verimli ve nitelikli hizmet grecek bir dzene
kavuturmak ve byle bir dzende i grmelerini salamak iin; bu kurulularn
amalarnda, grevlerinde, grevlerinin blnnde, rgt yaplarnda, personel
sisteminde, kaynaklarnda ve bunlarn kullan biimlerinde, yntemlerinde,
mevzuatnda, iletiim ve halkla ilikiler sisteminde varolan aksaklklar, bozukluklar
ve eksiklikleri saptamaya alm, bu konularda yaplmas gerekenleri nermitir.
1.6. TRKYEDE YEREL YNETMLERN MEVCUT DURUMU
Trkiyede Yerel ynetimler; l zel dareleri, Belediyeler ve Kyler olmak
zere gruba ayrlmaktr.
1.6.1. L ZEL DARELER
1982 anayasasnn 126. maddesi "Trkiye merkezi idare ve kamu
hizmetlerinin gereklerine gre, illere; iller de dier kademeli blmlere ayrlr"
hkmn getirmektedir. Merkezi hkmetin tarada rgtlenmesinin temelinde iller
yer almaktadr. l zel idareleri (...) grevleri bakmndan merkezi ynetim ile
belediye ve kyler arasnda ara dzey nitelie sahip idari birimlerdir. Anayasamzn
127.maddesine gre il yerel ynetimi (l zel dareleri) il halknn yerel nitelikteki
ortak ihtiyalarn karlamak zere, kurulu esaslar yasa ile belirtilen ve karar
organlar yine yasada gsterilen, semenlerce seilerek oluturulan kamu tzel
kiileridir. Balangta merkezi ynetimin idari yetersizlikleri ve mali glkleri
nedeniyle il zel idarelerine ok geni grevler verilmitir. Ancak ilerleyen yllarda
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
33/124
33
grev alanlar ve yetkilerin kullanm konusunda baz sorunlar ile karlalmtr.
Brokratik mekanizmann bymesi ve mevcut kurululara eklenen yeni idari
birimler, ...'nin grevli bulunduu alanlara yasal ve fiili olarak mdahalede
bulunulmas sonucunu dourmutur34.
Dier taraftan Trkiye'nin yaamakta olduu ehirleme sreci sonucunda
toplam nfusun yarsndan fazlasnn ehirlerde yaamas sonucunda kent hayatn ve
hizmetlerini dzenleyen belediyeler n plana km ve ... ikinci planda kalmtr.
..'nin kuruluundan bu yana geen tarihsel sre ierisinde yaanan baz olumsuz
deiimler, beraberinde ..'nin youn birekilde tartlmasn getirmitir. ...'nin
ilevlerini kaybettiklerinden kaldrlmalarnn, gerektii ynndeki yorumlar geni
bir evrede kabul grmektedir. .. ile ilgili tartmalara girmeden nce bu
idarelerin grev ve ilevlerinin ortaya konulmas gerekmektedir. Ayrca bu ilevleri
yerine getirebilme gc; yasal yetki, harcama ve gelirlerinin yaps, idari ve personel
durumu gibi birbiri ile ilintili ve bir idarenin baarsn etkileyebilecek temel
faktrlerin incelenmesi ile belirlenebilir. Ancak byle bir inceleme sonucunda, ..
hakknda baz karmlar yapmak mmkn olabilir.
1.6.1.1. l zel darelerinin Grevleri
l zel darelerine kurulu yasas ve dier yasalarla baz grevler verilmitir.
Bu grevleri aadaki balklar altnda toplayabiliriz. Bunlar35;
1.Salk ve Sosyal Yardm Grevleri; Hastane, dispanser, darulaceze, salk
evleri amak, dknler evi, yetimhane kurmak, kasaba ve kylerin salna ilikin
tbbi ve sosyal yardmlar yrtmek, stma nlemleri almak, bataklklar kurutmak,
muhta asker ailelerine yardm etmek, fakir hastalarn bakm ve yol giderlerini
karlamak, muhta ocuklar koruma birliine katlma pay vermek.
2.Bayndrlk Grevleri; l dahilinde ilelerin ve ky yollarnn yapm,
bakm ve onarmn yapmak, kylere ime suyu gtrmek, il dahilinde iskele
yapmak, ticaret odalar borsalar kurmak, sergiler panayrlar amak, gecekondu
blgelerinde islah iin kamu tesisleri yapmak, ky telefonlar kurmak
34
Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.12235 Erylmaz, a.g.e., ss.120-121.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
34/124
34
3.Eitim ve Kltr Grevleri; lkokul, gece okulu amak, okul bina ve
tesislerin yapm, onarm ve donatmn yapmak, okul iin arsa temin etmek, sosyal
yardmlar, yetitirici ve tamamlayc kurslar amak, sanat, kltr ve halk eitimi
almalarna olanak salamak ve katlmak, il matbaas kurmak, il yayn organ
olarak gazete karmak.
4.Tarmla lgili Grevleri; rnek ve deneme iftlik tarlalar, fidanlk ile tarm
okullar amak, tarm aletleri depolar kurmak, tarm rnleri sergileri amak, rn
trlerini iyiletirmek iin para, tohum temin etmek, krsal kesimde bime, harman,
eleme tesisleri kurmak, damzlk hayvan yetitirmek, suni tohumlama laboratuvarlar
amak, uygun arazilerde orman yetitirmek vb.
5.Ekonomik Grevleri; Tasarruf ve kredi sandklar kurmak, almasna izin
vermek, ticaret ve sanayi odalar kurmak, sergi, pazar, panayr amak.
1.6.1.2. l zel darelerinin Organlar
l zel dareleri tzel kiilii olan kamu kurululardr. Tm tzel kiilerede
olduu gibi zel idarelerde de tzel kiilik adna hukuken balayc eylemlerde
bulunacak organlara gereksinim vardr. Bu organlar;Vali, l genel meclisi ve l daimi
encmeni'dir.
1.6.1.2.1. Vali
Vali, il'de merkezi idarenin yrtme organdr. Vali Bakanlar kurulu karar ve
cumhurbakannn onay ile atanr ve merkezi idarenin ildeki en byk temsilcisi
konumundadr. Hem merkezi idare temsilcisi konumunda olan hem de yerel bir
ynetim birimi olan ...'nin banda grev yapmas bu yerel idare biriminin
zerklii konusunda tart
malara yol amaktad
r. Valinin grev ve yetkileri gruptaele alnabilir. Bunlardan birincisi devletin ildeki en yetkili temsilcisidir. kincisi;
valinin l genel meclisi ile olan ilikileridir. Vali il genel meclisine bakanlk eder,
meclisi belli zamanlarda toplantya arr, meclisin gndemini belirler, il genel
meclisinin her toplant yl banda ald kararlarn uygulanmas ve yrtlmesine
ilikin raporlar ileri bakanlna gnderir, il genel meclisi kararlarna kar
Dantaya itiraz edebilir, l Genel Meclis ye tam saysnn yarsna dmesi halinde
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
35/124
35
durumu ile seim kuruluna bildirir. nc olarak da; l Daimi Encmeninin
badr.
1.6.1.2.2. l Genel Meclisi
l genel meclisi, ...'nin en yetkili karar organdr. yeleri, ileler itibariyle
nfus esasna gre 5 yl iin seilirlerl genel meclisi yeleri seimi tek dereceli ve
nispi temsil yntemine gre yaplmaktadrl genel meclisi yelikleri iin, son genel
nfus saym sonularna gre,
Nfusu 25.000'e kadar olan ilelerde 2
Nufusu 25.000'den 50.000 e kadar olan ilelerde 3
Nfusu 50.001'den 75.000'e kadar olan ilelerde 4
Nfusu 75.001'den 100.000'e kadar olan ilelerde 5
asil yelik ve ayn sayda yedek yelik hesaplanr. Nfusu 100.000'den yukar olan
ilelerde fazla her 100.000 nfus iin bir asil bir yedek ye ilave olunur.36 l genel
meclisi; il adna karar almak, satmak, deitirmek, bunlardan bazlarn genel
hizmetler iin ayrmak, bayndrlk, eitim ve salk hizmetleri iin yasada belirlenen
ller dahilinde borlanmak, il btesine dahil olan yapm ve tamir keif planlarnn
teknik yn dndaki konular incelemek ve karara balamak, karma encmenin
ald kararlar kabul veya reddetmek vb. yetkilere sahiptir37.
1.6.1.2.3. l Daimi Encmeni
l daimi encmeni; Valinin veya grevlendirecei vali yardmcsnn
bakanlnda toplanr. ...'nin, karar alma, icrai yetkiler kullanma, danma
nitelikli gr bildirme ve denetleme ilevlerini yerine getiren bir organdr. l daimi
encmeni genel meclisin yeleri arasndan seecei 5 asl 5 yedek yeden oluur.
Grev sresi 1 yldr. yelerin ayr ayr ilelerden olmas gerekir.
... mdr, ky hizmetleri il mdr, bayndrlk ve iskan mdr
encmenin doal yeleridir. Encmen, yasalarla ...'ne verilen grevler
konusunda, vali tarafndan gnderilen ilerde karar verir. l genel meclisinin toplant
36
Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.127.37 Erylmaz, a.g.e., s.123.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
36/124
36
halinde bulunmad zamanlarda olaanst durumlarda il genel meclisi adna karar
verebilir. l genel meclisinin bu karar daha sonradan onaylamas gerekmektedir.
Vali, il encmen kararlarn yasalara, tzklere, ynetmeliklere, kamu yararna aykr
grd takdirde kararn takip eden toplantda ikinci kez grlmesini isteyebilir.
Encmen, kararnda 2/3 ounlukla srar ederse encmen karar kesinleir. Vali
gerekli grdnde yarg yoluna bavurabilir.38
1.6.1.3. l zel darelerinin Mali Yaps
l zel darelerinin mali yapsn; il zel idaresinin btesi, il zel idaresinin
giderleri ve il zel idaresinin gelirleri olmak zere ana balk altnda
toplayabiliriz.
1.6.1.3.1. l zel darelerinin Btesi
l zel ynetiminin btesi bir zel btedir. Bte bu ynetimlerin zel
yntemleriyle hazrlanr. Bu amala Maliye ve leri bakanlklar, il zel
ynetimlerinin hazrlanmas, kabul ve onaylanmas hakknda bir ynetmelik
karmlardr. Btenin hazrlanmas grevi valinindir. Vali bu grevi zel idare
mdrnn yardmyla yerine getirir ve il daimi encmenine sunar. l daimi
encmeni valinin istei zerine il genel meclisine sunar ve burada kabul edilen bte
leri Bakanlna sunulur ve burada varsa gerekli deiiklikler yaplarak bte
yrrle girer39.
1.6.1.3.2. l zel darelerinin Giderleri
l zel darelerinin giderleri deyiminin kapsamna, bu kurulularn kanunen
gerekletirmekle ykml olduklar grevler iin, il btesiyle verilen yetki ile
snrl olmak kaydyla il gelirlerinden harcanan paylar bulunmaktadr.40
Bunlarierisinde; ynetim ve personel giderleri, l Daimi Encmeni ve l Genel Meclis
yelerine denen denekler, zel yasa, karar, ilam ve szlemelere dayanan giderler,
baka kurum ve kurululara yaplan yardmlar v.b. yer almaktadr.41
38 http://idari.cu.edu.tr/igunes/yerel39 Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.137.40
Nadarolu, a.g.e., ss.277,278.41 Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.137.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
37/124
37
1.6.1.3.3. l zel darelerinin Gelirleri
l zel daresinin gelir kaynaklarn, Genel Bte vergi gelirlerinden ayrlan
paylar, emlak vergisinden al
nan paylar, merkezi ynetim kurulular
ndan aktar
lanpaylar(yardmlar), borlanmalar ve kendi z gelirleri olmak zere be ana balk
altnda toplamak mmkndr42.
1-Genel Bte Vergi Gelirlerinden Aktarlan Paylar: 1980 ylndan nce
belediyelere olduu gibi il zel idarelerine de eitli vergi gelirlerinde belli paylar
verilmekte idi. 1981 ylnda bu paylar birletirilerek genel bte vergi gelirleri
zerinden %1.9luk bir pay iller bankas araclyla nfuslarna gre illere
aktarlmaktadr.
2-Emlak Vergisinden Verilen Paylar: 1985 ylnda belediyelere aktarlan
emlak vergilerinin %15lik ksm il zel idarelerine belediyeler tarafndan aktarlr.
3-Merkezi Ynetim Kurulularndan Aktarlan denekler (Yardmlar):
Merkezi hkmetin tara tekilatlarnn grevi olarak gzken fakat, il zel
idarelerine aktarlan grevlerle birlikte bu grevler iin ayrlm denekler de il zel
idarelerine aktarlr. Ayrca deneklerin yetmemesine karlk merkezi ynetim
tarafndan yardm yaplmaktadr.
4-Borlanmalar: bugn halen yrrlkte olan 1913 tarihli yasann 131.
maddesinde ilin, bayndrlk, salk ve eitim ileri iin borlanmaya gidilebilecei
belirtmekle birlikte bunlar belli artlara balamtr. Bor miktar olaan gelirin
1/3n gemiyor ise l Genel Meclis karar , olaan geliri gemeyen borlanmalar
iin, Bakanlar Kurulu karar Cumhurbakannn onay, bunu aan miktarlar iin ise
zel yasa karlmas gerekmektedir.43
5-z Gelirler: Bunlar;zel kanunla salanan vergi, resim ve har gelirleri, her
trl teebbs ve faaliyet sonunda kazanlacak gelirler, tanr ve tanmazlardan elde
edilen gelirler, para cezalar, ruhsat ve izin gelirleri, faiz tahvil ve hisse senedi
gelirleridir.44
42 Erylmaz, a.g.e., ss.125,126.43
Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.136.44 Erylmaz, a.g.e., ss.127.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
38/124
38
1.6.2. BELEDYELER
Yerel ynetim kurulular iinde en nemlisi belediyedir. Nfusumuzun
yakla
k % 75'i belediye s
n
rlan iinde yaamaktad
r. Belediye say
s
giderekartmaktadr. Belediyelerin ynetim sistemimiz iinde yaklak 150 yllk bir gemii
vardr. Belediye l zel dareleri gibi, Osmanldan Cumhuriyete intikal eden
kurumlardandr. Ancak bugnk belediye ynetimini dzenleyen 1580 sayl kanun
1930 tarihinde kabul edilmitir.
1.6.2.1. Belediyenin Grevleri
Belediyenin grevlerini bayndrlk, koruyucu, sosyal, dzenleyici ve
ulatrma olmak zere be grupta snflandrarak incelemek mmkndr45;
Bayndrlk grevleri; belde, halknn, iinde yaadktan evrenin fiziki olarak
iyiletirilmesi, gzelletirilmesi; halkn barnma, elenme, al-veri ve dinlenme
ihtiyalarnn karlanmas iin gerekli tesislerin ve kamu binalarnn yaplmas ve
bakm gibi konulan kapsamaktadr. Bunlar konut, yol, cadde, sokak, kaldrm, kpr,
meydan, geit, park, dinlenme alanlar, garaj, pazar yeri, su ve kanalizasyon gibi
tesislerin yaplmasyla ilgilidir.
Koruyucu grevler; belediyelerin koruyucu grevleri kamuya ak yerlerin
temizlii ve buralarda satlan yiyecek ve iecek maddelerinin salk ynnden
denetlenmesi; halkn can ve mal varln fiziki tehlikelerden koruma ve evre
kirliliinin nlenmesi gibi faaliyetlerdir. Bu grevler, lokanta, gazino, kahvehane,
kraathane, meyhane, han, otel, hamam ve tiyatro gibi halka ak yerlerin ve buralarda
satlan, kullanlan ve tketilen maddelerin temizliine, salamlna ve shhiliine dikkat
etmek, sokak ve evre temizlii faaliyetlerini yrtmek, itfaiye tekilat kurarak
yangnlar nlemek ve sndrmektir.
Sosyal grevler; halk banyolar, kaplcalar, ktphane, salk tesisleri, yzme
havuzlar, spor tesisleri, halk plajlar, yar yerleri, belediye tiyatrosu, sinemas, oteli ve
gazinosu, hayvanat bahesi yapmak ve iletmek bu kapsamdadr.
Dzenleyici grevler; beldenin yaplamasn ve gelimesini dzenlemek
amacyla imar planlar ve programlar yapmak, bunlar uygulamak; belde dahilinde
45 Erylmaz, a.g.e., ss.130-131.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
39/124
39
yaplacak inaatlara, plan ve programlara gre ruhsat vermek; halkn yiyip
imesine, elenme ve dinlenmesine, yat p kalkmasna ait yerlerin fiyatlarn ve
snflarn dzenlemek; tketiciyi korumak ve piyasay dzenlemek iin tanzim sat
maazalar ve belediye frnlar amak ve iletmek; meydan, cadde ve sokak gibi
umuma ait yerlerde ilan ilerini idare etmek; ayrca et, ekmek, odun ve mangal
kmrlerinin toptan ve perakende sat fiyatlarn tespit etmek; ya sebze ve
meyvelerin kr hadlerini belirlemek, ya sebze ve meyvelerin toptan alm ve satm
iin halIer tesis etmek belediyelerin dzenleyici grevleri arasndadr.
Ulatrma Grevleri; Ulatrma grevleri belediye snrlar iinde eitli semtler
arasndaki toplu tama hizmetlerini ynetmektir.
Grld gibi Belediye Kanunu'nun ngrd grevler, ok geni
kapsamldr. Bu grevler, "beikten mezara" kadar belde halknn hemen hemen tm
ihtiyalarm karlamay amalamaktadr.
1.6.2.2. Belediyelerin Organlar
Belediyenin organlarl zel darelerinin organlar gibi gruba ayrlmtr.
Bu benzeme saysal benzerliin yannda grev ve yetki bakmndan da benzerlik
gstermektedir. Bu organlar; Belediye Bakan, Belediye Meclisi ve Belediye
Encmenidir.
1.6.2.2.1. Belediye Bakan
Belediye organlarnn seimine ilikin hususlar 19.07.1963 tarihli ve 307
sayl kanunla dzenlenmitir. Belediye tzel kiiliinin ba ve yrtme organ olan
belediye bakanlar, sz geen kanun hkmleri uyarnca ve esas itibaryla seimle
iba
na gelmektedirler. Burada, esas itibar
yla deyimini kullan
m
z
n nedeni,belediye bakanlarnn atama yolu ile ibana gelebilmesinin yasal adan mmkn
bulunmasdr46.
1963 ylnda 307 sayl kanun karlmadan nce belediye bakanlar Belediye
Kanununun 89. maddesi gereince belediye meclisleri tarafndan seilmekte idi.
Belediye meclisleri belediye bakanlarn kendi yeleri arasndan seebilecekleri gibi
dardan da seme hakkna sahip idiler. Sz geen madde hkmne gre, belediye
46 Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.215.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
40/124
40
bakanlarnn seimi ancak vesayet makamlarnn tasdiki ile kesinleiyordu. Buna
gre il merkezi olmayan belediyelerde Valinin, il merkezi olan belediyelerde ise
ileri Bakannn nerisi zerine Cumhurbakannn tasdiki gerekmekte idi.
Belediye bakan gerek byk ehir belediyelerinde gerekse normal
belediyelerde 5 yl sre ile belde snrlar iindeki semenler tarafndan seilir.
Belediye bakannn genel olarak grev ve yetkileri unlardr47:
1-)Yasa, tzk ve ynetmelik hkmlerinin yerel topluluk ve belediyeyi
ilgilendirenlerini uygulamak ve ilan etmek,
2-)Meclis ve Encmen kararlarn uygulamak,
3-)Beldeyi ve belediye tzel kiiliini temsil etmek,
4-)Belediye rgtnn ba olarak, belediyeyi kalknma plan ve programlaryla
uyumlu bir biimde etkinlik ve verimlilik ilkelerine gre altrmak ve ynetmek,
5-)Belediye btesinin birinci dereceden ita amirliini yapmak, belediye ve bal
kurulularnn bte tasarlarn, bte zerindeki deiiklik nerilerini ve bte
kesin hesap cetvellerini hazrlamak ve ilgili makamlara sunmak,
6-)Belediye grevlilerini atamak,
7-)Belde ve belediyeye ilikin her trl bilgi ve belge toplamak, bunlar
deerlendirmek ve biriktirmek, bu konularda bilgi vermek,
8-)Belediyenin gelir ve alacaklarn tahsil etmek, hak ve karlarn korumak,
belediye adna balayc her tr hukuki akit ve tasarruflarda bulunmak ve yarg
mercilerinde onu temsil etmek veya bakalarna vekalet vermek,
9-)Dier yasalarn ve ilgili mevzuatn belediye bakanlarna verdii grev ve
yetkileri kullanmak ve yerine getirmek .
Belediye bakan, meclis kararlarn, bir kez daha grlmek zere,
gerekeli olarak geri evirebilir. Meclisin geri evrilen karar te iki ounlukla
aynen kabul etmesi halinde, karar bakanca uygulanr. Meclis, geri evrilen karar
deitirerek kabul ederse, belediye bakan deitirilerek kabul edilen karar tekrar
geri gnderebilir.
47 Erylmaz, a.g.e., ss.131-133.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
41/124
41
Belediye bakan, belirli yetkilerini mahalle ve ky muhtarlarna yada
atanm belediye grevlilerine devredebilir. Belediye bakan, yerel ileri, mahalle ve
ky ynetimi, yerel topluluk yeleri ve yerel gruplarla ibirlii iinde yrtr.
1.6.2.2.2. Belediye Meclisi
Belediyenin genel karar ve denetim organ olan belediye meclisi, ilgili
mevzuatta gsterilen esas ve usullere gre, belde snrlar iinde yaayan yerel
topluluk yelerince, kendi aralarndan, genel oyla be yl sre iin seilen yelerden
oluur. Belediye bakan, belediye meclisinin doal yesidir.
Belediye meclislerinin olaan ve olaanst olmak zere iki trl toplants
vardr. Olaan toplant her yl Ekim, ubat ve Haziran aylar balarnda olmak zere
ylda kez yaplr. Bte grmesine rastlayan toplant sresi en ok 30 gn olup,
dier toplantlarnn sresi 15 gndr. lerin bitmemesi halinde vali, sebeplerini
ileri Bakanlna bildirmek kaydyla ve 15 gn amamak zere grme
srelerini uzatabilir48.
nemli ve acele bir iin kmas halinde belediye meclisleri olaanst olarak
da toplanabilirler. Ancak, bu tr toplantlarn yaplabilmesi iin ya belediye
bakannn yazl arsyla meclis yelerinden en az te birinin gerekeli nerisi,
yada valinin daveti gereklidir.
Belediye meclisi, kanunun ilgili maddelerinde belirtilen btn konular
grp karara balamaya yetkilidir. Bu kapsam iinde, belediye meclisi, kanunla
kendisine verilen grevleri yerine getirir.
Belediye Meclisinin fesh edilmesini gerektiren nedenleri Belediye Kanunda
u ekilde sralanmaktadr49;
Yasann belirttii olaan ve olaanst toplantlar haricinde toplanmak, Yasann belirlediiyerler dnda toplanmak, Yasann verdii grevleri sresi iinde yapmaktan ekinmek ve bunun
sonucunda belediye meclisine ait ileri sekteye uratmak,
48
Ery
lmaz, a.g.e., s.13449 Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.209
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
42/124
42
Siyasal konular grmek ya da siyasi temennilerde bulunmak.1.6.2.2.3. Belediye Encmeni
Belediye encmeni de belediye meclisi gibi bir karar organdr. Encmen,
belediye bakan ve birim bakanlarndan oluur. Encmene girecek birim
bakanlar, belediyenin nfuslarna gre deiir.
a-)Nfusu 10.000 e kadar belediyelerde, Yaz ileri, Hesap ileri ve Fen ileri
yetkilileri.
b-)Nfusun 10.000 den yukar belediyelerde de, yukarda ki yelere ek olarak, mar
Hukuk ve salk ileri yetkililerinden oluur.
Belediye bakan, belediye rgt iindeki baka birim bakanlarndan
gerekli grdklerini de encmene alabilir. Encmen de zabta mdr yer almaz.
Belediye encmeni kanunla verilen grevleri yerine getirirler.
Belediye bakan ya da belediye encmeni ile belediye meclisi arasndaki
anlamazlklar, ile belediyeleri iin il idare kurullarnca, il merkezindeki belediyeler
in Dantayca zmlenir.50
Belediye encmeni karar organ olarak iki ayr fonksiyon ifade etmektedir.
Bunlardan birincisi kanunda belirlenen ve dorudan doruya encmenin yetkisi
dahilinde bulunan hususlarla ilgilidir. rnein tama aralarnn tarifelerinin
saptanmas yada kamulatrlacak yerler hakknda karar alnmas gibi. Ancak
belediye encmeni, belediye meclisinin toplant halinde bulunmad zamanlarda
belediye meclisinin grevlerini de yklenmekte ve zel kanunlarla belediye
meclislerine verilen grevleri onun yerine geerek yerine getirmektedir.
Byk ehir belediyelerinde belediye encmeni, byk ehir belediye
bakannn veya belirleyecei bir kii bakanlnda genel sekreter, byk ehir
belediyesinin imar, fen, hukuk, hesap ve yaz ileri ve personel ilerini yrten birim
bakanlarndan oluur.
50 Erylmaz, a.g.e., s.137.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
43/124
43
1.6.2.3. Belediyelerin Mali Yaps
Belediye hizmetlerinin yrtlmesi, belediyenin gelir kaynaklarna baldr. 1982
Anayasas
'na gre, yerel ynetimlere "grevleri ile orant
l
gelir kaynaklar
salan
r". Bunagre, yerel ynetimlerde grev-gelir dengesinin salanmas bir anayasal ilkedir. Ne var ki
bu ilke, bugne kadar hep temenni dzeyinde kalmtr.
Belediyenin gelir kaynaklar; genel bte vergi gelirlerinden ayrlan paylar, z
gelirler ve devlet yardmlar olmak zere grupta toplanabilir.
Belediyelere, genel bte vergi gelirleri tahsilat toplamndan % 9.25lik bir pay
verilmektedir: Bu payn bir ksm belediyelere nfuslarna gre datlmakta, bir ksm
belediyeler fonuna aktarlmakta, bir blm de mahalli idareler fonuna yatrlmaktadr. Sz
konusu fonlarn ynetimi merkezi idare kurulularna aittir.51
1.6.2.3.1. Belediye Btesi
Belediyelerin ayr bir tzel kiilikleri olmas nedeniyle merkezi idareden ayr
bir btesi vardr. Genel olarak belediyelerin organlar, belediye bakan, belediye
encmeni ve belediye meclisidir. Bunlardan birincisi yrtme dierleri ise karar
organlar
d
r. Belediye btesi de esas itibariyle bu organlar taraf
ndan haz
rlan
r vekabul edilir. Ancak bunun idari vesayet makam tarafndan ayrca onay gerekir.
lerde deinilecei gibi, idari vesayet organlarnca hazrlanm olan bte hukuken
var kabul edilir ve idari vesayet makamnn byle bir ilemine kar yarg yolu her
zaman aktr.
Tanm; Belediye btesi, belediyenin her yln Ocak ay bandan ertesi yln
Aralk sonuna kadar bir yla ait gelir ve giderlerini gsterir, belediye gelirlerinin
toplanmas
na, hizmetlerin yap
lmas
na ve harcamalar
na izin verir. Genel btenin bir kanun olmasna karlk belediyelerin bteleri esas itibariyle birer kararname
niteliindedir.52
Btenin hazrlanmas; Belediye btesi, belediye bakan tarafndan
hazrlanarak ilgili yln Eyll ay banda encmene verilir. Encmen bteyi iki ay
51
Ery
lmaz, a.g.e., s.137.52 S.Yenal ncal, Mahallidareler Maliyesi, Filiz Kitabevi, 2.b. stanbul: 1991. s.156
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
44/124
44
iinde incelemekle grevlidir. Hazrlanan bte gerekesiyle birlikte bakan
tarafndan Kasm aynn birinci gn belediye meclisine verilir.
Belediye meclisinde btenin grlmesi ve kabul; Belediye meclisi bte
kararnamesi metnini gelir ve harcama cetvellerini fasl mzakere ettikten sonra,
aynen veya fasl ve maddelerini deitirerek kabul eder.
Btenin idari vesayet makam tarafndan onanmas; Belediyenin kendi i
tekilat emas iinde bte grlp, kabul edildikten sonra idari vesayet
makamnca onaylanmas gerekir. Onama yetkisi belediye kanununa gre bal
olduklar en byk mlki amire aittir.
Onamaya yetkili makam btenin kendisine ulamasndan itibaren bir haftaiinde incelemeye ve karara balamaya mecburdur. Bu sre iinde onanmayan bte
kendiliinden kesinleir.53
1.6.2.3.2. Belediye Giderleri
Bte hukuku asndan belediye giderleri, kanunlarla bu kurululara verilmi
olan grevlerin (bu grevler zorunlu veya istee bal olabilir) gerekletirilebilmesi
iin belediye btesi ile verilen yetki snr iinde belediye gelirlerinden harcanan
paradr.54
Yine bte hukuku asndan belediye giderleri zorunlu ve istee bal olmak
zere ikiye ayrlrlar. Zorunlu giderler, Belediye Kanununun 117. maddesinde
saylan ve belediye btesine her yl konulmas gereken giderlerdir. rnein itfaiye
giderleri ile belediyede alan memur ve hizmetlilerin maalarn karlayacak
giderler gibi. stee bal giderler ise; gerekletirilmesi belediyelerin isteklerine
braklm ileri karlamak zere bteye konulan giderlerdir. Ancak, belediyeler,
btelerine istee bal giderleri karlayacak denek koyabilmek iin nce zorunlu
giderleri karlamak zorundadrlar. Belediye Kanununun 118. maddesinin ikinci
fkras bu konuda aynen u hkm getirmitir. Mecburi vazifeler ifa ve ikmal
edilmedike ihtiyari vazifeler iin bteye tahsisat ayrlmaz. Kald ki, belediye
bteleri ancak idari vesayet makamnn (mahalli en byk mlkiye memurunun,
yani valinin) onay ile yrrle girer. Uygulamada, idari vesayet makamlar
53
ncel, a.g.e., s.156.54 Nadarolu, a.g.e., s.323.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
45/124
45
bteye zorunlu giderler iin yeterli denek konulup konulmadna zellikle dikkat
etmekte ve bteyi ancak bu koulun yerine getirilmi olmas halinde
onaylamaktadrlar:
Belediye giderleri konusu incelenirken dikkati eken zel baz durumlara
ksaca deinmekte yarar vardr.
Belediye giderleri byk bir hzla artmaktadr. Bu artn hz belki, merkezi
idare giderlerindeki art hzndan daha dktr. Ancak, yine de zerinde nemle
durulmay gerektirecek seviyededir.55
Belediye ynnden artc olan byk gider art, bata devletin merkezi
idare rgt olmak zere aslnda kamu tzel kiilerinin tm iin geerlidir. Kamugiderlerindeki artn nedenleri kamu maliyesi eserlerinde yeterince incelenmitir.
Bunlar arasnda para deerindeki dlerin de nemli bir yeri olduu bilinmektedir.
Doal olarak belediyeler iin de geerli olan btn bu nedenleri burada ayrca
aklamakta yarar yoktur. Ancak, merkezi idare, artan giderleri karlayacak kamusal
fonlar kendi iradesiyle artrabilmek imkanna sahiptir. Oysa, belediyeler iin byle
bir durum sz konusu deildir. Bu hal, belediyelerin, gider art karsnda merkezi
idareye oranla daha fazla sorunlarla kar
lamalar
na sebep olmaktad
r.
Belediyelerin giderleri bazen, kendi yetkili organlarnn iradeleri dnda
baka otoritelerin aldklar kararlar sonunda da nemli llerde artabilmektedir.
Belediyelerin, bu tr otoritelerin kendilerine yeni ykmllkler getiren
tasarruflarna kar yapabilecekleri hi birey yoktur.
1.6.2.3.3. Belediye Gelirleri
Her lkede, kamu grevleri ve hizmetleri merkezi ynetimlerle yerel
ynetimler arasnda blnmtr. Savunma, i gvenlik, gmrk ve adalet gibi baz
kamu hizmetlerinin, hemen hemen her yerde, merkezi ynetimlerce yerine getirildii
grlr. Buna karlk, baka baz hizmetleri ise yerel ynetimler grr. Yerel
ynetimlere braklm bulunan hizmetler ve bunlarla ilgili grevler, daha yerel
nitelik tayan grevlerdir. Kent ve kasabalarn temizlii, aydnlatlmas, ime ve
kullanma sularnn salanmas, kanalizasyon ve bayndrlk ileri, otopark, yeil alan
55 Nadarolu, a.g.e., s.325.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
46/124
46
ve ocuk park gibi hizmetler, yerel hizmetlere rnektir. Yerel ynetimler,
kendilerine yasalarca ayrlm olan bu grevleri yerine getirebilmek iin, yeterli mali
kaynaklara sahip olmak zorundadrlar.56
Bu kaynaklarn bulunmas ve merkezi ynetimler ile yerel ynetimler
arasnda bltrlmesi ynnden, yeryznde balca iki sistemin bulunduu
sylenebilir. Bunlardan birincisine bamllk, ikincisine bamszlk sistemi ad
verilebilir.
Bamllk sisteminin geerli olduu lkelerde, yerel ynetimlerin zel gelir
kaynaklar, vergileri bulunmakla birlikte, baz vergiler, merkezi ynetimle yerel
ynetimler arasnda ortaklaa kullanlr. Fransa, Almanya, svire, Belika ve talya
gibi lkelerde durum byledir. Bu lkelerde, yerel ynetimlere ek vergiler koyma
yetkisi tannd gibi, devlete ait bulunan vergiler zerinden ayrca vergi almalar da
olanakl klnabilmektedir. Baz devlet vergilerinin bir blm ise, pay adyla yerel
ynetimlere braklmaktadr. Bu sistemde, devletin genel bte gelirlerinden, yerel
ynetimlere trl yardmlarn yaplmas da, yaygn bir uygulamadr.57
Devlet, yerel ynetimlere bu yardmlar yapmaz ve vermesi n grlen
paylar
vermekte ihmal gsterirse, yerel hizmetler yzst kalabilir. Dolay
s
yla,hizmetlerin grlmesi bakmndan, yerel ynetimler, merkezi ynetime baml
durumdadrlar. Sisteme, bamllk adnn verilmi olmas da bu yzdendir.
Bamszlk Sisteminin geerli olduu yerel ynetimlerin, merkezi ynetime
braklm olanlardan tmyle bamsz, kendi balarna kullanabilecekleri gelir
kaynaklar vardr. rnein, ngiltere ve ABD gibi lkelerde, bu sistem yrrlktedir.
Devlet, bu lkelerde, bte aklarn kapatmak amacyla, yerel ynetimlerin
gelirlerine el atamaz Belediye gelir sistemi bamsz bir nitelik tayan lkeler, yerelynetimleri gl olan lkelerdir.
u noktay hemen belirtelim ki, yeryzndeki lkelerden hi birinde,
bamllk ve bamszlk sistemleri, yzde yz saf biimleriyle uygulanmazlar. Her
lkede, belediyeler, gelir ynnden, merkezi ynetime bir derece baml durumda
bulunmaktadrlar. Aralarnda sadece derece farklar vardr. Bazlarnda, yerel
56
ncel, a.g.e., s.137.57 Nadarolu, a.g.e., s.331.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
47/124
47
ynetimlerin gelir sistemi tam bir bamlla, bazlarnda ise tam bir bamszla
daha yakn bulunmaktadr. Ama, genel eilim, demokrasi geleneinin gelimesine
kout olarak, yerel ynetimlerin, gelir bakmndan da, devlete daha az baml
duruma gelmeleri ynndedir. Bununla birlikte, birok hizmetlerin daha etkin bir
biimde yerine getirilmesinin, bu hizmetleri ksmen yada tamamen yerel
ynetimlerden alarak, merkezi bir grev durumuna getirmeyi gerekli kldna son
yllarda ok tank olunduunu da eklemeliyiz.
Belediyelerin z gelirleri, lkemizde her zaman, belediyelerin devlet
vergilerinden aldklar paylardan az olmutur. Yerel ynetimleri gl lkelerde, z
gelirlerin belediye gelirleri iindeki orannn artmakta olduu grlr. lkemizde,
belediyelerin z gelirleri, 1981 ylnda yrrle giren 2464 sayl Belediye Gelirleri
Yasas ile dzenlenmitir. Her ne kadar bu yasann ad Belediye Gelirleri yasas ise
de, yasann adna Belediye Vergileri yasas adnn verilmesi daha yerinde olurdu.
nk, belediyelerin vergi dnda kalan gelir kaynaklar, 2464 sayl yasada yer
almamtr. 58
Belediye Gelirleri Yasas, Belediyelerin mali durumlarn, 1981 ncesine
oranla bir lde rahatlamtr. Daha nce 10 milyar dolaylarnda olan z gelirlerin
bu rakamn katna ykselmesine, yeni yasa olanak vermitir.
Belediyelerin z gelirlerini dzenleyen yasa, bu gelirleri birka guruba
ayrlmtr. Bunlar, vergiler, harlar ve katlma paylardr59. Belediyeler, ayrca, 2464
sayl yasann 97. maddesi uyarnca, bu yasada har yada katlma pay konusu
yaplmayan ve ilgililerin isteine bal olarak yerine getirecekleri her trl hizmet
iin belediye meclislerince dzenlenecek tarifleri gre cret almaya yetkilidirler.
Belediyelere tekel olarak verilmi iler ise, kendi zel ykmlerine gre yerine
getirilir.
1981 ylndaki deiiklikten nce belediye gelirleri byk lde 5237 sayl
kanuna dayanmaktayd. Ayrca merkezi idare vergi gelirlerinden aldklar payda
ortalama olarak belediye gelirlerinin 1/4n tekil etmekteydi. 1981 ylndan
itibaren belediye gelirleri sisteminde nemli baz deiiklikler yaplmtr. zellikle
58
ncel, a.g.e., s.140.59 Kele, Yerinden Ynetim ve Siyaset, s.298.
8/6/2019 Yerel Yonetimlerde Reform Girisimleri Reform Initiatives in Local Governments
48/124
48
5237 sayl kanun yrrlkten kaldrlarak yerine 2464 sayl Belediye Gelirleri
Kanunu konmu ve merkezi idare gelirlerinden belediyelere verilen pay sisteminde
de yeni dzenlemelere gidilmitir. Bunlarn dnda bir ksm dier kanunlarla da
belediyelere gelir tahsisi yaplmtr. Halen belediye gelirleri sisteminde yer alan
balca kaynaklar aadaki gruplar halinde toplanmaktadr:
Merkezi idare vergi gelirlerinden belediyelere verilen paylar; l zel
darelerinde olduu gibi belediyelere de tek tek vergiler yerine, Genel Bte Vergi
Geliri Toplam zerinden pay verilmesi esas kabul edilmitir.
l zel idareleriyle birlikte belediyeler bakmndan 1981 ylnda eitli
vergilerden ayr ayr pay verilmesi sisteminden vazgeildi. Bunun yerine genel bte
vergi geliri tahsilat toplam zerinden belediyelere belirli bir oranda pay verilmesi
esas kabul edilmitir.
Halen genel bte vergi gelirleri tahsilat toplam zerinden belediyelere
%9.25 orannda pay ayrlmaktadr. Bu paylar, gelir saymanlar tarafndan aylk
olarak hesaplan p tahsil edilen ay izleyen ay sonuna kadar, i ileri bakanl
yetkisinde belediyelerle ilgili bir hesaba kaydolunmak zere, ller Bankasna
yat
r
lmaktad
r.
60
ller Bankasnda her ay sonuna kadar toplanan belediyeler paynn, genel
bte vergi gelirleri tahsilat toplamnn %67sine tekabl eden blm, banka
tarafndan ileri bakanlnca bildirilecek son genel nfus saym sonularna gre
byk kent belediyeleri dndaki belediyelere datm 3239 sayl yasa ile
yaplmaktadr.
Belediye vergi gelirleri daha nce de dediimiz gibi mahalli idarelerin
grm olduu hizmetlerde, yar kolektif veya zel mal ve hizmet niteliinde olanlar,
merkezi idareye olanla, daha arlkldr. Bunlardan elde olunan faydalar belirli
llerde kiiler arasnda blnebilir. Kukusuz grlen hizmetlerin birde blnmez
faydalar arz eden ve herkesin faydaland yn de vardr. Bu bakmdan
belediyelerin kendi z geliriyle ilgili sistem iinde, hizmetin yaratt toplam fayda,
ondan yararlanan kiilerin elde ettii zel faydalar topla
Recommended