Zatracona Sztuka Sluchania Zatrac

7/31/2019 Zatracona Sztuka Sluchania Zatrac

1/21


2/21

Spis treci

Wprowadzenie 7

C Z I

W POSZUKIWANIU ZROZUMIENIA

Rozdzia 1. Syszae, co powiedziaam? 17DLACZEGO SUCHANIE JEST TAK WANE

Rozdzia 2. Dzikuj, e mnie wysuchae 35W JAKI SPOSB SUCHANIE NAS KSZTATUJE

I CZY Z INNYMI LUDMI

Rozdzia 3. Dlaczego ludzie nie suchaj? 53DLACZEGO KOMUNIKACJA SZWANKUJE

C Z I I

PRAWDZIWE POWODY, DLA KTRYCH LUDZIE NIE SUCHAJ

Rozdzia 4. Kiedy bdzie moja kolej? 83KLUCZ DO EFEKTYWNEGO SUCHANIA:

ZAPOMNIE NA MOMENT O WASNYCH POTRZEBACH

Rozdzia 5. Syszysz tylko to, co chcesz usysze 103JAK UKRYTE ZAOENIA UTRUDNIAJ SUCHANIE

Rozdzia 6. Dlaczego zawsze przesadzasz?! 119DLACZEGO EMOCJE SKANIAJ NAS

DO PRZYJMOWANIA POSTAWY OBRONNEJ


3/21


4/21

R O Z D Z I A 2

Dzikuj,e mnie wysuchae

W JAKI SPOSB SUCHANIE NAS KSZTATUJEI CZY Z INNYMI LUDMI

oprzez rozmowy z innymi ludmi definiujemy samych siebie i zaspo-kajamy wasne potrzeby. Odpowiednia reakcja suchajcej nas osoby de-

cyduje o tym, e nasze uczucia, dziaania i intencje zaczynajnabierarzeczywistego znaczenia. Pozwala nam jasno i wyranie dostrzec, e mamyna co wpyw. Z poprzedniego rozdziau dowiedzielimy si jednak, ewyraanie siebie i reagowanie na drugosob to proces charakteryzujcy siwzajemnoci. Oznacza to, e poprzez rozmowwsptworzymy wasneycie. Skoro moliwo bycia wysuchanym ma nas definiowa i pomaganam budowa poczucie wasnej wartoci, osobsuchajcmusi by kto,kogo sami chtnie wysuchamy. Odpowiednia rwnowaga midzy wyra-aniem siebie (mwieniem) a zaspokajaniem potrzeb drugiej osoby (su-chaniem) umoliwia stworzenie warunkw do tego, by bliskie sobie osobymogy komunikowa si jak niezaleni, rwni sobie ludzie.

ycie jest bardzo ubogie, kiedy tej rwnowagi brakuje kiedy w re-lacjach ze wiatem lub najbliszosobczowiek nie potrafi w peni wy-razi wasnego ja lub zachowywa si wystarczajco empatycznie wobecinnych. W tym rozdziale postaram si wykaza, dlaczego suchanie ma

ogromne znaczenie z punktu widzenia zdolnoci do budowania silnegowasnego ja oraz ksztatowania zdrowych i silnych relacji z innymi ludmi.

P


5/21

36 W POSZUKIWANIU ZROZUMIENIA

Suchanie jest tak istotne z punktu widzenia ksztatowania osobowo-ci czowieka, poniewa sowa majmoc opisywania i przekazywania do-wiadcze, ale take moc ich przeksztacania i negowania. Wszystkie my-

li i uczucia, ktre sakceptowane przez drugosob (Tak, to przeciecudownie!), stajsi czcinaszego ja spoecznego, czyli ja, ktrym siczujemy i ktre dzielimy z innymi. Myli i uczucia nieznajdujce uznaniaw oczach innych (Zacznijmy od tego, e w ogle nie powiniene si takczu) stajsi z kolei czcija prywatnego, z ktrego istnienia zdajemysobie spraw, ale od ktrego staramy si odci, niekiedy ukrywajc jenawet przed samym sob. Wiele myli i uczu, ktre nie znajdujakcep-

tacji w oczach innych, staje si elementem naszego ja wypartego, ktrepsychiatra interpersonalny Harry Stack Sullivan nazywa nie ja1. Jednirodzice bywajzbyt niecierpliwi, by tolerowa gniew dziecka, a inni czujsi zbyt zawstydzeni, aby rozmawia z dzieckiem na tematy zwizanez seksem. Kady z nas ma w sobie wewntrzne ja, ktre napawa nas takwielkim niepokojem, e wolimy odmawia mu roli w ksztatowaniu naszejosobowoci. Suchanie pomaga nam budowa wasn osobowo, nato-miast jego brak czyni nas emocjonalnymi kalekami.

Moda matka ubrana w dinsy strofowaa swojcrk za ch posia-dania lalki Barbie. Przecie to gupie, dziewczynka powinna si wstydziswojego zachowania, powinna mie wicej szacunku do samej siebie.Naprawd przykro byo tego sucha. Trudno byo nie dostrzec paradok-su w tym, e matka stara si nauczy crk szacunku do samej siebie, jed-noczenie cakowicie depczc jej poczucie wasnej wartoci. Czy matkapowinna pozwoli dziecku na posiadanie Barbie lalki, ktr maprzecie wikszo dziewczynek? To oczywicie zaley od jej decyzji.Z capewnoci powinna jednak uszanowa prawo crki do posiadaniawasnego zdania.

Ja formuje si stopniowo, dziki wsppracy midzy dzieckiem a ro-dzicami. Jest ksztatowane przez wypowiadane i usyszane sowa; cz-ciowo opiera si na naturalnych dowiadczeniach dziecka, a czciowo nawartociach wpajanych mu przez rodzicw. Dziecko, ktre jest wysu-

chiwane, ronie i dojrzewa w sposb dosy bezpieczny i stabilny. Dziecku,

1 Harry Stack Sullivan, The Interpersonal Theory of Psychiatry, Norton, New York 1953.


6/21

W jaki sposb suchanie nas ksztatuje i czy z innymi ludmi 37

ktrego nikt nie sucha, brakuje zrozumienia. Bez zrozumienia trudnonatomiast mwi o moliwoci zaakceptowania wasnej osoby takiedziecko wzrasta pod przemonym wpywem ycze i obaw otaczajcych

je ludzi. Wanie taksytuacj mia na myli synny psychoterapeuta CarlRogers, gdy stwierdzi, e naturalne denie dziecka do poznawania samegosiebie jest zaguszane przez jego potrzeb przypodobania si innym2.

Wzajemny stosunek myli prywatnych i spoecznych ma mniejsze

znaczenie z punktu widzenia rozwoju naszej osobowoci ni

myli i uczucia, ktrych nikt nigdy nie wysucha. To niewysuchane

myli i uczucia powoduj powstanie podziau na ja prawdziwe i ja

faszywe.

Pierwsze zalki umiejtnoci suchania pojawiajsi w okresie dzie-cistwa wiele zaley od tego, jaki charakter ma wi midzy rodzicamia dzieckiem. Suchajc swoich dzieci, rodzice poprawiajjego samoocen.

Moliwo bycia wysuchanym pomaga dziecku w budowaniu silnegoi stabilnego poczucia wasnego ja. Dziecko nabiera odpowiedniego poczuciawasnej wartoci i dziki temu moe rozwija swoje wyjtkowe zdolnoci,myli i pogldy, a take budowa relacje z innymi ludmi w poczuciu to-lerancji i pewnoci siebie.

Chyba nikogo nie powinno dziwi, e zrozumienie sprzyja budowaniupoczucia pewnoci siebie. Wikszo z nas nie ma problemu z wyobrae-niem sobie matki, ktra z umiechem na twarzy sucha dziecka opowia-

dajcego o swoim sukcesie, lub matki, ktra pociesza dziecko paczcez powodu jakiego drobnego nieprzyjemnego zajcia. Wiemy rwnie, jakprzykro jest obserwowa ojca, ktry doprowadza dziecko do ez, rozbu-dzajc w nim gniew i frustracj z powodu niewiele znaczcego bdu.

Wszyscy zdajemy sobie spraw, e powtarzanie tego typu zachowa maogromny wpyw na ksztatowanie si osobowoci dziecka. Natomiast jumniej oczywiste jest dla nas to, e istotny pozytywny wpyw na rozwjdziecka ma suchanie go ju we wczesnych fazach jego rozwoju.

2 Carl Rogers, Client-Centered Therapy, Houghton Mifflin, Boston 1951.


7/21


SUCHANIE A BUDOWANIEPOCZUCIA WASNEJ WARTOCI

Okrelone ja nie jest cechwrodzon, jak choby wzrost czy rude wosy.Ja to wasna wiadomo, ksztatowana poprzez relacje z innymi. Ja jestodzwierciedleniem tego, czym we wasnym odczuciu jestemy okre-lamy je, obserwujc, jak reagujna nas inni. Osobowo czowieka ksztatujesi w relacjach z innymi ludmi, jako wasnego ja zaley w zwizkuz tym od charakteru tych relacji, a gwnie od jakoci suchania, ktrsnam w stanie zapewni ludzie z naszego otoczenia.

Wrd najnowszych dokona, ktre mogprzyczyni si do jeszczelepszego zrozumienia olbrzymiego znaczenia umiejtnoci suchania, szcze-gln rol odgrywa praca Daniela Sterna, naukowca badajcego rozwjniemowlt3. Najbardziej radykalne twierdzenie Sterna mwi, e dzieckonigdy nie jest w peni zalene od swojej matki.

Opracowana przez wgiersk psycholog dziecic Margaret Mahlerteoria separacji i indywiduacji opieraa si na zaoeniu, e wyrastamyz relacji z innymi ludmi i dziki tym relacjom ksztatujemy wasnoso-

bowo Mahler nie zgadzaa si zatem z twierdzeniem, e stajemy sibardziej aktywni i niezaleniw ramach tych relacji. Jeli jednak zgodzimysi z teori, e niemowlta nie rozpoczynajycia w symbiotycznym ze-spoleniu z matk, musimy zada sobie dwa pytania: w jaki sposb od-dzielamy si od rodzicw oraz w jaki sposb uczymy si nawizywakontakt z otoczeniem. Nie chodzi zatem o to, w jaki sposb uwalniamysi od ludzi, ale co robimy, aby ludzie nas suchali i rozumieli.

Taki pogld na ja ja, ktre odczuwa podstawowpotrzeb wyraa-nia si i bycia wysuchanym wyksztaci si nie tylko w wyniku obser-wacji niemowlt, lecz rwnie w gabinetach psychoterapeutw, ktrzyzaczli si wsuchiwa w niemowlce kwilenie przebijajce si midzysowami ich dorosych pacjentw. Ogrom cierpienia ludzi samotnych,nieumiejcych nawiza kontaktu z samymi sobi z innymi, kae nam zadasobie pytanie: Czego nam potrzeba, abymy poczuli si spenieni?. W duejmierze chodzi o to, ebymy zostali wysuchani.

3 Daniel Stern, The Interpersonal World of the Infant, Basic Books, New York 1985.


8/21


Badajc rozwj dzieci, Stern wyznaczy cztery kolejno nastpujce posobie etapy ksztatowania si poczucia wasnego ja. Kada z tych fazksztatuje si pod wpywem zmiany sposobu dowiadczania samego siebie

oraz wchodzenia w relacje z innymi. Okazuje si, e drugnajwaniejszpotrzeb czowieka zaraz po potrzebie uzyskania dostpu do poy-wienia i schronienia jest potrzeba bycia zrozumianym. Nawet nie-mowlta potrzebujwysuchania, eby si rozwija. Koncepcja suchanianiemowlcia moe si wydawa nieco niedorzeczna, w istocie ma jednakkluczowe znaczenie jako rodzicielskiej uwagi i zrozumienia ma zna-czcy wpyw na to, kim bdziemy w przyszoci.

Aby przekona si, w jaki sposb suchanie oddziauje na ksztatowa-nie si charakteru czowieka, przyjrzyjmy si czterem fazom rozwoju po-czucia wasnego ja.

Jestem wyaniajce si poczucie ja(od momentu narodzin do drugiego miesica)

Potrzeba bycia wysuchanym jest u niemowlcia bardzo prosta i jedno-

czenie bardzo pilna. Ni std, ni zowd pojawiajsi jakie fizyczne po-trzeby, ktre zmieniajcudowne ycie podu w straszne ycie noworodka.Gd opanowuje cae ciao niczym gwatowna burza. Wszystko zaczynasi powoli najpierw dziecko zaczyna odczuwa, e co jest nie tak. Pojakim czasie boczenie si na wiat zamienia si w gony pacz, za pomo-cktrego dziecko stara si pozby poczucia blu. Pacz jest form sy-gnau alarmowego, ktry ma zawiadomi rodzicw, e dziecko oczekujeod nich jakiej reakcji.

Na tym etapie rodzicielstwo jest bardzo proste. Pamitam, e dlamnie i dla mojej ony by to okres penej gotowoci do reagowania nanawet najcichsze odgosy wydawane przez dziecko (pamitam rwnie,e po kilku miesicach bez chwili spokojnego snu nasze nerwy byyw strzpach). Nasze pierwsze malestwo zostao obdarzone usposobie-niem wyjca i co wieczr wzywao nas do eczka, abymy po raz kolejnymogli si przekona, jak tym razem zareaguje na laktoz. Zazwyczaj re-

agowaem pierwszy (nie byem przecie jednym z tych niewraliwych ojcw):Kochanie! woaem, zgrzytajc zbami. Zrb co!. Na ten sygnamoja ona (zawsze wdziczna za okazywane jej wsparcie) biega w kierunku


9/21


eczka i podejmowaa odpowiednie w danej sytuacji dziaania. Curoki rodzicielstwa.

Dzieci sliczne, malutkie i nieporadne, a ich umiech, gaworzenie

oraz pacz to radykalne formy komunikacji to rozkazy, ktrych niemona nie posucha. Na tym etapie rodzice s zaabsorbowani przedewszystkim zaspokajaniem fizycznych potrzeb dziecka. Mognie zdawasobie sprawy z faktu, e przez cay czas nawizujz nim relacje o cha-rakterze spoecznym. Rodzice pokadajw dziecku okrelone oczekiwaniai nadzieje, jeszcze zanim zdobywa ono wiadomo wasnego jestestwa.

Ju od dnia narodzin rodzice odnoszsi do dziecka jak do rzeczywistego

ja oraz jak do potencjalnego ja.Czowiek nie potrafi oprze si odruchowemu deniu do uzyskaniazrozumienia. Psycholog rozwojowy Aidan Macfarlane zauway, e kiedymatka po raz pierwszy bierze w ramiona swoje nowo narodzone dziecko,zaczyna od razu przypisywa znaczenie kademu znakowi i dwikowi,jaki dziecko wydaje4. A skd ta surowa minka? wiat jest troch przera-ajcy, prawda?. Matki raczej nie wierz, e dziecko je rozumie, a mimoto przypisuj znaczenie wszystkim zachowaniom noworodka i odpo-

wiednio na nie reaguj. Z czasem opracowujdrobne schematy interakcjiz dzieckiem, tworzc pierwsze proste sowa. W taki sposb ksztatuje sipierwsza kultura znana niemowlciu.

Rodzice odruchowo przypisuj swoim dzieciom intencyjno (Ach,chcesz to), motywacj (Robisz tak, eby mamusia si pospieszya i cinakarmia) oraz wiadome autorstwo dziaa (Zrobie to celowo, prawda?).Zachowujc si w ten sposb, reagujna swoje dziecko i przyczyniajsi

do ksztatowania jego poczucia wyaniajcego si ja. Przypisanie dzieckumotywacji i intencji sprawia, e jego zachowania staj si dla rodzicwzrozumiae. Rodzice zaczynajpostrzega swoje dziecko jako istot ra-cjonaln to znaczy jak czowieka, ktrym si kiedy stanie (pod wa-runkiem wszake, e dziecko rzeczywicie wyronie na takosob, jakchcieli uksztatowa jego rodzice).

4 Aidan Macfarlane, The Psychology of Childbirth, Harvard University Press,Cambridge 1977.


10/21


To, kim jestemy i co mwimy, wywouje odpowiednie reakcje innych

ludzi. Te reakcje, podobnie jak interakcje z innymi, maj bardzodue znaczenie dla naszego zdrowia psychicznego.

Nawet kiedy dziecko jest jeszcze zbyt mae, by mwi, rodzice chcnauczy si rozumie, co tak naprawd czuje ich pociecha. Kiedy dzieckopacze, rodzic musi rozpozna, co jest nie tak. Czy jest godne? Czytrzeba je przewin? A moe chce na rce? (Wyobramy sobie uczucia

takiego dziecka przecie od tych dwch olbrzymich i nerwowychopiekunw, ktrych przydzielia mu matka natura, dzieli go prawdziwaprzepa). W miar jak dziecko ronie i uczy si mwi, wzrasta rwniejego umiejtno opisywania sowami wasnych potrzeb i uczu. Tooczywicie nie znaczy, e dziecko jest w stanie dobrze te potrzeby i uczuciawyrazi. Czasami nawet doroli ludzie potrzebujnieco pomocy we wa-ciwym ksztatowaniu przekazu dla innych osb.

Niemowlta scakowicie uzalenione od swoich rodzicw. Jeeli ro-

dzice nie interesujsi dzieckiem, sli lub w inny sposb nie reagujnajego potrzeby, dziecko jest samotne i przeraone, czuje si, jakby caywiat wali mu si na gow. Ten pierwszy okres, w ktrym dziecko niedysponuje jeszcze zdolnociami do oddziaywania na ksztat swoich wizize wiatem, ma kluczowe znaczenie dla jego przetrwania. Po pewnymczasie rodzice w kocu uwiadamiaj sobie wasne znaczenie w rozwojudziecka (jednym przychodzi to szybciej, innym niestety wolniej).

Hej, spjrzcie na mnie! rdzenne poczucie ja(od drugiego do sidmego miesica)

Midzy smym a dwunastym tygodniem ycia dzieci staj si naprawdtowarzyskie. Pojawia si u nich umiech spoeczny, zaczynajsi komu-nikowa gosowo i nawizywa kontakt wzrokowy. Jak nie kocha dziecka,ktre spoglda w gr i umiecha si, rozchlapuje wod w wannie lub chi-

chocze z radoci? Pewnie wikszoci z nas wydaje si, e wszyscy rodziceintuicyjnie reaguj na te objawy zainteresowania. Niestety nie jest toprawda. Niektrzy rodzice s tak zajci rnymi innymi rzeczami, tak


11/21


pogreni w depresji lub tak nieosigalni z innych powodw, e po prostuignoruj te zachowania swoich dzieci. Czsto zdarza si te, e rodzicenie reagujna swoje dzieci jak na mae istoty yjce we wasnym rytmie

i majce swoje humorki, lecz jak na to dla swoich wasnych potrzeb.Kade niemowl ma swj optymalny poziom pobudzenia. Aktywno

przekraczajca ten poziom nosi znamiona nadstymulacji takie do-wiadczenie staje si dla dziecka przykre. Poniej optymalnego progu po-budzenia dziecko nie jest stymulowane w wystarczajcym stopniu i poprostu zaczyna si nudzi. Rodzice musz nauczy si rozumie swojedziecko. Dlatego powinni traktowa je jak powan osob powinni

stara si reagowa na jego uczucia, poniewa w ten sposb ofiarowujdziecku zrozumienie i akceptacj, ktre ono wykorzystuje do budowaniapoczucia wasnej wartoci.

Warto wykorzysta obserwacj przebiegu interakcji dorosego z maymdzieckiem, eby postara si wychwyci rnice midzy reakcjami stano-wicymi odzwierciedlenie poziomu pobudzenia dziecka a skutkami narzu-cania temu dziecku emocji osoby dorosej. Jeli bdzie to dorosy o przyt-pionych reakcjach emocjonalnych, ignorujcy ywo reagujce dziecko,

c bdzie to przykad pocztku dugiego i przykrego procesu tam-szenia entuzjazmu przez biernych rodzicw ten proces przypominanieco obumieranie roliny, ktrej nikt nie podlewa.

Mam wystarczajco duo niepodlanych kwiatw w gabinecie i stwier-dziem, e nie chc mie kolejnego takiego w domu. Pamitam, jak wie-czorami zakradaem si na palcach do pokoju mojej crki, kiedy ta jusmacznie spaa lub przynajmniej udawaa, e pi. Moja diabelska mskaintuicja podpowiadaa mi, e ona tak naprawd wcale nie chce spa, echce zosta szybkim ruchem podniesiona pod sufit, a nastpnie rwnieszybko znale si na pododze (jak skoczek bez spadochronu) i e chcew ostatniej chwili zosta wyrwana z krwioerczej paszczy tatusia.

W takich chwilach moja creczka z radoci nie moga wykrztusi sowa,otwieraa szeroko oczy, a skra na jej twarzy robia si lekko sina.

Nadmierny entuzjazm jest z capewnocimniej brzemienny w skutki,wadnym razie nie mona go jednak uzna za form lepszego reagowaniana potrzeby dziecka. Na pewno kady z nas widzia kiedy dorosego,


12/21


ktry nieustannie zachwyca si maym dzieckiem, cay czas mwi doniego przesodzonym gosem, uywa tylko i wycznie zdrobnie i przezcay czas rozczula si nad malestwem. To niemal automatyczna reakcja

dorosego na mae dziecko dzieci sna tyle oywione, e stymulujnasdo zwikszania intensywnoci naszych reakcji. Kiedy jednak entuzjazmosoby dorosej stale przewysza entuzjazm dziecka, mamy do czynieniaz racrozbienociemocjonaln. Kochajcy rodzice podzielajnastrojeswoich dzieci i potrafito odpowiednio okaza.

Jeeli chcemy okazadziecku swoj trosk, powinnimy je zauwa-

a, rozumie i traktowa powanie wylewno i inne po-

dobne emocje nie pomog nam osigncelu.

Dziecko, ktre jest askotane i szturchane, kiedy nie ma na to ochoty,czuje si zupenie podobnie pozostawione samo sobie ze swoim real-nym ja jak dziecko cakowicie ignorowane przez rodzicw. Narzucaniedziecku przez rodzicw ich wasnych emocji jest mistyfikacj, przez ktr

dziecko traci kontakt z wasn rzeczywistoci psychiatra RonaldDavid Laing nazwa ten fenomen polityk dowiadczenia5. Niezrozu-mienie i niepowane traktowanie moe by przyczynodczuwania samot-noci i pozbawia nawet bardzo mae dziecko poczucia pewnoci siebie.Psychoanalityk Ernest Wolf powiedzia kiedy: Samotno, psycholo-giczna samotno, jest matkniepokoju6.

Zimno tu, kochanie. Nie chcesz czasem swetra? podmiotowe poczucie ja (od sidmego do pitnastego miesica)

Mniej wicej w okolicach dwunastego miesica swojego ycia dzieckouwiadamia sobie, e ma wasny, wewntrzny wiat, wypeniony pragnie-niami, potrzebami, uczuciami, mylami i wspomnieniami, ktre dla innych

5 Ronald David Laing, Polityka dowiadczenia. Rajski ptak, KR, Warszawa 1996.6 Ernest Wolf, Developmental Line of Self-Object Relations, w: Arnold Goldberg

(red.),Advances in Self Psychology, International Universities Press, New York 1980.


13/21


pozostajniewidoczne, dopki nie zostanokazane. Moliwo (lub jejbrak) podzielenia si tymi niewidzialnymi mylami i uczuciami jest rdemnajwikszego szczcia i najwikszych frustracji.

Wyobramy sobie przez moment, e jestemy dzieckiem, ktre maochot na ciastko, ale ktre nie potrafi jeszcze mwi. Co zrobimy, jeeliwidzimy ciastko, ale nie moemy go dosign? To proste zachowamysi tak, aby mama odgada nasze myli.

Odgadywanie cudzych myli moe wydawa si nieco ekstrawaganc-kim pomysem, w istocie jednak to wanie do tego sprowadza si kadyakt komunikacji. Dziecko musi zwrci na siebie uwag matki i musi da

jej do zrozumienia, co ma na myli, w taki sposb, aby matka odebraai zrozumiaa jego przesanie. Chc ciastko to komunikat, ktry atwojest wysa i atwo odebra, nawet bez uycia sw. W przypadku bardziejskomplikowanych komunikatw dzieci (podobnie zresztjak kady z nas)muszsi nieco bardziej postara. Muszte mie nadziej, e druga osobazrobi wszystko, eby je zrozumie.

Moliwo dzielenia si dowiadczeniami utwierdza dziecko w prze-konaniu, e jego ja jest rozumiane i akceptowane. Stwarza rwnie po-

czucie intymnoci, poznawania i bycia poznawanym. Co jest celem tegoprocesu? Ot celem jest ustalenie, ktrymi czciami wewntrznegowiata mona si dzieli z innymi, a ktre nie spowszechnie uznawanei akceptowane.

Monobycia wysuchanym rodzi poczucie akceptacji, a jej brak

poczucie izolacji.

Moliwo dzielenia si swoimi stanami emocjonalnymi z drugimczowiekiem rodzi take ryzyko wystpowania nieporozumie. Kadedziecko jest maym odkrywc. Siedzc na kolanach mamy lub taty, moewoy swj palec do ust czy nosa rodzica lub te pocign go za pukielwosw (po to, eby si przekona, czy moe da si je troch poluzowa).Rodzic moe odebra to jako akt agresji moe si zdenerwowa i przypisa

dziecku wrogie uczucia. Moe wwczas zdecydowa si na kolejny kroki skarci dziecko, da mu klapsa lub w inny sposb okaza mu dezaprobat.A przecie dziecko zrobio co, co w jego wieku jest zupenie naturalne.


14/21


Niewaciwie zrozumiane dziecko jest zdezorientowane nie wie,dlaczego rodzice go nie rozumiej, jest zdenerwowane i przestraszone,poniewa zostao skarcone i odrzucone. Myli sobie wwczas: moe to bybd. Jeli nastpnie dziecko zdecyduje si na powtrzenie swojego eks-ploracyjnego dziaania aby pozby si poczucia dezorientacji, wzbu-dzi innreakcj lub zemci si za swojkrzywd tym razem bdziedziaa z wikszdeterminacj. Tym samym utwierdzi rodzica w przeko-naniu, e jego pierwsza (bdna) interpretacja zachowania dziecka byasuszna ono rzeczywiciejest agresywne.

Jeli sytuacja bdzie si powtarza, niewaciwa interpretacja rodzica

moe sta si oficjalninterpretacjniemowlcia (a pniej wikszego judziecka) odkrywanie wiata jest przejawem agresji i jako takie jest ze.Dziecko moe zacz postrzega samo siebie jako osob agresywn, a nawetwrogo nastawiondo otoczenia. Rzeczywisto innej osoby stanie si jegorzeczywistoci. Tego rodzaju nieporozumienia nie tylko osabiajzaufaniedo innych, lecz rwnie zaufanie do wasnej oceny sytuacji.

Wymian dowiadcze nazywa si intersubiektywizmem. Ten skom-plikowany termin stworzony zosta dlatego, e prostsze sowa, na przy-

kad komunikacja, zdaj si nie nie w sobie tego elementu, z ktregowynikaoby, e zrozumienie jest wsplnym sukcesem obu porozumiewa-jcych si stron. Jedna osoba stara si wyrazi, co ma na myli, a drugastara si ten komunikat odebra. Aby nauczy si rozumie wasne dziecko,trzeba si najpierw do niego dostroi.

Dostrojenie emocjonalne, czyli zdolno rodzica do dzielenia stanuemocjonalnego dziecka, jest dominujcym elementem relacji rodzic

dziecko i ma bardzo powane konsekwencje praktyczne. To co w rodzajupierwotnej wersji empatii to esencja rozumienia drugiego czowieka.Pierwszymi objawami dostrojenia emocjonalnego jest wykazywanie przezrodzica intuicyjnych reakcji na zachowanie dziecka, wiadczce o tym, erodzic waciwie odczytuje nastrj dziecka i w odpowiedni sposb mu tookazuje. Dziecko wyciga przed siebie rczk i chwyta zabawk. Dzieckobierze do rki zabawk, upuszcza jna ziemi i z rozbrajajcym Ach!zaczyna patrze na mam. Mama reaguje w sposb uprzejmy umiecha

si do dziecka, potakujco kiwa gow i mwi Tak. Matka prawidowoodczytaa nastrj dziecka i odpowiedziaa mu takim samym nastrojem.Na tym wanie polega dostrojenie emocjonalne.


15/21


Jednym ze sposobw wykazania, e dziecko odczuwa potrzeb do-strojonej reakcji, jest metoda kamiennej twarzy. Jeli w trakcie interakcjiz dzieckiem matka (lub ojciec) przybierze kamienny wyraz twarzy, czyli

nie bdzie okazywaadnych emocji, dziecko stanie si smutne, a potemwycofa si z interakcji. Szczeglnie silnreakcj na stosowanie tej metodywykazujdzieci w wieku przekraczajcym 10 tygodni. Najpierw zaczy-najsi rozglda, po chwili przestajsi umiecha i zaczynajmarszczybrwi. Podejmujkolejne prby pobudzenia matki do dalszej interakcji umiechajsi, gestykuluj i nawouj. Jeli im si nie uda, w kocu od-wracajsi od matki snieszczliwe i zdezorientowane7. Wyciganie

rki do kogo, kto na to nie reaguje, jest bolesne.

Nie chc spa! Chc si bawi! werbalne poczucie ja(od pitnastego do osiemnastego miesica)

Wi midzy dzieckiem a rodzicami ulega znacznej transformacji wraz z tym,jak dziecko uczy si mwi. Opanowanie umiejtnoci posugiwania sijzykiem od zawsze byo postrzegane jako znaczcy krok na drodze do

osignicia przez dziecko wasnej tosamoci, odrbnej od tosamocirodzicw. Za waniejszuznawano tylko umiejtno chodzenia. Praw-dziwe jest jednak rwnie twierdzenie dokadnie odwrotne umiejtnomwienia jest potnsijednoczci zbliajc.

Psychologowie rozwojowi Arnold Sameroff i Robert Emde podsu-mowujliczne opracowania naukowe, wykazujc, e emocjonalna pasyw-no rodzica wywouje u dziecka ograniczanie umiejtnoci wyraania

emocji, mniejsz jasno sygnaw oraz czsty brak zaangaowania, cier-pienie oraz unikanie interakcji. W takich warunkach psychologowie kli-niczni obserwuj rwnie wyczanie si dziecka z interakcji emocjo-nalnych, a w skrajnych przypadkach nawet przewleky smutek i depresj8.Chodzi zatem o to, e dziecko, ktrego reakcje nie sodwzajemniane,w kocu rezygnuje i wycofuje si w gb siebie.

7 Daniel Stern,Diary of a Baby, Basic Books, New York 1990.8 Arnold Sameroff, Robert Emde (red.),Relationship Disturbances in Early Childhood,

Basic Books, New York 1989, s. 47.


16/21


Kiedy dostrzegamy u kogo smutek i depresj, zakadamy, e co

jest nie tak, e wydarzyo si cozego. Bymoe chodzi o to, e taosoba nie ma nikogo, kto byby gotw jej wysucha.

DZIECKO, KTREGO SI SUCHA,JEST DZIECKIEM PEWNYM SIEBIE

Kiedy dzieci majcztery lub pi lat, ich osobowo jest ju czciowo

uksztatowana empatia lub jej brak miay na to niebagatelny wpyw.Dziecko, ktrego rodzice okazujmu zrozumienie, ronie i oczekuje odinnych, e bd na nie reagowa. Doskonale to wida na przykadziedzieci, ktre starajsi jak najwicej uczy od osb, z ktrymi przebywaj,zanim pjddo szkoy. Dziecko, ktre jest wysuchiwane, bez wahaniazwrci si o pomoc do nauczyciela, gdy bdzie chore lub gdy zrani si naszkolnym boisku. Dzieci pozbawione poczucia pewnoci siebie w takich

sytuacjach nie zawsze szukaj pomocy. Chopiec jest rozczarowany,splata rce i dsa si. Dziewczynka uderza goww blat stou i chowa sipod nim, aby by sama. Ostatniego dnia szkoy dziecko jest smutne, siedzinieruchomo na kanapie i nie okazuje adnych emocji9. To reakcje typowedla niesuchanych dzieci tylko nieznacznie zmieniajsi z wiekiem.

Dzieci w wieku przedszkolnym, ktrych rodzice suchaj i ktrymokazujempati, sbardziej aktywne i lepiej czujsi w towarzystwie r-wienikw. Spodziewaj si po innych ludziach pozytywnych reakcji

i dlatego czciej angaujsi w relacje midzyludzkie. atwiej nawizujprzyjanie i soglnie szczliwsze. S rwnie dobrymi suchaczami.Dziecko w wieku czterech lub piciu lat, ktre nie zaznao empatii niemwi tu o jakim okruciestwie lub wykorzystywaniu przez rodzicw,lecz o zwykym braku zrozumienia czuje si wyalienowane i zagubione,kady przejaw odrzucenia bardzo je krzywdzi i dlatego boi si ono no-wych ludzi oraz nowych dowiadcze.

9 Alan Sroufe, Relationships, Self, and Individual Adaptation, w: Arnold Sameroff,Robert Emde (red.),Relationship Disturbances in Early Childhood, Basic Books,New York 1989, s. 88 89.


17/21


Wyobramy sobie picioletniTammy, ktra wzrastaa w atmosferzeempatii, jak opowiada swojemu rwienikowi z ssiedztwa o maym ter-rorycie z przedszkola: A potem mnie popchn i zabra mi wszystkie

kredki!.Na malutkiej twarzy Ryana zagocia smutna mina. Jako nieszcze-

glnie lubi agresywne dzieci, wiedzia jednak, e suchanie i okazywaniewspczucia jest dla miczakw. Ryan by pewien, e gdyby bardzo sizdenerwowa, powaliby delikwenta jednym uderzeniem pici. Ryan by-by zwolennikiem rozwiza radykalnych: Jeli jeszcze raz ci tak zrobi,powinna naka mu farby we wosy i przyoy mu linijk.

W ten sposb doszo do spotkania dwch bratnich dusz, ktrymudao si porozumie. Dziki powiedziaa Tammy ale chyba woamnie mama. Mio si z tobrozmawiao.

Potrzeba bycia wysuchanym opiera si czciowo na naszej potrzebiepodtrzymywania poczucia wasnej wartoci. Jeli suchajca nas osobaokazuje nam zrozumienie, mamy poczucie, e powica nam swojuwagi swj czas. Koncepcja suchania jako czego, co jedna osoba ofiarowujedrugiej, jest jednak tylko czciowo suszna drugim wanym elementem

suchania jest wzajemno.

SUCHANIE JEST MOSTEM CZCYM LUDZI

Istota wzajemnoci polega na tym, e nie tylko czujemy si rozumianii cenieni, lecz rwnie mamy poczucie obcowania z drugim czowiekiem.

W takiej relacji nie liczy si ja, ale my. Nasze dowiadczenia stajsi

peniejsze dziki temu, e z kim je dzielimy.Kiedy chc si z kim podzieli wandla mnie myllub uczuciem,

tak naprawd chc zosta zrozumiany, potraktowany powanie, dostrze-ony (nazywanie takiej sytuacji dzieleniem si jest formnapuszonegoeufemizmu, poniewa tak naprawd zaley nam na tym, aby wyrazi wa-sne emocje i zosta wysuchanym). Chodzi o to, e to ja chc zostautwierdzony w przekonaniu o susznoci mojej drogi rozumowania. Kie-

dy jednak zauwa w gazecie szczeglnie zabawny rysunek, natychmiastzaczynam si zastanawia, z kim by si tu nim podzieli (w tym kontek-cie wyraenie dzieli si jest uywane waciwie, poniewa poszukuj


18/21


pewnego wsplnego dowiadczenia z drugosob). W takiej sytuacji niechc by podziwiany ani ceniony, chc po prostu pomia si z kim.

Jak mawia psycholog Ruthellen Josselson, wzajemno jest potnym,

ale czsto ignorowanym aspektem ludzkich dowiadcze10. Dopki jeste-my modzi i dopki ycie nie stpi naszych odsonitych zakoczenerwowych, nasza potrzeba wzajemnoci wyraa si przede wszystkimw poszukiwaniu bratniej duszy. Znajdujemy sobie kogo szczeglnie bliskiego,z kim moemy dzieli si radociami i najgbszymi przemyleniami.

Wzajemno jest staym elementem codziennej wymiany zachodzcejmidzy ludmi. Wymieniamy si uwagami na temat ostatniej gafy prezy-

denta, narzekamy na pogod albo rozmawiamy na temat rozkadu dnia.Nie dzieje si nic wanego ot, zwyke codzienne ycie czowieka.Pewna kobieta powiedziaa kiedy, e kiedy wyjeda subowo, co wie-czr dzwoni do ma, eby powiedzie mu, jak poszo spotkanie, czy padadeszcz lub e zapomniaa spakowa jak par butw. Ta kobieta niczegoniepotrzebuje, po prostu chce si podzieli swoimi codziennymi obserwa-cjami, opiniami i alami, ktre w przeciwnym razie pitrzyyby si w jejwntrzu i pogray jw smutku.

Wikszo teorii relacji midzyludzkich kadzie nacisk na jeden z aspek-tw interakcji, na przykad na wzajemno, funkcj odzwierciedlania wa-snego ja, poczucie bliskoci, przywizania czy troski. Kady z tych mo-deli opisuje zasady pokonywania przestrzeni, ktra dzieli nas od innych.

Wszystkie nasze dziaania opieraj si na zaoeniu, e podstawowymsposobem nawizywania relacji jest mowa, a bycie wysuchanym jestgwn drog do tego, by zosta rwnie zrozumianym i docenionym.

Nie uywam sowa doceniony w znaczeniu podziwiany chodzi ra-czej o to, e czowiek chce, by jego postrzeganie wasnego ja byo rozu-miane i akceptowane. Kiedy mwimy komu, e jestemy w gbokiej de-presji, nie chcemy usysze, e jestemy wspaniaymi ludmi chcemyjedynie, by nasze ze samopoczucie zostao dostrzeone. Chcemy, abyinni co o nas wiedzieli.

Tak naprawd jednak nikt nie jest w stanie pozna drugiego czowiekaw stu procentach uwiadamiamy to sobie bolenie za kadym razem,

10 Ruthellen Josselson, The Space Between Us: Exploring the Dimensions of HumanRelationships, Jossey-Bass, San Francisco 1992.


19/21


gdy kto nas le zrozumie lub skrzywdzi. Kady widzi to, co moe i chcezobaczy. Inni wiedzo nas tylko tyle, ile im powiemy. Reszta zostajew naszej sferze prywatnej, pozostaje nasztajemnic.

Dajemy si pozna innym dziki mechanizmowi empatycznego re-agowania na drugiego czowieka, ktry Heinz Kohut nazywa odzwier-ciedlaniem11. Dobry suchacz (lub obiekt odzwierciedlenia) docenia nastakimi, jakimi jestemy, akceptuje wyraane przez nas uczucia i myli.Dziki temu czujemy si rozumiani i akceptowani.

Empatia, nazywana rwnie echem czowieka, jest warunkiem ko-niecznym dobrego samopoczucia emocjonalnego. Odpowiednio odzwier-

ciedlane emocje stajsi bowiem czcinaszego rzeczywistego ja. Dziecko,ktrego si sucha i ktre jest doceniane, ma wiksze szanse na prawidowyrozwj emocjonalny. Osoba dorosa, ktrej si sucha i ktra jest doce-niana, ma wiksze szanse na utrzymanie rwnowagi emocjonalnej.

NIEWYPOWIEDZIANE UCZUCIA I MYLI SZKODZ

Niektrzy ludzie dobrze sobie radzz nakanianiem innych do tego, byokazywali im zrozumienie. Czasami jednak problem polega na tym, eczowiek za bardzo si stara; nie jest szczery wobec siebie samego w takiejsytuacji wiat moe doceni tylko to, co czowiek zechce mu pokaza.Czowiek, ktry ma zbyt wiele tajemnic przed innymi, nigdy nie bdzieczerpa prawdziwej pociechy z okazywanego mu wsparcia.

Dlaczego zatem niektrzy ludzie tak mao mwio sobie?Poniewa ycie nauczyo ich, e nie naley si wychyla. Pierwsze

nawizywane przez nas relacje swyrazem penego nadziei i entuzjazmuposzukiwania akceptacji skutki takiej otwartoci mog by rne.Niektrzy majszczcie i otrzymujzainteresowanie, ktrego potrzebuj.Dziki temu wyrastajna ludzi otwartych i pewnych siebie. Inni majtegoszczcia mniej nikt ich nigdy nie sucha i w kocu zaczynajunika

11 Dwa najwiksze (cho niestety bardzo skondensowane) dziea Heinza Kohuta to:The Analysis of the Self. A Systematic Approach to the Psychoanalytic Treatment of

Narcissistic Personality Disorders, International Universities Press, New York 1971oraz The Restoration of the Self, International Universities Press, New York 1977.


20/21


otwierania si na innych. Niektrym osobom jestemy skonni przypisy-wa skromno, podczas gdy prawdziwym powodem ich powcigliwegozachowania jest niech do ponownego dowiadczenia przykroci ze

strony innych ludzi. Jeszcze inni uczsi kanalizowa swojpotrzeb byciadocenionym poprzez dziaania zmierzajce do realizacji wasnych ambicjilub poprzez niesienie pomocy innym ludziom.

To, e nikt nas nie sucha, jest dla nas bolesne. Dlatego stosuje-

my rne mechanizmy obronne, by zaguszy potrzeb bycia

wysuchanym.

Niektrzy ludzie stajsi ekspertami w dziedzinie unikania innychi ksztatujw sobie umiejtno przebywania w samotnoci. Urok odosobnie-nia (dokadnie opisany przez brytyjskiego psychiatr Anthonyego Storra12)polega na tym, e czowiek zyskuje przestrze na odpoczynek i refleksj,moliwo zagldania w gb siebie i robienia czego twrczego. Samot-

no daje wytchnienie od haaliwego i wymagajcego codziennego yciawrd ludzi. Niekiedy uciekanie w gb siebie jest jednak form reakcjiobronnej, formochrony przed poczuciem krzywdy, ktrej rdem jestbrak odpowiedniego suchacza. Mechanizmy obronne ksztatujce charakterosoby samotnej daj jej silne zudzenie samowystarczalnoci. Gdybymymogli zbada wewntrzne uczucia i myli takiej osoby, odkrylibymy, emilczenie czowieka samotnego jest bardzo czsto pene wyimaginowa-nych rozmw.

Niewypowiedziane uczucia nie tylko zmniejszajnasze poczucie au-tentycznoci i zakcajnaszrwnowag emocjonaln, lecz rwnie nie-ustannie gryzod wewntrz. Tumienie uczu nie polega na odoeniu ichgdzie na odleg pk czy usuniciu ich ze wiadomoci. Tumienieuczu wymaga nieustannego wysiku, ktry powoli pozbawia nas si.

Poczucie bycia niezrozumianym jest jednym z najboleniejszychuczu, jakich moe dowiadczy czowiek. Kiedy nikt nas nie doceniai nikt na nas nie reaguje, odczuwamy mniejszch do ycia i czerpiemy

12 Anthony Storr, Solitude: A Return to the Self, The Free Press, New York 1988.


21/21


z niego mniej radoci. Kiedy jestemy z kim, kto nie sucha, zamykamysi w sobie. Kiedy jestemy z kim, kto jest dobrym suchaczem wyka-zuje zainteresowanie i reaguje na nas rozkwitamy i wracamy do ycia.

Moliwo bycia wysuchanym jest rwnie wanym skadnikiem ycio-wego entuzjazmu, jak mio czy praca. Zrozumienie zasad rzdzcychdobrym suchaniem pomaga nam pogbi i wzbogaci zwizki z innymiludmi. Najpierw musimy si nauczy przestawa interesowa si sob,a nastpnie odkry korzyci pynce z okazywania prawdziwej empatii.Kiedy pozwalamy doj do gosu emocjom, ktre wzbudzajw nas sowadrugiej osoby, przestajemy jej sucha i zaczynamy zamyka si w sobie.

Oczywicie moemy nauczy si reagowa inaczej.

Documents

Zatracona Sztuka Sluchania Zatrac