Zilverzachte zorg?! Aandacht voor de kwetsbare oudere · 2019. 1. 24. · in de gezondheidszorg 11 Is de bredere benadering van kwetsbaarheid écht breed? Aandacht voor spiritualiteit

Ethische en spirituele reflectie op de zorg voor kwetsbare ouderen

Hilde Lamers

They don’t care

how much you know,

until they know

how much you care! -

- Theodore Roosevelt

Vereniging VAN, VOOR en DOOR familieleden en mantelzorgers van personen met dementie

www.alzheimerliga.be

Hilde Lamers [email protected]

Zilverzachte zorg?!

Aandacht voor de kwetsbare oudere

17 oktober 2013 Nijmegen

1

Inhoud



2

● Wie zijn de Nederlandse ouderen?

● Kwetsbare ouderen …

● “Goede zorg” voor kwetsbare ouderen

● Ethische reflectie op zilverzachte zorg voor kwetsbare ouderen

● Spiritualiteit van zilverzachte zorg

● Zilverzachte zorg?! Aandacht voor de kwetsbare oudere: ook

voor jou een opportuniteit?

● Tips and tricks

● Bronnen

Inhoud



3








● Tips and tricks

● Bronnen

Wie zijn de Nederlandse ouderen?

4

● Toename 65-plussers in Nederland:

- 2013: 2,6 miljoen - 2050: 4,5 miljoen

● In vergelijking met andere Europese landen zijn

veel ouderen maatschappelijk actief.

Een derde van de ouderen is actief in de vorm

van georganiseerd vrijwilligerswerk.

(CBS Statline, 2010; van Campen & de Klerk, 2012)

● Ruim een kwart van de ouderen geeft informele hulp

aan hulpbehoevende vrienden, kennissen of buren. (CBS Statline, 2010; van Campen & de Klerk, 2012)

● Het aandeel actieve ouderen zal de komende decennia licht stijgen.

(Dekker et al., 2007; Sadiraj et al., 2009)



Wie zijn de Nederlandse ouderen?

5

De groep ouderen van de toekomst

oogt vitaal, leeft langer,

heeft gemiddeld een beter inkomenspositie

dan de generaties ouderen daarvoor. (Wildeboer Schut, 2008)

● Bent u het hiermee eens?

Eén op de vier ouderen is kwetsbaar …

en de vooruitzichten van deze groep zijn veel minder …



Inhoud



6








● Tips and tricks

● Bronnen

Kwetsbare ouderen …

7

● Wat is kwetsbaarheid?

● Denken ouderen over zichzelf in termen

van kwetsbaarheid ?




De oudere aan het woord

8

● Ouderen schenken vooral aandacht aan

de kwaliteit van het leven:

“Wat is belangrijk?” “Waar hecht ik aan?”

“Wat geeft zin aan mijn leven?”

● Wat is belangrijk volgens ouderen?

Gezondheid, levenspartner, (klein)kinderen en andere naasten

● Aantasting levenskwaliteit:

Verlies van gezondheid Verlies van relaties en de angst voor dit verlies

(Kwalitatief onderzoek, Verhoeven, Kooiker & van Campen, 2011)




De oudere aan het woord …

9

● Wat verstaan ouderen onder kwetsbaarheid?

Verschillende antwoorden: “Beledigd worden” “De weg kwijt zijn”

“Gezondheidsrisico’s”

“De meeste ouderen denken vooral aan

sociale kwetsbaarheid en

hebben het minder over lichamelijke kwetsbaarheid.”

“Ja, wanneer voel ik me kwetsbaar?

Als er ‘s avonds laat gebeld wordt en ik ben alleen binnen. Dat vind ik eng.

Ben nooit bang geweest, maar af en toe

nu, ja tegenwoordig wel eens.”

(Kwalitatief onderzoek, Verhoeven, Kooiker & van Campen, 2011)

“




in de gezondheidszorg

10

Kwetsbaarheid?

● Smalle benadering? Bredere benadering?

Aandacht voor Aandacht voor

de fysieke kwetsbaarheid psychische en sociale kwetsbaarheid

(Fried et al., 2001) (Schuurmans, 2004; Gobbens, 2010)




in de gezondheidszorg

11

● Is de bredere benadering van kwetsbaarheid

écht breed?

Aandacht voor spiritualiteit en zingeving …

Ook hierin schuilt een ‘kwetsbaarheid’ …



Zingeving?

Het voortdurende

proces waarin de

mens, in interactie met

zijn omgeving,

betekenis geeft aan het

(eigen) leven.

Spiritualiteit?

Processen van innerlijke

omvorming. Het betreft niet

alleen mensen met een

bepaalde religie. Het gaat om

allerlei godsdienstige en

levensbeschouwelijke bronnen

van inspiratie, verdieping,

bezieling, transcendentie,

verbondenheid.

Inhoud



12








● Tips and tricks

● Bronnen

“Goede zorg” voor kwetsbare ouderen

13

Een hogere leeftijd roept de vraag op naar de kwaliteit van een langer leven.

De oudere mens wordt geconfronteerd met problemen van loslaten en

accepteren; met veelal het proces van niet meer aankunnen en aangewezen

zijn op hulp en zorg van anderen.

Aandacht en zorg voor de kwetsbare oudere is ieders verantwoordelijkheid.

Zorgen voor elkaar, gaat over graag zien van mensen.




Veel verhalen, meningen en uitspraken …

14



Auteur onbekend

Foto: https://twitter.com/Breinplaats/status/314316182167642112

http://www.google.be/url?sa=i&rct=j&q=&esrc=s&frm=1&source=images&cd=&cad=rja&docid=7brnj89t1EkQEM&tbnid=i2i4EzFZcgxxLM:&ved=0CAUQjRw&url=http%3A%2F%2Fhophopholland1234.punt.nl%2F&ei=M0dJUqzCN83Hsgb8wIDQCw&bvm=bv.53217764,d.bGE&psig=AFQjCNGwct0AIBL3bezkSfLNYwXi8lP3kQ&ust=1380619970613300

15

“To be included is more

important than care.”

Helga Rohra

Chair, European Working Group op People With Dementia

KBS, ZOOM. Dementie: iedereen is betrokken partij, 2013.





16



Wat ‘verhaalt’ zich achter de zovele ‘verhalen en woorden’

die we allemaal uitspreken?

- in het bijzijn van oudere personen met al dan niet een ziekte,

beperking of een aandoening?

- In onze besprekingen met (onze) familie?

- …



17



Reflectie … Wat denkt u zelf?

In welke mate laten we ons leiden door / zijn we bewust van:

- persoonlijke en gedeelde (professionele) kennis,

conditioneringen, vooroordelen, ‘etiketteringen’, regels en normen,

persoonlijke zingeving, spiritualiteit, angsten, wensen, dromen,

verlangens, persoonlijke gezondheid, collegialiteit, on(macht),

creativiteit, (rigide) planningsdrift, hoop, (eigen)wijsheid, ...

-



18



19

● In veel zorginstellingen is er een spanning tussen

de ‘procedurelogica’ - procedures en evaluaties

de ‘zorglogica’ - ‘Waar zijn we nu eigenlijk mee bezig?”

● Zorg verlenen aan “kwetsbare” mensen, is altijd

meer dan de optelsom van verschillende deelaspecten van die zorg.

● Het vraagt de totale aandacht van de hulp- of zorgverlener voor

de totale mens.




Totale aandacht voor de totale mens!

20




Totale aandacht voor de totale mens!

Totale zorg zou er altijd moeten zijn,

en niet alleen in de palliatieve zorg …

Palliatieve zorg is

□ Een actieve totaalzorg voor mensen die aan een ziekte lijden die

ongeneeslijk, progressief, levensbedreigend op relatief korte termijn

en zonder mogelijkheid op herstel of stabilisering verloopt.

□ Deze totaalzorg steunt op vier pijlers: opvang van fysieke klachten;

aandacht voor psychologische en emotionele ondersteuning; sociale

begeleiding en spirituele opvang met aandacht voor de diepere

levensvragen.

□ Er is naast de zorg voor de patiënt ook veel aandacht voor de familie

en naasten.

www.palliatief.be

http://www.palliatief.be/

Inhoud



21








● Tips and tricks

● Bronnen

22



Ethische reflectie op zilverzachte zorg

voor kwetsbare ouderen

Zilver – zacht …

Wikipedia

Zilver is een eenvoudig te bewerken metaal dat iets harder is dan goud en

beschikt over een witte glans. Zilver heeft van alle metalen de beste

elektrische geleidbaarheid en de laagste overgangsweerstand,beter dan

koper en goud. Daarnaast geleidt zilver van alle metalen warmte het best

en heeft het de hoogste optische reflectie (tenminste als het zichtbaar licht

betreft; ultraviolet licht reflecteert het slecht). zilverhalogeniden zijn gevoelig

voor licht. Het metaal is stabiel in zuivere lucht en zuiver water, maar indien

blootgesteld aan ozon of waterstofsulfide verkleurt het. In het geval dat

zilver met zwavel of verbindingen daarvan in aanraking komt vormt zich

een zwarte laag van zilversulfide.

http://www.google.be/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&docid=OIIxi_eUfFWDyM&tbnid=Rl8DerDerc5ZNM:&ved=0CAgQjRwwAA&url=http://www.treasury.nl/blog/tag/zilvermarkt/&ei=ZjxVUoPDMoGm0AWLiYCYCw&psig=AFQjCNG0mMCxAgwIoOsLB6XdL5tr6Hpoyg&ust=1381404135091279

23





Zilverzachte zorg …

Is zilverzachte zorg eenvoudig te bewerkstelligen ?

Wordt de beste “geleidbaarheid” en de laagste weerstand verzekerd?

Biedt deze zorg de noodzakelijke warmte?

En is hierbij reflectie toegestaan of gewenst?

Is deze zorg “stabiel” in een gezonde omgeving?

En wat als deze wordt blootgesteld aan mindere gunstige omstandigheden?

http://www.google.be/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&docid=OIIxi_eUfFWDyM&tbnid=Rl8DerDerc5ZNM:&ved=0CAgQjRwwAA&url=http://www.treasury.nl/blog/tag/zilvermarkt/&ei=ZjxVUoPDMoGm0AWLiYCYCw&psig=AFQjCNG0mMCxAgwIoOsLB6XdL5tr6Hpoyg&ust=1381404135091279

24



Samen zilverzachte

zorg verlenen

oudere persoon

?

?

?

?

?



Wat houdt het in?

25



Samen zilverzachte

zorg verlenen

oudere persoon

?

familieleden

mantelzorgers

e.a. naasten

professionals

ziekenhuizen organisaties

dagverzor-gingscentra,

…

besturen beleid

Elke betrokkene, organisatie, … heeft zijn eigen waarden, normen, …



26



Niemand heeft de waarheid in pacht en toch heeft iedereen ergens gelijk!



Nee, het is een

kwastje!

Jullie vergissen zich: het is potig.

Het is een slurf!

Het is

een rug!

Inhoud



27








● Tips and tricks

● Bronnen

28



Spiritualiteit van zilverzachte zorg

Spiritualiteit?

Processen van innerlijke

omvorming. Het betreft niet alleen

mensen met een bepaalde

religie. Het gaat om allerlei

godsdienstige en

levensbeschouwelijke bronnen

van inspiratie, verdieping,

bezieling, transcendentie,

verbondenheid.

29




● Spiritualiteit van zorg:

= een persoonlijke spiritualiteit

die iemand beweegt tot zorgverlening!?

= ook een organisatie, een groep, een parochie, …

kan vanuit een bepaalde spiritualiteit “zorg” opnemen!

30




● Spiritualiteit van zorg: “Is dat niet verrijzen?” “Om iemand te bewegen tot aandacht en medelijden voor de

kwetsbare mens, is er niets zo krachtig als

de liefde, die aan de oorsprong ligt van alles”

naar Kan. P.J. Triest, Sermoen, Blaasveld, 1787

een dienstbare en nederige ( kruiperige) houding geen paternalisme

de zorgvrager en zijn naasten staan centraal

een holistische benadering met vakbekwame en empathische zorgverleners

een interactieve relatie tussen de zorgvrager, zijn naasten en de hulp- of zorgverleners

31




● 'Heb je naaste lief als jezelf.' (Lev. 19:18)

● ‘Mijn gebod is dat jullie elkaar liefhebben zoals ik jullie heb liefgehad.’

(Johannes 15:12)

Inhoud



32








● Tips and tricks

● Bronnen

33

Zilverzachte zorg?! Aandacht voor de kwetsbare oudere: ook voor jou een opportuniteit?



oudere persoon

Zilverzachte zorg?!

Ook voor jou een

opportuniteit?

34



De Brief in het nachtkastje

© Marinus van den Berg

perspectief van de patiënt/de oudere

persoon

Weerloos

© Bert Keizer

perspectief van een familielid

Meegaan in het moment - getuigenis van Wilhelmien

© Hilde Lamers

perspectief van een geestelijk

verzorger/ethicus

Warmmenselijke zorg - getuigenis van Katty

© Hilde Lamers

perspectief van een hoofdverpleegkundige

WZC

35

De brief in het nachtkastje

In een Engels ziekenhuis stierf onlangs een oude vrouw op de geriatrische afdeling. Toen de zuster die haar in de laatste levensfase had verzorgd,

het kastje naast het bed opruimde, vond ze daarin geen voorwerpen van enige waarde. Maar wel lag er een vel papier in, dat de oude vrouw met

moeizaam gevormde lettertjes had volgeschreven. Er stond:

"Wat zie je zuster? Wat zie je? Een kribbige oude vrouw, niet meer bij de tijd. Een beetje onzeker, met starende ogen. Een oude vrouw, die met haar

eten knoeit en die geen antwoord geeft, als je met een hard stemmetje tegen haar zegt "Ik wou dat je het nou maar eens probeerde." Een oude

vrouw die schijnbaar niets merkt van de dingen die jij doet. Die steeds weer iets kwijt is, een kous of een schoen. Die zonder tegenstribbelen laat

doen wat jij wilt. Die met wassen en eten de lange dagen laat vullen. Denk je dat? Zie je dat?

Doe dan je ogen eens open, zuster. Je kijkt niet eens naar me. Ik zal je zeggen wie ik ben, als ik hier zo zit. Als ik plas op jouw bevel en eet,

wanneer jij het wilt.

Ik ben een jong meisje van tien, met een vader en een moeder, met broers en zusters die van elkaar houden.

Een bruid van twintig ben ik en mijn hart springt op als ik denk aan de belofte die ik deed.

Vijfentwintig ben ik, en ik heb zelf kinderen die me nodig hebben om een veilig, gelukkig huis te bouwen.

Een vrouw van dertig ben ik en de kleintjes worden snel groot, verbonden door banden die zullen blijven.

Veertig ben ik. Mijn zoontjes zijn volwassen geworden en uitgevlogen. Maar mijn man is bij me om te zorgen dat ik niet treur.

Vijftig ben ik - en weer spelen er kinderen op mijn schoot.

Dan komen de donkere dagen. Mijn man is dood. Ik kijk naar de toekomst en ik huiver van angst. Want mijn kinderen hebben nu zelf een gezin. Ik

denk aan de jaren van liefde die ik kende.

Nu ben ik een oude vrouw.

De tijd is wreed. Het is een grap van de tijd, ouderen er als dwazen te laten uitzien.

Mijn lichaam is vervallen, gratie en kracht zijn verdwenen.

En er zit nu een steen op de plaats waar ik ooit een hart had.

Maar... binnen in dat oude karkas woont toch nog dat jonge meisje.

Soms klopt mijn oude hart wat sneller.

Ik herinner me de vreugde en de pijn.

Ik heb weer lief. Ik leef mijn leven opnieuw.

Ik denk aan de jaren die voorbij zijn, te snel vervlogen, en ik accepteer de harde waarheid dat niets kan duren.

Doe je ogen open, zuster, en kijk.

Niet naar die kribbige oude vrouw.

Kijk eens goed, zuster. Kijk eens naar... mij.“

Bron: Marinus van den Berg, De brief in het nachtkastje. http://www.beleven.org/verhaal/de_brief_in_het_nachtkastje (1/4/2013)


http://www.beleven.org/verhaal/de_brief_in_het_nachtkastje

36

Weerloos Mijn vader was ooit een ‘oudere patiënt in het ziekenhuis’, omstuwd door specialisten. In 1994 werd hij, 87 jaar oud, in het ziekenhuis te A. opgenomen

wegens koorts en kortademigheid. Hij kreeg zuurstof, mucolytica, antibiotica en fysiotherapie, maar hij knapte niet op. Een longembolie kon niet

worden uitgesloten en dus werd hij op sintrommitis ingesteld. De koorts bleef en hij werd toenemend verward. Hartfalen kon evenmin worden

uitgesloten en de cardioloog kwam in consult. Die voegde diuretica toe. Hij knapte nog steeds niet op, integendeel, hij leek van ons weg te glippen. Op

de zesde dag van de ziekenhuisopname had hij bloed bij zijn ontlasting. Waarschijnlijk door te harde ontlasting door uitdroging door diuretica, in

combinatie me te dun bloed. De gastro-enteroloog adviseerde een coloscopie. Mijn vader kreeg de gebruikelijke hoeveelheid laxantia en op de avond

voor het onderzoek trof mijn broer hem totaal verward aan, sidderend van angst in een bed vol poep. Hij was nu ook ’s nachts onrustig, hij probeerde

uit bed te klimmen. De psychiater kwam in consult en nu kreeg hij ook nog haldol. Op de negende dag kon hij nauwelijks spreken door de bijwerkingen

van de haldol, waardoor hij beverig was geworden. Het darmonderzoek ging overigens gewoon door en de dokter ontdekte een poliep die hij op

onduidelijke redenen ook nog trachtte te verwijderen, waarbij hij bijna een gat in de darmwand brandde ( zoals hij mij later opgewonden vertelde).

Op de elfde dag kwam een van de zusters met de suggestie dat mijn vader waarschijnlijk dement was. Nou ja, het was wel een onverstaanbaar

mompelend oud mannetje. Tegen ons wist hij overigens wel te zeggen dat hij zich een stumper voelde.

Omdat hij zo passief in bed lag begon hij door te liggen. Inderdaad, de dermatoloog. Gedurende die twaalf dagen was hij gezien door een internist, een

cardioloog, een gastro-enteroloog, een psychiater en een dermatoloog. De uitkomst van al deze medische deskundigheid was dat hij van een oude

zieke man veranderd was in een lichamelijk en geestelijk wrak met wie wij nog nauwelijks konden communiceren. Toen de internist ook nog een

nefroloog ging consulteren over de teruglopende nierfunctie in verband met een waarschijnlijke forward failure regelde ik met behulp van een

plaatselijke collega een overplaatsing naar de geriatrische afdeling in een naburig ziekenhuis. Die geriater had dezelfde voornaam als ik en ik vergeet

hem nooit. Hij deed mijn vader zijn gebit in, ging op zoek naar zijn bril, maakte de glazen schoon en nam de moeite zijn gehoorapparaat in positie te

frommelen, ging bij hem zitten en vroeg wat hij eigenlijk wilde. Mijn vader zei dat hij met rust gelaten wilde worden. Hij kreeg wat morfine tegen de

benauwdheid en stierf drie dagen later in alle rust.

U herkent dit hele verhaal. Alle betrokkenen doen hun best. En samen maken ze er een klerezooi van.

Het smartelijkst van dit alles is dat de klant het niet door heeft. ‘De dokter zal heus niet zo’n darmonderzoek doen als dat geen zin heeft!’ Lieve mensen,

u moest eens weten. Oudjes zijn zo weerloos. En helemaal als ze geen kinderen hebben. Er is sindsdien op dit punt niets veranderd in de

ziekenhuiswereld. Er is nog niet één stap gezet in de richting van een Hoofdbehandelaar, bij wie alle specialisten hun adviezen kunnen deponeren.

Daarom blijft de oudere patiënt heen en weer getennist worden tussen een aantal expertises waar niemand zich boven durft te plaatsen. Het gaat niet

om de blaas, dat gewricht of die longschaduw, het gaat om een blik op de mens die voor je zit. Is het niet om te huilen dat je daar voor moet pleiten?

De stuitende onwetendheid waarmee specialisten een alleenstaande, slechtziende, moeilijk lopende, beetje dove, vergeetachtige, kinderloze oudere

vrouw om 8.30 uur midden in de winter op hun poli bestellen aan het andere eind van de stad voor een zinloze controle. Dat is heel gewoon. Dat is om

je dood te schamen.

Bron: Bert Keizer, Weerloos, in K. Jordens e.a. (red.), Beter ouder. Zorg voor de kwetsbare oudere. Catharina-reeks, nr. 4

Levensbeschouwing en ethiek in de gezondheidszorg, Garant: Antwerpen-Apeldoorn, 2013, p. 7-8.


37

Meegaan in het moment – getuigenis van Wilhelmien

“Mensen met dementie begeleiden is mee-gaan in het moment.”“Wat bedoel je daarmee Wilhelmien?” “Niet zeggen dat je morgen langskomt, maar NU

in het moment springen, in de beleving én in de emotie.”

Als geestelijk verzorger (NL Thebe Breda) heeft Wilhelmien aandacht voor warme zorg, de kleine details en gebeurtenissen die zich in de ontmoeting

voordoen. Daarop speelt ze in. Ze houdt rekening met wat ze voelt dóór (en als gevolg van) haar contact met de persoon met dementie én met de

eventuele naasten. Dit is niet onbelangrijk voor een geestelijk verzorger die hoofzakelijk personen met dementie begeleidt. Zingeving, geloofsbeleving

en begeestering … zijn haar niet onbekend. Het is juist vanuit die bewogenheid, vanuit de presentie-houding dat ze communiceert met personen met

dementie, hun familie, maar ook met hun zorgverleners.

In ons gesprek geeft Wilhelmien een pleidooi voor gezamenlijke activiteiten van bewoners met dementie mét hun familie. Door het samen beleven van

activiteiten -in de zorgsetting van Wilhelmien is dat niet zelden een kerkdienst waarbij ook niet kerkelijke familieleden meevieren – worden herinneringen

van vroeger opgehaald, maar wordt ook terug de ‘zin’ van het gezamenlijk beleven van activiteiten weer aangevoeld. Herinneringen, vreugde of andere

emoties worden dan veelal onuitgesproken én doorleefd met elkaar gedeeld. Soms is het samen zingen het medium om banden (terug) te smeden of te

verstevigen. Helaas merkt Wilhelmien op dat mensen met dementie niet door alle verzorgers of hulpverleners als evenwaardige mensen worden

verzorgd. Betutteling, strakke werkschema’s, hectiek, high-tech en onwetendheid over de dementieproblematiek, zijn grootse hinderpalen voor een

warme bejegening van mensen met dementie. Warme zorg wordt afgeremd als er geen goed dementiebeleid in de zorgsetting is voorzien; maar ook als

zorgverleners door naasten ‘goed bedoeld’ op hun vingers worden getikt óf van hen de wind van voren krijgen.

Wel -ZIJN moet bevorderd worden. Mensen moeten voelen dat ze mens ZIJN. Zo ook én zeker in de palliatieve zorg. Mensen met dementie op een

palliatieve afdeling plaatsen – verweg van hun vertrouwde omgeving- is volgens Wilhelmien niet bevorderlijk voor de betreffende personen; mogelijk wel

voor hun familie of voor de zorgverleners. Wat personen met dementie –zeker in de palliatieve fase- nodig hebben is een vertrouwde omgeving, een plek

waar ze hun vertrouwde spulletjes terugvinden … Niet teveel wisselende prikkels zijn hen van dienst.

Het leven ‘vieren’ – juist op het einde van het leven- MOET tegemoetkomen aan de leefwereld, de eigenheid van de persoon in de palliatieve fase. Daar

waar mensen niet meer thuis kunnen blijven, moeten zij een professionele, veilige, thuisvervangende, warme omgeving krijgen én dit met die zorg die

voor hen kwaliteit van leven geeft. Belangrijk hierbij is het vroegtijdig herkennen, signaleren, beoordelen en behandelen van pijn, negatieve emoties of

problemen, … De zorg moet holistisch zijn: dus zowel voldoen aan lichamelijke, psychische, sociale of spirituele noden.

‘Vieringen’, activiteiten en zorg op maat vereisen creativiteit, openheid, empathie van de (geestelijke) verzorger. Ondanks de regels en voorschriften die

verbonden zijn aan de wijding of zending van de geestelijk verzorger, moeten de bewoners altijd uitgangspunt blijven van al wat men doet en/of zegt.

Waar Wilhelmien werkt worden minder formele overlegmomenten ingelast opdat ze meer tijd met de bewoners met dementie kunnen doorbrengen. Ook

al is de communicatie of het overleg met andere (externe) zorgverleners niet altijd optimaal, toch beseft men dat een warme zorg niet kan zonder een

open lijn met éénieder die de persoon met dementie behandelt of begeleidt. Hierbij zijn sommige zorgverleners als Maria’s : gedienstig en ontvankelijk ;

anderen zijn Martha’s: kritischer en geneigd om zelf beslissingen te nemen. Hoogstwaarschijnlijk zijn in de zorg zowel Maria’s en Martha’s nodig … maar

belangrijk blijft de bereidheid om via inleving én observatie van de persoon met dementie, de zorg uit te voeren. Waarmee mensen met dementie écht

zijn gediend, kan niet ‘gedicteerd’ worden, maar een goed beleid, verantwoordelijkheidsbesef, dementierichtlijnen én een warm hart zijn niet weg te

denken.

Bron: Hilde Lamers, meegaan in het moment. Getuigenis van Wilhelmien dd. 23 maart 2013, Breda

Een geestelijk verzorger is een functionaris in dienst van een zorginstelling, defensie of justitie, die belast is met de levensbeschouwelijke begeleiding van

zorgcliënten, militairen, gedetineerden, familieleden en medewerkers van de instantie waarvoor deze werkt en vaak ook met ethisch advies en

ondersteuning van de missie en visie van dezelfde. Naar http://nl.wikipedia.org/wiki/Geestelijk_verzorger (1 april 2013)

Het er ZIJN voor de andere. Een zorgzame houding in het trouw en geduldig bijstaan als de andere opgesloten zit in zichzelf, in zijn ziekte, ouderdom of

situatie. Tevens in het aanboren van waarin de andere plezier heeft, waaraan de andere eigenwaarde en kracht ontleent; zelfs als deze geconfronteerd

wordt met je levenseinde. Naar: http://www.counselorscollectief.nl/joomla/index.php?option=com_content&view=article&id=48&Itemid=57 (1/4/2013)

http://nl.wikipedia.org/wiki/Geestelijk_verzorger (1http://www.counselorscollectief.nl/joomla/index.php?option=com_content&view=article&id=48&Itemid=57

38

Warmmenselijke zorg

Is het haalbaar om in een wereld van hectiek en hightech, warmmenselijke professionele zorg te verlenen aan mensen met dementie én hun

naasten? Ja, hiervan getuigt hoofdverpleegkundige Katty van WZC Damiaan te Tremelo. Mij althans heeft ze overtuigd met haar good practices en

begeestering. Hightech en high touch zijn hier aan elkaar gewaagd.

In het WZC Damiaan te Tremolo verzorgen 350 medewerkers 460 mensen. 32 van hen verblijven op de afdeling waar Katty werkt. Veel van deze

bewoners zijn mensen met dementie en eveneens zwaar hulpbehoevend. Heel wat beperkingen beknotten een vlotte communicatie en ‘efficiënte’

zorgverlening. Maar toch slagen veel bewoners en zorgverleners erin om goed met elkaar te communiceren. Wat telt is die éne blik, die

schouderklop, de traan en de lach,… : het lichaam dat perfect erin slaagt om zonder te faken de rol van de stem over te nemen. CORPS À DIRE…

CORPS À VIVRE, nietwaar?

De mimiek, het lichaam, de al dan niet uitgesproken taal “zeggen” veel en worden door de zorgverleners dan ook dankbaar geobserveerd. Het is de

basis voor hun communicatie met de bewoners met dementie, hun partners of naasten én voor hun intern overleg. Maar ook voor hun zorg voor de

bewoners én voor elkaar! ‘Goed’ voor iemand zorgen, kan niet zonder respect, begeestering en empathie. Ook elkaars draagkracht versterken,

hoort erbij. Om dit te behartigen, worden verschillende initiatieven op de afdeling van Katty uitgewerkt. Vooreerst vinden er de verschillende

teamoverlegmomenten met elkaar en met het Palliatief support team plaats. Jaarlijks wordt er ook een multidisciplinair overleg met de huisartsen

georganiseerd. Hun goede band en overleg met de LEIFarts versterkt hun draagkracht en zorgverlening. Hierbij aansluitend is hun wekelijks

wrevelmoment niet onbelangrijk. Het is een moment waarop de zorgverleners elkaars zorgen en wrevel in vertrouwen met elkaar delen en

bespreken. Is het een vorm van een soort moreel beraad? Ja, zo kan je het misschien wel uitdrukken. Want samen zoeken ze naar de meest

geschikte oplossing voor hun problemen en frustraties in hun zorg voor de bewoners met dementie en hun familie.

In het WZC Damiaan wordt de (palliatieve) zorg voor personen met dementie besproken, behartigt -zeg maar onderbouwd- door een werkgroep

dementie. De leden van deze groep informeren werknemers over allerlei aspecten van dementie. Ook voelen zij zeer scherp de nood aan om

familieleden van personen met dementie te begeleiden. Dit wordt in overleg besproken. Om het woord bij de daad te voegen, zorgt momenteel de

referentiepersoon dementie al voor laagdrempelige partneropvang. Dit gebeurt 4x per jaar in kleine groepen van gemiddeld 7 personen. Wat opvalt

is het gegeven dat mensen hun hart willen luchten. Familieleden wensen lotgenotencontact, begrip en ondersteuning. Mogelijk wordt hiervoor in de

toekomst ook een brug met de familiewerking van de Vlaamse Alzheimer Liga geslagen.

Naast een goede zorgverlening en ondersteuning, biedt WZC Damiaan nog andere initiatieven aan om bewoners met dementie én hun naasten een

hart onder de riem te steken. Zo worden acties rond de werelddag dementie (21/9) en dementie-avonden voor familieleden georganiseerd. Voor zij

die het wensen, wordt een herinneringskoffer aangeboden. Eveneens worden kansen gecreëerd om personen met dementie én hun familieleden

samen te laten eten. Ook zijn er heen-en-weer-boekjes voor familieleden die hun zorgvragen aan verpleegkundigen willen stellen.

Wat me in het verhaal van Katty opvalt, is het gegeven dat ze ten behoeve van mensen met beperkingen zeer pragmatisch is ingesteld. Of is het

eerder dat ze handelt vanuit de leefwereld van de personen met dementie? Vindingrijk is althans het gegeven dat zij op haar afdeling het menu van

de warme maaltijden ‘uiteen’ zet. De soep, het hoofdgerecht en het dessert worden niet tegelijkertijd op een tableau aangeboden om te voorkomen

dat de bewoner met dementie éérst het zoetste (het dessert meestal) opeet en de voor hem minder smakelijke gerechten laat staan.

Als ik Katty vraag naar hun palliatieve zorg, verwijst ze naar hun palliatief beleid. Meer en meer beginnen ze inhoud te geven aan Advance Care

Planning: overleg tussen zorgverleners, bewoners met dementie en hun familie. Zo proberen ze bij de opname te achterhalen welke wensen de

persoon met dementie heeft. Dit is echter niet altijd gemakkelijk, zeker niet als de persoon in een vergevorderd stadium van dementie verkeert. Het

overblijvend aspect is vaak de observatie en het overleg met de naasten om zo goed mogelijk aan de wensen van de bewoner tegemoet te komen.

De zorgverleners proberen de eigenheid van de bewoner te behouden. Respect en een open overlegcultuur rond zorg, levenseinde en

pijnbestrijding zijn hierbij noodzakelijk.

Bron: Hilde Lamers, Warmmenselijke zorg. Getuigenis Katty WZC Damiaan, Tremelo, 20 maart 2013

Inhoud



39








● Tips and tricks

● Bronnen

40



Aanvullende tips

and tricks?

Wat kan ons helpen

in de zorg?

Tips and tricks

Illustratie: www.onthoumens.be

41



De 10 geboden voor Alzheimer, maar ook

toepasbaar voor andere kwetsbare ouderen…

Ga dicht bij de persoon staan Spreek traag en duidelijk

Zeg zijn naam Gebruik eenvoudige, concrete woorden en korte zinnen

Raak zijn lichaam aan Benadruk uw woorden met gebaren en aanrakingen

Ga voor hem staan op gelijke hoogte Deel niet meer dan één boodschap per keer mee

Maak oogcontact Gebruik affirmatieve uitspraken en houdingen

Bron: www.alzheimerliga.be

Zie ook Ronald Geelen, Dementie. Verhalen & Goede raad, Houten 2009

Tips and tricks

42



Probeer er

tijdens het

contact te ‘zijn’

Toon respect

Stem af op de

persoon

Blijf de ander

betrekken in wat

je doet

Las pauzes aan,

controleer of je begrepen

bent

Illustratie: www.onthoumens.be

Tips and tricks

43



Ga ‘zacht’ om

met

vergissingen

Vermijd falen

Bij vermoeidheid,

contact doseren.

Meer rust bieden.

Waak over

onderschatten

…………………

Wees terughoudend

met directe vragen Illustratie: www.onthoumens.be

Tips and tricks

44



Tips and tricks

Blijf bij de naaste,

zonder je (moreel)

verplicht te voelen

iets te moeten doen

Zorg voor

ontspanning

. Maak een reël

compliment (zoals

de naaste omgaat

met de situatie)

Als je familie troost:

luister meer dan je praat

Vermijd troosteloos

reageren

Foto: www.onthoumens.be

45



Tips and tricks

om van (dag)behandeling een succes te maken

Overleg wie welke uitleg geeft over het hoe en waarom van (dag)behandeling

Vermijd absolute beloftes

Overleg met familie hoe de kwetsbare oudere zich prettig en gewaardeerd voelt

Informeer andere familieleden. Heldere uitleg voorkomt misverstanden en onnodige spanning

Ga na wat (dag)behandeling voor de persoon precies bezwaarlijk maakt

Spreek met personeel af hoe je op de hoogte blijft van hoe het op de (dag)behandeling gaat

Ga ervan uit dat personeel je eerlijk informeert

Houd een periode van bv. 6 weken aan, alvorens, in samenspraak met het team, een beslissing

te nemen over wel of niet doorgaan.

Zoek hulp, ook voor jezelf.

Geïnspireerd door Ronald Geelen, Dementie. Verhalen &

… goede raad, Houten, 2009, p. 50-52.

46



Om even bij stil te

staan …

Inhoud



47








● Tips and tricks

● Bronnen

48

Bronnen

Jordens K. et al (red) (2013). Beter ouder. Zorg voor de kwetsbare oudere, Catharina-reeks, nr. 4 Levensbeschouwing

en ethiek in de gezondheidszorg, Antwerpen-Apeldoorn, Garant.

De Clercq & Beelen W. (2013). Spiritualiteit van zorg voor kwetsbare ouderen. In K. Jordens et al (red.), Beter ouder.

Zorg voor de kwetsbare oudere, p. 126-147.

Dekker P. et al (2007). Toekomstverkenning vrijwillige inzet 2015. Den Haag: SCP.

Fried L.P. et al (2001). Frailty in older adults. Evidence for a phenotype. In J. Gerontol med sci, 56, p. 146-156.

Geelen R. (2009). Dementie. Verhalen & … goede raad, Houten, p. 50-52.

Keizer B. (2013). Weerloos. In K. Jordens et al (red.), Beter ouder. Zorg voor de kwetsbare oudere, p. 7-8.

Koning Boudewijnstichting, ZOOM, Dementie: iedereen is betrokken partij, 2013.

Lamers H. Martens M., Meerveld, J. (2013), Mantelzorg bij dementie. In K. Jordens et al (red) , Beter ouder. Zorg voor

de kwetsbare oudere, p. 69-103.

Lamers H. (2013). Meegaan in het moment. Getuigenis van Wilhelmien , Breda, 23 maart 2013.

Lamers H. (2013). Warmmenselijke zorg. Getuigenis Katty WZC Damiaan, Tremelo, 20 maart 2013.

Sadiraj K. et al (2009). De toekomst van de mantelzorg. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

Schuurmans H. et al (2004). Old or frail: what tells us more? In Journal of Gerontology: Medical Sciences, 59(9), p.

M962M965.

Van Campen, C. (2013). Worden de Nederlandse ouderen kwetsbaarder? In IK. Jordens et al (red.), Beter ouder. Zorg

voor de kwetsbare oudere, p. 16-32.

van den Berg M., De brief in het nachtkastje. http://www.beleven.org/verhaal/de_brief_in_het_nachtkastje (1/4/2013)

Verhoeven A. et al (2011). Perspectieven van ouderen op kwetsbaarheid en kwaliteit van leven. In C. van Campen

(red.), Kwetsbare ouderen. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

Wildeboer Schut J.M. (2008). Betaalde arbeid en inkomen. In C. van Campen (red.), Monitor Ouderenbeleid 2008. Den

Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.


www.onthoumens.be

http://nl.wikipedia.org/wiki/Geestelijk_verzorger

www.palliatief.be

http://nl.wikipedia.org/wiki/Zilver

https://twitter.com/Breinplaats/status/314316182167642112

http://www.counselorscollectief.nl/joomla/index.php?option=com_content&view=article&id=48&Itemid=57

http://www.beleven.org/verhaal/de_brief_in_het_nachtkastjehttp://www.alzheimerliga.be/http://www.onthoumens.be/http://nl.wikipedia.org/wiki/Geestelijk_verzorger (1http://www.palliatief.be/http://nl.wikipedia.org/wiki/Zilverhttps://twitter.com/Breinplaats/status/314316182167642112http://www.counselorscollectief.nl/joomla/index.php?option=com_content&view=article&id=48&Itemid=57

49



Met dank voor uw aandacht ! Hilde Lamers

Vlaamse Alzheimer Liga v.z.w.

[email protected]

[email protected]
mailto:[email protected]:[email protected]

Documents

Zilverzachte zorg?! Aandacht voor de kwetsbare oudere · 2019. 1. 24. · in de gezondheidszorg 11 Is de bredere benadering van kwetsbaarheid écht breed? Aandacht voor spiritualiteit