รูปสลักหินอ่อนสาวกรีกโบราณเป่าปี่เอาลอส (aulos)

(ปัจจุบันงานประติมากรรมชิ้นนี้แสดงอยู่ที่ Museo Nationale กรุงโรม)

บทที่ 1

ด น ต รี กั บ ม นุ ษ ย์

10-1423(B2)001-006.indd 1 6/16/11 11:21:19 PM

สังคีตนิยม ว่าด้วย : ดนตรีตะวันตก • ไขแสง ศุขะวัฒนะ

2

ดนตรีเป็นศิลปะอย่างหนึ่งที่มนุษย์ได้สร้างสรรค์ปรุงแต่งขึ้น และได้เป็นเพื่อน

ทางด้านจิตใจของมนุษย์มาช้านานแล้ว คำถามที่ว่าศิลปะแขนงนี้เริ่มต้นขึ้นเมื่อใด ไม่มี

ผู้ใดสามารถให้คำตอบได้ แต่ถ้าอาศัยหลักฐานและข้ออ้างอิงทางวิชามานุษยวิทยา

(anthropology) แล้วก็จะกล่าวได้ว่า ดนตรีได้เริ่มมาตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์นาน

นกัหนาแลว้ สิง่หนึง่ทีท่ำใหเ้กดิดนตรขีึน้ครัง้แรก คอื “ความหวาดกลวั” ปรากฏการณ ์

ทางธรรมชาติไม่ว่าการเกิดกลางวันกลางคืน การผลัดเปลี่ยนของฤดูกาล ฟ้าแลบ

ฟ้าร้อง ฝนตก น้ำท่วม แผ่นดินไหว ฯลฯ ล้วนเป็นสิ่งที่สร้างความประหวั่นพรั่นพรึงและ

ความกังวลใจให้แก่มนุษย์ในยุคนั้นเป็นอันมาก พวกเขามีความเข้าใจว่า ปรากฏการณ์

ตา่ง ๆ เหลา่นีม้ทีัง้พระเจา้ทีด่แีละรา้ยอยูใ่นตวั ไมเ่พยีงแตเ่ทา่นี ้มนษุยย์งัมคีวามเชือ่ถอืวา่

ความงอกงามของพืชพันธุ์ธัญชาติ การพ้นภยันตรายจากสัตว์ร้าย การฟื้นหายจาก

โรคภัยไข้เจ็บ ฯลฯ ก็ล้วนเป็นความกรุณาปรานีที่ได้รับจากพระเจ้าทั้งสิ้น ฉะนั้น การที่

จะเอาใจและตอบแทนบญุคณุพระเจา้ตา่ง ๆ กจ็ะทำไดโ้ดยการบวงสรวง การเตน้ การรอ้ง

และการแสดงสิ่งที่เขาปรารถนาจะให้เกิดขึ้น

สิ่งที่ทำให้เกิดดนตรีขึ้นอีกอย่างหนึ่งก็คือ “ความสบายอกสบายใจ”

นักปราชญ์ได้สันนิษฐานว่า ผู้หนึ่งผู้ใดที่ออกไปล่าสัตว์ ขณะที่เขานั่งรอดักสัตว์อย่าง

สบายอารมณ์อยู่นั้น เขาอาจจะหยิบเอาคันธนูหรือหน้าไม้มาลองดีดสายดู เมื่อเขา

สามารถดีดให้เกิดเสียงสูงบ้างต่ำบ้าง เขาก็เกิดความพอใจ และคันธนูก็ได้กลายเป็น

ต้นกำเนิดของพิณขึ้นในเวลาต่อมา ส่วนปี่และขลุ่ยเกิดมีขึ้นมาอย่างไรนั้น นักปราชญ์

ก็ได้สันนิษฐานว่าพวกเด็กเลี้ยงแกะ เด็กเลี้ยงวัว เมื่อนำฝูงสัตว์ของตนออกไปเลี้ยงตาม

ท้องทุ่ง ก็อาจจะเกิดความรู้สึกเบื่อหน่ายและหงอยเหงา การที่จะแก้อาการเหลานี้ เขา

อาจจะไปตัดเอาปล้องไม้ หรือเก็บเอากระดูกสัตว์มาถือมาจับเล่นก่อน เผอิญปล้องไม้

หรือกระดูกสัตว์นั้นเกิดมีรู และเผอิญอีกเช่นกันที่เขาเอามันมาลองเป่าดู ครั้นเกิดเป็น

เสียงเขาก็คงจะทึ่งกับมันมาก และพยายามปรับปรุงสิ่งเหล่านั้นจนกลายเป็นเพื่อน

แก้เหงาของเขาได้ สำหรับกลองนั้น นักปราชญ์ได้ให้ความเห็นว่า มนุษย์ในยุคนั้น

คงลองเอาหนงัสตัวข์งึบนหนิทีก่ลวงหรอืไมก่บ็นลำตน้ไมก้ลวง เมือ่ลองเอามอืและไมต้บีน

หนังที่ขึงตึงนั้นก็จะเกิดเสียงดังขึ้น และนี่ก็คือต้นกำเนิดของกลองใบแรกของโลก ท่าน

ทั้งหลายคงจะเคยเห็นรูปร่างและเคยฟังเสียงของเครื่องดนตรีบางชนิดของวงดุริยางค์

10-1423(B2)001-006.indd 2 6/16/11 11:21:20 PM

บทที่ 1 ดนตรีกับมนุษย์

3

ในปจัจบุนัมาแลว้ เปน็ตน้วา่ พณิฮารพ์ ขลุย่ฟลทู กลองทมิปาน ีเครือ่งดนตรเีหลา่นีไ้ดม้ ี

ววิฒันาการเปน็ขัน้ ๆ ตอ่เนือ่งกนัมานานนกัหนาแลว้จากสิง่ทีค่นในยคุกอ่นประวตัศิาสตร ์

ได้ก่อกำเนิดมันขึ้นตามที่ได้กล่าวมาแล้ว

ครั้นเมื่อมนุษย์รู้จักการเพาะปลูกและนำสัตว์มาเลี้ยง พวกเขาก็เริ่มตั้งถิ่นฐาน

สร้างที่พักอาศัยเป็นหลักแหล่ง สังคมของเริ่มขยายตัวและซับซ้อนขึ้น มีการช่วยเหลือ

ระหว่างกันมากกว่าแต่ก่อน พวกเขาจึงไม่จำเป็นต้องออกไปล่าสัตว์ตามลำพังและอยู่

อย่างเร่ร่อน เวลาว่างก็ได้มีมากขึ้นเป็นเงาตามตัว เขาได้ใช้เวลาว่างปรับปรุงสภาพ

ความเป็นอยู่ของเขาให้ดีขึ้น และดนตรีก็พลอยได้รับการปรับปรุงตามไปด้วย สิ่งที่

น่าสังเกตอย่างหนึ่งก็คือ มนุษย์เริ่มมีศรัทธาหรือมีความเชื่อมั่นต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ร่วมกัน

มากยิ่งขึ้น และในเวลาต่อมาเมื่อศาสนาได้อุบัติขึ้น การขับร้องและการบรรเลงก็ค่อย ๆ

มีวิวัฒนาการกลายเป็นส่วนหนึ่งของพิธีกรรมของศาสนา

เพลงศาสนาหรือดนตรีศาสนานี้เองที่มีส่วนสำคัญ ทำให้ศาสนารุ่งเรืองขึ้นเป็น

ลำดับ โดยเฉพาะอย่างยิ่งคริสต์ศาสนา ประจักษ์พยานที่ทำให้เราตระหนักเรื่องนี้ได้

อย่างถ่องแท้ก็คือ วิวัฒนาการของดนตรีคริสต์ศาสนาตั้งแต่สมัยของยุโรปมาจนถึงปลาย

คริสต์ศตวรรษที่ 19 ซึ่งนับเป็นช่วงเวลานานร่วม 7 ศตวรรษ อนึ่ง คำว่า “ดนตรีศาสนา”

นี้ตรงกับคำในภาษาอังกฤษว่า church music หรือ sacred music คำในภาษาอังกฤษ

ทั้งสองนี้ได้ใช้กันมาอย่างกว้างขวางทัดเทียมกัน

ดังได้กล่าวแล้วว่า sacred music คือดนตรีศาสนา คำที่ตรงกันข้ามกับคำนี้

คือ secular music คำว่า secular music ก็คือดนตรีที่ให้ความรื่นเริงทางโลกหรือให้

ความบันเทิงใจแก่ปุถุชน ถ้าจะพูดให้เข้าใจและจำได้อย่างง่าย ๆ ก็จะต้องพูดว่า sacred

music คือ “ดนตรีวัด” และ secular music คือ “ดนตรีบ้าน” ทั้งนี้เพราะ sacred

music มักขับร้องและบรรเลงกันในวัด ส่วน secular music ส่วนมากจะปฏิบัติและฟัง

กันตามบ้าน ซึ่งนับตั้งแต่พระราชวังลงไปจนถึงทับกระท่อมของคนยากจน

ในขณะที่ดนตรีศาสนากำลังเจริญเฟื่องฟูอยู่นั้น ดนตรีที่ให้ความรื่นเริงบันเทิง

ใจก็ได้ก้าวรุดหน้าไปไม่น้อย ผู้คนได้นำเอาดนตรีมาใช้ในชีวิตประจำวันมากยิ่งขึ้น

เช่น ใช้ประกอบการงานที่ทำอยู่ทั้งในบ้านและนอกบ้าน เพลงประเภทนี้เรียกว่า “เพลง

ขับร้องระหว่างทำงาน” (work song) ซึ่งได้แก่ เพลงเกี่ยวข้าว เพลงเก็บฝักข้าวโพด

10-1423(B2)001-006.indd 3 6/16/11 11:21:20 PM

สังคีตนิยม ว่าด้วย : ดนตรีตะวันตก • ไขแสง ศุขะวัฒนะ

4

เพลงปั่นฝ้าย เพลงคนตัดไม้ เป็นต้น

ในบรรดาเพลงขับร้องระหว่างทำงาน เห็นจะไม่มีเพลงใดขึ้นชื่อเท่าเพลง

“Song of the Volga Boatmen” เพลงนี้เป็นเพลงพื้นเมืองเก่าแก่ของรัสเซีย เป็นเพลง

ของชาวเรือในแม่น้ำโวลก้าสมัยก่อน ชาวเรือจะเข้าแถวอยู่บนริมฝั่ง ช่วยกันฉุดลากเรือ

เพื่อให้แล่นทวนกระแสน้ำ พร้อมกันนั้นเขาจะร้องเพลงนี้เพื่อช่วยให้จังหวะของการ

ทำงานดีขึ้น

เมื่อกล่าวถึงชาวเรือ ก็ควรจะกล่าวถึงเพลงชาวเรือบทหนึ่งซึ่งเป็นที่รู้จักกันดี

เพลงนั้นก็คือเพลงชาวเรือเนเปิลส์ (Neapolitan boat song) ซึ่งมีชื่อว่า “Santa Lucia”

(อ่านว่า ซันตา ลูชิอา) เสน่ห์ของเพลงนี้อยู่ตรงท่วงทำนองอันชวนให้ใฝ่ฝัน ชาวเรือใน

อ่าวเมืองเนเปิลส์ ประเทศอิตาลี จะขับร้องเพลงไพเราะบทนี้ในยามค่ำคืน รำพึงถึง

ความอ้างว้างของท้องทะเล และความงดงามของระลอกคลื่นที่ส่งประกายระยิบระยับ

สีเงินยวงเมื่อต้องแสงจันทร์

เพลงที่ให้ความรื่นเริงบันเทิงใจแก่คนทั่ว ๆ ไปนอกจากเพลงขับร้องระหว่าง

ทำงานแล้ว ก็ยังมีเพลงประกอบการเล่น เพลงประกอบระบำ เพลงรัก เพลงกล่อมเด็ก

เพลงเทศกาล และเพลงประเภทอื่น ๆ อีกมากมาย

เพลงที่แนะนำให้ฟังสำหรับบทนี้

เพลงขับร้องระหว่างทำงาน (work song)

- Song of the Volga Boatmen (รัสเซีย)

เพลงประกอบการเล่นของเด็ก ๆ (play song)

- London Bridge Is Fallen Down (อังกฤษ)

- On the Bridge at Avignon (ฝรั่งเศส)

เพลงประกอบระบำ (dance song)

- Turkey in the Straw (สหรัฐอเมริกา)

- Irish Washerwoman (ไอร์แลนด์)

10-1423(B2)001-006.indd 4 6/16/11 11:21:20 PM

บทที่ 1 ดนตรีกับมนุษย์

5

เพลงรัก (love song)

- Drink to Me Only with Thine Eyes (อังกฤษ)

- Annie Laurie (สกอตแลนด์)

เพลงกล่อมเด็ก (lullaby)

- All through the Night (เวลส์)

- Rock-a-bye, Baby (อังกฤษ)

เพลงสงคราม (war song)

- Over There (สหรัฐอเมริกา)

- Keep the Home Fires Burning (อังกฤษ)

เพลงฉลอง (festival song)

- O Tannenbaum (เยอรมนี)

- Prayer of Thanksgiving (ฮอลแลนด์)

เพลงปลุกใจให้รักชาติ (patriotic song)

- Wearing of the Green (ไอร์แลนด์)

- Yankee Doodle (เดมิขององักฤษ แตช่าวอาณานคิม

อเมริกาได้นำไปดัดแปลง)

เพลงเทศกาล (seasonal song)

- Jingle Bells (สหรัฐอเมริกา)

- In the Good Old Summer Time (สหรัฐอเมริกา)

เพลงกินเลี้ยง (convivial song)

- For He’s a Jolly Good Fellow (ฝรั่งเศส)

- Hail, Hail, the Gang’s All Hear (อังกฤษ)

เพลงเด็ก (boy-girl song)

- O Soldier, Soldier (อังกฤษ)

- Reuben and Rachel (อังกฤษ)

10-1423(B2)001-006.indd 5 6/16/11 11:21:20 PM

10-1423(B2)001-006.indd 6 6/16/11 11:21:20 PM