Embed Size (px)
Citation preview
Ya Pagadalan to Uhohug na Takwan
Agsitang
Agta Ilocano Filipino
English
ADALAN TAM YA TARWAN NA AGBITANG
(Let's Learn Other Languages)
A Phrase Book For Central Cagayan Agta
By
Roy Mayfield
Edwardo Mondihar
Illustrated by:
Ricardo T. Dumarpa
Summer Institute of Linguistics, Inc.
Translators 1993 Publishers
Published in cooperation with
The Commission on Philippine Languages and
The Department of Education, Culture and Sports Manila, Philippines
Additional copies of this publication are available from:
Summer Institute of Linguistics Book Depository 3711 Bagabag Nueva Vizcaya
A Phrase Book For Central Cagayan Agta Second Printing
First printing 1981 16.25-0193-1C 57.120P-934004B
ISBN 971-18-0220-1 Printed in the Philippines
REPUBLIKA NG FILIPINAS REPUBLIC OF THE PHILIPPINES
KAGAWARAN NG EDUKARYON, KULTURA AT 'SPORTS DEPARMENT OF EDUCATION(CULTURE AND SPORTS
UL Complex, Menden Avenue Pang, Metro Manila
TANGGAPAN NG KAUUIM (OFFICE OF THE SECRETARY)
Ang nip isla kagubatan at mga kabundukan ng atiag bansa ay tahanan ng %al-Zang pamayanang kultural na ang bawat isa ay may smiling wika at kaugalian. Mg sting kultara ay mahalagang piraso ng Tsang magandang mosaik — iyan ang Inman Filipinas.
Ang sting bansa ay mayroong Wang na loob sa pamayanang kultural. Maraming panahon na ang nagdaan na ang ka align , wilco at magandang layunin ay nakatalong sa Ucauladad ag Wing makabansang pagkamamamayan. Maipagmtunalaki net% ang sting pamanang Filipino habang nagkakaroon tayo ng malawsk na pang-unawa sa Rage kulturang ito .
Sa mga kadahilanang ito, kinakailangang mapangalagaan ang mga was at kinaugaliang pamayanang kultaral fig Filipino. Ang aklat na ito, na Rasa wika ag pamayanang kultural ay may layuning tumulong sa pangangalap nno. Ito ay ginawa prs. mapaghusay ang kakaya.han sa pagbasa at pag-unawa, at pan palawakin pa ang kaalamast sa pamamaguan ug pagbasa sa wika. Ang paraang ito ng pag-aaral sa pamamagitan ng paggamit mg nn wika ay makapagpapaangat sa sarhTag mica at ang pagbabasa nito ay sang kapaki-pakinabaug na karanasaa.
Dahil dito, labis mm pasasalamat ng sambayanang FIipiun sa Summer Institute of Linguistics (SIL) dated sa kanibng pagsusumipsig na mapanadli at mapalaganap ang ImIturang Filipino sa pamamagitan ng babasabiug ito.
Ikinararangal, kung gayon, ng Kagawaran ng Edukasyan, Kultura at Isports na ipakilala ang aklat ma ito, sag pinakabagong Wisp; pan mapaunlad ang kanmungang bumasa't sumulat sa pamayanang kultural. Sa pagtaloug sa nip bsmonidad na ang kabulihau ng buong bansa ay natutulungan.
PAUNANG SALITA
Disyembre 15, 1992 iii Armand V. Fabella
PREFACE
(to the first edition)
The purpose of this book is to help speakers of Agta communicate with speakers of Filipino, Ilocino and English.
Useful phrases are given in four languages. They are grouped by topics but are not dialogues. Translations are not literal. We tried to make them right for the situation.
The phrases in Filipino, Ilocano and English were originally compiled by members of the Summer Institute of Linguistics and field workers of the Translators Committee of the Philippines during a Writing Workshop held at Bagabag, Nueva Vizcaya during November-December, 1976 with Mr. Rodolfo Barlaan and Mr. Perry Macabuhay supplying the Filipino versions, and Miss Helen Madrid and Mrs. Patricia Macabuhay supplying the Ilocano.
We are grateful to Miss Neri Zamora and Miss Bel Labaro, also a field worker with the Translators Committee of the Philippines, for the Filipino and Ilocano revisions and additions.
Roy Mayfield
Agta
iv
LISTA NA MAMBA
1. Bida para Dalan 2 2. Bida para Pangdayaw 4 3. Ya Magindumohuma na Bida 6 4. Bida para Magpasyar 12 5. Bida para Familya 14 6. Magmaganud na Uhohug 16 7. Bida para Magtakit 20 8. Kamkameng na Bari tam 22 9. Para Magadal ta Agsitang 26 10. Bida para Magturak 28 11. Bida ta Pagkakan 32 12. Ngagin na Malan 34 13. Bida ta Paggating 36 14. Bida para Maglugan 40 15. Bida para Mangituldu ta Dalin 44 16. Bida para Tyempon na Kaudan 46 17. Bida para Pang ituldu ta Magbasa 52 18. Ngagan na Magindumohuma na Ayam 54 19. Bida para Oras 58 20. Araw ikid na Hiklam 60 21. Para Magbilang 64 22. Pirak 66
vi
Bida -Para Da15n ikid na Bali Bida Para Pangdayaw
Ya Magindumohuma na Bida
1
Bida Para Malin
1. Had nagafum?
1. Naggappuam?
2. Had airlift?
2. Papanam?
3. E yak la ten. 3. Idiay.
4. E yik to agyan muy. 4. Mapanak idiay ayanyo.
Bida Para Bali
1. Po. 1. Apo.
2. A ikamuy mantu! 2. Addakayo gayam!
3. Imunek kam. 3. Umuli kayo. Simarok kam. Sumrek kayo.
4. E yak na. 4. Umun-unaakon.
5. Mapolu yak na. 5. Agawidakon.
6. Entanan. 6. Intayon.
Sa daan:
1.
2.
Saan kayo nanggaling.
Saan kayo pupunta.
1.
2.
Where are you coming from?
Where are you going?
3. Diyan lang. 3. I am going there. (I am just walking.)
4. Pupunta ako sa inyo. 4. I am going to your place.
Sa bahay:
1. Tao po! 1. Hello. (call when approaching house)
2. Kayo pala. 2. Oh it's you!
3. Umakyat kayo. 3. Come on up. Tuloy po kayo. Come inside.
4. Mauuna na ako sa inyo. 4. I'll go ahead. (said when leaving)
5. Uuwi na ako. 5. I'm going home
6. Tayo na. 6. Let's go now.
3
Bida Para Pangdayaw
1. Ispot ya anak muyina. 1. Nagpintas ti anakyon. Mataba hapa. Nakaluklukmeg!
2. Ispot ya lugir muyin. 2. Napintas ti lugaryo.
3. Ikayat ku sin te natalna. 3. Kayatko ditoy ta natalna.
4. Ispot ya agafuy mu. 4. Naglaingka nga agluto.
5. Masingat ya kanan tamen. 5. Nagimas ti kinnan tayo. '
6. Malalaki ka magingles. 6. Naglaingka nga aginglis.
7. Mappya de am magletratu kam 7. Mabalin nga litratuen kayo?
8. Pakomamak te awek haman negakkad.
8. Despensarem ta diak inggagara.
9. Matalakak. 9. Agyamanak.
4
1. Maganda ang iyong anak. 1. Your child is beautiful. Napakalusog. So healthy.
2. Magandang tirahan ang iyong 2. Your place is a nice place lugar. to live.
3. Gusto ko rito. Tahimik na
3. I like it here; it's a lugar. peaceful place.
4. Mahusay kang aagluto 4. You are a good cook
5. Napakasarap ng pagkaing iyon. 5. That meal was delicious.
6. Mahusay kang magsalita ng 6. You are an expert at speaking Ingles. English.
7. Maaari ba kitang kunan ng larawan?
7. May I take your picture?
8. Ipagpaumanhin po ninyo, hindi 8. Sorry, it wasn't intentional ko po sinasadya.
9. Salamat po. 9. Thank you.
5
Ya Magindumohuma na Bida
1.
2.
3.
Awek amu.
Awem na.
Itti 15 teko.
1.
2.
3.
Diak ammo.
Bay-amon.
Adda kenka.
4. Iyak na sangaw. 4. Siakton.
5. E yak na. 5. Mapariakon.
6. E ka bit sin. 6. Umayka man ditoy.
7. Mangatad ka bit ta Koka Kola. 7. Ikkannak man iti coke.
8. Ukadam haen ya ruwang5n. 8. Ilukatmo man ta ridaw.
9. Ilitup mu. 9. Irikepmo ta tawa.
10. Magindag ka 15 bit. 10. Aggurayka bassit.
11. Maghulun kitan. 11. Makikuyugka kaniak.
12. Inya ya kahulumina? 12. Asino dayta kadduam?
13. Ammum hapa ya mayor ta isina na lugar?
13. Am-ammom ti mayor ti dayta a lugar?
14. Amuk am maitak. 14. Amok no makitak.
15. Anu papaw ya ngagan na? 15. Ania ti naganna?
1. Hindi ko alam. 1. I don't know.
2. Bayaan mo na. 2. Never mind.
3. Bahala kayo. 3. It's up to you.
4. Ako na. 4. I'll do it.
5. Aalis na ako. 5. I'll be going now.
6. Halika rito. 6. Come here.
7. Dalhan mo ako ng 'coke'. 7. Bring me a coke.
8. Buksan mo ang pinto. 8. Open the door.
9. Isara mo ang bintana. 9. Close the window.
10. Sandali lang. 10. Please wait a moment.
11. Sumama kayo sa akin. 11. Come with me.
12. Sino ang kasama mo? 12. Who is your companion?
13. Silala mo ba ang alkalde lugar na iyon?
sa 13. Do you know the mayor that place?
14. Hilala ko siya sa mukha. 14. I know him by sight.
15. Ano ang pangalan niya? 15. What is his name?
of
16. Awek manonot. Naliwatan kun.
4
16. Diak malagipen. Nalipatakon.
17. Awek madmu. 17. Diak maawatan.
18. Anu yan? 18. Ania daytoy?
19. Anu yana? 19. Ania dayta?
20. Anu yen? 20. Ania daydiay?
21. Inya makalapis ta isina? 21. Akin lapis dayta?
22. Kinu? 22. Kaano? Inya? Asino? Inya makRkwa? Akinkukua?
23. Haden? 23. Adinno? Te anu? Apay? Umanu? Rasano?
24. Anu ya kabakkan na? 24. Apay nga saan.
25. A pidwam bit ay ya inuhohug men.
25. Pangngaasim ta ul temman.
26. Mabalin de am hulonam5K? 26. Mabalin nga kuyugennak?
27. Itta de sinsilyom? 27. Adda sinsilyom? Avian hud ta sinsilyon?
28. Magapuradu yak. MaagaggntEk.
28. Sige. Agap-apuraak ngamin.
8
16. Hindi ko matandaan. Nakalimutan ko na.
17. Hindi ko maunawaan.
18. Ano ito?
19. Ano iyan?
16. I don't remember./ I have forgotten.
17. I do not understand.
le. What is this? 19. What is that?
20. Ano iyon? 20. What is that yonder?
21. Kaninong lapis iyan? 21. Whose pencil is that?
22. Kailan? 22. When? Sino? Who? Kanino? Whose?
23. Saan? Bakit?
23. Where? why?
Papaano? How?
24. Bakit hindi? 24. Why not?
25. Pakiulit mo nga ang iyong sinabi?
25. Please repeat what you said.
26. Maaari bang samahan mo ako? 26. Would you please accompany me?
27. May barya ka ba? 27. Do you have small change?
28. Nagmamadali ako! 28. I'm in a hurry.
9
10
Bida Para Magpasyar
Bida Para Familya
Magmaganud na Uhohug
11
Bida Para Magpasyar
1. Taga anu ka hud ta idi? 1. Taga-ano ka a sigud?
2. Had agyanam ta ayanin? 2. Paggigianam itan?
3. Had nagafum ta ayanin? 3, Naggappuam itan?
4. Anu ya masapul mu? 4. Ania ti mabalin nga maipaayko kenka?
5. Magpasyarak la ay. 5. Agpassiarak laeng.
6. Kadadatang mu la? 6. Kasangsangpetmo?
7. On, kadadatang ku ia ta karabi nagafu ta Tuguegarao.
7. Wen, kasangsangpetko laeng idi kalman a naggapu idiay Tuguegarao.
12
1. Taga saan po ba kayong talaga?
1. Where are you from originally?
2. Saan kayo nakatira ngayon? 2. Where are you staying now?
3. Saan kayo galing ngayon? 3. Where did you just come from?
4. Ano'ng maitutulong ko sa inyo?
4. What can I do for you?
5. Dumadalaw lang ako. 5. I just came to visit.
6. Kararating mo lang ba? 6. Have you just arrived?
7. 0o, kararating ko lang kahapon mula sa Tuguegarao.
7. Yes, I came just yesterday from Tuguegarao.
13
Bida Para Familva
1. IttI 1; de i claim? 1. Sibibiag pay laeng kadi ni tatangmo?
2. On ay, anal i hiniken ya 2. Wen, ngem ni Nanang ket natay idi nasi to takdayen sina napalabas a tawen. darun.
3. Piga kam 15 magkakabigis? 3. Mano kayo nga agkakabsat?
4. Walu kami la. 4. Walo kami amin.
5. Iko de ya kadakalin? 5. Sika ti inauna?
6. Bakkan, iyak ya kaozyanan da. 6. Saan, siak ti inaudi.
7. Piga ya datum? 7. Mano ti tawenmo?
8. Ittan atawrim? 8. Adda asawamon?
9. Itta Bnak mu? 9. Adda annakmon?
10. On, ittan lima. 10. Wen, adda liman.
11. Duwa ya babbay a tallu 11. Dua ti babbai ken tallo ya lalaki. ti lallaki.
14
1. Buhay pa ba ang tatay mo? 1. Is your father still living?
2. Oo, pero namatay na ang 2. Yes, but my mother died last nanay ko noong isang taon. year.
3. Ilan kayong magkakapatid?
3 How many brothers and sisters do you have?
4. Walo kaming magkakapatid.
4. There are eight children in our family.
5. Kayo ba ang panganay? 5. Are you the eldest?
6. Hindi, ako ang bunso. 6. No, I am the youngest.
7. Ilan taon na kayo? 7 How old are you?
8. May asawa ba kayo? 8. Do you have a wife?
9. May mga anak na ba kayo? 9. Do you have children?
10. Oo, mayroon na akong limang 10. Yes, I have five children. anak.
11. Dalawang babae at tatlong 11. Two are girls and three are lalaki. boys.
15
Magmaganud na Uhohug
ama, dama ama ama father
ina, hina ina ina mother
anal; anak anak offspring son, daughter
atawa asawa asawa husband, wife
balu balo balo widower, widow
ayayatgn ken kaayan-ayat nobya fiancee
kabagis kabsat kapatid brother, sister
buriak buridek bunso youngest
kadakalin in-inauna panganay oldest
kako, May apo nuno grandparent
ifuk apoko apo grandchild
ute, anti uliteg,ikit, anti tiyuhin, tiyahin uncle, aunt
panganakan kaanakan pamangkin nephew, niece
kasinsin kasinsin pinsan first cousin
16 •
katahungan
katugangan
biyanan parent-in-law
kayung
kayong
bayaw
brother-in-law
ipag
ipag
hipag sister-in-law
manuhing manugang manugang son, daughter- in-law
kabagyin kahulun ku
magkakalugarin
kofun
katapil
tolay
lalaki
babbay
abbing
babagu
balatang
laklakay, bakbaket
kabagyan
kailian
gayyem
kabusor
tao
lalaki
babai
ubing
baro
balasang
lakay baket
(mga)kamag-anak relative(s)
kababayan
townmate
kaibigan
friend
kaaway enemy
tao person
lalaki
male
babae
female
bate child
binata young man (unmarried)
dalaga young woman (unmarried)
matandang old man, lalaki, babae old woman
17
18
Bida Para Magtakit
Kamkameng na Bari tam
19
Bida Para Maqtakit
1. Madi ya gawgawayan na. 1. Madi ti rikriknaena.
2. Matakit. 2. Masakit.
3. Magpaita ka ta doktor. 3. Agpakitaka iti doktor.
4. Had agyan na doktor? 4. Ayan ti doktor?
5. Anu hud ya mar iknam? 5. Ania ti rikriknaem?
6. Matakit ya uluk. 6. Nasakit ti ulok.
7. Nagadwa yak ta hiklam en. 7. Nagshrwaak idi rabii.
8. Maulawak yAga mapatu ya barik.
8. Maululawak ken aggurgur igorak.
9. Mangulikugak. 9. Addan sa malariak.
10. Indiksyonan ta ka. 10. Indiksionan daka.
11. Tumaram ye-yan na uru
11. Tomarem daytoy agas kada ta kada tangngan na araw. tumenga ti aldaw.
20
1. Masama ang kanyang pak iramdam.
2. May sakit siya.
3. Pumunta ka sa manggagamot.
4. Saan ako tatawag ng manggagamot?
5. Ano ang iyong nararamdaman?
6. Masakit ang aking ulo.
7. Nagsuka ako kagabi. •
8. Nahihilo ako at may lagnat.
9. May malaria yata ako.
10. Iiniksyunan kita.
11. Inumin ninyo ang gamut na ito tuwing tanghali.
1. He doesn't feel well.
2. He is sick.
3. Go to the doctor
4. Where can I find a doctor?
5. Tell me how you feel.
6. I have a headache.
7. I vomited last night.
8. I feel dizzy and have a fever.
9. I think I have malaria.
10. I will give you a shot.
11. Take this medicine every day at noon.
21
Kamkamenq na Bari Tam
lahunugan takkiag bisig arm
addag bukot likod back
ban bagi katawan body
tulang tulang buto bone
simid timid baba chin
rading barukong dibdib chest
bangbang lapayag tainga ear
siku siko siko elbow
mata mata mata eye
mukat rupa mukha face
guramay ramay daliri finger
takki saka paa feet
mukat muging noo forehead
huk buck buhok hair (head)
kamat ima kamay hand
futu puso puso heart
tud tumeng tuhod knee
22
uffu hita luppo leg, upper
katag gurong binti leg, lower
agal dalem atay liver
simuk ngiwat bibig mouth
lu kuko kuko nail
lig tengnged leeg . neck
igung agong ilong nose
to-gang paragpag tadyang rib
abaga abaga balikat shoulder
sirat tiyan tiyan stomach
ngipan ngipen ngipin teeth
hul karabukob lalamunan throat
amindarakal tangan hinlalaki thumb
amindarakal tangan ti saka daliri ng paa toe na takki
hila dila dila tongue
23
24
Bida Para Magadal to Agsitang
Bida Para Magturat
25
Para MaqBdal ta Agsitanq
1. Amum de magtagalog? 1. Ammom ti agtagalog?
2. Naawatan ku ta assang ammi 2. Maawatak bassit ngem awek amu iuhohug. diak ammo nga isao.
3. Assang 13 ya meuhohug ku. 3. Bassit laeng ti maisaok.
4. Anu ya , ta uhohug muy? 4. Ania ti iti saoyo.
5. Ammum halS ibarbUr kin? 5. Maawatam ti ibagbagak? •
6. Awek maamu. 6. Diak maawatan.
7. Pidwam haen. 7. Ulitemman.
8. Tagta-dayam maguhohug. 8. In-innayadem kadi ti agsao.
9. Malalaki ka maginggles.
9. Naglaingka nga agsao ti English.
10. Awena gustu na pagbidak.
10. Saan nga kusto ti panagsaok.
26
1. Marunong ba kayong magsalita ng Tagalog?
2. Nauunawaan ko po ng kaunti ngunit hindi ako makapagsalita.
3. Nakakapagsalita ako ng kaunti.
4. Ano ang sa inyong salita?
5. Nauunawaan mo ba ang aking sinasabi?
6. Hindi ko po nauunawaan.
7. Pakiulit mo nga.
8. Magsalita kayo ng marahan.
9. Mahusay kayong magsalita ng Ingles.
10. Hindi maayos ang aking pagsasalita.
1. Do you know how to speak Pilipino?
2. I understand a little but I don't know how to speak it.
3. I speak it a little.
4. How do you say in your language?
5. Do you understand what I am saying?
6 I don't understand.
7. Please repeat that.
8. Speak more slowly.
9. You speak English well.
10. My speech is not grammatical.
27
Bida Para Maciturak
1. Tubbatan ku bit ya balpen mina, pangam la.
2. Magsuratak sangaw to hinaken.
3. Maapag ku ya papel, ikid na selyo, ikid na sobre.
4. Isurat mu sin ya ngagam.
5. Ibusom bit ya stint kin.
6. GumAtang&k haen to duwa na sagpapesuk na selyo ikid na tlkday la na sagsasenta en.
I. Bulodekman ti penmo iti apagbiit.
2. Agsuratakto ken ni Nanang.
3. Masapulko iti papel, selyo ken sobre.
4. Isuratmo ditoy ti nag anmo.
5. Pakibusonmo daytoy suratko.
6. Gumatangak man ti dua nga selyo nga sagpipiso ken maysa nga sagsesenta.
7. Hid agyin na pagtelegrialin 7. Ayan ti pagtelegramaan
sin?
ditoy?
2 8
1. Pahiram nga po ng 'ballpen' ninyo sandali.
2. Magpapadala ako ng sulat sa nanay ko.
3. Kailangan ko ng papal, selyo, at sobre.
4. Lumagda kayo rito.
5. Dalhin ninyo ang sulat na ito sa koreo.
6. Pagbilhan mo ako ng dalawang selyong tigpipiso at isang selyong tigsisisenta sentimo.
1. May I borrow your pen for a moment?
2. I will send a letter to my mother.
3. I need paper, stamps and an envelope.
4. Sign your name here.
5. Take this letter to the post office.
6. Sell me two one peso stamps and one 60 centavo stamp.
7. Saan kami maaaring magpadala ng telegrama?
7. Where can we send a telegram?
29
30
Bida to Pagkakin
Ngagin na Makin
Bida Para Maggiting
31
Bida to Pagkakan
1. MabisinRk anna makalnumak.
2. Mangan kitanan.
3. Mangln ka 1R, awem mamat.
4. Masingat ya sidan tam in anna medyo mama-gatNn
5. Mangalap ka para.
6. Nabasugak na.
7. Makiinumak bit.
1. Mabisinak ken maka-inumak.
2. Mangan tayon.
3. Manganka laeng a. Dika agbabain.
4. Naimas ti sinda tayo ken medyo nagasang.
5. Mangalaka pay.
6. Ruston. Nabsugakon.
7. Makiinumak man bassit.
32
The Meal
1. Nagugutom at nauuhaw ako. 1. I am hungry and thirsty.
2. Kumain na tayo. 2. Let's eat now.
3. Kumain kayong mabuti; huwag kayong mahihiya.
4. Masarap at maanghang-anghang ang pagkaing ito.
5. Kumuha pa kayo.
6. Ayaw ko na, busog na ako.
7. Pahingi nga po ng inumin.
3. Eat well, don't be shy.
4. It's delicious and a little peppery.
5. Take some more.
6. I can't, I'm full.
7. Give me a drink of water, please.
33
Meagan na Makan
apapet paria ampalaya ampalaya rabung na bayug r abong labong bamboo shoots susup sabunganay puso ng saging banana blossom antak utong sitao, sitaw beans--long balatung balatong monggo, balatong beans--mongo repor iyo repolyo repolyo cabbage kahoy kahoy kamoteng-kahoy cassava mait mais mais corn tarong tarong talong eggplant biwang bawang bawang garlic Ilya Jaya luya ginger saluyut sa luyot okra okra
lasuna lasona sibuyas onion pitsay petsay petsay pechay sili sili siling pula red pepper tabungaw tabungaw upo squash--white karubasa karabasa kalabasa squash--yellow kamosi kamoti kamoteng-bag ing sweet potato
kamlsit kamatis kamatis tomato anuna atis atis atis abokado aboc ado abokado avocado
34
dupat anyog kakaruy5n alug bay5bat kalamansi nangka mangga kahel kaplya pinya lubban kayanitu
bils5g na b5ka bilsig na manok agama/kappi binisag ik5n bilsag na patu bils5g na bahuy
kafe tya gatas asin asukar
saba niog naganus a niog bayabas kalamansi alangka mangga sangk is papaya pinya lukban kaimito
karne ti baka karne ti manok rasa pindang ikan, lames pato karne ti baboy
kapi itsa gatas asin asukar
saging niyog buko, mura bayabas kalamansi nangka mangga dalanghita papaya pinya suha kaimito, kaymito
Karns
karneng baka karneng manok alimasag daing isda karneng pato karneng baboy
Sari-sari
kape tsa, tsaa gatas asin asukal
banana coconut coconut--young guava kalamansi jackfruit mango orange papaya pineapple pome lo star-apple
beef chicken crab dried fish fish duck pork
coffee tea milk salt sugar
35
Piga ya takday ta inyerda kiden?
1.
Mangina yana. Awena la panaw mabalin ta azinam?
2.
Malogon na yan. 3.
Piga ya ikayat mu hud? 4.
Daggam la ta assang. 5.
Mabalin ta lima pesuk? 6.
Aran, piga hud na inyerda? 7.
Dading ikayat mu gumatang 8.
Bida ta Paqqatang
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Nayonam pay bassit.
Mabalin iti lima a pisos?
Sige, mano nga yarda ti kayatmo?
Ading, Manang, gumatangka ta basket. iti basket.
9. Inya nagpadday? 9. Asino ti nagaramid?
10. Pinadday ku ay, padday
10. Inaramidko. na lima. Inaramid ti ima.
11. Inya nakkamum magpadday 11. Sadino ti nagadalam nga ta basket? nagaramid ti basket?
12..1 hinak, intu ya nangituldu 12. Ni Nanang. Isu ti teyak. nangisuro kaniak.
Mano ti sangayarda kadaytoy?
Nagngina daytanl. Dila mabalin nga kissayam?
Nalaka daytan.
Mano ti kayatmo aya?
36
1. magkano ang isang yarda ng telang ito.
2. Ang mahal naman. Maaari bang tumawad?
3. Napakamura na ito.
4. Magkano ang gusto mo?
Buyer and Seller
1. Bow much is a yard of this cloth?
2. Thatis expensive. Can't you give a discount?
3. It's very inexpensive as it is.
4. Bow much would you want to
5. Dagdagan mo pa ng kaunti.
pay for it?
5. Offer a bit more.
6. Ibibigay mo ba ng limang piso? 6. Can you give it for P5.00?
7. Sige. hang yarda ang kukunin mo.
7. Bow many yards do you want?
8. Ale, gusto ba ninyong bumili ng basket?
8. Ma'am, would you like to buy a basket?
9. Sino ang gumawa niyan. 9. Who made it?
10. Ako po. Gawa po ito sa kamay. 1 O. I made it myself. It's handmade.
11. Saan ka natutong gumawa ng basket?
11. Mere did you learn how to make baskets?
12. Tinuruan po ako ng nanay ko. 1 2. My mother taught me.
37
38
Bida Para Maglugan
Bida Para Mangituldu to Dalin
Bida Para Tyempo na Kaudin
39
Bida para Maglugan
1. Iyak ya mangagtu Afu, ta agtumina.
2. Awem na, te ittan ya nangagtu en.
3. Isirak mu ya takday te agtun ku.
4. Piga ngamin ya pagpagak?
5. Kuga nafulot na yana. Atadan ta ka 1a ta appata pesuk.
6. E ka ta Ilocos?
7. On, anu ya paglugAnan ku umange ten?
8. Ye-yan na lugan ya pagluganam.
9. Dagdagamak.
10. Had agyan na pagluganan umange ta Santa Mariya?
11. Yo ten ammi mapmappya am magtresikel ka.
12. Kasano ya kabayag mu magtugut am e ka ta Baguio?
1. Siakon ti mangkarga dayta kargam, Apo.
2. Bay-amon, addan ti mangkarga.
3. Ibatim ta maysa ta awitek.
4. Mano amin ti pagbayadko?
5. Napalalo unay daytan. Ikkanka laeng iti uppat nga pisos.
6. Mapanka idiay Ilocos?
7. Wen, ania ti pagluganak nga mapan idiay.
8. Dayta nga lugan ti pagluganam.
9. Surotennak.
10. Ayan ti pagluganan nga mapan idiay Santa Maria?
11. Idiay, ngem nasaysayaat no agtraysikelka.
12. Kasano ti kabayagna iti panagbiahe nga mapan idiay Baguio?
40
A Trip
1. Mama, ako na ang magdadala. 1. Sir, I will carry. O.K.
2. Huwag na, may magdadala na.
2. Nevermind, someone is doing it already.
3. Iwan mo ang isang iyan at 3. Leave that one; I will carry ako na ang magdadala. it.
4. Magkano ang sisingilin mo sa 4. How much will you charge for lahat ng ito? all this?
5. Ang mahal naman! Apat na 5. That's too much. I will give piso na lang. four pesos only.
6. Pupunta ba kayo sa Ilokos? 6. Are you going to Ilocos?
7. Oo, ano ang aking sasakyan 7. Yes, what do I take to get papunta roon. there?
8. Sumakay kayo sa bus na iyon. 8. You take that bus.
9. Sumunod kayo sa akin. 10. Saan ang sakayan patungo
sa Santa Maria. 11. Sa dako roon, pero mabuti
pa ay sumakay kayo sa traysikel.
12. Gaano katagal ang biyahe papunta sa Baguio?
9. Follow me. 10. Where do I get the jeep to
Santa Maria? 11. Over there, but it's better
to take a tricycle.
12. How long is the trip to Baguio?
41
13. Magge walu na oras.
14. Magbalon kitam?
15. Had sin pagdissagam?
16. Maglugan Icarian, to ikargak ya agtun muy ta utun na
iip.
17. Piga ya piletik anna agtukin?
18. Ye ta dapunina ya pagdissagan ku.
13. Dandani walo nga oras.
14. Agbalon tayo?
15. Sadino ti pagdissaagam?
16. Aglugan kayon. Ikargak ti kargayo dita rabaw ti jeep.
17. Mano ti pletek kuntudo daytoy kargak?
18. Dita merkado'ti pagdissaagak.
42
13. Mga walong oras siguro. 13. Eight hours, more or less.
14. Magbabaon ba tayo?
15. Saan kayo bababa?
16. Sakay na. Ilalagay ko ang kargada ninyo sa ibabaw ng dyip.
17. Magkano ang aking pasahe pati kargada?
18. Bababa ako sa palengke.
14. Should we take something to eat on the way?
15. Where will you get off?
16. Get on. I will put your cargo on top of the jeep.
17. How much is the fare for myself and the cargo?
18. I'll get off at the market.
43
Bida Para Manqitultu ta Dalan
1. Magdulot ka 18 yo ten.
2. Magpaziwanan ka ta nagsulin na kalsada ina.
3. Magpazimigi ka ta labes na rantay.
4. Had agyan ni damam ikid ni hinam?
5. Ya bali en ta talekud na simbaanen a yen ya bali ni ute.
6. Gimon kam ten.
7. Dumagut kam sin.
1. Agderetsoka laeng dita.
2. Agpakanawanka dita nagsulian ti kalsada.
3. Agpakanigidka kalpasan ti rangtay.
4. Ayan ni Tatangmo ken ni Nanangmo?
5. Ti balay iti likudan ti simbaan ket balay ni uliteg.
6. Sumang-at kayo idiay.
7. Sumalog kayo ditoy.
8. Magimmang kam ta nagsulin na kalsida en.
8. Agsardeng kayo dita nagsulian ti kalsada.
9. Magdissagak ta isin. 9. Agdissaagak ditoyen.
44
Directions
1. Dumeretso lang ho kayo. 1. Go straight ahead.
2. Kumanan kayo sa kanto. 2. Turn right at the corner.
3. Kumaliwa kayo pagkalampas ng tulay.
3. Turn left after the bridge.
4. Nasaan ang tatay at nanay mo? 4. Where is your father and mother?
5. Ang bahay sa likod ng simbahan ay sa aking tiyo.
5. The house behind the church is my uncle's.
6. Umakyat kayo. 6. Climb up there.
7. Bumaba kayo. 7. Come down here.
8. Para ho sa kanto. 8. Stop at the corner.
9. Bababa na ako rito. 9. I will get off here.
45
Bida Para Tyempo na Kaud5n
1. Mappya hapa te awenan magudan. 1. Mappya hapa te magimming ya ud5n.
2. Map5tu te darun na. 2.
3. Masanaw. 3.
4. Mapadd5d te itt5 ya kawan 4.
ta iten CagayNn.
5. P5ke mafuyak.ya kals5da 5. en te kaudan na/te agirid na.
6. Masikan ya udAnen ta karabi. 6.
7. Nahukalak ta pagdalak na en 7. ta hiklamen.
8. Map5tu ta isin ammi masanaw 8. ta iten Baguio.
Nasayaat ta saanen nga agtudtudo.
Nakapudpudot ta kalgaw ngaminen.
Nag lammin.
Naka-angangin ta adda ngamin bagyo idiay Cagayan.
Nakapitpitak ti kalsada ita nga panagtutudo.
Nagtudo ti napigsa idi kalman.
Nakariingak gapu iti gurruod idi rabii.
Napudot ditoy ngem nalamiis idiay Baguio.
46
Weather
1. Mabuti at hindi na umuulan. 1. It's good that it's no longer raining.
2. Napakainit dahil tag-init na. 2. It is hot because it's dry season.
3. Maginaw. 3. It is cold.
4. Mahangin dahil may bagyo sa 4. It is windy because Cagayan. there's a typhoon in Cagayan.
5. Ang daan ay maputik dahil 5. The road is very muddy because tag-ulan. it's rainy season.
6. Umulan ng napakalakas kahapon. 6. It rained very hard yesterday.
7. Nagising ako dahil sa kulog 7. The thunder woke me up last kagabi. night.
8. Mainit dito pero maginaw sa 8. It is hot here but it is cold Baguio. in Baguio.
47
AGTA I LO K A NO MAGTAYUK A GTAK ttP MAGTUDTUD AGTUGAW BAKK AN /AWAN SAAN IYAK S/AK
48
Bida Para Mangituldu to Magbasa
Ngagan na Magindumahuma na Ayam
49
Bida Para Pangituldu ta Magbasa
1. Dangagan muy bit polu. 1. Denggenyo nga umuna.
2. Dangagan muy ta mappya. 2. Denggenyo nga nalaing.
3. Tabbagan muy ya saludsudin. 3. Sungbatanyo ti saludsud.
4. Pasikanam mangatsa, 4. Pigsaanyo ti agbasa.
5. Nonot muy ya magbasa. 5. Dayta matayo ti pagbasayo.
6. Bastin muy naman sangaw 6. Adalenyonto manen.
7. MagdAmagak te tabbagan muy.
7. Agsaludsodak ket sungbatanyo.
8. Magtayuk kan. 8. Tumakder kayo.
9. Magtuttud kan. 9. Agtugaw kayo.
10. Ita-gay muy ya lima muy. am amu muy tabbag na.
10. Itayagyo ti imayo no ammoyo ti sungbatna.
11. Pasikanam ya maguhohug te awemi ka madangag.
11. Pigsaam ti agsao. Saan daka nga mangngeg.
12. Ispot/Mappya. 12. Nasayaat.
13. Gustu yana. 13. Kusto dayta.
14. Madi/Bakkan. 14. Saan nga kusto.
50
1. Makinig muna kayo. 1. Listen first.
2. Makinig kayong mabuti. 2. Listen carefully.
0 3. Sagutin (ninyo) ang tanong. 3. Answer the question.
4. Basahin (ninyo) ng malakas. 4. Read aloud.
5. Basahin (ninyo) ng tahimik. 5. Read silently.
6. Pag-aralan ninyo itong muli. 6. Study it again.
7. Magtatanong ako, sagutin 7. I'll ask a question,
n inyo. you answer.
8. Tumayo ka. 8. Stand up.
9. Maupo ka. 9. Sit down.
10. Itaas ninyo ang inyong kamay 10. Raise your hand if you kung alam ninyo ang sagot. know the answer.
11. Lakasan mo. Hindi namin mar inig.
12. Magaling.
13. Tama.
14. Mali.
11. Speak louder. We can't hear you.
12. Good.
13. Right.
14. Wrong.
51
Ngagan na Magindumohuma na Ayam Animals
5nwang nuang kalabaw carabao kitEw pusa pusa cat piyak piek sisiw chick manuk manok manok chicken bEka baka baka cow
buwaya, lamag buwaya buwaya crocodile, alligator
ugta ugsa usa deer atu aso aso dog
tokkak tukak palaka frog tokayak bayyek uluulo tadpole alalika alibut tuko gecko gEnsu ganso gansa goose
upa upa inahing manok hen kabEyu kabalyo kabayo horse basikaw alutiit, banyas butiki lizard ugaw sunggo matsing, unggoy monkey balakad utut daga mouse, rat bahuy baboy baboy pig 151ong/kawitan kawitan tandang rooster ulag uleg ahas snake daggi pagong pagong turtle
52
taggam kalaba talobag
lomlom sura/ubobang kagimay kimi kurlyiit fotoy alislisang asimal ulmug langaw durun
kuto ilak lomlom
alawlawa anay alikivwad
kuton uyukan barrairong
kulibangbang igges gayaman ipes kuryat simot-simot kulalanti timel ulmog ng ilaw dudon
kuto, lis -a lamok sinan kulibang-
bang lawwa anay igges
langgam bubuyog salagubang,
twang paru-paro higad algpihan ipis kuliglig tutubi alitaptap pulgas hanip langaw balang,
tipaklong kuto lamok gamu-gamu
gagamba anay uod, bulati
Insects ant bee beetle
butterfly caterpillar centipede cockroach cricket dragonfly firefly flea chicken flea fly grasshopper
louse, lice mosquito moth
spider termite Worm
53
54
Uhohug Para Oras ikid na Ariw
Ariw ikid na Hiklam
Uhohug Para Nagbiring
Ngagin na Pink
55
Bida Para Oras
1. Anu nga oras ya miting tam?
2. Alas nwebe ta 1515kw.at. Ala una ta furab. Alas dos trenta ta furab. Alas kwatro kwarenta singku ta furab.
3. Mabayag para de?
4. Anu ya oras?
5. Naladaw kan.
1. Ania nga oras ti miting tayo?
2. Alas nueve iti bigat. Ala una iti malem. Alas dos treinta iti malem. Alas kuatro kuarenta isingko iti malem.
3. Mabayag pay?
4. Ania ti orasen?
5. Naladawkan.
Liggu Dominggo
Lunis Lunes
Martis Martes
Merkolis Mierkoles
Kwebis Huwebes
Byernis Biernes
S3badu Sabado
56
1. Anong oras magsisimula ang pulong.
2. Alas nuebe ng umaga. Ala-una ng hapon. Alas-dos medya ng hapon. Alas kwatro-kwarenta'y singko rig hapon.
3. Matatagalan pa ba?
4. Anong oras na?
5. Huli na kayo.
1. What time does the meeting start?
2. Nine in the morning. 1:00 in the afternoon At 2:30 pm. At 4:45 pm.
3. Will it be a long time yet?
4: tat is the time?
5. You're late.
Linggo Sunday
Lunes Monday
Martes Tuesday
Miyerkoles Wednesday
Huebes Thursday
Hiyernes Friday
Sabado Saturday
57
Araw ikid na Hiklam
1. araw, hiklam
1. aldaw, rabii
2. arawin, 2. ita nga aldaw, hiklamin rabii
3. karAbi, hiklamen 3. idi kalman, rabii
4. lakwat, hiklam ta 15kwat
5. ta tAkdayen sins ahAw
6. marimat
7. sardam
8. tangngan na hiklam
9. magk5rk5rawEn
10. 151akw5t
11. tangngan na araw
12. fur5b
13. lalammad na bil5g
4. inton bigat, rabii no bigat
5. idi naminsan nga aldaw
6. sumipnget
7. sardam
8. tengnga ti rabii
9. parbangon
10. agsapa
11. tengnga ti aldaw, agmatuon
12. malem
13. panaglennek ti init
58
1. araw, gabi 1. day, night
2. ngayon, mamayang gabi
2. today, tonight
3. kahapon, kagabi 3. yesterday, last night
4. bukas, bukas ng gabi 4. tomorrow, tomorrow night
5. kamakalawa 5. day before yesterday
6. agaw-dilim 6. twilight
7. pagkalipas ng dilim 7. after dark
8. hating-gabi 8. midnight
9. madaling-araw 9. dawn
10. umaga 10. morning
11. tanghali 11. noon
12. hapon 12. afternoon
13. paglubog ng araw 13. sunset
59
1. ayanen la
1. itay laeng 2. 1515-wat in 2. itay bigat
3. furabin 3. inton malem
4. ayanin
4. itan 5, sangaw to magan5nwan
5. madamdama
1. tangagaw
1. maysa nga aldaw
2. taliggwan 2. maysa a lawas
3. tahulan 3. makabulan
4. tadarun 4. makatawen 5. ardw
5. aldaw 6. hiklam
6. rabii
1. Itta halS sangaw ya ah5w na 2. kinanghahaw
3. nagpasa en sina na darun
4. darunin yan 5. dadayuman na darunin
1. addanto laeng ti aldaw 2. kada-aldaw 3. itay napan, napalabas a
tawen 4. ita nga tawen 5. inton umay nga tawen
60
Time 1. kanina 1. a while ago 2. ngayOn umaga 2. this morning 3. ngayon hapon 3. this afternoon 4. ngayon 4. now
5. mamaya 5. later
1. isang araw 1. one day 2. isang linggo 2. one week 3. isang buwan 3. one month 4. isang taon 4. one year 5. araw 5. day time 6. gabi 6. night time
1. 1. someday balang-araw 2. araw-araw 2. every day 3. nakaraan taon 3. last year
4. ngayon taong ito 4. this year 5. sa susunod na taon 5. next year
61
Para Magbilang takday _ maysa isa 1
duwa dua dalawa 2
tallu tallo tatlo 3 appat uppat apat 4
lima lima lima 5
annam innem anim 6 pitu pito pito 7
walu walo walo 8
siyam siam siyi'm 9 mafulu sangapulo sampu 10
dw5 fulu duapulo dalawampu 20
tallu fulu tallopulo tatlumpu 30
appata fulu uppat a pulp apatnapu 40
lima fulu limapulo limampu 50
annama fulu innem a pulp animnapu 60
pitu fulu pitopulo pitumpu 70
walu fulu walopulo walumpu 80
silima fulu siam a pulp siyamnapu 90
magatut sangagasut isang daan 100
maribu sangaribo isang libo 1000
62
mapolu
mekaduwa
mekatallu
mekapplat
mittan
mamidwa
maillu
mamemp3t
mameng lima
sigida
tagmittan
kankrun
umuna
maikadua
maikatlo
maikapat
maminsan
mamindua
mamitlo
mamimpat
maminlima
masansan
sagpaminsan
kanayon
una
ikalawa
ikatlo
ikapat, ikaapat
minsan
dalawang beses, ulit
tatlong beses, ulit
apat na beses, ulit
limang beses, ulit
madalas
bihira
malimit, palagi
first
second
third
fourth
once
twice
thrice
four times
five times
often, every day
seldom, only once
always, don't fail
63
Pirak
dyes dies
beyenti beinte
singkwenta singkuenta
pesuk pisos
uno beyenti uno bainte
uno singkwenta uno singkuenta
lima pesuk singko pesos, lima a pisos
64
diyes, dires sentimos
bente, bente sentimos
singkwenta, singkwenta sentimos
P .10
P .20
P .50
piso P1.00
uno beinte P1.20
uno singkwenta P1.50
limang piso P5.00
ten centavos
twenty centavos
fifty centavos
one peso
peso twenty
peso fifty
five pesos
65
