ต่�อมไร้�ท่�อ (endocrine gland) ต่�อมท่�หลั่��งสาร้แลั่ะไปมผลั่ต่�อเซลั่ลั่�เป�าหมาย โดยผ�าน extracellular

fluid เช่�นกร้ะแสเลั่ อด ต่�อมมท่�อ (exocrine gland) ต่�อมท่�หลั่��งสาร้แลั่ะไปมผลั่ต่�อเซลั่ลั่�เป�าหมายโดยผ�านท่�อ

ฮอร้�โมน (hormone) สาร้เคมท่�สร้�างจากเซลั่ลั่�จ$าเพาะของต่�อมไร้�ท่�อ อาจมค'ณสมบั�ต่*เป+นกร้ดอะม*โน เพปไท่ด� ไกลั่โคโปร้ต่น หร้ อ สเต่ยร้อยด� เม �อสร้�างข,-นแลั่�วจะถู0กปลั่�อยเข�าส0�กร้ะแสเลั่ อดแลั่�วกร้ะจายไปท่��ว

ร้�างกายโดยจะมผลั่ต่�ออว�ยวะเป�าหมายอย�างจ$าเพาะเจาะจง

บทบาทหน้�าท��ของฮอร์�โมน้ ควบัค'มขบัวนการ้เมต่าบัอลั่*ซ,มต่�างๆภายใน

ร้�างกาย เช่�น ไธร้อกซ*น ควบัค'มภาวะสมด'ลั่ต่�างๆในร้�างกาย เช่�น ความ

ด�นโลั่ห*ต่, ปร้*มาณน$-า ได�แก� ADH

ควบัค'มการ้เจร้*ญเต่*บัโต่ เช่�น การ้ท่$างานของ growth hormone

ควบัค'มเก�ยวก�บัร้ะบับัส บัพ�นธ'� การ้คลั่อดบั'ต่ร้ แลั่ะการ้หลั่��งน$-านม เช่�น Estrogen, Oxytocin การ์ท�างาน้ของร์�างกายท��ควบค�ม

โดยฮอร์�โมน้หร์�อสาร์เคม� เร์�ยก chemical control และ

Chemical signal in animals

ควบัค'มเก�ยวก�บัการ้ปร้�บัต่�วของส*�งมช่ว*ต่ให�เข�าก�บัสภาพแวดลั่�อม เช่�น Melatonin

ล กษณะท �วไปของฮอร์�โมน้1. สร้�างหร้ อส�งเคร้าะห�จากกลั่'�มเซลั่ลั่�พ*เศษท่�ไม�มท่�อ2. สาร้น-อาจถู0กหลั่��งออกส0�กร้ะแสเลั่ อดท่�นท่ หร้ อถู0ก

เก8บัไว�ถู,งร้ะด�บัหน,�ง ร้อการ้กร้ะต่'�น3. มค'ณสมบั�ต่*ท่างเคมเป+น สเต่ยร้อยด� โปร้ต่น ไกลั่

โคโปร้ต่น อน'พ�นธ�ของกร้ดอะม*โน หร้ อ อน'พ�นธ�ของกร้ดไขม�น

4. ใช่�ปร้*มาณเลั่8กน�อยในการ้ออกฤท่ธ*:ท่$างานต่ามท่�ร้ �างกายต่�องการ้

5. เซลั่ลั่�หร้ ออว�ยวะเป�าหมายอย0�ห�างไกลั่จากแหลั่�งสร้�าง

6. การ้ออกฤท่ธ*:มความจ$าเพาะก�บัเซลั่ลั่�เป�าหมาย7. โปร้ต่นฮอร้�โมนไม�กร้ะต่'�นให�เก*ดกร้ะบัวนการ้ใหม�

แต่�ท่$าให�เก*ดการ้เปลั่�ยนแปลั่งกร้ะบัวนการ้เด*มท่�มอย0�แลั่�ว

8. การ้ท่$างานของฮอร้�โมนหลั่ายช่น*ดอาจให�ผลั่เสร้*มฤท่ธ*:ก�น (synergistic effect) หร้ อย�บัย�-งก�น (antagonism effect)

ฮอร์�โมน้แบ�งตามโคร์งสร์�างทางเคม�ได�เป&น้ 4 ชน้(ด ค อ1. ฮอร้�โมนเปปไท่ด�หร้ อโปร้ต่น (Polypeptide

hormone) ปร้ะกอบัด�วยกร้ดอะม*โนมาต่�อก�น ฮอร้�โมนน-ลั่ะลั่ายน$-าได� แลั่ะร้ะด�บัฮอร้�โมนเปลั่�ยนแปลั่งเร้8ว ได�แก� ฮอร้�โมนจากไฮโพท่าลั่าม�ส ต่�อมใต่�สมอง ต่�บัอ�อน แลั่ะต่�อมพาร้าไท่ร้อยด� 2. ฮอร้�โมนสเต่ยร้อยด� (Steroid hormone)

สร้�างมาจากต่�อมหมวกไต่ ( adrenal gland) แลั่ะฮอร้�โมนเพศจากร้�งไข� (ovary) แลั่ะอ�ณฑะ (testis)

สเต่อร้อยด�ฮอร้�โมนไม�ลั่ะลั่ายในน$-า แลั่ะไม�ถู0กเก8บัไว�ใน

ต่�อมท่�สร้�าง เม �อสร้�างข,-นแลั่�วจะส�งไปย�งอว�ยวะเป�าหมายในท่�นท่ ร้ะด�บัฮอร้�โมนค�อนข�างคงท่�3. ฮอร้�โมนเอมน (Amine hormone)

ได�จากกร้ดอะม*โนเช่ �อมก�นแลั่�วต่�ดหม0�คาร้�บัอกซ*ลั่ออกจะได�เอมน ฮอร้�โมนกลั่'�มน-ลั่ะลั่ายน$-าได� มร้ะด�บัฮอร้�โมนไม�แน�นอนส0ง ๆ ต่$�า ได�แก� ฮอร้�โมน ไท่ร้อกซ*น (thyroxin) แลั่ะแคท่โคลั่าม*น (catecholamine) 4. ฮอร้�โมนกร้ดไขม�น (Fatty acid hormone)

กลไกการ์ควบค�มการ์หล �งฮอร์�โมน้

เป+นปร้ากฏการ้ณ�ท่�ฮอร้�โมนหร้ อสาร้ท่�หลั่��งออกมาเพ �อต่อบัสนองต่�อฮอร้�โมนท่�มากร้ะต่'�น

มผลั่ย�อนกลั่�บัไปควบัค'มการ้หลั่��งของฮอร้�โมนน�-นๆ

การ้ควบัค'มย�อนกลั่�บั(feedback control)ม 2

แบับัค อ 1. การ้ควบัค'มแบับัย�อนกลั่�บัเช่*งบัวก (Positive feedback control)2. การ้ควบัค'มแบับัย�อนกลั่�บัเช่*งลั่บั (Negative feedback control)

ส(�งเร์�า

ต�อมไร์�ท�อ

ฮอร์�โมน้

อว ยวะ

เป)าหมา

ย

ส ญญาณย�อน้กล บ

การ์ท�าลายฤทธิ์(-และการ์ก�าจั ดฮอร์�โมน้เก*ดข,-นท่�เซลั่ลั่�เป�าหมายท่�นท่หร้ ออาจถู0กส�งไป

ท่$าลั่ายท่�ต่�บัหร้ อไต่ เช่�น สเต่ยร้อยด�ฮอร้�โมน หลั่�งจากหมดหน�าท่�แลั่�วจะจ�บัก�บัพวกกลั่0โคโร้ไนด� (glucoronide) หร้ อ ซ�ลั่เฟต่ (sulphate) แลั่�วก$าจ�ดออกมาก�บัป>สสาวะ

ส$าหร้�บัเมท่าบัอไลั่ท่�ของฮอร้�โมนท่�ไม�สามาร้ถูลั่ะลั่ายน$-าได�จะถู0กก$าจ�ดออกท่างน$-าดแลั่ะอ'จจาร้ะอาจ

พบัฮอร้�โมนท่�ย�งไม�ถู0กท่$าลั่ายฤท่ธ*:ถู0กก$าจ�ดออกท่างป>สสาวะ

ความส มพั น้ธิ์�ร์ะหว�างไฮโปธิ์าลาม สก บต�อมใต�สมอง ฐานของไฮโปธาลั่าม�สมก�านย �น (stalk) โดยท่�

ปลั่ายของก�านย �นค อต่�อมใต่�สมอง ไฮโปธาลั่าม�สหลั่��ง releasing hormone เข�าส0�

ต่�อมใต่�สมองส�วนหน�าท่างเส�นเลั่ อดด$า hypothalamo-pituitary portal system ท่�อย0�ใน pituitary stalk

ไฮโปธาลั่าม�สแลั่ะต่�อมใต่�สมองส�วนหลั่�ง มการ้เช่ �อมต่�อก�นโดยร้ะบับัปร้ะสาท่

ความส�มพ�นธ�ร้ะหว�างไฮโปธาลั่าม�สแลั่ะต่�อมใต่�สมองส�วนหน�า - ไฮโปธาลั่าม�สหลั่��ง releasing hormone มาควบัค'มการ้ท่$างานของต่�อมใต่�สมองส�วนหน�า

ความส�มพ�นธ�ร้ะหว�างไฮโปธาลั่าม�สแลั่ะต่�อมใต่�สมองส�วนหลั่�ง - ต่�อมใต่�สมองส�วนหลั่�งท่$าหน�าท่�เก8บัฮอร้�โมน 2

ช่น*ดท่�ถู0กสร้�างจากไฮโปธาลั่าม�สค อ ADH แลั่ะ oxytocin

เซลล�เป)าหมายของฮอร์�โมน้ท��หล �งจัากตอมใตสมอง

Follicle stimulating hormone (FSH)

Lutenizing hormone (LH)► เป+นฮอร้�โมนปร้ะเภท่ไกลั่โคโปร้ต่น►LH จะมผลั่ท่$าให graafian follicles เก*ด

การ้ต่กไข ►LH มผลั่ต่�อการ้พ�ฒนาของ คอร้ปสลั่0เท่ยม

(corpus luteum) ► ส$าหร้�บัส�ต่ว�เพศผ0 LH จะท่$าหน�าท่�ในการ้กร้ะ

ต่'น leydig cell ในการ้ส�งเคร้าะหฮอร้�โมน testosterone

Thyroid stimulating hormone (TSH)► เป+นฮอร้�โมนปร้ะเภท่ไกลั่โคโปร้ต่น ► กร้ะต่'�นการ้หลั่��งฮอร้�โมนจากต่�อมไท่ร้อยด แลั่ะ

กร้ะต่'�นการ้เจร้*ญเต่*บัโต่ของต่�อมไท่ร้อยด�

Adrenocorticotropic hormone (ACTH)

► เปนโปร้ต่นฮอร้โมน

Hypothalamus

Pituitary gland

Ovary

EstrogenProgesterone

► เปนฮอร้�โมนปร้ะเภท่ไกลั่โคโปร้ต่น

► ออกฤท่ธ*:ท่�ร้ �งไข� (ovaries) ของเพศเมย หร้ อ อ�ณฑะ (testes) ของเพศผ0�

► ในเพศเมย FSH จะท่$าหน�าท่�กร้ะต่'�นการ้เจร้*ญ

ฮอร์�โมน้ท��ส งเคร์าะหและหล �งจัากต�อมใต�สมองส�วน้

► กร้ะต่'นต่อมหมวกไต่ช่�-นนอก (adrenal

cortex) ให�ผลั่*ต่แลั่ะหลั่��งฮอร้�โมน aldosterone แลั่ะ cortisol

Growth hormone (GH) หร้ อ Somatotrophin (STH)

► เป+นโปร้ต่นฮอร้�โมน► เก�ยวก�บัการ้สร้�างความเจร้*ญเต่*บัโต่ของร้�างกาย

โดยเฉพาะการ้เจร้*ญเต่*บัโต่ของกร้ะด0กหร้ อกลั่�ามเน -อ

►GH จะถู0กควบัค'มโดยฮอร้โมนท่�สร้างจากสมองสวนไฮโพท่าลั่าม�ส ค อ Growth hormone inhibiting hormone (GHIH) แลั่ะ Somatostatin จาก delta cell ของต่�บัอ�อน

Prolactin► เปนโปร้ต่นฮอร้โมน

► มหน�าท่�เก�ยวข�องก�บัการ้สร้�างน$-านมแลั่ะการ้เจร้*ญเต่*บัโต่ของเซลั่ลั่�เต่�านมโดยท่$างานร้�วมก�บั GH อกท่�-งย�งมผลั่ต่�อพฤต่*กร้ร้มของความเป+นแม�

► มผลั่ท่$าใหคอร้ปสลั่0เต่ยมบันร้�งไขคงสภาพอย0ไมฝอต่�ว

► ในส�ต่วเพศเมยท่�ไมต่�-งท่อง หร้ อผสมไมต่*ด ไฮโปธาลั่าม�สจะหลั่��งโดปามน (dopamine) มาท่�ต่อมใต่สมองสวนหน�าเพ �อย�บัย�-งการ้หลั่��งโปร้แลั่คต่*น

- สร้�างฮอร้�โมนช่น*ดเดยว ค อเมลั่าโนไซต่�สต่*ม0เลั่ต่*งฮอร้�โมน หร้ อฮอร้�โมนกร้ะต่'�นเมลั่าโนไซด� (melanocyte stimulating hormone; MSH)

- บัางท่จะเร้ยกว�า เมลั่าโนโท่ร้ฟDน (Melanotrophin)

- เป+นเพฟไท่ด�ฮอร้�โมน ม�หน้�าท��

• กร้ะต่'�นการ้ส�งเคร้าะห�ร้งคว�ต่ถู'สน$-าต่าลั่ท่�เร้ยกว�า เมลั่าน*น (Melanin) ในเซลั่ลั่�เมลั่าโนไซต่� (Melanocyte)ท่�ผ*วหน�ง

• ความเข�มหร้ อคลั่$าของสจะอย0�นานปร้ะมาณ 3-5

ส�ปดาห� • ฮอร้�โมนน-ในส�ต่ว�เลั่ อดเย8น เช่�น ปลั่า ส�ต่ว�

สะเท่*นน$-าสะเท่*นบัก แลั่ะส�ต่ว�เลั่ -อยคลั่าน จะกร้ะต่'�นให�เมลั่าน*นในเซลั่ลั่�ผ*วหน�งกร้ะจายไปท่��ว

ฮอร์�โมน้ท��หล �งจัากตอมใตสมองสวน้

เซลั่ลั่�ซ,�งจ�ดเป+นการ้พร้างต่�วแบับัหน,�งท่$าให�มโอกาสอย0�ร้อดได�มากข,-น

ต่�อมใต่�สมองส�วนหลั่�งหร้ อน*วโร้ไฮโพไฟซ*ส ไม�ได�สร้�างฮอร้�โมนเอง แต่�ฮอร้�โมนถู0กสร้�างมาจากน*วโร้ซคร้ท่อร้เซลั่ลั่� (Neurosecretory

cell) ของไฮโพท่าลั่าม�ส โดยกลั่'�มเซลั่ลั่�ปร้ะสาท่เหลั่�าน-จะมแอกซอนมาส*-นส'ดก�บัภายในต่�อมใต่�สมองส�วนหลั่�ง (ฮอร้�โมนปร้ะสาท่) โดยจะปลั่�อยฮอร้�โมนท่�ปลั่ายแอกซอนในต่�อมใต่�สมองส�วน

หลั่�งก�อนจากน�-นจ,งน$าไปส�วนต่�าง ๆ ของร้�างกายโดยท่างกร้ะแสเลั่ อด

Oxytocin

► เป+นโปร้ต่นฮอร้�โมน► หน�าท่�ค อ จะมผลั่โดยต่ร้งท่�กลั่�ามเน -อเร้ยบั

- กร้ะต่'�นการ้หลั่��งน$-านม- กร้ะต่'�นการ้คลั่อด

Antidiuretic hormone (ADH) หร้ อ vasopressin

► เปนโปร้ต่นฮอร้โมน ► หน�าท่�ค อร้�กษาร้ะด�บัน$-าภายในร้�างกายเอาไว� ► กร้ะต่'�นการ้บับัต่�วของเส�นเลั่ อดแดงท่$าให�ความ

ด�นโลั่ห*ต่ส0งข,-น► การ้ควบัค'มการ้หลั่��งฮอร้โมน ADH จะเก*ดข,-น

เม �อร้�างกายเก*ดสภาวะขาดน$-า (dehydration)

ฮอร์�โมน้ท��หล �งจัากตอมใตสมองสวน้

ฮอร์�โมน้ท��หล �งจัากตอมไธิ์ร์อย

ไธร้อกซ*น (thyroxin)

Calcitonin (thyrocalcitonin)► เป+นโปร้ต่นฮอร้�โมน► ส�งเคร้าะห�จากต่�อมไธร้อยด� โดยกลั่'�มเซลั่ลั่�

parafollicular cell (C-cell) ► มหน�าท่�ลั่ดร้ะด�บัแคลั่เซยมในกร้ะแสเลั่ อด (ร้วม

ท่�-งฟอสเฟต่ด�วย) โดยน$าไปเก8บัท่�กร้ะด0ก ► การ้ส�งเคร้าะห�ฮอร้�โมน calcitonin จะถู0ก

ควบัค'มโดยร้ะด�บัของแคลั่เซยมแลั่ะฟอสเฟต่ (PO4

-) ในกร้ะแสเลั่ อด แลั่ะฮอร้�โมนจากต่�อมพาร้าไธร้อยด�

► เป+นฮอร้�โมนท่�สร้�างมาจากกร้ดอะม*โน ไท่โร้ซนก�บัไอโอดน

► ควบัค'มกร้ะบัวนการ้เมต่าบัอลั่*ซ,มของโภช่นะ โดยเร้�งปฏ*ก*ร้*ยา oxidation ข�-นต่�างๆของ Kreb’s cycle

ภายใน mitochondria

กร้ะบัวนการ้ metamorphosis ในส�ต่ว�คร้,�งบักคร้,�งน$-า

ฮอร์�โมน้ท��หล �งจัากตอมพัาร์าไธิ์

ฮอร้�โมนพาร้าท่อร้�โมน (Parathromone)พาร้าไท่ร้อยด�ฮอร้�โมน

(Parathyroid hormone ; PTH)

- ร้�กษาสมด'ลั่ของแคลั่เซยมในร้�างกายให�คงท่� - กร้ะต่'�นให�มการ้เพ*�มร้ะด�บัแคลั่เซยมแลั่ะฟอสฟอร้�ส ถู�าหากร้ะด�บัแคลั่เซยมในเลั่ อดต่$�า- ท่$าให�มการ้ด0ดซ,ม

ฮอร์�โมน้ท��ผล(ตจัากต บ

เปนฮอร้โมนปร้ะเภท่โปร้ต่นฮอร้�โมน ผลั่*ต่ท่�เน -อเย �อสวน islets of langerhans ของต่�บัอ�อน - alpha cells ผลั่*ต่ฮอร้�โมนกลั่0คากอน (glucagon)

- beta cells ซ,�งเปนเซลั่ลั่ท่�พบัมากท่�ส'ดท่$าหน�าท่�ผลั่*ต่ฮอร้�โมนอ*นซ0ลั่*น(Insulin)

- delta cells ผลั่*ต่ฮอร้�โมนโซมาโต่สแต่ต่*น (somatostatin)

ฮอร์�โมน้ท��หล �งจัากตอมพัาร์าไธิ์

เปนฮอร้โมนปร้ะเภท่โปร้ต่นฮอร้�โมน ผลั่*ต่ท่�เน -อเย �อสวน islets of langerhans ของต่�บัอ�อน - alpha cells ผลั่*ต่ฮอร้�โมนกลั่0คากอน (glucagon)

- beta cells ซ,�งเปนเซลั่ลั่ท่�พบัมากท่�ส'ดท่$าหน�าท่�ผลั่*ต่ฮอร้�โมนอ*นซ0ลั่*น(Insulin)

- delta cells ผลั่*ต่ฮอร้�โมนโซมาโต่สแต่ต่*น (somatostatin)