V.I.Lª-nin - Marxists

V« s¶n tÊt c¶ çc n−íc, ®oµn kÕt l¹i!

V.I.Lª-nin

Toµn tËp

27

V.I.Lª-nin

Toµn tËp

27

Th¸ng T¸m 1915 - th¸ng S¸u 1916

Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi - 2005

Nh÷ng t¸c phÈm cña V.I.Lª-nin trong tËp nµy in theo b¶n dÞch cña Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi

© Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, 1980 10102−204

Л 474−81 0101020000 016(01)−80

Lêi Nhµ xuÊt b¶n

Kh¼ng ®Þnh chñ nghÜa M¸c − Lªnin vµ t− t−ëng Hå ChÝ Minh lµ nÒn t¶ng t− t−ëng vµ kim chØ nam hµnh ®éng lµ vÊn ®Ò cã tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi çch m¹ng ViÖt Nam; lµ b−íc ph¸t triÓn vÒ nhËn thøc vµ t− duy lý luËn cña §¶ng ta trong c«ng cuéc ®æi míi, quyÕt t©m x©y dùng ®Êt n−íc theo con ®−êng x· héi chñ nghÜa.

Nh÷ng thµnh tùu mäi mÆt do c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc mang l¹i trong nh÷ng n¨m qua thËt ®¸ng tr©n träng vµ khÝch lÖ, ®ång thêi ®ßi hái toµn §¶ng, toµn d©n ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu, ph¸t triÓn lý luËn çch m¹ng khoa häc cña chñ nghÜa M¸c − Lªnin ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®ang ®Æt ra trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc trong giai ®o¹n hiÖn nay.

Víi tinh thÇn ®ã, viÖc t×m hiÓu, nghiªn cøu cã hÖ thèng vµ vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng t− t−ëng, nh÷ng tinh hoa cña chñ nghÜa M¸c − Lªnin lµ v« cïng quan träng vµ cÊp thiÕt ®èi víi chóng ta hiÖn nay.

§¸p øng nhu cÇu häc tËp, nghiªn cøu lý luËn cña ®«ng ®¶o b¹n ®äc, ®Æc biÖt lµ cña çc nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, çc nhµ khoa häc, çc nhµ nghiªn cøu, gi¶ng viªn vµ sinh viªn çc tr−êng ®¹i häc, nh©n kû niÖm 135 n¨m ngµy sinh cña Vla®imia IlÝch Lªnin (22 - 4 - 1870 − 22 - 4 - 2005), Nhµ xuÊt b¶n ChÝnh trÞ quèc gia xuÊt b¶n Bé s¸ch quý V.I. Lªnin − Toµn tËp gåm 55 tËp vµ 2 tËp Tra cøu.

Bé s¸ch V.I. Lªnin − Toµn tËp ra m¾t b¹n ®äc lÇn nµy ®−îc xuÊt b¶n theo ®óng nguyªn b¶n cña Bé V.I. Lªnin − Toµn tËp, tiÕng ViÖt, do Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ Néi hîp t¸c víi Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸txc¬va, xuÊt b¶n vµo nh÷ng n¨m 70 − 80 thÕ kû XX.

* * *

TËp 27 nµy bao gåm nh÷ng t¸c phÈm cña Lªnin viÕt tõ

th¸ng T¸m 1915 ®Õn th¸ng S¸u 1916, ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng gay g¾t, quyÕt liÖt m©u thuÉn giai cÊp thêi kú ®Õ quèc chñ nghÜa, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n. ChØ ra tÝnh chÊt ¨n b¸m, thèi n¸t bëi sù ra ®êi çc tæ chøc ®éc quyÒn, sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu cña chñ nghÜa t− b¶n, Ng−êi kh¼ng ®Þnh: Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ ®ªm tr−íc cña çch m¹ng v« s¶n vµ kh¶ n¨ng tÊt yÕu çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¾ng lîi ë mét n−íc t− b¶n chñ nghÜa. Lªnin c−¬ng quyÕt chèng l¹i chñ nghÜa c¶i l−¬ng, xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c cña çc t− t−ëng gia t− s¶n, tiÓu t− s¶n; ®ång thêi chuÈn bÞ lý luËn cho çch m¹ng x· héi chñ nghÜa s¾p næ ra.

Çc t¸c phÈm trong tËp nµy, Lªnin tËp trung nghiªn cøu vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chiÕn tranh ®Õ quèc, ®−a ra nhiÖm vô ph¶i ®oµn kÕt l¹i çc lùc l−îng çch m¹ng trong §¶ng D©n chñ - x· héi trªn lËp tr−êng çch m¹ng cña quèc tÕ v« s¶n, chèng chñ nghÜa x· héi - s«vanh vµ ph¶n béi chñ nghÜa M¸c, t¨ng c−êng hoµ b×nh d©n chñ, më réng çc hµnh ®éng çch m¹ng cña quÇn chóng, coi vÊn ®Ò d©n téc thuéc ®Þa, liªn minh c«ng n«ng lµ bé phËn cña çch m¹ng x· héi chñ nghÜa.

Néi dung nh÷ng t¸c phÈm chÝnh trong tËp nµy ®−îc ph©n tÝch kh¸ toµn diÖn trong phÇn Lêi tùa in ë ®Çu s¸ch, do ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lªnin (Liªn X«) viÕt cho lÇn xuÊt b¶n b»ng tiÕng ViÖt.

PhÇn Phô lôc vµ çc B¶n chØ dÉn (víi nh÷ng sè trang t−¬ng øng cña phÇn néi dung trong tËp) ë cuèi s¸ch ®−îc tr×nh bµy hÕt søc khoa häc vµ chuÈn x¸c; ®©y lµ phÇn tra cøu rÊt bæ Ých, gãp phÇn lµm s¸ng tá nhiÒu vÊn ®Ò trong néi dung t¸c phÈm, gióp b¹n ®äc hiÓu s©u s¾c h¬n t− t−ëng cña V.I. Lªnin.

Chó thÝch cuèi trang b»ng dÊu (*) lµ cña V.I. Lªnin; chó thÝch b»ng ch÷ sè ArËp (1)) lµ cña ViÖn Nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c − Lªnin trùc thuéc Ban ChÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng Céng s¶n Liªn X« (tr−íc ®©y).

Hy väng Bé s¸ch sÏ lµ tµi liÖu nghiªn cøu vµ tham kh¶o bæ Ých cho b¹n ®äc.

Th¸ng 8 n¨m 2005 Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia

VII VIII Lêi tùa

Lêi tùa

TËp hai m−¬i b¶y trong V.I.Lª-nin Toµn tËp gåm çc t¸c phÈm viÕt tõ th¸ng T¸m 1915 ®Õn th¸ng S¸u 1916, thêi kú quyÕt liÖt nhÊt cña cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa 1914 - 1918.

Cuéc chiÕn tranh nµy lµ sù tiÕp tôc cña chÝnh trÞ cña çc n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa b»ng thñ ®o¹n kh¸c, thñ ®o¹n b¹o lùc; chñ nghÜa ®Õ quèc ®· s¶n sinh ra cuéc chiÕn tranh nµy, vµ ng−îc l¹i, cuéc chiÕn tranh nµy l¹i lµm cho tÊt c¶ nh÷ng m©u thuÉn cña chñ nghÜa ®Õ quèc t¨ng lªn vµ trë nªn cùc kú gay g¾t. Lîi Ých cña cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n ®ßi hái ph¶i ph©n tÝch b¶n chÊt kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc; nÕu kh«ng th× kh«ng thÓ l·nh ®¹o ®óng ®¾n phong trµo çch m¹ng, kh«ng thÓ ®Êu tranh cã kÕt qu¶ chèng l¹i hÖ t− t−ëng cña thÕ lùc ph¶n ®éng ®Õ quèc chñ nghÜa vµ chèng l¹i chÝnh s¸ch tho¶ hiÖp cña ph¸i c¶i l−¬ng.

ViÖc nghiªn cøu chñ nghÜa ®Õ quèc lµ träng t©m c«ng t¸c lý luËn cña Lª-nin trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt. Tõ l©u tr−íc khi chiÕn tranh næ ra, trong çc t¸c phÈm cña m×nh Lª-nin ®· nªu lªn nh÷ng hiÖn t−îng míi trong sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n. Tromg çc t¸c phÈm viÕt vµo nh÷ng n¨m 1915 - 1916, ®· ®−îc ®¨ng trong b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, trong t¹p chÝ "Ng−êi céng

s¶n" vµ trong t¹p chÝ "Vorbote" ("Ng−êi tiªn khu"), c¬ quan ng«n luËn cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van, vµ cã in trong tËp nµy, Lª-nin nªu lªn nhËn ®Þnh vÒ nh÷ng hiÖn t−îng riªng cña chñ nghÜa ®Õ quèc, lµm s¸ng tá cuéc ®Êu tranh giµnh thÞ tr−êng, chÝnh s¸ch thuéc ®Þa, sù ¸p bøc çc d©n téc trªn thÕ giíi cña mét dóm c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa, t×nh tr¹ng çc m©u thuÉn giai cÊp trë nªn ngµy cµng gay g¾t, vµ Ng−êi chøng minh r»ng nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó qu¸ ®é b»ng çch m¹ng lªn chñ nghÜa x· héi ®· chÝn muåi.

Lª-nin ®· nghiªn cøu mét çch toµn diÖn chñ nghÜa ®Õ quèc trong cuèn "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n", mét t¸c phÈm cã tÝnh chÊt kinh ®iÓn cña Ng−êi, t¸c phÈm nµy lµ kÕt qu¶ cña mét sù nç lùc lín lao vµ c¨ng th¼ng. Lª-nin ®· nghiªn cøu vµ kh¸i qu¸t mét khèi l−îng lín tµi liÖu vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ vµ chÝnh trÞ hÕt søc kh¸c nhau cña chñ nghÜa ®Õ quèc, ph©n tÝch mét çch cã phª ph¸n nh÷ng tµi liÖu lÊy tõ hµng tr¨m cuèn s¸ch, bµi b¸o, cuèn s¸ch nhá, nh÷ng tËp thèng kª xuÊt b¶n b»ng nhiÒu thø tiÕng thuéc nhiÒu n−íc kh¸c nhau. Nh÷ng tµi liÖu chuÈn bÞ dïng ®Ó viÕt cuèn "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" gåm kho¶ng 50 tê in vµ sÏ ®−îc in trong tËp kÕ tiÕp, tËp 28.

T¸c phÈm cña Lª-nin "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" chiÕm vÞ trÝ trung t©m trong tËp nµy. Trong t¸c phÈm nµy, Lª-nin tæng kÕt sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n thÕ giíi trong nöa thÕ kû kÓ tõ khi bé "T− b¶n" cña M¸c ra ®êi. Dùa vµo nh÷ng quy luËt ph¸t sinh, ph¸t triÓn vµ suy tµn cña chñ nghÜa t− b¶n do M¸c vµ ¡ng-ghen t×m ra, Lª-nin lÇn ®Çu tiªn ph©n tÝch mét çch khoa häc vµ s©u s¾c b¶n chÊt kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc. T¸c phÈm cña Lª-nin lµ sù tiÕp tôc ph¸t triÓn h¬n n÷a lý luËn cña chñ nghÜa M¸c vÒ chñ nghÜa t− b¶n, lµm phong phó lý luËn ®ã b»ng häc thuyÕt vÒ giai ®o¹n tét cïng vµ lµ giai ®o¹n chãt cña chñ nghÜa t− b¶n: chñ nghÜa ®Õ quèc.

Lêi tùa IX X Lêi tùa

Kh¸i qu¸t nh÷ng hiÖn t−îng míi trong nÒn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa thÕ giíi, Lª-nin chøng minh r»ng trong thêi kú chñ nghÜa ®Õ quèc, tÊt c¶ mäi m©u thuÉn vèn cã cña x· héi t− b¶n chñ nghÜa ®Òu tÊt yÕu ph¶i trë nªn ngµy cµng gay g¾t. Ng−êi nhËn ®Þnh chñ nghÜa ®Õ quèc lµ chñ nghÜa t− b¶n ¨n b¸m, thèi n¸t, rÉy chÕt vµ v¹ch râ nh÷ng ®iÒu kiÖn dÉn tíi sù diÖt vong cña nã, tÝnh tÊt yÕu vµ sù cÇn thiÕt ph¶i thay thÕ chñ nghÜa t− b¶n b»ng mét chÕ ®é x· héi míi, tiÕn bé ⎯ chñ nghÜa x· héi.

Trong thêi kú chñ nghÜa ®Õ quèc mµ b¶n chÊt kinh tÕ lµ sù thèng trÞ cña çc tæ chøc ®éc quyÒn vµ cña t− b¶n tµi chÝnh, m©u thuÉn c¬ b¶n cña x· héi t− b¶n chñ nghÜa, tøc lµ m©u thuÉn gi÷a tÝnh chÊt x· héi cña nÒn s¶n xuÊt vµ h×nh thøc chiÕm h÷u t− nh©n, trë nªn cùc kú gay g¾t.

Sù ®èi kh¸ng gi÷a lao ®éng vµ t− b¶n ngµy cµng gay g¾t thªm. Sù thèng trÞ cña çc tæ chøc ®éc quyÒn, cña bän ®Çu sá tµi chÝnh cµng lµm béc lé râ rÖt h¬n tÝnh chÊt ph¶n nh©n d©n, tÝnh chÊt ¨n b¸m cña chñ nghÜa t− b¶n, cµng t¨ng c−êng ¸ch ¸p bøc cña t− b¶n vµ ®ång thêi còng lµm t¨ng thªm lßng c¨m phÉn cña giai cÊp c«ng nh©n, cña çc d©n téc bÞ ¸p bøc ®èi víi chñ nghÜa t− b¶n. Lª-nin nhËn ®Þnh chñ nghÜa ®Õ quèc lµ hÖ thèng ¸p bøc thuéc ®Þa kh¾p thÕ giíi vµ lµ hÖ thèng bãp nghÑt b»ng tµi chÝnh cña mét dóm çc n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa ®èi víi ®¹i ®a sè d©n c− trªn tr¸i ®Êt. ViÖc lËt ®æ chñ nghÜa t− b¶n, viÖc qu¸ ®é b»ng çch m¹ng lªn chñ nghÜa x· héi ®ang trë thµnh mét tÊt yÕu bøc thiÕt. Trªn c¬ së ph©n tÝch mét çch khoa häc çc m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n trong giai ®o¹n tét cïng cña nã, Lª-nin ®· ®i tíi kÕt luËn r»ng chñ nghÜa ®Õ quèc lµ ®ªm tr−íc cña cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. "§iÒu nµy, ⎯ Lª-nin viÕt trong lêi tùa cho nh÷ng lÇn xuÊt b¶n cuèn s¸ch cña m×nh b»ng tiÕng Ph¸p vµ tiÕng §øc vµo n¨m 1920, ⎯ ®· ®−îc x¸c nhËn tõ n¨m 1917, trªn quy m« toµn thÕ giíi" (tËp nµy, tr. 394).

T¸c phÈm cña Lª-nin "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" ®· luËn chøng vÒ mÆt kinh tÕ cho häc thuyÕt vÒ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Trong khi ph¸t triÓn vµ lËp luËn cho nh÷ng nguyªn lý thiªn tµi lÇn ®Çu tiªn ®−îc tr×nh bµy vµo th¸ng T¸m 1915 trong bµi "Bµn vÒ khÈu hiÖu Liªn bang ch©u ¢u", (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 26, tr. 443 - 448), Lª-nin chøng minh r»ng sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa trong thêi kú chñ nghÜa ®Õ quèc sÏ dÉn ®Õn chç lµm cho çch m¹ng ë çc n−íc kh¸c nhau kh«ng x¶y ra cïng mét lóc. Ng−êi ®· ®Ò ra häc thuyÕt vÒ kh¶ n¨ng chñ nghÜa x· héi tho¹t tiªn cã thÓ th¾ng lîi ë trong mét n−íc t− b¶n chñ nghÜa. Søc m¹nh vµ søc sèng vÜ ®¹i cña häc thuyÕt cña Lª-nin vÒ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ®· ®−îc kinh nghiÖm cña Liªn-x« vµ çc n−íc x· héi chñ nghÜa kh¸c chøng minh.

Trong c−¬ng lÜnh cña §¶ng céng s¶n Liªn-x« ®· ®−îc §¹i héi XXII cña ®¶ng th«ng qua, cã nhÊn m¹nh r»ng sù ph©n tÝch vµ nh÷ng kÕt luËn cña Lª-nin vÒ nh÷ng quy luËt c¬ b¶n cña chñ nghÜa t− b¶n trong giai ®o¹n tét cïng cña nã ®ang ®−îc t×nh h×nh thùc tÕ cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i chøng thùc. Nh÷ng hiÖn t−îng míi trong sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa ®Õ quèc lµ: nh÷ng m©u thuÉn vèn cã cña chñ nghÜa ®Õ quèc ngµy cµng trë nªn s©u s¾c h¬n, nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña chñ nghÜa ®Õ quèc mµ Lª-nin ®· chØ ra vÉn tiÕp tôc tån t¹i vµ ph¸t triÓn. §Æc ®iÓm cña chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn hiÖn ®¹i lµ: s¶n xuÊt vµ l−u th«ng ngµy cµng tËp trung vµo tay bän ®Çu sá tµi chÝnh; çc tæ chøc ®éc quyÒn lín nhÊt tËp trung tuyÖt ®¹i bé phËn s¶n xuÊt x· héi; mét nhãm nhá nh÷ng tªn trïm t− b¶n sö dông ⎯ toµn quyÒn sö dông, kh«ng ai kiÓm so¸t ⎯ toµn bé cña c¶i cña thÕ giíi t− b¶n chñ nghÜa do lao ®éng cña nh©n d©n t¹o ra. Sù ph¶n ®éng vÒ chÝnh trÞ trªn tÊt c¶ mäi mÆt, ®iÒu mµ Lª-nin coi lµ ®Æc tr−ng quan träng nhÊt cña chñ nghÜa ®Õ quèc,

Lêi tùa XI XII Lêi tùa

®ang t¨ng lªn; t− b¶n ®éc quyÒn ®· x¸c lËp ®−îc nÒn chuyªn chÝnh cña m×nh ®èi víi x· héi. TÝnh chÊt ¨n b¸m vµ sù thèi n¸t cña chñ nghÜa t− b¶n ®ang t¨ng thªm, ®iÒu nµy béc lé ®Æc biÖt râ rÖt trong viÖc qu©n sù ho¸ nÒn kinh tÕ, trong viÖc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña çc lùc l−îng s¶n xuÊt. NÐt ®Æc tr−ng cña chñ nghÜa ®Õ quèc hiÖn ®¹i lµ: t×nh tr¹ng ph¸t triÓn kh«ng ®Òu vµ cã tÝnh chÊt nh¶y vät ë çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa ngµy cµng t¨ng lªn, cuéc ®Êu tranh ®Ó giµnh giËt thÞ tr−êng tiªu thô, ph¹m vi ®Çu t− t− b¶n, nguån nguyªn liÖu vµ ®Ó ph©n chia l¹i thÕ giíi vÉn tiÕp tôc ngµy cµng gay g¾t thªm.

Cuéc sèng thùc tÕ ®· hoµn toµn chøng thùc ý kiÕn cña Lª-nin nhËn ®Þnh chñ nghÜa ®Õ quèc lµ giai ®o¹n cuèi cïng cña chñ nghÜa t− b¶n. Nh÷ng m©u thuÉn s©u s¾c vµ gay g¾t hiÖn ®ang xãi mßn vµ huû ho¹i nÒn t¶ng cña chñ nghÜa ®Õ quèc, tÊt yÕu sÏ dÉn chñ nghÜa ®Õ quèc tíi chç suy yÕu vµ diÖt vong. Sau khi chñ nghÜa t− b¶n bÞ lËt ®æ ë Nga vµ mét lo¹t n−íc kh¸c ë ch©u ¢u vµ ch©u ¸, sau khi hÖ thèng thuéc ®Þa cña chñ nghÜa t− b¶n b¾t ®Çu sôp ®æ th× chñ nghÜa ®Õ quèc b−íc vµo thêi kú suy tµn, nã ®· mÊt h¼n quyÒn lùc ®èi víi phÇn ®«ng nh©n lo¹i. HiÖn nay hÖ thèng x· héi chñ nghÜa thÕ giíi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh h−íng ph¸t triÓn chñ yÕu cña lÞch sö nh©n lo¹i, nã ®ang ngµy cµng giµnh thªm ®−îc nh÷ng th¾ng lîi míi trong cuéc thi ®ua víi chñ nghÜa t− b¶n.

T¸c phÈm cña Lª-nin "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n", mét t¸c phÈm ®−îc viÕt ra nh»m chèng l¹i çc nhµ t− t−ëng t− s¶n vµ tiÓu t− s¶n, nh÷ng kÎ theo chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ nh÷ng kÎ theo chñ nghÜa xÐt l¹i, lµ vò khÝ chiÕn ®Êu trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i çc "thuyÕt" hiÖn ®¹i cña nh÷ng kÎ bªnh vùc chñ nghÜa ®Õ quèc. ViÖc Lª-nin phª ph¸n nh÷ng kÎ biÖn hé cho chñ nghÜa ®Õ quèc ®· gãp phÇn vµo viÖc v¹ch trÇn vµ ®Ëp tan hÖ t− t−ëng cña nh÷ng kÎ hiÖn nay ®ang bªnh vùc t− b¶n, nh÷ng kÎ miªu t¶ chñ nghÜa ®Õ quèc nh− lµ "chñ nghÜa t− b¶n nh©n

d©n" çch t©n, nh− lµ mét x· héi kh«ng cã giai cÊp, trong ®ã çc nhµ t− b¶n d−êng nh− ®· trë thµnh nh÷ng ng−êi lao ®éng, cßn c«ng nh©n th× ®· trë thµnh nh÷ng ng−êi së h÷u (cïng chiÕm h÷u) çc xÝ nghiÖp vµ ®−îc çc nhµ t− b¶n chia lîi nhuËn. T×nh h×nh thùc tÕ ®· hoµn toµn chøng thùc sù phª ph¸n cña Lª-nin ®èi víi çi thuyÕt cña bän biÖn hé "sù d©n chñ ho¸" t− b¶n b»ng çch ph¸t hµnh nh÷ng cæ phiÕu nhá. Lª-nin ®· chøng minh mét çch hïng hån r»ng viÖc mét sè ng−êi lao ®éng mua ®−îc nh÷ng cæ phiÕu nhá kh«ng hÒ lµm suy yÕu, mµ tr¸i l¹i cßn t¨ng c−êng sù thèng trÞ cña t− b¶n lín; mãn lîi do viÖc ph¸t hµnh nh÷ng cæ phiÕu nhá ®em l¹i chui vµo tói cña bän ®Çu sá çc tæ chøc ®éc quyÒn t− b¶n chñ nghÜa, vµ "sù d©n chñ ho¸" viÖc chiÕm h÷u nh÷ng cæ phiÕu mµ bän theo chñ nghÜa c¶i l−¬ng ca tông "thËt ra chØ lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p t¨ng thªm uy lùc cho bän ®Çu sá tµi chÝnh" (tËp nµy, tr. 439).

Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i chøng minh tÝnh chÊt ®óng ®¾n kÕt luËn cña Lª-nin nãi r»ng chñ nghÜa ®Õ quèc tuyÖt nhiªn kh«ng lo¹i trõ ®−îc t×nh tr¹ng v« chÝnh phñ trong s¶n xuÊt vµ nh÷ng cuéc khñng ho¶ng. Khi b¸c bá nh÷ng lý luËn c¶i l−¬ng - t− s¶n vÒ viÖc chñ nghÜa ®Õ quèc chuyÓn ho¸ thµnh chñ nghÜa t− b¶n "cã tæ chøc" vµ "cã kÕ ho¹ch", Lª-nin viÕt: "Nãi r»ng çc çc-ten thñ tiªu ®−îc nh÷ng cuéc khñng ho¶ng, ®ã lµ c©u chuyÖn hoang ®−êng cña nh÷ng nhµ kinh tÕ häc t− s¶n vÉn cè hÕt søc t« ®iÓm cho chñ nghÜa t− b¶n. Tr¸i l¹i, tæ chøc ®éc quyÒn ®−îc thµnh lËp trong mét vµi ngµnh c«ng nghiÖp, l¹i lµm cho t×nh tr¹ng hçn lo¹n, vèn cã trong toµn bé nÒn s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, t¨ng lªn vµ trÇm träng thªm" (tr. 413). §iÒu nµy ®· ®−îc cuéc sèng thùc tÕ hoµn toµn x¸c nhËn.

NhËn ®Þnh cña Lª-nin vÒ chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn nhµ n−íc cã mét ý nghÜa quan träng ®èi víi cuéc ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng kÎ hiÖn nay ®ang b¶o vÖ chñ nghÜa ®Õ quèc. Nh÷ng nhµ t− t−ëng cña giai cÊp t− s¶n, nh÷ng kÎ theo chñ nghÜa

Lêi tùa XIII XIV Lêi tùa

c¶i l−¬ng vµ nh÷ng kÎ theo chñ nghÜa xÐt l¹i miªu t¶ chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn nhµ n−íc hiÖn ®ang ph¸t triÓn réng r·i trong giai ®o¹n chñ nghÜa ®Õ quèc tùa hå nh− lµ chñ nghÜa x· héi. Trong thùc tÕ, chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn nhµ n−íc kh«ng lµm thay ®æi b¶n chÊt cña chñ nghÜa ®Õ quèc; nã cµng lµm cho nh÷ng m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n thªm trÇm träng, cµng khiÕn cho sù ng¨n çch gi÷a lao ®éng vµ t− b¶n, gi÷a nh©n d©n vµ çc tæ chøc ®éc quyÒn thªm s©u s¾c.

Qu¸ tr×nh x· héi ho¸ s¶n xuÊt d−íi h×nh thøc chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn nhµ n−íc tù nã kh«ng t¹o ra ®−îc chÕ ®é x· héi chñ nghÜa. Lª-nin ®· chØ râ r»ng chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn nhµ n−íc chØ cã nghÜa lµ sù chuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó qu¸ ®é b»ng çch m¹ng lªn chñ nghÜa x· héi, lµ sù x©y dùng bé m¸y qu¶n lý kinh tÕ cã tÝnh chÊt x· héi, kiÓm kª vµ kiÓm so¸t c«ng viÖc s¶n xuÊt vµ ph©n phèi s¶n phÈm, mét bé m¸y mµ giai cÊp v« s¶n cã thÓ sö dông trong c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi sau khi çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ®· giµnh ®−îc th¾ng lîi. Chñ nghÜa x· héi, Lª-nin viÕt, lµ b−íc tiÕn s¾p tíi tõ chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn nhµ n−íc; ®èi víi chñ nghÜa M¸c çch m¹ng th× ®ã lµ lý lÏ chøng minh cho ®iÒu nµy: çch m¹ng x· héi chñ nghÜa s¾p næ ra, çch m¹ng x· héi chñ nghÜa lµ ®iÒu bøc thiÕt vµ lµ ®iÒu cã thÓ thùc hiÖn ®−îc.

NhiÒu t¸c phÈm in trong tËp nµy ®−îc viÕt ra ®Ó ph©n tÝch cuéc chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, v¹ch trÇn tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa cña cuéc chiÕn tranh ®ã. Lª-nin lËp luËn vµ tuyªn truyÒn nh÷ng khÈu hiÖu b«n-sª-vÝch vÒ viÖc lµm cho chÝnh phñ ®Õ quèc chñ nghÜa n−íc m×nh thÊt b¹i trong cuéc chiÕn tranh, vÒ viÖc biÕn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh néi chiÕn nh»m thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi.

Nh÷ng tai häa mµ cuéc chiÕn tranh trót lªn vai nh÷ng ng−êi lao ®éng, ®· lµm cho tinh thÇn çch m¹ng cña quÇn chóng ph¸t triÓn m¹nh thªm. ë tÊt c¶ çc n−íc tham chiÕn ®Òu diÔn ra sù tËp hîp lùc l−îng cña giai cÊp c«ng nh©n,

lßng phÉn né cña hä t¨ng lªn. Sù sôc s«i çch m¹ng trong quÇn chóng t¨ng lªn, nh÷ng hµnh ®éng ph¶n ®èi chiÕn tranh, viÖc binh lÝnh b¾t tay th©n thiÖn trong çc chiÕn hµo, nh÷ng cuéc ®×nh c«ng vµ biÓu t×nh cña c«ng nh©n, ⎯ tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã nãi lªn r»ng ho¹t ®éng ®Êu tranh çch m¹ng cña quÇn chóng ®· b¾t ®Çu. ViÖc quÇn chóng nghiªng vÒ phÝa t¶ lµ c¬ së ®Ó diÔn ra nh÷ng ho¹t ®éng ®Êu tranh ngµy cµng nhiÒu h¬n vµ ngµy cµng m¹nh h¬n cña ph¸i ®èi lËp çnh t¶ trong çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa chèng l¹i ban l·nh ®¹o chÝnh thøc theo chñ nghÜa x· héi- s«-vanh vµ theo ph¸i gi÷a. Sù ph©n ho¸ trong néi bé çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa thµnh çnh h÷u x· héi - s«-vanh vµ çnh t¶ theo chñ nghÜa quèc tÕ çch m¹ng ®· trë nªn m·nh liÖt h¬n vµ râ rÖt h¬n. "Trªn toµn thÕ giíi, ⎯ Lª-nin viÕt trong bµi "Ph©n liÖt hay thèi n¸t?", ⎯ thùc tÕ hiÖn ®ang cã hai ®¶ng. HiÖn nay, thùc ra ®· cã hai quèc tÕ" (tr. 378).

Nh÷ng v¨n kiÖn cña ®¶ng b«n-sª-vÝch do Lª-nin so¹n th¶o vµo thêi kú ®Çu cuéc chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt nh»m ®¸nh gi¸ theo quan ®iÓm m¸c-xÝt cuéc chiÕn tranh nµy vµ luËn chøng cho s¸ch l−îc cña çc ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng, cã mét t¸c dông to lín trong viÖc ®oµn kÕt vÒ mÆt t− t−ëng nh÷ng phÇn tö theo chñ nghÜa quèc tÕ trong phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ. Nh÷ng t¸c phÈm in trong tËp hai m−¬i b¶y cña bé Toµn tËp ph¶n ¸nh ho¹t ®éng réng lín kh«ng mÖt mái cña Lª-nin nh»m ®oµn kÕt nh÷ng phÇn tö çch m¹ng trong çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa, ph¶n ¸nh cuéc ®Êu tranh cña Ng−êi v× chñ nghÜa quèc tÕ v« s¶n, nh»m thµnh lËp Quèc tÕ III, Quèc tÕ céng s¶n, ph¶n ¸nh sù tuyªn truyÒn trong phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ nh÷ng nguyªn t¾c m¸c-xÝt çch m¹ng, lý luËn vµ s¸ch l−îc çch m¹ng cña ®¶ng v« s¶n.

Çc t¸c phÈm in trong tËp nµy nh− th− "Göi Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ (I.S.K.)", nh÷ng bµi "B−íc ®Çu", "Nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt çch m¹ng t¹i Héi nghÞ x· héi chñ

Lêi tùa XV XVI Lêi tùa

nghÜa quèc tÕ häp ngµy 5 - 8 th¸ng ChÝn 1915" ®· ®¸nh gi¸ cuéc Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø nhÊt häp t¹i Xim-mÐc-van vµ tæng kÕt héi nghÞ. Lª-nin nhËn ®Þnh Héi nghÞ Xim-mÐc-van lµ mét b−íc ®Çu trong sù ph¸t triÓn cña phong trµo quèc tÕ chèng chiÕn tranh.

ViÖc ®oµn kÕt nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ph¸i t¶ trªn nh÷ng nguyªn t¾c cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng cã nh÷ng khã kh¨n lín. Ph¸i t¶ Xim-mÐc-van do Lª-nin tæ chøc ra t¹i héi nghÞ lµ mét ph¸i kh«ng thuÇn nhÊt; trong ph¸i t¶ Xim-mÐc-van chØ cã nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch do Lª-nin ®øng ®Çu míi gi÷ lËp tr−êng çch m¹ng triÖt ®Ó. T¹i héi nghÞ, nhãm ®¹i biÓu çnh t¶ tËp hîp chung quanh Lª-nin ®· hµnh ®éng nhÊt trÝ vÒ tÊt c¶ mäi vÊn ®Ò; xung quanh nhãm nµy b¾t ®Çu h×nh thµnh phong trµo cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ë tÊt c¶ çc n−íc.

Nh÷ng tµi liÖu in trong tËp nµy cho ta h×nh dung ®−îc khèi l−îng c«ng t¸c lín lao cña Lª-nin nh»m ®oµn kÕt ph¸i t¶ trªn c¬ së lËp tr−êng çch m¹ng trong thêi kú gi÷a Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø nhÊt häp ë Xim-mÐc-van vµ Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai häp ë Ki-en-tan vµ chÝnh ngay t¹i hai cuéc héi nghÞ ®ã. Do kÕt qu¶ c«ng t¸c mµ Lª-nin vµ nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch tiÕn hµnh trong thêi gian gi÷a hai cuéc héi nghÞ, còng nh− t¹i Héi nghÞ cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng tiÕn hµnh vµo nh÷ng ngµy 5 - 9 th¸ng Hai 1916, çnh t¶ t¹i Héi nghÞ Ki-en-tan ®· tá ra m¹nh h¬n so víi håi ë Héi nghÞ Xim-mÐc-van, ®· hµnh ®éng ®oµn kÕt nhÊt trÝ h¬n. MÆc dï Héi nghÞ Ki-en-tan kh«ng chÊp nhËn nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña ph¸i b«n-sª-vÝch vÒ çc vÊn ®Ò chiÕn tranh, hoµ b×nh vµ s¸ch l−îc cña giai cÊp v« s¶n, nh−ng nã còng ®· gãp phÇn thóc ®Èy nh÷ng phÇn tö theo chñ nghÜa quèc tÕ tiÕp tôc t¸ch ra vµ ®oµn kÕt l¹i; vÒ sau nh÷ng ®¶ng céng s¶n ë çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa ®· nÈy sinh ra chÝnh lµ tõ nh÷ng phÇn tö ®ã.

Trong çc t¸c phÈm in trong tËp nµy, tr−íc tiªn lµ trong bµi "Chñ nghÜa c¬ héi vµ sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II", Lª-nin v¹ch râ b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ chñ nghÜa c¬ héi hoµn chØnh, chØ cho thÊy r»ng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ "sù liªn minh" c«ng khai vµ th« b¹o "víi giai cÊp t− s¶n vµ víi bé tæng tham m−u" vµ v¹ch trÇn néi dung chÝnh trÞ cña nã lµ ë chç truyÒn b¸ t− t−ëng hîp t¸c giai cÊp, tõ bá çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ chuyªn chÝnh v« s¶n. §ång thêi, Lª-nin phª ph¸n kh«ng th−¬ng tiÕc chñ nghÜa ph¸i gi÷a ®· thõa nhËn vµ biÖn hé cho sù ph¶n béi cña bän x· héi - s«-vanh ®èi víi chñ nghÜa x· héi; chñ nghÜa x· héi - s«-vanh cña bän ph¸i gi÷a chØ kh¸c víi chñ nghÜa c¬ héi cña bän x· héi - s«-vanh ra mÆt ë nh÷ng s¾c th¸i trong biÖn ph¸p ®¹t tíi mét môc ®Ých chung. Lª-nin chØ ra r»ng, so víi chñ nghÜa c¬ héi ra mÆt th× chÝnh s¸ch cña ph¸i cau-xky, mét thø chÝnh s¸ch ph¸i gi÷a, ®−îc che ®Ëy, cßn cã h¹i vµ nguy h¹i cho giai cÊp c«ng nh©n nhiÒu h¬n gÊp tr¨m lÇn.

Trong thêi kú chñ nghÜa x· héi - s«-vanh hoµnh hµnh vµ çc ®¶ng theo chñ nghÜa c¬ héi trong Quèc tÕ II ph¶n béi chñ nghÜa M¸c, Lª-nin tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng ®Ó b¶o vÖ lý luËn çch m¹ng cña chñ nghÜa M¸c, chèng l¹i viÖc tÇm th−êng ho¸ vµ xuyªn t¹c chñ nghÜa M¸c. "NÕu kh«ng cã lý luËn çch m¹ng, th× kh«ng thÓ cã phong trµo gi¶i phãng vÜ ®¹i nhÊt trªn thÕ giíi cña giai cÊp bÞ ¸p bøc, ⎯ Lª-nin viÕt trong bµi "TiÕng nãi ch©n thËt cña mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p", ⎯ cña giai cÊp çch m¹ng nhÊt trong lÞch sö. Kh«ng thÓ bÞa ra lý luËn Êy ®−îc, nã n¶y sinh ra tõ sù tæng hîp kinh nghiÖm çch m¹ng vµ t− t−ëng çch m¹ng cña tÊt c¶ çc n−íc trªn thÕ giíi. ThËt vËy, lý luËn ®ã ®· ra ®êi tõ nöa cuèi thÕ kû XIX. Lý luËn ®ã lµ chñ nghÜa M¸c. NÕu kh«ng ®em hÕt søc m×nh ra tham gia viÖc nghiªn cøu vµ vËn dông lý luËn ®ã, vµ ngµy nay, nÕu kh«ng tham gia mét cuéc ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng chèng

Lêi tùa XVII XVIII Lêi tùa

nh÷ng sù xuyªn t¹c chñ nghÜa M¸c mµ Plª-kha-nèp, Cau-xky vµ ®ång bän ®ang tiÕn hµnh, th× kh«ng thÓ lµ mét ng−êi x· héi chñ nghÜa, kh«ng thÓ lµ mét ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng ®−îc" (tr. 12-13).

Lª-nin coi viÖc tho¸t ra khái cuéc chiÕn tranh b»ng çch m¹ng lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng bËc nhÊt. VÒ c©u hái lµ ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n sÏ lµm g× nÕu çch m¹ng ®−a ®¶ng lªn n¾m chÝnh quyÒn trong cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i, Lª-nin tr¶ lêi: "chóng ta sÏ ®Ò nghÞ hoµ b×nh víi tÊt c¶ çc n−íc tham chiÕn, víi ®iÒu kiÖn lµ çc thuéc ®Þa vµ tÊt c¶ çc d©n téc phô thuéc, bÞ ¸p bøc vµ kh«ng cã ®Çy ®ñ quyÒn, ®Òu ph¶i ®−îc gi¶i phãng" (tr. 64).

Trong "§Ò ¸n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa lÇn thø hai" vµ trong bµi "VÒ "c−¬ng lÜnh hoµ b×nh"", Lª-nin ®· tr×nh bµy nhiÖm vô c¬ b¶n vµ chñ yÕu trong cuéc ®Êu tranh cho mét nÒn hoµ b×nh d©n chñ vµ bÒn v÷ng lµ ë chç gi¶i thÝch cho quÇn chóng thÊy râ sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh ®Êu tranh çch m¹ng, lµ ë chç më réng çc hµnh ®éng çch m¹ng cña quÇn chóng. NÒn hoµ b×nh d©n chñ kh«ng thÓ do giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa ®em l¹i, cÇn ph¶i t×m kiÕm vµ giµnh lÊy nÒn hoµ b×nh ®ã trong cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa cña giai cÊp v« s¶n.

Nh÷ng ý kiÕn cña Lª-nin chØ thÞ r»ng giai cÊp v« s¶n cÇn ph¶i tiÕn hµnh ®Êu tranh quyÕt liÖt ®Ó thùc hiÖn nh÷ng yªu s¸ch d©n chñ réng r·i, ®ång thêi ph¶i ®oµn kÕt quÇn chóng nh©n d©n trong cuéc ®Êu tranh nµy, cã mét ý nghÜa lín lao. Lª-nin coi cuéc ®Êu tranh cho d©n chñ lµ mét bé phËn hîp thµnh cña cuéc ®Êu tranh v× chñ nghÜa x· héi. Cã ng−êi cho r»ng ®Êu tranh ®Ó thùc hiÖn nh÷ng c¶i çch d©n chñ cã thÓ sÏ lµm cho giai cÊp v« s¶n xao nh·ng cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa; Lª-nin coi ®ã lµ mét quan niÖm sai lÇm vÒ c¨n b¶n. Giai cÊp v« s¶n, Lª-nin d¹y, kh«ng thÓ chuÈn bÞ ®Ó chiÕn th¾ng giai cÊp t− s¶n, nÕu kh«ng tiÕn hµnh cuéc

®Êu tranh toµn diÖn, triÖt ®Ó vµ çch m¹ng ®Ó giµnh lÊy d©n chñ. Nh−ng cÇn ph¶i ®Ò x−íng vµ thùc hiÖn nh÷ng ®ßi hái d©n chñ b»ng con ®−êng çch m¹ng chø kh«ng ph¶i theo lèi c¶i l−¬ng; kh«ng ®−îc giíi h¹n ë nh÷ng ho¹t ®éng trong nghÞ viÖn, ë nh÷ng sù ph¶n kh¸ng b»ng lêi nãi, mµ ph¶i l«i cuèn quÇn chóng vµo hµnh ®éng tÝch cùc, ph¶i më réng cuéc ®Êu tranh nh»m thùc hiÖn nh÷ng yªu cÇu d©n chñ cho ®Õn viÖc giai cÊp v« s¶n tÊn c«ng trùc tiÕp vµo giai cÊp t− s¶n, nghÜa lµ cho ®Õn çch m¹ng x· héi chñ nghÜa.

Lª-nin ®· chøng minh nh÷ng luËn ®iÓm nµy trong çc t¸c phÈm cña Ng−êi viÕt vÒ vÊn ®Ò d©n téc, mét vÊn ®Ò ®Æc biÖt c¨ng th¼ng vµo thêi kú ®ã. Trong nh÷ng n¨m 1915 - 1916 trong phong trµo x· héi chñ nghÜa quèc tÕ næ ra cuéc tranh luËn vÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt. Trong ®Ò c−¬ng "Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt" ®· ®−îc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¸n thµnh vµ ®· göi ®Õn çc chi bé b«n-sª-vÝch ë ngoµi n−íc vµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çnh t¶ thuéc çc n−íc ph−¬ng T©y ®Ó th¶o luËn, Lª-nin v¹ch ra c−¬ng lÜnh cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch vÒ vÊn ®Ò d©n téc - thuéc ®Þa trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc vµ lËp luËn mét çch s©u s¾c cho lý luËn vµ s¸ch l−îc cña ®¶ng céng s¶n trong vÊn ®Ò d©n téc. VÊn ®Ò d©n téc - thuéc ®Þa ®−îc Lª-nin coi lµ bé phËn cÊu thµnh cña vÊn ®Ò çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, vÊn ®Ò nh÷ng lùc l−îng hËu bÞ vµ nh÷ng ®ång minh cña cuéc çch m¹ng ®ã trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc.

Khi cô thÓ ho¸ nh÷ng nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n vµ cña çc ®¶ng m¸c-xÝt cña nã ë çc n−íc, Lª-nin ph©n chia ra ba lo¹i n−íc chñ yÕu xÐt vÒ th¸i ®é ®èi víi quyÒn d©n téc tù quyÕt trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc. Nhãm thø nhÊt gåm nh÷ng n−íc t− b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn cao ë T©y ¢u vµ n−íc Mü, trong ®ã mçi n−íc ®Òu ®i ¸p bøc

Lêi tùa XIX XX Lêi tùa

nh÷ng d©n téc kh¸c ë çc thuéc ®Þa vµ ngay trong n−íc. NhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n ë nh÷ng n−íc nµy lµ b¶o vÖ quyÒn tù do ph©n lËp cho çc thuéc ®Þa còng nh− cho çc d©n téc bÞ ¸p bøc ë trong n−íc, lµ ®Êu tranh chèng chñ nghÜa s«-vanh n−íc lín cña d©n téc m×nh. Nhãm thø hai gåm çc n−íc thuéc miÒn §«ng ch©u ¢u, n−íc ¸o, çc n−íc vïng Ban-c¨ng vµ n−íc Nga; t¹i nh÷ng n−íc nµy vµo thÕ kû XX çc phong trµo d©n téc ®Æc biÖt ph¸t triÓn vµ cuéc ®Êu tranh d©n téc trë nªn gay g¾t. "ë çc n−íc Êy, nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n, trong viÖc hoµn thµnh cuéc c¶i çch d©n chñ t− s¶n còng nh− trong viÖc gióp ®ì cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë çc n−íc kh¸c, kh«ng thÓ hoµn thµnh ®−îc, nÕu kh«ng bªnh vùc quyÒn d©n téc tù quyÕt" (tr. 334). Nhãm thø ba gåm nh÷ng n−íc nöa thuéc ®Þa (Trung-quèc, Ba-t−, Thæ-nhÜ-kú), tÊt c¶ çc thuéc ®Þa. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¶i ®ßi gi¶i phãng ngay tøc kh¾c vµ v« ®iÒu kiÖn çc thuéc ®Þa vµ çc n−íc phô thuéc, ra søc ñng hé nh÷ng phong trµo gi¶i phãng d©n téc, gióp ®ì chiÕn tranh çch m¹ng cña çc d©n téc bÞ n« dÞch chèng l¹i nh÷ng c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa ¸p bøc hä.

Nh÷ng ®iÒu chØ dÉn cña Lª-nin cã tÝnh chÊt bøc thiÕt vµ cã ý nghÜa ®Æc biÖt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ngµy nay, khi mµ nh÷ng cuéc çch m¹ng gi¶i phãng d©n téc ®ang quÐt s¹ch hÖ thèng thuéc ®Þa cña chñ nghÜa ®Õ quèc, vµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n lµ ®Êu tranh nh»m thñ tiªu hoµn toµn chñ nghÜa thùc d©n d−íi tÊt c¶ mäi h×nh thøc vµ mäi biÓu hiÖn cña nã. Trong thêi ®¹i chóng ta ®ang vang lªn hÕt søc m¹nh mÏ nh÷ng lêi cña Lª-nin b¸o tr−íc cho nh÷ng d©n téc thuéc çc n−íc nhá yÕu vÒ nguy c¬ mÊt ®éc lËp trong ®iÒu kiÖn chñ nghÜa ®Õ quèc.

Trong ®Ò c−¬ng "Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt", còng nh− trong bµi "Giai cÊp v« s¶n çch m¹ng vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt", Lª-nin chøng minh luËn ®iÓm quan träng vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i ph©n biÖt nh÷ng nhiÖm

vô cô thÓ cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çch m¹ng thuéc çc d©n téc ®i ¸p bøc vµ çc d©n téc bÞ ¸p bøc. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa thuéc çc d©n téc ®i ¸p bøc ph¶i ®Êu tranh triÖt ®Ó cho quyÒn tù quyÕt cña tÊt c¶ çc d©n téc, ph¶i ®ßi quyÒn tù do ph©n lËp vÒ chÝnh trÞ cho tÊt c¶ çc thuéc ®Þa vµ çc d©n téc vµ tr−íc hÕt lµ cho çc d©n téc bÞ ¸p bøc ë n−íc m×nh. MÆt kh¸c, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa thuéc çc d©n téc bÞ ¸p bøc ph¶i b¶o vÖ vµ tiÕn hµnh sù thèng nhÊt vµ hîp nhÊt c«ng nh©n thuéc d©n téc bÞ ¸p bøc víi c«ng nh©n thuéc d©n téc ®i ¸p bøc. Lª-nin ®· nh×n thÊy tr−íc r»ng chØ cã chñ nghÜa x· héi míi b¶o ®¶m cho çc d©n téc xÝch l¹i gÇn nhau trªn mét nÒn t¶ng d©n chñ thùc sù, quèc tÕ chñ nghÜa thùc sù, míi ®−a ®Õn sù liªn minh vµ h÷u nghÞ gi÷a çc d©n téc tù do vµ b×nh ®¼ng. Khi x¸c ®Þnh nh÷ng nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n Nga trong vÊn ®Ò d©n téc, Lª-nin chØ ra r»ng giai cÊp c«ng nh©n cã thÓ l·nh ®¹o nh©n d©n tiÕn vµo cuéc çch m¹ng d©n chñ toµn th¾ng, råi sau ®ã tiÕn c¶ vµo cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, nh−ng ph¶i ®−a ra yªu cÇu ®ßi cho tÊt c¶ çc d©n téc bÞ ¸p bøc ë n−íc Nga Nga hoµng ®−îc h−ëng ngay lËp tøc, mét çch ®Çy ®ñ vµ v« ®iÒu kiÖn, quyÒn tù do tù quyÕt cña çc d©n téc, quyÒn tù do ph©n lËp vµ tån t¹i ®éc lËp vÒ mÆt nhµ n−íc.

Trong mét lo¹t bµi in trong tËp nµy Lª-nin ®· nhËn ®Þnh vÒ cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng ë n−íc Nga, cuéc khñng ho¶ng nµy diÔn ra trong hoµn c¶nh quèc tÕ míi, khi mµ cuéc chiÕn tranh thÕ giíi ®· lan ra kh¾p çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa chñ yÕu. HiÖn nay, Lª-nin viÕt, çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n ë n−íc Nga kh«ng cßn chØ lµ khóc d¹o ®Çu n÷a, nã ®· trë thµnh mét bé phËn kh¨ng khÝt cña cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë ph−¬ng T©y. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, viÖc ®¸nh gi¸ quan hÖ so s¸nh lùc l−îng giai cÊp ë trong n−íc, viÖc gi¶i thÝch lËp tr−êng cña nh÷ng giai cÊp kh¸c nhau vµ cña çc ®¶ng cña nh÷ng giai cÊp ®ã, cã mét ý nghÜa quan

Lêi tùa XXI XXII Lêi tùa

träng. §ã lµ, Lª-nin nhÊn m¹nh, nhiÖm vô ®Çu tiªn cña ng−êi m¸c-xÝt tr−íc cuéc çch m¹ng s¾p næ ra.

Khi x¸c ®Þnh nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ cña giai cÊp v« s¶n Nga vµ cña chÝnh ®¶ng m¸c-xÝt cña nã trong nh÷ng ®iÒu kiÖn çch m¹ng ®· chÝn muåi, Lª-nin chØ ra r»ng nh÷ng khÈu hiÖu cña ®¶ng còng vÉn nh− tr−íc ®©y lµ lËt ®æ chÕ ®é qu©n chñ, thiÕt lËp nÒn céng hoµ d©n chñ, tÞch thu ruéng ®Êt cña ®Þa chñ, thùc hiÖn chÕ ®é ngµy lµm viÖc 8 giê. Néi dung x· héi cña cuéc çch m¹ng s¾p ®Õn ë n−íc Nga, Lª-nin viÕt trong bµi "Vµi luËn c−¬ng", lµ chuyªn chÝnh d©n chñ çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n vµ n«ng d©n.

Th¾ng lîi cña cuéc çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n sÏ t¹o ra ®−îc nh÷ng ®iÒu kiÖn cho viÖc triÓn khai cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Lª-nin v¹ch trÇn sai lÇm cña thuyÕt çch m¹ng th−êng trùc cña t¬-rèt-xki, kÎ phñ nhËn vai trß çch m¹ng cña n«ng d©n, phñ nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t ®éng n«ng d©n lµm çch m¹ng. "Giai cÊp v« s¶n, ⎯ Lª-nin viÕt trong bµi "VÒ hai ®−êng lèi çch m¹ng", ⎯ ®ang ®Êu tranh vµ sÏ ®Êu tranh quªn m×nh ®Ó giµnh lÊy chÝnh quyÒn, ®Ó thiÕt lËp nÒn céng hoµ, ®Ó tÞch thu ruéng ®Êt, nghÜa lµ ®Ó tranh thñ n«ng d©n, ®Ó tËn dông çc lùc l−îng çch m¹ng cña hä, ®Ó "quÇn chóng nh©n d©n phi v« s¶n" tham gia gi¶i phãng n−íc Nga t− s¶n tho¸t khái ¸ch cña "chñ nghÜa ®Õ quèc" phong kiÕn - qu©n phiÖt ( = chÕ ®é Nga hoµng). Vµ giai cÊp v« s¶n sÏ lËp tøc lîi dông viÖc gi¶i phãng n−íc Nga t− s¶n tho¸t khái chÕ ®é Nga hoµng, tho¸t khái ruéng ®Êt vµ chÝnh quyÒn cña ®Þa chñ, kh«ng ph¶i lµ ®Ó gióp n«ng d©n giµu ®Êu tranh chèng c«ng nh©n n«ng nghiÖp mµ lµ ®Ó, liªn minh víi nh÷ng ng−êi v« s¶n ch©u ¢u, hoµn thµnh cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa" (tr.103).

Lª-nin rÊt chó ý ®Õn viÖc më réng ho¹t ®éng cña ®¶ng ë n−íc Nga, æn ®Þnh nh÷ng ®−êng d©y liªn l¹c ®Òu ®Æn víi çc tæ chøc cña ®¶ng, kh«i phôc ho¹t ®éng cña Bé phËn Ban chÊp hµnh trung −¬ng ë trong n−íc. Sau khi nhËn

®−îc tõ n−íc Nga nh÷ng tê truyÒn ®¬n cña Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-tÐc-bua cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga xuÊt b¶n trong thêi gian chiÕn tranh, Lª-nin nghiªn cøu cÈn thËn çc vÊn ®Ò ®−îc ®Æt ra trªn nh÷ng tê truyÒn ®¬n. Trong bµi "Vµi luËn c−¬ng" ®¨ng trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", Lª-nin ®Ò ra nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n cña c«ng t¸c ®¶ng ë n−íc Nga. Bµi b¸o ®ã cã mét t¸c dông to lín trong viÖc triÓn khai ho¹t ®éng thùc tiÔn cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ë n−íc Nga, trong viÖc chuÈn bÞ vÒ mÆt t− t−ëng cho cuéc çch m¹ng Nga lÇn thø hai.

Trong tËp nµy cßn cã t¸c phÈm cña Lª-nin viÕt trong n¨m 1915 "Nh÷ng tµi liÖu míi vÒ nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp. TËp I. Chñ nghÜa t− b¶n vµ n«ng nghiÖp ë Hîp chñng quèc Mü". Lª-nin ®· phª ph¸n lý luËn ph¶n m¸c-xÝt vÒ sù ph¸t triÓn phi t− b¶n chñ nghÜa cña n«ng nghiÖp trong x· héi t− s¶n. Xuyªn t¹c thùc tÕ, nh÷ng nhµ kinh tÕ häc t− s¶n, nh÷ng kÎ theo chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ nh÷ng kÎ theo chñ nghÜa xÐt l¹i ®· miªu t¶ nÒn kinh tÕ Êp tr¹i ë Mü nh− lµ mÉu mùc cña "sù ph¸t triÓn phi t− b¶n chñ nghÜa" trong n«ng nghiÖp, n¬i mµ "nÒn tiÓu n«ng dùa vµo lao ®éng cña b¶n th©n" d−êng nh− lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt lín, ®¹i bé phËn çc Êp tr¹i lµ "nh÷ng doanh nghiÖp dùa vµo lao ®éng cña b¶n th©n" v. v..

Dùa vµo nh÷ng tµi liÖu cña thèng kª Mü, sau khi ph©n tÝch mét khèi l−îng lín tµi liÖu thùc tÕ, Lª-nin ®· chøng minh r»ng sù bÊt chÊp nh÷ng sù kh¼ng ®Þnh cña çc nhµ kinh tÕ häc t− s¶n, cña nh÷ng kÎ theo chñ nghÜa c¶i l−¬ng, nÒn n«ng nghiÖp Mü ®ang ph¸t triÓn theo con ®−êng t− b¶n chñ nghÜa. B»ng chøng nãi râ ®iÒu nµy lµ nh÷ng tµi liÖu nãi vÒ viÖc kh¾p n¬i ®Òu cã sö dông lao ®éng lµm thuª, vÒ t×nh tr¹ng sè l−îng nh÷ng ng−êi kinh doanh ®éc lËp gi¶m xuèng, t×nh tr¹ng lo¹i tr¹i Êp h¹ng võa suy gi¶m dÇn vµ lo¹i tr¹i Êp lín, nhá trong tæng sè l−îng tr¹i Êp t¨ng m¹nh lªn,

Lêi tùa XXIII XXIV Lêi tùa

sù ph¸t triÓn cña nh÷ng doanh nghiÖp lín t− b¶n chñ nghÜa vµ t×nh tr¹ng çc doanh nghiÖp nhá bÞ lo¹i trõ ®i.

Trong cuèn s¸ch cña m×nh, Lª-nin ®· chøng minh sù t¨ng c−êng tËp trung s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp, sù t−íc ®o¹t nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng, t×nh c¶nh khèn cïng cña nh÷ng phÐc-mi-ª nhá vµ cña nh÷ng ng−êi lÜnh canh. Mét trong nh÷ng chØ sè chøng tá sù ph¸ s¶n cña nh÷ng phÐc-mi-ª nhá ë Mü lµ sè l−îng nh÷ng Êp tr¹i bÞ cÇm cè t¨ng lªn, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ quyÒn lùc ®èi víi Êp tr¹i bÞ cÇm cè thùc tÕ ®· chuyÓn vµo tay t− b¶n tµi chÝnh. PhÇn ®«ng nh÷ng phÐc-mi-ª khi ®· r¬i vµo nanh vuèt cña t− b¶n tµi chÝnh, l¹i cµng ph¸ s¶n nhiÒu h¬n n÷a. "KÎ nµo n¾m çc ng©n hµng trong tay th× kÎ ®ã trùc tiÕp n¾m mét phÇn ba tÊt c¶ sè Êp tr¹i ë n−íc Mü, vµ gi¸n tiÕp thèng trÞ toµn bé sè Êp tr¹i ®ã" (tr. 287). §Æc biÖt khèn cïng lµ t×nh c¶nh cña nh÷ng ng−êi da ®en, lµ nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc thËm tÖ. "T×nh tr¹ng biÖt lËp, t×nh tr¹ng l¹c hËu, thiÕu kh«ng khÝ trong lµnh, mét thø nhµ tï ®èi víi nh÷ng ng−êi da ®en "®· ®−îc gi¶i phãng": miÒn Nam n−íc Mü lµ nh− thÕ ®Êy" (tr. 185).

Hµng chôc n¨m ®· tr«i qua kÓ tõ khi Lª-nin ph©n tÝch nÒn n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa cña Hîp chñng quèc Mü; trong suèt nh÷ng n¨m ®ã ë n−íc Mü ®· x¶y ra nh÷ng biÕn ®æi ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn sù ph¸t triÓn cña nÒn n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa ë Hîp chñng quèc Mü vµ nhiÒu n−íc kh¸c vÉn hoµn toµn x¸c nhËn tÝnh chÊt ®óng ®¾n cña sù ph©n tÝch cña Lª-nin, vÉn chøng tá r»ng nh÷ng quy luËt kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp lµ bÊt di bÊt dÞch. Trong n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa còng gièng nh− trong c«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa, çc tæ chøc ®éc quyÒn chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ; hµng triÖu phÐc-mi-ª vµ ng−êi tiÓu n«ng ®ang bÞ ph¸ s¶n vµ bÞ ®uæi khái ruéng ®Êt; n«ng d©n rªn xiÕt d−íi g¸nh nÆng cña s−u thuÕ vµ nî nÇn t¨ng lªn.

Ngay c¶ hiÖn nay, sù phª ph¸n cña Lª-nin ®èi víi nh÷ng

quan ®iÓm t− s¶n - c¶i l−¬ng vµ xÐt l¹i vÒ vÊn ®Ò n«ng nghiÖp vÉn cßn cã ý nghÜa nãng hæi: ®ã lµ mét mÉu mùc tuyÖt vêi vÒ ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng chèng sù biÖn hé cña giai cÊp t− s¶n, chèng chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ chñ nghÜa xÐt l¹i. Häc thuyÕt cña Lª-nin vÒ vÊn ®Ò n«ng nghiÖp ®ang trang bÞ cho çc ®¶ng céng s¶n vµ c«ng nh©n çch gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÊn ®Ò quan träng bËc nhÊt vÒ quan hÖ cña giai cÊp c«ng nh©n ®èi víi n«ng d©n, ng−êi b¹n ®ång minh trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa t− b¶n vµ chñ nghÜa thùc d©n, giµnh d©n chñ vµ chñ nghÜa x· héi.

Trong tËp nµy cã mét v¨n kiÖn ®−îc c«ng bè lÇn ®Çu tiªn ⎯ "Dù th¶o nghÞ quyÕt cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vÒ viÖc ®×nh b¶n t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n"".

Trong phÇn "Çc tµi liÖu chuÈn bÞ" cã 12 tµi liÖu. Trong sè ®ã cã: "§Ò c−¬ng b¸o ço t¹i Héi nghÞ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶", dµn bµi bµi nãi t¹i Héi nghÞ Xim-mÐc-van, nh÷ng ®iÓm bæ sung vµo b¶n tuyªn bè cña nhãm t¶ Xim-mÐc-van. Nh÷ng tµi liÖu nµy, còng nh− "Nh÷ng ®iÓm söa ®æi vµ bæ sung vµo lêi kªu gäi "göi tÊt c¶ çc ®¶ng vµ çc nhãm ®ång t×nh" ®· ®−îc Héi nghÞ cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng th«ng qua", lµ nh÷ng tµi liÖu lÇn ®Çu tiªn ®−îc ®−a vµo Toµn tËp. Trong phÇn nµy cã nh÷ng tµi liÖu chuÈn bÞ cho b¶n thuyÕt tr×nh "chñ nghÜa ®Õ quèc vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt", ®ång thêi còng cã c¶ dµn bµi b¶n thuyÕt tr×nh "Hai Quèc tÕ" ®−îc c«ng bè lÇn ®Çu tiªn.

ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin

trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«

1 2 V.I. Lª-nin

Lêi kªu gäi nh©n cuéc chiÕn tranh

Hìi çc ®ång chÝ c«ng nh©n! Cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u ®· kÐo dµi h¬n mét n¨m nay råi.

XÐt theo toµn bé t×nh h×nh th× nã sÏ cßn kÐo dµi rÊt l©u n÷a, v× nÕu §øc lµ n−íc ®· ®−îc chuÈn bÞ ®Çy ®ñ h¬n c¶ vµ hiÖn giê lµ n−íc m¹nh nhÊt, th× tr¸i l¹i ®ång minh tay t− (Nga, Anh, Ph¸p vµ ý) l¹i cã nhiÒu ng−êi vµ nhiÒu cña h¬n; ngoµi ra, l¹i cßn tù do nhËn ®−îc vËt t− chiÕn tranh cña mét n−íc giµu nhÊt thÕ giíi lµ n−íc Mü.

VËy v× môc ®Ých g× mµ ng−êi ta tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh ®ang ®em l¹i cho loµi ng−êi nh÷ng tai häa vµ ®au th−¬ng ch−a tõng thÊy ®ã? ChÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n mçi n−íc tham chiÕn ®Òu bá hµng triÖu róp vµo s¸ch b¸o, nh»m ®æ lçi cho kÎ thï, nh»m khªu gîi trong nh©n d©n lßng c¨m thï giÆc d÷ déi, ®ång thêi kh«ng tõ mét sù dèi tr¸ nµo ®Ó tá ra m×nh lµ phe "tù vÖ" ®ang ph¶i chÞu mét cuéc tÊn c«ng kh«ng chÝnh nghÜa. Sù thËt, ®©y lµ mét cuéc chiÕn tranh gi÷a hai nhãm ®¹i c−êng quèc tham tµn ®Ó chia nhau thuéc ®Þa, ®Ó n« dÞch çc d©n téc kh¸c, ®Ó kiÕm lîi vµ ®Æc quyÒn trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. §ã lµ mét cuéc chiÕn tranh ph¶n ®éng nhÊt, lµ cuéc chiÕn tranh cña bän chñ n« hiÖn ®¹i ®Ó duy tr× vµ cñng cè chÕ ®é n« lÖ t− b¶n chñ nghÜa. Anh vµ Ph¸p ®· nãi dèi khi chóng qu¶ quyÕt r»ng chóng tiÕn hµnh chiÕn tranh lµ v× tù do cña n−íc BØ. Kú thËt, chóng ®· chuÈn bÞ chiÕn tranh tõ l©u, vµ chóng tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh ®ã

lµ ®Ó c−íp bãc n−íc §øc vµ t−íc lÊy çc thuéc ®Þa cña §øc; chóng ®· ký mét hiÖp ®Þnh víi ý vµ Nga ®Ó c−íp bãc vµ ph©n chia Thæ-nhÜ-kú vµ ¸o. ChÕ ®é qu©n chñ Nga hoµng ë n−íc Nga tiÕn hµnh mét cuéc chiÕn tranh c−íp bãc, nã muèn chiÕm Ga-li-xi-a, lÊy ®Êt cña Thæ-nhÜ-kú, n« dÞch Ba-t−, M«ng-cæ, v. v.. N−íc §øc tiÕn hµnh chiÕn tranh ®Ó c−íp bãc çc thuéc ®Þa cña Anh, BØ, Ph¸p. Dï §øc th¾ng hay Nga th¾ng, hay "kh«ng ph©n th¾ng b¹i" th× cuéc chiÕn tranh còng vÉn ®em l¹i cho loµi ng−êi mét ¸ch ¸p bøc míi ®èi víi hµng tr¨m, hµng tr¨m triÖu ng−êi ë çc thuéc ®Þa, ë Ba-t−, Thæ-nhÜ-kú, Trung-quèc, mét sù n« dÞch míi ®èi víi çc d©n téc, nh÷ng xiÒng xÝch míi ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n tÊt c¶ çc n−íc.

NhiÖm vô cña giai cÊp c«ng nh©n ®èi víi cuéc chiÕn tranh nµy lµ g×? C©u hái nµy ®· ®−îc gi¶i ®¸p trong nghÞ quyÕt cña §¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ häp ë Ba-l¬ n¨m 1912, mµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa toµn thÕ giíi ®· nhÊt trÝ th«ng qua. NghÞ quyÕt ®ã ®· ®−îc th«ng qua trong lóc ng−êi ta ®· dù ®o¸n ®−îc chÝnh çi cuéc chiÕn tranh næ ra n¨m 1914. NghÞ quyÕt ®ã nãi r»ng chiÕn tranh lµ ph¶n ®éng, r»ng nã ®· ®−îc chuÈn bÞ v× "lîi nhuËn cña bän t− b¶n", r»ng c«ng nh©n coi "viÖc b¾n lÉn nhau lµ mét téi ¸c", r»ng chiÕn tranh sÏ dÉn ®Õn "çch m¹ng v« s¶n", r»ng kiÓu mÉu vÒ s¸ch l−îc cña c«ng nh©n ph¶i lµ C«ng x· Pa-ri n¨m 1871 vµ sù biÕn th¸ng M−êi - th¸ng Ch¹p 1905 ë Nga, nghÜa lµ çch m¹ng.

TÊt c¶ çc c«ng nh©n gi¸c ngé ë Nga ®Òu ®øng vÒ phÝa ®¶ng ®oµn c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga trong §u-ma nhµ n−íc (Pª-t¬-rèp-xki, Ba-®a-Ðp, Mu-ra-nèp, Xa-m«i-lèp vµ Sa-gèp), nh÷ng ng−êi nµy trong ®¶ng ®oµn ®· bÞ chÕ ®é Nga hoµng ®µy ®i Xi-bi-ri v× ®· tuyªn truyÒn çch m¹ng chèng chiÕn tranh vµ chèng chÝnh phñ1. C«ng t¸c tuyªn truyÒn çch m¹ng ®ã vµ ho¹t ®éng çch m¹ng ®ã nh»m thóc ®Èy quÇn chóng næi dËy lµ biÖn ph¸p duy nhÊt ®Ó cøu loµi

Lêi kªu gäi nh©n cuéc chiÕn tranh 3 4 V. I. Lª-nin

ng−êi khái nh÷ng th¶m häa cña cuéc chiÕn tranh hiÖn nay vµ nh÷ng cuéc chiÕn tranh sau nµy. ChØ cã lµm çch m¹ng lËt ®æ çc chÝnh phñ t− s¶n vµ tr−íc hÕt lµ chÝnh phñ Nga hoµng, mét chÝnh phñ ph¶n ®éng nhÊt, hung ¸c nhÊt vµ d· man nhÊt, míi më ®−îc con ®−êng tiÕn tíi chñ nghÜa x· héi vµ hoµ b×nh gi÷a çc d©n téc.

Vµ nh÷ng kÎ lµm tay sai cã ý thøc hay kh«ng cã ý thøc cho giai cÊp t− s¶n mµ muèn thuyÕt phôc nh©n d©n r»ng lµm çch m¹ng lËt ®æ nÒn qu©n chñ Nga hoµng sÏ chØ cã thÓ lµm cho nÒn qu©n chñ ph¶n ®éng §øc vµ giai cÊp t− s¶n §øc th¾ng vµ m¹nh thªm th«i, th× ®Òu lµ nh÷ng kÎ nãi dèi. MÆc dï nh÷ng thñ lÜnh cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc, còng nh− mét sè lín nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa cã tiÕng t¨m nhÊt ë Nga, ®· chuyÓn sang phÝa giai cÊp t− s¶n "n−íc hä" vµ ®· gãp phÇn vµo viÖc lõa g¹t nh©n d©n b»ng nh÷ng c©u chuyÖn hoang ®−êng vÒ chiÕn tranh "tù vÖ", nh−ng trong quÇn chóng c«ng nh©n §øc, sù ph¶n ®èi vµ sù phÉn né chèng chÝnh phñ n−íc hä vÉn ngµy cµng t¨ng lªn vµ gay g¾t h¬n. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc nµo kh«ng chuyÓn sang phÝa giai cÊp t− s¶n, ®Òu ®· tuyªn bè trªn b¸o chÝ r»ng hä coi s¸ch l−îc cña ®¶ng ®oµn c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga lµ "anh dòng". Nh÷ng lêi kªu gäi chèng chiÕn tranh vµ chèng chÝnh phñ ®· xuÊt hiÖn bÝ mËt ë §øc. Hµng chôc vµ hµng tr¨m ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc −u tó, trong ®ã cã n÷ ®¹i biÓu xuÊt s¾c cña phong trµo n÷ c«ng nh©n lµ Cla-ra TxÐt-kin, ®· bÞ chÝnh phñ §øc tèng vµo nhµ lao v× ®· tuyªn truyÒn theo tinh thÇn çch m¹ng. Trong tÊt c¶ çc n−íc tham chiÕn, kh«ng trõ mét n−íc nµo, sù phÉn né cña quÇn chóng c«ng nh©n ®ang chÝn muåi, cho nªn tÊm g−¬ng ho¹t ®éng çch m¹ng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga, vµ nhÊt lµ mçi th¾ng lîi cña cuéc çch m¹ng ë Nga, tÊt nhiªn sÏ thóc ®Èy sù nghiÖp vÜ ®¹i cña chñ nghÜa x· héi vµ th¾ng lîi cña giai cÊp v« s¶n ®èi víi giai cÊp t− s¶n bãc lét vµ ®Ém m¸u.

ChiÕn tranh lµm ®Çy tói bän t− b¶n, çi biÓn vµng quèc khè cña çc ®¹i c−êng quèc ch¶y dån vµo tói chóng. ChiÕn tranh g©y ra mét sù c¨m thï mï qu¸ng ®èi víi kÎ ®Þch, vµ giai cÊp t− s¶n ra søc h−íng sù bÊt b×nh cña nh©n d©n vÒ phÝa ®ã, lµm cho nh©n d©n kh«ng chó ý ®Õn kÎ thï chÝnh: chÝnh phñ vµ çc giai cÊp cÇm quyÒn trong n−íc m×nh. Nh−ng trong khi ®em l¹i nh÷ng tai häa vµ nh÷ng ®iÒu khñng khiÕp v« tËn cho quÇn chóng cÇn lao, th× chiÕn tranh còng gi¸o dôc vµ t«i luyÖn nh÷ng ®¹i biÓu −u tó cña giai cÊp c«ng nh©n. NÕu cÇn ph¶i chÕt, th× h·y chÕt trong cuéc ®Êu tranh v× sù nghiÖp cña chóng ta, v× sù nghiÖp cña c«ng nh©n, v× çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, chø kh«ng ph¶i v× lîi Ých cña bän t− b¶n, bän ®Þa chñ vµ bän vua chóa: ®ã lµ ®iÒu mµ mäi c«ng nh©n gi¸c ngé ®Òu thÊy vµ c¶m thÊy. Vµ dï hiÖn nay c«ng t¸c d©n chñ - x· héi çch m¹ng cã khã kh¨n ®Õn ®©u ®i n÷a, nh−ng c«ng t¸c ®ã còng vÉn cã thÓ thùc hiÖn ®−îc, nã ®ang tiÕn triÓn trªn toµn thÕ giíi, chØ cã nã míi lµ con ®−êng cøu v·n th«i!

§¶ ®¶o chÕ ®é qu©n chñ Nga hoµng ®· l«i cuèn n−íc Nga vµo mét cuéc chiÕn tranh ®Çy téi ¸c vµ ®ang ¸p bøc çc d©n téc! T×nh ®oµn kÕt anh em cña c«ng nh©n toµn thÕ giíi vµ çch m¹ng quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n mu«n n¨m!

ViÕt th¸ng T¸m 1915 §¨ng lÇn ®Çu ngµy 21 th¸ng Giªng 1928 trªn b¸o "Sù thËt" sè 18

Theo ®óng b¶n th¶o

_______________

5 6 V. I. Lª-nin

TiÕng nãi ch©n thËt cña mét ng−êi

x· héi chñ nghÜa Ph¸p2

Trong khu vùc nãi tiÕng Ph¸p ë Thuþ-sÜ, n¬i mµ sù hoµnh hµnh cña chñ nghÜa s«-vanh th©n Ph¸p chØ h¬i kÐm h¬n ë Ph¸p mét chót, võa cã mét ng−êi x· héi chñ nghÜa ch©n thËt lªn tiÕng. Trong çi thêi nhôc nh· nµy, ®ã lµ mét sù kiÖn lín. Chóng ta cµng cÇn ph¶i chó ý l¾ng nghe tiÕng nãi Êy v× ®©y lµ tiÕng nãi cña mét ng−êi x· héi chñ nghÜa cã mét tÝnh khÝ vµ t©m tr¹ng Ph¸p ®iÓn h×nh, - hay nãi cho ®óng h¬n: tÝnh khÝ vµ t©m tr¹ng cña ng−êi la-tinh, v× nh÷ng ng−êi ý ch¼ng h¹n, còng gièng nh− thÕ.

§©y lµ nãi vÒ mét cuèn s¸ch nhá cña P«n G«-l©y, chñ biªn mét tê b¸o x· héi chñ nghÜa nhá ë L«-da-n¬. Ngµy 11 th¸ng Ba 1915, t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy ë thµnh phè ®ã mét b¶n thuyÕt tr×nh vÒ chñ ®Ò "chñ nghÜa x· héi ®ang hÊp hèi vµ chñ nghÜa x· héi tÊt ph¶i ra ®êi"; b¶n thuyÕt tr×nh nµy sau ®ã ®−îc t¸c gi¶ xuÊt b¶n thµnh s¸ch*.

"Ngµy mét th¸ng T¸m 1914, chiÕn tranh ®· bïng næ. Trong nh÷ng tuÇn lÔ tr−íc vµ sau çi ngµy mµ tõ nay ai ai còng biÕt ®ã, hµng triÖu ng−êi ®· tr«ng ®îi". T¸c gi¶ më ®Çu nh− thÕ. Hµng triÖu ng−êi ®· tr«ng ®îi xem nh÷ng nghÞ

* Paul Golay. "Le socialisme qui meurt et le socialisme qui doit renaitre". Lausanne, 1915, 22 trang, gi¸ 15 x¨ng-tim. En vente µ l'Administration du "GrutlÐen", Maison du Peuple, Lausanne.

quyÕt vµ lêi tuyªn bè cña çc l·nh tô cña chñ nghÜa x· héi cã biÓu hiÖn ra thµnh "mét cuéc khëi nghÜa m·nh liÖt quÐt s¹ch, trong c¬n b·o t¸p cña nã, çc chÝnh phñ ®Çy téi ¸c ®i" kh«ng. Nh−ng sù tr«ng ®îi cña hµng triÖu ng−êi ®ã ®· bÞ thÊt väng. G«-l©y nãi: "®øng trªn tinh thÇn ®ång chÝ", chóng t«i ®· cè g¾ng biÖn hé cho nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa b»ng çch viÖn lý do lµ v× "chiÕn tranh ®· bÊt th×nh l×nh næ ra nhanh nh− chíp" vµ v× hä kh«ng am hiÓu t×nh h×nh, nh−ng nh÷ng lêi biÖn hé ®ã kh«ng lµm cho chóng t«i tho¶ m·n. "Chóng t«i c¶m thÊy b¨n kho¨n, tùa hå nh− l−¬ng t©m chóng t«i bÞ ch×m ngËp trong vòng bïn lËp lê vµ dèi tr¸". Qua ®ã b¹n ®äc cã thÓ thÊy lµ G«-l©y thµnh thËt. ë thêi ®¹i chóng ta, ®ã lµ mét ®øc tÝnh hÇu nh− kh¸c th−êng.

G«-l©y gîi l¹i "truyÒn thèng çch m¹ng" cña giai cÊp v« s¶n. Hoµn toµn nhËn thøc râ r»ng "®èi víi mçi t×nh thÕ, cÇn ph¶i cã mét hµnh ®éng thÝch hîp", G«-l©y nh¾c l¹i: "®èi víi nh÷ng t×nh thÕ ®Æc biÖt ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p ®Æc biÖt. BÖnh quû ph¶i cã thuèc tiªn". ¤ng nh¾c l¹i "nh÷ng nghÞ quyÕt cña çc ®¹i héi" "®· trùc tiÕp nãi víi quÇn chóng vµ h« hµo hä hµnh ®éng çch m¹ng vµ khëi nghÜa". Råi «ng dÉn nh÷ng ®o¹n thÝch hîp trong çc nghÞ quyÕt ë Stót-ga vµ ë Ba-l¬3. Vµ t¸c gi¶ nhÊn m¹nh r»ng "çc nghÞ quyÕt kh¸c nhau Êy kh«ng cã mét chç nµo bµn ®Õn chiÕn tranh tù vÖ vµ chiÕn tranh tÊn c«ng, vµ do ®ã, kh«ng ®Ò ra mét s¸ch l−îc ®Æc biÖt, d©n téc chñ nghÜa nµo thay thÕ cho nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n ®· ®−îc c«ng nhËn".

§äc ®Õn ®©y, b¹n ®äc tÊt ®· thÊy r»ng G«-l©y kh«ng nh÷ng lµ mét ng−êi x· héi chñ nghÜa thµnh thËt, mµ cßn lµ mét ng−êi x· héi chñ nghÜa kiªn ®Þnh vµ ch©n thËt. §ã lµ mét ®øc tÝnh thËt hiÕm cã trong sè nh÷ng nhµ ho¹t ®éng cã tiÕng t¨m cña Quèc tÕ II!

"... Giai cÊp v« s¶n ®−îc bän chØ huy qu©n sù khen ngîi, cßn b¸o chÝ

t− s¶n th× nhiÖt liÖt t¸n tông sù phôc sinh cña çi mµ nã gäi lµ "linh

TiÕng nãi ch©n thËt 7 8 V. I. Lª-nin

hån d©n téc". Sù phôc sinh ®ã ®· lµm cho chóng ta ph¶i hy sinh mÊt ba triÖu ng−êi.

Tuy nhiªn, ch−a bao giê tæ chøc c«ng nh©n l¹i ®¹t ®−îc mét sè héi viªn ®ãng nguyÖt phÝ ®«ng ®Õn nh− thÕ, ch−a bao giê l¹i cã nhiÒu nghÞ sÜ ®Õn nh− thÕ, ch−a bao giê b¸o chÝ l¹i ®−îc tæ chøc tuyÖt diÖu ®Õn nh− thÕ. Nh−ng còng ch−a bao giê l¹i cã mét viÖc bØ æi nh− çi viÖc mµ lÏ ra chóng ta cÇn ph¶i ®øng lªn chèng l¹i.

Trong nh÷ng t×nh h×nh nguy kÞch nh− thÕ, khi vÊn ®Ò lµ sù tån t¹i cña hµng triÖu con ng−êi, th× tÊt c¶ mäi hµnh ®éng çch m¹ng ®Òu kh«ng nh÷ng cã thÓ dung nhËn ®−îc, mµ cßn lµ chÝnh ®¸ng n÷a. Nh÷ng hµnh ®éng Êy cßn ë trªn møc chÝnh ®¸ng; ®Êy lµ nh÷ng hµnh ®éng thiªng liªng. NghÜa vô cÊp thiÕt cña giai cÊp v« s¶n lµ ph¶i cè g¾ng v−ît bËc ®Ó cøu thÕ hÖ cña chóng ta tho¸t khái nh÷ng biÕn cè ®ang lµm cho ch©u ¢u ®Ém m¸u.

ThÕ mµ ch¼ng thÊy cã hµnh ®éng c−¬ng quyÕt nµo, ch¼ng thÊy cã nh÷ng viÖc tá ý phÉn né, còng ch¼ng thÊy cã nh÷ng hµnh ®éng nµo dÉn ®Õn khëi nghÜa c¶...

...Bän thï ®Þch cña chóng ta ®ang rªu rao vÒ sù ph¸ s¶n cña chñ nghÜa x· héi.

Chóng qu¸ − véi v·. Nh−ng ai d¸m kh¼ng ®Þnh r»ng chóng hoµn toµn sai? Giê ®©y,

çi ®ang chÕt tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ chñ nghÜa x· héi nãi chung, mµ lµ mét biÕn

d¹ng cña chñ nghÜa x· héi, mét thø chñ nghÜa x· héi dÞu ngät, kh«ng cã lý t−ëng vµ

kh«ng cã nhiÖt t×nh, cã d¸ng dÊp cña tªn quan liªu vµ cã çi bông phÖ cña mét ng−êi

cha ®¹o m¹o trong gia ®×nh, mét thø chñ nghÜa x· héi kh«ng cã tinh thÇn dòng c¶m,

kh«ng cã hµnh ®éng t¸o b¹o, ham thÝch thèng kª vµ chói mòi vµo nh÷ng hîp ®ång

th©n thiÖn víi chñ nghÜa t− b¶n, mét thø chñ nghÜa x· héi chØ m¶i lo c¶i l−¬ng vµ ®·

b¸n rÎ çi quyÒn anh c¶ cña m×nh ®Ó ®æi lÊy mét b¸t ch¸o hoa, mét thø chñ nghÜa x·

héi mµ giai cÊp t− s¶n coi lµ çi m¸y dïng ®Ó bãp nghÑt tinh thÇn kh«ng nhÞn nhôc

cña d©n chóng, mét thø phanh tù ®éng ®Ó k×m h·m nh÷ng hµnh ®éng dòng c¶m cña

giai cÊp v« s¶n. Thø chñ nghÜa x· héi ®ã, çi thø chñ nghÜa x· héi ®ang ®e däa tiªm nhiÔm toµn

bé Quèc tÕ, ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tíi mét møc ®é nhÊt ®Þnh vÒ sù bÊt lùc mµ hiÖn nay ng−êi ta ®ang chª tr¸ch chóng ta".

ë nh÷ng ®o¹n kh¸c trong cuèn s¸ch ®ã, G«-l©y nãi tr¾ng ra r»ng "chñ nghÜa x· héi c¶i l−¬ng" vµ "chñ nghÜa c¬ héi" lµ mét sù xuyªn t¹c chñ nghÜa x· héi.

Khi nãi vÒ sù xuyªn t¹c ®ã, khi thõa nhËn "tr¸ch nhiÖm chung" cña giai cÊp v« s¶n trong tÊt c¶ çc n−íc ®ang tham

chiÕn, khi nhÊn m¹nh r»ng "tr¸ch nhiÖm Êy r¬i vµo ®Çu çc l·nh tô, lµ nh÷ng ng−êi mµ quÇn chóng ®· tÝn nhiÖm vµ chê ®îi khÈu hiÖu cña hä ®−a ra", G«-l©y ®· hoµn toµn ®óng khi ®−a ra ⎯ ®Ó lµm vÝ dô ⎯ chÝnh çi chñ nghÜa x· héi §øc, mét thø chñ nghÜa "cã tæ chøc h¬n c¶, cã h×nh th¸i hoµn bÞ h¬n c¶, ®−îc nhåi nhÐt häc thuyÕt nhiÒu h¬n c¶", vµ «ng chØ cho ta thÊy râ r»ng "nã m¹nh vÒ sè l−îng, yÕu vÒ tÝnh chÊt çch m¹ng".

"§−îc tinh thÇn çch m¹ng cæ vò, lÏ ra §¶ng d©n chñ - x· héi §øc cã thÓ

kh¸ng cù chèng l¹i nh÷ng biÖn ph¸p qu©n phiÖt mét çch kh¸ døt kho¸t, kh¸

ngoan c−êng, ®ñ ®Ó l«i cuèn giai cÊp v« s¶n çc n−íc kh¸c ë Trung ¢u vµo con

®−êng tho¸t duy nhÊt ®ã.

...Chñ nghÜa x· héi §øc vèn cã ¶nh h−ëng rÊt lín trong Quèc tÕ. Nã cã

thÓ lµm ®−îc nhiÒu h¬n ai hÕt. Ng−êi ta chê ®îi ë nã mét sù cè g¾ng nhiÒu

nhÊt. Nh−ng sè l−îng ch¼ng cßn cã t¸c dông g×, nÕu nghÞ lùc ç nh©n ®· bÞ

mét kû luËt qu¸ hµ kh¾c lµm cho tª liÖt, hay nÕu "nh÷ng ng−êi cÇm ®Çu" lîi

dông ¶nh h−ëng cña hä ®Ó Ýt ph¶i tèn c«ng søc nhÊt". (PhÇn thø hai cña c©u

nµy cµng ®óng chõng nµo, th× phÇn ®Çu cña nã cµng sai chõng Êy: kû luËt lµ

mét ®iÒu tèt ®Ñp vµ cÇn thiÕt, ⎯ ch¼ng h¹n kû luËt cña ®¶ng, nã khai trõ

nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa vµ nh÷ng phÇn tö ph¶n ®èi hµnh ®éng çch

m¹ng). "Do çc l·nh tô cã tr¸ch nhiÖm cña hä, giai cÊp v« s¶n §øc ®· nghe

theo bän qu©n phiÖt... çc chi bé kh¸c trong Quèc tÕ ®©m sî vµ còng hµnh

®éng nh− thÕ; ë Ph¸p, cã hai ng−êi x· héi chñ nghÜa cho r»ng cÇn ph¶i tham

gia chÝnh phñ t− s¶n! Vµ thÕ lµ mÊy th¸ng sau khi ®· trÞnh träng tuyªn bè

t¹i ®¹i héi r»ng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa coi viÖc b¾n giÕt lÉn nhau lµ

mét téi ¸c, th× hµng triÖu c«ng nh©n ®· nhËp ngò vµ ®· ph¹m téi ¸c ®ã mét

çch kiªn tr× vµ nhiÖt t×nh khiÕn cho giai cÊp t− s¶n t− b¶n chñ nghÜa vµ çc

chÝnh phñ nhiÒu lÇn bµy tá cho hä vÒ lßng biÕt ¬n cña chóng".

Nh−ng G«-l©y kh«ng ph¶i chØ chØ trÝch mét çch kh«ng th−¬ng xãt "çi chñ nghÜa x· héi ®ang hÊp hèi". Kh«ng, «ng tá ra hoµn toµn hiÓu râ nguyªn nh©n cña sù hÊp hèi ®ã vµ thø chñ nghÜa x· héi nµo sÏ ph¶i thay thÕ cho çi chñ nghÜa x· héi ®ang hÊp hèi. "QuÇn chóng c«ng nh©n mçi n−íc ®Òu


chÞu phÇn nµo ¶nh h−ëng cña nh÷ng t− t−ëng phæ biÕn trong çc giíi t− s¶n". "Khi BÐc-stanh ®−a ra çi thø chñ nghÜa c¶i l−¬ng d©n chñ cña y d−íi çi tªn lµ chñ nghÜa xÐt l¹i" th× y bÞ Cau-xky "®Ëp t¬i bêi b»ng nh÷ng chøng cí ®Ých ®¸ng". "Nh−ng khi thÓ diÖn ®· ®−îc cøu v·n råi, ®¶ng l¹i vÉn tiÕp tôc çi "chÝnh s¸ch thùc tÕ" cña nã. Tõ ®ã, §¶ng d©n chñ - x· héi ®· trë thµnh mét ®¶ng nh− hiÖn nay. Mét tæ chøc tuyÖt diÖu. Mét c¬ thÓ rÊt m¹nh khoÎ, nh−ng kh«ng cã linh hån". Kh«ng ph¶i chØ cã §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, mµ tÊt c¶ çc chi bé cña Quèc tÕ ®Òu béc lé nh÷ng xu h−íng ®ã. T×nh tr¹ng "sè quan l¹i ngµy cµng nhiÒu" ®· ®−a ®Õn nh÷ng hËu qu¶ nhÊt ®Þnh; ng−êi ta chØ h−íng sù chó ý vµo viÖc lµm sao cho thu ®−îc nguyÖt phÝ ®Òu ®Æn; çc cuéc b·i c«ng ®−îc coi lµ "nh÷ng cuéc thÞ uy nh»m môc ®Ých ®¹t ®−îc nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt nhÊt trong viÖc tho¶ thuËn" víi bän t− b¶n. Ng−êi ta quen g¾n liÒn lîi Ých cña c«ng nh©n víi lîi Ých cña bän t− b¶n, "®Æt sè phËn cña c«ng nh©n lÖ thuéc vµo sè phËn cña b¶n th©n chñ nghÜa t− b¶n", "mong muèn nÒn c«ng nghiÖp cña "d©n téc" "m×nh" ph¸t triÓn m¹nh trªn l−ng nÒn c«ng nghiÖp n−íc ngoµi".

R. SmÝt (Schmiedt), nghÞ sÜ Quèc héi §øc, ®· viÕt trong mét bµi b¸o r»ng viÖc çc c«ng ®oµn ®iÒu tiÕt nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng lµ cã lîi cho c¶ çc nhµ t− b¶n, v× sù ®iÒu tiÕt "®em l¹i trËt tù vµ sù æn ®Þnh trong ®êi sèng kinh tÕ", "lµm dÔ dµng cho viÖc tÝnh to¸n cña çc nhµ t− b¶n vµ ng¨n c¶n sù c¹nh tranh kh«ng trung thùc".

Khi dÉn nh÷ng dßng nµy, G«-l©y than r»ng: "Nh− vËy, phong trµo c«ng

®oµn ph¶i lÊy lµm vinh dù lµ ®· lµm cho lîi nhuËn cña bän t− b¶n ®−îc æn ®Þnh

h¬n! Ph¶i ch¨ng môc ®Ých cña chñ nghÜa x· héi tÊt ph¶i lµ ë chç, trong khu«n

khæ cña x· héi t− b¶n chñ nghÜa, ®ßi hái sao cho cã thËt nhiÒu lîi Ých phï hîp

víi sù tån t¹i cña b¶n th©n chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa? NÕu qu¶ nh− thÕ th× ®Êy

lµ mét sù tõ bá mäi nguyªn t¾c. Môc ®Ých mµ giai cÊp v« s¶n theo ®uæi kh«ng

ph¶i lµ cñng cè chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, kh«ng ph¶i lµ giµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn

tèi thiÓu cho ng−êi lµm thuª, mµ lµ tiªu diÖt chÕ ®é t− h÷u vµ xo¸ bá chÕ ®é

lµm thuª.

... Çc uû viªn th− ký cña çc tæ chøc lín trë thµnh nh÷ng nh©n vËt träng yÕu. Vµ trong cuéc vËn ®éng chÝnh trÞ, çc nghÞ sÜ, nhµ v¨n, häc gi¶, luËt s−, tÊt c¶ nh÷ng ng−êi cã häc vÊn mµ l¹i cã tÝnh hiÕu danh ç nh©n nµo ®ã, ®Òu cã mét ¶nh h−ëng ®«i khi thËt lµ nguy hiÓm.

Do chç çc c«ng ®oµn cã mét tæ chøc lín m¹nh vµ cã quü tiÒn v÷ng

vµng, nªn ®· khiÕn cho çc ®oµn viªn n¶y ra ®Çu ãc ph−êng héi. Mét trong

nh÷ng mÆt tiªu cùc cña phong trµo c«ng ®oµn, ⎯ mét phong trµo mµ xÐt vÒ

thùc chÊt lµ cã tÝnh chÊt c¶i l−¬ng chñ nghÜa, ⎯ lµ ë chç nã c¶i thiÖn t×nh

c¶nh cña çc tÇng líp c«ng nh©n lµm thuª b»ng çch ®Æt tÇng líp nµy cao

h¬n tÇng líp kia. §iÒu ®ã ph¸ vì sù thèng nhÊt c¬ b¶n vµ lµm cho nh÷ng

ng−êi ®−îc ®·i ngé hËu h¬n c¶ ®©m ra nhót nh¸t, khiÕn cho hä ®«i khi sî

"phong trµo" v× ®Þa vÞ cña hä, kÐt b¹c cña hä vµ tµi s¶n cña hä cã thÓ do ®ã

mµ bÞ tæn h¹i. V× vËy, ®· h×nh thµnh lªn mét thø chia rÏ gi÷a çc tÇng líp

trong giai cÊp v« s¶n, nh÷ng tÇng líp ®−îc t¹o ra mét çch nh©n t¹o bëi

chÝnh b¶n th©n phong trµo c«ng ®oµn".

§−¬ng nhiªn ®ã kh«ng ph¶i lµ lý do ®Ó mµ kh«ng t¸n thµnh çc tæ chøc lín m¹nh, ⎯ t¸c gi¶ nãi nh− vËy, cã lÏ «ng dù ®o¸n r»ng cã thÓ cã nh÷ng "nhµ phª b×nh" thuéc mét lo¹i nµo ®ã sÏ soi mãi b¾t bÎ l¹i m×nh. Nãi thÕ chØ lµ ®Ó chøng minh r»ng çc tæ chøc cÇn ph¶i cã "linh hån" vµ "nhiÖt t×nh".

"Chñ nghÜa x· héi sau nµy cÇn ph¶i cã nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n g×? Nã sÏ cã

tÝnh chÊt quèc tÕ, kh«ng ®iÒu hoµ vµ khëi nghÜa".

G«-l©y nãi cã lý r»ng: "TÝnh kh«ng ®iÒu hoµ lµ mét søc m¹nh"; «ng ®Ò nghÞ ®éc gi¶ h·y nh×n qua "lÞch sö çc häc thuyÕt". ⎯ "VËy khi nµo çc häc thuyÕt ®ã cã ¶nh h−ëng? Cã ph¶i lµ khi çc häc thuyÕt ®ã bÞ çc chÝnh phñ thuÇn phôc ®−îc, hay khi chóng lµ nh÷ng häc thuyÕt kh«ng ®iÒu hoµ? §¹o C¬-®èc mÊt phÈm gi¸ tõ bao giê vËy? Cã ph¶i lµ tõ ngµy C«n-xtan-tin høa cho nã çc kho¶n thu nhËp, vµ ban cho nã phÈm phôc cña bän bÇy t«i triÒu ®×nh, chø kh«ng bøc h¹i nã vµ trõng trÞ nã?...


Mét nhµ triÕt häc Ph¸p ®· tõng nãi: nh÷ng t− t−ëng chÕt lµ nh÷ng t− t−ëng kho¸c mét bé ¸o sang träng, kh«ng cã gãc cã c¹nh vµ kh«ng m¹nh d¹n. ChÕt lµ v× chóng ®−îc l−u hµnh réng kh¾p vµ lµ mét phÇn trong çi vèn kiÕn thøc tÇm th−êng cña ®¹o qu©n lín nh÷ng phÇn tö phi-li-xtanh. Nh÷ng t− t−ëng m¹nh lµ nh÷ng t− t−ëng thóc ®Èy vµ g©y ra chuyÖn om xßm, kÝch ®éng lßng phÉn né, giËn d÷, h»n häc ë mét sè ng−êi nµy vµ nhiÖt t×nh ë mét sè ng−êi kh¸c". T¸c gi¶ thÊy cÇn ph¶i nh¾c l¹i ch©n lý ®ã víi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ngµy nay, v× trong sè nh÷ng ng−êi ®ã rÊt th−êng hay cã t×nh tr¹ng mÊt hÕt "niÒm tin nång nhiÖt: hä kh«ng cßn tin vµo çi g× n÷a, kh«ng cßn tin vµo cuéc c¶i çch m·i ch−a ®−îc thi hµnh, còng kh«ng cßn tin vµo cuéc çch m¹ng m·i vÉn ch−a thÊy ®Õn".

TÝnh kh«ng ®iÒu hoµ vµ tinh thÇn s½n sµng khëi nghÜa "tuyÖt nhiªn kh«ng dÉn ®Õn chç m¬ méng, mµ ng−îc l¹i, sÏ dÉn ®Õn hµnh ®éng. Ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng coi nhÑ mét h×nh thøc ho¹t ®éng nµo. Hä sÏ t×m ra ®−îc nh÷ng h×nh thøc ho¹t ®éng míi, thÝch hîp víi yªu cÇu vµ ®iÒu kiÖn lóc ®ã... Hä ®ßi hái cã nh÷ng c¶i çch ngay lËp tøc, hä phÊn ®Êu ®Ó giµnh lÊy nh÷ng c¶i çch ®ã kh«ng ph¶i b»ng çch tranh luËn d©y d−a víi bän thï ®Þch, hä sÏ giµnh ®−îc nh÷ng c¶i çch ®ã nh− mét sù nh−îng bé cña giai cÊp t− s¶n khiÕp sî tr−íc tÊm lßng ®Çy nhiÖt t×nh vµ dòng c¶m cña quÇn chóng".

Sau khi Plª-kha-nèp, Cau-xky vµ ®ång bän tÇm th−êng ho¸ mét çch hÕt søc v« liªm sØ chñ nghÜa M¸c vµ b«i nhä chñ nghÜa x· héi, th× ®äc cuèn s¸ch cña G«-l©y, chóng ta qu¶ thÊy t©m hån ®ì c¨ng th¼ng. ë «ng G«-l©y chØ cÇn nªu ra hai khuyÕt ®iÓm sau ®©y th«i.

Mét lµ, còng gièng nh− phÇn nhiÒu nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa thuéc hÖ ng«n ng÷ la-tinh, kÓ c¶ ph¸i Ghe-®¬ hiÖn nay, G«-l©y tá ra cã phÇn nµo coi nhÑ "häc thuyÕt", nghÜa lµ coi nhÑ lý luËn chñ nghÜa x· héi. §èi víi chñ nghÜa M¸c,

«ng ta tá ra cã mét ®Þnh kiÕn nµo ®ã; ta cã thÓ hiÓu ®−îc r»ng së dÜ «ng cã ®Þnh kiÕn ®ã lµ do hiÖn nay Cau-xky, tê "Neue Zeit"4 vµ nãi chung lµ ng−êi §øc ®ang chÕ giÔu chñ nghÜa M¸c mét çch ®éc ¸c nhÊt, nh−ng ta kh«ng thÓ vin vµo lý do ®ã mµ cho r»ng ®Þnh kiÕn nh− vËy lµ ®óng. Ng−êi nµo, nh− G«-l©y, ®· thÊy râ tÝnh tÊt yÕu cña çi chÕt cña chñ nghÜa x· héi c¶i l−¬ng vµ cña sù phôc h−ng cña chñ nghÜa x· héi çch m¹ng "cã tÝnh chÊt khëi nghÜa", nghÜa lµ hiÓu râ tÝnh tÊt yÕu cña khëi nghÜa, tuyªn truyÒn cho khëi nghÜa, cã kh¶ n¨ng thËt sù chuÈn bÞ ®Ó khëi nghÜa vµ chuÈn bÞ cho cuéc khëi nghÜa, ⎯ th× ng−êi ®ã thùc ra cßn ngh×n lÇn gÇn víi chñ nghÜa M¸c h¬n mÊy çi «ng thuéc lßng "s¸ch vë" vµ hiÖn ®ang ra søc (trong tê "Neue Zeit" ch¼ng h¹n) biÖn hé cho chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, ch¼ng kÓ lµ d−íi h×nh thøc nµo, cho ®Õn c¶ çi h×nh thøc chñ tr−¬ng r»ng b©y giê cÇn ph¶i "®iÒu hoµ" víi Ban chÊp hµnh trung −¬ng s«-vanh ("Phoãc-stan-®¬"1)) vµ kh«ng nªn "nh¾c l¹i chuyÖn qu¸ khø".

MÆc dÇu viÖc G«-l©y coi th−êng chñ nghÜa M¸c, xÐt "vÒ ph−¬ng diÖn con ng−êi", lµ cã thÓ hiÓu ®−îc, mÆc dÇu ë ®©y ng−êi ta gi¶m bít tr¸ch nhiÖm cho «ng ta bao nhiªu ®i n÷a vµ ®æ tr¸ch nhiÖm Êy lªn ®Çu çi xu h−íng ®ang ng¾c ngo¶i vµ ®· chÕt cña nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt Ph¸p (ph¸i Ghe-®¬), nh−ng kh«ng v× thÕ mµ G«-l©y kh«ng cã sai lÇm. NÕu kh«ng cã lý luËn çch m¹ng, th× kh«ng thÓ cã phong trµo gi¶i phãng vÜ ®¹i nhÊt trªn thÕ giíi cña giai cÊp bÞ ¸p bøc, cña giai cÊp çch m¹ng nhÊt trong lÞch sö. Kh«ng thÓ bÞa ra lý luËn Êy ®−îc, nã n¶y sinh ra tõ sù tæng hîp kinh nghiÖm çch m¹ng vµ t− t−ëng çch m¹ng cña tÊt c¶ çc n−íc trªn thÕ giíi. ThËt vËy, lý luËn ®ã ®· ra ®êi tõ nöa cuèi thÕ kû XIX. Lý luËn ®ã lµ chñ nghÜa M¸c. NÕu kh«ng ®em hÕt søc m×nh ra tham gia viÖc nghiªn cøu vµ vËn dông lý luËn ®ã, vµ ngµy nay, nÕu kh«ng tham gia mét cuéc ®Êu

_________________________________________________________ 1) - "Ban l·nh ®¹o"


tranh kh«ng khoan nh−îng chèng nh÷ng sù xuyªn t¹c chñ nghÜa M¸c mµ Plª-kha-nèp, Cau-xky vµ ®ång bän ®ang tiÕn hµnh, th× kh«ng thÓ lµ mét ng−êi x· héi chñ nghÜa, kh«ng thÓ lµ mét ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng ®−îc.

Do chç kh«ng quan t©m ®Õn lý luËn nªn G«-l©y ®· cã nhiÒu c©u ®¶ kÝch kh«ng ®óng hay thiÕu suy nghÜ, ch¼ng h¹n, ®èi víi chÕ ®é tËp trung hay kû luËt nãi chung, ®èi víi "chñ nghÜa duy vËt lÞch sö", cho r»ng nã kh«ng ®−îc "lý t−ëng" l¾m, v. v.. Vµ còng do ®ã, trong vÊn ®Ò khÈu hiÖu, «ng ta ®· tá ra rÊt kh«ng triÖt ®Ó. ThÝ dô, sù ®ßi hái chñ nghÜa x· héi ph¶i trë thµnh mét chñ nghÜa "mang tÝnh chÊt khëi nghÜa", sù ®ßi hái ®ã chøa ®Çy mét néi dung hÕt søc s©u s¾c vµ lµ mét t− t−ëng duy nhÊt ®óng, ngoµi t− t−ëng ®ã ra th× tÊt c¶ nh÷ng c©u nãi vÒ chñ nghÜa quèc tÕ vµ tinh thÇn çch m¹ng, vÒ chñ nghÜa M¸c, ®Òu lµ nh÷ng c©u hoµn toµn nh¶m nhÝ vµ th−êng l¹i cßn gi¶ dèi n÷a. Nh−ng t− t−ëng ®ã, çi t− t−ëng néi chiÕn, lÏ ra ph¶i ph¸t triÓn nã lªn, ph¶i lÊy nã lµm ®iÓm trung t©m cña s¸ch l−îc, vËy mµ G«-l©y l¹i chØ nªu nã lªn th«i. "Trong thêi buæi hiÖn nay" nªu lªn nh− thÕ còng lµ nhiÒu l¾m råi, nh−ng xÐt theo nh÷ng yªu cÇu cña cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n, th× nh− thÕ ch−a ®ñ. Ch¼ng h¹n, G«-l©y ®Æt ra mét çch thiÓn cËn vÊn ®Ò dïng çch m¹ng ®Ó "®¸p l¹i" chiÕn tranh, nÕu ta cã thÓ nãi nh− thÕ. ¤ng ta kh«ng tÝnh ®Õn viÖc lµ nÕu ng−êi ta ®· kh«ng biÕt dïng çch m¹ng ®Ó ®¸p l¹i chiÕn tranh, th× b¶n th©n cuéc chiÕn tranh còng ®· b¾t ®Çu d¹y vµ ®ang d¹y cho quÇn chóng lµm çch m¹ng, khi nã t¹o ra mét t×nh thÕ çch m¹ng, lµm cho t×nh thÕ ®ã trë thµnh s©u vµ réng.

KhuyÕt ®iÓm thø hai cña G«-l©y biÓu hiÖn râ h¬n hÕt qua lËp luËn sau ®©y trong cuèn s¸ch cña «ng ta:

"Chóng t«i kh«ng chØ trÝch mét ai. Muèn cho Quèc tÕ t¸i sinh th×

cÇn ph¶i lµm sao cho tinh thÇn anh em cæ vò tÊt c¶ çc chi bé cña nã;

nh−ng ph¶i tuyªn bè r»ng, ®øng tr−íc nhiÖm vô to lín mµ giai cÊp

t− s¶n t− b¶n chñ nghÜa ®· ®Æt ra cho Quèc tÕ håi th¸ng B¶y vµ th¸ng T¸m

1914, th× chñ nghÜa x· héi c¶i l−¬ng cã tÝnh chÊt tËp trung (?) vµ cã tÝnh chÊt

®¼ng cÊp, ®· ph¬i bµy mét c¶nh t−îng th¶m h¹i".

"Chóng t«i kh«ng chØ trÝch mét ai"... Sai lÇm cña ®ång chÝ lµ ë chç Êy ®Êy, ®ång chÝ G«-l©y ¹! ChÝnh ®ång chÝ còng ®· thõa nhËn r»ng "çi chñ nghÜa x· héi ®ang hÊp hèi" lµ g¾n liÒn víi nh÷ng t− t−ëng t− s¶n (vËy lµ giai cÊp t− s¶n nu«i d−ìng nã vµ n©ng ®ì nã), víi mét trµo l−u t− t−ëng nhÊt ®Þnh trong chñ nghÜa x· héi ("chñ nghÜa c¶i l−¬ng"), víi lîi Ých vµ ®Þa vÞ ®Æc biÖt cña mét sè tÇng líp nhÊt ®Þnh (nghÞ sÜ, quan l¹i, trÝ thøc, mét vµi tÇng líp hay mét vµi nhãm nhá c«ng nh©n ®−îc ®·i ngé hËu nhÊt) v. v.. §iÒu ®ã tÊt nhiªn ph¶i ®−a ®Õn çi kÕt luËn mµ ®ång chÝ ®· kh«ng rót ra. Nh÷ng con ng−êi b»ng x−¬ng b»ng thÞt th× "chÕt" mét çch gäi lµ tù nhiªn, nh−ng çc trµo l−u chÝnh trÞ vµ t− t−ëng th× l¹i kh«ng thÓ chÕt nh− vËy ®−îc. Giai cÊp t− s¶n sÏ kh«ng chÕt, chõng nµo nã ch−a bÞ ®¸nh ®æ; çi ph¸i mµ giai cÊp t− s¶n nu«i d−ìng vµ n©ng ®ì, tøc lµ çi ph¸i biÓu hiÖn nh÷ng lîi Ých cña mét nhãm nhá nh÷ng phÇn tö trÝ thøc vµ tÇng líp c«ng nh©n quý téc ®· liªn minh víi giai cÊp t− s¶n, th× còng nh− vËy, nã sÏ kh«ng chÕt nÕu ng−êi ta kh«ng "giÕt" nã, nghÜa lµ nÕu ng−êi ta kh«ng ®¸nh ®æ nã, kh«ng xo¸ bá tÊt c¶ mäi ¶nh h−ëng cña nã ®èi víi giai cÊp v« s¶n x· héi chñ nghÜa. Së dÜ ph¸i Êy m¹nh, chÝnh lµ nhê nh÷ng mèi liªn hÖ cña nã víi giai cÊp t− s¶n; nhê nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña thêi kú "hoµ b×nh" 1871 - 1914, nã ®· trë thµnh mét thø tÇng líp chØ huy ¨n b¸m trong phong trµo c«ng nh©n.

ë ®©y, kh«ng nh÷ng cÇn ph¶i "chØ trÝch", mµ cßn ph¶i ®¸nh chu«ng b¸o ®éng, th¼ng tay lét mÆt n¹ çi tÇng líp ¨n b¸m Êy ra, ®¸nh ®æ nã, "çch chøc" nã, ph¸ vì sù "thèng nhÊt" cña nã víi phong trµo c«ng nh©n, v× trªn thùc tÕ, sù "thèng nhÊt" ®ã cã nghÜa lµ sù thèng nhÊt cña giai cÊp v« s¶n víi giai cÊp t− s¶n d©n téc vµ lµ sù chia rÏ trong giai

TiÕng nãi ch©n thËt 15 16

cÊp v« s¶n quèc tÕ, sù thèng nhÊt gi÷a bän t«i tí vµ sù chia rÏ gi÷a nh÷ng ng−êi çch m¹ng.

"TÝnh kh«ng ®iÒu hoµ lµ mét søc m¹nh", G«-l©y nãi rÊt ®óng khi «ng ta ®ßi hái "çi chñ nghÜa x· héi nhÊt ®Þnh ph¶i t¸i sinh" ph¶i cã tÝnh kh«ng ®iÒu hoµ. Nh−ng ph¶i ch¨ng giai cÊp t− s¶n cho r»ng giai cÊp v« s¶n ®iÒu hoµ víi nã mét çch trùc tiÕp hay ®iÒu hoµ víi nã mét çch gi¸n tiÕp qua sù trung gian cña bän ñng hé nã, bän bªnh vùc nã, bän tay sai cña nã ë trong néi bé phong trµo c«ng nh©n, tøc lµ bän c¬ héi chñ nghÜa, th× còng thÕ c¶? Çch ®iÒu hoµ thø hai thËm chÝ l¹i cßn cã lîi h¬n cho giai cÊp t− s¶n, v× çch nµy ®¶m b¶o cho nã ¶nh h−ëng ®Õn c«ng nh©n mét çch l©u bÒn h¬n!

G«-l©y ®· ngh×n lÇn cã lý khi «ng ta nãi r»ng cã mét thø chñ nghÜa x· héi ®ang hÊp hèi vµ mét thø chñ nghÜa x· héi nhÊt ®Þnh ph¶i t¸i sinh, nh−ng sù hÊp hèi ®ã vµ sù t¸i sinh ®ã chÝnh lµ mét cuéc ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng chèng l¹i trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa, kh«ng ph¶i chØ lµ ®Êu tranh vÒ t− t−ëng, mµ cßn lµ c¾t bá cho çc ®¶ng c«ng nh©n çi khèi u gím ghiÕc kia, lo¹i ra khái néi bé cña çc tæ chøc mét sè phÇn tö ®¹i biÓu cho çi s¸ch l−îc xa l¹ víi giai cÊp v« s¶n, hoµn toµn c¾t ®øt víi bän chóng. Bän ng−êi Êy sÏ kh«ng chÕt c¶ vÒ mÆt thÓ x¸c lÉn vÒ mÆt chÝnh trÞ, nh−ng c«ng nh©n sÏ c¾t ®øt víi chóng, qu¼ng chóng vµo çi hè chung cña bän lµm t«i tí cho giai cÊp t− s¶n, vµ sÏ dïng tÊm g−¬ng vÒ sù thèi n¸t cña chóng ®Ó gi¸o dôc mét thÕ hÖ míi, hay nãi cho ®óng h¬n, nh÷ng ®¹o qu©n v« s¶n míi, cã kh¶ n¨ng ®øng lªn khëi nghÜa.

T¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n", sè 1 - 2, 1915 Ký tªn: N. Lª-nin

Theo ®óng b¶n in trªn t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n"

Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chñ nghÜa x· héi ë ý

(B×nh luËn ng¾n)

Muèn lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò mµ cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa hiÖn nay ®Æt ra cho chñ nghÜa x· héi, th× nh×n qua t×nh h×nh çc n−íc kh¸c nhau ë ch©u ¢u ®Ó häc tËp çch ph©n biÖt ®−îc trong t×nh h×nh toµn bé, mét bªn lµ nh÷ng biÕn d¹ng d©n téc vµ çc ®Æc ®iÓm d©n téc, vµ mét bªn lµ çc mÆt c¬ b¶n vµ chñ yÕu, sÏ kh«ng ph¶i lµ kh«ng bæ Ých. Ng−êi ta th−êng nãi: ®øng ngoµi th× thÊy râ h¬n. Cho nªn, gi÷a n−íc ý vµ n−íc Nga cµng cã Ýt nh÷ng ®iÓm gièng nhau, th× viÖc ®em so s¸nh, vÒ mét sè mÆt nµo ®ã, chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chñ nghÜa x· héi trong hai n−íc ®ã víi nhau l¹i cµng cã nhiÒu ý nghÜa h¬n.

Trong bµi b×nh luËn nµy, chóng t«i cã ý ®Þnh chØ nªu ra nh÷ng tµi liÖu cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò ®ã, in trong nh÷ng cuèn s¸ch sau ®©y, xuÊt b¶n sau khi chiÕn tranh bïng næ: "Chñ nghÜa ®Õ quèc ý" cña gi¸o s− t− s¶n R«-bÐc-t« Mi-sen, vµ "Chñ nghÜa quèc tÕ hay chñ nghÜa d©n téc cã tÝnh giai cÊp? (Giai cÊp v« s¶n ý vµ cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u)" cña nhµ x· héi chñ nghÜa T. B¸c-b«-ni*. Trong t¸c phÈm nµy, con ng−êi ba hoa Mi-sen còng vÉn n«ng c¹n nh− trong

* Roberto Michels. "L'imperialismo italiano", Milano, 1914. - T.Barboni. "Internazionalismo o Nazionalismo di Classe? (il proletariato d'Italia e la guerra europea)". Edito dall'autore a Campione d'Intelvi (provincia di Como) 1915.

Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chñ nghÜa x· héi ë ý 17 18 V. I. Lª-nin

çc t¸c phÈm kh¸c cña «ng ta, «ng ta míi chØ nãi l−ít qua mÆt kinh tÕ cña chñ nghÜa ®Õ quèc th«i, nh−ng «ng ta ®· s−u tËp ®−îc trong cuèn s¸ch cña «ng mét sè tµi liÖu quý b¸u vÒ nguån gèc chñ nghÜa ®Õ quèc ý vµ vÒ çi b−íc chuyÓn ®· thµnh b¶n chÊt cña thêi ®¹i hiÖn nay, çi b−íc chuyÓn mµ ë ý ng−êi ta thÊy biÓu hiÖn ra mét çch ®Æc biÖt râ rÖt, cô thÓ lµ b−íc chuyÓn tõ thêi ®¹i chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc sang thêi ®¹i chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa c−íp bãc vµ ph¶n ®éng. N−íc ý çch m¹ng - d©n chñ, tøc lµ çch m¹ng t− s¶n, tr−íc ®©y ®· tõng ®¸nh ®æ ¸ch ¸p bøc cña ¸o, n−íc ý cña thêi ®¹i Ga-ri-ban-®i, b©y giê ®· biÕn h¼n d−íi m¾t chóng ta thµnh mét n−íc ý ®i ¸p bøc çc d©n téc kh¸c, c−íp bãc n−íc Thæ-nhÜ-kú vµ n−íc ¸o, thµnh mét n−íc ý mµ giai cÊp t− s¶n th× trë nªn tµn b¹o, ph¶n ®éng mét çch xÊu xa vµ ®ª tiÖn vµ chØ míi ®−îc mêi tham gia viÖc chia nhau nh÷ng cña ®· c−íp bãc ®−îc, lµ ®· rá d·i ra råi. Còng nh− bÊt cø mét gi¸o s− ®øng ®¾n nµo, dÜ nhiªn Mi-sen coi th¸i ®é quþ luþ cña m×nh tr−íc giai cÊp t− s¶n lµ "chñ nghÜa kh¸ch quan khoa häc" vµ gäi çi viÖc chia nhau cña ®· c−íp bãc ®−îc kia lµ "viÖc ph©n chia bé phËn thÕ giíi vÉn cßn ë trong tay nh÷ng d©n téc nhá yÕu" (tr. 179). Vøt bá mét çch khinh bØ quan ®iÓm cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¶n ®èi mäi chÝnh s¸ch thùc d©n, vµ coi ®ã lµ mét quan ®iÓm "kh«ng t−ëng", Mi-sen lÆp l¹i nh÷ng luËn ®iÖu cña nh÷ng kÎ cho r»ng n−íc ý "ph¶i lµ mét c−êng quèc thùc d©n thø hai", chØ thua cã n−íc Anh vÒ mËt ®é d©n c− vµ vÒ søc m¹nh cña phong trµo di d©n th«i. Cßn vÒ t×nh tr¹ng 40% d©n c− ë ý cßn ch−a biÕt ®äc biÕt viÕt, vµ cho ®Õn nay ë ý vÉn cßn x¶y ra nh÷ng cuéc næi lo¹n khi cã n¹n dÞch t¶, v. v., v. v., th× «ng ta l¹i viÖn g−¬ng n−íc Anh ra ®Ó chèng chÕ l¹i: nöa ®Çu thÕ kû XIX, n−íc Anh h¸ ch¼ng ph¶i lµ mét n−íc mµ quÇn chóng c«ng nh©n bÞ c−íp bãc cïng cùc, bÞ khinh miÖt, bÞ n¹n ®ãi lµm chÕt chãc nhiÒu, lµ mét n−íc m¾c n¹n r−îu chÌ vµ cã c¶nh cïng khæ

vµ d¬ d¸y khñng khiÕp trong çc khu phè nghÌo nµn cña çc thµnh phè, trong khi giai cÊp t− s¶n Anh vÉn ®Æt ®−îc mét çch rÊt th¾ng lîi nh÷ng c¬ së cho thÕ lùc thùc d©n hiÖn nay cña nã, ®ã sao?

Ph¶i nãi r»ng ®øng trªn quan ®iÓm t− s¶n th× lËp luËn nh− vËy lµ kh«ng thÓ chª vµo ®©u ®−îc. ChÝnh s¸ch thùc d©n vµ chñ nghÜa ®Õ quèc tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ nh÷ng thiªn h−íng bÖnh ho¹n cã thÓ ch÷a khái ®−îc cña chñ nghÜa t− b¶n (nh− bän phi-li-xtanh, trong ®ã gåm c¶ Cau-xky, vÉn t−ëng), mµ ®ã lµ kÕt qu¶ tÊt nhiªn do chÝnh ngay nh÷ng c¬ së cña chñ nghÜa t− b¶n dÉn ®Õn: sù c¹nh tranh gi÷a çc xÝ nghiÖp chØ ®Ò ra mét vÊn ®Ò lµ: hoÆc bÞ ph¸ s¶n, hoÆc lµm ng−êi kh¸c ph¸ s¶n; sù c¹nh tranh gi÷a çc n−íc chØ ®Ò ra mét vÊn ®Ò lµ: hoÆc bÞ rít l¹i xuèng hµng thø chÝn vµ vÜnh viÔn cã c¬ ph¶i chÞu sè phËn nh− n−íc BØ, hoÆc lµm ph¸ s¶n vµ n« dÞch çc n−íc kh¸c, len vµo hµng çc c−êng quèc "lín".

Ng−êi ta ®· gäi chñ nghÜa ®Õ quèc ý lµ "chñ nghÜa ®Õ quèc cña bän ng−êi nghÌo khæ" (l'imperialismo della povera gente), cã ý nãi ®Õn t×nh tr¹ng nghÌo khæ cña n−íc ý vµ c¶nh cïng khæ tuyÖt väng cña rÊt nhiÒu ng−êi ý di d©n. ¸c-tu-r¬ La-bri-«-la, mét ng−êi ý s«-vanh, chØ kh¸c kÎ ®Þch thñ x−a kia cña «ng ta lµ G. Plª-kha-nèp ë chç «ng ta ®· béc lé chñ nghÜa x· héi - s«-vanh cña «ng ta h¬i sím h¬n mét chót, vµ «ng ta ®· ®i ®Õn thø chñ nghÜa x· héi - s«-vanh ®ã th«ng qua chñ nghÜa nöa v« chÝnh phñ tiÓu t− s¶n chø kh«ng ph¶i th«ng qua chñ nghÜa c¬ héi tiÓu t− s¶n, ⎯ çi «ng ¸c-tu-r¬ La-bri-«-la ®ã ®· viÕt trong cuèn s¸ch cña «ng ta vÒ cuéc chiÕn tranh T¬-ri-p«-li (n¨m 1912) nh− sau:

"... Râ rµng lµ chóng ta ®Êu tranh kh«ng nh÷ng chèng ng−êi Thæ-nhÜ-kú,.. mµ cßn chèng c¶ nh÷ng ©m m−u, nh÷ng sù ®e däa, tiÒn tµi vµ qu©n ®éi cña ch©u ¢u d−íi sù thèng trÞ cña bän tµi phiÖt, çi ch©u ¢u kh«ng dung thø cho nh÷ng d©n téc nhá d¸m cã dï chØ mét hµnh vi hay mét lêi nãi nµo


cã thÓ lµm tæn h¹i ®Õn çi b¸ quyÒn s¾t cña nã" (tr. 92). Cßn l·nh tô cña nh÷ng ng−êi d©n téc chñ nghÜa ý lµ C«-ra-®i-ni th× tuyªn bè: "Chñ nghÜa x· héi lµ ph−¬ng ph¸p ®Ó gi¶i phãng giai cÊp v« s¶n khái ¸ch cña giai cÊp t− s¶n, th× ®èi víi ng−êi ý chóng ta, chñ nghÜa d©n téc còng vËy, nã sÏ lµ ph−¬ng ph¸p ®Ó gi¶i phãng chóng ta khái ¸ch nh÷ng ng−êi Ph¸p, §øc, Anh, B¾c Mü vµ Nam Mü, hä lµ giai cÊp t− s¶n ®èi víi chóng ta".

BÊt cø mét n−íc nµo cã nhiÒu thuéc ®Þa, nhiÒu t− b¶n vµ qu©n ®éi h¬n "n−íc ta" còng ®Òu ®o¹t mÊt cña "chóng ta" mét sè ®Æc quyÒn nµo ®ã, mét mãn lîi nhuËn hay siªu lîi nhuËn nµo ®ã. NÕu trong sè çc nhµ t− b¶n, kÎ nµo cã nh÷ng m¸y mãc tèt h¬n møc trung b×nh, hay ®−îc h−ëng mét ®éc quyÒn nµo ®ã, th× kÎ ®ã sÏ thu ®−îc siªu lîi nhuËn; trong çc n−íc còng vËy, n−íc nµo cã ®Þa vÞ thuËn lîi h¬n trong lÜnh vùc kinh tÕ th× n−íc ®ã sÏ thu ®−îc siªu lîi nhuËn. C«ng viÖc cña giai cÊp t− s¶n lµ ®Êu tranh giµnh nh÷ng ®Æc quyÒn vµ −u thÕ cho t− b¶n d©n téc n−íc hä, vµ (víi sù gióp søc cña La-bri-«-la vµ Plª-kha-nèp) lõa bÞp nh©n d©n hay nh÷ng ng−êi d©n th−êng b»ng çch tr×nh bµy cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa ®Ó ®o¹t lÊy "quyÒn" ®i c−íp bãc kÎ kh¸c, thµnh mét cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc.

Tr−íc cuéc chiÕn tranh T¬-ri-p«-li, n−íc ý kh«ng c−íp bãc çc d©n téc kh¸c, Ýt ra còng lµ kh«ng c−íp bãc trªn nh÷ng quy m« lín. Ph¶i ch¨ng nh− vËy lµ mét sù xóc ph¹m kh«ng thÓ tha thø ®−îc ®Õn lßng tù hµo d©n téc? Ng−êi ý lµ nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc vµ lµ nh÷ng ng−êi thÊp hÌn so víi çc d©n téc kh¸c. Trong nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû tr−íc, sè ng−êi ý di c− ra n−íc ngoµi mçi n¨m vµo kho¶ng 100 000 ng−êi; nh−ng hiÖn nay, sè ng−êi di c− mçi n¨m ®· lªn tíi tõ 500 000 ®Õn 1 triÖu ng−êi; hä ®Òu lµ nh÷ng ng−êi cïng khæ, bÞ n¹n ®ãi ⎯ theo ®óng nghÜa cña tõ ®ã ⎯ trùc tiÕp ®uæi b¹t ra khái n−íc, hä ®Òu ®em b¸n søc lao ®éng cña m×nh cho nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp mµ tiÒn c«ng thÊp nhÊt;

tÊt c¶ çi ®¸m ng−êi ®«ng ®¶o ®ã ®Òu sèng ë nh÷ng khu phè chËt chéi nhÊt, nghÌo khæ nhÊt vµ bÈn thØu nhÊt cña çc thµnh phè ch©u ¢u vµ ch©u Mü. Sè ng−êi ý sèng ë n−íc ngoµi ®· tõ 1 triÖu ng−êi håi n¨m 1881 t¨ng lªn ®Õn 5 triÖu r−ìi håi n¨m 1910, vµ phÇn nhiÒu hä sèng ë nh÷ng n−íc giµu vµ "lín", ë ®ã, ng−êi ý lµ mét ®¸m quÇn chóng c«ng nh©n hÕt søc th« kÖch, "d©n ®en", cïng khæ vµ kh«ng cã quyÒn lîi. Nh÷ng n−íc chñ yÕu sö dông nh©n c«ng ng−êi ý víi tiÒn c«ng h¹ lµ: Ph¸p ⎯ 400 ngh×n ng−êi ý håi n¨m 1910 (240 ngh×n ng−êi håi n¨m 1881); Thuþ-sÜ ⎯ 135 ngh×n (41) ⎯ (trong dÊu ngoÆc lµ chØ sè ngh×n håi n¨m 1881); ¸o ⎯ 80 ngh×n (40); §øc ⎯ 180 ngh×n (7); Mü ⎯ 1 779 ngh×n (170); Bra-din ⎯ 1 500 ngh×n (82); ¸c-hen-ti-na ⎯ 1 000 (254). N−íc Ph¸p "hoa lÖ", mét n−íc mµ 125 n¨m tr−íc ®©y ®· tõng ®Êu tranh cho tù do vµ v× lÏ ®ã nã gäi lµ chiÕn tranh "gi¶i phãng", cuéc chiÕn tranh hiÖn nã ®ang tiÕn hµnh cho çi quyÒn chiÕm h÷u n« lÖ cña nã vµ cña n−íc Anh, tøc lµ "quyÒn ®i chiÕm thuéc ®Þa", n−íc Ph¸p ®ã ®ang thËt sù nhÐt hµng mÊy tr¨m ngh×n c«ng nh©n ý vµo nh÷ng khu ®Æc biÖt; bän ®ª tiÖn tiÓu t− s¶n cña çi d©n téc "lín" ®ã ra søc lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ t¸ch khái nh÷ng c«ng nh©n Êy cµng nhiÒu cµng tèt, chóng t×m ®ñ mäi çch ®Ó lµm nhôc hä vµ khinh miÖt hä. Ng−êi ta gäi ng−êi ý b»ng çi tªn khinh miÖt lµ "m× èng", (b¹n ®äc §¹i Nga h·y nhí l¹i biÕt bao nhiªu çi tªn khinh miÖt mµ ë n−íc ta ng−êi ta ®Æt cho nh÷ng ng−êi "dÞ téc" lµ nh÷ng ng−êi kh«ng cã çi h¹nh phóc võa sinh ra ®· cã quyÒn ®−îc h−ëng nh÷ng ®Æc quyÒn cao quý cña mét n−íc lín, nh÷ng ®Æc quyÒn mµ bän Pu-ri-skª-vÝch dïng lµm c«ng cô ®Ó ¸p bøc c¶ nh÷ng ng−êi §¹i Nga lÉn tÊt c¶ çc d©n téc kh¸c ë n−íc Nga). N¨m 1896, n−íc Ph¸p vÜ ®¹i ®· ký víi n−íc ý mét hiÖp ®Þnh mµ trong ®ã n−íc ý cam kÕt sÏ kh«ng t¨ng thªm sè tr−êng häc ý ë Tuy-ni-di! Mµ tõ Êy ®Õn nay th× sè d©n c− ng−êi ý ë Tuy-ni-di ®· t¨ng gÊp s¸u lÇn. ë Tuy-ni-di cã 105 000 ng−êi ý


bªn c¹nh 35 000 ng−êi Ph¸p, nh−ng trong sè ng−êi ý chØ cã 1 167 ng−êi cã ruéng ®Êt, céng tÊt c¶ ®−îc 83 000 hÐc-ta, trong khi ®ã 2 395 ®Þa chñ ng−êi Ph¸p l¹i chiÕm ®o¹t ë thuéc ®Þa "cña chóng" 700 000 hÐc-ta ruéng ®Êt. Nh− thÕ th× lµm thÕ nµo mµ l¹i kh«ng t¸n thµnh ý kiÕn cña La-bri-«-la vµ cña nh÷ng ng−êi ý kh¸c "theo ph¸i Plª-kha-nèp", cho r»ng n−íc ý cã "quyÒn" chiÕm T¬-ri-p«-li lµm thuéc ®Þa cña hä, cã quyÒn ¸p bøc nh÷ng ng−êi Xla-v¬ ë §an-ma-txi-a, cã quyÒn ph©n chia vïng TiÓu ¸, v. v.!*

Gièng nh− Plª-kha-nèp ñng hé cuéc chiÕn tranh "gi¶i phãng" cña n−íc Nga chèng nh÷ng m−u ®å cña n−íc §øc muèn biÕn n−íc Nga thµnh thuéc ®Þa cña nã, thñ lÜnh cña ®¶ng c¶i l−¬ng lµ Lª-«-nÝt BÝt-x«-la-ti ®ang hß hÐt ph¶n ®èi "viÖc t− b¶n n−íc ngoµi x©m nhËp n−íc ý" (tr. 97): t− b¶n §øc x©m nhËp L«m-b¸c-®i-a, t− b¶n Anh x©m nhËp Xi-xi-li-a, t− b¶n Ph¸p x©m nhËp Pi-a-sen-ti-n«, t− b¶n BØ x©m nhËp çc c«ng ty xe ®iÖn, v.v., v.v., kh«ng sao kÓ xiÕt ®−îc.

VÊn ®Ò ®· ®−îc ®Æt ra mét çch døt kho¸t, vµ ng−êi ta b¾t buéc ph¶i thõa nhËn r»ng cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u ®· mang l¹i cho loµi ng−êi mét çi lîi hÕt søc lín lµ ®Ò ra vÊn ®Ò mét çch thùc sù døt kho¸t cho hµng mÊy tr¨m triÖu ng−êi thuéc çc d©n téc kh¸c nhau, nh− sau: hoÆc lµ b¶o vÖ

* V¹ch ra mèi liªn hÖ gi÷a viÖc n−íc ý chuyÓn sang chñ nghÜa ®Õ quèc vµ viÖc chÝnh phñ t¸n thµnh c¶i çch bÇu cö, lµ mét ®iÒu rÊt bæ Ých. Cuéc c¶i çch ®ã ®· t¨ng sè cö tri tõ 3 219 000 ng−êi lªn 8 562 000 ng−êi, nãi mét çch kh¸c, nã "hÇu nh−" ®· thùc hiÖn chÕ ®é ®Çu phiÕu phæ th«ng. Tr−íc chiÕn tranh T¬-ri-p«-li, chÝnh Gi«-lÝt-ti, ng−êi thi hµnh cuéc c¶i çch hiÖn nay, l¹i lµ ng−êi kiªn quyÕt ph¶n ®èi cuéc c¶i çch ®ã. Mi-sen viÕt: VÒ thùc chÊt th× "nh÷ng lý do khiÕn cho chÝnh phñ" vµ çc ®¶ng «n hoµ ®· "thay ®æi ®−êng lèi cña hä", lµ lý do yªu n−íc. "MÆc dÇu, vÒ mÆt lý luËn, tr−íc kia çc c«ng nh©n c«ng nghiÖp vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng−êi thî kh«ng chuyªn nghiÖp rÊt ghÐt chÝnh s¸ch thùc d©n, nh−ng giê ®©y, khi ®¸nh nhau víi ng−êi Thæ-nhÜ-kú, hä l¹i tá ra rÊt cã kû luËt vµ dÔ b¶o, tr¸i h¾n víi tÊt c¶ nh÷ng lêi tiªn ®o¸n. ViÖc phôc tïng mét çch n« lÖ chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ nh−

b»ng sóng hay b»ng ngßi bót, mét çch trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp, d−íi bÊt cø h×nh thøc nµo, nh÷ng ®Æc quyÒn hay nh÷ng −u thÕ, hay nh÷ng tham väng cña giai cÊp t− s¶n "n−íc m×nh", ⎯ nh÷ng ®Æc quyÒn, −u thÕ hay tham väng cña mét n−íc lín vµ nãi chung lµ cña mét d©n téc, ⎯ nghÜa lµ trë thµnh ng−êi ñng hé hay lµm t«i tí cho giai cÊp ®ã; hoÆc lµ lîi dông mäi cuéc ®Êu tranh, nhÊt lµ cuéc ®Êu tranh vò trang v× nh÷ng ®Æc quyÒn cña n−íc lín, ®Ó lét mÆt n¹ vµ ®¸nh ®æ tÊt c¶ çc chÝnh phñ, vµ tr−íc hÕt lµ chÝnh phñ n−íc m×nh, b»ng nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ ®oµn kÕt nhÊt trÝ. Kh«ng cã con ®−êng trung dung nµo c¶, hay nãi mét çch kh¸c; t×m çch ®øng trªn mét lËp tr−êng trung dung cã nghÜa lµ, trªn thùc tÕ, chuyÓn dÇn mét çch giÊu giÕm sang phÝa giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa.

Toµn bé cuèn s¸ch nhá cña B¸c-b«-ni thùc ra chØ dïng ®Ó che ®Ëy sù chuyÓn biÕn ®ã. B¸c-b«-ni còng kho¸c çi ¸o quèc tÕ chñ nghÜa y hÖt nh− «ng P«-t¬-rª-xèp ë n−íc ta, khi «ng ta nãi r»ng cÇn ph¶i ®Þnh râ xem, ®øng vÒ ph−¬ng diÖn quèc tÕ, n−íc nµo th¾ng th× sÏ cã lîi cho giai cÊp v« s¶n h¬n c¶, hay sÏ Ýt tæn h¹i cho giai cÊp v« s¶n h¬n, vµ dÜ nhiªn lµ «ng ta gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy cã h¹i cho... ¸o vµ thÕ thËt ®¸ng ®−îc khen th−ëng ®Ó khÝch lÖ giai cÊp v« s¶n cø tiÕp tôc ®i theo m·i con ®−êng míi ®ã. Trong nghÞ viÖn, chñ tÞch Héi ®ång bé tr−ëng ®· tuyªn bè r»ng: b»ng hµnh ®éng yªu n−íc cña hä ë ngoµi mÆt trËn Li-bi, giai cÊp c«ng nh©n ý ®· tá ra tr−íc tæ quèc lµ hiÖn nay hä ®· tr−ëng thµnh vÒ chÝnh trÞ tíi mét tr×nh ®é hÕt søc cao. Nh÷ng ng−êi ®· cã kh¶ n¨ng hy sinh tÝnh mÖnh cña hä v× mét môc ®Ých cao c¶ th× còng cã kh¶ n¨ng b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých cña tæ quèc víi t− çch lµ cö tri, vµ v× vËy hä cã quyÒn ®−îc nhµ n−íc coi lµ xøng ®¸ng ®−îc h−ëng ®Çy ®ñ mäi quyÒn lîi chÝnh trÞ" (tr. 177). Çc bé tr−ëng ý nãi hay thËt! Nh−ng bän d©n chñ - x· héi "cÊp tiÕn" §øc l¹i cßn cõ h¬n, chóng hiÖn ®ang l¾p l¹i çi lËp luËn sau ®©y cña bän t«i ®ßi: "chóng t«i" ®· lµm nghÜa vô cña chóng t«i, chóng t«i ®· gióp "çc «ng" ®i c−íp ph¸ çc n−íc kh¸c, Êy thÕ mµ "çc «ng" l¹i tõ chèi kh«ng cho "chóng t«i" quyÒn ®Çu phiÕu phæ th«ng ë Phæ...


§øc. Hoµn toµn theo tinh thÇn cña Cau-xky, B¸c-b«-ni ®Ò nghÞ víi §¶ng x· héi chñ nghÜa ý 5 h·y trÞnh träng tuyªn bè cÇn cã sù ®oµn kÕt gi÷a c«ng nh©n tÊt c¶ çc n−íc, ⎯ ®−¬ng nhiªn tr−íc hÕt lµ gi÷a c«ng nh©n nh÷ng n−íc tham chiÕn, ⎯ tuyªn bè nh÷ng tÝn nhiÖm quèc tÕ chñ nghÜa cña m×nh vµ ®−a ra mét c−¬ng lÜnh hoµ b×nh dùa trªn c¬ së gi¶i trõ qu©n bÞ vµ ®éc lËp d©n téc cña tÊt c¶ çc d©n téc, ®ång thêi thµnh lËp mét "liªn minh tÊt c¶ çc d©n téc nh»m ®¶m b¶o lÉn cho nhau quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ nÒn ®éc lËp" (tr. 126). Vµ chÝnh lµ v× nh÷ng nguyªn t¾c ®ã mµ B¸c-b«-ni tuyªn bè r»ng chñ nghÜa qu©n phiÖt lµ mét hiÖn t−îng "ký sinh" cña chñ nghÜa t− b¶n, chø "hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ mét hiÖn t−îng tÊt nhiªn"; ⎯ r»ng chÝnh §øc vµ ¸o lµ nh÷ng n−íc bÞ nhiÔm ®Çy mét ®Çu ãc "chñ nghÜa ®Õ quèc qu©n phiÖt", r»ng chÝnh s¸ch x©m l−îc cña hä ®· "lu«n lu«n ®e däa nÒn hoµ b×nh ë ch©u ¢u", r»ng n−íc §øc "®· lu«n lu«n b¸c bá nh÷ng ®Ò nghÞ h¹n chÕ qu©n bÞ mµ n−íc Nga (sic!!1)) vµ n−íc Anh ®· ®−a ra", v. v., v. v., ⎯ r»ng do ®ã §¶ng x· héi chñ nghÜa ý ph¶i t¸n thµnh viÖc n−íc ý, khi thêi c¬ thÝch hîp, sÏ ®øng vÒ khèi §ång minh tay ba 6!

Cßn mét ®iÒu ch−a râ lµ do nh÷ng nguyªn t¾c nµo mµ ng−êi ta l¹i cã thÓ kh«ng thÝch chñ nghÜa ®Õ quèc t− s¶n §øc lµ n−íc, vµo thÕ kû XX, ®· ph¸t triÓn vÒ mÆt kinh tÕ nhanh h¬n çc n−íc kh¸c ë ch©u ¢u vµ ®· bÞ ®Æc biÖt "thiÖt thßi" trong viÖc ph©n chia thuéc ®Þa, ⎯ b»ng chñ nghÜa ®Õ quèc t− s¶n Anh lµ n−íc ph¸t triÓn chËm h¬n nhiÒu, n−íc ®· do c−íp bãc mµ chiÕm ®−îc nhiÒu thuéc ®Þa vµ ®· lu«n lu«n thi hµnh ë ®ã (ë xa ch©u ¢u) nh÷ng thñ ®o¹n ®µn ¸p còng tµn ¸c kh«ng kÐm g× nh÷ng thñ ®o¹n mµ ng−êi §øc ®· dïng, n−íc ®· bá ra hµng tû b¹c ®Ó tuyÓn mé hµng triÖu qu©n lÝnh ë çc n−íc lôc ®Þa nh»m c−íp bãc ¸o, Thæ-nhÜ-kú v. v.. Còng nh− chñ nghÜa quèc tÕ cña Cau-xky, chñ

_________________________________________________________ 1) - nh− thÕ ®Êy!!

nghÜa quèc tÕ cña B¸c-b«-ni, vÒ thùc chÊt, chØ lµ ë chç b¶o vÖ ngoµi miÖng nh÷ng nguyªn t¾c x· héi chñ nghÜa, nh−ng thùc ra th× l¹i nÊp sau sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa ®ã ®Ó b¶o vÖ giai cÊp t− s¶n cña n−íc m×nh, tøc lµ giai cÊp t− s¶n ý. Còng kh«ng thÓ kh«ng v¹ch ra r»ng B¸c-b«-ni, ng−êi ®· cho xuÊt b¶n cuèn s¸ch cña m×nh ë Thuþ-sÜ tù do (kiÓm duyÖt ë n−íc nµy ®· chØ bá cã mét nöa dßng, ë trang 75, cã lÏ lµ mét ®o¹n chØ trÝch n−íc ¸o), suèt trong 143 trang t¸c phÈm cña «ng ta ®· kh«ng muèn trÝch dÉn nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ vµ ®· kh«ng muèn thùc lßng ph©n tÝch nh÷ng luËn ®iÓm ®ã. Nh−ng trong khi ®ã, «ng ta ®· trÝch dÉn, víi mét th¸i ®é hÕt søc ®ång t×nh, hai ng−êi tr−íc kia lµ nhµ çch m¹ng Nga, mµ hiÖn nay tÊt c¶ ph¸i t− s¶n th©n Ph¸p ®ang hÕt søc t¸n d−¬ng, ®ã lµ Cr«-pèt-kin, mét ng−êi tiÓu t− s¶n v« chÝnh phñ chñ nghÜa vµ Plª-kha-nèp, mét ng−êi phi-li-xtanh d©n chñ-x· héi (tr. 103). Nh− thÕ còng lµ lÏ ®−¬ng nhiªn th«i! Nh÷ng lêi ngôy biÖn cña Plª-kha-nèp, vÒ thùc chÊt, kh«ng kh¸c g× nh÷ng lêi ngôy biÖn cña B¸c-b«-ni. ChØ cã ®iÒu lµ sù tù do chÝnh trÞ hiÖn nay ë ý dÔ dµng lËt tÈy nh÷ng lêi ngôy biÖn ®ã, cµng lµm lé râ h¬n n÷a lËp tr−êng thËt cña B¸c-b«-ni lµ kÎ lµm tay sai cho giai cÊp t− s¶n ë trong phe c«ng nh©n.

B¸c-b«-ni than phiÒn (y hÖt nh− Plª-kha-nèp) r»ng §¶ng d©n chñ - x· héi §øc "thiÕu mét tinh thÇn çch m¹ng ch©n chÝnh vµ thËt sù"; «ng ta nhiÖt liÖt hoan nghªnh Çc-l¬ LiÕp-nÕch (ch¼ng kh¸c g× nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh Ph¸p kh«ng thÊy sai lÇm cña m×nh, còng ®· nhiÖt liÖt hoan nghªnh Çc-l¬ LiÕp-nÕch); nh−ng «ng ta tuyªn bè qu¶ quyÕt r»ng "kh«ng thÓ cã vÊn ®Ò Quèc tÕ ph¸ s¶n ®−îc" (tr. 92), r»ng nh÷ng ng−êi §øc "kh«ng ph¶n béi tinh thÇn cña Quèc tÕ" (tr. 111), v× hä ®· hµnh ®éng víi niÒm tin "thµnh thËt" lµ hä b¶o vÖ tæ quèc hä. ThÕ råi víi çi giäng l−ìi uyÓn chuyÓn gièng hÖt Cau-xky, nh−ng l¹i thªm çi tµi lÐm mÐp kiÓu r«-man, B¸c-b«-ni tuyªn bè r»ng Quèc tÕ s½n sµng (mét khi ®· ®¸nh


b¹i n−íc §øc...) "tha thø cho nh÷ng ng−êi §øc ®· cã mét lóc nµo ®ã thiÕu tin t−ëng, còng nh− chóa C¬-®èc ®· tha thø cho th¸nh Pi-èt; s½n sµng quªn hÕt nh÷ng vÕt th−¬ng nÆng nÒ mµ chñ nghÜa ®Õ quèc qu©n phiÖt ®· g©y ra, vµ s½n sµng ký kÕt mét hoµ −íc thÝch ®¸ng vµ h÷u h¶o" (tr. 113).

ThËt lµ mét c¶nh t−îng c¶m ®éng: B¸c-b«-ni vµ Cau-xky ⎯ ch¾c lµ kh«ng ph¶i kh«ng cã sù tham gia cña çc «ng C«-xèp-xki vµ ¸c-xen-rèt ë n−íc ta ⎯ cïng tha thø lÉn cho nhau!!

B¸c-b«-ni rÊt hµi lßng vÒ Cau-xky vµ Ghe-®¬, vÒ Plª-kha-nèp vµ Cr«-pèt-kin, nh−ng l¹i lÊy lµm kh«ng hµi lßng vÒ çi ®¶ng x· héi chñ nghÜa c«ng nh©n ë n−íc ý cña m×nh. Trong ®¶ng ®ã, mét ®¶ng tõng cã çi may m¾n lµ ®· trôc xuÊt ®−îc ra khái ®¶ng, ngay tõ håi tr−íc chiÕn tranh, bän c¶i l−¬ng chñ nghÜa lµ BÝt-x«-la-ti vµ ®ång bän, th× b©y giê ®©y, çc b¹n thÊy kh«ng, l¹i cã "mét bÇu kh«ng khÝ khã thë" (tr. 7) cho nh÷ng ng−êi (nh− B¸c-b«-ni) kh«ng t¸n thµnh khÈu hiÖu "trung lËp tuyÖt ®èi" (nghÜa lµ kh«ng t¸n thµnh ®Êu tranh kiªn quyÕt chèng viÖc t¸n thµnh cho n−íc ý tham gia chiÕn tranh). Con ng−êi ®¸ng th−¬ng B¸c-b«-ni phµn nµn chua ch¸t r»ng nh÷ng ng−êi nh− lo¹i «ng ta l¹i bÞ §¶ng x· héi chñ nghÜa c«ng nh©n ý gäi lµ "nh÷ng phÇn tö trÝ thøc", "nh÷ng ng−êi kh«ng cßn cã liªn hÖ g× víi quÇn chóng n÷a, nh÷ng ng−êi xuÊt th©n tõ giai cÊp t− s¶n", "nh÷ng ng−êi ®· xa rêi con ®−êng ngay th¼ng lµ chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa quèc tÕ" (tr. 7). B¸c-b«-ni bùc m×nh nãi: ®¶ng ta lµm cho quÇn chóng "cuång tÝn h¬n lµ gi¸o dôc hä" (tr. 4).

Çi luËn ®iÖu Êy cò l¾m råi! §ã lµ mét biÕn d¹ng kiÓu ý cña çi ®iÖu h¸t quen thuéc cña bän thñ tiªu vµ bän c¬ héi chñ nghÜa Nga ph¶n ®èi "lèi mÞ d©n" cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ®éc ¸c ®· "xói giôc" quÇn chóng chèng l¹i nh÷ng nhµ x· héi chñ nghÜa −u tó thuéc nhãm "B×nh minh cña chóng ta"7, thuéc Ban tæ chøc8 vµ ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-®ª 9! Nh−ng çi «ng x· héi - s«-vanh ý nµy ®· thèt ra mét

lêi thó nhËn quý b¸u biÕt chõng nµo, khi «ng ta thõa nhËn r»ng ë çi n−íc duy nhÊt mµ ng−êi ta ®· cã thÓ tù do th¶o luËn trong suèt mÊy th¸ng rßng vÒ çc c−¬ng lÜnh cña nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh vµ nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa çch m¹ng, th× chÝnh quÇn chóng c«ng nh©n, chÝnh giai cÊp v« s¶n gi¸c ngé ®· ®øng vÒ phÝa nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa çch m¹ng, cßn nh÷ng phÇn tö trÝ thøc tiÓu t− s¶n vµ bän c¬ héi chñ nghÜa th× l¹i tËp hîp xung quanh bän x· héi - s«-vanh.

B¸c-b«-ni lËp luËn hoµn toµn theo tinh thÇn cña Plª-kha-nèp vµ ¸c-xen-rèt: sù trung lËp biÓu hiÖn mét ®Çu ãc Ých kû hÑp hßi, mét sù kh«ng hiÓu biÕt g× vÒ t×nh h×nh quèc tÕ, ®ã lµ mét th¸i ®é bØ æi ®èi víi vÊn ®Ò n−íc BØ, mét sù "v¾ng mÆt", ⎯ mµ "nh÷ng ng−êi v¾ng mÆt th× bao giê còng sai". Nh−ng v× ë ý cã hai ®¶ng c«ng khai, ®¶ng c¶i l−¬ng chñ nghÜa vµ ®¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi, vµ v× ë n−íc nµy kh«ng thÓ lõa g¹t ®−îc c«ng chóng, khi muèn che ®Ëy çi bé mÆt thËt cña çc «ng P«-t¬-rª-xèp, Tsª-rª-va-nin, Lª-vi-tx¬-ki vµ ®ång bän b»ng çi l¸ nho lµ ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª hay Ban tæ chøc, cho nªn B¸c-b«-ni ®· thµnh thËt thó nhËn nh− sau:

"Theo quan ®iÓm ®ã, t«i l¹i cµng thÊy trong nh÷ng hµnh ®éng cña nh÷ng

ng−êi x· héi chñ nghÜa c¶i l−¬ng, ⎯ lµ nh÷ng ng−êi ®· hiÓu ®−îc rÊt mau ý

nghÜa to lín cña sù ®æi míi ®ã cña t×nh h×nh chÝnh trÞ" (do viÖc chiÕn th¾ng chñ

nghÜa qu©n phiÖt §øc mµ cã) "®èi víi cuéc ®Êu tranh sau nµy chèng chñ nghÜa

t− b¶n, vµ ®· triÖt ®Ó ®øng vÒ phÝa khèi §ång minh tay ba, ⎯ cã nhiÒu tÝnh chÊt

çch m¹ng h¬n lµ trong s¸ch l−îc cña bän x· héi chñ nghÜa çch m¹ng chÝnh

thøc, lµ bän còng b¾t ch−íc y nh− con rïa, ®· Èn vµo trong çi mai lµ th¸i ®é

trung lËp tuyÖt ®èi" (tr. 81).

VÒ lêi thó nhËn quý b¸u ®ã, chóng ta chØ cßn biÕt mong sao cã mét ®ång chÝ nµo am hiÓu phong trµo n−íc ý sÏ thu thËp vµ chØnh lý mét çch cã hÖ thèng sè tµi liÖu rÊt lín vµ rÊt cã ý nghÜa mµ hai ®¶ng ë ý ®· cung cÊp cho chóng


ta, ®Ó x¸c ®Þnh xem nh÷ng tÇng líp x· héi nµo, nh÷ng phÇn tö nµo ®· bªnh vùc ⎯ víi sù gióp ®ì cña ai, vµ b»ng nh÷ng lý lÏ g× ⎯ mét bªn lµ chÝnh s¸ch çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n ý vµ mét bªn n÷a lµ sù khóm nóm tr−íc giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa ý. Nh÷ng tµi liÖu nh− thÕ ë çc n−íc kh¸c nhau mµ thu thËp ®−îc cµng nhiÒu, th× çi sù thËt vÒ nh÷ng nguyªn nh©n vµ ý nghÜa cña sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II sÏ cµng biÓu hiÖn ra râ rµng h¬n tr−íc m¾t nh÷ng c«ng nh©n gi¸c ngé.

§Ó kÕt thóc, cÇn v¹ch ra r»ng B¸c-b«-ni, v× ®øng tr−íc mét ®¶ng c«ng nh©n, nªn ®· ra c«ng ngôy biÖn m¹o nhËn lµ m×nh cã b¶n n¨ng çch m¹ng cña c«ng nh©n. ¤ng ta miªu t¶ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - quèc tÕ chñ nghÜa ë ý ⎯ vèn ph¶n ®èi mét cuéc chiÕn tranh tiÕn hµnh thùc ra lµ ®Ó ®em l¹i lîi Ých ®Õ quèc chñ nghÜa cho giai cÊp t− s¶n ý ⎯ nh− nh÷ng kÎ tù kiÒm chÕ mét çch hÌn nh¸t, cã lßng Ých kû, muèn tho¸t khái nh÷ng c¶nh khñng khiÕp cña chiÕn tranh. "Mét d©n téc bÞ ng−êi ta nhåi cho çi tinh thÇn sî nh÷ng c¶nh khñng khiÕp cña chiÕn tranh, th× ch¾c lµ còng sÏ sî nh÷ng c¶nh khñng khiÕp cña çch m¹ng" (tr. 83). Vµ bªn c¹nh çi m−u toan hÌn h¹ muèn gi¶ d¹ng lµ nh÷ng nhµ çch m¹ng nh− vËy, «ng ta cßn viÖn dÉn mét çch th« thiÓn vµ cã dông ý nh÷ng lêi nãi "minh b¹ch" cña bé tr−ëng Xa-lan-®ra "trËt tù nhÊt thiÕt ph¶i gi÷ cho b»ng ®−îc" ⎯ mét m−u toan ®Þnh tæng b·i c«ng ®Ó ph¶n ®èi viÖc ®éng viªn sÏ chØ dÉn ®Õn mét "cuéc tµn s¸t v« Ých" th«i; "tr−íc kia chóng ta ®· kh«ng thÓ ng¨n chÆn ®−îc cuéc chiÕn tranh Li-bi (T¬-ri-p«-li), th× giê ®©y chóng ta l¹i cµng Ýt cã kh¶ n¨ng ng¨n chÆn ®−îc cuéc chiÕn tranh chèng n−íc ¸o" (tr. 82).

Còng gièng nh− Cau-xky, Cu-nèp vµ tÊt c¶ nh÷ng tªn c¬ héi chñ nghÜa kh¸c, B¸c-b«-ni ®· g¸n cho nh÷ng ng−êi çch m¹ng ⎯ «ng ®· dông t©m g¸n nh− vËy, nh»m môc ®Ých xÊu xa nhÊt lµ lõa bÞp sè ng−êi nµo ®ã trong quÇn chóng ⎯ lµ ®· ®−a ra mét kÕ ho¹ch ngu xuÈn nh»m "lËp tøc" "ph¸ ho¹i

chiÕn tranh" vµ ®Ó cho m×nh bÞ b¾n chÕt khi giai cÊp t− s¶n cã thêi c¬ thuËn lîi nhÊt. ¤ng ta mong lÈn tr¸nh çi nhiÖm vô ®· ®−îc v¹ch râ ë Stót-ga vµ ë Ba-l¬: lîi dông cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng ®Ó tuyªn truyÒn çch m¹ng mét çch cã hÖ thèng vµ ®Ó chuÈn bÞ nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng cña quÇn chóng. Cßn çi t×nh h×nh lµ ch©u ¢u ®ang tr¶i qua mét thêi kú çch m¹ng, th× B¸c-b«-ni thÊy hoµn toµn râ rµng:

"... Cã mét ®iÓm mµ t«i thÊy cÇn ph¶i nhÊn m¹nh, mÆc dï lµm nh− thÕ cã thÓ khiÕn b¹n ®äc ch¸n ngÊy, v× kh«ng thÓ nhËn ®Þnh t×nh h×nh chÝnh trÞ hiÖn nay mét çch ®óng ®¾n ®−îc, nÕu kh«ng lµm cho s¸ng tá ®iÓm nµy ra: thêi kú chóng ta ®ang sèng hiÖn nay lµ mét thêi kú ®Çy tai häa, mét thêi kú hµnh ®éng, trong ®ã vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ lµm s¸ng tá çc t− t−ëng, kh«ng ph¶i lµ th¶o ra çc c−¬ng lÜnh, kh«ng ph¶i lµ x¸c ®Þnh mét ®−êng lèi chÝnh trÞ cho t−¬ng lai, mµ lµ ph¸t ®éng çi lùc l−îng sinh ®éng vµ tÝch cùc ®Ó ®¹t ®−îc kÕt qu¶ trong vßng mét vµi th¸ng, thËm chÝ cã thÓ lµ trong mét vµi tuÇn. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− thÕ, vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ triÕt lý vÒ t−¬ng lai cña phong trµo v« s¶n, mµ lµ cñng cè quan ®iÓm cña giai cÊp v« s¶n tr−íc thêi cuéc" (tr. 87 - 88).

L¹i thªm mét lêi ngôy biÖn gi¶ danh çch m¹ng n÷a! Th× ra 44 n¨m sau C«ng x·, sau khi ®· ho¹t ®éng trong gÇn mét nöa thÕ kû ®Ó tËp hîp vµ chuÈn bÞ lùc l−îng cña quÇn chóng, giai cÊp çch m¹ng ch©u ¢u ⎯ vµo gi÷a mét thêi kú ®Çy tai häa ⎯ ph¶i nghÜ ®Õn çch lµm sao ®Ó mau chãng trë thµnh tªn ®Çy tí cña giai cÊp t− s¶n n−íc m×nh, ®Ó gióp cho nã ®i c−íp bãc, øc hiÕp, tµn ph¸ vµ chinh phôc nh©n d©n çc n−íc kh¸c, chø kh«ng ph¶i lµ nghÜ ®Õn çch lµm sao ®Ó tiÕn hµnh, trªn mét quy m« réng lín, c«ng t¸c tuyªn truyÒn çch m¹ng trùc tiÕp vµ chuÈn bÞ nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng.

T¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n", sè 1 - 2, 1915 Ký tªn: N. Lª-nin

Theo ®óng b¶n in trªn t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n"

__________

29 30 V. I. Lª-nin

C¶m ¬n vÒ sù th¼ng th¾n

"... Çi ý kiÕn rçng tuÕch cho r»ng cÇn ph¶i thµnh lËp mét Quèc tÕ gåm

"nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi quèc tÕ chñ nghÜa""... (gåm) "nh÷ng phÇn tö ®èi

lËp nhÆt nh¹nh trong tÊt c¶ çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa... Quèc tÕ chØ cã thÓ kh«i

phôc l¹i víi còng nh÷ng phÇn tö vÉn tham gia Quèc tÕ tõ tr−íc tíi nay... Çi

Quèc tÕ ®−îc kh«i phôc l¹i ®ã sÏ kh«ng ph¶i lµ çi "thø ba" mµ chØ cã mét nhóm

nh÷ng kÎ cã ®Çu ãc phe ph¸i vµ chuyªn m«n chia rÏ míi thÊy cÇn, nã sÏ vÉn lµ

çi Quèc tÕ thø hai kh«ng ph¶i lµ ®· chÕt mµ chØ t¹m thêi bÞ çi tai häa thÕ giíi

lµm tª liÖt ®i th«i...".

¤ng Vl. C«-xèp-xki ®· ph¸t biÓu nh− vËy trong "B¶n tin", sè 8 cña ph¸i Bun10. Chóng t«i thËt t©m c¶m ¬n sù th¼ng th¾n cña ng−êi thuéc ph¸i bun nµy, mét ng−êi kh«ng ph¶i vµo lo¹i th«ng minh nhÊt. §©y kh«ng ph¶i lµ lÇn ®Çu tiªn «ng ta bªnh vùc chñ nghÜa c¬ héi mét çch th¼ng thõng khiÕn cho nh÷ng nhµ ngo¹i giao thuéc ph¸i bun lÊy lµm khã chÞu. C¶ hiÖn nay n÷a, «ng ta l¹i còng sÏ gióp cho cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi b»ng çch lµm cho c«ng nh©n thÊy râ r»ng ph¸i bun ®· xa rêi chñ nghÜa x· héi v« s¶n mét çch kh«ng thÓ cøu ch÷a ®−îc ®Õn møc nµo. ¤ng Vl. C«-xèp-xki kh«ng thÊy mèi liªn hÖ gi÷a chñ nghÜa c¬ héi víi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. Muèn thÊy râ mèi liªn hÖ ®ã, ph¶i biÕt suy nghÜ xem nh÷ng t− t−ëng c¨n b¶n cña mçi xu h−íng ®ã lµ g×? chñ nghÜa c¬ héi ë ch©u ¢u ®· ph¸t triÓn nh− thÕ nµo qua mÊy chôc n¨m gÇn ®©y? th¸i ®é cña çnh c¬ héi chñ nghÜa vµ cña çnh çch m¹ng trong nhiÒu n−íc

¢u ch©u, ch¼ng h¹n nh− ë Nga, §øc, BØ, Ph¸p, Anh, ý, Thuþ-®iÓn, Thuþ-sÜ, Hµ-lan, Bun-ga-ri, ®èi víi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh nh− thÕ nµo?

Kh«ng biÕt «ng Vl. C«-xèp-xki cã nghÜ ®Õn tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã kh«ng? NÕu «ng ta ®· thö tr¶ lêi, dï chØ lµ c©u hái thø nhÊt, «ng ta còng sÏ nhanh chãng thÊy râ sai lÇm cña «ng ta.

Nh©n tiÖn, xin nãi thªm r»ng trong "b¶n tin", sè 7, «ng Vl. C«-xèp-xki ®· béc lé ®Çu ãc chñ nghÜa s«-vanh th©n §øc, v× trong khi lªn ¸n nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ph¸p, «ng ta ®· bªnh vùc viÖc nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc bá phiÕu t¸n thµnh ng©n s¸ch. Mét «ng W. nµo ®ã (sè 8, tr. 11 - 12), trong khi bªnh vùc cho «ng Vl. C«-xèp-xki vÒ viÖc «ng bÞ "buéc téi" lµ theo chñ nghÜa s«-vanh, ®· viÕt r»ng kh«ng thÓ cã chñ nghÜa s«-vanh th©n §øc trong mét tæ chøc ho¹t ®éng ë Nga. ¤ng Vl. C«-xèp-xki cã sÏ gi¶i thÝch cho «ng W. râ t¹i sao mét anh t− s¶n ng−êi U-cra-i-na hay ng−êi Ba-lan ë Nga, mét anh t− s¶n ng−êi §an-m¹ch hay ng−êi An-da-x¬ ë Ph¸p, mét anh t− s¶n ng−êi Ai-r¬-len ë Anh, l¹i th−êng hay tá ra lµ theo thø chñ nghÜa s«-vanh ®èi ®Þch víi nh÷ng d©n téc ¸p bøc hä, kh«ng?

ViÕt mïa hÌ 1915 In lÇn ®Çu n¨m 1931 trong V¨n tËp Lª-nin, t. XVII


31 32 V. I. Lª-nin

ThÊt b¹i cña n−íc Nga vµ cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng

ViÖc "gi¶i t¸n" §u-ma IV11, ⎯ ®Ó ®èi phã víi sù h×nh thµnh mét khèi ®èi lËp gåm ph¸i tù do, ph¸i th¸ng M−êi vµ ph¸i d©n téc chñ nghÜa trong §u-ma ®ã, ⎯ lµ mét trong nh÷ng biÓu hiÖn râ rµng nhÊt cña cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng ë Nga. Qu©n ®éi cña chÝnh thÓ qu©n chñ Nga hoµng thÊt b¹i, phong trµo b·i c«ng vµ çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n ph¸t triÓn, ®«ng ®¶o quÇn chóng bÊt b×nh, ph¸i tù do vµ ph¸i th¸ng M−êi liªn kÕt víi nhau ®Ó tho¶ hiÖp víi Nga hoµng vÒ mét c−¬ng lÜnh c¶i l−¬ng vµ ®éng viªn c«ng nghiÖp nh»m chiÕn th¾ng n−íc §øc, ⎯ ®ã lµ sù nèi tiÕp vµ mèi liªn hÖ gi÷a çc sù biÕn x¶y ra vµo cuèi n¨m ®Çu cña chiÕn tranh.

Ngµy nay, ai nÊy ®Òu thÊy r»ng cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng ë Nga lµ mét sù thËt, nh−ng kh«ng ph¶i tÊt c¶ ®Òu hiÓu ®−îc ®óng ®¾n ý nghÜa cña nã vµ nh÷ng nhiÖm vô do nã ®Ò ra cho giai cÊp v« s¶n.

LÞch sö h×nh nh− l¹i diÔn l¹i: còng nh− n¨m 1905, b©y giê l¹i næ ra chiÕn tranh, h¬n n÷a ®ã lµ mét cuéc chiÕn tranh mµ chÕ ®é Nga hoµng ®· kÐo ®Êt n−íc vµo v× nh÷ng môc ®Ých nhÊt ®Þnh vµ râ rµng lµ x©m l−îc, c−íp bãc vµ ph¶n ®éng. L¹i mét sù thÊt b¹i trong chiÕn tranh vµ l¹i mét cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng do sù thÊt b¹i ®ã thóc ®Èy. Giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa ⎯ lÇn nµy thËm chÝ cßn liªn

minh víi nh÷ng tÇng líp réng r·i nhÊt thuéc giai cÊp t− s¶n b¶o thñ vµ bän ®Þa chñ, ⎯ l¹i ®−a ra mét c−¬ng lÜnh c¶i l−¬ng vµ tho¶ hiÖp víi Nga hoµng. B©y giê t×nh h×nh còng gÇn gièng nh− håi mïa h¹ n¨m 1905, tr−íc ngµy cã §u-ma Bu-l−-ghin, hoÆc nh− mïa h¹ n¨m 1906, sau ngµy gi¶i t¸n §u-ma I.

Nh−ng thùc ra th× cã mét sù kh¸c nhau rÊt lín: hiÖn nay chiÕn tranh ®· bao trïm kh¾p ch©u ¢u, bao trïm kh¾p çc n−íc tiªn tiÕn cã phong trµo x· héi chñ nghÜa quÇn chóng m¹nh mÏ. ChiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa ®· g¾n chÆt cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng ë Nga, mét cuéc khñng ho¶ng næ ra trªn c¬ së cuéc çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n, víi cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng v« s¶n, x· héi chñ nghÜa ®ang ngµy cµng lín lªn ë ph−¬ng T©y. Mèi liªn hÖ ®ã mËt thiÕt ®Õn nçi kh«ng mét nhiÖm vô çch m¹ng nµo cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc mét çch riªng lÎ ë mét n−íc nµy hay mét n−íc kh¸c: giê ®©y çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n ë Nga kh«ng cßn chØ lµ mµn ®Çu, mµ còng lµ mét bé phËn cÊu thµnh kh¨ng khÝt cña çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë ph−¬ng T©y n÷a.

TiÕn hµnh triÖt ®Ó cuéc çch m¹ng t− s¶n ë Nga ®Ó nhãm ngän löa çch m¹ng v« s¶n ë ph−¬ng T©y, ®ã lµ nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n håi 1905. N¨m 1915, çi nöa thø hai cña nhiÖm vô ®ã ®· trë thµnh bøc thiÕt ®Õn nçi nã ®−îc ®Ò ra tr−íc m¾t cïng mét lóc víi nöa thø nhÊt. Mét sù ph©n chia míi vÒ chÝnh trÞ ®· xuÊt hiÖn ë Nga trªn c¬ së nh÷ng mèi quan hÖ quèc tÕ míi, cao h¬n, ph¸t triÓn h¬n, ch»ng chÞt víi nhau h¬n. §ã lµ sù ph©n chia míi gi÷a nh÷ng ng−êi çch m¹ng s«-vanh muèn tiÕn hµnh çch m¹ng ®Ó chiÕn th¾ng n−íc §øc, vµ nh÷ng ng−êi çch m¹ng quèc tÕ chñ nghÜa v« s¶n muèn tiÕn hµnh cuéc çch m¹ng ë Nga ®Ó lµm næ ra cuéc çch m¹ng v« s¶n ë ph−¬ng T©y vµ muèn cuéc çch m¹ng ë Nga ®−îc tiÕn hµnh cïng mét lóc víi cuéc çch m¹ng v« s¶n ë ph−¬ng T©y. Sù ph©n chia ranh giíi míi

ThÊt b¹i cña n−íc Nga 33 34 V. I. Lª-nin

®ã, vÒ thùc chÊt lµ sù ph©n chia ranh giíi gi÷a giai cÊp tiÓu t− s¶n thµnh thÞ vµ n«ng th«n Nga víi giai cÊp v« s¶n x· héi chñ nghÜa. CÇn thÊy râ sù ph©n chia míi ®ã, v× nhiÖm vô ®Çu tiªn cña mét ng−êi m¸c-xÝt, nghÜa lµ cña bÊt kú mét ng−êi x· héi chñ nghÜa gi¸c ngé nµo, tr−íc mét cuéc çch m¹ng s¾p næ ra, lµ ph¶i hiÓu râ lËp tr−êng cña çc giai cÊp kh¸c nhau, lµ quy nh÷ng sù bÊt ®ång vÒ s¸ch l−îc vµ vÒ nguyªn t¾c nãi chung thµnh nh÷ng sù kh¸c nhau vÒ lËp tr−êng gi÷a çc giai cÊp kh¸c nhau.

Kh«ng cã g× tÇm th−êng h¬n, kh«ng cã g× ®¸ng khinh bØ h¬n vµ cã h¹i h¬n çi t− t−ëng th«ng th−êng nµy cña bän ng−êi phi-li-xtanh çch m¹ng: "h·y quªn" nh÷ng sù bÊt ®ång ý kiÕn "khi ®øng tr−íc" çi nhiÖm vô chung tr−íc m¾t trong cuéc çch m¹ng s¾p tíi. Qua kinh nghiÖm cña m−êi n¨m tõ 1905 ®Õn 1914, ng−êi nµo vÉn cßn ch−a tin r»ng ®ã lµ mét t− t−ëng ngu xuÈn th×, vÒ mÆt çch m¹ng, ng−êi ®ã qu¶ lµ mét ng−êi kh«ng cßn cã thuèc g× cøu ch÷a ®−îc. Ngµy nay ng−êi nµo chØ thèt ra nh÷ng lêi lÏ çch m¹ng mµ kh«ng chÞu ph©n tÝch xem nh÷ng giai cÊp nµo ®· c h ø n g t á r»ng m×nh cã thÓ theo vµ ®ang theo mét c−¬ng lÜnh çch m¹ng nhÊt ®Þnh nµo ®ã, th× thËt ra ng−êi ®ã còng chØ lµ cïng mét giuéc víi bän "çch m¹ng" Khru-xta-lÐp, A-la-®in, A-lÕch-xin-xki mµ th«i.

Tr−íc m¾t chóng ta, lËp tr−êng cña ph¸i b¶o hoµng vµ cña bän ®Þa chñ - chñ n« thËt râ rµng: "kh«ng trao" n−íc Nga cho giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa; thµ ®iÒu ®×nh víi chÝnh thÓ qu©n chñ §øc. LËp tr−êng cña giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa còng rÊt râ rµng: lîi dông viÖc thua trËn vµ lîi dông cuéc çch m¹ng ®ang lín m¹nh ®Ó b¾t chÝnh thÓ qu©n chñ ®ang ho¶ng sî ph¶i nh−îng bé vµ ph¶i chia quyÒn víi giai cÊp t− s¶n. Vµ lËp tr−êng cña giai cÊp v« s¶n çch m¹ng còng rÊt râ rµng, hä muèn triÖt ®Ó tiÕn hµnh çch m¹ng b»ng çch lîi dông nh÷ng sù dao ®éng vµ nh÷ng khã kh¨n cña chÝnh phñ vµ cña giai cÊp t− s¶n. Cßn giai cÊp tiÓu t− s¶n,

tøc lµ qu¶ng ®¹i quÇn chóng d©n c− ë n−íc Nga võa míi thøc tØnh th× l¹i mß mÉm, "quê qu¹ng", ®i theo ®u«i giai cÊp t− s¶n, bÞ rµng buéc bëi nh÷ng thiªn kiÕn d©n téc chñ nghÜa; mét mÆt, hä ®−îc nh÷ng sù khñng khiÕp vµ nh÷ng th¶m häa phi th−êng ch−a tõng thÊy cña chiÕn tranh, cña ®êi sèng ®¾t ®á, cña c¶nh tµn ph¸, cña sù cïng khæ vµ cña n¹n ®ãi ®Èy hä ®i tíi çch m¹ng; mÆt kh¸c, cø mçi b−íc ®i hä l¹i ngo¶nh cæ trë l¹i h−íng vÒ çi t− t−ëng b¶o vÖ tæ quèc, hoÆc lµ çi t− t−ëng gi÷ g×n toµn vÑn l·nh thæ cña n−íc Nga, hoÆc lµ çi t− t−ëng cho r»ng sù phån vinh cña tiÓu n«ng lµ nhê vµo viÖc chiÕn th¾ng chÕ ®é Nga hoµng vµ chiÕn th¾ng n−íc §øc mµ kh«ng cÇn ph¶i chiÕn th¾ng chñ nghÜa t− b¶n.

Nh÷ng sù dao ®éng ®ã cña ng−êi tiÓu t− s¶n, cña ng−êi tiÓu n«ng, kh«ng ph¶i lµ ngÉu nhiªn, mµ lµ kÕt qu¶ tÊt nhiªn cña ®Þa vÞ kinh tÕ cña hä. Kh«ng muèn nh×n thÊy sù thËt "chua ch¸t" nh−ng s©u s¾c Êy lµ kh«ng th«ng minh chót nµo; cÇn ph¶i hiÓu râ vµ theo dâi nã qua çc nhãm ph¸i vµ çc trµo l−u chÝnh trÞ hiÖn cã, ®Ó kh«ng tù lõa dèi m×nh vµ kh«ng lõa dèi nh©n d©n, ®Ó kh«ng lµm suy yÕu, kh«ng lµm b¹c nh−îc ®¶ng çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n d©n chñ - x· héi. Giai cÊp v« s¶n sÏ tù lµm suy yÕu m×nh nÕu nã cho phÐp ®¶ng cña nã dao ®éng nh− giai cÊp tiÓu t− s¶n. Giai cÊp v« s¶n chØ lµm trßn ®−îc sø mÖnh cña nã, nÕu nã biÕt tiÕn b−íc kh«ng dao ®éng tíi môc tiªu vÜ ®¹i cña nã, ®ång thêi thóc ®Èy giai cÊp tiÓu t− s¶n tiÕn lªn, gióp ®ì hä tù rÌn luyÖn b»ng nh÷ng sai lÇm cña b¶n th©n hä khi hä nghiªng vÒ bªn h÷u vµ ®ång thêi sö dông tÊt c¶ çc lùc l−îng cña hä vµo cuéc tÊn c«ng khi cuéc sèng buéc hä ph¶i ®i vÒ phÝa t¶.

Ph¸i lao ®éng, ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng12, bän thñ tiªu thuéc ph¸i "Ban tæ chøc", ⎯ ®ã lµ nh÷ng trµo l−u chÝnh trÞ ë Nga ®· lé râ mÆt trong m−êi n¨m qua, ®· chøng minh sù liªn hÖ cña hä víi çc nhãm, çc phÇn tö vµ çc

ThÊt b¹i cña n−íc Nga 35 36 V. I. Lª-nin

tÇng líp trong giai cÊp tiÓu t− s¶n, ®· tá ra dao ®éng tõ chñ nghÜa çch m¹ng cùc ®oan ngoµi miÖng ®Õn chç thùc tÕ liªn minh víi bän x· héi chñ nghÜa nh©n d©n13 s«-vanh hay víi nhãm "B×nh minh cña chóng ta". thÝ dô, ngµy 3 th¸ng ChÝn 1915, n¨m uû viªn th− ký ë n−íc ngoµi cña Ban tæ chøc ®· ra mét b¶n kªu gäi nãi vÒ nh÷ng nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n, trong ®ã kh«ng nãi qua mét lêi nµo ®Õn chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, nh−ng l¹i nãi ®Õn "khëi nghÜa" ë hËu ph−¬ng qu©n ®éi §øc (vµ nãi nh− thÕ sau mét n¨m trêi ®Êu tranh chèng khÈu hiÖu néi chiÕn!) vµ nªu lªn çi khÈu hiÖu mµ håi n¨m 1905 bän d©n chñ - lËp hiÕn14 ®· tõng t¸n tông m·i, tøc lµ khÈu hiÖu "triÖu tËp mét quèc héi lËp hiÕn ®Ó thanh to¸n cuéc chiÕn tranh vµ chÕ ®é chuyªn chÕ (chÕ ®é ngµy 3 th¸ng S¸u)"!! Ng−êi nµo kh«ng hiÓu r»ng ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n, v× th¾ng lîi cña çch m¹ng, cÇn ph¶i hoµn toµn c¾t ®øt víi çc trµo l−u tiÓu t− s¶n Êy, th× ng−êi ®ã thËt ®· uæng c«ng mang çi danh hiÖu lµ ng−êi d©n chñ - x· héi.

Kh«ng, tr−íc cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng ë n−íc Nga mµ chÝnh sù thÊt b¹i ®· thóc ®Èy cho nhanh chãng h¬n ⎯ ®ã lµ ®iÒu mµ nh÷ng ng−êi thï ®Þch thuéc ®ñ mäi mÇu s¾c víi "chñ nghÜa thÊt b¹i" sî kh«ng d¸m thó nhËn, ⎯ th× nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n sÏ vÉn nh− tr−íc kia lµ ph¶i ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa s«-vanh, nÕu kh«ng, sù gi¸c ngé çch m¹ng cña quÇn chóng sÏ kh«ng thÓ nµo ph¸t triÓn lªn ®−îc, vµ ph¶i gióp ®ì phong trµo cña quÇn chóng b»ng nh÷ng khÈu hiÖu çch m¹ng rµnh m¹ch. Kh«ng ph¶i lµ thµnh lËp quèc héi lËp hiÕn, mµ lµ ®¸nh ®æ chÕ ®é qu©n chñ, thµnh lËp nÒn céng hoµ, tÞch thu ruéng ®Êt cña bän ®Þa chñ, thùc hiÖn chÕ ®é ngµy lµm viÖc 8 giê, ⎯ còng nh− tr−íc kia, ®ã sÏ lµ nh÷ng khÈu hiÖu cña giai cÊp v« s¶n d©n chñ - x· héi, nh÷ng khÈu hiÖu cña ®¶ng ta. Vµ do ®ã, trong toµn bé c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng cña m×nh, trong tÊt c¶ nh÷ng ho¹t ®éng cña giai cÊp c«ng

nh©n, ®Ó thËt sù t¸ch rêi vµ ®èi lËp nh÷ng môc tiªu cña chñ nghÜa x· héi víi nh÷ng môc tiªu cña chñ nghÜa s«-vanh t− s¶n (kÓ c¶ chñ nghÜa s«-vanh Plª-kha-nèp, vµ chñ nghÜa s«-vanh Cau-xky), ®¶ng ta sÏ tiÕp tôc nh− tr−íc kia, ®−a ra khÈu hiÖu biÕn cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh néi chiÕn, nghÜa lµ khÈu hiÖu çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë ph−¬ng T©y.

Nh÷ng bµi häc cña chiÕn tranh buéc ngay c¶ nh÷ng kÎ thï cña chóng ta còng ph¶i thùc tÕ thõa nhËn lËp tr−êng cña "chñ nghÜa thÊt b¹i", còng nh− thõa nhËn lµ cÇn thiÕt ph¶i tung ra ⎯ lóc ®Çu b»ng lêi lÏ n¶y löa trong mét b¶n hiÖu triÖu, nh−ng sau ®ã th× nghiªm tóc h¬n, chÝn ch¾n h¬n ⎯ khÈu hiÖu "khëi nghÜa ë hËu ph−¬ng" cña bän qu©n phiÖt §øc, nghÜa lµ khÈu hiÖu néi chiÕn. ThÕ lµ nh÷ng bµi häc cña chiÕn tranh ®· kh¾c s©u vµo ®Çu ãc cña mäi ng−êi chÝnh çi ®iÒu mµ chóng ta ®· chñ tr−¬ng ngay tõ lóc chiÕn tranh míi b¾t ®Çu. Sù thÊt b¹i cña n−íc Nga tá ra chØ lµ mét çi h¹i hÕt søc nhá v× nã ®· ®Èy cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng lªn trªn quy m« hÕt søc to lín, ®· lay ®éng hµng triÖu, hµng chôc vµ hµng tr¨m triÖu ng−êi. Song, trong ®iÒu kiÖn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng ë Nga kh«ng thÓ kh«ng lµm cho ng−êi ta nghÜ ®Õn con ®−êng cøu v·n duy nhÊt ®èi víi çc d©n téc, con ®−êng "khëi nghÜa ë hËu ph−¬ng" qu©n ®éi §øc, nghÜa lµ nghÜ ®Õn néi chiÕn trong tÊt c¶ çc n−íc ®ang tham chiÕn.

Cuéc sèng thùc tÕ lµ thµy d¹y chóng ta. Cuéc sèng tiÕn lªn, qua sù thÊt b¹i cña n−íc Nga, tíi çch m¹ng ë n−íc Nga, råi qua cuéc çch m¹ng ®ã vµ do cuéc çch m¹ng ®ã mµ tíi néi chiÕn ë ch©u ¢u. Cuéc sèng ®· b−íc vµo con ®−êng ®ã. Vµ ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n çch m¹ng ë Nga, nhê nh÷ng bµi häc cña cuéc sèng thùc tÕ Êy ⎯ nh÷ng bµi häc ®· chøng minh th¸i ®é cña ®¶ng ®ã lµ ®óng ⎯ mµ cã

ThÊt b¹i cña n−íc Nga 37 38

®−îc mét søc m¹nh míi, sÏ cµng c−¬ng quyÕt ®i theo con ®−êng mµ nã ®· v¹ch ra.

ViÕt th¸ng ChÝn, sau ngµy 5 (18), 1915 §¨ng lÇn ®Çu ngµy 7 th¸ng M−êi mét 1928 trªn b¸o "Sù thËt", sè 260


Göi Uû ban x· héi chñ nghÜa Quèc tÕ (I. S. K.)15

Th−a çc ®ång chÝ!

NhËn ®−îc th− ®Ò ngµy 25 th¸ng ChÝn cña çc ®ång chÝ, chóng t«i hoµn toµn t¸n thµnh kÕ ho¹ch thµnh lËp mét "uû ban" th−êng vô quèc tÕ "më réng" (erweiterte Kommission) ë BÐc-n¬. Tin t−ëng r»ng çc tæ chøc kh¸c tham gia I. S. K. còng sÏ t¸n thµnh kÕ ho¹ch ®ã, chóng t«i cö ®ång chÝ Di-n«-vi-Ðp thay mÆt Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga tham gia uû ban më réng ®ã, vµ cö (1) n÷ ®ång chÝ Pª-t¬-r«-va vµ (2) ®ång chÝ Lª-nin lµm phã, dù khuyÕt (supplÐant, Stellvertreter). §Þa chØ liªn l¹c: Herrn Radomislsky (bei Fr. Aschwanden). Hertenstein (Ks. Luzern). Schweiz.

TiÕp n÷a. VÒ çc vÊn ®Ò kh¸c nªu trong th− ngµy 25 th¸ng ChÝn cña çc ®ång chÝ, th× vÒ phÇn m×nh, chóng t«i cã ý kiÕn nh− sau:

1. Chóng t«i hoµn toµn ®ång ý víi çc ®ång chÝ r»ng "nh÷ng quan ®iÓm chung" ("allgemeine Gesichtspunkte"), ®−îc x¸c lËp bëi cuéc héi nghÞ häp ngµy 5 - 8 th¸ng ChÝn16, lµ "kh«ng ®Çy ®ñ" ("nicht genügen"). CÇn ph¶i khÈn thiÕt tiÕp tôc ph¸t triÓn h¬n n÷a nh÷ng nguyªn t¾c ®ã, ph¸t triÓn mét çch tØ mØ vµ chi tiÕt h¬n rÊt nhiÒu. Lµm nh− vËy lµ cÇn thiÕt c¶ trªn quan ®iÓm nguyªn t¾c lÉn trªn quan ®iÓm thùc tiÔn thuÇn tuý, v× muèn thùc hiÖn sù thèng nhÊt hµnh

Göi Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ 39 40 V. I. Lª-nin

®éng trªn ph¹m vi quèc tÕ, th× nh÷ng t− t−ëng c¨n b¶n cÇn ph¶i s¸ng tá vµ çc biÖn ph¸p hµnh ®éng thùc tiÔn nµy hay çc biÖn ph¸p hµnh ®éng thùc tiÔn kh¸c còng ph¶i ®−îc quy ®Þnh chÝnh x¸c. Kh«ng nghi ngê g× c¶, cuéc khñng ho¶ng to lín mµ ch©u ¢u nãi chung vµ phong trµo c«ng nh©n ch©u ¢u nãi riªng ®ang tr¶i qua, chØ cã thÓ dÇn dÇn míi lµm cho quÇn chóng thÊy râ ®−îc hai mÆt ®ã cña vÊn ®Ò, nh−ng nhiÖm vô cña I. S. K. còng nh− cña çc ®¶ng tham gia uû ban nµy l¹i chÝnh lµ ph¶i gióp quÇn chóng thÊy râ hai mÆt ®ã. Kh«ng chê ®îi mét ®iÒu kh«ng thÓ cã ®−îc lµ tÊt c¶ mäi ng−êi sÏ mau chãng thèng nhÊt víi nhau trªn nh÷ng quan ®iÓm ®· ®−îc nhÊt trÝ vµ ®· ®−îc x¸c ®Þnh râ r»ng, - chóng ta ph¶i hÕt søc t×m çch lµm cho mäi ng−êi thÊy ®−îc thËt chÝnh x¸c çc xu h−íng vµ çc trµo l−u chñ yÕu cña chñ nghÜa x· héi quèc tÕ chñ nghÜa hiÖn giê, råi ph¶i lµm sao cho quÇn chóng c«ng nh©n hiÓu ®−îc çc xu h−íng Êy, th¶o luËn tÊt c¶ mäi mÆt cña çc xu h−íng Êy, lÊy kinh nghiÖm cña phong trµo thùc tiÔn cña m×nh ®Ó kiÓm tra çc xu h−íng Êy. Theo ý kiÕn chóng t«i, nhiÖm vô nµy ph¶i ®−îc I. S. K. coi lµ nhiÖm vô chÝnh cña m×nh.

2. Bøc th− ngµy 25 th¸ng ChÝn ®· x¸c ®Þnh nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n lµ: hoÆc ®Êu tranh cho hoµ b×nh (trong tr−êng hîp chiÕn tranh vÉn cø tiÕp diÔn), hoÆc "nªu ra cô thÓ vµ chi tiÕt quan ®iÓm quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n ®èi víi çc c−¬ng lÜnh vµ kiÕn nghÞ hoµ b×nh" ("den internationalen Standpunkt des Proletariats zu den verschiedenen Friedensvorschlägen und Programmen konkret und ins einzelne gehend zu umschreiben"). VÒ mÆt nµy, ®iÒu ®−îc ®Æc biÖt nhÊn m¹nh lµ vÊn ®Ò d©n téc (An-da-x¬ - Lo-ren, Ba-lan, ¸c-mª-ni-a, v. v.).

Chóng t«i nhËn ®Þnh r»ng trong c¶ hai v¨n kiÖn mµ cuéc héi nghÞ häp trong nh÷ng ngµy 5 - 8 th¸ng chÝn ®· nhÊt trÝ th«ng qua, cô thÓ lµ c¶ trong b¶n tuyªn ng«n lÉn trong b¶n "nghÞ quyÕt ®ång t×nh" ("Sympathieerklärung"), ®Òu biÓu

hiÖn t− t−ëng cho r»ng cuéc ®Êu tranh cho hoµ b×nh lµ g¾n liÒn víi cuéc ®Êu tranh cho chñ nghÜa x· héi (b¶n tuyªn ng«n nãi: "cuéc ®Êu tranh cho hoµ b×nh... lµ cuéc ®Êu tranh cho chñ nghÜa x· héi" ⎯ "dieser Kampf ist der Kampf... für den Sozialismus"), víi "cuéc ®Êu tranh giai cÊp kh«ng ®iÒu hoµ cña giai cÊp v« s¶n" ("unversöhnlicher proletarischer Klassenkampf" ⎯ nguyªn v¨n trong nghÞ quyÕt do héi nghÞ th«ng qua nãi ®Õn mét cuéc ®Êu tranh giai cÊp "çch m¹ng" chø kh«ng ph¶i lµ "kh«ng ®iÒu hoµ", vµ nÕu v× lý do ph¸t biÓu c«ng khai mµ ®· cã sù thay ®æi ®ã, th× còng kh«ng ®−îc v× thÕ mµ hiÓu kh¸c nghÜa ®i). B¶n nghÞ quyÕt bµy tá sù ®ång t×nh ®· c«ng khai nªu râ r»ng héi nghÞ cÇn ph¶i vµ "trÞnh träng høa", "thøc tØnh tinh thÇn çch m¹ng trong quÇn chóng v« s¶n quèc tÕ".

T¸ch rêi cuéc ®Êu tranh giai cÊp çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n, th× cuéc ®Êu tranh cho hoµ b×nh chØ lµ mét c©u nãi hoµ b×nh chñ nghÜa cña bän t− s¶n t×nh c¶m hay cña bän t− s¶n lõa g¹t nh©n d©n mµ th«i.

Chóng ta kh«ng thÓ vµ còng kh«ng ®−îc b¾t ch−íc cung çch cña bän "chÝnh kh¸ch", kh«ng thÓ vµ còng kh«ng ®−îc th¶o ra nh÷ng b¶n c−¬ng lÜnh "cô thÓ" vÒ hoµ b×nh. Tr¸i l¹i, chóng ta ph¶i gi¶i thÝch cho quÇn chóng râ r»ng hy väng sÏ cã ®−îc mét nÒn hoµ b×nh d©n chñ (kh«ng cã th«n tÝnh, kh«ng cã b¹o lùc, kh«ng cã c−íp bãc) mµ kh«ng cÇn ph¶i ph¸t triÓn cuéc ®Êu tranh giai cÊp çch m¹ng, lµ hy väng h·o huyÒn. Ngay trong phÇn ®Çu b¶n tuyªn ng«n, chóng ta ®· nãi kiªn quyÕt, râ rµng vµ rµnh m¹ch víi quÇn chóng r»ng nguyªn nh©n cña chiÕn tranh lµ chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chñ nghÜa ®Õ quèc lµ viÖc mét nhóm çc "c−êng quèc lín" "n« dÞch" çc d©n téc, tÊt c¶ çc d©n téc trªn thÕ giíi. VËy chóng ta ph¶i gióp quÇn chóng ®¸nh ®æ chñ nghÜa ®Õ quèc, nÕu kh«ng th× kh«ng thÓ cã ®−îc mét nÒn hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh. DÜ nhiªn, cuéc ®Êu tranh ®Ó ®¸nh ®æ chñ nghÜa ®Õ quèc lµ khã kh¨n, nh−ng quÇn chóng ph¶i biÕt


râ sù thËt vÒ cuéc ®Êu tranh khã kh¨n nh−ng cÇn thiÕt ®ã. QuÇn chóng kh«ng ®−îc ®Ó bÞ ru ngñ b»ng çi hy väng lµ cã thÓ cã ®−îc mét nÒn hoµ b×nh mµ kh«ng ph¶i ®¸nh ®æ chñ nghÜa ®Õ quèc.

3. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng nhËn ®Þnh ®ã, chóng t«i ®Ò nghÞ: ghi vµo ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña nh÷ng phiªn häp s¾p

tíi cña uû ban më réng (nh»m th¶o ra hay thu thËp vµ c«ng bè nh÷ng ®Ò c−¬ng hoÆc nh÷ng dù th¶o nghÞ quyÕt) vµ sau ®ã cña cuéc héi nghÞ quèc tÕ s¾p tíi (®Ó th«ng qua døt kho¸t mét nghÞ quyÕt), nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y:

a) mèi liªn hÖ gi÷a çc cuéc ®Êu tranh cho hoµ b×nh víi nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng hay cuéc ®Êu tranh giai cÊp çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n;

b) quyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc; c) mèi liªn hÖ gi÷a chñ nghÜa x· héi - ¸i quèc víi chñ

nghÜa c¬ héi. Chóng t«i nhÊn m¹nh r»ng, trong b¶n tuyªn ng«n do héi

nghÞ th«ng qua, tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò ®ã ®Òu ®· ®−îc ®Ò cËp ®Õn mét çch hÕt søc râ rµng, r»ng ý nghÜa cña nh÷ng vÊn ®Ò ®ã vÒ mÆt nguyªn t¾c vµ vÒ mÆt thùc tiÔn lµ hÕt søc träng yÕu, r»ng kh«ng thÓ cã mét b−íc tiÕn thùc tÕ nµo cña cuéc ®Êu tranh v« s¶n mµ l¹i kh«ng lµm cho nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa vµ nh÷ng ng−êi c«ng ®oµn chñ nghÜa kh«ng nghÜ ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò Êy.

Së dÜ cÇn ph¶i xÐt ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò ®ã, chÝnh lµ nh»m xóc tiÕn cuéc ®Êu tranh quÇn chóng v× hoµ b×nh, quyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi, vµ ®Ó ®¶ ph¸ "lêi dèi tr¸ cña bän t− b¶n" (lêi cña b¶n tuyªn ng«n) vÒ viÖc "b¶o vÖ tæ quèc" trong cuéc chiÕn tranh hiÖn nay.

NÕu çi lçi hay ®iÒu kh«ng may cña Quèc tÕ II, ⎯ nh− bøc th− ngµy 25 th¸ng ChÝn ®· v¹ch ra mét çch cã lý, ⎯ lµ ë chç ®· kh«ng x¸c ®Þnh râ còng nh− ®· kh«ng ph©n

tÝch nh÷ng vÊn ®Ò träng yÕu ®ã, th× nhiÖm vô cña chóng ta l¹i chÝnh lµ ë chç gióp ®ì quÇn chóng ®Æt nh÷ng vÊn ®Ò ®ã ra mét çch râ rµng h¬n vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®ã mét çch ®óng ®¾n h¬n.

4. VÒ viÖc xuÊt b¶n mét b¶n tin b»ng ba thø tiÕng, th× theo ý chóng t«i, kinh nghiÖm ®· cho ta thÊy r»ng kÕ ho¹ch ®ã lµ kh«ng thÝch hîp. NÕu ra mçi th¸ng mét kú th× nh− vËy sÏ tèn tõ 2 ®Õn 3 ngh×n phr¨ng mçi n¨m, mµ mét sè tiÒn nh− thÕ th× kh«ng ph¶i lµ dÔ kiÕm. V¶ l¹i hai tê b¸o ë Thuþ-sÜ, tê "Berner Tagwacht"17 vµ tê "La Sentinelle"18, ®· ®¨ng gÇn nh− tÊt c¶ nh÷ng v¨n kiÖn cña b¶n tin ®ã råi. Chóng t«i ®Ò nghÞ víi I. S.K.:

Cè ®iÒu ®×nh víi ban biªn tËp hai tê b¸o nãi trªn vµ víi mét tê b¸o Mü ®Ó ®¨ng b¶n tin ®ã cïng víi tÊt c¶ çc b¶n th«ng b¸o vµ v¨n kiÖn cña I. S. K. trªn çc tê b¸o ®ã (hoÆc ngay trªn b¸o cña hä, víi danh nghÜa I. S. K., hoÆc trªn çc phô tr−¬ng riªng).

Nh− thÕ kh«ng nh÷ng ®ì tèn kÐm h¬n, mµ cßn gióp cho ta th«ng b¸o mét çch v« cïng tèt h¬n, ®Çy ®ñ h¬n vµ th−êng xuyªn h¬n, cho giai cÊp c«ng nh©n biÕt vÒ sù ho¹t ®éng cña I. S. K. §iÒu chóng ta quan t©m lµ lµm sao cã thËt hÕt søc nhiÒu c«ng nh©n ®äc çc b¶n th«ng b¸o cña I. S. K. vµ tÊt c¶ çc dù th¶o nghÞ quyÕt ®Òu ®−îc in ra ®Ó cho c«ng nh©n biÕt vµ ®Ó gióp ®ì hä x¸c ®Þnh th¸i ®é cña hä ®èi víi chiÕn tranh.

Chóng t«i mong r»ng sÏ kh«ng cã ai ph¶n ®èi sù cÇn thiÕt ph¶i ®¨ng c¶ b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt (12 ®¹i biÓu ⎯ so víi 19 ®¹i biÓu kh«ng t¸n thµnh, ⎯ tøc lµ gÇn 40% tæng sè ®¹i biÓu ®· t¸n thµnh lÊy dù th¶o nghÞ quyÕt ®ã lµm c¬ së) lÉn bøc th− cña nhµ x· héi chñ nghÜa xuÊt s¾c ng−êi §øc19 (kh«ng nªu tªn vµ kh«ng nªu tÊt c¶ nh÷ng g× kh«ng thuéc vÒ s¸ch l−îc).

Chóng t«i mong r»ng I. S. K. sÏ th−êng xuyªn nhËn ®−îc tin tøc ë çc n−íc vÒ çc vô truy n· vµ b¾t bí v× ®Êu


tranh chèng chiÕn tranh, vÒ t×nh h×nh diÔn biÕn cña cuéc Êu tranh giai cÊp chèng chiÕn tranh, vÒ sù b¾t tay th©n thiÖn gi÷a binh sÜ trong çc chiÕn hµo, vµ viÖc ®ãng cöa çc b¸o, vÒ viÖc cÊm ®¨ng nh÷ng lêi kªu gäi ®Êu tranh cho hoµ b×nh, v. v., vµ mong r»ng tÊt c¶ nh÷ng tin tøc ®ã sÏ cã thÓ ®−îc ®¨ng ⎯ víi danh nghÜa cña I. S. K. ⎯ ®Òu ®Æn trong çc b¸o nãi trªn.

ViÖc ®iÒu ®×nh víi mét tê nhËt b¸o hay mét tê tuÇn b¸o Mü cã lÏ cã thÓ do n÷ ®ång chÝ C«n-l«n-tai tiÕn hµnh; ®ång chÝ nµy lµ céng t¸c viªn cña tê "Lêi nãi cña chóng ta"20 vµ nhiÒu tê b¸o d©n chñ - x· héi kh¸c, vµ hiÖn nay võa ®i sang Mü ®Ó thuyÕt tr×nh ë çc n¬i. Chóng t«i cã thÓ liªn l¹c víi C«n-l«n-tai hay cho ®Þa chØ cña ®ång chÝ Êy.

5. VÒ vÊn ®Ò çch thøc ®¹i biÓu cña çc bé phËn thuéc çc ®¶ng (®Æc biÖt lµ ®èi víi n−íc §øc, n−íc Ph¸p, vµ cã lÏ còng ®èi víi c¶ n−íc Anh n÷a), chóng t«i ®Ò nghÞ:

I. S. K. h·y ®Ò nghÞ víi çc ®ång chÝ çc ®¶ng ®ã th¶o luËn xem cã nªn thµnh lËp çc nhãm mang nh÷ng tªn kh¸c nhau, vµ nh÷ng lêi çc nhãm nµy kªu gäi quÇn chóng (d−íi h×nh thøc truyÒn ®¬n, nghÞ quyÕt, v. v.) sÏ do I. S. K. ®¨ng lªn b¸o cã chØ râ ®ã lµ cña nhãm nµo, hay kh«ng.

B»ng çch ®ã, mét lµ, quÇn chóng sÏ lu«n lu«n ®−îc biÕt râ s¸ch l−îc vµ quan ®iÓm cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa, mÆc dï cã nh÷ng sù cÊm ®o¸n cña c¬ quan kiÓm duyÖt qu©n sù; hai lµ, víi viÖc çc cuéc häp cña c«ng nh©n, çc tæ chøc cña hä, v.v. th«ng qua nh÷ng nghÞ quyÕt ®ång t×nh víi quan ®iÓm cña nhãm nµy nhãm nä, ta sÏ cã thÓ thÊy râ ®−îc sù ph¸t triÓn vµ sù thµnh c«ng cña c«ng t¸c tuyªn truyÒn çc quan ®iÓm quèc tÕ chñ nghÜa; ba lµ, nh− thÕ sÏ cã kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh ®−îc nh÷ng s¾c th¸i kh¸c nhau cña çc quan ®iÓm (thÝ dô, ë Anh, B. S. P.21, phe thiÓu sè cña nã vµ I. L. P.22; ë Ph¸p, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nh− Bourderon vµ nh÷ng ng−êi kh¸c, ph¸i

c«ng ®oµn chñ nghÜa, nh− Merrheim vµ nh÷ng ng−êi kh¸c; ë §øc, nh− héi nghÞ ®· v¹ch ra, trong néi bé cña phe ®èi lËp còng cã nhiÒu s¾c th¸i kh¸c nhau).

Cè nhiªn lµ çc nhãm Êy, nh− bøc th− ngµy 25 th¸ng ChÝn ®· chØ râ, sÏ kh«ng lËp thµnh nh÷ng tæ chøc riªng biÖt, mµ vÉn ë trong çc tæ chøc cò, nh− thÕ chØ lµ ®Ó liªn hÖ víi I. S. K. vµ ®Ó tuyªn truyÒn cho cuéc ®Êu tranh giµnh hoµ b×nh.

"Uû ban më réng" vµ çc cuéc héi nghÞ, sÏ do ®¹i biÓu cña çc nhãm ®ã häp thµnh.

6. VÒ sè uû viªn cña "uû ban më réng" vµ vÊn ®Ò bá phiÕu chóng t«i ®Ò nghÞ nh− sau:

kh«ng h¹n ®Þnh sè uû viªn víi møc maximum lµ 3 ng−êi, mµ ®èi víi çc nhãm nhá, nªn ¸p dông chÕ ®é quyÒn biÓu quyÕt bé phËn (1/2, 1/3, v. v.).

Nh− thÕ tiÖn h¬n, v× thËt sù kh«ng thÓ t−íc quyÒn ®¹i biÓu cña nh÷ng nhãm cã s¾c th¸i riªng cña hä ®−îc, vµ nh− vËy sÏ cã h¹i cho sù ph¸t triÓn vµ sù tuyªn truyÒn trong quÇn chóng nh÷ng nguyªn t¾c do b¶n tuyªn ng«n x¸c ®Þnh.

7. VÒ viÖc cã ng−êi lo ng¹i r»ng ñy ban më réng cã thÓ sÏ mang "tÝnh chÊt Nga- Ba-lan", chóng t«i nghÜ r»ng çc ®ång chÝ ta lo ng¹i nh− vËy lµ chÝnh ®¸ng (mÆc dï lo nh− thÕ cã lµm phËt lßng nh÷ng ng−êi Nga) v× cã thÓ lµ cã nh÷ng nhãm l−u vong kh«ng cã liªn hÖ thËt sù víi n−íc Nga, còng cã ®¹i biÓu cña hä. Theo ý chóng t«i, chØ cã nh÷ng tæ chøc hay nh÷ng ®oµn thÓ ®· chøng minh, Ýt ra lµ qua ba n¨m c«ng t¸c, r»ng m×nh cã ®ñ t− çch ®¹i biÓu cho phong trµo ë ngay trong n−íc Nga, th× míi cã quyÒn cã ®¹i biÓu. Chóng t«i ®Ò nghÞ I. S. K. nghiªn cøu vµ quy ®Þnh nguyªn t¾c ®ã, vµ h·y ®ßi hái tÊt c¶ çc nhãm ®−a ra nh÷ng tµi liÖu vµ chøng cí vÒ sù ho¹t ®éng cña hä ë Nga.

8. Sau hÕt, nh©n dÞp nµy, chóng t«i xin nªu ra mét ®iÓm kh«ng chÝnh x¸c trong tËp "B¶n tin"23, sè 1 vµ ®Ò nghÞ

Göi Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ 45 46

c¶i chÝnh ®iÓm ®ã trong sè 2 (hay trong tê "Berner Tagwacht" vµ tê "La Sentinelle"). ChÝnh trong tËp "B¶n tin", sè I, tr. 7, cét I, ë ®o¹n ®Çu, cã nãi r»ng dù th¶o nghÞ quyÕt ®· ®−îc Ban chÊp hµnh trung −¬ng, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ban-lan (Landesvorstand1)), nh÷ng ng−êi l¸t-vi-a, Thôy-®iÓn vµ Na-uy, ký tªn. Trong sè kÓ ra ®ã cßn sãt:

Mét ®¹i biÓu ng−êi §øc (kh«ng c«ng bè tªn, v× nh÷ng lý do dÔ hiÓu) vµ mét ®¹i biÓu Thôy-sÜ lµ Pl¸t-ten.

ViÕt th¸ng ChÝn, sau ngµy 12 (25), 1915 In lÇn ®Çu ngµy 6 th¸ng ChÝn 1925 trªn b¸o "Sù thËt", sè 203


31

_________________________________________________________ 1) - Ban l·nh ®¹o trung −¬ng.

B−íc ®Çu

Trong thêi kú khñng ho¶ng cùc kú nghiªm träng do chiÕn tranh g©y ra nµy, phong trµo x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ph¸t triÓn mét çch chËm ch¹p. Tuy nhiªn, nã vÉn ph¸t triÓn vµ ph¸t triÓn theo çi h−íng lµ c¾t ®øt víi chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. Cuéc Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Xim-mÐc-van (Thuþ-sÜ), häp ngµy 5 - 8 th¸ng ChÝn 1915, ®· cho ta thÊy râ ®iÒu ®ã.

Suèt trong mét n¨m, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ë çc n−íc tham chiÕn vµ çc n−íc trung lËp ®· tá ra dao ®éng vµ chê ®îi: hä kh«ng d¸m tù m×nh thõa nhËn tÊt c¶ sù s©u s¾c cña cuéc khñng ho¶ng, hä kh«ng muèn nh×n th¼ng vµo hiÖn thùc; hä t×m mu«n ngh×n çch ®Ó tr× ho·n viÖc c¾t ®øt kh«ng thÓ tr¸nh khái víi bän c¬ héi chñ nghÜa vµ bän theo Cau-xky lµ nh÷ng kÎ ®ang khèng chÕ çc ®¶ng chÝnh thøc ë T©y ¢u.

Nh−ng sù nhËn ®Þnh vÒ çc sù biÕn mµ chóng ta ®· nªu ra mét n¨m tr−íc ®©y trong b¶n tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng (b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi"24, sè 33)1), ®· tá ra lµ ®óng; nh÷ng sù biÕn ®· chøng minh r»ng nhËn ®Þnh ®ã lµ ®óng ®¾n; nh÷ng sù biÕn ®· diÔn ra cô thÓ lµ nh− thÕ nµy: t¹i cuéc Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ

_________________________________________________________ 1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 26,

tr.15 - 26.

B−íc ®Çu 47 48 V. I. Lª-nin

lÇn thø nhÊt, ®· cã nh÷ng ®¹i biÓu lµ nh÷ng phÇn tö ®èi lËp thuéc phe thiÓu sè (ë §øc, Ph¸p, Thôy-®iÓn vµ Na-uy); hä ho¹t ®éng tr¸i víi nh÷ng nghÞ quyÕt cña çc ®¶ng chÝnh thøc, nghÜa lµ trªn thùc tiÔn, hä ®· ho¹t ®éng chia rÏ.

KÕt qu¶ c«ng t¸c cña héi nghÞ nµy lµ mét b¶n tuyªn ng«n vµ mét b¶n nghÞ quyÕt ®ång t×nh víi çc ®ång chÝ bÞ tï vµ bÞ truy n·. Hai v¨n kiÖn ®ã ®Òu ®−îc in trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè nµy. Víi 19 phiÕu t¸n thµnh vµ 12 phiÕu chèng, héi nghÞ ®· b¸c bá kh«ng giao cho tiÓu ban nghiªn cøu b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt mµ chóng ta vµ nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt çch m¹ng kh¸c ®· ®−a ra, cßn b¶n dù th¶o tuyªn ng«n cña chóng ta th× ®−îc chuyÓn cho tiÓu ban cïng víi hai b¶n dù th¶o kh¸c, ®Ó ®óc thµnh mét b¶n tuyªn ng«n chung. §éc gi¶ cã thÓ t×m ®äc ë mét chç kh¸c trong sè b¸o nµy hai b¶n dù th¶o cña chóng t«i; so s¸nh hai b¶n dù th¶o ®ã víi b¶n tuyªn ng«n ®· ®−îc th«ng qua th× sÏ thÊy râ r»ng nhiÒu t− t−ëng c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng ®· ®−îc ®−a vµo.

B¶n tuyªn ng«n ®−îc th«ng qua ®· thùc sù ®¸nh dÊu mét b−íc tiÕn tíi chç c¾t ®øt vÒ t− t−ëng vµ vÒ thùc tiÔn víi chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. Nh−ng ®ång thêi, nh− sù ph©n tÝch b¶n tuyªn ng«n ®ã sÏ cho ta thÊy râ, b¶n tuyªn ng«n ®ã lµ kh«ng triÖt ®Ó vµ thiÕu kiªn quyÕt.

B¶n tuyªn ng«n tuyªn bè r»ng cuéc chiÕn tranh nµy lµ cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, vµ nã v¹ch ra hai ®Æc tr−ng cña kh¸i niÖm ®ã: xu h−íng cña bän t− b¶n cña mçi d©n téc muèn thùc hiÖn lîi nhuËn vµ t¨ng c−êng bãc lét, vµ xu h−íng cña çc c−êng quèc lín muèn chia nhau thÕ giíi vµ "n« dÞch" çc d©n téc yÕu. §iÒu quan träng nhÊt trong nh÷ng ®iÒu cÇn ph¶i nãi vÒ tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa cña chiÕn tranh, vµ ®· ®−îc nªu ra trong nghÞ quyÕt cña chóng ta, th× ®· ®−îc nh¾c l¹i ë ®©y. Trong phÇn nµy, b¶n tuyªn ng«n chØ lµm çi viÖc phæ cËp ho¸ nghÞ quyÕt cña

chóng ta. ViÖc phæ cËp ho¸ ®−¬ng nhiªn lµ mét ®iÒu cã Ých. Nh−ng nÕu ta muèn cho giai cÊp c«ng nh©n cã nh÷ng t− t−ëng râ rµng, nÕu chóng ta chó träng ®Õn c«ng t¸c tuyªn truyÒn cã hÖ thèng vµ bÒn bØ, th× cÇn ph¶i v¹ch ra mét çch chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ nh÷ng nguyªn t¾c cÇn ph¶i phæ cËp. NÕu kh«ng, chóng ta sÏ l¹i m¾c ®óng ngay çi sai lÇm, ®óng ngay çi téi lçi cña Quèc tÕ II ®· khiÕn Quèc tÕ II bÞ ph¸ s¶n, tøc lµ: chóng ta t¹o ®iÒu kiÖn cho nh÷ng sù mËp mê vµ nh÷ng sù xuyªn t¹c. Ch¼ng h¹n, liÖu cã thÓ kh«ng thõa nhËn çi ý kiÕn ®−îc thÓ hiÖn trong nghÞ quyÕt cho r»ng çc tiÒn ®Ò kh¸ch quan cña chñ nghÜa x· héi ®· chÝn muåi, lµ mét ý kiÕn cã mét ý nghÜa träng yÕu kh«ng? Trong b¶n tr×nh bµy "phæ cËp" vÒ b¶n tuyªn ng«n, ý kiÕn Êy ®· bÞ lo¹i bá; m−u toan muèn ®em b¶n nghÞ quyÕt râ rµng, chÝnh x¸c, cã tÝnh nguyªn t¾c vµ lêi kªu gäi hîp l¹i thµnh mét, ®· kh«ng thµnh c«ng.

"Bän t− b¶n tÊt c¶ çc n−íc... ®Òu qu¶ quyÕt r»ng chiÕn tranh lµ ®Ó b¶o vÖ tæ quèc... Chóng ®· nãi dèi...", ⎯ b¶n tuyªn ng«n nãi tiÕp nh− vËy. C¶ ë ®©y n÷a, viÖc tuyªn bè th¼ng thõng r»ng t− t−ëng c¬ b¶n cña chñ nghÜa c¬ héi trong cuéc chiÕn tranh hiÖn nay - t− t−ëng "b¶o vÖ tæ quèc" - lµ mét "sù lõa dèi", viÖc tuyªn bè ®ã chÝnh lµ lÆp l¹i çi ý kiÕn chñ yÕu nhÊt trong nghÞ quyÕt cña nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt çch m¹ng. Nh−ng ë ®©y, rÊt ®¸ng tiÕc lµ ta còng l¹i thÊy lé ra mét tinh thÇn kh«ng kiªn quyÕt, mét sù nhu nh−îc, sî kh«ng d¸m nãi hÕt sù thËt. Sau mét n¨m chiÕn tranh, hiÖn nay ai mµ kh«ng biÕt r»ng ®iÒu kh«ng may thËt sù cho chñ nghÜa x· héi lµ sù lõa dèi cña bän t− b¶n, kh«ng nh÷ng ®−îc b¸o chÝ t− b¶n chñ nghÜa (b¸o chÝ nµy lµ b¸o chÝ t− b¶n chñ nghÜa, chÝnh lµ v× nã dïng ®Ó lÆp l¹i nh÷ng lêi lõa dèi cña bän t− b¶n), mµ cßn ®−îc ®¹i bé phËn b¸o chÝ x· héi chñ nghÜa lÆp l¹i vµ ñng hé n÷a? Ai mµ kh«ng biÕt r»ng kh«ng ph¶i sù "lõa dèi cña bän t− b¶n" ®· g©y ra mét cuéc khñng ho¶ng lín nhÊt cña chñ nghÜa x· héi


ch©u ¢u; mµ g©y ra cuéc khñng ho¶ng ®ã, chÝnh lµ sù lõa dèi cña Ghe-®¬, Hen-®man, Van-®Ðc-ven-®¬, Plª-kha-nèp, Cau-xky? Ai mµ kh«ng biÕt r»ng chÝnh sù lõa dèi cña nh÷ng l·nh tô nµy lµ çi ®· ®ét nhiªn béc lé cho ng−êi ta thÊy râ tÊt c¶ søc m¹nh cña chñ nghÜa c¬ héi; çi chñ nghÜa mµ trong nh÷ng giê phót quyÕt ®Þnh, nh÷ng l·nh tô nµy ®· r¬i vµo?

Ta h·y xem t×nh h×nh ®ã ®−a ®Õn kÕt qu¶ g×. Muèn cho phæ cËp, ng−êi ta nãi víi qu¶ng ®¹i quÇn chóng r»ng çi t− t−ëng b¶o vÖ tæ quèc trong cuéc chiÕn tranh nµy lµ mét sù lõa dèi cña bän t− b¶n. Nh−ng quÇn chóng ch©u ¢u kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi mï ch÷, vµ hÇu hÕt tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®äc b¶n tuyªn ng«n ®Òu ®· vµ ®ang ®−îc nghe hµng tr¨m tê b¸o, t¹p chÝ vµ s¸ch x· héi chñ nghÜa ®ang phô häa víi Plª-kha-nèp, Hen-®man, Cau-xky vµ ®ång bän ®−a ra còng lêi lõa dèi ®ã. §éc gi¶ cña b¶n tuyªn ng«n ®ã sÏ nghÜ nh− thÕ nµo? Tr−íc çi b»ng chøng râ rµng vÒ sù nhu nh−îc ®ã cña çc t¸c gi¶ b¶n tuyªn ng«n, ®éc gi¶ sÏ nghÜ thÕ nµo? B¶n tuyªn ng«n ®ã d¹y c«ng nh©n r»ng: çc anh ®õng cã nghe lêi lõa dèi cña bän t− b¶n vÒ viÖc b¶o vÖ tæ quèc. §−îc l¾m. HÇu hÕt tÊt c¶ ®Òu sÏ tr¶ lêi hay sÏ nghÜ trong th©m t©m r»ng: ®· tõ l©u råi, sù lõa dèi cña bän t− b¶n kh«ng thÓ lµm cho chóng t«i dao ®éng ®−îc, nh−ng cßn cã sù lõa dèi cña Cau-xky vµ ®ång bän...

Sau ®ã, b¶n tuyªn ng«n cßn l¾p l¹i mét t− t−ëng träng yÕu kh¸c trong b¶n nghÞ quyÕt cña chóng ta khi tuyªn bè r»ng çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa vµ çc tæ chøc c«ng nh©n çc n−íc ®· "vi ph¹m nh÷ng nghÜa vô ®−îc quy ®Þnh trong çc nghÞ quyÕt cña çc ®¹i héi ë Stót-ga, C«-pen-ha-g¬25 vµ Ba-l¬", r»ng c¶ Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa26 n÷a còng ®· kh«ng lµm trßn nghÜa vô cña m×nh, ®iÒu ®ã ®· biÓu lé râ trong viÖc bá phiÕu t¸n thµnh ng©n s¸ch, trong viÖc tham gia néi çc, trong viÖc thõa nhËn chñ tr−¬ng "hoµ b×nh trong

n−íc" (b¶n tuyªn ng«n gäi sù phôc tïng chñ tr−¬ng hoµ b×nh trong n−íc lµ mét hµnh vi n« lÖ, nghÜa lµ nã tr¸ch Ghe-®¬, Plª-kha-nèp, Cau-xky vµ ®ång bän kh«ng tuyªn truyÒn cho chñ nghÜa x· héi mµ tuyªn truyÒn cho nh÷ng t− t−ëng n« lÖ).

Trong mét b¶n tuyªn ng«n cã tÝnh chÊt "phæ cËp" mµ chØ nãi r»ng mét sè ®¶ng ®· kh«ng lµm trßn nghÜa vô cña m×nh - mäi ng−êi ai còng biÕt ®ã lµ nãi nh÷ng ®¶ng vµ tæ chøc c«ng nh©n m¹nh nhÊt cña tÊt c¶ nh÷ng n−íc tiªn tiÕn nhÊt: Anh, Ph¸p, §øc - chø kh«ng gi¶i thÝch çi sù thËt l¹ lïng, ch−a tõng nghe vµ ch−a tõng thÊy ®ã, th× thö hái nh− vËy cã triÖt ®Ó kh«ng? PhÇn lín çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa vµ chÝnh b¶n th©n Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ®· kh«ng lµm trßn nghÜa vô cña m×nh! thÕ nghÜa lµ g×? Ph¶i ch¨ng ®ã lµ sù ngÉu nhiªn vµ lµ sù ph¸ s¶n cña mét sè ng−êi? Hay ®ã lµ mét b−íc ngoÆt trong c¶ mét thêi kú? NÕu gi¶ thiÕt thø nhÊt lµ ®óng, nÕu chóng ta ®Ó cho mét t− t−ëng nh− vËy th©m nhËp vµo quÇn chóng, th× nh− vËy lµ chóng ta tõ bá nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña häc thuyÕt x· héi chñ nghÜa. NÕu gi¶ thiÕt thø hai lµ ®óng, th× lµm sao ng−êi ta l¹i kh«ng nãi th¼ng ®iÒu ®ã ra? §©y lµ mét sù kiÖn cã mét ý nghÜa lÞch sö toµn thÕ giíi, lµ sù ph¸ s¶n cña toµn bé Quèc tÕ, lµ mét b−íc ngoÆt trong c¶ mét thêi kú, thÕ mµ chóng ta l¹i sî kh«ng d¸m nãi víi quÇn chóng r»ng cÇn ph¶i t×m ra vµ ph¸t hiÖn ra toµn bé sù thËt, r»ng cÇn ph¶i suy nghÜ ®Õn n¬i ®Õn chèn, r»ng thËt lµ v« lý vµ lè bÞch nÕu gi¶ ®Þnh lµ Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa vµ nhiÒu ®¶ng ®· ph¸ s¶n, mµ hiÖn t−îng ®ã l¹i kh«ng g¾n liÒn víi lÞch sö l©u dµi ph¸t sinh, ph¸t triÓn, chÝn muåi vµ thèi n¸t cña trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa toµn ¢u ch©u, - trµo l−u nµy cã nh÷ng gèc rÔ kinh tÕ s©u xa, s©u xa kh«ng ph¶i hiÓu theo nghÜa lµ nã g¾n liÒn mËt thiÕt víi quÇn chóng, mµ hiÓu theo nghÜa lµ nã g¾n liÒn víi mét tÇng líp nhÊt ®Þnh trong x· héi.


ChuyÓn sang nãi vÒ "cuéc ®Êu tranh cho hoµ b×nh", b¶n tuyªn ng«n tuyªn bè: "cuéc ®Êu tranh ®ã lµ mét cuéc ®Êu tranh cho tù do, cho t×nh h÷u nghÞ gi÷a çc d©n téc, cho chñ nghÜa x· héi", vµ sau ®ã ng−êi ta gi¶i thÝch r»ng trong chiÕn tranh, c«ng nh©n hy sinh "®Ó phôc vô çc giai cÊp thèng trÞ", trong khi cÇn ph¶i biÕt hy sinh "cho chÝnh sù nghiÖp cña m×nh" (trong b¶n tuyªn ng«n g¹ch d−íi hai lÇn), "cho nh÷ng môc ®Ých thiªng liªng cña chñ nghÜa x· héi", thÕ mµ trong nghÞ quyÕt bµy tá sù ®ång t×nh víi çc chiÕn sÜ bÞ tï vµ bÞ truy n·, th× l¹i nãi r»ng "Héi nghÞ trÞnh träng cam kÕt noi g−¬ng çc chiÕn sÜ ®ang sèng hay ®· hy sinh ®ã ®Ó tá lßng t«n kÝnh hä" vµ tù ®Ó cho m×nh nhiÖm vô lµ "thøc tØnh tinh thÇn çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ".

TÊt c¶ çc ý kiÕn ®ã ®Òu lµ sù l¾p l¹i çi ý kiÕn c¬ b¶n trong nghÞ quyÕt cña chóng ta nãi r»ng ®Êu tranh cho hoµ b×nh mµ kh«ng tiÕn hµnh ®Êu tranh çch m¹ng th× chØ lµ mét lêi nãi rçng tuÕch vµ lõa bÞp, vµ con ®−êng duy nhÊt ®Ó tho¸t khái nh÷ng c¶nh khñng khiÕp cña chiÕn tranh lµ cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cho chñ nghÜa x· héi. Vµ c¶ ë ®©y n÷a, ta còng l¹i thÊy biÓu lé vÉn tÝnh kh«ng kiªn quyÕt, kh«ng triÖt ®Ó, vµ nhu nh−îc nh− thÕ: ng−êi ta kªu gäi quÇn chóng noi g−¬ng çc chiÕn sÜ çch m¹ng, ng−êi ta tuyªn bè r»ng n¨m ng−êi trong ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga bÞ ®µy sang Xi-bi-ri, ®· noi theo "truyÒn thèng çch m¹ng vinh quang cña n−íc Nga", ng−êi ta tuyªn bè lµ cÇn ph¶i "thøc tØnh tinh thÇn çch m¹ng" nh−ng l¹i... kh«ng nãi th¼ng, c«ng khai vµ râ rµng nh÷ng biÖn ph¸p ®Êu tranh çch m¹ng.

Ban chÊp hµnh trung −¬ng cña ta cã nªn ký vµo b¶n tuyªn ng«n kh«ng triÖt ®Ó vµ nhu nh−îc ®ã kh«ng? chóng t«i nghÜ r»ng nªn. Nh÷ng ý kiÕn bÊt ®ång cña chóng ta - t«i kh«ng nh÷ng chØ nãi ®Õn ý kiÕn bÊt ®ång cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng mµ c¶ cña toµn bé ph¸i t¶, quèc tÕ, m¸c-xÝt - çch

m¹ng cña héi nghÞ - ®· ®−îc c«ng khai ghi trong mét nghÞ quyÕt ®Æc biÖt, trong mét b¶n dù th¶o ®Æc biÖt cña b¶n tuyªn ng«n, trong mét b¶n tuyªn bè ®Æc biÖt vÒ vÊn ®Ò biÓu quyÕt b¶n tuyªn ng«n cã tÝnh chÊt tho¶ hiÖp27. Chóng ta kh«ng hÒ giÊu giÕm mét chót g× nh÷ng ý kiÕn, çc khÈu hiÖu vµ s¸ch l−îc cña chóng ta. Cuèn s¸ch máng "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh"1) xuÊt b¶n b»ng tiÕng §øc ®· ®−îc ph©n ph¸t trong héi nghÞ. Chóng ta ®· truyÒn b¸, ®ang truyÒn b¸ vµ sÏ tiÕp tôc truyÒn b¸ nh÷ng t− t−ëng cña chóng ta mét çch còng réng r·i kh«ng kÐm b¶n tuyªn ng«n sÏ ®−îc truyÒn b¸. Sù thËt th× b¶n tuyªn ng«n ®ã lµ mét b−íc tiÕn tíi cuéc ®Êu tranh thËt sù chèng chñ nghÜa c¬ héi, tíi chç c¾t ®øt vµ ly khai víi chñ nghÜa ®ã. Khi chóng ta vÉn gi÷ ®−îc toµn quyÒn tù do vµ ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó phª ph¸n tÝnh kh«ng triÖt ®Ó vµ ®Ó t×m çch ®¹t ®−îc nhiÒu h¬n n÷a, mµ l¹i tõ chèi kh«ng thùc hiÖn b−íc tiÕn ®ã cïng víi ph¸i thiÓu sè ng−êi §øc, Ph¸p, Thôy-®iÓn, Na-uy vµ Thôy-sÜ, th× nh− thÕ sÏ lµ ®Çu ãc bÌ ph¸i*. NÕu tõ chèi kh«ng chÞu ®i cïng víi phong trµo ph¶n ®èi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, mét phong trµo quèc tÕ ®ang lín m¹nh, viÖn cí lµ phong trµo nµy qu¸ chËm ch¹p, nã míi tiÕn ®−îc "®éc"

* Dï "Ban tæ chøc" vµ nh÷ng ng−êi x· héi - çch m¹ng ®· v× ngo¹i giao mµ ký b¶n tuyªn ng«n, nh−ng vÉn gi÷ nguyªn tÊt c¶ nh÷ng çi g× g¾n bã hä - vµ rµng buéc hä - víi nhãm "B×nh minh cña chóng ta", víi Ru-ba-n«-vÝch vµ víi Héi nghÞ th¸ng B¶y (n¨m 1915) cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nh©n d©n vµ nh÷ng ng−êi x· héi - çch m¹ng ë Nga28, - th× ®iÒu ®ã còng kh«ng lµm cho chóng ta nao nóng. Chóng ta cã ®Çy ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó ®Êu tranh chèng çi m¸nh khoÐ v« liªm sØ vµ v¹ch mÆt nã ra. Cµng ngµy nã cµng tù lét mÆt n¹ cña nã ra. Nhãm "B×nh minh cña chóng ta" vµ ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª gióp chóng ta lét mÆt n¹ cña ¸c-xen-rèt vµ ®ång bän.


tr. 385 - 442.


cã mét b−íc th«i, nã ®· s½n sµng vµ muèn ngµy mai lïi l¹i mét b−íc, hoµ h¶o víi Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa cò, - th× ®ã sÏ lµ mét chiÕn thuËt tåi. HiÖn giê, viÖc hä s½n sµng hoµ gi¶i víi bän c¬ héi chñ nghÜa, míi chØ lµ mét nguyÖn väng, vµ chØ thÕ th«i. LiÖu bän c¬ héi chñ nghÜa cã ®ång ý hoµ gi¶i kh«ng? Kh¸ch quan mµ nãi, gi÷a çc ph¸i, ph¸i x· héi - s«-vanh, ph¸i Cau-xky vµ ph¸i m¸c-xÝt quèc tÕ chñ nghÜa çch m¹ng, lµ nh÷ng ph¸i ngµy cµng cã nh÷ng ý kiÕn bÊt ®ång, liÖu cã thÓ cã sù hoµ h¶o víi nhau ®−îc kh«ng? Chóng ta nghÜ r»ng kh«ng, vµ, chóng ta sÏ tiÕp tôc theo ®−êng lèi cña chóng ta, v× chóng ta ®−îc th¾ng lîi cña ®−êng lèi ®ã trong cuéc héi nghÞ ngµy 5 - 8 th¸ng ChÝn, cæ vò.

V× th¾ng lîi cña ®−êng lèi cña chóng ta lµ ®iÒu kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc. H·y so s¸nh çc sù kiÖn. Th¸ng ChÝn 1914, b¶n tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng chóng ta h×nh nh− bÞ c« lËp. Th¸ng Ba 1915, Héi nghÞ phô n÷ quèc tÕ29 häp, vµ th«ng qua mét nghÞ quyÕt hoµ b×nh chñ nghÜa víi néi dung nghÌo nµn, mµ Ban tæ chøc ®· t¸n thµnh mét çch mï qu¸ng. Th¸ng ChÝn 1915, chóng ta tËp hîp l¹i thµnh c¶ mét nhãm çnh t¶ quèc tÕ, chóng ta ®Ò ra s¸ch l−îc cña chóng ta, chóng ta lµm cho nhiÒu t− t−ëng c¬ b¶n cña chóng ta ®−îc chÊp nhËn trong mét b¶n tuyªn ng«n chung, chóng ta tham gia thµnh lËp Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ, trªn thùc tÕ ®ã lµ mét Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa míi, bÊt chÊp ý muèn cña Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa cò, vµ trªn c¬ së mét b¶n tuyªn ng«n c«ng khai lªn ¸n s¸ch l−îc cña Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa cò.

B©y giê, nhê kinh nghiÖm cña phong trµo x· héi chñ nghÜa quèc tÕ, c«ng nh©n Nga, mµ tuyÖt ®¹i ®a sè ®· theo ®¶ng ta vµ Ban chÊp hµnh trung −¬ng cña ®¶ng tõ nh÷ng n¨m 1912 - 1914, sÏ thÊy r»ng s¸ch l−îc cña chóng ta ngµy cµng ®−îc x¸c nhËn trªn mét ph¹m vi réng lín h¬n, vµ nh÷ng t− t−ëng c¬ b¶n cña chóng ta hiÖn nay ®ang ®−îc

mét bé phËn ngµy cµng lín vµ −u tó nhÊt trong Quèc tÕ v« s¶n, t¸n thµnh.

"Ng−êi d©n chñ-x· héi", sè 45 - 46 ngµy 11 th¸ng M−êi 1915

Theo ®óng b¶n in trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ-x· héi"

_________

55 56 V. I. Lª-nin

Nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt çch m¹ng t¹i héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ

häp ngµy 5 - 8 th¸ng ChÝn 1915

Trong héi nghÞ nµy ®· x¶y ra mét cuéc ®Êu tranh t− t−ëng gi÷a mét nhãm cè kÕt gåm nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa vµ nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt çch m¹ng, víi nh÷ng phÇn tö häp thµnh çnh h÷u cña héi nghÞ gåm bän ng¶ nghiªng gÇn nh− lµ theo chñ nghÜa Cau-xky. Sù cè kÕt cña nhãm trªn lµ mét trong nh÷ng sù kiÖn quan träng nhÊt vµ lµ mét trong nh÷ng thµnh c«ng to lín nhÊt cña héi nghÞ. Sau suèt c¶ mét n¨m chiÕn tranh, trong Quèc tÕ, chØ cã trµo l−u do ®¶ng ta ®¹i diÖn lµ trµo l−u duy nhÊt ®Ò xuÊt ®−îc mét nghÞ quyÕt hoµn toµn chÝnh x¸c, - ®ång thêi còng ®· v¹ch ra ®−îc mét b¶n dù th¶o tuyªn ng«n dùa trªn c¬ së nghÞ quyÕt ®ã, - vµ ®· liªn hîp ®−îc nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt triÖt ®Ó ë Nga, Ba-lan, xø L¸t-vi-a, §øc, Thôy-®iÓn, Na-uy, Thôy-sÜ vµ Hµ-lan.

Bän ng¶ nghiªng ®· ®−a ra nh÷ng lý lÏ g× ®Ó chèng l¹i chóng ta? Ng−êi §øc thõa nhËn r»ng chóng ta ®ang ®i th¼ng tíi nh÷ng trËn chiÕn ®Êu çch m¹ng, nh−ng hä l¹i b¶o lµ kh«ng nªn tuyªn bè ra tr−íc thÕ giíi nh÷ng viÖc nh−: b¾t tay th©n thiÖn trong çc chiÕn hµo, b·i c«ng chÝnh trÞ, tuÇn hµnh thÞ uy trªn ®−êng phè vµ néi chiÕn. Nh÷ng viÖc ®ã, ta cø lµm, nh−ng ®õng nªn nãi ra. Cßn mét sè ng−êi kh¸c l¹i nãi thªm r»ng: ®ã lµ trß trÎ con, lµ nh÷ng lêi kho¸c l¸c.

Bän nöa Cau-xky chñ nghÜa ë §øc ®· tù trõng ph¹t m×nh v× nh÷ng luËn ®iÖu m©u thuÉn vµ mËp mê ®Õn møc trë thµnh buån c−êi vµ thiÕu lÞch sù Êy, khi hä th«ng qua mét b¶n bµy tá sù ®ång t×nh ®èi víi çc thµnh viªn trong ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ th«ng qua mét b¶n tuyªn bè lµ cÇn ph¶i "noi g−¬ng" nh÷ng ng−êi Êy, tøc lµ nh÷ng ng−êi ®· ph©n ph¸t chÝnh tê "Ng−êi d©n chñ-x· héi", C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña chóng ta, mét tê b¸o "®· c«ng bè ra tr−íc toµn thÕ giíi" vÒ cuéc néi chiÕn.

Chóng ta ®· tr¶ lêi nh÷ng ng−êi §øc r»ng: çc b¹n ®ang noi theo g−¬ng xÊu cña Cau-xky, v× trªn lêi nãi, çc b¹n thõa nhËn lµ çch m¹ng s¾p næ ra, nh−ng trong thùc tÕ, çc b¹n l¹i tõ chèi kh«ng chÞu c«ng khai nãi râ víi quÇn chóng vÒ cuéc çch m¹ng ®ã, kh«ng chÞu kªu gäi hä tham gia çch m¹ng, kh«ng chÞu v¹ch ra nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh cô thÓ nhÊt mµ quÇn chóng sÏ ®em ra kiÓm nghiÖm vµ x©y dùng thµnh quy t¾c trong qu¸ tr×nh çch m¹ng. N¨m 1847, lóc M¸c vµ ¡ng-ghen ®ang cßn ë n−íc ngoµi, - bän phi-li-xtanh §øc ®· hÕt søc kinh ng¹c khi thÊy r»ng trong lóc ®ang ë n−íc ngoµi mµ ng−êi ta l¹i d¸m bµn ®Õn nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh çch m¹ng! - trong t¸c phÈm næi tiÕng "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n", M¸c vµ ¡ng-ghen ®· kªu gäi lµm çch m¹ng, ®· th¼ng th¾n vµ c«ng khai nãi ®Õn viÖc dïng b¹o lùc, ®· tuyªn bè r»ng che giÊu môc ®Ých çch m¹ng, nhiÖm vô çch m¹ng vµ ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh çch m¹ng cña m×nh lµ mét hµnh vi "®¸ng khinh bØ". Cuéc çch m¹ng 1848 ®· chøng minh r»ng chØ cã M¸c vµ ¡ng-ghen lµ ®· ®Ò ra mét s¸ch l−îc ®óng ®¾n tr−íc nh÷ng sù biÕn. ë Nga, vµi n¨m tr−íc khi næ ra cuéc çch m¹ng 1905, trªn tê "tia löa" cò n¨m 190130, Plª-kha-nèp, lóc bÊy giê cßn lµ mét ng−êi m¸c-xÝt, ®· cho in mét bµi b¸o kh«ng ký tªn nãi lªn quan ®iÓm cña toµn thÓ ban biªn tËp, bµi b¸o nµy nãi ®Õn cuéc khëi nghÜa s¾p næ ra vµ nh÷ng ph−¬ng ph¸p chuÈn bÞ khëi nghÜa nh− tuÇn hµnh thÞ uy trªn ®−êng

Nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt çch m¹ng 57 58 V. I. Lª-nin

phè, vµ thËm chÝ bµn c¶ ®Õn nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt nh− dïng d©y thÐp ®Ó chèng kþ binh. Cuéc çch m¹ng Nga ®· chøng minh r»ng chØ cã nh÷ng ng−êi theo ph¸i "Tia löa" cò lµ ®· ®Ò ra mét s¸ch l−îc ®óng ®¾n tr−íc nh÷ng sù biÕn. Vµ hiÖn giê th× ph¶i chän lÊy mét trong hai ®−êng. HoÆc lµ chóng ta thùc sù vµ kiªn quyÕt tin ch¾c r»ng chiÕn tranh ®· t¹o ra ë ch©u ¢u mét t×nh thÕ çch m¹ng, r»ng toµn bé t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi cña thêi kú ®Õ quèc chñ nghÜa sÏ ®−a ®Õn mét cuéc çch m¹ng v« s¶n. Lóc ®ã th× chóng ta cã nhiÖm vô tuyÖt ®èi lµ gi¶i thÝch cho quÇn chóng hiÓu tÝnh tÊt yÕu cña çch m¹ng, kªu gäi hä lµm çch m¹ng, x©y dùng nh÷ng tæ chøc ®¸p øng nh÷ng môc ®Ých ®ã, m¹nh d¹n bµn mét çch cô thÓ nhÊt ®Õn nh÷ng ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau cña cuéc ®Êu tranh b»ng b¹o lùc vµ "kü thuËt" ®Êu tranh b»ng b¹o lùc. V« luËn çch m¹ng cã kh¸ m¹nh hay kh«ng, v« luËn nã næ ra nh©n cã cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa lÇn thø nhÊt hay lÇn thø hai, v. v., ®ã vÉn lµ nhiÖm vô tuyÖt ®èi cña chóng ta. HoÆc lµ chóng ta kh«ng tin r»ng ®· cã t×nh thÕ çch m¹ng, vµ nh− thÕ th× cÇn g× ph¶i dïng ®Õn nh÷ng tiÕng chiÕn tranh chèng chiÕn tranh. Lóc ®ã th× trªn thùc tÕ chóng ta lµ nh÷ng nhµ chÝnh trÞ c«ng nh©n d©n téc - tù do chñ nghÜa mang mµu s¾c Duy-®¬-cum - Plª-kha-nèp hoÆc Cau-xky.

C¶ nh÷ng ®¹i biÓu Ph¸p còng tuyªn bè lµ hä tin ch¾c r»ng t×nh h×nh hiÖn t¹i ë ch©u ¢u sÏ dÉn ®Õn çch m¹ng. Nh−ng, hä nãi, tr−íc hÕt, chóng t«i ®Õn ®©y kh«ng ph¶i lµ ®Ó "®−a ra çi c«ng thøc Quèc tÕ III"; sau n÷a, c«ng nh©n Ph¸p "kh«ng tin mét ai c¶ vµ kh«ng tin çi g× c¶"; c«ng nh©n Ph¸p ®· bÞ hñ ho¸ bëi nh÷ng lêi nãi su«ng v« chÝnh phñ vµ Ðc-vª chñ nghÜa mµ ng−êi ta ®· nhåi nhÐt ®Çy ®Çu ãc hä. Lý lÏ thø nhÊt kh«ng cã c¨n cø, v× dï sao ®i n÷a trong b¶n tuyªn ng«n chung cã tÝnh chÊt tho¶ hiÖp còng "®· ®Ò ra c«ng thøc" Quèc tÕ III, tuy ®ã lµ mét c«ng thøc ch−a triÖt ®Ó, ch−a kiªn quyÕt vµ ch−a ®−îc suy nghÜ chÝn ch¾n.

Lý lÏ thø hai rÊt quan träng, ®ã lµ mét lý lÏ thùc tiÔn cã ý nghÜa to lín, nã nhËn ®Þnh t×nh h×nh ®Æc biÖt cña n−íc Ph¸p kh«ng ph¶i vÒ mÆt b¶o vÖ tæ quèc vµ vÒ mÆt x©m l−îc cña kÎ thï, mµ lµ vÒ mÆt nh÷ng "nh−îc ®iÓm" cña phong trµo c«ng nh©n Ph¸p. Nh−ng tõ nhËn ®Þnh ®ã ng−êi ta sÏ chØ rót ra kÕt luËn r»ng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p cã lÏ sÏ tham gia chËm h¬n vµo nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n toµn ch©u ¢u, chø hoµn toµn kh«ng rót ra kÕt luËn r»ng nh÷ng hµnh ®éng ®ã lµ kh«ng cÇn thiÕt. VÊn ®Ò xÐt xem giai cÊp v« s¶n ë çc n−íc kh¸c nhau cã thÓ chuyÓn sang nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng víi tèc ®é nµo, theo con ®−êng nµo vµ d−íi nh÷ng h×nh thøc ®Æc biÖt nµo, vÊn ®Ò ®ã hoµn toµn kh«ng ®−îc ®Æt ra t¹i héi nghÞ, v¶ l¹i còng kh«ng thÓ nµo ®Æt vÊn ®Ò ®ã ra ®−îc. HiÖn nay ch−a cã tµi liÖu cho vÊn ®Ò ®ã. C«ng viÖc cña chóng ta trong lóc nµy lµ ph¶i cïng nhau cæ ®éng cho mét s¸ch l−îc ®óng; sau nµy nh÷ng sù biÕn sÏ chØ cho chóng ta thÊy tèc ®é cña phong trµo vµ nh÷ng sù söa ®æi (cã tÝnh chÊt d©n téc, ®Þa ph−¬ng, nghÒ nghiÖp) trong ®−êng lèi chung. NÕu giai cÊp v« s¶n Ph¸p bÞ hñ ho¸ bëi nh÷ng lêi nãi su«ng v« chÝnh phñ, th× nã còng cßn bÞ hñ ho¸ bëi chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng n÷a; vµ c«ng viÖc cña chóng ta kh«ng ph¶i lµ lµm t¨ng thªm sù hñ ho¸ ®ã b»ng nh÷ng lêi nãi nöa chõng trong b¶n tuyªn ng«n.

Kh«ng ph¶i ai kh¸c, mµ chÝnh MÐc-hem ®· buét miÖng thèt ra çi c©u nãi tiªu biÓu vµ v« cïng chÝnh x¸c sau ®©y: "®¶ng (x· héi chñ nghÜa), Giu-« (th− ký cña Tæng liªn ®oµn lao ®éng31) vµ chÝnh phñ, ®ã ch¼ng qua chØ lµ ba çi ®Çu cïng ®éi chung mét chiÕc mò". §óng nh− vËy. §ã lµ mét sù thËt ®· ®−îc chøng minh qua kinh nghiÖm mét n¨m ®Êu tranh cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa Ph¸p chèng l¹i ®¶ng vµ çc ngµi Giu-«. Nh−ng tõ ®ã chØ cã thÓ rót ra mét kÕt luËn: nÕu kh«ng ®Êu tranh chèng çc ®¶ng ph¸i cña bän c¬ héi chñ nghÜa vµ chèng ®¸m thñ lÜnh cña ph¸i v«

Nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt çch m¹ng 59 60 V. I. Lª-nin

chÝnh phñ - c«ng ®oµn chñ nghÜa, th× kh«ng thÓ nµo ®Êu tranh chèng chÝnh phñ ®−îc. Cßn nh÷ng nhiÖm vô cña cuéc ®Êu tranh ®ã th× b¶n tuyªn ng«n chung, kh¸c víi b¶n nghÞ quyÕt cña chóng ta, chØ nªu qua th«i chø kh«ng bµn ®Õn n¬i ®Õn chèn.

Khi ph¶n ®èi s¸ch l−îc cña chóng ta, mét ng−êi ý ®· nãi: "s¸ch l−îc cña çc «ng ®−îc ®Ò ra hoÆc lµ qu¸ muén (v× chiÕn tranh ®· b¾t ®Çu råi) hoÆc lµ qu¸ sím" (v× chiÕn tranh vÉn ch−a t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn cña çch m¹ng); h¬n n÷a, çc «ng cßn ®Ò nghÞ "thay ®æi c−¬ng lÜnh" cña Quèc tÕ, v× toµn bé c«ng t¸c tuyªn truyÒn cña chóng ta lu«n lu«n ®−îc tiÕn hµnh "chèng l¹i b¹o lùc". Chóng ta còng dÔ tr¶ lêi l¹i c©u ®ã - b»ng çch trÝch dÉn mét c©u nãi trong cuèn "En garde!" ("H·y c¶nh gi¸c!") cña Giuy-l¬ Ghe-®¬ - r»ng ch−a hÒ cã mét l·nh tô danh tiÕng nµo cña Quèc tÕ II ®· b¸c bá, nãi chung, viÖc dïng b¹o lùc còng nh− viÖc dïng nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh trùc tiÕp çch m¹ng. TÊt c¶ ®Òu lu«n lu«n nãi r»ng cuéc ®Êu tranh hîp ph¸p, chÕ ®é nghÞ viÖn vµ khëi nghÜa lµ cã liªn hÖ víi nhau vµ nhÊt ®Þnh ph¶i chuyÓn ho¸ lÉn nhau, tuú theo sù thay ®æi cña nh÷ng ®iÒu kiÖn cña phong trµo. Nh©n tiÖn, xin nãi thªm r»ng còng trong cuèn "En garde!" chóng ta ®· trÝch ra mét ®o¹n cña bµi diÔn v¨n mµ Ghe-®¬ ®äc håi n¨m 1899, trong ®ã, «ng nãi lµ cã kh¶ n¨ng x¶y ra mét cuéc chiÕn tranh ®Ó giµnh thÞ tr−êng, giµnh thuéc ®Þa v.v., vµ «ng tù hái kh«ng biÕt "t×nh ®oµn kÕt quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n sÏ ra sao?", nÕu trong mét cuéc chiÕn tranh nh− thÕ, chóng ta thÊy xuÊt hiÖn nh÷ng Min-l¬-r¨ng Ph¸p, §øc vµ Anh. Víi bµi diÔn v¨n ®ã, Ghe-®¬ ®· tù lªn ¸n m×nh tr−íc råi. Cßn nh− b¶o r»ng tuyªn truyÒn cho çch m¹ng lµ "kh«ng hîp thêi", th× ®ã lµ mét ý kiÕn ph¶n ®èi ph¸t sinh tõ sù m¬ hå vÒ kh¸i niÖm, th−êng thÊy ë nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa thuéc çc n−íc la-tinh: hä nhÇm lÉn gi÷a b−íc ®Çu cña çch m¹ng víi viÖc tuyªn truyÒn c«ng khai vµ trùc tiÕp cho çch m¹ng. ë Nga,

kh«ng hÒ cã ng−êi nµo cho r»ng cuéc çch m¹ng 1905 b¾t ®Çu tr−íc ngµy 9 th¸ng Giªng 1905; nh−ng c«ng t¸c tuyªn truyÒn çch m¹ng, hiÓu theo nghÜa hÑp nhÊt cña danh tõ Êy, tøc lµ tuyªn truyÒn vµ chuÈn bÞ cho nh÷ng phong trµo quÇn chóng, cho nh÷ng cuéc tuÇn hµnh thÞ uy, cho b·i c«ng, cho nh÷ng cuéc chiÕn ®Êu trªn luü ch−íng ng¹i, ®· ®−îc tiÕn hµnh tõ nhiÒu n¨m tr−íc ®ã råi. Ch¼ng h¹n, tê "Tia löa" cò ®· tiÕn hµnh c«ng t¸c tuyªn truyÒn ®ã tõ cuèi n¨m 1900, vµ M¸c còng ®· lµm nh− thÕ tõ n¨m 1847, lµ lóc mµ ng−êi ta ch−a thÓ nãi ®Õn ngay c¶ b−íc ®Çu cña çch m¹ng ë ch©u ¢u.

Khi çch m¹ng ®· næ ra råi, th× ph¸i tù do vµ nh÷ng kÎ thï kh¸c cña çch m¹ng míi "thõa nhËn" nã, vµ thõa nhËn nh− thÕ th−êng lµ ®Ó lõa dèi vµ ph¶n béi çch m¹ng. Cßn nh÷ng ng−êi çch m¹ng th×, tr−íc khi çch m¹ng næ ra, hä ®· thÊy tr−íc lµ çch m¹ng sÏ næ ra, ®· nhËn thøc ®−îc tÝnh tÊt yÕu cña çch m¹ng, ®· gi¸o dôc cho quÇn chóng hiÓu tÝnh tÊt yÕu cña çch m¹ng vµ ®· gi¶i thÝch cho quÇn chóng thÊy râ ®−êng lèi vµ nh÷ng ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh çch m¹ng.

LÞch sö trí trªu, ®· khiÕn cho chÝnh Cau-xky vµ b¹n bÌ cña «ng ta - nh÷ng ng−êi ®· c«ng nhiªn m−u toan giµnh cña Grim çi quyÒn triÖu tËp héi nghÞ, ®· c«ng nhiªn m−u toan ph¸ ho¹i héi nghÞ cña ph¸i t¶ (trong héi nghÞ, Grim v¹ch trÇn ra r»ng cã nhiÒu b¹n bÌ th©n cËn cña Cau-xky thËm chÝ ®· ch¹y ®i kh¾p n¬i ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých ®ã), - chÝnh bän hä ®· ®Èy héi nghÞ vÒ phÝa t¶. Ph¸i c¬ héi chñ nghÜa vµ ph¸i Cau-xky, víi çch xö sù cña chóng, ®· chøng minh cho ng−êi ta thÊy r»ng lËp tr−êng cña ®¶ng ta lµ ®óng.

"Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 45 - 46, ngµy 11 th¸ng M−êi 1915

Theo ®óng b¶n in trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi".

61 62 V. I. Lª-nin

Vµi luËn c−¬ng cña Ban biªn tËp

Nh÷ng tµi liÖu ®¨ng trong sè b¸o nµy chøng tá r»ng Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-tÐc-bua cña ®¶ng ta32 ®· lµm mét c«ng t¸c cùc kú to lín. §èi víi n−íc Nga vµ ®èi víi toµn thÓ Quèc tÕ, ®ã qu¶ thËt lµ mét mÉu mùc vÒ c«ng viÖc mµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®· lµm ®−îc trong thêi kú chiÕn tranh ph¶n ®éng, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn khã kh¨n nhÊt. C«ng nh©n Pª-tÐc-bua vµ c«ng nh©n Nga sÏ hÕt søc ñng hé c«ng t¸c ®ã vµ sÏ tiÕp tôc tiÕn hµnh c«ng t¸c Êy mét çch kiªn quyÕt h¬n, m¹nh mÏ h¬n, réng r·i h¬n, theo cïng mét ph−¬ng h−íng ®ã.

C¨n cø vµo nh÷ng ®iÒu chØ dÉn cña çc ®ång chÝ ë Nga, chóng t«i xin tr×nh bµy vµi luËn c−¬ng vÒ nh÷ng vÊn ®Ò bøc thiÕt trong c«ng t¸c cña §¶ng d©n chñ - x· héi: 1) KhÈu hiÖu: "Quèc héi lËp hiÕn" - víi tÝnh çch lµ mét khÈu hiÖu ®éc lËp, ⎯ lµ mét khÈu hiÖu kh«ng chÝnh x¸c, v× hiÖn giê toµn bé vÊn ®Ò lµ ph¶i xÐt xem ai ®øng ra triÖu tËp quèc héi ®ã. Ph¸i tù do ®· ¸p dông khÈu hiÖu nµy håi n¨m 1905, v× lóc bÊy giê ng−êi ta cã thÓ gi¶i thÝch khÈu hiÖu ®ã theo nghÜa lµ mét quèc héi do Nga hoµng triÖu tËp vµ sÏ ¨n çnh víi Nga hoµng. Nh÷ng khÈu hiÖu ®óng ®¾n nhÊt lµ nh÷ng khÈu hiÖu vÒ "ba ®iÓm chèt" (thµnh lËp n−íc céng hoµ d©n chñ, tÞch thu ruéng ®Êt cña bän ®Þa chñ, chÕ ®é ngµy lµm 8 giê), ®ång thêi cã thªm vµo ®Êy (xem sè 9)33 lêi kªu gäi tinh thÇn ®oµn kÕt quèc tÕ cña c«ng nh©n trong cuéc ®Êu

tranh giµnh chñ nghÜa x· héi, lËt ®æ çc chÝnh phñ tham chiÕn b»ng ph−¬ng ph¸p çch m¹ng vµ chèng chiÕn tranh. ⎯ 2) Chóng ta ph¶n ®èi viÖc tham gia çc uû ban c«ng nghiÖp chiÕn tranh34 lµ nh÷ng uû ban ®· gióp ®ì viÖc tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa ph¶n ®éng. Chóng ta t¸n thµnh lîi dông cuéc vËn ®éng bÇu cö, ch¼ng h¹n t¸n thµnh tham gia vµo giai ®o¹n thø nhÊt cña çc cuéc bÇu cö, nh»m môc ®Ých duy nhÊt lµ cæ ®éng vµ tæ chøc. - Kh«ng thÓ nãi ®Õn vÊn ®Ò tÈy chay §u-ma nhµ n−íc ®−îc. TuyÖt ®èi cÇn ph¶i tham gia bÇu cö. Chõng nµo ®¶ng ta ch−a cã ®¹i biÓu trong §u-ma nhµ n−íc, th× chõng ®ã chóng ta cßn ph¶i xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng mµ lîi dông tÊt c¶ nh÷ng g× x¶y ra ë §u-ma. ⎯ 3) Chóng ta cho r»ng nhiÖm vô cÊp b¸ch nhÊt vµ bøc thiÕt nhÊt lµ ph¶i t¨ng c−êng vµ më réng c«ng t¸c cña ®¶ng d©n chñ - x· héi trong giai cÊp v« s¶n, vµ sau ®ã ph¶i phæ biÕn nhiÖm vô Êy vµo giai cÊp v« s¶n n«ng th«n, vµo n«ng d©n nghÌo vµ vµo qu©n ®éi. - NhiÖm vô quan träng nhÊt cña ®¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng lµ ph¸t triÓn phong trµo b·i c«ng ®· b¾t ®Çu, vµ tiÕn hµnh phong trµo ®ã theo khÈu hiÖu "ba ®iÓm chèt". Yªu cÇu ®ßi chÊm døt chiÕn tranh ngay lËp tøc ph¶i cã vÞ trÝ thÝch ®¸ng trong c«ng t¸c cæ ®éng. Trong sè çc yªu s¸ch kh¸c cña m×nh, c«ng nh©n kh«ng nªn quªn yªu s¸ch ®ßi ph¶i lËp tøc th¶ çc ®¹i biÓu c«ng nh©n thµnh viªn cña ®¶ng ®oµn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ 4) Çc X«-viÕt ®¹i biÓu c«ng nh©n vµ çc c¬ quan kh¸c t−¬ng tù ph¶i ®−îc xem lµ nh÷ng c¬ quan khëi nghÜa, nh÷ng c¬ quan cña chÝnh quyÒn çch m¹ng. ChØ cã g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña b·i c«ng chÝnh trÞ cã tÝnh chÊt quÇn chóng vµ cã g¾n liÒn víi cuéc khëi nghÜa, vµ chØ khi nµo cuéc khëi nghÜa nµy ®−îc chuÈn bÞ, ®−îc ph¸t triÓn vµ thu ®−îc th¾ng lîi, th× çc c¬ quan nãi trªn míi cã thÓ thùc sù lµ cã Ých. ⎯ 5) Néi dung x· héi cña cuéc çch m¹ng s¾p næ ra ë n−íc Nga chØ cã thÓ lµ chuyªn chÝnh d©n chñ - çch

Vµi luËn c−¬ng 63 64 V. I. Lª-nin

m¹ng cña giai cÊp v« s¶n vµ cña n«ng d©n. Çch m¹ng kh«ng thÓ th¾ng lîi ë n−íc Nga, nÕu kh«ng lËt ®æ chÕ ®é qu©n chñ vµ bän ®Þa chñ - n«ng n«. Song, giai cÊp v« s¶n kh«ng thÓ lËt ®æ chóng nÕu kh«ng ®−îc n«ng d©n gióp ®ì. T×nh tr¹ng ngµy cµng cã nhiÒu n«ng d©n bÞ ph©n ho¸ thµnh "chñ tr¹i - ®Þa chñ" vµ v« s¶n n«ng th«n kh«ng xo¸ bá ®−îc ¸ch ¸p bøc cña bän M¸c-cèp vµ ®ång bän ®èi víi n«ng th«n. Tr−íc kia còng nh− hiÖn nay, trong bÊt cø tr−êng hîp nµo, chóng t«i còng ®Òu tuyÖt ®èi t¸n thµnh lµ cÇn ph¶i cã mét tæ chøc riªng biÖt cña nh÷ng ng−êi v« s¶n n«ng th«n. ⎯ 6) Giai cÊp v« s¶n Nga cã nhiÖm vô tiÕn hµnh triÖt ®Ó cuéc çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n ë Nga ®Ó ch©m ngßi löa çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë ch©u ¢u. Ngµy nay, nhiÖm vô thø hai nµy ®· hÕt søc gÇn víi nhiÖm vô thø nhÊt, nh−ng nã vÉn lµ nhiÖm vô riªng biÖt vµ thø hai, v× ®©y lµ vÊn ®Ò nh÷ng giai cÊp kh¸c nhau céng t¸c víi giai cÊp v« s¶n Nga; trong nhiÖm vô thø nhÊt th× cã sù céng t¸c cña giai cÊp n«ng d©n tiÓu t− s¶n Nga; trong nhiÖm vô thø hai th× cã sù céng t¸c cña giai cÊp v« s¶n çc n−íc kh¸c. ⎯ 7) Còng nh− tr−íc ®©y, b©y giê chóng ta vÉn cho r»ng viÖc nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi tham gia ChÝnh phñ çch m¹ng l©m thêi cïng víi giai cÊp tiÓu t− s¶n d©n chñ, chø kh«ng ph¶i cïng víi bän çch m¹ng - s«-vanh, lµ cã thÓ chÊp nhËn ®−îc. ⎯ 8) Chóng ta cho r»ng nh÷ng ng−êi nµo muèn ®¸nh b¹i chÕ ®é Nga hoµng ®Ó ®¸nh b¹i n−íc §øc, ⎯ ®Ó c−íp bãc çc n−íc kh¸c, ⎯ ®Ó cñng cè ¸ch thèng trÞ cña nh÷ng ng−êi §¹i Nga ®èi víi çc d©n téc kh¸c ë n−íc Nga, v. v., th× ®ã lµ nh÷ng ng−êi çch m¹ng - s«-vanh. NÒn t¶ng cña chñ nghÜa s«-vanh çch m¹ng lµ ë ®Þa vÞ giai cÊp cña giai cÊp tiÓu t− s¶n. Giai cÊp nµy lu«n lu«n nghiªng ng¶ gi÷a giai cÊp t− s¶n vµ giai cÊp v« s¶n. HiÖn nay nã l¹i nghiªng ng¶ gi÷a chñ nghÜa s«-vanh (chñ nghÜa nµy c¶n trë kh«ng cho nã trë thµnh giai cÊp çch m¹ng triÖt ®Ó, ngay c¶ xÐt theo nghÜa lµ çch m¹ng d©n chñ) vµ

chñ nghÜa quèc tÕ v« s¶n. HiÖn nay, nh÷ng ®¹i biÓu chÝnh trÞ cña giai cÊp tiÓu t− s¶n nµy ë Nga lµ nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i lao ®éng, nh÷ng ng−êi x· héi - çch m¹ng, tê "B×nh minh cña chóng ta", ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª, Ban tæ chøc, «ng Plª-kha-nèp v©n v©n. ⎯ 9) NÕu nh÷ng ng−êi çch m¹ng - s«-vanh th¾ng ë Nga, th× trong cuéc chiÕn tranh nµy, chóng ta sÏ chèng l¹i viÖc b¶o vÖ "tæ quèc" cña hä. KhÈu hiÖu cña chóng ta lµ ph¶n ®èi bän s«-vanh, dï hä lµ nh÷ng ng−êi çch m¹ng vµ lµ nh÷ng ng−êi céng hoµ, ph¶n ®èi hä vµ ñng hé sù liªn minh cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ nh»m thùc hiÖn çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. ⎯ 10) Giai cÊp v« s¶n cã thÓ gi÷ vai trß l·nh ®¹o trong cuéc çch m¹ng t− s¶n Nga hay kh«ng, - vÒ vÊn ®Ò nµy chóng ta tr¶ lêi: cã, cã thÓ, nÕu trong giê phót quyÕt ®Þnh, giai cÊp tiÓu t− s¶n nghiªng vÒ phÝa t¶; giai cÊp nµy mµ ng¶ vÒ phÝa t¶ th× kh«ng ph¶i chØ do c«ng t¸c tuyªn truyÒn cña chóng ta, mµ cßn do c¶ nh÷ng nh©n tè kh¸ch quan vÒ mÆt kinh tÕ, tµi chÝnh (nh÷ng g¸nh nÆng vÒ chiÕn tranh), qu©n sù, chÝnh trÞ, v. v.. ⎯ 11) §¶ng cña giai cÊp v« s¶n sÏ lµm g×, nÕu trong cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i, çch m¹ng ®−a ®¶ng lªn n¾m chÝnh quyÒn, - vÒ vÊn ®Ò nµy chóng ta tr¶ lêi r»ng: chóng ta sÏ ®Ò nghÞ hoµ b×nh víi tÊt c¶ çc n−íc tham chiÕn, víi ®iÒu kiÖn lµ çc thuéc ®Þa vµ tÊt c¶ çc d©n téc phô thuéc, bÞ ¸p bøc vµ kh«ng cã ®Çy ®ñ quyÒn, ®Òu ph¶i ®−îc gi¶i phãng. Nh−ng n−íc §øc, n−íc Anh vµ n−íc Ph¸p, víi nh÷ng chÝnh phñ hiÖn nay cña çc n−íc Êy, ®Òu sÏ kh«ng chÊp nhËn ®iÒu kiÖn Êy. Do ®ã, chóng ta sÏ b¾t buéc ph¶i chuÈn bÞ vµ tiÕn hµnh mét cuéc chiÕn tranh çch m¹ng, nghÜa lµ kh«ng nh÷ng chóng ta sÏ dïng nh÷ng biÖn ph¸p kiªn quyÕt nhÊt ®Ó thùc hiÖn mét çch ®Çy ®ñ toµn bé c−¬ng lÜnh tèi thiÓu cña chóng ta, mµ cßn sÏ th−êng xuyªn ph¸t ®éng tÊt c¶ çc d©n téc hiÖn ®ang bÞ ng−êi §¹i Nga ¸p bøc, tÊt c¶ çc thuéc ®Þa vµ tÊt c¶ çc n−íc phô thuéc ë ch©u ¸ (Ên-®é, Trung-quèc, Ba-t−, v. v.) tiÕn hµnh khëi nghÜa; ®ång thêi vµ tr−íc hÕt, chóng ta

Vµi luËn c−¬ng 65 66

còng sÏ ph¸t ®éng giai cÊp v« s¶n x· héi chñ nghÜa ch©u ¢u khëi nghÜa chèng l¹i chÝnh phñ cña hä, bÊt chÊp bän x· héi - s«-vanh trong n−íc hä. Kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, th¾ng lîi cña giai cÊp v« s¶n ë Nga sÏ t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn v« cïng thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña çch m¹ng ë ch©u ¸ vµ ch©u ¢u. Ngay c¶ t×nh h×nh n¨m 1905 còng ®· chøng minh ®iÒu ®ã. Vµ bÊt chÊp çi bät bÈn c¬ héi chñ nghÜa vµ x· héi - s«-vanh, sù ®oµn kÕt quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n çch m¹ng vÉn lµ mét sù thËt. ⎯ Chóng t«i cho ®¨ng nh÷ng luËn c−¬ng nµy cèt ®Ó trao ®æi ý kiÕn víi çc ®ång chÝ, nh÷ng quan ®iÓm cña chóng t«i sÏ ®−îc ph¸t triÓn trong çc sè b¸o sau nµy cña C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng. ViÕt kho¶ng tõ ngµy 23 ®Õn 26 th¸ng ChÝn (tõ 6 ®Õn 9 th¸ng M−êi) 1915 §¨ng ngµy 13 th¸ng M−êi 1915 trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 47

Theo ®óng b¶n in trªn b¸o

Nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa chÝnh cèng:

Cau-xky, ¸c-xen-rèt, M¸c-tèp

Tr−íc cuéc Héi nghÞ xim-mÐc-van kh«ng bao l©u, ng−êi ta ®· xuÊt b¶n ë Xuy-rÝch mét tËp s¸ch nhá cña P.¸c-xen-rèt, b»ng tiÕng §øc, nhan ®Ò lµ: "Cuéc khñng ho¶ng vµ nhiÖm vô cña phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ". Sau ®ã, tê "D©n quyÒn"35 ë Xuy-rÝch ®· ®¨ng hai bµi b¸o do L.M¸c-tèp viÕt ®Ó t¸n d−¬ng tËp s¸ch Êy. Chóng t«i kh«ng biÕt râ sau nµy hai t¸c gi¶ Êy cã cho in nh÷ng t¸c phÈm cña m×nh b»ng tiÕng Nga hay kh«ng. HiÖn nay kh«ng thÓ t×m ra ®−îc mét sù minh häa nµo râ rµng h¬n thÕ vÒ nh÷ng lý lÏ mµ çc l·nh tô cña Ban tæ chøc ®· viÖn ra ®Ó bªnh vùc cho chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh.

Sîi chØ ®á xuyªn suèt toµn bé tËp s¸ch ®ã lµ ®Êu tranh chèng "nh÷ng nguy c¬ ®ang ®e däa sù thèng nhÊt cña ®¶ng". "Chia rÏ vµ hçn lo¹n, - ®ã lµ ®iÒu mµ ¸c-xen-rèt lo sî, ®ã lµ ®iÒu mµ «ng ta cø nãi ®i nãi l¹i m·i khiÕn cho ng−êi ta ®©m ra khã chÞu. Xin ®õng t−ëng r»ng «ng ta cho t×nh h×nh hiÖn t¹i trong §¶ng d©n chñ - x· héi, sù liªn minh cña çc l·nh tô ®¶ng Êy víi giai cÊp t− s¶n d©n téc n−íc nµy hay n−íc kh¸c lµ sù chia rÏ vµ hçn lo¹n. Kh«ng ph¶i thÕ ®©u! Çi mµ ¸c-xen-rèt gäi lµ t×nh tr¹ng hçn lo¹n, chÝnh lµ sù ph©n râ ranh giíi vµ sù ®o¹n tuyÖt h¼n víi bän x· héi - s«-vanh. ¤ng ta xÕp Cau-xky vµo trong sè nh÷ng ®ång chÝ mµ "ý thøc vµ tinh thÇn quèc tÕ chñ nghÜa kh«ng cã chót g× lµ ®¸ng nghi ngê c¶". §ång thêi trong suèt 46 trang s¸ch

Nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa chÝnh cèng 67 68 V. I. Lª-nin

cña m×nh, t¸c gi¶ kh«ng hÒ cã mét ý ®Þnh nµo muèn tæng kÕt nh÷ng quan ®iÓm cña Cau-xky, dÉn chøng nh÷ng quan ®iÓm ®ã mét çch chÝnh x¸c, xÐt xem chñ nghÜa s«-vanh cã ph¶i lµ ë chç thõa nhËn t− t−ëng b¶o vÖ tæ quèc trong cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i, hay kh«ng. Kh«ng cã mét lêi nµo bµn vÒ thùc chÊt cña vÊn ®Ò c¶. Kh«ng cã mét ch÷ nµo nãi ®Õn lý lÏ cña chóng ta c¶. Ng−îc l¹i, t¸c gi¶ ®· "tè gi¸c víi cÊp trªn": çc b¹n thÊy ®Êy, trong mét cuéc héi nghÞ ë Xuy-rÝch, Lª-nin ®· gäi Cau-xky lµ mét phÇn tö s«-vanh, phi-li-xtanh, ph¶n béi (tr. 21)... M¸c-tèp vµ ¸c-xen-rèt th©n mÕn, ®ã kh«ng ph¶i lµ v¨n ch−¬ng n÷a, mµ lµ mét thø "v¨n" cña c¶nh s¸t!

"ë ph−¬ng T©y... kh«ng cã çi lo¹i ng−êi siªu phµm Êy, lo¹i ng−êi ®·

lîi dông mäi cuéc khñng ho¶ng trong ®¶ng, mäi hoµn c¶nh khã kh¨n ®Ó

®ãng vai trß nh÷ng vÞ cøu tinh duy nhÊt cøu ®¶ng tho¸t khái sù diÖt vong

vµ ®Ó s½n sµng thi hµnh mét chÝnh s¸ch g©y hçn lo¹n vµ ph¸ ho¹i tæ chøc

trong néi bé ®¶ng"(22).

Çi g× thÕ? v¨n ch−¬ng ch¨ng? Nh−ng nÕu "ë ph−¬ng T©y" kh«ng cã nh÷ng con qu¸i vËt

siªu phµm ®ã, nh÷ng con qu¸i vËt ®· coi "b¶n th©n" Cau-xky vµ ¸c-xen-rèt lµ nh÷ng phÇn tö s«-vanh vµ c¬ héi chñ nghÜa, nh÷ng con qu¸i vËt mµ chØ cÇn nh¾c ®Õn lµ khiÕn cho «ng ¸c-xen-rèt th©n mÕn Êy ®iªn tiÕt lªn vµ tu«n ra hµng trµng nh÷ng lêi lÏ... "tr÷ t×nh" tao nh· vµ dÞu dµng ®Õn thÕ, - th× lµm sao tr−íc ®ã hai trang, «ng ta l¹i cã thÕ viÕt:

"NÕu ng−êi ta chó ý ®Õn sù bÊt b×nh ngµy cµng t¨ng ®ang lµm cho trong néi bé ®¶ng, nhÊt lµ ë §øc vµ ph¸p, ngµy cµng cã nhiÒu nhãm chèng l¹i chÝnh s¸ch "gi÷ v÷ng ®Õn cïng" mµ çc c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm cña ®¶ng ta ®ang thi hµnh, th× nhÊt ®Þnh lµ nh÷ng khuynh h−íng thùc tÕ cña c«ng t¸c tuyªn truyÒn lª-nin-nÝt cã kh¶ n¨ng th©m nhËp, b»ng nh÷ng con ®−êng kh¸c nhau, vµo ®Õn tËn trong hµng ngò §¶ng d©n chñ - x· héi ph−¬ng T©y".

Nh− vËy, vÊn ®Ò kh«ng ph¶i lµ ë nh÷ng con qu¸i vËt siªu phµm thùc sù Nga, nh÷ng con qu¸i vËt ®· lµm cho

¸c-xen-rèt rèt th©n mÕn ph¶i bùc m×nh! Nh− vËy, chñ nghÜa s«-vanh quèc tÕ cña çc ®¶ng chÝnh thøc - c¶ ë §øc lÉn ë Ph¸p, nh− b¶n th©n ¸c-xen-rèt ®· thõa nhËn, xin chó ý kü ®iÒu ®ã! - ®· lµm cho nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng quèc tÕ tøc giËn vµ ph¶n øng l¹i. Bëi thÕ, chóng ta ®ang ®øng tr−íc hai t r µ o l − u. C¶ hai ®Òu cã tÝnh chÊt quèc tÕ c¶. ¸c-xen-rèt næi giËn vµ tu«n ra nh÷ng lêi nguyÒn rña v× «ng ta kh«ng hiÓu r»ng hai trµo l−u Êy tÊt nhiªn ph¶i tån t¹i vµ ph¶i ®Êu tranh kiªn quyÕt víi nhau, vµ còng lµ v× «ng ta c¶m thÊy bøt røt khã chÞu, lóng tóng vµ bÊt lîi, nÕu ph¶i c«ng khai thõa nhËn lËp tr−êng cña m×nh lµ: cè lµm ra vÎ mét ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa, nh−ng kú thùc l¹i lµ mét phÇn tö s«-vanh.

"VÊn ®Ò quèc tÕ ho¸ phong trµo c«ng nh©n kh«ng ®ång nhÊt víi vÊn ®Ò çch m¹ng ho¸ çc h×nh thøc vµ ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh cña chóng ta"... çc b¹n thÊy kh«ng, ®ã lµ mét sù "gi¶i thÝch vÒ mÆt t− t−ëng", nã quy tÊt c¶ vµo chñ nghÜa c¬ héi vµ kh«ng biÕt ®Õn "søc m¹nh v« cïng to lín" cña nh÷ng "t− t−ëng yªu n−íc" "vèn lµ s¶n phÈm cña mét qu¸ tr×nh lÞch sö hµng ngh×n n¨m"... "cÇn ph¶i cè g¾ng t¹o ra trong khu«n khæ cña x· héi t− s¶n nµy mét hiÖn thùc (do ¸c-xen-rèt viÕt ng¶) cô thÓ, nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t kh¸ch quan, Ýt nhÊt lµ cho quÇn chóng c«ng nh©n ®ang ®Êu tranh, tøc lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cã thÓ lµm gi¶m bít t×nh tr¹ng lÖ thuéc Êy", nghÜa lµ: "t×nh tr¹ng quÇn chóng bÞ lÖ thuéc vµo çc kÕt cÊu x· héi, d©n téc vµ l·nh thæ ®· h×nh thµnh vÒ mÆt lÞch sö". "Ch¼ng h¹n, - ¸c-xen-rèt bæ sung ®Ó lµm s¸ng râ çi t− t−ëng th©m thuý cña m×nh - çc ®¹o luËt vÒ b¶o hé lao ®éng vµ b¶o hiÓm, còng nh− nh÷ng yªu s¸ch chÝnh trÞ quan träng kh¸c vµ cuèi cïng, nh÷ng nhu cÇu vµ nguyÖn väng cña c«ng nh©n vÒ v¨n ho¸ vµ gi¸o dôc, ph¶i trë thµnh môc tiªu cña nh÷ng hµnh ®éng vµ tæ chøc quèc tÕ" (do ¸c-xen-rèt viÕt ng¶) cña nh÷ng ng−êi v« s¶n ë çc n−íc riªng biÖt. TÊt c¶ vÊn ®Ò lµ ë chç "quèc tÕ ho¸


chÝnh cuéc ®Êu tranh "hµng ngµy" ®ßi thùc hiÖn nh÷ng yªu s¸ch tr−íc m¾t..."

ThËt lµ tuyÖt! thÕ mµ l¹i nãi r»ng mét sè qu¸i vËt siªu phµm nµo ®ã ®· bÞa ®Æt ra cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi! Chñ nghÜa quèc tÕ ch©n chÝnh - viÕt ng¶ - vµ "chñ nghÜa M¸c" ch©n chÝnh kh«ng ph¶i chØ gi¶i thÝch "vÒ mÆt t− t−ëng" mµ cßn ch¨m lo ®Õn viÖc quèc tÕ ho¸ çc ®¹o luËt b¶o hiÓm n÷a!! T− t−ëng thiªn tµi biÕt bao... nÕu kh«ng cã nh÷ng "cuéc ®Êu tranh, còng nh− nh÷ng sù chia rÏ, hçn lo¹n", th× tÊt c¶ nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa quèc tÕ, tÊt c¶ bän ng−êi tù do chñ nghÜa quèc tÕ, tõ L«-Ýt Gioãc-gi¬ ®Õn Phr. Nau-man vµ tõ L¬-roa - B«-li-¬ ®Õn Mi-li-u-cèp, Xt¬-ru-vª vµ Gu-ts¬-cèp, ®Òu sÏ gi¬ c¶ hai tay t¸n thµnh thø "chñ nghÜa quèc tÕ" khoa häc, s©u s¾c vµ kh¸ch quan Êy cña ¸c-xen-rèt, M¸c-tèp vµ Cau-xky.

Sau ®©y lµ mÊy lêi ch©u ngäc cña "chñ nghÜa quèc tÕ". Cau-xky nãi: nÕu t«i b¶o vÖ tæ quèc t«i trong mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, tøc lµ trong mét cuéc chiÕn tranh nh»m môc ®Ých c−íp bãc vµ n« dÞch çc n−íc kh¸c, vµ nÕu t«i thõa nhËn cho c«ng nh©n çc n−íc tham chiÕn kh¸c ®Òu cã quyÒn b¶o vÖ tæ quèc cña hä, th× ®ã chÝnh lµ chñ nghÜa quèc tÕ ch©n chÝnh. ¸c-xen-rèt nãi: kh«ng nªn ®Ó cho m×nh bÞ l«i cuèn bëi nh÷ng lêi c«ng kÝch "vÒ mÆt t− t−ëng" ®èi víi chñ nghÜa c¬ héi, mµ ph¶i thùc tÕ ®Êu tranh chèng chñ nghÜa d©n téc ®· cã tõ hµng ngh×n n¨m nay, b»ng viÖc quèc tÕ ho¸ (còng ®· cã hµng ngh×n n¨m nay) c«ng t¸c hµng ngµy trong lÜnh vùc çc ®¹o luËt b¶o hiÓm. M¸c-tèp còng ®ång ý víi ¸c-xen-rèt nh− thÕ!

Nh÷ng c©u nãi su«ng cña ¸c-xen-rèt vÒ nh÷ng nguån gèc ®· cã tõ hµng ngh×n n¨m nay cña chñ nghÜa d©n téc v. v., ®Òu cã mét ý nghÜa chÝnh trÞ gièng hÖt nh− nh÷ng lêi lÏ cña bän chñ n«ng n« ë n−íc Nga, tr−íc n¨m 1861, vÒ nh÷ng nguån gèc ®· cã tõ hµng ngh×n n¨m nay cña chÕ ®é n«ng n«. Nh÷ng c©u nãi ®ã nèi gi¸o cho bän ph¶n ®éng

vµ cho giai cÊp t− s¶n, v× ¸c-xen-rèt ®· kh«ng nãi ®Õn - nhòn nhÆn kh«ng nãi ®Õn - çi sù thËt lµ: hµng mÊy m−¬i n¨m ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n, nhÊt lµ sau n¨m 1871, ®· t¹o ra gi÷a v« s¶n tÊt c¶ çc n−íc, chÝnh lµ nh÷ng mèi liªn hÖ quèc tÕ kh¸ch quan mµ b©y giê ®©y, ngay trong lóc nµy, ng−êi ta cÇn ph¶i biÕn thµnh nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng - quèc tÕ. ¸c-xen-rèt chèng l¹i nh÷ng hµnh ®éng nh− thÕ. ¤ng ta t¸n thµnh nh¾c l¹i nh÷ng nguån gèc ®· cã tõ hµng ngh×n n¨m nay cña chÕ ®é roi vät, nh−ng l¹i ph¶n ®èi nh÷ng hµnh ®éng nh»m tiªu diÖt chÕ ®é roi vät ®ã !

Cßn ®èi víi çch m¹ng v« s¶n th× thÕ nµo? B¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ n¨m 1912 ®· cã nãi ®Õn cuéc çch m¹ng ®ã nh©n bµn vÒ cuéc chiÕn tranh s¾p söa næ ra, - vµ ®· næ ra hai n¨m sau ®ã. Ch¾c h¼n ¸c-xen-rèt cho r»ng b¶n tuyªn ng«n ®ã lµ mét "hÖ t− t−ëng" khinh suÊt, - mét lèi nãi rÊt ®óng víi tinh thÇn cña "chñ nghÜa M¸c" µ la Xt¬-ru-vª vµ Cu-nèp ! nh−ng tÞnh kh«ng nãi mét lêi nµo vÒ b¶n tuyªn ng«n ®ã c¶. Cßn vÒ cuéc çch m¹ng th× «ng ta nãi quanh co nh− sau:

"Khuynh h−íng coi nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng s«i næi cña quÇn chóng hoÆc çc cuéc khëi nghÜa lµ biÖn ph¸p ®éc nhÊt vµ duy nhÊt ®Ó kh¾c phôc chñ nghÜa d©n téc, cã thÓ lµ mét khuynh h−íng ®óng ®Õn møc ®é nµo ®ã, nÕu chóng ta trùc tiÕp ë vµo ®ªm tr−íc cña mét cuéc çch m¹ng x· héi, ch¼ng h¹n nh− ë Nga, sau nh÷ng cuéc tuÇn hµnh thÞ uy n¨m 1901 cña sinh viªn, nh÷ng cuéc tuÇn hµnh b¸o hiÖu tr−íc lµ s¾p næ ra nh÷ng trËn ®¸nh cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh, chèng chÕ ®é chuyªn chÕ. Nh−ng ngay c¶ nh÷ng ®ång chÝ hÕt søc hy väng r»ng kh«ng bao l©u n÷a sÏ cã mét thêi kú çch m¹ng s«i næi, còng kh«ng d¸m kh¼ng ®Þnh ch¾c ch¾n lµ s¾p næ ra cuéc xung ®ét cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh gi÷a giai cÊp v« s¶n vµ giai cÊp t− s¶n. Ng−îc l¹i, çc ®ång chÝ Êy còng dù tÝnh mét thêi kú kÐo dµi hµng mÊy chôc n¨m" (tr. 41).

TiÕp theo ®ã, dÜ nhiªn lµ nh÷ng ®ßn sÊm sÐt ®¸nh vµo sù "kh«ng t−ëng" vµ ®¸nh vµo nh÷ng ng−êi thuéc "ph¸i Ba-cu-nin" trong sè kiÒu d©n Nga.

Nh−ng vÝ dô mµ ¸c-xen-rèt nªu lªn l¹i v¹ch mÆt mét çch thÇn t×nh anh chµng c¬ héi chñ nghÜa cña chóng ta.


NÕu kh«ng ®iªn th× liÖu cã ng−êi nµo mµ håi n¨m 1901 l¹i d¸m "kh¼ng ®Þnh ch¾c ch¾n" r»ng cuéc ®Êu tranh kiªn quyÕt chèng chÕ ®é chuyªn chÕ ë Nga "s¾p næ ra"? Kh«ng ai cã thÓ kh¼ng ®Þnh nh− thÕ, ch−a hÒ cã ng−êi nµo kh¼ng ®Þnh nh− thÕ c¶. Lóc bÊy giê, kh«ng ai cã thÓ biÕt ®−îc r»ng bèn n¨m sau sÏ næ ra mét trong nh÷ng trËn ®¸nh quyÕt ®Þnh (vµo th¸ng Ch¹p 1905), r»ng trËn ®¸nh "quyÕt ®Þnh" tiÕp theo ®ã, ®Ó chèng l¹i chÕ ®é chuyªn chÕ, cã lÏ "sÏ næ ra" vµo kho¶ng nh÷ng n¨m 1915 - 1916 hoÆc cã lÏ chËm h¬n.

NÕu nh− håi n¨m 1901, ch¼ng nh÷ng ch−a hÒ cã ai kh¼ng ®Þnh ch¾c ch¾n, mµ nãi chung còng ch−a hÒ cã ai kh¼ng ®Þnh lµ "s¾p næ ra" trËn ®¸nh quyÕt ®Þnh, nÕu lóc bÊy giê chóng ta ®· kh¼ng ®Þnh r»ng nh÷ng tiÕng la ã "cuång lo¹n" cña Cri-tsÐp-xki, M¸c-t−-nèp vµ ®ång bän vÒ mét trËn ®¸nh "s¾p næ ra" lµ nh÷ng tiÕng la ã kh«ng ®−îc nghiªm chØnh, th× nh− vËy chóng ta, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng, lóc bÊy giê chóng ta ®· kh¼ng ®Þnh ch¾c ch¾n mét ®iÒu kh¸c: lóc bÊy giê chóng ta kh¼ng ®Þnh r»ng chØ cã nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa hÕt ph−¬ng cøu ch÷a th× håi n¨m 1901 míi cã thÓ kh«ng hiÓu nhiÖm vô ph¶i trùc tiÕp ñng hé çc cuéc tuÇn hµnh thÞ uy n¨m 1901, khuyÕn khÝch, ph¸t triÓn çc cuéc tuÇn hµnh thÞ uy ®ã, tuyªn truyÒn nh÷ng khÈu hiÖu çch m¹ng kiªn quyÕt nhÊt cho çc cuéc tuÇn hµnh thÞ uy ®ã. Vµ lÞch sö ®· chøng thùc r»ng chóng ta, vµ chØ riªng chóng ta lµ nãi ®óng, ®ång thêi ®· lªn ¸n bän c¬ héi chñ nghÜa vµ g¹t chóng ra khái phong trµo c«ng nh©n trong mét thêi gian dµi, dï r»ng mét trËn ®¸nh quyÕt ®Þnh ch−a ph¶i lµ "s¾p næ ra", dï r»ng chØ m·i bèn n¨m sau trËn ®¸nh quyÕt ®Þnh ®Çu tiªn míi næ ra vµ tá ra kh«ng ph¶i lµ trËn ®¸nh cuèi cïng, do ®ã, kh«ng ph¶i lµ trËn ®¸nh quyÕt ®Þnh.

HiÖn giê ë ch©u ¢u, t×nh h×nh còng hoµn toµn gièng nh− thÕ, ®óng hÖt nh− thÕ. Hoµn toµn kh«ng thÓ nghi ngê g× c¶, ë ch©u ¢u n¨m 1915 còng ®· cã mét t×nh thÕ çch m¹ng

nh− ë Nga, n¨m 1901. TrËn ®¸nh "quyÕt ®Þnh" ®Çu tiªn cña giai cÊp v« s¶n chèng giai cÊp t− s¶n sÏ næ ra hay kh«ng trong bèn n¨m, trong hai n¨m, hoÆc trong m−êi n¨m hay l©u h¬n n÷a, vµ mét trËn ®¸nh "quyÕt ®Þnh" "thø hai" sÏ næ ra hay kh«ng trong m−êi n¨m n÷a, - ®iÒu ®ã chóng ta kh«ng thÓ biÕt ®−îc. Nh−ng chóng ta biÕt ®Ých x¸c vµ kh¼ng ®Þnh "ch¾c ch¾n" r»ng, hiÖn giê, nhiÖm vô bøc thiÕt vµ trùc tiÕp cña chóng ta lµ ph¶i ñng hé sù s«i sôc ®ang n¶y në vµ çc cuéc tuÇn hµnh thÞ uy ®· b¾t ®Çu næ ra råi. ë §øc, quÇn chóng ®· ph¶n ®èi Sai-®ª-man; trong nhiÒu n−íc, quÇn chóng ®· tuÇn hµnh thÞ uy ®Ó ph¶n ®èi t×nh tr¹ng ®êi sèng ®¾t ®á. ¸c-xen-rèt trèn tr¸nh nghÜa vô bøc thiÕt vµ tuyÖt ®èi Êy cña phong trµo d©n chñ - x· héi, ®ång thêi t×m çch lµm cho c«ng nh©n xa rêi nhiÖm vô Êy. NÕu xÐt ý nghÜa vµ kÕt qu¶ chÝnh trÞ cña lËp luËn cña ¸c-xen-rèt th× ng−êi ta chØ cã thÓ rót ra mét kÕt luËn lµ: ¸c-xen-rèt ®· cïng víi bän l·nh tô cña ph¸i x· héi - ¸i quèc vµ cña ph¸i x· héi - s«-vanh chèng l¹i c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ c«ng t¸c chuÈn bÞ ngay lËp tøc nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng. §ã lµ thùc chÊt cña vÊn ®Ò. Ngoµi ra, ®Òu lµ nãi su«ng c¶ th«i.

Kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, chóng ta ®ang ë vµo ®ªm tr−íc cña cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. C¶ nh÷ng nhµ lý luËn "rÊt mùc thËn träng" nh− Cau-xky ("Con ®−êng giµnh chÝnh quyÒn") còng ®· thõa nhËn ®iÒu ®ã ngay tõ n¨m 1909; b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬, ®−îc nhÊt trÝ th«ng qua håi n¨m 1912, còng ®· thõa nhËn ®iÒu ®ã. NÕu håi n¨m 1901, chóng ta ®· kh«ng biÕt ®−îc r»ng bèn n¨m n÷a míi ®Õn "®ªm tr−íc" cña cuéc çch m¹ng ®Çu tiªn ë n−íc Nga, th× b©y giê, chóng ta còng kh«ng biÕt g× h¬n. Çch m¹ng cã thÓ lµ, vµ ch¾c h¼n sÏ lµ nh÷ng cuéc ®Êu tranh diÔn ra trong nhiÒu n¨m dµi vµ bao gåm nhiÒu thêi kú tÊn c«ng bÞ ng¾t qu·ng bëi nh÷ng c¬n gi·y giôa ph¶n çch m¹ng cña chÕ ®é t− s¶n. Trong t×nh h×nh chÝnh trÞ hiÖn nay, toµn bé thùc chÊt cña vÊn ®Ò lµ ë chç ph¶i xÐt xem cã nªn lîi dông t×nh


thÕ çch m¹ng hiÖn ®· cã ®Ó ñng hé vµ ph¸t triÓn çc phong trµo çch m¹ng kh«ng. Nªn hay kh«ng nªn. ChÝnh vÒ vÊn ®Ò nµy mµ b©y giê ®©y, vÒ mÆt chÝnh trÞ, ph¸i x· héi - s«-vanh vµ nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa çch m¹ng ®ang cã sù bÊt ®ång ý kiÕn víi nhau. Vµ vÒ vÊn ®Ò ®ã, Cau-xky, ¸c-xen-rèt vµ M¸c-tèp ®· ®øng vÒ phÝa bän x· héi - s«-vanh, mÆc dÇu tÊt c¶ bän hä, còng nh− n¨m uû viªn th− ký ë n−íc ngoµi cña Ban tæ chøc, ®Òu tu«n ra nh÷ng c©u nãi çch m¹ng su«ng.

¸c-xen-rèt ®· dïng kh«ng biÕt bao nhiªu lµ c©u nãi su«ng ®Ó che giÊu viÖc «ng ta bªnh vùc chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. TËp s¸ch nhá cña «ng ta cã thÓ dïng lµm mét vÝ dô ®Ó minh häa râ çch «ng ta che giÊu quan ®iÓm cña m×nh nh− thÕ nµo, çch «ng ta dïng ng«n ng÷ vµ lêi v¨n ®Ó ngôy trang t− t−ëng cña m×nh nh− thÕ nµo. ¸c-xen-rèt ®· lÆp ®i lÆp l¹i kh«ng biÕt bao nhiªu lÇn danh tõ chñ nghÜa quèc tÕ, «ng ta chØ trÝch bän x· héi - ¸i quèc vµ bÌ b¹n cña chóng lµ kh«ng muèn h−íng sang t¶; «ng ta muèn tá cho ng−êi ta thÊy r»ng «ng ta "t¶ h¬n" Cau-xky; «ng ta còng nãi ®Õn sù cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp Quèc tÕ III, mét Quèc tÕ thËt kh¸ m¹nh ®Ó cã thÓ ®èi phã - "kh«ng ph¶i b»ng nh÷ng sù ®e do¹, mµ lµ b»ng çch ph¸t ®éng mét cuéc xung kÝch çch m¹ng" (14), - víi nh÷ng m−u toan cña giai cÊp t− s¶n ®Þnh nhen lªn ngän löa cña mét cuéc chiÕn tranh thÕ giíi, v©n v©n vµ v©n v©n. Trªn ®Çu l−ìi, ¸c-xen-rèt s½n sµng thõa nhËn ®iÒu g× còng ®−îc, thõa nhËn cho ®Õn c¶ xung kÝch çch m¹ng n÷a, nh−ng trªn thùc tÕ, «ng ta l¹i muèn thèng nhÊt víi Cau-xky vµ do ®ã, víi Sai-®ª-man ë §øc, víi tê "Sù nghiÖp cña chóng ta"36, mét tê b¸o s«-vanh vµ ph¶n çch m¹ng, vµ víi ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª ë Nga; trªn thùc tÕ, «ng ta ph¶n ®èi viÖc hiÖn giê ñng hé vµ ph¸t triÓn phong trµo çch m¹ng ®ang b¾t ®Çu. Trªn lêi nãi th× çi g× còng cã, nh−ng trªn thùc tÕ th× ch¼ng cã çi g× c¶. Ng−êi ta thÒ sèng thÒ chÕt r»ng

ng−êi ta lµ mét ng−êi "quèc tÕ chñ nghÜa" vµ çch m¹ng, nh−ng trªn thùc tÕ, ng−êi ta l¹i ñng hé bän x· héi - s«-vanh vµ bän c¬ héi chñ nghÜa trªn toµn thÕ giíi trong cuéc ®Êu tranh cña chóng chèng l¹i nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa çch m¹ng.

ViÕt sím nhÊt lµ ngµy 28 th¸ng ChÝn (11 th¸ng M−êi) 1915 §¨ng lÇn ®Çu n¨m 1924, trªn t¹p chÝ "Çch m¹ng v« s¶n", sè 3


__________

75 76

Trang ®Çu b¶n th¶o cña V.I. Lª-nin "Giai cÊp v« s¶n çch m¹ng vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt", - 1915

¶nh thu nhá

77 78 V. I. Lª-nin

Giai cÊp v« s¶n çch m¹ng vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt37

Gièng nh− phÇn lín nh÷ng c−¬ng lÜnh vµ nh÷ng nghÞ quyÕt vÒ s¸ch l−îc cña çc ®¶ng d©n chñ - x· héi, b¶n Tuyªn ng«n Xim-mÐc-van còng tuyªn bè "quyÒn d©n téc tù quyÕt". Trong çc sè 252 - 253 cña tê "Berner Tagwacht", Pa-ra-ben-lum tuyªn bè "cuéc ®Êu tranh ®ßi thø quyÒn tù quyÕt hiÖn kh«ng tån t¹i" lµ "¶o t−ëng" vµ ®em "cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng cña giai cÊp v« s¶n chèng chñ nghÜa t− b¶n" ®Ó ®èi lËp víi cuéc ®Êu tranh nãi trªn, ®ång thêi qu¶ quyÕt r»ng "chóng t«i ph¶n ®èi nh÷ng cuéc th«n tÝnh" (lêi qu¶ quyÕt nµy ®−îc lÆp l¹i n¨m lÇn trong bµi b¸o cña pa-ra-ben-lum) vµ ph¶n ®èi mäi hµnh ®éng b¹o lùc ®èi víi çc d©n téc.

Nh÷ng lý lÏ mµ Pa-ra-ben-lum viÖn ra ®Ó biÖn hé cho lËp tr−êng cña m×nh, chung quy l¹i lµ: ngµy nay, tÊt c¶ çc vÊn ®Ò d©n téc nh− vÊn ®Ò an-da-x¬ - Lo-ren, vÊn ®Ò ¸c-mª-ni-a, v. v., ®Òu lµ nh÷ng vÊn ®Ò cña chñ nghÜa ®Õ quèc; t− b¶n ®· v−ît ra khái ph¹m vi nh÷ng quèc gia d©n téc; ng−êi ta kh«ng thÓ "kÐo lïi b¸nh xe lÞch sö" vÒ phÝa çi lý t−ëng lçi thêi vÒ nh÷ng quèc gia d©n téc ®−îc n÷a v. v..

Ta h·y xem nh÷ng lËp luËn cña Pa-ra-ben-lum cã ®óng hay kh«ng.

Tr−íc hÕt, chÝnh Pa-ra-ben-lum nh×n l¹i ®»ng sau, chø kh«ng ph¶i nh×n tíi phÝa tr−íc, khi ph¶n ®èi viÖc

giai cÊp c«ng nh©n t¸n thµnh "çi lý t−ëng vÒ quèc gia d©n téc", «ng ta chó ý ®Õn n−íc Anh, n−íc Ph¸p, n−íc ý, n−íc §øc, nghÜa lµ ®Õn nh÷ng n−íc mµ phong trµo gi¶i phãng - d©n téc ®· thuéc vÒ qu¸ khø, chø kh«ng chó ý ®Õn ph−¬ng §«ng, ®Õn ch©u ¸, ch©u Phi, ®Õn çc n−íc thuéc ®Þa, nh÷ng n¬i mµ phong trµo ®ã ®ang thuéc vÒ hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai. ChØ cÇn kÓ ra çc n−íc Ên-®é, Trung-quèc, Ba-t−, Ai-cËp lµ ®ñ râ.

Chóng ta h·y bµn tiÕp. Chñ nghÜa ®Õ quèc cã nghÜa lµ t− b¶n ®· v−ît ra khái ph¹m vi çc quèc gia d©n téc, lµ sù ¸p bøc d©n téc ®ang lan réng vµ ngµy cµng trë thµnh nÆng nÒ trªn mét c¬ së lÞch sö míi. Tõ ®ã, bÊt chÊp Pa-ra-ben-lum muèn nghÜ vÒ vÊn ®Ò ®ã thÕ nµo th× nghÜ, chóng ta cã thÓ rót ra kÕt luËn lµ ph¶i ®em cuéc ®Êu tranh çch m¹ng v× chñ nghÜa x· héi mµ g¾n liÒn víi mét c−¬ng lÜnh çch m¹ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc.

Th× ra Pa-ra-ben-lum v× çch m¹ng x· héi chñ nghÜa mµ b¸c bá mét çch khinh miÖt mäi c−¬ng lÜnh çch m¹ng triÖt ®Ó vÒ ph−¬ng diÖn d©n chñ. Nh− thÕ lµ sai. Giai cÊp v« s¶n kh«ng thÓ giµnh ®−îc th¾ng lîi b»ng çch nµo kh¸c h¬n lµ th«ng qua chÕ ®é d©n chñ, nghÜa lµ b»ng çch thùc hiÖn chÕ ®é d©n chñ triÖt ®Ó vµ ®em nh÷ng yªu s¸ch d©n chñ ®−îc ®Ò ra mét çch kiªn quyÕt nhÊt mµ g¾n liÒn víi tõng giai ®o¹n ®Êu tranh cña hä. §em çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ cuéc ®Êu tranh çch m¹ng chèng chñ nghÜa t− b¶n mµ ®èi lËp víi mét trong nh÷ng vÊn ®Ò d©n chñ, cô thÓ lµ víi vÊn ®Ò d©n téc, th× thËt lµ phi lý. Chóng ta ph¶i ®em cuéc ®Êu tranh çch m¹ng chèng chñ nghÜa t− b¶n mµ kÕt hîp víi mét c−¬ng lÜnh çch m¹ng vµ mét s¸ch l−îc çch m¹ng vÒ toµn bé nh÷ng yªu s¸ch d©n chñ: thµnh lËp chÕ ®é céng hoµ, tæ chøc d©n c¶nh, thùc hiÖn chÕ ®é nh©n d©n bÇu cö quan chøc, nam n÷ b×nh ®¼ng, quyÒn d©n téc tù quyÕt, v. v.. Chõng nµo cßn chñ nghÜa t− b¶n, th× tÊt c¶ nh÷ng yªu s¸ch ®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc trong

Giai cÊp v« s¶n çch m¹ng 79 80 V. I. Lª-nin

tr−êng hîp ngo¹i lÖ, vµ còng chØ thùc hiÖn ®−îc d−íi mét h×nh thøc kh«ng toµn vÑn vµ bÞ xuyªn t¹c ®i. Dùa vµo chÕ ®é d©n chñ ®· ®−îc thùc hiÖn, ®ång thêi bãc trÇn tÝnh chÊt kh«ng triÖt ®Ó cña çi chÕ ®é d©n chñ ®ã d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, chóng ta ®ßi ph¶i lËt ®æ chñ nghÜa t− b¶n, t−íc ®o¹t giai cÊp t− s¶n, coi ®ã lµ c¬ së cÇn thiÕt ®Ó xo¸ bá t×nh tr¹ng bÇn cïng cña quÇn chóng còng nh− ®Ó thùc hiÖn mét çch ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn tÊt c¶ mäi c¶i çch d©n chñ. Mét sè nh÷ng c¶i çch nµy sÏ ®−îc b¾t ®Çu thùc hiÖn tr−íc khi giai cÊp t− s¶n bÞ lËt ®æ, mét sè c¶i çch kh¸c sÏ ®−îc thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh giai cÊp Êy bÞ lËt ®æ, mét sè kh¸c n÷a sÏ ®−îc thùc hiÖn sau khi giai cÊp Êy bÞ lËt ®æ. Cuéc çch m¹ng x· héi kh«ng ph¶i chØ lµ mét trËn giao chiÕn duy nhÊt mµ th«i, nã lµ mét thêi kú bao gåm c¶ hµng lo¹t nh÷ng trËn giao chiÕn ®Ó thùc hiÖn nh÷ng c¶i çch kinh tÕ vµ d©n chñ trong tÊt c¶ çc lÜnh vùc, nh÷ng trËn giao chiÕn ®ã chØ cã thÓ chÊm døt b»ng viÖc t−íc ®o¹t giai cÊp t− s¶n th«i. ChÝnh v× môc ®Ých cuèi cïng ®ã mµ chóng ta ph¶i tr×nh bµy tõng yªu s¸ch d©n chñ cña chóng ta b»ng nh÷ng lêi lÏ triÖt ®Ó çch m¹ng. RÊt cã thÓ cã tr−êng hîp c«ng nh©n cña mét n−íc nhÊt ®Þnh nµo ®ã sÏ lËt ®æ ®−îc giai cÊp t− s¶n tr−íc khi thùc hiÖn ®−îc triÖt ®Ó dï chØ mét c¶i çch d©n chñ c¬ b¶n nµo ®ã. Nh−ng hoµn toµn kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc r»ng giai cÊp v« s¶n, víi t− çch lµ mét giai cÊp lÞch sö, cã thÓ chiÕn th¾ng ®−îc giai cÊp t− s¶n, mµ l¹i ch−a ®−îc gi¸o dôc theo tinh thÇn d©n chñ triÖt ®Ó nhÊt vµ kiªn quyÕt çch m¹ng nhÊt, ®Ó lµm viÖc ®ã.

Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ sù ¸p bøc ngµy cµng t¨ng cña mét dóm c−êng quèc lín ®èi víi çc d©n téc trªn thÕ giíi, lµ thêi ®¹i nh÷ng cuéc chiÕn tranh gi÷a çc c−êng quèc lín Êy ®Ó më réng vµ cñng cè ¸ch ¸p bøc ®ã ®èi víi çc d©n téc, lµ thêi ®¹i mµ quÇn chóng nh©n d©n bÞ lõa phØnh bëi bän x· héi - ¸i quèc gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, tøc lµ nh÷ng kÎ

vin vµo "quyÒn tù do d©n téc", vµo "quyÒn d©n téc tù quyÕt" vµ vµo chñ tr−¬ng "b¶o vÖ tæ quèc" ®Ó biÖn hé vµ bªnh vùc cho viÖc nh÷ng c−êng quèc lín ®i n« dÞch ®a sè çc d©n téc trªn thÕ giíi.

V× thÕ nªn träng t©m cña c−¬ng lÜnh d©n chñ - x· héi ph¶i lµ vÊn ®Ò ph©n chia çc d©n téc thµnh nh÷ng d©n téc ®i ¸p bøc vµ nh÷ng d©n téc bÞ ¸p bøc, sù ph©n chia nµy lµ thùc chÊt cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ ®· bÞ bän x· héi - s«-vanh vµ Cau-xky lÈn tr¸nh mét çch x¶o tr¸. theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa hoµ b×nh t− s¶n hoÆc cña chñ nghÜa kh«ng t−ëng tiÓu thÞ d©n vÒ sù c¹nh tranh hoµ b×nh gi÷a çc d©n téc ®éc lËp d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, th× sù ph©n chia ®ã kh«ng cã g× lµ quan träng; nh−ng ®øng trªn quan ®iÓm ®Êu tranh çch m¹ng chèng chñ nghÜa ®Õ quèc mµ nãi, th× sù ph©n chia ®ã rÊt lµ quan träng. Vµ tõ sù ph©n chia ®ã, ph¶i rót ra ®Þnh nghÜa cña chóng ta vÒ "quyÒn d©n téc tù quyÕt", mét ®Þnh nghÜa d©n chñ triÖt ®Ó, çch m¹ng vµ phï hîp víi nhiÖm vô chung cña cuéc ®Êu tranh tr−íc m¾t v× chñ nghÜa x· héi. V× quyÒn tù quyÕt nãi trªn, khi ®ßi thõa nhËn quyÒn Êy mét çch thùc sù, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi cña nh÷ng d©n téc ®i ¸p bøc ph¶i ®ßi cho nh÷ng d©n téc bÞ ¸p bøc cã quyÒn tù do ph©n lËp, b»ng kh«ng th× sù c«ng nhËn quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a çc d©n téc vµ sù ®oµn kÕt quèc tÕ cña c«ng nh©n, trªn thùc tÕ, sÏ chØ lµ mét lêi nãi trèng rçng vµ mét hµnh vi gi¶ nh©n gi¶ nghÜa mµ th«i. Cßn nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi cña nh÷ng d©n téc bÞ ¸p bøc, th× tr−íc tiªn hä ph¶i b¶o vÖ sù thèng nhÊt vµ ®oµn kÕt cña c«ng nh©n nh÷ng d©n téc bÞ ¸p bøc víi c«ng nh©n nh÷ng d©n téc ®i ¸p bøc, nÕu kh«ng th× nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Êy v« t×nh sÏ trë thµnh nh÷ng kÎ ®ång minh cña mét giai cÊp t− s¶n d©n téc nµo ®ã, lµ giai cÊp lu«n lu«n ph¶n béi lîi Ých cña nh©n d©n vµ cña nÒn d©n chñ, vµ ®Õn l−ît m×nh, nã còng l¹i lu«n lu«n s½n sµng th«n tÝnh vµ ¸p bøc çc d©n téc kh¸c.


Çch ®Æt vÊn ®Ò d©n téc håi cuèi nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû võa qua cã thÓ lµ mét thÝ dô bæ Ých. Nh÷ng ng−êi d©n chñ tiÓu t− s¶n håi bÊy giê h·y cßn xa l¹ víi tÊt c¶ mäi t− t−ëng vÒ ®Êu tranh giai cÊp vµ vÒ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, hä ®· t−ëng t−îng ra mét bøc tranh kh«ng t−ëng vÒ sù c¹nh tranh hoµ b×nh gi÷a nh÷ng d©n téc tù do vµ b×nh ®¼ng d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa. Nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa Pru-®«ng, ®øng trªn quan ®iÓm nh÷ng nhiÖm vô tr−íc m¾t cña çch m¹ng x· héi, ®· hoµn toµn "phñ nhËn" vÊn ®Ò d©n téc vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt. M¸c ®· chÕ giÔu chñ nghÜa Pru-®«ng Ph¸p vµ ®· chØ râ r»ng chñ nghÜa ®ã lµ bµ con th©n thuéc víi chñ nghÜa s«-vanh Ph¸p ("toµn thÓ ch©u ¢u cã thÓ vµ ph¶i lÆng lÏ vµ b×nh tÜnh ngåi im mét chç, chê cho nh÷ng ngµi ë Ph¸p xo¸ bá bÇn cïng"... "h×nh nh− hä hiÓu mét çch kh«ng tù gi¸c r»ng phñ nhËn çc d©n téc cã nghÜa lµ d©n téc kiÓu mÉu, tøc lµ d©n téc Ph¸p, th«n tÝnh çc d©n téc kh¸c"). M¸c ®· ®ßi cho Ai-r¬-len t¸ch ra khái n−íc Anh, - "dï r»ng, sau khi t¸ch ra råi, l¹i ph¶i ®i ®Õn chç thµnh lËp liªn bang" - vµ khi ®ßi nh− thÕ, th× kh«ng ph¶i M¸c ®øng trªn quan ®iÓm kh«ng t−ëng tiÓu t− s¶n cña chñ nghÜa t− b¶n hoµ b×nh, còng kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ "sù c«ng b»ng ®èi víi Ai-r¬-len"38, mµ lµ ®øng trªn quan ®iÓm lîi Ých cña cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n cña d©n téc ®i ¸p bøc, nghÜa lµ cña n−íc Anh, chèng chñ nghÜa t− b¶n. QuyÒn tù do cña d©n téc nµy ®· bÞ h¹n chÕ vµ bÞ tæn h¹i v× d©n téc Êy ®· ®i ¸p bøc mét d©n téc kh¸c. Chñ nghÜa quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n Anh sÏ lµ mét lêi nãi gi¶ dèi, nÕu nã kh«ng ®ßi cho Ai-r¬-len ®−îc quyÒn ph©n lËp. Kh«ng hÒ t¸n thµnh chñ tr−¬ng thµnh lËp nh÷ng n−íc nhá, hoÆc chia nhá çc quèc gia nãi chung, còng kh«ng hÒ t¸n thµnh nguyªn t¾c liªn bang, M¸c ®· coi sù ph©n lËp cña d©n téc bÞ ¸p bøc lµ mét b−íc tiÕn tíi liªn bang vµ, do ®ã, kh«ng ph¶i tiÕn tíi t×nh tr¹ng chia nhá mµ tiÕn tíi tËp trung c¶ vÒ mÆt chÝnh trÞ lÉn vÒ mÆt

kinh tÕ, nh−ng lµ sù tËp trung trªn mét c¬ së d©n chñ. Theo quan ®iÓm cña Pa-ra-ben-lum th× rÊt cã thÓ lµ M¸c ®· tiÕn hµnh mét "cuéc ®Êu tranh h·o huyÒn" khi ®ßi cho Ai-r¬-len ®−îc quyÒn ph©n lËp. Nh−ng, thùc ra, chØ cã yªu s¸ch ®ã míi lµ mét c−¬ng lÜnh triÖt ®Ó çch m¹ng, chØ cã nã míi ®¸p øng ®−îc nh÷ng yªu cÇu cña chñ nghÜa quèc tÕ, chØ cã nã míi b¶o vÖ ®−îc mét sù tËp trung kh«ng ph¶i theo kiÓu ®Õ quèc chñ nghÜa.

Chñ nghÜa ®Õ quèc trong thêi ®¹i chóng ta ®· dÉn tíi chç lµ t×nh tr¹ng çc c−êng quèc lín ®i ¸p bøc çc d©n téc trë thµnh mét hiÖn t−îng phæ biÕn. ChÝnh çi quan ®iÓm ®Êu tranh chèng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh cña çc c−êng quèc lín hiÖn ®ang tiÕn hµnh mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa nh»m cñng cè ¸ch ¸p bøc çc d©n téc kh¸c vµ hiÖn ®ang ¸p bøc phÇn lín çc d©n téc trªn thÕ giíi vµ ®¹i bé phËn d©n c− trªn tr¸i ®Êt,- chÝnh quan ®iÓm ®ã ph¶i lµ quan ®iÓm cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh, chñ yÕu, c¬ b¶n, trong c−¬ng lÜnh d©n téc cña §¶ng d©n chñ - x· héi.

Çc ®ång chÝ h·y xÐt xem trong lóc nµy, nh÷ng trµo l−u t− t−ëng d©n chñ - x· héi vÒ vÊn ®Ò nãi trªn lµ nh÷ng trµo l−u nµo. Nh÷ng ng−êi kh«ng t−ëng tiÓu t− s¶n m¬ −íc b×nh ®¼ng vµ hoµ b×nh gi÷a çc d©n téc d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, ®Òu ®· nh−êng chç cho bän ®Õ quèc - x· héi råi. §Êu tranh chèng nh÷ng ng−êi kh«ng t−ëng tiÓu t− s¶n, nh− thÕ lµ Pa-ra-ben-lum ®· ®¸nh nhau víi mét cèi xay giã vµ v« t×nh lµm lîi cho bän ®Õ quèc - x· héi. C−¬ng lÜnh cña nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh vÒ vÊn ®Ò d©n téc lµ nh− thÕ nµo?

HoÆc gi¶ hä hoµn toµn phñ nhËn quyÒn d©n téc tù quyÕt, b»ng çch viÖn ra nh÷ng lý lÏ cïng mét lo¹i víi nh÷ng lý lÏ cña Pa-ra-ben-lum (Cu-nèp, P¸c-vu-x¬, bän c¬ héi chñ nghÜa Nga: Xem-cèp-xki, LÝp-man, v. v.). HoÆc gi¶ hä thõa nhËn quyÒn ®ã mét çch râ rµng lµ gi¶ dèi, nghÜa lµ hä kh«ng ¸p dông quyÒn ®ã cho chÝnh nh÷ng d©n téc ph¶i chÞu


¸ch ¸p bøc cña d©n téc trong chÝnh n−íc hä hay cña mét ®ång minh qu©n sù cña d©n téc ®ã (Plª-kha-nèp, Hen-®man, tÊt c¶ nh÷ng phÇn tö yªu n−íc th©n Ph¸p, råi tiÕp ®Õn lµ Sai-®ª-man, v. v., v. v.). Nh÷ng luËn ®iÖu dèi tr¸ x· héi - s«-vanh mµ Cau-xky ®−a ra hÕt søc cã vÎ cã lý, do ®ã nã hÕt søc nguy hiÓm cho giai cÊp v« s¶n. Trªn lêi nãi, y t¸n thµnh quyÒn d©n téc tù quyÕt; trªn lêi nãi, y t¸n thµnh r»ng §¶ng d©n chñ - x· héi ph¶i "die Selbständigkeit der Nationen allseitig (!!) und rückhaltlos (??) achtet und fordert"1) ("Neue Zeit", 33, II, S. 241; 21. V. 1915). Nh−ng trªn thùc tÕ, y l¹i lµm cho c−¬ng lÜnh d©n téc thÝch øng víi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh ®ang thèng trÞ, y xuyªn t¹c vµ c¾t xÐn c−¬ng lÜnh Êy, kh«ng quy ®Þnh chÝnh x¸c nghÜa vô cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa cña çc d©n téc ®i ¸p bøc vµ thËm chÝ cßn ®i ®Õn chç c«ng nhiªn xuyªn t¹c nguyªn t¾c d©n chñ, nãi r»ng nÕu ®ßi "®éc lËp quèc gia" (staatliche Selbständigkeit) cho tõng d©n téc, th× sÏ lµ yªu s¸ch "qu¸ ®¸ng" ("zu viel", "Neue Zeit", 33, II, 77; 16. IV. 1915). Th«i ®i, xin ®ñ l¾m råi, çi yªu s¸ch "tù trÞ d©n téc"!! ChÝnh çi vÊn ®Ò chñ chèt, mµ giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa kh«ng cho phÐp ®Ò cËp ®Õn, tøc lµ vÊn ®Ò biªn giíi cña çc quèc gia x©y dùng trªn sù ¸p bøc d©n téc, th× Cau-xky lµm thinh kh«ng nãi ®Õn, ®ång thêi vøt bá ®iÒu quan träng nhÊt cña c−¬ng lÜnh ®i, ®Ó lµm võa lßng giai cÊp t− s¶n Êy.

Giai cÊp t− s¶n s½n sµng høa hÑn mäi "quyÒn b×nh ®¼ng d©n téc" vµ mäi "quyÒn tù trÞ d©n téc", miÔn lµ giai cÊp v« s¶n n»m trong khu«n khæ chÕ ®é hîp ph¸p vµ phôc tïng giai cÊp t− s¶n "mét çch ngoan ngo·n" trong vÊn ®Ò biªn giíi quèc gia! Cau-xky ®· tr×nh bµy c−¬ng lÜnh d©n téc cña §¶ng d©n chñ - x· héi, theo lèi c¶i l−¬ng chñ nghÜa, chø kh«ng ph¶i theo mét tinh thÇn çch m¹ng.

_________________________________________________________ 1) − "t«n träng vµ b¶o vÖ mét çch toµn diÖn (!!) vµ kh«ng ®iÒu kiÖn (??)

nÒn ®éc lËp cña çc d©n téc"

Parteivorstand1), Cau-xky Plª-kha-nèp vµ ®ång bän së dÜ gi¬ c¶ hai tay t¸n thµnh c−¬ng lÜnh d©n téc cña Pa-ra-ben-lum, hay nãi cho ®óng h¬n lµ t¸n thµnh lêi qu¶ quyÕt cña «ng Êy: "chóng t«i ph¶n ®èi nh÷ng cuéc th«n tÝnh", chÝnh lµ v× c−¬ng lÜnh Êy kh«ng v¹ch mÆt nh÷ng phÇn tö x· héi - ¸i quèc ®ang chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ. Bän t− s¶n hoµ b×nh chñ nghÜa còng sÏ t¸n thµnh c−¬ng lÜnh ®ã. Cßn çi c−¬ng lÜnh chung tuyÖt ®Ñp cña Pa-ra-ben-lum ("®Êu tranh çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng chèng chñ nghÜa t− b¶n"), th× «ng ta dïng nã, - hÖt nh− nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa Pru-®«ng ®· dïng trong nh÷ng n¨m 60, - kh«ng ph¶i ®Ó dùa vµo nã vµ c¨n cø theo tinh thÇn cña nã mµ x©y dùng mét c−¬ng lÜnh kh«ng khoan nh−îng vµ còng cã tÝnh chÊt çch m¹ng, vÒ vÊn ®Ò d©n téc, mµ lµ ®Ó dän ®−êng cho nh÷ng phÇn tö x· héi - ¸i quèc. ë thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa chóng ta ®ang sèng, phÇn lín nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trªn thÕ giíi ®Òu thuéc nh÷ng d©n téc ®i ¸p bøc d©n téc kh¸c vµ ra søc më réng sù ¸p bøc ®ã. V× thÕ nªn "cuéc ®Êu tranh" cña chóng ta "chèng nh÷ng cuéc th«n tÝnh" sÏ kh«ng cã néi dung vµ sÏ kh«ng lµm cho nh÷ng ng−êi x· héi - ¸i quèc khiÕp sî chót nµo, nÕu chóng ta kh«ng tuyªn bè ®iÒu nµy: ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo thuéc mét d©n téc ®i ¸p bøc mµ trong thêi b×nh còng nh− trong thêi chiÕn, kh«ng tuyªn truyÒn cho quyÒn tù do ph©n lËp cña çc d©n téc bÞ ¸p bøc, th× ng−êi ®ã kh«ng ph¶i lµ mét ng−êi x· héi chñ nghÜa, còng kh«ng ph¶i lµ mét ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa, mµ lµ mét tªn s«-vanh chñ nghÜa! Ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo thuéc mét d©n téc ®i ¸p bøc mµ kh«ng tuyªn truyÒn cho quyÒn ®ã bÊt chÊp sù cÊm ®o¸n cña chÝnh phñ, nghÜa lµ kh«ng tuyªn truyÒn cho quyÒn ®ã trªn b¸o chÝ tù do, tøc lµ trªn b¸o chÝ bÝ mËt, th× ng−êi Êy chØ lµ mét ng−êi t¸n thµnh quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a çc d©n téc mét çch gi¶ dèi mµ th«i!

_________________________________________________________ 1) − Ban l·nh ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi §øc


VÒ n−íc Nga, mét n−íc ch−a lµm xong cuéc çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n cña m×nh, Pa-ra-ben-lum chØ nãi cã mét c©u duy nhÊt nh− sau:

"Selbst das wirtschaftlich sehr zurückgebliebene Ruβland hat in der Haltung der Polnischen, Lettischen, Armenischen Bourgeoisie gezeigt, daβ nicht nur die militärische Bewachung es ist, die die Völker in diesem "Zuchthaus der Völker" zusammenhält, sondern Bedürfnisse der kapitalistischen Ex-pansion, für die das ungeheure Territorium ein glänzender Boden der Entwicklung ist"1).

§Êy kh«ng ph¶i lµ "quan ®iÓm d©n chñ - x· héi", mµ lµ quan ®iÓm t− s¶n - tù do chñ nghÜa, kh«ng ph¶i lµ quan ®iÓm quèc tÕ chñ nghÜa mµ lµ quan ®iÓm s«-vanh - §¹i Nga. Pa-ra-ben-lum ®Êu tranh mét çch rÊt ®¸ng kh©m phôc chèng nh÷ng ng−êi x· héi - ¸i quèc ë §øc, nh−ng râ rµng lµ rÊt Ýt hiÓu biÕt vÒ chñ nghÜa s«-vanh - §¹i Nga. Muèn lµm cho c©u nãi nµy cña Pa-ra-ben-lum trë thµnh mét nguyªn lý d©n chñ - x· héi vµ nh÷ng kÕt luËn d©n chñ - x· héi, th× ph¶i söa ®æi vµ bæ sung c©u nãi ®ã nh− sau:

N−íc Nga lµ mét nhµ tï cña çc d©n téc, ®ã kh«ng ph¶i chØ lµ do tÝnh chÊt qu©n phiÖt vµ phong kiÕn cña chÕ ®é Nga hoµng, kh«ng ph¶i chØ lµ do giai cÊp t− s¶n §¹i Nga ñng hé chÕ ®é Nga hoµng, mµ còng lµ do giai cÊp t− s¶n Ba-lan, v. v., ®· v× lîi Ých cña sù bµnh tr−íng t− b¶n chñ nghÜa mµ hy sinh quyÒn tù do cña çc d©n téc vµ chÕ ®é d©n chñ nãi chung. Giai cÊp v« s¶n Nga sÏ kh«ng thÓ

_________________________________________________________ 1) - "Cø xem th¸i ®é cña giai cÊp t− s¶n Ba-lan, L¸t-vi-a vµ ¸c-mª-ni-a, th×

ngay c¶ n−íc Nga n÷a, mét n−íc rÊt l¹c hËu vÒ mÆt kinh tÕ, còng ®· chøng tá r»ng kh«ng ph¶i chØ cã bé m¸y qu©n sù míi giam gi÷ çc d©n téc trong çi "nhµ tï çc d©n téc" Êy, mµ c¶ nh÷ng nhu cÇu cña sù bµnh tr−íng t− b¶n chñ nghÜa còng lµm nh− thÕ, v× ®èi víi sù bµnh tr−íng ®ã th× l·nh thæ mªnh m«ng b¸t ng¸t lµ c¬ së hÕt søc tèt ®Ó nã ph¸t triÓn".

l·nh ®¹o nh©n d©n tiÕn tíi cuéc çch m¹ng d©n chñ th¾ng lîi ®−îc (®ã lµ nhiÖm vô tr−íc m¾t cña giai cÊp v« s¶n Nga), còng kh«ng thÓ s¸t çnh víi nh÷ng ng−êi v« s¶n anh em cña m×nh ë ch©u ¢u mµ ®Êu tranh cho çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ®−îc, nÕu ngay tõ b©y giê, hä kh«ng ®ßi cho tÊt c¶ çc d©n téc bÞ chÕ ®é Nga hoµng ¸p bøc ®−îc tù do toµn vÑn vµ "rückhaltlos"1), trong viÖc t¸ch ra khái n−íc Nga. Chóng t«i ®Ò ra yªu s¸ch ®ã, kh«ng ph¶i lµ t¸ch rêi khái cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña chóng ta cho chñ nghÜa x· héi, mµ lµ v× cuéc ®Êu tranh cho chñ nghÜa x· héi ®ã sÏ chØ lµ mét lêi nãi su«ng, nÕu ng−êi ta kh«ng g¾n chÆt nã víi çch ®Æt vÊn ®Ò theo quan ®iÓm çch m¹ng, trong tÊt c¶ çc vÊn ®Ò d©n chñ, kÓ c¶ vÊn ®Ò d©n téc. Chóng t«i ®ßi quyÒn tù do tù quyÕt, nghÜa lµ ®ßi quyÒn ®éc lËp, nghÜa lµ ®ßi quyÒn tù do ph©n lËp cho nh÷ng d©n téc bÞ ¸p bøc, nh− thÕ kh«ng ph¶i lµ v× chóng t«i m¬ t−ëng xÐ nhá ra vÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ hay m¬ t−ëng thµnh lËp nh÷ng n−íc nhá bÐ, mµ ng−îc l¹i, v× chóng t«i muèn cã nh÷ng n−íc lín, chóng t«i muèn cho çc d©n téc gÇn l¹i víi nhau vµ thËm chÝ hîp nhÊt víi nhau nh−ng trªn mét c¬ së thùc sù d©n chñ, thùc sù quèc tÕ chñ nghÜa, c¬ së nµy kh«ng thÓ cã ®−îc nÕu kh«ng cã quyÒn tù do ph©n lËp. Còng nh− håi n¨m 1869, M¸c ®· ®ßi cho Ai-r¬-len cã quyÒn ®−îc ph©n lËp, kh«ng ph¶i nh»m môc ®Ých muèn xÐ bá ra mµ lµ ®Ó sau ®ã cã thÓ thiÕt lËp ®−îc mét sù liªn minh tù do gi÷a ai-r¬-len víi n−íc Anh, kh«ng ph¶i v× muèn cho "c«ng b»ng ®èi víi Ai-r¬-len", mµ lµ v× lîi Ých cña cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n Anh, th× hiÖn nay còng thÕ, chóng t«i cho r»ng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Nga nµo tõ chèi kh«ng chÞu ®ßi cho çc d©n téc cã quyÒn tù do tù quyÕt theo nghÜa mµ chóng t«i võa

_________________________________________________________ 1) − "kh«ng ®iÒu kiÖn"

Giai cÊp v« s¶n çch m¹ng 87 88

v¹ch ra trªn ®©y, th× nh− thÕ lµ trùc tiÕp ph¶n béi chÕ ®é d©n chñ, ph¶n béi chñ nghÜa quèc tÕ vµ chñ nghÜa x· héi.

ViÕt b»ng tiÕng §øc, sím nhÊt lµ ngµy 16 (29) th¸ng M−êi 1915 Ký tªn: N. Lenin In lÇn ®Çu n¨m 1927 trong V¨n tËp Lª-nin, t. VI

Theo ®óng b¶n dÞch tõ tiÕng§øc, do N. C. Cróp-xcai-adÞch vµ ®· ®−îc V. I. Lª-nin ch÷a l¹i.

_________

Göi ®ång chÝ bÝ th− "Liªn minh tuyªn truyÒn

x· héi chñ nghÜa" 39

Çc ®ång chÝ th©n mÕn! Chóng t«i rÊt vui mõng nhËn ®−îc tê truyÒn ®¬n cña çc

®ång chÝ. Lêi kªu gäi cña çc ®ång chÝ göi çc ®¶ng viªn cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa yªu cÇu hä ®Êu tranh cho mét Quèc tÕ míi, cho chñ nghÜa x· héi çch m¹ng ch©n chÝnh mµ M¸c vµ ¡ng-ghen ®· d¹y chóng ta, vµ chèng l¹i chñ nghÜa c¬ héi, ®Æc biÖt lµ chèng l¹i nh÷ng kÎ t¸n thµnh viÖc giai cÊp c«ng nh©n tham gia mét cuéc chiÕn tranh tù vÖ, lêi kªu gäi ®ã hoµn toµn phï hîp víi lËp tr−êng mµ ®¶ng chóng t«i (§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, Ban chÊp hµnh trung −¬ng) ®· theo ngay tõ khi b¾t ®Çu cã cuéc chiÕn tranh nµy, vµ ®· lu«n lu«n gi÷ v÷ng tõ h¬n 10 n¨m nay.

Chóng t«i göi ®Õn çc ®ång chÝ lêi chµo ch©n thµnh nhÊt vµ lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt, chóc çc ®ång chÝ giµnh ®−îc th¾ng lîi trong cuéc ®Êu tranh cña chóng ta v× chñ nghÜa quèc tÕ ch©n chÝnh.

Trªn b¸o chÝ cña chóng t«i vµ trong c«ng t¸c tuyªn truyÒn cña chóng t«i, chóng t«i ch−a nhÊt trÝ víi c−¬ng lÜnh cña çc ®ång chÝ trªn nhiÒu ®iÓm. Chóng t«i cho r»ng ®iÒu hoµn toµn cÇn thiÕt lµ ph¶i tr×nh bµy v¾n t¾t cïng çc ®ång chÝ nh÷ng chç bÊt ®ång ý kiÕn ®ã, ®Ó ¸p dông ngay lËp tøc nh÷ng biÖn ph¸p cã hiÖu qu¶ nh»m lµm cho trong tÊt c¶ çc n−íc, cã sù phèi hîp ®Êu tranh quèc tÕ

89 90

Trang ®Çu bøc th− cña V.I.Lª-nin

"Göi ®ång chÝ bÝ th− "Liªn minh tuyªn truyÒn x· héi chñ nghÜa"". - Th¸ng M−êi mét 1915

¶nh thu nhá

Göi ®ång chÝ bÝ th− 91 92 V. I. Lª-nin

cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çch m¹ng - nhÊt lµ cña nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt - lµ nh÷ng ng−êi kh«ng chÞu tho¶ hiÖp. Chóng t«i hÕt søc nghiªm kh¾c phª ph¸n Quèc tÕ cò, Quèc tÕ II (1889 - 1914), chóng t«i tuyªn bè r»ng Quèc tÕ ®ã ®· chÕt råi, nã kh«ng xøng ®¸ng ®−îc kh«i phôc l¹i trªn c¬ së cò. Nh−ng chóng t«i kh«ng bao giê nãi trong b¸o chÝ cña chóng t«i r»ng tõ tr−íc ®Õn nay ng−êi ta ®· chó ý qu¸ nhiÒu ®Õn çi gäi lµ "nh÷ng yªu s¸ch tr−íc m¾t", vµ r»ng ®iÒu ®ã cã thÓ ®−a ®Õn chç lµm cho chñ nghÜa x· héi bÞ mÊt hÕt néi dung sinh ®éng. Chóng t«i kh¼ng ®Þnh vµ chøng minh r»ng tÊt c¶ çc ®¶ng t− s¶n, tÊt c¶ çc ®¶ng, - trõ ®¶ng çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, - ®Òu lõa g¹t vµ gi¶ dèi khi hä nãi vÒ nh÷ng c¶i çch. Chóng t«i cè g¾ng gióp cho giai cÊp c«ng nh©n giµnh ®−îc mét sù c¶i thiÖn cô thÓ, dï lµ hÕt søc nhá bÐ, ®èi víi hoµn c¶nh (kinh tÕ vµ chÝnh trÞ) cña hä, vµ chóng t«i lu«n lu«n nãi râ thªm r»ng kh«ng mét cuéc c¶i çch nµo cã thÓ ®−îc thùc hiÖn mét çch bÒn v÷ng, thùc sù vµ nghiªm chØnh, nÕu kh«ng ®−îc ñng hé b»ng nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh çch m¹ng cña quÇn chóng. Chóng t«i lu«n lu«n gi¶i thÝch r»ng mét ®¶ng x· héi chñ nghÜa nµo mµ kh«ng kÕt hîp cuéc ®Êu tranh Êy, - cuéc ®Êu tranh nh»m thùc hiÖn nh÷ng c¶i çch, - víi nh÷ng ph−¬ng ph¸p çch m¹ng cña phong trµo c«ng nh©n, th× ®¶ng ®ã kh«ng khÐo sÏ trë thµnh mét biÖt ph¸i, sÏ tho¸t ly quÇn chóng, vµ ®Êy lµ mèi nguy h¹i nghiªm träng nhÊt ®èi víi th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi ch©n chÝnh çch m¹ng.

Trªn b¸o chÝ cña chóng t«i, chóng t«i lu«n lu«n b¶o vÖ d©n chñ trong néi bé ®¶ng. Nh−ng chóng t«i kh«ng bao giê ph¶n ®èi chÕ ®é tËp trung cña ®¶ng. Chóng t«i chñ tr−¬ng chÕ ®é tËp trung d©n chñ. Chóng t«i cho r»ng sù tËp trung cña phong trµo c«ng nh©n §øc kh«ng ph¶i lµ nh−îc ®iÓm, mµ lµ mÆt tèt vµ tÝch cùc cña nã. KhuyÕt ®iÓm cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc hiÖn thêi kh«ng ph¶i lµ ë chÕ ®é tËp trung, mµ lµ ë t×nh tr¹ng bän c¬ héi chñ nghÜa

chiÕm −u thÕ, bän nµy cÇn ph¶i bÞ khai trõ ra khái ®¶ng, nhÊt lµ hiÖn nay, sau khi chóng ®· cã nh÷ng hµnh ®éng ph¶n béi trong thêi kú chiÕn tranh. NÕu, trong mçi cuéc khñng ho¶ng, mét nhãm nhá (vÝ dô, Ban chÊp hµnh trung −¬ng cña chóng t«i còng lµ mét nhãm nhá) mµ cã thÓ h−íng ®−îc ®«ng ®¶o quÇn chóng ®i theo çch m¹ng, th× ®ã lµ mét ®iÒu rÊt tèt. Trong tÊt c¶ çc cuéc khñng ho¶ng, quÇn chóng ®Òu kh«ng thÓ hµnh ®éng trùc tiÕp ®−îc, hä cÇn sù gióp ®ì cña nh÷ng nhãm nhá cña çc c¬ quan trung −¬ng cña ®¶ng. Ngay tõ khi cuéc chiÕn tranh nµy b¾t ®Çu næ ra, nghÜa lµ tõ th¸ng ChÝn 1914, Ban chÊp hµnh trung −¬ng cña chóng t«i ®· kªu gäi quÇn chóng kh«ng nªn tin vµo nh÷ng luËn ®iÖu dèi tr¸ vÒ "chiÕn tranh tù vÖ" vµ cÇn ph¶i ®o¹n tuyÖt víi bän c¬ héi chñ nghÜa vµ víi nh÷ng kÎ mµ ng−êi ta gäi lµ "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - gin - g«" (chóng t«i dïng çi tªn Êy ®Ó gäi "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa" nµo mµ hiÖn giê ®ang chñ tr−¬ng chiÕn tranh tù vÖ). Chóng t«i cho r»ng nh÷ng biÖn ph¸p tËp trung ®ã cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng cña chóng t«i lµ nh÷ng biÖn ph¸p cã Ých vµ cÇn thiÕt.

Chóng t«i ®ång ý víi çc ®ång chÝ lµ chóng ta cÇn ph¶i chèng l¹i nh÷ng c«ng ®oµn cã tÝnh chÊt ph−êng héi vµ t¸n thµnh nh÷ng c«ng ®oµn c«ng nghiÖp, nghÜa lµ nh÷ng c«ng ®oµn lín, cã tÝnh chÊt tËp trung, vµ ph¶i t¸n thµnh sù tham gia tÝch cùc nhÊt cña toµn thÓ ®¶ng viªn cña ®¶ng vµo cuéc ®Êu tranh kinh tÕ vµ vµo tÊt c¶ çc tæ chøc c«ng ®oµn vµ hîp t¸c x· cña giai cÊp c«ng nh©n. Nh−ng nh÷ng kÎ nh− «ng Lª-ghin ë §øc hay «ng G«m-píc-x¬ ë Mü, th× chóng t«i xem hä nh− nh÷ng ng−êi t− s¶n, vµ chóng t«i cho r»ng chÝnh s¸ch cña hä kh«ng ph¶i lµ chÝnh s¸ch x· héi chñ nghÜa, mµ lµ chÝnh s¸ch t− s¶n d©n téc chñ nghÜa. Çc «ng Lª-ghin, G«m-píc-x¬ vµ ®ång bän kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ®¹i biÓu cña giai cÊp c«ng nh©n: hä chØ ®¹i diÖn cho tÇng líp quý téc vµ quan liªu trong giai cÊp c«ng nh©n th«i.

Göi ®ång chÝ bÝ th− 93 94 V. I. Lª-nin

Khi nãi ®Õn ho¹t ®éng chÝnh trÞ, çc ®ång chÝ yªu cÇu c«ng nh©n ph¶i tiÕn hµnh "ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt quÇn chóng", ®iÒu ®ã chóng t«i hoµn toµn ®ång ý víi çc ®ång chÝ. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - quèc tÕ chñ nghÜa çch m¹ng §øc còng yªu cÇu nh− thÕ. Trong b¸o chÝ cña chóng t«i, chóng t«i cè g¾ng x¸c ®Þnh mét çch chi tiÕt h¬n lµ ph¶i hiÓu nh÷ng ho¹t ®éng chÝnh trÞ cã tÝnh chÊt quÇn chóng, - ch¼ng h¹n nh− nh÷ng cuéc b·i c«ng chÝnh trÞ (rÊt th−êng x¶y ra ë Nga), nh÷ng cuéc tuÇn hµnh thÞ uy trªn ®−êng phè vµ cuéc néi chiÕn mµ hiÖn nay cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa gi÷a çc d©n téc ®ang chuÈn bÞ g©y ra - chÝnh ra lµ çi g×.

Chóng t«i kh«ng tuyªn truyÒn cho sù ®oµn kÕt nhÊt trÝ trong néi bé nh÷ng ®¶ng x· héi chñ nghÜa hiÖn nay (lµ nh÷ng ®¶ng ®ang chiÕm −u thÕ trong Quèc tÕ II). Tr¸i l¹i, chóng t«i kiªn quyÕt chñ tr−¬ng cÇn ph¶i ®o¹n tuyÖt víi bän c¬ héi chñ nghÜa. ChiÕn tranh lµ mét bµi häc thùc tÕ tèt nhÊt. Trong tÊt c¶ çc n−íc, bän c¬ héi chñ nghÜa, ®¸m l·nh tô cña hä, nh÷ng b¸o chÝ cã ¶nh h−ëng nhÊt cña hä, ®Òu ñng hé chiÕn tranh; nãi mét çch kh¸c, hä ®· thùc sù ®oµn kÕt víi giai cÊp t− s¶n d©n téc "n−íc hä" (tøc giai cÊp trung gian, bän t− b¶n), ®Ó chèng l¹i quÇn chóng v« s¶n. Çc ®ång chÝ nãi r»ng ë Mü còng cã nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa t¸n thµnh chiÕn tranh tù vÖ. Chóng t«i tin ch¾c r»ng liªn minh víi nh÷ng kÎ Êy lµ mét téi ¸c. Liªn minh nh− thÕ lµ liªn minh víi giai cÊp trung gian cña d©n téc m×nh vµ bän t− b¶n, vµ lµ ®o¹n tuyÖt víi giai cÊp c«ng nh©n çch m¹ng quèc tÕ. VÒ phÇn chóng t«i, chóng t«i chñ tr−¬ng ph¶i ®o¹n tuyÖt víi bän c¬ héi d©n téc chñ nghÜa vµ t¸n thµnh liªn minh víi nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt çch m¹ng vµ çc chÝnh ®¶ng cña giai cÊp c«ng nh©n trong tÊt c¶ çc n−íc.

Trªn b¸o chÝ cña chóng t«i, chóng t«i kh«ng bao giê ph¶n ®èi viÖc hîp nhÊt §¶ng x· héi chñ nghÜa víi §¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa (S.P. and S. L. P.) ë Mü40. Chóng

t«i lu«n lu«n dÉn chøng nh÷ng bøc th− cña M¸c vµ ¡ng-ghen (nhÊt lµ nh÷ng bøc th− göi cho Doãc-ghª, mét thµnh viªn tÝch cùc cña phong trµo x· héi chñ nghÜa ë Mü), trong ®ã c¶ hai «ng ®Òu lªn ¸n tÝnh chÊt biÖt ph¸i cña §¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa (S. L. P.)41.

Chóng t«i hoµn toµn ®ång ý víi lêi çc ®ång chÝ phª b×nh Quèc tÕ cò. Chóng t«i ®· tham gia Héi nghÞ Xim-mÐc-van (ë Thôy-sÜ, tõ ngµy 5 ®Õn 8. IX. 1915). ë ®Êy, chóng t«i ®· tæ chøc thµnh ph¸i t¶, vµ ®· ®−a ra nghÞ quyÕt cña chóng t«i cïng víi mét b¶n dù th¶o tuyªn ng«n. Chóng t«i võa míi c«ng bè b»ng tiÕng §øc nh÷ng v¨n kiÖn ®ã vµ t«i xin göi nh÷ng v¨n kiÖn ®ã ®Õn çc ®ång chÝ (cïng víi b¶n dÞch ra tiÕng §øc cña tËp s¸ch nhá cña chóng t«i nhan ®Ò lµ "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh"), hy väng r»ng trong Liªn minh cña çc ®ång chÝ cã ng−êi biÕt tiÕng §øc. NÕu çc ®ång chÝ cã thÓ gióp chóng t«i xuÊt b¶n nh÷ng v¨n kiÖn ®ã b»ng tiÕng Anh (®iÒu ®ã chØ cã thÓ lµm ®−îc ë Mü th«i, sau ®ã chóng t«i sÏ göi nh÷ng v¨n kiÖn ®ã sang n−íc Anh), chóng t«i sÏ s½n lßng nhËn sù gióp ®ì cña çc ®ång chÝ.

Trong cuéc ®Êu tranh cña chóng t«i v× chñ nghÜa quèc tÕ ch©n chÝnh vµ chèng "chñ nghÜa x· héi - gin-g«", chóng t«i lu«n lu«n nªu râ trªn b¸o chÝ cña chóng t«i nh÷ng l·nh tô c¬ héi chñ nghÜa cña §¶ng x· héi chñ nghÜa (S. P.) ë Mü, lµ bän t¸n thµnh chñ tr−¬ng h¹n chÕ sù nhËp c− cña c«ng nh©n Trung-quèc vµ NhËt-b¶n (nhÊt lµ tõ sau §¹i héi Stót-ga n¨m 1907, vµ tr¸i víi nghÞ quyÕt cña ®¹i héi). Chóng t«i nghÜ r»ng kh«ng thÓ lµ ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa mµ ®ång thêi l¹i t¸n thµnh nh÷ng sù h¹n chÕ nh− thÕ. Chóng t«i kh¼ng ®Þnh r»ng, nÕu nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Mü, vµ nhÊt lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Anh, - ®Òu thuéc nh÷ng d©n téc ®i thèng trÞ vµ ¸p bøc, - kh«ng ph¶n ®èi bÊt cø mét sù h¹n chÕ nhËp c− nµo vµ bÊt cø mét sù chiÕm h÷u thuéc ®Þa nµo (quÇn ®¶o Ha-oai), nÕu hä kh«ng ñng hé nÒn ®éc lËp hoµn toµn cña çc thuéc ®Þa, th× thùc ra, nh÷ng

Göi ®ång chÝ bÝ th− 95 96

ng−êi x· héi chñ nghÜa nh− thÕ chØ lµ nh÷ng ng−êi "gin-g«" mµ th«i.

Cuèi cïng, mét lÇn n÷a, t«i xin göi ®Õn Liªn minh çc ®ång chÝ lêi chµo vµ nh÷ng lêi chóc mõng tèt ®Ñp nhÊt cña chóng t«i. Chóng t«i sÏ rÊt lÊy lµm sung s−íng nÕu tiÕp tôc nhËn ®−îc tin tøc cña çc ®ång chÝ vµ kÕt hîp ®−îc cuéc chiÕn ®Êu cña chóng ta chèng chñ nghÜa c¬ héi vµ v× chñ nghÜa quèc tÕ ch©n chÝnh.

N. Lª-nin cña çc ®ång chÝ

NB: ë n−íc Nga cã hai ®¶ng d©n chñ-x· héi. §¶ng cña chóng t«i ("Ban chÊp hµnh trung −¬ng") chèng chñ nghÜa c¬ héi. §¶ng thø hai ("Ban tæ chøc") lµ ®¶ng c¬ héi chñ nghÜa. Chóng t«i ph¶n ®èi viÖc liªn minh víi ®¶ng Êy.

Çc ®ång chÝ cã thÓ viÕt th− theo ®Þa chØ chÝnh thøc cña chóng t«i (Th− viÖn Nga. Göi Ban chÊp hµnh trung −¬ng, nhµ sè 7, phè Huy-g« ®¬ X¨ng-gie, Gi¬-ne-v¬, Thôy-sÜ). Nh−ng tèt h¬n hÕt lµ göi th− theo ®Þa chØ riªng cña t«i: Vl. U-li-a-nèp. Xai-®en-ve-g¬, 4-a, III. BÐc-n¬, Thôy-sÜ.

ViÕt b»ng tiÕng Anh, kho¶ng tõ ngµy 31 th¸ng M−êi ®Õn 9 th¸ng M−êi mét (tõ 13 ®Õn 22 th¸ng M−êi mét) 1915

In lÇn ®Çu n¨m 1924 trong V¨n tËp Lªnin, t.II


DÞch tõ tiÕng Anh

__________

Thôy-sÜ, "kÐo Lªnin

VÒ hai ®−êng lèi çch m¹ng

Trong tê "Lêi kªu gäi"42, sè 3, «ng Plª-kha-nèp t×m çch ®Æt ra vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ cuéc çch m¹ng s¾p x¶y ra ë Nga. ¤ng dÉn chøng mét ®o¹n cña M¸c nãi r»ng ë Ph¸p, cuéc çch m¹ng n¨m 1789 ph¸t triÓn theo ®−êng lèi ®i lªn, cßn cuéc çch m¹ng n¨m 1848 th× ph¸t triÓn theo ®−êng lèi ®i xuèng. Trong tr−êng hîp thø nhÊt, chÝnh quyÒn chuyÓn dÇn tõ tay mét ®¶ng «n hoµ h¬n sang tay mét ®¶ng t¶ h¬n: ph¸i lËp hiÕn - ph¸i Gi-r«ng-®anh - ph¸i Gia-c«-banh. Trong tr−êng hîp thø hai th× ng−îc l¹i (giai cÊp v« s¶n - ph¸i d©n chñ tiÓu t− s¶n - ph¸i céng hoµ t− s¶n - Na-p«-lª-«ng III). T¸c gi¶ cña chóng ta suy luËn: "Nªn h−íng cuéc çch m¹ng Nga theo ®−êng lèi ®i lªn", nghÜa lµ chÝnh quyÒn ph¶i chuyÓn tr−íc hÕt vµo tay ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn vµ ph¸i th¸ng M−êi43, råi vµo tay ph¸i lao ®éng vµ sau ®ã vµo tay nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa. DÜ nhiªn lµ nh÷ng ý kiÕn lËp luËn ®ã sÏ ®−a ®Õn kÕt luËn lµ ph¸i t¶ ë Nga mµ kh«ng ñng hé nh÷ng ng−êi d©n chñ - lËp hiÕn vµ lµm mÊt uy tÝn cña nh÷ng ng−êi ®ã qu¸ sím, lµ kh«ng s¸ng suèt.

Nh÷ng ý kiÕn lËp luËn cã tÝnh chÊt "lý luËn" Êy cña «ng Plª-kha-nèp ch¼ng qua chØ lµ mét ®iÓn h×nh n÷a vÒ viÖc thay thÕ chñ nghÜa M¸c b»ng chñ nghÜa tù do. §èi víi «ng Plª-kha-nèp th× vÊn ®Ò rót l¹i chØ lµ xÐt xem nh÷ng "kh¸i niÖm chiÕn l−îc" cña nh÷ng phÇn tö tiªn tiÕn lµ

VÒ hai ®−êng lèi çch m¹ng 97 98 V. I. Lª-nin

"®óng" hay sai? M¸c ®· lËp luËn mét çch kh¸c h¼n. Ng−êi nªu lªn mét sù thËt lµ: cuéc çch m¹ng, trong hai tr−êng hîp nãi trªn, ®· diÔn ra mét çch kh¸c nhau; nh−ng M¸c kh«ng lÊy nh÷ng "kh¸i niÖm chiÕn l−îc" ®Ó gi¶i thÝch sù kh¸c nhau ®ã. §øng trªn quan ®iÓm chñ nghÜa M¸c mµ xÐt, th× thËt lµ lè bÞch nÕu muèn gi¶i thÝch sù kh¸c nhau ®ã b»ng çc kh¸i niÖm. Ph¶i gi¶i thÝch b»ng sù kh¸c nhau trong nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a çc giai cÊp. ChÝnh M¸c còng ®· viÕt r»ng n¨m 1789, giai cÊp t− s¶n Ph¸p ®· liªn minh víi n«ng d©n vµ n¨m 1848, ph¸i d©n chñ tiÓu t− s¶n ®· ph¶n béi giai cÊp v« s¶n44. ¤ng Plª-kha-nèp cã biÕt ý kiÕn Êy cña M¸c, nh−ng ®· lê ®i ®Ó xuyªn t¹c M¸c thµnh mét ng−êi "kiÓu Xt¬-ru-vª". Håi 1789, ë Ph¸p, vÊn ®Ò lµ ph¶i lËt ®æ chÕ ®é chuyªn chÕ vµ bän quý téc. Do tr×nh ®é ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ håi ®ã, giai cÊp t− s¶n tin vµo sù hoµ hîp vÒ quyÒn lîi, kh«ng lo ng¹i lµ nÒn thèng trÞ cña nã kh«ng v÷ng ch¾c vµ ®· liªn minh víi n«ng d©n. Liªn minh Êy ®· ®¶m b¶o cho çch m¹ng hoµn toµn th¾ng lîi. N¨m 1848, vÊn ®Ò lµ giai cÊp v« s¶n ph¶i ®¸nh ®æ giai cÊp t− s¶n. Nh−ng giai cÊp v« s¶n ®· kh«ng tranh thñ ®−îc giai cÊp tiÓu t− s¶n vÒ phÝa m×nh; sù ph¶n béi cña giai cÊp nµy lµm cho çch m¹ng bÞ thÊt b¹i. §−êng lèi ®i lªn n¨m 1789 lµ mét h×nh th¸i çch m¹ng mµ trong ®ã quÇn chóng nh©n d©n ®· ®¸nh b¹i chÕ ®é chuyªn chÕ. §−êng lèi ®i xuèng n¨m 1848 lµ mét h×nh th¸i çch m¹ng mµ trong ®ã viÖc quÇn chóng tiÓu t− s¶n ph¶n béi giai cÊp v« s¶n ®· lµm cho çch m¹ng thÊt b¹i.

¤ng Plª-kha-nèp ®· thay thÕ chñ nghÜa M¸c b»ng mét chñ nghÜa duy t©m tÇm th−êng khi ®em quy vÊn ®Ò vµo nh÷ng "kh¸i niÖm chiÕn l−îc", chø kh«ng ph¶i vµo nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a çc giai cÊp.

Kinh nghiÖm cña cuéc çch m¹ng Nga n¨m 1905 vµ cña thêi kú ph¶n çch m¹ng diÔn ra sau ®ã, cho chóng ta thÊy r»ng ë n−íc ta cã hai ®−êng lèi çch m¹ng, theo ý nghÜa lµ

cã cuéc ®Êu tranh gi÷a hai giai cÊp, giai cÊp v« s¶n vµ giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa, ®Ó giµnh lÊy ¶nh h−ëng l·nh ®¹o ®èi víi quÇn chóng. Giai cÊp v« s¶n ®· hµnh ®éng mét çch çch m¹ng vµ ®· l«i cuèn tÇng líp n«ng d©n d©n chñ theo m×nh ®Ó ®¸nh ®æ chÕ ®é qu©n chñ vµ bän ®Þa chñ. B»ng chøng vÒ viÖc n«ng d©n tá ra cã nh÷ng xu h−íng çch m¹ng - theo ý nghÜa d©n chñ, - ®· thÓ hiÖn trªn quy m« réng lín trong tÊt c¶ nh÷ng biÕn cè chÝnh trÞ quan träng nh−: nh÷ng cuéc khëi nghÜa cña n«ng d©n n¨m 1905 - 1906, nh÷ng cuéc binh biÕn x¶y ra còng trong nh÷ng n¨m Êy, "Héi liªn hiÖp n«ng d©n" n¨m 1905 vµ hai §u-ma ®Çu tiªn, trong ®ã nh÷ng n«ng d©n thuéc ph¸i lao ®éng ®· tá ra kh«ng nh÷ng "t¶ h¬n ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn", mµ cßn çch m¹ng h¬n nh÷ng ng−êi trÝ thøc - x· héi - çch m¹ng vµ ph¸i lao ®éng n÷a. TiÕc thay, ng−êi ta th−êng hay quªn ®iÒu ®ã, nh−ng ®ã l¹i lµ sù thËt. ë §u-ma III vµ §u-ma IV, nh÷ng n«ng d©n thuéc ph¸i lao ®éng, mÆc dÇu yÕu ít nh−ng còng ®· chøng tá r»ng quÇn chóng n«ng th«n cã t©m tr¹ng chèng l¹i bän ®Þa chñ.

§−êng lèi thø nhÊt cña cuéc çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n Nga, xuÊt ph¸t tõ nh÷ng sù thËt chø kh«ng ph¶i tõ nh÷ng lêi ba hoa vÒ "chiÕn l−îc", lµ: giai cÊp v« s¶n ®· kiªn quyÕt chiÕn ®Êu, cßn n«ng d©n th× ®i theo giai cÊp v« s¶n mét çch do dù. C¶ hai giai cÊp Êy ®Òu chèng l¹i chÕ ®é qu©n chñ vµ bän ®Þa chñ. V× kh«ng ®ñ lùc l−îng vµ thiÕu quyÕt t©m nªn c¶ hai giai cÊp ®ã ®Òu thÊt b¹i (mÆc dï ®· chäc ®−îc mét ®ét ph¸ khÈu nµo ®ã vµo chÕ ®é chuyªn chÕ).

§−êng lèi thø hai lµ th¸i ®é cña giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa. Nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch chóng ta lu«n lu«n nãi, nhÊt lµ tõ mïa xu©n n¨m 1906, r»ng ®¹i biÓu cho ®−êng lèi nµy lµ ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn vµ ph¸i th¸ng M−êi lµ nh÷ng ph¸i ®−îc coi lµ mét lùc l−îng thèng nhÊt. Thêi gian m−êi n¨m 1905 - 1915 ®· chøng thùc quan ®iÓm cña chóng ta. Trong nh÷ng giê phót quyÕt ®Þnh cña cuéc ®Êu


tranh, ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn vµ ph¸i th¸ng M−êi ®· ph¶n béi l¹i ph¸i d©n chñ vµ ®· "ch¹y ®i" gióp Nga hoµng vµ bän ®Þa chñ. §−êng lèi "cña ph¸i tù do" trong cuéc çch m¹ng Nga lµ "xoa dÞu" vµ ph©n t¸n cuéc ®Êu tranh cña quÇn chóng ®Ó ®iÒu hoµ giai cÊp t− s¶n víi chÕ ®é qu©n chñ. T×nh h×nh quèc tÕ cña cuéc çch m¹ng Nga vµ lùc l−îng cña giai cÊp v« s¶n Nga khiÕn cho th¸i ®é cña ph¸i tù do tÊt nhiªn ph¶i nh− thÕ.

Nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ®· tù gi¸c gióp giai cÊp v« s¶n ®i theo ®−êng lèi thø nhÊt, chiÕn ®Êu dòng c¶m phi th−êng vµ l«i cuèn n«ng d©n theo m×nh. Cßn bän men-sª-vÝch th× lu«n lu«n tr−ît dµi theo ®−êng lèi thø hai, chóng ®· hñ ho¸ giai cÊp v« s¶n, b»ng çch lµm cho phong trµo v« s¶n thÝch øng víi ph¸i tù do, tõ viÖc chóng kªu gäi giai cÊp v« s¶n tham gia §u-ma Bu-l−-ghin (th¸ng T¸m 1905) cho ®Õn néi çc cña ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn n¨m 1906 vµ ®Õn viÖc liªn minh víi ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn ®Ó chèng l¹i ph¸i d©n chñ vµo n¨m 1907. (Chóng ta nhËn xÐt thªm r»ng, theo quan ®iÓm cña «ng Plª-kha-nèp, th× lóc ®ã, "nh÷ng kh¸i niÖm chiÕn l−îc chÝnh x¸c" cña bän d©n chñ - lËp hiÕn vµ cña bän men-sª-vÝch ®· bÞ thÊt b¹i. T¹i sao thÕ? T¹i sao quÇn chóng l¹i kh«ng nghe theo nhµ hiÒn triÕt Plª-kha-nèp vµ nh÷ng lêi khuyªn nhñ cña bän d©n chñ - lËp hiÕn, nh÷ng lêi khuyªn nhñ ®· ®−îc phæ biÕn réng gÊp tr¨m lÇn nh÷ng lêi khuyªn nhñ cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch?)

ChØ cã hai trµo l−u Êy, b«n-sª-vÝch vµ men-sª-vÝch, lµ ®· biÓu hiÖn trong ho¹t ®éng chÝnh trÞ cña quÇn chóng trong nh÷ng n¨m 1904 - 1908, còng nh− vÒ sau nµy trong nh÷ng n¨m 1908 - 1914. T¹i sao vËy? V× chØ cã hai trµo l−u ®ã lµ cã nh÷ng gèc rÔ giai cÊp v÷ng ch¾c; gèc rÔ giai cÊp cña trµo l−u b«n-sª-vÝch lµ giai cÊp v« s¶n, gèc rÔ giai cÊp cña trµo l−u men-sª-vÝch lµ giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa.

Ngµy nay, chóng ta l¹i ®ang tiÕn tíi çch m¹ng. §iÒu ®ã ai còng nhËn thÊy. ChÝnh b¶n th©n Khv«-xtèp còng nãi

r»ng t©m tr¹ng cña n«ng d©n gîi l¹i nh÷ng n¨m 1905 - 1906. Chóng ta l¹i ®øng tr−íc còng hai ®−êng lèi çch m¹ng Êy, còng mèi quan hÖ giai cÊp Êy, mèi quan hÖ nµy thay ®æi chØ lµ do t×nh h×nh quèc tÕ ®· kh¸c tr−íc. Håi 1905, toµn bé giai cÊp t− s¶n ch©u ¢u ®· ®øng vÒ phÝa chÕ ®é Nga hoµng vµ ®· ñng hé chÕ ®é ®ã, ng−êi th× bá ra hµng tû b¹c (ng−êi Ph¸p), kÎ th× chuÈn bÞ mét ®¹o qu©n ph¶n çch m¹ng (ng−êi §øc). Håi n¨m 1914, cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u bïng næ; kh¾p mäi n¬i, giai cÊp t− s¶n ®· t¹m thêi chiÕn th¾ng giai cÊp v« s¶n, lµm cho giai cÊp v« s¶n bÞ ch×m ngËp trong dßng n−íc ®ôc chñ nghÜa d©n téc vµ chñ nghÜa s«-vanh. ë Nga, quÇn chóng nh©n d©n tiÓu t− s¶n, chñ yÕu lµ n«ng d©n, vÉn chiÕm ®a sè trong d©n c− nh− tr−íc ®©y. Nh÷ng quÇn chóng ®ã tr−íc hÕt lµ bÞ bän ®Þa chñ ¸p bøc. VÒ mÆt chÝnh trÞ, mét bé phËn trong sè quÇn chóng ®ã ®ang cßn ngñ mª, cßn mét bé phËn th× ng¶ nghiªng gi÷a chñ nghÜa s«-vanh ("chiÕn th¾ng n−íc §øc", "b¶o vÖ tæ quèc") vµ tinh thÇn çch m¹ng. Nh÷ng ®¹i biÓu chÝnh trÞ cña quÇn chóng Êy - vµ còng lµ nh÷ng ng−êi biÓu hiÖn nh÷ng sù ng¶ nghiªng cña quÇn chóng Êy - mét mÆt gåm cã bän d©n tuý (ph¸i lao ®éng vµ bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng), mét mÆt n÷a th× gåm nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi c¬ héi chñ nghÜa ("Sù nghiÖp cña chóng ta", Plª-kha-nèp, ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª, Ban tæ chøc), nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa nµy, tõ n¨m 1910, ®· døt kho¸t ®i vµo con ®−êng cña chÝnh s¸ch c«ng nh©n kiÓu ph¸i tù do ®Ó råi ®Õn n¨m 1915 th× r¬i vµo chñ nghÜa x· héi - s«-vanh cña çc ngµi P«-t¬-rª-xèp, Tsª-rª-va-nin, Lª-vi-tx¬-ki, Ma-xlèp, hoÆc ®i ®Õn chç yªu cÇu "thèng nhÊt" víi çc ngµi ®ã.

T×nh h×nh thùc tÕ Êy ®Ò ra mét çch hÕt søc râ rµng nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n. TiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh çch m¹ng dòng c¶m quªn m×nh chèng chÕ ®é qu©n chñ (nh÷ng khÈu hiÖu cña Héi nghÞ th¸ng Giªng 191245, khÈu hiÖu "ba ®iÓm chèt"), cuéc ®Êu tranh ®ã sÏ l«i cuèn tÊt c¶


quÇn chóng d©n chñ, tøc lµ chñ yÕu l«i cuèn n«ng d©n. Nh−ng ®ång thêi cßn ph¶i th¼ng tay ®Êu tranh chèng chñ nghÜa s«-vanh, cßn ph¶i liªn minh víi giai cÊp v« s¶n ch©u ¢u ®Êu tranh cho cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë ch©u ¢u. Nh÷ng sù do dù cña giai cÊp tiÓu t− s¶n kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn, mµ lµ tÊt nhiªn vµ n¶y sinh tõ ®Þa vÞ giai cÊp cña giai cÊp ®ã. Cuéc khñng ho¶ng do chiÕn tranh g©y ra, ®· t¨ng c−êng nh÷ng nh©n tè kinh tÕ vµ chÝnh trÞ ®ang ®Èy giai cÊp tiÓu t− s¶n - kÓ c¶ n«ng d©n - vÒ phÝa t¶. §ã lµ c¬ së kh¸ch quan khiÕn cho çch m¹ng d©n chñ ë Nga hoµn toµn cã thÓ giµnh ®−îc th¾ng lîi. Chóng ta kh«ng cÇn ph¶i chøng minh ë ®©y r»ng nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë T©y ¢u ®· hoµn toµn chÝn muåi; tr−íc chiÕn tranh, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa cã uy tÝn trong tÊt c¶ çc n−íc tiªn tiÕn ®Òu ®· thõa nhËn ®iÒu ®ã råi.

Lµm s¸ng râ mèi quan hÖ giai cÊp trong cuéc çch m¹ng s¾p tíi, ®ã lµ nhiÖm vô chñ yÕu cña mét chÝnh ®¶ng çch m¹ng. Song Ban tæ chøc ®· lÈn tr¸nh nhiÖm vô ®ã; ë Nga th× ban nµy lµ b¹n ®ång minh trung thµnh cña tê "Sù nghiÖp cña chóng ta", cßn ë ngoµi n−íc th× nã ®−a ra nh÷ng c©u "t¶" hoµn toµn v« nghÜa. Trong tê "Lêi nãi cña chóng ta" T¬-rèt-xki ®· gi¶i quyÕt nhiÖm vô ®ã mét çch kh«ng ®óng, y ®· lÆp l¹i çi lý luËn "®éc ®¸o" cña m×nh håi n¨m 1905 vµ kh«ng chÞu suy nghÜ xem v× nh÷ng nguyªn nh©n g× mµ suèt trong m−êi n¨m rßng, cuéc sèng ®· kh«ng ®Õm xØa ®Õn çi lý luËn tuyÖt vêi ®ã.

Lý luËn ®éc ®¸o cña T¬-rèt-xki m−în cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch lêi kªu gäi giai cÊp v« s¶n kiªn quyÕt ®Êu tranh çch m¹ng vµ giµnh chÝnh quyÒn, vµ m−în cña nh÷ng ng−êi men-sª-vÝch çi t− t−ëng "phñ nhËn" vai trß cña n«ng d©n. Theo «ng ta th× n«ng d©n ®· bÞ ph©n ho¸; vai trß çch m¹ng mµ hä cã thÓ cã, ngµy cµng gi¶m ®i; kh«ng thÓ nµo thùc hiÖn ®−îc ë n−íc Nga mét cuéc çch m¹ng "d©n téc"

v×: "chóng ta ®ang sèng trong thêi ®¹i cña chñ nghÜa ®Õ quèc", mµ "chñ nghÜa ®Õ quèc th× ®em ®èi lËp giai cÊp v« s¶n víi d©n téc t− s¶n, chø kh«ng ®em ®èi lËp mét d©n téc t− s¶n víi chÕ ®é cò".

ThËt lµ mét thÝ dô ®¸ng buån c−êi vÒ lèi "ch¬i ch÷": chñ nghÜa ®Õ quèc ! NÕu ë n−íc Nga, giai cÊp v« s¶n ®· ®èi lËp víi "d©n téc t− s¶n" th× nh− vËy tøc lµ n−íc Nga ®ang ë ®óng ngay vµo ®ªm tr−íc cña cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa råi!!; nÕu nh− vËy th×, khÈu hiÖu "tÞch thu ruéng ®Êt cña ®Þa chñ" (mµ T¬-rèt-xki ®· lÆp l¹i vµo n¨m 1915 sau cuéc Héi nghÞ th¸ng Giªng 1912) vµ sai, vµ ng−êi ta ph¶i nãi ®Õn, mét chÝnh phñ "c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa" chø kh«ng ph¶i lµ mét ChÝnh phñ "c«ng nh©n çch m¹ng"!! T¬-rèt-xki nãi r»ng giai cÊp v« s¶n, do tinh thÇn kiªn quyÕt cña m×nh, còng sÏ l«i cuèn ®−îc "quÇn chóng nh©n d©n phi v« s¶n(!)" (sè 217), - qua c©u nãi ®ã ng−êi ta cã thÓ thÊy râ T¬-rèt-xki ®· m¬ hå lÉn lén ®Õn møc nµo!! T¬-rèt-xki ®· kh«ng nghÜ ra r»ng nÕu giai cÊp v« s¶n l«i cuèn ®−îc quÇn chóng phi v« s¶n ë n«ng th«n vµo viÖc tÞch thu ruéng ®Êt cña ®Þa chñ vµ nÕu giai cÊp ®ã lËt ®æ ®−îc chÕ ®é qu©n chñ, th× ®ã chÝnh lµ hoµn thµnh cuéc "çch m¹ng t− s¶n d©n téc" ë Nga, vµ ®ã còng lµ chuyªn chÝnh d©n chñ - çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n vµ n«ng d©n!

M−êi n¨m qua, m−êi n¨m vÜ ®¹i tõ n¨m 1905 ®Õn n¨m 1915, ®· chøng minh r»ng trong cuéc çch m¹ng Nga cã hai ®−êng lèi giai cÊp vµ chØ cã hai ®−êng lèi Êy mµ th«i. Sù ph©n ho¸ trong n«ng d©n ®· lµm t¨ng thªm cuéc ®Êu tranh giai cÊp trong néi bé n«ng d©n, ®· thøc tØnh rÊt nhiÒu phÇn tö ngñ mª vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ ®· lµm cho giai cÊp v« s¶n n«ng th«n (®èi víi giai cÊp nµy th× tõ n¨m 1906, nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ®· kiªn tr× chñ tr−¬ng nªn cã tæ chøc riªng vµ ®· ghi yªu s¸ch Êy vµo nghÞ quyÕt cña §¹i héi Xtèc-kh«n46, mét ®¹i héi men-sª-vÝch) xÝch gÇn l¹i víi giai cÊp v« s¶n thµnh thÞ. Nh−ng m©u thuÉn ®èi kh¸ng gi÷a "n«ng

VÒ hai ®−êng lèi çch m¹ng 103 104

d©n" vµ bän M¸c-cèp - R«-ma-nèp - Khv«-xtèp ngµy cµng t¨ng, cµng ph¸t triÓn vµ gay g¾t thªm. Sù thËt ®ã qu¸ râ ®Õn nçi ngay c¶ hµng ngh×n c©u trong hµng chôc bµi b¸o mµ T¬-rèt-xki viÕt ë Pa-ri còng kh«ng thÓ nµo "b¸c" l¹i ®−îc. Trªn thùc tÕ, T¬-rèt-xki ®· gióp ®ì nh÷ng nhµ chÝnh trÞ c«ng nh©n thuéc ph¸i tù do ë Nga lµ nh÷ng ng−êi ®· "phñ nhËn" vai trß cña n«ng d©n, v× hä kh«ng muèn thóc ®Èy n«ng d©n lµm çch m¹ng!

Nh−ng hiÖn nay, ®ã lµ mÊu chèt cña vÊn ®Ò. Giai cÊp v« s¶n ®ang ®Êu tranh vµ sÏ ®Êu tranh quªn m×nh ®Ó giµnh lÊy chÝnh quyÒn, ®Ó thiÕt lËp nÒn céng hoµ, ®Ó tÞch thu ruéng ®Êt, nghÜa lµ ®Ó tranh thñ n«ng d©n, ®Ó tËn dông çc lùc l−îng çch m¹ng cña hä, ®Ó "quÇn chóng nh©n d©n phi v« s¶n" tham gia gi¶i phãng n−íc Nga t− s¶n tho¸t khái ¸ch cña "chñ nghÜa ®Õ quèc" phong kiÕn - qu©n phiÖt (= chÕ ®é Nga hoµng). Vµ giai cÊp v« s¶n sÏ lËp tøc lîi dông viÖc gi¶i phãng n−íc Nga t− s¶n tho¸t khái chÕ ®é Nga hoµng, tho¸t khái ruéng ®Êt vµ chÝnh quyÒn cña ®Þa chñ, kh«ng ph¶i lµ ®Ó gióp n«ng d©n giµu ®Êu tranh chèng c«ng nh©n n«ng nghiÖp mµ lµ ®Ó, liªn minh víi nh÷ng ng−êi v« s¶n ch©u ¢u, hoµn thµnh cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa.

"Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 48, ngµy 20 th¸ng M−êi mét 1915

Theo ®óng b¶n in trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi"

__________

§Õn tét ®iÓm

Mét sè ng−êi d©n chñ - x· héi cÊp tiÕn vµ m¸c-xÝt çch m¹ng biÕn thµnh nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh, ®ã lµ mét hiÖn t−îng phæ biÕn trong tÊt c¶ çc n−íc tham chiÕn. Trµo l−u s«-vanh rÇm ré, s«i næi vµ m¹nh mÏ ®Õn nçi bÊt kú ë ®©u nã còng cuèn hót ®−îc nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ ®· mÊt hÕt khÝ tiÕt hoÆc ®· hÕt thêi. P¸c-vu-x¬, ng−êi mµ ngay trong thêi kú çch m¹ng Nga ®· tá ra lµ mét kÎ phiªu l−u, th× b©y giê ®©y, trªn tê t¹p chÝ nhá cña y tªn lµ "Die Glocke" ("Çi chu«ng")47, ®· sa ®äa ®Õn... tét ®iÓm. Y bªnh vùc bän c¬ héi chñ nghÜa §øc mét çch hÕt søc tr©ng tr¸o vµ hÕt søc tù m·n. Y thiªu huû tÊt c¶ nh÷ng çi mµ y ®· sïng b¸i; y ®· "quªn" cuéc ®Êu tranh gi÷a trµo l−u çch m¹ng vµ trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa vµ quªn lÞch sö cña hai trµo l−u ®ã trong phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ. Víi th¸i ®é suång s· cña mét tay viÕt tiÓu phÈm ch¾c ch¾n thÕ nµo còng ®−îc giai cÊp t− s¶n t¸n th−ëng, y vç vai M¸c vµ "ch÷a l¹i" häc thuyÕt M¸c, mµ kh«ng hÒ cã mét sù phª ph¸n thiÖn ý vµ nghiªm chØnh nµo c¶. Cßn ®èi víi mét ¡ng-ghen nµo ®ã, th× y coi khinh ra mÆt. Y bªnh vùc nh÷ng ng−êi hoµ b×nh chñ nghÜa vµ nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ë Anh, bän d©n téc chñ nghÜa vµ bän ¸i quèc ®Çu l−ìi ë §øc. Y m¾ng nhiÕc nh÷ng ng−êi x· héi - ¸i quèc ë Anh lµ s«-vanh, lµ ®Çy tí cña giai cÊp t− s¶n, ®ång thêi t«n bän x· héi - ¸i quèc ë §øc lªn lµ nh÷ng

§Õn tét ®iÓm 105 106 V. I. Lª-nin

ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng vµ h«n hÝt bän Len-s¬, Hª-ni-s¬ vµ Grun-van. Y liÕm gãt Hin-®en-buèc, qu¶ quyÕt víi b¹n ®äc r»ng "bé tæng tham m−u §øc ®· ñng hé cuéc çch m¹ng Nga", vµ cho ®¨ng nh÷ng bµi ca rÊt bØ æi ®Ó t¸n d−¬ng çi "hiÖn th©n ®ã cña linh hån nh©n d©n §øc", çi "t×nh c¶m çch m¹ng m·nh liÖt" cña bé tæng tham m−u ®ã. Y høa hÑn víi n−íc §øc b−íc qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi mét çch kh«ng ®au ®ín, th«ng qua sù liªn minh gi÷a ph¸i b¶o thñ vµ mét bé phËn cña ph¸i x· héi chñ nghÜa, vµ th«ng qua nh÷ng chiÕc "phiÕu mua b¸nh m×". Ch¼ng kh¸c g× mét kÎ hÌn nh¸t ®ª tiÖn, y tá th¸i ®é khoan dung, nöa ñng hé nöa kh«ng ñng hé Héi nghÞ Xim-mÐc-van, vµ gi¶ vê nh− kh«ng thÊy trong b¶n tuyªn ng«n cña héi nghÞ Êy nh÷ng ®o¹n lªn ¸n tÊt c¶ mäi s¾c th¸i cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, tõ P¸c-vu-x¬ vµ Plª-kha-nèp ®Õn C«n-b¬ vµ Cau-xky.

Trong s¸u sè t¹p chÝ nhá cña y kh«ng hÒ cã lÊy mét t− t−ëng nµo lµ trung thùc, mét lý lÏ nµo lµ nghiªm chØnh, mét bµi b¸o nµo lµ ch©n thµnh c¶. §ã hoµn toµn chØ lµ çi hè r¸c chñ nghÜa s«-vanh §øc, ngôy trang b»ng mét çi chiªu bµi ®−îc t« ®iÓm mét çch th« thiÓn: v× nh÷ng çi gäi lµ lîi Ých cña cuéc çch m¹ng Nga! Hoµn toµn tù nhiªn lµ çi hè r¸c ®ã ®−îc bän c¬ héi chñ nghÜa: C«n-b¬ vµ tê b¸o "TiÕng nãi cña nh©n d©n"48 cña Hem-ni-tx¬ khen ngîi.

Ngµi P¸c-vu-x¬ qu¸ ®Çn ®én ®Õn nçi ®· c«ng khai tuyªn bè r»ng «ng ta cã "sø mÖnh" "lµm mét kh©u liªn hÖ vÒ mÆt t− t−ëng gi÷a giai cÊp v« s¶n §øc ®· ®−îc vò trang vµ giai cÊp v« s¶n çch m¹ng Nga". C©u nãi kh«i hµi ®ã còng ®ñ lµm trß ch¬i cho c«ng nh©n Nga. NÕu tê "Lêi kªu gäi" cña çc ngµi Plª-kha-nèp, Bu-na-cèp vµ ®ång bän hoµn toµn ®¸ng ®−îc sù t¸n thµnh cña bän s«-vanh vµ cña Khv«-xtèp ë Nga, th× nh− vËy tê "Çi chu«ng" cña ngµi P¸c-vu-x¬ lµ c¬ quan ng«n luËn cña bän ph¶n béi vµ bän ®Çy tí ti tiÖn ë §øc.

VÒ vÊn ®Ò nµy, kh«ng thÓ kh«ng nªu thªm mét mÆt cã Ých kh¸c cña cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i. Cuéc chiÕn tranh nµy kh«ng ph¶i chØ dïng "®¹i b¸c b¾n nhanh" ®Ó tiªu diÖt chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa v« chÝnh phñ, mµ nã cßn v¹ch mÆt mét çch thÇn t×nh bän phiªu l−u vµ bän ng−êi hay xoay chiÒu ®æi h−íng trong phong trµo x· héi chñ nghÜa. LÞch sö ®· b¾t ®Çu s¬ bé tÈy uÕ phong trµo v« s¶n nh− vËy, ngay trong ®ªm tr−íc cña cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, chø kh«ng ph¶i trong qu¸ tr×nh diÔn biÕn cña cuéc çch m¹ng Êy, ®ã lµ mét ®iÒu v« cïng cã lîi cho giai cÊp v« s¶n.

"Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 48, ngµy 20 th¸ng M−êi mét 1915


__________

107 108 V. I. Lª-nin

ChÝnh s¸ch x· héi - s«-vanh che ®Ëy b»ng nh÷ng c©u

quèc tÕ chñ nghÜa

Cã mèi quan hÖ g× gi÷a nh÷ng sù viÖc chÝnh trÞ vµ s¸ch b¸o chÝnh trÞ? gi÷a nh÷ng sù biÕn chÝnh trÞ vµ nh÷ng khÈu hiÖu chÝnh trÞ? gi÷a hiÖn thùc chÝnh trÞ vµ t− t−ëng chÝnh trÞ? HiÖn giê vÊn ®Ò ®ã cã mét ý nghÜa hÕt søc c¬ b¶n ®èi víi viÖc t×m hiÓu toµn bé cuéc khñng ho¶ng trong Quèc tÕ, v× mäi cuéc khñng ho¶ng, vµ thËm chÝ mçi b−íc ngoÆt trong sù ph¸t triÓn, ®Òu nhÊt ®Þnh dÉn ®Õn t×nh tr¹ng kh«ng phï hîp gi÷a h×nh thøc cò vµ néi dung míi. Chóng t«i kh«ng nãi ®Õn viÖc x· héi t− s¶n th−êng xuyªn nu«i d−ìng nh÷ng nhµ chÝnh trÞ thÝch tù x−ng lµ m×nh ®øng ngoµi giai cÊp vµ nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa thÝch tù x−ng lµ ng−êi x· héi chñ nghÜa, tÊt c¶ bän ng−êi ®ã ®Òu cè ý vµ nhÊt qu¸n dïng nh÷ng c©u nãi kªu nhÊt, "t¶" nhÊt ®Ó lõa dèi quÇn chóng. Nh−ng trong thêi kú khñng ho¶ng th× ngay c¶ ë nh÷ng ng−êi thµnh t©m tham gia vµo ®Êy, ng−êi ta còng th−êng thÊy cã hiÖn t−îng lµ lêi nãi kh«ng ®i ®«i víi viÖc lµm. ý nghÜa tiÕn bé to lín cña tÊt c¶ çc cuéc khñng ho¶ng, ngay ®Õn nh÷ng cuéc khñng ho¶ng nÆng nÒ, khã kh¨n vµ ®au ®ín nhÊt còng vËy, chÝnh lµ ë chç chóng bãc trÇn vµ b¸c bá mét çch cùc kú nhanh chãng, cùc kú m¹nh mÏ vµ hÕt søc hiÓn nhiªn, nh÷ng lêi nãi hñ b¹i - dï cho ®ã lµ nh÷ng lêi nãi ch©n thµnh ®i n÷a, vµ nh÷ng tæ chøc thèi n¸t - dï cho ®ã lµ nh÷ng tæ chøc ®−îc x©y dùng trªn nh÷ng dông ý tèt ®Ñp nhÊt.

Trong sinh ho¹t cña §¶ng d©n chñ - x· héi Nga, sù kiÖn quan träng nhÊt hiÖn giê lµ cuéc bÇu cö nh÷ng ng−êi c«ng nh©n Pª-t¬-r«-gr¸t vµo Uû ban c«ng nghiÖp chiÕn tranh. Tõ lóc chiÕn tranh næ ra cho ®Õn nay, ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn, vµ chØ cã vµo dÞp bÇu cö nµy, quÇn chóng v« s¶n míi thùc sù ®−îc thu hót vµo viÖc th¶o luËn vµ gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò chÝnh trÞ chñ yÕu hiÖn nay; cuéc bÇu cö Êy ®· cho ta thÊy mét bøc tranh ch©n thùc vÒ nh÷ng viÖc ®ang x¶y ra trong §¶ng d©n chñ - x· héi, mét ®¶ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng. Chóng ta thÊy r»ng ë ®Êy cã hai ph¸i, chØ cã hai ph¸i th«i, mét lµ ph¸i quèc tÕ chñ nghÜa çch m¹ng, thËt sù v« s¶n, do ®¶ng ta tæ chøc ph¸i ®ã chèng l¹i chñ tr−¬ng b¶o vÖ Tæ quèc. Ph¸i kia, ph¸i "b¶o vÖ tæ quèc" hoÆc ph¸i x· héi - s«-vanh, lµ khèi liªn minh cña nhãm theo b¸o "Sù nghiÖp cña chóng ta" (tøc lµ h¹t nh©n chñ yÕu cña ph¸i thñ tiªu), nhãm Plª-kha-nèp, ph¸i d©n tuý vµ nh÷ng ng−êi kh«ng ®¶ng ph¸i; thªm vµo ®ã, tÊt c¶ çi khèi liªn minh ®ã ®· ®−îc toµn bé b¸o chÝ t− s¶n vµ toµn thÓ bän Tr¨m ®en ë Nga ñng hé, ®iÒu ®ã chøng tá r»ng chÝnh s¸ch cña khèi liªn minh ®ã lµ chÝnh s¸ch t− s¶n chø kh«ng ph¶i lµ chÝnh s¸ch v« s¶n.

Sù thËt lµ nh− thÕ. HiÖn thùc lµ nh− thÕ. Nh−ng cßn nh÷ng khÈu hiÖu vµ t− t−ëng th× nh− thÕ nµo? Tê "Buæi s¸ng c«ng nh©n"49 ë Pª-t¬-r«-gr¸t, sè 2, (22. X), v¨n tËp cña ph¸i "Ban tæ chøc" ("Quèc tÕ vµ chiÕn tranh", sè I, 30, XI. 1915) vµ nh÷ng sè gÇn ®©y cña tê "Lêi nãi cña chóng ta" lµ mét lêi gi¶i ®¸p mµ nh÷ng ng−êi nµo quan t©m ®Õn chÝnh trÞ, kh«ng ph¶i theo kiÓu nh− anh chµng Pª-t¬-ru-sca cña G«-g«n quan t©m ®Õn viÖc ®äc s¸ch, ®Òu ph¶i suy nghÜ kü cµng.

H·y xem xÐt néi dung vµ ý nghÜa cña t− t−ëng ®ã. B»ng chøng quan träng nhÊt lµ tê "Buæi s¸ng c«ng nh©n"

ë Pª-t¬-r«-gr¸t. ChÝnh tê b¸o nµy lµ trô së cña nh÷ng kÎ cÇm ®Çu ph¸i thñ tiªu vµ ph¸i x· héi - s«-vanh, cïng víi

ChÝnh s¸ch x· héi - s«-vanh 109 110 V. I. Lª-nin

kÎ chuyªn m«n ®i tè gi¸c lµ ngµi Gv«-d¬-®Ðp. Bän ng−êi Êy ®· hiÓu t−êng tËn tÊt c¶ nh÷ng hoµn c¶nh tr−íc cuéc bÇu cö 27. IX vµ biÕt râ tÊt c¶ nh÷ng viÖc x¶y ra ngay trong qu¸ tr×nh cuéc bÇu cö ®ã. Bän ng−êi ®ã cã thÓ che giÊu çi khèi liªn minh mµ chóng ®· lËp ra víi ph¸i Plª-kha-nèp , víi ph¸i d©n tuý vµ víi nh÷ng ng−êi kh«ng ®¶ng, vµ chóng ®· che giÊu, chóng kh«ng hÒ nãi mét lêi nµo vÒ ý nghÜa cña khèi liªn minh ®ã, còng nh− vÒ t−¬ng quan sè l−îng gi÷a çc thµnh phÇn kh¸c nhau cña khèi ®ã. Che giÊu çi "chi tiÕt vôn vÆt" Êy (ch¾c lµ ngµi Gv«-d¬-®Ðp vµ b¹n bÌ cña «ng ta trong nhãm b¸o "Buæi s¸ng c«ng nh©n" ®· cã nh÷ng tµi liÖu vÒ ®iÓm nµy) lµ cã lîi cho chóng, vµ chóng ®· che giÊu nã. Cßn bÞa ra mét nhãm thø ba, ngoµi nhãm 90 ng−êi vµ nhãm 81 ng−êi, th× chóng kh«ng thÓ lµm ®−îc; ngay t¹i chç, nghÜa lµ ngay t¹i Pª-t¬-r«-gr¸t, chóng kh«ng thÓ nãi dèi ®−îc c«ng nh©n b»ng çch t−ëng t−îng ra çi nhãm "thø ba" ®ã, - vÒ nhãm nµy, mét "kÎ nÆc danh ë C«-pen-ha-g¬"50 ®· bÞa ra nh÷ng chuyÖn nh¶m nhÝ trªn b¸o chÝ §øc vµ trªn tê "Lêi nãi cña chóng ta" - chóng kh«ng thÓ nãi dèi ®−îc, v× nh÷ng ng−êi nµo ch−a mÊt trÝ th× kh«ng bao giê l¹i ®i nãi dèi khi hä biÕt r»ng nãi dèi sÏ kh«ng tr¸nh khái bÞ lËt tÈy ngay lËp tøc. Vµ chÝnh v× thÕ nªn tê "Buæi s¸ng c«ng nh©n" míi ®¨ng mét bµi cña C. ¤-ran-xki (mét ng−êi quen biÕt cò!), nhan ®Ò lµ: "Hai lËp tr−êng", bµi nµy ph©n tÝch mét çch hÕt søc tØ mØ lËp tr−êng cña nhãm 90 ng−êi vµ lËp tr−êng cña nhãm 81 ng−êi, mµ kh«ng hÒ cã mét lêi nµo ®¶ ®éng ®Õn lËp tr−êng thø ba. Nh©n tiÖn, xin nãi qua r»ng së kiÓm duyÖt ®· c¾t xÐn cã thÓ nãi lµ hÇu hÕt c¶ sè 2 cña tê "Buæi s¸ng c«ng nh©n"; trong sè b¸o nµy, nh÷ng chç bá tr¾ng hÇu nh− nhiÒu h¬n nh÷ng chç cã ch÷; nh−ng së kiÓm duyÖt ®· ®Ó l¹i ®óng lµ hai bµi, vµ chØ cã hai bµi - bµi "Hai lËp tr−êng" vµ mét bµi b×nh luËn ng¾n xuyªn t¹c lÞch sö n¨m 1905 theo quan ®iÓm ph¸i tù do, - trong ®ã ng−êi ta xØ v¶ nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, buéc téi

hä lµ "v« chÝnh phñ", lµ chñ tr−¬ng "tÈy chay". Nh÷ng ®iÒu nh− thÕ mµ l¹i ®−îc viÕt vµ in ra th× thËt lµ cã lîi cho chÝnh phñ Nga hoµng. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ bÊt cø ë ®©u, tõ n−íc Nga chuyªn chÕ ®Õn n−íc Ph¸p céng hoµ, nh÷ng lêi nãi nh− thÕ ®Òu ®−îc h−ëng ®éc quyÒn in trªn s¸ch b¸o hîp ph¸p!

Tê "Buæi s¸ng c«ng nh©n" ®· dïng nh÷ng lý lÏ nµo ®Ó bªnh vùc lËp tr−êng "vÖ quèc" hoÆc "x· héi - s«-vanh" cña nã? Nã chØ dïng toµn nh÷ng lêi nãi quanh co, toµn nh÷ng c©u nãi quèc tÕ chñ nghÜa mµ th«i!! Çc ngµi Êy nãi: lËp tr−êng cña chóng t«i hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ lËp tr−êng "d©n téc", hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ lËp tr−êng "vÖ quèc"; chóng t«i chØ nãi lªn "çi ®iÒu mµ nh÷ng ng−êi ®øng trªn lËp tr−êng thø nhÊt" (tøc lËp tr−êng cña nhãm 90 ng−êi) "tuyÖt nhiªn kh«ng hÒ nãi lªn", lµ: "th¸i ®é quan t©m" "®Õn t×nh h×nh cña ®Êt n−íc", ®Õn viÖc "cøu" ®Êt n−íc "khái nguy c¬ bÞ ®¸nh b¹i vµ bÞ diÖt vong". LËp tr−êng cña chóng t«i - çc ngµi Êy nãi nh− vËy - lµ lËp tr−êng "thËt sù quèc tÕ"; nã chØ ra ®−êng lèi vµ biÖn ph¸p "gi¶i phãng" ®Êt n−íc; chóng t«i "còng nhËn ®Þnh nh− thÕ (!! nh− nh÷ng ng−êi ®øng trªn lËp tr−êng thø nhÊt) vÒ nguån gèc cña chiÕn tranh, vÒ b¶n chÊt x· héi vµ chÝnh trÞ cña chiÕn tranh"; chóng t«i "còng nªu lªn nh− thÕ (!! nh− nh÷ng ng−êi ®øng trªn lËp tr−êng thø nhÊt) vÊn ®Ò chung vÒ tæ chøc quèc tÕ vµ vÒ ho¹t ®éng quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n" (kh«ng bìn ®©u!), "vµ vÒ ph¸i d©n chñ trong thêi gian chiÕn tranh, ë tÊt c¶ çc thêi kú ph¸t triÓn, kh«ng trõ thêi kú nµo, cña sù xung ®ét thÕ giíi". Trong b¶n chØ thÞ cña chóng t«i, - çc ngµi Êy nãi nh− vËy, - chóng t«i ®· tuyªn bè r»ng "trong t×nh h×nh x· héi vµ chÝnh trÞ hiÖn thêi, giai cÊp c«ng nh©n kh«ng thÓ chÞu bÊt cø tr¸ch nhiÖm nµo vÒ viÖc b¶o vÖ ®Êt n−íc c¶"; chóng t«i "kiªn quyÕt t¸n thµnh tr−íc hÕt lµ nh÷ng nhiÖm vô quèc tÕ cña ph¸i d©n chñ"; chóng t«i "®· gãp søc vµo trµo l−u sinh ®éng cña çc nguyÖn väng, gåm hai giai


®o¹n lµ C«-pen-ha-g¬ vµ Xim-mÐc-van" (µ ra chóng t«i lµ nh− thÕ!). Chóng t«i t¸n thµnh khÈu hiÖu "hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh" (do tê "Buæi s¸ng c«ng nh©n" viÕt ng¶). Chóng t«i ®· "®em tÝnh hiÖn thùc vµ tÝnh quèc tÕ chñ nghÜa cña lËp tr−êng vµ cña s¸ch l−îc cña chóng t«i ®Ó ®èi lËp l¹i tÝnh trõu t−îng vµ chñ nghÜa v« chÝnh phñ thÕ giíi cña ph¸i thø nhÊt".

ThËt toµn lµ nh÷ng lêi ch©u ngäc! ThÕ nh−ng ë nh÷ng lêi ch©u ngäc ®ã, ngoµi mét sù dèt ®Æc vµ nh÷ng lêi dèi tr¸ theo kiÓu Rª-pª-ti-lèp51 ra, ta cßn thÊy cã c¶ mét ngãn ngo¹i giao hoµn toµn tØnh t¸o vµ rÊt ®óng, nÕu xÐt theo quan ®iÓm t− s¶n. Muèn g©y ¶nh h−ëng ®èi víi c«ng nh©n, bän t− s¶n cÇn ph¶i ngôy trang thµnh nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi, nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa, v.v., b»ng kh«ng chóng sÏ kh«ng thÓ g©y ®−îc ¶nh h−ëng g× ®èi víi c«ng nh©n c¶. ThÕ lµ tê "Buæi s¸ng c«ng nh©n" liÒn ho¸ trang, t« son ®iÓm phÊn, lµm ®ám d¸ng, liÕc m¾t ®−a t×nh, kh«ng tõ bÊt cø thñ ®o¹n g×! Chóng t«i xin s½n sµng ký tªn c¶ tr¨m lÇn vµo b¶n Tuyªn ng«n Xim-mÐc-van (®ã lµ mét çi t¸t ®Ých ®¸ng vµo mÆt nh÷ng ng−êi nµo thuéc ph¸i Xim-mÐc-van ®· ký tªn vµo b¶n tuyªn ng«n Êy mµ kh«ng ®Êu tranh chèng tÝnh rôt rÌ cña nã vµ kh«ng gi¶i thÝch thªm!) vµ vµo bÊt kú mét nghÞ quyÕt nµo nãi vÒ thùc chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa cña chiÕn tranh, vµ chóng t«i sÏ thÒ bÊt cø lêi thÒ nµo ®Ó chøng minh r»ng chóng t«i theo "chñ nghÜa quèc tÕ" vµ cã "tinh thÇn çch m¹ng" ("gi¶i phãng ®Êt n−íc" trªn b¸o chÝ bÞ kiÓm duyÖt = çch m¹ng trªn b¸o chÝ bÊt hîp ph¸p), miÔn lµ... miÔn lµ ng−êi ta kh«ng ng¨n c¶n chóng t«i kªu gäi c«ng nh©n tham gia çc uû ban c«ng nghiÖp chiÕn tranh, nghÜa lµ tham gia thùc sù vµo cuéc chiÕn tranh c−íp bãc, ph¶n ®éng ("vÖ quèc").

ChØ cã ®ã míi lµ hµnh ®éng, cßn ngoµi ra ®Òu lµ nh÷ng lêi nãi su«ng c¶. ChØ cã ®ã míi lµ thùc chÊt cña vÊn ®Ò, cßn ngoµi ra ®Òu lµ nh÷ng lêi nãi ba hoa c¶. C¶nh s¸t, chÕ

®é qu©n chñ cña Nga hoµng, Khv«-xtèp vµ giai cÊp t− s¶n chØ cÇn cã thÕ th«i. Bän t− s¶n kh«n ngoan ë nh÷ng n−íc kh«n ngoan h¬n cho phÐp nãi nh÷ng c©u nãi su«ng cã tÝnh chÊt quèc tÕ chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa, miÔn lµ ng−êi ta tham gia b¶o vÖ tæ quèc: h·y nhí l¹i nh÷ng lêi b×nh luËn cña çc tê b¸o ph¶n ®éng Ph¸p vÒ cuéc Héi nghÞ Lu©n-®«n cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çc n−íc thuéc phe "§ång minh tay ba"52. Mét trong nh÷ng tê b¸o Êy ®· viÕt: çc b¹n biÕt ®Êy, çc ngµi x· héi chñ nghÜa cã "çi tËt", mét thø bÖnh thÇn kinh b¾t buéc çc ngµi Êy v« t×nh ph¶i lÆp ®i lÆp l¹i mét cö chØ nµo ®ã, mét cö ®éng nµo ®ã cña b¾p thÞt, mét lêi nãi nµo ®ã. ChÝnh v× thÕ mµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa cña "chóng ta" kh«ng thÓ nãi ®−îc mét ®iÒu g× mµ kh«ng l¾p l¹i mÊy tiÕng: chóng t«i lµ nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa, chóng t«i chñ tr−¬ng lµm çch m¹ng x· héi. Kh«ng cã g× lµ nguy hiÓm c¶! §ã chØ lµ "mét çi tËt" mµ th«i; ®èi víi "chóng ta", ®iÒu quan träng lµ ë chç hä t¸n thµnh chñ tr−¬ng b¶o vÖ tæ quèc.

Bän t− s¶n kh«n ngoan ë Ph¸p vµ Anh ®· lËp luËn nh− thÕ nµy: nÕu ng−êi ta dïng nh÷ng c©u nãi su«ng vÒ d©n chñ, vÒ chñ nghÜa x· héi, v.v., ®Ó biÖn hé cho viÖc tham gia cuéc chiÕn tranh ¨n c−íp, th× nh− thÕ thËt ra ch¼ng ph¶i lµ cã lîi cho çc chÝnh phñ tham tµn, cho giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa hay sao? Ch¼ng ph¶i lµ cã lîi cho tªn chóa phong kiÕn, nÕu h¾n cã mét tªn ®Çy tí ®i thÒ sèng thÒ chÕt víi nh©n d©n r»ng chñ h¾n ®· suèt ®êi ch¨m sãc nh©n d©n, th−¬ng yªu nh©n d©n, hay sao?

Tê "Buæi s¸ng c«ng nh©n" cø gi¬ Héi nghÞ Xim-mÐc-van ra mµ thÒ thèt vµ, trªn lêi nãi, nã ®· v¹ch râ ranh giíi gi÷a nã víi ph¸i Plª-kha-nèp, khi tuyªn bè (sè 2) r»ng "trªn nhiÒu ®iÓm, nã kh«ng nhÊt trÝ" víi ph¸i ®ã; nh−ng trªn thùc tÕ, nã l¹i nhÊt trÝ vÒ c¨n b¶n víi ph¸i ®ã; trªn thùc tÕ, nã cïng víi ph¸i ®ã vµ giai cÊp t− s¶n Nga tham gia çc c¬ quan "vÖ quèc" cña giai cÊp t− s¶n s«-vanh.


Ban tæ chøc kh«ng ph¶i chØ gi¬ Héi nghÞ Xim-mÐc-van ra mµ thÒ thèt th«i ®©u, nã cßn "ký tªn" vµo b¶n tuyªn ng«n vµ x¸c nhËn b¶n tuyªn ng«n theo ®óng mäi thÓ thøc; kh«ng nh÷ng nã v¹ch râ ranh giíi gi÷a nã víi ph¸i Plª-kha-nèp, mµ l¹i cßn ®i ®Õn chç ®−a ra mét t¸c gi¶ A.M. giÊu tªn nµo ®ã, anh chµng nµy nÊp d−íi çi tªn nÆc danh cña m×nh nh− nÊp sau çnh cæng mµ viÕt: "chóng t«i lµ nh÷ng thµnh viªn" (? cã lÏ A. M. lµ nh÷ng hai "thµnh viªn" ch¨ng?) "cña khèi th¸ng T¸m, chóng t«i thÊy cÇn ph¶i tuyªn bè r»ng tæ chøc cña b¸o "Lêi kªu gäi" ®· ®i qu¸ xa nh÷ng ranh giíi mµ, theo sù hiÓu biÕt cña chóng t«i, ®¶ng ta cã thÓ chÊp nhËn ®−îc, vµ do ®ã nh÷ng thµnh viªn cña çc nhãm trî gióp cho tê "Lêi kªu gäi" kh«ng ®−îc ë l¹i trong hµng ngò çc tæ chøc cña khèi th¸ng T¸m n÷a". Çc "thµnh viªn" A.M. Êy, hä dòng c¶m biÕt bao; sù thËt thÕ nµo hä nãi to¹c ra thÕ Êy!

Trong sè n¨m uû viªn th− ký trong "Ban th− ký ë n−íc ngoµi" cña Ban tæ chøc ®· cho xuÊt b¶n v¨n tËp nãi trªn, kh«ng cã ai muèn tuyªn bè ra çi ®iÒu dòng c¶m nh− thÕ c¶! KÕt qu¶ lµ n¨m uû viªn th− ký Êy ph¶n ®èi chñ tr−¬ng ®o¹n tuyÖt víi Plª-kha-nèp (çch ®ã kh«ng bao l©u, P. ¸c-xen-rèt ®· tuyªn bè r»ng m×nh c¶m thÊy gÇn víi ng−êi men-sª-vÝch Plª-kha-nèp h¬n lµ gÇn víi nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch quèc tÕ chñ nghÜa); nh−ng v× sî c«ng nh©n vµ v× kh«ng muèn tæn h¹i ®Õn "thanh danh" cña m×nh, nªn n¨m uû viªn th− ký Êy thÊy tèt h¬n hÕt lµ nªn lê vÊn ®Ò ®ã ®i, nh−ng ®ång thêi ®−a ra mét hoÆc hai thµnh viªn nÆc danh ®Ó hä ph« tr−¬ng mét thø chñ nghÜa quèc tÕ rÎ tiÒn vµ v« h¹i...

Mét mÆt, mét sè uû viªn th− ký nh− A. M¸c-t−-nèp, L.M¸c-tèp, A-xt¬-rèp th× bót chiÕn víi tê "Sù nghiÖp cña chóng ta", cßn M¸c-tèp th× thËm chÝ ®· nh©n danh ç nh©n m×nh mµ ph¶n ®èi viÖc tham gia çc uû ban c«ng nghiÖp chiÕn tranh. MÆt kh¸c, I-«-nèp, thuéc ph¸i Bun, ⎯ mét ng−êi ®·

tù cho m×nh lµ "t¶" h¬n C«-xèp-xki, «ng nµy ®¹i biÓu cho chÝnh s¸ch thùc tÕ cña ph¸i Bun vµ v× vËy ®−îc ph¸i Bun s½n lßng ®−a ra ®Ó che giÊu chñ nghÜa d©n téc cña ph¸i Êy, ⎯ tuyªn truyÒn lµ "nªn ph¸t huy h¬n n÷a s¸ch l−îc cò" (cña Quèc tÕ II, s¸ch l−îc ®· ®−a Quèc tÕ Êy ®Õn chç ph¸ s¶n) "chø quyÕt kh«ng nªn thñ tiªu nã". VÒ bµi b¸o cña I-«-nèp, ban biªn tËp cã ®−a ra mÊy ®iÒu rµo ®ãn ®Çy tÝnh chÊt lËp lê, ®Çy m¸nh khoÐ ngo¹i giao vµ quanh co ch¼ng nãi lªn çi g× c¶, nh−ng l¹i kh«ng ph¶n ®èi thùc chÊt cña bµi b¸o ®ã, kh«ng ph¶n ®èi viÖc bªnh vùc nh÷ng çi thèi n¸t vµ c¬ héi chñ nghÜa trong "s¸ch l−îc cò". Çc vÞ nÆc danh A.M., çc "thµnh viªn" cña khèi th¸ng T¸m53, c«ng nhiªn bªnh vùc tê "B×nh minh cña chóng ta": hä nãi, tuy tê b¸o nµy ®· "xa rêi" lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa, nh−ng nã vÉn "b¸c bá (?) chÝnh s¸ch Burgfrieden ë Nga, nã vÉn thõa nhËn r»ng cÇn ph¶i kh«i phôc l¹i ngay tøc kh¾c nh÷ng mèi liªn hÖ quèc tÕ, vµ theo nh− chóng t«i ®−îc biÕt" (chóng t«i, ë ®©y lµ nh÷ng "thµnh viªn" nÆc danh A. M.), "th× nã vÉn t¸n thµnh viÖc khai trõ Man-cèp ra khái ®¶ng ®oµn ë §u-ma". ThËt lµ mét lêi biÖn hé tµi t×nh! C¶ nh÷ng ng−êi d©n tuý tiÓu t− s¶n còng t¸n thµnh kh«i phôc l¹i nh÷ng mèi liªn hÖ, c¶ Kª-ren-xki còng ph¶n ®èi Man-cèp; song nÕu cho r»ng nh÷ng kÎ ®· tuyªn bè t¸n thµnh chñ tr−¬ng "kh«ng ph¶n ®èi chiÕn tranh" ®Òu lµ nh÷ng ng−êi b¸c bá chÝnh s¸ch hoµ b×nh trong n−íc (Burgfrieden), th× nh− vËy tøc lµ dïng nh÷ng lêi nãi su«ng ®Ó lõa bÞp c«ng nh©n.

Ban biªn tËp v¨n tËp cña Ban tæ chøc ®· lÊy danh nghÜa toµn ban mµ viÕt mét bµi nhan ®Ò lµ: "Nh÷ng xu h−íng nguy hiÓm". §ã lµ mét ®iÓn h×nh vÒ m¸nh khoÐ quanh co vÒ chÝnh trÞ! Mét mÆt, ng−êi ta dïng nh÷ng c©u nãi rÊt t¶, rÊt kªu ®Ó ph¶n ®èi nh÷ng ng−êi th¶o ra nh÷ng lêi kªu gäi vÖ quèc (ph¶n ®èi bän x· héi - s«-vanh ë M¸t-xc¬-va vµ Pª-t¬-r«-gr¸t). MÆt kh¸c, ng−êi ta l¹i b¶o "khã mµ xÐt ®o¸n ®−îc r»ng hai b¶n tuyªn ng«n ®ã lµ do nh÷ng giíi


nµo trong ®¶ng ®−a ra" !! Thùc ra, kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, nh÷ng b¶n tuyªn ng«n ®ã lµ do çc "giíi" thuéc b¸o "Sù nghiÖp cña chóng ta" ®−a ra, mÆc dÇu çc céng t¸c viªn cña tê t¹p chÝ hîp ph¸p Êy hiÓn nhiªn lµ kh«ng cã téi lçi g× trong viÖc th¶o ra mét b¶n tuyªn ng«n bÊt hîp ph¸p c¶... Nh÷ng ng−êi theo Ban tæ chøc ®· ®em mét vÊn ®Ò phi lý, cã tÝnh chÊt bíi l«ng t×m vÕt vµ ngoµi bän c¶nh s¸t ra th× hoµn toµn kh«ng cã lîi cho ai c¶, tøc lµ vÊn ®Ò cÇn ph¶i xÐt xem thµnh viªn nµo cña tiÓu tæ nµo ®· th¶o ra b¶n tuyªn ng«n nµo, mµ thay thÕ cho vÊn ®Ò nguån gèc t− t−ëng cña nh÷ng b¶n tuyªn ng«n nãi trªn vµ thay thÕ cho vÊn ®Ò: nh÷ng nguån gèc ®ã hoµn toµn ®ång nhÊt víi ph¸i thñ tiªu, ph¸i x· héi - s«-vanh, ph¸i "Sù nghiÖp cña chóng ta". Mét mÆt ban biªn tËp næi c¬n l«i ®×nh lªn vµ däa dÉm: hìi nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa trong khèi th¸ng T¸m, chóng ta h·y siÕt chÆt hµng ngò ®Ó "chèng l¹i mét çch kiªn quyÕt nhÊt çc xu h−íng vÖ quèc" (129); ®Ó tiÕn hµnh mét cuéc "®Êu tranh kh«ng ®iÒu hoµ" (126); nh−ng mÆt kh¸c, ngay bªn c¹nh ®Êy, cã mét c©u nãi bÞp bîm sau ®©y: "§−êng lèi cña ®¶ng ®oµn §u-ma, mét ®¶ng ®oµn ®· ®−îc Ban tæ chøc ñng hé, ch−a hÒ gÆp" (cho ®Õn nay) "mét sù chèng ®èi c«ng khai nµo" (129)!!

Nh−ng, ®−êng lèi ®ã, nh− chÝnh çc t¸c gi¶ cña bµi viÕt nãi trªn ®Òu biÕt rÊt râ, lµ ë chç kh«ng cã ®−êng lèi g× c¶, lµ ë chç bªnh vùc mét çch giÊu giÕm cho tê "Sù nghiÖp cña chóng ta" vµ tê "Buæi s¸ng c«ng nh©n"...

Chóng ta h·y xÐt bµi "t¶" nhÊt vµ "cã tÝnh nguyªn t¾c" nhÊt trong v¨n tËp, bµi cña L. M¸c-tèp. ChØ cÇn trÝch dÉn mét c©u cña t¸c gi¶ th«i, mét c©u nãi lªn t− t−ëng chñ yÕu cña t¸c gi¶, còng ®ñ ®Ó thÊy râ tÝnh nguyªn t¾c cña «ng lµ nh− thÕ nµo. "DÜ nhiªn lµ, nÕu t×nh tr¹ng khñng ho¶ng hiÖn t¹i ®−a ®Õn th¾ng lîi cña cuéc çch m¹ng d©n chñ, ®−a tíi chÕ ®é céng hoµ d©n chñ, th× tÝnh chÊt cña chiÕn tranh sÏ thay ®æi vÒ c¨n b¶n" (116). Nãi nh− thÕ lµ hoµn

toµn vµ tr¾ng trîn ph¶n l¹i ch©n lý. M¸c-tèp kh«ng thÓ kh«ng biÕt r»ng cuéc çch m¹ng d©n chñ vµ chÕ ®é céng hoµ d©n chñ lµ mét cuéc çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n vµ mét chÕ ®é céng hoµ d©n chñ - t− s¶n. TÝnh chÊt cña cuéc chiÕn tranh gi÷a çc c−êng quèc lín t− s¶n vµ ®Õ quèc chñ nghÜa sÏ kh«ng hÒ thay ®æi mét tÝ nµo, nÕu nh− chñ nghÜa ®Õ quèc qu©n phiÖt - chuyªn chÕ - phong kiÕn ë mét trong nh÷ng ®¹i c−êng quèc ®ã bÞ quÐt s¹ch nhanh chãng bëi lÏ chñ nghÜa ®Õ quèc thuÇn tuý t− s¶n sÏ kh«ng v× thÕ mµ bÞ tiªu diÖt, ng−îc l¹i, chØ cµng ®−îc cñng cè h¬n n÷a mµ th«i. Bëi vËy tê b¸o cña chóng ta, trong sè 47, luËn ®iÓm 9 1)), ®· tuyªn bè r»ng trong cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i, ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n Nga sÏ kh«ng ®øng ra b¶o vÖ ngay c¶ çi tæ quèc cña ph¸i céng hoµ vµ ph¸i çch m¹ng, chõng nµo hä vÉn cßn lµ nh÷ng phÇn tö s«-vanh, nh− Plª-kha-nèp, ph¸i d©n tuý, Cau-xky, nhãm "Sù nghiÖp cña chóng ta", Ts¬-khª-Ýt-dª, Ban tæ chøc, v. v..

Vµ c¶ çi c©u nãi lËp lê trong phÇn chó thÝch ë trang 118 còng kh«ng cøu v·n ®−îc g× cho M¸c-tèp c¶, trong c©u ®ã «ng ta (ng−îc l¹i víi ®iÒu mµ «ng ta võa míi nãi ë trang 116) "tá ý nghi ngê" liÖu ph¸i d©n chñ t− s¶n cã thÓ tiÕn hµnh næi cuéc ®Êu tranh "chèng chñ nghÜa ®Õ quèc quèc tÕ" ®−îc kh«ng (dÜ nhiªn lµ ph¸i Êy kh«ng thÓ nµo lµm ®−îc) vµ "tá ý hoµi nghi" liÖu giai cÊp t− s¶n cã lµm cho chÕ ®é céng hoµ n¨m 1793 chuyÓn thµnh chÕ ®é céng hoµ cña Gam-bÐt-ta vµ cña Clª-m¨ng-x« kh«ng. ë ®©y sai lÇm c¬ b¶n vÒ mÆt lý luËn vÉn tån t¹i: n¨m 1793, giai cÊp tiªn tiÕn cña cuéc çch m¹ng t− s¶n ë Ph¸p ®· tiÕn hµnh chiÕn tranh víi çc n−íc qu©n chñ tr−íc çch m¹ng ë ch©u ¢u. Cßn n−íc Nga n¨m 1915 l¹i kh«ng tiÕn hµnh chiÕn tranh víi çc n−íc chËm tiÕn h¬n m×nh, mµ víi çc n−íc tiªn tiÕn h¬n, nh÷ng n−íc ®ang ë vµo ®ªm tr−íc cña cuéc çch m¹ng x· héi

_________________________________________________________ 1) Xem tËp nµy, tr. 64.


chñ nghÜa. Nh− thÕ cã nghÜa lµ trong cuéc chiÕn tranh vµo nh÷ng n¨m 1914 - 1915, chØ cã giai cÊp v« s¶n ®ang thùc hiÖn cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¾ng lîi míi cã thÓ ®ãng ®−îc vai trß cña ph¸i Gia-c«-banh håi n¨m 1793. Nh− thÕ cã nghÜa lµ trong cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i, chØ trong tr−êng hîp nÕu nh− çch m¹ng ®−a chÝnh ngay ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n lªn n¾m chÝnh quyÒn vµ gióp cho chÝnh ngay ®¶ng Êy h−íng toµn bé søc m¹nh cña cao trµo çch m¹ng vµ cña bé m¸y nhµ n−íc vµo viÖc thùc hiÖn ngay lËp tøc vµ trùc tiÕp mét khèi liªn minh víi giai cÊp v« s¶n x· héi chñ nghÜa ë §øc vµ ë ch©u ¢u (b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 47, luËn ®iÓm II)1) th× giai cÊp v« s¶n Nga míi cã thÓ "b¶o vÖ Tæ quèc" ®−îc, míi cã thÓ cho "r»ng tÝnh chÊt cña chiÕn tranh ®· c¨n b¶n thay ®æi".

M¸c-tèp kÕt thóc bµi viÕt cña m×nh, çi bµi viÕt trong ®ã «ng ta kh«n khÐo dïng nh÷ng lêi lÏ rÊt kªu, b»ng mét lêi kªu gäi kÝch ®éng nh©n t©m yªu cÇu "§¶ng d©n chñ - x· héi Nga" "nªn cã mét lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa çch m¹ng râ rÖt, ngay tõ buæi ®Çu cña cuéc khñng ho¶ng chÝnh trÞ". NÕu b¹n ®äc nµo muèn kiÓm tra xem liÖu d−íi çi nh·n hiÖu ®Çy søc hÊp dÉn kia cã che giÊu mét çi g× thèi n¸t kh«ng, th× b¹n ®äc ®ã h·y nªn ®Æt ra c©u hái sau ®©y: nãi chung, cã mét lËp tr−êng vÒ chÝnh trÞ cã nghÜa lµ thÕ nµo? Cã nghÜa lµ (I) nh©n danh tæ chøc (dï chØ lµ nh©n danh "çi bé n¨m" uû viªn th− ký còng ®−îc) mµ nªu lªn mét nhËn ®Þnh h¼n hoi vÒ t×nh h×nh hiÖn thêi vµ vÒ s¸ch l−îc, ®−a ra mét lo¹t nghÞ quyÕt; (2) ®−a ra mét khÈu hiÖu chiÕn ®Êu cho t×nh h×nh hiÖn nay; (3) ®em hai ®iÓm nãi trªn g¾n víi hµnh ®éng cña quÇn chóng v« s¶n vµ cña ®éi tiÒn phong gi¸c ngé cña hä. M¸c-tèp vµ ¸c-xen-rèt, nh÷ng l·nh tô t− t−ëng cña "çi bé n¨m", ch¼ng nh÷ng kh«ng ®Ò ra c¶ ®iÓm thø nhÊt lÉn ®iÓm thø hai vµ ®iÓm thø ba, mµ trong thùc tÕ l¹i cßn

_________________________________________________________ 1) Xem tËp nµy, tr. 64.

ñng hé bän x· héi - s«-vanh trªn tÊt c¶ ba ph−¬ng diÖn ®ã vµ bao che cho chóng n÷a! Trong 16 th¸ng chiÕn tranh, c¶ n¨m uû viªn th− ký ë n−íc ngoµi ch−a hÒ cã mét lËp tr−êng nµo "râ rÖt", nãi chung còng kh«ng hÒ cã mét lËp tr−êng nµo vÒ c−¬ng lÜnh vµ s¸ch l−îc c¶. M¸c-tèp ng¶ nghiªng khi vÒ t¶, khi vÒ h÷u; cßn ¸c-xen-rèt th× chØ nghiªng vÒ h÷u th«i (®Æc biÖt xem tËp s¸ch nhá viÕt b»ng tiÕng §øc cña «ng ta). Kh«ng cã g× lµ râ rµng, kh¼ng ®Þnh c¶, lµ cã tæ chøc c¶, kh«ng cã lËp tr−êng g× c¶! "KhÈu hiÖu chiÕn ®Êu trung t©m hiÖn nay cña giai cÊp v« s¶n Nga - M¸c-tèp ®· nh©n danh ç nh©n m×nh mµ viÕt nh− thÕ - ph¶i lµ: thµnh lËp mét quèc héi lËp hiÕn toµn d©n nh»m thñ tiªu c¶ chÕ ®é Nga hoµng lÉn chiÕn tranh". §ã lµ mét khÈu hiÖu hoµn toµn kh«ng thÝch hîp, kh«ng ph¶i lµ khÈu hiÖu trung t©m, còng kh«ng ph¶i lµ khÈu hiÖu chiÕn ®Êu, v× khÈu hiÖu ®ã thiÕu h¼n néi dung c¬ b¶n, néi dung x· héi - giai cÊp, vµ x¸c ®Þnh râ rÖt vÒ ph−¬ng diÖn chÝnh trÞ cña çi kh¸i niÖm "thñ tiªu" c¶ chÕ ®é Nga hoµng lÉn chiÕn tranh. §ã lµ mét c©u nãi tÇm th−êng cña mét ng−êi d©n chñ - t− s¶n, chø kh«ng ph¶i lµ mét khÈu hiÖu trung t©m, chiÕn ®Êu, v« s¶n.

Cuèi cïng, trong vÊn ®Ò chñ yÕu, tøc vÊn ®Ò liªn hÖ víi quÇn chóng ë Nga, M¸c-tèp vµ ®ång bän ®· ®¹t ®−îc kh«ng ph¶i chØ lµ mét con sè kh«ng, mµ cßn lµ mét con sè ©m n÷a. V× kh«ng cã ai ®i theo hä c¶. Cuéc bÇu cö ®· chøng minh r»ng chØ cã çi khèi gåm giai cÊp t− s¶n vµ nhãm "Buæi s¸ng c«ng nh©n" míi cã quÇn chóng, cßn viÖc viÖn dÉn ®Õn Ban tæ chøc vµ phe nhãm Ts¬-khª-Ýt-dª th× chØ lµ che lªn çi khèi t− s¶n ®ã mét tÊm mµn dèi tr¸ mµ th«i.

"Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 49, ngµy 21 th¸ng Ch¹p 1915


__________

119 120 V. I. Lª-nin

Lêi tùa viÕt cho cuèn s¸ch cña N.Bu-kha-rin "NÒn kinh tÕ

thÕ giíi vµ chñ nghÜa ®Õ quèc"

Kh«ng cÇn ph¶i ®Æc biÖt gi¶i thÝch tÝnh träng yÕu vµ tÝnh bøc thiÕt cña vÊn ®Ò lµm ®Ò tµi cho cuèn s¸ch cña N.I. Bu-kha-rin. VÊn ®Ò chñ nghÜa ®Õ quèc kh«ng ph¶i chØ lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu nhÊt, mµ cã thÓ nãi ®ã lµ mét vÊn ®Ò chñ yÕu nhÊt trong lÜnh vùc khoa häc kinh tÕ nghiªn cøu sù biÕn ®æi nh÷ng h×nh thøc cña chñ nghÜa t− b¶n trong thêi ®¹i hiÖn nay. BÊt cø ai quan t©m kh«ng nh÷ng ®Õn kinh tÕ mµ ®Õn c¶ mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi hiÖn nay, th× tuyÖt ®èi cÇn thiÕt ph¶i t×m hiÓu nh÷ng sù kiÖn liªn quan ®Õn vÊn ®Ò ®ã, nh÷ng sù kiÖn mµ t¸c gi¶ ®· s−u tËp ®−îc kh¸ phong phó trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu míi nhÊt. DÜ nhiªn, kh«ng thÓ nµo nãi ®Õn viÖc ®¸nh gi¸ mét çch cô thÓ, trªn ph−¬ng diÖn lÞch sö, cuéc chiÕn tranh hiÖn nay, nÕu kh«ng lÊy viÖc lµm s¸ng tá hoµn toµn thùc chÊt cña chñ nghÜa ®Õ quèc, c¶ vÒ ph−¬ng diÖn kinh tÕ lÉn ph−¬ng diÖn chÝnh trÞ, ®Ó lµm c¬ së cho viÖc ®¸nh gi¸ ®ã. NÕu kh«ng, th× kh«ng tµi nµo hiÓu ®−îc lÞch sö kinh tÕ vµ lÞch sö ngo¹i giao trong thêi gian mÊy chôc n¨m gÇn ®©y; ®· kh«ng hiÓu ®−îc nh− thÕ, mµ l¹i nãi ®Õn viÖc v¹ch ra mét quan ®iÓm ®óng ®¾n vÒ chiÕn tranh th× thËt lµ lè bÞch. XÐt theo quan ®iÓm chñ nghÜa M¸c lµ chñ nghÜa thÓ hiÖn mét çch ®Æc biÖt næi bËt nh÷ng yªu cÇu cña khoa häc hiÖn ®¹i nãi chung trong vÊn ®Ò nµy, th× gi¸ trÞ "khoa häc" cña nh÷ng ph−¬ng ph¸p nh− ®em rót bõa trong çc

"v¨n kiÖn" ngo¹i giao, trong çc sù kiÖn chÝnh trÞ ®−¬ng thêi v. v., lÊy ra nh÷ng sù viÖc nhá ç biÖt lµm võa ý hoÆc hîp víi çc giai cÊp thèng trÞ cña mét n−íc, coi ®ã lµ sù ®¸nh gi¸ chiÕn tranh mét çch cô thÓ vÒ ph−¬ng diÖn lÞch sö - gi¸ trÞ "khoa häc" cña nh÷ng ph−¬ng ph¸p nh− thÕ chØ lµm cho ng−êi ta bËt c−êi mµ th«i. Nh− «ng Plª-kha-nèp ch¼ng h¹n, ®· ph¶i hoµn toµn rêi bá chñ nghÜa M¸c, ®Ó ®i ®Õn chç lÊy viÖc t×m kiÕm mét vµi sù viÖc nhá nhÆt, lµm võa ý bän Pu-ri-skª-vÝch cïng víi tªn Mi-li-u-cèp, ®Ó thay thÕ cho sù ph©n tÝch nh÷ng thuéc tÝnh vµ nh÷ng xu h−íng c¬ b¶n cña chñ nghÜa ®Õ quèc, tøc lµ hÖ thèng nh÷ng quan hÖ kinh tÕ cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i ®· ph¸t triÓn cao, ®· chÝn muåi vµ thËm chÝ ®· qu¸ chÝn muåi råi. Lµm nh− thÕ, kh¸i niÖm khoa häc vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc bÞ h¹ xuèng thµnh mét tõ ng÷ dïng ®Ó tho¸ m¹ nh÷ng ng−êi c¹nh tranh, nh÷ng ®èi thñ vµ ®Þch thñ trùc tiÕp cña hai tªn ®Õ quèc võa nãi trªn, tøc lµ cña hai kÎ ®ang ®øng trªn mét c¬ së giai cÊp hoµn toµn gièng nh− c¬ së giai cÊp cña nh÷ng ng−êi ®èi thñ vµ ®Þch thñ cña chóng! ë vµo thêi ®¹i chóng ta, thêi ®¹i mµ nh÷ng lêi nãi bÞ bá quªn, nh÷ng nguyªn t¾c bÞ mÊt ®i, nh÷ng thÕ giíi quan bÞ ®¶o lén, nh÷ng nghÞ quyÕt vµ nh÷ng lêi høa hÑn long träng bÞ bá xã, th× nh− thÕ ch¼ng cã g× lµ l¹ c¶.

ý nghÜa khoa häc cña t¸c phÈm N. I. Bu-kha-rin ®Æc biÖt lµ ë chç «ng xem xÐt nh÷ng sù kiÖn chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, cã liªn quan ®Õn chñ nghÜa ®Õ quèc, víi t− çch lµ mét chØnh thÓ, lµ mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn cao nhÊt. Chñ nghÜa t− b¶n ®· tr¶i qua mét thêi kú t−¬ng ®èi "hoµ b×nh", khi nã ®· hoµn toµn chiÕn th¾ng chÕ ®é phong kiÕn trong nh÷ng n−íc tiªn tiÕn ë ch©u ¢u vµ ®· cã thÓ ph¸t triÓn mét çch - t−¬ng ®èi - æn ®Þnh nhÊt vµ tr«i ch¶y nhÊt b»ng çch lan réng "mét çch hoµ b×nh" ®Õn nh÷ng vïng ®Êt ®ai cßn réng lín ch−a ai chiÕm vµ ®Õn nh÷ng n−íc h·y cßn ch−a hoµn

Lêi tùa cho cuèn s¸ch cña N. Bu-kha-rin 121 122 V. I. Lª-nin

toµn bÞ l«i cuèn vµo trong c¬n lèc t− b¶n chñ nghÜa. §−¬ng nhiªn, ngay c¶ trong thêi kú ®ã - kho¶ng tõ n¨m 1871 ®Õn 1914 - chñ nghÜa t− b¶n "hoµ b×nh" ®· t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t cßn v« cïng xa míi ®¹t ®Õn mét nÒn "hoµ b×nh" thËt sù, xÐt theo c¶ ý nghÜa qu©n sù, lÉn ý nghÜa giai cÊp nãi chung. §èi víi 9/10 d©n c− ë çc n−íc tiªn tiÕn, ®èi víi hµng tr¨m triÖu d©n c− ë çc n−íc thuéc ®Þa vµ ë çc n−íc l¹c hËu, thêi kú ®ã kh«ng ph¶i lµ "hoµ b×nh", mµ lµ ¸p bøc, lµ ®au khæ, lµ sù khñng khiÕp, sù khñng khiÕp nµy cã lÏ cµng kinh khñng h¬n v× nã tá ra lµ mét "sù khñng khiÕp kh«ng bao giê chÊm døt". Thêi kú ®ã ®· qua råi kh«ng bao giê trë l¹i n÷a; nã ®· ®−îc thay thÕ b»ng mét thêi kú t−¬ng ®èi kÞch liÖt h¬n, cã nh÷ng b−íc nh¶y vät, nh÷ng tai ho¹, nh÷ng sù xung ®ét, mét thêi kú trong ®ã çi trë nªn ®iÓn h×nh ®èi víi quÇn chóng nh©n d©n kh«ng ph¶i lµ sù "khñng khiÕp kh«ng bao giê chÊm døt" mµ lµ "sù chÊm døt ®Çy khñng khiÕp".

§ång thêi, ®iÒu cùc kú träng yÕu lµ kh«ng ®−îc quªn r»ng së dÜ cã sù thay thÕ ®ã, th× kh«ng ph¶i lµ do çi g× kh¸c mµ chØ lµ do sù ph¸t triÓn, sù më réng, sù tiÕp tôc trùc tiÕp cña nh÷ng xu thÕ s©u s¾c nhÊt, c¨n b¶n nhÊt cña chñ nghÜa t− b¶n vµ cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ nãi chung. Trao ®æi ph¸t triÓn, ®¹i s¶n xuÊt ph¸t triÓn: ®ã lµ nh÷ng xu thÕ c¨n b¶n mµ trong nhiÒu thÕ kû, ng−êi ta hoµn toµn nhËn thÊy ®−îc trªn toµn thÕ giíi. Vµ khi trao ®æi ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nµo ®ã, khi ®¹i s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nµo ®ã, cô thÓ lµ ®Õn çi møc ®· ®¹t ®−îc trong thêi kú vµo kho¶ng cuèi thÕ kû XIX sang ®Çu thÕ kû XX, th× sù trao ®æi ®· t¹o ra qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ vµ quèc tÕ ho¸ t− b¶n, nÒn ®¹i s¶n xuÊt ®· ®¹t ®Õn mét quy m« to lín lµm cho sù ®éc quyÒn b¾t ®Çu thay thÕ sù c¹nh tranh tù do. Tõ nay hiÖn t−îng ®iÓn h×nh kh«ng ph¶i lµ nh÷ng xÝ nghiÖp "tù do" c¹nh tranh víi nhau - ë trong mét n−íc vµ trong quan hÖ gi÷a çc

n−íc - n÷a, mµ lµ nh÷ng liªn minh ®éc quyÒn cña bän chñ xÝ nghiÖp, tøc lµ çc t¬-rít. Tõ nay, "ng−êi chñ" ®iÓn h×nh cña thÕ giíi, lµ t− b¶n tµi chÝnh, t− b¶n nµy, th× ®Æc biÖt l−u ®éng vµ linh ho¹t, ®Æc biÖt quyÖn vµo nhau ë trong mét n−íc vµ trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt kh«ng cã b¶n s¾c riªng biÖt vµ tho¸t ly s¶n xuÊt trùc tiÕp, ®Æc biÖt dÔ tËp trung vµ ®· tËp trung tíi mét tr×nh ®é rÊt ph¸t triÓn råi; thµnh thö thËt sù chØ cã vµi tr¨m tªn triÖu phó vµ tû phó n¾m vËn mÖnh cña toµn thÕ giíi trong tay.

NÕu lËp luËn trõu t−îng trªn ph−¬ng diÖn lý luËn, th× ng−êi ta cã thÓ ®i ®Õn çi kÕt luËn - mµ Cau-xky, kÎ ®· rêi bá chñ nghÜa M¸c, ®· ®¹t tíi b»ng con ®−êng kh¸c, - cho r»ng ch¼ng cßn bao l©u n÷a th× bän trïm t− b¶n ®ã sÏ liªn hîp, trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi, thµnh mét t¬-rít duy nhÊt toµn thÕ giíi, t¬-rít nµy sÏ thay thÕ sù c¹nh tranh vµ cuéc ®Êu tranh cña nh÷ng t− b¶n tµi chÝnh t¸ch biÖt nhau vÒ mÆt quèc gia, b»ng mét t− b¶n tµi chÝnh thèng nhÊt trªn ph¹m vi quèc tÕ. Nh−ng kÕt luËn Êy còng hoµn toµn trõu t−îng, gi¶n l−îc, vµ kh«ng chÝnh x¸c nh− kÕt luËn t−¬ng tù cña "ph¸i Xt¬-ru-vª" vµ "ph¸i kinh tÕ" ë n−íc ta trong nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû tr−íc, khi mµ hä, c¨n cø vµo tÝnh chÊt tiÕn bé cña chñ nghÜa t− b¶n, vµo tÝnh tÊt yÕu vµ sù th¾ng lîi cuèi cïng cña nã ë n−íc Nga, mµ rót ra nh÷ng kÕt luËn lóc th× cã tÝnh chÊt ca tông (sïng b¸i chñ nghÜa t− b¶n, tho¶ hiÖp víi chñ nghÜa ®ã, t«n thê chø kh«ng ®Êu tranh), lóc th× cã tÝnh chÊt phi chÝnh trÞ (nghÜa lµ phñ nhËn chÝnh trÞ hoÆc phñ nhËn tÇm quan träng cña chÝnh trÞ, phñ nhËn kh¶ n¨ng cã nh÷ng cuéc ®¶o lén chÝnh trÞ to lín, v.v.; sai lÇm chØ riªng cña "ph¸i kinh tÕ"), lóc th× thËm chÝ cã tÝnh chÊt trùc tiÕp "b·i c«ng chñ nghÜa" (chñ tr−¬ng "tæng b·i c«ng", nh− viÖc sïng b¸i phong trµo b·i c«ng ®Õn møc quªn mÊt hoÆc coi nhÑ nh÷ng h×nh thøc kh¸c cña phong trµo, vµ "nh¶y" th¼ng tõ chñ nghÜa t− b¶n ®Õn chç chiÕn th¾ng chñ nghÜa t− b¶n thuÇn tuý b»ng b·i c«ng vµ chØ b»ng


b·i c«ng mµ th«i). Cã nh÷ng dÊu hiÖu cho thÊy r»ng c¶ ngµy nay n÷a, sù thËt hiÓn nhiªn lµ chñ nghÜa ®Õ quèc cã tiÕn bé h¬n so víi câi "thiªn ®−êng" nöa tiÓu thÞ d©n cña c¹nh tranh tù do, chñ nghÜa ®Õ quèc nhÊt ®Þnh ph¸t sinh vµ nhÊt ®Þnh sÏ chiÕn th¾ng hoµn toµn chñ nghÜa t− b¶n "hoµ b×nh" ë çc n−íc tiªn tiÕn, - çi sù thËt hiÓn nhiªn ®ã cã thÓ dÉn ng−êi ta ®Õn v« sè vµ ®ñ thø sai lÇm vµ nh÷ng sù bÊt h¹nh vÒ chÝnh trÞ vµ phi chÝnh trÞ.

Riªng ®èi víi Cau-xky th× viÖc «ng ta hiÓn nhiªn ®o¹n tuyÖt víi chñ nghÜa M¸c ®· kh«ng mang h×nh th¸i mét sù phñ nhËn chÝnh trÞ hoÆc mét sù l·ng quªn chÝnh trÞ; kh«ng mang h×nh th¸i mét "b−íc nh¶y" v−ît qua çc sù xung ®ét, çc cuéc ®¶o lén vµ çc cuéc c¶i t¹o chÝnh trÞ ®Æc biÖt nhiÒu vµ cã ®ñ mäi h×nh thøc trong thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa, kh«ng mang h×nh th¸i mét sù biÖn hé cho chñ nghÜa ®Õ quèc, mµ l¹i mang h×nh th¸i mét ¶o t−ëng vÒ chñ nghÜa t− b¶n "hoµ b×nh". Chñ nghÜa t− b¶n "hoµ b×nh" ®· ®−îc thay thÕ b»ng chñ nghÜa ®Õ quèc kh«ng hoµ b×nh, hiÕu chiÕn vµ g©y tai ho¹; ®iÒu ®ã, Cau-xky b¾t buéc ph¶i thõa nhËn, v× n¨m 1909 «ng ta ®· thõa nhËn nh− thÕ trong mét cuèn s¸ch riªng biÖt54, trong ®ã lÇn cuèi cïng, víi t− çch mét ng−êi m¸c-xÝt, «ng ta ®· tr×nh bµy nh÷ng kÕt luËn hoµn chØnh. Nh−ng nÕu ng−êi ta kh«ng thÓ m¬ mµng mét çch tù nhiªn, kh«ng óp më g× vµ th« kÖch ®Õn viÖc quay tõ chñ nghÜa ®Õ quèc trë vÒ chñ nghÜa t− b¶n "hoµ b×nh", th× h¸ ch¼ng kh«ng cã thÓ g¸n cho nh÷ng −íc m¬ vÒ thùc chÊt lµ tiÓu t− s¶n Êy, çi h×nh thøc nh÷ng suy t−ëng ng©y th¬ vÒ "chñ nghÜa siªu ®Õ quèc" "hoµ b×nh", hay sao? NÕu ng−êi ta gäi lµ chñ nghÜa siªu ®Õ quèc, mét sù liªn hîp quèc tÕ cña nh÷ng chñ nghÜa ®Õ quèc d©n téc (nãi cho ®óng h¬n, cña nh÷ng chñ nghÜa ®Õ quèc riªng biÖt vÒ mÆt quèc gia), sù liªn hîp "cã lÏ cã kh¶ n¨ng" lo¹i trõ nh÷ng sù xung ®ét, ®Æc biÖt khã chÞu, ®Çy h·i hïng vµ lo ©u ®èi víi ng−êi tiÓu t− s¶n nh− çc cuéc chiÕn tranh, çc cuéc ®¶o lén chÝnh trÞ, v.v., th× sao

l¹i kh«ng thÓ quay l−ng l¹i çi thêi ®¹i hiÖn nay cña chñ nghÜa ®Õ quèc lµ thêi ®¹i ®· ®Õn råi, ®ang ®øng sê sê ra ®ã, ®Çy nh÷ng sù xung ®ét vµ tai ho¹, b»ng nh÷ng m¬ t−ëng ng©y th¬ vÒ mét "chñ nghÜa siªu ®Õ quèc" t−¬ng ®èi hoµ b×nh, t−¬ng ®èi kh«ng cã xung ®ét, t−¬ng ®èi kh«ng cã tai häa kia chø? H¸ l¹i kh«ng cã thÓ lÈn tr¸nh nh÷ng nhiÖm vô "gay g¾t" mµ thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc - thêi ®¹i nµy ®· ®Õn víi ch©u ¢u - ®ang ®Æt ra vµ ®· ®Æt ra, b»ng çch −íc m¬ r»ng cã lÏ thêi ®¹i Êy sÏ nhanh chãng qua ®i, r»ng sau thêi ®¹i Êy cã lÏ sÏ cßn cã thÓ cã mét thêi ®¹i t−¬ng ®èi "hoµ b×nh", kh«ng ®ßi hái ph¶i cã s¸ch l−îc "gay g¾t", nghÜa lµ thêi ®¹i "chñ nghÜa siªu ®Õ quèc", hay sao? §ã chÝnh lµ ®iÒu mµ Cau-xky ®· nãi: "mét giai ®o¹n míi nh− thÕ (giai ®o¹n siªu ®Õ quèc chñ nghÜa) cña chñ nghÜa t− b¶n th× dï sao còng cã thÓ quan niÖm ®−îc", nh−ng "giai ®o¹n Êy cã thÓ thùc hiÖn ®−îc hay kh«ng, th× hiÖn nay ch−a cã ®Çy ®ñ tiÒn ®Ò ®Ó gi¶i ®¸p vÊn ®Ò Êy" ("Neue Zeit", 30. IV. 1915, tr. 144).

Ch¼ng cã mét tÝ chñ nghÜa M¸c nµo trong çi kh¸t väng quay l−ng l¹i víi chñ nghÜa ®Õ quèc ®· xuÊt hiÖn vµ −íc m¬ ®i vµo çi "chñ nghÜa siªu ®Õ quèc" mµ ng−êi ta kh«ng biÕt cã thÓ thùc hiÖn ®−îc hay kh«ng. Quan niÖm nh− thÕ tøc lµ thõa nhËn r»ng chñ nghÜa M¸c lµ thÝch dông cho "giai ®o¹n míi cña chñ nghÜa t− b¶n", giai ®o¹n mµ chÝnh b¶n th©n ng−êi ph¸t minh ra nã ®· kh«ng ®o¸n ch¾c lµ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc; cßn ®èi víi giai ®o¹n hiÖn t¹i, giai ®o¹n ®· xuÊt hiÖn, ng−êi ta l¹i ®em thay thÕ chñ nghÜa M¸c b»ng çi kh¸t väng tiÓu t− s¶n vµ cùc kú ph¶n ®éng muèn xoa dÞu çc m©u thuÉn. Cau-xky ®· høa sÏ lµ mét ng−êi m¸c-xÝt vµo thêi ®¹i s¾p ®Õn, mét thêi ®¹i gay g¾t vµ cã nhiÒu tai ho¹, mét thêi ®¹i mµ «ng ta b¾t buéc ph¶i dù kiÕn ®Õn vµ ph¶i thõa nhËn mét çch hoµn toµn râ rµng, khi viÕt quyÓn s¸ch cña «ng ta vµo n¨m 1909 vÒ çi thêi ®¹i s¾p ®Õn Êy. Ngµy nay, khi tuyÖt ®èi kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a


lµ thêi ®¹i Êy ®· ®Õn råi, th× Cau-xky l¹i chØ høa sÏ lµ mét ng−êi m¸c-xÝt vµo thêi ®¹i s¾p ®Õn, thêi ®¹i chñ nghÜa siªu ®Õ quèc, thêi ®¹i mµ ng−êi ta kh«ng biÕt cã thÓ thùc hiÖn ®−îc hay kh«ng! Tãm l¹i, høa sÏ lµ ng−êi m¸c-xÝt vµo mét thêi ®¹i kh¸c, kh«ng ph¶i ngay lóc nµy, kh«ng ph¶i trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i, kh«ng ph¶i vµo thêi ®¹i hiÖn t¹i, th× høa hÑn bao nhiªu mµ ch¼ng ®−îc! §ã lµ mét thø chñ nghÜa M¸c nî chÞu, mét thø chñ nghÜa M¸c høa hÑn, mét thø chñ nghÜa M¸c cho ngµy mai, lµ mét thø lý luËn ⎯ vµ kh«ng chØ lµ mét lý luËn ⎯ cã tÝnh chÊt tiÓu t− s¶n vµ c¬ héi chñ nghÜa nh»m lµm dÞu nh÷ng m©u thuÉn hiÖn t¹i. §ã lµ mét çi g× gièng nh− thø chñ nghÜa quèc tÕ ®Ó xuÊt khÈu, mét thø chñ nghÜa rÊt thÞnh hµnh "trong thêi buæi hiÖn nay", khi nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa vµ nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt h¨ng h¸i - «i! h¨ng h¸i biÕt bao! ⎯ tá ®ång t×nh víi mäi biÓu hiÖn cña chñ nghÜa quèc tÕ... ë phÝa ®Þch, ë tÊt c¶ mäi n¬i chø kh«ng ph¶i ë nhµ hä, ë phÝa ®ång minh cña hä; hä tá ®ång t×nh víi nÒn d©n chñ... chõng nµo mµ nÒn d©n chñ Êy chØ lµ lêi høa hÑn cña "bän ®ång minh"; hä ®ång t×nh víi "quyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc", nh−ng kh«ng ph¶i cña nh÷ng d©n téc phô thuéc vµo d©n téc ®−îc vinh dù cã kÎ ®ång t×nh Êy trong d©n sè cña m×nh... Tãm l¹i, ®ã lµ mét trong 1001 thø gi¶ dèi.

Tuy nhiªn, liÖu cã thÓ cho r»ng kh«ng cã thÓ "quan niÖm" mét çch trõu t−îng ®−îc mét giai ®o¹n míi cña chñ nghÜa t− b¶n sau chñ nghÜa ®Õ quèc, tøc lµ chñ nghÜa ®Õ quèc cùc ®oan, ®−îc kh«ng? Kh«ng. Cã thÓ quan niÖm ®−îc mét çch trõu t−îng mét giai ®o¹n nh− thÕ. Nh−ng trªn thùc tÕ, nh− thÕ cã nghÜa lµ trë thµnh mét kÎ c¬ héi chñ nghÜa, kÎ ®· v× nh÷ng −íc m¬ vÒ nh÷ng nhiÖm vô t−¬ng lai kh«ng gay go, mµ phñ nhËn nh÷ng nhiÖm vô gay go hiÖn t¹i. Trªn lý luËn, nh− thÕ cã nghÜa lµ kh«ng dùa vµo sù ph¸t triÓn ®ang diÔn ra trong hiÖn thùc, mµ cã nghÜa lµ v× nh÷ng −íc m¬ ®ã mµ tuú tiÖn tho¸t ly sù ph¸t triÓn Êy.

Kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, sù ph¸t triÓn ®ang diÔn ra theo chiÒu h−íng ®i tíi mét t¬-rít ®éc nhÊt duy nhÊt cã tÝnh chÊt toµn thÕ giíi bao gåm hÕt th¶y mäi xÝ nghiÖp, hÕt th¶y mäi quèc gia. Nh−ng sù ph¸t triÓn Êy ®ang tiÕn triÓn ®Õn ®ã trong nh÷ng ®iÒu kiÖn, theo mét tèc ®é, víi nh÷ng m©u thuÉn, nh÷ng sù xung ®ét vµ nh÷ng cuéc ®¶o lén ⎯ hoµn toµn kh«ng ph¶i chØ cã tÝnh chÊt kinh tÕ mµ th«i, mµ cßn cã c¶ tÝnh chÊt chÝnh trÞ, d©n téc, v.v., v.v. n÷a ⎯ khiÕn cho ch¾c ch¾n lµ, tr−íc khi ng−êi ta ®i ®Õn mét t¬-rít ®éc nhÊt cã tÝnh chÊt toµn thÕ giíi, ®Õn mét liªn minh toµn thÕ giíi "®Õ quèc chñ nghÜa cùc ®oan" cña çc t− b¶n tµi chÝnh ë çc n−íc, th× chñ nghÜa ®Õ quèc tÊt nhiªn ®· ph¶i sôp ®æ, chñ nghÜa t− b¶n sÏ biÕn thµnh çi ®èi lËp víi b¶n th©n nã.

XII. 1915. V. I-lin

§¨ng lÇn ®Çu trªn b¸o "Sù thËt", sè 17, ngµy 21 th¸ng Giªng 1927


___________

127 128 V. I. Lª-nin

Chñ nghÜa c¬ héi vµ sù ph¸ s¶n cña quèc tÕ II 55

ThËt lµ bæ Ých khi chóng ta ®em so s¸nh th¸i ®é cña çc giai cÊp kh¸c nhau vµ çc chÝnh ®¶ng kh¸c nhau ®èi víi sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ, sù ph¸ s¶n mµ cuéc chiÕn tranh 1914 - 1915 ®· v¹ch trÇn ra. Mét mÆt, giai cÊp t− s¶n hÕt søc t¸n d−¬ng vµ ®Ò cao nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo chñ tr−¬ng "b¶o vÖ tæ quèc", nghÜa lµ chñ tr−¬ng chiÕn tranh vµ chñ tr−¬ng gióp ®ì giai cÊp t− s¶n. MÆt kh¸c, nh÷ng ®¹i biÓu thµnh thùc h¬n hay Ýt m¸nh khoÐ ngo¹i giao h¬n cña giai cÊp t− s¶n th× hÝ höng tr−íc sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ, sù ph¸ s¶n cña nh÷ng "¶o t−ëng" x· héi chñ nghÜa. Trong sè nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa chñ tr−¬ng "b¶o vÖ tæ quèc", còng cã hai s¾c th¸i nh− thÕ: ph¸i "cùc ®oan", nh− nh÷ng ng−êi §øc V. C«n-b¬ vµ V. Hai-n¬, hä c«ng nhËn sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ, ®æ cho nh÷ng "¶o t−ëng çch m¹ng" ®· g©y ra sù ph¸ s¶n ®ã, vµ mong muèn lËp l¹i mét Quèc tÕ cßn c¬ héi chñ nghÜa h¬n n÷a. Nh−ng trong thùc tÕ, hä l¹i ng¶ theo nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa "b¶o vÖ tæ quèc" "«n hoµ" vµ thËn träng, kiÓu Cau-xky, R¬-n«-®en, Van-®Ðc-ven-®¬, lµ nh÷ng ng−êi cø kh¨ng kh¨ng phñ nhËn sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ, cho r»ng Quèc tÕ chØ t¹m thêi ngõng ho¹t ®éng, vµ bªnh vùc cho søc sèng vµ quyÒn tån t¹i cña chÝnh Quèc tÕ II. Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng cña çc n−íc ®Òu c«ng nhËn lµ Quèc tÕ II ®· ph¸ s¶n vµ cÇn ph¶i thµnh lËp mét Quèc tÕ thø ba.

Muèn xem ai nãi ®óng, chóng ta h·y lÊy mét v¨n kiÖn lÞch sö nãi vÒ chÝnh cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i vµ ®· ®−îc tÊt c¶ çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa trªn thÕ giíi nhÊt trÝ ký tªn, mµ h¬n n÷a cßn chÝnh thøc ký tªn. V¨n kiÖn ®ã lµ b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ n¨m 1912. §iÒu ®¸ng chó ý lµ vÒ ph−¬ng diÖn lý luËn, kh«ng cã mét ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo l¹i d¸m phñ nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i cã mét sù ®¸nh gi¸ lÞch sö cô thÓ, vÒ tõng cuéc chiÕn tranh riªng biÖt. Nh−ng ngµy nay, trõ mét sè kh«ng ®«ng l¾m gåm nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi "ph¸i t¶", th× kh«ng ai d¸m phñ nhËn b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ mét çch th¼ng thõng, c«ng khai vµ døt kho¸t, kh«ng ai d¸m tuyªn bè r»ng b¶n tuyªn ng«n ®ã lµ sai, còng kh«ng ai d¸m ph©n tÝch nã mét çch thµnh thùc, b»ng çch ®èi chiÕu nh÷ng luËn ®iÓm cña nã víi hµnh vi cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa tõ sau chiÕn tranh ®Õn nay.

T¹i sao thÕ? V× b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ ®· th¼ng tay bãc trÇn toµn bé tÝnh gi¶ dèi trong nh÷ng lËp luËn vµ hµnh vi cña ®a sè nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa chÝnh thøc. B¶n tuyªn ng«n ®ã kh«ng nãi mét lêi nµo ®Õn viÖc "b¶o vÖ tæ quèc", còng nh− ®Õn sù ph©n biÖt gi÷a chiÕn tranh tÊn c«ng vµ chiÕn tranh tù vÖ!! Kh«ng cã mét lêi nµo nãi ®Õn çi vÊn ®Ò mµ çc l·nh tô chÝnh thøc cña çc ®¶ng d©n chñ - x· héi c¶ ë §øc lÉn ë çc n−íc trong khèi ®ång minh tay t− ®ang nãi ®Õn, ®ang la ã vµ gµo thÐt nhiÒu h¬n c¶. B¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ ®¸nh gi¸ mét çch hoµn toµn chÝnh x¸c, s¸ng sña vµ râ rµng chÝnh ngay nh÷ng sù xung ®ét cô thÓ vÒ lîi Ých ®· ®−a ®Õn cuéc chiÕn tranh n¨m 1912, vµ ®· lµm cho chiÕn tranh næ ra n¨m 1914. B¶n tuyªn ng«n tuyªn bè r»ng ®Êy lµ nh÷ng cuéc xung ®ét do "chñ nghÜa ®Õ quèc t− b¶n chñ nghÜa" s¶n sinh ra, ®Êy lµ nh÷ng cuéc xung ®ét gi÷a n−íc ¸o vµ n−íc Nga ®Ó "giµnh −u thÕ ë vïng Ban-c¨ng"; gi÷a n−íc Anh, n−íc Ph¸p vµ n−íc §øc v× "chÝnh s¸ch x©m l−îc" cña çc n−íc ®ã (cña tÊt c¶ çc n−íc ®ã!) "ë TiÓu

Chñ nghÜa c¬ héi 129 130 V. I. Lª-nin

¸"; gi÷a n−íc ¸o vµ n−íc ý ®Ó "l«i kÐo n−íc An-ba-ni vµo ph¹m vi ¶nh h−ëng cña m×nh", ®Ó "thèng trÞ" n−íc ®ã; gi÷a n−íc Anh vµ n−íc §øc v× gi÷a hai n−íc nµy cã sù "®èi kh¸ng" víi nhau, sau n÷a lµ mét cuéc xung ®ét x¶y ra v× "chÕ ®é Nga hoµng cã m−u ®å chiÕm ¸c-mª-ni-a, C«n-xtan-ti-n«-p«n, v.v.". Ai còng thÊy r»ng ®ã hoµn toµn lµ nãi vÒ cuéc chiÕn tranh hiÖn nay. B¶n tuyªn ng«n ®· thõa nhËn mét çch hÕt søc râ rµng tÝnh chÊt thuÇn tuý x©m l−îc, ®Õ quèc chñ nghÜa, ph¶n ®éng, n« dÞch cña cuéc chiÕn tranh ®ã, còng ®· rót ra mét kÕt luËn tÊt yÕu lµ: kh«ng thÓ vin vµo mét "çi cí nhá nµo vÒ lîi Ých nµo ®ã cña nh©n d©n" mµ "biÖn b¹ch" cho cuéc chiÕn tranh nµy ®−îc; cuéc chiÕn tranh ®· ®−îc chuÈn bÞ "v× lîi nhuËn cña bän t− b¶n vµ v× lßng h¸m danh väng cña triÒu vua"; ®øng vÒ phÝa nh÷ng ng−êi c«ng nh©n mµ xÐt th× "viÖc b¾n lÉn nhau lµ mét téi ¸c".

Nh÷ng luËn ®iÓm ®ã bao hµm tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu chñ yÕu cÇn thiÕt ®Ó hiÓu râ sù kh¸c nhau c¨n b¶n gi÷a hai thêi kú lÞch sö lín. Mét lµ thêi kú 1789 - 1871, trong ®ã phÇn lín nh÷ng cuéc chiÕn tranh ë ch©u ¢u ®Òu ch¾c ch¾n lµ g¾n liÒn víi mét "lîi Ých cña nh©n d©n" hÕt søc träng ®¹i, cô thÓ lµ: g¾n liÒn víi çc phong trµo gi¶i phãng - d©n téc hïng hËu, cã tÝnh chÊt tiÕn bé - t− s¶n, mét phong trµo ®ông ch¹m ®Õn hµng triÖu ng−êi, g¾n liÒn víi viÖc xo¸ bá chÕ ®é phong kiÕn, chÕ ®é chuyªn chÕ, ¸ch ¸p bøc cña n−íc ngoµi. ChÝnh trªn c¬ së ®ã vµ chØ cã trªn c¬ së ®ã míi ph¸t sinh ra kh¸i niÖm "b¶o vÖ tæ quèc", b¶o vÖ d©n téc t− s¶n ®ang ®−îc gi¶i phãng chèng l¹i chÕ ®é trung cæ. Tr−íc kia nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa chØ thõa nhËn chñ tr−¬ng "b¶o vÖ tæ quèc" theo ý nghÜa ®ã mµ th«i. Vµ ngay c¶ ®Õn ngµy nay, ng−êi ta còng kh«ng thÓ kh«ng thõa nhËn viÖc b¶o vÖ tæ quèc theo ý nghÜa ®ã, khi nãi ®Õn, ch¼ng h¹n, viÖc b¶o vÖ Ba-t− hay b¶o vÖ Trung-quèc chèng l¹i Nga hay Anh, viÖc b¶o vÖ Thæ-nhÜ-kú chèng l¹i §øc hay Nga, viÖc b¶o vÖ An-ba-ni chèng l¹i ¸o hay ý, v.v..

Nh−ng, nh− ®· nãi râ trong b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬, cuéc chiÕn tranh 1914 - 1915 lµ thuéc vÒ mét thêi kú lÞch sö hoµn toµn kh¸c h¼n, nã mang mét tÝnh chÊt hoµn toµn kh¸c h¼n. §ã lµ mét cuéc chiÕn tranh gi÷a nh÷ng bän tham tµn ®Ó ph©n chia cña c−íp ®−îc, ®Ó n« dÞch nh÷ng n−íc kh¸c. Th¾ng lîi cña Nga, cña Anh, cña Ph¸p sÏ bãp chÕt ¸c-mª-ni-a, TiÓu ¸, v.v., - b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ ®· nãi nh− vËy. Th¾ng lîi cña §øc cã nghÜa lµ miÒn TiÓu ¸, XÐc-bi-a, An-ba-ni, v.v., sÏ bÞ bãp chÕt. §iÒu ®ã còng ®· ®−îc nãi ®Õn trong b¶n tuyªn ng«n, vµ ®· ®−îc tÊt c¶ mäi ng−êi x· héi chñ nghÜa thõa nhËn! TÊt c¶ nh÷ng lêi hoa mü vÒ cuéc chiÕn tranh tù vÖ hay vÒ viÖc b¶o vÖ tæ quèc cña çc ®¹i c−êng quèc (xin h·y ®äc lµ: cña nh÷ng n−íc ®¹i tham tµn) ®ang ®¸nh nhau ®Ó giµnh quyÒn thèng trÞ thÕ giíi, ®Ó giµnh thÞ tr−êng vµ çc "khu vùc ¶nh h−ëng", ®Ó n« dÞch çc d©n téc, ®Òu chØ lµ nh÷ng lêi dèi tr¸, v« nghÜa vµ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa mµ th«i! Kh«ng cã g× l¹ lµ "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa" nµo thõa nhËn chñ tr−¬ng b¶o vÖ tæ quèc, ®Òu sî kh«ng d¸m nh¾c ®Õn vµ trÝch dÉn mét çch chÝnh x¸c b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬, v× b¶n tuyªn ng«n ®ã bãc trÇn th¸i ®é gi¶ dèi cña hä. B¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ chøng minh r»ng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo cã thÓ thõa nhËn chñ tr−¬ng "b¶o vÖ tæ quèc" trong cuéc chiÕn tranh 1914-1915, ®Òu chØ lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trªn ®Çu l−ìi, cßn trªn thùc tÕ hä l¹i lµ nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa s«-vanh. §ã lµ nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh.

Khi thõa nhËn r»ng mét cuéc chiÕn tranh nµo ®ã lµ g¾n liÒn víi lîi Ých cña c«ng cuéc gi¶i phãng d©n téc, th× tõ ®ã ph¶i ®Ò ra mét s¸ch l−îc nhÊt ®Þnh cho nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa. Khi thõa nhËn mét cuéc chiÕn tranh nµo ®ã lµ cã tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa, lµ cã tÝnh chÊt x©m l−îc, cã tÝnh chÊt c−íp bãc, th× tõ ®ã ph¶i ®Ò ra mét s¸ch l−îc kh¸c. Vµ b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ ®· v¹ch ra r¹ch rßi çi s¸ch l−îc kh¸c Êy. B¶n Tuyªn ng«n ®ã nãi r»ng chiÕn tranh


sÏ g©y nªn "mét cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ". Ph¶i "lîi dông" cuéc khñng ho¶ng ®ã ®Ó "®Èy nhanh sù sôp ®æ cña nÒn thèng trÞ cña t− b¶n". Khi nãi nh− thÕ, ng−êi ta thõa nhËn r»ng çch m¹ng x· héi ®· chÝn muåi, r»ng ®· cã kh¶ n¨ng tiÕn hµnh cuéc çch m¹ng ®ã, r»ng do chiÕn tranh mµ cuéc çch m¹ng ®ã sÏ næ ra nay mai. Çc "giai cÊp thèng trÞ" ®Òu sî "çch m¹ng v« s¶n", b¶n tuyªn ng«n ®· tuyªn bè nh− thÕ, khi trùc tiÕp dÉn ra vÝ dô vÒ C«ng x· vµ vÒ n¨m 1905, nghÜa lµ nh÷ng vÝ dô vÒ çc cuéc çch m¹ng, çc cuéc b·i c«ng vµ néi chiÕn. Nh÷ng kÎ nµo cho r»ng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa "kh«ng th¶o luËn", "kh«ng gi¶i quyÕt" vÊn ®Ò th¸i ®é ®èi víi chiÕn tranh, lµ nh÷ng kÎ nãi dèi. B¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ ®· quyÕt ®Þnh s¸ch l−îc ®ã: s¸ch l−îc nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n vµ néi chiÕn.

NÕu cho r»ng b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ lµ mét lêi tuyªn bè rçng tuÕch, mét lêi hoa mü quan ph−¬ng, mét lêi h¨m däa kh«ng ®¸ng bËn t©m, th× nh− thÕ lµ sai. ChÝnh nh÷ng kÎ bÞ b¶n tuyªn ng«n v¹ch mÆt míi s½n sµng tuyªn bè nh− thÕ! Nh−ng nh− thÕ lµ ph¶n l¹i sù thËt! B¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ lµ sù tæng hîp mét khèi l−îng tµi liÖu v« cïng to lín vÒ c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng trong suèt c¶ thêi kú Quèc tÕ II, tõ 1889 ®Õn 1914. Kh«ng nãi qu¸ ®¸ng, b¶n tuyªn ng«n ®ã tãm t¾t hµng triÖu vµ hµng triÖu 1) lêi tuyªn bè, bµi b¸o, s¸ch, diÔn v¨n cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ë tÊt c¶ çc n−íc. Nãi r»ng b¶n tuyªn ng«n ®ã lµ sai lÇm th× ch¼ng kh¸c g× nãi r»ng toµn thÓ Quèc tÕ II, hµng chôc vµ hµng chôc n¨m ho¹t ®éng cña çc ®¶ng d©n chñ - x· héi ®Òu sai lÇm c¶. G¹t bá b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ tøc lµ g¹t bá toµn bé lÞch sö cña phong trµo x· héi chñ

_________________________________________________________ 1) Nh÷ng ch÷: "kh«ng nãi qu¸ ®¸ng, hµng triÖu vµ hµng triÖu" ®−îc Lª-

nin viÕt b»ng bót ch× lªn trªn nh÷ng ch÷ "tãm t¾t hµng chôc triÖu", nh÷ng ch÷ nµy ch−a ®−îc xo¸ ®i.

nghÜa. B¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ kh«ng nãi ®iÒu g× ®Æc biÖt, kh«ng nãi ®iÒu g× kh¸c th−êng c¶. Nã chØ nãi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®· l«i cuèn quÇn chóng b»ng çi g× th«i, chø kh«ng cã g× kh¸c c¶: thõa nhËn r»ng c«ng t¸c "hoµ b×nh" lµ chuÈn bÞ cho çch m¹ng v« s¶n. B¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ l¾p l¹i ®iÒu mµ Ghe-®¬ ®· nãi t¹i ®¹i héi n¨m 1899, khi Ghe-®¬ chÕ giÔu chñ tr−¬ng cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, chñ tr−¬ng tham gia néi çc trong tr−êng hîp x¶y ra cuéc chiÕn tranh giµnh thÞ tr−êng, nh÷ng cuéc "briganda-ges capitalistes" ("En garde!", p. 175-176)1), hoÆc lÆp l¹i ®iÒu mµ Cau-xky ®· nãi n¨m 1909 trong cuèn "Con ®−êng giµnh chÝnh quyÒn", khi y chØ ra r»ng "thêi kú hoµ b×nh" ®ang kÕt thóc, thêi kú çc cuéc chiÕn tranh vµ çch m¹ng, thêi kú ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n ®Ó giµnh chÝnh quyÒn s¾p ®Õn.

B¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ chøng minh mét çch kh«ng thÓ nµo b¸c bá ®−îc r»ng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo ®· bá phiÕu t¸n thµnh ng©n s¸ch qu©n sù, ®· tham gia néi çc vµ ®· thõa nhËn chñ tr−¬ng b¶o vÖ tæ quèc håi nh÷ng n¨m 1914 - 1915, ®Òu ®· hoµn toµn ph¶n béi chñ nghÜa x· héi. Sù ph¶n béi ®ã lµ mét sù thËt kh«ng thÓ nµo chèi c·i ®−îc. ChØ cã nh÷ng kÎ gi¶ dèi míi cã thÓ phñ nhËn ®iÒu ®ã. VÊn ®Ò chØ lµ xem nªn gi¶i thÝch sù ph¶n béi Êy nh− thÕ nµo ®©y.

ThËt lµ v« lý, ph¶n khoa häc vµ lè bÞch nÕu ®em quy vÊn ®Ò Êy l¹i chØ cßn lµ vÊn ®Ò nh÷ng ç nh©n, nÕu viÖn dÉn tr−êng hîp Cau-xky, Ghe-®¬, Plª-kha-nèp ("thËm chÝ" nh÷ng ng−êi nh− thÕ!). Nh− thÕ chØ lµ mét thñ ®o¹n lÈn tr¸nh th¶m h¹i mµ th«i. Muèn gi¶i thÝch mét çch nghiªm tóc th× ph¶i nghiªn cøu ý nghÜa kinh tÕ cña mét chÝnh s¸ch nhÊt ®Þnh, råi sau ®ã ph¶i ph©n tÝch nh÷ng t− t−ëng c¬

_________________________________________________________ 1) − "nh÷ng cuéc c−íp bãc t− b¶n chñ nghÜa" ("H·y ®Ò phßng!", tr. 175-

176).


b¶n cña chÝnh s¸ch Êy, vµ cuèi cïng, ph¶i nghiªn cøu lÞch sö çc ph¸i trong phong trµo x· héi chñ nghÜa.

Thùc chÊt kinh tÕ cña chÝnh s¸ch "b¶o vÖ Tæ quèc" trong cuéc chiÕn tranh n¨m 1914-1915 lµ g×? §iÒu ®ã b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ ®· gi¶i ®¸p råi. Cuéc chiÕn tranh nµy do tÊt c¶ çc ®¹i c−êng quèc tiÕn hµnh nh»m c−íp bãc, ph©n chia thÕ giíi, giµnh thÞ tr−êng, n« dÞch çc d©n téc. ViÖc ®ã lµm t¨ng lîi nhuËn cho giai cÊp t− s¶n. Nã høa hÑn ®em l¹i nh÷ng mÈu thõa cña nh÷ng lîi nhuËn ®ã cho tÇng líp rÊt nhá bÐ bän c«ng nh©n quan liªu vµ c«ng nh©n quý téc, sau ®ã lµ cho giai cÊp tiÓu t− s¶n (nh÷ng phÇn tö trÝ thøc, v.v.) ®· "®i theo" phong trµo c«ng nh©n. "Chñ nghÜa x· héi - s«-vanh" (danh tõ nµy chÝnh x¸c h¬n danh tõ "chñ nghÜa x· héi - ¸i quèc" lµ danh tõ t« hång çi xÊu), vµ chñ nghÜa c¬ héi cã cïng mét c¬ së kinh tÕ nh− nhau: liªn minh gi÷a tÇng líp rÊt nhá bÐ nh÷ng phÇn tö "líp trªn" cña phong trµo c«ng nh©n víi giai cÊp t− s¶n d©n téc "n−íc m×nh" nh»m chèng l¹i quÇn chóng v« s¶n. Liªn minh gi÷a bän t«i tí cña giai cÊp t− s¶n víi giai cÊp t− s¶n nh»m chèng l¹i giai cÊp bÞ giai cÊp t− s¶n bãc lét. Chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ chñ nghÜa c¬ héi hoµn chØnh.

Chñ nghÜa x· héi - s«-vanh vµ chñ nghÜa c¬ héi còng cã mét néi dung chÝnh trÞ nh− nhau: hîp t¸c giai cÊp, phñ nhËn chuyªn chÝnh v« s¶n, tõ bá nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng, quþ luþ tr−íc sù hîp ph¸p t− s¶n, kh«ng tin t−ëng vµo giai cÊp v« s¶n, tin t−ëng vµo giai cÊp t− s¶n. Nh÷ng t− t−ëng chÝnh trÞ cña hai chñ nghÜa ®ã ®Òu nh− nhau. Néi dung chÝnh trÞ cña s¸ch l−îc cña hai chñ nghÜa ®ã ®Òu nh− nhau. Chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ sù kÕ tôc trùc tiÕp vµ lµ sù hoµn thµnh cña chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng, cña chñ nghÜa BÐc-stanh, cña chÝnh s¸ch c«ng nh©n kiÓu ph¸i tù do ë Anh, lµ sù tæng hîp, tæng kÕt, lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng chñ nghÜa Êy.

Trong suèt thêi kú 1889 - 1914, chóng ta thÊy cã hai ph¸i lín trong phong trµo x· héi chñ nghÜa: ph¸i c¬ héi

chñ nghÜa vµ ph¸i çch m¹ng. Vµ hiÖn nay còng cã hai ph¸i nh− thÕ trong th¸i ®é ®èi víi chñ nghÜa x· héi. H·y vøt bá çi kiÓu çch mµ bän dèi tr¸ t− s¶n vµ c¬ héi chñ nghÜa vÉn lµm khi chóng viÖn dÉn ®Õn nh÷ng ç nh©n; h·y xÐt çc ph¸i trong c¶ mét lo¹t n−íc. H·y lÊy vÝ dô 10 n−íc ë ch©u ¢u: §øc, Anh, Nga, ý, Hµ-lan, Thuþ-®iÓn, Bun-ga-ri, Thuþ-sÜ, BØ, Ph¸p. Trong 8 n−íc ®Çu, sù ph©n chia thµnh ph¸i c¬ héi chñ nghÜa vµ çch m¹ng phï hîp víi sù ph©n chia thµnh ph¸i x· héi - s«-vanh vµ ph¸i quèc tÕ chñ nghÜa çch m¹ng. Nh÷ng h¹t nh©n c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh - vÒ mÆt x· héi, chÝnh trÞ - lµ nhãm "Sozialistische Monatshefte"56 vµ ®ång bän ë §øc, lµ ph¸i Pha-biªng57 vµ C«ng ®¶ng ë Anh58 (§¶ng c«ng nh©n ®éc lËp ®· liªn minh víi chóng, vµ ¶nh h−ëng cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh trong khèi liªn minh nµy th× m¹nh h¬n trong §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh lµ ®¶ng cã chõng 3/7 ®¶ng viªn lµ ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa: 66 vµ 84), lµ t¹p chÝ "B×nh minh cña chóng ta" vµ Ban tæ chøc (vµ t¹p chÝ "Sù nghiÖp cña chóng ta") ë Nga, ®¶ng cña BÝt-x«-la-ti ë ý, cña T¬-run-xt¬-ra ë Hµ-lan, cña Bran-tinh vµ ®ång bän ë Thuþ-®iÓn, lµ ph¸i "réng" ë Bun-ga-ri59, lµ Gr©y-lÝch vµ nh÷ng ng−êi1) "cña «ng ta" ë Thuþ-sÜ. T¹i tÊt c¶ çc n−íc ®ã, chÝnh nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng ®· lªn tiÕng ph¶n ®èi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh mét çch kh¸ kÞch liÖt. Trong 10 n−íc Êy, chØ cã 2 n−íc n»m trong tr−êng hîp ngo¹i lÖ, nh−ng t¹i hai n−íc nµy nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa cßn yÕu chø kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã; chóng ta Ýt biÕt ®−îc nh÷ng sù kiÖn x¶y ra ë çc n−íc Êy (Va-li-¨ng ®· c«ng nhËn lµ cã nhËn ®−îc th− tõ cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa, nh−ng «ng kh«ng c«ng bè nh÷ng bøc th− Êy) h¬n lµ kh«ng cã sù kiÖn g× x¶y ra.

_________________________________________________________ 1) Trong b¶n th¶o, phÝa trªn ch÷ "nh÷ng ng−êi" Lª-nin viÕt ch÷ "çch".


Chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ chñ nghÜa c¬ héi hoµn chØnh. §ã lµ ®iÒu kh«ng thÓ nµo chèi c·i ®−îc. Tr−íc ®©y sù liªn minh víi giai cÊp t− s¶n lµ thuéc ph¹m vi t− t−ëng, lµ bÝ mËt. Ngµy nay, nã trë thµnh c«ng khai, qu¸ lé liÔu. ChÝnh sù liªn minh víi giai cÊp t− s¶n vµ víi çc bé tæng tham m−u, ®· ®em l¹i søc m¹nh cho chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. Nh÷ng kÎ nµo (trong ®ã cã Kautsky) nãi r»ng "quÇn chóng" v« s¶n ®· ng¶ theo chñ nghÜa s«-vanh, ®Òu lµ nãi dèi c¶: ch−a cã chç nµo quÇn chóng ®−îc hái ý kiÕn c¶ (cã lÏ chØ trõ n−íc ý ra th«i ⎯ 9 th¸ng tranh luËn råi míi tuyªn chiÕn! ⎯ song, ë ý th× quÇn chóng l¹i ph¶n ®èi ®¶ng cña BÝt-x«-la-ti). QuÇn chóng ®· bÞ hoµn c¶nh chiÕn tranh lµm cho¸ng v¸ng tinh thÇn, lµm cho khiÕp nh−îc, bÞ chia rÏ, bÞ ®Ì nÐn. ChØ cã nh÷ng l·nh tô lµ ®−îc bá phiÕu tù do - vµ hä ®· bá phiÕu ñng hé giai cÊp t− s¶n, chèng l¹i giai cÊp v« s¶n! NÕu cho r»ng chñ nghÜa c¬ héi lµ mét hiÖn t−îng néi bé cña ®¶ng th× thËt lµ lè bÞch vµ kú dÞ! TÊt c¶ mäi ng−êi m¸c-xÝt, c¶ ë §øc còng nh− ë Ph¸p v.v., ®Òu ®· lu«n lu«n nãi vµ chøng minh r»ng chñ nghÜa c¬ héi lµ mét biÓu hiÖn ¶nh h−ëng cña giai cÊp t− s¶n ®èi víi giai cÊp v« s¶n, lµ mét thø chÝnh s¸ch c«ng nh©n t− s¶n, lµ sù liªn minh gi÷a mét nhóm nh÷ng phÇn tö gÇn giai cÊp v« s¶n víi giai cÊp t− s¶n. Vµ chñ nghÜa c¬ héi, lín lªn qua hµng chôc n¨m trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cña chñ nghÜa t− b¶n "hoµ b×nh", ®· chÝn muåi vµo kho¶ng 1914-1915, ®Õn møc nã trë thµnh kÎ ®ång minh c«ng khai víi giai cÊp t− s¶n. Sù thèng nhÊt víi chñ nghÜa c¬ héi, tøc lµ sù thèng nhÊt gi÷a giai cÊp v« s¶n víi giai cÊp t− s¶n d©n téc n−íc m×nh, tøc lµ sù lÖ thuéc vµo giai cÊp t− s¶n ®ã vµ lµ sù chia rÏ cña giai cÊp c«ng nh©n çch m¹ng quèc tÕ. Nh− thÕ kh«ng cã nghÜa lµ trong tÊt c¶ çc n−íc ®Òu cÇn ph¶i hay thËm chÝ cã kh¶ n¨ng ®o¹n tuyÖt ngay lËp tøc víi nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa: ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ sù ®o¹n tuyÖt ®ã ®· chÝn muåi vÒ ph−¬ng diÖn lÞch sö, nã

®· trë thµnh mét viÖc tÊt yÕu vµ tiÕn bé, nã cÇn cho cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n, vµ cã nghÜa lµ sau khi chuyÓn tõ chñ nghÜa t− b¶n "hoµ b×nh" sang chñ nghÜa ®Õ quèc, lÞch sö ®· chuyÓn sang sù ®o¹n tuyÖt nh− thÕ. Volentem ducunt fata, nolentem trahunt1).

Ngay tõ ngµy ®Çu chiÕn tranh, giai cÊp t− s¶n tÊt c¶ çc n−íc, vµ tr−íc hÕt lµ giai cÊp t− s¶n nh÷ng n−íc tham chiÕn, ®Òu ®· hoµn toµn ®ång ý víi nhau lµ t¸n tông kh«ng tiÕc lêi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo thõa nhËn chñ tr−¬ng "b¶o vÖ tæ quèc", nghÜa lµ b¶o vÖ quyÒn lîi c−íp bãc cña giai cÊp t− s¶n trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa chèng giai cÊp v« s¶n. Chóng ta h·y xem lîi Ých c¬ b¶n vµ quan träng nhÊt cña giai cÊp t− s¶n quèc tÕ ®· len lái nh− thÕ nµo vµo trong néi bé çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa, trong néi bé phong trµo c«ng nh©n vµ ®· biÓu hiÖn ra ë trong ®ã nh− thÕ nµo. VÒ vÊn ®Ò nµy, n−íc §øc lµ mét vÝ dô ®Æc biÖt bæ Ých, v× ë n−íc nµy, thêi ®¹i Quèc tÕ II ®· s¶n sinh ra mét ®¶ng m¹nh nhÊt, nh−ng trong çc n−íc kh¸c, chóng ta còng thÊy mét t×nh h×nh hoµn toµn gièng nh− ë §øc, cã kh¸c nhau ch¨ng th× còng chØ cã mét ®«i chç kh«ng ®¸ng kÓ vÒ h×nh thøc, trªn bé mÆt, vÒ bÒ ngoµi th«i.

Th¸ng T− 1915, tê t¹p chÝ b¶o thñ §øc "PreuBische Jahrbücher"60 cã ®¨ng mét bµi cña mét ng−êi d©n chñ - x· héi, ®¶ng viªn cña §¶ng d©n chñ - x· héi, nóp d−íi bót danh Monitor. Vµ anh chµng c¬ héi chñ nghÜa nµy ®· ®Ó lé sù thËt, ®· c«ng khai nãi râ thùc chÊt cña chÝnh s¸ch cña toµn thÓ giai cÊp t− s¶n thÕ giíi ®èi víi phong trµo c«ng nh©n trong thÕ kû XX. Kh«ng thÓ g¹t bá phong trµo ®ã, còng kh«ng thÓ ®Ì bÑp nã b»ng søc m¹nh th« b¹o. Ph¶i hñ ho¸ nã tõ bªn trong, b»ng çch mua chuéc tÇng líp trªn cña nã. Giai cÊp t− s¶n Anh - Ph¸p ®· hµnh ®éng nh− vËy

_________________________________________________________ 1) - Ai tù nguyÖn th× sè mÖnh dÉn ®i, ai kh«ng tù nguyÖn th× sè mÖnh

c−ìng ph¶i ®i.


hµng chôc n¨m, chóng mua chuéc nh÷ng l·nh tô cña çc héi c«ng liªn, tøc lµ nh÷ng Min-l¬-r¨ng, nh÷ng Bri-¨ng vµ ®ång bän. HiÖn nay, giai cÊp t− s¶n §øc còng lµm theo ®óng nh− thÕ. Monitor nãi th¼ng ra víi giai cÊp t− s¶n (nh−ng thùc ra, «ng ta lµ ®¹i biÓu cho giai cÊp t− s¶n), r»ng trong thêi kú chiÕn tranh, §¶ng d©n chñ - x· héi ®· hµnh ®éng mét çch "kh«ng thÓ nµo chª tr¸ch ®−îc" (nghÜa lµ ®· phôc vô giai cÊp t− s¶n mét çch kh«ng thÓ nµo chª tr¸ch ®−îc ®Ó chèng l¹i giai cÊp v« s¶n). "Qu¸ tr×nh biÕn ®æi" cña §¶ng d©n chñ - x· héi thµnh §¶ng c«ng nh©n d©n téc - tù do chñ nghÜa ®· tiÕn triÓn mét çch rÊt tèt. Nh−ng thËt lµ nguy hiÓm cho giai cÊp t− s¶n, nÕu ®¶ng ®ã nghiªng vÒ phÝa h÷u: "Nã ph¶i gi÷ tÝnh chÊt cña mét ®¶ng c«ng nh©n cã nh÷ng lý t−ëng x· héi chñ nghÜa. V× ngµy nµo mµ nã kh«ng cßn nh− thÕ n÷a, th× mét ®¶ng míi sÏ xuÊt hiÖn, ®¶ng nµy sÏ ¸p dông trë l¹i çi c−¬ng lÜnh mµ ®¶ng cò tr−íc ®©y ®· tõ bá, vµ sÏ ®em l¹i cho c−¬ng lÜnh Êy mét çch diÔn ®¹t cßn cÊp tiÕn h¬n n÷a" ("Pr. J.", 1915, No 4, 50-51).

Nh÷ng dßng ch÷ nµy c«ng khai nãi lªn nh÷ng viÖc mµ giai cÊp t− s¶n ®· lÐn lót lµm th−êng xuyªn vµ ë kh¾p mäi n¬i. QuÇn chóng cÇn ®Õn nh÷ng lêi nãi "cÊp tiÕn" ®Ó tin theo. Bän c¬ héi chñ nghÜa s½n sµng lÆp l¹i nh÷ng lêi nãi Êy mét çch ®¹o ®øc gi¶. Çc ®¶ng t−¬ng tù nh− nh÷ng ®¶ng d©n chñ - x· héi cña Quèc tÕ II ®Òu lµ cÇn thiÕt, cã Ých cho bän chóng, v× nh÷ng ®¶ng Êy ®· khiÕn nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa b¶o vÖ giai cÊp t− s¶n trong cuéc khñng ho¶ng nh÷ng n¨m 1914 - 1915! Ph¸i Pha-biªng vµ nh÷ng l·nh tô tù do chñ nghÜa cña çc c«ng liªn ë Anh61, bän c¬ héi chñ nghÜa vµ ph¸i Gi«-re-x¬ 62 ë Ph¸p còng ®Òu thi hµnh mét chÝnh s¸ch gièng y nh− chÝnh s¸ch cña anh chµng ng−êi §øc tªn lµ Monitor. Monitor lµ mét ng−êi c¬ héi chñ nghÜa lé liÔu hoÆc v« liªm sØ. Ta h·y xÐt mét s¾c th¸i kh¸c, lo¹i ng−êi c¬ héi chñ nghÜa ngôy trang hay "thµnh

thùc". (Cã lÇn ¡ng-ghen ®· nãi rÊt ®óng r»ng nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa "thµnh thùc" lµ nh÷ng ng−êi nguy hiÓm nhÊt cho phong trµo c«ng nh©n63). Cau-xky lµ mét ®iÓn h×nh cña lo¹i ng−êi nh− thÕ.

Trong tê "N. Z.", sè 9, ngµy 26. XI. 1915, Cau-xky viÕt r»ng ®a sè trong ®¶ng chÝnh thøc ®· vi ph¹m c−¬ng lÜnh cña ®¶ng (b¶n th©n Cau-xky, sau khi chiÕn tranh võa næ ra, còng ®· bªnh vùc suèt mét n¨m trêi çi chÝnh s¸ch cña ®a sè ®ã, vµ ®· biÖn b¹ch cho sù dèi tr¸ vÒ "b¶o vÖ, tæ quèc"!). "Sù ph¶n ®èi ph¸i ®a sè ngµy cµng t¨ng thªm" (272). ("Die Opposition gegen die Mehrheit im Wachsen ist"). QuÇn chóng "®ang ph¶n ®èi" ("oppositionell"). "Nach dem Kriege"... (nur nach dem Kriege?)... "werden die Klassen-gegensätze sich so veurchärfen, daβ der Radikalismus in den Massen die Oberhand gewinnt" (272)... Es "droht uns nach dem Kriege" (nur nach dem Kriege?) "die Flucht der radikalen Elemente aus der Partei u. ihr Zustrom zu einer Richtung antiparlamentarischer" (?? soll heiβen: auβerparlamentarischer) "Massenaktionen"... "So zerfällt unsere Partei in zwei Extreme, die nichts Gemeinsames haben..."1).

Cau-xky muèn ®¹i biÓu cho ph¸i "trung dung", «ng ta muèn ®iÒu hoµ "hai ph¸i cùc ®oan" Êy, lµ hai ph¸i "hoµn toµn kh«ng cã chót g× gièng nhau c¶" !! B©y giê (16 th¸ng sau khi chiÕn tranh ®· næ ra) «ng ta c«ng nhËn r»ng quÇn chóng cã tinh thÇn çch m¹ng. Vµ ngay lóc ®ã, khi

_________________________________________________________ 1) - "Sau chiÕn tranh"... (chØ sau chiÕn tranh th«i −?)... "çc m©u thuÉn

giai cÊp sÏ trë nªn v« cïng gay g¾t khiÕn chñ nghÜa cÊp tiÕn sÏ th¾ng thÕ trong quÇn chóng" (272)... "Sau chiÕn tranh" (chØ sau chiÕn tranh th«i −?) "kh«ng khÐo chóng ta sÏ cã nguy c¬ lµ nh÷ng phÇn tö cÊp tiÕn rêi bá ®¶ng vµ ch¹y theo nh÷ng ng−êi t¸n thµnh çc ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt quÇn chóng chèng quèc héi" (?? ®¸ng lý ph¶i nãi: bªn ngoµi quèc héi)... "Nh− thÕ ®¶ng ta sÏ ph©n chia ra lµm hai phe ®èi lËp cùc ®oan, hoµn toµn kh«ng cã chót g× gièng nhau c¶..."


Cau-xky lªn ¸n nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng, gäi hµnh ®éng çch m¹ng lµ "Abenteuer" "in den Straβen" (S. 272)1), th× y l¹i muèn "®iÒu hoµ" quÇn chóng çch m¹ng víi çc thñ lÜnh c¬ héi chñ nghÜa "lµ nh÷ng kÎ hoµn toµn kh«ng cã chót g× gièng víi quÇn chóng ®ã c¶", - vµ ®iÒu hoµ nh÷ng ng−êi Êy b»ng çch g×? B»ng nh÷ng lêi nãi! B»ng nh÷ng lêi nãi "t¶" cña çi thiÓu sè "t¶" trong quèc héi!! Cø ®Ó cho thiÓu sè ®ã lªn ¸n, nh− Cau-xky, nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng, cho ®ã lµ nh÷ng hµnh ®éng phiªu l−u, nh−ng l¹i tu«n ra cho quÇn chóng nh÷ng lêi nãi t¶, vµ nh− thÕ lµ trong ®¶ng sÏ cã ®−îc sù thèng nhÊt vµ hoµ b×nh... víi bän Duy-®¬-cum, bän Lª-ghin, bän §a-vÝt vµ bän Monitor!!

Nh−ng ®ã chÝnh lµ çi c−¬ng lÜnh gièng hÖt nh− c−¬ng lÜnh cña Monitor, c−¬ng lÜnh cña giai cÊp t− s¶n, chØ cã ®iÒu lµ nã ®−îc tr×nh bµy "b»ng mét giäng dÞu dµng", "b»ng nh÷ng lêi lÏ ngät ngµo"!! Vµ ®ã còng chÝnh lµ c−¬ng lÜnh mµ Wurm ®· ¸p dông, khi t¹i mét cuéc häp cña ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi trong quèc héi, ngµy 18. III. 1915, er "warnte die Fraktion den Bogen zu überspannen; in den Arbeitermassen wachse die Opposition gegen die Fraktions-taktik; es gelte, beim marxistischen Zentrum zu verharren". (S. 67 "Klassenkampf gegen den Krieg! Material zum "Fall Liebknecht". Als Manuskript gedruckt.)2).

Nªn chó ý r»ng, ë ®©y ng−êi ta ®· ®¹i biÓu cho toµn thÓ "ph¸i gi÷a m¸c-xÝt" (trong ®ã cã c¶ Cau-xky) mµ thõa nhËn r»ng quÇn chóng cã tinh thÇn çch m¹ng! Vµ thõa _________________________________________________________

1) − "nh÷ng hµnh vi phiªu l−u trªn ®−êng phè" (tr. 272). 2) − «ng ta "b¸o tr−íc cho ®¶ng ®oµn biÕt lµ kh«ng nªn lµm cho t×nh

h×nh c¨ng th¼ng qu¸; trong quÇn chóng c«ng nh©n, tinh thÇn ph¶n ®èi s¸ch l−îc cña ®¶ng ®oµn ®ang lan réng; cÇn ph¶i gi÷ v÷ng lËp tr−êng cña ph¸i gi÷a m¸c-xÝt". (Tr. 67 "Cuéc ®Êu tranh giai cÊp chèng chiÕn tranh! Tµi liÖu vÒ "Vô LiÕp-nÕch". B¶n th¶o).

nhËn nh− vËy vµo ngµy 18. III. 1915!!! 8 1/2 th¸ng sau, ngµy 26. XI. 1915, Cau-xky l¹i mét lÇn n÷a ®Ò nghÞ nªn trÊn an quÇn chóng çch m¹ng b»ng nh÷ng lêi lÏ t¶ ! !

Chñ nghÜa c¬ héi cña Cau-xky vµ chñ nghÜa c¬ héi cña Monitor chØ kh¸c nhau vÒ ch÷ dïng, vÒ s¾c th¸i, vÒ nh÷ng ph−¬ng ph¸p nh»m ®¹t ®Õn cïng mét môc tiªu lµ: duy tr× ¶nh h−ëng cña bän c¬ héi chñ nghÜa (nghÜa lµ cña giai cÊp t− s¶n) ®èi víi quÇn chóng, duy tr× t×nh tr¹ng giai cÊp v« s¶n bÞ lÖ thuéc vµo bän c¬ héi chñ nghÜa (nghÜa lµ vµo giai cÊp t− s¶n)! ! Pan-nª-cóc vµ Goãc-t¬ ®· gäi lËp tr−êng cña Cau-xky mét çch rÊt ®óng lµ "chñ nghÜa cÊp tiÕn tiªu cùc" (verbiage1)), ng−êi Ph¸p th−êng nãi nh− thÕ, hä lµ nh÷ng ng−êi qua nh÷ng kiÓu mÉu "d©n téc cña m×nh" mµ hiÓu rÊt râ çi lo¹i tÝnh chÊt çch m¹ng Êy ! !). Nh−ng theo t«i th× nªn ®Æt cho nã çi tªn lµ chñ nghÜa c¬ héi ngôy trang, dÌ dÆt, gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, ®−êng mËt.

Thùc ra th×, hiÖn nay, sù kh¸c nhau gi÷a hai xu h−íng ®ang tån t¹i trong néi bé §¶ng d©n chñ - x· héi hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ ë nh÷ng ch÷ vµ nh÷ng c©u nãi. VÒ ph−¬ng diÖn kÕt hîp chñ tr−¬ng "b¶o vÖ tæ quèc" (nghÜa lµ b¶o vÖ nh÷ng hµnh ®éng c−íp bãc cña giai cÊp t− s¶n) víi nh÷ng lêi nãi hoa mü vÒ chñ nghÜa x· héi, vÒ chñ nghÜa quèc tÕ, vÒ quyÒn tù do cña çc d©n téc, v.v., th× Van-®Ðc-ven-®¬, R¬-n«-®en, Xam-ba, Hen-®man, Hen-®Ðc-x¬n, L«-Ýt Gioãc-gi¬ ch¼ng kÐm g× Lª-ghin, Duy-®¬-cum, vµ Cau-xky cïng víi Ha-d¬! Sù kh¸c nhau thËt sù b¾t ®Çu xuÊt hiÖn chÝnh lµ khi ng−êi ta b¸c bá hoµn toµn chñ tr−¬ng b¶o vÖ tæ quèc trong cuéc chiÕn tranh nµy, khi ng−êi ta thõa nhËn nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng cã liªn quan ®Õn cuéc chiÕn tranh Êy, trong qu¸ tr×nh chiÕn tranh vµ sau chiÕn tranh. Vµ vÒ vÊn ®Ò nµy, vÊn ®Ò duy nhÊt quan träng, vÊn ®Ò duy nhÊt thùc tiÔn,

_________________________________________________________ 1) − ba hoa.


th× Cau-xky, C«n-b¬ vµ Hai-n¬ hoµn toµn nhÊt trÝ víi nhau. H·y so s¸nh ph¸i Pha-biªng ë Anh vµ ph¸i Cau-xky ë §øc.

Ph¸i Pha-biªng hÇu nh− lµ ph¸i tù do, hä kh«ng bao giê thõa nhËn chñ nghÜa M¸c. Ngµy 18 th¸ng Giªng 1893, ¡ng-ghen ®· viÕt vÒ ph¸i Pha-biªng nh− sau: "... mét bän m−u cÇu danh väng, hä cã ®ñ trÝ suy xÐt ®Ó hiÓu ®−îc r»ng çch m¹ng x· héi lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc, nh−ng bÊt luËn nh− thÕ nµo, hä còng kh«ng muèn giao phã c«ng viÖc vÜ ®¹i nµy cho riªng mét m×nh giai cÊp v« s¶n, lµ giai cÊp cßn ch−a tr−ëng thµnh h¼n... Nguyªn t¾c c¬ b¶n cña hä lµ sî çch m¹ng..." 64. Vµ ngµy 11 th¸ng M−êi mét 1893, «ng l¹i viÕt: "nh÷ng tªn t− s¶n kiªu c¨ng hîm hÜnh muèn rñ lßng nh©n tõ h¹ cè ®Õn giai cÊp v« s¶n ®Ó gi¶i phãng hä tõ trªn xuèng miÔn lµ giai cÊp ®ã muèn hiÓu ®−îc r»ng çi ®¸m quÇn chóng ngu muéi, kÐm v¨n ho¸ nh− thÕ th× kh«ng thÓ nµo tù gi¶i phãng ®−îc, kh«ng thÓ nµo lµm nªn trß trèng g× c¶, nÕu kh«ng cã çi h¶o t©m cña çc vÞ tr¹ng s− th«ng minh Êy, çc t¸c gia Êy vµ çc con mô ®a sÇu ®a c¶m Êy..." 65. VÒ ph−¬ng diÖn "lý luËn", ph¸i Cau-xky qu¶ ®· kh¸c xa ph¸i Pha-biªng! Nh−ng trªn thùc tiÔn, trong th¸i ®é ®èi víi chiÕn tranh, th× hai ph¸i Êy ®Òu hoµn toµn nhÊt trÝ víi nhau ! §ã lµ b»ng chøng hiÓn nhiªn nãi lªn r»ng ë ph¸i Cau-xky, chñ nghÜa M¸c ®· hoµn toµn tiªu tan, ®· trë thµnh nh÷ng lêi nãi su«ng, nh÷ng lêi hoa mü gi¶ dèi mµ th«i.

Nh÷ng vÝ dô sau ®©y cho ta thÊy râ ph¸i Cau-xky ®· dïng nh÷ng lèi ngôy biÖn tr¾ng trîn nh− thÕ nµo sau khi chiÕn tranh ®· næ ra, ®Ó b¸c bá s¸ch l−îc hµnh ®éng çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n, s¸ch l−îc mµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®· nhÊt trÝ th«ng qua ë Ba-l¬. Cau-xky ®· ®−a ra lý luËn vÒ "chñ nghÜa siªu ®Õ quèc". Víi lý luËn ®ã, «ng ta muèn nãi r»ng "cuéc ®Êu tranh gi÷a bän t− b¶n tµi chÝnh d©n téc" ®· ®−îc thay thÕ "b»ng hiÖn t−îng t− b¶n tµi chÝnh ⎯ ®· liªn hiÖp l¹i trªn ph¹m vi quèc tÕ ⎯ cïng nhau bãc lét

thÕ giíi" ("N. Z." No 5, 30. IV. 1915, S. 144). §ång thêi chÝnh Cau-xky l¹i nãi thªm r»ng: "Giai ®o¹n míi nµy cña chñ nghÜa t− b¶n liÖu cã thÓ thùc hiÖn ®−îc kh«ng, hiÖn ch−a cã ®ñ tiÒn ®Ò ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã"!! C¨n cø vµo ®iÓm "cã thÓ cã" mét giai ®o¹n míi (mµ b¶n th©n ng−êi ph¸t minh ra nã thËm chÝ còng kh«ng d¸m tuyªn bè lµ "cã thÓ thùc hiÖn ®−îc", ng−êi ta ®· phñ nhËn nhiÖm vô çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n trong giê phót hiÖn thêi, trong lóc mµ râ rµng lµ giai ®o¹n khñng ho¶ng vµ chiÕn tranh ®· tíi! Vµ çi con ng−êi phñ nhËn nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng l¹i còng chÝnh lµ ng−êi cã uy tÝn cña Quèc tÕ II, ng−êi mµ n¨m 1909 ®· viÕt c¶ mét cuèn s¸ch nhan ®Ò lµ "Con ®−êng giµnh chÝnh quyÒn", cuèn s¸ch ®· ®−îc dÞch ra hÇu hÕt çc thø tiÕng chñ yÕu ë Ch©u ¢u, cuèn s¸ch chøng minh r»ng cã mèi liªn hÖ gi÷a cuéc chiÕn tranh s¾p næ ra víi çch m¹ng, vµ r»ng "çch m¹ng kh«ng thÓ nµo næ ra qu¸ sím ®−îc"!!

N¨m 1909, Cau-xky chøng minh r»ng thêi ®¹i chñ nghÜa t− b¶n "hoµ b×nh" ®· qua råi, thêi ®¹i chiÕn tranh vµ çch m¹ng s¾p ®Õn. N¨m 1912, b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ ®· lÊy chÝnh çi quan ®iÓm nµy lµm c¬ së cho toµn bé s¸ch l−îc cña çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa trªn thÕ giíi. §Õn n¨m 1914, næ ra cuéc chiÕn tranh, næ ra cuéc "khñng ho¶ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ" mµ §¹i héi Stót-ga vµ §¹i héi Ba-l¬ ®· dù ®o¸n. Êy thÕ mµ Cau-xky l¹i ®−a ra nh÷ng "lêi tho¸i th¸c" cã tÝnh chÊt lý luËn chèng l¹i s¸ch l−îc çch m¹ng!

P. B. ¸c-xen-rèt còng tr×nh bµy nh÷ng t− t−ëng ®ã víi lêi v¨n bãng bÈy h¬i "t¶" h¬n ®«i chót: «ng ta viÕt t¹i n−íc Thuþ-sÜ tù do vµ muèn g©y ¶nh h−ëng ®èi víi c«ng nh©n çch m¹ng Nga ("Die Krise und die Aufgaben der internati-onalen Sozialdemokratie". Zürich, 19151)). Trong t¸c phÈm

_________________________________________________________ 1) − "Cuéc khñng ho¶ng vµ nhiÖm vô cña phong trµo d©n chñ - x· héi

quèc tÕ". Xuy-rÝch, 1915.


nµy, chóng ta thÊy cã mét sù ph¸t hiÖn lµm hµi lßng bän c¬ héi chñ nghÜa vµ bän t− s¶n toµn thÕ giíi: "das Internati-onalisierungsproblem der Arbeiterbewegung ist mit der Frage der Revolutionisierung unserer Kampfesformen und Methoden nicht identisch" (37) vµ "Der Schwerpunkt des Internationa-lisierungsproblems der proletarischen Befreiungsbewegung liegt in der weiteren Entwicklung u. Internationalisierung eben jener Alltagspraxis" (40)... "beispielsweise müssen die Arbei-terschutz - u. Versicherungsgesetzgebung... zum Objekt ihrer (der Arbeiter) internationalen Aktionen u. Organisationen werden" (39)1).

DÜ nhiªn lµ kh«ng ph¶i chØ cã nh÷ng Duy-®¬-cum, nh÷ng Lª-ghin vµ nh÷ng Hen-®man cïng víi nh÷ng Van-®Ðc-ven-®¬ míi hoµn toµn t¸n thµnh mét thø "chñ nghÜa quèc tÕ" nh− thÕ, mµ cßn cã c¶ nh÷ng L«-Ýt Gioãc-gi¬, nh÷ng Nau-man vµ nh÷ng Bri-¨ng n÷a! ¸c-xen-rèt bªnh vùc "chñ nghÜa quèc tÕ" cña Cau-xky mµ kh«ng hÒ dÉn ra, còng kh«ng hÒ ph©n tÝch mét lý lÏ nµo cña Cau-xky ®−a ra ®Ó bªnh vùc chñ tr−¬ng b¶o vÖ tæ quèc. Còng gièng nh− nh÷ng ng−êi x· héi -s«-vanh th©n Ph¸p, ¸c-xen-rèt sî ngay c¶ ®Õn viÖc nhí l¹i chÝnh nh÷ng ®iÒu mµ b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ ®· nãi vÒ s¸ch l−îc çch m¹ng. §èi víi mét t−¬ng lai, ⎯ mét t−¬ng lai kh«ng râ rµng, ch−a biÕt râ, ⎯ ¸c-xen-rèt s½n sµng tu«n ra nh÷ng lêi lÏ t¶ nhÊt, rÊt chi lµ çch m¹ng, nãi vÒ çch hµnh ®éng cña Quèc tÕ t−¬ng lai ⎯ entgegentreten wird (den Regierungen im Falle der Kriegsgefahr) "mit der Entfa-chung eines revolutionären Sturmes"... "Einleitung der sozia-

_________________________________________________________ 1) − "vÊn ®Ò quèc tÕ ho¸ phong trµo c«ng nh©n kh«ng ®ång nhÊt víi

vÊn ®Ò çch m¹ng ho¸ çc h×nh thøc vµ çc ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh cña chóng ta" (37) vµ "träng t©m cña vÊn ®Ò quèc tÕ ho¸ phong trµo gi¶i phãng giai cÊp v« s¶n lµ viÖc ph¸t triÓn h¬n n÷a vµ viÖc quèc tÕ ho¸ chÝnh çi c«ng t¸c thùc tÕ hµng ngµy ®ã" (40)... "ch¼ng h¹n luËt b¶o hé lao ®éng vµ luËt b¶o hiÓm... ph¶i trë thµnh ®èi t−îng cña nh÷ng ho¹t ®éng vµ cña nh÷ng tæ chøc quèc tÕ cña hä (cña c«ng nh©n)" (39).

listischen Revolution" (14) 1). Kh«ng bìn ®©u!! Nh−ng khi nãi ®Õn viÖc ¸p dông s¸ch l−îc çch m¹ng ngay tõ b©y giê, trong thêi buæi khñng ho¶ng hiÖn nay, th× ¸c-xen-rèt l¹i tr¶ lêi ganz µ la Kautsky: "revolutionäre Massenaktionen"... çi s¸ch l−îc ®ã... "hätte noch eine gewisse Berechtigung, wenn wir unmittelbar am Vorabend der sozialen Revolution ständen, ähnlich wie es etwa in Ruβland seit den Studenten-demonstrationen des J. 1901 der Fall war, die das Herannahen entscheidender Kämpfe gegen den Absolutismus ankündigten"2)... (40-41) vµ, sau ®ã, «ng ta c«ng kÝch kÞch liÖt nh÷ng "Utopien"3) "Bakunismus" 4), c«ng kÝch mét çch hoµn toµn theo tinh thÇn cña C«n-b¬, Hai-n¬, Duy-®¬-cum vµ Lª-ghin!! Nh−ng çi tÊm g−¬ng cña n−íc Nga ®· v¹ch mÆt ¸c-xen-rèt mét çch ®Æc biÖt râ. Tõ n¨m 1901 ®Õn n¨m 1905 tÝnh ra lµ 4 n¨m, vµ n¨m 1901, kh«ng ai cã thÓ cam ®oan r»ng çch m¹ng ë n−íc Nga (cuéc çch m¹ng ®Çu tiªn chèng chÕ ®é chuyªn chÕ) sÏ næ ra 4 n¨m sau. T×nh h×nh cña ch©u ¢u ë vµo ®ªm tr−íc cña cuéc çch m¹ng x· héi th× còng gièng hÖt nh− thÕ. Kh«ng ai cã thÓ cam ®oan r»ng liÖu 4 n¨m sau cuéc çch m¹ng ®Çu tiªn thuéc lo¹i ®ã sÏ x¶y ra hay kh«ng. Nh−ng t×nh thÕ çch m¹ng th× ®ang tån t¹i, ®ã lµ mét sù thËt ®· ®−îc tiªn ®o¸n tõ n¨m 1912 vµ ®· x¶y ra n¨m 1914. Nh÷ng cuéc tuÇn hµnh thÞ uy cña c«ng nh©n vµ nh©n d©n thµnh thÞ bÞ ®ãi ë Nga vµ ë §øc n¨m 1914 hiÓn

_________________________________________________________ 1) − sÏ hµnh ®éng (chèng çc chÝnh phñ trong tr−êng hîp cã nguy c¬

chiÕn tranh) "vµ sÏ g©y nªn mét c¬n b·o t¸p çch m¹ng"... "Giai ®o¹n më ®Çu cña cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa" (14).

2) − hoµn toµn theo lèi Cau-xky: çi s¸ch l−îc "nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng"... çi s¸ch l−îc ®ã... "cã thÓ cã chót Ýt c¨n cø, nÕu chóng ta ®· ë vµo ngay ®ªm tr−íc cña cuéc çch m¹ng x· héi, nh− trong tr−êng hîp ë n−íc Nga ch¼ng h¹n, n¬i mµ nh÷ng cuéc biÓu t×nh cña sinh viªn n¨m 1901 ®· b¸o tr−íc lµ nh÷ng trËn chiÕn ®Êu quyÕt ®Þnh chèng chÕ ®é chuyªn chÕ s¾p næ ra".

3) − "nh÷ng sù kh«ng t−ëng" 4) − "chñ nghÜa Ba-cu-nin"


nhiªn còng "ankündigen das Herannahen entscheidender Kämpfe" 1). Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa cã nghÜa vô trùc tiÕp vµ tuyÖt ®èi lµ ph¶i ñng hé vµ ph¸t triÓn nh÷ng cuéc tuÇn hµnh thÞ uy ®ã vµ nh÷ng "hµnh ®éng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng" thuéc tÊt c¶ çc lo¹i (b·i c«ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, cuéc vËn ®éng trong binh sÜ cho ®Õn c¶ khëi nghÜa vµ néi chiÕn), ph¶i ®Ò ra cho nh÷ng cuéc biÓu t×nh vµ nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng ®ã nh÷ng khÈu hiÖu râ rµng, ph¶i lËp nªn mét tæ chøc bÝ mËt vµ xuÊt b¶n b¸o chÝ bÝ mËt, nÕu kh«ng th× kh«ng thÓ nµo kªu gäi quÇn chóng lµm çch m¹ng ®−îc, kh«ng thÓ nµo gióp quÇn chóng gi¸c ngé çch m¹ng vµ kh«ng thÓ nµo gióp quÇn chóng tù tæ chøc l¹i ®Ó lµm çch m¹ng. Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ë n−íc Nga ®· hµnh ®éng nh− vËy håi n¨m 1901, vµo "Am Vorabend"2) cña cuéc çch m¹ng t− s¶n (cuéc çch m¹ng b¾t ®Çu n¨m 1905, nh−ng ®Õn n¨m 1915 còng ch−a kÕt thóc). Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ë ch©u ¢u còng ph¶i hµnh ®éng nh− vËy trong nh÷ng n¨m 1914 - 1915, vµo "am Vorabend" der sozialistischen Revolution3). Çc cuéc çch m¹ng kh«ng bao giê n¶y sinh ra lµ ®· s½n sµng råi, kh«ng ph¶i lµ tõ trong ®Çu Giu-pi-te mµ ra, kh«ng ph¶i lµ næ ra ngay mét lóc. Tr−íc çch m¹ng, bao giê còng cã c¶ mét qu¸ tr×nh s«i sôc, cã nh÷ng cuéc khñng ho¶ng, nh÷ng phong trµo, nh÷ng cuéc næi dËy, cã b−íc më ®Çu cña çch m¹ng, thªm n÷a çi b−íc më ®Çu ®ã kh«ng ph¶i bao giê còng ph¸t triÓn ®Õn n¬i ®Õn chèn (ch¼ng h¹n nh− trong tr−êng hîp giai cÊp çch m¹ng cßn yÕu). ¸c-xen-rèt nÆn ra nh÷ng cí tho¸i th¸c ®Ó lµm cho nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi xa rêi nhiÖm vô cña hä lµ ph¶i gãp phÇn vµo viÖc thóc ®Èy thªm nh÷ng phong trµo çch m¹ng ®· b¾t ®Çu trªn c¬ së t×nh

_________________________________________________________ 1) − "b¸o tr−íc lµ nh÷ng trËn chiÕu ®Êu quyÕt ®Þnh s¾p næ ra" 2) − "®ªm tr−íc" 3) − "®ªm tr−íc" cña cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa

thÕ çch m¹ng ®· tån t¹i. ¸c-xen-rèt bªnh vùc s¸ch l−îc cña §a-vÝt vµ cña ph¸i Pha-biªng, ch¼ng qua chØ lµ ®Ó che giÊu chñ nghÜa c¬ héi cña m×nh b»ng nh÷ng lêi lÏ t¶ mµ th«i.

"Den Weltkrieg in einen Bürgerkrieg umwandeln zu wollen wäre Wahnsinn gewesen"1) ⎯ E. §a-vÝt, l·nh tô cña nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa, ®· viÕt nh− thÕ ("Die Sozial-demo- kratie im Weltkrieg", Brl., 1915, S. 172 2), khi «ng ta ph¶n ®èi b¶n tuyªn ng«n c«ng bè ngµy I. XI. 1914 cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga cña chóng t«i, b¶n tuyªn ng«n nµy ®· ®−a ra khÈu hiÖu Êy vµ cã nãi thªm r»ng: "Wie groB die Schwierigkeiten dieser Umwandlung zur gegebenen Zeit auch sein mögen, ⎯ die Sozialisten werden niemals ablehnen, die Vorarbeiten in der bezeichneten Richtung systematisch, unbeugsam und ener- gisch auszuführen, falls der Krieg zur Tatsache geworden ist" (zitiert bei David. S. 1713)). CÇn chó ý r»ng mét th¸ng tr−íc khi cuèn s¸ch cña §a-vÝt ®−îc ph¸t hµnh (I. V. 1915), ®¶ng cña chóng t«i ®· c«ng bè (b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 40, ngµy 29. III) nh÷ng nghÞ quyÕt vÒ chiÕn tranh; trong ®ã cã quy ®Þnh nh÷ng "b−íc ®i" cã hÖ thèng "trªn con ®−êng biÕn cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh néi chiÕn" nh− sau: 1) Kh«ng biÓu quyÕt tÝn dông chiÕn tranh etc.; 2) ®¶ ph¸ "Burgfrieden"4); 3) lËp mét tæ chøc bÝ mËt; 4) ñng hé viÖc b¾t tay th©n thiÖn cña binh lÝnh trong chiÕn

_________________________________________________________ 1) − "Muèn biÕn chiÕn tranh thÕ giíi thµnh néi chiÕn th× thËt lµ ®iªn rå". 2) − "Phong trµo d©n chñ - x· héi trong chiÕn tranh thÕ giíi", BÐc-lanh,

1915, tr. 172. 3) − "Trong mét lóc nµo ®ã, dï viÖc ®ã cã gÆp khã kh¨n lín ®Õn ®©u ch¨ng

n÷a, nh−ng khi chiÕn tranh ®· thùc sù x¶y ra råi, th× kh«ng bao giê nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa l¹i tõ chèi kh«ng chuÈn bÞ mét çch cã ph−¬ng ph¸p, kiªn tr× vµ liªn tôc ®Ó lµm viÖc ®ã" (§a-vÝt trÝch dÉn, tr. 171).

4) − "hoµ b×nh trong n−íc"


hµo; 5) ñng hé mäi hµnh ®éng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng cña giai cÊp v« s¶n nãi chung.

¤i, «ng §a-vÝt dòng c¶m! N¨m 1912, «ng ta cho r»ng ®−a C«ng x· Pa-ri lµm vÝ dô, kh«ng ph¶i lµ mét viÖc lµm "®iªn rå". N¨m 1914, «ng phô häa víi giai cÊp t− s¶n mµ nãi: "®iªn rå!!"

NhËn xÐt cña Plª-kha-nèp, ®¹i biÓu ®iÓn h×nh cña bän x· héi chñ nghÜa - s«-vanh trong "®ång minh tay t−", ®èi víi s¸ch l−îc çch m¹ng, lµ hoµn toµn nhÊt trÝ víi nhËn xÐt cña §a-vÝt. ¤ng ta gäi çi t− t−ëng vÒ... 1) ... chÝnh lµ "Vorabend" 2) cña çch m¹ng x· héi, tõ ®ªm tr−íc ®ã cho ®Õn nh÷ng "entscheidende Kämpfe"3) cã thÓ lµ 4 n¨m hay h¬n thÕ. §Êy ®óng lµ nh÷ng mÇm non, tuy vÉn cßn yÕu, nh−ng dÇu sao còng lµ nh÷ng mÇm non cña cuéc "çch m¹ng v« s¶n" mµ Tuyªn ng«n Ba-l¬ ®· nãi ®Õn vµ cuéc çch m¹ng ®ã sÏ kh«ng bao giê trë thµnh hïng m¹nh trong ngay mét lóc ®−îc, mµ nhÊt thiÕt sÏ ph¶i tr¶i qua nh÷ng giai ®o¹n cßn lµ nh÷ng mÇm non t−¬ng ®èi yÕu.

ñng hé, ph¸t triÓn, më réng, t¨ng c−êng nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng vµ phong trµo çch m¹ng. X©y dùng mét tæ chøc bÝ mËt ®Ó tiÕn hµnh c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng theo h−íng Êy, ®Ó gióp quÇn chóng nhËn thøc ®−îc phong trµo vµ çc nhiÖm vô cña phong trµo, çc ph−¬ng tiÖn vµ môc tiªu cña phong trµo. Trong thêi kú chiÕn tranh hiÖn nay, bÊt kú c−¬ng lÜnh ho¹t ®éng thùc tiÔn nµo cña §¶ng d©n chñ - x· héi ®Òu nhÊt thiÕt ph¶i quy vµo hai ®iÓm Êy. Ngoµi ra, ®Òu chØ lµ nh÷ng luËn ®iÖu c¬ héi chñ nghÜa, ph¶n çch m¹ng, dï cho ng−êi ta cã t« ®iÓm cho nh÷ng luËn ®iÖu ®ã b»ng nh÷ng çch nãi uèn Ðo t¶ khuynh, m¸c-xÝt gi¶ hiÖu, hoµ b×nh chñ nghÜa nµo ®i n÷a còng vËy.

_________________________________________________________ 1) − B¶n th¶o ngõng l¹i ë ®©y. PhÇn tiÕp theo ®©y lµ in theo trang cßn

gi÷ l¹i ®−îc kh«ng ®Çy ®ñ (thiÕu phÇn ®Çu). 2) − "®ªm tr−íc" 3) − "nh÷ng cuéc chiÕn ®Êu quyÕt ®Þnh"

Vµ nÕu ng−êi ta ph¶n ®èi chóng t«i, nh− nh÷ng kÎ cè chÊp trong Quèc tÕ II vÉn th−êng ph¶n ®èi r»ng: å, ®ã lµ nh÷ng biÖn ph¸p "cña Nga" mµ!! ("Die russische Taktik" ⎯ Kap. VIII bei David 1)), - th× chóng t«i chØ sÏ dÉn chøng ra nh÷ng sù thËt ®Ó tr¶ lêi. Ngµy 30. X. 1915, ë BÐc-lanh vµi tr¨m (einige Hundert) phô n÷ ®· tuÇn hµnh thÞ uy tr−íc Parteivorstand vµ qua ®oµn ®¹i biÓu cña m×nh, ®· tuyªn bè víi Ban l·nh ®¹o Êy r»ng "Die Verbreitung von u n z e n s i e r - t e n F l u g b l ä t t e rn u n d D r u c k s c h r i f t e n und die Abhaltung n i c h t g e n e h m i g t e r V e r s a m m l u n g e n wäre bei dem groβen Organisationsapparat heute leichter möglich als zur Zeit des Sozialistengesetzes. Es fehlt nicht an Mitteln und Wegen, sondern offensichtlich an dem Willen"2) (do t«i viÕt ng¶) ("Berner Tagwacht", sè 271).

Ch¾c h¼n nh÷ng ng−êi n÷ lao ®éng BÐc-lanh nµy ®· bÞ mª muéi ®i vÒ b¶n tuyªn ng«n "Ba-cu-nin chñ nghÜa" vµ "phiªu l−u m¹o hiÓm", "bÌ ph¸i" (siehe Kolb & K 0 3)) vµ "®iªn rå", mµ Ban chÊp hµnh trung −¬ng cña §¶ng n−íc Nga ®· ®−a ra ngµy I. XI.

ViÕt vµo cuèi n¨m 1915

§¨ng lÇn ®Çu n¨m 1924 trªn t¹p chÝ "Çch m¹ng v« s¶n", sè 5


___________

_________________________________________________________ 1) − ("S¸ch l−îc Nga" − ch−¬ng VIII, trong cuèn s¸ch cña §a-vÝt). 2) − "B©y giê ®©y, khi ®· cã mét bé m¸y tæ chøc to lín, th× dÔ phæ biÕn

truyÒn ®¬n vµ s¸ch b¸o bÝ mËt vµ dÔ tæ chøc nh÷ng cuéc héi nghÞ kh«ng ®−îc phÐp h¬n lµ trong thêi kú cã ®¹o luËt ®Æc biÖt chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa. Kh«ng thiÕu tiÒn b¹c, còng kh«ng thiÕu ph−¬ng tiÖn, nh−ng râ rµng lµ kh«ng cã ®Çy ®ñ ý chÝ".

3) − Xem C«n-b¬ vµ ®ång bän.

149 150 V. I. Lª-nin

Chñ nghÜa c¬ héi vµ sù ph¸ s¶n cña quèc tÕ II 66

I

Cã thËt lµ Quèc tÕ II kh«ng cßn tån t¹i n÷a kh«ng? Nh÷ng ®¹i biÓu cã uy tÝn nhÊt cña nã, nh− Cau-xky vµ Van-®Ðc-ven-®¬, vÉn kh¨ng kh¨ng phñ nhËn ®iÒu ®ã. Nµo cã x¶y ra chuyÖn g× ®©u ngoµi viÖc nh÷ng quan hÖ bÞ c¾t ®øt; mäi viÖc ®Òu ªm ®Ñp c¶; ®ã lµ quan ®iÓm cña hä.

§Ó lµm râ ch©n lý, chóng ta h·y xem Tuyªn ng«n cña §¹i héi Ba-l¬ n¨m 1912, tuyªn ng«n ®ã chÝnh lµ nãi vÒ cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi hiÖn nay, vµ ®· ®−îc toµn thÓ çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa trªn thÕ giíi th«ng qua. Nªn chó ý lµ, kh«ng mét ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo, vÒ ph−¬ng diÖn lý luËn, l¹i d¸m phñ nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i ®¸nh gi¸ cô thÓ, vÒ mÆt lÞch sö, mçi mét cuéc chiÕn tranh.

HiÖn nay chiÕn tranh ®· bïng næ, th× c¶ ph¸i c¬ héi chñ nghÜa ra mÆt, lÉn ph¸i Cau-xky, còng ®Òu kh«ng d¸m phñ nhËn b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬, còng kh«ng d¸m ®em hµnh vi cña çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa trong thêi kú chiÕn tranh ra ®èi chiÕu víi nh÷ng ®ßi hái cña tuyªn ng«n ®ã. T¹i sao? ChÝnh v× b¶n tuyªn ng«n Êy hoµn toµn lét mÆt n¹ c¶ hai ph¸i ®ã.

B¶n tuyªn ng«n Êy kh«ng hÒ nãi mét lêi nµo ®Õn viÖc b¶o vÖ tæ quèc, còng kh«ng nãi ®Õn chç kh¸c nhau gi÷a mét cuéc chiÕn tranh tÊn c«ng vµ mét cuéc chiÕn tranh tù vÖ; kh«ng hÒ nãi mét lêi nµo ®Õn tÊt c¶ nh÷ng çi mµ hiÖn nay

bän c¬ héi chñ nghÜa vµ ph¸i Cau-xky* ë §øc vµ ë trong khèi ®ång minh tay t−, ®ang lÆp l¹i ë kh¾p mäi n¬i. V¶ l¹i, b¶n tuyªn ng«n kh«ng thÓ nãi tíi nh÷ng ®iÒu ®ã ®−îc, v× chÝnh nh÷ng ®iÒu mµ nã nãi ra ®Òu tuyÖt ®èi kh«ng thÓ dïng ®−îc nh÷ng kh¸i niÖm ®ã. Nã v¹ch ra mét çch hoµn toµn cô thÓ mét lo¹t nh÷ng cuéc xung ®ét kinh tÕ vµ chÝnh trÞ ®· chuÈn bÞ cuéc chiÕn tranh Êy trong hµng chôc n¨m, ®· hoµn toµn béc lé ra håi n¨m 1912 vµ ®· g©y nªn cuéc chiÕn tranh 1914. B¶n tuyªn ng«n nh¾c tíi cuéc xung ®ét Nga - ¸o ®Ó giµnh "quyÒn b¸ chñ vïng Ban-c¨ng"; cuéc xung ®ét gi÷a Anh, Ph¸p vµ §øc (gi÷a tÊt c¶ çc n−íc Êy!) do "chÝnh s¸ch x©m l−îc cña hä ë vïng TiÓu ¸" g©y ra; cuéc xung ®ét ¸o - ý do "tham väng thèng trÞ" An-ba-ni, v.v.. B¶n tuyªn ng«n x¸c ®Þnh mét çch ng¾n gän r»ng tÊt c¶ nh÷ng cuéc xung ®ét ®ã ®Òu lµ do "chñ nghÜa ®Õ quèc t− b¶n chñ nghÜa" g©y ra c¶. Nh− vËy lµ b¶n tuyªn ng«n thõa nhËn mét çch hoµn toµn râ rÖt tÝnh chÊt x©m l−îc, ®Õ quèc chñ nghÜa, ph¶n ®éng, n« dÞch cña cuéc chiÕn tranh Êy, nghÜa lµ çi tÝnh chÊt khiÕn cho viÖc thõa nhËn chñ tr−¬ng b¶o vÖ tæ quèc trë thµnh mét ®iÒu v« nghÜa vÒ mÆt lý luËn vµ mét ®iÒu ngu xuÈn vÒ mÆt thùc tiÔn. Nh÷ng con ç mËp lín ®ang ®Êu tranh víi nhau ®Ó nuèt nh÷ng "tæ quèc" cña ng−êi kh¸c. B¶n tuyªn ng«n c¨n cø vµo nh÷ng sù kiÖn lÞch sö kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc ®ã mµ rót ra kÕt luËn tÊt yÕu: "kh«ng thÓ vin vµo mét çi cí nhá chót xÝu nµo vÒ bÊt kú lîi Ých nµo cña nh©n d©n" mµ biÖn hé cho cuéc chiÕn tranh Êy ®−îc; cuéc chiÕn tranh ®ã ®· ®−îc chuÈn bÞ "v× lîi nhuËn cña bän t− b¶n, v× lßng ham danh väng cña çc triÒu vua".

* ë ®©y kh«ng ph¶i lµ nãi vÒ ç nh©n nh÷ng ®å ®Ö cña Cau-xky ë §øc, mµ lµ nãi çi ®iÓn h×nh quèc tÕ nh÷ng ng−êi gi¶ danh m¸c-xÝt ®ang ng¶ nghiªng gi÷a chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa cÊp tiÕn, vµ trªn thùc tÕ ch¼ng qua chØ lµ çi l¸ nho dïng ®Ó che ®Ëy cho chñ nghÜa c¬ héi mµ th«i.


NÕu c«ng nh©n "b¾n lÉn nhau", th× ®ã lµ "mét téi ¸c". B¶n tuyªn ng«n nãi nh− thÕ.

Thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc t− b¶n chñ nghÜa lµ thêi ®¹i mµ chñ nghÜa t− b¶n ®· tíi ®é chÝn muåi, ®· chÝn muåi qu¸ møc vµ ®ang ®øng tr−íc sù sôp ®æ; nã ®· chÝn muåi ®Õn møc ph¶i nh−êng chç cho chñ nghÜa x· héi. Thêi kú 1789 - 1871 lµ thêi kú chñ nghÜa t− b¶n tiÕn bé, thêi kú mµ viÖc ®¸nh ®æ chÕ ®é phong kiÕn vµ chÕ ®é chuyªn chÕ, mµ viÖc gi¶i phãng khái ¸ch n« dÞch cña n−íc ngoµi ®· trë thµnh vÊn ®Ò cÊp thiÕt cña lÞch sö. ChÝnh trªn c¬ së Êy, vµ chØ trªn c¬ së Êy, míi cã thÓ thõa nhËn "viÖc b¶o vÖ tæ quèc" ®−îc, nghÜa lµ thõa nhËn viÖc b¶o vÖ chèng l¹i sù ¸p bøc. Ngµy nay n÷a, ng−êi ta còng vÉn cßn cã thÓ øng dông kh¸i niÖm Êy vµo cuéc chiÕn tranh chèng çc c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa lín, nh−ng thËt lµ phi lý nÕu ®em øng dông kh¸i niÖm Êy vµo mét cuéc chiÕn tranh gi÷a nh÷ng c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa lín, vµo mét cuéc chiÕn tranh mµ trong ®ã vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ai sÏ cã thÓ c−íp bãc çc n−íc vïng Ban-c¨ng, miÒn TiÓu ¸, v.v.., ®−îc nhiÒu h¬n. Cho nªn, kh«ng lÊy g× lµm l¹ r»ng "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa" thõa nhËn viÖc "b¶o vÖ tæ quèc" trong cuéc chiÕn tranh hiÖn nay, th−êng hay tr¸nh kh«ng nãi ®Õn Tuyªn ng«n Ba-l¬, gièng nh− tªn ¨n c¾p tr¸nh n¬i h¾n ®· ®¸nh c¾p vËy. Êy lµ v× b¶n tuyªn ng«n ®· chøng minh r»ng hä ®Òu lµ bän x· héi - s«-vanh, tøc lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trªn lêi nãi, mµ l¹i s«-vanh trong viÖc lµm, nh÷ng ng−êi ®ang gióp giai cÊp t− s¶n "n−íc hä" ®i c−íp bãc n−íc ngoµi, ®i n« dÞch çc d©n téc kh¸c. §iÒu chñ yÕu trong kh¸i niÖm "chñ nghÜa s«-vanh" chÝnh lµ b¶o vÖ tæ quèc "cña m×nh", ngay c¶ khi tæ quèc m×nh cã nh÷ng hµnh ®éng nh»m n« dÞch nh÷ng tæ quèc cña ng−êi kh¸c.

Coi mét cuéc chiÕn tranh nµo ®ã lµ mét cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc, th× dÉn ®Õn mét s¸ch l−îc nµy; mµ coi nã lµ mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, th× l¹i dÉn

®Õn mét s¸ch l−îc kh¸c. B¶n tuyªn ng«n ®· chØ râ çi s¸ch l−îc kh¸c Êy. ChiÕn tranh "sÏ g©y ra mét cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ" mµ ng−êi ta ph¶i "lîi dông", kh«ng ph¶i lµ ®Ó lµm dÞu bít cuéc khñng ho¶ng, kh«ng ph¶i lµ ®Ó b¶o vÖ tæ quèc, mµ tr¸i l¹i lµ ®Ó "thóc ®Èy" quÇn chóng, ®Ó "®Èy nhanh sù sôp ®æ cña nÒn thèng trÞ cña t− b¶n". Ng−êi ta kh«ng thÓ ®Èy nhanh ®−îc çi mµ nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö ch−a chÝn muåi ®Ó lµm. B¶n tuyªn ng«n ®· thõa nhËn r»ng cuéc çch m¹ng x· héi lµ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc, r»ng nh÷ng tiÒn ®Ò cña nã ®· chÝn muåi, r»ng cuéc çch m¹ng ®ã sÏ do chÝnh chiÕn tranh mµ næ ra: "çc giai cÊp thèng trÞ" ®Òu sî "çch m¹ng v« s¶n", b¶n tuyªn ng«n ®· tuyªn bè nh− vËy khi nªu çi vÝ dô C«ng x· Pa-ri vµ çch m¹ng 1905 ë Nga, nghÜa lµ nªu nh÷ng vÝ dô vÒ nh÷ng cuéc b·i c«ng quÇn chóng vµ vÒ néi chiÕn. Nãi qu¶ quyÕt nh− Cau-xky r»ng: th¸i ®é cña chñ nghÜa x· héi ®èi víi cuéc chiÕn tranh nµy ch−a ®−îc ®Þnh râ, nãi nh− vËy lµ dèi tr¸. VÊn ®Ò ®ã kh«ng nh÷ng ®· ®−îc th¶o luËn, mµ l¹i ®· ®−îc gi¶i quyÕt ë §¹i héi Ba-l¬, lµ ®¹i héi ®· th«ng qua s¸ch l−îc cña cuéc ®Êu tranh çch m¹ng v« s¶n cã tÝnh chÊt quÇn chóng.

Tr¸nh kh«ng nãi ®Õn toµn bé b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ hoÆc nh÷ng phÇn c¨n b¶n nhÊt cña nã, mµ thay vµo ®ã l¹i trÝch dÉn nh÷ng lêi nãi cña çc thñ lÜnh hay nh÷ng nghÞ quyÕt cña mét sè ®¶ng nµo ®ã, th× thËt lµ mét th¸i ®é gi¶ dèi ®¸ng ghÐt v×, mét lµ, nh÷ng lêi nãi vµ nghÞ quyÕt Êy ®· tõng cã tr−íc §¹i héi Ba-l¬; hai lµ, ®Êy kh«ng ph¶i lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh cña çc ®¶ng trªn toµn thÕ giíi; ba lµ, nh÷ng lêi nãi vµ nghÞ quyÕt Êy ®Òu nãi vÒ çc thø chiÕn tranh cã thÓ cã, chø kh«ng nãi vÒ cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i. Thùc chÊt cña vÊn ®Ò lµ ë chç thêi ®¹i nh÷ng cuéc chiÕn tranh d©n téc gi÷a çc c−êng quèc lín ë ch©u ¢u ®· nh−êng chç cho thêi ®¹i nh÷ng cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa gi÷a çc c−êng quèc Êy, vµ ë chç, lÇn ®Çu tiªn,


b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ ®· ph¶i chÝnh thøc thõa nhËn sù thËt ®ã.

SÏ lµ sai lÇm nÕu nghÜ r»ng Tuyªn ng«n Ba-l¬ lµ mét tuyªn bè huyªn hoang rçng tuÕch, mét lêi hoa mü quan ph−¬ng, mét lêi ®e däa kh«ng ®¸ng bËn t©m. ChÝnh nh÷ng kÎ ®· bÞ b¶n tuyªn ng«n ®ã v¹ch mÆt míi muèn ®Æt vÊn ®Ò nh− thÕ. Nh−ng nh− thÕ lµ kh«ng ®óng. B¶n tuyªn ng«n chØ lµ kÕt qu¶ cña c«ng t¸c tuyªn truyÒn réng lín trong suèt c¶ thêi kú Quèc tÕ II, chØ lµ mét b¶n tæng hîp tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu mµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®· tung vµo quÇn chóng trong hµng tr¨m ngh×n bµi diÔn v¨n, bµi b¸o vµ lêi kªu gäi b»ng ®ñ mäi thø tiÕng. B¶n tuyªn ng«n chØ nãi l¹i ®iÒu mµ ch¼ng h¹n nh− Giuy-l¬ Ghe-®¬ ®· viÕt n¨m 1899, khi «ng c«ng kÝch thËm tÖ chñ tr−¬ng tham gia néi çc cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trong tr−êng hîp cã chiÕn tranh: lóc ®ã «ng nãi tíi cuéc chiÕn tranh do "bän t− b¶n ¨n c−íp" g©y ra ("En garde!", tr.175); hoÆc chØ nãi l¹i ®iÒu mµ Cau-xky ®· viÕt håi n¨m 1909 trong cuèn "Con ®−êng giµnh chÝnh quyÒn", trong ®ã, «ng ®· thõa nhËn r»ng thêi ®¹i "hoµ b×nh" ®· kÕt thóc vµ thêi ®¹i çc cuéc chiÕn tranh vµ çch m¹ng ®· b¾t ®Çu. Coi Tuyªn ng«n Ba-l¬ lµ mét lêi trèng rçng hoÆc mét sai lÇm, th× cã kh¸c chi coi toµn bé ho¹t ®éng cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trong 25 n¨m gÇn ®©y còng lµ trèng rçng hoÆc sai lÇm c¶. M©u thuÉn gi÷a b¶n tuyªn ng«n víi viÖc kh«ng thùc hµnh tuyªn ng«n Êy së dÜ lµm cho bän c¬ héi chñ nghÜa vµ bän Cau-xky kh«ng chÞu ®ùng næi, chÝnh lµ v× m©u thuÉn ®ã ®· bãc trÇn m©u thuÉn v« cïng s©u s¾c trong ho¹t ®éng cña Quèc tÕ II. TÝnh chÊt t−¬ng ®èi "hoµ b×nh" cña thêi kú 1871-1914 ®· nu«i d−ìng chñ nghÜa c¬ héi, chñ nghÜa nµy lóc ®Çu cßn lµ mét t©m tr¹ng, sau lµ mét xu h−íng vµ cuèi cïng lµ mét tËp ®oµn hay tÇng líp gåm bän c«ng nh©n quan liªu vµ nh÷ng ng−êi b¹n ®−êng tiÓu t− s¶n. Nh÷ng phÇn tö Êy chØ cã thÓ thao tóng ®−îc phong trµo c«ng nh©n b»ng

çch thõa nhËn trªn lêi nãi nh÷ng môc tiªu çch m¹ng vµ s¸ch l−îc çch m¹ng. Hä chØ cã thÓ g©y ®−îc tÝn nhiÖm víi quÇn chóng b»ng çch thÒ thèt r»ng toµn bé c«ng t¸c "hoµ b×nh" ch¼ng qua chØ lµ mét sù chuÈn bÞ cho cuéc çch m¹ng v« s¶n mµ th«i. M©u thuÉn Êy lµ mét çi ung nhät mµ mét ngµy nµo ®ã ph¶i vì ra, vµ nã ®· vì ra råi. Toµn bé vÊn ®Ò lµ xem cã nªn lµm nh− Cau-xky vµ ®ång bän, lµ thö ®ïn chÊt mñ ®ã trë vµo c¬ thÓ d−íi danh nghÜa "thèng nhÊt" (víi chÊt mñ); hay lµ ®Ó gióp cho c¬ thÓ cña phong trµo c«ng nh©n ®−îc hoµn toµn b×nh phôc, th× ph¶i tÈy röa chÊt mñ Êy ®i cµng nhanh vµ cµng kü chõng nµo cµng tèt chõng nÊy, dï cho viÖc mæ xÎ Êy cã lµm cho ta ph¶i t¹m thêi chÞu ®au ®ín kÞch liÖt ®i n÷a.

Râ rµng nh÷ng ai ®· biÓu quyÕt ng©n s¸ch chiÕn tranh, ®· tham gia néi çc vµ ®· bªnh vùc t− t−ëng b¶o vÖ tæ quèc håi nh÷ng n¨m 1914-1915, lµ ®· ph¶n béi chñ nghÜa x· héi. ChØ cã nh÷ng kÎ gi¶ dèi míi cã thÓ phñ nhËn sù thËt Êy. Chóng ta cÇn ph¶i gi¶i thÝch ®iÒu ®ã.

II

NÕu coi toµn bé vÊn ®Ò Êy chØ lµ mét vÊn ®Ò vÒ nh÷ng ç nh©n th«i, th× thËt lµ v« lý. NÕu nh÷ng nh©n vËt nh− Plª-kha-nèp vµ Ghe-®¬, v.v. th× nh− thÕ cã liªn quan g× ®Õn chñ nghÜa c¬ héi? ⎯ ®ã lµ c©u hái cña Cau-xky ("Neue Zeit", ngµy 28 th¸ng N¨m 1915). NÕu Cau-xky, v. v., th× ®iÒu ®ã cã liªn quan g× víi chñ nghÜa c¬ héi? ⎯ ®ã lµ lêi ®¸p l¹i cña ¸c-xen-rèt thay mÆt cho bän c¬ héi chñ nghÜa trong khèi ®ång minh tay t− ("Die Krise der Sozialdemokra - tie"1), Xuy-rÝch, 1915, tr.21). TÊt c¶ nh÷ng çi ®ã chØ lµ mét tÊn hµi kÞch mµ th«i. Muèn gi¶i thÝch sù khñng ho¶ng

_________________________________________________________ 1) − "Cuéc khñng ho¶ng cña phong trµo d©n chñ - x· héi".


cña toµn bé phong trµo th× ph¶i ph©n tÝch, tr−íc hÕt, ý nghÜa kinh tÕ cña chÝnh s¸ch lóc ®ã, hai lµ, nh÷ng t− t−ëng dïng lµm c¬ së cña chÝnh s¸ch Êy, vµ ba lµ, sù liªn hÖ cña chÝnh s¸ch ®ã víi lÞch sö çc ph¸i trong phong trµo x· héi chñ nghÜa.

B¶n chÊt kinh tÕ cña chñ tr−¬ng b¶o vÖ tæ quèc trong cuéc chiÕn tranh 1914 - 1915 lµ g×? Giai cÊp t− s¶n cña tÊt c¶ çc c−êng quèc lín tiÕn hµnh chiÕn tranh lµ ®Ó ph©n chia vµ bãc lét thÕ giíi, ®Ó ¸p bøc çc d©n téc. Trong nh÷ng mãn lîi nhuËn kÕch sï do bän t− s¶n kiÕm ®−îc, cã mét vµi mÈu nhá cã thÓ r¬i vµo tay mét thiÓu sè ng−êi: bän c«ng nh©n quan liªu, c«ng nh©n quý téc, vµ nh÷ng ng−êi b¹n ®−êng tiÓu t− s¶n. Nguån gèc giai cÊp cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh vµ cña chñ nghÜa c¬ héi chØ lµ mét: ®ã lµ sù liªn minh gi÷a mét tÇng líp nhá bÐ gåm nh÷ng c«ng nh©n ®−îc h−ëng ®Æc quyÒn ®Æc lîi, víi giai cÊp t− s¶n d©n téc "n−íc m×nh", chèng l¹i quÇn chóng giai cÊp c«ng nh©n; lµ sù liªn minh gi÷a bän t«i tí cña giai cÊp t− s¶n víi giai cÊp Êy, chèng l¹i giai cÊp bÞ giai cÊp Êy bãc lét.

Néi dung chÝnh trÞ cña chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh chØ lµ mét: hîp t¸c giai cÊp, tõ bá chuyªn chÝnh v« s¶n, tõ bá nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng, thõa nhËn v« ®iÒu kiÖn chÕ ®é hîp ph¸p t− s¶n, thiÕu tin t−ëng vµo giai cÊp v« s¶n, tin t−ëng vµo giai cÊp t− s¶n. Chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ sù kÕ tôc trùc tiÕp vµ sù hoµn chØnh chÝnh s¸ch c«ng nh©n cña ph¸i tù do Anh, lµ sù kÕ tôc trùc tiÕp vµ sù hoµn chØnh chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng vµ chñ nghÜa BÐc-stanh.

Cuéc ®Êu tranh gi÷a hai xu h−íng chñ yÕu trong phong trµo c«ng nh©n, tøc lµ gi÷a chñ nghÜa x· héi çch m¹ng vµ chñ nghÜa x· héi c¬ héi chñ nghÜa, diÔn ra trong suèt c¶ thêi kú tõ n¨m 1889 ®Õn n¨m 1914. Vµ ngµy nay, trong tÊt c¶ çc n−íc, còng cßn tån t¹i hai trµo l−u chÝnh xung quanh vÊn ®Ò th¸i ®é ®èi víi chiÕn tranh. Ta h·y g¸c l¹i ch−a nãi ®Õn çi çch mµ giai cÊp t− s¶n vµ bän c¬ héi chñ nghÜa

®· dïng lµ viÖn ®Õn nh©n vËt ç biÖt. Mµ h·y nãi ®Õn nh÷ng xu h−íng trong nhiÒu n−íc ®·. Ta h·y lÊy m−êi n−íc ch©u ¢u: §øc, Anh , Nga, ý, Hµ - lan, Thuþ-®iÓn, Bun-ga-ri, Thuþ-sÜ, BØ, Ph¸p. Trong t¸m n−íc ®Çu, sù ph©n chia thµnh ph¸i c¬ héi chñ nghÜa vµ ph¸i çch m¹ng phï hîp víi sù ph©n chia thµnh ph¸i x· héi - s«-vanh vµ ph¸i quèc tÕ chñ nghÜa. ë §øc, chç dùa cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ nhãm "Sozialistische Monatshefte" vµ Lª-ghin cïng ®ång bän; ë Anh, lµ ph¸i Pha-biªng vµ C«ng ®¶ng (I.L.P lu«n lu«n liªn minh víi bän trªn, ®· ñng hé tê b¸o cña chóng vµ trong khèi liªn minh ®ã th× lu«n lu«n yÕu h¬n bän x· héi - s«-vanh, trong lóc ®ã nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa l¹i chiÕm ba phÇn b¶y trong B.S.P.); ë Nga, ®¹i biÓu cho trµo l−u Êy lµ tê "B×nh minh cña chóng ta" (hiÖn nay lµ tê "Sù nghiÖp cña chóng ta"), lµ Ban tæ chøc, lµ ®¶ng ®oµn d−íi sù l·nh ®¹o cña Ts¬-khª-Ýt-dª trong §u-ma; ë ý lµ bän c¶i l−¬ng chñ nghÜa ®øng ®Çu lµ BÝt-x«-la-ti; ë Hµ-lan, lµ ®¶ng cña T¬-run-xt¬-ra; ë Thuþ-®iÓn, lµ ®a sè cña ®¶ng do Bran-tinh l·nh ®¹o; ë Bun-ga-ri, lµ ®¶ng nh÷ng ng−êi ph¸i "réng"; ë Thuþ-sÜ, lµ Gr©y-lÝch vµ ®ång bän. ChÝnh trong hµng ngò nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng ë tÊt c¶ çc n−íc Êy, chóng ta ®· thÊy næi lªn nh÷ng lêi ph¶n ®èi Ýt nhiÒu kÞch liÖt chèng l¹i chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. ChØ trõ cã hai n−íc: Ph¸p vµ BØ, ë ®ã tuy còng cã chñ nghÜa quèc tÕ, nh−ng rÊt yÕu.

Chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ chñ nghÜa c¬ héi hoµn bÞ. Nã ®· giµ giÆn, ®Ó ®i tíi liªn minh c«ng khai - th−êng lµ liªn minh lé liÔu - víi giai cÊp t− s¶n vµ çc bé tæng tham m−u. Vµ chÝnh sù liªn minh Êy ®em l¹i cho nã mét lùc l−îng to lín, vµ sù ®éc quyÒn b¸o chÝ hîp ph¸p vµ ®éc quyÒn lõa bÞp quÇn chóng. §Õn b©y giê mµ vÉn coi chñ nghÜa c¬ héi lµ mét hiÖn t−îng néi bé cña §¶ng th× thËt v« lý. NghÜ tíi viÖc cïng víi bän §a-vÝt, Lª-ghin, Hen- ®man, Plª-kha-nèp, Ve-b¬, ¸p dông nghÞ quyÕt Ba-l¬, th×


thËt v« lý. Thèng nhÊt víi bän x· héi - s«-vanh lµ thèng nhÊt víi giai cÊp t− s¶n d©n téc "ë chÝnh n−íc m×nh", giai cÊp ®ang bãc lét çc d©n téc kh¸c; nh− thÕ lµ chia rÏ giai cÊp v« s¶n quèc tÕ. Nãi thÕ kh«ng cã nghÜa lµ ë chç nµo còng ®Òu cã thÓ ®o¹n tuyÖt ngay lËp tøc víi bän c¬ héi chñ nghÜa ®−îc; nãi thÕ chØ cã nghÜa r»ng vÒ mÆt lÞch sö, sù ®o¹n tuyÖt ®· chÝn muåi råi, r»ng ®o¹n tuyÖt lµ tÊt yÕu vµ kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc ®èi víi cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n, r»ng lÞch sö ®· chuÈn bÞ sù ®o¹n tuyÖt Êy b»ng b−íc chuyÓn tõ chñ nghÜa t− b¶n "hoµ b×nh" ®Õn chñ nghÜa t− b¶n ®Õ quèc. Volentem ducunt fata, nolentem trahunt1).

III

Çc ®¹i biÓu tinh kh«n cña giai cÊp t− s¶n ®· hoµn toµn hiÓu râ ®iÒu ®ã. V× thÕ hä míi t¸n d−¬ng çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa hiÖn t¹i ®Õn nh− thÕ, çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa mµ ®øng ®Çu lµ "bän b¶o vÖ tæ quèc" tøc lµ bän b¶o vÖ chÝnh s¸ch c−íp bãc cña bän ®Õ quèc. V× thÕ, chÝnh phñ çc n−íc míi tr¶ c«ng cho bän thñ lÜnh x· héi - s«-vanh hoÆc b»ng nh÷ng chøc vô bé tr−ëng (nh− ë Ph¸p vµ Anh), hoÆc b»ng sù ®éc quyÒn tån t¹i hîp ph¸p mµ kh«ng bÞ c¶n trë g× (nh− ë §øc vµ Nga). V× thÕ nªn ë §øc, n¬i mµ §¶ng d©n chñ - x· héi lµ ®¶ng m¹nh nhÊt vµ ®· biÕn mét çch râ rÖt nhÊt thµnh mét ®¶ng c«ng nh©n d©n téc - tù do chñ nghÜa ph¶n çch m¹ng, th× t×nh h×nh ®· ®i ®Õn møc lµ viÖn c«ng tè coi cuéc ®Êu tranh gi÷a "thiÓu sè" vµ "®a sè" lµ "mét sù kÝch ®éng h»n thï giai cÊp"! V× thÕ nªn bän c¬ héi chñ nghÜa tinh kh«n ®Òu lo l¾ng tr−íc hÕt ®Õn viÖc b¶o vÖ sù "thèng nhÊt" tr−íc kia cña çc ®¶ng cò, nh÷ng ®¶ng ®· cã c«ng lín phôc vô giai cÊp t− s¶n håi 1914 - 1915. Th¸ng

_________________________________________________________ 1) − Ai tù nguyÖn th× sè mÖnh dÉn ®i, ai kh«ng tù nguyÖn th× sè mÖnh

c−ìng ph¶i ®i.

T− 1915, mét ®¶ng viªn cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, d−íi bót danh "M«-ni-to" ®· ®¨ng trªn t¹p chÝ ph¶n ®éng "PreuBische Jahrbücher" mét bµi b¸o trong ®ã h¾n biÓu hiÖn, mét çch thµnh thËt ®¸ng khen, quan ®iÓm cña bän c¬ héi chñ nghÜa ®ã cña tÊt c¶ çc n−íc trªn thÕ giíi. M«-ni-to cho r»ng nÕu §¶ng d©n chñ - x· héi cßn ng¶ vÒ phÝa h÷u h¬n n÷a th× ®iÒu ®ã sÏ rÊt nguy hiÓm cho giai cÊp t− s¶n: "Nã ph¶i gi÷ tÝnh chÊt cña mét ®¶ng c«ng nh©n cã nh÷ng lý t−ëng x· héi chñ nghÜa. V× ngµy nµo mµ nã kh«ng cßn nh− thÕ n÷a, th× mét ®¶ng míi sÏ xuÊt hiÖn, ®¶ng nµy sÏ ¸p dông trë l¹i çi c−¬ng lÜnh mµ ®¶ng cò tr−íc ®©y ®· tõ bá, vµ sÏ ®em l¹i cho c−¬ng lÜnh Êy mét çch diÔn ®¹t cßn cÊp tiÕn h¬n n÷a" ("Preuβische Jahrbücher", 1915, No 4, tr. 50-51).

M«-ni-to qu¶ ®· nãi ®óng. §ã còng chÝnh lµ ®iÒu mµ ph¸i tù do Anh vµ ph¸i cÊp tiÕn Ph¸p lu«n lu«n mong −íc: nh÷ng c©u trèng rçng nghe cã vÎ çch m¹ng ®Ó lõa bÞp quÇn chóng, nh»m lµm cho quÇn chóng tin t−ëng vµo bän L«-Ýt Gioãc-gi¬, bän Xam-ba, bän R¬-n«-®en, bän Lª-ghin vµ bän Cau-xky, vµo nh÷ng con ng−êi cã kh¶ n¨ng cæ vò "viÖc b¶o vÖ tæ quèc" trong mét cuéc chiÕn tranh ¨n c−íp.

Nh−ng M«-ni-to ch¼ng qua chØ ®¹i biÓu cho mét thø chñ nghÜa c¬ héi, thø chñ nghÜa c¬ héi tr¾ng trîn, th« lç, v« liªm sØ mµ th«i. Cßn çc lo¹i kh¸c th× hµnh ®éng mét çch giÊu giÕm, kh«n khÐo, "thµnh thùc". ¡ng-ghen ®· cã lÇn nãi: ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n, bän c¬ héi chñ nghÜa "thµnh thùc" lµ nh÷ng kÎ nguy hiÓm nhÊt... 67 §©y lµ mét vÝ dô:

Trªn tê "Neue Zeit" (ngµy 26 th¸ng M−êi mét 1915) Cau-xky viÕt: "Sù ph¶n ®èi ph¸i ®a sè ngµy cµng t¨ng thªm; quÇn chóng cã t©m tr¹ng ph¶n ®èi". "Sau chiÕn tranh (chØ sau chiÕn tranh th«i −? N. L.) çc m©u thuÉn giai cÊp sÏ trë nªn v« cïng gay g¾t khiÕn chñ nghÜa cÊp tiÕn sÏ th¾ng thÕ trong quÇn chóng". "Sau chiÕn tranh (chØ sau chiÕn tranh th«i −? N.L.) kh«ng khÐo chóng ta sÏ cã nguy c¬ lµ nh÷ng


phÇn tö cÊp tiÕn rêi bá ®¶ng vµ ch¹y theo nh÷ng ng−êi t¸n thµnh çc ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt quÇn chóng chèng quèc héi" (?? ®¸ng lý ph¶i nãi: bªn ngoµi quèc héi). "Nh− thÕ ®¶ng ta sÏ ph©n chia ra lµm hai phe ®èi lËp cùc ®oan, hoµn toµn kh«ng cã chót g× gièng nhau c¶". §Ó cøu v·n sù thèng nhÊt, Cau-xky cè søc thuyÕt phôc ®a sè trong Quèc héi §øc cho phÐp thiÓu sè ®−îc ®äc vµi bµi diÔn v¨n cÊp tiÕn ë quèc héi. Nh− vËy cã nghÜa lµ Cau-xky muèn dïng mét sè bµi diÔn v¨n cÊp tiÕn ®äc ë quèc héi ®Ó ®iÒu hoµ quÇn chóng çch m¹ng víi bän c¬ héi chñ nghÜa lµ nh÷ng kÎ "kh«ng cã chót g× gièng" víi çch m¹ng, lµ nh÷ng kÎ, tõ l©u, vèn l·nh ®¹o çc c«ng ®oµn vµ ngµy nay, nhê dùa vµo sù liªn minh chÆt chÏ víi giai cÊp t− s¶n vµ chÝnh phñ, còng ®· chiÕm lÊy quyÒn l·nh ®¹o ®¶ng. Kú thËt th× ®iÒu ®ã cã g× kh¸c víi "c−¬ng lÜnh" cña M«-ni-to ch¨ng? Ch¼ng cã g× kh¸c c¶, ngoµi nh÷ng lêi ®−êng mËt lµm nh¬ nhuèc chñ nghÜa M¸c.

Ngµy 18 th¸ng Ba 1915, trong mét phiªn häp cña ®¶ng ®oµn ë quèc héi, Vuèc-m¬ mét phÇn tö thuéc ph¸i Cau-xky "c¶nh ço" ®¶ng ®oµn lµ "®õng cã lµm cho t×nh h×nh c¨ng qu¸; trong quÇn chóng c«ng nh©n, sù ph¶n ®èi ph¸i ®a sè cña ®¶ng ®oµn ®ang t¨ng lªn; cho nªn ph¶i gi÷ lËp tr−êng cña ph¸i gi÷a m¸c-xÝt" (?! ch¾c lµ in nhÇm ch¨ng; ph¶i ®äc lµ: "ph¸i gi÷a M«-ni-to") ("Klassenkampf gegen den Krieg! Material zum "Fall Liebknecht". Als Manuskript gedruckt 1). Tr. 67). ThÕ lµ chóng ta ®· thÊy lµ ngay tõ th¸ng Ba 1915, ng−êi ta ®· nh©n danh tÊt c¶ ph¸i Cau-xky (®−îc gäi lµ "ph¸i gi÷a") mµ thõa nhËn çi sù thËt lµ quÇn chóng cã tinh thÇn çch m¹ng!! Nh−ng 8 1/2 th¸ng sau, Cau-xky l¹i ®−a ra ®Ò nghÞ "®iÒu hoµ" quÇn chóng - nh÷ng ng−êi tá ý muèn ®Êu tranh, ⎯ víi çi ®¶ng c¬ héi chñ nghÜa, ph¶n

_________________________________________________________ 1) − "Cuéc ®Êu tranh giai cÊp chèng chiÕn tranh! Tµi liÖu vÒ "Vô LiÕp-

nÕch"". B¶n th¶o.

çch m¹ng, vµ h¬n n÷a "®iÒu hoµ" b»ng vµi c©u v¨n hoa nghe cã vÎ çch m¹ng!!

ChiÕn tranh th−êng còng cã çi lîi lµ nã lµm lé ra çi thèi n¸t vµ trõ bá ®−îc nh÷ng g× cã tÝnh chÊt tôc lÖ.

Chóng ta h·y so s¸nh ph¸i Pha-biªng ë Anh víi ph¸i Cau-xky ë §øc. Ngµy 18 th¸ng Giªng 1893 Phri-®rÝch ¡ng-ghen, mét nhµ m¸c-xÝt ch©n chÝnh, ®· cã nãi vÒ ph¸i thø nhÊt nh− sau: "... mét bän m−u cÇu danh väng, hä cã ®ñ trÝ suy xÐt ®Ó hiÓu ®−îc r»ng çch m¹ng x· héi lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc, nh−ng bÊt luËn nh− thÕ nµo, hä còng kh«ng muèn giao phã c«ng viÖc vÜ ®¹i nµy cho riªng mét m×nh giai cÊp v« s¶n, lµ giai cÊp cßn ch−a tr−ëng thµnh h¼n... Nguyªn t¾c c¬ b¶n cña hä lµ sî çch m¹ng..." (TËp th− tõ trao ®æi víi Doãc-ghª, tr. 390) 68.

Vµ ngµy 11 th¸ng M−êi mét 1893, ¡ng-ghen viÕt: "Nh÷ng tªn t− s¶n kiªu c¨ng hîm hÜnh muèn rñ lßng nh©n tõ h¹ cè ®Õn giai cÊp v« s¶n ®Ó gi¶i phãng hä tõ trªn xuèng miÔn lµ giai cÊp ®ã muèn hiÓu ®−îc r»ng çi ®¸m quÇn chóng ngu muéi, kÐm v¨n ho¸ nh− thÕ th× kh«ng thÓ nµo tù gi¶i phãng ®−îc, kh«ng thÓ nµo lµm nªn trß trèng g× c¶, nÕu kh«ng cã çi h¶o t©m cña çc vÞ tr¹ng s− th«ng minh Êy, çc t¸c gia Êy vµ çc con mô ®a sÇu ®a c¶m Êy..." (nh− trªn, tr. 401)69.

Trªn lý luËn, th× Cau-xky nh×n ph¸i Pha-biªng víi mét th¸i ®é khinh bØ còng nh− mét nhµ gi¶ danh qu©n tö nh×n ®øa lý tµi khèn kiÕp vËy. Bëi v× h¾n ®éng mét chót lµ ®−a "chñ nghÜa M¸c" ra ®Ó mµ thÒ thèt. Nh−ng trªn thùc tiÔn, th× bän hä kh¸c nhau nh− thÕ nµo? C¶ hai bän còng ®Òu ký vµo b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ vµ c¶ hai còng ®· ®èi xö víi b¶n tuyªn ng«n ®ã nh− Vin-hem II ®· ®èi xö víi nÒn trung lËp cña n−íc BØ. Cßn M¸c th× suèt ®êi c«ng kÝch nh÷ng kÎ cè søc dËp t¾t tinh thÇn çch m¹ng cña c«ng nh©n.

Cau-xky ®· ®em çi lý luËn míi vÒ "chñ nghÜa siªu ®Õ quèc" ra ®èi lËp víi nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt çch m¹ng. Theo quan niÖm cña h¾n, lý luËn ®ã cã nghÜa lµ "cuéc ®Êu tranh


gi÷a bän t− b¶n tµi chÝnh d©n téc" ®· bÞ ¸t ®i vµ ®· ®−îc thay thÕ "b»ng hiÖn t−îng t− b¶n tµi chÝnh, - ®· liªn hiÖp l¹i trªn ph¹m vi quèc tÕ - cïng nhau bãc lét thÕ giíi" ("N.Z.", ngµy 30 th¸ng T− 1915). Nh−ng h¾n l¹i nãi thªm r»ng: "chóng ta vÉn ch−a cã ®ñ nh÷ng tiÒn ®Ò ®Ó quyÕt ®Þnh xem giai ®o¹n míi nµy cña chñ nghÜa t− b¶n liÖu cã thÓ thùc hiÖn ®−îc kh«ng". Nh− vËy lµ chØ dùa vµo nh÷ng gi¶ ®Þnh ®¬n thuÇn vÒ mét "giai ®o¹n míi", ®ång thêi kh«ng d¸m tuyªn bè râ r»ng giai ®o¹n míi ®ã "cã thÓ thùc hiÖn ®−îc", mµ nhµ ph¸t minh ra çi "giai ®o¹n míi" Êy, phñ nhËn nh÷ng lêi tuyªn bè çch m¹ng cña chÝnh m×nh, bá nhiÖm vô çch m¹ng vµ s¸ch l−îc çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n trong lóc nµy, trong "giai ®o¹n" cuéc khñng ho¶ng ®· b¾t ®Çu, giai ®o¹n chiÕn tranh, giai ®o¹n çc m©u thuÉn giai cÊp ®· trë nªn gay g¾t ch−a tõng thÊy! §ã ch¼ng ph¶i lµ chñ nghÜa Pha-biªng bØ æi nhÊt hay sao?

¸c-xen-rèt, l·nh tô cña ph¸i Cau-xky ë Nga, coi "träng t©m cña vÊn ®Ò quèc tÕ ho¸ phong trµo gi¶i phãng cña giai cÊp v« s¶n lµ viÖc quèc tÕ ho¸ c«ng t¸c thùc tÕ hµng ngµy": ch¼ng h¹n nh− "luËt b¶o hé lao ®éng vµ luËt b¶o hiÓm ph¶i trë thµnh ®èi t−îng cña nh÷ng ho¹t ®éng quèc tÕ, vµ tæ chøc quèc tÕ cña c«ng nh©n" (¸c-xen-rèt. "Cuéc khñng ho¶ng cña phong trµo d©n chñ - x· héi", Xuy-rÝch, 1915, tr. 39-40). Hoµn toµn râ rµng lµ ch¼ng nh÷ng Lª-ghin, §a-vÝt, bän Ve-b¬, mµ chÝnh c¶ L«-Ýt Gioãc-gi¬, Nau-man, Bri-¨ng vµ Mi-li-u-cèp, tÊt c¶ ®Òu hoµn toµn t¸n thµnh "chñ nghÜa quèc tÕ" ®ã. Còng nh− n¨m 1912, v× mét t−¬ng lai xa l¾c xa l¬, ¸c-xen-rèt s½n sµng thèt ra nh÷ng lêi çch m¹ng nhÊt, nÕu çi Quèc tÕ t−¬ng lai ®ã "hµnh ®éng (chèng l¹i çc chÝnh phñ trong tr−êng hîp næ ra chiÕn tranh) vµ g©y nªn mét c¬n b·o t¸p çch m¹ng". Çc b¹n h·y xem xem, chóng t«i lµ nh÷ng ng−êi dòng c¶m biÕt mÊy! Nh−ng khi vÊn ®Ò ®Æt ra lµ hiÖn nay ph¶i gióp ®ì vµ ph¸t triÓn tinh thÇn s«i sôc çch m¹ng ®ang b¾t ®Çu biÓu hiÖn trong quÇn chóng,

th× ¸c-xen-rèt ®¸p l¹i r»ng s¸ch l−îc hµnh ®éng çch m¹ng quÇn chóng ®ã "cã thÓ cã chót Ýt c¨n cø nÕu chóng ta ®· ë ngay vµo ®ªm tr−íc cña cuéc çch m¹ng x· héi, nh− trong tr−êng hîp ë n−íc Nga ch¼ng h¹n, n¬i mµ nh÷ng cuéc biÓu t×nh cña sinh viªn n¨m 1901 ®· b¸o tr−íc lµ nh÷ng trËn chiÕn ®Êu quyÕt ®Þnh chèng chÕ ®é chuyªn chÕ s¾p næ ra". Nh−ng hiÖn giê, th× tÊt c¶ ®iÒu ®ã chØ lµ "kh«ng t−ëng", chØ lµ "chñ nghÜa Ba-cu-nin", v.v. , hoµn toµn theo tinh thÇn C«n-b¬, §a-vÝt, Duy-®¬-cum vµ Lª-ghin mµ th«i.

¸c-xen-rèt, con ng−êi ®¸ng yªu Êy chØ quªn mét ®iÓm r»ng n¨m 1901, ë n−íc Nga, kh«ng cã ai biÕt vµ còng kh«ng thÓ biÕt ®−îc lµ "trËn chiÕn ®Êu quyÕt ®Þnh" ®Çu tiªn sÏ næ ra vµo bèn n¨m sau, - xin chí quªn: bèn n¨m sau - vµ sÏ cßn "ch−a ®−îc gi¶i quyÕt xong xu«i". Tuy nhiªn håi ®ã, chØ cã nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt çch m¹ng chóng ta lµ ®óng mµ th«i: chóng ta ®· chÕ nh¹o bän Cri-tsÐp-xki vµ bän M¸c-t−-nèp lµ nh÷ng ng−êi ®· kªu gäi ph¶i xung phong ngay lËp tøc. Chóng ta chØ khuyªn c«ng nh©n lµ ë n¬i nµo còng ®Òu nªn ®uæi cæ bän c¬ héi chñ nghÜa ra vµ hÕt søc ñng hé, t¨ng c−êng vµ më réng çc cuéc biÓu t×nh vµ nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng quÇn chóng kh¸c. T×nh h×nh hiÖn nay ë ch©u ¢u còng hoµn toµn gièng nh− thÕ: kªu gäi xung phong ngay "lËp tøc" lµ v« nghÜa lý. Nh−ng ®èi víi nh÷ng ai tù x−ng lµ ng−êi d©n chñ - x· héi mµ l¹i kh«ng khuyªn c«ng nh©n c¾t ®øt víi bän c¬ héi chñ nghÜa vµ ®em hÕt søc lùc lµm cho phong trµo vµ nh÷ng cuéc biÓu t×nh çch m¹ng võa chím në ®−îc cñng cè, ¨n s©u, lan réng vµ m¹nh lªn, th× thËt lµ nhôc nh·. Çch m¹ng ch¼ng bao giê l¹i hoµn toµn cã s½n tõ trªn trêi r¬i xuèng ®−îc, vµ trong thêi kú ®Çu çch m¹ng míi s«i sôc th× ch¼ng bao giê cã ai biÕt r»ng liÖu sù s«i sôc ®ã cã thÓ sÏ dÉn tíi vµ lóc nµo nã sÏ dÉn tíi mét cuéc çch m¹ng "thËt sù", mét cuéc çch m¹ng "chÝnh cèng" ®−îc. Cau-xky vµ ¸c-xen-rèt ®· ®−a ra cho c«ng nh©n nh÷ng lêi khuyªn cò rÝch, ®· qu¸ nhµm


tai, ph¶n çch m¹ng. Së dÜ Cau-xky vµ ¸c-xen-rèt nu«i cho quÇn chóng cã hy väng r»ng Quèc tÕ t−¬ng lai ch¾c ch¾n sÏ lµ Quèc tÕ çch m¹ng, chÝnh lµ nh»m môc ®Ých duy nhÊt lµ hiÖn nay ph¶i b¶o hé, che chë vµ t« ®iÓm cho sù thèng trÞ cña nh÷ng phÇn tö ph¶n çch m¹ng: bän Lª-ghin, bän §a-vÝt, bän Van-®Ðc-ven-®¬, bän Hen-®man. ViÖc "thèng nhÊt" víi Lª-ghin vµ ®ång bän lµ biÖn ph¸p tèt nhÊt ®Ó chuÈn bÞ Quèc tÕ çch m¹ng "t−¬ng lai", ®iÒu ®ã h¸ ch¼ng râ rµng −?

"T×m çch biÕn chiÕn tranh thÕ giíi thµnh néi chiÕn lµ mét sù ®iªn rå", ®ã lµ lêi tuyªn bè cña §a-vÝt, thñ lÜnh cña bän c¬ héi chñ nghÜa §øc ("Die Sozialdemokratie und der Weltkrieg" - "§¶ng d©n chñ - x· héi vµ cuéc chiÕn tranh thÕ giíi", 1915, tr. 172), ®Ó ®¸p l¹i tuyªn ng«n ngµy 1 th¸ng M−êi mét 1914 cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng ta. Trong b¶n tuyªn ng«n ®ã cã ®o¹n nãi:

"Trong mét lóc nµo ®ã, dï viÖc ®ã cã gÆp khã kh¨n lín ®Õn ®©u ch¨ng n÷a, nh−ng khi chiÕn tranh ®· thùc sù x¶y ra råi, th× kh«ng bao giê nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa l¹i tõ chèi kh«ng chuÈn bÞ mét çch cã ph−¬ng ph¸p, kiªn tr× vµ liªn tôc ®Ó lµm viÖc ®ã"1).

(§a-vÝt còng dÉn c©u ®ã, tr. 171). Mét th¸ng tr−íc khi cuèn s¸ch cña §a-vÝt ®−îc ph¸t hµnh, ®¶ng ta ®· c«ng bè nh÷ng nghÞ quyÕt trong ®ã gi¶i thÝch "c«ng t¸c chuÈn bÞ cã hÖ thèng" nh− sau: 1. Kh«ng biÓu quyÕt ng©n s¸ch. 2. §¶ ph¸ hoµ b×nh trong n−íc. 3. LËp çc tæ chøc bÝ mËt. 4. ñng hé çc biÓu hiÖn tá t×nh th©n thiÖn trong çc chiÕn hµo. 5. ñng hé mäi hµnh ®éng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng2).

_________________________________________________________ 1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t.26, tr. 26. 2) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t.26,

tr. 200-201.

§a-vÝt còng dòng c¶m gÇn ®−îc nh− ¸c-xen-rèt: n¨m 1912, h¾n kh«ng coi viÖc viÖn dÉn ®Õn C«ng x· Pa-ri, trong tr−êng hîp næ ra chiÕn tranh, lµ "mét sù ®iªn rå".

Plª-kha-nèp, ®¹i biÓu ®iÓn h×nh cña bän x· héi - s«-vanh trong çc n−íc khèi §ång minh, còng lËp luËn vÒ s¸ch l−îc çch m¹ng gièng hÖt nh− §a-vÝt vËy. ¤ng ta gäi s¸ch l−îc ®ã lµ mét "méng t−ëng ngu xuÈn". Nh−ng chóng ta h·y nghe C«n-b¬, mét ng−êi c¬ héi chñ nghÜa lé liÔu, y viÕt: "S¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi xung quanh LiÕp-nÕch sÏ ®i ®Õn kÕt qu¶ lµ ®−a cuéc ®Êu tranh trong néi bé d©n téc §øc lªn ®Õn møc s«i sôc" (Die Sozialdemokratie am Scheide-wege" - "§¶ng d©n chñ - x· héi ë ng· ba ®−êng", tr. 50).

Nh−ng çi cuéc ®Êu tranh ®· ®−îc ®−a lªn ®Õn møc s«i sôc lµ çi g×, nÕu kh«ng ph¶i lµ néi chiÕn?

NÕu s¸ch l−îc cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng cña chóng ta, s¸ch l−îc cã nh÷ng nÐt c¨n b¶n gièng víi s¸ch l−îc cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van, lµ mét "sù ®iªn rå", mét "méng t−ëng", mét "sù m¹o hiÓm", lµ "chñ nghÜa Ba-cu-nin", nh− §a-vÝt, Plª-kha-nèp, ¸c-xen-rèt, Cau-xky, vµ nh÷ng ng−êi kh¸c ®· kh¼ng ®Þnh ⎯ th× nã sÏ kh«ng bao giê cã thÓ dÉn tíi "sù ®Êu tranh trong néi bé d©n téc", chø ®õng nãi lµ mét cuéc ®Êu tranh ®· lªn ®Õn møc s«i sôc n÷a. Kh«ng hÒ cã n¬i nµo trªn thÕ giíi mµ nh÷ng lêi nãi su«ng v« chÝnh phñ chñ nghÜa l¹i dÉn tíi cuéc ®Êu tranh trong néi bé d©n téc c¶. Tr¸i l¹i, sù thËt nãi lªn r»ng, chÝnh vµo n¨m 1915, v× cuéc khñng ho¶ng do chiÕn tranh g©y ra, mµ tinh thÇn s«i sôc çch m¹ng trong quÇn chóng t¨ng lªn, çc cuéc b·i c«ng vµ çc cuéc biÓu t×nh chÝnh trÞ ë Nga ®Òu t¨ng thªm, çc cuéc b·i c«ng ë ý vµ ë Anh, nh÷ng cuéc tuÇn hµnh cña nh÷ng ng−êi tóng ®ãi vµ nh÷ng cuéc biÓu t×nh chÝnh trÞ ë §øc ®Òu t¨ng lªn. Ch¼ng lÏ ®ã kh«ng ph¶i lµ b−íc ®Çu cña nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng hay sao?

ñng hé, ph¸t triÓn, më réng, t¨ng c−êng çc ho¹t ®éng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng, thµnh lËp nh÷ng tæ


chøc bÝ mËt, kh«ng cã nh÷ng tæ chøc bÝ mËt ®ã, th× ngay c¶ ë nh÷ng n−íc "tù do", còng kh«ng thÓ nãi cho quÇn chóng nh©n d©n biÕt ®−îc sù thËt: ®ã lµ toµn bé c−¬ng lÜnh thùc tÕ cña §¶ng d©n chñ - x· héi trong cuéc chiÕn tranh nµy. Ngoµi ra, ®Òu lµ dèi tr¸ hoÆc nãi su«ng mµ th«i, dï cho cã t« ®iÓm b»ng nh÷ng lý luËn c¬ héi chñ nghÜa hay hoµ b×nh chñ nghÜa nµo ®i n÷a*.

Khi ng−êi ta nãi víi chóng ta r»ng "s¸ch l−îc Nga" ®ã (çch nãi cña §a-vÝt) kh«ng thÝch hîp víi ch©u ¢u, th× chóng ta th−êng ®−a nh÷ng sù thùc ra ®Ó ®¸p l¹i. Ngµy 30 th¸ng M−êi, mét ®oµn ®¹i biÓu nh÷ng ®ång chÝ phô n÷ BÐc-lanh ®· ®Õn §oµn chñ tÞch ®¶ng ë BÐc-lanh vµ ®· tuyªn bè r»ng "giê ®©y, chóng ta ®· cã mét bé m¸y tæ chøc réng lín, nªn viÖc truyÒn b¸ s¸ch vµ truyÒn ®¬n bÝ mËt vµ viÖc tiÕn hµnh nh÷ng "cuéc häp hµnh kh«ng ph¶i xin phÐp" so víi thêi kú cã ®¹o luËt chèng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, ®−îc dÔ dµng h¬n nhiÒu l¾m". "BiÖn ph¸p vµ ®−êng lèi th× kh«ng thiÕu, nh−ng râ rµng lµ thiÕu nhiÖt t©m". ("Ber-ner Tagwacht", 1915, No 271).

Ph¶i ch¨ng nh÷ng ®ång chÝ kh«ng tèt ®ã bÞ nh÷ng "phÇn tö biÖt ph¸i" Nga, v.v., lµm cho ®i chÖch con ®−êng ®óng? Ch¼ng lÏ ®¹i biÓu cho quÇn chóng ch©n chÝnh kh«ng ph¶i lµ çc ®ång chÝ ®ã, mµ l¹i lµ Lª-ghin vµ Cau-xky −? Lµ tªn Lª-ghin kia, mµ trong b¸o ço ngµy 27 th¸ng Giªng 1915,

* Trong §¹i héi phô n÷ quèc tÕ, häp ë BÐc-n¬ th¸ng Ba 1915, n÷ ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng ta ®· nªu râ r»ng lËp ra çc tæ chøc bÝ mËt lµ mét viÖc tuyÖt ®èi cÇn thiÕt. §Ò nghÞ ®ã bÞ b¸c bá. Çc n÷ ®¹i biÓu Anh ®· chÕ giÔu ®Ò nghÞ ®ã vµ hä ®· ca tông nh÷ng thø "tù do" cña Anh. Nh−ng vµi th¸ng sau, chóng t«i nhËn ®−îc nh÷ng tê b¸o Anh nh− tê "Labour Leader" 70 ch¼ng h¹n, trong ®ã thÊy cã nh÷ng chç ®Ó tr¾ng; råi sau ®ã lµ tin tøc vÒ nh÷ng vô lôc so¸t cña c¶nh s¸t, vÒ viÖc s¸ch bÞ tÞch thu, nh÷ng vô b¾t bí, xö ¸n hµ kh¾c ®èi víi nh÷ng ®ång chÝ ë Anh, v× ®· nãi ®Õn hoµ b×nh vµ chØ v× nãi ®Õn hoµ b×nh th«i!

®· lín tiÕng ph¶n ®èi chñ tr−¬ng "v« chÝnh phñ" muèn lËp ra nh÷ng tæ chøc bÝ mËt; lµ Cau-xky kia, con ng−êi ®· trë thµnh mét phÇn tö ph¶n çch m¹ng ®Õn møc lµ ngµy 26 th¸ng M−êi mét, tøc lµ bèn ngµy tr−íc khi x¶y ra cuéc biÓu t×nh ®«ng tíi mét v¹n ng−êi ë BÐc-lanh, ®· gäi çc cuéc biÓu t×nh trªn ®−êng phè lµ "m¹o hiÓm"!!

Nh÷ng lêi nãi su«ng, çi thø "chñ nghÜa m¸c-xÝt" bÞ biÕn chÊt µ la Cau-xky, nghe ch¸n tai l¾m råi! Sau 25 n¨m tån t¹i cña Quèc tÕ II, sau b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬, c«ng nh©n kh«ng cßn tin vµo nh÷ng lêi nãi su«ng n÷a. Chñ nghÜa c¬ héi ®· chÝn r÷a ra råi, nã ®· ch¹y h¼n sang phe giai cÊp t− s¶n, sau khi nã ®· biÕn thµnh chñ nghÜa x· héi - s«-vanh: vÒ tinh thÇn vµ vÒ chÝnh trÞ, nã ®· ®o¹n tuyÖt víi §¶ng d©n chñ - x· héi råi. Nã còng sÏ ®o¹n tuyÖt víi ®¶ng vÒ mÆt tæ chøc. B©y giê c«ng nh©n ®ßi hái mét b¸o chÝ "kh«ng ph¶i kiÓm duyÖt", nh÷ng cuéc häp hµnh "kh«ng ph¶i xin phÐp", nghÜa lµ ®ßi hái nh÷ng tæ chøc bÝ mËt, nh»m gióp ®ì phong trµo çch m¹ng cña quÇn chóng. ChØ cã "lÊy chiÕn tranh chèng chiÕn tranh" nh− thÕ míi lµ c«ng viÖc cña §¶ng d©n chñ - x· héi, chø kh«ng ph¶i lµ ngåi nãi su«ng. Vµ bÊt chÊp mäi khã kh¨n, thÊt b¹i t¹m thêi, sai lÇm, lÖch l¹c, gi¸n ®o¹n, sù nghiÖp ®ã vÉn sÏ ®−a loµi ng−êi ®i ®Õn çch m¹ng v« s¶n th¾ng lîi.

§¨ng th¸ng Giªng 1916, trªn t¹p chÝ "Vorbote", sè I Ký tªn: N. Lenin In lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga vµo n¨m 1920, trong V. I.Lª-nin Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø 2 vµ thø 3, t. XIX.

Theo ®óng b¶n in trªn t¹p chÝ DÞch tõ tiÕng §øc

_________

167 168

Nh÷ng tµi liÖu míi vÒ nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn

cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp

TËp I

Chñ nghÜa t− b¶n vµ n«ng nghiÖp ë hîp chñng quèc Mü71

ViÕt n¨m 1915 Nhµ xuÊt b¶n "§êi sèng vµ tri thøc" in lÇn ®Çu thµnh s¸ch riªng n¨m 1917 ë Pª-t¬-r«-gr¸t


169 170

B×a ngoµi cuèn s¸ch cña V. I. Lª-nin "Nh÷ng tµi liÖu míi vÒ nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp. TËp I. Chñ nghÜa t− b¶n vµ n«ng nghiÖp ë

Hîp chñng quèc Mü". - 1917

¶nh thu nhá

171 172 V. I. Lª-nin

§èi víi viÖc nghiªn cøu chÕ ®é kinh tÕ - x· héi cña nÒn n«ng nghiÖp ngµy nay vµ sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é kinh tÕ - x· héi ®ã th× n−íc tiªn tiÕn cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i cã mét tÇm quan träng ®Æc biÖt. Hîp chñng quèc Mü lµ mét n−íc mµ kh«ng cã n−íc nµo s¸nh kÞp ®−îc c¶ vÒ tèc ®é ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n vµo cuèi thÕ kû XIX vµ ®Çu thÕ kû XX, c¶ vÒ møc ®é ph¸t triÓn hÕt søc cao mµ n−íc ®ã ®· ®¹t ®−îc, c¶ vÒ mÆt diÖn tÝch réng lín cña ®Êt ®ai trªn ®ã ng−êi ta ®· ¸p dông mét kü thuËt ®−îc trang bÞ theo nh÷ng thµnh tùu míi nhÊt cña khoa häc vµ cã tÝnh ®Õn sù ®a d¹ng hiÕm cã cña nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn - lÞch sö, c¶ vÒ mÆt quyÒn tù do chÝnh trÞ vµ tr×nh ®é v¨n ho¸ cña quÇn chóng nh©n d©n. VÒ nhiÒu mÆt, n−íc Mü lµ mÉu mùc vµ lµ lý t−ëng cña nÒn v¨n minh t− s¶n cña chóng ta.

ViÖc nghiªn cøu nh÷ng h×nh th¸i ph¸t triÓn vµ nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña nÒn n«ng nghiÖp ë Hîp chñng quèc Mü l¹i cµng thuËn lîi, v× trong n−íc ®ã, cø m−êi n¨m, ng−êi ta l¹i ®iÒu tra d©n sè mét lÇn ("®iÒu tra t×nh h×nh trong n−íc"), cã kÕt hîp víi viÖc kª khai hÕt søc tØ mØ tÊt c¶ nh÷ng doanh nghiÖp c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp. Do ®ã, ng−êi ta cã ®−îc mét tµi liÖu chÝnh x¸c vµ phong phó ch−a tõng thÊy trong bÊt cø mét n−íc nµo kh¸c trªn

thÕ giíi vµ tµi liÖu ®ã cho phÐp chóng ta kiÓm tra l¹i tÊt c¶ mét lo¹t nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh th−êng l−u hµnh, nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh mµ phÇn lín ®−îc ng−êi ta nªu ra mét çch cÈu th¶ vÒ mÆt lý luËn, ®−îc nh¾c ®i nh¾c l¹i mét çch kh«ng cã phª ph¸n vµ th−êng lµ gieo r¾c nh÷ng quan ®iÓm vµ thiªn kiÕn t− s¶n.

Trong t¹p chÝ "Lêi gi¸o huÊn"72, sè ra th¸ng S¸u 1913, «ng Ghim-me ®· dÉn mét vµi tµi liÖu cña cuéc ®iÒu tra gÇn ®©y nhÊt, cuéc ®iÒu tra lÇn thø m−êi ba, tiÕn hµnh vµo n¨m 1910, vµ «ng ®· c¨n cø vµo nh÷ng tµi liÖu ®ã ®Ó lÆp l¹i mét lÇn n÷a ®iÒu kh¼ng ®Þnh l−u hµnh hÕt søc réng vµ cã tÝnh chÊt t− s¶n s©u s¾c, c¶ vÒ mÆt c¬ së lý luËn lÉn vÒ mÆt ý nghÜa chÝnh trÞ, ®iÒu kh¼ng ®Þnh ®ã lµ: "ë Hîp chñng quèc Mü, ®¹i ®a sè çc Êp tr¹i ®Òu lµ nh÷ng doanh nghiÖp dùa trªn lao ®éng b¶n th©n", "trong nh÷ng vïng ph¸t triÓn h¬n, th× chñ nghÜa t− b¶n n«ng nghiÖp ®ang tan r·"; trong "tuyÖt ®¹i ®a sè çc ®Þa ph−¬ng trong n−íc" "nÒn tiÓu n«ng dùa trªn lao ®éng b¶n th©n ®ang më réng ph¹m vi thèng trÞ cña nã"; chÝnh "trong nh÷ng vïng cã nÒn v¨n ho¸ l©u ®êi h¬n vµ cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao h¬n" "th× n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa l¹i ®ang tan r·, s¶n xuÊt ®ang trë thµnh manh món vµ ph©n t¸n"; "kh«ng cã mét vïng nµo mµ qu¸ tr×nh khÈn thùc kh«ng cßn diÔn ra n÷a, cßn nÒn n«ng nghiÖp lín t− b¶n chñ nghÜa l¹i kh«ng ®ang tan r· vµ kh«ng bÞ nÒn n«ng nghiÖp dùa trªn lao ®éng b¶n th©n lÊn ¸t"' v. v., v. v..

TÊt c¶ nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh ®ã ®Òu cùc kú sai lÇm. Nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh ®ã hoµn toµn tr¸i víi sù thËt. Nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh ®ã hoµn toµn chØ lµ chÕ diÔu sù thËt mµ th«i. Vµ ta l¹i cµng ph¶i gi¶i thÝch kü l−ìng tÝnh chÊt sai lÇm cña nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh ®ã, v× «ng Ghim-me kh«ng ph¶i lµ mét ng−êi ngÉu nhiªn nµo ®ã, kh«ng ph¶i lµ t¸c gi¶ ngÉu nhiªn cña mét bµi b¸o ®−îc ngÉu nhiªn ®¨ng trªn mét t¹p chÝ nµo ®ã, mµ lµ mét trong nh÷ng nhµ kinh tÕ häc næi

Tµi liÖu vÒ quy luËt ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n 173 174 V. I. Lª-nin

tiÕng nhÊt, ®¹i diÖn cho ph¸i t− s¶n d©n chñ nhÊt, t¶ nhÊt trong nÒn t− t−ëng x· héi ë Nga vµ ë ch©u ¢u. ChÝnh v× thÕ mµ nh÷ng quan ®iÓm cña «ng Ghim-me cã kh¶ n¨ng lan ra ®Æc biÖt réng vµ cã mét ¶nh h−ëng ®Æc biÖt lín, vµ trªn thùc tÕ ®· lan ra vµ cã ¶nh h−ëng mét phÇn trong nh÷ng tÇng líp nh©n d©n kh«ng ph¶i v« s¶n. V× ®ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng quan ®iÓm ç nh©n cña «ng, nh÷ng sai lÇm ç nh©n cña «ng, mµ ®ã lµ sù biÓu hiÖn ⎯ cã mét s¾c th¸i rÊt lµ d©n chñ vµ ®−îc hÕt søc t« ®iÓm b»ng nh÷ng lêi lÏ cã vÎ nh− x· héi chñ nghÜa ⎯ cña nh÷ng quan ®iÓm chung cña giai cÊp t− s¶n, nh÷ng quan ®iÓm mµ trong hoµn c¶nh x· héi t− b¶n chñ nghÜa, th× dÔ ®−îc c¶ nh÷ng gi¸o s− thñ cùu chØ biÕt ®i theo nh÷ng con ®−êng ®· v¹ch s½n, lÉn nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng gi¸c ngé h¬n hµng triÖu ng−êi tiÓu n«ng kh¸c mét chót, t¸n thµnh h¬n c¶.

Çi lý luËn cho r»ng n«ng nghiÖp trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa kh«ng ph¸t triÓn theo con ®−êng t− b¶n chñ nghÜa, lý luËn mµ «ng Ghim-me b¶o vÖ, thùc ra lµ lý luËn cña tuyÖt ®¹i ®a sè nh÷ng gi¸o s− t− s¶n, nh÷ng ng−êi d©n chñ t− s¶n vµ nh÷ng kÎ c¬ héi chñ nghÜa trong phong trµo c«ng nh©n toµn thÕ giíi, tøc lµ cña còng çi bän ng−êi d©n chñ t− s¶n nãi trªn thuéc lo¹i tèi t©n. Nãi r»ng lý luËn ®ã lµ mét ¶o t−ëng, mét giÊc m¬, lµ sù tù lõa dèi m×nh cña toµn bé çi x· héi t− s¶n, th× còng kh«ng ph¶i lµ qu¸ ®¸ng. Khi dµnh phÇn tr×nh bµy tiÕp theo ®©y ®Ó b¸c bá lý luËn ®ã, t«i sÏ cè g¾ng miªu t¶ t×nh h×nh cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp Mü nãi chung, v× mét trong nh÷ng sai lÇm chñ yÕu cña nh÷ng nhµ kinh tÕ häc t− s¶n lµ t¸ch rêi nh÷ng sù thËt vµ nh÷ng sè liÖu lín nhá ra khái sù liªn hÖ chung gi÷ nh÷ng quan hÖ chÝnh trÞ - kinh tÕ. TÊt c¶ nh÷ng tµi liÖu, t«i ®Òu lÊy trong nh÷ng tËp thèng kª chÝnh thøc cña Hîp chñng quèc B¾c Mü, tr−íc hÕt lµ lÊy ë nh÷ng tËp sè n¨m cña cuéc ®iÒu tra lÇn thøc 12 vµo n¨m 1900 vµ cña cuéc ®iÒu tra lÇn thø 13

vµo n¨m 1910*, råi lÊy trong TËp thèng kª (Statistical Abstract of the Unites States) n¨m 1911. Do ®· nªu nh÷ng nguån tµi liÖu ®ã ra råi, nªn ®èi víi tõng sè liÖu riªng biÖt, t«i sÏ kh«ng ghi lµ lÊy ë biÓu sè mÊy vµ thuéc trang nµo: ghi nh− vËy, chØ tæ lµm cho ®éc gi¶ mÖt mái vµ sÏ lµm cho bµi viÕt cña t«i thªm dµi dßng v« Ých, v× ai quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy còng sÏ cã thÓ t×m thÊy mét çch dÔ dµng nh÷ng sè liÖu t−¬ng øng c¨n cø vµo môc lôc nh÷ng tµi liÖu ®· nãi trªn ®©y.

I. §Æc ®iÓm chung cña ba miÒn chñ yÕu. MiÒn t©y ®ang ®−îc khÈn thùc

vµ nh÷ng H«m-xtÐt

Do Hîp chñng quèc Mü cã mét diÖn tÝch rÊt réng lín, xÊp xØ b»ng diÖn tÝch toµn ch©u ¢u, vµ do nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ kh¸c nhau rÊt nhiÒu trong çc khu vùc kh¸c nhau ë trong n−íc, nªn tuyÖt ®èi cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu riªng tõng miÒn chñ yÕu mét, nh÷ng miÒn nµy kh¸c nhau nhiÒu vÒ mÆt t×nh h×nh kinh tÕ. N¨m 1900, nh÷ng nhµ thèng kª ë Mü chia n−íc Mü thµnh n¨m khu, n¨m 1910, l¹i chia thµnh chÝn khu:; 1) Khu An-gli-a míi, tøc lµ s¸u bang ë §«ng - B¾c, trªn bê biÓn §¹i-t©y-d−¬ng (Me-n¬, Niu Ham-sia, VÐc-m«ng, Ma-xa-su-xÐt, Rèt Ai-len vµ C«-nÐc-ti-cít). 2) Khu Trung §¹i-t©y-d−¬ng (Niu-oãc, Niu - GiÐc-xi vµ

*Census Reports. Twelfth Census 1900. Vol. Agriculture. Wash., 1902. - Thirteenth Census of the United States, taken in the year 1910. Vol. V. Agriculture. Wash., 19131)1).

_________________________________________________________ 1) B¸o ço vÒ çc cuéc ®iÒu tra. Cuéc ®iÒu tra lÇn thø m−êi hai n¨m 1900.

T. V. N«ng nghiÖp. Oa-sinh-t¬n. 1902. ⎯ Cuéc ®iÒu tra lÇn thø m−êi ba ë n−íc Hîp chñng quèc Mü, tiÕn hµnh n¨m 1910. T. V. N«ng nghiÖp, Oa-sinh-t¬n, 1913.


Pen-xin-va-ni-a) n¨m 1900 th× hai khu nµy gép chung l¹i thµnh vïng "B¾c §¹i-t©y-d−¬ng". 3) Khu Trung §«ng-B¾c (¤-hai-«, In-®i-a-na, I-li-noa, Mi-si-g©n vµ Uy-xc«n-xin). 4) Khu Trung T©y - B¾c (Min-nª-x«-ta, Ai-«-va, MÝt-xu-ri, B¾c §a-c«-ta vµ Nam §a-c«-ta, Nª-bra-xca vµ Can-da-x¬); n¨m 1900, hai khu nµy hîp thµnh vïng "Trung - B¾c". 5) Khu Nam §¹i-t©y-d−¬ng (§¬-la-va-r¬, Me-ri-lªn, quËn C«-lum-bi-a, ViÕc-gi-ni-a vµ T©y ViÕc-ni-gi-a. B¾c Ca-r«-lin vµ Nam Ca-l«-lin, Gioãc-gi-a vµ Phl«-ri-®a); n¨m 1900, còng vÉn ®−îc coi lµ mét khu. 6) Khu Trung ®«ng - Nam (Ken-tóc-ki, Tª-nÐt-xi, A-la-ba-ma vµ mÝt-xi-xi-pi). 7) Khu Trung T©y - Nam (¸c-can-x¸t, ¤-cla-h«-ma, Lu-i-di-a-na vµ TÕch-d¸t); n¨m 1900, hai khu nµy gép chung l¹i thµnh khu "Trung - Nam". 8) Khu s¬n c−íc (M«n-ta-na, Ai-®a-h«, Vai-«-minh, C«-l«-ra-®«, Niu - Mª-hi-c«, Ai-ri-do-na, U-t¸t vµ Nª-va-®a) vµ 9) Khu Th¸i-b×nh-d−¬ng (Oa-sinh-t¬n, ¤-rª-g«n vµ Ca-li-phoãc-ni-a); n¨m 1900, hai khu nµy gép chung l¹i thµnh khu "T©y".

Sù ph©n chia qu¸ − phøc t¹p ®ã ®· thóc ®Èy çc nhµ thèng kª Mü, n¨m 1910, dån çc khu Êy l¹i thµnh ba miÒn lín: miÒn B¾c (1 - 4), miÒn Nam (5 - 7) vµ miÒn T©y (8 - 9). Sau ®©y, chóng ta sÏ thÊy r»ng çch ph©n chia thµnh ba miÒn chñ yÕu nh− thÕ lµ çch ph©n chia thùc sù quan träng nhÊt vµ cùc kú cÇn thiÕt, tuy r»ng trong vÊn ®Ò ph©n chia nµy còng nh− trong mäi vÊn ®Ò, dÜ nhiªn lµ vÉn cã nh÷ng h×nh thøc qu¸ ®é, v× thÕ trªn mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n, chóng ta sÏ cÇn ph¶i xÐt riªng khu An-gli-a míi vµ khu Trung §¹i-t©y-d−¬ng.

§Ó x¸c ®Þnh ®−îc çi kh¸c nhau c¨n b¶n nhÊt trong nh÷ng sù kh¸c nhau gi÷a ba miÒn chñ yÕu, chóng ta cã thÓ gäi ba miÒn ®ã lµ: miÒn B¾c c«ng nghiÖp, miÒn Nam tr−íc kia lµ cña chñ n« vµ miÒn T©y ®ang ®−îc khÈn thùc.

D−íi ®©y lµ nh÷ng sè liÖu vÒ diÖn tÝch, tû lÖ phÇn tr¨m ruéng ®Êt ®· trång trät vµ d©n sè:

C ¸ c m i Ò n Toµn bé diÖn

tÝch tÝnh theo triÖu a-c¬-r¬

Trong ®ã, ruéng ®Êt ®· trång trät:

%

D©n sè (1910), triÖu ng−êi

B¾c ................................................. 588 49% 56

Nam............................................... 562 27% 29

T©y................................................ 753 5% 7

Toµn bé Hîp chñng quèc Mü 1 903 25% 92

DiÖn tÝch miÒn B¾c vµ miÒn Nam th× xÊp xØ b»ng nhau; cßn miÒn T©y th× réng gÇn gÊp r−ìi tõng miÒn kia. Nh−ng d©n sè miÒn B¾c th× l¹i ®«ng gÊp 8 lÇn d©n sè miÒn T©y. MiÒn T©y, th× cã thÓ nãi lµ hÇu nh− kh«ng cã ng−êi ë. D©n c− miÒn nµy ®· t¨ng lªn víi mét tèc ®é nhanh nh− thÕ nµo, ta h·y xem t×nh h×nh sau ®©y th× râ: trong 10 n¨m, tõ n¨m 1900 ®Õn n¨m 1910, d©n sè miÒn B¾c ®· t¨ng 18%, d©n sè miÒn Nam t¨ng 20%, cßn d©n sè miÒn T©y th× t¨ng 67%! ë miÒn B¾c, sè l−îng Êp tr¹i hÇu nh− kh«ng t¨ng thªm bao nhiªu: n¨m 1900 cã 2 874 000 Êp tr¹i vµ n¨m 1910 cã 2 891 000 çi (+0,6%); ë miÒn Nam, sè Êp tr¹i t¨ng 18%, tõ 2 triÖu 60 v¹n çi t¨ng lªn thµnh 3 triÖu 10 v¹n; ë miÒn T©y, sè Êp tr¹i t¨ng 54%, nghÜa lµ t¨ng qu¸ gÊp r−ìi, tõ 243 ngh×n t¨ng lªn thµnh 373 ngh×n.

Muèn biÕt h×nh thøc chiÕm h÷u ruéng ®Êt ë miÒn T©y ra sao, th× xem nh÷ng sè liÖu vÒ nh÷ng h«m-xtÐt ⎯ tøc lµ nh÷ng phÇn ®Êt, phÇn nhiÒu mçi c¬ ng¬i réng 160 a-c¬-r¬, tøc lµ chõng 65 ®ª-xi-a-ti-na, ®−îc chÝnh phñ cÊp kh«ng lÊy tiÒn, hay chØ ph¶i tr¶ trªn danh nghÜa. Trong 10 n¨m, tõ 1901 ®Õn 1910. ë miÒn B¾c, diÖn tÝch nh÷ng h«m-xtÐt ®−îc kinh doanh ®· lµ 55 triÖu 30 v¹n a-c¬-r¬ (trong sè nµy, chØ tÝnh riªng mét khu Trung T©y - B¾c th«i còng ®· chiÕm 54 triÖu 30 v¹n a-c¬-r¬, tøc lµ trªn 98%); ë miÒn Nam, diÖn tÝch çc h«m-xtÐt ®ã lµ 20 triÖu a-c¬-r¬ (trong sè ®ã, riªng khu Trung T©y - Nam ®· chiÕm 17 triÖu 30 v¹n a-c¬-r¬), vµ ë miÒn T©y, diÖn tÝch çc h«m-xtÐt ®ã lµ


55 triÖu 30 v¹n a-c¬-r¬, tÝnh chung c¶ hai khu cña miÒn T©y. Nh− thÕ cã nghÜa lµ miÒn T©y hoµn toµn lµ mét miÒn h«m-xtÐt, tøc lµ mét miÒn trong ®ã ng−êi ta ph©n phèi kh«ng lÊy tiÒn nh÷ng ®Êt ®ai ch−a cã chñ; t×nh tr¹ng ®ã gÇn gièng nh− quyÒn sö dông ruéng ®Êt chiÕm ®−îc t¹i nh÷ng vïng biªn khu xa x«i cña n−íc Nga, chØ cã ®iÒu lµ quyÒn ®ã kh«ng ph¶i do mét nhµ n−íc phong kiÕn quy ®Þnh mµ lµ ®−îc quy ®Þnh mét çch d©n chñ (suýt n÷a th× t«i nãi: theo kiÓu d©n tuý chñ nghÜa; n−íc céng hoµ Mü ®· ®em thùc hµnh, theo kiÓu t− b¶n chñ nghÜa, çi t− t−ëng "d©n tuý chñ nghÜa" lµ ph©n phèi nh÷ng ®Êt ch−a cã chñ cho nh÷ng ai muèn ®−îc chia). Cßn ë miÒn B¾c vµ miÒn Nam, th× mçi miÒn ®ã chØ cã ®éc mét khu h«m-xtÐt th«i, khu nµy tùa nh− mét h×nh thøc qu¸ ®é gi÷a miÒn T©y kh«ng cã d©n c− víi miÒn B¾c vµ miÒn Nam cã d©n c−. Nh©n tiÖn xin nãi r»ng chØ ë hai khu thuéc miÒn B¾c, lµ trong m−êi n¨m võa qua ng−êi ta hoµn toµn kh«ng cÊp mét h«m-xtÐt nµo c¶, ®ã lµ: khu An-gli-a míi vµ khu Trung §¹i-t©y-d−¬ng. Sau nµy, chóng ta sÏ nãi ®Õn hai khu ®ã, hai khu cã nhiÒu c«ng nghiÖp nhÊt, ë ®ã qu¸ tr×nh khÈn thùc ®· hoµn toµn kh«ng cßn diÔn ra n÷a.

Nh÷ng sè liÖu mµ chóng t«i ®· dÉn ra vÒ nh÷ng h«m- xtÐt ®· cã chñ, lµ nh÷ng sè liÖu c¨n cø vµo sè ®¬n lÇn ®Çu tiªn xin ®Êt, chø kh«ng ph¶i vµo sè nh÷ng phÇn ®Êt ®· cã chñ h¼n hoi råi; chóng t«i kh«ng cã sè liÖu vÒ nh÷ng phÇn ®Êt nµy tÝnh theo tõng miÒn mét. Tuy nhiªn nÕu vÒ mÆt gi¸ trÞ tuyÖt ®èi, dï nh÷ng sè liÖu mµ chóng t«i dÉn ra lµ nh÷ng sè liÖu ®· bÞ khuÕch ®¹i lªn, th× nh÷ng sè liÖu ®ã, v« luËn thÕ nµo, còng vÉn ph¶n ¸nh ®óng tû lÖ so s¸nh gi÷a çc miÒn víi nhau. ë miÒn B¾c, n¨m 1910, diÖn tÝch çc Êp tr¹i lµ 414 triÖu a-c¬-r¬, thµnh thö nh÷ng h«m-xtÐt cÊp ph¸t trong m−êi n¨m võa qua chiÕm vµo kho¶ng 1/8 ë miÒn Nam th× vµo kho¶ng 1/17 (20 so víi 354), ë miÒn T©y lµ mét nöa (55 so víi 111) ! Râ rµng lµ nhËp côc nh÷ng tµi liÖu

vÒ nh÷ng vïng mµ ë ®ã thùc tÕ hÇu nh− kh«ng cã chÕ ®é t− h÷u ruéng ®Êt, vµ vÒ nh÷ng vïng mµ ë ®ã toµn bé ruéng ®Êt ®Òu cã chñ c¶ råi, th× nh− thÕ chØ lµ chÕ giÔu nh÷ng ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc th«i.

N−íc Mü ®· chøng thùc mét çch ®Æc biÖt râ rµng çi ch©n lý mµ M¸c ®· nhÊn m¹nh trong bé "T− b¶n", quyÓn III tøc lµ: chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp kh«ng phô thuéc vµo h×nh thøc chiÕm h÷u ruéng ®Êt hay sö dông ruéng ®Êt. Khi chñ nghÜa t− b¶n ra ®êi th× chÕ ®é chiÕm h÷u ruéng ®Êt thêi trung cæ vµ gia tr−ëng ®· mang nh÷ng h×nh thøc rÊt kh¸c nhau: chÕ ®é chiÔm h÷u phong kiÕn, "chÕ ®é ®Êt chia cho n«ng d©n" (tøc lµ ®Êt cña n«ng d©n phô thuéc), chÕ ®é chiÕm h÷u thÞ téc, chÕ ®é chiÕm h÷u c«ng x·, chÕ ®é chiÕm h÷u nhµ n−íc, v. v.. TÊt c¶ çc h×nh thøc chiÕm h÷u ruéng ®Êt ®ã ®Òu ph¶i chÞu çi ¸ch cña t− b¶n, nh−ng chÞu d−íi mét h×nh thøc kh¸c nhau vµ theo nh÷ng çch thøc kh¸c nhau73. Thèng kª n«ng nghiÖp, nÕu ®−îc tiÕn hµnh mét çch cã suy tÝnh kü vµ hîp lý, th× ph¶i thay ®æi ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu, ph−¬ng ph¸p ph©n lo¹i, v.v., cho phï hîp víi nh÷ng h×nh thøc x©m nhËp cña chñ nghÜa t− b¶n vµo n«ng nghiÖp, ch¼ng h¹n nh− ph¶i xÕp nh÷ng h«m-xtÐt ra thµnh mét lo¹i riªng vµ ph¶i theo dâi vËn mÖnh kinh tÕ cña nh÷ng h«m-xtÐt ®ã. Khèn nçi, tÝnh thñ cùu, viÖc l¾p ®i l¾p l¹i mét çch phi lý, rËp khu«n nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®¬n ®iÖu l¹i rÊt thÞnh hµnh trong c«ng t¸c thèng kª.

Ta cã thÓ thÊy râ n«ng nghiÖp ë miÒn T©y qu¶ng canh ®Õn møc nµo so víi çc miÒn kh¸c qua nh÷ng sè liÖu vÒ sè tiÒn chi ®Ó mua ph©n ho¸ häc. N¨m 1909, cø mçi mét a-c¬-r¬ ruéng ®Êt trång trät, th× ë miÒn B¾c, sè chi ®ã lµ 13 xu (0,13 ®«-la); ë miÒn Nam, lµ 50 xu vµ ë miÒn T©y chØ cã 6 xu th«i. Së dÜ ë miÒn Nam, chi phÝ cao, chÝnh lµ v× ë ®ã, viÖc trång b«ng cÇn nhiÒu ph©n vµ viÖc trång lo¹i c©y nµy chiÕm vÞ trÝ næi bËt nhÊt ë miÒn Nam: ë ®ã,


b«ng vµ thuèc l¸ chiÕm 46,8% tæng gi¸ trÞ toµn bé çc n«ng s¶n; ngò cèc chØ chiÕm cã 29,3% th«i; cá kh« vµ cá t−¬i cho gia sóc chiÕm 5,1%. Tr¸i l¹i, ë miÒn B¾c th× ngò cèc ®øng hµng ®Çu: 62,6%, råi míi ®Õn cá kh« vµ cá t−¬i cho gia sóc: 18,8%, trong ®ã phÇn lín lµ cá trång. ë miÒn T©y, ngò cèc chiÕm 33,1% gi¸ trÞ toµn bé çc n«ng s¶n; cá kh« vµ cá t−¬i: 31,7%, trong ®ã cá trång nh−êng vÞ trÝ sè mét cho cá mäc tù nhiªn. tr¸i c©y chiÕm 15,5% gi¸ trÞ, ®ã lµ mét ngµnh ®Æc biÖt trong n«ng nghiÖp cã tÝnh chÊt th−¬ng nghiÖp, ngµnh nµy ®ang ph¸t triÓn nhanh ë ven Th¸i-b×nh-d−¬ng.

2. MiÒn B¾c c«ng nghiÖp

ë miÒn B¾c, n¨m 1910, tû lÖ d©n sè thµnh thÞ lªn ®Õn 58,6%, so víi ë miÒn Nam lµ 22,5% vµ miÒn T©y lµ 48,8%. Vai trß cña c«ng nghiÖp thÓ hiÖn râ qua nh÷ng con sè sau ®©y:

Gi¸ trÞ çc s¶n phÈm (tû ®«-la)

cñ

a n«

ng

nghi

Öp

cña

ch¨n

nu«

i

tæ

ng c

éng

cña c«ng nghiÖp sau khi ®· trõ ®i gi¸ trÞ

nguyªn liÖu

Sè l−îng c«ng nh©n

c«ng nghiÖp (triÖu ng−êi)

MiÒn B¾c......................................3,1 2,1 5,2 6,9 5,2

MiÒn Nam...................................1,9 0,7 2,6 1,1 1,1

MiÒn T©y.....................................0,5 0,3 0,8 0,5 0,3

Toµn bé Hîp chñng quèc Mü 5,5 3,1 8,6 8,5 6,6

Tæng gi¸ trÞ n«ng s¶n ë ®©y ®· bÞ khuÕch ®¹i lªn, v× mét phÇn s¶n phÈm n«ng nghiÖp l¹i ®−îc tÝnh mét lÇn n÷a trong gi¸ trÞ s¶n phÈm ch¨n nu«i, ch¼ng h¹n nh− thøc ¨n dïng nu«i gia sóc. nh−ng dï sao, chóng ta còng ®i ®Õn kÕt luËn kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a lµ kho¶ng 5/6 nÒn c«ng

nghiÖp Mü ®−îc tËp trung vµo miÒn B¾c vµ trong miÒn nµy, c«ng nghiÖp chiÕm −u thÕ so víi n«ng nghiÖp. Tr¸i l¹i, miÒn Nam vµ miÒn T©y l¹i chñ yÕu lµ mang tÝnh chÊt lµ nh÷ng vïng n«ng nghiÖp.

Nh− nh÷ng sè liÖu dÉn ra trªn kia cho thÊy râ, miÒn B¾c kh¸c miÒn Nam vµ miÒn T©y ë chç lµ c«ng nghiÖp ph¸t triÓn h¬n rÊt nhiÒu vµ sù ph¸t triÓn h¬n ®ã cña c«ng nghiÖp ®ang t¹o ra mét thÞ tr−êng cho n«ng nghiÖp vµ quyÕt ®Þnh sù th©m canh ho¸ n«ng nghiÖp. nh−ng miÒn B¾c "c«ng nghiÖp" ⎯ theo çi nghÜa nh− ®· nãi trªn ⎯ tuy thÕ vÉn lµ mét miÒn s¶n xuÊt chñ yÕu ra nh÷ng n«ng s¶n. Trªn mét nöa tæng s¶n l−îng n«ng nghiÖp, tøc lµ kho¶ng ba phÇn n¨m, tËp trung ë miÒn B¾c. Qua nh÷ng con sè sau ®©y vÒ gi¸ trÞ cña toµn bé tµi s¶n n«ng nghiÖp ⎯ ruéng ®Êt, nhµ cöa, c«ng cô vµ m¸y mãc, gia sóc, ⎯ tÝnh theo mçi a-c¬-r¬ ruéng ®Êt, chóng ta cã thÓ thÊy lµ ë miÒn B¾c, n«ng nghiÖp ®−îc th©m canh ho¸ h¬n ®Õn møc nµo so víi çc miÒn kh¸c: n¨m 1910, ë miÒn B¾c, gi¸ trÞ ®ã lªn ®Õn 66 ®«-la, so víi ë miÒn Nam lµ 25 vµ ë miÒn T©y lµ 41. TÝnh riªng gi¸ trÞ c«ng cô vµ m¸y mãc trªn mçi a-c¬-r¬ ruéng ®Êt th× ë miÒn B¾c gi¸ trÞ ®ã lµ 2,07 ®«-la, ë miÒn Nam lµ 0,83 vµ ë miÒn T©y lµ 1,04.

VÒ mÆt nµy, ph¶i ®Ó riªng hai khu An-gli-a míi vµ Trung §¹i-t©y-d−¬ng ra. Nh− chóng t«i ®· chØ râ, ë ®Êy kh«ng cã qu¸ tr×nh khÈn thùc. Tõ n¨m 1900 ®Õn n¨m 1910, con sè Êp tr¹i ë ®ã gi¶m ®i vÒ sè l−îng tuyÖt ®èi; c¶ diÖn tÝch trång trät vµ tæng sè diÖn tÝch çc Êp tr¹i còng gi¶m ®i. C¨n cø theo thèng kª nh÷ng ng−êi cã nghÒ nghiÖp, th× ë ®©y chØ cã 10% d©n sè lµm viÖc trong n«ng nghiÖp, mµ tÝnh trung b×nh th× sè ng−êi lµm viÖc trong n«ng nghiÖp trong toµn n−íc Mü lµ 33%, cßn trong çc khu kh¸c ë miÒn B¾c lµ 25 - 41% vµ ë miÒn Nam lµ 51 - 63%. Trong hai khu ®ã, diÖn tÝch ngò cèc chØ chiÕm 6 - 25%, diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät (tÝnh trung b×nh toµn n−íc Mü


lµ 40%; miÒn B¾c lµ 46%); ®Êt ®Ó lÊy cá (phÇn lín lµ cá trång) chiÕm 52 - 29% (trung b×nh toµn n−íc Mü lµ 15%, miÒn B¾c lµ 18%); diÖn tÝch ®Ó trång rau lµ 4,6 - 3,8% (tÝnh trung b×nh toµn n−íc Mü lµ 1,5% vµ miÒn B¾c lµ 1,5%). §ã lµ khu mµ n«ng nghiÖp ®−îc th©m canh nhiÒu h¬n c¶. Cø mçi a-c¬-r¬ ruéng ®Êt trång trät, th× sè chi phÝ trung b×nh bá ra ®Ó mua ph©n, n¨m 1909 lµ 1,30 vµ 0,62 ®«-la, con sè thø nhÊt lµ møc chi phÝ cao nhÊt, con sè thø hai th× chØ thua cã mét khu ë miÒn Nam mµ th«i. TÝnh theo mçi a-c¬-r¬ ruéng ®Êt trång trät, th× gi¸ trÞ trung b×nh nh÷ng c«ng cô vµ m¸y mãc lµ 2,58 vµ 3,88 ®«-la, nh÷ng con sè nµy lµ sè cao nhÊt ë n−íc Mü. Trong phÇn tr×nh bµy sau nµy, chóng ta sÏ thÊy r»ng nh÷ng khu cã nhiÒu c«ng nghiÖp h¬n c¶ ®ã cña miÒn B¾c c«ng nghiÖp - nh÷ng khu cã ®Æc ®iÓm lµ cã nÒn n«ng nghiÖp th©m canh nhÊt, l¹i còng cã mét ®Æc ®iÓm næi bËt lµ nÒn n«ng nghiÖp cã nhiÒu tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa h¬n c¶.

3. MiÒn Nam tr−íc kia lµ cña chñ n«

¤ng Ghim-me viÕt r»ng n−íc Mü lµ "mét n−íc ch−a hÒ biÕt chÕ ®é phong kiÕn lµ çi g× c¶, vµ hoµn toµn kh«ng cã nh÷ng tµn d− kinh tÕ cña chÕ ®é ®ã" (tr. 41 cña bµi ®· nãi trªn kia). §ã lµ mét lêi kh¼ng ®Þnh hoµn toµn tr¸i víi sù thËt, v× nh÷ng tµn d− kinh tÕ cña chÕ ®é n« lÖ th× døt kho¸t ch¼ng kh¸c g× nh÷ng tµn d− kinh tÕ cña chÕ ®é phong kiÕn, vµ cho ®Õn ngµy nay, nh÷ng tµn d− ®ã vÉn cßn rÊt m¹nh trong miÒn Nam tr−íc kia lµ cña chñ n«, ë Hîp chñng quèc Mü. NÕu chóng ta cã thÓ coi sai lÇm ®ã cña «ng Ghim-me chØ lµ mét sai lÇm trong mét bµi b¸o viÕt véi vµng, th× ch¼ng ®¸ng bµn ®Õn lµm g×. Nh−ng toµn bé s¸ch b¸o cã khuynh h−íng tù do chñ nghÜa vµ s¸ch b¸o d©n tuý chñ nghÜa ë Nga chøng tá r»ng, vÒ chÕ ®é lao dÞch ë Nga ⎯ tµn d− cña chÕ ®é phong kiÕn ë n−íc ta ⎯ th× ng−êi ta

còng m¾c ph¶i, mét çch cã hÖ thèng vµ dai d¼ng phi th−êng, mét "sai lÇm" hoµn toµn gièng nh− vËy.

Khi cuéc néi chiÕn 1861 - 1865 ch−a quÐt s¹ch chÕ ®é n« lÖ, th× miÒn Nam Hîp chñng quèc Mü vÉn lµ mét miÒn cña chÕ ®é n« lÖ. HiÖn nay, con sè ng−êi da ®en ë miÒn B¾c vµ miÒn T©y chiÕm kh«ng qu¸ tõ 0,7 ®Õn 2,2% d©n sè hai miÒn ®ã, th× ë miÒn Nam l¹i chiÕm tõ 22,6 ®Õn 33,7% toµn bé d©n sè ë ®ã. trung b×nh trong toµn Hîp chñng quèc Mü, sè ng−êi da ®en chiÕm 10,7% toµn bé d©n sè. Kh«ng ph¶i nãi vÒ t×nh tr¹ng cùc nhôc cña nh÷ng ng−êi da ®en: vÒ mÆt nµy, giai cÊp t− s¶n Mü còng ch¼ng tèt g× h¬n giai cÊp t− s¶n çc n−íc kh¸c. Sau khi ®· "gi¶i phãng" d©n da ®en, giai cÊp t− s¶n Mü ®· cè g¾ng dùa trªn c¬ së chñ nghÜa t− b¶n "tù do" vµ céng hoµ d©n chñ, mµ kh«i phôc l¹i tÊt c¶ nh÷ng çi g× cã thÓ kh«i phôc ®−îc, t×m tr¨m ph−¬ng ngh×n kÕ ®Ó ¸p bøc d©n da ®en mét çch v« liªm sØ nhÊt vµ bØ æi nhÊt. Muèn nãi lªn tr×nh ®é v¨n ho¸ cña nh÷ng ng−êi da ®en, chóng ta chØ cÇn ®−a ra mét tµi liÖu thèng kª nhá th«i còng ®ñ. trong khi tû lÖ ng−êi mï ch÷ trong d©n da tr¾ng ë Hîp chñng quèc Mü n¨m 1900 lµ 6,2% d©n sè (tÝnh d©n sè tõ 10 tuæi trë lªn), th× trong ng−êi da ®en, tû lÖ phÇn tr¨m ng−êi mï ch÷ lµ 44,5%!! GÊp b¶y lÇn nhiÒu h¬n!! ë miÒn B¾c vµ miÒn T©y, cã 4 - 6% ng−êi mï ch÷ (n¨m 1900); ë miÒn Nam, 22,9 - 23,9%!! Ch¼ng khã kh¨n g× mµ kh«ng h×nh dung ra ®−îc toµn bé nh÷ng sù kiÖn trong lÜnh vùc ph¸p luËt vµ ®êi sèng hµng ngµy, t−¬ng xøng víi çi sù kiÖn rÊt « nhôc ®ã trong lÜnh vùc gi¸o dôc quèc d©n.

Çi "kiÕn tróc th−îng tÇng" ®¸ng yªu ®ã ®· lín lªn vµ dùa trªn c¬ së kinh tÕ nµo?

Dùa trªn c¬ së mét chÕ ®é lao dÞch ®iÓn h×nh lµ cña Nga, "Nga chÝnh cèng" cô thÓ lµ: chÕ ®é lµm rÏ.

N¨m 1910, con sè Êp tr¹i cña nh÷ng ng−êi da ®en lµ 920 883, tøc lµ 14,5% tæng sè Êp tr¹i. Trong tæng sè nh÷ng


phÐc-mi-ª, th× 37,0% lµ nh÷ng ng−êi lÜnh canh vµ 62,1% lµ ng−êi së h÷u; sè 0,9% cßn l¹i lµ nh÷ng Êp tr¹i do qu¶n lý tr«ng coi. Nh−ng trong d©n da tr¾ng, tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng ng−êi lÜnh canh lµ 39,2%, cßn trong d©n da ®en th× tû lÖ ®ã lªn ®Õn 75,3%! ë n−íc Mü, ng−êi phÐc-mi-ª ®iÓn h×nh trong d©n da tr¾ng lµ ng−êi së h÷u ruéng ®Êt, cßn ng−êi phÐc-mi-ª ®iÓn h×nh trong d©n da ®en l¹i lµ ng−êi lÜnh canh ruéng ®Êt. T¹i miÒn T©y, tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng ng−êi lÜnh canh chØ lµ 14,0%: ®ã lµ mét miÒn ®ang ®−îc khÈn thùc, miÒn ®Êt míi, ch−a cã chñ, ®ã lµ thiªn ®−êng (mét thiªn ®−êng t¹m thêi vµ mong manh) cña ng−êi tiÓu "n«ng d©n ®éc lËp". ë miÒn B¾c, tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng ng−êi lÜnh canh lµ 26,5%; cßn ë miÒn Nam lµ 49,6%! Nöa sè phÐc-mi-ª ë miÒn Nam lµ nh÷ng ng−êi lÜnh canh.

Nh−ng kh«ng ph¶i chØ cã thÕ. §Êy hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng−êi lÜnh canh, hiÓu theo nghÜa ng−êi ¢u ch©u vÉn hiÓu, theo nghÜa v¨n minh, theo nghÜa t− b¶n chñ nghÜa hiÖn ®¹i. §Êy chñ yÕu lµ nh÷ng ng−êi lµm rÏ nöa phong kiÕn, hoÆc - ®øng vÒ mÆt kinh tÕ mµ nãi th× còng thÕ - nh÷ng ng−êi lµm rÏ nöa n« lÖ. ë miÒn T©y "tù do", th× trong sè nh÷ng ng−êi lÜnh canh, chØ cã mét sè Ýt lµ ng−êi lµm rÏ th«i (25 000 trong sè 53 000). T¹i miÒn B¾c cæ x−a, tõ l©u ®· cã ®«ng d©n c−, th× trong sè 766 000 ng−êi lÜnh canh, cã 483 000 ng−êi lµm rÏ, tøc lµ 63%. T¹i miÒn Nam, trong sè 1 537 000 ng−êi lÜnh canh, cã 1 021 000 ng−êi lµm rÏ, tøc lµ 66%.

Trong çi n−íc Mü tù do, çi n−íc Mü céng hoµ d©n chñ, n¨m 1910, cã mét triÖu r−ëi ng−êi lÜnh canh - lµm rÏ, trong sè ®ã th× trªn mét triÖu lµ ng−êi da ®en. Vµ so víi tæng sè phÐc-mi-ª, con sè nh÷ng ng−êi lµm rÏ ®· kh«ng gi¶m ®i, mµ cßn kh«ng ngõng t¨ng lªn vµ t¨ng lªn kh¸ nhanh. N¨m 1880, tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng ng−êi lµm rÏ so víi tæng sè phÐc-mi-ª ë Hîp chñng quèc Mü lµ 17,5%, n¨m 1890 lµ 18,4%, n¨m 1900 lµ 22,2% vµ n¨m 1910 lµ 24,0%.

Trong nh÷ng kÕt luËn cña çc nhµ thèng kª Mü vÒ cuéc ®iÒu tra n¨m 1910

chóng ta ®äc thÊy: "ë miÒn Nam, cã nh÷ng ®iÒu kiÖn bao giê còng h¬i kh¸c víi

nh÷ng ®iÒu kiÖn cña miÒn B¾c, vµ nhiÒu Êp tr¹i cña nh÷ng ng−êi lÜnh canh lµ mét

phÇn cña nh÷ng ®ån ®iÒn cã quy m« rÊt lín vµ ®−îc lËp ra trong thêi kú tr−íc

cuéc néi chiÕn". ë miÒn Nam, "chÕ ®é kinh doanh dùa vµo nh÷ng ng−êi lÜnh canh,

chñ yÕu lµ ng−êi da ®en, ®· thay thÕ chÕ ®é kinh doanh dùa vµo lao ®éng cña n«

lÖ". "Sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é lÜnh canh ®Æc biÖt thÓ hiÖn râ h¬n c¶ ë miÒn Nam, lµ

n¬i mµ nh÷ng ®ån ®iÒn lín, tr−íc kia do n« lÖ canh t¸c, trong nhiÒu tr−êng hîp

®−îc chia thµnh nh÷ng phÇn ®Êt nhá (m¶nh ruéng) ®Ó ph¸t canh.... Trong nhiÒu

tr−êng hîp, nh÷ng ®ån ®iÒn ®ã cho ®Õn nay thùc ra vÉn ®−îc canh t¸c nh− lµ

nh÷ng ®¬n vÞ kinh doanh n«ng nghiÖp vËy, v× trong mét møc ®é nµo ®ã, ng−êi ta

vÉn gi¸m thÞ nh÷ng ng−êi lÜnh canh gÇn nh− gi¸m thÞ nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª

trong çc Êp tr¹i ë miÒn B¾c" (s¸ch ®· dÉn, V, 102, 104).

§Ó nãi lªn ®Æc ®iÓm cña miÒn Nam, cßn cÇn ph¶i nãi thªm r»ng d©n c− ®· rêi miÒn Êy ®Ó ®Õn nh÷ng vïng t− b¶n chñ nghÜa kh¸c vµ ®Õn çc thµnh phè, ch¼ng kh¸c g× ë Nga n«ng d©n rêi bá çc tØnh n«ng nghiÖp ë miÒn trung, lµ nh÷ng miÒn l¹c hËu nhÊt vµ cßn duy tr× nhiÒu tµn d− cña chÕ ®é n«ng n« nhÊt ®Ó ch¹y tho¸t khái çi quyÒn lùc cña bän Va-li-ai - M¸c-cèp, ®Ó ®Õn nh÷ng vïng cã nhiÒu tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa h¬n ë Nga, lµ nh÷ng thñ ®«, nh÷ng tØnh c«ng nghiÖp vµ miÒn Nam (xem cuèn "Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga")1). ë n−íc Mü còng nh− ë Nga, vïng cã chÕ ®é lµm rÏ lµ vïng tr× trÖ nhÊt, lµ vïng mµ quÇn chóng lao ®éng bÞ sØ nhôc nhiÒu nhÊt vµ bÞ ¸p bøc nhiÒu nhÊt. Nh÷ng ng−êi di c− ®Õn n−íc Mü, lµ nh÷ng ng−êi cã mét vai trß rÊt quan träng trong nÒn kinh tÕ vµ trong toµn bé ®êi sèng x· héi cña n−íc Mü, ®Òu tr¸nh kh«ng ®Õn miÒn Nam. N¨m 1910, tû lÖ phÇn tr¨m d©n sè cña n−íc Mü, mµ sinh qu¸n kh«ng ph¶i lµ ë Mü, lµ 14,5%. Nh−ng ë miÒn


tr. 739 -746.


Nam th× tuú tõng khu mµ tû lÖ phÇn tr¨m Êy chØ lµ tõ 1,0 ®Õn 4,0% th«i, cßn trong çc khu kh¸c trong n−íc Mü th× tû lÖ ®ã l¹i kh«ng d−íi 13,9%, vµ ®Õn 27,7% (nh− khu An-gli-a míi). T×nh tr¹ng biÖt lËp, t×nh tr¹ng l¹c hËu, thiÕu kh«ng khÝ trong lµnh, mét thø nhµ tï víi nh÷ng ng−êi da ®en "®· ®−îc gi¶i phãng": miÒn Nam n−íc Mü lµ nh− thÕ ®Êy. D©n c− cã tÝnh ®Þnh c− nhÊt, "thiÕt tha víi ruéng ®Êt" nhÊt: kh«ng kÓ çi khu cña miÒn Nam ®ang ë vµo qu¸ tr×nh khÈn thùc lín (khu Trung T©y - nam) cßn th× trong hai khu kh¸c cña miÒn Nam, 91 - 92% d©n c− ®· ra ®êi ë ngay khu mµ hä sinh sèng, trong khi ®ã th× tÝnh chung toµn n−íc Mü, tû lÖ phÇn tr¨m ®ã lµ 72,6%, nghÜa lµ d©n c− di chuyÓn chç ë nhiÒu h¬n. ë miÒn T©y, mét miÒn hoµn toµn ®ang ®−îc khÈn thùc, chØ cã tõ 35 ®Õn 41% d©n c− lµ ra ®êi ngay trong khu mµ hä ®ang sinh sèng.

Ng−êi da ®en rêi bá hai khu kh«ng cã qu¸ tr×nh khÈn thùc ë miÒn Nam: suèt trong 10 n¨m, gi÷a hai cuéc ®iÒu tra gÇn ®©y nhÊt, hai khu ®ã ®· cung cÊp cho çc khu vùc kh¸c ë n−íc Mü gÇn 600 000 ng−êi "da ®en". Ng−êi da ®en chñ yÕu lµ ch¹y ra çc thµnh thÞ: ë miÒn Nam, tõ 77 ®Õn 80% d©n da ®en sèng ë n«ng th«n; ë çc miÒn kh¸c, chØ cã tõ 8 ®Õn 32% th«i. Hoµn c¶nh kinh tÕ cña nh÷ng ng−êi da ®en ë Mü thËt gièng ®Õn kú l¹ víi hoµn c¶nh kinh tÕ cña nh÷ng n«ng d©n "tr−íc kia thuéc ®Þa chñ" t¹i trung t©m n−íc Nga n«ng nghiÖp.

4. Quy m« trung b×nh cña çc Êp tr¹i. Sù "tan r· cña chñ nghÜa t− b¶n"

ë miÒn Nam

Sau khi ®· xem xÐt nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña ba miÒn chñ yÕu ë Hîp chñng quèc Mü vµ tÝnh chÊt chung cña nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chóng ta cã thÓ chuyÓn sang ph©n tÝch nh÷ng tµi liÖu mµ ng−êi ta th−êng hay sö dông. Tr−íc

hÕt, ®ã lµ nh÷ng tµi liÖu vÒ quy m« trung b×nh cña çc Êp tr¹i. C¨n cø vµo nh÷ng tµi liÖu ®ã rÊt nhiÒu nhµ kinh tÕ, kÓ c¶ «ng Ghim-me, ®· rót ra nh÷ng kÕt luËn vò ®o¸n nhÊt.

Quy m« trung b×nh cñaçc Êp tr¹i ë n−íc Mü:

Tæng diÖn tÝch

DiÖn tÝch trång trät

N ¨ m (tÝnh b»ng a-c¬-r¬)

1850............................. 202,6 78,0

1860............................. 199,2 79,8

1870............................. 153,3 71,0

1880............................. 133,7 71,0

1890............................. 136,5 78,3

1900............................ 146,2 72,2

1910............................ 138,1 75,2

Nãi chung, tho¹t míi nh×n, ta ®· thÊy ngay r»ng tæng diÖn tÝch b×nh qu©n gi¶m dÇn ®i, vµ diÖn tÝch trång trät b×nh qu©n th× biÕn ®éng kh«ng chõng, khi th× gi¶m xuèng khi th× t¨ng lªn. nh−ng thêi kú 1860 - 1870 lµ mét giíi h¹n râ rÖt; bëi vËy chóng t«i ®· ®¸nh dÊu thêi kú ®ã b»ng mét g¹ch ngang. ChÝnh trong thêi kú ®ã, ng−êi ta thÊy tæng diÖn tÝch b×nh qu©n gi¶m xuèng rÊt nhiÒu ⎯ gi¶m ®i 46 a-c¬-r¬ (199,2 - 153,3) vµ diÖn tÝch trång trät b×nh qu©n còng thay ®æi rÊt nhiÒu (79,8 - 71,0) theo h−íng gi¶m xuèng.

Nguyªn nh©n v× sao? Râ rµng lµ v× cã cuéc néi chiÕn 1861 - 1865 vµ viÖc xo¸ bá chÕ ®é n« lÖ. Nh÷ng ®ån ®iÒn lín cña chñ n« ®· bÞ gi¸ng mét ®ßn quyÕt ®Þnh. Sau ®©y, chóng ta sÏ thÊy lµ t×nh h×nh ®ã nhiÒu lÇn ®−îc chøng minh, tuy vËy t×nh h×nh nµy ®−îc nhiÒu ng−êi biÕt ®Õn nçi ng−êi ta lÊy lµm l¹ khi ph¶i chøng thùc t×nh h×nh ®ã. Chóng ta h·y ph©n biÖt riªng nh÷ng sè liÖu vÒ miÒn Nam vµ miÒn B¾c.

14 – B. И. Ленин, том 27


Quy m« trung b×nh

cña çc Êp tr¹i tÝnh b»ng a-c¬-r¬

miÒn Nam miÒn B¾c N ¨ m tæng diÖn

tÝch trung b×nh

diÖn tÝch trång trät trung b×nh

tæng diÖn tÝch

trung b×nh

diÖn tÝch trång trät trung b×nh

1850........................... 332,1 101,1 127,1 65,4

1860........................... 335,4 101,3 126,4 68,3

1870........................... 214,2 69,2 117,0 69,2

1880........................... 153,4 56,2 114,9 76,6

1890........................... 139,7 58,8 123,7 87,8

1900........................... 138,2 48,1 132,2 90,9

1910........................... 114,4 48,6 143,0 100,3

Chóng ta thÊy r»ng diÖn tÝch ®Êt trång trät trung b×nh cña mét Êp tr¹i, ë miÒn Nam, trong thêi kú 1860 - 1870 ®· gi¶m xuèng rÊt nhiÒu (101,3 - 69,2), vµ ë miÒn B¾c th× diÖn tÝch ®ã l¹i t¨ng lªn ®«i chót (68,3 - 69,2). Nguyªn nh©n g©y ra t×nh h×nh ®ã chÝnh lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña miÒn Nam. Ngay c¶ sau khi chÕ ®é n« lÖ bÞ xo¸ bá råi, chóng ta còng cßn thÊy r»ng ë miÒn ®ã, quy m« trung b×nh cña çc Êp tr¹i vÉn gi¶m xuèng tuy r»ng gi¶m mét çch chËm chËm vµ kh«ng liªn tôc.

"NÒn n«ng nghiÖp nhá dùa trªn lao ®éng b¶n th©n ë ®©y ®ang më réng

ph¹m vi chi phèi cña nã, - «ng Ghim-me kÕt luËn, - vµ t− b¶n rêi bá n«ng

nghiÖp ®Ó ®i vµo çc lÜnh vùc ®Çu t− kh¸c". "... Chñ nghÜa t− b¶n n«ng

nghiÖp trong nh÷ng bang ë khu Nam §¹i-t©y-d−¬ng tan r· cùc kú nhanh

chãng..."

§ã thËt lµ mét ®iÒu kú qu¸i mµ cã lÏ ng−êi ta chØ cã thÓ t×m ®−îc çi s¸nh ngang víi nã trong lËp luËn cña ph¸i d©n tuý ë n−íc ta vÒ "sù tan r· cña chñ nghÜa t− b¶n" ë Nga sau n¨m 1861, v× bän ®Þa chñ ®· chuyÓn tõ chÕ ®é diªu dÞch sang chÕ ®é lao dÞch (nghÜa lµ b»ng chÕ ®é nöa diªu dÞch!). T×nh tr¹ng nh÷ng ®iÒn trang cña chñ n« bÞ chia

nhá ra th× ®−îc ng−êi ta gäi lµ "sù tan r· cña chñ nghÜa t− b¶n". ViÖc biÕn ruéng ®Êt kh«ng trång trät cña chñ n« tr−íc kia thµnh nh÷ng Êp tr¹i nhá cña nh÷ng ng−êi da ®en - mµ mét nöa lµ nh÷ng ng−êi lµm rÏ - (chóng ta nhí r»ng tõ cuéc ®iÒu tra nµy ®Õn cuéc ®iÒu tra kia, tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng ng−êi lµm rÏ ®Òu t¨ng lªn kh«ng ngõng!) th× ®−îc ng−êi ta gäi lµ "sù tan r· cña chñ nghÜa t− b¶n". Xuyªn t¹c nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n cña khoa häc kinh tÕ ®Õn thÕ lµ cïng!

Trong ch−¬ng 12 cña b¶n gi¶i thÝch cuéc ®iÒu tra nh©n khÈu n¨m 1910, çc nhµ thèng kª Mü ®· ®−a ra sè liÖu vÒ nh÷ng "®ån ®iÒn" ®iÓn h×nh ë miÒn Nam, trong thêi ®¹i ngµy nay, chø kh«ng ph¶i thêi kú chÕ ®é n« lÖ. Trong sè 39 073 ®ån ®iÒn, cã 39 073 "Êp tr¹i cña l·nh chóa" (landlord farms) vµ 398 905 Êp tr¹i cña nh÷ng ng−êi lÜnh canh. VËy lµ tÝnh trung b×nh, cø 10 ng−êi lÜnh canh cã mét "«ng chñ", "®Þa chñ" hay "len-®lo". Quy m« trung b×nh cña mçi ®ån ®iÒn lµ 724 a-c¬-r¬. Trong sè nµy, chØ cã 405 a-c¬-r¬ ruéng ®Êt trång trät th«i: mçi ®ån ®iÒn cã trªn 300 a-c¬-r¬ ®Êt bá hoang. §ã lµ kho¶n dù tr÷ kh«ng ®Õn nçi tåi cña çc ngµi chñ n« ngµy h«m qua dµnh cho nh÷ng kÕ ho¹ch bãc lét sau nµy...

T×nh h×nh ph©n phèi ®Êt ®ai cña mçi ®ån ®iÒn h¹ng trung lµ nh− sau: "Êp tr¹i cña l·nh chóa " réng 331 a-c¬-r¬, trong sè ®ã chØ trång trät cã 87 a-c¬-r¬ th«i. Nh÷ng Êp tr¹i cña nh÷ng "ng−êi lÜnh canh", nghÜa lµ ruéng ®Êt ph©n cho nh÷ng ng−êi da ®en lµm rÏ ph¶i lµm viÖc nh− tr−íc kia cho "l·nh chóa" vµ d−íi sù gi¸m thÞ cña "l·nh chóa", th× trung b×nh mçi Êp tr¹i réng 38 a-c¬-r¬, trong sè nµy cã 31 a-c¬-r¬ ruéng ®Êt trång trät.

Khi d©n sè vµ nhu cÇu vÒ b«ng ngµy cµng t¨ng lªn th× nh÷ng ng−êi h«m qua cßn lµ chñ n« ë miÒn Nam cã nh÷ng ®iÒn trang rÊt réng lín mµ h¬n 9/10 diÖn tÝch hiÖn nay vÉn ch−a ®−îc trång trät g× c¶, còng b¾t ®Çu b¸n dÇn dÇn nh÷ng


®Êt hoang Êy cho nh÷ng ng−êi da ®en, hoÆc còng rÊt hay chia cho nh÷ng ng−êi da ®en nh÷ng m¶nh nhá ®Ó lÊy rÏ mét nöa thu ho¹ch. (Tõ n¨m 1900 ®Õn 1910, ë miÒn Nam, sè l−îng nh÷ng ng−êi phÐc-mi-ª hoµn toµn së h÷u toµn bé ruéng ®Êt cña m×nh, ®· tõ 1 237 ngh×n ng−êi t¨ng lªn ®Õn 1 329 ngh×n, tøc lµ t¨ng 7,5% trong khi ®ã th× sè l−îng nh÷ng ng−êi phÐc-mi-ª lµm rÏ ®· tõ 772 ngh×n ng−êi t¨ng lªn ®Õn 1 021 ngh×n, tøc lµ t¨ng 32,2%). Êy thÕ mµ l¹i cã mét nhµ kinh tÕ häc gäi hiÖn t−îng ®ã lµ "sù tan r· cña chñ nghÜa t− b¶n" ®Êy...

Chóng t«i xÕp nh÷ng Êp tr¹i réng tõ 1000 a-c¬-r¬ trë lªn vµo h¹ng ®iÒn trang. N¨m 1910, ë Hîp chñng quèc Mü, lo¹i Êp tr¹i nµy chØ chiÕm 0,8% (50 135 Êp tr¹i), vµ chiÕm tÊt c¶ 167 triÖu 10 v¹n a-c¬-r¬, tøc lµ 19,0% tæng diÖn tÝch. Nh− thÕ lµ tÝnh trung b×nh, mçi ®iÒn trang réng 3 332 a-c¬-r¬. Tû lÖ phÇn tr¨m diÖn tÝch trång trät trong çc ®iÒn trang chØ lµ 18,7%, trong khi ®ã th× tÝnh chung cho toµn bé çc Êp tr¹i, tû lÖ ®ã lµ 54,4%. Trong lóc ®ã t¹i miÒn B¾c t− b¶n chñ nghÜa l¹i cã Ýt ®iÒn trang h¬n c¶: 0,5% cña tæng sè çc Êp tr¹i, víi 6,9% cña tæng diÖn tÝch ®Êt ®ai, tû lÖ diÖn tÝch trång trät trong çc ®iÒn trang lµ 41,1%. miÒn T©y cã nhiÒu ®iÒn trang h¬n c¶: 3,9% cña tæng sè çc Êp tr¹i, chiÕm 48,3% tæng diÖn tÝch ®Êt ®ai; tû lÖ ruéng ®Êt trång trät trong çc ®iÒn trang lµ 32,3%. Tû lÖ phÇn tr¨m cao nhÊt vÒ ®Êt ®ai kh«ng trång trät lµ thuéc nh÷ng ®iÒn trang lín ë miÒn Nam tr−íc kia thuéc chñ n«, sè ®iÒn trang nµy chiÕm 0,7% çc Êp tr¹i vµ chiÕm 23,9% diÖn tÝch; trong nh÷ng ®iÒn trang ®ã, diÖn tÝch trång trät chØ lµ 8,5% ruéng ®Êt th«i ! ! Nh©n tiÖn còng nãi qua r»ng nh÷ng tµi liÖu chi tiÕt ®ã chØ ra rÊt râ r»ng xÕp nh÷ng ®iÒn trang vµo lo¹i doanh nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa nh− ng−êi ta vÉn rÊt th−êng lµm mµ kh«ng ph©n tÝch riªng nh÷ng tµi liÖu cô thÓ vÒ tõng n−íc vµ tõng vïng, th× thËt lµ kh«ng cã c¨n cø biÕt bao.

Trong 10 n¨m, tõ n¨m 1900 ®Õn 1910, chÝnh trong nh÷ng ®iÒn trang, vµ chØ cã trong nh÷ng ®iÒn trang, th× tæng diÖn tÝch ruéng ®Êt míi gi¶m ®i. Vµ ®· gi¶m ®i rÊt nhiÒu: tõ 197 triÖu 80 v¹n a-c¬-r¬ gi¶m xuèng cßn 167 triÖu 10 v¹n a-c¬-r¬, tøc lµ gi¶m ®i 30 triÖu 70 v¹n a-c¬-r¬. ë miÒn Nam, diÖn tÝch ®ã gi¶m ®i 31 triÖu 80 v¹n a-c¬-r¬ (ë miÒn B¾c, diÖn tÝch ®ã t¨ng 2 triÖu 30 v¹n a-c¬-r¬, vµ ë miÒn T©y, diÖn tÝch ®ã gi¶m ®i 1 triÖu 20 v¹n a-c¬-r¬). Bëi vËy, chÝnh miÒn Nam vµ chØ cã miÒn Nam cña chñ n« míi lµ miÒn cã çi ®Æc ®iÓm lµ cã qu¸ tr×nh ph©n t¸n trªn quy m« lín cña çc ®iÒn trang trong khi tû lÖ ruéng ®Êt trång trät trong çc ®iÒn trang nµy lµ kh«ng ®¸ng kÓ (8,5%).

Tõ tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nãi trªn, tÊt nhiªn ph¶i kÕt luËn r»ng ®Þnh nghÜa duy nhÊt ®óng vÒ qu¸ tr×nh kinh tÕ ®ang diÔn ra, lµ nh− sau: b−íc chuyÓn tõ nh÷ng ®iÒn trang cña chñ n«, bá hoang ®Õn 9/10 diÖn tÝch, sang nÒn tiÓu n«ng cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i. Kh«ng ph¶i lµ b−íc chuyÓn sang nÒn n«ng nghiÖp "dùa vµo lao ®éng b¶n th©n", nh− «ng Ghim-me vµ ph¸i d©n tuý cïng víi tÊt c¶ nh÷ng nhµ kinh tÕ häc t− s¶n lµ nh÷ng ng−êi thÝch ca tông su«ng "lao ®éng" hay thÝch nãi, mµ lµ b−íc chuyÓn sang nÒn n«ng nghiÖp cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i. Tõ ng÷ "dùa vµo lao ®éng b¶n th©n" kh«ng cã chót ý nghÜa kinh tÕ - chÝnh trÞ nµo c¶, vµ gi¸n tiÕp lµm cho ng−êi ta lÇm lÉn. Tõ ng÷ ®ã tuyÖt nhiªn kh«ng cã ý nghÜa g× c¶, v× trong bÊt cø chÕ ®é kinh tÕ nµo cña x· héi, ng−êi tiÓu n«ng còng ®Òu "lao ®éng" c¶: dï d−íi chÕ ®é n« lÖ, d−íi chÕ ®é n«ng n« hay d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa còng vËy. Tõ ng÷ "dùa vµo lao ®éng b¶n th©n" lµ mét lêi rçng tuÕch, lµ mét lêi hoa mü kh«ng cã néi dung, nã che ®Ëy sù lÉn lén nh÷ng chÕ ®é kinh tÕ rÊt kh¸c nhau cña x· héi, mét sù lÉn lén chØ cã lîi cho giai cÊp t− s¶n th«i. Tõ ng÷ "dùa vµo lao ®éng b¶n th©n" lµm cho ng−êi ta lÇm lÉn, ®¸nh lõa ng−êi ta, v× nã cã ý ¸m chØ lµ kh«ng cã lao ®éng lµm thuª.


Ch¼ng kh¸c g× tÊt c¶ nh÷ng nhµ kinh tÕ häc t− s¶n, «ng Ghim-me bá qua kh«ng nãi ®Õn chÝnh lµ nh÷ng tµi liÖu vÒ lao ®éng lµm thuª, mÆc dï ®ã lµ nh÷ng tµi liÖu hÕt søc quan träng vÒ vÊn ®Ò chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp, vµ mÆc dï nh÷ng tµi liÖu ®ã ch¼ng nh÷ng do cuéc ®iÒu tra n¨m 1900 cung cÊp, mµ cßn cã c¶ trong tê "c«ng b¸o" vÒ cuéc ®iÒu tra n¨m 1910 (Abstract - Farm crops, by states1)), mµ «ng Ghim-me ®· dÉn ra (tr. 49 trong bµi b¸o cña «ng, chó thÝch).

Sù ph¸t triÓn cña nÒn tiÓu n«ng ë miÒn Nam chÝnh lµ sù ph¸t triÓn cña nÒn n«ng nghiÖp cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i; ®ã lµ ®iÒu mµ tÝnh chÊt cña n«ng s¶n chñ yÕu cña miÒn Nam cho ta thÊy râ. N«ng s¶n ®ã lµ b«ng. Toµn bé ngò cèc cã thÓ dïng lµm b¸nh m× ®−îc chiÕm 29,3% gi¸ trÞ tæng thu ho¹ch ngò cèc ë miÒn Nam, cá kh« vµ cá t−¬i cho gia sóc chiÕm 5,1%, cßn b«ng chiÕm 42,7%. Tõ n¨m 1870 ®Õn 1910, s¶n l−îng len ë n−íc Mü ®· tõ 162 triÖu phun-t¬ t¨ng lªn ®Õn 321 triÖu, tøc lµ t¨ng gÊp ®«i; lóa m× tõ 236 triÖu bu-sen t¨ng lªn ®Õn 635 triÖu, tøc lµ t¨ng xÊp xØ gÊp ba; ng« tõ 1 094 triÖu bu-sen t¨ng lªn ®Õn 2 886 triÖu, nh− thÕ còng lµ t¨ng xÊp xØ gÊp ba; s¶n l−îng b«ng ®· tõ 4 triÖu kiÖn (500 phun-t¬ mçi kiÖn) t¨ng lªn ®Õn 12 triÖu, nghÜa lµ t¨ng gÊp ba lÇn. Møc t¨ng nh÷ng n«ng s¶n cã tÝnh chÊt hµng ho¸ lµ chñ yÕu ®· v−ît møc t¨ng nh÷ng n«ng s¶n kh¸c Ýt cã tÝnh chÊt hµng ho¸ h¬n. Ngoµi ra, trong khu chñ yÕu ë miÒn Nam, tøc lµ khu "Nam §¹i-t©y-d−¬ng"th× nh÷ng thø mµ s¶n xuÊt ph¸t triÓn kh¸ m¹nh lµ: thuèc l¸ (12,1% gi¸ trÞ thu ho¹ch cña bang ViÕc-gi-ni-a), rau (20,1% gi¸ trÞ tæng thu ho¹ch cña bang §¬-la-va-r¬, 23,2% gi¸ trÞ thu ho¹ch cña bang Phl«-ri-®a), tr¸i c©y (21,3% gi¸ trÞ tæng thu ho¹ch cña bang Phl«-ri-®a) v. v.. TÊt c¶ nh÷ng thø ®ã ®Òu lµ

_________________________________________________________ 1) − Tµi liÖu trÝch yÕu vÒ thu ho¹ch mïa mµng cña çc Êp tr¹i trong tõng

bang.

nh÷ng c©y trång thuéc lo¹i thÓ hiÖn sù th©m canh ho¸ n«ng nghiÖp, viÖc më réng quy m« cña doanh nghiÖp trong khi vÉn gi¶m bít diÖn tÝch trång trät vµ t¨ng c−êng dïng lao ®éng lµm thuª.

B©y giê chóng ta chuyÓn sang nghiªn cøu tØ mØ nh÷ng tµi liÖu vÒ lao ®éng lµm thuª; chóng t«i chØ xin nªu râ r»ng vÒ mÆt ®ã tuy miÒn Nam kh«ng theo kÞp nh÷ng miÒn kh¸c - ë miÒn nµy, lao ®éng lµm thuª ®−îc sö dông Ýt h¬n v× chÕ ®é lµm rÏ cã tÝnh chÊt nöa n« lÖ ph¸t triÓn h¬n - nh−ng ngay c¶ ë miÒn Nam viÖc sö dông lao ®éng lµm thuª còng ®ang t¨ng lªn.

5. TÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cña n«ng nghiÖp

Th−êng th−êng, ng−êi ta dùa vµo nh÷ng sè liÖu vÒ quy m« çc Êp tr¹i, hay vÒ sè l−îng vµ ý nghÜa cña çc Êp tr¹i lín - lín vÒ mÆt diÖn tÝch ®Êt ®ai - mµ xÐt ®o¸n vÒ chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp. Chóng ta ®· nghiªn cøu mét phÇn tµi liÖu thuéc lo¹i ®ã råi, chóng ta còng sÏ cßn nghiªn cøu mét phÇn tµi liÖu nh− thÕ n÷a, nh−ng chóng ta ph¶i chó ý r»ng nh÷ng tµi liÖu ®ã ®Òu lµ nh÷ng tµi liÖu gi¸n tiÕp, v× quy m« diÖn tÝch hoµn toµn kh«ng ph¶i bao giê còng cho ta thÊy vµ hoµn toµn kh«ng trùc tiÕp cho ta thÊy ®−îc quy m« lín thùc sù cña doanh nghiÖp vµ tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cña nã.

VÒ mÆt nµy, nh÷ng sè liÖu vÒ lao ®éng lµm thuª v« cïng hïng hån h¬n vµ tiªu biÓu h¬n. Nh÷ng cuéc ®iÒu tra n«ng nghiÖp trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ch¼ng h¹n nh− cuéc ®iÒu tra ë n−íc ¸o n¨m 1902 vµ cuéc ®iÒu tra ë n−íc §øc n¨m 1907, mµ chóng t«i sÏ ph©n tÝch ë mét chç kh¸c, ®· chøng tá r»ng viÖc sö dông lao ®éng lµm thuª trong n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i - vµ ®Æc biÖt trong çc doanh nghiÖp n«ng nghiÖp nhá - cã mét quy m« lín h¬n rÊt nhiÒu so víi quy m« mµ


ng−êi ta th−êng vÉn t−ëng. Kh«ng g× cã thÓ b¸c bá mét çch døt kho¸t vµ râ rµng çi luËn ®iÖu tiÓu t− s¶n vÒ nÒn tiÓu n«ng "dùa trªn lao ®éng b¶n th©n", h¬n lµ nh÷ng tµi liÖu ®ã.

VÒ vÊn ®Ò nµy, thèng kª cña n−íc Mü ®· thu l−îm ®−îc rÊt nhiÒu tµi liÖu, v× trong mçi phiÕu ®iÒu tra vÒ tõng phÐc-mi-ª ®Òu cã ghi lµ anh ta cã chi mét sè tiÒn nµo ®Ó thuª c«ng nh©n kh«ng, vµ nÕu cã th× sè tiÒn ®ã chÝnh x¸c lµ bao nhiªu. Kh¸c víi thèng kª ë ch©u ¢u, ch¼ng h¹n thèng kª ë hai n−íc võa kÓ trªn, thèng kª Mü kh«ng ghi sè c«ng nh©n lµm thuª cña tõng ng−êi chñ mét trong thêi gian ®ã, tuy r»ng ®iÒu ®ã lµ mét ®iÒu hÕt søc dÔ lµm vµ ý nghÜa khoa häc cña nh÷ng tµi liÖu ®ã, ⎯ bæ sung cho nh÷ng tµi liÖu vÒ tæng sè chi cho lao ®éng lµm thuª ⎯ sÏ rÊt lín. Nh−ng ®iÒu dë h¬n c¶ lµ viÖc s¾p xÕp mét çch hÕt søc tåi nh÷ng tµi liÖu ®ã trong cuéc ®iÒu tra n¨m 1910, lµ cuéc ®iÒu tra, nãi chung, ®−îc khai th¸c tåi h¬n nhiÒu so víi cuéc ®iÒu tra n¨m 1900. Cuéc ®iÒu tra n¨m 1910 c¨n cø vµo diÖn tÝch ruéng ®Êt ®Ó s¾p xÕp çc Êp tr¹i thµnh tõng lo¹i mét (còng nh− cuéc ®iÒu tra n¨m 1900), nh−ng kh¸c víi cuéc ®iÒu tra n¨m 1900, nã kh«ng ghi sè liÖu vÒ viÖc sö dông lao ®éng lµm thuª theo tõng lo¹i ®ã. VËy lµ vÒ mÆt sö dông lao ®éng lµm thuª, chóng ta kh«ng cã thÓ ®em so s¸nh nh÷ng doanh nghiÖp nhá víi nh÷ng doanh nghiÖp lín ⎯ lín, nhá lµ c¨n cø vµo diÖn tÝch ⎯ ®−îc. Chóng ta chØ cã nh÷ng con sè trung b×nh tÝnh cho tõng bang vµ tõng miÒn th«i, nghÜa lµ nh÷ng sè liÖu tÝnh gép lÉn lén c¶ nh÷ng doanh nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa lÉn nh÷ng doanh nghiÖp kh«ng ph¶i t− b¶n chñ nghÜa.

Sau ®©y, chóng ta sÏ nghiªn cøu riªng nh÷ng tµi liÖu vÒ n¨m 1900, lµ nh÷ng tµi liÖu s¾p xÕp tèt h¬n, nh−ng b©y giê chóng ta h·y nªu ra nh÷ng sè liÖu vÒ n¨m 1910. Nãi cho ®óng ra, nh÷ng sè liÖu nµy thuéc vÒ nh÷ng n¨m 1899 vµ 1909.

Çc miÒn:

Tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng Êp tr¹i cã thuª m−ín c«ng

nh©n (1909)

Møc t¨ng chi phÝ ®Ó tr¶ cho lao

®éng lµm thuª tõ n¨m 1899 ®Õn

n¨m 1909, tÝnh theo%

Chi phÝ ®Ó tr¶ cho lao ®éng lµm thuª

tÝnh trªn mçi a-c¬-r¬ ruéng ®Êt trång trät

(®«-la) 1909 1899

MiÒn B¾c 55,1 +70,8 1,26 0,82

MiÒn Nam 36,6 +87,1 1,07 0,69

MiÒn T©y 52,5 +119,0 3,25 2,07

Toµn bé Hîp

chñng quèc Mü

45,9

+82,3

1,36

0,86

Tõ nh÷ng sè liÖu ®ã tr−íc hÕt râ rµng ph¶i rót ra kÕt luËn lµ ë miÒn B¾c n«ng nghiÖp cã nhiÒu tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa h¬n c¶ (55,1% çc Êp tr¹i cã sö dông lao ®éng lµm thuª), råi ®Õn miÒn T©y (52,5%) vµ cã Ýt tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa h¬n c¶ lµ ë miÒn Nam (36,6%). Mµ nh− vËy lµ tÊt nhiªn khi so s¸nh gi÷a mét miÒn ®«ng d©n c− vµ cã nhiÒu c«ng nghiÖp, víi mét miÒn ®ang ®−îc khÈn thùc vµ mét miÒn cã chÕ ®é lµm rÏ. Cè nhiªn lµ nh÷ng sè liÖu vÒ tû lÖ phÇn tr¨m çc Êp tr¹i cã sö dông lao ®éng lµm thuª khiÕn cho chóng ta dÔ so s¸nh mét çch chÝnh x¸c gi÷a çc miÒn víi nhau, h¬n lµ nh÷ng sè liÖu vÒ møc chi phÝ thuª nh©n c«ng lµm thuª tÝnh theo mçi a-c¬-r¬ ruéng ®Êt trång trät. Muèn cã thÓ so s¸nh nh÷ng sè liÖu thuéc lo¹i sau nµy víi nhau, th× møc tiÒn c«ng tr¶ trong çc vïng kh¸c nhau ph¶i b»ng nhau. Chóng ta kh«ng cã nh÷ng sè liÖu vÒ tiÒn c«ng trong n«ng nghiÖp ë n−íc Mü, song kh«ng ch¾c g× lµ tiÒn c«ng trong çc vïng l¹i b»ng nhau, khi gi÷a çc miÒn víi nhau cã nh÷ng sù kh¸c nhau c¨n b¶n nh− ta ®· biÕt.

Nh− vËy ë miÒn B¾c vµ miÒn T©y lµ hai miÒn bao gåm 2/3 toµn bé ruéng ®Êt trång trät vµ 2/3 toµn bé ®µn gia sóc, th× trªn mét nöa sè phÐc-mi-ª kh«ng thÓ kh«ng sö dông lao


®éng lµm thuª. ë miÒn Nam, së dÜ tû lÖ ®ã nhá h¬n, chØ lµ v× ë miÒn nµy, sù bãc lét cã tÝnh chÊt nöa phong kiÕn (vµ còng cßn cã tÝnh chÊt nöa n« lÖ n÷a) d−íi h×nh thøc cho lµm rÏ h·y cßn m¹nh. Kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, ë n−íc Mü còng nh− ë tÊt c¶ çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa kh¸c trªn thÕ giíi, mét bé phËn nh÷ng phÐc-mi-ª ë vµo c¶nh tåi tÖ nhÊt b¾t buéc ph¶i b¸n søc lao ®éng cña m×nh. §¸ng tiÕc lµ thèng kª Mü tuyÖt nhiªn kh«ng cung cÊp mét sè liÖu nµo vÒ mÆt nµy c¶, thËt lµ kh¸c, ch¼ng h¹n, víi thèng kª §øc n¨m 1907 lµ thèng kª ®· thu thËp vµ s¾p xÕp mét çch rÊt tØ mØ nh÷ng sè liÖu nh− vËy. Theo nh÷ng sè liÖu cña §øc th× trong sè 5 736 082 chñ çc c¬ së kinh doanh n«ng nghiÖp (®©y lµ tæng sè gåm c¶ nh÷ng "«ng chñ" nhá nhÊt) cã 1 940 867 ng−êi, tøc lµ trªn 30%, xÐt theo c«ng viÖc chÝnh cña hä lµ nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª. Cè nhiªn lµ ®¹i bé phËn nh÷ng c«ng nh©n n«ng nghiÖp ®ã vµ nh÷ng ng−êi lµm c«ng nhËt cã mét m¶nh ®Êt cán con ®ã lµ nhãm ng−êi lµm nghÒ n«ng thuéc líp d−íi.

Chóng ta cø cho r»ng, ë Hîp chñng quèc Mü - lµ n−íc mµ ë ®ã nh÷ng Êp tr¹i nhá nhÊt (tõ 3 a-c¬-r¬ trë xuèng) ®Òu nãi chung lµ hoµn toµn kh«ng ®−îc ®¨ng ký, - chØ cã 10% tæng sè phÐc-mi-ª lµ ph¶i b¸n søc lao ®éng cña m×nh th«i. Ngay c¶ nh− vËy n÷a, th× kÕt qu¶ còng vÉn lµ cã trªn mét phÇn ba tæng sè phÐc-mi-ª (24,0% nh÷ng ng−êi lµm rÏ, tøc lµ nh÷ng ng−êi bÞ bän tr−íc kia lµ chñ n« bãc lét theo ph−¬ng thøc phong kiÕn hoÆc nöa phong kiÕn, vµ 10% bÞ nh÷ng nhµ t− b¶n bãc lét, tæng céng lµ 34%) bÞ nh÷ng ®Þa chñ vµ nh÷ng nhµ t− b¶n bãc lét mét çch trùc tiÕp. VËy lµ trong tæng sè nh÷ng phÐc-mi-ª, chØ cã mét sè Ýt, ch−a ®Çy mét phÇn n¨m hay mét phÇn t− lµ kh«ng thuª m−ín c«ng nh©n vµ kh«ng ®i lµm thuª, hoÆc kh«ng bÞ n« dÞch.

§ã lµ t×nh h×nh thùc tÕ trong çi n−íc cña chñ nghÜa t− b¶n "kiÓu mÉu vµ tiªn tiÕn", trong çi n−íc mµ ë ®ã hµng

triÖu ®ª-xi-a-ti-na ruéng ®Êt ®−îc ph©n phèi kh«ng lÊy tiÒn. ChÝnh c¶ ë ®ã n÷a còng vËy, çi gäi lµ nÒn tiÓu n«ng nghiÖp kh«ng cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa, "dùa trªn lao ®éng b¶n th©n" næi tiÕng còng chØ lµ mét c©u chuyÖn hoang ®−êng th«i.

Con sè nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª trong n«ng nghiÖp ë Mü lµ bao nhiªu? So víi con sè nh÷ng phÐc-mi-ª vµ so víi tæng sè nh©n khÈu n«ng nghiÖp th× con sè c«ng nh©n lµm thuª trong n«ng nghiÖp t¨ng lªn hay gi¶m ®i?

TiÕc r»ng thèng kª Mü kh«ng tr¶ lêi trùc tiÕp nh÷ng c©u hái rÊt quan träng ®ã. VËy chóng ta h·y t×m lÊy mét c©u tr¶ lêi gÇn ®óng th«i.

Tr−íc hÕt, nh÷ng con sè thèng kª vÒ nghÒ nghiÖp (tËp IV cña bé s¸ch vÒ cuéc ®iÒu tra) cã thÓ cho chóng ta c©u tr¶ lêi gÇn ®óng. Thèng kª nµy "kh«ng ®¹t" ®èi víi ng−êi Mü. Thèng kª ®−îc s¾p xÕp theo lèi quan ph−¬ng, mét çch thñ cùu vµ phi lý ®Õn møc kh«ng cã sè liÖu nµo vÒ t×nh c¶nh cña ng−êi ta vÒ mÆt nghÒ nghiÖp, nghÜa lµ kh«ng cã tµi liÖu ph©n biÖt ng−êi kinh doanh, c«ng nh©n gia ®×nh vµ c«ng nh©n lµm thuª. Thay cho viÖc ph©n ®Þnh chÝnh x¸c vÒ mÆt kinh tÕ, ng−êi ta chØ tho¶ m·n víi mét tõ ng÷ "th−êng dïng", "quen dïng" nªn ®· ®em gép l¹i mét çch v« lý nh÷ng ng−êi trong gia ®×nh ng−êi phÐc-mi-ª vµ nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª vµo môc "c«ng nh©n n«ng nghiÖp". Nh− mäi ng−êi ®Òu biÕt, kh«ng ph¶i chØ cã thèng kª Mü míi cã t×nh tr¹ng hoµn toµn lén xén nh− vËy trong vÊn ®Ò ®ã.

Cuéc ®iÒu tra n¨m 1910 trï tÝnh söa ch÷a l¹i cho ®ì lén xén ®«i chót, söa bít nh÷ng sai lÇm râ rÖt, vµ Ýt ra lµ ph©n biÖt ®−îc mét bé phËn nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª (working out) víi c«ng nh©n gia ®×nh (working on the home farm). Sau mét lo¹t tÝnh to¸n, çc nhµ thèng kª söa ch÷a l¹i tæng sè nh÷ng ng−êi lµm viÖc trong n«ng nghiÖp, gi¶m con sè ®ã ®i 468 100 ng−êi (tËp IV,tr.27). Sau ®ã, sè l−îng nh÷ng phô n÷ lµ c«ng nh©n lµm thuª tõ n¨m 1900, ®−îc x¸c ®Þnh lµ 220 048, vµ n¨m 1910 ®−îc x¸c ®Þnh lµ 337 522


ng−êi (nghÜa lµ t¨ng 53%). Sè l−îng ®µn «ng lµ c«ng nh©n lµm thuª, n¨m 1910, lµ 2 299 444 ng−êi. NÕu cho r»ng n¨m 1900, tû lÖ phÇn tr¨m c«ng nh©n n«ng nghiÖp lµm thuª so víi tæng sè lao ®éng n«ng nghiÖp còng b»ng tû lÖ n¨m 1910, th× n¨m 1900, sè l−îng ®µn «ng lµm thuª trong n«ng nghiÖp ®−îc x¸c ®Þnh lµ 1 798 165 ng−êi. VËy lµ ta cã t×nh h×nh nh− sau:

1900 1910 Møc t¨ng tÝnh theo %

Tæng sè ng−êi lµm trong n«ng nghiÖp....................

10 381 765

12 099 825

+ 16% Sè phÐc-mi-ª.................. 5 674 875 5 981 522 + 5% Sè c«ng nh©n lµm thuª..........................

2 018 213

2 566 966

+ 27%

Nh− thÕ lµ tû lÖ t¨ng sè c«ng nh©n lµm thuª th× lín h¬n n¨m lÇn so víi tû lÖ t¨ng sè l−îng phÐc-mi-ª (27% so víi 5%). Tû sè nh÷ng phÐc-mi-ª trong nh©n khÈu n«ng nghiÖp ®· gi¶m ®i, tû sè nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª ®· t¨ng lªn. Sè l−îng nh÷ng ng−êi kinh doanh ®éc lËp, so víi tæng sè nh©n khÈu n«ng nghiÖp, ®· gi¶m ®i; sè l−îng nh÷ng ng−êi bÞ phô thuéc, nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét, ®· t¨ng lªn.

N¨m 1907, ë n−íc §øc, cã 4 triÖu r−ëi c«ng nh©n lµm thuª trong n«ng nghiÖp so víi mét tæng sè lµ 15 triÖu c«ng nh©n gia ®×nh vµ c«ng nh©n lµm thuª. VËy tøc lµ c«ng nh©n lµm thuª chiÕm 30%. ë n−íc Mü, theo con sè −íc tÝnh trªn ®©y, th× sè c«ng nh©n lµm thuª trong n«ng nghiÖp lµ 2 triÖu r−ëi trong tæng sè lµ 12 triÖu c«ng nh©n gia ®×nh vµ c«ng nh©n lµm thuª, tøc lµ 21%. Cã thÓ lµ cßn cã nh÷ng ®Êt ch−a cã chñ ®−îc ph©n ph¸t kh«ng lÊy tiÒn, vµ sè phÐc-mi-ª lµm rÏ chiÕm mét tû lÖ lín, nªn lµm cho tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª ë Mü ®· gi¶m ®i.

Thø hai, sè liÖu vÒ tiÒn chi phÝ thuª c«ng nh©n lµm thuª n¨m 1899 vµ 1909 cã thÓ cho chóng ta c©u tr¶ lêi gÇn ®óng.

Còng trong thêi kú ®ã, con sè nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª trong c«ng nghiÖp ®· t¨ng tõ 4 triÖu 70 v¹n lªn thµnh 6 triÖu 60 v¹n nghÜa lµ t¨ng 40% vµ tiÒn c«ng cña hä ®· t¨ng tõ 2 008 triÖu ®«-la lªn ®Õn 3 427 triÖu, nghÜa lµ t¨ng 70%. (Kh«ng nªn quªn r»ng do gi¸ thøc ¨n vµ çc vËt phÈm kh¸c t¨ng lªn nªn ®· lµm cho sè tiÒn c«ng tuy cã t¨ng vÒ danh nghÜa nh−ng còng nh− kh«ng.)

C¨n cø vµo nh÷ng tµi liÖu ®ã, ta cã thÓ gi¶ ®Þnh r»ng chi phÝ vÒ tiÒn c«ng tr¶ cho c«ng nh©n lµm thuª trong n«ng nghiÖp mµ t¨ng lªn 82% th× t−¬ng øng víi con sè c«ng nh©n lµm thuª t¨ng lªn chõng 48%. NÕu chóng ta còng gi¶ ®Þnh nh− vËy ®èi víi ba miÒn chñ yÕu, chóng ta sÏ cã bøc tranh sau ®©y:

Møc t¨ng, tõ n¨m 1900 ®Õn n¨m 1910

tÝnh theo %

C ¸ c m i Ò n: Cña tæng sè nh©n khÈu

n«ng nghiÖp

Cña sè Êp tr¹i

Cña sè c«ng nh©n lµm thuª

MiÒn B¾c.................................... + 3,9% + 0,6% + 40% MiÒn Nam................................. +14,8% + 18,2% + 50% MiÒn T©y................................... + 49,7% + 53,7% + 66% Toµn bé Hîp chñng quèc Mü

+11,2%

+ 10,9%

+ 48%

Còng nh÷ng sè tµi liÖu ®ã cho chóng ta thÊy r»ng nh×n chung trong c¶ n−íc th× sè l−îng nh÷ng ng−êi kinh doanh n«ng nghiÖp t¨ng chËm h¬n so víi møc t¨ng nh©n khÈu n«ng nghiÖp, cßn sè l−îng c«ng nh©n lµm thuª th× l¹i t¨ng nhanh h¬n so víi møc t¨ng sè l−îng nh©n khÈu n«ng nghiÖp. Nãi kh¸c lµ: tû lÖ nh÷ng ng−êi kinh doanh ®éc lËp gi¶m ®i, cßn tû lÖ nh÷ng ng−êi phô thuéc l¹i t¨ng lªn.

Chóng ta h·y chó ý r»ng sù chªnh lÖch rÊt lín gi÷a møc t¨ng sè c«ng nh©n lµm thuª theo çch tÝnh thø nhÊt


(+27%) víi møc t¨ng ®ã theo çch tÝnh thø hai (+48%) lµ sù chªnh lÖch hoµn toµn cã thÓ cã, v× theo çch tÝnh thø nhÊt, ng−êi ta chØ tÝnh cã c«ng nh©n chuyªn nghÒ lµm thuª th«i, cßn theo çch tÝnh thø hai, ng−êi ta ®· tÝnh gép tÊt c¶ mäi tr−êng hîp dïng c«ng nh©n lµm thuª. Trong n«ng nghiÖp, viÖc dïng nh©n c«ng lµm thuª theo mïa, cã mét ý nghÜa rÊt lín, bëi vËy chóng ta ph¶i lu«n lu«n coi ®©y lµ mét nguyªn t¾c: kh«ng ®−îc tho¶ m·n víi viÖc x¸c ®Þnh sè l−îng nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª th−êng xuyªn vµ c«ng nh©n lµm thuª theo mïa, mµ ngoµi ra cßn ph¶i t×m ®ñ mäi çch ®Ó x¸c ®Þnh tæng sè chi phÝ ®Ó tr¶ cho lao ®éng lµm thuª n÷a.

Dï sao, hai çch tÝnh ®ã còng cho chóng ta thÊy râ mét çch kh«ng thÓ nghi ngê g× n÷a sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp Hîp chñng quèc Mü, sù ph¸t triÓn cña viÖc sö dông lao ®éng lµm thuª, mµ sù ph¸t triÓn nµy th× v−ît sù ph¸t triÓn cña nh©n khÈu n«ng nghiÖp vµ cña sè l−îng nh÷ng phÐc-mi-ª.

6. Nh÷ng khu cã nÒn n«ng nghiÖp th©m canh nhÊt

Sau khi nghiªn cøu nh÷ng tµi liÖu tæng qu¸t vÒ lao ®éng lµm thuª, lµ chØ tiªu râ rµng nhÊt vÒ chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp, chóng ta cã thÓ chuyÓn sang ph©n tÝch mét çch tØ mØ h¬n nh÷ng h×nh thøc biÓu hiÖn riªng biÖt cña chñ nghÜa t− b¶n trong çi ngµnh kinh tÕ quèc d©n Êy.

Chóng ta ®· t×m hiÓu mét miÒn mµ quy m« trung b×nh cña çc Êp tr¹i gi¶m ®i, ®ã lµ miÒn Nam, n¬i mµ qu¸ tr×nh ®ã cã nghÜa lµ ng−êi ta ®ang chuyÓn tõ nh÷ng ®iÒn trang cña chñ n« sang nÒn tiÓu n«ng cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i. Cßn cã mét miÒn n÷a mµ quy m« trung b×nh cña çc Êp tr¹i còng gi¶m ®i, ®ã lµ mét phÇn cña miÒn B¾c: khu An-gli-a

míi vµ çc bang cña vïng Trung §¹i-t©y-d−¬ng. §©y lµ nh÷ng sè liÖu vÒ çc vïng ®ã:

Quy m« trung b×nh cña mçi Êp tr¹i (ruéng ®Êt trång trät), tÝnh thµnh a-c¬-r¬

An-gli-a míi Çc bang ë vïng Trung §¹i-t©y-d−¬ng

1850.................... 66,5 70,8 1860.................... 66,4 70,3 1870.................... 66,4 69,2 1880.................... 63,4 68,0 1890.................... 56,5 67,4 1900.................... 42,4 63,4 1910.................... 38,4 62,6

Trong khu An-gli-a míi, quy m« trung b×nh cña mét Êp tr¹i th× nhá nhÊt so víi tÊt c¶ çc khu kh¸c ë Hîp chñng quèc Mü. Trong hai khu t¹i miÒn Nam, quy m« ®ã lµ 42 - 43 a-c¬-r¬, cßn trong khu thø ba, tøc lµ khu Trung T©y - Nam, khu cßn ®ang ®−îc khÈn thùc, quy m« ®ã lµ 61,8 a-c¬-r¬, nghÜa lµ gÇn b»ng ë nh÷ng bang vïng Trung §¹i-t©y-d−¬ng. Do thÊy quy m« trung b×nh cña nh÷ng Êp tr¹i trong khu An-gli-a míi vµ ë çc bang vïng Trung §¹i-t©y-d−¬ng, - tøc lµ "ë nh÷ng khu cã nÒn v¨n ho¸ l©u ®êi vµ cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhÊt " (tr. 60 trong t¸c phÈm cña «ng Ghim-me), nh÷ng khu kh«ng cã qu¸ tr×nh khÈn thùc - ®· gi¶m ®i, nªn t¸c gi¶ cña chóng ta, còng nh− mét sè lín nh÷ng nhµ kinh tÕ häc t− s¶n kh¸c, ®i ®Õn chç kÕt luËn r»ng "n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa ®ang tan r·", r»ng "nÒn s¶n xuÊt trë nªn ph©n t¸n vµ manh món", r»ng "kh«ng cã mét vïng nµo mµ qu¸ tr×nh khÈn thùc kh«ng cßn diÔn ra n÷a, mµ nÒn n«ng nghiÖp lín t− b¶n chñ nghÜa l¹i kh«ng ®ang tan r·, vµ kh«ng bÞ nÒn n«ng nghiÖp dùa trªn lao ®éng b¶n th©n lo¹i trõ".

Së dÜ «ng Ghim-me ®· ®i ®Õn nh÷ng kÕt luËn ®ã, nh÷ng


kÕt luËn tr¸i ng−îc h¼n víi sù thËt, v× «ng ta ®· quªn mÊt... mét "chi tiÕt": qu¸ tr×nh th©m canh trong n«ng nghiÖp! §ã lµ ®iÒu khã cã thÓ tin ®−îc, nh−ng ®ã lµ mét sù thËt. Vµ v× c¶ mét lo¹t nh÷ng nhµ kinh tÕ häc t− s¶n, hÇu nh− lµ tÊt c¶ bän hä, ®Òu t×m çch quªn "chi tiÕt" Êy, khi nãi vÒ nÒn tiÓu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ nÒn ®¹i s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, tuy r»ng "vÒ mÆt lý luËn", tÊt c¶ bän hä "®Òu biÕt" rÊt râ vµ ®Òu thõa nhËn qu¸ tr×nh th©m canh trong n«ng nghiÖp, nªn ta cÇn ph¶i bµn vÒ vÊn ®Ò ®ã thËt kü. V× ®ã chÝnh lµ mét trong nh÷ng nguån gèc chñ yÕu sinh ra tÊt c¶ nh÷ng sai lÇm cña kinh tÕ häc t− s¶n (kÎ c¶ kinh tÕ häc d©n tuý chñ nghÜa vµ c¬ héi chñ nghÜa) trong vÊn ®Ò nÒn tiÓu n«ng "dùa trªn lao ®éng b¶n th©n". Ng−êi ta quªn mÊt çi "chi tiÕt" lµ: do nh÷ng ®Æc ®iÓm kü thuËt cña n«ng nghiÖp, nªn qu¸ tr×nh th©m canh n«ng nghiÖp rÊt th−êng hay lµm cho quy m« ®¬n vÞ kinh doanh t¨ng lªn, s¶n xuÊt vµ chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn lªn trong khi diÖn tÝch trung b×nh cña ruéng ®Êt trång trät trong ®¬n vÞ kinh doanh gi¶m ®i.

Tr−íc hÕt, chóng ta h·y xem gi÷a mét bªn lµ khu An-gli-a míi vµ nh÷ng bang vïng trung §¹i-t©y-d−¬ng vµ bªn kh¸c lµ phÇn cßn l¹i cña miÒn B¾c vµ tÊt c¶ çc khu kh¸c ë n−íc Mü, cã nh÷ng sù kh¸c nhau c¨n b¶n trong kü thuËt n«ng nghiÖp, trong tÝnh chÊt chung cña nÒn n«ng nghiÖp vµ trong tr×nh ®é th©m canh cña n«ng nghiÖp kh«ng.

Nh÷ng sè liÖu sau ®©y nãi lªn nh÷ng sù kh¸c nhau trong ngµnh trång trät:

Tû lÖ phÇn tr¨m trong tæng gi¸ trÞ thu ho¹ch (1910), ⎯

Çc khu ngò cèc cá kh« vµ cá t−¬i

rau, tr¸i c©y v. v. vµ çc thø c©y ®Æc s¶n

An-gli-a míi................................. 7,6 41,9 33,5 Trung §¹i-t©y-d−¬ng.................. 29,6 31,4 31,8

Trung §«ng - B¾c........................ 65,4 16,5 11,0 Trung T©y - B¾c............................ 75,4 14,6 5,9

Sù kh¸c nhau vÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña ngµnh trång trät lµ sù kh¸c nhau cã tÝnh chÊt c¨n b¶n. Trong hai khu thø nhÊt, chóng ta thÊy cã mét nÒn n«ng nghiÖp th©m canh cao ®é; trong hai khu kia, cã mét nÒn n«ng nghiÖp qu¶ng canh. Trong hai khu d−íi, ngò cèc chiÕm ®¹i bé phËn trong tæng gi¸ trÞ thu ho¹ch; trong hai khu trªn, ngò cèc chiÕm kh«ng nh÷ng phÇn nhá nhÊt, mµ ®«i khi cßn lµ phÇn hoµn toµn kh«ng ®¸ng kÓ (7,6%), trong khi ®ã nh÷ng c©y ®Æc s¶n "cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i" (rau, tr¸i c©y, v. v.) chiÕm phÇn lín h¬n trong gi¸ trÞ thu ho¹ch, so víi ngò cèc. N«ng nghiÖp qu¶ng canh nh−êng chç cho nÒn n«ng nghiÖp th©m canh. ViÖc trång cá nu«i sóc vËt ®−îc tiÕn hµnh réng r·i. Trong khu An-gli-a míi, trong sè 3,8 triÖu a-c¬-r¬ ®Êt cung cÊp cá kh« vµ cá t−¬i cho sóc vËt, th× diÖn tÝch cá gieo trång chiÕm tíi 3,3 triÖu a-c¬-r¬. Trong nh÷ng bang ë vïng Trung §¹i-t©y-d−¬ng, th× nh÷ng con sè t−¬ng øng lµ: 8,5 vµ 7,9 triÖu a-c¬-r¬. Tr¸i l¹i, trong nh÷ng bang ë Trung T©y - B¾c (khu ®ang khÈn thùc vµ cã nÒn n«ng nghiÖp qu¶ng canh), th× trong sè 27,4 triÖu a-c¬-r¬ cung cÊp cá kh« vµ cá t−¬i cho sóc vËt, cã 14,5 triÖu a-c¬-r¬, tøc lµ trªn mét nöa, lµ nh÷ng ®ång cá "hoang", v.v..

Trong nh÷ng bang "th©m canh", thu ho¹ch cao h¬n râ rÖt:

Thu ho¹ch trªn mçi a-c¬-r¬, tÝnh b»ng bu-sen

ng« lóa m× C ¸ c k h u: 1909 1899 1909 1899

An-gli-a míi........................................ 45,2 39,4 23,5 18,0 Trung §¹i-t©y-d−¬ng......................... 32,2 34,0 18,6 14,9 Trung §«ng - B¾c................................ 38,6 38,3 17,2 12,9 Trung T©y - B¾c................................... 27,7 31,4 14,8 12,2

§èi víi nghÒ ch¨n nu«i cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i vµ ngµnh kinh doanh s÷a, lµ nh÷ng ngµnh ®Æc biÖt ph¸t triÓn trong nh÷ng khu ®ã, th× ta còng thÊy cã t×nh h×nh nh− vËy:



Çc khu:

Sè l−îng trung b×nh

bß s÷a trong mçi Êp tr¹i

S¶n l−îng trung b×nh vÒ s÷a cña mçi con bß

(tÝnh b»ng ga-l«ng)

(1900) 1909 1899 An-gli-a míi............................... 5,8 476 548 Trung §¹i-t©y-d−¬ng............... 6,1 490 514 Trung §«ng - B¾c...................... 4,0 410 487 Trung T©y - B¾c......................... 4,9 325 371 MiÒn Nam (3 khu).................... 1,9 - 3,1 232 - 288 290 - 395 MiÒn T©y (2 khu) ..................... 4,7 - 5,1 339 - 475 334 - 470

TÝnh trung b×nh cho c¶ Hîp chñng quèc Mü ...............

3,8

362

424

Tõ ®ã, ta thÊy r»ng, trong nh÷ng bang "th©m canh", ngµnh kinh doanh s÷a lµ ngµnh cã quy m« lín h¬n rÊt nhiÒu so víi tÊt c¶ nh÷ng bang kh¸c. Nh÷ng khu cã nhiÒu Êp tr¹i bÐ nhÊt - bÐ vÒ diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät - l¹i lµ nh÷ng khu cã ngµnh kinh doanh s÷a lín nhÊt. Sù kiÖn ®ã cã mét ý nghÜa lín, v× nh− mäi ng−êi ®Òu biÕt, kinh doanh s÷a lµ mét ngµnh ph¸t triÓn nhanh nhÊt t¹i çc vïng quanh thµnh thÞ vµ trong nh÷ng xø (hay khu) cã nÒn c«ng nghiÖp ®Æc biÖt ph¸t triÓn. Nh÷ng thèng kª cña §an-m¹ch, §øc vµ Thuþ-sÜ, mµ ë chç kh¸c chóng t«i sÏ bµn ®Õn1), còng cho chóng ta thÊy r»ng sóc vËt v¾t s÷a ngµy cµng tËp trung.

Trong nh÷ng bang "th©m canh", nh− chóng ta ®· thÊy, so víi ngò cèc, cá kh« vµ cá t−¬i cho gia sóc chiÕm mét phÇn lín h¬n rÊt nhiÒu trong tæng gi¸ trÞ thu ho¹ch. Vµ ë ®ã, sù ph¸t triÓn ch¨n nu«i, phÇn lín, lµ nhê vµo thøc ¨n cho gia sóc mua ë n¬i kh¸c. VÒ vÊn ®Ò Êy, ®©y lµ nh÷ng sè liÖu n¨m 1909:


tr. 250 - 330.

Tæng sè (triÖu ®«-la)

C ¸ c k h u: thu nhËp do b¸n

thøc ¨n cho gia sóc

chi ®Ó mua thøc

¨n cho gia sóc

Thu v−ît qu¸ chi (+) hoÆc ng−îc

l¹i (⎯) An-gli-a míi + 4,3 - 34,6 - 30,3Trung §¹i-t©y-d−¬ng + 21,6 - 54,7 - 33,1Trung §«ng - B¾c + 195,6 - 40,6 + 155,0Trung T©y - B¾c + 174,4 - 76,2 + 98,2

Nh÷ng bang qu¶ng canh ë miÒn B¾c b¸n thøc ¨n cho gia sóc. Nh÷ng bang th©m canh mua thøc ¨n cho gia sóc. DÜ nhiªn lµ nÕu mua thøc ¨n cho gia sóc, th× ng−êi ta cã thÓ tiÕn hµnh kinh doanh trªn quy m« lín vµ cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cao, trªn mét diÖn tÝch hÑp.

Chóng ta h·y so s¸nh hai khu th©m canh ë miÒn B¾c, tøc lµ khu An-gli-a míi vµ khu Trung §¹i-t©y-d−¬ng, víi khu qu¶ng canh nhÊt ë miÒn B¾c, tøc lµ khu Trung T©y - B¾c:

C ¸ c k h u:

Sè a

-c¬-

r¬ r

uéng

®Êt

tr

ång

trät

(tri

Öu)

Gi¸

tr

Þ to

µn

bé s

óc

vËt (

triÖ

u ®«

-la)

Thu

nhËp

do

b¸

n th

øc ¨

n ch

o gi

a só

c (t

riÖu

®«-

la)

TiÒn

chi

®Ó

mua

thø

c ¨n

cho

gia

sóc

(t

riÖu

®«-

la)

An-gli-a míi + çc bang ë Trung §¹i- t©y-d−¬ng...............

36,5

447

26

89 Çc bang ë Trung T©y - B¾c................

164,3

1 552

174

76

Chóng ta thÊy r»ng, trong nh÷ng bang th©m canh, tÝnh trªn mçi a-c¬-r¬ ruéng ®Êt trång trät, th× cã nhiÒu gia sóc h¬n (447: 36 = 12 ®«-la cho 1 a-c¬-r¬) so víi nh÷ng bang qu¶ng canh (1 552: 164 = 9 ®«-la). TÝnh trªn mçi ®¬n vÞ


diÖn tÝch ®Êt ®ai, sè t− b¶n d−íi h×nh thøc gia sóc ®−îc ®Çu t− nhiÒu h¬n. Trong nh÷ng bang th©m canh, tÝnh trªn mçi ®¬n vÞ diÖn tÝch th× tæng doanh sè bu«n b¸n thøc ¨n cho gia sóc (mua + b¸n) cao h¬n (26 + 89 = 115 triÖu ®«-la cho 36 triÖu a-c¬-r¬) hÕt søc nhiÒu so víi nh÷ng bang qu¶ng canh (174 + 76 = 250 triÖu ®«-la cho 164 triÖu a-c¬-r¬). Râ rµng lµ so víi nh÷ng bang qu¶ng canh th× trong nh÷ng bang th©m canh, nÒn n«ng nghiÖp cã nhiÒu tÝnh chÊt th−¬ng m¹i h¬n.

Nh÷ng sè liÖu vÒ chi phÝ cho ph©n bãn vµ vÒ gi¸ trÞ cña nh÷ng n«ng cô vµ m¸y mãc lµ biÓu hiÖn b»ng thèng kª chÝnh x¸c nhÊt nãi lªn møc ®é th©m canh cña n«ng nghiÖp. §©y lµ nh÷ng sè liÖu ®ã:

C ¸ c k h u:

Tû

lÖ

phÇn

tr

¨m

nh÷n

g Êp

tr

¹i

mua

ph

©n b

ãn

Chi

ph

Ý tr

ung

b×nh

cñ

a m

çi Ê

p tr

¹i (®

«-la

)

Chi

ph

Ý tr

ung

b×nh

ch

o m

çi a

-c¬-

r¬ r

uéng

®Ê

t trå

ng tr

ät (®

«-la

)

Sè

trun

g b×

nh

vÒ

ruén

g ®Ê

t tr

ång

trät

cñ

a m

çi

Êp

tr¹i

(a

-c¬-

r¬)

1909 1899 (1909) An-gli-a míi..................... 60,9 82 1,30 0,53 38,4 Trung §¹i-t©y-d−¬ng..... 57,1 68 0,62 0,37 62,6 Trung §«ng - B¾c............. 19,6 37 0,09 0,07 79,2 Trung T©y - B¾c................ 2,1 41 0,01 0,01 148,0 Nam §¹i-t©y-d−¬ng........ 69,2 77 1,23 0,49 43,6 Trung §«ng - Nam.......... 33,8 37 0,29 0,13 42,2 Trung T©y - Nam............. 6,4 53 0,06 0,03 61,8 S¬n c−íc............................ 1,3 67 0,01 0,01 ,8 Th¸i-b×nh-d−¬ng............. 6,4 189 0,10 0,05 116,1 Toµn bé Hîp chñng quèc Mü.................

28,7

63

0,24

0,13

75,2

ë ®©y, chóng ta thÊy rÊt râ sù kh¸c nhau gi÷a mét bªn lµ nh÷ng khu qu¶ng canh ë miÒn B¾c, n¬i mµ con sè nh÷ng Êp tr¹i mua ph©n vÒ dïng, chiÕm mét tû lÖ phÇn tr¨m rÊt nhá (2 - 19%) vµ tiÒn chi phÝ mua ph©n tÝnh theo mçi a-c¬-r¬ ruéng ®Êt trång trät lµ hÕt søc nhá (0,01 - 0,09 ®«-la) vµ mét bªn lµ nh÷ng bang th©m canh, n¬i mµ ®a sè Êp tr¹i (57 - 60%) ®Òu mua ph©n vÒ dïng vµ tiÒn chi phÝ mua ph©n lµ nh÷ng mãn tiÒn lín. Ch¼ng h¹n ë khu An-gli-a míi, tÝnh theo mçi a-c¬-r¬, th× tiÒn chi phÝ mua ph©n lªn ®Õn 1,30 ®«-la, ®©y lµ con sè cao nhÊt trong tÊt c¶ çc khu (l¹i mét lÇn n÷a, quy m« Êp tr¹i bÐ nhÊt tÝnh theo diÖn tÝch ®Êt ®ai vµ chi phÝ mua ph©n cao nhÊt!) vµ cßn cao h¬n con sè ë mét khu thuéc miÒn Nam (nh÷ng bang Nam §¹i-t©y-d−¬ng). CÇn chó ý r»ng ë miÒn Nam lµ n¬i mµ chóng ta ®Òu biÕt lµ lao ®éng cña ng−êi da ®en lµm rÏ ®−îc sö dông nhiÒu h¬n n¬i nµo hÕt, viÖc trång b«ng ®ßi hái ph¶i dïng rÊt nhiÒu ph©n bãn nh©n t¹o.

Trong nh÷ng bang cña khu Th¸i-b×nh-d−¬ng, chóng ta thÊy r»ng nh÷ng Êp tr¹i dïng ph©n chiÕm mét tû lÖ phÇn tr¨m hÕt søc thÊp (6,4%) vµ chi phÝ vÒ ph©n, tÝnh trung b×nh mçi Êp tr¹i, l¹i lªn ®Õn møc cao nhÊt (189 ®«-la), dÜ nhiªn lµ chØ tÝnh nh÷ng Êp tr¹i cã dïng ph©n. ë ®©y chóng ta l¹i thÊy mét ®iÓn h×nh kh¸c: nÒn n«ng nghiÖp lín vµ t− b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn trong khi diÖn tÝch ®Êt dïng vµo viÖc kinh doanh gi¶m ®i. Trong sè ba bang cña khu Th¸i-b×nh-d−¬ng, th× hai bang, tøc lµ bang Oa-sinh-t¬n vµ bang ¤-rª-g«n, nãi chung dïng rÊt Ýt ph©n, kh«ng ®¸ng kÓ: mçi a-c¬-r¬ chØ dïng mÊt cã 0,01 ®«-la tiÒn ph©n. ChØ trong bang thø ba, tøc bang Ca-li-phoãc-ni-a, sè chi phÝ vÒ ph©n míi t−¬ng ®èi cao: n¨m 1899 lµ 0,08 ®«-la vµ n¨m 1909 lµ 0,19 ®«-la. Trong bang ®ã, viÖc s¶n xuÊt tr¸i c©y chiÕm mét vai trß ®Æc biÖt, vµ t¨ng lªn mét çch hÕt søc nhanh chãng d−íi mét h×nh thøc thuÇn tuý t− b¶n chñ nghÜa, vµ n¨m 1909, s¶n xuÊt tr¸i c©y ë bang nµy ®em l¹i 33,1%

MiÒ

n B¾

c M

iÒn

Nam

M

iÒn

T©y


tæng gi¸ trÞ thu ho¹ch, cßn ngò cèc ®em l¹i 18,3%, cá kh« vµ cá t−¬i cho gia sóc ®em l¹i 27,6%. Trong ngµnh s¶n xuÊt tr¸i c©y, doanh nghiÖp ®iÓn h×nh lµ nh÷ng Êp tr¹i cã mét diÖn tÝch thÊp h¬n møc trung b×nh, nh−ng sè ph©n bãn ®−îc dïng vµ sè c«ng nh©n lµm thuª ë ®ã l¹i cao h¬n nhiÒu so víi møc trung b×nh. Chóng ta sÏ cßn cã dÞp bµn ®Õn lo¹i quan hÖ ®ã, ®ã lµ nh÷ng quan hÖ ®iÓn h×nh cña nh÷ng n−íc t− b¶n chñ nghÜa cã nÒn n«ng nghiÖp th©m canh, nh÷ng quan hÖ mµ çc nhµ thèng kª vµ kinh tÕ häc Ýt biÕt ®Õn nhÊt.

Nh−ng chóng ta h·y trë l¹i nh÷ng bang "th©m canh" ë miÒn B¾c. T¹i khu An-gli-a míi, kh«ng nh÷ng møc sö dông ph©n bãn ®· cao h¬n hÕt, 1,30 ®«-la mét a-c¬-r¬, trong khi quy m« trung b×nh cña mçi Êp tr¹i ë ®ã lµ nhá nhÊt (38,4 a-c¬-r¬), mµ sè chi phÝ vÒ ph©n bãn ë ®ã l¹i t¨ng lªn mét çch ®Æc biÖt nhanh chãng. Trong 10 n¨m, tõ n¨m 1899 ®Õn n¨m 1909, chi phÝ vÒ ph©n bãn ë ®ã ®· t¨ng tõ 0,53 ®«-la lªn ®Õn 1,30 ®«-la mçi a-c¬-r¬, nghÜa lµ t¨ng lªn gÊp hai lÇn r−ìi. VËy lµ sù th©m canh trong n«ng nghiÖp, tiÕn bé kü thuËt n«ng nghiÖp, viÖc c¶i tiÕn çch trång trät tiÕn triÓn ë ®©y hÕt søc nhanh chãng. §Ó thÊy cô thÓ h¬n ý nghÜa cña hiÖn t−îng ®ã, chóng ta h·y so s¸nh khu th©m canh nhÊt cña miÒn B¾c, tøc lµ khu An-gli-a míi, víi khu qu¶ng canh nhÊt cña miÒn ®ã lµ khu Trung T©y - B¾c. Khu Trung T©y - B¾c nµy hÇu nh− kh«ng dïng ®Õn ph©n nh©n t¹o (2,1% Êp tr¹i dïng ph©n nh©n t¹o vµ mçi a-c¬-r¬ chi phÝ mÊt 0,01 ®«-la tiÒn ph©n); quy m« çc Êp tr¹i khu nµy th× réng nhÊt trong toµn n−íc Mü (148,0 a-c¬-r¬) vµ quy m« çc Êp tr¹i t¨ng lªn nhanh chãng nhÊt. Th−êng th−êng, ng−êi ta lÊy chÝnh khu ®ã lµm kiÓu mÉu cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp ë n−íc Mü, ®ã lµ ®iÒu mµ «ng Ghim-me còng ®· lµm. Quan ®iÓm quen thuéc ®ã lµ sai lÇm, d−íi ®©y, chóng ta sÏ nãi tØ mØ t¹i sao l¹i sai lÇm. Quan ®iÓm sai lÇm ®ã, ®−îc x©y dùng trªn sù lÉn lén h×nh thøc th« s¬ nhÊt, nguyªn thuû nhÊt cña nÒn n«ng nghiÖp qu¶ng canh

víi nÒn n«ng nghiÖp th©m canh vµ tiÕn bé vÒ mÆt kü thuËt. Trong khu Trung T©y - B¾c, quy m« cña Êp tr¹i lín gÇn gÊp bèn lÇn quy m« cña Êp tr¹i trong khu An-gli-a míi (148,0 a-c¬-r¬ so víi 38,4 a-c¬-r¬), nh−ng ë ®ã, møc chi phÝ vÒ ph©n bãn cña mçi Êp tr¹i cã dïng ph©n bãn, tÝnh trung b×nh, l¹i thÊp h¬n hai lÇn: 41 ®«-la so víi 82 ®«-la.

Do ®ã, trong hiÖn thùc sinh ®éng, ng−êi ta thÊy cã nh÷ng tr−êng hîp mµ diÖn tÝch ruéng ®Êt cña mçi Êp tr¹i gi¶m xuèng rÊt nhiÒu l¹i g¾n liÒn víi t×nh tr¹ng chi phÝ vÒ ph©n nh©n t¹o t¨ng lªn rÊt nhiÒu, thµnh thö nÒn s¶n xuÊt "nhá" ⎯ nÕu ng−êi ta cø theo nÕp cò mµ coi nã lµ nhá v× chØ xÐt diÖn tÝch ®Êt ®ai ⎯ l¹i ho¸ ra "lín" vÒ mÆt sè l−îng t− b¶n ®Çu t− vµo ruéng ®Êt. §ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng tr−êng hîp ç biÖt, mµ lµ nh÷ng tr−êng hîp ®iÓn h×nh cho tÊt c¶ nh÷ng n−íc nµo mµ ë ®ã nÒn n«ng nghiÖp th©m canh ®ang thay thÕ nÒn n«ng nghiÖp qu¶ng canh. Vµ ®ã lµ tr−êng hîp cña tÊt c¶ nh÷ng n−íc t− b¶n chñ nghÜa; vµ viÖc coi th−êng ®Æc ®iÓm ®iÓn h×nh chñ yÕu, c¨n b¶n Êy cña n«ng nghiÖp lµm n¶y sinh nh÷ng sai lÇm th−êng thÊy ë nh÷ng kÎ sïng b¸i nÒn tiÓu n«ng, lµ nh÷ng kÎ chØ lÊy diÖn tÝch ruéng ®Êt lµm tiªu chuÈn ®Ó nhËn xÐt.

7. M¸y mãc vµ lao ®éng lµm thuª trong n«ng nghiÖp

Chóng ta h·y xÐt mét h×nh thøc kh¸c cña viÖc ®Çu t− vµo ruéng ®Êt, kh¸c víi h×nh thøc ®Çu t− nãi trªn vÒ mÆt kü thuËt, cô thÓ lµ viÖc sö dông çc c«ng cô vµ m¸y mãc. TÊt c¶ nh÷ng thèng kª n«ng nghiÖp ë ch©u ¢u ®Òu chøng tá mét çch kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc r»ng diÖn tÝch cña doanh nghiÖp cµng réng, th× tû lÖ phÇn tr¨m çc doanh nghiÖp dïng ®ñ çc lo¹i m¸y mãc cµng lín, vµ sè m¸y mãc ®−îc dïng còng cµng nhiÒu. VÒ ph−¬ng diÖn hÕt søc quan träng ®ã, tÝnh −u viÖt cña nh÷ng doanh nghiÖp lín lµ ®iÒu


hoµn toµn vµ tuyÖt ®èi râ rµng. VÒ ®iÓm nµy, thèng kª cña n−íc Mü cã ®«i chót ®éc ®¸o: ng−êi ta kh«ng ghi t¸ch b¹ch nh÷ng c«ng cô vµ m¸y mãc n«ng nghiÖp ra, mµ ng−êi ta chØ x¸c ®Þnh tæng gi¸ trÞ cña nh÷ng thø ®ã th«i. Cè nhiªn, cã thÓ lµ ®èi víi tõng tr−êng hîp riªng biÖt, nh÷ng sè liÖu lo¹i nh− vËy th× Ýt chÝnh x¸c h¬n: nh−ng tr¸i l¹i, nãi chung, nh÷ng tµi liÖu ®ã l¹i cho phÐp ta tiÕn hµnh nh÷ng sù so s¸nh nµo ®ã gi÷a çc khu vµ çc nhãm doanh nghiÖp, viÖc so s¸nh nµy kh«ng thÓ nµo thùc hiÖn ®−îc b»ng nh÷ng tµi liÖu thuéc lo¹i kh¸c thÕ.

Sau ®©y lµ nh÷ng sè liÖu vÒ c«ng cô vµ m¸y mãc n«ng nghiÖp, theo tõng khu:

Gi¸ trÞ c«ng cô vµ m¸y mãc (1909), tÝnh thµnh ®«-la

C ¸ c k h u:

tÝnh trung b×nh cho mçi Êp tr¹i

tÝnh trung b×nh cho mçi a-c¬-r¬ cña toµn bé ruéng ®Êt cña çc

Êp tr¹i An-gli-a míi...................... 269 2,58 Trung §¹i-t©y-d−¬ng...... 358 3,88 Trung §«ng - B¾c............. 239 2,28 Trung T©y - B¾c................ 332 1,59 MiÒn Nam (ba khu)......... 72 - 88 - 127 0,71 - 0,92 - 0,95 MiÒn T©y (hai khu).......... 269 - 350 0,83 - 1,29 Toµn bé Hîp chñng quèc Mü..........................

199

1,44

VËy lµ vÒ mÆt sö dông m¸y mãc, th× miÒn Nam tr−íc kia lµ cña chñ n« lµ miÒn cã chÕ ®é lµm rÏ, ®øng vµo hµng cuèi cïng. TÝnh mçi a-c¬-r¬ ruéng ®Êt, th× ë ®ã, gi¸ trÞ c«ng cô vµ m¸y mãc, tuú theo tõng khu, thÊp h¬n nh÷ng bang th©m canh ë miÒn B¾c tõ ba, bèn ®Õn n¨m lÇn. Nh÷ng bang th©m canh nµy ®øng hµng ®Çu trong tÊt c¶ çc bang kh¸c vµ ®Æc biÖt lµ v−ît xa miÒn n«ng nghiÖp chñ yÕu cña n−íc Mü, vùa thãc cña Mü: çc bang thuéc khu Trung

T©y - B¾c, nh÷ng bang mµ çc nhµ quan s¸t hêi hît vÉn th−êng coi lµ khu ®iÓn h×nh vÒ viÖc sö dông m¸y mãc vµ vÒ chñ nghÜa t− b¶n.

Chóng ta nªn chó ý r»ng ph−¬ng ph¸p mµ nh÷ng nhµ thèng kª Mü vÉn dïng lµ tÝnh gi¸ trÞ cña m¸y mãc, còng nh− gi¸ trÞ cña ruéng ®Êt, gia sóc, nhµ cöa, v.v. theo mçi a-c¬-r¬ cña toµn bé diÖn tÝch çc Êp tr¹i, chø kh«ng ph¶i chØ tÝnh theo diÖn tÝch trång trät, ph−¬ng ph¸p nµy ®· lµm gi¶m bít tÝnh −u viÖt cña nh÷ng bang "th©m canh" ë miÒn B¾c, vµ hoµn toµn kh«ng thÓ coi lµ mét ph−¬ng ph¸p ®óng ®¾n ®−îc. VÒ mÆt tû sè phÇn tr¨m ruéng ®Êt trång trät, th× çc miÒn rÊt lµ kh¸c nhau: ë miÒn T©y, ®èi víi nh÷ng bang thuéc khu s¬n c−íc, tû sè ®ã xuèng ®Õn 26,7%; ë miÒn B¾c, ®èi víi nh÷ng bang thuéc khu Trung §«ng - B¾c, tû sè ®ã lªn ®Õn 75,4%. §èi víi thèng kª kinh tÕ, kh«ng nghi ngê g× n÷a, çi quan träng h¬n l¹i lµ diÖn tÝch trång trät, chø kh«ng ph¶i toµn bé diÖn tÝch. Trong khu An-gli-a míi, sè l−îng ruéng ®Êt trång trät trong çc Êp tr¹i vµ tû sè phÇn tr¨m ruéng ®Êt ®ã cø gi¶m ®i rÊt nhiÒu, ®Æc biÖt lµ tõ n¨m 1880, ch¾c ch¾n lµ do ¶nh h−ëng cña sù c¹nh tranh cña nh÷ng ®Êt ®ai tù do ë miÒn T©y (tù do ë ®©y cã nghÜa lµ kh«ng ph¶i ®ãng ®Þa t« hay cèng vËt cho ®Þa chñ). Tuy nhiªn, chÝnh trong vïng ®ã, viÖc sö dông m¸y mãc l¹i ph¸t triÓn nhÊt, gi¸ trÞ m¸y mãc tÝnh theo mçi a-c¬-r¬ ruéng ®Êt trång trät, l¹i cao nhÊt. N¨m 1910, tÝnh theo mçi a-c¬-r¬, ë khu nµy gi¸ trÞ ®ã lµ 7 ®«-la, trong nh÷ng bang thuéc khu Trung §¹i-t©y-d−¬ng, gi¸ trÞ ®ã lµ vµo kho¶ng 5 1/2 ®«-la, vµ trong çc khu kh¸c, kh«ng qu¸ 2 - 3 ®«-la mçi a-c¬-r¬.

ThÕ lµ chóng ta l¹i thÊy mét lÇn n÷a r»ng khu nh÷ng Êp tr¹i nhá nhÊt vÒ mÆt diÖn tÝch lµ khu mµ sè t− b¶n bá vµo ruéng ®Êt, d−íi h×nh thøc m¸y mãc, l¹i lín h¬n c¶.

NÕu chóng ta lÊy mét khu "th©m canh" cña miÒn B¾c, khu Trung §¹i-t©y-d−¬ng, ®Ó so s¸nh víi mét khu "qu¶ng canh" nhÊt cña miÒn ®ã, tøc lµ khu Trung T©y - B¾c, chóng ta sÏ thÊy r»ng ®øng vÒ mÆt sè l−îng ruéng ®Êt trång trät

MiÒ

n B¾

c


cña mçi mét Êp tr¹i mµ nãi, th× ®Æc ®iÓm cña khu Trung §¹i-t©y-d−¬ng lµ s¶n xuÊt "nhá" h¬n trªn hai lÇn: - 62,6 a-c¬-r¬ so víi 148,0 a-c¬-r¬ - nh−ng vÒ gi¸ trÞ m¸y mãc ®−îc sö dông, th× khu Êy l¹i v−ît khu Trung T©y - B¾c: 358 ®«-la so víi 332 ®«-la mçi mét Êp tr¹i. XÐt vÒ møc ®é sö dông m¸y mãc th× nh÷ng Êp tr¹i nhá l¹i sö dông nhiÒu m¸y mãc h¬n.

Chóng ta cßn ph¶i ®èi chiÕu nh÷ng sè liÖu vÒ tÝnh chÊt th©m canh cña n«ng nghiÖp víi nh÷ng sè liÖu vÒ viÖc sö dông lao ®éng lµm thuª. Trªn kia, ë § 5 chóng ta ®· dÉn ra mét çch s¬ l−îc nh÷ng sè liÖu vÒ viÖc sö dông lao ®éng lµm thuª. B©y giê chóng ta cÇn xem xÐt tØ mØ nh÷ng tµi liÖu ®ã, theo tõng khu mét:

Çc khu:

Tû lÖ

phÇ

n tr

¨m n

h÷ng

Êp

tr¹i

®·

thuª

c«n

g nh

©n, n

¨m 1

909

Chi

phÝ

tru

ng b

×nh

vÒ n

h©n

c«ng

lµ

m th

uª, t

Ýnh

mçi

Êp

tr¹i

(®·

thuª

c«

ng n

h©n)

(tÝn

h b»

ng ®

«-la

)

Chi phÝ vÒ lao ®éng lµm thuª, tÝnh theo mçi a-c¬-r¬ ruéng ®Êt trång trät

1909 1899 M

øc t

¨ng

cña

chi

phÝ

®ã t

rong

kh

o¶ng

tõ

1899

®Õn

190

9, t

Ýnh

theo

tû lÖ

phÇ

n tr

¨m

An-gli-a míi...................... 66,0 277 4,76 2,55 +86% Trung §¹i-t©y-d−¬ng....... 65,8 253 2,66 1,64 +62% Trung §«ng - B¾c............ 52,7 199 1,33 0,78 +71% Trung T©y - B¾c................ 51,0 240 0,83 0,56 +48% Nam §¹i-t©y-d−¬ng......... 42,0 142 1,37 0,80 +71% Trung §«ng - Nam........... 31,6 107 0,80 0,49 +63% Trung T©y - Nam.............. 35,6 178 1,03 0,75 +37% S¬n c−íc............................ 46,8 547 2,95 2,42 +22% Th¸i-b×nh-d−¬ng.............. 58,0 694 3,47 1,92 +80% Toµn bé Hîp chñng quèc Mü...........................

45,9

223

1,36

0,86

+58%

Do ®ã, chóng ta thÊy r»ng: mét lµ nh÷ng bang th©m canh ë miÒn B¾c kh¸c h¼n vµ kh¸c vÒ mäi mÆt, víi nh÷ng bang qu¶ng canh, ë chç chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp ph¸t triÓn h¬n nhiÒu; hai lµ trong nh÷ng khu th©m canh ®ã, chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn nhanh h¬n ë nh÷ng khu qu¶ng canh; ba lµ khu cã nh÷ng Êp tr¹i nhá nhÊt tøc khu An-gli-a míi, th× h¬n çc khu kh¸c trong n−íc c¶ vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn cao cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp, c¶ vÒ tèc ®é rÊt lín cña sù ph¸t triÓn ®ã n÷a. Trong khu ®ã, chi phÝ vÒ lao ®éng lµm thuª, tÝnh theo mçi a-c¬-r¬ ruéng ®Êt trång trät, t¨ng 86%, vµ vÒ mÆt nµy th× nh÷ng bang trong khu Th¸i-b×nh-d−¬ng ®øng hµng thø hai. Trong sè nh÷ng bang thuéc khu Th¸i-b×nh-d−¬ng th× bang næi bËt vÒ mÆt nµy lµ bang Ca-li-phoãc-ni-a, ë ®©y, nh− chóng ta ®· nãi trªn kia, nÒn canh t¸c "nhá" t− b¶n chñ nghÜa vÒ trång c©y ¨n qu¶ ph¸t triÓn nhanh.

Th«ng th−êng ng−êi ta cho r»ng khu t− b¶n chñ nghÜa "kiÓu mÉu" cña n«ng nghiÖp Mü lµ nh÷ng bang Trung T©y - B¾c, ë ®©y quy m« çc Êp tr¹i lµ réng nhÊt (chØ tÝnh riªng diÖn tÝch trång trät, th× n¨m 1910, mçi Êp tr¹i cã trung b×nh lµ 148,0 a-c¬-r¬) vµ quy m« ®ã t¨ng lªn nhanh chãng nhÊt vµ liªn tôc nhÊt sau n¨m 1850. B©y giê, chóng ta ®· thÊy ý kiÕn ®ã lµ hÕt søc sai lÇm. DÜ nhiªn lµ møc ®é sö dông lao ®éng lµm thuª lµ chØ tiªu râ rÖt nhÊt vµ trùc tiÕp nhÊt nãi lªn sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n. ChÝnh chØ tiªu ®ã l¹i cho chóng ta thÊy r»ng çi "vùa lóa" cña n−íc Mü, çi khu cã nh÷ng "nhµ m¸y s¶n xuÊt lóa m×" lõng danh, vµ dÔ thÊy, l¹i Ýt tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa h¬n khu c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp th©m canh, lµ khu mµ sù tiÕn bé cña n«ng nghiÖp kh«ng biÓu hiÖn ra ë chç diÖn tÝch trång trät t¨ng lªn, mµ l¹i biÓu hiÖn ra ë chç nh÷ng kho¶n ®Çu t− vµo ruéng ®Êt t¨ng lªn trong khi diÖn tÝch trång trät gi¶m ®i.

Hoµn toµn cã thÓ h×nh dung ®−îc r»ng viÖc khai khÈn nh÷ng "vïng ®Êt ®en" hay ®Êt hoang nãi chung, cã thÓ më

MiÒ

n

B¾c

MiÒ

n

Nam

M

iÒn

T©

y


réng ra rÊt nhanh nÕu dïng m¸y mãc, dï lao ®éng lµm thuª chØ t¨ng lªn Ýt th«i. Trong nh÷ng bang thuéc khu Trung T©y - B¾c, tÝnh theo mçi a-c¬-r¬ ruéng ®Êt trång trät th× chi phÝ vÒ lao ®éng lµm thuª n¨m 1899 lµ 0,56 ®«-la, vµ n¨m 1909 lµ 0,83 ®«-la. Nh− thÕ lµ chØ t¨ng cã 48%. Trong khu An-gli-a míi, lµ khu mµ sè l−îng ruéng ®Êt trång trät gi¶m ®i chø kh«ng t¨ng lªn vµ quy m« trung b×nh cña çc Êp tr¹i còng gi¶m ®i chø kh«ng t¨ng lªn, th× chi phÝ vÒ lao ®éng lµm thuª n¨m 1899 (2,55 ®«-la mét a-c¬-r¬) vµ n¨m 1909 (4,76 ®«-la) kh«ng nh÷ng cao h¬n nhiÒu, mµ suèt trong thêi kú ®ã, chi phÝ Êy l¹i t¨ng nhanh h¬n rÊt nhiÒu (± 86%).

Trong khu An-gli-a míi, mçi Êp tr¹i lo¹i trung b×nh so víi trong nh÷ng bang thuéc khu Trung T©y - B¾c, th× nhá h¬n bèn lÇn (38,4 a-c¬-r¬ so víi 148,0 a-c¬-r¬), nh−ng chi phÝ trung b×nh vÒ lao ®éng lµm thuª ë khu ®ã l¹i cao h¬n khu kia: 277 ®«-la so víi 240 ®«-la. Do ®ã, trong çc tr−êng hîp t−¬ng tù nh− vËy, diÖn tÝch çc Êp tr¹i gi¶m ®i, cã nghÜa lµ sè t− b¶n ®Çu t− vµo n«ng nghiÖp t¨ng lªn, tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cña n«ng nghiÖp t¨ng thªm, chñ nghÜa t− b¶n vµ s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn.

NÕu nãi nh÷ng bang thuéc khu Trung T©y - B¾c, - chiÕm 34,3% toµn bé diÖn tÝch trång trät cña Hîp chñng quèc Mü, - lµ nh÷ng bang ®Æc biÖt tiªu biÓu vÒ mÆt lµ khu ®iÓn h×nh vÒ n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa "qu¶ng canh", th× nh÷ng bang thuéc khu s¬n c−íc, trong ®iÒu kiÖn khÈn thùc nhanh nhÊt, còng cho ta thÊy mét ®iÓn h×nh vÒ qu¶ng canh t−¬ng tù. So víi khu Trung T©y - B¾c, th× vÒ mÆt tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng Êp tr¹i thuª lao ®éng lµm thuª khu s¬n c−íc Ýt sö dông lao ®éng lµm thuª h¬n; nh−ng vÒ mÆt chi phÝ trung b×nh vÒ nh©n c«ng th× l¹i lín h¬n nhiÒu. Nh−ng ë ®©y, lao ®éng lµm thuª t¨ng chËm (chØ cã +22% th«i) h¬n tÊt c¶ çc khu kh¸c ë n−íc Mü. H×nh thøc ph¸t triÓn

®ã ch¾c ch¾n lµ do nh÷ng hoµn c¶nh sau ®©y mµ cã. Trong khu ®ã, viÖc khÈn thùc vµ viÖc cÊp çc h«m-xtÐt ®−îc tiÕn hµnh hÕt søc m¹nh. Trong khu nµy, sè l−îng ruéng ®Êt trång trät t¨ng lªn nhanh h¬n bÊt cø khu nµo kh¸c: tõ n¨m 1900 ®Õn n¨m 1910, t¨ng 89%. Nh÷ng ng−êi khÈn thùc, nh÷ng ng−êi chñ çc h«m-xtÐt dÜ nhiªn lµ Ýt dïng ®Õn lao ®éng lµm thuª, Ýt ra lµ lóc míi b¾t ®Çu kinh doanh. MÆt kh¸c, ch¾c ch¾n lµ lao ®éng lµm thuª ®−îc sö dông rÊt réng r·i, thø nhÊt lµ trong mét sè nh÷ng ®iÒn trang; trong khu nµy còng nh− trong toµn bé miÒn T©y nãi chung, ®Æc biÖt cã nhiÒu ®iÒn trang; hai lµ trong nh÷ng trang tr¹i trång nh÷ng lo¹i c©y chuyªn canh vµ cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa ®Õn cao ®é. Ch¼ng h¹n nh− trong mét sè bang cña miÒn ®ã, th× chiÕm mét tû lÖ phÇn tr¨m rÊt cao trong tæng gi¸ trÞ thu ho¹ch lµ tr¸i c©y (6% ë bang A-ri-d«-na, 10% ë bang C«-l«-ra-®«), lµ rau (11,9% ë bang C«-l«-ra-®«, 11,2% ë bang Nª-va-®a), v. v..

Tãm l¹i, ®èi víi lêi «ng Ghim-me kh¼ng ®Þnh r»ng "kh«ng cã mét vïng nµo mµ qu¸ tr×nh khÈn thùc kh«ng cßn diÔn ra n÷a, cßn nÒn n«ng nghiÖp lín t− b¶n chñ nghÜa l¹i kh«ng ®ang tan r· vµ kh«ng bÞ nÒn n«ng nghiÖp dùa trªn lao ®éng b¶n th©n lÊn ¸t", chóng ta ph¶i nãi ®ã lµ chÕ giÔu sù thËt vµ hoµn toµn tr¸i ng−îc víi t×nh h×nh thùc tÕ. Khu An-gli-a míi, khu mµ ë ®ã kh«ng cã qu¸ tr×nh khÈn thùc vµ Êp tr¹i nhá bÐ nhÊt vµ ë ®ã cã nÒn n«ng nghiÖp th©m canh h¬n tÊt c¶ mäi chç kh¸c, l¹i lµ khu mµ chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp ®¹t ®Õn tr×nh ®é cao nhÊt vµ chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn nhanh nhÊt. KÕt luËn nµy cã mét ý nghÜa c¬ b¶n vµ chñ yÕu nhÊt gióp chóng ta hiÓu ®−îc qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp nãi chung, v× hiÖn t−îng th©m canh ho¸ n«ng nghiÖp vµ hiÖn t−îng diÖn tÝch ruéng ®Êt trung b×nh cña mçi Êp tr¹i gi¶m ®i g¾n liÒn víi sù th©m canh kh«ng ph¶i lµ hiÖn t−îng ngÉu nhiªn, cã tÝnh chÊt ®Þa ph−¬ng, t¹m thêi, mµ lµ mét hiÖn t−îng phæ biÕn trong


tÊt c¶ çc n−íc v¨n minh. Së dÜ tÊt c¶ çc nhµ kinh tÕ häc t− s¶n, kh«ng trõ mét ai, ®Òu ph¹m v« sè sai lÇm vÒ nh÷ng tµi liÖu vÒ sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp, ch¼ng h¹n ë Anh, ë §an-m¹ch, hay ë §øc, lµ do ch−a hiÓu, ch−a thÊu triÖt, ch−a n¾m v÷ng, ch−a suy nghÜ ®Çy ®ñ vÒ hiÖn t−îng phæ biÕn ®ã.

8. Nh÷ng trang tr¹i lín lo¹i trõ nh÷ng trang tr¹i nhá. Sè l−îng ruéng ®Êt trång trät

Chóng ta ®· xem xÐt nh÷ng h×nh thøc chñ yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t ®· triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp, vµ chóng ta ®· cã thÓ tin ch¾c r»ng nh÷ng h×nh thøc ®ã cã mu«n h×nh mu«n vÎ. Nh÷ng ®iÒn trang cña chñ n« ë miÒn Nam bÞ tan r·, quy m« cña nh÷ng trang tr¹i lín qu¶ng canh ngµy cµng t¨ng ë nh÷ng khu qu¶ng canh trªn miÒn B¾c, chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn hÕt søc nhanh ë nh÷ng khu th©m canh ë miÒn B¾c lµ n¬i mµ, tÝnh diÖn tÝch trung b×nh, cã nh÷ng Êp tr¹i nhá nhÊt - ®Êy lµ nh÷ng h×nh thøc chñ yÕu nhÊt trong çc h×nh thøc ®ã. Nh÷ng sù thËt chøng minh mét çch kh«ng chèi c·i ®−îc r»ng sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n khi th× biÓu hiÖn ra ë chç quy m« çc Êp tr¹i t¨ng lªn, khi th× biÓu hiÖn ra ë chç sè l−îng çc Êp tr¹i t¨ng lªn. Do cã t×nh h×nh nh− vËy nªn nh÷ng sè liÖu chung cho c¶ n−íc vÒ quy m« trung b×nh cña çc Êp tr¹i kh«ng nãi lªn ®−îc ®iÒu g× c¶.

VËy tæng kÕt chung çc ®Æc ®iÓm ®Þa ph−¬ng vµ ®Æc ®iÓm n«ng nghiÖp lµ nh− thÕ nµo? Nh÷ng sè liÖu vÒ lao ®éng lµm thuª ®· cho chóng ta tæng kÕt chung Êy råi. ViÖc sö dông ngµy cµng nhiÒu lao ®éng lµm thuª lµ mét qu¸ tr×nh chung xuyªn qua tÊt c¶ çc ®Æc ®iÓm ®ã. Nh−ng, trong tuyÖt ®¹i ®a sè çc n−íc v¨n minh, nh÷ng thèng kª n«ng nghiÖp, do cè ý hay kh«ng cè ý, ®Òu theo nh÷ng quan ®iÓm vµ thiªn

kiÕn t− s¶n ®ang thèng trÞ, nªn hoµn toµn kh«ng cho chóng ta ®−îc mét tµi liÖu nµo cã hÖ thèng vÒ lao ®éng lµm thuª, hoÆc chØ m·i gÇn ®©y (®iÒu tra n«ng nghiÖp ë §øc n¨m 1907) míi cung cÊp cho chóng ta nh÷ng tµi liÖu nh− vËy, thµnh thö viÖc so s¸nh víi qu¸ khø kh«ng thÓ nµo lµm ®−îc. Trong thèng kª cña Mü, vµo kho¶ng tõ n¨m 1900 ®Õn 1910, ®· cã t×nh tr¹ng tôt lïi ghª gím trong viÖc thu thËp vµ xö lý nh÷ng tµi liÖu vÒ lao ®éng lµm thuª; t×nh tr¹ng nµy, chóng t«i sÏ chØ ra mét çch tØ mØ vµo ®óng chç vµ ®óng lóc cÇn thiÕt.

ë Mü vµ ë phÇn lín çc n−íc kh¸c, ph−¬ng ph¸p th«ng th−êng, hay dïng nhÊt, ®Ó lµm nh÷ng b¶n tæng kÕt, vÉn lµ so s¸nh diÖn tÝch ®Êt ®ai cña çc trang tr¹i nhá vµ lín víi nhau. B©y giê chóng ta h·y xem nh÷ng tµi liÖu ®ã.

Khi chia çc Êp tr¹i thµnh lo¹i theo sè l−îng ®Êt ®ai, thèng kª Mü tÝnh toµn bé diÖn tÝch ruéng ®Êt chø kh«ng chØ tÝnh diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät lµ ph−¬ng ph¸p dÜ nhiªn ®óng h¬n mµ thèng kª §øc ®· theo. Khi ph©n tÝch nh÷ng tµi liÖu cña cuéc ®iÒu tra n¨m 1910, th× ë Hîp chñng quèc Mü, ng−êi ta s¾p xÕp thµnh b¶y lo¹i (lo¹i d−íi 20 a- c¬-r¬, lo¹i tõ 20 ®Õn 49 a-c¬-r¬, tõ 50 ®Õn 99, tõ 100 ®Õn 174, tõ 175 ®Õn 499, tõ 500 ®Õn 999 vµ tõ 1000 a-c¬-r¬ trë lªn), nh−ng ng−êi ta kh«ng nªu râ çi c¬ së hîp lý cña sù ph©n chia ®ã. Cã lÏ ë ®©y, th¸i ®é thñ cùu trong thèng kª cã mét t¸c dông rÊt lín. Chóng ta sÏ gäi nh÷ng lo¹i Êp tr¹i réng tõ 100 ®Õn 174 a-c¬-r¬ lµ lo¹i Êp tr¹i trung b×nh, v× thuéc lo¹i nµy phÇn lín lµ nh÷ng h«m-xtÐt (tiªu chuÈn nhµ n−íc quy ®Þnh lµ 160 a-c¬-r¬), vµ v× trong phÇn lín çc tr−êng hîp, th× chÝnh nh÷ng quy m« së h÷u ruéng ®Êt lo¹i ®ã b¶o ®¶m cho ng−êi lµm ruéng ®−îc "®éc lËp" nhiÒu nhÊt vÒ mÆt sö dông nh©n c«ng lµm thuª víi møc ®é Ýt nhÊt. Nh÷ng lo¹i cã diÖn tÝch réng h¬n, chóng ta gäi lµ lo¹i Êp tr¹i lín, hay lo¹i Êp tr¹i t− b¶n chñ nghÜa, v× th«ng th−êng, ë ®Êy ng−êi ta kh«ng thÓ kh«ng sö dông


lao ®éng lµm thuª. Chóng ta xÕp nh÷ng Êp tr¹i réng tõ 1000 a-c¬-r¬ trë lªn - miÒn B¾c th× 3/5 trong sè ®ã kh«ng ®−îc trång trät, ë miÒn Nam lµ 9/10 vµ ë miÒn T©y lµ 2/3 - vµo lo¹i çc ®iÒn trang. Vµ nh÷ng Êp tr¹i réng d−íi 100 a-c¬-r¬, chóng ta gäi lµ lo¹i Êp tr¹i nhá; trong ba lo¹i Êp tr¹i nhá, tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng Êp tr¹i kh«ng cã ngùa, tÝnh tõ lo¹i nhá nhÊt trë lªn, lµ 51 - 43 - 23%, t×nh h×nh ®ã cho phÐp chóng ta ®¸nh gi¸ ®−îc chõng nµo ®ã møc ®é ®éc lËp vÒ kinh tÕ cña chóng. Cè nhiªn kh«ng nªn coi çch s¾p xÕp ®ã lµ tuyÖt ®èi vµ ®em ¸p dông vµo tõng khu hay tõng vïng riªng biÖt cã nh÷ng ®iÒu kiÖn riªng mµ kh«ng cã mét sù ph©n tÝch ®Æc biÖt nµo c¶.

ë ®©y, chóng t«i kh«ng cã thÓ ®−a ra nh÷ng sè liÖu vÒ tÊt c¶ b¶y lo¹i ®ã trong tÊt c¶ nh÷ng khu chñ yÕu ë Hîp chñng quèc Mü, v× lµm nh− thÕ th× sù tr×nh bµy cña chóng t«i sÏ bÞ mét sè l−îng sè liÖu to lín lµm cho ph×nh ra qu¸ nhiÒu. Bëi vËy, chóng t«i chØ h¹n chÕ trong viÖc nªu ra mét çch ng¾n gän nh÷ng sù kh¸c nhau chñ yÕu gi÷a miÒn B¾c, miÒn Nam vµ miÒn T©y, vµ sÏ chØ nªu ra nh÷ng sè liÖu ®Çy ®ñ vÒ toµn Hîp chñng quèc Mü th«i. Chóng t«i xin nh¾c l¹i r»ng 3/5 tæng sè ruéng ®Êt trång trät (60,6%) lµ n»m ë miÒn B¾c, ch−a ®Çy mét phÇn ba (31,5%) ë miÒn Nam, cßn th× kh«ng ®Çy 1/12 (7,9%) ë miÒn T©y.

Sù kh¸c nhau râ rÖt nhÊt gi÷a ba miÒn chñ yÕu ®ã lµ ë chç trong miÒn B¾c t− b¶n chñ nghÜa th× cã Ýt ®iÒn trang h¬n; nh−ng sè l−îng nh÷ng ®iÒn trang ®ã ®ang t¨ng lªn, còng nh− tæng diÖn tÝch ruéng ®Êt cña chóng vµ c¶ diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät cña chóng còng ®ang t¨ng lªn. N¨m 1910, ë miÒn B¾c, cã 0,5% ®iÒn trang réng tõ 1000 a-c¬-r¬ trë lªn, nh÷ng ®iÒn trang ®ã chiÕm 6,9% toµn bé ruéng ®Êt vµ 4,1% lµ diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät. ë miÒn Nam, tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng ®iÒn trang ®ã lµ 0,7%; nh÷ng ®iÒn trang nµy chiÕm 23,9% toµn bé ruéng ®Êt vµ 4,8% diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät. ë miÒn T©y, tû lÖ phÇn tr¨m

nh÷ng ®iÒn trang ®ã lµ 3,9%; nh÷ng ®iÒn trang nµy chiÕm 48,3% toµn bé diÖn tÝch ruéng ®Êt vµ 32,3% diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät. §ã lµ t×nh h×nh chóng ta ®· ®−îc biÕt: nh÷ng ®iÒn trang cña chñ n« ë miÒn Nam vµ nh÷ng ®iÒn trang cßn réng lín h¬n n÷a ë miÒn T©y, mét phÇn lµ c¬ së ®Ó tiÕn hµnh ch¨n nu«i víi quy m« hÕt søc lín, vµ mét phÇn lµ nh÷ng vïng cña nh÷ng "kÎ ®i khÈn thùc", ®ã lµ nh÷ng vïng ®Êt dù tr÷ réng lín ®−îc ®em b¸n l¹i hoÆc (tr−êng hîp nµy ho¹ ho»n l¾m míi x¶y ra) ®−îc ®em cho nh÷ng ng−êi thËt sù lµm nghÒ n«ng thuª - nh÷ng ng−êi nµy ®ang khai khÈn miÒn "ViÔn T©y".

Çi g−¬ng n−íc Mü cho chóng ta thÊy râ rµng r»ng lÉn lén nh÷ng ®iÒn trang víi ®¹i n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa lµ hÕt søc kh«ng thËn träng, r»ng th−êng th−êng nh÷ng ®iÒn trang lµ tµn d− cña nh÷ng quan hÖ tiÒn t− b¶n chñ nghÜa: quan hÖ n« lÖ, phong kiÕn hay gia tr−ëng. ë miÒn Nam, còng nh− ë miÒn T©y, ®ang cã t×nh tr¹ng lµ nh÷ng ®iÒn trang lín bÞ chia nhá, bÞ ph©n t¸n ra. ë miÒn B¾c, toµn bé diÖn tÝch ruéng ®Êt cña çc Êp tr¹i ®· t¨ng lªn 30,7 triÖu a-c¬-r¬, trong sè ®ã th× chØ cã 2,3 triÖu lµ thuéc nh÷ng ®iÒn trang, cßn 32,2 triÖu lµ thuéc nh÷ng Êp tr¹i lín, t− b¶n chñ nghÜa (réng tõ 175 ®Õn 999 a-c¬-r¬). ë miÒn Nam, toµn bé diÖn tÝch ruéng ®Êt çc Êp tr¹i ®· gi¶m ®i 7,5 triÖu a-c¬-r¬. DiÖn tÝch nh÷ng ®iÒn trang, gi¶m ®i 31,8 triÖu a-c¬-r¬. DiÖn tÝch nh÷ng Êp tr¹i nhá, t¨ng thªm 13 triÖu; diÖn tÝch nh÷ng Êp tr¹i trung b×nh t¨ng thªm 5 triÖu. ë miÒn T©y, lµ miÒn mµ toµn bé diÖn tÝch ruéng ®Êt çc Êp tr¹i ë ®ã ®· t¨ng 17 triÖu a-c¬-r¬; diÖn tÝch ruéng ®Êt nh÷ng ®iÒn trang lín gi¶m ®i 1,2 triÖu a-c¬-r¬; diÖn tÝch ruéng ®Êt nh÷ng Êp tr¹i nhá t¨ng thªm 2 triÖu; diÖn tÝch ruéng ®Êt nh÷ng Êp tr¹i trung b×nh t¨ng thªm 5 triÖu; diÖn tÝch ruéng ®Êt nh÷ng Êp tr¹i lín t¨ng thªm 11 triÖu a-c¬-r¬.

Sè l−îng ruéng ®Êt trång trät trong nh÷ng ®iÒn trang ®Òu t¨ng trong c¶ ba miÒn: t¨ng rÊt nhiÒu ë miÒn B¾c

16 – B. И. Ленин, том 27 15


(+ 3,7 triÖu a-c¬-r¬ = + 47,0%); rÊt Ýt ë miÒn Nam (+ 0,3 triÖu = +5,5%); kha kh¸ mét chót ë miÒn T©y (+ 2,8 triÖu = + 29,6%). nh−ng ë miÒn B¾c, ruéng ®Êt trång trät t¨ng lªn nhiÒu nhÊt lµ trong nh÷ng Êp tr¹i lín (réng tõ 175 ®Õn 999 a-c¬-r¬); ë miÒn Nam, lµ trong nh÷ng Êp tr¹i nhá vµ trung b×nh; ë miÒn T©y, lµ trong nh÷ng Êp tr¹i lín vµ trung b×nh. KÕt qu¶ lµ ë miÒn B¾c th× tû lÖ ®Êt trång trät t¨ng lªn trong nh÷ng Êp tr¹i lín; cßn ë miÒn Nam vµ miÒn T©y lµ trong nh÷ng Êp tr¹i nhá vµ mét phÇn trong nh÷ng Êp tr¹i trung b×nh. T×nh h×nh ®ã phï hîp hoµn toµn víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau vèn cã, mµ chóng ta ®· biÕt, gi÷a ba miÒn ®ã. ë miÒn Nam, nÒn tiÓu n«ng nghiÖp cã tÝnh chÊt th−¬ng nghiÖp ph¸t triÓn dùa vµo nh÷ng ®iÒn trang cña chñ n« ®ang tan r·; ë miÒn T©y, th× còng cã qu¸ tr×nh gièng nh− vËy, nh−ng víi mét sù tan r· chËm h¬n cña nh÷ng ®iÒn trang réng h¬n vµ kh«ng ph¶i cña chñ n«, mµ lµ nh÷ng ®iÒn trang ch¨n nu«i ®¹i quy m« vµ cã tÝnh chÊt "chiÕm cø". Ngoµi ra, çc nhµ thèng kª Mü cßn nhËn xÐt vÒ nh÷ng bang ë khu Th¸i-b×nh-d−¬ng thuéc miÒn T©y nh− sau:

"Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nh÷ng Êp tr¹i nhá trång c©y ¨n qu¶ hay nh÷ng lo¹i c©y kh¸c, trªn bê Th¸i-b×nh-d−¬ng, lµ kÕt qu¶, hay Ýt ra còng mét phÇn lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng c«ng tr×nh thuû lîi ®· ®−îc x©y dùng mÊy n¨m gÇn ®©y. §iÒu ®ã ®· lµm t¨ng sè l−îng nh÷ng Êp tr¹i nhá réng d−íi 50 a-c¬-r¬ trong nh÷ng bang ë khu Th¸i-b×nh-d−¬ng" (tr. 264, t. V).

ë miÒn B¾c, kh«ng cã nh÷ng ®iÒn trang cña chñ n«, còng kh«ng cã nh÷ng ®iÒn trang "cã tÝnh chÊt nguyªn thuû", th× kh«ng cã sù tan r· cña nh÷ng ®iÒn trang nµy vµ kh«ng cã t×nh tr¹ng nh÷ng Êp tr¹i nhá ph¸t triÓn trªn l−ng nh÷ng Êp tr¹i lín.

Nh×n chung, trong toµn Hîp chñng quèc Mü qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra nh− sau:

Çc lo¹i Êp tr¹i:

Sè Êp tr¹i (ngh×n çi)

Sè Êp tr¹i (%)

T¨ng hay gi¶m

1900 1910 1900 1910 D−íi 20 a-c¬-r¬....... 674 839 11,7 13,2 + 1,5 Tõ 20 ®Õn 49 a-c¬-r¬ 1 258 1 415 21,9 22,2 + 0,3 " 50 " 99 " 1 366 1 438 23,8 22,6 - 1,2 " 100 " 174 " 1 422 1 516 24,8 23,8 - 1,0 " 175 " 499 " 868 978 15,1 15,4 + 0,3 " 500 " 999 " 103 125 1,8 2,0 + 0,2 " 1000 a-c¬-r¬ trë lªn 47 50 0,8 0,8 _ Tæng céng......................... 5738 6361 100,0 100,0 -

Nh− vËy lµ so víi tæng sè Êp tr¹i, sè ®iÒn trang kh«ng thay ®æi. Cßn ®èi víi çc lo¹i Êp tr¹i kh¸c, th× ®Æc ®iÓm cña sù thay ®æi vÒ quan hÖ tû lÖ cña çc lo¹i ®ã lµ ë chç nh÷ng lo¹i trung b×nh th× gi¶m ®i, vµ nh÷ng lo¹i ë hai cùc th× lín lªn. Lo¹i trung b×nh (réng tõ 100 ®Õn 174 a-c¬-r¬) vµ lo¹i bÐ h¬n s¸t ngay d−íi lo¹i ®ã, ®Òu thôt lïi c¶. Lo¹i bÐ vµ bÐ nhÊt th× t¨ng nhiÒu h¬n c¶ råi míi ®Õn nh÷ng lo¹i lín cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa (tõ 175 ®Õn 999 a-c¬-r¬).

Chóng ta h·y xÐt vÒ toµn bé diÖn tÝch.


Tæng diÖn tÝch çc Êp tr¹i

(ngh×n a-c¬-r¬)

Tæng diÖn tÝch çc Êp tr¹i

(tÝnh theo %)

T¨ng hay gi¶m

1900 1910 1900 1910 D−íi 20 a-c¬-r¬...................... 7 181 8 794 0,9 1,0 + 0,1 Tõ 20 ®Õn 49 a-c¬-r¬ 41 536 45 378 5,0 5,2 + 0,2 " 50 " 99 " 98 592 103 121 11,8 11,7 - 0,1 " 100 " 174 " 192 680 205 481 23,0 23,4 + 0,4 " 175 " 499 " 232 955 265 289 27,8 30,2 + 2,4 " 500 " 999 " 67 864 83 653 8,1 9,5 + 1,4 " 1000 a-c¬-r¬ trë lªn 197 784 167 082 23,6 19,0 - 4,6

Tæng céng................................ 838 592 878 798 100,0 100,0 -


ë ®©y, tr−íc hÕt, chóng ta thÊy phÇn ruéng ®Êt thuéc çc ®iÒn trang gi¶m ®i nhiÒu. Chóng ta nh¾c l¹i r»ng chØ cã ë miÒn Nam vµ miÒn T©y lµ nh÷ng n¬i mµ tû lÖ phÇn tr¨m ruéng ®Êt kh«ng trång trät trong nh÷ng ®iÒn trang trong n¨m 1910 lµ 91,5% vµ 77,1% th× míi cã sù gi¶m sót tuyÖt ®èi. Sau ®ã, chóng ta thÊy r»ng tû lÖ tæng diÖn tÝch gi¶m ®i kh«ng ®¸ng kÓ trong lo¹i Êp tr¹i nhá thuéc h¹ng trªn cïng (-0,1% trong lo¹i Êp tr¹i réng tõ 50 ®Õn 99 a-c¬-r¬). Møc t¨ng cao nhÊt thuéc vÒ nh÷ng lo¹i Êp tr¹i lín cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa, réng tõ 175 ®Õn 499 vµ tõ 500 ®Õn 999 a-c¬-r¬. Trong nh÷ng lo¹i Êp tr¹i nhá nhÊt, tû lÖ tæng diÖn tÝch ruéng ®Êt t¨ng t−¬ng ®èi Ýt. Trong lo¹i Êp tr¹i trung b×nh (réng tõ 100 ®Õn 174 a-c¬-r¬) th× hÇu nh− vÉn thÕ (+ 0,4%).

B©y giê chóng ta chuyÓn sang nh÷ng sè liÖu vÒ diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät.


Sè l−îng ruéng ®Êt trång trät trong çc Êp

tr¹i (ngh×n a-c¬-r¬)

Sè l−îng ruéng ®Êt trång trät trong

çc Êp tr¹i (tÝnh theo %)

T¨ng hay gi¶m

1900 1910 1900 1910 D−íi 20 a-c¬-r¬..... 6 440 7 992 1,6 1,7 + 0,1 Tõ 20 ®Õn 49 a-c¬-r¬ 33 001 36 596 8,0 7,6 - 0,4 " 50 " 99 " 67 345 71 155 16,2 14,9 - 1,3 " 100 " 174 " 118 391 128 854 28,6 26,9 - 1,7 " 175 " 499 " 135 530 161 775 32,7 33,8 + 1, 1 " 500 " 999 " 29 474 40 817 7,1 8,5 + 1,4 " 1000 a-c¬-r¬ trë lªn 24 317 31 263 5,9 6,5 + 0,6 Tæng céng.................. 414 498 478 452 100,0 100,0 -

ChØ cã sè l−îng ruéng ®Êt trång trät - chø kh«ng ph¶i toµn bé diÖn tÝch - míi nãi lªn quy m« kinh tÕ cña Êp tr¹i, víi mét møc ®é ®¹i kh¸i, vµ cã tÝnh ®Õn nh÷ng tr−êng hîp ®Æc biÖt mµ chóng ta ®· nãi ®Õn vµ sÏ cßn nãi ®Õn n÷a.

ë ®©y n÷a, chóng ta còng thÊy r»ng phÇn cña nh÷ng ®iÒn trang tuy so víi tæng diÖn tÝch th× cã gi¶m ®i nhiÒu nh−ng so víi diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät th× l¹i t¨ng lªn. TÊt c¶ nh÷ng lo¹i Êp tr¹i cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa nãi chung ®Òu t¨ng lªn, trong sè ®ã lo¹i cã diÖn tÝch tõ 500 ®Õn 999 a-c¬-r¬ lµ t¨ng nhiÒu h¬n c¶. Lo¹i gi÷a lµ lo¹i ®· sót xuèng nhiÒu nhÊt (-1,7%) råi ®Õn tÊt c¶ nh÷ng lo¹i nhá h¬n, trõ lo¹i nhá nhÊt cã diÖn tÝch d−íi møc 20 a-c¬-r¬, lo¹i nµy cã t¨ng lªn kh«ng ®¸ng kÓ (+0,1%).

Chóng ta còng chó ý tr−íc r»ng lo¹i nh÷ng Êp tr¹i rÊt nhá (tõ 20 a-c¬-r¬ trë xuèng) còng bao gåm c¶ nh÷ng Êp tr¹i réng d−íi møc 3 a-c¬-r¬; nh÷ng thèng kª Mü kh«ng ghi tÊt c¶ nh÷ng Êp tr¹i lo¹i nµy, mµ chØ ghi nh÷ng Êp tr¹i nµo mµ gi¸ trÞ s¶n l−îng hµng n¨m Ýt ra còng b»ng 250 ®«-la th«i. Bëi vËy mµ nh÷ng Êp tr¹i rÊt nhá Êy (d−íi 3 a-c¬-r¬) næi bËt lªn do møc s¶n xuÊt cao h¬n vµ do tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn m¹nh h¬n lo¹i s¸t ngay ®ã, lµ lo¹i cã diÖn tÝch ruéng ®Êt lín h¬n. §Ó minh ho¹ ®iÒu ®ã, ®©y lµ nh÷ng sè liÖu vÒ n¨m 1900 - tiÕc r»ng, nh÷ng sè liÖu t−¬ng øng vÒ n¨m 1910 l¹i kh«ng cã:

T Ý n h t r u n g b × n h m ç i Ê p t r ¹ i :

Çc lo¹i Êp tr¹i (1900):

®Êt t

rång

trät

(tÝn

h b»

ng

a-c¬

-r¬)

gi¸

trÞ t

Êt c

¶ ç

c s¶

n ph

Èm

(tÝn

h b»

ng ®

«-la

)

chi p

hÝ v

Ò la

o ®é

ng lµ

m

thuª

(tÝn

h b»

ng ®

«-la

)

gi¸

trÞ c

¸c n

«ng

cô v

µ m

¸y

mãc

(tÝn

h b»

ng ®

«-la

)

gi¸

trÞ t

oµn

bé g

ia s

óc (t

Ýnh

b»ng

®«-

la)

D−íi 3 a-c¬-r¬..................... 1,7 592 77 53 867

Tõ 3 ®Õn 10 a-c¬-r¬ 5,6 202 18 42 101

" 10 " 20 " 12,6 236 16 41 116

" 20 " 50 " 26,2 324 18 54 172


Kh«ng nãi ®Õn nh÷ng Êp tr¹i diÖn tÝch réng tõ 3 a-c¬-r¬ trë xuèng, vÒ mét sè mÆt nµo ®ã, ngay c¶ nh÷ng Êp tr¹i thuéc lo¹i diÖn tÝch réng tõ 3 ®Õn 10 a-c¬-r¬, còng tá ra "lín" h¬n (chi phÝ thuª nh©n c«ng, gi¸ trÞ n«ng cô vµ m¸y mãc) nh÷ng Êp tr¹i thuéc lo¹i réng tõ 10 ®Õn 20 a-c¬-r¬ *. ChÝnh v× vËy mµ chóng ta hoµn toµn cã c¨n cø ®Ó cho r»ng phÇn ruéng ®Êt trång trät t¨ng lªn trong tæng diÖn tÝch ®Êt trång trät cña çc Êp tr¹i réng tõ 20 a-c¬-r¬ trë xuèng lµ thuéc vÒ nh÷ng Êp tr¹i rÊt nhá (vÒ mÆt diÖn tÝch) cã doanh nghiÖp cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cao ®é. - - -

Nãi chung, cø xem nh÷ng sè liÖu n¨m 1900 vµ 1910 cña toµn Hîp chñng quèc Mü vÒ sù ph©n phèi diÖn tÝch trång trät gi÷a nh÷ng Êp tr¹i lín vµ nhá, chóng ta cã thÓ ®i ®Õn kÕt luËn rÊt râ rµng vµ kh«ng ai b¸c bá ®−îc lµ: nh÷ng Êp tr¹i lín th× m¹nh lªn, cßn nh÷ng Êp tr¹i bËc trung vµ nhá th× yÕu ®i. Bëi vËy, trong chõng mùc chóng ta cã thÓ c¨n cø vµo nh÷ng sè liÖu vÒ nh÷ng Êp tr¹i ®−îc xÕp lo¹i theo diÖn tÝch mµ nhËn xÐt tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa hay kh«ng ph¶i t− b¶n chñ nghÜa cña n«ng nghiÖp, th× trong m−êi n¨m võa qua, t×nh h×nh chung ë n−íc Mü lµ: nh÷ng

* VÒ n¨m 1900, chóng ta cã nh÷ng sè liÖu vÒ sè l−îng nh÷ng Êp tr¹i cã thu nhËp cao, nghÜa lµ nh÷ng Êp tr¹i cã gi¸ trÞ tæng s¶n l−îng trªn 2500 ®«-la, trong sè çc lo¹i Êp tr¹i kh¸c nhau xÕp theo diÖn tÝch. §©y lµ nh÷ng sè liÖu ®ã: trong sè nh÷ng Êp tr¹i réng tõ 3 a-c¬-r¬ trë xuèng, th× tû lÖ nh÷ng Êp tr¹i cã thu nhËp cao lµ 5,2%; trong sè nh÷ng Êp tr¹i réng tõ 3 ®Õn 10 a-c¬-r¬, lµ 0,6%; trong sè nh÷ng Êp tr¹i réng tõ 10 ®Õn 20 a-c¬-r¬, lµ 0,4%; trong sè nh÷ng Êp tr¹i réng tõ 20 ®Õn 50 a-c¬-r¬, lµ 0,3%, trong lo¹i réng tõ 50 ®Õn 100 a-c¬-r¬, lµ 0,6%; trong lo¹i réng tõ 100 ®Õn 175 a-c¬-r¬, lµ 1,4%; trong lo¹i réng tõ 175 ®Õn 260 a-c¬-r¬, lµ 5,2%; trong lo¹i réng tõ 260 ®Õn 500 a-c¬-r¬, lµ 12,7%; trong lo¹i réng tõ 500 ®Õn 1000 a-c¬-r¬, lµ 24,3%; trong lo¹i réng trªn 1000 a-c¬-r¬ trë lªn lµ 39,5%. Chóng ta thÊy r»ng so víi lo¹i réng tõ 20 ®Õn 50 a-c¬-r¬, th× tÊt c¶ çc lo¹i réng tõ 20 a-c¬-r¬ trë xuèng ®Òu cã mét tû lÖ cao h¬n vÒ nh÷ng Êp tr¹i cã thu nhËp cao.

Êp tr¹i lín t− b¶n chñ nghÜa t¨ng lªn, cßn nh÷ng Êp tr¹i nhá th× bÞ lo¹i bít.

Nh÷ng sè liÖu vÒ tû lÖ t¨ng cña sè l−îng Êp tr¹i vµ cña diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät trong mçi lo¹i Êp tr¹i lµm cho kÕt luËn Êy trë nªn cµng râ rµng h¬n:

Tû lÖ t¨ng trong kho¶ng tõ n¨m 1900 ®Õn 1910


vÒ sè l−îng Êp tr¹i

vÒ diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät

D−íi 20 a-c¬-r¬.................... +24,5% +24,1% Tõ 20 ®Õn 49 a-c¬-r¬ +12,5% +10,9% " 50 " 99 " +5,3% +5,7% " 100 " 174 " +6,6% +8,8% " 175 " 499 " 12,7% 19,4% " 500 " 999 " 22,2% 38,5% " 1000 a-c¬-r¬ trë lªn +6,3% +28,6% Tæng céng............................ +10,9% +15,4%

Cã tû lÖ t¨ng cao nhÊt vÒ ®Êt trång trät lµ hai lo¹i cuèi cïng trong sè nh÷ng lo¹i cao nhÊt. Lo¹i gi÷a vµ lo¹i nhá s¸t víi lo¹i gi÷a (tõ 50 ®Õn 99 a-c¬-r¬) cã tû lÖ t¨ng Ýt nhÊt. Trong hai lo¹i nhá nhÊt th× tû lÖ t¨ng vÒ diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät l¹i nhá h¬n tû lÖ t¨ng vÒ sè l−îng Êp tr¹i.

9. TiÕp theo. Tµi liÖu vÒ gi¸ trÞ çc Êp tr¹i

Kh¸c víi thèng kª cña ch©u ¢u, thèng kª cña n−íc Mü tÝnh gi¸ trÞ cña tõng yÕu tè cña Êp tr¹i: ruéng ®Êt, nhµ cöa, n«ng cô, gia sóc vµ gi¸ trÞ cña toµn bé Êp tr¹i, lµ tÝnh theo tõng Êp tr¹i vµ tõng lo¹i Êp tr¹i mét. Ch¾c ch¾n lµ nh÷ng tµi liÖu ®ã kh«ng ®−îc chÝnh x¸c b»ng nh÷ng tµi liÖu vÒ


diÖn tÝch ruéng ®Êt, nh−ng nh×n chung th× nh÷ng tµi liÖu ®ã còng kh«ng ph¶i kh«ng ®¸ng tin, ngoµi ra (trong mét chõng mùc nµo ®ã) nh÷ng sè liÖu ®ã cßn tÝnh ®Õn t×nh h×nh t− b¶n chñ nghÜa nãi chung trong n«ng nghiÖp n÷a.

§Ó bæ sung nh÷ng ®iÒu ®· tr×nh bµy tr−íc ®ã, chóng ta sÏ nªu ra nh÷ng sè liÖu vÒ tæng gi¸ trÞ çc Êp tr¹i víi toµn bé tµi s¶n n«ng nghiÖp, còng nh− nªu ra nh÷ng sè liÖu vÒ gi¸ trÞ çc n«ng cô vµ m¸y mãc. Së dÜ trong sè çc yÕu tè cña Êp tr¹i, chóng ta chän n«ng cô vµ m¸y mãc, chÝnh lµ v× nh÷ng thø nµy trùc tiÕp chØ ra cho ta thÊy n«ng nghiÖp ®−îc th©m canh, vµ nã ®−îc th©m canh nh− thÕ nµo, Ýt hay nhiÒu, vµ ë ®Êy kü thuËt tiªn tiÕn ®−îc ¸p dông nhiÒu hay Ýt. §©y lµ nh÷ng sè liÖu cho toµn n−íc Mü:

T × n h h × n h p h © n b è t Ý n h t h e o t û l Ö p h Ç n t r ¨ m v Ò g i ¸ t r Þ


cña toµn bé tµi s¶n cña

Êp tr¹i

t¨ng hay

gi¶m

cña n«ng cô vµ m¸y mãc

t¨ng hay

gi¶m 1900 1910 1900 1910 D−íi 20 a-c¬-r¬.......... 3,8 3,7 - 0,1 3,8 3,7 - 0,1 Tõ 20 ®Õn 49 a-c¬-r¬ 7,9 7,3 - 0,6 9,1 8,5 - 0,6 " 50 " 99 " 16,7 14,6 - 2,1 19,3 17,7 - 1,6 " 100 " 174 " 28,0 27,1 - 0,9 29,3 28,9 - 0,4 " 175 " 499 " 30,5 33,3 + 2,8 27,1 30,2 + 3,1 " 500 " 999 " 5,9 7,1 + 1,2 5,1 6,3 + 1,2 " 1 000 a-c¬-r¬ trë lªn 7,3 6,9 - 0,4 6,2 4,7 - 1,5 Tæng céng .................... 100,0 100,0 - 100,0 100,0 -

Nh÷ng con sè tuyÖt ®èi cho chóng ta thÊy r»ng tõ n¨m 1900 ®Õn 1910, tæng gi¸ trÞ cña toµn bé tµi s¶n cña çc Êp tr¹i ®· t¨ng lªn qu¸ gÊp ®«i, cô thÓ lµ tõ 20 440 triÖu ®«-la t¨ng lªn ®Õn 40 991 triÖu, tøc lµ t¨ng 100,5%. Gi¸ n«ng s¶n cao vôt lªn vµ ®Þa t« t¨ng lªn lµm cho hµng triÖu vµ hµng tû ®«-la cña giai cÊp c«ng nh©n r¬i vµo tói tÊt c¶ bän chiÕm h÷u ruéng ®Êt. Nh÷ng Êp tr¹i nhá vµ nh÷ng Êp tr¹i lín cã

lîi nhiÒu hay Ýt ®Õn ®©u trong viÖc ®ã? Nh÷ng con sè trªn ®©y ®· cho c©u tr¶ lêi. Nh÷ng con sè ®ã cho ta thÊy r»ng nh÷ng ®iÒn trang th× suy ®åi (xin nh¾c l¹i r»ng toµn bé diÖn tÝch nh÷ng ®iÒn trang nµy ®· tõ 23,6% sôt xuèng 19,0%, tøc lµ gi¶m 4,6%), vµ nh÷ng Êp tr¹i lín tøc lµ nh÷ng Êp tr¹i t− b¶n chñ nghÜa (tõ 175 ®Õn 999 a-c¬-r¬) ®· lo¹i trõ nh÷ng Êp tr¹i nhá vµ lo¹i trung. NÕu chóng ta gép tÊt c¶ nh÷ng Êp tr¹i lo¹i nhá vµ lo¹i trung vµo víi nhau, chóng ta sÏ thÊy r»ng tû träng cña chóng trong toµn bé tµi s¶n ®· gi¶m ®i tõ 56,4% xuèng cßn 52,7%. Gép tÊt c¶ nh÷ng Êp tr¹i lín víi nh÷ng ®iÒn trang vµo víi nhau, chóng ta sÏ thÊy tû träng cña chóng ®· t¨ng lªn, tõ 43,7% t¨ng lªn ®Õn 47,3%. VÒ mÆt ph©n phèi tæng gi¸ trÞ n«ng cô vµ m¸y mãc, th× nh÷ng sù thay ®æi trong quan hÖ gi÷a nh÷ng Êp tr¹i lín vµ nhá còng hoµn toµn gièng nh− thÕ.

VÒ nh÷ng ®iÒn trang trªn c¬ së nh÷ng sè liÖu ®ã chóng ta còng thÊy cã hiÖn t−îng mµ chóng ta ®· v¹ch ra trªn ®©y. Sù suy sôp cña çc ®iÒn trang chØ diÔn ra trong hai miÒn: miÒn Nam vµ miÒn T©y. Mét mÆt, ®ã lµ sù suy sôp cña nh÷ng ®iÒn trang cña bän chñ n«, mÆt kh¸c, ®ã lµ sù suy sôp cña nh÷ng ®iÒn trang cña kÎ ®Õn chiÕm tr−íc tiªn, vµ ®−îc canh t¸c theo lèi qu¶ng canh th« s¬. T¹i miÒn B¾c ®«ng d©n c− vµ cã c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, th× nh÷ng ®iÒn trang ®Òu ph¸t triÓn: vÒ c¶ sè l−îng nh÷ng Êp tr¹i thuéc lo¹i ®ã lÉn vÒ toµn bé diÖn tÝch cña chóng, vÒ diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät, vÒ tû träng cña chóng trong tæng gi¸ trÞ toµn bé tµi s¶n (n¨m 1900 lµ 2,5%; n¨m 1910 lµ 2,8%) vµ vÒ tû träng cña chóng trong tæng gi¸ trÞ n«ng cô vµ m¸y mãc.

§ång thêi ng−êi ta còng nhËn thÊy r»ng vai trß cña nh÷ng ®iÒn trang kh«ng ph¶i chØ t¨ng lªn trong miÒn B¾c nãi chung, mµ nãi riªng, c¶ trong hai khu th©m canh cña miÒn B¾c hoµn toµn kh«ng cã qu¸ tr×nh khÈn thùc tøc lµ: khu An-gli-a míi vµ nh÷ng bang thuéc khu Trung §¹i- t©y-d−¬ng. Chóng ta ph¶i bµn tØ mØ h¬n vÒ nh÷ng khu ®ã,


v× mét mÆt, nh÷ng khu ®ã ®· lµm cho «ng Ghim-me vµ nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c m¾c sai lÇm khi thÊy quy m« trung b×nh nh÷ng Êp tr¹i ë ®ã ®Æc biÖt lµ nhá vµ ngµy cµng nhá m·i ®i, vµ mÆt kh¸c, chÝnh lµ v× nh÷ng khu th©m canh nhÊt Êy l¹i lµ nh÷ng khu ®iÓn h×nh nhÊt ®èi víi nh÷ng n−íc l©u ®êi ë ch©u ¢u, lµ nh÷ng n−íc tõ l©u cã ®«ng d©n vµ v¨n minh.

Trong hai khu nãi trªn, vµo kho¶ng tõ 1900 ®Õn 1910, c¶ sè l−îng Êp tr¹i lÉn toµn bé diÖn tÝch vµ diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät cña çc Êp tr¹i ®Òu gi¶m xuèng. Trong khu An-gli-a míi, chØ cã sè l−îng çc Êp tr¹i nhá nhÊt réng tõ 20 a-c¬-r¬ trë xuèng lµ t¨ng 22,4% (diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät cña lo¹i Êp tr¹i nµy t¨ng 15,5%) vµ sè l−îng çc ®iÒn trang còng t¨ng 16,3% (diÖn tÝch trång trät cña çc ®iÒn trang nµy t¨ng 26,8%). Trong nh÷ng bang thuéc khu Trung §¹i-t©y-d−¬ng, sè l−îng çc Êp tr¹i lo¹i nhá nhÊt ®· t¨ng lªn (sè Êp tr¹i t¨ng +7,7%, diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät cña lo¹i nµy +2,5%), råi ®Õn sè l−îng çc Êp tr¹i réng tõ 175 ®Õn 499 a-c¬-r¬ (+1,0%), vµ diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät cña nh÷ng Êp tr¹i lo¹i réng tõ 500 ®Õn 999 a-c¬-r¬ (+3,8%). Trong tæng gi¸ trÞ toµn bé tµi s¶n cña çc Êp tr¹i còng nh− trong tæng gi¸ trÞ n«ng cô vµ m¸y mãc, th× tû träng cña çc Êp tr¹i lo¹i nhá nhÊt vµ cña çc ®iÒn trang ë hai khu ®Òu t¨ng lªn. Sau ®©y lµ nh÷ng sè liÖu cã søc thuyÕt phôc h¬n vµ ®Çy ®ñ h¬n vÒ hai khu nãi trªn: (xem b¶ng tr. 228 BT ):

Xem ®ã, chóng ta thÊy chÝnh nh÷ng ®iÒn trang ë hai khu ®ã lµ lo¹i m¹nh lªn nhiÒu nhÊt, cã lîi nhiÒu nhÊt vÒ mÆt kinh tÕ vµ tiÕn nhiÒu nhÊt vÒ mÆt kü thuËt. ë ®©y, nh÷ng Êp tr¹i t− b¶n chñ nghÜa lín nhÊt ®· lo¹i trõ nh÷ng Êp tr¹i kh¸c, nhá h¬n. ChØ cã trong lo¹i trung b×nh hoÆc lo¹i nhá chø kh«ng ph¶i trong lo¹i nhá nhÊt, chóng ta míi thÊy cã hiÖn t−îng tæng gi¸ trÞ tµi s¶n còng nh− tæng gi¸ trÞ çc n«ng cô vµ m¸y mãc t¨ng lªn Ýt nhÊt. VËy lµ nh÷ng

T û l Ö t ¨ n g t Ý n h t h e o p h Ç n

t r ¨ m, t õ n ¨ m 1 9 0 0 ® Õ n 1 9 1 0 trong khu

An-gli-a míi trong çc bang thuéc khu Trung §¹i-t©y-

d−¬ng

Çc lo¹i Êp tr¹i :

cña

gi¸

trÞ

toµn

bé

tµi s

¶n

cña

çc

Êp tr

¹i

cña

gi¸

trÞ c

¸c

n«ng

cô

vµ

m¸y

mãc

cña

gi¸

trÞ

toµn

bé

tµi s

¶n

cña

çc

Êp tr

¹i

cña

gi¸

trÞ c

¸c

n«ng

cô

vµ

m¸y

mãc

D−íi 20 a-c¬-r¬........... 60,9 48,9 45,8 42,9

Tõ 20 ®Õn 49 a-c¬-r¬ 31,4 30,3 28,3 37,0

" 50 " 99 " 27,5 31,2 23,8 39,9

" 100 " 174 " 30,3 38,5 24,9 43,8

" 175 " 499 " 33,0 44,6 29,4 54,7

" 500 " 999 " 53,7 53,7 31,5 50,8

" 1000 a-c¬-r¬ trë lªn 102,7 60,5 74,4 65,2

Tæng céng................... 35,6 39,0 28,1 44,1

Êp tr¹i lo¹i trung vµ lo¹i nhá lµ nh÷ng Êp tr¹i tiÕn chËm h¬n çc lo¹i kh¸c.

Cßn çc Êp tr¹i lo¹i nhá nhÊt (réng tõ 20 a-c¬-r¬ trë xuèng) trong hai khu ®ã, th× t¨ng v−ît møc trung b×nh, vµ chØ thua nh÷ng ®iÒn trang lín th«i. Chóng ta ®· biÕt nguyªn nh©n cña hiÖn t−îng ®ã: trong hai khu th©m canh Êy, tõ 31 ®Õn 33% gi¸ trÞ cña thu ho¹ch lµ do çc lo¹i c©y trång cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cao ®é (rau, råi ®Õn tr¸i c©y, hoa, v.v.) lµ nh÷ng lo¹i c©y trång trªn mét diÖn tÝch hÕt søc nhá mµ tæng s¶n l−îng l¹i rÊt cao. Trong çc khu ®ã, gi¸ trÞ ngò cèc chØ chiÕm cã tõ 8 ®Õn 30% gi¸ trÞ cña thu ho¹ch, cßn cá kh« vµ cá t−¬i cho gia sóc chiÕm tõ 31 ®Õn 42%: ë hai khu ®ã, nghÒ s¶n xuÊt s÷a ®ang ph¸t triÓn, ®Æc ®iÓm cña nghÒ nµy còng lµ ë chç quy m« çc Êp tr¹i th×


thÊp h¬n møc trung b×nh, nh−ng gi¸ trÞ çc s¶n phÈm vµ sè t− b¶n chi ra ®Ó thuª nh©n c«ng l¹i cao h¬n møc trung b×nh.

Trong nh÷ng khu th©m canh nhÊt, së dÜ sè l−îng trung b×nh vÒ diÖn tÝch trång trät trong çc Êp tr¹i gi¶m ®i, v× ng−êi ta tÝnh ra con sè trung b×nh b»ng çch gép chung c¶ nh÷ng ®iÒn trang vµ nh÷ng Êp tr¹i nhá nhÊt víi nhau, mµ nh÷ng Êp tr¹i lo¹i nhá l¹i t¨ng nhanh h¬n çc Êp tr¹i lo¹i trung vÒ mÆt sè l−îng. VÒ mÆt sè l−îng, nh÷ng Êp tr¹i lo¹i nhá nhÊt, còng t¨ng nhanh h¬n çc ®iÒn trang lín. Nh−ng chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn theo hai h×nh thøc: võa t¨ng quy m« doanh nghiÖp trªn c¬ së kü thuËt cò, võa lËp ra nh÷ng Êp tr¹i míi, diÖn tÝch nhá vµ rÊt nhá, s¶n xuÊt nh÷ng n«ng s¶n chuyªn canh cã tÝnh chÊt th−¬ng nghiÖp, mµ ®Æc ®iÓm lµ ë chç diÖn tÝch trång trät th× rÊt nhá, nh−ng møc s¶n xuÊt th× ph¸t triÓn rÊt cao vµ cÇn dïng rÊt nhiÒu lao ®éng lµm thuª.

Do ®ã mµ nh÷ng ®iÒn trang vµ nh÷ng Êp tr¹i rÊt lín th× m¹nh lªn tíi møc tèi ®a, nh÷ng Êp tr¹i lo¹i trung vµ lo¹i nhá th× bÞ lo¹i trõ, nh÷ng Êp tr¹i rÊt nhá cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cao th× ph¸t triÓn.

B©y giê chóng ta h·y xem ta cã thÓ dïng thèng kª ®Ó tæng kÕt chung nh− thÕ nµo nh÷ng biÓu hiÖn qu¸ − m©u thuÉn - m©u thuÉn vÒ bÒ ngoµi th«i - cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp.

10. Nh÷ng thiÕu sãt cña nh÷ng ph−¬ng ph¸p th−êng dïng ®Ó

nghiªn cøu kinh tÕ. M¸c nãi vÒ nh÷ng ®Æc tr−ng cña n«ng nghiÖp

Thèng kª cña Mü n¨m 1910 vµ tuyÖt ®¹i ®a sè nh÷ng n−íc ë ch©u ¢u ®Òu chØ dïng mét çch s¾p xÕp duy nhÊt lµ: s¾p xÕp nh÷ng Êp tr¹i n«ng nghiÖp theo toµn bé diÖn

tÝch hay theo diÖn tÝch trång trät cña chóng. Nãi chung th× kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc r»ng, ngoµi nh÷ng lý do vÒ mÆt thuÕ kho¸ vµ vÒ mÆt quan ph−¬ng - hµnh chÝnh, th× cßn cã nh÷ng lý do khoa häc nhÊt ®Þnh cho r»ng cÇn ph¶i s¾p xÕp nh− vËy, vµ s¾p xÕp nh− vËy lµ ®óng. Nh−ng s¾p xÕp nh− vËy râ rµng lµ ch−a ®−îc hoµn h¶o, v× nh− thÕ lµ hoµn toµn kh«ng ®Õm xØa g× ®Õn qu¸ tr×nh tiÕn hµnh th©m canh trong n«ng nghiÖp, ®Õn sù t¨ng lªn cña nh÷ng chi phÝ vÒ t− b¶n bá vµo mçi ®¬n vÞ diÖn tÝch d−íi h×nh thøc gia sóc, m¸y mãc, h¹t gièng chän läc, ph−¬ng ph¸p canh t¸c c¶i tiÕn, v.v.. ThÕ mµ, trõ mét sè rÊt Ýt miÒn vµ n−íc cã mét nÒn n«ng nghiÖp th« s¬ vµ thuÇn tuý qu¶ng canh, th× chÝnh qu¸ tr×nh ®ã, bÊt cø ë ®©u, còng chÝnh lµ mét qu¸ tr×nh ®Æc tr−ng nhÊt ®èi víi nh÷ng n−íc t− b¶n chñ nghÜa. Bëi vËy, trong tuyÖt ®¹i ®a sè tr−êng hîp, viÖc s¾p xÕp nh÷ng Êp tr¹i theo diÖn tÝch ®−a l¹i mét kh¸i niÖm rÊt s¬ l−îc vµ th« thiÓn vÒ sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp nãi chung, vµ vÒ sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp nãi riªng.

Khi chóng ta ®äc thÊy trong nh÷ng t¸c phÈm cña nh÷ng nhµ kinh tÕ häc vµ cña nh÷ng nhµ thèng kª cã thÓ hiÖn nh÷ng quan ®iÓm t− s¶n th−êng l−u hµnh nhÊt, nh÷ng lËp luËn dµi dßng vÒ tÝnh kh«ng thuÇn nhÊt cña nh÷ng ®iÒu kiÖn trong n«ng nghiÖp vµ trong c«ng nghiÖp, vÒ tÝnh ®Æc thï cña n«ng nghiÖp v. v., v.v., chóng ta lu«n lu«n muèn l−u ý hä r»ng: th−a çc ngµi! chÝnh çc ngµi lµ nh÷ng ng−êi cã lçi nhiÒu h¬n ai hÕt trong viÖc duy tr× vµ phæ biÕn nh÷ng quan ®iÓm s¬ l−îc vµ th« thiÓn vÒ sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp ®Êy! Çc ngµi h·y nhí l¹i bé "T− b¶n" cña M¸c. Çc ngµi sÏ thÊy t¸c phÈm ®ã nãi lµ khi t− b¶n xuÊt hiÖn trªn vò ®µi lÞch sö th× nã ®· thÊy cã rÊt nhiÒu h×nh thøc së h÷u ruéng ®Êt: cña phong kiÕn, thÞ téc, c«ng x· (chóng t«i thªm: h×nh thøc cña kÎ ®Õn chiÕm tr−íc tiªn), cña nhµ n−íc, v. v.. T− b¶n chi phèi tÊt c¶ çc lo¹i së h÷u ruéng


®Êt ®ã vµ c¶i t¹o tÊt c¶ nh÷ng lo¹i së h÷u ®ã theo çch cña nã; nh−ng muèn hiÓu, muèn ®¸nh gi¸ vµ biÓu hiÖn ®−îc qu¸ tr×nh Êy b»ng thèng kª, th× ph¶i biÕt thay ®æi çch ®Æt vÊn ®Ò vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu, tuú theo nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh ®ã74. Chñ nghÜa t− b¶n chi phèi c¶ së h÷u ruéng ®Êt c«ng x· qu©n cÊp ë Nga, lÉn së h÷u ruéng ®Êt cña kÎ ®Õn chiÕm tr−íc tiªn, hoÆc së h÷u cã ®−îc do sù ph©n phèi tù do vµ kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn theo qui ®Þnh cña mét nhµ n−íc d©n chñ hay cña mét nhµ n−íc phong kiÕn cña miÒn Xi-bi-ri hay "miÒn ViÔn T©y" cña Mü, lÉn së h÷u ruéng ®Êt cña chñ n« ë miÒn Nam n−íc Mü, vµ së h÷u ruéng ®Êt nöa phong kiÕn cña nh÷ng tØnh "thùc sù Nga". Trong tÊt c¶ mäi tr−êng hîp Êy, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ th¾ng lîi cña chñ nghÜa t− b¶n lµ nh− nhau, nh−ng l¹i kh«ng gièng nhau vÒ h×nh thøc. Muèn hiÓu ®−îc vµ nghiªn cøu ®−îc qu¸ tr×nh ®ã mét çch chÝnh x¸c, kh«ng thÓ chØ cø dïng nh÷ng lêi lÏ tiÓu t− s¶n rËp khu«n vÒ vÊn ®Ò n«ng nghiÖp "dùa trªn lao ®éng b¶n th©n" còng kh«ng thÓ dïng nh÷ng ph−¬ng ph¸p cò kü lµ chØ so s¸nh riªng cã diÖn tÝch ®Êt th«i.

Sau ®ã, çc ngµi sÏ cßn t×m thÊy trong t¸c phÈm ®ã cña M¸c sù ph©n tÝch nguån gèc cña ®Þa t« kiÓu t− b¶n chñ nghÜa vµ nh÷ng quan hÖ cña lo¹i ®Þa t« ®ã víi nh÷ng h×nh thøc ®Þa t« ®· tån t¹i trong qu¸ tr×nh lÞch sö tr−íc kia, nh− ®Þa t« hiÖn vËt, ®Þa t« lao dÞch (diªu dÞch vµ nh÷ng tµn tÝch cña diªu dÞch), ®Þa t« tiÒn (®¶m phô v.v.). nh−ng thö hái cã nhµ kinh tÕ häc hoÆc nhµ thèng kª häc t− s¶n, tiÓu t− s¶n hay d©n tuý nµo ®· Ýt nhiÒu chÝn ch¾n nghÜ ®Õn viÖc dïng nh÷ng lêi chØ dÉn cã tÝnh chÊt lý luËn ®ã cña M¸c ®Ó nghiªn cøu qu¸ tr×nh ph¸t sinh ra chñ nghÜa t− b¶n tõ nÒn kinh tÕ chñ n« ë miÒn Nam n−íc Mü, hoÆc tõ nÒn kinh tÕ dùa trªn chÕ ®é diªu dÞch ë miÒn Trung n−íc Nga ch−a?

Cuèi cïng çc ngµi sÏ t×m thÊy ë M¸c nh÷ng chØ dÉn cã hÖ thèng ®−îc nªu ra qua suèt qu¸ tr×nh ph©n tÝch ®Þa t«,

nh÷ng chØ dÉn vÒ tÝnh nhiÒu vÎ cña nh÷ng ®iÒu kiÖn cña n«ng nghiÖp, tÝnh nhiÒu vÎ nµy ph¸t sinh ra kh«ng nh÷ng tõ nh÷ng sù kh¸c nhau vÒ chÊt l−îng vµ vÞ trÝ cña ruéng ®Êt mµ cßn tõ nh÷ng sù kh¸c nhau vÒ quy m« ®Çu t− b¶n vµo ruéng ®Êt. VËy, viÖc ®Çu t− t− b¶n vµo ruéng ®Êt cã nghÜa lµ g×? §iÒu ®ã cã nghÜa lµ nh÷ng thay ®æi vÒ kü thuËt trong n«ng nghiÖp, lµ tiÕn hµnh th©m canh trong n«ng nghiÖp, lµ chuyÓn sang nh÷ng chÕ ®é canh t¸c cao h¬n, lµ t¨ng c−êng dïng nhiÒu ph©n bãn nh©n t¹o, lµ c¶i tiÕn n«ng cô vµ m¸y mãc, lµ sù më réng viÖc sö dông n«ng cô vµ m¸y mãc, lµ ngµy cµng dïng thªm nhiÒu lao ®éng lµm thuª, v.v.. ChØ c¨n cø vµo diÖn tÝch kh«ng th«i, chóng ta kh«ng thÓ biÓu hiÖn ®−îc tÊt c¶ nh÷ng qu¸ tr×nh phøc t¹p vµ ®a d¹ng ®ã, trong khi mµ chÝnh tÊt c¶ nh÷ng qu¸ tr×nh ®ã hîp l¹i thµnh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chung cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp.

Nh÷ng nhµ thèng kª Nga cña çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng, ®Æc biÖt lµ nh÷ng nhµ thèng kª vµo çi thêi "tèt ®Ñp x−a kia", tr−íc çch m¹ng, ®· ®−îc ng−êi ta kÝnh träng, v× hä ®· kh«ng xem xÐt ®èi t−îng nghiªn cøu cña hä mét çch thñ cùu, nghÜa lµ chØ xem xÐt vÒ mÆt thuÕ kho¸ hay quan ph−¬ng - hµnh chÝnh, mµ víi mét sù say s−a tÝnh khoa häc nhÊt ®Þnh. Cã lÏ so víi nh÷ng nhµ thèng kª kh¸c, hä lµ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn ®· nhËn ®Þnh r»ng chØ s¾p xÕp nh÷ng Êp tr¹i theo diÖn tÝch lµ kh«ng hoµn h¶o, vµ ®· ®−a ra nh÷ng çch s¾p xÕp kh¸c: theo diÖn tÝch trång trät, theo sè l−îng sóc vËt cµy kÐo, theo sù sö dông nh©n c«ng lµm thuª, v.v.. TiÕc thay, nh÷ng thèng kª cña nh÷ng héi ®ång ®Þa ph−¬ng cña chóng ta, do chç chóng bÞ t¶n m¸t vµ cã tÝnh chÊt kh«ng nhÊt qu¸n - cã thÓ nãi lµ nh÷ng thèng kª ®ã th−êng lµ mét èc ®¶o trong çi sa m¹c mªnh m«ng lµ t×nh tr¹ng tèi t¨m thêi phong kiÕn, lµ tÝnh thñ cùu quan liªu vµ nh÷ng sù v« lý vÒ thñ tôc giÊy tê - ®· khiÕn cho ng−êi ta kh«ng sao ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh qu¶ ch¾c ch¾n


cho khoa häc kinh tÕ Nga, còng nh− cho khoa häc kinh tÕ ¢u ch©u.

Chóng ta còng ph¶i l−u ý r»ng vÊn ®Ò s¾p xÕp nh÷ng tµi liÖu thu thËp ®−îc trong nh÷ng kú ®iÒu tra n«ng nghiÖp hiÖn nay hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt kü thuËt hÑp vµ tÝnh chÊt chuyªn m«n hÑp nh− chóng ta t−ëng khi míi tho¹t nh×n. Nh÷ng tµi liÖu ®ã cã nÐt næi bËt lµ v« cïng phong phó, ®Çy ®ñ t− liÖu vÒ mçi mét Êp tr¹i. Nh−ng do sù tËp hîp vµ s¾p xÕp kh«ng khÐo lÐo, kh«ng cã suy nghÜ chÝn ch¾n, thñ cùu, nªn nh÷ng tµi liÖu rÊt phong phó ®ã hoµn toµn bÞ thÊt l¹c, mÊt m¸t, mai mét ®i vµ th−êng lµ trë nªn v« dông khi muèn nghiªn cøu nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp. Trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu thu thËp ®−îc ta cã thÓ nãi ®óng vÒ tõng tr¹i Êp mét r»ng Êp tr¹i ®ã cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa kh«ng, cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa ®Õn møc nµo, cã ®−îc th©m canh kh«ng, vµ ®−îc th©m canh ®Õn møc nµo, v.v., nh−ng khi sè liÖu vÒ hµng triÖu Êp tr¹i ®−îc tæng hîp l¹i th× kh«ng cßn ®©u n÷a nh÷ng sù kh¸c biÖt, nh÷ng ®Æc ®iÓm, nh÷ng dÊu hiÖu c¨n b¶n nhÊt mµ chóng ta cÇn ph¶i biÕt lµm cho næi bËt lªn h¬n hÕt c¶, ph¶i x¸c ®Þnh vµ ph¶i tÝnh ®Õn, vµ thÕ lµ nhµ kinh tÕ häc chØ cßn cã trong tay nh÷ng cét con sè ®· ®−îc s¾p xÕp mét çch thñ cùu, kh«ng cã ý nghÜa g× c¶, mét "trß ch¬i b»ng con sè" cña thèng kª, chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng tµi liÖu ®−îc xö lý cã ý thøc b»ng thèng kª.

Cuéc ®iÒu tra ë Mü n¨m 1910, mµ hiÖn nay chóng ta ®ang bµn ®Õn, lµ mét vÝ dô næi bËt nhÊt nãi lªn r»ng nh÷ng tµi liÖu ®Æc biÖt phong phó vµ ®Çy ®ñ ®· bÞ tÝnh thñ cùu vµ t×nh tr¹ng kÐm khoa häc cña nh÷ng kÎ xö lý nh÷ng tµi liÖu ®ã lµm cho mÊt gi¸ trÞ, lµm h− háng ®i nh− thÕ nµo. So víi cuéc ®iÒu tra n¨m 1900, th× viÖc xö lý nh÷ng tµi liÖu lÇn nµy dë h¬n nhiÒu, vµ ngay c¶ çch s¾p xÕp cæ truyÒn lµ xÕp nh÷ng Êp tr¹i theo diÖn tÝch còng lµm kh«ng ®−îc ®Çy ®ñ, thµnh thö chóng ta kh«ng thÓ so s¸nh çc Êp

tr¹i thuéc çc lo¹i kh¸c nhau víi nhau ®−îc, ch¼ng h¹n so s¸nh vÒ mÆt sö dông lao ®éng lµm thuª, vÒ mÆt kh¸c gi÷a çc chÕ ®é canh t¸c, vÒ mÆt sö dông ph©n bãn, v.v..

Chóng ta b¾t buéc ph¶i c¨n cø vµo cuéc ®iÒu tra n¨m 1900. Theo chç chóng t«i biÕt th× cuéc ®iÒu tra nµy lµ ®iÓn h×nh duy nhÊt trªn thÕ giíi vÒ viÖc ®· dïng ®Õn, kh«ng ph¶i mét, mµ ba çch s¾p xÕp hay "ph©n lo¹i" (nh− ng−êi Mü th−êng nãi) kh¸c nhau ®èi víi mét tµi liÖu hÕt søc phong phó thu thËp ®−îc trong mét n−íc, vµo mét thêi kú nhÊt ®Þnh, theo mét ch−¬ng tr×nh thèng nhÊt vµ bao gåm trªn n¨m triÖu r−ìi Êp tr¹i.

ThËt ra c¶ ë ®©y n÷a, còng kh«ng cã çch s¾p xÕp nµo nãi lªn ®−îc ®Çy ®ñ tÊt c¶ nh÷ng ®Æc tr−ng chñ yÕu vÒ lo¹i h×nh vµ vÒ quy m« cña Êp tr¹i. Nh−ng tuy thÕ ta còng cã ®−îc mét bøc tranh vÒ nÒn n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa vµ vÒ sù ph¸t triÓn t− b¶n chñ nghÜa cña n«ng nghiÖp - nh− chóng t«i hy väng nªu lªn ®−îc - mét bøc tranh v« cïng ®Çy ®ñ h¬n, ph¶n ¸nh ®−îc hiÖn thùc mét çch v« cïng trung thµnh h¬n çi çch s¾p xÕp ®éc nhÊt th−êng dïng lµ, çch s¾p xÕp phiÕn diÖn vµ kh«ng ®Çy ®ñ. Nh÷ng sai lÇm vµ thiªn kiÕn s©u s¾c nhÊt cña kinh tÕ chÝnh trÞ häc t− s¶n, tiÓu t− s¶n vµ d©n tuý sÏ béc lé vµ bÞ ph¬i trÇn khi ®iÒu kiÖn cho phÐp nghiªn cøu ®−îc mét çch ®Çy ®ñ h¬n n÷a nh÷ng sù kiÖn vµ xu h−íng mµ ng−êi ta hoµn toµn cã thÓ coi lµ nh÷ng sù kiÖn vµ xu h−íng chung cho tÊt c¶ çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa trªn thÕ giíi.

V× nh÷ng tµi liÖu mµ ta ®ang nãi ®Õn cã mét ý nghÜa träng yÕu, nªn chóng ta ph¶i nghiªn cøu mét çch ®Æc biÖt tØ mØ vµ th−êng ph¶i dïng nhiÒu biÓu ®å h¬n tr−íc. Chóng t«i hiÓu râ r»ng nh÷ng biÓu ®å lµm cho bµi viÕt thªm nÆng nÒ vµ khã ®äc, nªn trong phÇn tr×nh bµy tr−íc, chóng t«i ®· cè g¾ng gi¶m sè nh÷ng biÓu ®å ®ã xuèng møc tèi thiÓu cÇn thiÕt. Chóng t«i mong r»ng nÕu chóng t«i cã ph¶i dïng qu¸ çi møc tèi thiÓu ®ã, th× b¹n ®äc còng tha thø cho,



v× do ph©n tÝch nh÷ng vÊn ®Ò nghiªn cøu ë ®©y mµ chóng ta rót ra ®−îc kh«ng nh÷ng kÕt luËn chung vÒ vÊn ®Ò chñ yÕu ⎯ vÊn ®Ò xu h−íng, vÊn ®Ò lo¹i h×nh, vÊn ®Ò tÝnh chÊt, vÊn ®Ò quy luËt ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ⎯ mµ cßn ®¸nh gi¸ ®−îc tÊt c¶ nh÷ng tµi liÖu nãi chung cña thèng kª n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i lµ nh÷ng tµi liÖu rÊt th−êng ®−îc dÉn vµ th−êng hay bÞ bãp mÐo ®i.

Çch s¾p xÕp thø nhÊt ⎯ "theo diÖn tÝch ruéng ®Êt" ⎯ cung cÊp cho ta t×nh h×nh cña n«ng nghiÖp ë n−íc Mü, n¨m 1900, nh− sau:

TÝnh trung b×nh mçi Êp tr¹i:


Sè

Êp

tr¹i

tÝn

h th

eo

phÇn

tr

¨m s

o ví

i tæn

g sè

Tæng

sè

ru

éng

®Êt

(còn

g tÝn

h ph

Çn t

r¨m

so

víi

toµn

bé

)

DiÖ

n tÝc

h tr

ång

trät

(tÝn

h b»

ng a

-c¬-

r¬)

Chi

phÝ

vÒ

nh©n

c«n

g lµ

m

thuª

(tÝn

h b»

ng ®

«-la

)

Gi¸

trÞ

s¶n

phÈ

m *

*(tÝn

h b»

ng ®

«-la

)

Gi¸

trÞ

c«n

g cô

vµ

m¸y

m

ãc (t

Ýnh

b»ng

®«-

la)

D−íi 3 a-c¬-r¬......... 0,7 −* 1,7 77 592 53Tõ 3 ®Õn 10 a-c¬-r¬ 4,0 0,2 5,6 18 203 42" 10 " 20 " 7,1 0,7 12,6 16 236 41" 20 " 50 " 21,9 4,9 26,2 18 324 54" 50 " 100 " 23,8 11,7 49,3 33 503 106" 100 " 175 " 24,8 22,9 83,2 60 721 155" 175 " 260 " 8,5 12,3 129,0 109 1 054 211 " 260 " 500 " 6,6 15,4 191,4 166 1 354 263 " 500 " 1000 " 1,8 8,1 287,5 312 1 913 377" 1000 a-c¬-r¬ trë lªn 0,8 23,8 520,0 1 059 5 334 1 222 Tæng céng...................... 100,0 100,0 72,3 − 656 133

Cã thÓ c¶ quyÕt r»ng thèng kª cña bÊt cø n−íc t− b¶n chñ nghÜa nµo còng cung cÊp mét t×nh h×nh hoµn toµn gièng * D−íi 1/10%. ** Gi¸ trÞ s¶n phÈm kh«ng gåm nh÷ng s¶n phÈm dïng ®Ó nu«i gia sóc.

nh− thÕ. Cã kh¸c nhau ch¨ng n÷a, th× chØ kh¸c vÒ nh÷ng chi tiÕt kh«ng quan träng. Nh÷ng cuéc ®iÒu tra míi ®©y ë §øc, ¸o, Hung, Thuþ-sÜ vµ §an-m¹ch ®Òu x¸c nhËn ®iÒu nãi trªn. Tõ lo¹i Êp tr¹i nµy ®Õn lo¹i Êp tr¹i kia, tæng diÖn tÝch ruéng ®Êt cña çc Êp tr¹i t¨ng lªn th× diÖn tÝch trung b×nh cña ®Êt trång trät, gi¸ trÞ trung b×nh cña s¶n phÈm, gi¸ trÞ cña c«ng cô vµ m¸y mãc, gi¸ trÞ gia sóc (chóng t«i kh«ng ghi nh÷ng lo¹i sè liÖu nµy) vµ chi phÝ vÒ nh©n c«ng lµm thuª còng ®Òu t¨ng lªn. (Trªn kia chóng ta ®· nãi vÒ ý nghÜa cña çi ngo¹i lÖ nhá lµ nh÷ng Êp tr¹i réng tõ 3 a-c¬-r¬ trë xuèng vµ mét phÇn lµ nh÷ng Êp tr¹i réng tõ 3 ®Õn 10 a-c¬-r¬).

H×nh nh− kh«ng thÓ nµo kh¸c thÕ ®−îc. ViÖc t¨ng chi phÝ vÒ lao ®éng lµm thuª h×nh nh− kh¼ng ®Þnh mét çch kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc r»ng viÖc chia nh÷ng Êp tr¹i thµnh lo¹i lín vµ lo¹i nhá tuú theo diÖn tÝch lµ hoµn toµn phï hîp víi viÖc chia çc Êp tr¹i thµnh nh÷ng Êp tr¹i kh«ng ph¶i t− b¶n chñ nghÜa vµ t− b¶n chñ nghÜa. ChÝn phÇn m−êi nh÷ng lËp luËn th−êng thÊy vÒ nÒn "tiÓu" n«ng lµ dùa trªn quan ®iÓm vÒ sù phï hîp nãi trªn vµ trªn çc tµi liÖu ®ã.

B©y giê chóng ta h·y xÐt nh÷ng con sè trung b×nh, kh«ng tÝnh theo mçi Êp tr¹i, mµ tÝnh theo mçi a-c¬-r¬ (cña tæng diÖn tÝch) ruéng ®Êt (xem b¶ng tr. 237. BT.):

Trõ mét vµi ngo¹i lÖ kh«ng ®¸ng kÓ, th× kÓ tõ nh÷ng lo¹i thÊp nhÊt ®Õn lo¹i cao nhÊt, chóng ta thÊy nh÷ng dÊu hiÖu chøng tá tr×nh ®é th©m canh cña çc Êp tr¹i gi¶m ®i mét çch ®Òu ®Æn.

H×nh nh− ta cã mét kÕt luËn hoµn toµn kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc r»ng nÒn "tiÓu" s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp th× th©m canh h¬n nÒn ®¹i s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp, r»ng "quy m«" s¶n xuÊt mµ gi¶m ®i th× tr×nh ®é th©m canh vµ n¨ng suÊt cña n«ng nghiÖp l¹i t¨ng lªn, r»ng "do ®ã", s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa trong n«ng nghiÖp chØ dùa vµo tÝnh chÊt kinh doanh theo lèi qu¶ng canh, th« s¬ míi cã thÓ ®øng v÷ng ®−îc, v.v. vµ v.v..


TÝnh theo mçi a-c¬-r¬ cña tæng diÖn tÝch vµ tÝnh b»ng ®«-la


C

hi

phÝ

vÒ

lao

®éng

lµm

thuª

Chi

ph

Ý vÒ

ph

©n

bãn

Gi¸

trÞ

toµ

n bé

gia

só

c

Gi¸

trÞ

c«n

g cô

vµ

m¸y

mãc

D−íi 3 a-c¬-r¬........ 40,30 2,36 456,76 27,57

Tõ 3 ®Õn 10 a-c¬-r¬ 2,95 0,60 16,32 6,71

" 10 " 20 " 1,12 0,33 8,30 2,95

" 20 " 50 " 0,55 0,20 5,21 1,65

" 50 " 100 " 0,46 0,12 4,51 1,47

" 100 " 175 " 0,45 0,07 4,09 1,14

" 175 " 260 " 0,52 0,07 3,96 1,00

" 260 " 500 " 0,48 0,04 3,61 0,77

" 500 " 1000 " 0,47 0,03 3,16 0,57

" 1000 a-c¬-r¬ trë lªn 0,25 0,02 2,15 0,29

Do chç bÊt cø n−íc t− b¶n chñ nghÜa nµo, nÕu ng−êi ta s¾p xÕp nh÷ng Êp tr¹i c¨n cø theo diÖn tÝch (®©y kh«ng ph¶i chØ lµ çch s¾p xÕp th−êng dïng mµ lµ çch s¾p xÕp ®éc nhÊt ®−îc dïng ®Õn) còng ®Òu cã thÓ cho ta thÊy mét t×nh h×nh hoµn toµn gièng nh− trªn vµ còng cã t×nh tr¹ng lµ nh÷ng dÊu hiÖu vÒ tr×nh ®é th©m canh cña n«ng nghiÖp còng gi¶m ®i nh− vËy, kÓ tõ nh÷ng lo¹i Êp tr¹i nhá ®Õn lo¹i lín, cho nªn chÝnh nh÷ng kÕt luËn nh− thÕ lµ nh÷ng kÕt luËn mµ bÊt cø ë ®©u còng ®Òu lu«n lu«n ®−îc ®−a ra trong tÊt c¶ s¸ch b¸o t− s¶n vµ tiÓu t− s¶n (c¬ héi chñ nghÜa - "m¸c-xÝt" vµ d©n tuý chñ nghÜa). Chóng ta h·y nhí l¹i, ch¼ng h¹n çi t¸c phÈm lõng danh cña «ng £-®u-a §a-vÝt næi tiÕng, çi tËt s−u tÇm nh÷ng thiªn kiÕn t− s¶n vµ nh÷ng lêi lõa bÞp kiÓu t− s¶n ®−îc che giÊu d−íi nh÷ng danh tõ "gi¶ danh x· héi chñ nghÜa": "Chñ nghÜa x· héi vµ n«ng nghiÖp". Trong ®ã, chÝnh lµ ng−êi ta ®· dùa vµo nh÷ng

tµi liÖu nh− vËy mµ chøng minh nÒn "tiÓu" s¶n xuÊt lµ "−u viÖt", lµ "®Çy søc sèng", v.v..

Cã mét t×nh h×nh rÊt dÔ lµm cho ng−êi ta suy luËn nh− vËy, ®ã lµ: th«ng th−êng, vÒ sè l−îng gia sóc, th× cã nh÷ng sè liÖu t−¬ng tù nh− nh÷ng sè liÖu võa nªu, nh−ng vÒ lao ®éng lµm thuª ⎯ ®Æc biÖt lµ d−íi h×nh thøc kh¸i qu¸t nh− tæng sè chi phÝ vÒ nh©n c«ng lµm thuª ⎯ th× hÇu nh− kh«ng ë ®©u thu thËp ®−îc sè liÖu nh− thÕ. Nh−ng chÝnh nh÷ng sè liÖu vÒ lao ®éng lµm thuª l¹i cho ta thÊy r»ng nh÷ng suy luËn ®ã lµ sai. Thùc vËy, nÕu ch¼ng h¹n gi¸ trÞ gia sóc, tÝnh theo ®¬n vÞ diÖn tÝch, t¨ng lªn (hoÆc tæng sè gia sóc t¨ng lªn th× còng thÕ), trong khi diÖn tÝch cña Êp tr¹i gi¶m xuèng, chøng minh "tÝnh −u viÖt" cña nÒn "tiÓu" n«ng, th× "tÝnh −u viÖt" ®ã h×nh nh− lµ g¾n liÒn víi t×nh tr¹ng chi phÝ vÒ nh©n c«ng lµm thuª t¨ng lªn trong khi diÖn tÝch cña Êp tr¹i gi¶m xuèng!! nh−ng t×nh tr¹ng chi phÝ vÒ nh©n c«ng lµm thuª t¨ng lªn nh− vËy ⎯ xin chó ý r»ng ®©y vÉn nãi ®Õn nh÷ng l−îng ®−îc tÝnh cho mét ®¬n vÞ diÖn tÝch, 1 a-c¬-r¬, 1 hÐc-ta, 1 ®ª-xi-a-ti-na ⎯ chøng tá r»ng tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cña Êp tr¹i ®· t¨ng lªn! Mµ tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cña Êp tr¹i l¹i m©u thuÉn víi çi kh¸i niÖm th−êng dïng, phæ biÕn nhÊt, lµ kh¸i niÖm nÒn "tiÓu" s¶n xuÊt, v× ta ph¶i hiÓu nÒn tiÓu s¶n xuÊt lµ mét nÒn s¶n xuÊt kh«ng dùa trªn lao ®éng lµm thuª.

H×nh nh− chóng ta ®øng tr−íc mét mí nhiÒu m©u thuÉn. Nh÷ng sè liÖu chung vÒ nh÷ng Êp tr¹i xÕp lo¹i theo diÖn tÝch, chøng tá r»ng nh÷ng Êp tr¹i "nhá" th× kh«ng cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa, cßn nh÷ng Êp tr¹i lín lµ nh÷ng Êp tr¹i t− b¶n chñ nghÜa. Êy thÕ nh−ng còng vÉn nh÷ng tµi liÖu ®ã l¹i chøng tá r»ng Êp tr¹i mµ cµng "nhá" th× kh«ng nh÷ng tr×nh ®é th©m canh cña nã, mµ c¶ sè chi phÝ vÒ nh©n c«ng lµm thuª tÝnh theo ®¬n vÞ diÖn tÝch, l¹i cµng cao!

§Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò, chóng ta h·y xÐt mét çch xÕp lo¹i kh¸c.


11. mét Sù so s¸nh chÝnh x¸c h¬n gi÷a nh÷ng Êp tr¹i nhá víi nh÷ng Êp tr¹i lín

Nh− chóng t«i ®· nãi râ, trong tr−êng hîp nµy, thèng kª Mü xÐt tæng gi¸ trÞ nh÷ng s¶n phÈm cña Êp tr¹i, trõ gi¸ trÞ nh÷ng s¶n phÈm dïng ®Ó nu«i gia sóc. T¸ch riªng ra mµ xÐt, th× nh÷ng sè liÖu lo¹i ®ã, nh÷ng sè liÖu cã lÏ chØ cã trong thèng kª Mü th«i, dÜ nhiªn lµ kh«ng ®−îc chÝnh x¸c b»ng nh÷ng sè liÖu vÒ diÖn tÝch ruéng ®Êt hay vÒ sè l−îng gia sóc, v.v.. Nh−ng, xÐt chung tÊt c¶ nh÷ng sè liÖu ®ã vÒ hµng triÖu Êp tr¹i, vµ ®em nh÷ng sè liÖu ®ã ¸p dông riªng vµo viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a çc lo¹i Êp tr¹i kh¸c nhau trªn quy m« toµn quèc, th× ch¾c ch¾n kh«ng thÓ coi nh÷ng sè liÖu ®ã lµ kh«ng cã Ých b»ng nh÷ng sè liÖu kh¸c. Dï sao víi tÊt c¶ nh÷ng sè liÖu kh¸c, nh÷ng sè liÖu ®ã còng cho ta thÊy râ mét çch trùc tiÕp h¬n nhiÒu vÒ quy m« s¶n xuÊt, nhÊt lµ s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i, nghÜa lµ vÒ tæng sè s¶n phÈm ®Ó ®em b¸n. Mµ hÔ bµn vÒ sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp vµ nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp th× ®iÒu ph¶i nãi ®Õn, chÝnh lµ nÒn s¶n xuÊt nhá vµ nÒn s¶n xuÊt lín.

ThÕ còng ch−a ®ñ. Trong nh÷ng tr−êng hîp nh− thÕ, th× lu«n lu«n ph¶i nãi ®Õn sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa hoÆc cã liªn hÖ víi chñ nghÜa t− b¶n, chÞu ¶nh h−ëng cña chñ nghÜa t− b¶n, v.v.. Muèn thÊy ®−îc møc ®é cña ¶nh h−ëng nµy, th× tr−íc hÕt vµ trªn hÕt ph¶i cè g¾ng t¸ch cho ®−îc nÒn kinh tÕ tù nhiªn trong n«ng nghiÖp ra khái nÒn kinh tÕ th−¬ng m¹i. Ai còng ®Òu biÕt r»ng nÒn kinh tÕ tù nhiªn, ⎯ nghÜa lµ s¶n xuÊt kh«ng ph¶i cho thÞ tr−êng mµ s¶n xuÊt ®Ó tù cung cÊp cho nhu cÇu cña gia ®×nh ng−êi kinh doanh, ⎯ cã mét vai trß t−¬ng ®èi rÊt träng yÕu trong n«ng nghiÖp, vµ nã chØ nh−êng chç mét çch hÕt søc tõ tõ cho n«ng nghiÖp cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i th«i. Vµ nÕu kh«ng vËn dông mét çch cøng ®ê, m¸y

mãc, mµ vËn dông mét çch th«ng minh nh÷ng nguyªn lý lý luËn ®· ®−îc x¸c ®Þnh râ rµng cña kinh tÕ chÝnh trÞ häc th× nh− vËy, quy luËt s¶n xuÊt lín lo¹i trõ s¶n xuÊt nhá, ch¼ng h¹n, chØ cã thÓ ®em ¸p dông cho nÒn n«ng nghiÖp cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i th«i. VÒ mÆt lý luËn, ch¾c ch¾n ch¼ng cã ai l¹i kh«ng thõa nhËn nguyªn lý nãi trªn c¶. ThÕ nh−ng ho¹ ho»n l¾m míi cã nh÷ng nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ thèng kª quan t©m mét çch cã ý thøc tíi viÖc t¸ch riªng ra, theo dâi vµ hÕt søc chó ý ®Õn ngay chÝnh nh÷ng dÊu hiÖu chøng tá r»ng n«ng nghiÖp tù nhiªn ®ang chuyÓn thµnh n«ng nghiÖp cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i. ViÖc xÕp lo¹i nh÷ng Êp tr¹i c¨n cø theo l−îng gi¸ trÞ tÝnh b»ng tiÒn cña nh÷ng s¶n phÈm kh«ng dïng ®Ó nu«i gia sóc, lµ mét b−íc tiÕn lín ®i tíi ®¸p øng yªu cÇu lý luËn hÕt søc quan träng ®ã.

Chóng ta nhËn thÊy r»ng khi ng−êi ta nãi ®Õn t×nh tr¹ng kh«ng ai chèi c·i ®−îc lµ trong c«ng nghiÖp, nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá, th× ng−êi ta lu«n lu«n xÕp lo¹i nh÷ng xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp theo tæng s¶n phÈm, hoÆc theo sè c«ng nh©n lµm thuª. Trong c«ng nghiÖp, do nh÷ng ®Æc ®iÓm kü thuËt cña nã, nªn vÊn ®Ò ®¬n gi¶n h¬n nhiÒu. Trong n«ng nghiÖp, do tÝnh chÊt v« cïng phøc t¹p cña nã vµ do nã cã nh÷ng quan hÖ ch»ng chÞt nªn ng−êi ta gÆp nhiÒu khã kh¨n h¬n trong viÖc x¸c ®Þnh quy m« s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ b»ng tiÒn cña çc s¶n phÈm, còng nh− trong viÖc x¸c ®Þnh møc sö dông lao ®éng lµm thuª. Muèn x¸c ®Þnh møc sö dông lao ®éng lµm thuª, cÇn lÊy tæng sè lao ®éng lµm thuª tÝnh c¶ n¨m, chø kh«ng nªn lÊy con sè c«ng nh©n hiÖn cã trong ngµy ®iÒu tra, v× s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã mét tÝnh chÊt ®Æc biÖt lµ "theo thêi vô"; sau n÷a lµ cÇn tÝnh ®Õn kh«ng nh÷ng sè c«ng nh©n lµm th−êng xuyªn, mµ c¶ sè c«ng nh©n c«ng nhËt lµ sè c«ng nh©n ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong n«ng nghiÖp. Nh−ng khã lµm kh«ng cã nghÜa lµ kh«ng thÓ lµm ®−îc. ViÖc ¸p dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu hîp lý, phï hîp víi nh÷ng ®Æc ®iÓm kü


thuËt cña n«ng nghiÖp, kÓ c¶ viÖc ¸p dông çch xÕp lo¹i theo khèi l−îng s¶n xuÊt, theo gi¸ trÞ b»ng tiÒn cña çc s¶n phÈm, theo nhÞp ®iÖu vµ møc sö dông lao ®éng lµm thuª, cÇn ph¶i ®−îc t¨ng c−êng ®Ó më ®−êng xuyªn qua çi m¹ng l−íi dµy ®Æc nh÷ng thiªn kiÕn t− s¶n vµ tiÓu t− s¶n, nh÷ng xu h−íng muèn t« hång cho çi thùc tÕ t− s¶n. Vµ cã thÓ m¹nh d¹n qu¶ quyÕt r»ng mçi mét b−íc tiÕn trong viÖc sö dông nh÷ng ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu hîp lý lµ mét b−íc tiÕn trong viÖc x¸c nhËn çi sù thËt lµ trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa, th× kh«ng chØ trong c«ng nghiÖp mµ c¶ trong n«ng nghiÖp, nÒn s¶n xuÊt nhá ®Òu bÞ nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ.

Sau ®©y lµ nh÷ng sè liÖu vÒ çc lo¹i Êp tr¹i xÕp theo gi¸ trÞ s¶n phÈm, trong n−íc Mü, n¨m 1900: TÝnh trung b×nh mçi Êp tr¹i

Çc lo¹i Êp tr¹i xÕp theo gi¸ trÞ

s¶n phÈm (tÝnh b»ng ®«-la)

Sè Êp tr¹i

Tæng diÖn tÝch

DiÖ

n tÝc

h tr

ång

trät

(tÝn

h b»

ng a

-c¬

-r¬)

Chi

ph

Ý vÒ

la

o ®é

ng

lµm

th

uª

(tÝn

h b»

ng ®

«-la

)

Gi¸

trÞ

c«n

g cô

vµ

m¸y

mãc

0 0,9 1,8 33,4 24 54

1 - 50 ®«-la 2,9 1,2 18,2 4 24

50 - 100 " 5,3 2,1 20,0 4 28

100 - 250 " 21,8 10,1 29,2 7 42

250 - 500 " 27,9 18,1 48,2 18 78

500 - 1000 " 24,0 23,6 84,0 52 154

1 000 - 2 500 " 14,5 23,2 150,5 158 283

2 500 ®«-la trë lªn 2,7 19,9 322,3 786 781 Tæng céng ......... 100,0 100,0 72,3 − 133

Thuéc lo¹i Êp tr¹i kh«ng mang l¹i thu nhËp, nghÜa lµ lo¹i Êp tr¹i mµ s¶n xuÊt ®−îc coi lµ b»ng 0 (sè kh«ng), th× cã lÏ, tr−íc hÕt cã nh÷ng h«m-xtÐt võa míi ®−îc cÊp,

ë ®ã chñ ®Êt ch−a cã th× giê x©y dùng nhµ cöa, nu«i gia sóc, gieo h¹t, gÆt h¸i. Trong mét n−íc cã sù khai khÈn víi quy m« lín nh− ë n−íc Mü, th× vÊn ®Ò xÐt xem mét chñ ®Êt b¾t ®Çu n¾m quyÒn së h÷u Êp tr¹i cña m×nh tõ bao giê lµ mét vÊn ®Ò ®Æc biÖt quan träng.

NÕu chóng ta g¹t ra mét bªn kh«ng kÓ ®Õn nh÷ng Êp tr¹i kh«ng mang l¹i thu nhËp, chóng ta sÏ cã mét bøc tranh gièng nh− bøc tranh cã ®−îc do s¾p xÕp - nh− ®· chØ ra trªn kia - còng nh÷ng sè liÖu ®ã theo tæng diÖn tÝch çc Êp tr¹i. Gi¸ trÞ s¶n phÈm cña Êp tr¹i t¨ng lªn th× diÖn tÝch trång trät trung b×nh trong çc Êp tr¹i, chi phÝ trung b×nh vÒ thuª lao ®éng vµ gi¸ trÞ trung b×nh çc c«ng cô vµ m¸y mãc còng ®Òu t¨ng lªn. Nãi chung, nh÷ng Êp tr¹i mang l¹i nhiÒu thu nhËp nhÊt - ®©y muèn nãi ®Õn tæng thu nhËp, nghÜa lµ gi¸ trÞ toµn bé s¶n phÈm - còng lµ nh÷ng Êp tr¹i cã diÖn tÝch réng nhÊt. Cã lÏ çch xÕp lo¹i míi hoµn toµn kh«ng mang l¹i g× míi c¶.

Nh−ng b©y giê chóng ta h·y xem nh÷ng con sè trung b×nh (vÒ gi¸ trÞ gia sóc vµ çc c«ng cô, vÒ chi phÝ thuª nh©n c«ng vµ chi phÝ mua ph©n bãn) kh«ng tÝnh theo mçi Êp tr¹i n÷a, mµ tÝnh theo mçi a-c¬-r¬ ruéng ®Êt:

TÝnh b»ng ®«-la, th× trung b×nh ®èi víi mçi a-c¬-r¬ trong tæng diÖn tÝch:

Çc lo¹i Êp tr¹i xÕp theo gi¸ trÞ s¶n phÈm

Chi phÝ vÒ lao ®éng lµm thuª

Chi phÝ mua ph©n

bãn

Gi¸ trÞ toµn bé gia sóc

Gi¸ trÞ c«ng cô vµ m¸y mãc

0 0,08 0,01 2,97 0,19

1 - 50 ®«-la 0,06 0,01 1,78 0,38

50 - 100 " 0,08 0,03 2,01 0,48

100 - 250 " 0,11 0,05 2,46 0,62

250 - 500 " 0,19 0,07 3,00 0,82

500 - 1000 " 0,36 0,07 3,75 1,07

1000 - 2500 " 0,67 0,08 4,63 1,21

2500 ®«-la trë lªn 0,72 0,06 3,98 0,72

(tÝnh % so víi tæng sè)


VÒ mét sè mÆt nµo ®ã, nh÷ng Êp tr¹i kh«ng cã thu nhËp, - nh÷ng Êp tr¹i nµy nãi chung cã mét ®Þa vÞ hoµn toµn ®Æc biÖt - vµ nh÷ng Êp tr¹i cã thu nhËp cao nhÊt - lµ nh÷ng Êp tr¹i mµ c¨n cø vµo ba tiªu chuÈn trong sè bèn tiªu chuÈn mµ chóng ta ®· chän th× kh«ng ®−îc tiÕn hµnh th©m canh b»ng lo¹i Êp tr¹i s¸t ®ã, - c¶ hai lo¹i Êp tr¹i ®ã ®Òu lµ ngo¹i lÖ. Nãi chung, ta thÊy gi¸ trÞ s¶n phÈm cña Êp tr¹i mµ t¨ng lªn th× tr×nh ®é th©m canh cña n«ng nghiÖp còng t¨ng lªn ®Òu ®Æn.

T×nh h×nh nµy ng−îc l¹i h¼n víi t×nh h×nh mµ ta thÊy khi s¾p xÕp nh÷ng Êp tr¹i theo diÖn tÝch.

Còng nh÷ng tµi liÖu nh− nhau mµ çch s¾p xÕp kh¸c nhau, l¹i ®−a ®Õn nh÷ng kÕt luËn tr¸i ng−îc h¼n víi nhau.

Quy m« Êp tr¹i cµng lín, th× tr×nh ®é th©m canh l¹i cµng thÊp, nÕu chóng ta xÐt quy m« Êp tr¹i theo diÖn tÝch; nh−ng nÕu chóng ta xÐt quy m« Êp tr¹i theo gi¸ trÞ s¶n phÈm cña Êp tr¹i th× tr×nh ®é th©m canh l¹i cµng cao.

Trong hai kÕt luËn ®ã, - kÕt luËn nµo ®óng? Râ rµng lµ diÖn tÝch kh«ng ®em l¹i cho chóng ta mét kh¸i

niÖm nµo vÒ quy m« cña Êp tr¹i, nÕu ruéng ®Êt ë ®Êy kh«ng ®−îc cµy cÊy (chóng ta kh«ng nªn quªn r»ng ë Mü, ng−êi ta xÕp lo¹i kh«ng ph¶i chØ c¨n cø theo nguyªn diÖn tÝch trång trät, mµ c¨n cø theo toµn bé diÖn tÝch, vµ tû lÖ phÇn tr¨m vÒ diÖn tÝch trång trät ë Mü xª dÞch tõ 19 ®Õn 91% tuú theo tõng lo¹i Êp tr¹i vµ lµ tõ 27 ®Õn 75% tuú theo tõng khu); vµ kh«ng cho chóng ta mét kh¸i niÖm chÝnh x¸c nµo c¶ nÕu nh− trong mét sè lín tr−êng hîp gi÷a çc Êp tr¹i kh¸c nhau còng cã nh÷ng sù kh¸c nhau c¨n b¶n vÒ nh÷ng ph−¬ng ph¸p canh t¸c, vÒ tr×nh ®é th©m canh cña n«ng nghiÖp, vÒ chÕ ®é canh t¸c, vÒ møc dïng ph©n bãn, vÒ viÖc sö dông m¸y mãc, vÒ tÝnh chÊt ch¨n nu«i, v.v..

§ã râ rµng lµ t×nh h×nh diÔn ra trong tÊt c¶ çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa, vµ c¶ trong tÊt c¶ nh÷ng n−íc mµ chñ nghÜa t− b¶n ®· x©m nhËp vµo n«ng nghiÖp.

ThÕ lµ b©y giê chóng ta thÊy râ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa nhÊt vµ chung nhÊt khiÕn cho nh÷ng quan ®iÓm sai lÇm cho r»ng nÒn tiÓu n«ng lµ "−u viÖt", cø tån t¹i dai d¼ng m·i, khiÕn nh÷ng thiªn kiÕn t− s¶n vµ tiÓu t− s¶n thuéc lo¹i ®ã cø dÔ dµng tiÕp tôc tån t¹i m·i mÆc dï trong mÊy chôc n¨m gÇn ®©y, ngµnh thèng kª x· héi, vµ nhÊt lµ thèng kª n«ng nghiÖp ®· tiÕn ®−îc nh÷ng b−íc lín. TÊt nhiªn lµ nh÷ng sai lÇm ®ã vµ nh÷ng thiªn kiÕn ®ã së dÜ tån t¹i v÷ng ch¾c cßn lµ nhê chóng ®−îc duy tr× bëi nh÷ng lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n, giai cÊp nµy cè g¾ng lµm lu mê sù s©u s¾c cña nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp trong x· héi t− s¶n hiÖn ®¹i; nh−ng khi vÊn ®Ò ®ông ®Õn nh÷ng lîi Ých th× nh− mäi ng−êi ®Òu biÕt, c¶ nh÷ng ch©n lý kh«ng sao chèi c·i ®−îc còng b¾t ®Çu bÞ b¸c bá.

Nh−ng ë ®©y, chóng ta chØ giíi h¹n ë chç ph©n tÝch nh÷ng nguån gèc lý luËn cña çi quan ®iÓm sai lÇm cho r»ng nÒn tiÓu n«ng lµ "−u viÖt". Vµ kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, trong sè nh÷ng nguån gèc ®ã, th× cã mét nguån gèc râ rÖt h¬n c¶ lµ th¸i ®é kh«ng phª ph¸n, th¸i ®é thñ cùu, ®èi víi nh÷ng ph−¬ng ph¸p cò kü lµ so s¸nh nh÷ng Êp tr¹i chØ c¨n cø theo toµn bé diÖn tÝch hoÆc theo diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät th«i.

N−íc Mü lµ mét tr−êng hîp ngo¹i lÖ trong tÊt c¶ çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa, vÒ ph−¬ng diÖn lµ ë ®ã cßn cã nhiÒu ruéng ®Êt ch−a cã chñ, ch−a cµy cÊy, ®−îc cÊp kh«ng. ë ®ã, n«ng nghiÖp cßn cã thÓ ph¸t triÓn ®−îc n÷a, vµ thùc tÕ ®· ph¸t triÓn, do chç cã ng−êi nhËn ruéng ®Êt v« chñ, vµ do chç cµy cÊy nh÷ng ruéng ®Êt míi ch−a bao giê ®−îc cµy cÊy: n«ng nghiÖp ë ®©y ph¸t triÓn d−íi h×nh thøc canh t¸c vµ ch¨n nu«i nguyªn thuû nhÊt vµ qu¶ng canh nhÊt. Trong nh÷ng n−íc v¨n minh l©u ®êi ë ch©u ¢u t− b¶n chñ nghÜa, kh«ng cã tr−êng hîp nµo gièng nh− thÕ c¶. ë çc n−íc nµy, nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn chñ yÕu b»ng çch th©m canh, kh«ng ph¶i b»ng çch t¨ng diÖn tÝch ruéng ®Êt


cµy cÊy, mµ b»ng çch n©ng cao chÊt l−îng cña c«ng viÖc ®ång ¸ng, b»ng çch t¨ng møc t− b¶n ®Çu t− vµo diÖn tÝch ®Êt ®· cã tr−íc ®ã. ChÝnh nh÷ng kÎ chØ biÕt so s¸nh çc Êp tr¹i theo diÖn tÝch, lµ nh÷ng kÎ ®· kh«ng thÊy con ®−êng ph¸t triÓn chñ yÕu ®ã cña n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa, ®èi víi n−íc Mü con ®−êng ®ã còng ®ang dÇn dÇn trë thµnh con ®−êng chñ yÕu.

Con ®−êng ph¸t triÓn chñ yÕu cña n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa chÝnh lµ ë chç Êp tr¹i nhá, tuy vÉn lµ nhá nÕu tÝnh theo diÖn tÝch, nh−ng l¹i ho¸ thµnh Êp tr¹i lín nÕu xÐt theo quy m« s¶n xuÊt, xÐt theo sù ph¸t triÓn cña ch¨n nu«i, xÐt theo møc dïng ph©n bãn, xÐt theo sù ph¸t triÓn cña viÖc sö dông m¸y mãc, v.v..

Bëi vËy çi kÕt luËn rót ra ®−îc khi so s¸nh nh÷ng Êp tr¹i kh¸c nhau xÕp lo¹i theo diÖn tÝch nãi r»ng quy m« cña Êp tr¹i ®−îc më réng ra th× tr×nh ®é th©m canh trong n«ng nghiÖp gi¶m ®i, çi kÕt luËn ®ã lµ hoµn toµn sai. Tr¸i l¹i, kÕt luËn duy nhÊt ®óng lµ kÕt luËn rót ra ®−îc khi so s¸nh çc Êp tr¹i c¨n cø vµo gi¸ trÞ s¶n phÈm cña chóng, kÕt luËn nµy cho r»ng quy m« cña Êp tr¹i ®−îc më réng ra th× tr×nh ®é th©m canh trong n«ng nghiÖp t¨ng lªn.

V× diÖn tÝch ruéng ®Êt chØ lµ çi b»ng chøng gi¸n tiÕp nãi lªn quy m« cña Êp tr¹i, vµ viÖc th©m canh ho¸ n«ng nghiÖp ®−îc tiÕn hµnh cµng réng r·i vµ nhanh bao nhiªu, th× çi "b»ng chøng" ®ã cµng kÐm x¸c thùc bÊy nhiªu. Cßn gi¸ trÞ s¶n phÈm cña Êp tr¹i l¹i lµ b»ng chøng nãi lªn quy m« cña Êp tr¹i mét çch trùc tiÕp chø kh«ng ph¶i gi¸n tiÕp, vµ h¬n n÷a ®Òu nãi lªn nh− vËy trong tÊt c¶ mäi tr−êng hîp. Khi ng−êi ta nãi ®Õn nÒn tiÓu n«ng, th−êng th−êng ng−êi ta cã ý nãi ®Õn mét nÒn n«ng nghiÖp kh«ng dùa trªn lao ®éng lµm thuª. Nh−ng viÖc chuyÓn sang sö dông c«ng nh©n lµm thuª kh«ng ph¶i chØ lµ do diÖn tÝch Êp tr¹i ®−îc më réng, trong khi c¬ së kü thuËt cò vÉn kh«ng thay ®æi - t×nh tr¹ng nµy chØ x¶y ra trong mét nÒn kinh tÕ qu¶ng canh,

th« s¬, - mµ cßn do viÖc c¶i tiÕn kü thuËt hiÖn cã, do viÖc hiÖn ®¹i ho¸ kü thuËt, do ph¶i bá vµo vÉn mét diÖn tÝch nh− cò, mét t− b¶n phô thªm, d−íi h×nh thøc m¸y mãc míi hay ph©n nh©n t¹o ch¼ng h¹n, hoÆc ph¶i t¨ng thªm vµ c¶i t¹o ®µn gia sóc, v.v..

ViÖc xÕp lo¹i çc Êp tr¹i theo gi¸ trÞ s¶n phÈm khiÕn cho tËp hîp ®−îc víi nhau nh÷ng Êp tr¹i thËt sù cã cïng mét khèi l−îng s¶n phÈm nh− nhau, kh«ng kÓ lµ diÖn tÝch cña chóng nh− thÕ nµo. Nh− vËy, mét Êp tr¹i cã tr×nh ®é th©m canh cao, trªn mét diÖn tÝch nhá, sÏ ®−îc xÕp cïng lo¹i víi mét Êp tr¹i t−¬ng ®èi qu¶ng canh mµ cã diÖn tÝch lín; vµ hai Êp tr¹i ®ã, trªn thùc tÕ, ®Òu lµ nh÷ng Êp tr¹i lín c¶ vÒ khèi l−îng s¶n phÈm còng nh− vÒ møc ®é sö dông lao ®éng lµm thuª.

Tr¸i l¹i, viÖc xÕp lo¹i nh÷ng Êp tr¹i theo diÖn tÝch lµ ®em xÕp nh÷ng doanh nghiÖp lín vµ nh÷ng doanh nghiÖp nhá víi nhau, mét khi chóng gièng nhau vÒ quy m« canh t¸c; viÖc xÕp lo¹i nh− thÕ lµ ®em xÕp nh÷ng Êp tr¹i cã quy m« s¶n xuÊt kh¸c nhau vµo víi nhau, nh÷ng Êp tr¹i chñ yÕu kinh doanh b»ng lao ®éng gia ®×nh, vµo cïng mét lo¹i víi nh÷ng Êp tr¹i chñ yÕu kinh doanh b»ng lao ®éng lµm thuª. Do ®ã, chóng ta cã mét t×nh h×nh c¨n b¶n sai, hoµn toµn xuyªn t¹c thùc tÕ, nh−ng rÊt ®−îc giai cÊp t− s¶n −a thÝch, mét t×nh h×nh lµm lu mê nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp trong chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa. Lµm nh− vËy lµ t« hång t×nh c¶nh cña nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng, - t« hång nh− vËy th× võa sai lÇm l¹i võa lµm cho giai cÊp t− s¶n thÝch thó, - vµ lµ biÖn hé cho chñ nghÜa t− b¶n.

Thùc vËy. Trong c«ng nghiÖp còng nh− trong n«ng nghiÖp, xu h−íng c¬ b¶n vµ chñ yÕu cña chñ nghÜa t− b¶n lµ ë chç nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá. Nh−ng kh«ng nªn chØ hiÓu lo¹i trõ víi ý nghÜa lµ t−íc ®o¹t ngay tøc kh¾c. ViÖc lo¹i trõ còng bao gåm c¶ sù ph¸ s¶n cña nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng - sù ph¸ s¶n nµy cã thÓ kÐo dµi


hµng mÊy n¨m vµ hµng chôc n¨m vµ t×nh tr¹ng nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh doanh cña nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng sót kÐm ®i. Sù suy sôp nµy biÓu hiÖn ra c¶ ë chç ng−êi tiÓu n«ng ph¶i lµm viÖc qu¸ søc hoÆc møc ¨n uèng cña hä ®· thÊp h¬n, c¶ ë chç g¸nh nÆng nî nÇn cña hä cµng t¨ng lªn, c¶ ë chç, gia sóc cña hä ch¨n nu«i kh«ng ®−îc ®Çy ®ñ nh− tr−íc hay nãi chung kh«ng ®−îc ch¨m nom ®Çy ®ñ nh− tr−íc n÷a, c¶ ë chç ruéng ®Êt kh«ng ®−îc ch¨m bãn kü, cµy cÊy kü nh− tr−íc n÷a, v.v., vµ c¶ ë chç tr×nh ®é kü thuËt giÉm ch©n t¹i chç v. v.. NhiÖm vô cña ng−êi nghiªn cøu khoa häc, nÕu ng−êi ®ã kh«ng muèn ®Ó cho ng−êi ta cã thÓ buéc téi m×nh lµ lµm vui lßng - cè ý hay kh«ng cè ý - giai cÊp t− s¶n b»ng çch t« hång t×nh c¶nh cña nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng bÞ ph¸ s¶n vµ bÞ chÌn Ðp, lµ ë chç tr−íc hÕt vµ trªn hÕt ph¶i x¸c ®Þnh chÝnh x¸c nh÷ng dÊu hiÖu cña sù ph¸ s¶n hoµn toµn kh«ng ®¬n gi¶n vµ kh«ng gièng nhau; råi sau ®ã ph¶i ph¸t hiÖn nh÷ng dÊu hiÖu ®ã ra, theo dâi vµ cè g¾ng chó ý ®Õn møc ®é lan réng vµ thay ®æi cña nh÷ng dÊu hiÖu ®ã trong thêi gian. Nh−ng nh÷ng nhµ kinh tÕ häc vµ nh÷ng nhµ thèng kª hiÖn ®¹i l¹i rÊt Ýt chó ý ®Õn çi mÆt ®Æc biÖt quan träng ®ã cña vÊn ®Ò.

Çc b¹n h·y thö h×nh dung lµ nhµ thèng kª ®· ®em gép lu«n 90 ng−êi tiÓu n«ng kh«ng cã vèn ®Ó c¶i thiÖn kinh doanh, kh«ng theo kÞp thêi ®¹i vµ ph¸ s¶n dÇn, vµo cïng mét lo¹i so víi 10 nhµ kinh doanh cã ®Çy ®ñ vèn liÕng vµ còng trªn nh÷ng m¶nh ®Êt nhá nh− vËy, mµ ®· tæ chøc ®−îc mét nÒn s¶n xuÊt lín vÒ quy m« vµ mét doanh nghiÖp dùa trªn lao ®éng lµm thuª. Nh− thÕ lµ san ®i bï l¹i, t×nh c¶nh cña toµn thÓ mét tr¨m ng−êi tiÓu n«ng ®ã ®· ®−îc t« hång lªn.

Cuéc ®iÒu tra n¨m 1910 ë Mü ®· cung cÊp cho chóng ta chÝnh çi t×nh h×nh ®· ®−îc t« hång nh− thÕ ⎯ vµ t« hång nh− vËy th× vÒ mÆt kh¸ch quan lµ cã lîi cho giai cÊp t− s¶n ⎯ v× tr−íc hÕt, cuéc ®iÒu tra nµy kh«ng theo çch so s¸nh ®· ®−îc tiÕn hµnh n¨m 1900, tøc lµ so s¸nh çch

xÕp lo¹i theo diÖn tÝch víi çch xÕp lo¹i theo gi¸ trÞ s¶n phÈm. Ch¼ng h¹n chóng ta chØ biÕt r»ng tiÒn chi phÝ vÒ ph©n bãn ®· t¨ng lªn rÊt nhiÒu, nãi cho chÝnh x¸c lµ t¨ng lªn 115%, nghÜa lµ t¨ng lªn qu¸ gÊp ®«i, trong khi ®ã th× chi phÝ vÒ nh©n c«ng lµm thuª chØ t¨ng cã 82% vµ tæng gi¸ trÞ s¶n l−îng chØ t¨ng cã 83%. Møc tiÕn thËt rÊt lín. §ã lµ mét b−íc tiÕn cña n«ng nghiÖp quèc d©n. vµ rÊt cã thÓ thÕ nµo ch¼ng sÏ cã mét nhµ kinh tÕ häc nµo ®ã kÕt luËn - nÕu tr−íc ®©y anh ta ch−a kÕt luËn - r»ng ®ã lµ mét b−íc tiÕn cña nÒn tiÓu n«ng "dùa trªn lao ®éng b¶n th©n", v× nãi chung, nh÷ng tµi liÖu vÒ nh÷ng Êp tr¹i xÕp lo¹i theo diÖn tÝch cho ta thÊy r»ng vÒ mÆt tiÒn chi phÝ mua ph©n bãn tÝnh theo mçi a-c¬-r¬ ruéng ®Êt th× râ rµng lµ nÒn "tiÓu" n«ng ®øng hµng ®Çu.

Nh−ng b©y giê, chóng ta ®· thÊy r»ng kÕt luËn nh− vËy lµ sai, v× çch xÕp lo¹i theo diÖn tÝch chÝnh lµ ®· xÕp nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng ®ang bÞ ph¸ s¶n hay Ýt ra th× còng ®ang bÞ khæ së v× thiÕu thèn, kh«ng cã kh¶ n¨ng mua ph©n bãn, vµo cïng lo¹i víi nh÷ng nhµ t− b¶n, tuy nhá thËt ®Êy, nh−ng vÉn lµ nhµ t− b¶n, ®ang tiÕn hµnh, trªn nh÷ng m¶nh ®Êt nhá, nh÷ng kinh doanh c¶i tiÕn, th©m canh, cã mét quy m« kinh tÕ lín, vµ dïng c«ng nh©n lµm thuª.

NÕu nÒn tiÓu n«ng nãi chung bÞ nÒn ®¹i n«ng lo¹i trõ, nh− nh÷ng tµi liÖu n¨m 1900 vµ 1910 vÒ tæng gi¸ trÞ nh÷ng tµi s¶n cña çc Êp tr¹i ®· chøng tá; nÕu nh÷ng ngµnh trång trät cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cao ®é ®· ph¸t triÓn mét çch ®Æc biÖt nhanh chãng trong thêi kú nµy trªn nh÷ng ruéng ®Êt diÖn tÝch hÑp ⎯ nh− chóng ta sÏ thÊy ngay b©y giê; nÕu nh÷ng sè liÖu chung vÒ nh÷ng Êp tr¹i ®· xÕp thµnh lo¹i lín vµ lo¹i nhá c¨n cø theo gi¸ trÞ s¶n l−îng ®· cho ta thÊy r»ng quy m« cña Êp tr¹i cµng lín th× tiÒn chi phÝ mua ph©n bãn còng cµng t¨ng lªn, ⎯ th× tõ ®ã nhÊt ®Þnh chóng ta ph¶i kÕt luËn r»ng "sù tiÕn bé" trong viÖc dïng ph©n bãn, tõ n¨m 1900 ®Õn n¨m 1910, l¹i cµng lµm t¨ng thªm −u


thÕ cña nÒn n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa ®èi víi nÒn tiÓu n«ng, khiÕn nÒn tiÓu n«ng cµng bÞ nÒn n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa ®Èy lïi vµ ®Ì bÑp nhiÒu h¬n n÷a.

12. Çc lo¹i doanh nghiÖp trong n«ng nghiÖp

Nh÷ng ®iÒu chóng ta võa nãi trªn ®©y vÒ nh÷ng doanh nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa, quy m« lín, th©m canh trªn nh÷ng diÖn tÝch ruéng ®Êt quy m« nhá gîi ra vÊn ®Ò sau ®©y: liÖu cã c¬ së cho r»ng viÖc th©m canh ho¸ n«ng nghiÖp nhÊt ®Þnh ph¶i g©y ra t×nh tr¹ng diÖn tÝch cña doanh nghiÖp gi¶m ®i hay kh«ng? Nãi mét çch kh¸c, ph¶i ch¨ng cã nh÷ng ®iÒu kiÖn, cã liªn quan ngay ®Õn kü thuËt n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, ®ßi hái lµ diÖn tÝch ruéng ®Êt cña doanh nghiÖp ph¶i gi¶m ®i th× n«ng nghiÖp míi trë thµnh th©m canh h¬n ®−îc?

Kh«ng cã lý do lý luËn chung nµo, kh«ng cã vÝ dô nµo cã thÓ gi¶i ®¸p ®−îc vÊn ®Ò ®ã c¶. §ã lµ vÊn ®Ò tr×nh ®é cô thÓ cña kü thuËt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh cña n«ng nghiÖp, vµ gi¸ trÞ cô thÓ cña t− b¶n cÇn cho mét chÕ ®é kinh doanh nhÊt ®Þnh. VÒ mÆt lý luËn, ng−êi ta cã thÓ quan niÖm ®−îc bÊt cø viÖc ®Çu t− t− b¶n nµo, dï lµ lín nhá bao nhiªu, vµo bÊt cø bao nhiªu ruéng ®Êt, nh−ng cè nhiªn "®iÒu ®ã lµ tuú thuéc" vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ, kü thuËt, v¨n ho¸, v. v. hiÖn cã, vµ toµn bé vÊn ®Ò chÝnh lµ ë chç t×m hiÓu xem nh÷ng ®iÒu kiÖn hiÖn cã trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh ë mét n−íc nhÊt ®Þnh lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo. Kh«ng thÓ dïng vÝ dô ®−îc, v× trong mét lÜnh vùc cã nhiÒu xu h−íng phøc t¹p, kh¸c nhau, xen kÏ ch»ng chÞt vµ tr¸i ng−îc nhau nh− kinh tÕ cña n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, th× ng−êi ta lu«n lu«n cã thÓ t×m ra nh÷ng vÝ dô ®Ó chøng minh cho nh÷ng quan ®iÓm ®èi lËp nhau. ë ®©y, tr−íc hÕt vµ h¬n bÊt cø ë ®©u hÕt, ph¶i h×nh dung toµn bé qu¸ tr×nh, ph¶i tÝnh ®Õn tÊt c¶ nh÷ng xu h−íng, vµ x¸c

®Þnh hîp lùc cña chóng hay tæng sè cña chóng, vµ kÕt qu¶ cña chóng.

Çch s¾p xÕp thø ba do çc nhµ thèng kª Mü dïng n¨m 1900, gióp ta gi¶i ®¸p vÊn ®Ò ®Æt ra trªn kia. §ã lµ çch s¾p xÕp theo nguån thu nhËp chÝnh. Theo tiªu chuÈn ®ã ng−êi ta ®· s¾p xÕp tÊt c¶ nh÷ng Êp tr¹i thµnh nh÷ng lo¹i nh− sau: 1) cá kh« vµ ngò cèc, coi lµ nguån thu nhËp chÝnh; 2) nhiÒu lo¹i s¶n phÈm hçn hîp; 3) ch¨n nu«i; 4) b«ng; 5) rau; 6) tr¸i c©y; 7) s¶n phÈm s÷a; 8) thuèc l¸; 9) lóa; 10) ®−êng; 11) hoa; 12) s¶n phÈm nhµ kÝnh Êm; 13) c©y khoai n−íc75; 14) cµ phª. B¶y lo¹i kÓ sau cïng (8 - 14), céng chung l¹i, chØ chiÕm 2,2% tæng sè Êp tr¹i, nghÜa lµ chØ lµ mét bé phËn rÊt nhá nªn chóng t«i kh«ng nãi riªng vÒ nh÷ng lo¹i ®ã. XÐt theo tÝnh chÊt tÇm quan träng vÒ kinh tÕ cña chóng, nh÷ng lo¹i ®ã (8 - 14) lµ hoµn toµn gièng víi ba lo¹i ë ngay trªn çc lo¹i ®ã (5 - 7) vµ còng chØ lµ cïng mét lo¹i víi ba lo¹i nµy.

§©y lµ nh÷ng sè liÖu nãi lªn ®Æc ®iÓm cña çc Êp tr¹i thuéc lo¹i kh¸c nhau: DiÖn tÝch trung

b×nh cña mçi Êp tr¹i

TÝnh b»ng ®«-la, th× trung b×nh ®èi víi mçi a-c¬-r¬ trong toµn bé diÖn tÝch

Çc lo¹i Êp tr¹i xÕp theo nguån thu nhËp

chñ yÕu: Tû

lÖ

phÇn

tr¨

m

so

víi

tæng

sè

Êp

tr¹i

t o µ n b é

d i Ö n t Ý c h

t r å n g t r ä t

Chi

ph

Ý vÒ

la

o ®é

ng lµ

m th

uª

Chi

phÝ

vÒ

ph©n

bã

n

Gi¸

trÞ

c«n

g cô

vµ

m¸y

mãc

Gi¸

trÞ

toµ

n bé

gi

a só

c

Cá kh« vµ ngò cèc.. 23,0 159,3 111,1 0,47 0,04 1,04 3,17 Çc s¶n phÈm hçn hîp 18,5 106,8 46,5 0,35 0,08 0,94 2,73

Ch¨n nu«i..................... 27,3 226,9 86,1 0,29 0,02 0,66 4,45Trång b«ng................... 18,7 83,6 42,5 0,30 0,14 0,53 2,11

Rau................................ 2,7 65,1 33,8 1,62 0,59 2,12 3,74Tr¸i c©y......................... 1,4 74,8 41,6 2,46 0,30 2,34 3,35S¶n phÈm s÷a.............. 6,2 121,9 63,2 0,86 0,09 1,66 5,58

Toµn bé çc Êp tr¹i nãi chung...................... 100,0 146,6 72,3 0,43 0,07 0,90 3,66


Chóng ta nhËn thÊy r»ng hai lo¹i trªn cïng (cá kh« vµ ngò cèc; çc s¶n phÈm hçn hîp) cã thÓ ®−îc coi lµ nh÷ng Êp tr¹i lo¹i trung, xÐt c¶ vÒ mÆt tr×nh ®é ph¸t triÓn cña tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cña Êp tr¹i (tiÒn chi phÝ vÒ nh©n c«ng lµm thuª th× s¸t víi møc trung b×nh h¬n: 0,35 - 0,47, trong khi ®ã th× tÝnh toµn Hîp chñng quèc Mü, møc trung b×nh lµ 0,43) lÉn vÒ mÆt tr×nh ®é th©m canh cña n«ng nghiÖp. TÊt c¶ nh÷ng dÊu hiÖu vÒ tr×nh ®é th©m canh cña Êp tr¹i - chi phÝ vÒ ph©n bãn, gi¸ trÞ m¸y mãc vµ gia sóc tÝnh theo mçi a-c¬-r¬ còng s¸t víi møc trung b×nh chung trong toµn Hîp chñng quèc Mü nhÊt.

Kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, hai lo¹i ®ã lµ nh÷ng lo¹i ®Æc biÖt ®iÓn h×nh ®èi víi phÇn lín nh÷ng doanh nghiÖp n«ng nghiÖp nãi chung. Cá kh« vµ ngò cèc, råi ®Õn hîp chÊt nh÷ng s¶n phÈm n«ng nghiÖp kh¸c nhau (nh÷ng nguån thu nhËp do "çc s¶n phÈm hçn hîp" mang l¹i), ®ã lµ nh÷ng Êp tr¹i n«ng nghiÖp chñ yÕu trong tÊt c¶ çc n−íc. NÕu cã ®−îc nh÷ng tµi liÖu chi tiÕt h¬n vÒ nh÷ng lo¹i Êy, ch¼ng h¹n chia nhá nh÷ng lo¹i ®ã thµnh lo¹i Ýt cã tÝnh chÊt th−¬ng nghiÖp vµ lo¹i cã nhiÒu tÝnh chÊt th−¬ng nghiÖp h¬n, v. v., th× hÕt søc bæ Ých. Tuy nhiªn, nh− chóng ta ®Òu thÊy, thèng kª Mü sau khi tiÕn mét b−íc theo h−íng ®ã, th× kh«ng tiÕn n÷a mµ l¹i thôt lïi.

Hai lo¹i sau, ch¨n nu«i vµ trång b«ng, lµ mét ®iÓn h×nh vÒ nh÷ng lo¹i Êp tr¹i cã Ýt tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa nhÊt (chi phÝ vÒ lao ®éng lµm thuª: 0,29 - 0,30 so víi møc trung b×nh lµ 0,43) vµ nÒn canh t¸c ë ®ã cã Ýt tÝnh chÊt th©m canh nhÊt. Tæng gi¸ trÞ c«ng cô vµ m¸y mãc cña nh÷ng lo¹i ®ã th× thÊp nhÊt vµ thÊp h¬n møc trung b×nh rÊt nhiÒu (0,66 vµ 0,53 so víi 0,90). Cè nhiªn, nh÷ng Êp tr¹i mµ phÇn chñ yÕu cña thu nhËp lµ do ch¨n nu«i mang l¹i, th× sè l−îng trung b×nh vÒ gia sóc tÝnh trªn mçi a-c¬-r¬, cao h¬n møc trung b×nh tÝnh toµn n−íc Mü (4,45 so víi 3,66), nh−ng ®©y râ rµng lµ nÒn ch¨n nu«i tiÕn hµnh theo chiÒu réng:

chi phÝ vÒ ph©n bãn ë vµo møc thÊp nhÊt, diÖn tÝch trung b×nh cña çc Êp tr¹i l¹i lín nhÊt (226,9 a-c¬-r¬), tû lÖ ruéng ®Êt trång trät l¹i thÊp nhÊt (86,1 a-c¬-r¬ trong sè 226,9 a-c¬-r¬). Trong nh÷ng Êp tr¹i trång b«ng, møc dïng ph©n bãn cao h¬n møc trung b×nh, nh−ng nh÷ng dÊu hiÖu kh¸c nãi lªn tr×nh ®é th©m canh cña n«ng nghiÖp (gi¸ trÞ gia sóc vµ gi¸ trÞ m¸y mãc tÝnh theo mçi a-c¬-r¬ ruéng ®Êt) ë ®ã l¹i thÊp nhÊt.

Cuèi cïng, trong ba lo¹i sau cïng - rau, tr¸i c©y, s¶n phÈm s÷a - th× mét lµ, çc Êp tr¹i ®Òu nhá nhÊt (33 - 63 a-c¬-r¬ ruéng ®Êt trång trät so víi 42 - 86, 46 - 111 a-c¬-r¬ trong çc lo¹i kh¸c); hai lµ, çc Êp tr¹i ®ã lµ nh÷ng Êp tr¹i cã nhiÒu tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa nhÊt: chi phÝ vÒ nh©n c«ng lµm thuª ë ®ã cao nhÊt, nhiÒu gÊp tõ 2 ®Õn 6 lÇn møc trung b×nh; ba lµ, çc Êp tr¹i ®ã lµ nh÷ng Êp tr¹i th©m canh nhÊt. ë ®©y, hÇu hÕt nh÷ng dÊu hiÖu nãi lªn tr×nh ®é th©m canh trong n«ng nghiÖp ®Òu cao h¬n møc trung b×nh: c¶ vÒ chi phÝ vÒ ph©n bãn, c¶ vÒ gi¸ trÞ m¸y mãc, c¶ vÒ gi¸ trÞ gia sóc (chØ trõ cã nh÷ng Êp tr¹i trång c©y ¨n qu¶ lµ nh÷ng Êp tr¹i mµ vÒ mÆt nµy, l¹i thÊp h¬n møc trung b×nh, nh−ng vÉn cßn cao h¬n nh÷ng Êp tr¹i mµ nguån thu nhËp chñ yÕu lµ do cá kh« vµ ngò cèc mang l¹i).

B©y giê chóng ta sÏ chuyÓn sang vÊn ®Ò xÐt xem nh÷ng Êp tr¹i cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cao ®é ®ã chiÕm mét tû lÖ nh− thÕ nµo trong toµn bé nÒn kinh tÕ cña c¶ n−íc. Nh−ng tr−íc hÕt chóng ta cÇn ph¶i ®Ò cËp tØ mØ h¬n mét chót vÒ tÝnh chÊt th©m canh h¬n cña chóng.

Chóng ta h·y lÊy nh÷ng Êp tr¹i mµ nguån thu nhËp chñ yÕu lµ do viÖc trång rau mang l¹i. Chóng ta ®Òu biÕt r»ng trong tÊt c¶ çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa, sù ph¸t triÓn cña çc thµnh phè, çc c«ng x−ëng, çc thÞ trÊn c«ng nghiÖp, çc ga xe löa, çc bÕn c¶ng, v. v., khiÕn cho yªu cÇu vÒ nh÷ng s¶n phÈm ®ã t¨ng lªn ngµy cµng nhiÒu, lµm cho gi¸ c¶ cña lo¹i s¶n phÈm ®ã t¨ng lªn, lµm cho sè l−îng nh÷ng


c¬ së kinh doanh n«ng nghiÖp trång rau ®Ó b¸n, t¨ng thªm. XÐt vÒ mÆt diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät th× mét Êp tr¹i "trång rau" h¹ng trung b×nh, nhá h¬n ba lÇn so víi mét Êp tr¹i "th«ng th−êng" mµ nguån thu nhËp chñ yÕu lµ do cá kh« vµ ngò cèc mang l¹i: diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät cña lo¹i trªn lµ 33,8 a-c¬-r¬, cña lo¹i thø hai lµ 111,1 a-c¬-r¬. Nh− vËy, víi mét kü thuËt nhÊt ®Þnh, víi mét møc tÝch luü vèn nhÊt ®Þnh trong n«ng nghiÖp, th× Êp tr¹i "trång rau" cÇn mét diÖn tÝch nhá h¬n; nãi çch kh¸c lµ muèn bá vèn vµo n«ng nghiÖp vµ thu ®−îc mét tiÒn lêi kh«ng thÊp h¬n møc trung b×nh, th× víi t×nh h×nh kü thuËt hiÖn nay, ng−êi ta chØ cÇn tæ chøc kinh doanh trång rau trªn mét diÖn tÝch nhá h¬n lµ trong tr−êng hîp s¶n xuÊt cá kh« vµ ngò cèc.

H¬n thÕ n÷a. Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp tr−íc tiªn lµ ë chç chuyÓn tõ n«ng nghiÖp tù nhiªn sang n«ng nghiÖp cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i. Ng−êi ta lu«n lu«n quªn ®iÒu ®ã, nªn chóng ta ph¶i lu«n lu«n nh¾c ®i nh¾c l¹i. Cßn sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i th× kh«ng hÒ diÔn ra theo çi con ®−êng "®¬n gi¶n" mµ çc nhµ kinh tÕ häc t− s¶n vÉn t−ëng t−îng vµ gi¶ ®Þnh, tøc lµ con ®−êng t¨ng s¶n xuÊt còng vÉn nh÷ng s¶n phÈm ®· s¶n xuÊt tr−íc ®©y. Kh«ng ph¶i vËy. Th−êng th−êng, sù ph¸t triÓn cña nÒn n«ng nghiÖp cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i lµ ë chç chuyÓn tõ chç s¶n xuÊt s¶n phÈm nµy sang chç s¶n xuÊt s¶n phÈm kh¸c. Trong sè nh÷ng b−íc chuyÓn th−êng hay gÆp ®ã, th× chÝnh lµ cã b−íc chuyÓn tõ s¶n xuÊt cá kh« vµ ngò cèc sang s¶n xuÊt rau. Nh−ng ®èi víi vÊn ®Ò chóng ta ®ang chó ý, ®èi víi vÊn ®Ò diÖn tÝch cña Êp tr¹i vµ vÊn ®Ò sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp, th× mét b−íc chuyÓn nh− trªn cã ý nghÜa g×?

B−íc chuyÓn ®ã cã nghÜa lµ ph©n t¸n mét Êp tr¹i "lín" réng, 111,1 a-c¬-r¬ thµnh h¬n ba Êp tr¹i "nhá", mçi çi réng

33,8 a-c¬-r¬. S¶n l−îng cña Êp tr¹i cò lµ 760 ®«-la: ®ã lµ gi¸ trÞ trung b×nh cña s¶n l−îng - trõ sè dïng ®Ó nu«i gia sóc - cña mét Êp tr¹i mµ nguån thu nhËp chñ yÕu lµ do cá kh« vµ ngò cèc mang l¹i. S¶n l−îng cña mçi Êp tr¹i míi lµ 665 ®«-la. TÝnh tæng céng l¹i lµ 665 x 3 = 1995 ®«-la, tøc lµ qu¸ tr−íc gÊp ®«i.

NÒn s¶n xuÊt nhá bÞ nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ trong khi ®ã diÖn tÝch cña Êp tr¹i gi¶m ®i.

Tr−íc ®©y, trong Êp tr¹i cò, chi phÝ trung b×nh ®Ó thuª nh©n c«ng lµ 76 ®«-la, b©y giê t¨ng lªn thµnh 106 ®«-la trong Êp tr¹i míi, tøc lµ gÇn gÊp r−ìi, trong khi ®ã diÖn tÝch l¹i gi¶m ®i trªn ba lÇn vµ h¬n n÷a. Nh÷ng chi phÝ vÒ ph©n bãn cho mçi a-c¬-r¬ th× tõ 0,04 ®«-la t¨ng lªn thµnh 0,59 ®«-la, tøc lµ t¨ng lªn gÇn 15 lÇn; gi¸ trÞ c«ng cô vµ m¸y mãc t¨ng lªn gÊp ®«i, tõ 1,04 t¨ng lªn thµnh 2,12 ®«-la v. v..

Ng−êi ta b¾t bÎ - th−êng th−êng ng−êi ta vÉn b¾t bÎ nh− vËy ⎯ chóng ta r»ng: con sè nh÷ng Êp tr¹i t− b¶n chñ nghÜa cao nh− vËy, nh÷ng Êp tr¹i trång nh÷ng lo¹i c©y chuyªn canh "cã tÝnh chÊt hµng ho¸", th× kh«ng ®¸ng lµ bao so víi tæng sè çc Êp tr¹i. Nh−ng chóng ta sÏ tr¶ lêi r»ng: mét lµ sè l−îng còng nh− t¸c dông cña nh÷ng Êp tr¹i Êy, t¸c dông kinh tÕ cña chóng, th× hÕt søc lín, chø kh«ng ph¶i nh− ng−êi ta vÉn t−ëng; hai lµ - vµ ®©y lµ ®iÒu chñ yÕu ⎯ trong çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa, chÝnh nh÷ng lo¹i c©y Êy lµ nh÷ng lo¹i ®−îc ph¸t triÓn nhanh h¬n çc lo¹i kh¸c. ChÝnh v× thÕ mµ t×nh tr¹ng diÖn tÝch cña Êp tr¹i gi¶m ®i ®ång thêi víi qu¸ tr×nh tiÕn hµnh th©m canh trong n«ng nghiÖp th× th−êng th−êng cã nghÜa lµ quy m« kinh tÕ cña s¶n xuÊt t¨ng lªn chø kh«ng ph¶i gi¶m ®i, vµ viÖc bãc lét lao ®éng lµm thuª còng t¨ng lªn, chø kh«ng gi¶m xuèng.

VÒ vÊn ®Ò ®ã, thèng kª Mü ®· cung cÊp nh÷ng tµi liÖu chÝnh x¸c vÒ toµn Hîp chñng quèc Mü nh− sau. Chóng ta h·y xem tÊt c¶ nh÷ng s¶n phÈm chuyªn canh hay "cã tÝnh


chÊt th−¬ng m¹i" mµ thèng kª ®ã ®· ghi ë trªn trong nh÷ng môc tõ 5 ®Õn 14 : rau, tr¸i c©y, s¶n phÈm s÷a, thuèc l¸, g¹o, ®−êng, hoa, s¶n phÈm nhµ kÝnh Êm, c©y khoai n−íc vµ cµ phª. N¨m 1900, ë Hîp chñng quèc Mü, sè nh÷ng Êp tr¹i mµ nguån thu nhËp chñ yÕu lµ do nh÷ng s¶n phÈm ®ã mang l¹i, chiÕm 12,5% tæng sè Êp tr¹i. Nh− thÕ lµ chiÕm sè Ýt, nghÜa lµ chiÕm mét phÇn t¸m. Tæng diÖn tÝch cña tÊt c¶ nh÷ng Êp tr¹i ®ã lµ 8,6% so víi toµn bé diÖn tÝch çc Êp tr¹i, tøc chØ lµ 1/12. Nh−ng chóng ta h·y bµn tiÕp. Chóng ta h·y lÊy tæng gi¸ trÞ s¶n l−îng cña toµn bé nÒn n«ng nghiÖp Mü, trõ gi¸ trÞ cña nh÷ng s¶n phÈm dïng ®Ó ch¨n nu«i gia sóc. Trong tæng gi¸ trÞ ®ã, phÇn cña nh÷ng Êp tr¹i lo¹i nãi trªn ®· lªn tíi 16,0%, tøc lµ mét tû lÖ gÇn gÊp ®«i tû lÖ cña ruéng ®Êt.

Nh− thÕ cã nghÜa lµ, trong nh÷ng Êp tr¹i lo¹i ®ã, n¨ng suÊt lao ®éng vµ n¨ng suÊt ruéng ®Êt cao h¬n gÇn gÊp ®«i so víi møc trung b×nh.

Chóng ta h·y lÊy tæng sè chi phÝ vÒ nh©n c«ng lµm thuª trong n«ng nghiÖp Mü. PhÇn cña nh÷ng Êp tr¹i lo¹i nãi trªn chiÕm 26,6%, tøc lµ trªn mét phÇn t−; tû lÖ nµy cao h¬n ba lÇn so víi tû lÖ ruéng ®Êt, vµ cao h¬n tû lÖ trung b×nh trªn ba lÇn. Nh− vËy cã nghÜa lµ tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cña nh÷ng Êp tr¹i ®ã nhiÒu h¬n møc trung b×nh mét çch rÊt râ rÖt.

Trong tæng gi¸ trÞ n«ng cô vµ m¸y mãc, phÇn cña nh÷ng Êp tr¹i ®ã lµ 20,1%, vµ trong tæng sè chi phÝ vÒ ph©n bãn, phÇn cña chóng lµ 31,7%, tøc lµ gÇn mét phÇn ba tæng sè, vµ lín h¬n møc trung b×nh gÇn bèn lÇn.

Do ®ã, tãm l¹i, chóng ta thÊy cã mét sù thËt kh«ng chèi c·i næi vµ ®· ®−îc x¸c ®Þnh ®èi víi c¶ n−íc lµ: ®Æc ®iÓm cña nh÷ng Êp tr¹i ®Æc biÖt th©m canh lµ diÖn tÝch th× ®Æc biÖt hÑp, møc sö dông lao ®éng lµm thuª th× ®Æc biÖt cao, n¨ng suÊt lao ®éng ®Æc biÖt cao; t¸c dông kinh tÕ cña nh÷ng Êp tr¹i ®ã ®èi víi toµn bé n«ng nghiÖp n−íc Mü v−ît gÊp

hai ®Õn ba lÇn vµ h¬n n÷a tû lÖ cña chóng so víi tæng sè Êp tr¹i, ®Êy lµ ch−a nãi ®Õn so víi toµn bé diÖn tÝch ruéng ®Êt.

So víi nh÷ng c©y trång kh¸c vµ nh÷ng Êp tr¹i kh¸c trong n«ng nghiÖp th× t¸c dông cña çc lo¹i c©y trång vµ cña nh÷ng Êp tr¹i cã tÝnh t− b¶n chñ nghÜa cao ®é vµ th©m canh ho¸ cao ®é Êy dÇn dÇn gi¶m xuèng hay t¨ng lªn?

§em so s¸nh sè liÖu cña hai cuéc ®iÒu tra gÇn ®©y nhÊt, chóng ta cã thÓ tr¶ lêi kh¼ng ®Þnh lµ t¸c dông ®ã t¨ng lªn. Chóng ta h·y xem diÖn tÝch trång çc lo¹i c©y kh¸c nhau. Tõ n¨m 1900 ®Õn 1910, ë Mü, diÖn tÝch trång ngò cèc ®ñ çc lo¹i chØ t¨ng cã 3,5%; diÖn tÝch trång çc lo¹i ®Ëu t¨ng 26,6%; trång cá vµ çc lo¹i c©y dïng ®Ó nu«i gia sóc t¨ng 17,2%; trång b«ng t¨ng 32,0%; trång rau t¨ng 25,5%; trång cñ c¶i ®−êng, mÝa, v. v. t¨ng 62,6%.

B©y giê chóng ta l¹i lÊy nh÷ng sè liÖu vÒ s¶n xuÊt s¶n phÈm n«ng s¶n. Tõ n¨m 1900 ®Õn 1910, tæng thu ho¹ch ngò cèc chØ t¨ng cã 1,7%; tæng thu ho¹ch çc lo¹i ®Ëu t¨ng 122,2%; tæng thu ho¹ch cá kh« vµ çc lo¹i c©y dïng ®Ó nu«i gia sóc t¨ng 23,0%; tæng thu ho¹ch cñ c¶i ®−êng t¨ng 395,7%; tæng thu ho¹ch mÝa t¨ng 48,5%; tæng thu ho¹ch vÒ khoai t©y t¨ng 42,4%; vÒ nho t¨ng 97,6%; thu ho¹ch vÒ çc lo¹i tr¸i c©y, vÒ t¸o, v. v., n¨m 1910 bÞ mÊt mïa, nh−ng thu ho¹ch vÒ cam vµ chanh l¹i t¨ng gÊp ba lÇn, v. v..

Nh− vËy lµ vÒ toµn bé nÒn n«ng nghiÖp Mü, chóng ta ®· chøng minh ®−îc çi hiÖn t−îng bÒ ngoµi cã vÎ ng−îc ®êi nh−ng còng vÉn kh«ng ai chèi c·i ®−îc lµ: nãi chung, kh«ng nh÷ng cã t×nh tr¹ng nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá, nh−ng viÖc lo¹i trõ ®ã còng cßn ®−îc tiÕn hµnh d−íi h×nh thøc sau ®©y:

HiÖn t−îng nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá lµ hiÖn t−îng nh÷ng Êp tr¹i "lín" h¬n vÒ diÖn tÝch, nh−ng l¹i cã n¨ng suÊt kÐm h¬n, cã møc ®é th©m canh thÊp h¬n vµ cã Ýt tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa h¬n, bÞ lo¹i trõ bëi


nh÷ng Êp tr¹i "nhá" h¬n vÒ diÖn tÝch, nh−ng cã n¨ng suÊt cao h¬n, cã tr×nh ®é th©m canh cao h¬n vµ cã nhiÒu tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa h¬n.

13. Ng−êi ta ®· h¹ thÊp ®i nh− thÕ nµo hiÖn t−îng nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ

nÒn s¶n xuÊt nhá trong n«ng nghiÖp

Ng−êi ta còng cã thÓ b¾t bÎ chóng ta: nÕu viÖc lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá "còng cßn" ®−îc tiÕn hµnh d−íi h×nh thøc th©m canh ho¸ (vµ "t− b¶n ho¸") nÒn kinh tÕ cña nh÷ng Êp tr¹i bÐ h¬n, th× nãi chung liÖu cã thÓ coi viÖc xÕp lo¹i theo diÖn tÝch lµ cã thÓ dïng ®−îc vµo viÖc g× ®ã kh«ng? nh− thÕ ph¶i ch¨ng lµ cã hai xu h−íng ®èi lËp víi nhau vµ ph¶i ch¨ng lµ kh«ng thÓ nµo rót ra ®−îc bÊt cø kÕt luËn chung nµo c¶?

Muèn ®¸p l¹i lêi b¾t bÎ ®ã, th× cÇn ph¶i tr×nh bµy ®Çy ®ñ toµn bé bøc tranh vÒ nÒn n«ng nghiÖp Mü vµ sù ph¸t triÓn cña nã. Muèn thÕ, cÇn ph¶i thö so s¸nh vµ ®èi chiÕu c¶ ba çch xÕp lo¹i víi nhau, cã thÓ nãi con sè ba ®ã lµ con sè tèi ®a mµ thèng kª x· héi trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, ®· cung cÊp ®−îc trong mÊy n¨m gÇn ®©y.

Chóng ta cã thÓ so s¸nh vµ ®èi chiÕu nh− vËy ®−îc. ChØ cÇn lËp ®−îc mét biÓu ®å; biÓu ®å nµy míi tho¹t nh×n qua th× h×nh nh− qu¸ trõu t−îng vµ phøc t¹p vµ do ®ã cã thÓ lµm cho ®éc gi¶ "ng¹i ®äc". Nh−ng chØ cÇn cè g¾ng chót Ýt, lµ chóng ta sÏ kh«ng gÆp khã kh¨n g× trong viÖc "®äc", hiÓu vµ ph©n tÝch biÓu ®å Êy.

Muèn so s¸nh ba çch s¾p xÕp kh¸c nhau ®ã víi nhau, chóng ta chØ cÇn lÊy ®éc cã nh÷ng tû lÖ phÇn tr¨m cña çc lo¹i Êp tr¹i kh¸c nhau th«i. Nh÷ng con sè vÒ nh÷ng tû lÖ ®ã ®Òu ®−îc cuéc ®iÒu tra ë Mü n¨m 1900 cung cÊp. Trong mçi çch xÕp lo¹i chóng ta quy ra thµnh ba lo¹i Êp tr¹i chñ yÕu. VÒ mÆt xÕp lo¹i theo diÖn tÝch, chóng ta lÊy: 1) nh÷ng

Êp tr¹i nhá (tõ 100 a-c¬-r¬ trë xuèng); 2) nh÷ng Êp tr¹i h¹ng trung (tõ 100 ®Õn 175 a-c¬-r¬) vµ 3) nh÷ng Êp tr¹i lín (tõ 175 a-c¬-r¬ trë lªn). VÒ mÆt gi¸ trÞ s¶n l−îng, chóng ta lÊy; 1) nh÷ng Êp tr¹i kh«ng ph¶i t− b¶n chñ nghÜa (tõ 500 ®«-la trë xuèng); 2) nh÷ng Êp tr¹i h¹ng trung (tõ 500 ®Õn 1 000 ®«-la) vµ 3) nh÷ng Êp tr¹i t− b¶n chñ nghÜa (tõ 1 000 ®«-la trë lªn). VÒ mÆt nguån thu nhËp chÝnh, chóng ta lÊy: 1) nh÷ng Êp tr¹i cã Ýt tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa (ch¨n nu«i; trång b«ng); 2) nh÷ng Êp tr¹i h¹ng trung (s¶n xuÊt cá kh« vµ ngò cèc; trång nhiÒu lo¹i c©y hçn hîp) vµ 3) nh÷ng Êp tr¹i cã nhiÒu tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa (nh÷ng lo¹i c©y chuyªn canh "cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i", mµ chóng ta ®· kÓ ra trªn ®©y ë tiÕt 12, trong nh÷ng môc tõ 5 ®Õn 14).

Trong mçi mét lo¹i, tr−íc hÕt chóng ta lÊy tû lÖ phÇn tr¨m cña çc Êp tr¹i, nghÜa lµ tû lÖ cña tæng sè Êp tr¹i trong lo¹i ®ã so víi tæng sè Êp tr¹i toµn Hîp chñng quèc Mü nãi chung. Råi ®Õn tû lÖ phÇn tr¨m tæng diÖn tÝch, nghÜa lµ tû lÖ cña tæng diÖn tÝch çc Êp tr¹i cïng lo¹i so víi tæng diÖn tÝch çc Êp tr¹i trong toµn Hîp chñng quèc Mü. DiÖn tÝch ®Êt ®ai cã thÓ lµ dÊu hiÖu chøng tá quy m« qu¶ng canh cña Êp tr¹i (nh−ng tiÕc thay, chóng ta chØ cã nh÷ng sè liÖu vÒ tæng diÖn tÝch th«i, chø kh«ng cã sè liÖu riªng vÒ diÖn tÝch trång trät, nÕu cã th× sÏ ®−îc chÝnh x¸c h¬n). NÕu tû lÖ phÇn tr¨m cña tæng diÖn tÝch cao h¬n tû lÖ phÇn tr¨m cña con sè Êp tr¹i, - ch¼ng h¹n, nÕu sè Êp tr¹i lµ 17,2% mµ l¹i chiÕm 43,1% ruéng ®Êt, - th× nh− thÕ cã nghÜa lµ chóng ta ®ang ®øng tr−íc nh÷ng Êp tr¹i lín, lín h¬n møc trung b×nh, vµ trong tr−êng hîp nh− vËy th× lín h¬n trªn gÊp ®«i møc trung b×nh. NÕu tû lÖ phÇn tr¨m cña ruéng ®Êt l¹i thÊp h¬n tû lÖ phÇn tr¨m cña con sè Êp tr¹i, th× nh− thÕ lµ chóng ta cã mét kÕt luËn ng−îc víi kÕt luËn trªn.

Sau ®ã, chóng ta lÊy nh÷ng chØ tiªu vÒ tr×nh ®é th©m canh cña Êp tr¹i, tøc lµ gi¸ trÞ c«ng cô vµ m¸y mãc vµ sè


chi phÝ vÒ ph©n bãn. ë ®©y còng vËy, chóng ta lÊy tû lÖ phÇn tr¨m cña gi¸ trÞ c«ng cô vµ m¸y mãc vµ cña sè chi phÝ vÒ ph©n bãn cña mçi lo¹i Êp tr¹i, so víi tæng sè gi¸ trÞ c«ng cô vµ m¸y mãc vµ tæng sè chi phÝ vÒ ph©n bãn trong toµn quèc. ë ®©y còng vËy, nÕu tû lÖ phÇn tr¨m ®ã cao h¬n tû lÖ phÇn tr¨m ruéng ®Êt, chóng ta cã thÓ kÕt luËn r»ng tr×nh ®é th©m canh lµ cao h¬n tr×nh ®é trung b×nh, v. v..

Cuèi cïng, ®Ó x¸c ®Þnh ®−îc mét çch chÝnh x¸c tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cña doanh nghiÖp, chóng ta còng ¸p dông còng ph−¬ng ph¸p trªn ®èi víi tæng sè chi phÝ vÒ tiÒn c«ng ph¶i tr¶ cho c«ng nh©n lµm thuª; vµ ®Ó x¸c ®Þnh quy m« s¶n xuÊt, chóng ta còng ¸p dông nh− vËy ®èi víi tæng gi¸ trÞ çc s¶n phÈm n«ng nghiÖp trong toµn quèc.

Lµm nh− vËy, chóng ta lËp ®−îc biÓu ®å sau ®©y, biÓu ®å mµ b©y giê chóng ta sÏ gi¶i thÝch vµ ph©n tÝch.

Chóng ta h·y xem çch s¾p xÕp thø nhÊt: s¾p xÕp theo nguån thu nhËp chñ yÕu. Trong çch s¾p xÕp nµy, nh÷ng Êp tr¹i ®−îc s¾p xÕp, cã thÓ nãi lµ s¾p xÕp theo tÝnh chÊt chuyªn m«n cña n«ng nghiÖp, ®Õn mét møc ®é nµo ®ã gÇn gièng nh− nh÷ng xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp ®−îc s¾p xÕp theo çc ngµnh c«ng nghiÖp. Nh−ng trong n«ng nghiÖp th× viÖc s¾p xÕp ®ã v« cïng phøc t¹p h¬n.

Cét thø nhÊt cho chóng ta thÊy mét lo¹i Êp tr¹i cã Ýt tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa. Lo¹i Êp tr¹i nµy bao trïm gÇn nöa tæng sè Êp tr¹i: 46,0%. §Êt ®ai thuéc lo¹i Êp tr¹i nµy bao gåm 52,9%, nghÜa lµ ®©y lµ nh÷ng Êp tr¹i lín h¬n møc trung b×nh (lo¹i nµy bao gåm nh÷ng Êp tr¹i ch¨n nu«i ®Æc biÖt lín, qu¶ng canh vµ nh÷ng Êp tr¹i trång b«ng nh−ng diÖn tÝch thÊp h¬n møc trung b×nh). Nh÷ng tû lÖ vÒ gi¸ trÞ m¸y mãc (37,2%) vµ tû lÖ vÒ chi phÝ mua ph©n bãn (36,5%) ®Òu thÊp h¬n tû lÖ vÒ diÖn tÝch ruéng ®Êt: nh− vËy lµ tr×nh ®é th©m canh thÊp h¬n møc trung b×nh. XÐt vÒ

mÆt tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cña Êp tr¹i (35,2%) vµ vÒ gi¸ trÞ s¶n l−îng (45,0%) th× còng vËy. N¨ng suÊt lao ®éng thÊp h¬n møc trung b×nh.

Cét thø hai lµ cét nh÷ng Êp tr¹i h¹ng trung. ChÝnh lµ v× trong tÊt c¶ ba çch xÕp lo¹i, nh÷ng Êp tr¹i "trung b×nh" vÒ tÊt c¶ çc mÆt, ®Òu ®−îc xÕp vµo lo¹i Êp tr¹i h¹ng trung, nªn ta thÊy ë ®©y tÊt c¶ çc tû lÖ phÇn tr¨m ®Òu sÝt so¸t nhau nhÊt. Sù chªnh lÖch kh«ng ®¸ng lµ bao.

So s¸nh ba çch (nh÷ng sè liÖu sau ®©y lµ tû lÖ phÇn tr¨m

theo nguån thu nhËp chñ yÕu cña Êp tr¹i

Êp

tr¹

i cã

Ýt

tÝnh

chÊt

t−

b¶n

chñ

ngh

Üa

Êp tr

¹i h

¹ng

trun

g

Êp t

r¹i

cã n

hiÒu

tÝn

h ch

Êt t−

b¶n

chñ

ngh

Üa

Sè Êp tr¹i..................................................................................... 46,0 41,5 12,5 Toµn bé diÖn tÝch cña çc lo¹i Êp tr¹i (tÝnh b»ng a-c¬-r¬).................................................

52,9

38,5

8,6

Gi¸ trÞ nh÷ng n«ng cô vµ m¸y mãc......................

37,2

42,7

20,1

T− b

¶n

bÊt b

iÕn:

Chi phÝ vÒ ph©n bãn............................................... 36,5 31,8 31,7

T− b

¶n

kh¶

biÕn

: Chi phÝ thuª c«ng nh©n.....................................

35,2

38,2

26,6 Q

uy m

« s¶

n xu

Êt:

Gi¸ trÞ s¶n l−îng...............................................

45,0

39,0

16,0


Cét thø ba lµ cét nh÷ng Êp tr¹i cã nhiÒu tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa. ë trªn, chóng ta ®· ph©n tÝch tØ mØ ý nghÜa cña nh÷ng con sè trong cét nµy råi. B©y giê ta cÇn chó ý r»ng chÝnh chØ cã vÒ nh÷ng Êp tr¹i lo¹i nµy, chóng ta míi cã - c¶ cho n¨m 1900 lÉn cho n¨m 1910 - nh÷ng sè liÖu chÝnh x¸c vµ cã thÓ so s¸nh víi nhau ®−îc, nh÷ng sè liÖu ®ã chøng tá r»ng nh÷ng lo¹i c©y trång cã nhiÒu tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa Êy ph¸t triÓn nhanh h¬n møc trung b×nh. xÕp lo¹i:

so víi tæng sè; tæng sè ba « ngang lµ 100)

theo diÖn tÝch cña Êp tr¹i

theo gi¸ trÞ s¶n l−îng cña Êp tr¹i

Êp tr

¹i n

há

Êp tr

¹i h

¹ng

trun

g

Êp tr

¹i lí

n

Êp t

r¹i

kh«n

g ph

¶i

t− b

¶n c

hñ n

ghÜa

Êp tr

¹i h

¹ng

trun

g

Êp t

r¹i

t− b

¶n c

hñ

nghÜ

a

57,5 24,8 17,7 58,8 24,0 17,2 ChØ sè vÒ quy m« qu¶ng

canh cña Êp tr¹i

17,5 22,9 59,6 33,3 23,6 43,1

31,7

28,9

39,4

25,3

28,0

46,7

41,9 25,7 32,4 29,1 26,1 44,8

ChØ

sè

vÒ

tr×n

h ®é

th©m

can

h

cña

Êp

tr¹i

22,3

23,5

54,2

11,3

19,6

69,1

ChØ sè vÒ tÝnh chÊt t−

b¶n chñ nghÜa cña

Êp tr¹i

33,5 27,3 39,2 22,1 25,6 52,3

Sù ph¸t triÓn nhanh chãng h¬n ®ã ®· ph¶n ¸nh nh− thÕ nµo vµo çch s¾p xÕp th−êng dïng trong phÇn lín çc n−íc? Cét tiÕp sau ®ã, tøc cét nh÷ng Êp tr¹i nhá xÕp lo¹i theo diÖn tÝch, sÏ chØ râ cho chóng ta biÕt.

XÐt vÒ mÆt sè l−îng Êp tr¹i (57,5% cña tæng sè) th× lo¹i nµy lµ lo¹i rÊt lín. Nh−ng lo¹i ®ã l¹i chØ chiÕm cã 17,5% toµn bé diÖn tÝch, nghÜa lµ thÊp h¬n møc trung b×nh ®Õn trªn ba lÇn. Do ®ã, lo¹i Êy lµ lo¹i "cã Ýt ruéng ®Êt" nhÊt, lo¹i "nghÌo" nhÊt. Nh−ng sau ®©y, chóng ta sÏ thÊy r»ng trong lo¹i ®ã, tr×nh ®é th©m canh cña n«ng nghiÖp (gi¸ trÞ çc m¸y mãc vµ chi phÝ vÒ ph©n bãn), tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cña Êp tr¹i (chi phÝ thuª c«ng nh©n) vµ n¨ng suÊt lao ®éng (gi¸ trÞ s¶n l−îng) ®Òu cao h¬n møc trung b×nh: 22,3 - 41,9% trong khi chØ cã 17,5% ruéng ®Êt.

Nh− vËy lµ thÕ nµo? RÊt râ rµng: çc lo¹i ®ã tuy "nhá" vÒ mÆt diÖn tÝch, nh−ng l¹i bao gåm mét sè ®Æc biÖt nhiÒu nh÷ng Êp tr¹i cã nhiÒu tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa - xem cét däc, bªn trªn. Trong lo¹i nµy, bªn c¹nh mét ®a sè gåm nh÷ng ng−êi thËt sù lµ ng−êi kinh doanh nhá, cã Ýt ruéng ®Êt vµ cã Ýt vèn, th× cã mét thiÓu sè gåm nh÷ng ®iÒn chñ giµu, cã nhiÒu vèn, vµ ®· tæ chøc trªn nh÷ng m¶nh ®Êt nhá cña hä mét nÒn kinh doanh lín, - xÐt theo quy m« s¶n xuÊt, - vµ t− b¶n chñ nghÜa, xÐt vÒ mÆt tÝnh chÊt. Trong toµn n−íc Mü, nh÷ng ®iÒn chñ nµy chØ chiÕm 12,5% (= ®©y lµ tû lÖ phÇn tr¨m vÒ nh÷ng Êp tr¹i cã nhiÒu tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa); nh− vËy lµ nÕu nh− thËm chÝ tÊt c¶ sè ®iÒn chñ ®ã ®Òu chØ thuéc lo¹i cã nh÷ng Êp tr¹i ®−îc coi lµ nhá, - nhá vÒ diÖn tÝch, - th× trong lo¹i nµy, sÏ cßn l¹i (57,5 - 12,5 =) 45% lµ nh÷ng chñ ®Êt kh«ng cã ®ñ ruéng ®Êt, còng nh− kh«ng cã ®ñ vèn. Trªn thùc tÕ, cè nhiªn lµ cßn cã mét sè - tuy lµ nhá - nh÷ng Êp tr¹i cã nhiÒu tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa thuéc vµo h¹ng nh÷ng Êp tr¹i cã diÖn tÝch trung b×nh vµ lín, thµnh thö con sè 45% cßn thÊp h¬n con sè thËt sù nh÷ng chñ Êp tr¹i thiÕu vèn vµ cã Ýt ruéng ®Êt.


Còng ch¼ng khã kh¨n g× mµ kh«ng thÊy ®−îc r»ng khi ng−êi ta xÕp 12 hay 10, v. v. phÇn tr¨m nh÷ng chñ Êp cã vèn, n«ng cô, m¸y mãc, tiÒn ®Ó mua ph©n bãn, thuª nh©n c«ng, v. v., cao h¬n møc trung b×nh, vµo cïng mét lo¹i víi nh÷ng chñ Êp thiÕu ruéng ®Êt nhÊt vµ thiÕu vèn nhÊt, th× nh− thÕ lµ ng−êi ta ®· t« hång rÊt nhiÒu cho hoµn c¶nh cña çi bèn m−¬i l¨m phÇn tr¨m - minimum lµ 45% - nh÷ng chñ Êp thiÕu ruéng ®Êt vµ thiÕu t− b¶n ®ã.

Chóng ta sÏ kh«ng bµn riªng vÒ nh÷ng Êp tr¹i h¹ng trung vµ h¹ng lín ®−îc xÕp lo¹i theo çch nµy. V× nÕu bµn ®Õn, th× chóng ta l¹i còng chØ nh¾c l¹i gÇn y nguyªn nh÷ng ®iÒu chóng ta ®· nãi vÒ nh÷ng Êp tr¹i nhá. VÝ dô: nÕu nh÷ng sè liÖu vÒ nh÷ng Êp tr¹i nhá xÐt theo diÖn tÝch, t« hång cho çi t×nh c¶nh bÞ chÌn Ðp cña nÒn s¶n xuÊt nhá, th× nh÷ng sè liÖu vÒ Êp tr¹i mµ ng−êi ta coi lµ lín - lín theo diÖn tÝch - râ rµng lµ h¹ thÊp sù tËp trung thùc tÕ cña nÒn ®¹i s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp. Qua sù biÓu hiÖn chÝnh x¸c cña thèng kª, chóng ta cã thÓ thÊy râ ®iÒu ®ã.

Chóng ta ®i ®Õn nguyªn lý chung sau ®©y, nguyªn lý nµy cã thÓ nªu thµnh mét quy luËt ¸p dông cho çch xÕp lo¹i Êp tr¹i theo diÖn tÝch ®−îc tiÕn hµnh trong bÊt cø n−íc t− b¶n chñ nghÜa nµo:

n«ng nghiÖp ®−îc th©m canh cµng réng r·i vµ cµng nhanh bao nhiªu, th× çch xÕp lo¹i theo diÖn tÝch cµng t« hång bÊy nhiÒu cho çi t×nh c¶nh bÞ chÌn Ðp cña nÒn s¶n xuÊt tiÓu n«ng tøc cña ng−êi chñ Êp nhá thiÕu c¶ ruéng ®Êt lÉn vèn; çch xÕp lo¹i ®ã cµng lµm gi¶m ®i møc ®é gay g¾t thùc tÕ cña m©u thuÉn giai cÊp gi÷a nÒn s¶n xuÊt lín ®ang ph¸t ®¹t víi nÒn s¶n xuÊt nhá ®ang suy tµn; çch xÕp lo¹i ®ã cµng lµm lu mê hiÖn t−îng tËp trung t− b¶n vµo tay nÒn s¶n xuÊt lín, vµ viÖc nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá.

Çch xÕp lo¹i thø ba vµ lµ çch xÕp lo¹i cuèi cïng - theo gi¸ trÞ s¶n l−îng - ®· chøng minh cho nguyªn lý ®ã

mét çch râ rÖt. Tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng Êp tr¹i kh«ng ph¶i t− b¶n chñ nghÜa (hoÆc mang l¹i Ýt thu nhËp, nÕu xÐt theo tæng thu nhËp) lµ 58,8%, nghÜa lµ cao h¬n mét chót ngay c¶ so víi tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng Êp tr¹i "nhá" (57,5%). Nh÷ng Êp tr¹i kh«ng ph¶i t− b¶n chñ nghÜa ®ã cã nhiÒu ruéng ®Êt h¬n: 33,3% (so víi 17,5% cña nhãm nh÷ng chñ tr¹i "nhá"). Nh−ng trong tæng gi¸ trÞ s¶n l−îng, th× phÇn cña lo¹i Êp tr¹i ®ã l¹i mét lÇn r−ìi nhá h¬n: 22,1% so víi 33,5%!

T¹i sao vËy? T¹i v× ng−êi ta ®· kh«ng tÝnh gép vµo trong lo¹i ®ã nh÷ng Êp tr¹i t− b¶n chñ nghÜa cao ®é chiÕm diÖn tÝch nhá, lµ nh÷ng Êp tr¹i ®· lµm t¨ng, mét çch gi¶ t¹o vµ sai l¹c, çi phÇn t− b¶n thuéc nh÷ng tiÓu n«ng, thÓ hiÖn d−íi h×nh thøc m¸y mãc, ph©n bãn, v. v..

Nh− vËy lµ sù nghÌo khæ vµ t×nh tr¹ng bÞ chÌn Ðp - vµ do ®ã sù ph¸ s¶n - cña nÒn s¶n xuÊt nhá trong n«ng nghiÖp lé ra râ rÖt h¬n nhiÒu so víi t×nh c¶nh mµ ng−êi ta cã thÓ thÊy ®−îc qua nh÷ng tµi liÖu vÒ nh÷ng Êp tr¹i nhá.

Nh÷ng sè liÖu vÒ nh÷ng Êp tr¹i nhá vµ lín xÕp theo diÖn tÝch kh«ng hÒ chó ý ®Õn t¸c dông cña t− b¶n; vµ còng dÔ hiÓu lµ khi bá qua "chi tiÕt" ®ã cña nÒn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa, ng−êi ta ®· lµm sai lÖch t×nh c¶nh cña nÒn s¶n xuÊt nhá, ng−êi ta ®· t« hång sai t×nh c¶nh ®ã, v× t×nh c¶nh ®ã "cã thÓ" trë nªn dÔ chÞu, "nÕu" t− b¶n kh«ng tån t¹i, nghÜa lµ kh«ng cã quyÒn lùc cña ®ång tiÒn vµ kh«ng cã nh÷ng quan hÖ gi÷a ng−êi lµm thuª víi nhµ t− b¶n, gi÷a chñ tr¹i víi th−¬ng nh©n vµ víi ng−êi cho vay nî, v. v.!

VËy lµ sù tËp trung cña n«ng nghiÖp do nh÷ng Êp tr¹i lín th× thÊp h¬n nhiÒu so víi sù tËp trung cña n«ng nghiÖp do nÒn s¶n xuÊt lín, nghÜa lµ nÒn s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa: çc Êp tr¹i "lín" chiÕm 17,7% vµ tËp trung 39,2% tæng gi¸ trÞ s¶n l−îng (qu¸ gÊp ®«i møc trung b×nh mét chót). Trong khi ®ã sè Êp tr¹i t− b¶n chñ nghÜa chiÕm 17,2% l¹i tËp trung 52,3% tæng gi¸ trÞ s¶n l−îng, nghÜa lµ trªn ba lÇn møc trung b×nh.


ë mét n−íc, trong ®ã ng−êi ta cÊp kh«ng rÊt nhiÒu ruéng ®Êt ch−a cã chñ, mét n−íc mµ bän Ma-ni-lèp gäi lµ n−íc cña nh÷ng Êp tr¹i "dùa trªn c¬ së lao ®éng b¶n th©n", th× trªn mét nöa tæng s¶n l−îng n«ng nghiÖp l¹i tËp trung vµo trong chõng ®é 1/6 Êp tr¹i lµ nh÷ng Êp tr¹i t− b¶n chñ nghÜa, nh÷ng Êp tr¹i nµy chi tiªu vµo viÖc thuª c«ng nh©n gÊp bèn lÇn møc trung b×nh cña mçi Êp tr¹i lo¹i trung b×nh (69,1% so víi 17,2% cña çc Êp tr¹i) vµ qu¸ gÊp r−ìi møc trung b×nh tÝnh theo mçi a-c¬-r¬ trong toµn bé diÖn tÝch (69,1% chi phÝ vÒ nh©n c«ng lµm thuª, so víi 43,1% cña toµn bé diÖn tÝch).

ë cùc bªn kia, trªn mét nöa, gÇn 3/5 tæng sè çc Êp tr¹i (58,8%) lµ nh÷ng Êp tr¹i kh«ng ph¶i t− b¶n chñ nghÜa. Nh÷ng Êp tr¹i nµy chiÕm mét phÇn ba toµn bé diÖn tÝch (33,3%), nh−ng sè m¸y mãc dïng cho sè ruéng ®Êt Êy l¹i kh«ng ®¹t møc trung b×nh (25,3% cña gi¸ trÞ çc m¸y mãc) vµ ruéng ®Êt còng kh«ng ®−îc bãn nhiÒu ph©n b»ng møc trung b×nh (29,1% tiÒn chi phÝ vÒ ph©n), thµnh thö n¨ng suÊt cña ruéng ®Êt ®ã thÊp h¬n møc trung b×nh ®Õn mét lÇn r−ìi. Tuy chiÕm mét phÇn ba toµn bé diÖn tÝch, nh−ng çi ®¸m to lín nh÷ng Êp tr¹i bÞ ®Ì nÐn nhÊt d−íi ¸ch t− b¶n Êy, chØ cung cÊp d−íi mét phÇn t− (22,1%) tæng s¶n l−îng, d−íi mét phÇn t− tæng gi¸ trÞ s¶n l−îng th«i. − − −

Nh− vËy, vÒ vÊn ®Ò ý nghÜa cña çch xÕp lo¹i theo diÖn tÝch, chóng ta ®i ®Õn kÕt luËn chung lµ kh«ng thÓ coi çch xÕp lo¹i nµy lµ hoµn toµn v« dông. ChØ cã ®iÒu lµ kh«ng bao giê ®−îc quªn r»ng çch s¾p xÕp lo¹i ®ã lµm lu mê t×nh tr¹ng nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá, vµ viÖc th©m canh trong n«ng nghiÖp ph¸t triÓn cµng réng h¬n vµ nhanh h¬n, sù kh¸c nhau gi÷a çc Êp tr¹i, vÒ mÆt sè t− b¶n bá vµo cïng mét diÖn tÝch ruéng ®Êt, cµng chªnh lÖch nhau nhiÒu h¬n th× çch xÕp lo¹i ®ã cµng lµm lu mê t×nh tr¹ng nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá. Víi nh÷ng ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu hiÖn ®¹i, lµ nh÷ng ph−¬ng ph¸p

cung cÊp mét khèi nh÷ng tµi liÖu rÊt cã gi¸ trÞ vµ rÊt phong phó vÒ mçi mét Êp tr¹i th× chØ cÇn, ch¼ng h¹n kÕt hîp hai çch xÕp lo¹i víi nhau, ch¼ng h¹n chia mçi mét trong n¨m lo¹i xÕp theo tæng diÖn tÝch, thµnh hai hay ba lo¹i nhá theo møc sö dông lao ®éng lµm thuª lµ ®−îc. Së dÜ ng−êi ta kh«ng lµm nh− vËy, th× phÇn nhiÒu chÝnh lµ v× ng−êi ta sî ®−a ra mét h×nh ¶nh qu¸ sèng s−îng vÒ thùc tÕ, mét t×nh h×nh qu¸ râ rµng vÒ t×nh tr¹ng khèn cïng, nghÌo khæ, ph¸ s¶n, bÞ t−íc ®o¹t cña çi ®¸m ®«ng nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng, mµ t×nh c¶nh cña hä ®· ®−îc t« hång mét çch rÊt "tiÖn lîi" vµ "kÝn ®¸o" bëi nh÷ng Êp tr¹i t− b¶n chñ nghÜa "kiÓu mÉu", còng "nhá" vÒ mÆt diÖn tÝch vµ chiÕm sè Ýt trong çi ®¸m ®«ng nh÷ng Êp tr¹i nghÌo. §øng vÒ mÆt khoa häc, kh«ng cã ai d¸m c¶ gan phñ nhËn r»ng kh«ng nh÷ng ruéng ®Êt, mµ c¶ t− b¶n n÷a còng cã mét t¸c dông trong n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. §øng vÒ mÆt kü thuËt thèng kª hoÆc sè l−îng c«ng viÖc thèng kª mµ nãi, th× çi tæng sè tõ 10 ®Õn 15 lo¹i tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ qu¸ lín, nÕu ta ®em tæng sè ®ã mµ so s¸nh ch¼ng h¹n víi con sè 18 + 7 lo¹i xÕp theo diÖn tÝch, nh− trong thèng kª cña §øc n¨m 1907. Thèng kª nµy - tËp hîp mét sè tµi liÖu rÊt phong phó vÒ 5 736 082 Êp tr¹i s¾p xÕp theo diÖn tÝch thµnh bÊy nhiªu lo¹i - lµ mét kiÓu mÉu vÒ tÝnh thñ cùu cña ®¸m quan chøc vÒ çi mí hæ lèn khoa häc, vÒ çi trß ch¬i con sè mét çch v« lý, v× trong thèng kª ®ã, kh«ng cã mét chót c¬ së hîp lÏ, hîp lý nµo, ®−îc khoa häc vµ cuéc sèng x¸c nhËn, ®Ó thõa nhËn çi sè l−îng bÊy nhiªu lo¹i lµ ®iÓn h×nh.

14. Sù t−íc ®o¹t nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng

VÊn ®Ò t−íc ®o¹t ng−êi tiÓu n«ng lµ mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi viÖc t×m hiÓu vµ ®¸nh gi¸ chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp nãi chung. Vµ ®iÒu hÕt søc tiªu biÓu cña kinh tÕ chÝnh trÞ häc vµ cña ngµnh thèng kª



hiÖn ®¹i bÞ tiªm nhiÔm ®Çy nh÷ng quan niÖm vµ thiªn kiÕn t− b¶n, lµ ë chç vÊn ®Ò ®ã hÇu nh− kh«ng ®−îc bµn ®Õn, hay chØ ®−îc ph©n tÝch mét çch hoµn toµn hêi hît th«i.

Trong tÊt c¶ çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa, nh÷ng sè liÖu chung nªu râ cho ta thÊy çi qu¸ tr×nh d©n sè thµnh thÞ t¨ng lªn do thu hót d©n sè n«ng th«n, mét qu¸ tr×nh d©n c− n«ng th«n lò l−ît kÐo nhau ®i. ë n−íc Mü, qu¸ tr×nh ®ã tiÕn triÓn mét çch liªn tôc. Tû sè phÇn tr¨m cña d©n c− thµnh thÞ ®· tõ 29,5% n¨m 1880 lªn ®Õn 36,1% n¨m 1890, 40,5% n¨m 1900 vµ 46,3% n¨m 1910. Trong tÊt c¶ mäi miÒn trong n−íc, d©n sè thµnh thÞ t¨ng nhanh h¬n d©n sè n«ng th«n: tõ n¨m 1900 ®Õn 1910, trong miÒn B¾c c«ng nghiÖp, d©n sè n«ng th«n ®· t¨ng 3,9%, d©n sè thµnh thÞ t¨ng 29,8%; trong miÒn Nam tr−íc kia thuéc chñ n«, d©n sè n«ng th«n t¨ng 14,8% vµ d©n sè thµnh thÞ t¨ng 41,4%; trong miÒn T©y ®ang ®−îc khÈn thùc, lµ 49,7% vµ 89,6%.

LÏ ra th× mét qu¸ tr×nh phæ biÕn ®Õn nh− vËy còng nhÊt thiÕt ph¶i ®−îc nghiªn cøu trong çc cuéc ®iÒu tra n«ng nghiÖp. Hoµn toµn tù nhiªn lµ mét vÊn ®Ò rÊt quan träng vÒ mÆt khoa häc ®−îc ®Æt ra: nh÷ng ng−êi rêi bá n«ng th«n lµ thuéc lo¹i ng−êi nµo, tÇng líp nµo, nhãm ng−êi nµo vµ hä rêi bá n«ng th«n trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo. Khi mµ cø m−êi n¨m mét lÇn, ng−êi ta l¹i lÊy sè liÖu hÕt søc tØ mØ vÒ tõng Êp tr¹i, vÒ tõng lo¹i gia sóc cña Êp tr¹i, th× kh«ng khã kh¨n g× trong viÖc ®Æt ra vÊn ®Ò xem bao nhiªu Êp tr¹i thuéc lo¹i nµo ®· ®−îc ng−êi ta ®em b¸n hay cho thuª ®i ®Ó ra tØnh sèng; bao nhiªu ng−êi trong gia ®×nh, trong ®iÒu kiÖn nµo ®· kh«ng lµm nghÒ n«ng trong mét thêi gian hay vÜnh viÔn. Nh−ng nh÷ng vÊn ®Ò nh− vËy kh«ng ®−îc ®Æt ra, viÖc ®iÒu tra kh«ng ®i qu¸ çi con sè cã tÝnh chÊt rËp khu«n - quan ph−¬ng sau ®©y: "tõ n¨m 1900 ®Õn n¨m 1910, d©n sè n«ng th«n ®· tõ 59,5% gi¶m xuèng cßn 53,7%". Nh÷ng ng−êi tiÕn hµnh ®iÒu tra h×nh nh− thËm chÝ còng kh«ng tá ý nghi ngê mét chót nµo r»ng ®»ng sau nh÷ng con

sè rËp khu«n ®ã lµ mét t×nh tr¹ng cïng khæ, ¸p bøc, ph¸ s¶n ®Õn nh− thÕ nµo. Vµ th−êng th−êng lµ nh÷ng nhµ kinh tÕ häc t− s¶n vµ tiÓu t− s¶n thËm chÝ kh«ng muèn nhËn thÊy mèi liªn hÖ râ rÖt gi÷a hiÖn t−îng d©n c− lò l−ît kÐo nhau rêi n«ng th«n ra ®i, víi sù ph¸ s¶n cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá.

B©y giê chóng ta chØ cßn cã çch lµ thö tËp hîp thµnh mét chØnh thÓ, nh÷ng sè liÖu hÕt søc s¬ l−îc vµ ®−îc s¾p xÕp rÊt tåi cña cuéc ®iÒu tra 1910, vÒ sù t−íc ®o¹t nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng.

Chóng ta cã nh÷ng sè liÖu vÒ nh÷ng h×nh thøc së h÷u çc Êp tr¹i: vÒ con sè nh÷ng ng−êi së h÷u, ®−îc ph©n chia thµnh çc lo¹i: nh÷ng ng−êi thùc sù së h÷u toµn bé Êp tr¹i cña m×nh, vµ nh÷ng ng−êi chØ së h÷u cã mét phÇn Êp tr¹i cña m×nh; sau ®ã lµ vÒ con sè nh÷ng ng−êi thuª ruéng ®Êt b»ng çch nép mét phÇn thu ho¹ch vµ con sè nh÷ng ng−êi thuª ruéng ®Êt b»ng çch tr¶ mét sè tiÒn. Nh÷ng sè liÖu ®ã ®−îc s¾p xÕp theo miÒn, chø kh«ng ph¶i theo lo¹i Êp tr¹i.

Chóng ta h·y lÊy nh÷ng kÕt qu¶ chung vÒ n¨m 1900 vµ 1910, nh− vËy th× tr−íc hÕt chóng ta cã biÓu sau ®©y:

Toµn bé d©n sè n«ng th«n t¨ng ................................ 11,2%

Tæng sè Êp tr¹i t¨ng ................................................... 10,9%

Tæng sè ng−êi së h÷u t¨ng ......................................... 8,1%

Tæng sè ng−êi së h÷u toµn bé Êp tr¹i cña hä t¨ng... 4,8%

Râ rµng lµ biÓu trªn ®©y cho ta thÊy nÒn tiÓu n«ng ngµy cµng bÞ t−íc ®o¹t. D©n sè n«ng th«n t¨ng lªn chËm h¬n d©n sè thµnh thÞ. Con sè chñ Êp tr¹i t¨ng lªn chËm h¬n d©n sè n«ng th«n; con sè nh÷ng ng−êi së h÷u t¨ng lªn chËm h¬n con sè chñ Êp tr¹i; con sè nh÷ng ng−êi së h÷u toµn bé Êp tr¹i cña hä t¨ng lªn chËm h¬n con sè nh÷ng ng−êi së h÷u nãi chung.

§· tõ hµng chôc n¨m nay, tû sè phÇn tr¨m nh÷ng ng−êi së h÷u so víi tæng sè nh÷ng chñ Êp tr¹i cø kh«ng ngõng gi¶m xuèng. Tû sè ®ã lµ:


n¨m 1880 - 74,4% " 1890 - 71,6% " 1900 - 64,7% " 1910 - 63,0%

Tû sè phÇn tr¨m nh÷ng ng−êi thuª ruéng t¨ng lªn t−¬ng øng, thªm n÷a con sè nh÷ng ng−êi lµm rÏ t¨ng lªn nhanh h¬n con sè nh÷ng ng−êi thuª ruéng b»ng tiÒn mÆt. N¨m 1880, tû sè phÇn tr¨m nh÷ng ng−êi lµm rÏ lµ 17,5%, sau ®ã lµ 18,4%, råi 22,2,% vµ n¨m 1910 ®· lªn ®Õn 24,0%.

Nh÷ng sè liÖu sau ®©y cho ta thÊy râ r»ng nãi chung t×nh tr¹ng tû sè nh÷ng ng−êi së h÷u gi¶m ®i, vµ tû sè nh÷ng ng−êi thuª ruéng t¨ng lªn chøng tá lµ nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng bÞ lo¹i trõ vµ ph¸ s¶n.

Çc lo¹i Êp tr¹i: Tû sè phÇn tr¨m nh÷ng Êp tr¹i cã gia sóc cã ngùa

1900 1910 ± 1900 1910 ±

Êp tr¹i cña ng−êi së h÷u... 96,7 96,1 − 0,6 85,0 81,5 − 3,5Êp tr¹i thuª..... 94,2 92,9 − 1,3 67,9 60,7 − 7,2

XÐt theo tÊt c¶ nh÷ng sè liÖu vÒ hai n¨m, chóng ta thÊy nh÷ng ng−êi së h÷u cã ®−îc mét t×nh h×nh kinh tÕ cao h¬n. T×nh h×nh cña nh÷ng ng−êi thuª ruéng ®Êt sa sót ®i nÆng nÒ h¬n lµ t×nh h×nh cña nh÷ng ng−êi së h÷u.

Chóng ta h·y xÐt nh÷ng sè liÖu vÒ çc miÒn kh¸c nhau. Nh− chóng ta ®· nãi trªn kia, ®¹i ®a sè nh÷ng ng−êi thuª

ruéng ®Êt lµ ë miÒn Nam, vµ chÝnh ®©y lµ n¬i mµ con sè nh÷ng ng−êi ®ã t¨ng lªn nhanh nhÊt, tõ 47,0% n¨m 1900 t¨ng lªn thµnh 49,6% n¨m 1910. Çch ®©y mét nöa thÕ kû, t− b¶n ®· ph¸ huû chÕ ®é n« lÖ, ®Ó b©y giê l¹i kh«i phôc chÕ ®é ®ã d−íi mét h×nh thøc ®æi míi, cô thÓ lµ h×nh thøc cho lµm rÏ.

ë miÒn B¾c, con sè nh÷ng ng−êi thuª ruéng ®Êt râ rµng lµ Ýt h¬n, vµ còng t¨ng lªn chËm h¬n, chØ t¨ng tõ 26,2%

n¨m 1900 lªn 26,5% n¨m 1910. ChÝnh ë miÒn T©y, con sè nh÷ng ng−êi ®ã lµ Ýt h¬n c¶, vµ chÝnh chØ trong miÒn ®ã, con sè ®ã míi kh«ng t¨ng lªn, mµ l¹i gi¶m ®i, gi¶m tõ 16,6% n¨m 1900 xuèng cßn 14,0% n¨m 1910. Trong b¶n tæng kÕt cña cuéc ®iÒu tra n¨m 1910, chóng ta ®äc thÊy: "Chóng ta nhËn thÊy r»ng trong khu s¬n c−íc vµ khu Th¸i-b×nh-d−¬ng" (hai khu nµy hîp l¹i gäi lµ "miÒn T©y") "tû sè phÇn tr¨m nh÷ng Êp tr¹i thuª lµ hÕt søc nhá"; "dÜ nhiªn ®iÒu ®ã chñ yÕu lµ do chç m·i gÇn ®©y míi cã d©n c− ®Õn ë hai khu ®ã, vµ ë hai khu ®ã, sè ®«ng nh÷ng chñ Êp tr¹i lµ nh÷ng ng−êi së h÷u nh÷ng h«m-xtÐt" (nghÜa lµ ®−îc cÊp nh÷ng ruéng ®Êt bá kh«ng, ch−a cã chñ, kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn hay chØ tr¶ mét sè tiÒn rÊt nhá), "®−îc chÝnh phñ cÊp ruéng ®Êt cho" (t. V, tr. 104).

ë ®©y, chóng ta thÊy rÊt râ çi ®Æc ®iÓm cña n−íc Mü, mµ chóng ta ®· nhiÒu lÇn v¹ch ra lµ ë chç cã nh÷ng ruéng ®Êt ch−a cã chñ, ch−a cã ai khai ph¸. Mét mÆt, ®Æc ®iÓm ®ã gi¶i thÝch sù ph¸t triÓn hÕt søc réng vµ nhanh cña chñ nghÜa t− b¶n ë Mü. ViÖc kh«ng cã chÕ ®é t− h÷u ruéng ®Êt trong mét sè vïng nhÊt ®Þnh cña mét n−íc réng lín, kh«ng nh÷ng kh«ng lo¹i trõ chñ nghÜa t− b¶n, - çc nhµ d©n tuý ë n−íc ta h·y nhí ®iÓm nµy! - tr¸i l¹i, t¹o ra cho chñ nghÜa t− b¶n mét c¬ së réng lín vµ ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n. MÆt kh¸c, ë n−íc Mü, ®Æc ®iÓm ®ã - çi ®Æc ®iÓm hoµn toµn kh«ng cã ë nh÷ng n−íc t− b¶n chñ nghÜa l©u ®êi cña ch©u ¢u, vµ tõ l©u ®· cã d©n c− - l¹i che giÊu qu¸ tr×nh t−íc ®o¹t ng−êi tiÓu n«ng, tøc lµ qu¸ tr×nh diÔn ra trong nh÷ng vïng ®· cã d©n c− vµ cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nhÊt trong n−íc.

Chóng ta h·y xÐt miÒn B¾c. ë ®Êy chóng ta cã ®−îc t×nh h×nh sau ®©y (xem b¶ng tr. 271, BT.):

Chóng ta nhËn thÊy r»ng ë ®©y kh«ng nh÷ng sè ng−êi së h÷u gi¶m ®i vÒ mÆt t−¬ng ®èi, kh«ng nh÷ng con sè ®ã thôt ®i so víi tæng sè chñ Êp tr¹i, v. v. vµ nh÷ng sè ng−êi


1900

1910

T¨ng hay gi¶m

Toµn bé d©n sè n«ng th«n (triÖu ng−êi....................................................

22,2

23,1

+ 3,9%

Tæng sè Êp tr¹i (ngh×n çi)... 2 874 2 891 + 0,6% Tæng sè ng−êi së h÷u (ngh×n ng−êi)... ...............................................

2 088

2 091

+ 0,1%

Sè ng−êi së h÷u toµn bé Êp tr¹i cña m×nh (ngh×n ng−êi)... .......................

1 794

1 749

− 2,5%

së h÷u cßn gi¶m ®i vÒ mÆt tuyÖt ®èi trong lóc s¶n xuÊt t¨ng lªn trong miÒn chñ yÕu cña Hîp chñng quèc Mü lµ miÒn tËp trung 60% toµn bé ruéng ®Êt trång trät trong c¶ n−íc!

Vµ ngoµi ra, kh«ng nªn quªn r»ng t¹i mét trong bèn khu lËp thµnh miÒn "B¾c", tøc lµ khu Trung T©y-B¾c, cho ®Õn b©y giê ng−êi ta vÉn cßn cÊp h«m-xtÐt, vµ trong 10 n¨m, kÓ tõ n¨m 1901 ®Õn 1910, ng−êi ta ®· cÊp tÊt c¶ lµ 54 triÖu a-c¬-r¬ ruéng ®Êt.

Khuynh h−íng t−íc ®o¹t nÒn tiÓu n«ng - mét khuynh h−íng cña chñ nghÜa t− b¶n - ®· t¸c ®éng mét çch m¹nh mÏ ®Õn nçi trong miÒn "B¾c" n−íc Mü, chóng ta thÊy con sè nh÷ng ng−êi së h÷u ruéng ®Êt gi¶m ®i vÒ mÆt tuyÖt ®èi, mÆc dï ng−êi ta ®· cÊp hµng chôc triÖu a-c¬-r¬ ®Êt ch−a cµy cÊy, ®Êt ch−a cã chñ.

ChØ cã hai t×nh tr¹ng sau ®©y cßn k×m h·m khuynh h−íng ®ã ë Mü: 1) ë miÒn Nam cã nh÷ng ®ån ®iÒn cña chñ n« ch−a bÞ ph©n t¸n trong ®ã d©n c− da ®en bÞ ¸p bøc vµ bÞ vïi dËp, vµ 2) d©n c− ë miÒn T©y th× th−a thít. Nh−ng râ rµng lµ c¶ hai t×nh tr¹ng nµy ®Òu gãp phÇn vµo viÖc më réng çi c¬ së t−¬ng lai cña chñ nghÜa t− b¶n vµ vµo viÖc chuÈn bÞ cho chñ nghÜa t− b¶n cã nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn nhanh h¬n n÷a vµ réng h¬n n÷a. T×nh tr¹ng nh÷ng m©u thuÉn trÇm träng thªm vµ t×nh tr¹ng nÒn s¶n xuÊt nhá bÞ lo¹i trõ th× kh«ng hÒ mÊt ®i, mµ l¹i cßn lan trµn ra ph¹m vi réng lín h¬n nhiÒu. §¸m ch¸y t− b¶n chñ nghÜa h×nh nh− "dÞu ®i" nh−ng víi çi gi¸ lµ ng−êi ta ph¶i chuÈn bÞ

cho nã mét sè l−îng rÊt lín chÊt míi cßn dÔ bÐn löa h¬n n÷a. Chóng ta bµn tiÕp. VÒ vÊn ®Ò t−íc ®o¹t nÒn tiÓu n«ng,

chóng ta cã ®−îc nh÷ng sè liÖu vÒ con sè nh÷ng Êp tr¹i cã gia sóc. §©y lµ nh÷ng con sè tæng kÕt chung cho toµn bé n−íc Mü:

Tû lÖ phÇn tr¨m

nh÷ng Êp tr¹i cã

1900

1910

T¨ng

hay gi¶m

gia sóc nãi chung................ 95,8 94,9 - 0,9

bß s÷a... ............................... 78,7 80,8 +2,1

ngùa.... ................................ 79,0 73,8 - 5,2

Nãi chung, nh÷ng sè liÖu ®ã cho ta thÊy râ r»ng con sè nh÷ng ng−êi së h÷u gi¶m ®i so víi tæng sè phÐc-mi-ª. Tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng chñ Êp tr¹i cã bß s÷a t¨ng lªn, nh−ng tû lÖ t¨ng nµy l¹i thÊp h¬n tû lÖ gi¶m cña nh÷ng Êp tr¹i cã ngùa.

Chóng ta h·y nghiªn cøu nh÷ng tµi liÖu vÒ çc lo¹i Êp tr¹i vµ theo hai lo¹i gia sóc chñ yÕu:

Çc lo¹i Êp tr¹i Tû lÖ phÇn tr¨m

nh÷ng Êp tr¹i cã bß

s÷a

T¨ng

hay

gi¶m

1900 1910

D−íi 20 a-c¬-r¬... 49,5 52,9 + 3,4

Tõ 20 ®Õn 49 a-c¬-r¬ 65,9 71,2 + 5,3

" 50 " 99 " 84,1 87,1 + 3,0

" 100 " 174 " 88,9 89,8 + 0,9

" 175 " 499 " 92,6 93,5 + 0,9

" 500 " 999 " 90,3 89,6 - 0,7

" 1000 a-c¬-r¬ trë lªn 82,9 86,0 + 3,1

Toµn Hîp chñng quèc Mü 78,7 80,8 +2,1

Chóng ta thÊy r»ng lo¹i Êp tr¹i mµ sè l−îng t¨ng lªn nhiÒu h¬n c¶ lµ lo¹i Êp tr¹i nhá nu«i bß s÷a, råi ®Õn nh÷ng


®iÒn trang vµ sau n÷a lµ nh÷ng Êp tr¹i lo¹i trung. Tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng Êp tr¹i cã bß s÷a thuéc nh÷ng chñ Êp tr¹i lín cã tõ 500 ®Õn 999 a-c¬-r¬ ®· gi¶m ®i.

Nh×n chung l¹i, th× h×nh nh− lµ nÒn tiÓu n«ng chiÕm −u thÕ. Nh−ng chóng ta cÇn nhí l¹i r»ng viÖc cã gia sóc lÊy s÷a cã ý nghÜa hai mÆt trong n«ng nghiÖp: mét mÆt cã nghÜa lµ møc sèng ®−îc n©ng cao mét çch phæ biÕn vµ t×nh h×nh ¨n uèng ®−îc c¶i thiÖn. MÆt kh¸c, cã nghÜa lµ - vµ ®©y lµ tr−êng hîp th−êng thÊy nhÊt - mét trong nh÷ng ngµnh cña n«ng nghiÖp cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i vµ cña nghÒ ch¨n nu«i cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i ®· ph¸t triÓn: s¶n xuÊt s÷a ®Ó b¸n cho çc thµnh thÞ vµ çc trung t©m c«ng nghiÖp. Trªn kia chóng ta ®· thÊy r»ng nh÷ng Êp tr¹i thuéc lo¹i ®ã, tøc lµ Êp tr¹i "s¶n xuÊt s÷a" ®· ®−îc çc nhµ thèng kª Mü xÕp riªng thµnh mét lo¹i, theo nguån thu nhËp chñ yÕu. §Æc ®iÓm cña lo¹i nµy lµ ë chç: diÖn tÝch ruéng ®Êt trång trät, còng nh− tæng diÖn tÝch ruéng ®Êt ®Òu thÊp h¬n møc trung b×nh, trong khi ®ã tæng s¶n l−îng l¹i cao h¬n møc trung b×nh vµ møc sö dông lao ®éng lµm thuª tÝnh theo mçi a-c¬-r¬ l¹i cao h¬n møc trung b×nh hai lÇn. Vai trß cña nh÷ng Êp tr¹i nhá trong viÖc s¶n xuÊt s÷a t¨ng lªn, ®iÒu ®ã rÊt cã thÓ cã nghÜa lµ - vµ ch¾c ch¾n cã nghÜa lµ - nh÷ng Êp tr¹i t− b¶n chñ nghÜa s¶n xuÊt s÷a thuéc lo¹i ®· miªu t¶, n»m trªn nh÷ng m¶nh ®Êt nhá, ®· ph¸t triÓn. §Ó so s¸nh, ®©y lµ nh÷ng sè liÖu vÒ sù tËp trung cña gia sóc lÊy s÷a ë Mü:

Çc miÒn: Con sè trung b×nh vÒ bß s÷a tÝnh theo mçi Êp tr¹i

T¨ng

1900 1910 MiÒn B¾c.......... 4,8 5,3 + 0,5 MiÒn Nam....... 2,3 2,4 + 0,1 MiÒn T©y......... 5,0 5,2 + 0,2 Tæng céng....... 3,8 4,0 + 0,2

Chóng ta thÊy r»ng miÒn B¾c, miÒn cã nhiÒu gia sóc lÊy s÷a h¬n c¶, lµ miÒn mµ cña c¶i ®· t¨ng lªn nhiÒu nhÊt. Sau ®©y lµ t×nh h×nh ph©n bè møc t¨ng ®ã gi÷a çc lo¹i Êp tr¹i:

MiÒn B¾c Çc lo¹i Êp tr¹i:

Tû lÖ phÇn tr¨m t¨ng hay gi¶m vÒ sè bß s÷a trong kho¶ng tõ n¨m 1900 ®Õn 1910

D−íi 20 a-c¬-r¬................ − 4% (sè l−îng Êp tr¹i t¨ng + 10,0%) Tõ 20 ®Õn 49 a-c¬-r¬ − 3% ( " " " - 12,6%) " 50 " 99 " + 9% ( " " " - 7,3%) " 100 " 174 " + 14% ( " " " + 2,2%) " 175 " 499 " + 18% ( " " " + 12,7%) " 500 " 999 " + 29% ( " " " + 40,4%) " 1000 a-c¬-r¬ trë lªn + 18% ( " " " + 16,4%) Tæng céng....................... + 14% (sè l−îng Êp tr¹i t¨ng + 0,6%)

Tuy con sè nh÷ng Êp tr¹i nhá cã bß s÷a, t¨ng lªn nhanh h¬n, nh−ng kh«ng v× thÕ mµ sè bß s÷a l¹i kh«ng tËp trung nhanh h¬n trong çc Êp tr¹i lín.

B©y giê chóng ta h·y xem xÐt nh÷ng sè liÖu vÒ sè l−îng nh÷ng Êp tr¹i cã ngùa. §©y lµ nh÷ng sè liÖu vÒ sóc vËt cµy kÐo, nh÷ng sè liÖu nµy chØ cho chóng ta thÊy râ c¬ cÊu chung cña nÒn kinh tÕ chø kh«ng ph¶i mét ngµnh riªng biÖt nµo cña nÒn n«ng nghiÖp cã tÝnh chÊt th−¬ng m¹i.


Tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng Êp t¹i cã

ngùa

Gi¶m

1900 1910 D−íi 20 a-c¬-r¬... 52,4 48,9 - 3,5 Tõ 20 ®Õn 49 a-c¬-r¬ 66,3 57,4 - 8,9 " 50 " 99 " 82,2 77,6 - 4,6 " 100 " 174 " 88,6 86,5 - 2,1 " 175 " 499 " 92,0 91,0 - 1,0 " 500 " 999 " 93,7 93,2 - 0,5 Tõ 1000 a-c¬-r¬ trë lªn 94,2 94,1 - 0,1 Toµn hîp chñng quèc Mü 79,0 73,8 - 5,2


Xem ®ã, chóng ta thÊy r»ng Êp tr¹i cµng nhá th× l¹i cµng thiÕu ngùa. Trõ nh÷ng Êp tr¹i thuéc lo¹i rÊt nhá (tõ 20 a-c¬-r¬ trë xuèng) lµ lo¹i mµ chóng ta ®Òu biÕt lµ t−¬ng ®èi cã nhiÒu Êp tr¹i t− b¶n chñ nghÜa h¬n nh÷ng lo¹i s¸t c¹nh, chóng ta thÊy t×nh tr¹ng thiÕu ngùa gi¶m ®i rÊt nhanh, vµ sè Êp tr¹i kh«ng cã ngùa t¨ng lªn chËm h¬n nhiÒu. Cã thÓ lµ, trong nh÷ng Êp tr¹i giµu cã, viÖc sö dông nh÷ng m¸y cµy ch¹y b»ng h¬i n−íc vµ çc m¸y kh¸c cã ®éng c¬ ®· bï l¹i mét phÇn nµo sù gi¶m sót sè l−îng sóc vËt cµy kÐo, nh−ng kh«ng thÓ gi¶ ®Þnh nh− vËy ®èi víi çi khèi nh÷ng Êp tr¹i nghÌo nhÊt ®−îc.

Cuèi cïng, ta còng cã thÓ thÊy râ ®−îc sù ph¸t triÓn cña t×nh tr¹ng bÞ t−íc ®o¹t, qua nh÷ng sè liÖu vÒ con sè nh÷ng Êp tr¹i bÞ cÇm cè:

C ¸ c m i Ò n:

Tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng Êp tr¹i bÞ cÇm cè

1890 1900 1910

MiÒn B¾c................. 40,3 40,9 41,9 MiÒn Nam ............. 5,7 17,2 23,5 MiÒn T©y ............... 23,1 21,7 28,6 Toµn n−íc Mü....... 28,2 31,0 33,6

Tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng Êp tr¹i bÞ cÇm cè t¨ng lªn kh«ng ngõng trong tÊt c¶ nh÷ng miÒn trong n−íc, mµ h¬n n÷a trong miÒn ®«ng d©n c− nhÊt, tøc lµ miÒn B¾c c«ng nghiÖp vµ t− b¶n chñ nghÜa th× tû lÖ ®ã l¹i lµ cao h¬n c¶. Çc nhµ thèng kª Mü v¹ch râ (tr. 159, t. V) r»ng, ë miÒn Nam, së dÜ con sè nh÷ng Êp tr¹i bÞ cÇm cè t¨ng lªn th× ch¾c ch¾n lµ do chç nh÷ng ®ån ®iÒn "bÞ ph©n t¸n nhá" ra thµnh tõng m¶nh ®em b¸n cho nh÷ng ng−êi da ®en vµ nh÷ng phÐc-mi-ª ng−êi da tr¾ng, mµ hä chØ tr¶ cã mét phÇn gi¸ mua, cßn phÇn kia ®−îc biÕn thµnh nî cÇm cè. Nh− vËy lµ, ë miÒn Nam mang tÝnh chÊt thêi chÕ ®é n« lÖ cã t×nh tr¹ng chuéc

l¹i ®éc ®¸o. Chóng ta cÇn chó ý r»ng n¨m 1910, nh÷ng ng−êi da ®en ë n−íc Mü chØ cã c¶ th¶y lµ 920 883 Êp tr¹i, tøc lµ 14,5% tæng sè, trong khi tõ n¨m 1900 ®Õn n¨m 1910, con sè Êp tr¹i cña nh÷ng ng−êi da tr¾ng ®· t¨ng 9,5%, cßn sè Êp tr¹i cña nh÷ng ng−êi da ®en th× t¨ng nhanh gÊp ®«i: t¨ng 19,6%. Kh¸t väng cña ng−êi da ®en muèn tho¸t khái tay "nh÷ng chñ ®ån ®iÒn" vÉn biÓu hiÖn mét çch ®Æc biÖt m¹nh mÏ, mét nöa thÕ kû sau khi ®· "th¾ng" bän chñ n«.

Còng trong quyÓn s¸ch ®ã, nh÷ng nhµ thèng kª Mü ®· viÕt r»ng nãi chung ®em cÇm cè Êp tr¹i kh«ng ph¶i bao giê còng cã nghÜa lµ nghÌo tóng mµ ®«i khi cã nghÜa lµ ®Ó cã vèn dïng vµo nh÷ng c«ng tr×nh c¶i t¹o ®Êt ®ai v. v.. §ã lµ ®iÒu kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc. Nh−ng lêi nhËn xÐt kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc ®ã, kh«ng ®−îc lµm lu mê ⎯ nh− nh÷ng nhµ kinh tÕ häc t− s¶n rÊt th−êng hay lµm ⎯ çi sù thËt lµ chØ cã mét thiÓu sè gåm nh÷ng ng−êi giµu cã míi cã kh¶ n¨ng lµm nh− vËy ®Ó cã t− b¶n dïng vµo çc c«ng tr×nh c¶i t¹o ®Êt ®ai v.v. vµ cã kh¶ n¨ng dïng t− b¶n ®ã vµo s¶n xuÊt; cßn ®a sè th× l¹i cµng ngµy cµng ph¸ s¶n, r¬i vµo tay t− b¶n tµi chÝnh d−íi h×nh thøc cÇm cè.

Çc nhµ nghiªn cøu ®¸ng lÏ cã thÓ ⎯ vµ ph¶i ⎯ chó ý nhiÒu h¬n rÊt nhiÒu ®Õn t×nh tr¹ng phô thuéc cña çc phÐc-mi-ª vµo t− b¶n tµi chÝnh. Nh−ng çi mÆt ®ã cña vÊn ®Ò, mÆc dï cã mét ý nghÜa quan träng, v« cïng to lín, vÉn kh«ng ®−îc nghiªn cøu ®Õn.

Nh−ng dï sao ®i n÷a, t×nh tr¹ng sè Êp tr¹i bÞ cÇm cè t¨ng lªn, cã nghÜa lµ quyÒn kiÓm so¸t thùc tÕ nh÷ng Êp tr¹i ®ã r¬i vµo tay cña t− b¶n. Cè nhiªn lµ ngoµi sè Êp tr¹i bÞ cÇm cè chÝnh thøc vµ cã ®¨ng ký vµo sæ tr−íc b¹, th× cßn cã rÊt nhiÒu Êp tr¹i bÞ r¬i vµo c¶ mét m¹ng l−íi nh÷ng mãn nî t− kh«ng ®−îc ®¨ng ký mét çch nghiªm chØnh, hoÆc còng kh«ng ®−îc tÝnh ®Õn trong lóc ®iÒu tra.


15. T×nh h×nh so s¸nh gi÷a sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp

vµ sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp

MÆc dï tÊt c¶ nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña chóng, nh÷ng tµi liÖu cña thèng kª Mü vÉn hay h¬n nh÷ng tµi liÖu thèng kª cña çc n−íc kh¸c, ë chç nã ®Çy ®ñ vµ ®−îc s−u tËp theo nh÷ng ph−¬ng ph¸p nhÊt qu¸n. Do ®ã, chóng ta cã thÓ so s¸nh ®−îc nh÷ng tµi liÖu vÒ c«ng nghiÖp vµ vÒ n«ng nghiÖp trong nh÷ng n¨m 1900 vµ 1910, vµ ®èi chiÕu t×nh h×nh chung cña c¬ cÊu kinh tÕ trong hai bé phËn ®ã cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, còng nh− ®èi chiÕu t×nh h×nh chung cña sù ph¸t triÓn cña c¬ cÊu ®ã. T− t−ëng th−êng l−u hµnh nhÊt cña çc nhµ kinh tÕ häc t− s¶n - vµ nh©n tiÖn còng nãi lu«n r»ng ®ã còng lµ t− t−ëng mµ «ng Ghim-me hay nh¾c ®i nh¾c l¹i - lµ cho r»ng cã mét sù ®èi lËp gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp. Chóng ta h·y c¨n cø vµo nh÷ng tµi liÖu chÝnh x¸c vµ cã rÊt nhiÒu ®Ó xem sù ®èi lËp ®ã lµ cã thùc ®Õn møc nµo.

Chóng ta h·y b¾t ®Çu tõ sè l−îng c¬ së kinh doanh trong c«ng nghiÖp vµ trong n«ng nghiÖp.

Sè l−îng c¬ së kinh doanh tÝnh b»ng ngh×n çi

Møc t¨ng tÝnh theo

%

Møc t¨ng cña d©n sè (thµnh

thÞ vµ n«ng th«n) tÝnh theo %

1900 1910 C«ng nghiÖp... ................. 207,5 268,5 +29,4% +34,8% N«ng nghiÖp.................... 5 737 6361 +10,9% +11,2%

Trong n«ng nghiÖp, çc c¬ së kinh doanh th× ®«ng vµ nhá h¬n nhiÒu. §iÒu ®ã biÓu hiÖn t×nh tr¹ng l¹c hËu, ph©n t¸n, manh món cña n«ng nghiÖp.

So víi c«ng nghiÖp, th× trong n«ng nghiÖp, tæng sè c¬ së kinh doanh t¨ng lªn chËm h¬n nhiÒu. ë Hîp chñng quèc Mü, cã hai t×nh tr¹ng - mµ çc n−íc tiªn tiÕn kh¸c

kh«ng cã - khiÕn cho sè l−îng çc c¬ së kinh doanh trong n«ng nghiÖp t¨ng lªn rÊt m¹nh vµ rÊt nhanh. Thø nhÊt, lµ nh÷ng ®iÒn trang cña chñ n« ë miÒn Nam cho ®Õn nay vÉn ®ang cßn ®−îc chia nhá ra, ®ång thêi nh÷ng ng−êi da ®en, vµ nh÷ng phÐc-mi-ª ng−êi da tr¾ng "chuéc l¹i" nh÷ng m¶nh ruéng ®Êt nhá cña nh÷ng "chñ ®ån ®iÒn"; hai lµ ë ®ã cã mét sè l−îng rÊt lín nh÷ng ruéng ®Êt bá kh«ng, ch−a cã chñ, mµ chÝnh phñ chia cho bÊt cø ai muèn xin. Tuy nhiªn, so víi c«ng nghiÖp, th× trong n«ng nghiÖp sè l−îng c¬ së kinh doanh t¨ng lªn chËm h¬n nhiÒu.

Cã hai nguyªn nh©n lµm n¶y sinh ra t×nh h×nh ®ã. Mét mÆt, n«ng nghiÖp, trong mét møc ®é kh¸ m¹nh, vÉn cßn duy tr× tÝnh chÊt tù nhiªn, vµ cã nhiÒu c«ng viÖc tr−íc kia vÉn lµ do gia ®×nh n«ng d©n tiÕn hµnh, nh− chÕ t¹o vµ söa ch÷a çc lo¹i c«ng cô, ®å dïng v. v. th× nay vÉn tiÕp tôc t¸ch khái n«ng nghiÖp ®Ó trë thµnh nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp riªng biÖt. MÆt kh¸c, cã mét sù ®éc quyÒn mµ riªng n«ng nghiÖp míi cã, chø c«ng nghiÖp kh«ng cã, mét thø ®éc quyÒn kh«ng g× trõ bá næi trong chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa; ®ã lµ ®éc quyÒn ruéng ®Êt. Dï cho kh«ng cã quyÒn t− h÷u ruéng ®Êt ®i n÷a - trong thùc tÕ, cho ®Õn nay kh«ng cã quyÒn t− h÷u ®ã trong nh÷ng miÒn hÕt søc réng lín cña n−íc Mü - th× viÖc së h÷u ruéng ®Êt, viÖc nh÷ng t− nh©n, nh÷ng ç nh©n khai th¸c ruéng ®Êt, còng t¹o ra mét ®éc quyÒn. Trong nh÷ng miÒn chñ yÕu cña n−íc Mü, toµn bé ruéng ®Êt ®Òu ®· cã ng−êi chiÕm h÷u råi, vµ chØ cã chia nhá nh÷ng c¬ së kinh doanh n«ng nghiÖp ®· cã s½n, th× con sè c¬ së kinh doanh n«ng nghiÖp míi cã thÓ t¨ng lªn ®−îc, nªn kh«ng thÓ tù do thµnh lËp nh÷ng c¬ së kinh doanh míi bªn c¹nh nh÷ng c¬ së kinh doanh cò ®−îc. §éc quyÒn ruéng ®Êt t¹o ra sù k×m h·m ®èi víi sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp, vµ kh¸c víi t×nh h×nh x¶y ra trong c«ng nghiÖp, sù k×m h·m nµy ng¨n trë sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp.


Chóng ta kh«ng cã thÓ so s¸nh mét çch chÝnh x¸c khèi l−îng t− b¶n ®Çu t− vµo nh÷ng xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp víi khèi l−îng t− b¶n ®Çu t− vµo nh÷ng c¬ së kinh doanh n«ng nghiÖp ®−îc, v× gi¸ trÞ ruéng ®Êt bao gåm c¶ ®Þa t« n÷a. ChØ cã çch lµ ®em so s¸nh sè t− b¶n ®Çu t− vµo c«ng nghiÖp vµ gi¸ çc s¶n phÈm c«ng nghiÖp, víi tæng gi¸ trÞ çc tµi s¶n cña çc Êp tr¹i vµ gi¸ cña n«ng s¶n chñ yÕu. ë ®©y chØ cã nh÷ng tû lÖ phÇn tr¨m chØ møc t¨ng tæng gi¸ trÞ cña c¶ hai ngµnh ®ã lµ hoµn toµn cã thÓ ®em so s¸nh víi nhau ®−îc.

TriÖu ®«-la Møc t¨ng tÝnh theo %

1900 1910

T− b¶n cña tÊt c¶ çc xÝ nghiÖp 8975 18428 + 105,3%

C«n

g

nghi

Öp

Gi¸ çc s¶n phÈm cña chóng 11406 20671 + 81,2%

Gi¸ cña toµn bé tµi s¶n cña çc Êp tr¹i 20 440 40991 + 100,5%

Gi¸ tæng thu ho¹ch ngò cèc 1483 2665 + 79,8%

N«n

g

nghi

Öp

Thu ho¹ch tÝnh b»ng triÖu bu-sen 4 439 4513 + 1,7%

Chóng ta thÊy r»ng trong 10 n¨m, tõ n¨m 1900 ®Õn 1910, gi¸ trÞ t− b¶n ®Çu t− vµo c«ng nghiÖp vµ gi¸ trÞ cña toµn bé tµi s¶n cña çc Êp tr¹i ®Òu t¨ng lªn gÊp ®«i. Sù kh¸c nhau lín vµ c¬ b¶n lµ ë chç, trong n«ng nghiÖp, ngµnh s¶n xuÊt s¶n phÈm chñ yÕu, tøc ngò cèc, ®· t¨ng lªn theo mét tû lÖ kh«ng ®¸ng kÓ lµ 1,7%, trong khi ®ã th× toµn bé d©n c− t¨ng 21,0%.

N«ng nghiÖp ph¸t triÓn chËm h¬n c«ng nghiÖp - ®ã lµ mét hiÖn t−îng cè h÷u cña tÊt c¶ çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa, hiÖn t−îng nµy lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa nhÊt khiÕn cho quan hÖ tû lÖ gi÷a çc ngµnh kinh tÕ quèc d©n kh¸c nhau bÞ ph¸ vì, g©y ra khñng ho¶ng vµ lµm cho ®êi sèng ®¾t ®á lªn.

T− b¶n ®· gi¶i phãng n«ng nghiÖp khái chÕ ®é phong kiÕn; nã ®−a n«ng nghiÖp vµo vßng chu chuyÓn th−¬ng m¹i,

vµ cïng víi viÖc ®ã, nã ®−a n«ng nghiÖp vµo sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi; nã ®· gi¶i phãng n«ng nghiÖp khái sù tr× trÖ vµ tÝnh thñ cùu cña thêi trung cæ vµ cña chÕ ®é gia tr−ëng. Nh−ng nã kh«ng nh÷ng kh«ng xo¸ bá sù ¸p bøc, bãc lét, t×nh tr¹ng khèn cïng cña quÇn chóng, mµ tr¸i l¹i nã l¹i t¹o ra nh÷ng tai ho¹ ®ã d−íi mét h×nh thøc míi, vµ kh«i phôc l¹i nh÷ng h×nh thøc cò cña nh÷ng t¹i ho¹ ®ã trªn mét c¬ së "hiÖn ®¹i". Chñ nghÜa t− b¶n kh«ng nh÷ng kh«ng xo¸ bá m©u thuÉn gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, mµ tr¸i l¹i, l¹i lµm cho m©u thuÉn ®ã ngµy cµng ph¸t triÓn réng vµ gay g¾t thªm. Çi ¸ch t− b¶n - çi ¸ch nµy chñ yÕu lµ ®−îc h×nh thµnh trong lÜnh vùc th−¬ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp - ngµy cµng ®Ì nÆng lªn n«ng nghiÖp.

Sè l−îng n«ng s¶n t¨ng lªn kh«ng bao nhiªu (+1,7%) vµ gi¸ c¶ cña n«ng s¶n l¹i t¨ng lªn rÊt nhiÒu (+79,8%), ®iÒu ®ã cho ta thÊy râ mét mÆt, vai trß cña ®Þa t«, tøc lµ çi cèng vËt mµ x· héi ph¶i nép cho chñ ®Êt. T×nh tr¹ng l¹c hËu cña n«ng nghiÖp - n«ng nghiÖp kh«ng theo kÞp sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp - ®· ®−îc nh÷ng ®Þa chñ lîi dông ®Ó bá tói hµng triÖu vµ hµng ngh×n triÖu ®ång, nhê vµo ®Þa vÞ ®éc quyÒn cña chóng. Trong m−êi n¨m, toµn bé tµi s¶n cña çc Êp tr¹i ®· t¨ng lªn 201/2 tû ®«-la. Trong sè tiÒn ®ã, phÇn t¨ng cña gi¸ c¶ çc c«ng tr×nh kiÕn tróc, çc gia sóc vµ n«ng cô, m¸y mãc, chØ chiÕm cã 5 tû th«i. VËy lµ trong 10 n¨m, gi¸ ruéng ®Êt, tøc lµ ®Þa t« t− b¶n ho¸, ®· t¨ng lªn 15 tû (+118,1%).

MÆt kh¸c, trong n«ng nghiÖp, chóng ta thÊy biÓu lé ra mét çch ®Æc biÖt râ rÖt sù kh¸c nhau vÒ ®Þa vÞ giai cÊp gi÷a nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng vµ nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª. Cè nhiªn lµ c¶ tiÓu n«ng lÉn c«ng nh©n lµm thuª ®Òu "lao ®éng", cè nhiªn lµ c¶ hai ®Òu bÞ t− b¶n bãc lét, tuy nh÷ng h×nh thøc bãc lét ®ã hoµn toµn kh¸c h¼n nhau. Nh−ng chØ cã nh÷ng ng−êi d©n chñ t− s¶n tÇm th−êng míi cã thÓ c¨n cø vµo ®ã, mµ xÕp nh÷ng giai cÊp kh¸c nhau ®ã vµo


cïng mét lo¹i, vµ nãi ®Õn mét nÒn tiÓu n«ng "dùa trªn lao ®éng b¶n th©n". Nh− thÕ th× chÝnh lµ ®· che giÊu vµ lµm lu mê c¬ cÊu x· héi cña nÒn kinh tÕ, c¬ cÊu t− s¶n cña nÒn kinh tÕ, b»ng çch ®−a lªn hµng ®Çu, mét dÊu hiÖu cè h÷u cña tÊt c¶ nh÷ng c¬ cÊu tr−íc ®©y: tÝnh tÊt yÕu cña lao ®éng, cña lao ®éng b¶n th©n, cña lao ®éng ch©n tay, ®èi víi sù sèng cßn cña ng−êi tiÓu n«ng.

D−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, ng−êi tiÓu n«ng dï muèn hay kh«ng muèn, dï cã tÝnh ®Õn hay kh«ng tÝnh ®Õn, vÉn cø trë thµnh mét ng−êi s¶n xuÊt hµng ho¸. Vµ toµn bé thùc chÊt cña vÊn ®Ò lµ ë trong sù thay ®æi ®ã. Ngay c¶ khi ng−êi tiÓu n«ng ch−a bãc lét c«ng nh©n lµm thuª ®i n÷a, th× chØ riªng sù thay ®æi ®ã còng ®ñ lµm cho ng−êi tiÓu n«ng trë thµnh kÎ ®èi kh¸ng víi giai cÊp v« s¶n, thµnh mét anh t− s¶n nhá. Anh ta b¸n s¶n phÈm cña anh ta, cßn ng−êi v« s¶n b¸n søc lao ®éng cña m×nh. Nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng, víi t− çch lµ mét giai cÊp, kh«ng thÓ kh«ng mong muèn gi¸ c¶ n«ng s¶n t¨ng lªn, vµ nh− thÕ ch¼ng kh¸c g× hä cïng víi nh÷ng chñ ®Êt lín tham gia vµo viÖc chia nhau ®Þa t«; ch¼ng kh¸c g× hä ®oµn kÕt víi ®Þa chñ chèng l¹i nh÷ng tÇng líp kh¸c trong x· héi. S¶n xuÊt hµng ho¸ cµng ph¸t triÓn lªn, th× ng−êi tiÓu n«ng do ®Þa vÞ giai cÊp cña m×nh nhÊt ®Þnh còng trë thµnh mét ®Þa chñ nhá.

Trong sè nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª, còng cã tr−êng hîp lµ mét bé phËn rÊt nhá trong sè hä, liªn kÕt víi chñ hä chèng l¹i toµn bé giai cÊp c«ng nh©n lµm thuª. Nh−ng ®ã chÝnh lµ sù liªn kÕt cña mét bé phËn rÊt nhá cña giai cÊp víi kÎ thï cña nã, chèng l¹i toµn bé giai cÊp. T×nh c¶nh cña c«ng nh©n lµm thuª, víi t− çch lµ mét giai cÊp, kh«ng thÓ nµo ®−îc c¶i thiÖn, nÕu phóc lîi cña quÇn chóng kh«ng ®−îc n©ng cao, vµ nÕu ®èi kh¸ng gi÷a quÇn chóng víi t− b¶n ®ang ngù trÞ trong x· héi hiÖn ®¹i, víi toµn bé giai cÊp nh÷ng nhµ t− b¶n, kh«ng trÇm träng thªm. Tr¸i l¹i, ng−êi ta hoµn toµn cã thÓ quan niÖm ®−îc mét hiÖn t−îng

nh− vËy - vµ ®©y thËm chÝ lµ mét hiÖn t−îng ®iÓn h×nh cña chñ nghÜa t− b¶n - khi mµ sù c¶i thiÖn hoµn c¶nh cña nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng, víi t− çch lµ mét giai cÊp, lµ kÕt qu¶ cña viÖc hä liªn kÕt víi bän ®Þa chñ, cña viÖc hä cïng bän nµy thu cña toµn bé x· héi mét ®Þa t« ngµy cµng cao, cña sù ®èi kh¸ng cña hä víi quÇn chóng v« s¶n vµ nöa v« s¶n lµ nh÷ng ng−êi hoµn toµn hay chñ yÕu phô thuéc vµo viÖc b¸n søc lao ®éng cña m×nh.

Sau ®©y lµ sù so s¸nh nh÷ng tµi liÖu cña thèng kª Mü vÒ t×nh h×nh - vµ sè l−îng - cña nh÷ng c«ng nh©n lµm thuª víi nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng:

1900

1910

Møc t¨ng tÝnh theo %

Sè l−îng c«ng nh©n lµm thuª (tÝnh ngh×n ng−êi).........................

4 713

6 615

+40,4%

C«n

g ng

hiÖp

TiÒn c«ng cña hä (tÝnh triÖu ®«-la)................................................

2 008

3 427

+70,6%

Sè l−îng c«ng nh©n lµm thuª ? ? kho¶ng +47,1% TiÒn c«ng cña hä (tÝnh triÖu ®« la)................................................

357

652

+82,3%

Sè l−îng phÐc-mi-ª (tÝnh ngh×n ng−êi)...................................

5 737

6 361

+10,9%

N«n

g ng

hiÖp

Gi¸ c¶ s¶n phÈm chñ yÕu cña hä, lµ ngò cèc (tÝnh triÖu ®«-la)..............................................

1 483

2 665

+79,8%

C«ng nh©n c«ng nghiÖp ®· bÞ thiÖt, v× tiÒn c«ng cña hä t¨ng lªn chØ cã 70,6% ("chØ", nh− vËy th«i lµ bëi v× còng mét sè l−îng ngò cèc gÇn nh− tr−íc - 101,7% cña sè l−îng tr−íc ®©y - b©y giê l¹i cã gi¸ trÞ b»ng 179,8% gi¸ tr−íc kia!!), trong khi ®ã th× sè l−îng c«ng nh©n l¹i t¨ng lªn võa ch½n 40%.

TiÓu n«ng, víi t− çch lµ chñ ®Êt nhá, ®· ®−îc lîi nhê lµm thiÖt ®Õn giai cÊp v« s¶n. Sè l−îng nh÷ng ng−êi tiÓu



n«ng chØ t¨ng cã 10,9% (dï t¸ch riªng ra chØ nh÷ng phÐc-mi-ª nhá th«i, th× møc t¨ng còng chØ lµ 11,9%); sè l−îng n«ng s¶n cña hä hÇu nh− kh«ng t¨ng (+1,7%), nh−ng gi¸ c¶ nh÷ng n«ng s¶n ®ã l¹i t¨ng 79,8%.

Cè nhiªn lµ t− b¶n th−¬ng nghiÖp vµ t− b¶n tµi chÝnh ®· chiÕm phÇn lín nhÊt trong ®Þa t« Êy; tuy nhiªn ®Þa vÞ giai cÊp cña ng−êi tiÓu n«ng ®em so víi ®Þa vÞ giai cÊp cña c«ng nh©n lµm thuª th× còng hoµn toµn gièng nh− ®Þa vÞ giai cÊp cña ng−êi t− s¶n nhá so víi ®Þa vÞ giai cÊp cña ng−êi v« s¶n.

Con sè c«ng nh©n lµm thuª t¨ng nhanh h¬n møc t¨ng d©n sè (+40% so víi +21%). Ng−êi tiÓu s¶n xuÊt vµ ng−êi tiÓu n«ng bÞ t−íc ®o¹t ngµy cµng nhiÒu h¬n. D©n c− bÞ v« s¶n ho¸ ngµy cµng nhiÒu *.

Sè phÐc-mi-ª - vµ h¬n thÕ n÷a, nh− chóng ta ®Òu biÕt, sè chñ së h÷u trong sè phÐc-mi-ª - t¨ng chËm h¬n møc t¨ng d©n sè (10,9% so víi 21%). Nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng ngµy cµng trë thµnh kÎ ®éc quyÒn, ®Þa chñ nhá.

B©y giê chóng ta xÐt ®Õn nh÷ng quan hÖ gi÷a nÒn s¶n xuÊt nhá víi nÒn s¶n xuÊt lín trong c«ng nghiÖp vµ trong n«ng nghiÖp. VÒ c«ng nghiÖp, nh÷ng sè liÖu dÉn ra ë ®©y kh«ng ph¶i lµ nh÷ng sè liÖu vÒ n¨m 1900 vµ 1910, mµ vÒ n¨m 1904 vµ 1910.

Chóng ta sÏ chia nh÷ng xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp thµnh ba lo¹i chñ yÕu theo quy m« s¶n xuÊt cña chóng, b»ng çch xÕp nh÷ng xÝ nghiÖp cã gi¸ trÞ s¶n l−îng tõ 20 000 ®«-la trë xuèng vµo lo¹i nhá, nh÷ng xÝ nghiÖp cã gi¸ trÞ s¶n l−îng tõ 20 000 ®Õn 100 000 ®«-la, vµo lo¹i trung, vµ nh÷ng xÝ nghiÖp cã gi¸ trÞ s¶n l−îng tõ 100 000 ®«-la trë lªn, vµo lo¹i lín. Cßn vÒ nh÷ng c¬ së kinh doanh n«ng nghiÖp, chóng

* Sè c«ng nh©n lµm thuª trong n«ng nghiÖp, hay nãi ®óng h¬n, møc t¨ng cña sè c«ng nh©n ®ã lµ do tû lÖ thøc sau ®©y quy ®Þnh: 82,3: 70,6 = x; 40,4, do ®ã x = 47,1.

ta kh«ng cã çch nµo kh¸c h¬n lµ xÕp theo diÖn tÝch. Chóng ta sÏ xÕp nh÷ng Êp tr¹i réng tõ 100 a-c¬-r¬ trë xuèng vµo lo¹i nhá, nh÷ng Êp tr¹i réng tõ 100 ®Õn 175 a-c¬-r¬ vµo lo¹i trung, vµ nh÷ng Êp tr¹i réng tõ 175 a-c¬-r¬ trë lªn vµo lo¹i lín.

Çc lo¹i c¬ së kinh doanh:

Sè l−îng c¬ së kinh doanh tÝnh theo ngh×n çi

Møc t¨ng tÝnh

theo % 1900 % 1910 %

Lo¹i nhá .................. 144 66,6 180 67,2 + 25,0% Lo¹i trung ............... 48 22,2 57 21,3 + 18,7% Lo¹i lín.................... 24 11,2 31 11,5 + 29,1%

C«ng nghiÖp

Tæng céng............... 216 100,0 268 100,0 + 24,2%

Lo¹i nhá.................. 3 297 57,5 3 691 58,0 + 11,9% Lo¹i trung............... 1 422 24,8 1 516 23,8 + 6,6% Lo¹i lín................... 1 018 17,7 1 154 18,2 + 13,3%

N«ng nghiÖp

Tæng céng............... 5 737 100,0 6 361 100,0 10,9%

Xem ®ã, ta thÊy mét t×nh h×nh ph¸t triÓn ®Æc biÖt gièng nhau.

Trong c«ng nghiÖp còng nh− trong n«ng nghiÖp, tû lÖ phÇn tr¨m cña chÝnh nh÷ng c¬ së kinh doanh lo¹i trung gi¶m ®i, sè l−îng nh÷ng c¬ së kinh doanh ®ã t¨ng lªn chËm h¬n sè l−îng nh÷ng c¬ së kinh doanh lo¹i nhá vµ lo¹i lín.

Trong c«ng nghiÖp còng nh− trong n«ng nghiÖp, sè l−îng nh÷ng c¬ së kinh doanh lo¹i nhá t¨ng chËm h¬n sè l−îng nh÷ng c¬ së kinh doanh lo¹i lín.

Lùc l−îng kinh tÕ hay vai trß kinh tÕ cña çc lo¹i c¬ së kinh doanh thay ®æi ra sao? VÒ nh÷ng thay ®æi trong c«ng nghiÖp, chóng ta cã nh÷ng sè liÖu vÒ gi¸ c¶ s¶n phÈm; vÒ n«ng nghiÖp; chóng ta cã nh÷ng sè liÖu vÒ gi¸ c¶ toµn bé tµi s¶n cña çc Êp tr¹i:


Çc lo¹i c¬ së kinh doanh:

TriÖu ®«-la 1900 % 1910 %

Møc t¨ng tÝnh theo %

Lo¹i nhá .................. 927 6,3 1 127 5,5 +21,5% Lo¹i trung ............... 2 129 14,4 2 544 12,3 +19,5%Lo¹i lín.................... 11 737 79,3 17 000 82,2 +44,8%

C«ng nghiÖp

Tæng céng............... 14 739 100,0 20 671 100,0 +39,7%

Lo¹i nhá.................. 5 790 28,4 10 499 25,6 +81,3%Lo¹i trung............... 5 721 28,0 11 089 27,1 +93,8%Lo¹i lín................... 8 929 43,6 19 403 47,3 +117,3%

N«ng nghiÖp

Tæng céng............... 20 440 100,0 40 991 100,0 +100,5%

C¶ ë ®©y n÷a, còng cã mét t×nh h×nh ph¸t triÓn ®Æc biÖt gièng nhau.

Trong c«ng nghiÖp còng nh− trong n«ng nghiÖp, phÇn cña nh÷ng c¬ së kinh doanh lo¹i nhá vµ lo¹i trung gi¶m ®i, chØ cã phÇn cña nh÷ng c¬ së kinh doanh lo¹i lín lµ t¨ng lªn.

Nãi mét çch kh¸c, trong c«ng nghiÖp còng nh− trong n«ng nghiÖp ®Òu diÔn ra çi qu¸ tr×nh nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá.

Trong tr−êng hîp nµy, sù kh¸c nhau gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp lµ ë chç trong c«ng nghiÖp, phÇn cña nh÷ng xÝ nghiÖp nhá ®· t¨ng lªn h¬n phÇn cña nh÷ng xÝ nghiÖp lo¹i trung mét chót (+21,5% so víi +19,5%), cßn trong n«ng nghiÖp th× l¹i ng−îc l¹i. DÜ nhiªn sù kh¸c nhau ®ã kh«ng lµ bao, vµ tõ ®ã kh«ng thÓ rót ra ®−îc kÕt luËn cã tÝnh chÊt kh¸i qu¸t nµo c¶. Nh−ng sù thËt sau ®©y vÉn lµ sù thËt: trong çi n−íc t− b¶n chñ nghÜa tiªn tiÕn nhÊt trªn thÕ giíi nµy, nÒn s¶n xuÊt nhá trong c«ng nghiÖp, trong m−êi n¨m võa qua t¨ng lªn m¹nh h¬n nÒn s¶n xuÊt lo¹i trung, cßn trong n«ng nghiÖp th× t×nh h×nh tr¸i ng−îc h¼n. Sù thËt ®ã chøng tá r»ng nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh th−êng l−u hµnh trong çc nhµ kinh tÕ häc t− s¶n cho r»ng c«ng nghiÖp tuyÖt ®èi vµ hoµn toµn x¸c nhËn çi quy luËt

nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá, cßn n«ng nghiÖp th× b¸c bá quy luËt ®ã, - lµ nh÷ng lêi kh¼ng ®Þnh kh«ng nghiªm tóc biÕt chõng nµo.

Trong nÒn n«ng nghiÖp cña Hîp chñng quèc Mü kh«ng nh÷ng cã t×nh tr¹ng nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá, mµ qu¸ tr×nh lo¹i trõ ®ã l¹i diÔn ra theo mét quy luËt hay quy t¾c chÆt chÏ h¬n nhiÒu so víi trong c«ng nghiÖp.

§ång thêi chóng ta còng kh«ng nªn quªn çi ®iÒu chóng ta ®· chøng minh trªn kia lµ çch xÕp lo¹i çc Êp tr¹i theo diÖn tÝch lµm lu mê qu¸ tr×nh nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá.

Cßn vÒ tr×nh ®é tËp trung ®· ®¹t ®−îc, th× vÒ ph−¬ng diÖn nµy n«ng nghiÖp ë vµo t×nh tr¹ng l¹c hËu rÊt nhiÒu. Trong c«ng nghiÖp, çc xÝ nghiÖp lín chiÕm 11% tæng sè xÝ nghiÖp nh−ng chiÕm ®Õn h¬n t¸m phÇn m−êi tæng s¶n l−îng. Vai trß cña çc xÝ nghiÖp nhá lµ kh«ng ®¸ng kÓ: chiÕm 2/3 tæng sè xÝ nghiÖp nh−ng chØ chiÕm cã 5,5% tæng s¶n l−îng! So víi t×nh h×nh ®ã th× trong n«ng nghiÖp t×nh tr¹ng manh món cßn ®ang ngù trÞ: nh÷ng c¬ së kinh doanh lo¹i nhá chiÕm 58% tæng sè c¬ së kinh doanh, nh−ng chØ chiÕm cã mét phÇn t− tæng gi¸ trÞ çc tµi s¶n cña çc Êp tr¹i; cßn nh÷ng c¬ së kinh doanh lín chiÕm 18% tæng sè c¬ së kinh doanh, nh−ng l¹i chiÕm ®Õn gÇn mét nöa tæng gi¸ trÞ çc tµi s¶n cña çc Êp tr¹i (47%). Tæng sè c¬ së kinh doanh trong n«ng nghiÖp nhiÒu h¬n ®Õn trªn 20 lÇn so víi sè xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp.

T×nh h×nh ®ã x¸c nhËn kÕt luËn ®· ®−îc rót ra tõ l©u cho r»ng, nÕu chóng ta so s¸nh sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp, th× chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp ®ang ë vµo mét giai ®o¹n gÇn víi giai ®o¹n c«ng tr−êng thñ c«ng h¬n lµ giai ®o¹n ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ. Lao ®éng thñ c«ng vÉn cßn chiÕm −u thÕ trong n«ng nghiÖp, vµ viÖc sö dông m¸y mãc ë ®ã h·y cßn t−¬ng ®èi rÊt yÕu. Nh−ng nh÷ng tµi liÖu nªu trªn ®©y


tuyÖt nhiªn kh«ng chøng minh r»ng kh«ng thÓ x· héi ho¸ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®−îc, kÓ c¶ ë giai ®o¹n ph¸t triÓn hiÖn nay cña nã. KÎ nµo n¾m çc ng©n hµng trong tay, th× kÎ ®ã trùc tiÕp n¾m mét phÇn ba tÊt c¶ sè Êp tr¹i ë n−íc Mü, vµ gi¸n tiÕp thèng trÞ toµn bé sè Êp tr¹i ®ã. Trong t×nh h×nh ph¸t triÓn hiÖn nay cña çc lo¹i liªn minh vµ cña kü thuËt liªn l¹c vµ vËn t¶i th× viÖc tæ chøc s¶n xuÊt theo mét kÕ ho¹ch chung thèng nhÊt trong mét triÖu c¬ së kinh doanh cung cÊp trªn mét nöa tæng s¶n l−îng, lµ ®iÒu hoµn toµn cã thÓ thùc hiÖn ®−îc.

16. Tæng kÕt vµ kÕt luËn

Nh÷ng cuéc ®iÒu tra n«ng nghiÖp tiÕn hµnh ë n−íc Mü n¨m 1900 vµ 1910 lµ thµnh tùu míi nhÊt cña ngµnh thèng kª x· héi trong lÜnh vùc ®ã cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. §ã lµ tµi liÖu tèt nhÊt trong sè nh÷ng tµi liÖu hiÖn cã cña çc n−íc tiªn tiÕn, nã bao qu¸t ®−îc hµng triÖu Êp tr¹i vµ cho phÐp chóng ta rót ra nh÷ng kÕt luËn thùc tÕ chÝnh x¸c vµ nh÷ng ®óc kÕt vÒ sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa. Cã thÓ dùa vµo nh÷ng tµi liÖu ®ã ®Ó nghiªn cøu nh÷ng quy luËt cña sù ph¸t triÓn ®ã, nhÊt lµ v× Hîp chñng quèc Mü lµ n−íc mµ nÒn n«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa chiÕm nh÷ng diÖn tÝch réng nhÊt vµ cã rÊt nhiÒu mèi quan hÖ ®a d¹ng h¬n c¶, cã rÊt nhiÒu mµu s¾c vµ h×nh th¸i.

ë Mü, mét mÆt chóng ta thÊy b−íc chuyÓn tõ c¬ cÊu cã tÝnh chÊt n« lÖ ⎯ hoÆc trong tr−êng hîp nµy, tõ c¬ cÊu cã tÝnh chÊt phong kiÕn th× còng thÕ ⎯ cña n«ng nghiÖp sang c¬ cÊu th−¬ng nghiÖp vµ t− b¶n chñ nghÜa; mÆt kh¸c chóng ta thÊy mét sù ph¸t triÓn ®Æc biÖt réng r·i vµ nhanh chãng cña chñ nghÜa t− b¶n trong mét n−íc t− s¶n tù do nhÊt vµ tiªn tiÕn nhÊt. §ång thêi bªn c¹nh çi ®ã chóng ta còng thÊy mét qu¸ tr×nh khÈn thùc rÊt ®¹i quy m«, ®· ®−îc ®Æt lªn trªn nh÷ng ®−êng ray d©n chñ t− b¶n chñ nghÜa.

ë n−íc Mü, chóng ta còng thÊy cã nh÷ng khu tõ l©u ®· cã d©n c−, c«ng nghiÖp ho¸ cao ®é, th©m canh cao ®é, gièng nh− nhiÒu vïng ë T©y ¢u v¨n minh, n¬i mµ chñ nghÜa t− b¶n ®· h×nh thµnh tõ l©u; vµ thÊy cã nh÷ng khu n«ng nghiÖp vµ ch¨n nu«i cã tÝnh chÊt nguyªn thuû vµ qu¶ng canh, gièng nh− mét sè vïng biªn c−¬ng cña n−íc Nga, hoÆc nh− mét sè vïng ë Xi-bi-ri. Chóng ta thÊy cã nh÷ng Êp tr¹i lín vµ nhá, ®ñ çc lo¹i: ®iÒn trang, ®ån ®iÒn ë miÒn Nam tr−íc kia cña chñ n«, vµ ë miÒn T©y lµ miÒn ®ang ®−îc khÈn thùc còng nh− ë miÒn bê biÓn phÝa B¾c §¹i-t©y-d−¬ng cã nhiÒu tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa; Êp tr¹i nhá cña nh÷ng ng−êi da ®en lµm rÏ, vµ nh÷ng Êp tr¹i nhá t− b¶n chñ nghÜa, chuyªn s¶n xuÊt s÷a hay rau cho thÞ tr−êng, t¹i miÒn B¾c c«ng nghiÖp ho¸, hay s¶n xuÊt tr¸i c©y, trªn bê biÓn Th¸i-b×nh-d−¬ng; nh÷ng "nhµ m¸y s¶n xuÊt ra lóa m×" dïng c«ng nh©n lµm thuª, vµ nh÷ng h«m-xtÐt cña nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng "®éc lËp" mµ ®Çu ãc cßn ®Çy dÉy nh÷ng ¶o t−ëng ng©y th¬ cho r»ng cã kh¶ n¨ng sèng b»ng "lao ®éng cña bµn tay m×nh".

Çc quan hÖ thËt lµ mu«n h×nh mu«n vÎ, nã bao hµm c¶ qu¸ khø lÉn t−¬ng lai, bao hµm c¶ ch©u ¢u lÉn n−íc Nga. §em so s¸nh víi n−íc Nga sÏ ®Æc biÖt bæ Ých, nhÊt lµ so s¸nh vÒ mÆt nh÷ng hËu qu¶ cña çi kh¶ n¨ng chuyÓn tÊt c¶ ruéng ®Êt vµo tay n«ng d©n mµ kh«ng tr¶ tiÒn chuéc, viÖc chuyÓn nµy cã tÝnh chÊt tiÕn bé, nh−ng râ rµng lµ cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa.

N−íc Mü lµ mét ®iÓn h×nh thuËn tiÖn h¬n hÕt cho viÖc nghiªn cøu nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn chung cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp, vµ nghiªn cøu nh÷ng h×nh thøc biÓu hiÖn mu«n h×nh mu«n vÎ cña nh÷ng quy luËt ®ã. ViÖc nghiªn cøu nµy dÉn ®Õn nh÷ng kÕt luËn mµ chóng ta cã thÓ tãm t¾t trong nh÷ng nguyªn lý ng¾n gän sau ®©y.

So víi trong c«ng nghiÖp th× trong n«ng nghiÖp, lao ®éng ch©n tay chiÕm ®Þa vÞ tréi h¬n rÊt nhiÒu so víi m¸y mãc.


Nh−ng m¸y mãc vÉn kh«ng ngõng tiÕn lªn, ®ång thêi n©ng cao kü thuËt cña Êp tr¹i, lµm cho Êp tr¹i trë nªn cã quy m« lín h¬n, cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa h¬n. M¸y mãc ®ang ®−îc dïng theo lèi t− b¶n chñ nghÜa trong n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i.

DÊu hiÖu vµ chØ tiªu chñ yÕu cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp lµ lao ®éng lµm thuª. Chóng ta nhËn thÊy r»ng lao ®éng lµm thuª ph¸t triÓn còng nh− viÖc dïng m¸y mãc t¨ng thªm trong tÊt c¶ çc miÒn ë n−íc Mü vµ trong tÊt c¶ çc ngµnh cña n«ng nghiÖp. Møc t¨ng cña sè c«ng nh©n lµm thuª v−ît møc t¨ng cña d©n sè n«ng th«n vµ cña d©n sè toµn quèc. Møc t¨ng cña sè phÐc-mi-ª thÊp h¬n møc t¨ng cña d©n sè n«ng th«n. M©u thuÉn giai cÊp t¨ng thªm vµ trë nªn gay g¾t.

T×nh tr¹ng nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá ®ang tiÕn triÓn trong n«ng nghiÖp. ViÖc so s¸nh nh÷ng tµi liÖu cña cuéc ®iÒu tra n¨m 1900 víi tµi liÖu cña cuéc ®iÒu tra n¨m 1910, vÒ toµn bé tµi s¶n cña çc Êp tr¹i hoµn toµn chøng minh ®iÒu ®ã.

Nh−ng ng−êi ta ®· gi¶m nhÑ t×nh tr¹ng lo¹i trõ ®ã vµ t« hång ®Þa vÞ cña nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng, v× n¨m 1910, nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c ®iÒu tra ë Mü - còng nh− ë hÇu hÕt çc n−íc ë ch©u ¢u - chØ giíi h¹n l¹i ë viÖc xÕp lo¹i çc Êp tr¹i theo diÖn tÝch th«i. N«ng nghiÖp cµng ®−îc th©m canh réng r·i vµ nhanh chãng th× t×nh tr¹ng lµm gi¶m nhÑ vµ t« hång nh− ®· nãi trªn cµng nhiÒu.

Chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn lªn kh«ng ph¶i chØ b»ng çch ®Èy m¹nh viÖc ph¸t triÓn nh÷ng Êp tr¹i réng lín vÒ diÖn tÝch trong nh÷ng miÒn qu¶ng canh, mµ cßn b»ng çch x©y dùng nh÷ng Êp tr¹i lín h¬n vÒ quy m« s¶n xuÊt, cã nhiÒu tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa h¬n, trªn nh÷ng diÖn tÝch nhá h¬n, trong nh÷ng miÒn th©m canh.

Nãi tãm l¹i, trªn thùc tÕ, t×nh tr¹ng tËp trung s¶n xuÊt trong nh÷ng Êp tr¹i lín th× m¹nh h¬n, trªn thùc tÕ t×nh

tr¹ng lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá th× s©u s¾c vµ gay g¾t h¬n, chø kh«ng gièng nh− t×nh tr¹ng mµ nh÷ng tµi liÖu th−êng thÊy vÒ nh÷ng Êp tr¹i cã quy m« kh¸c nhau xÕp lo¹i theo diÖn tÝch, ®· ®−a ra. Nh÷ng tµi liÖu cña cuéc ®iÒu tra n¨m 1900, ®−îc tiÕn hµnh mét çch cÆn kÏ h¬n, tØ mØ h¬n, khoa häc h¬n, khiÕn ta kh«ng cßn nghi ngê mét chót nµo vÒ vÊn ®Ò ®ã c¶.

ViÖc t−íc ®o¹t nÒn tiÓu n«ng ®ang tiÕn triÓn. Trong suèt mÊy chôc n¨m gÇn ®©y, chóng ta thÊy tû lÖ phÇn tr¨m nh÷ng ng−êi së h÷u trong tæng sè çc phÐc-mi-ª, kh«ng ngõng gi¶m ®i, cßn sè phÐc-mi-ª nµy th× t¨ng chËm h¬n møc t¨ng cña d©n sè. Trong miÒn chñ yÕu nhÊt tøc lµ miÒn B¾c, miÒn cung cÊp ®¹i bé phËn n«ng s¶n vµ kh«ng cã vÕt tÝch cña chÕ ®é n« lÖ, còng nh− kh«ng cã sù khÈn thùc ®¹i quy m«, th× sè ng−êi së h÷u toµn bé Êp tr¹i cña m×nh gi¶m ®i mét çch tuyÖt ®èi. Trong m−êi n¨m gÇn ®©y, tû sè phÇn tr¨m nh÷ng phÐc-mi-ª cã gia sóc nãi chung ®· gi¶m xuèng; tû sè phÇn tr¨m nh÷ng chñ Êp tr¹i cã gia sóc lÊy s÷a t¨ng lªn, trong khi ®ã tû sè phÇn tr¨m nh÷ng phÐc-mi-ª kh«ng cã ngùa, nhÊt lµ trong nh÷ng phÐc-mi-ª nhá, còng t¨ng lªn vµ t¨ng lªn m¹nh h¬n nhiÒu.

Nãi chung, ®em ®èi chiÕu nh÷ng tµi liÖu cã cïng tÝnh chÊt, vµ thuéc cïng mét thêi gian, vÒ c«ng nghiÖp vµ vÒ n«ng nghiÖp, chóng ta thÊy r»ng mÆc dï n«ng nghiÖp v« cïng l¹c hËu h¬n song c¶ hai ®Òu cã nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn ®Æc biÖt gièng nhau, ®Òu cã t×nh tr¹ng nÒn s¶n xuÊt nhá bÞ lo¹i trõ.

___________

291 292 V. I. Lª-nin

Dù th¶o nghÞ quyÕt vÒ viÖc triÖu tËp héi nghÞ x·

héi chñ nghÜa lÇn thø hai 76

Ban th−êng vô (I. S.K.), sau khi ®· th¶o luËn víi nhiÒu ®¹i biÓu cña mét sè n−íc, quyÕt ®Þnh:

TriÖu tËp H é i n g h Þ lÇn thø hai nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa t¸n thµnh nh÷ng quyÕt ®Þnh cña Héi nghÞ Xim-mÐc-van.

Ch−¬ng tr×nh nghÞ sù:

1) ®Êu tranh chèng chiÕn tranh;

2) thµnh lËp liªn minh quèc tÕ cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¶n ®èi chiÕn tranh vµ chñ nghÜa d©n téc;

3) ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p thùc tÕ vÒ tæ chøc, tuyªn truyÒn vµ ®Êu tranh chèng çc chÝnh phñ;

4) ph¸t triÓn nh÷ng quyÕt ®Þnh cña Héi nghÞ Xim-mÐc-van.

Ên ®Þnh thêi h¹n triÖu tËp héi nghÞ vµo ngµy 15 th¸ng T− 1916.

C«ng bè b¶n quyÕt ®Þnh nµy (®æi ngµy c«ng bè thµnh ngµy 15 th¸ng Ba).

Kªu gäi tÊt c¶ çc tæ chøc cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa t¸n thµnh nh÷ng quyÕt ®Þnh cña Héi nghÞ Xim-mÐc-van, nghiªn cøu (th¶o luËn) mäi vÊn ®Ò ghi trong ch−¬ng tr×nh

nghÞ sù vµ çc dù th¶o nghÞ quyÕt 77. Nh÷ng dù th¶o nghÞ quyÕt nµy (cã 2 hoÆc 3 ®¹i biÓu ký) sÏ ®−îc c«ng bè trªn b¸o "Berner Tagwacht".

ViÕt kho¶ng tõ ngµy 23 ®Õn 27 th¸ng Giªng (5 - 9 th¸ng Hai) 1916

In lÇn ®Çu vµo n¨m 1948, trong V. I. Lª-nin, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø 4, t. 22


293 294 V. I. Lª-nin

Göi Héi nghÞ ngµy 24 th¸ng T− 1916

§Ò ¸n cña ®oµn ®¹i biÓu 78

1. ChØ cã nh÷ng ®¹i biÓu çc tæ chøc chÝnh trÞ hay c«ng ®oµn hoÆc çc ç nh©n t¸n thµnh nh÷ng quyÕt ®Þnh cña Héi nghÞ Xim-mÐc-van míi ®−îc tham gia héi nghÞ.

2. §èi víi çc n−íc mµ nh÷ng ®¶ng chÝnh thøc hoÆc nh÷ng c«ng ®oµn chÝnh thøc, ®· gia nhËp I. S. K. råi, th× chØ cã nh÷ng ®¹i biÓu do çc tæ chøc ®ã chØ ®Þnh míi ®−îc tham gia héi nghÞ.

3. §èi víi çc n−íc mµ nh÷ng ®¶ng chÝnh thøc hoÆc nh÷ng c«ng ®oµn chÝnh thøc, ch−a gia nhËp I. S. K. th× chØ cã nh÷ng ®¹i biÓu çc tæ chøc vµ ®oµn thÓ nh− sau míi ®−îc tham gia héi nghÞ:

a) trong n−íc m×nh, ®· ph¸t ng«n vµ viÕt bµi theo tinh thÇn nh÷ng quyÕt ®Þnh cña Héi nghÞ Xim-mÐc-van;

b) ñng hé I. S. K. b»ng hµnh ®éng cña m×nh. 4. ViÖc cho phÐp ®¹i biÓu tham gia héi nghÞ víi t− çch ç

nh©n chØ lµ mét ngo¹i lÖ vµ ng−êi ®ã kh«ng cã quyÒn biÓu quyÕt. 5. Mét uû ban gåm 9 uû viªn, trong ®ã cã 4 uû viªn cña I. S.

K., do héi nghÞ bÇu ra, sÏ quyÕt ®Þnh cuèi cïng ®èi víi çc cuéc tranh luËn vÒ t− çch ®¹i biÓu sau khi nghe tr×nh bµy çc lý do vµ tÝnh ®Õn çc t×nh huèng.

6. ThÓ thøc ®Çu phiÕu sÏ do héi nghÞ quyÕt ®Þnh. [[§iÓm bæ sung kh«ng c«ng bè, - ghi vµo biªn b¶n cña héi

nghÞ:

Çc ®ång chÝ tr−íc ®· tham gia Héi nghÞ Xim-mÐc-van ®Òu cã quyÒn ("le droit" - tiÕng Ph¸p trong v¨n b¶n) tham gia Héi nghÞ lÇn thø hai víi t− çch ®¹i biÓu kh«ng cã quyÒn biÓu quyÕt]].

ViÕt kho¶ng tõ ngµy 23 ®Õn 27 th¸ng Giªng (5 - 9 th¸ng Hai) 1916, b»ng tiÕng §øc

In ngµy 29 th¸ng Hai 1916 trong "Bulletin. Internationale Sozia- listische Kommission zu Bern", sè 3

In lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga n¨m 1948, trong V. I. Lª-nin, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø 4, t. 22.

Theo ®óng b¶n th¶o dÞch tõ tiÕng §øc

_______

295 296 V. I. Lª-nin

DiÔn v¨n ®äc t¹i cuéc mÝt-tinh quèc tÕ ë BÐc-n¬

ngµy 8 th¸ng Hai 1916 79

Çc ®ång chÝ! ThÕ lµ cuéc chiÕn tranh ¢u ch©u ®· hoµnh hµnh h¬n mét n¨m r−ìi råi. Vµ cuéc chiÕn tranh ®ã kÐo dµi thªm mét th¸ng nµo, thªm mét ngµy nµo, th× quÇn chóng c«ng nh©n cµng thÊy râ thªm r»ng b¶n Tuyªn ng«n Xim-mÐc-van ®· nãi lªn sù thËt khi b¶n ®ã nãi r»ng nh÷ng lêi nãi trèng rçng vÒ "b¶o vÖ tæ quèc" v©n v©n, ch¼ng qua chØ lµ mét sù lõa bÞp cña bän t− b¶n mµ th«i. Cµng ngµy ng−êi ta cµng thÊy râ thªm r»ng ®ã lµ mét c u é c c h i Õ n t r a n h c ñ a b ä n t − b ¶ n, c ñ a b ä n ¨ n c − í p c ì b ù, chóng ®ang tranh nhau xem ®øa nµo trong bän chóng sÏ v¬ vÐt ®−îc nhiÒu chiÕn lîi phÈm nhÊt, c−íp bãc ®−îc nhiÒu n−íc nhÊt, giµy xÐo vµ n« dÞch ®−îc nhiÒu d©n téc nhÊt.

§Æc biÖt ®èi víi çc ®ång chÝ Thuþ-sÜ, th× ®iÒu c¬ hå nh− kh«ng thÓ tin ®−îc, - tuy nhiªn l¹i x¸c thùc - lµ c¶ ë n − í c N g a chóng t«i còng thÕ, ch¼ng nh÷ng chÕ ®é Nga hoµng kh¸t m¸u, ch¼ng nh÷ng bän t− b¶n, mµ c¶ ®Õn mét bé phËn nh÷ng ng−êi gäi lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa hoÆc nguyªn lµ x· héi chñ nghÜa ®Òu nãi r»ng n−íc Nga ®ang tiÕn hµnh mét "cuéc chiÕn tranh tù vÖ", r»ng n−íc Nga chØ chiÕn ®Êu chèng l¹i sù x©m l−îc cña n−íc §øc mµ th«i. Tuy nhiªn, thùc ra toµn thÕ giíi ®Òu biÕt râ r»ng ®· hµng chôc n¨m nay, chÕ ®é Nga hoµng ¸p bøc h¬n mét tr¨m triÖu d©n thuéc çc d©n téc kh¸c ë Nga, r»ng ®· hµng

chôc n¨m nay, n−íc Nga thi hµnh mét chÝnh s¸ch ¨n c−íp chèng l¹i Trung-quèc, Ba-t−, ¸c-mª-ni-a, Ga-li-xi-a. C ¶ n − í c N g a, l É n n − í c § ø c, v µ b Ê t c ø m é t ® ¹ i c − ê n g q u è c n µ o k h ¸ c ® Ò u k h « n g c ã q u y Ò n n ã i ® Õ n "c h i Õ n t r a n h t ù v Ö": tÊt c¶ çc ®¹i c−êng quèc ®Òu tiÕn hµnh mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, t− b¶n chñ nghÜa, mét cuéc chiÕn tranh ¨n c−íp, mét cuéc chiÕn tranh nh»m ¸p bøc nh÷ng d©n téc nhá yÕu kh¸c, mét cuéc chiÕn tranh v× lîi nhuËn cña bän t− b¶n lµ bän ®ang bßn rót tõ nh÷ng ®au khæ khñng khiÕp cña quÇn chóng, tõ m¸u cña giai cÊp v« s¶n mµ thu ®−îc hµng tû tiÒn thu nhËp b»ng vµng rßng.

Çch ®©y bèn n¨m, vµo th¸ng M−êi mét 1912, khi ®· râ rµng lµ chiÕn tranh s¾p næ ra, çc ®¹i biÓu cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trªn toµn thÕ giíi ®· häp §¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Ba-l¬. Ngay tõ thêi kú Êy, ng−êi ta ®· thÊy râ rµng r»ng cuéc chiÕn tranh s¾p tíi sÏ lµ mét cuéc chiÕn tranh gi÷a çc ®¹i c−êng quèc, gi÷a bän ®¹i ¸c b¸, r»ng çc chÝnh phñ vµ giai cÊp t− b¶n ë tÊt c¶ çc ®¹i c−êng quèc ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ chiÕn tranh. Vµ b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬, ®−îc çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa trªn toµn thÕ giíi nhÊt trÝ th«ng qua, ®· c«ng khai nãi lªn sù thùc ®ã. B ¶ n T u y ª n n g « n B a - l ¬ k h « n g h Ò n ã i m é t l ê i n µ o ® Õ n "c h i Õ n t r a n h t ù v Ö" ® Õ n "v i Ö c b ¶ o v Ö t æ q u è c". B¶n ®ã c«ng kÝch kÞch liÖt çc chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n ë tÊt c¶ çc ®¹i c−êng quèc kh«ng trõ mét c−êng quèc nµo. B¶n ®ã c«ng khai nãi r»ng chiÕn tranh sÏ lµ mét téi ¸c lín nhÊt, r»ng nh÷ng ng−êi c«ng nh©n coi viÖc c«ng nh©n b¾n lÉn nhau lµ mét téi ¸c, r»ng çc c¶nh khñng khiÕp cña chiÕn tranh vµ lßng phÉn né cña c«ng nh©n ®èi víi çc c¶nh khñng khiÕp ®ã nhÊt ®Þnh ph¶i dÉn ®Õn cuéc çch m¹ng v« s¶n.

Khi chiÕn tranh ®· thùc sù næ ra, th× lóc ®ã mäi ng−êi ®Òu thÊy r»ng b¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ ®· x¸c ®Þnh ®óng tÝnh

DiÔn v¨n t¹i cuéc mÝt-tinh ë BÐc-n¬ 297 298 V. I. Lª-nin

chÊt cña chiÕn tranh Êy. Nh−ng çc tæ chøc x· héi chñ nghÜa vµ çc tæ chøc c«ng nh©n ®· kh«ng nhÊt trÝ tu©n theo nh÷ng nghÞ quyÕt ë Ba-l¬ vµ ®· ph©n liÖt. Vµ ngµy nay chóng ta thÊy r»ng trong tÊt c¶ çc n−íc trªn thÕ giíi, çc tæ chøc x· héi chñ nghÜa vµ çc tæ chøc c«ng nh©n ®· chia thµnh hai phe lín. Mét sè nhá, cô thÓ lµ çc l·nh tô, nh÷ng ng−êi cã chøc vô vµ bän quan liªu, ®· ph¶n béi chñ nghÜa x· héi vµ ®øng vÒ phÝa çc chÝnh phñ. Cßn bé phËn kia, bao gåm quÇn chóng c«ng nh©n gi¸c ngé, th× tiÕp tôc tËp hîp lùc l−îng cña m×nh vµ ®Êu tranh chèng chiÕn tranh, thùc hiÖn cuéc çch m¹ng v« s¶n.

Nh÷ng quan ®iÓm cña bé phËn thø hai ®ã ®· ®−îc ph¶n ¸nh trong b¶n Tuyªn ng«n Xim-mÐc-van.

ë n−íc Nga chóng t«i, ngay tõ lóc chiÕn tranh míi b¾t ®Çu, çc ®¹i biÓu c«ng nh©n ë §u-ma ®· tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh çch m¹ng kiªn quyÕt chèng chiÕn tranh vµ chÕ ®é qu©n chñ Nga hoµng. N¨m ®¹i biÓu c«ng nh©n: Pª-t¬-rèp-xki, Ba-®a-Ðp, Mu-ra-nèp, Sa-gèp vµ Xa-m«i-lèp ®· phæ biÕn nh÷ng b¶n hiÖu triÖu çch m¹ng chèng chiÕn tranh vµ ®· c−¬ng quyÕt tiÕn hµnh c«ng t¸c cæ ®éng çch m¹ng. ChÝnh phñ Nga hoµng ®· ra lÖnh b¾t giam 5 ®¹i biÓu ®ã, ®· ®−a hä ra toµ vµ ®· kÕt ¸n hä ph¶i bÞ ®µy chung th©n ë Xi-bi-ri. ThÕ lµ ®· bao th¸ng nay, çc l·nh tô cña giai cÊp c«ng nh©n Nga bÞ ®µy ®o¹ ë xi-bi-ri, nh−ng sù nghiÖp cña hä kh«ng bÞ ph¸ huû, vµ c«ng t¸c cña hä vÉn ®−îc nh÷ng ng−êi c«ng nh©n gi¸c ngé toµn n−íc Nga tiÕp tôc tiÕn hµnh theo cïng mét ph−¬ng h−íng.

Çc ®ång chÝ! T¹i ®©y, çc ®ång chÝ ®· ®−îc nghe nhiÒu ®¹i biÓu cña çc n−íc nãi víi çc ®ång chÝ vÒ cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña c«ng nh©n chèng chiÕn tranh. T«i chØ muèn kÓ thªm víi çc ®ång chÝ çi thÝ dô mét n−íc rÊt lín vµ rÊt giµu, tøc lµ Hîp chñng quèc Mü. HiÖn nay bän t− b¶n ë n−íc Êy ®ang v¬ vÐt ®−îc nh÷ng mãn lîi nhuËn kh¸ lín do cã cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u. Vµ chóng còng

®ang cæ ®éng cho chiÕn tranh. Chóng nãi r»ng n−íc Mü còng ph¶i s½n sµng tham gia chiÕn tranh, r»ng ph¶i rót cña nh©n d©n hµng tr¨m triÖu ®«-la ®Ó tiÕn hµnh trang bÞ thªm, trang bÞ thªm m·i. Vµ ë n−íc Mü, mét bé phËn nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®· ch¹y theo çi khÈu hiÖu dèi tr¸, vµ ®Çy téi ¸c Êy. Nh−ng t«i sÏ ®äc ®Ó çc ®ång chÝ nghe xem ®ång chÝ Ðp-ghª-ni §Ðp-x¬, mét l·nh tô rÊt næi tiÕng cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Mü, øng cö viªn thuéc §¶ng x· héi chñ nghÜa Mü ra tranh cö chøc tæng thèng n−íc céng hoµ, ®· viÕt nh÷ng g×.

Trong tê b¸o Mü "Appeal to Reason" ("Kªu gäi theo lÏ ph¶i")80 ra ngµy 11 th¸ng ChÝn 1915, ®ång chÝ Êy viÕt: "T « i k h « n g p h ¶ i l µ m é t n g − ê i l Ý n h c ñ a c h ñ n g h Ü a t − b ¶ n, t « i l µ m é t n g − ê i c ¸ c h m ¹ n g v « s ¶ n; t « i k h « n g t h u é c ® é i q u © n c h Ý n h q u y c ñ a g i í i t µ i p h i Ö t, m µ t h u é c ® é i q u © n k h « n g c h Ý n h q u y c ñ a n h © n d © n. T « i k h − í c t õ ® ¸ n h n h a u v × l î i Ý c h c ñ a g i a i c Ê p t − b ¶ n. T « i p h ¶ n ® è i m ä i c u é c c h i Õ n t r a n h, c h Ø t r õ c ã m é t c u é c c h i Õ n t r a n h m µ t « i h Õ t l ß n g h Õ t s ø c ñ n g h é: ® ã l µ c u é c c h i Õ n t r a n h t h Õ g i í i v × c u é c c ¸ c h m ¹ n g x · h é i. C u é c c h i Õ n t r a n h ® ã, t « i s ½ n s µ n g t h a m g i a, n Õ u c ¸ c g i a i c Ê p t h è n g t r Þ l µ m c h o c h i Õ n t r a n h t r ë t h µ n h c Ç n t h i Õ t n ã i c h u n g".

§ång chÝ Ðp-ghª-ni §Ðp-x¬, l·nh tô kÝnh mÕn cña c«ng nh©n Mü, Bª-ben cña n−íc Mü, ®· viÕt cho hä nh− vËy.

Th−a çc ®ång chÝ, ®iÒu ®ã mét lÇn n÷a l¹i chØ ra cho chóng ta thÊy r»ng s ù t Ë p h î p c ¸ c l ù c l − î n g c ñ a g i a i c Ê p c « n g n h © n ® a n g t h ù c s ù ® − î c c h u È n b Þ t ¹ i t Ê t c ¶ c ¸ c n − í c t r ª n t h Õ g i í i. Nh÷ng nçi c¬ cùc vµ ®au khæ cña nh©n d©n trong chiÕn tranh thËt lµ hÕt chç nãi, nh−ng chóng ta kh«ng nªn vµ chóng ta ch¼ng cã lý do nµo ®Ó nh×n vÒ t−¬ng lai víi nçi thÊt väng c¶.

Hµng triÖu n¹n nh©n ®· ng· xuèng trong chiÕn tranh

DiÔn v¨n t¹i cuéc mÝt-tinh ë BÐc-n¬ 299 300

hoÆc v× chiÕn tranh, nh−ng hä kh«ng chÕt mét çch v« Ých. Hµng triÖu ng−êi ®ang bÞ ®ãi, hµng triÖu ng−êi ®ang hy sinh tÝnh mÖnh trong çc chiÕn hµo, kh«ng ph¶i hä chØ chÞu ®au khæ, mµ hä còng ®ang tËp hîp lùc l−îng cña hä l¹i, hä suy nghÜ vÒ nh÷ng nguyªn nh©n thùc sù cña chiÕn tranh, hä t«i luyÖn ý chÝ cña hä vµ ®i tíi mét nhËn thøc ngµy cµng râ rÖt h¬n vÒ çch m¹ng. Lßng bÊt m·n ngµy cµng t¨ng cña quÇn chóng, tinh thÇn s«i sôc ngµy cµng lín, çc cuéc b·i c«ng, çc cuéc biÓu t×nh thÞ uy, çc kh¸ng nghÞ ph¶n ®èi chiÕn tranh - tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®ang diÔn ra ë kh¾p mäi n−íc trªn thÕ giíi. V µ ® i Ò u ® ã l µ ® i Ò u ® ¶ m b ¶ o c h o c h ó n g t a r » n g s a u c u é c c h i Õ n t r a n h ë c h © u ¢ u, s Ï l µ c u é c c ¸ c h m ¹ n g v « s ¶ n c h è n g c h ñ n g h Ü a t − b ¶ n.

"Berner Tagwacht", sè 33, ngµy 9 th¸ng Hai 1916

In lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga, n¨m 1929, trong V. I. Lª-nin, Toµn tËp, xuÊt b¶n lÇn thø 2 vµ thø 3, t. XIX

Theo ®óng b¶n in trªn b¸o "Berner Tagwacht" DÞch tõ tiÕng §øc.

________

VÒ nh÷ng nhiÖm vô cña ph¸i ®èi lËp ë Ph¸p

(Th− göi ®ång chÝ Xa-pha-rèp)

10/II. 1916. §ång chÝ th©n mÕn! ViÖc ®ång chÝ bÞ trôc xuÊt khái n−íc

Ph¸p ⎯ viÖc ®ã thËm chÝ ®· ®−îc tê b¸o s«-vanh, "La Bataille"81 nªu lªn vµ cã kÌm theo lêi kh¸ng nghÞ, tuy r»ng tê b¸o nµy, còng kh«ng muèn nãi lªn sù thËt lµ ®ång chÝ bÞ trôc xuÊt v× ®ång chÝ ®· ®ång t×nh víi ph¸i ®èi lËp ⎯ viÖc trôc xuÊt ®ã ®· lµm cho t«i l¹i nghÜ ®Õn çi vÊn ®Ò nan gi¶i lµ vÊn ®Ò t×nh h×nh vµ nhiÖm vô cña ph¸i ®èi lËp ë Ph¸p.

T«i ®· gÆp Buèc-®¬-r«ng vµ MÐc-hem ë Héi nghÞ Xim-mÐc-van. T«i ®· nghe b¸o ço cña hä vµ t«i ®· ®äc nh÷ng ®iÒu mµ çc b¸o nãi vÒ ho¹t ®éng cña hä. §èi víi t«i, th× kh«ng thÓ cã mét chót nghi ngê nµo vÒ lßng ngay thËt cña hä vµ lßng trung thµnh cña hä ®èi víi sù nghiÖp cña giai cÊp v« s¶n. Nh−ng dï sao còng râ rµng lµ s¸ch l−îc cña hä lµ sai lÇm. §iÒu mµ c¶ hai ng−êi ®ã ®Òu sî h¬n hÕt, lµ sù ph©n liÖt. Kh«ng ®−îc cã mét cö chØ nµo, mét lêi nãi nµo cã thÓ g©y ra mét sù ph©n liÖt trong ®¶ng x· héi chñ nghÜa hay trong çc c«ng ®oµn c«ng nh©n ë Ph¸p, hoÆc cã thÓ g©y ra mét sù ph©n liÖt trong Quèc tÕ II, g©y ra viÖc thµnh lËp mét Quèc tÕ III, ®ã lµ khÈu hiÖu cña c¶ Buèc-®¬-r«ng lÉn cña MÐc-hem.

Tuy nhiªn, sù ph©n liÖt trong phong trµo c«ng nh©n vµ trong phong trµo x· héi chñ nghÜa trë thµnh mét sù thËt

NhiÖm vô cña ph¸i ®èi lËp ë Ph¸p 301 302 V. I. Lª-nin

trªn toµn thÕ giíi. HiÖn ®· cã hai s¸ch l−îc vµ hai chÝnh s¸ch cña giai cÊp c«ng nh©n kh«ng thÓ ®iÒu hoµ ®−îc víi nhau ®èi víi chiÕn tranh. Nh¾m m¾t tr−íc ®iÒu Êy, lµ lè bÞch. Cè g¾ng ®iÒu hoµ çi kh«ng thÓ ®iÒu hoµ ®−îc, lµ ®Èy toµn bé c«ng t¸c cña m×nh tíi chç bÊt lùc. ë §øc, ngay c¶ ®Õn nghÞ sÜ Otto Rühle, b¹n chiÕn ®Êu cña LiÕp-nÕch, còng ®· c«ng khai thõa nhËn sù ph©n liÖt kh«ng sao tr¸nh khái cña ®¶ng, v× phe ®a sè hiÖn t¹i vµ çc "giíi l·nh ®¹o" chÝnh thøc trong ®¶ng §øc ®· ®øng sang phÝa giai cÊp t− s¶n råi. Nh÷ng lêi ph¶n ®èi do Cau-xky vµ b¸o "Vorwärts"82, tøc lµ nh÷ng kÎ mµ ng−êi ta gäi lµ ®¹i biÓu cña "ph¸i gi÷a" hoÆc cña "ph¸i ®Çm lÇy" (le marais) ®−a ra chèng l¹i Ruy-lª vµ chèng l¹i sù ph©n liÖt ch¼ng qua chØ lµ nh÷ng lêi dèi tr¸ vµ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, dï ®iÒu gi¶ nh©n gi¶ nghÜa Êy cã tá ra "®Çy thiÖn ý" ®Õn ®©u còng vËy. Cau-xky vµ b¸o "Vorwärts" kh«ng thÓ nµo phñ nhËn - vµ thËm chÝ hä còng kh«ng ®Þnh phñ nhËn - ®−îc sù thËt lµ phe ®a sè trong ®¶ng §øc thùc ra ®ang thi hµnh chÝnh s¸ch cña giai cÊp t− s¶n. Thèng nhÊt víi mét phe ®a sè nh− thÕ lµ cã h¹i cho giai cÊp c«ng nh©n. Thèng nhÊt nh− vËy cã nghÜa lµ lµm cho giai cÊp c«ng nh©n phôc tïng giai cÊp t− s¶n ë trong n−íc "m×nh", cã nghÜa lµ chia rÏ giai cÊp c«ng nh©n quèc tÕ. Thùc ra Ruy-lª ®· cã lý khi nãi r»ng ë §øc cã hai ®¶ng. §¶ng thø nhÊt, ®¶ng chÝnh thøc, th× thi hµnh chÝnh s¸ch cña giai cÊp t− s¶n. §¶ng thø hai, tøc lµ ph¸i thiÓu sè, ®ang in nh÷ng truyÒn ®¬n bÊt hîp ph¸p vµ tæ chøc nh÷ng cuéc biÓu t×nh, v. v.. Trªn toµn thÕ giíi, t×nh h×nh còng ®Òu nh− vËy, vµ nh÷ng nhµ ngo¹i giao bÊt lùc hay nh÷ng ng−êi cña "ph¸i ®Çm lÇy" ch¼ng h¹n nh− Cau-xky ë §øc, L«ng-ghª ë ph¸p, M¸c-tèp vµ t¬-rèt-xki ë Nga, ®· g©y tai h¹i cùc lín cho phong trµo c«ng nh©n, khi hä b¶o vÖ cho mét sù thèng nhÊt h− ¶o, vµ do ®ã, c¶n trë sù ®oµn kÕt cÇn thiÕt vµ ®· chÝn muåi cña ph¸i ®èi lËp ë tÊt c¶ mäi n−íc, c¶n trë viÖc thµnh lËp Quèc tÕ III. ë

Anh, ngay c¶ mét tê b¸o «n hoµ nh− tê "Labour Leader", còng ®· ®¨ng nh÷ng bøc th− cña Russel Williams nãi vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i ph©n liÖt víi nh÷ng "l·nh tô" cña çc c«ng ®oµn c«ng nh©n vµ víi "C«ng ®¶ng" (Labour Party), lµ ®¶ng ®· "ph¶n béi" lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n. Vµ mét sè ®¶ng viªn cña "§¶ng c«ng nh©n ®éc lËp" (Indepen-dent Labour Party) ®· tuyªn bè trªn b¸o chÝ vÒ th¸i ®é cña m×nh ®ång t×nh víi Russel Williams. ë Nga, ngay c¶ ®Õn "anh chµng hoµ gi¶i "T¬-rèt-xki hiÖn nay còng buéc ph¶i thõa nhËn lµ cÇn thiÕt ph¶i ph©n liÖt víi nh÷ng "ng−êi ¸i quèc chñ nghÜa", ⎯ nghÜa lµ víi ®¶ng cña "Ban tæ chøc", víi Ban tæ chøc, ⎯ lµ nh÷ng kÎ biÖn hé cho viÖc c«ng nh©n tham gia nh÷ng uû ban c«ng nghiÖp chiÕn tranh. Vµ chÝnh chØ v× muèn gi÷ çi thÓ diÖn h·o mµ T¬-rèt-xki tiÕp tôc bªnh vùc cho "sù thèng nhÊt" víi ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª trong §u-ma, çi ®¶ng ®oµn ®−îc coi lµ ng−êi b¹n trung thµnh, mét ng−êi ñng hé vµ che chë cho nh÷ng "ng−êi ¸i quèc chñ nghÜa" vµ "Ban tæ chøc".

Ngay c¶ ë n−íc Mü n÷a, th× trªn thùc tÕ còng ®· cã mét sù ph©n liÖt hoµn toµn. V× ë ®Êy, mét sè nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa t¸n thµnh qu©n ®éi, t¸n thµnh viÖc "chuÈn bÞ" ("preparedness"), t¸n thµnh chiÕn tranh. Cßn çc ng−êi kh¸c, - trong ®ã cã Ðp-ghª-ni §Ðp-x¬ (Debs), mét l·nh tô c«ng nh©n rÊt cã uy tÝn, øng cö viªn cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa ®−a ra tranh cö chøc tæng thèng n−íc céng hoµ, - ®Òu tuyªn truyÒn tiÕn hµnh néi chiÕn chèng l¹i chiÕn tranh gi÷a çc d©n téc!

B©y giê çc b¹n h·y xÐt nh÷ng viÖc lµm cña b¶n th©n Buèc-®¬-r«ng vµ MÐc-hem! Trªn lêi nãi, hä chèng l¹i sù ph©n liÖt. Nh−ng çc b¹n h·y ®äc b¶n nghÞ quyÕt mµ Buèc-®¬-r«ng ®· tr×nh bµy t¹i §¹i héi cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p83. B¶n nghÞ quyÕt ®ã ®ßi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa rót ra khái néi çc!! B¶n ®ã c«ng nhiªn "dÐsappro -uve" c¶ C. A. P. lÉn G. P. (C. A.P. = ComitÐ Administra-

NhiÖm vô cña ph¸i ®èi lËp ë Ph¸p 303 304 V. I. Lª-nin

tif Permanent, G. P. = Groupe Parlementaire)1) !!! ThËt râ nh− ban ngµy r»ng viÖc th«ng qua nghÞ quyÕt ®ã cã nghÜa lµ sù ph©n liÖt cña c¶ ®¶ng x· héi chñ nghÜa lÉn cña c¶ çc c«ng ®oµn, v× çc «ng R¬-n«-®en, Xam-ba, jouhaux et Co sÏ kh«ng bao giê chÊp nhËn viÖc lµm ®ã.

Bourderon vµ Merrheim còng ph¹m sai lÇm, còng nhu nh−îc, còng nhót nh¸t nh− phe ®a sè ë Héi nghÞ Xim-mÐc-van. Mét mÆt, trong b¶n tuyªn ng«n cña m×nh, phe ®a sè ®ã gi¸n tiÕp kªu gäi ®Êu tranh çch m¹ng, nh−ng l¹i sî kh«ng d¸m nãi th¼ng ®iÒu ®ã ra. Mét mÆt phe ®ã viÕt: bän t− b¶n ë tÊt c¶ çc n−íc ®Òu nãi dèi khi chóng nãi ®Õn "b¶o vÖ tæ quèc" trong cuéc chiÕn tranh nµy. MÆt kh¸c phe ®a sè sî kh«ng d¸m nãi thªm çi sù thËt hiÓn nhiªn nµy - çi sù thËt mµ, bÊt cø ng−êi c«ng nh©n biÕt suy nghÜ nµo còng tù m×nh nãi thªm - tøc lµ: kh«ng nh÷ng chØ cã bän t− b¶n mµ c¶ R¬-n«-®en, Xam-ba, L«ng-ghª, Hyndmann, Kautsky, Plechanoff ec Co còng ®Òu nãi dèi tÊt!! Phe ®a sè ë Héi nghÞ Xim-mÐc-van muèn l¹i hoµ gi¶i víi Van-®Ðc-ven-®¬, Huy-xman, R¬-n«-®en vµ ®ång bän. §ã lµ mét ®iÒu cã h¹i cho giai cÊp c«ng nh©n, vµ "ph¸i t¶ Xim-mÐc-van" ®· hµnh ®éng ®óng khi c«ng khai nãi cho c«ng nh©n biÕt sù thËt.

B¹n h·y xem les socialistes-chauvins 2) ®· gi¶ nh©n gi¶ nghÜa nh− thÕ nµo: ë Ph¸p, hä ca tông phe "minoritÐ" 3) §øc, vµ ë §øc th× hä l¹i ca tông phe "minoritÐ" Ph¸p!!.

NÕu ph¸i ®èi lËp ë Ph¸p tuyªn bè mét çch th¼ng thõng, m¹nh d¹n vµ c«ng khai, tr−íc toµn thÕ giíi r»ng: chóng t«i chØ ®oµn kÕt víi ph¸i ®èi lËp ë §øc, chØ víi Ruy-lª vµ çc b¹n cïng chÝ h−íng cña «ng Êy th× lêi tuyªn bè ®ã cña ph¸i

_________________________________________________________ 1) − "kh«ng chÊp thuËn" c¶ Ban th−êng vô hµnh chÝnh lÉn §¶ng ®oµn

nghÞ viÖn 2) − bän x· héi - s«-vanh 3) − "phe thiÓu sè"

®èi lËp Ph¸p sÏ cã ý nghÜa to lín ®Õn chõng nµo!! ChØ ®oµn kÕt víi nh÷ng ng−êi ®· m¹nh d¹n ®o¹n tuyÖt víi chñ nghÜa x· héi s«-vanh, socialisme chauvin c«ng khai hay tr¸ h×nh, nghÜa lµ víi tÊt c¶ nh÷ng ng−êi chñ tr−¬ng "b¶o vÖ tæ quèc" trong cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i!! VÒ phÇn chóng t«i, chóng t«i kh«ng sî ®o¹n tuyÖt víi nh÷ng "ng−êi ¸i quèc chñ nghÜa" Ph¸p, lµ nh÷ng ng−êi gäi "b¶o vÖ tæ quèc" lµ b¶o vÖ çc thuéc ®Þa, vµ chóng t«i kªu gäi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa vµ çc ®oµn viªn c«ng ®oµn ë tÊt c¶ çc n−íc còng ®o¹n tuyÖt nh− vËy!! Chóng t«i b¾t tay víi Otto Rühle vµ LiÕp-nÕch, víi hä vµ chØ víi nh÷ng ng−êi cïng chÝ h−íng víi hä, chóng t«i lªn ¸n ph¸i "majoritÐ" vµ ph¸i "le marais"1) ë Ph¸p còng nh− ë §øc. Chóng t«i tuyªn bè khèi liªn minh quèc tÕ vÜ ®¹i cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trªn toµn thÕ giíi lµ nh÷ng ng−êi, trong cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i, ®· ®o¹n tuyÖt víi nh÷ng lêi nãi dèi tr¸ "b¶o vÖ tæ quèc" vµ ®ang ra søc tuyªn truyÒn vµ chuÈn bÞ cuéc çch m¹ng v« s¶n toµn thÕ giíi !

Mét lêi hiÖu triÖu nh− thÕ sÏ cã mét ý nghÜa v« cïng to lín. Nã sÏ xua tan bän gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, nã v¹ch trÇn vµ tè ço lêi dèi tr¸ cã tÝnh chÊt quèc tÕ, nã thóc ®Èy m¹nh mÏ cho nh÷ng c«ng nh©n nµo trªn toµn thÕ giíi thùc sù vÉn trung thµnh víi chñ nghÜa quèc tÕ, xÝch l¹i gÇn nhau.

ë Ph¸p, luËn ®iÖu v« chÝnh phñ chñ nghÜa lu«n lu«n g©y nhiÒu t¸c h¹i. Nh−ng ngµy nay, nh÷ng ng−êi v« chÝnh phñ - ¸i quèc chñ nghÜa, nh÷ng ng−êi v« chÝnh phñ - chau-vins, ch¼ng h¹n nh− Cr«-pèt-kin, Grave, Cornelissen vµ çc hiÖp sÜ kh¸c de la "Bataille Chauviniste" 2) sÏ gióp cho mét sè rÊt lín c«ng nh©n kh«ng cßn m¾c ph¶i nh÷ng luËn ®iÖu v« chÝnh phñ chñ nghÜa n÷a. §¶ ®¶o bän x· héi - ¸i quèc chñ nghÜa vµ bän x· héi chñ nghÜa - chauvins vµ còng "®¶ ®¶o

_________________________________________________________ 1) − "®a sè" vµ "®Çm lÇy" 2) − cña tê "§Êu tranh s«-vanh chñ nghÜa"

NhiÖm vô cña ph¸i ®èi lËp ë Ph¸p 305 306

bän v« chÝnh phñ - ¸i quèc chñ nghÜa" vµ bän v« chÝnh phñ - chauvins! ⎯ tiÕng h« ®ã sÏ vang vµo trong lßng c«ng nh©n Ph¸p. Kh«ng cÇn nh÷ng luËn ®iÖu v« chÝnh phñ vÒ çch m¹ng, mµ ph¶i c«ng t¸c l©u dµi, nghiªm tóc, bÒn bØ, kiªn quyÕt, cã hÖ thèng, ®Ó thµnh lËp, ë kh¾p mäi n¬i, nh÷ng tæ chøc bÝ mËt trong c«ng nh©n, ®Ó truyÒn b¸ s¸ch b¸o tù do, nghÜa lµ s¸ch b¸o bÊt hîp ph¸p, ®Ó chuÈn bÞ mét phong trµo cña quÇn chóng chèng l¹i chÝnh phñ n−íc hä. §ã lµ ®iÒu cÇn thiÕt cho giai cÊp c«ng nh©n ë tÊt c¶ çc n−íc!

NghÜ r»ng "ng−êi Ph¸p kh«ng cã kh¶ n¨ng" tiÕn hµnh mét c«ng t¸c bÝ mËt th−êng xuyªn th× nh− thÕ lµ sai. Kh«ng ®óng! Ng−êi Ph¸p ®· nhanh chãng häc ®−îc çch Èn m×nh trong çc chiÕn hµo. Hä sÏ thÝch nghi rÊt nhanh víi nh÷ng ®iÒu kiÖn míi cña c«ng t¸c bÝ mËt, víi viÖc chuÈn bÞ liªn tôc cho mét phong trµo çch m¹ng cña quÇn chóng. T«i tin t−ëng vµo giai cÊp v« s¶n çch m¹ng Ph¸p. Giai cÊp ®ã còng sÏ thóc ®Èy ®−îc ph¸i ®èi lËp tiÕn lªn.

Chóc ®ång chÝ mäi ®iÒu tèt lµnh. Lª-nin cña ®ång chÝ

P. S. §Ò nghÞ çc ®ång chÝ Ph¸p xuÊt b¶n thµnh truyÒn ®¬n riªng b¶n dÞch ((toµn v¨n)) bøc th− nµy cña t«i 84.

In b»ng tiÕng ph¸p thµnh truyÒn ®¬n riªng n¨m 1916 t¹i Gi¬-ne-v¬

In lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga, n¨m 1924, trong t¹p chÝ "Çch m¹ng v« s¶n", sè 4


___________

Ban tæ chøc vµ §¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª

cã ®−êng lèi cña m×nh kh«ng ?

Trong v¨n tËp cña m×nh85 vµ, cßn râ h¬n n÷a, trong b¸o ço göi Uû ban quèc tÕ x· héi chñ nghÜa (B¶n tin, sè 2, tiÕng §øc, ra ngµy 27. XI. 1915), nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i Ban tæ chøc cè lµm cho c«ng chóng tin r»ng ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª vµ Ban tæ chøc cã mét ®−êng lèi riªng cña m×nh, mét ®−êng lèi hoµn toµn cã tÝnh chÊt quèc tÕ chñ nghÜa vµ kh«ng nhÊt trÝ víi ®−êng lèi cña t¹p chÝ "Sù nghiÖp cña chóng ta". Nh÷ng lêi qu¶ quyÕt nh− vËy lµ sai sù thËt hÕt søc kh«ng thÓ tha thø ®−îc. Mét lµ, tõ ngµy thµnh lËp Ban tæ chøc (th¸ng T¸m 1912) tíi nay, chóng t«i nhËn thÊy r»ng trong suèt nhiÒu n¨m rßng, ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª vµ Ban tæ chøc ®øng vÒ mÆt chÝnh trÞ mµ nãi, ®Òu hoµn toµn nhÊt trÝ trªn mäi vÊn ®Ò chñ yÕu víi nhãm "B×nh minh cña chóng ta" vµ ®Òu hîp t¸c rÊt mËt thiÕt víi nhãm ®ã; chóng t«i xin nãi thªm r»ng chØ cã nhãm ®ã míi tiÕn hµnh mét c«ng t¸c cã hÖ thèng (çc b¸o hµng ngµy cña ph¸i thñ tiªu) trong quÇn chóng th«i. CÇn ph¶i chøng minh mét sù kh«ng nhÊt trÝ dï lín hay nhá, gi÷a nh÷ng "ng−êi b¹n" th©n mËt nh− thÕ, b»ng nh÷ng sù thËt nghiªm chØnh, chø kh«ng ph¶i b»ng nh÷ng lêi nãi su«ng. ThÕ mµ kh«ng cã mét sù thËt nµo thuéc lo¹i nh− thÕ c¶. Hai lµ, trong nhiÒu n¨m, tõ n¨m 1912 ®Õn 1914, ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª vµ Ban tæ chøc ®Òu chØ lµ nh÷ng con bµi cña t¹p chÝ "B×nh

Ban tæ chøc vµ ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª 307 308 V. I. Lª-nin

minh cña chóng ta" vµ ®Òu biÖn hé mét çch cã hÖ thèng cho chÝnh s¸ch cña t¹p chÝ ®ã, ®iÒu ®ã th× c«ng nh©n ë Pª-tÐc-bua vµ ë çc n¬i kh¸c ®Òu hoµn toµn biÕt râ c¶; thªm n÷a lµ kh«ng cã mét lÇn nµo hä g©y ¶nh h−ëng nh»m thay ®−êng lèi chÝnh trÞ cña tê "B×nh minh cña chóng ta", cña tê "Tia s¸ng"86, v.v., c¶.

Trong chÝnh s¸ch cã quan hÖ ®Õn quÇn chóng, ch¼ng h¹n trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i "lßng cuång nhiÖt b·i c«ng", trong viÖc bÇu nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o çc c«ng ®oµn lín nhÊt (c«ng nh©n kim khÝ, v. v.) vµ çc c¬ quan b¶o hiÓm chñ yÕu (Héi ®ång b¶o hiÓm toµn Nga87) - th× nhãm "B×nh minh cña chóng ta", vµ mét m×nh nhãm ®ã, ®· hµnh ®éng hoµn toµn ®éc lËp, cßn Ban tæ chøc vµ ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª chØ gióp ®ì nhãm ®ã, chØ nhiÖt t©m vµ trung thµnh phôc vô nhãm ®ã th«i. Ba lµ, trong suèt mét n¨m r−ìi chiÕn tranh, ch¼ng cã mét sù viÖc nµo cã thÓ chøng minh r»ng ®· cã sù thay ®æi trong nh÷ng mèi quan hÖ ®· ®−îc thiÕt lËp tõ nhiÒu n¨m nay gi÷a mét bªn lµ ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª vµ Ban tæ chøc, vµ mét bªn lµ t¹p chÝ "B×nh minh cña chóng ta" c¶. Tr¸i l¹i, ngay nh− trong sè nh÷ng sù viÖc cã thÓ nãi c«ng khai ra ®−îc (phÇn nhiÒu nh÷ng sù kiÖn lo¹i Êy kh«ng thÓ ®−a ra c«ng khai ®−îc) còng ®· cã nh÷ng sù kiÖn chøng tá ®iÒu ng−îc l¹i. Sù thËt lµ ë Nga c¶ Ban tæ chøc lÉn ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª ch¼ng mét lÇn nµo ph¸t biÓu chèng l¹i ®−êng lèi chÝnh trÞ cña t¹p chÝ "Sù nghiÖp cña chóng ta" c¶, thÕ mµ muèn thùc sù lµm thay ®æi ®−êng lèi chÝnh trÞ ®ã th× kh«ng ph¶i chØ cÇn tá bµy ý kiÕn, mµ cÇn ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh l©u dµi vµ th¾ng lîi, v× t¹p chÝ "Sù nghiÖp cña chóng ta" lµ mét tæ chøc cã tÇm cì lín vÒ mÆt chÝnh trÞ ®−îc nu«i d−ìng bëi mèi liªn hÖ cña nã víi ph¸i tù do, cßn Ban tæ chøc vµ ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª chØ lµ nh÷ng vËt trang trÝ vÒ mÆt chÝnh trÞ mµ th«i. Sù viÖc lµ çc tê "Buæi s¸ng" vµ "Buæi s¸ng c«ng nh©n", tøc lµ nh÷ng tê b¸o

chÊp hµnh hoµn toµn vµ v« ®iÒu kiÖn ®−êng lèi chÝnh trÞ cña t¹p chÝ "Sù nghiÖp cña chóng ta", ®Òu nhÊn m¹nh thËm chÝ cßn c«ng khai ph« tr−¬ng viÖc hä gÇn gòi vÒ mÆt chÝnh trÞ víi ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª, vµ ®Òu ph¸t biÓu thay mÆt cho toµn thÓ khèi th¸ng T¸m. Sù viÖc lµ ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª quyªn tiÒn gióp tê "Buæi s¸ng c«ng nh©n". Sù viÖc lµ toµn thÓ ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª ®· céng t¸c víi tê b¸o x· héi - s«-vanh ë Xa-ma-ra, tê "TiÕng nãi cña chóng ta"88 (xem sè 17). Sù viÖc lµ chÝnh tªn Ts¬-khªn-kª-li, mét nh©n vËt rÊt næi tiÕng cña ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª ®· ®¨ng trªn b¸o chÝ, trªn t¹p chÝ "ThÕ giíi ngµy nay"89, t¹p chÝ cña "bän vÖ quèc chñ nghÜa", hoÆc còng lµ cña bän x· héi - s«-vanh, trªn t¹p chÝ cña çc «ng Plª-kha-nèp vµ A-lÕch-xin-xki, − lêi tuyªn bè, cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c, hoµn toµn theo giäng l−ìi cña Plª-kha-nèp, cña tê "Sù nghiÖp cña chóng ta", cña Cau-xky vµ cña ¸c-xen-rèt. Chóng t«i ®· dÉn ra lêi tuyªn bè Êy cña Ts¬-khªn-kª-li tõ l©u råi, thÕ mµ c¶ nh÷ng ng−êi theo ph¸i Ban tæ chøc trong v¨n tËp cña m×nh, lÉn T¬-rèt-xki trong tê "Lêi nãi cña chóng ta" cña h¾n, ®Òu kh«ng d¸m bªnh vùc cho lêi tuyªn bè ®ã, mÆc dï hä ®ang bªnh vùc cho ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª vµ qu¶ng ço cho ®¶ng ®oµn ®ã. Bèn lµ, nh÷ng lêi ph¸t biÓu chÝnh trÞ trùc tiÕp nh©n danh toµn thÓ ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª vµ toµn thÓ Ban tæ chøc, ®Òu chøng minh cho nh÷ng nhËn ®Þnh cña chóng t«i. Chóng ta h·y lÊy nh÷ng lêi ph¸t biÓu quan träng nhÊt ®· ®−îc ®¨ng l¹i trong v¨n tËp cña Ban tæ chøc: ®ã lµ b¶n tuyªn ng«n cña Ts¬-khª-Ýt-dª vµ ®ång bän, cïng tê truyÒn ®¬n cña Ban tæ chøc. Quan ®iÓm tr×nh bµy trong hai v¨n kiÖn ®ã ®Òu gièng hÖt nh− nhau; hai v¨n kiÖn Êy ®Òu biÓu thÞ mét lËp tr−êng nh− nhau. V× Ban tæ chøc lµ c¬ quan l·nh ®¹o tèi cao cña "khèi th¸ng T¸m", lµ khèi chèng l¹i ®¶ng ta, vµ v× Ban tæ chøc ®· ph¸t hµnh tê truyÒn ®¬n bÝ mËt cña m×nh, nghÜa lµ ban ®ã cã thÓ ph¸t biÓu tù do h¬n vµ th¼ng th¾n h¬n


Ts¬-khª-Ýt-dª t¹i §u-ma ⎯ nªn chóng ta sÏ ph©n tÝch chÝnh tê truyÒn ®¬n ®ã.

§iÒu ®¸ng chó ý ë ®©y lµ xung quanh tê truyÒn ®¬n Êy ®· cã sù tranh luËn trªn b¸o chÝ d©n chñ - x· héi §øc, trong mét tê b¸o d©n chñ - x· héi ë BÐc-n¬. Mét biªn tËp viªn cña tê b¸o nµy ®· nãi r»ng tê truyÒn ®¬n Êy lµ mét tê truyÒn ®¬n "¸i quèc chñ nghÜa". Ban th− ký ë n−íc ngoµi cña Ban tæ chøc ®· næi xung lªn vµ ®· c«ng bè mét bµi tr¶ lêi, nãi r»ng: c¶ "chóng t«i, Ban th− ký ë n−íc ngoµi, chóng t«i còng ph¹m téi ¸i quèc chñ nghÜa nh− thÕ"; cã thÓ coi lµ nã ®· nhê ban biªn tËp tê b¸o ®ã ®øng lµm träng tµi khi nã göi cho ban biªn tËp ®ã b¶n dÞch ra tiÕng §øc toµn v¨n tê truyÒn ®¬n. VÒ phÇn chóng t«i, chóng t«i nªu lªn r»ng ®ã lµ mét ban biªn tËp râ rµng lµ cã th¸i ®é thiªn vÞ ®èi víi Ban tæ chøc, vµ qu¶ng ço cho Ban tæ chøc. VËy çi ban biªn tËp cã th¸i ®é thiªn vÞ ®èi víi Ban tæ chøc Êy ®· nãi g×?

Ban biªn tËp ®ã tuyªn bè (sè 250): "Chóng t«i ®· ®äc tê truyÒn ®¬n cña Ban tæ chøc vµ chóng t«i ph¶i thó thËt r»ng v¨n b¶n tê truyÒn ®¬n Êy ch¾c ch¾n cã thÓ lµm cho ng−êi ta hiÓu lÇm vµ cã thÓ lµm cho toµn bé v¨n b¶n bao hµm mét ý nghÜa cã lÏ xa l¹ víi çc t¸c gi¶ b¶n truyÒn ®¬n".

T¹i sao çc ng−êi thuéc ph¸i Ban tæ chøc l¹i kh«ng ®¨ng l¹i trong v¨n tËp cña hä lêi nhËn xÐt Êy cña mét ban biªn tËp mµ chÝnh b¶n th©n hä ®· ®Ò nghÞ ®øng ra lµm träng tµi? V× ®ã chÝnh lµ lêi nhËn xÐt cña nh÷ng ng−êi b¹n cña Ban tæ chøc, nh÷ng ng−êi b¹n ®· c«ng khai tõ chèi kh«ng bµo ch÷a cho Ban tæ chøc ®ã! Lêi nhËn xÐt ®ã ®· ®−îc viÕt víi mét giäng lÞch sù x· giao thanh nh·, çi giäng ®Æc biÖt lµm næi bËt lªn r»ng ban biªn tËp muèn nãi víi ¸c-xen-rèt vµ M¸c-tèp "®iÒu dÔ nghe". Vµ ho¸ ra lµ çi "®iÒu dÔ nghe" lín nhÊt lµ nh− sau: "cã lÏ (chØ "cã lÏ" th«i!) Ban tæ chøc ®· nãi ®iÒu mµ nã kh«ng ®Þnh nãi;

nh−ng çi ®iÒu ®· nãi th× "ch¾c ch¾n cã thÓ lµm cho ng−êi ta hiÓu lÇm""!!

Chóng t«i tha thiÕt ®Ò nghÞ çc ®éc gi¶ h·y t×m ®äc tê truyÒn ®¬n cña Ban tæ chøc, tê truyÒn ®¬n nµy còng ®· ®−îc ®¨ng l¹i trong B¸o khæ nhá cña ph¸i bun (sè 9). Ai ®· chó ý ®äc tê truyÒn ®¬n ®ã, sÏ nhËn ra ®−îc ë ®Êy nh÷ng sù thËt rÊt ®¬n gi¶n vµ rÊt râ rµng: (1) nã kh«ng cã lÊy mét ch÷ nµo gäi lµ b¸c bá, vÒ nguyªn t¾c, mäi t− t−ëng b¶o vÖ tæ quèc trong cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i; (2) trong tê truyÒn ®¬n Êy, tuyÖt nhiªn kh«ng thÊy cã mét ®iÒu g× mµ "bän vÖ quèc" hoÆc "bän x· héi - s«-vanh" kh«ng thÓ chÊp nhËn ®−îc vÒ nguyªn t¾c; (3) trong tê truyÒn ®¬n Êy cã c¶ mét lo¹t nh÷ng c©u hoµn toµn gièng luËn ®iÖu "chñ nghÜa vÖ quèc": "giai cÊp v« s¶n kh«ng thÓ nµo thê ¬ ®−îc ®èi víi c¶nh tµn ph¸ s¾p söa tíi" (hÇu nh− ®ã lµ nguyªn v¨n ®¨ng trong tê "Buæi s¸ng c«ng nh©n", sè 2: "kh«ng thÓ thê ¬" ®èi víi "viÖc cøu n−íc nhµ khái c¶nh bÞ tµn ph¸"); "lîi Ých thiÕt th©n cña giai cÊp v« s¶n lµ tù b¶o toµn ®Êt n−íc"; "cuéc çch m¹ng toµn d©n" ph¶i cøu n−íc nhµ khái "c¶nh tµn ph¸ tõ bªn ngoµi" ®Õn, v. v.. Ng−êi nµo thùc sù thï ®Þch víi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh th× kh«ng tuyªn bè nh− vËy, mµ ph¶i tuyªn bè nh− sau: bän ®Þa chñ, Nga hoµng vµ giai cÊp t− s¶n ®Òu nãi dèi, khi chóng gäi viÖc duy tr× ¸ch thèng trÞ cña ng−êi §¹i nga ®èi víi Ba-lan, viÖc kiÒm chÕ Ba-lan b»ng b¹o lùc lµ viÖc tù b¶o toµn ®Êt n−íc; chóng nãi dèi, khi dïng nh÷ng lêi hoa mü vÒ cøu "®Êt n−íc" khái c¶nh tµn ph¸ ®Ó che ®Ëy m−u toan "cøu" nh÷ng ®Æc quyÒn n−íc lín cña chóng, vµ lµm cho giai cÊp v« s¶n xa rêi nhiÖm vô ®Êu tranh chèng giai cÊp t− s¶n quèc tÕ. Thõa nhËn t×nh ®oµn kÕt quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n ë çc n−íc giao chiÕn trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa ¨n c−íp, mµ ®ång thêi l¹i tung ra nh÷ng lêi nãi vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i "cøu" mét trong nh÷ng n−íc ®ã khái "c¶nh tµn ph¸", th× nh− vËy lµ gi¶


nh©n gi¶ nghÜa, lµ biÕn tÊt c¶ nh÷ng lêi tuyªn bè cña m×nh thµnh nh÷ng lêi trèng rçng vµ dèi tr¸. V× nh− thÕ tøc lµ ®Æt s¸ch l−îc cña giai cÊp v« s¶n phô thuéc vµo t×nh h×nh qu©n sù cña mét n−íc nhÊt ®Þnh trong mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh, mµ nÕu qu¶ nh− vËy th× nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh ë Ph¸p mµ gióp ¸o vµ Thæ-nhÜ-kú "tho¸t khái c¶nh tµn ph¸", lµ ®óng.

Ban th− ký ë n−íc ngoµi cña Ban tæ chøc ®· ®−a ra trªn b¸o chÝ x· héi - d©n chñ §øc (trong tê b¸o ë BÐc-n¬) mét lêi ngôy biÖn kh¸c, v« liªm sØ, vông vÒ, "gian tr¸" (®Ó lõa bÞp chØ riªng ng−êi §øc th«i), ®Õn nçi nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i Ban tæ chøc ®· kh«n ngoan kh«ng nh¾c l¹i lêi ngôy biÖn Êy tr−íc c«ng chóng Nga.

Víi mét giäng bùc tøc cao th−îng tr−íc mÆt ng−êi §øc, hä viÕt nh− sau:

"nÕu ®ã lµ thø chñ nghÜa ¸i quèc v¹ch ra cho giai cÊp v« s¶n biÕt r»ng çch

m¹ng lµ thñ ®o¹n duy nhÊt ®Ó cøu n−íc nhµ khái t×nh tr¹ng diÖt vong" th×, c¶

chóng t«i n÷a, chóng t«i còng lµ nh÷ng ng−êi ¸i quèc chñ nghÜa nh− thÕ, "chóng

t«i mong muèn Quèc tÕ cã ®−îc mét sè l−îng nhiÒu h¬n nh÷ng "ng−êi ¸i quèc

chñ nghÜa" nh− thÕ trong mçi ®¶ng x· héi chñ nghÜa; chóng t«i tin ch¾c r»ng

LiÕp-nÕch, R«-da Lóc-x¨m-bua, MÐc-hem sÏ rÊt lÊy lµm sung s−íng thÊy chung

quanh m×nh cã mét sè l−îng nhiÒu h¬n "nh÷ng ng−êi ¸i quèc chñ nghÜa" nh−

thÕ, nh÷ng ng−êi sÏ ®−a ra cho c«ng nh©n §øc vµ Ph¸p nh÷ng tê truyÒn ®¬n

nh− thÕ ".

Thñ ®o¹n gian lËn ®· râ rµnh rµnh: n¨m viªn th− ký biÕt rÊt râ r»ng ë Ph¸p vµ ë §øc - nh÷ng n−íc ®ang ®i tíi çch m¹ng x· héi chñ nghÜa - kh«ng hÒ cã mét chót tinh thÇn çch m¹ng t− s¶n nµo c¶, kh«ng hÒ cã bãng d¸ng nµo cña mét phong trµo x· héi t− s¶n nh»m tiÕn hµnh çch m¹ng ®Ó chiÕn th¾ng kÎ ®Þch. Nh−ng ë Nga, râ rµng lµ cã mét phong trµo nh− thÕ, chÝnh lµ v× n−íc Êy ®ang ®i tíi çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n. N¨m viªn th− ký lõa bÞp ng−êi §øc b»ng thø ngôy biÖn ®¸ng buån c−êi nµy: ë Nga, Ban tæ chøc vµ Ts¬-khª-Ýt-dª cïng ®ång bän, kh«ng

thÓ lµ nh÷ng ng−êi çch m¹ng - s«-vanh ®−îc, v× ë ch©u ¢u, sù kÕt hîp gi÷a tinh thÇn çch m¹ng vµ chñ nghÜa s«-vanh lµ mét ®iÒu phi lý!

Thùc vËy, ë ch©u ¢u ®ã lµ mét ®iÒu phi lý. Nh−ng ë Nga th× ®ã l¹i lµ mét sù thËt. Çc b¹n cã thÓ tr¸ch cø nh÷ng ng−êi theo b¸o "Lêi kªu gäi" lµ nh÷ng ng−êi çch m¹ng t− s¶n h¹ng tåi, nh−ng hä ®· theo lèi cña hä mµ kÕt hîp chñ nghÜa s«-vanh víi tinh thÇn çch m¹ng, ®iÒu ®ã th× çc b¹n kh«ng thÓ phñ nhËn ®−îc. VÒ mÆt ®ã, th× Héi nghÞ th¸ng B¶y cña ph¸i d©n tuý Nga, t¹p chÝ "Sù nghiÖp cña chóng ta" vµ tê "Buæi s¸ng c«ng nh©n" ®Òu hoµn toµn ®øng trªn lËp tr−êng cña nh÷ng ng−êi theo b¸o "Lêi kªu gäi", hä còng ®· kÕt hîp chñ nghÜa - s«-vanh víi tinh thÇn çch m¹ng.

Trong b¶n tuyªn ng«n cña m×nh (tr. 141 - 143 trong v¨n tËp cña Ban tæ chøc), ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª còng ®øng trªn lËp tr−êng nh− thÕ. Ts¬-khª-Ýt-dª còng thèt ra nh÷ng c©u nãi cã tÝnh chÊt s«-vanh chñ nghÜa gièng nh− thÕ vÒ "mèi nguy c¬ c¶nh tµn ph¸", vµ nÕu h¾n thõa nhËn tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa cña chiÕn tranh, t¸n thµnh mét "nÒn hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh", "nh÷ng nhiÖm vô chung cña toµn thÓ giai cÊp v« s¶n quèc tÕ", cuéc "®Êu tranh cho hoµ b×nh", v. v., v. v., th× tê "Buæi s¸ng c«ng nh©n", vµ c¶ nh÷ng ng−êi d©n tuý Nga n÷a, tøc lµ nh÷ng ng−êi tiÓu t− s¶n, còng ®Òu t¸n thµnh nh− thÕ c¶. Trong nh÷ng v¨n tËp Êy cña Ban tæ chøc, ng−êi ta cã thÓ ®äc ®−îc ë tr. 146, mét ®o¹n nãi r»ng bän d©n tuý tiÓu t− s¶n còng thõa nhËn tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa cña chiÕn tranh, còng thõa nhËn "nÒn hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh", vµ cho r»ng ®iÒu cÇn thiÕt ®èi víi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa (v× bän d©n tuý, còng nh− nhãm "Buæi s¸ng c«ng nh©n", ®Òu muèn mÖnh danh lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa) "lµ ph¶i cè g¾ng kh«i phôc hÕt søc nhanh chãng tinh thÇn ®oµn kÕt quèc tÕ cña tæ chøc x· héi chñ nghÜa ®Ó chÊm døt chiÕn tranh",


v. v.. ë bän d©n tuý lµ nh÷ng ng−êi tiÓu t− s¶n th× tÊt c¶ nh÷ng lêi trèng rçng ®ã lµ cèt ®Ó che giÊu çi khÈu hiÖu "tù vÖ d©n téc" mµ chóng ®· tõng trùc tiÕp ®−a ra, cßn ë Ts¬-khª-Ýt-dª vµ Ban tæ chøc, còng nh− nhãm "Buæi s¸ng c«ng nh©n", th× còng çi khÈu hiÖu ®ã l¹i ®−îc gäi lµ "cøu ®Êt n−íc khái c¶nh bÞ tµn ph¸"!!

Rót côc l¹i, th× c¶ Ts¬-khª-Ýt-dª lÉn Ban tæ chøc ®Òu ®· ®−a ra nh÷ng c©u çch m¹ng rçng tuÕch kh«ng rµng buéc chóng mét chót nµo c¶, kh«ng lµm trë ng¹i chót nµo cho chÝnh s¸ch thùc tÕ cña ph¸i "Lêi kªu gäi" vµ ph¸i "Sù nghiÖp cña chóng ta", cßn vÒ çi chÝnh s¸ch Êy th× hä ch¼ng hÐ miÖng nãi ra mét lêi nµo c¶. B»ng çch nµy hay çch kh¸c, chóng ®Òu ñng hé viÖc c«ng nh©n tham gia çc uû ban c«ng nghiÖp chiÕn tranh.

H·y bít nh÷ng lêi nãi v¨n hoa rçng tuÕch vÒ çch m¹ng ®i, th−a çc ngµi, cßn ®èi víi chÝnh s¸ch thùc tÕ ngµy nay, th× h·y nªn râ rµng h¬n chót n÷a, th¼ng th¾n h¬n chót n÷a, trung thùc h¬n chót n÷a. Çc ngµi høa lµ nh÷ng ng−êi çch m¹ng, nh−ng lóc nµy çc ngµi l¹i gióp ®ì bän s«-vanh, giai cÊp t− s¶n, chÝnh phñ Nga hoµng, hoÆc b»ng çch trùc tiÕp bªnh vùc viÖc c«ng nh©n tham gia çc uû ban c«ng nghiÖp chiÕn tranh, hoÆc b»ng çch gi÷ th¸i ®é lê ®i vµ kh«ng ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng c«ng nh©n ®ang tham gia çc uû ban ®ã nh»m bao che cho hä.

M¸c-tèp cã thÓ tha hå gië ®ñ trß x¶o quyÖt. T¬-rèt-xki cã thÓ lín tiÕng chèng tinh thÇn bÌ ph¸i cña chóng ta, trong khi h¾n dïng tÊt c¶ nh÷ng tiÕng kªu ®ã (çi kiÓu cò rÝch cña ... nh©n vËt cña Tuèc-ghª-nÐp!90), ®Ó che ®Ëy nh÷ng "mong muèn" ®−¬ng nhiªn lµ kh«ng bÌ ph¸i cña h¾n: mét kÎ nµo ®ã trong ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª "®ång ý" víi h¾n vµ thÒ lµ trung thµnh víi ph¸i t¶, lµ theo chñ nghÜa quèc tÕ, v.v.. Sù thËt vÉn lµ sù thËt. VÒ mÆt chÝnh trÞ, ch¼ng cã mét sù kh¸c nhau to lín nµo kh«ng nh÷ng gi÷a Ban tæ chøc víi ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª, mµ c¶ gi÷a

hai c¬ quan ®ã víi b¸o "Buæi s¸ng c«ng nh©n" hoÆc b¸o "Lêi kªu gäi" n÷a.

V× thÕ cho nªn, trªn thùc tÕ, tÊt c¶ bän chóng ®Òu c©u kÕt víi nhau, vµ cïng víi nh÷ng c«ng nh©n kh«ng ®¶ng ph¸i vµ bän d©n tuý, chóng chèng l¹i ®¶ng ta vµ ñng hé chÝnh s¸ch t− s¶n vÒ viÖc c«ng nh©n tham gia çc uû ban c«ng nghiÖp chiÕn tranh. Cßn nh÷ng lêi thanh minh trªn ®Çu l−ìi vµ nh÷ng lêi thÒ thèt cña nh÷ng viªn "th− ký ë n−íc ngoµi" nãi lµ hä "kh«ng ®ång ý", th× ®ã chØ lµ nh÷ng lêi nãi trèng rçng kh«ng cã dÝnh d¸ng g× víi chÝnh s¸ch thùc tÕ cña quÇn chóng c¶, ch¼ng kh¸c chi nh÷ng lêi thÒ thèt cña Duy-®¬-cum, cña Lª-ghin, cña §a-vÝt vÒ viÖc hä "t¸n thµnh hoµ b×nh" vµ "chèng l¹i chiÕn tranh", còng kh«ng gét s¹ch ®−îc cho hä chñ nghÜa s«-vanh.

"Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 50, ngµy 18 th¸ng Hai 1916


___________


315 316 V. I. Lª-nin

KhÈu hiÖu ngµy nay ë Nga: Hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh

vµ nÒn ®éc lËp cña Ba-lan

"Mét trong nh÷ng h×nh thøc mª hoÆc giai cÊp c«ng nh©n lµ chñ nghÜa hoµ b×nh vµ viÖc tuyªn truyÒn hoµ b×nh mét çch trõu t−îng... HiÖn giê, tuyªn truyÒn cho hoµ b×nh mµ kh«ng kÌm theo lêi kªu gäi quÇn chóng ®øng lªn hµnh ®éng çch m¹ng th× chØ gieo r¾c ¶o t−ëng, chØ lµm truþ l¹c giai cÊp v« s¶n b»ng çch nhåi nhÐt cho giai cÊp ®ã niÒm tin t−ëng vµo lßng nh©n ®¹o cña giai cÊp t− s¶n, vµ biÕn giai cÊp ®ã thµnh mét ®å ch¬i trong tay giíi ngo¹i giao bÝ mËt cña nh÷ng n−íc giao chiÕn". NghÞ quyÕt mµ ®¶ng ta ®· th«ng qua ë BÐc-n¬ ®· nãi nh− vËy (xem b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 40 vµ bµi "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh")1).

Nh÷ng kÎ chèng l¹i çch chóng ta ®Æt vÊn ®Ò hoµ b×nh - nh÷ng kÎ nµy th× cã nhiÒu trong kiÒu d©n Nga chø kh«ng ph¶i trong c«ng nh©n Nga - kh«ng hÒ bao giê chÞu mÊt c«ng ph©n tÝch nh÷ng luËn ®iÓm ®ã. Vèn lµ nh÷ng luËn ®iÓm ®· kh«ng thÓ b¸c bá ®−îc vÒ ph−¬ng diÖn lý luËn, ngµy nay do cã sù ®¶o lén trong t×nh h×nh ë n−íc ta nh÷ng luËn ®iÓm ®ã l¹i ®−îc chøng thùc mét çch ®Æc biÖt râ rµng vÒ mÆt thùc tiÔn n÷a.

Tê "Buæi s¸ng c«ng nh©n", tê b¸o cña ph¸i thñ tiªu - hîp ph¸p ë pª-t¬-r«-gr¸t, tê b¸o mµ Ban tæ chøc ®ang ñng

_________________________________________________________ 1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 26, tr.

202 - 203 vµ 412 - 413.

hé vÒ mÆt t− t−ëng, th× nh− mäi ng−êi ®Òu biÕt ngay tõ sè ®Çu tiªn ®· ®øng trªn lËp tr−êng x· héi - s«-vanh "vÖ quèc chñ nghÜa". Nã ®· ®¨ng nh÷ng b¶n tuyªn ng«n "vÖ quèc chñ nghÜa" cña bän x· héi - s«-vanh ë pª-t¬-r«-gr¸t vµ m¸t-xc¬-va. Nh©n tiÖn còng nãi thªm r»ng c¶ hai b¶n tuyªn ng«n ®ã ®Òu biÓu hiÖn t− t−ëng "hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh", vµ tê "Buæi s¸ng c«ng nh©n", sè 2, nh»m nªu bËt khÈu hiÖu ®ã mét çch ®Æc biÖt, ®· in khÈu hiÖu ®ã b»ng ch÷ ng¶ vµ gäi khÈu hiÖu ®ã lµ "mét ®−êng lèi ®¶m b¶o cho n−íc nhµ tho¸t khái t×nh tr¹ng bÕ t¾c". Chóng t«i mµ lµ nh÷ng ng−êi s«-vanh chñ nghÜa µ! ThËt lµ vu oan gi¸ ho¹! Chóng t«i hoµn toµn thõa nhËn khÈu hiÖu "hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh", mét khÈu hiÖu hÕt søc "d©n chñ" - vµ thËm chÝ cßn "thùc sù x· héi chñ nghÜa" n÷a!

Ch¼ng cßn nghi ngê g× n÷a r»ng hiÖn nay ®èi víi tªn Ni-c«-lai Kh¸t m¸u, th× ®iÒu rÊt cã lîi lµ thÊy nh÷ng thÇn d©n trung thµnh cña y nªu lªn mét khÈu hiÖu nh− thÕ. Dùa vµo bän ®Þa chñ vµ giai cÊp t− s¶n, chÝnh phñ Nga hoµng ®· ®−a qu©n ®éi ®i c−íp ph¸ vµ n« dÞch Ga-li-xi-a (Êy lµ ch−a nãi ®Õn hiÖp −íc vÒ viÖc ph©n chia n−íc Thæ-nhÜ-kú v. v.). Qu©n ®éi cña bän ®Õ quèc chñ nghÜa §øc, lµ bän còng ch¼ng kÐm tham tµn, ®· ®Èy lïi bän ¨n c−íp Nga vµ ®· tèng cæ chóng ch¼ng nh÷ng ra khái Ga-li-xi-a, mµ cßn ra khái c¶ "Ba-lan thuéc Nga" n÷a. (Vµ trªn b·i chiÕn tr−êng, hµng chôc v¹n c«ng nh©n vµ n«ng d©n Nga, §øc ®· ng· xuèng v× lîi Ých cña hai tËp ®oµn ®ã). Nh− thÕ lµ khÈu hiÖu "hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh" tá ra lµ mét thø "®å ch¬i" kú diÖu "trong tay giíi ngo¹i giao bÝ mËt" cña chÝnh phñ Nga hoµng: ®Êy çc b¹n xem - ng−êi ta nãi nh− vËy - chóng ta lµ nh÷ng ng−êi bÞ xóc ph¹m, ng−êi ta ®· c−íp bãc chóng ta, ng−êi ta ®· chiÕm Ba-lan cña chóng ta, chóng ta ph¶n ®èi nh÷ng viÖc th«n tÝnh!

Bän x· héi - s«-vanh trong nhãm theo b¸o "Buæi s¸ng c«ng nh©n" ®· tËn t©m ®ãng çi vai trß t«i tí cho chÝnh

KhÈu hiÖu ngµy nay ë Nga 317 318 V. I. Lª-nin

phñ Nga hoµng ®Õn møc ®é nµo, ta cã thÓ thÊy ®Æc biÖt râ trong bµi b¸o ®¨ng trªn tê sè 1, nhan ®Ò lµ: "KiÒu d©n Ba-lan". Bµi b¸o ®ã viÕt: "Nh÷ng th¸ng chiÕn tranh võa qua ®· lµm n¶y sinh ra trong ý thøc cña çc tÇng líp réng r·i trong nh©n d©n Ba-lan nguyÖn väng s©u s¾c muèn ®−îc ®éc lËp". Tr−íc chiÕn tranh, ch¾c h¼n lµ hä ch−a cã nguyÖn väng ®ã!! "Trong ý thøc x· héi cña çc tÇng líp réng r·i trong ph¸i d©n chñ - Ba-lan, th× quÇn chóng" (râ rµng lµ in sai; ph¶i ®äc lµ: chñ tr−¬ng, t− t−ëng, v.v.) "vÒ nÒn ®éc lËp d©n téc cña Ba-lan ®· th¾ng"... "VÊn ®Ò Ba-lan ®−îc ®Æt ra mét çch hÕt søc bøc thiÕt vµ toµn diÖn ®èi víi ph¸i d©n chñ Nga"... "Ph¸i tù do Nga" cù tuyÖt kh«ng tr¶ lêi râ rµng vÒ çi vÊn ®Ò ®¸ng nguyÒn rña: "nÒn ®éc lËp cña Ba-lan"...

§−¬ng nhiªn råi! Ni-c«-lai Kh¸t m¸u, Khv«-xtèp, Tsen-n«-cèp, Mi-li-u-cèp vµ ®ång bän ®Òu hoµn toµn t¸n thµnh nÒn ®éc lËp cña Ba-lan, ®Òu hÕt lßng t¸n thµnh nÒn ®éc lËp Êy trong lóc nµy khi mµ trªn thùc tÕ, khÈu hiÖu ®ã lµ khÈu hiÖu ®¸nh b¹i n−íc §øc, lµ n−íc ®· c−íp mÊt Ba-lan cña n−íc Nga. Çc b¹n h·y chó ý lµ: tr−íc chiÕn tranh, bän s¸ng lËp ra "®¶ng c«ng nh©n cña Xt«-l−-pin"91 ®· hoµn toµn vµ chØ ®éc ph¶n ®èi khÈu hiÖu quyÒn d©n téc tù quyÕt, ph¶n ®èi quyÒn tù do ph©n lËp cña Ba-lan, vµ, ®Ó theo ®uæi môc ®Ých cao quý lµ bµo ch÷a cho ¸ch ¸p bøc cña chÕ ®é Nga hoµng ®èi víi Ba-lan, chóng ®· th¶ láng cho tªn c¬ héi chñ nghÜa Xem-cèp-xki tha hå ho¹t ®éng. Ngµy nay, khi mµ n−íc Nga ®· mÊt Ba-lan råi, th× chóng l¹i t¸n thµnh "nÒn ®éc lËp" cña Ba-lan (®èi víi n−íc §øc, ®iÒu ®ã, chóng l¹i nhòn nhÆn lê ®i...).

Nh−ng, th−a çc ngµi x· héi - s«-vanh, çc ngµi kh«ng thÓ nµo ®¸nh lõa næi nh÷ng ng−êi c«ng nh©n gi¸c ngé ë Nga ®©u! Thùc ra th× çi khÈu hiÖu "cã tÝnh chÊt §¶ng th¸ng M−êi"92 cña çc ngµi n¨m 1915 vÒ nÒn ®éc lËp cña Ba-lan vµ vÒ hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh, chØ lµ sù

lµm n« lÖ cho chÝnh phñ Nga hoµng, lµ çi chÝnh phñ, mµ chÝnh hiÖn nay, ngay trong th¸ng Hai 1916, ®óng lµ cÇn che ®Ëy cuéc chiÕn tranh cña nã b»ng nh÷ng luËn ®iÖu hµo hiÖp vÒ "hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh" (®uæi Hin-®en-buèc ra khái Ba-lan) vµ vÒ nÒn ®éc lËp cña Ba-lan (®èi víi Vin-hem, nh−ng l¹i lµ sù lÖ thuéc vµo Ni-c«-lai II).

Ng−êi d©n chñ - x· héi Nga nµo ch−a quªn c−¬ng lÜnh cña m×nh, l¹i lËp luËn kh¸c. Ng−êi ®ã sÏ tuyªn bè r»ng ph¸i d©n chñ Nga - nghÜa lµ tr−íc tiªn vµ chñ yÕu lµ ph¸i d©n chñ §¹i Nga, v× chØ cã ph¸i nµy míi ®−îc h−ëng quyÒn tù do sö dông ng«n ng÷ cña m×nh ë Nga th«i - ch¾c ch¾n lµ cã lîi ë chç ngµy nay n−íc Nga kh«ng ¸p bøc Ba-lan n÷a vµ kh«ng dïng b¹o lùc ®Ó gi÷ lÊy Ba-lan n÷a. Giai cÊp v« s¶n Nga ch¾c ch¾n lµ cã lîi ë chç nã kh«ng ¸p bøc mét d©n téc trong nh÷ng d©n téc kh¸c mµ tr−íc kia nã ®· gióp ng−êi ta ¸p bøc. Ph¸i d©n chñ §øc ch¾c ch¾n lµ ë vµo ®Þa vÞ bÊt lîi: chõng nµo mµ giai cÊp v« s¶n §øc dung thø cho n−íc §øc ¸p bøc Ba-lan, th× chõng nÊy nã cßn ë vµo mét ®Þa vÞ tÖ h¬n lµ ®Þa vÞ cña kÎ n« lÖ, vµo ®Þa vÞ cña mét kÎ hung b¹o ®i gióp ®ì ng−êi ta n« dÞch ng−êi kh¸c. ChØ cã bän gioong-ke vµ bän t− s¶n §øc lµ ch¾c ch¾n cã lîi mµ th«i.

Do ®ã cã thÓ kÕt luËn nh− sau: nh÷ng ng−êi d©n chñ-x· héi Nga ph¶i v¹ch trÇn viÖc chÝnh phñ Nga hoµng lõa dèi nh©n d©n khi mµ ngµy nay ng−êi ta ®ang tung ra ë Nga nh÷ng khÈu hiÖu "hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh" vµ "nÒn ®éc lËp cña Ba-lan", v× trong t×nh thÕ hiÖn nay, c¶ hai khÈu hiÖu Êy cã nghÜa lµ mong muèn tiÕp tôc chiÕn tranh, vµ lµ sù biÖn hé cho ®iÒu mong muèn ®ã. Chóng ta cÇn ph¶i nãi: kh«ng ®−îc tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh nµo ®Ó chiÕm Ba-lan c¶! Nh©n d©n Nga kh«ng cßn muèn lµ kÎ ¸p bøc n−íc ®ã n÷a!

Nh−ng lµm thÕ nµo ®Ó gióp Ba-lan tù gi¶i tho¸t khái xiÒng xÝch cña §øc? Ph¶i ch¨ng chóng ta kh«ng nªn gióp

KhÈu hiÖu ngµy nay ë Nga 319 320

®ì Ba-lan trong viÖc Êy −? §−¬ng nhiªn lµ chóng ta ph¶i gióp ®ì, nh−ng kh«ng ph¶i b»ng çch ñng hé cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa cña n−íc Nga Nga hoµng, hoÆc ngay c¶ cña n−íc Nga t− s¶n, hoÆc ngay c¶ cña n−íc Nga céng hoµ t− s¶n, mµ lµ b»ng çch ñng hé giai cÊp v« s¶n çch m¹ng §øc, ñng hé nh÷ng ®¶ng viªn §¶ng d©n chñ - x· héi §øc ®ang ®Êu tranh chèng ®¶ng c«ng nh©n ph¶n çch m¹ng cña bän Duy-®¬-cum, Cau-xky vµ ®ång bän. Võa míi ®©y Cau-xky ®· tù béc lé mét çch ®Æc biÖt râ rµng tÝnh chÊt ph¶n çch m¹ng cña y: ngµy 26 th¸ng M−êi mét 1915, h¾n ®· gäi nh÷ng cuéc biÓu t×nh thÞ uy ngoµi ®−êng phè lµ nh÷ng hµnh ®éng "m¹o hiÓm" (ch¼ng kh¸c g× Xt¬-ru-vª ®· nãi tr−íc ngµy 9 th¸ng Giªng 1905 r»ng ë Nga kh«ng cã nh©n d©n çch m¹ng). ThÕ mµ, ngµy 30 th¸ng M−êi mét 1915, ë BÐc-lanh ®· cã 10 000 n÷ c«ng nh©n biÓu t×nh!

TÊt c¶ nh÷ng ng−êi nµo muèn c«ng nhËn mét çch ch©n thµnh, chø kh«ng ph¶i c«ng nhËn theo kiÓu Duy-®¬-cum, theo kiÓu Plª-kha-nèp, theo kiÓu Cau-xky, quyÒn tù do cña çc d©n téc, quyÒn d©n téc tù quyÕt ®Òu ph¶i ph¶n ®èi cuéc chiÕn tranh nh»m ¸p bøc Ba-lan, vµ t¸n thµnh quyÒn çc d©n téc U-cra-i-na, PhÇn-lan, v. v. lµ çc d©n téc hiÖn ®ang bÞ n−íc Nga ¸p bøc, ®−îc tù do t¸ch khái n−íc Nga. TÊt c¶ nh÷ng ai trªn thùc tÕ kh«ng muèn lµ nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh ®Òu ph¶i ñng hé chØ riªng nh÷ng phÇn tö trong çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa ë mäi n−íc, ®ang ho¹t ®éng mét çch c«ng khai, trùc tiÕp, ngay lËp tøc nh»m thùc hiÖn çch m¹ng v« s¶n ë ngay trong n−íc hä.

Kh«ng ph¶i "hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh" mµ lµ hoµ b×nh cho çc tóp nhµ tranh vµ chiÕn tranh chèng çc l©u ®µi, hoµ b×nh cho giai cÊp v« s¶n vµ nh÷ng ng−êi lao ®éng vµ chiÕn tranh chèng giai cÊp t− s¶n!



Vin-hem c«n-b¬ vµ Giª-oãc-gi Plª-kha-nèp

Cuèn "§¶ng d©n chñ - x· héi ë ng· ba ®−êng" (Çc-xru-e, 1915) cña Vin-hem C«n-b¬, mét tªn c¬ héi chñ nghÜa c«ng khai ng−êi §øc, võa ®−îc xuÊt b¶n rÊt ®óng lóc, ngay sau v¨n tËp "ChiÕn tranh" cña Plª-kha-nèp. Trong tê "Neue Zeit" Ru-®«n-ph¬ Hin-phÐc-®inh, mét tªn thuéc ph¸i Cau-xky, ®· tr¶ lêi C«n-b¬ mét çch rÊt yÕu ít, h¾n ®· lÆng thinh kh«ng nãi ®Õn vÊn ®Ò chñ yÕu mµ l¹i ®i than phiÒn vÒ lêi tuyªn bè ®óng ®¾n cña C«n-b¬ cho r»ng sù thèng nhÊt gi÷a nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc vÉn chØ lµ sù thèng nhÊt "thuÇn tuý h×nh thøc" mµ th«i.

§èi víi ng−êi nµo muèn suy nghÜ nghiªm tóc vÒ ý nghÜa cña sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II, th× ng−êi ta cã thÓ khuyªn hä h·y so s¸nh nh÷ng lËp tr−êng t− t−ëng cña C«n-b¬ vµ cña Plª-kha-nèp. C¶ hai (còng nh− Cau-xky) ®Òu nhÊt trÝ trªn vÊn ®Ò c¬ b¶n: hä ®Òu phñ nhËn vµ chÕ giÔu t− t−ëng vÒ nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng cÇn ph¶i tiÕn hµnh trong cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i; c¶ hai ®Òu lªn ¸n nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng lµ theo "chñ nghÜa thÊt b¹i", mét danh tõ −a thÝch cña çc phÇn tö theo Plª-kha-nèp. Plª-kha-nèp, ng−êi cho r»ng t− t−ëng vÒ mét cuéc çch m¹ng trong cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i lµ mét "méng t−ëng ngu xuÈn", ®ang ®¶ kÝch d÷ déi "nh÷ng c©u nãi çch m¹ng rçng tuÕch". §−îc dÞp, C«n-b¬ liÒn nguyÒn rña "lêi nãi çch m¹ng su«ng", "¶o t−ëng çch m¹ng", bän "tiÓu tèt lo¹n

V. C«n-b¬ vµ G. Plª-kha-nèp 321 322 V. I. Lª-nin

thÇn kinh trong ph¸i cÊp tiÕn (Radikalinski)", "chñ nghÜa biÖt ph¸i", v. v.. C«n-b¬ vµ Plª-kha-nèp ®Òu nhÊt trÝ trªn vÊn ®Ò chñ yÕu, c¶ hai ®Òu chèng l¹i çch m¹ng. cßn vÒ viÖc C«n-b¬ hoµn toµn ph¶n ®èi çch m¹ng trong khi ®ã, Plª-kha-nèp vµ Cau-xky th× "nãi chung t¸n thµnh" çch m¹ng, th× ®ã chØ lµ sù kh¸c nhau vÒ s¾c th¸i, vÒ lêi lÏ mµ th«i: trªn thùc tÕ, Plª-kha-nèp vµ Cau-xky ®Òu lµ t«i tí cña C«n-b¬ c¶.

C«n-b¬ ch©n thËt h¬n − ch©n thËt vÒ mÆt chÝnh trÞ, chø kh«ng ph¶i vÒ mÆt con ng−êi − nghÜa lµ lËp tr−êng cña «ng ta triÖt ®Ó nªn «ng ta kh«ng gi¶ nh©n gi¶ nghÜa g× hÕt. Do ®ã, «ng ta kh«ng sî thõa nhËn sù thùc nµy lµ, theo «ng ta, th× toµn thÓ Quèc tÕ ®· m¾c khuyÕt ®iÓm lµ cã "¶o t−ëng çch m¹ng" vµ ®· ®−a ra nh÷ng "lêi ®e do¹" (®e do¹ lµm çch m¹ng, çc ngµi Plª-kha-nèp vµ c«n-b¬!) vÒ vÊn ®Ò chiÕn tranh. C«n-b¬ nãi ®óng khi cho r»ng thËt lµ phi lý nÕu "phñ nhËn, trªn nguyªn t¾c", x· héi t− b¶n chñ nghÜa, sau khi çc ®¶ng d©n chñ - x· héi ë ch©u ¢u ®Òu ®øng lªn b¶o vÖ x· héi ®ã vµo lóc mµ nhµ n−íc t− b¶n chñ nghÜa ®· nøt r¹n kh¾p mäi chç, vµo lóc mµ "sù tån t¹i cña nhµ n−íc ®ã ®· thµnh vÊn ®Ò". Thõa nhËn t×nh h×nh çch m¹ng kh¸ch quan nh− vËy lµ ch©n thËt.

C«n-b¬ viÕt: "HËu qu¶ (cña s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi ñng hé LiÕp-nÕch) cã thÓ sÏ lµ mét cuéc ®Êu tranh néi bé ®−îc ®−a lªn tíi ®é s«i sôc trong d©n téc §øc vµ do ®ã sÏ lµ t×nh tr¹ng suy yÕu vÒ mÆt qu©n sù vµ chÝnh trÞ cña d©n téc §øc"... lµm cho "chñ nghÜa ®Õ quèc cña phe §ång minh tay ba" ®−îc lîi vµ ®−a chñ nghÜa ®Õ quèc ®ã ®Õn th¾ng lîi"!! §ã lµ ®iÒu mÊu chèt khiÕn cho bän c¬ héi chñ nghÜa næi trËn l«i ®×nh ®¶ kÝch "chñ nghÜa thÊt b¹i"!! Zeit",

MÊu chèt cña toµn bé vÊn ®Ò thùc ra lµ ë ®ã. "Cuéc ®Êu tranh néi bé ®−îc ®−a lªn tíi ®é s«i sôc", ®ã lµ néi chiÕn. C«n-b¬ cã lý khi nãi r»ng s¸ch l−îc cña ph¸i t¶ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ®ã; «ng ta cã lý khi nãi r»ng s¸ch l−îc ®ã lµ

"sù lµm cho" n−íc §øc "suy yÕu vÒ mÆt qu©n sù", nãi mét çch kh¸c, s¸ch l−îc ®ã mong muèn n−íc §øc thÊt b¹i, gãp phÇn lµm cho n−íc §øc thÊt b¹i, s¸ch l−îc ®ã lµ chñ nghÜa thÊt b¹i. C«n-b¬ chØ − chØ! − sai ë chç lµ «ng ta kh«ng muèn thÊy tÝnh chÊt quèc tÕ trong s¸ch l−îc ®ã cña ph¸i t¶. Trong tÊt c¶ çc n−íc tham chiÕn, th× cã thÓ "®−a cuéc ®Êu tranh néi bé lªn ®Õn tét ®é s«i sôc", "lµm suy yÕu søc m¹nh qu©n sù" cña giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa vµ (do ®ã, nh©n ®ã, nhê ®ã) mµ biÕn cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh néi chiÕn. ChÝnh ®ã lµ mÊu chèt cña vÊn ®Ò. Chóng ta h·y çm ¬n C«n-b¬ vÒ nh÷ng nguyÖn väng, nh÷ng lêi thó nhËn vµ nh÷ng lêi thuyÕt minh cã Ých cña «ng ta: khi tÊt c¶ çi ®ã lµ do mét kÎ ®Þch triÖt ®Ó nhÊt, thùc thµ nhÊt vµ th¼ng th¾n nhÊt trong çc kÎ thï ®Þch cña çch m¹ng cung cÊp cho chóng ta, th× ®iÒu ®ã ®Æc biÖt cã Ých cho viÖc tè ço tr−íc c«ng nh©n sù gi¶ dèi bØ æi vµ tÝnh nhu nh−îc xÊu xa cña bän Plª-kha-nèp vµ bän Cau-xky.



__________

323 324 V. I. Lª-nin

Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt

(§Ò c−¬ng)

1. Chñ nghÜa ®Õ quèc, chñ nghÜa x· héi vµ viÖc gi¶i phãng çc d©n téc bÞ ¸p bøc

Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n. Trong nh÷ng n−íc tiªn tiÕn, t− b¶n ®· v−ît ra ngoµi ph¹m vi çc quèc gia d©n téc vµ ®· ®em ®éc quyÒn thay thÕ cho c¹nh tranh, ®ång thêi, ®· t¹o ra tÊt c¶ nh÷ng tiÒn ®Ò kh¸ch quan cho viÖc thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi. V× thÕ nªn, ë T©y ¢u vµ ë n−íc Mü, cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n ®Ó ®¸nh ®æ çc chÝnh phñ t− b¶n chñ nghÜa, ®Ó t−íc ®o¹t giai cÊp t− s¶n, trë thµnh mét vÊn ®Ò cÊp thiÕt. Chñ nghÜa ®Õ quèc ®Èy quÇn chóng vµo cuéc ®Êu tranh ®ã, khi lµm cho nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp trë nªn gay g¾t thªm trªn nh÷ng quy m« réng lín, lµm cho t×nh c¶nh cña quÇn chóng trë nªn trÇm träng c¶ vÒ mÆt kinh tÕ − çc t¬-rít, ®êi sèng ®¾t ®á − lÉn vÒ mÆt chÝnh trÞ: chñ nghÜa qu©n phiÖt ph¸t triÓn, çc cuéc chiÕn tranh x¶y ra th−êng xuyªn h¬n, thÕ lùc ph¶n ®éng m¹nh lªn, ¸ch ¸p bøc d©n téc vµ sù c−íp bãc thuéc ®Þa m¹nh thªm vµ më réng thªm. Chñ nghÜa x· héi th¾ng lîi nhÊt thiÕt ph¶i thùc hiÖn chÕ ®é d©n chñ hoµn toµn vµ, do ®ã, kh«ng nh÷ng lµm cho çc d©n téc hoµn toµn b×nh quyÒn víi nhau, mµ cßn thùc hµnh quyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc bÞ ¸p bøc, tøc lµ quyÒn tù do ph©n lËp vÒ mÆt chÝnh trÞ. C¶ hiÖn nay lÉn trong thêi kú çch m¹ng, vµ sau khi çch m¹ng th¾ng lîi, çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa nµo mµ kh«ng chøng minh b»ng toµn bé ho¹t ®éng cña m×nh r»ng

hä sÏ gi¶i phãng çc d©n téc bÞ n« dÞch vµ sÏ x©y dùng nh÷ng quan hÖ cña m×nh víi çc d©n téc ®ã trªn c¬ së mét liªn minh tù do - vµ liªn minh tù do sÏ lµ mét lêi dèi tr¸ nÕu nã kh«ng bao hµm quyÒn tù do ph©n lËp - th× çc ®¶ng ®ã sÏ ph¶n béi chñ nghÜa x· héi.

§−¬ng nhiªn, chÕ ®é d©n chñ còng lµ mét h×nh thøc nhµ n−íc vµ sÏ ph¶i mÊt ®i khi nhµ n−íc tiªu vong, nh−ng ®iÒu ®ã chØ x¶y ra khi chñ nghÜa x· héi th¾ng lîi hoµn toµn vµ ®−îc cñng cè, qu¸ ®é lªn chñ nghÜa céng s¶n hoµn toµn.

2. Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ cuéc ®Êu tranh v× d©n chñ

Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa kh«ng ph¶i lµ mét hµnh ®éng, mét cuéc chiÕn ®Êu duy nhÊt trªn mét mÆt trËn, mµ lµ c¶ mét thêi kú xung ®ét giai cÊp kÞch liÖt, mét chuçi dµi nh÷ng trËn chiÕn ®Êu trªn tÊt c¶ mäi mÆt trËn, nghÜa lµ trªn hÕt th¶y çc vÊn ®Ò kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, nh÷ng trËn chiÕn ®Êu nµy chØ cã thÓ kÕt thóc b»ng viÖc t−íc ®o¹t giai cÊp t− s¶n. NÕu t−ëng r»ng cuéc ®Êu tranh v× d©n chñ cã thÓ lµm cho giai cÊp v« s¶n xa rêi çch m¹ng x· héi chñ nghÜa hoÆc cã thÓ che lÊp, lµm lu mê cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, v. v., th× sÏ m¾c mét sai lÇm c¨n b¶n. Tr¸i l¹i, còng gièng nh− kh«ng thÓ cã mét chñ nghÜa x· héi th¾ng lîi mµ l¹i kh«ng thùc hiÖn d©n chñ hoµn toµn, giai cÊp v« s¶n còng kh«ng thÓ nµo chuÈn bÞ ®Ó chiÕn th¾ng giai cÊp t− s¶n ®−îc nÕu nã kh«ng tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh toµn diÖn, triÖt ®Ó vµ çch m¹ng ®Ó giµnh d©n chñ.

NÕu lo¹i bá mét trong nh÷ng ®iÒu môc cña c−¬ng lÜnh d©n chñ, nh− ®iÒu nãi vÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt ch¼ng h¹n, lÊy cí r»ng quyÒn ®ã sÏ "kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc" hoÆc "cã tÝnh chÊt ¶o t−ëng" trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc, nh− vËy còng sÏ m¾c mét sai lÇm kh«ng kÐm phÇn nghiªm träng. Kh¼ng ®Þnh r»ng quyÒn d©n téc tù quyÕt kh«ng thÓ

Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa 325 326 V. I. Lª-nin

thùc hiÖn ®−îc trong ph¹m vi chñ nghÜa t− b¶n, ®iÒu kh¼ng ®Þnh ®ã ta cã thÓ hiÓu hoÆc mét çch tuyÖt ®èi, vÒ mÆt kinh tÕ, hoÆc mét çch t−¬ng ®èi, vÒ mÆt chÝnh trÞ.

Trong tr−êng hîp thø nhÊt, lêi kh¼ng ®Þnh ®ã lµ hoµn toµn sai lÇm vÒ ph−¬ng diÖn lý luËn. Mét lµ, theo ý nghÜa ®ã, th× trong chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa ch¼ng h¹n tiÒn lao ®éng hoÆc viÖc thñ tiªu çc cuéc khñng ho¶ng, v. v. lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc. Nh−ng nÕu cho r»ng quyÒn d©n téc tù quyÕt còng kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc, th× nh− vËy hoµn toµn sai. Hai lµ, chØ riªng thÝ dô vÒ viÖc Na-uy t¸ch ra khái Thôy-®iÓn håi 1905, còng ®ñ ®Ó b¸c bá "tÝnh chÊt kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc" hiÓu theo ý nghÜa ®ã råi. Ba lµ, sÏ thËt lµ lè bÞch nÕu phñ nhËn r»ng khi cã sù biÕn ®æi nhá trong çc quan hÖ vÒ chÝnh trÞ vµ chiÕn l−îc, ch¼ng h¹n gi÷a §øc vµ Anh, th× sù h×nh thµnh çc quèc gia míi: Ba-lan, Ên-®é v. v. lµ hoµn toµn "cã thÓ thùc hiÖn ®−îc" nay mai. Bèn lµ, t− b¶n tµi chÝnh, trong khi cè søc bµnh tr−íng ra, sÏ "tù do" mua chuéc vµ hèi lé chÝnh phñ d©n chñ vµ céng hoµ tù do nhÊt vµ bän viªn chøc ®−îc bÇu ra cña bÊt kú mét n−íc nµo, dï lµ n−íc "®éc lËp" ®i n÷a. Sù thèng trÞ cña t− b¶n tµi chÝnh, còng nh− sù thèng trÞ cña t− b¶n nãi chung, sÏ kh«ng thÓ thñ tiªu ®i ®−îc b»ng bÊt kú cuéc c¶i çch nµo trong lÜnh vùc d©n chñ chÝnh trÞ; thÕ mµ quyÒn tù quyÕt l¹i hoµn toµn vµ chØ thuéc vÒ lÜnh vùc ®ã. Nh−ng sù thèng trÞ ®ã cña t− b¶n tµi chÝnh tuyÖt nhiªn kh«ng xo¸ bá ý nghÜa cña d©n chñ chÝnh trÞ víi tÝnh çch lµ h×nh thøc tù do h¬n, réng r·i h¬n vµ râ rµng h¬n cña ¸ch ¸p bøc giai cÊp vµ cña ®Êu tranh giai cÊp. Cho nªn, së dÜ cã tÊt c¶ nh÷ng lËp luËn cho r»ng, vÒ mÆt kinh tÕ, "kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc" mét trong nh÷ng yªu s¸ch vÒ d©n chñ chÝnh trÞ trong chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, lµ do chç vÒ mÆt lý luËn, ng−êi ta ®· ®Þnh nghÜa mét çch sai lÇm nh÷ng quan hÖ chung vµ c¬ b¶n cña chñ nghÜa t− b¶n vµ cña chÕ ®é d©n chñ chÝnh trÞ nãi chung.

Trong tr−êng hîp thø hai, lêi kh¼ng ®Þnh ®ã kh«ng ®Çy ®ñ vµ kh«ng chÝnh x¸c. V× kh«ng ph¶i chØ riªng quyÒn d©n téc tù quyÕt mµ tÊt c¶ nh÷ng yªu s¸ch c¬ b¶n vÒ d©n chñ chÝnh trÞ, trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc, còng ®Òu chØ "cã thÓ thùc hiÖn ®−îc" mét çch kh«ng ®Çy ®ñ, mét çch kh«ng trän vÑn vµ d−íi h×nh thøc mét ngo¹i lÖ hiÕm cã (nh− viÖc Na-uy t¸ch ra khái Thôy-®iÓn håi 1905 ch¼ng h¹n). ChÝnh yªu s¸ch ®ßi gi¶i phãng ngay tøc kh¾c çc thuéc ®Þa mµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng ®· ®Ò ra, còng "kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc" trong chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, nÕu kh«ng tiÕn hµnh c¶ mét lo¹t cuéc çch m¹ng. Tuy vËy, §¶ng d©n chñ - x· héi, còng kh«ng hÒ v× thÕ mµ kh«ng ®Êu tranh tøc kh¾c vµ kiªn quyÕt nhÊt ®Ó thùc hiÖn tÊt c¶ çc yªu s¸ch ®ã - v× kh«ng ®Êu tranh nh− vËy sÏ chØ lµm lîi cho giai cÊp t− s¶n vµ thÕ lùc ph¶n ®éng th«i - tr¸i h¼n l¹i, chÝnh v× thÕ mµ cÇn ph¶i ®Ò ra tÊt c¶ nh÷ng yªu s¸ch Êy vµ thùc hiÖn nh÷ng yªu s¸ch Êy b»ng lèi çch m¹ng chø kh«ng ph¶i b»ng lèi c¶i l−¬ng chñ nghÜa; b»ng çch ®Ëp tan khu«n khæ ph¸p luËt t− s¶n chø kh«ng ph¶i ë trong khu«n khæ ph¸p luËt ®ã; b»ng çch l«i cuèn quÇn chóng vµo hµnh ®éng tÝch cùc, më réng vµ thæi bïng cuéc ®Êu tranh ®Ó thùc hiÖn mäi yªu s¸ch d©n chñ vµ c¬ b¶n, kú cho tíi møc trë thµnh cuéc tÊn c«ng trùc tiÕp cña giai cÊp v« s¶n chèng giai cÊp t− s¶n, nghÜa lµ, cho tíi møc thùc hiÖn cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ®Ó t−íc ®o¹t giai cÊp t− s¶n, chø kh«ng ph¶i tho¶ m·n víi nh÷ng bµi ph¸t biÓu trong nghÞ viÖn, hay ph¶n ®èi b»ng lêi nãi th«i. Cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa cã thÓ næ ra kh«ng nh÷ng tõ mét cuéc b·i c«ng lín hoÆc mét cuéc biÓu t×nh trªn ®−êng phè, hoÆc mét cuéc b¹o ®éng cña d©n bÞ ®ãi, hoÆc mét cuéc næi dËy cña qu©n ®éi, hoÆc mét cuéc khëi nghÜa ë thuéc ®Þa, mµ còng cã thÓ næ ra tõ bÊt cø mét cuéc khñng ho¶ng chÝnh trÞ nµo ®¹i lo¹i nh− vô ¸n §r©y-phuýt93 hoÆc nh− vô rèi ren ë Xa-bÐc-n¬94, hoÆc nh©n


mét cuéc tr−ng cÇu ý d©n vÒ vÊn ®Ò ph©n lËp cña mét d©n téc bÞ ¸p bøc, v. v..

Trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc, viÖc t¨ng c−êng ¸p bøc d©n téc kh«ng lµm cho §¶ng d©n chñ − x· héi tõ bá cuéc ®Êu tranh "kh«ng t−ëng", - nh− giai cÊp t− s¶n vÉn nãi, − ®Ó giµnh quyÒn çc d©n téc ®−îc tù do ph©n lËp, mµ tr¸i l¹i, cßn khiÕn cho nã t¨ng c−êng lîi dông nh÷ng cuéc xung ®ét x¶y ra c¶ trªn lÜnh vùc nµy, ®Ó nh©n ®ã mµ t¹o ra mét hµnh ®éng cã tÝnh chÊt quÇn chóng vµ nh÷ng cuéc biÓu t×nh çch m¹ng chèng giai cÊp t− s¶n.

3. ý nghÜa cña quyÒn tù quyÕt vµ quan hÖ cña nã víi chÕ ®é liªn bang

QuyÒn d©n téc tù quyÕt hoµn toµn chØ cã nghÜa lµ çc d©n téc cã quyÒn ®éc lËp chÝnh trÞ, cã quyÒn tù do ph©n lËp, vÒ mÆt chÝnh trÞ, khái d©n téc ¸p bøc hä. Nãi mét çch cô thÓ, yªu s¸ch ®ßi d©n chñ chÝnh trÞ ®ã cã nghÜa lµ hoµn toµn tù do tuyªn truyÒn cho viÖc ph©n lËp vµ cã nghÜa lµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ph©n lËp b»ng con ®−êng tr−ng cÇu ý d©n trong d©n téc muèn ph©n lËp. Nh− vËy lµ yªu s¸ch ®ã hoµn toµn kh«ng ®ång nghÜa víi yªu s¸ch ®ßi ph©n lËp, ph©n t¸n, thµnh lËp nh÷ng quèc gia nhá. Nã chØ lµ biÓu hiÖn triÖt ®Ó cña cuéc ®Êu tranh chèng mäi ¸p bøc d©n téc. ChÕ ®é d©n chñ cña mét n−íc mµ cµng gÇn víi quyÒn hoµn toµn tù do ph©n lËp, th× trªn thùc tÕ, nh÷ng xu h−íng muèn ph©n lËp sÏ cµng hiÕm vµ cµng yÕu, v×, ®øng vÒ mÆt tiÕn bé kinh tÕ còng nh− vÒ mÆt lîi Ých cña quÇn chóng mµ nãi, nh÷ng −u thÕ cña nh÷ng n−íc lín lµ kh«ng thÓ nghi ngê ®−îc, h¬n thÕ n÷a, nh÷ng −u thÕ ®ã kh«ng ngõng t¨ng lªn cïng víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n. Thõa nhËn quyÒn tù quyÕt kh«ng cã nghÜa lµ thõa nhËn nguyªn t¾c chÕ ®é liªn bang. Ng−êi ta cã thÓ kiªn quyÕt ph¶n ®èi nguyªn t¾c ®ã, vµ ñng hé chÕ ®é tËp trung d©n chñ, nh−ng l¹i thÝch

chÕ ®é liªn bang h¬n bÊt b×nh ®¼ng d©n téc, coi ®ã lµ con ®−êng duy nhÊt dÉn tíi chÕ ®é tËp trung d©n chñ hoµn toµn. ChÝnh xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm ®ã mµ m¸c, ng−êi vÉn chñ tr−¬ng tËp trung, thËm chÝ muèn Ai-r¬-len vµ Anh lËp thµnh liªn bang víi nhau, cßn h¬n lµ Ai-r¬-len bÞ ng−êi Anh b¾t ph¶i phôc tïng b»ng b¹o lùc95.

Chñ nghÜa x· héi cã môc ®Ých kh«ng nh÷ng xo¸ bá t×nh tr¹ng nh©n lo¹i bÞ chia thµnh nh÷ng quèc gia nhá vµ xo¸ bá mäi tr¹ng th¸i biÖt lËp gi÷a çc d©n téc, kh«ng nh÷ng lµm cho çc d©n téc gÇn gòi nhau, mµ còng cßn nh»m thùc hiÖn viÖc hîp nhÊt çc d©n téc l¹i. Vµ chÝnh ®Ó ®¹t môc ®Ých ®ã mµ chóng ta, mét mÆt, ph¶i gi¶i thÝch cho quÇn chóng hiÓu râ tÝnh chÊt ph¶n ®éng trong quan niÖm cña Ren-n¬ vµ ¤. Bau-¬ vÒ çi mµ hä gäi lµ "quyÒn tù trÞ d©n téc vÒ v¨n ho¸"96, vµ, mÆt kh¸c, ph¶i ®ßi gi¶i phãng çc d©n téc bÞ ¸p bøc, kh«ng ph¶i b»ng çch tu«n ra mét trµng nh÷ng c©u nãi m¬ hå vµ chung chung, nh÷ng lêi kªu rçng v« nghÜa, kh«ng ph¶i b»ng çch "g¸c" vÊn ®Ò l¹i cho tíi thêi kú chñ nghÜa x· héi míi gi¶i quyÕt, mµ b»ng çch ®Ò ra mét c−¬ng lÜnh chÝnh trÞ ®−îc tr×nh bµy râ rµng, chÝnh x¸c, vµ ®Æc biÖt cã tÝnh ®Õn th¸i ®é gi¶ dèi vµ hÌn nh¸t cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ë çc d©n téc ®i ¸p bøc. Nh©n lo¹i chØ cã tr¶i qua thêi kú qu¸ ®é cña chuyªn chÝnh cña giai cÊp bÞ ¸p bøc, míi cã thÓ xo¸ bá ®−îc çc giai cÊp, còng gièng nh− vËy, nh©n lo¹i chØ cã tr¶i qua thêi kú qu¸ ®é hoµn toµn gi¶i phãng tÊt c¶ çc d©n téc bÞ ¸p bøc, nghÜa lµ thêi kú çc d©n téc ®−îc tù do ph©n lËp, th× míi cã thÓ ®¹t tíi sù hîp nhÊt tÊt nhiªn gi÷a çc d©n téc.

4. Giai cÊp v« s¶n çch m¹ng ph¶i ®Æt vÊn ®Ò quyÒn d©n téc

tù quyÕt nh− thÕ nµo

Kh«ng ph¶i chØ cã yªu s¸ch ®ßi quyÒn d©n téc tù quyÕt mµ tÊt c¶ nh÷ng ®iÓm trong c−¬ng lÜnh d©n chñ tèi thiÓu


cña chóng ta, ®Òu ®· ®−îc giai cÊp tiÓu t− s¶n nªu ra tr−íc kia, ngay tõ thÕ kû XVII vµ XVIII råi. Vµ giai cÊp tiÓu t− s¶n hiÖn nay vÉn cßn nªu ra tÊt c¶ nh÷ng ®iÓm ®ã mét çch kh«ng t−ëng, v× hä kh«ng thÊy cuéc ®Êu tranh giai cÊp vµ tÝnh chÊt ngµy cµng quyÕt liÖt cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp d−íi chÕ ®é d©n chñ, vµ v× hä tin vµo chñ nghÜa t− b¶n "hoµ b×nh". §ã chÝnh lµ çi kh«ng t−ëng vÒ mét liªn minh hoµ b×nh gi÷a çc d©n téc b×nh quyÒn víi nhau trong thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa, çi kh«ng t−ëng lõa bÞp nh©n d©n vµ ®−îc ph¸i Cau-xky bªnh vùc. Tr¸i h¼n víi çi kh«ng t−ëng tiÓu t− s¶n vµ c¬ héi chñ nghÜa Êy, c−¬ng lÜnh cña §¶ng d©n chñ - x· héi ph¶i nªu ra vÊn ®Ò: ph©n chia çc d©n téc thµnh nh÷ng d©n téc ®i ¸p bøc vµ nh÷ng d©n téc bÞ ¸p bøc, coi ®ã lµ ®iÒu c¬ b¶n, chñ yÕu nhÊt vµ kh«ng thÓ tr¸nh khái trong thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa.

Giai cÊp v« s¶n thuéc çc d©n téc ®i ¸p bøc kh«ng thÓ tù giíi h¹n ë nh÷ng c©u nãi chung chung, rËp khu«n vµ nhai ®i nhai l¹i cña bÊt cø bän t− s¶n hoµ b×nh chñ nghÜa nµo, ph¶n ®èi th«n tÝnh vµ t¸n thµnh quyÒn b×nh ®¼ng gi÷a çc d©n téc nãi chung. Giai cÊp v« s¶n kh«ng thÓ bá qua vÊn ®Ò biªn giíi cña çi quèc gia thµnh lËp trªn c¬ së ¸p bøc d©n téc, mét vÊn ®Ò ®Æc biÖt "khã chÞu" ®èi víi giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa. Nã kh«ng thÓ kh«ng ®Êu tranh chèng l¹i viÖc dïng vò lùc ®Ó h·m çc d©n téc bÞ ¸p bøc ph¶i ë trong biªn giíi cña çi quèc gia Êy; mµ ®iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ ®Êu tranh cho quyÒn tù quyÕt. Nã ph¶i ®ßi quyÒn tù do ph©n lËp vÒ mÆt chÝnh trÞ cho çc thuéc ®Þa vµ çc d©n téc bÞ d©n téc "m×nh" ¸p bøc. B»ng kh«ng, chñ nghÜa quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n sÏ lµ rçng tuÕch vµ nãi su«ng th«i; c«ng nh©n thuéc d©n téc bÞ ¸p bøc vµ c«ng nh©n thuéc d©n téc ®i ¸p bøc vÉn kh«ng thÓ tÝn nhiÖm nhau, ®oµn kÕt giai cÊp víi nhau ®−îc; vµ th¸i ®é gi¶ dèi cña nh÷ng phÇn tö

c¶i l−¬ng chñ nghÜa vµ thuéc ph¸i Cau-xky bªnh vùc quyÒn tù quyÕt, tøc lµ bän kh«ng ®Õm xØa g× ®Õn nh÷ng d©n téc bÞ d©n téc "cña chÝnh hä" ¸p bøc vµ dïng vò lùc gi÷ ë trong néi bé quèc gia "cña chÝnh hä", vÉn kh«ng bÞ lét trÇn.

MÆt kh¸c, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa thuéc çc d©n téc bÞ ¸p bøc ®Æc biÖt ph¶i b¶o vÖ vµ thùc hiÖn sù thèng nhÊt hoµn toµn vµ tuyÖt ®èi, kÓ c¶ vÒ mÆt tæ chøc, cña c«ng nh©n thuéc d©n téc bÞ ¸p bøc víi c«ng nh©n thuéc d©n téc ®i ¸p bøc. Kh«ng thÕ, th× kh«ng thÓ b¶o vÖ ®−îc mét chÝnh s¸ch ®éc lËp cña giai cÊp v« s¶n vµ sù ®oµn kÕt giai cÊp cña nã víi giai cÊp v« s¶n çc n−íc kh¸c, tr−íc mäi thø m−u kÕ, tr−íc nh÷ng sù ph¶n béi vµ nh÷ng trß lõa bÞp cña giai cÊp t− s¶n. V× giai cÊp t− s¶n thuéc çc d©n téc bÞ ¸p bøc lu«n lu«n biÕn çc khÈu hiÖu gi¶i phãng d©n téc thµnh mét trß lõa bÞp c«ng nh©n: vÒ mÆt chÝnh s¸ch ®èi néi, nã lîi dông çc khÈu hiÖu ®ã ®Ó thùc hµnh nh÷ng sù tho¶ hiÖp ph¶n ®éng víi giai cÊp t− s¶n thuéc çc d©n téc thèng trÞ (ch¼ng h¹n nh− ng−êi Ba-lan ë ¸o vµ ë Nga ®· c©u kÕt víi thÕ lùc ph¶n ®éng ®Ó ¸p bøc ng−êi Do-th¸i vµ ng−êi U-cra-i-na); vÒ mÆt chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, nã t×m çch c©u kÕt víi mét trong çc c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa c¹nh tranh ®Ó thùc hiÖn nh÷ng môc ®Ých c−íp bãc cña nã (chÝnh s¸ch cña çc n−íc nhá ë vïng Ban-c¨ng, v. v.).

Cuéc ®Êu tranh chèng l¹i mét c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa ®Ó giµnh quyÒn tù do d©n téc, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo ®ã, cã thÓ bÞ mét c−êng quèc "lín" kh¸c lîi dông ®Ó ®¹t nh÷ng môc ®Ých còng cã tÝnh chÊt ®Õ quèc nh− vËy − t×nh tr¹ng ®ã còng rÊt Ýt cã thÓ buéc §¶ng d©n chñ - x· héi cù tuyÖt kh«ng thõa nhËn quyÒn d©n téc tù quyÕt, gièng nh− nhiÒu tr−êng hîp mµ giai cÊp t− s¶n ®· lîi dông nh÷ng khÈu hiÖu céng hoµ ®Ó lõa bÞp vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ c−íp bãc vÒ mÆt tµi chÝnh, ch¼ng h¹n ë çc n−íc



la-tinh, kh«ng thÓ buéc nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi tõ bá chñ nghÜa céng hoµ cña hä ®−îc*.

5. Chñ nghÜa M¸c vµ chñ nghÜa Pru-®«ng trong vÊn ®Ò d©n téc

Tr¸i víi nh÷ng ng−êi d©n chñ tiÓu t− s¶n, M¸c ®· coi tÊt c¶ nh÷ng yªu s¸ch d©n chñ, kh«ng trõ mét yªu s¸ch nµo, kh«ng ph¶i lµ mét çi g× tuyÖt ®èi, mµ lµ biÓu hiÖn lÞch sö cña cuéc ®Êu tranh cña quÇn chóng nh©n d©n do giai cÊp t− s¶n l·nh ®¹o, chèng l¹i chÕ ®é phong kiÕn. Trong çc yªu s¸ch ®ã, kh«ng cã mét yªu s¸ch nµo, trong nh÷ng hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh, l¹i kh«ng thÓ vµ ®· kh«ng thÓ dïng lµm c«ng cô cho giai cÊp t− s¶n lõa bÞp c«ng nh©n. VÒ mÆt nµy, mµ ®em nªu bËt lªn mét trong nh÷ng yªu s¸ch vÒ d©n chñ chÝnh trÞ, cô thÓ lµ quyÒn d©n téc tù quyÕt, vµ ®em ®èi lËp yªu s¸ch ®ã víi tÊt c¶ çc yªu s¸ch kh¸c, th× thËt hoµn toµn sai vÒ mÆt lý luËn. Trªn thùc tÕ, giai cÊp v« s¶n chØ cã thÓ gi÷ v÷ng ®−îc tÝnh ®éc lËp cña m×nh, khi nã lµm cho cuéc ®Êu tranh cña nã ®Ó giµnh tÊt c¶ nh÷ng yªu s¸ch d©n chñ, kÓ c¶ yªu s¸ch ®ßi thµnh lËp n−íc céng hoµ, phôc tïng

* BÊt tÊt ph¶i nãi r»ng phñ nhËn quyÒn tù quyÕt, v× lý do cho r»ng quyÒn tù quyÕt cã thÓ dÉn tíi chç ph¶i "b¶o vÖ tæ quèc" - lµ hoµn toµn lè bÞch. Còng víi lý do ®ã - nghÜa lµ còng kh«ng nghiªm chØnh nh− vËy - nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh, håi 1914 - 1916, ®· viÖn ®Õn bÊt kú mét yªu s¸ch d©n chñ nµo (thÝ dô, chñ nghÜa céng hoµ cña chÕ ®é d©n chñ) vµ viÖn ®Õn bÊt kú mét c«ng thøc ®Êu tranh nµo chèng l¹i sù ¸p bøc d©n téc, ®Ó biÖn hé cho viÖc "b¶o vÖ tæ quèc". Khi chñ nghÜa M¸c thõa nhËn viÖc b¶o vÖ tæ quèc trong çc cuéc chiÕn tranh, nh− cuéc §¹i çch m¹ng Ph¸p hoÆc çc cuéc chiÕn tranh cña Ga-ri-ban-®i, ë ch©u ¢u, vµ kh«ng thõa nhËn viÖc b¶o vÖ tæ quèc trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa trong nh÷ng n¨m 1914 - 1916, th× ®ã lµ do chñ nghÜa M¸c ®· xuÊt ph¸t tõ chç ph©n tÝch nh÷ng ®Æc ®iÓm lÞch sö cô thÓ cña tõng cuéc chiÕn tranh mét, chø tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i tõ "nguyªn t¾c chung", còng kh«ng ph¶i tõ mét ®iÒu môc nµo ®ã trong c−¬ng lÜnh.

cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña nã nh»m ®¸nh ®æ giai cÊp t− s¶n.

MÆt kh¸c, tr¸i víi nh÷ng kÎ theo chñ nghÜa Pru-®«ng, lµ nh÷ng kÎ ®· "v× çch m¹ng x· héi" mµ "phñ nhËn" vÊn ®Ò d©n téc, M¸c tuy vÉn chó ý h¬n hÕt ®Õn lîi Ých cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n trong çc n−íc tiªn tiÕn, nh−ng ®· ®Æt lªn hµng ®Çu çi nguyªn t¾c c¬ b¶n cña chñ nghÜa quèc tÕ vµ chñ nghÜa x· héi: mét d©n téc mµ ®i ¸p bøc d©n téc kh¸c th× kh«ng thÓ cã tù do97. ChÝnh xuÊt ph¸t tõ nh÷ng lîi Ých cña phong trµo çch m¹ng cña c«ng nh©n §øc, mµ n¨m 1848, M¸c ®· yªu cÇu ph¸i d©n chñ th¾ng lîi ë §øc ph¶i tuyªn bè vµ thùc hiÖn quyÒn tù do cho çc d©n téc bÞ ng−êi §øc ¸p bøc98. ChÝnh xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm ®Êu tranh çch m¹ng cña c«ng nh©n Anh, mµ n¨m 1869, M¸c ®· yªu cÇu ®Ó Ai-r¬-len ®−îc t¸ch ra khái n−íc Anh, vµ «ng l¹i nãi thªm: "dï cho sau khi ®· t¸ch ra, ng−êi ta l¹i ph¶i ®i ®Õn thµnh lËp liªn bang"99. ChØ cã nªu lªn yªu s¸ch ®ã, M¸c míi thËt sù gi¸o dôc ®−îc c«ng nh©n Anh theo tinh thÇn quèc tÕ chñ nghÜa. ChØ cã lµm nh− thÕ, «ng míi cã thÓ ®em mét gi¶i ph¸p çch m¹ng ®Ó gi¶i quyÕt nhiÖm vô lÞch sö ®ã mµ chèng l¹i bän c¬ héi chñ nghÜa vµ ph¸i c¶i l−¬ng t− s¶n, lµ ph¸i mµ cho ®Õn nay, sau nöa thÕ kû råi, vÉn ch−a hÒ thùc hiÖn viÖc "c¶i çch" xø Ai-r¬-len. ChØ cã lµm nh− vËy, th× M¸c, - tr¸i h¼n víi nh÷ng kÎ ca tông t− b¶n, lµ nh÷ng kÎ ®· kªu gµo r»ng quyÒn tù do ph©n lËp cña nh÷ng d©n téc nhá lµ kh«ng t−ëng, lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc, vµ kªu gµo r»ng sù tËp trung kh«ng nh÷ng vÒ kinh tÕ mµ cßn c¶ vÒ chÝnh trÞ n÷a, lµ cã tÝnh chÊt tiÕn bé, - míi cã thÓ bªnh vùc ®−îc tÝnh chÊt tiÕn bé cña sù tËp trung kh«ng ph¶i theo lèi ®Õ quèc chñ nghÜa ®ã, vµ míi cã thÓ bªnh vùc ®−îc sù gÇn gòi gi÷a çc d©n téc víi nhau, kh«ng ph¶i dùa vµo b¹o lùc, mµ lµ dùa vµo sù liªn minh tù do cña nh÷ng ng−êi v« s¶n tÊt c¶ çc n−íc. ChØ cã lµm nh− vËy, M¸c míi cã thÓ ®em hµnh ®éng çch m¹ng cña

23*


quÇn chóng c¶ vÒ ph−¬ng diÖn gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò d©n téc, mµ chèng l¹i viÖc thõa nhËn trªn ®Çu l−ìi vµ th−êng lµ gi¶ dèi, quyÒn b×nh ®¼ng cña çc d©n téc vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt. Cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa trong nh÷ng n¨m 1914 - 1916 vµ çi ®èng chång chÊt nh÷ng sù ®¹o ®øc gi¶ cña bän c¬ héi chñ nghÜa vµ bän Cau-xky mµ cuéc chiÕn tranh ®ã ®· ph¬i bµy ra, ®Òu ®· chøng thùc mét çch râ rµng tÝnh chÝnh x¸c cña chÝnh s¸ch ®ã cña M¸c, çi chÝnh s¸ch cÇn ph¶i trë thµnh mÉu mùc cho tÊt c¶ çc n−íc tiªn tiÕn, v× hiÖn nay mçi n−íc tiªn tiÕn ®ã ®ang ¸p bøc çc d©n téc kh¸c.*

6. Th¸i ®é cña ba lo¹i n−íc ®èi víi quyÒn d©n téc tù quyÕt

VÒ mÆt nµy, cÇn ph¶i ph©n biÖt ba lo¹i n−íc chñ yÕu: Mét lµ, çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa tiªn tiÕn ë T©y ¢u

vµ n−íc Mü. ë ®ã, çc phong trµo d©n téc tiÕn bé t− s¶n ®· kÕt thóc tõ l©u råi. Mçi d©n téc "lín" ®ã ®Òu ¸p bøc çc d©n téc kh¸c ë çc thuéc ®Þa vµ ë trong n−íc hä. ë çc n−íc nµy, nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n thuéc çc d©n téc

* Ng−êi ta th−êng hay viÖn dÉn ra - ch¼ng h¹n nh− trong thêi gian gÇn ®©y lªn-s¬, mét kÎ s«-vanh §øc, trong b¸o "Die Glocke", sè 8 vµ 9 - r»ng th¸i ®é phñ ®Þnh cña M¸c ®èi víi phong trµo d©n téc cña mét sè d©n téc, vÝ dô ng−êi TsÐc håi 1848, ®· ®øng trªn quan ®iÓm chñ nghÜa M¸c mµ b¸c bá sù cÇn thiÕt ph¶i thõa nhËn quyÒn d©n téc tù quyÕt. Nh−ng ®iÒu ®ã kh«ng ®óng, v× n¨m 1848, ®· cã nh÷ng c¨n cø lÞch sö vµ chÝnh trÞ ®Ó ph©n biÖt çc d©n téc "ph¶n ®éng" vµ çc d©n téc d©n chñ çch m¹ng. M¸c ®· cã lý khi lªn ¸n çc d©n téc "ph¶n ®éng" vµ bªnh vùc çc d©n téc d©n chñ çch m¹ng100. QuyÒn tù quyÕt lµ mét trong nh÷ng yªu s¸ch vÒ d©n chñ, quyÒn nµy dÜ nhiªn ph¶i phôc tïng nh÷ng lîi Ých chung cña d©n chñ. N¨m 1848 vµ trong nh÷ng n¨m sau, nh÷ng lîi Ých chung ®ã, tr−íc tiªn, lµ ë chç ®Êu tranh chèng chÕ ®é Nga hoµng.

thèng trÞ còng gièng nh− nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n ë Anh, trong thÕ kû XIX, ®èi víi ai-r¬-len*.

Hai lµ, §«ng ¢u: ¸o, çc n−íc vïng Ban-c¨ng vµ nhÊt lµ n−íc Nga. ChÝnh lµ thÕ kû XX ®· ®Æc biÖt lµm ph¸t triÓn çc phong trµo d©n téc d©n chñ - t− s¶n ë çc n−íc ®ã vµ lµm gay g¾t thªm cuéc ®Êu tranh d©n téc ë ®Êy. ë çc n−íc Êy, nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n, trong viÖc hoµn thµnh cuéc c¶i çch d©n chñ - t− s¶n còng nh− trong viÖc gióp ®ì cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ë çc n−íc kh¸c, kh«ng thÓ hoµn thµnh ®−îc, nÕu kh«ng bªnh vùc quyÒn d©n téc tù quyÕt. ë çc n−íc ®ã, nhiÖm vô hîp nhÊt cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña c«ng nh©n thuéc çc d©n téc ®i ¸p bøc víi cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña c«ng nh©n thuéc çc d©n téc bÞ ¸p bøc lµ mét nhiÖm vô ®Æc biÖt khã kh¨n vµ ®Æc biÖt quan träng.

Ba lµ, çc n−íc nöa thuéc ®Þa nh− Trung-quèc, Ba-t−, Thæ-nhÜ-kú, vµ tÊt c¶ nh÷ng n−íc thuéc ®Þa, tæng céng cã vµo kho¶ng 1 000 triÖu ng−êi. ë ®Êy, çc phong trµo d©n

* Trong mét sè n−íc nhá kh«ng tham gia cuéc chiÕn tranh nh÷ng n¨m 1914 - 1916, vÝ dô nh− Hµ-lan vµ Thuþ-sÜ, giai cÊp t− s¶n ®· ra søc lîi dông khÈu hiÖu "d©n téc tù quyÕt" ®Ó biÖn hé cho viÖc tham gia cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. §ã lµ mét trong nh÷ng çi cí thóc ®Èy nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ë çc n−íc Êy ®i ®Õn chç phñ nhËn quyÒn tù quyÕt. Ng−êi ta dïng nh÷ng lý do kh«ng ®óng ®Ó bªnh vùc chÝnh s¸ch ®óng ®¾n cña giai cÊp v« s¶n, nh−: phñ nhËn viÖc "b¶o vÖ tæ quèc" trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. KÕt qu¶ vÒ mÆt lý luËn lµ xuyªn t¹c chñ nghÜa M¸c, vµ vÒ mÆt thùc tiÔn lµ mét th¸i ®é hÑp hßi cña d©n téc nhá, tøc lµ quªn mÊt hµng tr¨m triÖu ng−êi cña nh÷ng d©n téc bÞ çc d©n téc "®¹i c−êng quèc" n« dÞch. §ång chÝ Goãc-t¬, trong cuèn s¸ch xuÊt s¾c cña m×nh: "chñ nghÜa ®Õ quèc, chiÕn tranh vµ ®¶ng d©n chñ - x· héi" ®· phñ nhËn mét çch sai lÇm nguyªn t¾c d©n téc tù quyÕt, nh−ng l¹i vËn dông mét çch ®óng ®¾n nguyªn t¾c ®ã. khi ®ång chÝ Êy ®ßi ph¶i lËp tøc thùc hiÖn "®éc lËp chÝnh trÞ vµ d©n téc" cho Nam-d−¬ng vµ v¹ch trÇn bän c¬ héi chñ nghÜa Hµ-lan, lµ nh÷ng kÎ ®· tho¸i th¸c ®Ò ra yªu s¸ch ®ã vµ kh«ng ®Êu tranh cho yªu s¸ch ®ã.


chñ - t− s¶n mét phÇn th× võa míi b¾t ®Çu, mét phÇn th× cßn l©u míi kÕt thóc. Ng−êi x· héi chñ nghÜa cÇn ph¶i ch¼ng nh÷ng chØ ®ßi cho çc thuéc ®Þa ®−îc gi¶i phãng ngay tøc kh¾c, kh«ng ®iÒu kiÖn vµ kh«ng ph¶i chuéc l¹i (vÒ mÆt chÝnh trÞ, yªu s¸ch ®ã kh«ng ph¶i lµ çi g× kh¸c mµ chØ lµ thõa nhËn quyÒn tù quyÕt th«i); ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¶i ñng hé mét çch kiªn quyÕt nhÊt nh÷ng phÇn tö çch m¹ng nhÊt trong çc phong trµo d©n chñ - t− s¶n ®ßi gi¶i phãng d©n téc ë çc n−íc ®ã vµ ph¶i gióp hä tiÕn hµnh khëi nghÜa (hoÆc, nÕu cã dÞp, th× ph¶i gióp hä tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh çch m¹ng) chèng l¹i çc c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa ®ang ¸p bøc hä.

7. Chñ nghÜa x· héi - s«-vanh vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt

Thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa vµ cuéc chiÕn tranh 1914 - 1916 ®· ®Æc biÖt ®Ò ra nhiÖm vô ph¶i ®Êu tranh chèng chñ nghÜa s«-vanh vµ chñ nghÜa d©n téc ë çc n−íc tiªn tiÕn. VÒ vÊn ®Ò quyÒn d©n téc tù quyÕt, cã hai s¾c th¸i chÝnh trong sè nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh, ®ã lµ nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa vµ bän Cau-xky, chóng t« son ®iÓm phÊn cho cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa ph¶n ®éng, b»ng çch g¸n cho nã çi kh¸i niÖm "b¶o vÖ tæ quèc".

Mét mÆt, chóng ta thÊy râ nh÷ng kÎ t«i tí kh¸ c«ng khai cña giai cÊp t− s¶n, chóng m−în cí r»ng chñ nghÜa ®Õ quèc vµ sù tËp trung chÝnh trÞ lµ cã tÝnh chÊt tiÕn bé ®Ó bªnh vùc cho nh÷ng cuéc th«n tÝnh, vµ chóng phñ nhËn quyÒn tù quyÕt, cho quyÒn ®ã lµ kh«ng t−ëng, lµ ¶o t−ëng, lµ cã tÝnh chÊt tiÓu t− s¶n, v. v.. Nhãm ng−êi ®ã gåm cã: cu-nèp, p¸c-vu-x¬ vµ bän c¬ héi chñ nghÜa cùc ®oan ë §øc, mét bé phËn nh÷ng phÇn tö pha-biªng vµ bän thñ lÜnh héi c«ng liªn ë Anh, bän c¬ héi chñ nghÜa ë Nga: Xem-cèp-xki, LÝp-man, I-ua-kª-vÝch, v. v..

MÆt kh¸c, chóng ta thÊy cã bän Cau-xky, bän nµy còng bao gåm c¶ Van-®Ðc-ven-®¬, R¬-n«-®en vµ nhiÒu phÇn tö hoµ b×nh chñ nghÜa ë Anh vµ ë ph¸p, v. v.. Bän nµy chñ tr−¬ng thèng nhÊt víi bän trªn vµ trong thùc tÕ, chóng hoµn toµn phô ho¹ víi bän trªn khi bªnh vùc quyÒn tù quyÕt mét çch hoµn toµn trªn lêi nãi vµ mét çch gi¶ dèi: chóng cho viÖc ®ßi quyÒn tù do ph©n lËp vÒ chÝnh trÞ vµ "qu¸ ®¸ng" ("zu viel verlangt": Kautsky trong b¸o "Neue Zeit", ngµy 21 th¸ng N¨m 1915); chóng kh«ng bªnh vùc sù cÇn thiÕt ph¶i cã mét s¸ch l−îc çch m¹ng cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa thuéc chÝnh çc d©n téc ®i ¸p bøc, mµ tr¸i l¹i, chóng xo¸ mê nh÷ng nhiÖm vô çch m¹ng cña hä, biÖn hé cho chñ nghÜa c¬ héi cña hä, lµm cho hä dÔ dµng lõa bÞp nh©n d©n, lê ®i kh«ng nãi ®Õn vÊn ®Ò biªn giíi cña çc n−íc, ®· dïng b¹o lùc ®Ó k×m gi÷ nh÷ng d©n téc kh«ng ®−îc h−ëng ®Çy ®ñ quyÒn lîi, ph¶i ë trong ph¹m vi çc n−íc ®ã, v. v..

C¶ hai bän ®Òu lµ nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa, ®· lµm « danh chñ nghÜa M¸c v× chóng ®· mÊt hÕt mäi kh¶ n¨ng hiÓu ®−îc ý nghÜa lý luËn vµ tÇm quan träng sèng cßn vÒ mÆt thùc tiÔn cña s¸ch l−îc cña M¸c, s¸ch l−îc ®· ®−îc chÝnh ngay m¸c gi¶i thÝch râ qua vÝ dô vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len.

Cßn vÒ vÊn ®Ò nh÷ng cuéc th«n tÝnh, th× do chiÕn tranh, vÊn ®Ò ®ã ®· trë thµnh mét vÊn ®Ò ®Æc biÖt cÊp thiÕt. Nh−ng thÕ nµo lµ mét cuéc th«n tÝnh? Ng−êi ta còng dÔ tin r»ng sù ph¶n ®èi çc cuéc th«n tÝnh th× hoÆc lµ chung quy l¹i lµ thõa nhËn quyÒn d©n téc tù quyÕt hoÆc lµ dùa vµo çi luËn ®iÖu hoµ b×nh chñ nghÜa bªnh vùc status quo vµ thï ®Þch víi bÊt cø b¹o lùc nµo, thËm chÝ c¶ víi b¹o lùc çch m¹ng n÷a. Nh÷ng lêi hoa mü nh− vËy lµ hoµn toµn sai vµ kh«ng thÓ dung hîp ®−îc víi chñ nghÜa M¸c.


8. NhiÖm vô cô thÓ cña giai cÊp v« s¶n trong t−¬ng lai gÇn nhÊt

Cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa cã thÓ b¾t ®Çu næ ra trong mét t−¬ng lai gÇn nhÊt. Lóc ®ã, giai cÊp v« s¶n sÏ ®øng tr−íc nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch lµ: giµnh lÊy chÝnh quyÒn, t−íc ®o¹t çc ng©n hµng vµ thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p chuyªn chÝnh kh¸c. Giai cÊp t− s¶n - vµ nhÊt lµ nh÷ng ng−êi trÝ thøc thuéc lo¹i bän Pha-biªng vµ bän Cau-xky - lóc bÊy giê sÏ cè søc lµm ph©n t¸n vµ k×m h·m cuéc çch m¹ng b»ng çch ¸p ®Æt cho cuéc çch m¹ng nh÷ng môc ®Ých d©n chñ, h¹n chÕ. Trong ®iÒu kiÖn nh÷ng ng−êi v« s¶n ®· b¾t ®Çu tÊn c«ng vµo nh÷ng c¬ së cña chÝnh quyÒn t− s¶n, nÕu, theo mét ý nghÜa nµo ®ã, hÕt th¶y nh÷ng yªu s¸ch thuÇn tuý d©n chñ cã thÓ c¶n trë cuéc çch m¹ng, th× sù cÇn thiÕt ph¶i tuyªn bè vµ thùc hiÖn quyÒn tù do cña tÊt c¶ çc d©n téc bÞ ¸p bøc (nghÜa lµ quyÒn tù quyÕt cña hä) sÏ lµ ®iÒu bøc thiÕt trong çch m¹ng x· héi chñ nghÜa ch¼ng kh¸c g× nã ®· tõng lµ ®iÒu bøc thiÕt ®èi víi th¾ng lîi cña cuéc çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n, vÝ dô nh− ë §øc håi 1848 hoÆc ë Nga håi 1905.

Tuy nhiªn cã thÓ cßn ph¶i 5, 10 n¨m, thËm chÝ h¬n thÕ, th× çch m¹ng x· héi chñ nghÜa míi b¾t ®Çu næ ra. Lóc ®ã, vÊn ®Ò cÊp thiÕt lµ ph¶i tiÕn hµnh c«ng t¸c gi¸o dôc çch m¹ng cho quÇn chóng theo mét tinh thÇn sao cho bän x· héi chñ nghÜa s«-vanh vµ bän c¬ héi chñ nghÜa kh«ng tµi nµo gia nhËp ®−îc ®¶ng c«ng nh©n vµ lµm cho chóng kh«ng thÓ l¹i th¾ng lîi ®−îc nh− håi 1914 - 1916. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa sÏ ph¶i gi¶i thÝch cho quÇn chóng hiÓu r»ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Anh nµo mµ kh«ng ®ßi cho çc n−íc thuéc ®Þa vµ Ai-r¬-len ®−îc tù do ph©n lËp, r»ng ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc nµo mµ kh«ng ®ßi cho çc thuéc ®Þa, cho ng−êi An-da-x¬, ng−êi §an-m¹ch, ng−êi Ba-lan ®−îc tù do ph©n lËp, mµ kh«ng më réng c«ng t¸c

tuyªn truyÒn çch m¹ng trùc tiÕp vµ kh«ng më réng ho¹t ®éng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng trªn c¶ lÜnh vùc ®Êu tranh chèng ¸ch ¸p bøc d©n téc, mµ kh«ng lîi dông çc sù kiÖn x¶y ra, nh− vô Xa-bÐc-n¬ ®Ó ph¸t triÓn rÊt réng r·i c«ng t¸c tuyªn truyÒn bÝ mËt trong giai cÊp v« s¶n thuéc d©n téc ®i ¸p bøc, vµ ®Ó tæ chøc nh÷ng cuéc biÓu t×nh trªn ®−êng phè vµ nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng, r»ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Nga nµo mµ kh«ng ®ßi cho PhÇn-lan, Ba-lan, U-cra-i-na, v. v., ®−îc tù do ph©n lËp, th× nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nh− vËy ®Òu hµnh ®éng nh− bän s«-vanh, nh− bän ®µy tí cña ph¸i b¶o hoµng ®Õ quèc chñ nghÜa vµ cña giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa, lµ nh÷ng kÎ ®Çy m¸u vµ bïn trªn ng−êi chóng.

9. Th¸i ®é cña §¶ng d©n chñ - x· héi Nga vµ Ba-lan vµ cña quèc tÕ II

®èi víi quyÒn tù quyÕt

Nh÷ng sù kh¸c nhau vÒ quan ®iÓm gi÷a nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng Nga víi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ba-lan vÒ vÊn ®Ò quyÒn tù quyÕt, ®· biÓu lé ngay tõ n¨m 1903 trong cuéc ®¹i héi ®· th«ng qua c−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ, mÆc dÇu ®oµn ®¹i biÓu nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ba-lan cã kh¸ng nghÞ, vÉn ®−a vµo c−¬ng lÜnh cña ®¶ng §9, tøc lµ ®iÒu thõa nhËn quyÒn d©n téc tù quyÕt. Tõ ®ã ®Õn nay nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ba-lan ch−a bao giê nh©n danh ®¶ng cña hä mµ nªu l¹i ®Ò nghÞ cña hä vÒ viÖc huû bá §9 trong c−¬ng lÜnh cña ®¶ng ta hoÆc ®Ò nghÞ thay thÕ ®iÒu ®ã b»ng mét c«ng thøc nµo kh¸c.

ë Nga, n¬i mµ h¬n 100 triÖu ng−êi, chiÕm Ýt ra lµ 57% d©n sè, ®Òu thuéc çc d©n téc bÞ ¸p bøc, - n¬i mµ çc d©n téc Êy sinh sèng chñ yÕu t¹i çc vïng biªn giíi, - n¬i mµ


mét bé phËn trong sè çc d©n téc Êy l¹i cã tr×nh ®é v¨n ho¸ cao h¬n ng−êi §¹i Nga, − n¬i mµ chÕ ®é chÝnh trÞ ®Æc biÖt d· man vµ cã tÝnh chÊt trung cæ, − n¬i mµ cuéc çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n vÉn ch−a hoµn thµnh, − ë Nga, ®iÒu tuyÖt ®èi cã tÝnh chÊt b¾t buéc ®èi víi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi, v× nh÷ng nhiÖm vô d©n chñ vµ x· héi chñ nghÜa cña hä, lµ ph¶i thõa nhËn cho çc d©n téc bÞ chÕ ®é Nga hoµng ¸p bøc, ®−îc quyÒn tù do t¸ch khái n−íc Nga. §¶ng ta, ®−îc kh«i phôc l¹i håi th¸ng Giªng 1912, ®· th«ng qua håi 1913 mét nghÞ quyÕt x¸c nhËn quyÒn tù quyÕt vµ ®· gi¶i thÝch quyÒn ®ã chÝnh lµ theo ý nghÜa cô thÓ ®· nãi ë trªn101. Trong nh÷ng n¨m 1914 - 1916, chñ nghÜa s«-vanh §¹i Nga tù do hoµnh hµnh trong néi bé giai cÊp t− s¶n còng nh− trong nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa c¬ héi (Ru-ba-n«-vÝch, Plª-kha-nèp, nhãm b¸o "Sù nghiÖp cña chóng ta" v. v. ), − t×nh h×nh nµy l¹i cµng th«i thóc chóng ta kiªn quyÕt ®ßi thùc hiÖn yªu s¸ch ®ã vµ coi nh÷ng kÎ nµo b¸c bá yªu s¸ch ®ã lµ nh÷ng kÎ trong thùc tÕ ®· ñng hé chñ nghÜa s«-vanh §¹i nga vµ chÕ ®é Nga hoµng. §¶ng ta tuyªn bè r»ng ®¶ng hÕt søc kiªn quyÕt kh−íc tõ mäi tr¸ch nhiÖm ®èi víi çi hµnh vi chèng l¹i quyÒn tù quyÕt nh− vËy.

Trong ®iÒu tr×nh bµy gÇn ®©y nhÊt vÒ lËp tr−êng cña §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan vÒ vÊn ®Ò d©n téc (tuyªn bè cña §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan t¹i Héi nghÞ xim-mÐc-van) bao hµm nh÷ng t− t−ëng nh− sau:

Lêi tuyªn bè ®ã kÞch liÖt lªn ¸n chÝnh phñ n−íc §øc vµ çc n−íc kh¸c, tøc lµ nh÷ng chÝnh phñ ®· coi nh÷ng "vïng Ba-lan" lµ çi b¶o ®¶m trong çi trß ®Òn bï sau nµy, "b»ng çch kh«ng cho d©n téc Ba-lan ®−îc cã kh¶ n¨ng tù m×nh quyÕt ®Þnh lÊy vËn mÖnh cña m×nh". "§¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan kiªn quyÕt vµ trÞnh träng ph¶n ®èi viÖc chia c¾t vµ ph©n nhá c¶ mét n−íc..." Nã ®¶ kÝch nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo giao phã "sù nghiÖp gi¶i phãng çc d©n téc

bÞ ¸p bøc"... vµo tay bän H«-hen-tx«-lÐc. Nã nãi lªn lßng tin t−ëng v÷ng ch¾c r»ng chØ cã tham gia cuéc ®Êu tranh s¾p tíi cña giai cÊp v« s¶n çch m¹ng quèc tÕ, cuéc ®Êu tranh cho chñ nghÜa x· héi, míi "®Ëp tan ®−îc nh÷ng xiÒng xÝch ¸p bøc d©n téc, míi thñ tiªu ®−îc tÊt c¶ mäi h×nh thøc thèng trÞ cña n−íc ngoµi, vµ míi b¶o ®¶m cho d©n téc Ba-lan cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn mét çch tù do vµ toµn diÖn, víi t− çch lµ thµnh viªn b×nh ®¼ng trong liªn minh çc d©n téc". Lêi tuyªn bè nhËn ®Þnh r»ng "®èi víi ng−êi Ba-lan", chiÕn tranh lµ "cuéc huynh ®Ö t−¬ng tµn gÊp béi" (B¶n tin cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ, sè 2, ngµy 27. IX. 1915, tr. 15; b¶n dÞch ra tiÕng Nga trong tËp "Quèc tÕ vµ chiÕn tranh", tr. 97).

Nh÷ng luËn ®iÓm ®ã, vÒ thùc chÊt, ch¼ng kh¸c g× thõa nhËn quyÒn d©n téc tù quyÕt, chØ cã ®iÒu lµ çc c«ng thøc chÝnh trÞ cña nh÷ng luËn ®iÓm ®ã cßn thiÕu chÝnh x¸c vµ m¬ hå h¬n so víi phÇn nhiÒu c−¬ng lÜnh vµ nghÞ quyÕt cña Quèc tÕ II. Mäi ý ®Þnh muèn diÔn ®¹t nh÷ng t− t−ëng ®ã thµnh nh÷ng c«ng thøc chÝnh trÞ râ rµng, vµ muèn nãi râ nh÷ng t− t−ëng ®ã cã thÓ thÝch dông víi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, hoÆc chØ cã thÓ thÝch dông víi chÕ ®é x· héi chñ nghÜa th«i, - mäi ý ®Þnh nh− vËy cµng lµm lé râ çi sai lÇm mµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ba-lan ®· ph¹m ph¶i khi phñ nhËn quyÒn d©n téc tù quyÕt.

QuyÕt ®Þnh cña §¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Lu©n-®«n n¨m 1896 − tøc lµ quyÕt ®Þnh ®· thõa nhËn quyÒn d©n téc tù quyÕt − ph¶i ®−îc bæ sung, trªn c¬ së nh÷ng luËn ®iÓm ®· tr×nh bµy ë trªn, b»ng nh÷ng ®iÒu v¹ch râ 1) tÝnh chÊt bøc thiÕt ®Æc biÖt cña yªu s¸ch ®ã trong thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa; 2) tÝnh cã ®iÒu kiÖn vÒ chÝnh trÞ vµ néi dung giai cÊp cña mäi yªu s¸ch vÒ d©n chñ chÝnh trÞ, kÓ c¶ yªu s¸ch nµy; 3) Sù cÇn thiÕt ph¶i ph©n biÖt nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi thuéc çc d©n téc ®i ¸p bøc víi nh÷ng nhiÖm


vô cô thÓ cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi thuéc çc d©n téc bÞ ¸p bøc; 4) viÖc bän c¬ héi chñ nghÜa vµ bän Cau-xky thõa nhËn mét çch kh«ng triÖt ®Ó, thuÇn tuý trªn lêi nãi vµ, còng do ®ã mµ, trªn ý nghÜa chÝnh trÞ th× thõa nhËn mét çch gi¶ dèi quyÒn tù quyÕt; 5) çi sù thËt lµ trªn thùc tÕ, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ®Æc biÖt lµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi thuéc çc d©n téc n−íc lín (§¹i Nga, Anh - Mü, §øc, ph¸p, ý, NhËt, v. v.), − hä kh«ng b¶o vÖ quyÒn tù do ph©n lËp cho çc thuéc ®Þa vµ çc d©n téc bÞ d©n téc "hä" ¸p bøc - lµ gièng víi bän s«-vanh; 6) sù cÇn thiÕt ph¶i lµm cho cuéc ®Êu tranh ®Ó giµnh yªu s¸ch ®ã, còng nh− ®Ó giµnh hÕt th¶y mäi yªu s¸ch c¬ b¶n vÒ d©n chñ chÝnh trÞ, phôc tïng cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng, trùc tiÕp nh»m lËt ®æ çc chÝnh phñ t− s¶n vµ thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi.

§em vµo Quèc tÕ çi quan ®iÓm cña mét sè d©n téc nhá nµo ®ã vµ nhÊt lµ cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ba-lan, nh÷ng ng−êi ®· bÞ cuéc ®Êu tranh cña m×nh chèng giai cÊp t− s¶n Ba-lan, − kÎ dïng nh÷ng khÈu hiÖu d©n téc chñ nghÜa ®Ó lõa dèi nh©n d©n − dÉn tíi chç phñ nhËn mét çch sai lÇm quyÒn tù quyÕt, − sÏ lµ mét sai lÇm vÒ mÆt lý luËn, sÏ lµ ®em chñ nghÜa Pru-®«ng thay thÕ chñ nghÜa M¸c, vµ, trªn thùc tiÔn, sÏ lµ ñng hé mét çch kh«ng tù gi¸c chñ nghÜa s«-vanh vµ chñ nghÜa c¬ héi tèi nguy hiÓm cña çc d©n téc n−íc lín.

Ban biªn tËp b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña

§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga

T¸i bót. Trong b¸o "Neue Zeit", ngµy 3 th¸ng Ba 1916, võa míi xuÊt b¶n, Cau-xky ®· c«ng khai gi¬ bµn tay c¬ ®èc gi¸o hoµ gi¶i víi Au-xtÐc-lÝt, ®¹i biÓu cho chñ nghÜa s«-vanh §øc ti tiÖn nhÊt, mµ tõ chèi kh«ng cho n−íc ¸o cña dßng vua Hap-xbuèc ®−îc quyÒn tù do ph©n lËp cña

çc d©n téc bÞ ¸p bøc, nh−ng l¹i c«ng nhËn cho Ba-lan thuéc Nga cã quyÒn tù do ®ã, ®Ó tá lßng khuyÓn m· víi Hin-®en-buèc vµ Vin-hem II. Khã mµ mong chñ nghÜa Cau-xky tù v¹ch trÇn m×nh ra mét çch tèt h¬n thÕ!

ViÕt th¸ng Giªng - th¸ng Hai 1916

In th¸ng T− 1916 trªn t¹p chÝ "Vorbote", sè 2

In lÇn ®Çu b»ng tiÕng Nga vµo th¸ng m−êi 1916, trong "V¨n tËp "Ng−êi d©n chñ - x· héi"", sè 1

Theo ®óng b¶n in trong "V¨n tËp"

___________

343 344 V. I. Lª-nin

VÒ "c−¬ng lÜnh hoµ b×nh"

Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt ®−îc ghi trong ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña Héi nghÞ quèc tÕ lÇn thø hai cña "ph¸i Xim-mÐc-van"102 lµ vÊn ®Ò "c−¬ng lÜnh hoµ b×nh" cña §¶ng d©n chñ - x· héi. §Ó b¹n ®äc n¾m ®−îc ngay tÝnh chÊt thùc sù cña vÊn ®Ò Êy, chóng t«i sÏ dÉn mét lêi tuyªn bè cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò Êy cña Cau-xky, ng−êi ®¹i biÓu cã uy quyÒn nhÊt cña Quèc tÕ II vµ ng−êi bµo ch÷a cã uy quyÒn nhÊt cho nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh tÊt c¶ çc n−íc.

"Quèc tÕ kh«ng ph¶i lµ mét c«ng cô thÝch dông trong thêi chiÕn; vÒ thùc

chÊt, nã lµ mét c«ng cô hoµ b×nh... Cuéc ®Êu tranh cho hoµ b×nh, cuéc ®Êu tranh

giai cÊp trong thêi b×nh ("Neue Zeit", ngµy 27. XI. 1914). "TÊt c¶ nh÷ng c−¬ng

lÜnh hoµ b×nh ®· ®−îc v¹ch ra tõ tr−íc ®Õn nay, trong ph¹m vi cña Quèc tÕ,

c−¬ng lÜnh C«-pen-ha-g¬, Lu©n-®«n, Viªn, ®Òu ®ßi thõa nhËn quyÒn ®éc lËp cña

çc d©n téc, vµ nh− thÕ lµ chÝnh ®¸ng. yªu s¸ch ®ã ph¶i lµ kim chØ nam cho

chóng ta trong cuéc chiÕn tranh hiÖn t¹i" (nh− trªn, ngµy 21. V. 1915).

Nh÷ng lêi ng¾n gän ®ã ®· biÓu hiÖn mét çch hïng hån "c−¬ng lÜnh" vÒ sù thèng nhÊt quèc tÕ cña nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh vµ vÒ sù tho¶ hiÖp cña hä. Ai còng biÕt r»ng nh÷ng ng−êi b¹n vµ nh÷ng ng−êi ñng hé Duy-®¬-cum ®· häp ë Viªn, hä ®· hµnh ®éng ®óng hÖt theo tinh thÇn cña Duy-®¬-cum vµ ®· b¶o vÖ chñ nghÜa ®Õ quèc §øc d−íi chiªu bµi "b¶o vÖ tæ quèc"103. Cßn nh÷ng phÇn tö Duy-®¬- cum ë Ph¸p, ë Anh, ë Nga th× ®· häp ë Lu©n-®«n, bän

nµy còng vin vµo cïng mét lý do nh− vËy ®Ó b¶o vÖ chñ nghÜa ®Õ quèc n−íc "hä". ChÝnh s¸ch thùc sù cña nh÷ng vÞ anh hïng cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh ë Lu©n-®«n còng nh− ë Viªn ®Òu lµ ë chç biÖn b¹ch cho sù tham gia chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, biÖn b¹ch cho viÖc c«ng nh©n §øc vµ c«ng nh©n Ph¸p tµn s¸t lÉn nhau, v× môc ®Ých lµ xem giai cÊp t− s¶n n−íc nµo chiÕm ®−îc phÇn h¬n trong viÖc c−íp bãc n−íc ngoµi. Vµ ®Ó ngôy trang cho chÝnh s¸ch thùc sù ®ã, ®Ó ®¸nh lõa c«ng nh©n, çc vÞ anh hïng ë Lu©n-®«n vµ ë Viªn dïng ®Õn çi c©u nãi r»ng hä "thõa nhËn" "quyÒn ®éc lËp cña çc d©n téc" hay, nãi çch kh¸c, thõa nhËn quyÒn d©n téc tù quyÕt, ph¶n ®èi nh÷ng cuéc th«n tÝnh, v. v., v. v.!

"Sù thõa nhËn" ®ã lµ mét sù lõa dèi tr¾ng trîn, mét sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa ®ª hÌn nhÊt, ®iÒu ®ã râ nh− ban ngµy, v× "sù thõa nhËn" ®ã lµ dïng ®Ó biÖn b¹ch cho viÖc tham gia mét cuéc chiÕn tranh mµ c¶ ®«i bªn ®Òu cïng nh»m n« dÞch çc d©n téc chø kh«ng ph¶i nh»m ®¶m b¶o nÒn ®éc lËp cña çc d©n téc ®ã. ThÕ mµ «ng Cau-xky cã uy tÝn l¹i suy t«n sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa ®ã chø kh«ng tè ço nã, v¹ch mÆt nã vµ lªn ¸n nã. §èi víi Cau-xky th× çi ý muèn nhÊt trÝ cña bän s«-vanh ph¶n béi chñ nghÜa x· héi lõa g¹t c«ng nh©n, lµ mét b»ng chøng vÒ "sù nhÊt trÝ" vµ søc sèng cña Quèc tÕ trong vÊn ®Ò hoµ b×nh!!! Mét sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cã tÝnh chÊt quèc gia, th« lç, hiÓn nhiªn, ai còng thÊy ®−îc, râ rµng ®èi víi c«ng nh©n, l¹i ®−îc Cau-xky biÕn thµnh mét sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cã tÝnh chÊt quèc tÕ, tinh vi, giÊu giÕm, mª hoÆc c«ng nh©n. ChÝnh s¸ch cña Cau-xky cã h¹i vµ nguy hiÓm cho phong trµo c«ng nh©n gÊp tr¨m lÇn chÝnh s¸ch cña Duy-®¬-cum; sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cña Cau-xky ghª tëm gÊp tr¨m lÇn h¬n.

Vµ kh«ng ph¶i chØ cã Cau-xky lµ ®· hµnh ®éng nh− thÕ, v× kú thËt th× ¸c-xen-rèt, M¸c-tèp vµ Ts¬-khª-Ýt-dª ë Nga, L«ng-ghª vµ PrÐt-x¬-man ë Ph¸p, T¬-rª-ve-x¬ ë ý, v. v.,

VÒ "c−¬ng lÜnh hoµ b×nh" 345 346 V. I. Lª-nin

còng thi hµnh cïng mét chÝnh s¸ch ®ã. ý nghÜa kh¸ch quan cña chÝnh s¸ch ®ã lµ ë chç nã ®−îc dïng lµm chç dùa cho nh÷ng lêi dèi tr¸ mµ giai cÊp t− s¶n ®ang gieo r¾c trong giai cÊp c«ng nh©n; nã lµ con ®−êng mµ t− t−ëng t− s¶n theo ®ã ®Ó x©m nhËp vµo giai cÊp v« s¶n. Mét bªn lµ Duy-®¬-cum, mét bªn lµ Plª-kha-nèp chØ biÕt l¾p l¹i lêi dèi tr¸ t− s¶n cña nh÷ng nhµ t− b¶n cña n−íc "hä", ®iÒu ®ã lµ hiÓn nhiªn, nh−ng viÖc Cau-xky suy t«n còng sù nãi l¸o ®ã vµ ®−a nã lªn thµnh "ch©n lý tèi cao" cña Quèc tÕ "nhÊt trÝ", th× l¹i kh«ng râ rµng ®−îc nh− vËy. Song ®iÒu mµ giai cÊp t− s¶n cÇn, th× l¹i chÝnh lµ hä muèn c«ng nh©n coi nh÷ng kÎ nh− Duy-®¬-cum vµ Plª-kha-nèp lµ nh÷ng ng−êi "x· héi chñ nghÜa" cã uy quyÒn, nhÊt trÝ vµ chØ chia rÏ nhau t¹m thêi th«i. §iÒu mµ giai cÊp t− s¶n cÇn, th× chÝnh lµ hä muèn nh÷ng c©u v¨n gi¶ nh©n gi¶ nghÜa vÒ hoµ b×nh, nh÷ng c©u v¨n rçng tuÕch vµ v« th−ëng, v« ph¹t, lµm cho c«ng nh©n xa rêi cuéc ®Êu tranh çch m¹ng trong thêi chiÕn, ru ngñ c«ng nh©n vµ an ñi hä b»ng niÒm hy väng vÒ mét "nÒn hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh", mét nÒn hoµ b×nh d©n chñ, v.v. vµ v.v..

Huy-xman chØ ®¹i chóng ho¸ c−¬ng lÜnh hoµ b×nh cña Cau-xky b»ng çch thªm vµo ®ã nh÷ng toµ ¸n träng tµi, sù d©n chñ ho¸ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, v. v.. ThÕ nh−ng ®iÓm ®Çu tiªn vµ chñ yÕu cña mét c−¬ng lÜnh x· héi chñ nghÜa vÒ hoµ b×nh l¹i ph¶i lµ v¹ch trÇn sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa c−¬ng lÜnh hoµ b×nh cña Cau-xky, mét c−¬ng lÜnh nh»m t¨ng c−êng ¶nh h−ëng cña giai cÊp t− s¶n ®èi víi giai cÊp v« s¶n.

Chóng ta h·y nhí l¹i nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n cña häc thuyÕt x· héi chñ nghÜa, nh÷ng kh¸i niÖm ®· bÞ bän Cau-xky xuyªn t¹c. ChiÕn tranh lµ sù kÕ tôc b»ng nh÷ng thñ ®o¹n b¹o lùc, çi chÝnh s¸ch mµ çc giai cÊp thèng trÞ çc c−êng quèc giao chiÕn thi hµnh tõ l©u tr−íc khi næ ra chiÕn tranh. Hoµ −íc lµ sù kÕ tôc cña cïng mét chÝnh s¸ch ®ã, cã ghi l¹i nh÷ng thay ®æi trong quan hÖ so s¸nh lùc l−îng ®èi

®Þch do nh÷ng hµnh ®éng qu©n sù g©y ra. ChiÕn tranh tù nã kh«ng thay ®æi ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn cña chÝnh s¸ch tr−íc khi chiÕn tranh b¾t ®Çu; nã chØ ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn ®ã lªn th«i.

Cuéc chiÕn tranh 1870 - 1871 lµ sù kÕ tôc cña chÝnh s¸ch t− s¶n tiÕn bé (chÝnh s¸ch nµy kÐo dµi trong mÊy chôc n¨m) nh»m gi¶i phãng vµ thèng nhÊt n−íc §øc. ViÖc Na-p«-lª-«ng III bÞ ®¸nh b¹i vµ bÞ lËt ®æ ®· ®Èy nhanh c«ng cuéc gi¶i phãng ®ã. C−¬ng lÜnh hoµ b×nh cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa thêi ®ã ®· tÝnh ®Õn thµnh tùu tiÕn bé ®ã cña giai cÊp t− s¶n vµ ®· ñng hé giai cÊp t− s¶n d©n chñ, c−¬ng lÜnh ®ã lµ: kh«ng c−íp bãc n−íc Ph¸p, ký hoµ −íc vÎ vang víi nhµ n−íc céng hoµ.

Çc b¹n h·y xem, trong t×nh h×nh cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa 1914 - 1916 mµ cßn cã ý ®Þnh "lÆp l¹i" mét çch mï qu¸ng vÝ dô ®ã th× thËt lµ mét trß hÒ. Cuéc chiÕn tranh ®ã kÕ tôc chÝnh s¸ch cña mét giai cÊp t− s¶n ®· qu¸ chÝn muåi, cña mét giai cÊp t− s¶n ph¶n ®éng c−íp bãc thÕ giíi, chiÕm ®o¹t thuéc ®Þa, v.v.. Trªn c¬ së nh÷ng quan hÖ t− s¶n, cuéc chiÕn tranh ®ã kh«ng thÓ - do hoµn c¶nh kh¸ch quan, nã kh«ng thÓ - ®−a ®Õn bÊt cø mét sù "tiÕn bé" d©n chñ nµo, mµ chØ ®−a ®Õn cñng cè vµ më réng mäi sù ¸p bøc nãi chung vµ sù ¸p bøc d©n téc nãi riªng, vµ dï chiÕn tranh kÕt thóc nh− thÕ nµo, kÕt qu¶ còng vÉn lµ nh− thÕ.

Cuéc chiÕn tranh kia ®· ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn theo h−íng d©n chñ, tiÕn bé t− s¶n: lËt ®æ Na-p«-lª-«ng III, thèng nhÊt n−íc §øc. Cuéc chiÕn tranh nµy chØ ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn h−íng ®Õn çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. ë thêi kú ®ã, c−¬ng lÜnh vÒ hoµ b×nh d©n chñ (t− s¶n) cã mét c¬ së lÞch sö kh¸ch quan. Ngµy nay, kh«ng cã c¬ së ®ã, vµ nh÷ng lêi h« hµo vÒ hoµ b×nh d©n chñ ®Òu lµ nh÷ng lêi nãi dèi tr¸ cña giai cÊp t− s¶n, mµ ý nghÜa kh¸ch quan lµ ë chç lµm cho c«ng nh©n l·ng quªn cuéc ®Êu tranh çch



m¹ng cho chñ nghÜa x· héi! ë thêi kú ®ã, víi c−¬ng lÜnh hoµ b×nh d©n chñ cña hä, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ñng hé mét phong trµo t− s¶n - d©n chñ cña quÇn chóng, mét phong trµo cã thËt, s©u s¾c, ®· biÓu hiÖn trong hµng mÊy chôc n¨m (vµ nh»m lËt ®æ Na-p«-lª-«ng III, thèng nhÊt n−íc §øc). Ngµy nay, víi c−¬ng lÜnh hoµ b×nh d©n chñ cña hä, trªn c¬ së nh÷ng quan hÖ t− s¶n, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa gióp vµo c«ng cuéc lõa dèi nh©n d©n cña giai cÊp t− s¶n lµ giai cÊp muèn lµm cho giai cÊp v« s¶n xa rêi cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa.

Còng nh− nh÷ng c©u v¨n hoa vÒ "b¶o vÖ tæ quèc" nhåi nhÐt mét çch gi¶ dèi vµo quÇn chóng çi t− t−ëng chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc, nh÷ng c©u v¨n hoa vÒ hoµ b×nh d©n chñ còng lÐn lót, b»ng mét con ®−êng quanh co, ®−a ra còng lêi dèi tr¸ ®ã cña giai cÊp t− s¶n!

"Nh− thÕ nghÜa lµ çc anh kh«ng cã mét c−¬ng lÜnh hoµ b×nh nµo c¶, lµ çc anh chèng l¹i nh÷ng yªu s¸ch d©n chñ", ph¸i Cau-xky tr¶ lêi l¹i nh− thÕ, hä lîi dông çi sù thËt lµ nh÷ng ng−êi Ýt chó ý sÏ kh«ng nhËn ra çi lèi mµ c©u tr¶ lêi ®ã ®em nh÷ng môc tiªu d©n chñ - t− s¶n kh«ng cã thËt thay cho nh÷ng môc tiªu x· héi chñ nghÜa cã thËt.

Kh«ng ®©u, th−a çc ngµi! Chóng ta tr¶ lêi ph¸i Cau-xky nh− vËy. Chóng ta t¸n thµnh nh÷ng yªu s¸ch d©n chñ, chóng ta lµ nh÷ng ng−êi duy nhÊt chiÕn ®Êu cho nh÷ng yªu s¸ch ®ã mét çch kh«ng gi¶ dèi, v× hoµn c¶nh lÞch sö kh¸ch quan kh«ng cho phÐp ®Æt nh÷ng yªu cÇu ®ã ra ngoµi mèi quan hÖ víi çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. §Ó lµm vÝ dô, ta h·y xÐt çi "kim chØ nam" mµ Cau-xky vµ ®ång bän dïng ®Ó lõa g¹t c«ng nh©n b»ng mét lêi dèi tr¸ t− s¶n.

Duy-®¬-cum vµ Plª-kha-nèp ®Òu "nhÊt trÝ" trong "c−¬ng lÜnh hoµ b×nh" cña hä: chèng th«n tÝnh! t¸n thµnh nÒn ®éc lËp cña çc d©n téc! Vµ h·y chó ý r»ng bän Duy-®¬-cum ®· cã lý khi nãi r»ng th¸i ®é cña n−íc Nga ®èi víi Ba-lan, PhÇn-lan, v.v. lµ mét th¸i ®é th«n tÝnh. Plª-kha-nèp còng

cã lý khi nãi r»ng n−íc §øc còng cã mét th¸i ®é nh− vËy ®èi víi An-da-x¬ - Lo-ren, XÐc-bi-a, BØ, v.v.. C¶ hai ng−êi ®Òu cã lý ph¶i kh«ng? Cßn Cau-xky th× "®iÒu hoµ" Duy-®¬-cum §øc víi Duy-®¬-cum Nga ! ! !

Nh−ng mçi ng−êi c«ng nh©n hiÓu biÕt sÏ thÊy ngay r»ng Cau-xky vµ c¶ hai Duy-®¬-cum ®Òu lµ nh÷ng kÎ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa. §iÒu ®ã thËt râ rµng. Muèn lµ ng−êi x· héi chñ nghÜa, th× kh«ng ®−îc phÐp chÊp nhËn chñ nghÜa d©n chñ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa mµ ph¶i v¹ch trÇn nã ra. Lµm thÕ nµo ®Ó v¹ch trÇn nã ra? §iÒu ®ã thËt ®¬n gi¶n: viÖc "thõa nhËn" ®éc lËp d©n téc chØ cã thÓ coi lµ kh«ng ph¶i gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, khi ng−êi ®¹i biÓu cho mét d©n téc ®i ¸p bøc, tr−íc chiÕn tranh còng nh− trong chiÕn tranh, ®ßi "tæ quèc" cña chÝnh m×nh thùc hiÖn quyÒn tù do ph©n lËp cho nh÷ng d©n téc bÞ ¸p bøc.

ChØ cã sù ®ßi hái ®ã míi phï hîp víi chñ nghÜa M¸c. M¸c ®· xuÊt ph¸t tõ lîi Ých cña giai cÊp v« s¶n Anh mµ ®Ò ra yªu cÇu ®ã, khi Ng−êi ®ßi quyÒn tù do cho Ai-r¬-len, ®ång thêi cho r»ng sau khi ph©n lËp, cã thÓ thiÕt lËp mét liªn bang, nghÜa lµ khi Ng−êi ®ßi quyÒn tù do ph©n lËp kh«ng ph¶i ®Ó ®i ®Õn mét sù chia c¾t nhá ra vµ sù biÖt lËp, mµ lµ ®Ó thiÕt lËp mét sù liªn hÖ chÆt chÏ h¬n vµ d©n chñ h¬n. Trong mäi tr−êng hîp, khi cã nh÷ng d©n téc bÞ ¸p bøc vµ nh÷ng d©n téc ®i ¸p bøc, khi kh«ng cã mét t×nh huèng ®Æc biÖt nµo ®Ó ph©n biÖt nh÷ng d©n téc d©n chñ çch m¹ng víi nh÷ng d©n téc ph¶n ®éng (nh÷ng t×nh huèng ®ã ®· cã trong nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kû XIX ch¼ng h¹n), th× chÝnh s¸ch cña M¸c ®èi víi Ai-r¬-len ph¶i trë thµnh mÉu mùc cho chÝnh s¸ch cña giai cÊp v« s¶n. Mµ chñ nghÜa ®Õ quèc l¹i chÝnh lµ thêi kú trong ®ã ®iÒu chñ yÕu vµ ®iÓn h×nh lµ çc d©n téc ph©n chia thµnh d©n téc ®i ¸p bøc vµ d©n téc bÞ ¸p bøc, cßn ë ch©u ¢u th× hoµn toµn kh«ng thÓ ph©n biÖt çc d©n téc thµnh d©n téc ph¶n ®éng vµ d©n téc çch m¹ng ®−îc.

24*


Ngay tõ n¨m 1913, ®¶ng ta ®· ghi vµo nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò d©n téc, r»ng nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi nhÊt thiÕt ph¶i ¸p dông kh¸i niÖm tù quyÕt víi ý nghÜa võa nãi ë trªn. Vµ cuéc chiÕn tranh 1914-1916 ®· hoµn toµn x¸c minh quan ®iÓm cña chóng ta.

Chóng ta h·y ®äc bµi b¸o míi ®©y cña Cau-xky trªn tê "Neue Zeit" ra ngµy 3. III. 1916. Y tuyªn bè c«ng khai lµ ®ång ý víi Au-xtÐc-lÝt, mét phÇn tö s«-vanh cùc ®oan vµ cã tiÕng t¨m ng−êi §øc ë ¸o, tæng biªn tËp cña tê "B¸o c«ng nh©n"104, mét tê b¸o s«-vanh ë Viªn, ®ång ý lµ kh«ng nªn "lÉn lén quyÒn ®éc lËp cña mét d©n téc víi chñ quyÒn cña d©n téc ®ã". Nãi mét çch kh¸c: nh÷ng d©n téc bÞ ¸p bøc cã thÓ tho¶ m·n víi mét nÒn tù trÞ d©n téc trong néi bé mét "quèc gia nhiÒu d©n téc"; kh«ng b¾t buéc ph¶i ®ßi cho çc d©n téc ®ã b×nh quyÒn vÒ mÆt ®éc lËp chÝnh trÞ. Vµ ngay sau ®ã, trong cïng bµi b¸o ®ã, Cau-xky kh¼ng ®Þnh r»ng kh«ng thÓ chøng minh r»ng "thuéc vÒ n−íc Nga lµ mét sù tÊt yÕu ®èi víi ng−êi Ba-lan" ! ! !

Nh− thÕ nghÜa lµ g×? Nh− thÕ nghÜa lµ, ®Ó lµm võa lßng Hin-®en-buèc, Duy-®¬-cum, Au-xtÐc-lÝt vµ ®ång bän, Cau-xky thõa nhËn quyÒn cña n−íc Ba-lan ®−îc tù do ph©n lËp khái n−íc Nga, mÆc dÇu n−íc Nga lµ mét "quèc gia nhiÒu d©n téc", nh−ng h¾n l¹i kh«ng ®¶ ®éng g× ®Õn quyÒn cña ng−êi Ba-lan ®−îc tù do ph©n lËp khái n−íc §øc!!! Trong cïng bµi b¸o ®ã, Cau-xky buéc téi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p lµ ®· tõ bá chñ nghÜa quèc tÕ, viÖn lý do r»ng hä muèn dïng chiÕn tranh ®Ó giµnh tù do cho An-da-x¬ - Lo-ren. Cßn viÖc Duy-®¬-cum vµ ®ång bän ë §øc tõ bá chñ nghÜa quèc tÕ, khi chóng tõ chèi kh«ng ®ßi cho An-da-x¬ - Lo-ren ®−îc tù do ph©n lËp khái n−íc §øc, th× Cau-xky l¹i kh«ng hÒ ®¶ ®éng tíi!

Cau-xky dïng tõ ng÷ "quèc gia nhiÒu d©n téc", - mµ ng−êi ta cã thÓ ¸p dông c¶ cho n−íc Anh khi nãi ®Õn Ai- r¬-len, lÉn cho n−íc §øc khi nãi ®Õn Ba-lan, ®Õn An-da-x¬,

v.v.!, − râ rµng lµ nh»m bªnh vùc chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. Cau-xky biÕn cuéc "®Êu tranh chèng nh÷ng sù th«n tÝnh", thµnh mét "c−¬ng lÜnh hoµ b×nh"... víi bän s«-vanh, thµnh mét sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa tr¾ng trîn. Vµ, còng trong cïng mét bµi b¸o ®ã, Cau-xky l¾p l¹i nh÷ng c©u nãi ®−êng mËt theo kiÓu I-u-®a: "Mçi khi cã sù xª dÞch biªn giíi cña mét n−íc, th× x−a nay, ch−a bao giê Quèc tÕ l¹i kh«ng yªu cÇu ph¶i cã sù ®ång ý cña d©n c− h÷u quan". Duy-®¬-cum vµ ®ång bän ®ßi nh÷ng ng−êi An-da-x¬ vµ nh÷ng ng−êi BØ ph¶i "b»ng lßng" s¸p nhËp vµo n−íc §øc, cßn Au-xtÐc-lÝt vµ ®ång bän th× ®ßi nh÷ng ng−êi Ba-lan vµ nh÷ng ng−êi XÐc-bi-a ph¶i "b»ng lßng" s¸p nhËp víi n−íc ¸o, ®iÒu ®ã ch−a ph¶i râ rµng sao?

Cßn tªn Cau-xky Nga lµ M¸c-tèp th× sao? H¾n ®· chøng minh trªn tê b¸o cña bän Gv«-d¬-®Ðp, tê "TiÕng nãi cña chóng ta" (Xa-ma-ra), sù thËt kh«ng thÓ chèi c·i nµy: quyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc ch−a dÉn ®Õn kÕt luËn lµ ph¶i b¶o vÖ tæ quèc trong chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. Nh−ng y kh«ng hÒ ®¶ ®éng g× ®Õn ®iÒu nµy: mét ng−êi d©n chñ - x· héi Nga mµ kh«ng ®ßi quyÒn tù do ph©n lËp cho çc d©n téc bÞ ng−êi §¹i Nga ¸p bøc, tøc lµ ph¶n béi nguyªn t¾c tù quyÕt, vµ nh− thÕ lµ M¸c-tèp ®· ch×a tay gi¶ng hoµ víi bän A-lÕch-xin-xki, bän Gv«-d¬-®Ðp, bän P«-t¬-rª-xèp vµ bän Plª-kha-nèp! Y còng kh«ng hÒ ®¶ ®éng g× ®Õn vÊn ®Ò ®ã trong b¸o chÝ bÝ mËt! Y tranh luËn víi Goãc-t¬, ng−êi Hµ-lan, mÆc dÇu «ng nµy tuy b¸c bá mét çch sai lÇm nguyªn t¾c d©n téc tù quyÕt, nh−ng l¹i vËn dông nguyªn t¾c ®ã mét çch ®óng ®¾n khi «ng ta ®ßi quyÒn ®éc lËp chÝnh trÞ cho Nam-d−¬ng vµ v¹ch trÇn sù ph¶n béi cña bän c¬ héi chñ nghÜa Hµ-lan ®èi víi chñ nghÜa x· héi, bän ®· kh«ng t¸n thµnh quyÒn ®éc lËp ®ã. Nh−ng M¸c-tèp l¹i kh«ng muèn tranh luËn víi Xem-cèp-xki cïng ë trong ban bÝ th− víi h¾n vµ lµ ng−êi duy nhÊt, trong thêi gian tõ n¨m 1912 ®Õn 1915, ®· ®Ò cËp ®Õn ®iÒu ®ã trªn b¸o chÝ cña ph¸i


thñ tiªu, phñ nhËn quyÒn ph©n lËp, phñ nhËn quyÒn tù quyÕt, nãi chung!

Ch¼ng ph¶i râ rµng lµ M¸c-tèp còng "bªnh vùc" quyÒn tù quyÕt mét çch gi¶ nh©n gi¶ nghÜa nh− Cau-xky lµ g×? Còng che giÊu nh− Cau-xky ý ®Þnh cña h¾n lµ dµn hoµ víi bän s«-vanh, lµ g×?

Cßn T¬-rèt-xki? Y ra søc bªnh vùc quyÒn tù quyÕt, nh−ng ë T¬-rèt-xki còng thÕ, ®ã chØ lµ mét c©u nãi su«ng, v× h¾n kh«ng ®ßi quyÒn tù do ph©n lËp cho nh÷ng d©n téc bÞ "tæ quèc" cña vÞ x· héi chñ nghÜa d©n téc Êy ¸p bøc, h¾n kh«ng hÒ ®¶ ®éng g× ®Õn sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cña Cau-xky vµ ph¸i Cau-xky!

Mét cuéc "®Êu tranh chèng th«n tÝnh" kiÓu ®ã lµ mét sù lõa bÞp c«ng nh©n, chø kh«ng ph¶i lµ mét sù gi¶i thÝch c−¬ng lÜnh cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi; ®ã lµ mét sù tr¶ lêi cho xong chuyÖn b»ng lêi nãi, chø kh«ng ph¶i lµ sù chØ dÉn cô thÓ vÒ nghÜa vô cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa; ®ã lµ mét sù nh−îng bé ®èi víi nh÷ng thiªn kiÕn cña chñ nghÜa d©n téc vµ nh÷ng lîi Ých Ých kû cña nã (tÊt th¶y "chóng t«i", c¶ nh÷ng ng−êi t− s¶n lÉn nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh chóng t«i ®Òu cã "lîi" trong viÖc tæ quèc "chóng t«i" ®i ¸p bøc mét d©n téc kh¸c!) chø kh«ng ph¶i lµ mét cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa d©n téc.

"C−¬ng lÜnh hoµ b×nh" cña §¶ng d©n chñ - x· héi tr−íc hÕt ph¶i v¹ch trÇn sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cña nh÷ng c©u v¨n hoa mµ bän t− s¶n, bän x· héi - s«-vanh vµ bän Cau-xky nãi vÒ hoµ b×nh. §ã lµ ®iÓm tr−íc tiªn vµ c¬ b¶n. NÕu kh«ng th× chóng ta ®· v« t×nh hay h÷u ý phô ho¹ víi sù lõa bÞp quÇn chóng. "C−¬ng lÜnh hoµ b×nh" cña chóng ta ®ßi hái r»ng ®iÓm chñ yÕu cña ph¸i d©n chñ trong vÊn ®Ò ®ã - ph¶n ®èi nh÷ng sù th«n tÝnh, - ph¶i ®−îc ¸p dông trong thùc tÕ chø kh«ng ph¶i chØ nãi ®Çu miÖng; ®ßi hái nã ph¶i phôc vô cho sù tuyªn truyÒn chñ nghÜa quèc tÕ chø kh«ng ph¶i cho sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cña chñ nghÜa

d©n téc. Muèn thÕ, ph¶i gi¶i thÝch cho quÇn chóng hiÓu r»ng, chØ khi nµo ng−êi x· héi chñ nghÜa cña mçi d©n téc ®ßi thùc hiÖn quyÒn tù do ph©n lËp cho nh÷ng d©n téc bÞ d©n téc m×nh ¸p bøc th× míi lµ thËt t©m b¸c bá nh÷ng sù th«n tÝnh, nghÜa lµ thõa nhËn quyÒn tù quyÕt. CÇn ®−a ra khÈu hiÖu: kh«ng tr¶ nî nhµ n−íc vay, lÊy ®ã lµm khÈu hiÖu tÝch cùc ®Ó l«i cuèn quÇn chóng vµo cuéc ®Êu tranh çch m¹ng vµ ®Ó gi¶i thÝch sù cÇn thiÕt ph¶i dïng nh÷ng ph−¬ng s¸ch çch m¹ng nh»m thùc hiÖn mét nÒn hoµ b×nh "d©n chñ".

Cuèi cïng, "c−¬ng lÜnh hoµ b×nh" cña chóng ta ph¶i gi¶i thÝch râ r»ng nh÷ng c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa vµ giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa kh«ng thÓ mang l¹i cho chóng ta mét nÒn hoµ b×nh d©n chñ ®−îc. Ph¶i t×m lÊy vµ cè g¾ng giµnh lÊy nÒn hoµ b×nh ®ã, kh«ng ph¶i b»ng çch nh×n l¹i phÝa sau, phÝa çi kh«ng t−ëng ph¶n ®éng vÒ mét chñ nghÜa t− b¶n kh«ng ph¶i ®Õ quèc chñ nghÜa hay vÒ mét khèi liªn minh çc d©n téc b×nh quyÒn d−íi chñ nghÜa t− b¶n, mµ b»ng çch h−íng vÒ phÝa tr−íc, phÝa çch m¹ng x· héi chñ nghÜa cña giai cÊp v« s¶n. Kh«ng mét yªu s¸ch d©n chñ c¬ b¶n nµo cã thÓ thùc hiÖn ®−îc mét çch Ýt nhiÒu réng r·i vµ ch¾c ch¾n trong çc n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa tiªn tiÕn, ngoµi çch th«ng qua nh÷ng cuéc chiÕn ®Êu çch m¹ng d−íi ngän cê chñ nghÜa x· héi.

Vµ kÎ nµo høa hÑn víi çc d©n téc mét nÒn hoµ b×nh "d©n chñ" mµ ®ång thêi l¹i kh«ng tuyªn truyÒn cho çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, mµ l¹i tõ chèi kh«ng ®Êu tranh, mét cuéc ®Êu tranh ngay trong thêi gian chiÕn tranh ®Ó thùc hiÖn cuéc çch m¹ng ®ã, th× kÎ ®ã lõa dèi giai cÊp v« s¶n.

ViÕt kho¶ng tõ ngµy 19 th¸ng Hai ®Õn ngµy 7 th¸ng Ba (3-20 th¸ng Ba) n¨m 1916 In ngµy 25 th¸ng Ba 1916 trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 52

Theo ®óng b¶n in trªn b¸o

__________

353 354 V. I. Lª-nin

Th− cña ban chÊp hµnh çc tæ chøc ë n−íc ngoµi 105

göi çc chi bé ®¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga

Th−a ®ång chÝ! "B¸o c«ng nh©n"106, c¬ quan ng«n luËn cña ph¸i ®èi lËp trong §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan, trong sè 25 võa míi xuÊt b¶n (®©y lµ sè thø hai kÓ tõ lóc chiÕn tranh b¾t ®Çu), ®· ®¨ng nh÷ng nghÞ quyÕt cña héi nghÞ (héi nghÞ héi ®ång biªn tËp), ®−îc th«ng qua ngay tõ th¸ng S¸u 1915.

Nh÷ng nghÞ quyÕt ®ã v¹ch râ r»ng: víi t− çch lµ mét tæ chøc (chóng t«i kh«ng nãi ®Õn tõng ç nh©n çc thµnh viªn cña tæ chøc ®ã, trong sè nµy, cã mét sè ng−êi nh− Ra-®Õch ch¼ng h¹n, hiÖn ®ang lµm mét c«ng t¸c cùc kú h÷u Ých trong b¸o chÝ d©n chñ - x· héi §øc), §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan l¹i b¾t ®Çu dao ®éng mét çch hoµn toµn thiÕu khÝ tiÕt.

Kh«ng cã mét lêi nµo ph¶n ®èi chñ nghÜa Cau-xky, kh«ng cã mét lêi nµo vÒ mét cuéc ®Êu tranh døt kho¸t vµ kiªn quyÕt chèng chñ nghÜa c¬ héi, víi t− çch lµ nguån gèc vµ lµ c h ç d ù a cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh!! TÊt c¶ nh÷ng çi ®ã chØ cã ®éc mét nghÜa thùc tÕ duy nhÊt lµ: mét lÇn n÷a, s½n sµng (nh− ë Bruy-xen, ngµy 3 (16). VII. 1914) "ch¬i" víi ph¸i Cau-xky 107.

Chóng t«i xin trÝch dÉn toµn bé nghÞ quyÕt chÝnh (tiÕt IV). Nguyªn v¨n nh− sau:

"B¸o c«ng nh©n" cña P.S.D. (ph¸i ®èi lËp), sè 25 (th¸ng

Giªng 1916). "Çc nghÞ quyÕt cña héi nghÞ héi ®ång biªn tËp, häp vµo ngµy 1-2 th¸ng S¸u 1915)".

...IV. T h ¸ i ® é c ñ a § ¶ n g d © n c h ñ - x · h é i B a - l a n v µ LÝ t - v a ® è i v í i ® ¶ n g c « n g n h © n d © n c h ñ - x · h é i N g a 108.

"Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng Ba-lan cho r»ng ë Nga, Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga lµ mét tËp thÓ gåm nh÷ng ng−êi çch m¹ng quèc tÕ chñ nghÜa kiªn quyÕt nhÊt, vµ ®Ó cho tæ chøc khu cã quyÒn ®−îc sau nµy ®iÒu chØnh l¹i nh÷ng mèi quan hÖ vÒ tæ chøc víi Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, th× vÒ mÆt chÝnh trÞ, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çch m¹ng Ba-lan sÏ ñng hé Ban chÊp hµnh ®ã vµ sÏ phèi hîp ho¹t ®éng cña hä víi Ban chÊp hµnh ®ã.

ViÖc nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ba-lan vµ Ban chÊp hµnh trung −¬ng cã cïng mét lËp tr−êng çch m¹ng trªn nh÷ng ®iÓm c¨n b¶n vµ chñ yÕu (wytycznych [døt kho¸t ?]) trong chÝnh s¸ch cña hä, ®Æt cho §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan vµ LÝt-va mét tr¸ch nhiÖm, gièng nh− tr−íc kia, lµ ph¶i gi÷ mét th¸i ®é phª ph¸n ®èi víi nh÷ng sù th¸i qu¸ kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc (wybujalosci [sù ph¸t triÓn "rÊt m¹nh" cña lóa m×, v.v.]) trong s¸ch l−îc cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng.

Do cã ý muèn chÝnh ®¸ng muèn nhÊn m¹nh r»ng giai cÊp v« s¶n ph¶i cã th¸i ®é tuyÖt ®èi thï ®Þch ®èi víi chÝnh s¸ch ¨n c−íp cña chÕ ®é Nga hoµng. Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®· ®Ò ra khÈu hiÖu lµm cho n−íc Nga thÊt b¹i, viÖn lý do lµ chÕ ®é Nga hoµng, ®ãng vai trß ®Æc biÖt ph¶n ®éng ë ch©u ¢u vµ cuéc çch m¹ng Nga cã ý nghÜa ®Æc biÖt; song, nh− vËy lµ Ban chÊp hµnh trung −¬ng m©u thuÉn víi ph−¬ng ph¸p cña chñ nghÜa quèc tÕ, lµ ph−¬ng ph¸p kh«ng cho phÐp ®em nh÷ng hy väng vµ nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n g¾n liÒn víi mét sù kÕt côc nµo ®ã cña chiÕn tranh,

! !

Th− cña Ban chÊp hµnh çc tæ chøc ë n−íc ngoµi 355 356 V. I. Lª-nin

vµ thËm chÝ Ban chÊp hµnh trung −¬ng cßn cung cÊp lý lÏ cho nh÷ng ng−êi x· héi - ¸i quèc chñ nghÜa §øc n÷a.

Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®· nhÊn m¹nh mét çch ®óng ®¾n lµ cÇn ph¶i cã mét hµnh ®éng çch m¹ng ®Ó x©y dùng mét Quèc tÕ míi, vµ ph¶n ®èi mét çch ®óng ®¾n mäi m−u toan muèn xo¸ mê sù xung ®ét, muèn hµn g¾n l¹i çi Quèc tÕ cò ®· tan vì, nh−ng Ban chÊp hµnh trung −¬ng l¹i ®¸nh gi¸ qu¸ cao t¸c dông cña viÖc tù m×nh t¸ch rêi mét çch m¸y mãc tÊt c¶ nh÷ng phÇn tö kÐm kiªn quyÕt kh«ng t¸n thµnh a priori1) quan ®iÓm cña m×nh, vµ quªn (przeocza) r»ng nhiÖm vô cña phe (obozu) çch m¹ng lµ kh«ng ®−îc xua ®uæi çc phÇn tö ®ã, mµ ph¶i l«i cuèn hä tham gia ®Êu tranh chèng çi thñ ®o¹n bÞp bîm (lõa dèi) (szalbierstwem) cña chñ nghÜa x· héi - ¸i quèc vµ gãp phÇn thóc ®Èy qu¸ tr×nh lµm cho hä trë nªn cÊp tiÕn b»ng çch phª ph¸n kÞch liÖt tÝnh kh«ng kiªn ®Þnh cña hä vÒ mÆt t− t−ëng.

VÒ Ban tæ chøc (cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga), th× héi nghÞ (narada) x¸c nhËn r»ng nhãm chñ yÕu cña nã, hiÖn ®ang ë n−íc Nga, vµ s¸ch b¸o ®¹i biÓu cña nã (ekspozytura literacka), ®Òu ®øng trªn quan ®iÓm chñ nghÜa x· héi - ¸i quèc, r»ng çnh quèc tÕ chñ nghÜa - çnh nµy yÕu - cña nã kh«ng cã søc m¹nh mµ còng kh«ng cã can ®¶m ®o¹n tuyÖt víi nh÷ng ng−êi x· héi - ¸i quèc chñ nghÜa vµ trung −¬ng cña Ban tæ chøc cã quan ®iÓm hoµ b×nh chñ nghÜa; héi nghÞ cho r»ng th¸i ®é cña §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan vµ LÝt-va ®èi víi Ban tæ chøc chØ cã thÓ lµ phª b×nh lËp tr−êng cña ban nµy, chØ cã thÓ lµ gãp phÇn lµm cho tæ chøc nµy mau tan r· (rozkladu) vµ t¸ch khái Ban tæ chøc ®ã, nh÷ng phÇn tö quèc tÕ chñ nghÜa cña nã tËp hîp xung quanh tê "Lêi nãi cña chóng ta", mét

_________________________________________________________ 1) - tõ tr−íc, ngay tõ ®Çu

c¬ quan ng«n luËn ®· lµm viÖc rÊt nhiÒu ®Ó x©y dùng (kÕt tinh) nh÷ng quan ®iÓm quèc tÕ chñ nghÜa çch m¹ng trong §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga.

§Æc biÖt vÒ ph¸i Bun, mét thµnh viªn cña tæ chøc ®ã (Ban tæ chøc), mét ph¸i mµ lËp tr−êng lµ mét mí cßn hæ lèn h¬n gåm nh÷ng yÕu tè x· héi - ¸i quèc chñ nghÜa vµ hoµ b×nh chñ nghÜa, nh÷ng yÕu tè th©n Nga vµ th©n §øc, th× còng thÕ.

Trong ®o¹n v¨n nµy, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ba-lan nãi lµ hä muèn "phèi hîp" ho¹t ®éng cña hä víi Ban chÊp hµnh trung −¬ng.

Chóng t«i cho r»ng nhiÖm vô tuyÖt ®èi cña chóng t«i lµ ph¶i nãi víi ban chÊp hµnh trung −¬ng r»ng: Ban chÊp hµnh trung −¬ng kh«ng nªn vµ kh«ng thÓ "phèi hîp" ho¹t ®éng cña m×nh víi §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan ®−îc.

V× sao? V× §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan ®· cã tíi mét ngh×n lÎ mét

lÇn tá ra dao ®éng ®èi víi (hoÆc nãi lµ ®ïa víi, th× vÒ kh¸ch quan còng vÉn thÕ th«i) mét vÊn ®Ò c¬ b¶n cña ®¶ng ta. V× kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, vÊn ®Ò c¬ b¶n ®èi víi phong trµo d©n chñ - x· héi ë Nga hiÖn nay lµ vÊn ®Ò ph©n liÖt.

Chóng t«i quyÕt kh«ng tho¶ hiÖp trong vÊn ®Ò nµy, v× toµn bé kinh nghiÖm cña phong trµo d©n chñ - x· héi Nga, ®Æc biÖt trong nh÷ng n¨m 1903-1909, h¬n n÷a lµ trong nh÷ng n¨m 1910 - 1914, vµ h¬n hÕt lµ trong nh÷ng n¨m 1915-1916, ®· lµm cho chóng t«i tin ch¾c r»ng thèng nhÊt víi Ban tæ chøc (hoÆc, víi ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª th× còng thÕ) lµ cã h¹i cho phong trµo c«ng nh©n, thèng nhÊt nh− thÕ lµm cho phong trµo c«ng nh©n phô thuéc vµo giai cÊp t− s¶n.

Cuéc chiÕn tranh vµ "chñ nghÜa Gv«-d¬-®Ðp"109 ®· chøng minh hoµn toµn ®iÓm ®ã.

Vµ chÝnh trªn vÊn ®Ò chñ yÕu, c¬ b¶n, c¨n b¶n Êy, mµ

! !

Th− cña Ban chÊp hµnh çc tæ chøc ë n−íc ngoµi 357 358 V. I. Lª-nin

nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ba-lan vÉn lu«n lu«n ng¶ nghiªng.

Hä kh«ng ph¸t biÓu mét l ê i n µ o ®Ó nãi r»ng chiÕn tranh ®· lµm cho hä tin ch¾c vµo tÝnh tÊt yÕu cña sù ph©n liÖt vµ t Ý n h c h Ê t s a i l Ç m cña s¸ch l−îc cña hä ë Bruy-xen (ngµy 3 (16). VII. 1914).

Tr¸i l¹i, hä ®· ®−a vµo b¶n nghÞ quyÕt mét c©u mµ ng−êi ta cã thÓ cho lµ ®Ých x¸c ®−îc viÕt ra chØ ®Ó biÖn hé vµ ®Ó mét lÇn n÷a ng¶ sang phÝa Ban tæ chøc hay Ts¬-khª-Ýt-dª, mét sù ng¶ sang "kiÓu Bruy-xen". C©u ®ã nh− thÕ nµy:

"... Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¸nh gi¸ qu¸ cao t¸c dông cña viÖc t¸ch rêi mét çch m¸y mãc...".

§ã lµ mÊu chèt cña vÊn ®Ò. Ngoµi ra, th× chØ lµ nãi su«ng mµ th«i. NÕu Ban chÊp hµnh trung −¬ng "®¸nh gi¸ qu¸ cao" tÝnh tÊt yÕu cña sù ph©n liÖt, th× râ rµng lµ ngµy mai hay ngµy kia, §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan cã quyÒn l¹i bá phiÕu t¸n thµnh mét nghÞ quyÕt míi, theo kiÓu Bruy-xen - Cau-xky vÒ "thèng nhÊt".

§©y còng lµ çi chñ nghÜa T−-sca 110 cò, çi trß cò rÝch gi÷a Ban chÊp hµnh trung −¬ng vµ Ban tæ chøc, çi çch sö dông cò theo lèi chiÕt trung (®Êy lµ nãi nhÑ th«i) lËp tr−êng ng¶ nghiªng.

Nãi chung, hay riªng trong néi bé ph¸i t¶ Xim-mÐc-van, chóng t«i ®Òu kh«ng m¶y may ph¶n ®èi viÖc céng t¸c víi §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan; chóng t«i kh«ng bªnh vùc tõng ch÷ mét trong çc nghÞ quyÕt cña chóng t«i, nh−ng trong hai vÊn ®Ò: (1) sù ph©n liÖt ë Nga vµ (2) th¸i ®é kh«ng ®iÒu hoµ víi chñ nghÜa Cau-xky ë ch©u ¢u, th× c h ó n g t « i q u y Õ t k h « n g ® i Ò u h o µ. Chóng t«i cho r»ng bæn phËn cña chóng t«i lµ ph¶i b¸o tr−íc cho tÊt c¶ çc ®ång chÝ thÊy r»ng kh«ng thÓ tr«ng cËy vµo nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ba-lan ®−îc, vµ ph¶i yªu cÇu Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®õng ®Ó cho m×nh bÞ l«i cuèn vµo viÖc

lÆp l¹i nh÷ng cuéc thÝ nghiÖm "kiÓu Bruy-xen" n÷a, vµ chí cã tin t−ëng vµo nh÷ng kÎ ®· tiÕn hµnh vµ tham gia çc cuéc thÝ nghiÖm Êy.

Chµo th©n ¸i Ban chÊp hµnh çc tæ chøc ë n−íc ngoµi

ViÕt th¸ng Hai - th¸ng Ba 1916 In lÇn ®Çu n¨m 1937 trong V¨n tËp Lª-nin, t. XXX


_________

359 360 V. I. Lª-nin

Dù th¶o nghÞ quyÕt cña ban chÊp hµnh trung −¬ng

®¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga

vÒ viÖc ®×nh b¶n t¹p chÝ "ng−êi céng s¶n"

Kh«ng ph¶i ®Ó ®¨ng b¸o: XÐt thÊy r»ng: (1) t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n" do mét ban biªn tËp b¸o gåm

nh÷ng thµnh phÇn cã tÝnh chÊt liªn hiÖp, lËp ra mét çch l©m thêi vµ d−íi h×nh thøc thÝ ®iÓm, khi ch−a béc lé mét sù bÊt ®ång nµo gi÷a ban biªn tËp cña C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng víi bé phËn cßn l¹i cña ban biªn tËp, víi t− çch lµ mét chØnh thÓ, vÒ bÊt cø mét vÊn ®Ò träng yÕu nµo;

(2) sau khi ra ®−îc sè 1 vµ sè 2 cña t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n" th× ba uû viªn ban biªn tËp ®· ®−a ra nh÷ng sù bÊt ®ång nh− vËy trong çc b¶n ®Ò c−¬ng do hä ký tªn, vÒ vÊn ®Ò quyÒn tù quyÕt;

(3) viÖc trao ®æi ý kiÕn vÒ vÊn ®Ò nµy ®· lµm lé râ sù bÊt ®ång s©u s¾c trong viÖc ®¸nh gi¸ vai trß cña nh÷ng yªu s¸ch d©n chñ vµ c−¬ng lÜnh - tèi thiÓu nãi chung; −

− Ban chÊp hµnh trung −¬ng quyÕt ®Þnh: nhËn ®Þnh r»ng kh«ng thÓ tiÕp tôc ra t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n" n÷a vµ tuyªn bè ® × n h b ¶ n t ¹ p c h Ý ® ã. −

Thø n÷a. §Ó më réng viÖc tranh luËn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò tranh c·i vµ ®Ó lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò ®ã tr−íc sè ®«ng h¬n n÷a çc ®ång chÝ l·nh ®¹o, Ban chÊp hµnh trung −¬ng quyÕt ®Þnh:

yªu cÇu ba ®ång chÝ ®· ký tªn vµo b¶n ®Ò c−¬ng h·y tr×nh bµy cã nªu lý do nh÷ng sù bÊt ®ång cña hä víi ban biªn tËp cña C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng.

B¶n tr×nh bµy ®ã cïng víi b¶n tr¶ lêi cña ban biªn tËp C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng ph¶i ®−îc th«ng b¸o réng r·i h¬n n÷a tíi çc çn bé l·nh ®¹o cña ®¶ng ®Ó quyÕt ®Þnh døt kho¸t vÊn ®Ò liÖu cã nªn vµ liÖu cã cÇn thiÕt ph¶i ®−a vÊn ®Ò ra tranh luËn c«ng khai trªn b¸o chÝ hay kh«ng111.

RÊt tiÕc r»ng çc ®ång chÝ kÐo dµi m·i çi viÖc "®· qu¸ ngÊy" ®ã. T«i nh¾c l¹i − t«i còng ®· ph¸t ngÊy lªn khi ph¶i nh¾c l¹i − lµ t«i buéc lßng ph¶i kh−íc tõ viÖc tham gia t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n".

KÕ ho¹ch cña çc ®ång chÝ kh«ng cã tÝnh nguyªn t¾c vµ cµng lµm cho çi mí bßng bong rèi lªn h¬n n÷a. NÕu kh«ng cã nh÷ng sù bÊt ®ång s©u s¾c vÒ nguyªn t¾c th× viÖc ®−a vÊn ®Ò ra Ban chÊp hµnh trung −¬ng lµ sù vu ço hay lµ mét ©m m−u, vµ bÊt cø "mét ng−êi Nga" nµo còng v¹ch mÆt çc ®ång chÝ.

NÕu cã, th× cÇn ph¶i nãi ® i Ò u ® ã ra v× r»ng sau khi ph¸t hµnh sè 1 vµ sè 2 ng−êi ta ®· b¾t ®Çu nãi lung tung mét çch tr¬ tr¸o l¾m råi; c h ó n g t « i t õ b á t r ¸ c h n h i Ö m; chóng t«i cho r»ng nhiÖm vô cña m×nh kh«ng ph¶i lµ khuyÕn khÝch, mµ lµ v¹ch trÇn. N h − l µ m é t s ù n h − î n g b é, chóng t«i ®Ò nghÞ víi hä (xem b¸o khæ nhá) tranh luËn n÷a tr−íc mét "nhãm më réng" (®Ó khái lµm cho hä mÊt mÆt trªn b¸o chÝ; khái ®¸nh gôc ngay hä b»ng bót chiÕn).

{ChØ víi môc ®Ých ®ã th«i.} Ngoµi mét lo¹t bµi cña chóng t«i*, tham gia "V ¨ n t Ë p

"N g − ê i d © n c h ñ - x · h éi "" cña chóng t«i cßn cã Va-rin + A-lÕch-xan-®r¬ + nh÷ng bµi cña th«ng tin viªn + b¶n ço

* "nh÷ng ng−êi viÕt" còng ®ñ søc lµm hai v¨n tËp!

Dù th¶o nghÞ quyÕt cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng 361 362

tr¹ng (t«i ch−a nhËn ®−îc) + Xa-pha-rèp + ng−êi L¸t-vi-a + C«n-l«n-tai (cã lÏ).

Ng−êi ta mêi nh÷ng ng−êi NhËt 112 chØ cèt lµ ®Ó tho¸ m¹ hä. §èi víi Bu-kha-rin: chØ ®Æt viÕt bµi vÒ vÊn ®Ò kinh tÕ.

Ra-®Õch k h « n g ®−îc mêi (bµi viÕt cña y c ã t Ý n h c h Ê t h î p p h ¸ p vµ hiÖn nay th× bµi viÕt d−íi d¹ng nh− thÕ hoµn toµn kh«ng quan träng g× ). Ph¶i ®Êu tranh chèng nh÷ng luËn ®iÓm cña y.

§©y lµ ý kiÕn cña t«i. T¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n" lµ mét çi th©y ma, t«i kh«ng tham gia vµo viÖc lµm sèng l¹i çi th©y ma ®ã.

A-lÕch-xan-®r¬ (vµ nh÷ng c«ng nh©n Nga trong Côc) ph¶i ®Æt vÊn ®Ò ra v Ò m Æ t n g u y ª n t ¾ c : chóng t«i kh«ng lÊy vµo ban biªn tËp nh÷ng ai nãi n¨ng lung tung vµ kh«ng muèn häc hái, thËm chÝ kh«ng muèn chÞu khã tr×nh bµy ý kiÕn cña m×nh. Hä muèn k Ý c h chóng ta ® Ê u t r a n h víi P.S.D., ®iÒu ®ã ®· râ rµng, cßn hä th× lÈn tr¸nh.

T¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n" ®· ®¸p øng nhiÖm vô thêi Êy: ®oµn kÕt tÊt c¶ mäi ng−êi ®Ó chèng l¹i chñ nghÜa x· héi - s«-vanh vµ chñ nghÜa Cau-xky.

B©y giê th× nhiÖm vô ®· kh¸c råi: tr−íc m¾t lµ c u é c ® Ê u t r a n h chèng "c h ñ n g h Ü a k i n h t Õ ®Õ quèc chñ nghÜa".

Salut Lenin P. S. V× sao kh«ng tr¶ lêi, ® · c ö X u - k h a - n è p ® i

G i ¬- n e - v ¬ c h − a ? T«i göi tµi liÖu cho Grim. Nh÷ng b¶n dÞch çc ®Ò c−¬ng ch−a ®¹t.

ViÕt chËm nhÊt lµ ngµy 28 th¸ng Ba (10 th¸ng T−) 1916

In lÇn ®Çu, theo ®óng b¶o th¶o

§Ò ¸n cña ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng c«ng nh©n

d©n chñ - x· héi Nga t¹i héi nghÞ x· héi

chñ nghÜa lÇn thø hai 113

(§ Ò c − ¬ n g vÒ nh÷ng ®iÓm sau ®©y cña ch−¬ng tr×nh nghÞ sù: 5, 6, 7a, 7b vµ 8, ®Êu tranh ®Ó chÊm døt chiÕn tranh, th¸i ®é ®èi víi çc vÊn ®Ò hoµ b×nh, ®èi víi ho¹t ®éng nghÞ tr−êng vµ ®Êu tranh quÇn chóng, ®èi víi viÖc triÖu tËp Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa).

(I. S. K., sau khi tuyªn bè triÖu tËp Héi nghÞ ®¹i biÓu lÇn thø hai, ®· ®Ò nghÞ çc tæ chøc th¶o luËn çc vÊn ®Ò ®ã vµ göi cho b¶n ®Ò ¸n cña hä. §Ò c−¬ng d−íi ®©y lµ cña ®¶ng ta ®¸p l¹i lêi ®Ò nghÞ ®ã).

1. Còng nh− mäi cuéc chiÕn tranh chØ lµ sù kÕ tôc b»ng

nh÷ng thñ ®o¹n b¹o lùc çi chÝnh s¸ch mµ çc n−íc tham chiÕn vµ çc giai cÊp thèng trÞ trong çc n−íc ®ã ®· theo ®uæi tõ nhiÒu n¨m, cã khi hµng chôc n¨m rßng, tr−íc chiÕn tranh, nÒn hoµ b×nh kÕt thóc mäi cuéc chiÕn tranh còng vËy, còng chØ cã thÓ lµ mét sù kÕt to¸n vµ ghi l¹i nh÷ng thay ®æi thùc tÕ vÒ lùc l−îng ®· ®¹t ®−îc trong qu¸ tr×nh diÔn biÕn cña cuéc chiÕn tranh ®ã vµ do kÕt qu¶ cña cuéc chiÕn tranh nãi ®ã.

2. Chõng nµo mµ nh÷ng nÒn mãng cña nh÷ng quan hÖ x· héi hiÖn t¹i, tøc lµ quan hÖ t− s¶n, vÉn cßn y nguyªn,


363 364

Trang ®Çu b¶n th¶o cña V.I.Lª-nin: "§Ò ¸n cña Ban

chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga

t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa lÇn thø hai". - Th¸ng Ba 1916.

¶nh thu nhá

25*

§Ò ¸n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng 365 366 V. I. Lª-nin

th× chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa chØ cã thÓ ®−a ®Õn mét nÒn hoµ b×nh kiÓu ®Õ quèc chñ nghÜa, nghÜa lµ chØ cã thÓ cñng cè, më réng vµ t¨ng c−êng sù ¸p bøc cña t− b¶n tµi chÝnh - t− b¶n tµi chÝnh nµy ®· lín lªn mét çch ®Æc biÖt nhanh chãng, kh«ng nh÷ng tr−íc cuéc chiÕn tranh ®ã mµ c¶ trong cuéc chiÕn tranh ®ã n÷a - ®èi víi çc d©n téc yÕu vµ çc n−íc yÕu. Néi dung kh¸ch quan cña chÝnh s¸ch mµ giai cÊp t− s¶n vµ chÝnh phñ cña hai tËp ®oµn c−êng quèc lín ®· theo ®uæi tr−íc vµ trong chiÕn tranh, dÉn ®Õn sù t¨ng c−êng ¸p bøc kinh tÕ, sù n« dÞch d©n téc, sù ph¶n ®éng chÝnh trÞ. V× vËy, mét khi chÕ ®é x· héi t− s¶n vÉn tån t¹i, th× nÒn hoµ b×nh kÕt thóc cuéc chiÕn tranh ®ã, dï kÕt cuéc cña chiÕn tranh ra sao, còng chØ lµm cho ®Þa vÞ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña quÇn chóng ngµy cµng trÇm träng thªm mµ th«i.

Cho r»ng mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa cã thÓ s¶n sinh ra ®−îc mét nÒn hoµ b×nh d©n chñ th×, vÒ mÆt lý luËn, nh− thÕ lµ kh«ng ®øng vÒ mÆt lÞch sö ®Ó nghiªn cøu chÝnh s¸ch thi hµnh tr−íc vµ trong cuéc chiÕn tranh ®ã, mµ chØ lµ ®−a ra mét c©u tÇm th−êng th«i; - vÒ mÆt thùc tiÔn, nh− thÕ lµ lõa dèi quÇn chóng nh©n d©n b»ng çch lµm mê ý thøc chÝnh trÞ cña quÇn chóng, ngôy trang vµ t« hång chÝnh s¸ch thùc tÕ cña çc giai cÊp thèng trÞ, çi chÝnh s¸ch ®ang chuÈn bÞ cho nÒn hoµ b×nh s¾p tíi b»ng çch che giÊu quÇn chóng, ®iÒu chñ yÕu lµ: kh«ng thÓ cã mét nÒn hoµ b×nh d©n chñ, nÕu kh«ng cã mét lo¹t çch m¹ng.

3. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng hÒ g¹t bá cuéc ®Êu tranh giµnh nh÷ng sù c¶i çch. ThÝ dô, hiÖn nay trong çc nghÞ viÖn hä còng ph¶i bá phiÕu t¸n thµnh mäi sù c¶i thiÖn hoµn c¶nh cña quÇn chóng, dï chØ lµ mét sù c¶i thiÖn rÊt nhá; t¸n thµnh viÖc cøu tÕ cho d©n c− nh÷ng vïng bÞ tµn ph¸; t¸n thµnh gi¶m nhÑ ¸ch ¸p bøc d©n téc, v.v.. Nh−ng tuyªn truyÒn cho nh÷ng sù c¶i çch, coi ®ã lµ çch

gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò mµ lÞch sö vµ hoµn c¶nh chÝnh trÞ thùc tÕ ®Ò ra mét çch çch m¹ng, th× nh− thÕ hoµn toµn vµ ®¬n thuÇn chØ lµ mét sù lõa bÞp cña giai cÊp t− s¶n. ThÕ mµ, chÝnh ®ã l¹i lµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ cuéc chiÕn tranh hiÖn nay ®Æt ra tr−íc m¾t. §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña chñ nghÜa ®Õ quèc, nghÜa lµ cña b¶n th©n sù tån t¹i cña x· héi t− b¶n chñ nghÜa, nh÷ng vÊn ®Ò vÒ tr× ho·n sù sôp ®æ cña chñ nghÜa t− b¶n b»ng çch chia l¹i thÕ giíi theo so s¸nh lùc l−îng míi gi÷a çc "®¹i" c−êng quèc lµ nh÷ng c−êng quèc, trong mÊy chôc n¨m gÇn ®©y, ®· ph¸t triÓn kh«ng nh÷ng víi mét tèc ®é rÊt nhanh, mµ cßn - ®iÒu nµy ®Æc biÖt quan träng - ph¸t triÓn mét çch cùc kú kh«ng ®Òu. Ngµy nay, mét ho¹t ®éng chÝnh trÞ cã hiÖu lùc, lµm thay ®æi so s¸nh lùc l−îng trong x· héi chø kh«ng dïng nh÷ng lêi nãi su«ng ®Ó lõa dèi quÇn chóng, chØ cã thÓ cã ®−îc d−íi mét trong hai h×nh thøc sau ®©y: hoÆc lµ gióp giai cÊp t− s¶n d©n téc "n−íc m×nh" c−íp bãc çc n−íc kh¸c (vµ gäi sù gióp ®ì ®ã lµ "b¶o vÖ tæ quèc" hay "cøu quèc"), hoÆc lµ gióp cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa cña giai cÊp v« s¶n, b»ng çch ñng hé vµ ph¸t triÓn sù bÊt m·n ®ang b¾t ®Çu biÓu hiÖn trong quÇn chóng ë tÊt c¶ çc n−íc tham chiÕn, b»ng çch thóc ®Èy çc cuéc b·i c«ng vµ çc cuéc biÓu t×nh, v.v., ®ang chím në, b»ng çch ph¸t triÓn vµ t¨ng c−êng nh÷ng biÓu hiÖn cßn yÕu ít ®ã cña cuéc ®Êu tranh çch m¹ng quÇn chóng, ®Ó biÕn nh÷ng biÓu hiÖn ®ã thµnh mét cuéc tæng tÊn c«ng cña giai cÊp v« s¶n nh»m lËt ®æ giai cÊp t− s¶n.

Còng nh− tÊt c¶ nh÷ng bän x· héi - s«-vanh ngµy nay ®ang lõa dèi nh©n d©n b»ng çch dïng nh÷ng lêi nãi gi¶ nh©n gi¶ nghÜa vÒ cuéc tÊn c«ng "phi nghÜa" vµ sù phßng ngù "chÝnh nghÜa" cña tËp ®oµn t− b¶n ¨n c−íp nµy hay tËp ®oµn t− b¶n ¨n c−íp kia, ®Ó lµm lu mê vÊn ®Ò chÝnh s¸ch thùc tÕ, tøc lµ chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa mµ bän t− b¶n ®ang theo ®uæi trong cuéc chiÕn tranh nµy,


nh÷ng c©u v¨n hoa vÒ nÒn "hoµ b×nh d©n chñ" còng vËy, còng chØ dïng ®Ó lõa dèi nh©n d©n, lµm nh− lµ çi nÒn hoµ b×nh s¾p tíi mµ ngay tõ giê, bän t− b¶n vµ çc nhµ ngo¹i giao ®ang chuÈn bÞ, cã thÓ xo¸ bá "mét çch hÕt søc dÔ dµng" cuéc tÊn c«ng "phi nghÜa" vµ lËp l¹i nh÷ng quan hÖ "chÝnh nghÜa", chø kh«ng ph¶i lµ tiÕp tôc, ph¸t triÓn vµ cñng cè còng vÉn chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa, nghÜa lµ chÝnh s¸ch c−íp bãc tµi chÝnh, c−íp bãc thuéc ®Þa, ¸p bøc d©n téc, ph¶n ®éng chÝnh trÞ, ra søc t¨ng c−êng ¸ch bãc lét t− b¶n chñ nghÜa b»ng ®ñ mäi çch. Bän t− b¶n vµ çc nhµ ngo¹i giao cña chóng chÝnh lµ ®ang cÇn ®Õn nh÷ng tªn ®Çy tí "x· héi chñ nghÜa" nh− thÕ cña giai cÊp t− s¶n, ®Ó mª hoÆc, lµm ngu muéi vµ ru ngñ nh©n d©n b»ng nh÷ng c©u v¨n hoa vÒ "hoµ b×nh d©n chñ", ®Ó che giÊu d−íi nh÷ng c©u v¨n ®ã çi chÝnh s¸ch thùc tÕ cña giai cÊp t− s¶n, ®Ó lµm cho quÇn chóng khã nh×n ra ®−îc thùc chÊt cña chÝnh s¸ch ®ã vµ ®Ó lµm cho quÇn chóng l·ng quªn cuéc ®Êu tranh çch m¹ng.

4. Çi c−¬ng lÜnh hoµ b×nh "d©n chñ" mµ nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn xuÊt s¾c nhÊt hiÖn nay cña Quèc tÕ II ®ang th¶o ra, chÝnh lµ sù lõa bÞp vµ sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa ®ã cña giai cÊp t− s¶n. ThÝ dô, Huy-xman ë §¹i héi Arnhem114 vµ Cau-xky trªn b¸o "Neue Zeit" - tøc lµ nh÷ng ®¹i biÓu cã uy tÝn nhÊt, chÝnh thøc nhÊt vµ "cã lý luËn" nhÊt cña çi Quèc tÕ ®ã - ®Òu tr×nh bµy c−¬ng lÜnh ®ã nh− sau: tõ bá cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cho ®Õn khi çc chÝnh phñ ®Õ quèc chñ nghÜa ký hoµ −íc vµ, trong khi chê ®îi, b¸c bá b»ng lêi nãi nh÷ng cuéc th«n tÝnh vµ nh÷ng ®¶m phô chiÕn tranh, ®ßi quyÒn tù quyÕt cho çc d©n téc, d©n chñ ho¸ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, më nh÷ng toµ ¸n träng tµi ®Ó xÐt nh÷ng cuéc xung ®ét quèc tÕ gi÷a çc n−íc, gi¶i trõ qu©n bÞ, thµnh lËp Liªn bang ch©u ¢u 115 v.v., v.v..

Cau-xky ®· ®Ó lé ra mét çch ®Æc biÖt râ rµng ý nghÜa

chÝnh trÞ thËt sù cña "c−¬ng lÜnh hoµ b×nh" ®ã, khi y nªu ra, ®Ó lµm b»ng chøng cho sù "nhÊt trÝ cña Quèc tÕ" vÒ vÊn ®Ò ®ã, r»ng çc cuéc Héi nghÞ ë Lu©n-®«n (II.1915) vµ ë Viªn (IV. 1915) ®· nhÊt trÝ thõa nhËn ®iÓm chñ yÕu cña c−¬ng lÜnh ®ã, cô thÓ lµ: quyÒn "®éc lËp cña çc d©n téc". Lµm nh− thÕ, Cau-xky ®· c«ng khai t¸n thµnh, tr−íc toµn thÕ giíi, sù lõa bÞp nh©n d©n mµ bän x· héi - s«-vanh ®ang tr¾ng trîn tiÕn hµnh, bän nµy kÕt hîp viÖc thõa nhËn b»ng lêi nãi, gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, v« th−ëng v« ph¹t vµ kh«ng mang l¹i kÕt qu¶ g×, "quyÒn ®éc lËp" cña çc d©n téc hay lµ quyÒn tù quyÕt cña hä, víi viÖc ñng hé cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa cña chÝnh phñ "n−íc chóng", mÆc dÇu cuéc chiÕn tranh ®ã lµ do c¶ hai bªn tiÕn hµnh b»ng çch vi ph¹m mét çch cã hÖ thèng "quyÒn ®éc lËp" cña çc d©n téc nhá yÕu nh»m t¨ng c−êng vµ më réng ¸ch ¸p bøc ®èi víi çc d©n téc ®ã.

ý nghÜa kh¸ch quan, cña çi "c−¬ng lÜnh hoµ b×nh" thÞnh hµnh nhÊt ®ã lµ ë chç t¨ng c−êng sù phô thuéc cña giai cÊp c«ng nh©n vµo giai cÊp t− s¶n, b»ng çch "®iÒu hoµ" nh÷ng ng−êi c«ng nh©n ®ang b¾t ®Çu ph¸t triÓn cuéc ®Êu tranh çch m¹ng, víi bän l·nh tô s«-vanh cña hä vµ b»ng çch xo¸ mê sù s©u s¾c cña cuéc khñng ho¶ng trong phong trµo x· héi chñ nghÜa, nh»m quay trë l¹i t×nh tr¹ng cña nh÷ng ®¶ng x· héi chñ nghÜa tr−íc chiÕn tranh, çi t×nh tr¹ng ®· ®Î ra hiÖn t−îng lµ phÇn ®«ng nh÷ng l·nh tô ch¹y sang phÝa giai cÊp t− s¶n. §èi víi giai cÊp v« s¶n th× mèi nguy hiÓm cña çi chÝnh s¸ch "Cau-xky chñ nghÜa" ®ã cµng lín, v× chÝnh s¸ch ®ã nÊp sau nh÷ng c©u v¨n bãng bÈy vµ v× kh«ng ph¶i nã chØ ®−îc tiÕn hµnh ë §øc mµ cßn ®−îc tiÕn hµnh ë tÊt c¶ çc n−íc n÷a. Ch¼ng h¹n, ë Anh, nã ®−îc ®a sè nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o thi hµnh; ë Ph¸p, ®−îc L«ng-ghª, PrÐt-x¬-man, vµ nh÷ng ng−êi kh¸c thi hµnh; ë Nga, th× cã ¸c-xen-rèt, M¸c-tèp, Ts¬-khª-Ýt-dª vµ nh÷ng ng−êi kh¸c; Ts¬-khª-Ýt-dª che giÊu çi t− t−ëng s«-vanh


"b¶o vÖ tæ quèc" trong cuéc chiÕn tranh hiÖn nay, d−íi danh tõ "cøu quèc", vµ mét mÆt th× t¸n thµnh trªn ®Çu l−ìi Héi nghÞ Xim-mÐc-van, nh−ng mÆt kh¸c, trong mét b¶n tuyªn bè chÝnh thøc cña ®¶ng ®oµn, h¾n l¹i t¸n tông bµi diÔn v¨n khÐt tiÕng cña Huy-xman ë Arnhem; trong thùc tÕ, trªn diÔn ®µn cña §u-ma còng nh− trªn b¸o chÝ, h¾n l¹i kh«ng ph¶n ®èi viÖc c«ng nh©n tham gia çc uû ban c«ng nghiÖp chiÕn tranh, vµ h¾n tiÕp tôc céng t¸c víi çc tê b¸o bªnh vùc cho sù tham gia ®ã. ë ý, T¬-rª-ve-x¬ còng thi hµnh chÝnh s¸ch nh− thÕ: h·y xem b¸o "Avanti!" 116, C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng x· héi chñ nghÜa ý; trong sè ra ngµy 5.III.1916, b¸o nµy do¹ v¹ch mÆt T¬-rª-ve-x¬ vµ nh÷ng ng−êi "c¶i l−¬ng thuéc ph¸i kh¶ n¨ng" kh¸c, do¹ v¹ch râ "ai ®· dïng mäi thñ ®o¹n ®Ó lµm trë ng¹i ho¹t ®éng cña ban l·nh ®¹o ®¶ng vµ cña ¤-®i-n« Moãc-ga-ri, mét ho¹t ®éng nh»m ®i tíi sù Liªn hiÖp ë Xim-mÐc-van vµ ®i tíi viÖc thµnh lËp mét Quèc tÕ míi", v.v., v.v..

5. HiÖn nay, vÊn ®Ò chñ yÕu trong çc "vÊn ®Ò hoµ b×nh" lµ vÊn ®Ò th«n tÝnh. Vµ chÝnh trong vÊn ®Ò ®ã, ng−êi ta thÊy râ rµng h¬n hÕt sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa x· héi chñ nghÜa ®ang chiÕm −u thÕ hiÖn nay vµ nh÷ng nhiÖm vô cña c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng thËt sù x· héi chñ nghÜa.

CÇn ph¶i gi¶i thÝch thÕ nµo lµ th«n tÝnh, v× sao nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¶i ®Êu tranh vµ ®Êu tranh nh− thÕ nµo chèng th«n tÝnh. Kh«ng thÓ coi mäi sù s¸p nhËp l·nh thæ "n−íc ngoµi" ®Òu lµ th«n tÝnh, v× nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, nãi chung, ®Òu t¸n thµnh viÖc xo¸ bá biªn giíi gi÷a çc n−íc vµ viÖc thµnh lËp nh÷ng quèc gia lín h¬n; − còng kh«ng thÓ coi bÊt cø sù vi ph¹m status quo nµo còng ®Òu lµ th«n tÝnh, v× mét th¸i ®é nh− thÕ sÏ cùc kú ph¶n ®éng vµ sÏ lµ nh¹o b¸ng nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n cña khoa häc lÞch sö; - còng kh«ng thÓ coi mäi sù s¸p nhËp b»ng vò

lùc lµ th«n tÝnh, v× nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng thÓ g¹t bá b¹o lùc vµ nh÷ng cuéc chiÕn tranh tiÕn hµnh v× lîi Ých cña ®a sè nh©n d©n. ChØ nªn coi sù s¸p nhËp mét l·nh thæ tr¸i víi ý muèn cña nh©n d©n n¬i ®ã lµ th«n tÝnh; nãi mét çch kh¸c, kh¸i niÖm th«n tÝnh g¾n liÒn mËt thiÕt víi kh¸i niÖm quyÒn d©n téc tù quyÕt.

Nh−ng trªn c¬ së cuéc chiÕn tranh hiÖn nay, chÝnh v× ®ã lµ cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa ®èi víi c¶ hai tËp ®oµn c−êng quèc tham chiÕn, nªn ph¶i xuÊt hiÖn vµ thùc tÕ ®· xuÊt hiÖn hiÖn t−îng sau ®©y: giai cÊp t− s¶n vµ bän x· héi - s«-vanh "®Êu tranh" mét çch h¨ng h¸i chèng nh÷ng sù th«n tÝnh, khi mét n−íc thï ®Þch ®ang tiÕn hµnh hoÆc ®· tiÕn hµnh nh÷ng sù th«n tÝnh. Râ rµng lµ mét cuéc "®Êu tranh chèng nh÷ng sù th«n tÝnh" nh− vËy vµ mét sù "nhÊt trÝ" nh− vËy trong vÊn ®Ò nh÷ng sù th«n tÝnh ®Òu chØ lµ sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa hoµn toµn. Râ rµng lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p bªnh vùc cuéc chiÕn tranh ®Ó giµnh An-da-x¬ - Lo-ren, vµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc kh«ng ®ßi cho An-da-x¬ - Lo-ren, cho Ba-lan thuéc §øc v.v. ®−îc tù do t¸ch khái n−íc §øc, vµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Nga gäi mét cuéc chiÕn tranh nh»m ®Æt Ba-lan trë l¹i d−íi ¸ch n« dÞch cña chÕ ®é Nga hoµng, lµ "cøu quèc", ®ßi s¸p nhËp Ba-lan vµo n−íc Nga v× mét nÒn "hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh", v.v., v.v., tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®ã, trªn thùc tÕ, ®Òu lµ nh÷ng ng−êi chñ tr−¬ng th«n tÝnh.

§Ó cuéc ®Êu tranh chèng th«n tÝnh kh«ng ph¶i lµ mét sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa hay lµ lêi nãi su«ng, ®Ó nã thËt sù gi¸o dôc tinh thÇn chñ nghÜa quèc tÕ cho quÇn chóng th× cÇn ph¶i ®Æt vÊn ®Ò sao cho quÇn chóng hiÓu ®−îc sù lõa bÞp hiÖn ®ang thÞnh hµnh trong vÊn ®Ò nh÷ng sù th«n tÝnh, chø kh«ng ®−îc che giÊu sù lõa bÞp ®ã ®i. Ng−êi x· héi chñ nghÜa mçi n−íc chØ thõa nhËn trªn ®Çu l−ìi sù b×nh


®¼ng gi÷a çc d©n téc hay chØ tuyªn bè vµ thÒ sèng thÒ chÕt lµ m×nh chèng l¹i sù th«n tÝnh, nh− thÕ vÉn ch−a ®ñ. Ng−êi x· héi chñ nghÜa mçi n−íc ph¶i ®ßi ngay lËp tøc vµ v« ®iÒu kiÖn quyÒn tù do ph©n lËp cho çc thuéc ®Þa vµ çc d©n téc bÞ "tæ quèc" cña chÝnh hä ¸p bøc.

NÕu thiÕu ®iÒu kiÖn ®ã, ngay c¶ trong b¶n Tuyªn ng«n Xim-mÐc-van, viÖc thõa nhËn quyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc vµ nh÷ng nguyªn t¾c cña chñ nghÜa quèc tÕ, tèt l¾m còng vÉn chØ lµ nh÷ng hµng ch÷ chÕt mµ th«i.

6. "C−¬ng lÜnh hoµ b×nh" cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, còng nh− c−¬ng lÜnh "®Êu tranh ®Ó chÊm døt chiÕn tranh" cña hä, ph¶i xuÊt ph¸t tõ chç v¹ch trÇn sù dèi tr¸ vÒ "hoµ b×nh d©n chñ", nh÷ng ý ®Þnh hoµ b×nh cña çc n−íc tham chiÕn, v.v., sù dèi tr¸ mµ bän bé tr−ëng mÞ d©n, bän t− s¶n hoµ b×nh chñ nghÜa, bän x· héi - s«-vanh vµ ph¸i Cau-xky ë kh¾p çc n−íc, ngµy nay, ®ang truyÒn b¸ trong nh©n d©n. Mäi "c−¬ng lÜnh hoµ b×nh" ®Òu lµ lõa bÞp nh©n d©n vµ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, nÕu c−¬ng lÜnh ®ã, tr−íc hÕt, kh«ng dùa trªn c¬ së gi¶i thÝch cho quÇn chóng thÊy tÝnh tÊt yÕu cña çch m¹ng vµ kh«ng dùa trªn c¬ së ñng hé, gióp ®ì, ph¸t triÓn cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña quÇn chóng ®ang b¾t ®Çu diÔn ra kh¾p n¬i (bÊt m·n, kh¸ng nghÞ, viÖc b¾t tay th©n thiÖn trong chiÕn hµo, b·i c«ng, biÓu t×nh, th− göi tõ tiÒn tuyÕn vÒ cho bµ con - nh− ë Ph¸p - ®Ó hä kh«ng mua c«ng tr¸i chiÕn tranh v.v., v.v.).

ñng hé, më réng vµ ph¸t triÓn s©u mäi phong trµo nh©n d©n ®ßi chÊm døt chiÕn tranh, ®ã lµ nghÜa vô cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa. Nh−ng, trong thùc tÕ, lµm trßn ®−îc nghÜa vô ®ã, th× chØ cã nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo, nh− LiÕp-nÕch, ®· tõ trªn diÔn ®µn nghÞ viÖn, kªu gäi binh lÝnh bá sóng, vµ tuyªn truyÒn cho çch m¹ng, cho viÖc biÕn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh néi chiÕn giµnh chñ nghÜa x· héi.

Ph¶i nªu ra khÈu hiÖu kh«ng chÞu tr¶ nî do nhµ n−íc vay, lÊy ®ã lµm khÈu hiÖu tÝch cùc, l«i cuèn quÇn chóng vµo cuéc ®Êu tranh çch m¹ng vµ gi¶i thÝch sù cÇn thiÕt ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p çch m¹ng ®Ó cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn mét nÒn hoµ b×nh "d©n chñ".

B¶n Tuyªn ng«n Xim-mÐc-van chØ ¸m chØ ®Õn çch m¹ng, khi nãi r»ng c«ng nh©n ph¶i hy sinh cho sù nghiÖp cña chÝnh m×nh chø kh«ng ph¶i cho sù nghiÖp cña ng−êi kh¸c, nh− thÕ ch−a ®ñ. Ph¶i chØ ra mét çch râ rµng vµ khóc chiÕt cho quÇn chóng thÊy ®−êng ®i cña hä. Ph¶i lµm cho quÇn chóng biÕt hä ph¶i ®i ®Õn ®©u vµ v× sao ph¶i ®i ®Õn ®ã. Nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng, trong thêi chiÕn, nÕu ph¸t triÓn thuËn lîi, th× chØ cã thÓ ®−a ®Õn chç biÕn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh néi chiÕn ®Ó giµnh chñ nghÜa x· héi, ®iÒu ®ã thËt râ rµng, vµ giÊu kh«ng cho quÇn chóng biÕt ®iÒu ®ã, nh− thÕ lµ cã h¹i. Tr¸i l¹i, ph¶i chØ râ môc tiªu ®ã, dÇu cho trong lóc nµy, lóc mµ chóng ta míi b¾t ®Çu ®i theo con ®−êng ®ã, viÖc ®¹t ®−îc môc tiªu ®ã cã vÎ rÊt khã kh¨n. ChØ nãi, nh− trong Tuyªn ng«n Xim-mÐc-van, r»ng "bän t− b¶n nãi dèi khi chóng nãi ®Õn b¶o vÖ tæ quèc" trong cuéc chiÕn tranh hiÖn nay, r»ng trong ®Êu tranh çch m¹ng, c«ng nh©n kh«ng nªn tÝnh ®Õn t×nh thÕ qu©n sù cña n−íc hä, th× ch−a ®ñ; ph¶i nãi râ nh÷ng ®iÒu tuyªn ng«n ®ã ¸m chØ, tøc lµ: kh«ng nh÷ng bän t− b¶n, mµ c¶ bän x· héi - s«-vanh vµ ph¸i Cau-xky còng nãi dèi, khi chóng cho r»ng cã thÓ dïng kh¸i niÖm b¶o vÖ tæ quèc trong cuéc chiÕn tranh hiÖn nay, mét cuéc chiÕn tranh cã tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa; r»ng nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng trong thêi kú chiÕn tranh ®Òu kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®−îc nÕu kh«ng lµm cho chÝnh phñ "n−íc m×nh" cã nguy c¬ thÊt b¹i, vµ mäi thÊt b¹i cña chÝnh phñ trong cuéc chiÕn tranh ph¶n ®éng ®Òu t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho çch m¹ng vµ chØ cã çch m¹ng míi cã thÓ mang l¹i mét nÒn hoµ b×nh l©u dµi vµ d©n chñ. Cuèi cïng,


ph¶i nãi víi quÇn chóng r»ng kh«ng thÓ mang l¹i mét sù ñng hé lín cho cuéc ®Êu tranh çch m¹ng míi b¾t ®Çu, còng kh«ng thÓ ph¸t triÓn cuéc ®Êu tranh ®ã, phª ph¸n b−íc nµy hoÆc b−íc kh¸c cña cuéc ®Êu tranh ®ã, söa ch÷a nh÷ng sai lÇm cña cuéc ®Êu tranh ®ã, ph¸t triÓn vµ t¨ng c−êng cuéc ®Êu tranh ®ã mét çch cã hÖ thèng, nÕu quÇn chóng kh«ng tù m×nh lËp nªn nh÷ng tæ chøc bÝ mËt vµ mét tê b¸o kh«ng chÞu sù kiÓm duyÖt qu©n sù, tøc lµ mét tê b¸o bÝ mËt.

7. VÒ vÊn ®Ò ®Êu tranh (Aktion) nghÞ tr−êng cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, cÇn nhí r»ng nghÞ quyÕt Xim-mÐc-van kh«ng nh÷ng chØ ®ång t×nh víi 5 ®¹i biÓu d©n chñ - x· héi thuéc ®¶ng ta trong §u-ma nhµ n−íc, − nh÷ng ®¹i biÓu nµy ®· bÞ kÕt ¸n ®Çy ®i Xi-bi-ri, − mµ cßn ®ång t×nh víi s¸ch l−îc cña hä n÷a. Kh«ng thÓ võa thõa nhËn cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña quÇn chóng, l¹i võa chÊp nhËn viÖc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa hoµn toµn chØ ho¹t ®éng mét çch hîp ph¸p trong çc nghÞ viÖn ®−îc. §iÒu ®ã chØ mang l¹i sù bÊt m·n chÝnh ®¸ng cña c«ng nh©n, lµm cho hä rêi bá §¶ng d©n chñ - x· héi ®Ó ®i theo chñ nghÜa v« chÝnh phñ chèng nghÞ viÖn hoÆc theo chñ nghÜa c«ng ®oµn. CÇn ph¶i lín tiÕng tuyªn bè mét çch râ rµng r»ng nh÷ng nghÞ sÜ d©n chñ - x· héi ph¶i lîi dông c−¬ng vÞ cña hä kh«ng nh÷ng ®Ó ph¸t biÓu trong çc nghÞ viÖn, mµ cßn ®Ó hç trî vÒ mäi mÆt, ngoµi nghÞ viÖn, cho tæ chøc bÝ mËt vµ cho cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña c«ng nh©n; r»ng quÇn chóng ph¶i tù m×nh kiÓm tra ho¹t ®éng ®ã cña nh÷ng l·nh tô cña m×nh, th«ng qua tæ chøc bÝ mËt cña m×nh.

8. VÊn ®Ò triÖu tËp Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa lµ mét vÊn ®Ò c¬ b¶n vµ cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c: çc ®¶ng cò vµ Quèc tÕ II cã thÓ thèng nhÊt l¹i ®−îc kh«ng? Mçi mét b−íc tiÕn lªn do phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ thùc hiÖn ®−îc theo con ®−êng v¹ch ra ë Xim-mÐc-van chØ ra

mét çch ngµy cµng râ rµng h¬n tÝnh kh«ng triÖt ®Ó cña lËp tr−êng mµ ®a sè ë Xim-mÐc-van ®· th«ng qua: mét mÆt, chÝnh s¸ch cña çc ®¶ng cò vµ cña Quèc tÕ II ch¼ng kh¸c g× chÝnh s¸ch t− s¶n trong phong trµo c«ng nh©n, mét chÝnh s¸ch phôc vô lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n chø kh«ng ph¶i lîi Ých cña giai cÊp v« s¶n (®iÒu sau ®©y cã liªn quan ®Õn ®iÓm ®ã: ch¼ng h¹n nh− nh÷ng ®iÒu trong Tuyªn ng«n Xim-mÐc-van nãi r»ng "bän t− b¶n" lµ bän ®· dèi tr¸ khi chóng nãi vÒ "b¶o vÖ tæ quèc" trong chiÕn tranh hiÖn nay, tiÕp ®ã lµ c¶ mét lo¹t nh÷ng lêi tuyªn bè cßn râ h¬n n÷a trong th«ng t− cña Internationale Sozialistische Kommission, ngµy 10. II. 1916 117); mÆt kh¸c, Internationale Sozialistische Kommission sî sù ph©n liÖt víi Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa vµ chÝnh thøc høa lµ sÏ tù gi¶i t¸n nÕu Côc nµy l¹i häp 118.

Chóng t«i x¸c nhËn r»ng lêi høa ®ã ch¼ng nh÷ng kh«ng ®−îc biÓu quyÕt mµ còng kh«ng ®−îc th¶o luËn ë Xim-mÐc-van.

Nöa n¨m sau Héi nghÞ Xim-mÐc-van ®· chøng minh r»ng trong thùc tÕ, th× trªn toµn thÕ giíi, c«ng t¸c tiÕn hµnh theo tinh thÇn Héi nghÞ Xim-mÐc-van - chóng t«i kh«ng nãi nh÷ng lêi nãi su«ng mµ chØ nãi c«ng t¸c, - ®· g¾n liÒn víi sù t¨ng c−êng vµ më réng sù ph©n liÖt. ë §øc, nh÷ng b¶n tuyªn ng«n ph¶n chiÕn bÝ mËt ®· ®−îc ph¸t hµnh, tr¸i víi quyÕt nghÞ cña ®¶ng, nghÜa lµ mét çch ph©n liÖt. Khi nghÞ sÜ Otto Rühle, ng−êi ®ång chÝ th©n cËn nhÊt cña C.LiÕp-nÕch, c«ng khai tuyªn bè r»ng trªn thùc tÕ ®· cã hai ®¶ng, mét ®¶ng gióp giai cÊp t− s¶n cßn ®¶ng kia ®Êu tranh chèng giai cÊp t− s¶n, th× Ruy-lª ®· bÞ nhiÒu ng−êi, kÓ c¶ ph¸i Cau-xky, sØ m¾ng nh−ng kh«ng cã mét ai c¶i chÝnh ®iÒu ®ã c¶. ë Ph¸p, Buèc-®¬-r«ng, ®¶ng viªn ®¶ng x· héi chñ nghÜa, lµ mét ng−êi kiªn quyÕt chèng l¹i sù ph©n liÖt, nh−ng ®ång thêi l¹i ®Ò nghÞ víi ®¶ng cña «ng ta mét nghÞ quyÕt kh«ng thõa nhËn Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng vµ §¶ng


®oµn nghÞ viÖn cña ®¶ng (dÐsapprouver Comm. Adm. Perm. vµ Gr. Parl.), nghÞ quyÕt nµy, nÕu ®−îc th«ng qua, ch¾c ch¾n sÏ g©y ra ngay mét sù ph©n liÖt. ë Anh, trªn nh÷ng trang b¸o cña tê "Labour Leader" lµ tê b¸o «n hoµ, T. Rus-sel Williams, ®¶ng viªn I. L. P., c«ng khai thõa nhËn r»ng sù ph©n liÖt lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái, vµ ®· ®−îc nhiÒu çn bé ®Þa ph−¬ng biªn th− ñng hé. TÊm g−¬ng n−íc Mü cã lÏ cßn bæ Ých h¬n, v× ngay ë bªn Êy, trong mét n−íc trung lËp, hai khuynh h−íng ®èi lËp kh«ng thÓ ®iÒu hoµ ®−îc còng ®· xuÊt hiÖn trong ®¶ng x· héi chñ nghÜa: mét bªn lµ nh÷ng kÎ ñng hé çi gäi lµ "preparedness", nghÜa lµ ñng hé chiÕn tranh, chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ h¶i qu©n, vµ mét bªn n÷a lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nh− Ðp-ghª-ni §Ðp-x¬, ng−êi tr−íc kia ®−îc ®¶ng x· héi chñ nghÜa ®−a ra øng cö tæng thèng, th× ®· chÝnh lµ g¾n liÒn víi cuéc chiÕn tranh s¾p næ ra mµ c«ng khai tuyªn truyÒn cho néi chiÕn giµnh chñ nghÜa x· héi.

Trªn thùc tÕ hiÖn nay, trªn toµn thÕ giíi, ®· cã sù ph©n liÖt råi; ng−êi ta ®· thÊy cã hai chÝnh s¸ch tuyÖt ®èi kh«ng thÓ ®iÒu hoµ ®−îc cña giai cÊp c«ng nh©n ®èi víi chiÕn tranh. Kh«ng nªn nh¾m m¾t tr−íc sù thËt ®ã; nh− thÕ sÏ chØ ®−a ®Õn chç gieo r¾c sù m¬ hå trong quÇn chóng c«ng nh©n, lµm lu mê ý thøc cña hä, lµm khã kh¨n thªm cho cuéc ®Êu tranh çch m¹ng quÇn chóng mµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i Xim-mÐc-van ®Òu chÝnh thøc ®ång t×nh, vµ lµm cho ¶nh h−ëng cña nh÷ng l·nh tô - mµ Internationale Sozialistische Kommission c«ng khai buéc téi, trong b¶n th«ng t− ngµy 10. II. 1916, lµ "dÉn" quÇn chóng "®Õn sai lÇm" vµ chuÈn bÞ mét "©m m−u" ("Pakt") chèng l¹i chñ nghÜa x· héi, t¨ng thªm lªn.

Bän x· héi - s«-vanh vµ ph¸i Cau-xky ë tÊt c¶ çc n−íc sÏ kh«i phôc l¹i Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ®· bÞ ph¸ s¶n. NhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa lµ gi¶i thÝch cho quÇn chóng biÕt sù ph©n liÖt kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc

víi nh÷ng kÎ thùc hµnh chÝnh s¸ch cña giai cÊp t− s¶n d−íi ngän cê cña chñ nghÜa x· héi.

ViÕt cuèi th¸ng Hai - th¸ng Ba 1916

In trªn "Bulletin. Internati-onale Sozialistische Kommission zu Bern", sè 4, ngµy 22 th¸ng T− 1916

In b»ng tiÕng Nga ngµy 10 th¸ng S¸u 1916 trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 54 - 55


__________

377 378 V. I. Lª-nin

Ph©n liÖt hay thèi n¸t ?

Ngay trong sè 35 1), b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®· ®Æt vÊn ®Ò nh− vËy khi ph¸t triÓn, ¸p dông vµo §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, nh÷ng t− t−ëng c¬ b¶n trong tuyªn ng«n vÒ chiÕn tranh, do Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng ta c«ng bè 2). Vµ çc b¹n h·y xem sù thËt ®· chøng minh kÕt luËn ®ã nh− thÕ nµo.

§¶ng d©n chñ - x· héi §øc râ rµng lµ ®ang thèi n¸t. Ng−êi ®ång chÝ gÇn gòi nhÊt cña C.LiÕp-nÕch lµ èt-t« Ruy-lª ®· c«ng khai ñng hé sù ph©n liÖt, ®©y lµ ch−a nãi ®Õn nhãm "Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ §øc" (I. S. D.119) ®ang ®Êu tranh triÖt ®Ó víi ph¸i Cau-xky gi¶ dèi. B¸o "Vorwärts" còng kh«ng thÓ ®−a ra ®−îc mét lý lÏ nghiªm tóc vµ ch©n thùc nµo ®Ó tr¶ lêi ®ång chÝ ®ã. Trong thùc tÕ, ë §øc cã hai ®¶ng c«ng nh©n.

ë Anh, T.Rèt-xen Uy-li-am ®· ph¸t biÓu chñ tr−¬ng cña m×nh ngay c¶ trªn çc trang b¸o "Labour Leader" (c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña "§¶ng c«ng nh©n ®éc lËp"), lµ tê b¸o «n hoµ, hoµ b×nh chñ nghÜa, vµ «ng ta ®· ®−îc nhiÒu çn bé ®Þa ph−¬ng lªn tiÕng ñng hé. Trªn tê "Lêi nãi cña chóng ta", xuÊt b¶n t¹i Pa-ri, mét tê b¸o theo xu h−íng ®iÒu hoµ, ®ång chÝ Oãc-n¸t-xki, ng−êi ®· cã c«ng lín khi lµm c«ng t¸c quèc tÕ ë Anh, ®· chñ tr−¬ng tiÕn hµnh viÖc ph©n

_________________________________________________________ 1) Xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 26, tr.

117-126. 2) Nh− trªn, tr. 15-26.

liÖt ngay tøc kh¾c ë n−íc ®ã. BÊt tÊt ph¶i nãi lµ chóng ta ®Òu hoµn toµn ®ång ý víi Oãc-n¸t-xki trong cuéc luËn chiÕn gi÷a ®ång chÝ Êy víi Ph. Rèt-stanh, mét céng t¸c viªn cña tê "Ng−êi céng s¶n", mét ng−êi ®øng trªn lËp tr−êng cña ph¸i Cau-xky.

ë Ph¸p, Buèc-®¬-r«ng lµ ng−êi ph¶n ®èi kÞch liÖt viÖc ph©n liÖt, nh−ng... l¹i ®−a ra tr−íc ®¹i héi ®¶ng m×nh mét nghÞ quyÕt c«ng nhiªn kh«ng c«ng nhËn c¶ Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng lÉn ®¶ng ®oµn nghÞ viÖn! NÕu nghÞ quyÕt nµy ®−îc th«ng qua th× nh− vËy cã nghÜa ®¶ng ph©n liÖt ngay tøc kh¾c.

ë Mü, sù thèng nhÊt cña "®¶ng x· héi chñ nghÜa" lµ sù thèng nhÊt trªn h×nh thøc. Thùc tÕ th× mét sè ®¶ng viªn cña ®¶ng ®ã, nh− R¸t-xen, v.v., ®Òu tuyªn truyÒn cho viÖc "chuÈn bÞ", ®Òu t¸n thµnh tiÕn hµnh chiÕn tranh, më réng lôc qu©n vµ h¶i qu©n. Cßn mét sè ®¶ng viªn kh¸c, nh− Ðp-ghª-ni §Ðp-x¬, ng−êi ®−îc ®¶ng cö ra tranh ghÕ tæng thèng, l¹i c«ng khai tuyªn truyÒn cho néi chiÕn "trong tr−êng hîp" næ ra chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa hoÆc, nãi cho ®óng h¬n lµ, nh©n lóc næ ra chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa.

Trªn toµn thÕ giíi, thùc tÕ hiÖn ®ang cã hai ®¶ng. HiÖn nay, thùc ra ®· cã hai Quèc tÕ. Vµ nÕu ph¸i ®a sè ë Xim-mÐc-van kh«ng d¸m thõa nhËn sù thËt ®ã, nÕu hä m¬ −íc cã sù thèng nhÊt víi nh÷ng ng−êi x· héi - s«-vanh, nÕu hä tuyªn bè s½n sµng thùc hiÖn sù thèng nhÊt ®ã, th× nh÷ng "−íc nguyÖn tèt" ®ã, trªn thùc tÕ, vÉn chØ lµ nh÷ng −íc nguyÖn su«ng mµ th«i, vµ ch¼ng qua chØ biÓu hiÖn t− t−ëng kh«ng triÖt ®Ó vµ nhót nh¸t cña hä th«i. ý thøc l¹c hËu h¬n tån t¹i.

ViÕt th¸ng Hai - th¸ng T− 1916

In lÇn ®Çu n¨m 1931 trong V¨n tËp Lª-nin, t. XVII


__________


379 380 V. I. Lª-nin

Bµn vÒ chñ nghÜa s«-vanh §øc vµ chñ nghÜa s«-vanh

kh«ng ph¶i §øc 120

Mäi ng−êi ®Òu biÕt r»ng bän s«-vanh §øc ®ang khèng chÕ ®¹i ®a sè nh÷ng l·nh tô vµ viªn chøc cña ®¶ng c«ng nh©n mang tªn lµ d©n chñ - x· héi, ®¶ng nµy, trong thùc tÕ, tõ nay ®· trë thµnh mét ®¶ng c«ng nh©n d©n téc - tù do chñ nghÜa. D−íi ®©y chóng ta sÏ thÊy ng−êi ta cã thÓ còng nãi nh− thÕ ®Õn møc ®é nµo vÒ nh÷ng ng−êi s«-vanh kh«ng ph¶i §øc, nh− lo¹i çc ngµi P«-t¬-rª-xèp, Lª-vi-tx¬-ki vµ ®ång bän. B©y giê, chóng ta buéc ph¶i nãi chÝnh vÒ bän s«-vanh §øc ®ã, trong sè nµy, muèn cho c«ng b»ng ph¶i kÓ c¶ Cau-xky, mÆc dÇu P. B. ¸c-xen-rèt ch¼ng h¹n, bªnh vùc rÊt h¨ng nh−ng rÊt sai cho Cau-xky trong cuèn s¸ch in b»ng tiÕng §øc cña h¾n, vµ gäi Cau-xky lµ "ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa".

Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa s«-vanh §øc lµ ë chç "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa" (nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trong dÊu ngoÆc kÐp) nãi ®Õn quyÒn ®éc lËp cña çc d©n téc kh¸c, trõ nh÷ng d©n téc bÞ chÝnh d©n téc hä ¸p bøc. Dï ®iÒu ®ã ®−îc nãi ra mét çch c«ng khai hoÆc lµ nh÷ng kÎ nãi ra ®iÒu ®ã ®−îc bªnh vùc, ®−îc biÖn b¹ch, ®−îc che giÊu th× còng ch¼ng cã g× kh¸c nhau l¾m.

Bän s«-vanh §øc, − trong ®ã cã c¶ P¸c-vu-x¬ lµ kÎ ®· xuÊt b¶n mét tê b¸o lÊy tªn lµ "Çi chu«ng" mµ céng t¸c viªn lµ Lªn-s¬, Hª-ni-s¬, Grun-van vµ tÊt c¶ ®¸m t«i tí "x· héi chñ nghÜa" cña giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa

§øc viÕt, - s½n sµng bµn rÊt dµi dßng, ch¼ng h¹n, vÒ vÊn ®Ò quyÒn ®éc lËp cña çc d©n téc bÞ n−íc Anh ¸p bøc. Bän x· héi s«-vanh §øc, nghÜa lµ bän ng−êi ngoµi miÖng lµ x· héi chñ nghÜa, nh−ng thùc tÕ l¹i lµ s«-vanh, vµ toµn bé b¸o chÝ t− s¶n §øc hiÖn ®ang ra søc lµm om sßm vÒ çi th¸i ®é v« sØ, tµn b¹o, ph¶n ®éng v.v. cña n−íc Anh ë çc n−íc thuéc ®Þa cña nã. HiÖn giê, b¸o chÝ §øc ®ang nãi rÊt nhiÒu, víi mét niÒm vui s−íng th©m ®éc, nãi mét çch h¨ng say vµ kho¸i trÝ, vÒ phong trµo gi¶i phãng cña Ên-®é.

Nh÷ng nguyªn nh©n khiÕn giai cÊp t− s¶n §øc vui mõng mét çch ®éc ®Þa nh− vËy kh«ng cã g× lµ khã hiÓu c¶: nã hy väng c¶i thiÖn ®−îc t×nh h×nh qu©n sù cña nã b»ng çch nhen lªn ë Ên-®é sù bÊt m·n vµ phong trµo chèng l¹i n−íc Anh. §Êy râ rµng lµ nh÷ng hy väng ngu ngèc, v× ®øng ë bªn ngoµi, tõ xa mµ muèn t¸c ®éng b»ng mét thø tiÕng kh¸c, ®Õn ®êi sèng cña mét d©n téc ®«ng hµng tr¨m triÖu ng−êi vµ cã mét ®Æc ®iÓm riªng, muèn t¸c ®éng ®Õn d©n téc ®ã, kh«ng ph¶i mét çch liªn tôc mµ mét çch ngÉu nhiªn, chØ trong thêi gian cã chiÕn tranh th«i, th× sù t¸c ®éng nh− vËy ch¼ng lín lao g×, thËt sù ch¼ng lín lao g×. §iÒu ®ã tá ra r»ng giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa ë §øc muèn tù an ñi m×nh, muèn lõa dèi nh©n d©n §øc, lµm cho nh©n d©n §øc kh«ng chó ý ®Õn t×nh h×nh trong n−íc mµ chó ý ®Õn t×nh h×nh ngoµi n−íc, nhiÒu h¬n lµ cã ý ®Þnh thËt sù t¸c ®éng ®Õn Ên-®é.

Nh−ng rÊt tù nhiªn lµ ng−êi ta ®i tíi chç ®Æt ra mét vÊn ®Ò lý luËn chung: tÝnh chÊt lõa bÞp cña nh÷ng nghÞ luËn ®ã chÝnh lµ ë chç nµo? muèn v¹ch mÆt sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cña bän ®Õ quèc §øc th× cã çch nµo ch¾c ch¾n, kh«ng thÓ sai lÇm kh«ng? V× vÒ mÆt lý luËn mµ tr¶ lêi ®−îc ®óng vÊn ®Ò xem tÝnh chÊt lõa bÞp lµ ë chç nµo th× lu«n lu«n v¹ch mÆt ®−îc bän gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cã xu h−íng - v× nh÷ng lý do qu¸ dÔ hiÓu, - ngôy trang sù lõa bÞp cña chóng, che giÊu sù lõa bÞp ®ã, t« ®iÓm cho sù lõa bÞp ®ã b»ng nh÷ng c©u v¨n bãng bÈy, b»ng mäi thø c©u nãi su«ng,

26*

Bµn vÒ chñ nghÜa s«-vanh 381 382 V. I. Lª-nin

bÊt kÓ lµ nh÷ng c©u nh− thÕ nµo, kÓ c¶ nh÷ng c©u vÒ chñ nghÜa quèc tÕ. Ngoµi miÖng th× nh÷ng bän nh− Lªn-s¬, Duy-®¬-cum vµ Sai-®ª-man, tÊt c¶ nh÷ng tªn tay sai ®ã cña giai cÊp t− s¶n §øc, rñi thay, bän nµy l¹i lµ ®¶ng viªn cña çi ®¶ng §øc gäi lµ "d©n chñ - x· héi" - ®Òu tù x−ng lµ nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa quèc tÕ. CÇn ph¶i xÐt ng−êi theo viÖc lµm chø kh«ng ph¶i theo lêi nãi. §iÒu ®ã mäi ng−êi ®Òu biÕt tõ l©u. ë Nga, ai lµ ng−êi xÐt nh÷ng «ng nh− P«-t¬-rª-xèp, Lª-vi-tx¬-ki, Bun-kin vµ ®ång bän, theo lêi nãi cña hä? Râ rµng lµ kh«ng cã ai c¶.

Nguån gèc cña sù lõa bÞp cña bän s«-vanh §øc chÝnh lµ ë chç trong khi chóng to tiÕng tuyªn bè ®ång t×nh víi quyÒn ®éc lËp cña çc d©n téc bÞ ¸p bøc bëi mét n−íc lµ kÎ thï cña chóng trong chiÕn tranh, tøc lµ n−íc Anh, l¹i lê ®i mét çch nhòn nhÆn - vµ ®«i khi thËt lµ qu¸ nhòn nhÆn - kh«ng nãi ®Õn quyÒn ®éc lËp cña çc d©n téc bÞ d©n téc cña chÝnh chóng ¸p bøc.

H·y xem, ng−êi §an-m¹ch ch¼ng h¹n. Khi s¸p nhËp vïng Slª-xvÝch, n−íc Phæ, còng gièng nh− tÊt c¶ nh÷ng c−êng quèc "lín", còng ®· chiÕm mét vïng cã ng−êi §an-m¹ch ë. QuyÒn lîi cña d©n c− ®ã bÞ vi ph¹m mét çch râ rÖt ®Õn nçi khi n−íc ¸o, c¨n cø vµo hoµ −íc Pra-ha ký ngµy 23 - 30 th¸ng T¸m 1866, nh−êng cho n−íc Phæ "quyÒn" cña m×nh ®èi víi vïng Slª-xvÝch th× trong hoµ −íc quy ®Þnh r»ng cÇn ph¶i tæ chøc mét cuéc tr−ng cÇu ý kiÕn tù do trong d©n c− çc quËn phÝa B¾c vïng Slª-xvÝch, ®Ó biÕt ý muèn cña hä vÒ viÖc s¸p nhËp vµo §an-m¹ch vµ sù s¸p nhËp ®ã sÏ ®−îc thùc hiÖn, nÕu hä tr¶ lêi cã. N−íc Phæ ®· kh«ng thi hµnh ®iÒu kho¶n ®ã vµ n¨m 1878, ®· ®¹t ®−îc viÖc xo¸ bá çi ®iÒu kiÖn rÊt "khã chÞu" ®ã ®èi víi nã.

Ph. ¡ng-ghen lµ ng−êi kh«ng ph¶i kh«ng quan t©m ®Õn chñ nghÜa s«-vanh cña çc d©n téc n−íc lín, ®· ®Æc biÖt chØ râ viÖc n−íc Phæ vi ph¹m nh− vËy çc quyÒn cña mét d©n téc nhá yÕu121. Nh−ng bän x· héi - s«-vanh §øc ngµy

nay, ngoµi miÖng th× thõa nhËn quyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc, còng nh− Cau-xky ngoµi miÖng còng thõa nhËn quyÒn ®ã, nh−ng, thùc tÕ th× tr−íc kia vµ ngµy nay, chóng kh«ng bao giê tiÕn hµnh mét c«ng t¸c tuyªn truyÒn d©n chñ triÖt ®Ó vµ kiªn quyÕt cho sù gi¶i phãng mét d©n téc bÞ ¸p bøc, mét khi ¸ch ¸p bøc ®ã lµ sù ¸p bøc cña d©n téc "cña chÝnh chóng". §Êy lµ thùc chÊt cña vÊn ®Ò. §Êy lµ mÊu chèt cña vÊn ®Ò chñ nghÜa s«-vanh vµ lµ ®iÓm mÊu chèt mµ ta cÇn v¹ch mÆt chñ nghÜa s«-vanh.

ë n−íc ta, ng−êi ta nãi ch©m biÕm nhiÒu r»ng tê "L¸ cê Nga"122 nhiÒu khi cã th¸i ®é h×nh nh− tªn nã lµ "L¸ cê Phæ". Nh−ng vÊn ®Ò kh«ng h¹n chÕ ë tê "L¸ cê Nga", v× çc ngµi P«-t¬-rª-xèp, Lª-vi-tx¬-ki vµ ®ång bän ë n−íc ta còng lËp luËn vÒ mÆt nguyªn t¾c hÖt theo cïng mét kiÓu víi Lªn-s¬, Cau-xky vµ ®ång bän. Cø nh×n qua tê "Buæi s¸ng c«ng nh©n" cña ph¸i thñ tiªu ch¼ng h¹n, çc b¹n sÏ hoµn toµn thÊy trong ®ã cïng nh÷ng luËn cø vµ çch lËp luËn "Phæ", hay nãi cho ®óng h¬n lµ nh÷ng luËn cø vµ çch lËp luËn s«-vanh chñ nghÜa - quèc tÕ. Chñ nghÜa s«-vanh vÉn lµ chñ nghÜa s«-vanh, dï cho nh·n hiÖu d©n téc cña nã lµ g× vµ dï cho nã ®−îc che giÊu b»ng nh÷ng c©u v¨n hoµ b×nh chñ nghÜa nh− thÕ nµo ®i n÷a.

"VÊn ®Ò b¶o hiÓm x· héi", sè 5 (54), ngµy 31 th¸ng N¨m 1916


___________

383 384

Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng

cña chñ nghÜa t− b¶n 123 (Kh¸i luËn phæ th«ng)

ViÕt th¸ng Giªng - th¸ng S¸u 1916 Nhµ xuÊt b¶n "Çnh buåm" in lÇn ®Çu tiªn thµnh s¸ch riªng vµo gi÷a n¨m 1917 ë Pª-t¬-r«- gr¸t; lêi tùa viÕt cho çc lÇn xuÊt b¶n b»ng tiÕng Ph¸p vµ tiÕng §øc, ®−îc in lÇn ®Çu n¨m 1921 trªn t¹p chÝ "Quèc tÕ céng s¶n", sè 18

Theo ®óng b¶n th¶o, cã ®èi chiÕu víi b¶n in trong s¸ch;lêi tùa viÕt cho çc lÇn xuÊt b¶n b»ng tiÕng Ph¸p vµ tiÕng §øc - theo ®óng b¶n in trªn t¹p chÝ

385 386 V. I. Lª-nin

Lêi tùa

Cuèn s¸ch nhá mµ t«i giíi thiÖu cïng ®éc gi¶ ®©y, t«i ®· viÕt vµo mïa xu©n 1916, ë Xuy-rÝch. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lµm viÖc lóc bÊy giê ë ®Êy, cè nhiªn lµ t«i thiÕu mét sè s¸ch Ph¸p vµ Anh vµ rÊt nhiÒu s¸ch Nga. Tuy vËy, t«i ®· sö dông mét t¸c phÈm chñ yÕu xuÊt b¶n ë Anh, bµn vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc, tøc lµ cuèn s¸ch cña Gi. A. Hèp- x¬n, víi tÊt c¶ sù chó ý mµ t«i cho lµ cuèn s¸ch ®ã xøng ®¸ng.

Khi viÕt cuèn s¸ch nhá nµy, t«i ®· viÕt sao cho qua ®−îc con m¾t kiÓm duyÖt cña Nga hoµng. V× vËy, t«i kh«ng nh÷ng bÞ b¾t buéc ph¶i tù giíi h¹n hÕt søc chÆt chÏ trong viÖc ph©n tÝch vÒ mÆt lý luËn thuÇn tuý - ®Æc biÖt lµ vÒ mÆt kinh tÕ - mµ cßn chØ nªu lªn mét çch hÕt søc thËn träng mét sè Ýt nhËn xÐt cÇn thiÕt vÒ mÆt chÝnh trÞ b»ng çch nãi bãng, theo çch nãi cña £-dèp - çch nãi ®¸ng ghÐt cña £-dèp - mµ chÕ ®é Nga hoµng buéc tÊt c¶ çc nhµ çch m¹ng ph¶i dïng ®Õn mçi khi hä cÇm bót viÕt mét t¸c phÈm "hîp ph¸p".

HiÖn nay, trong nh÷ng ngµy tù do, t«i thÊy khæ t©m khi ®äc l¹i nh÷ng ®o¹n ®· bÞ bãp mÐo ®i trong cuèn s¸ch nhá nµy v× nghÜ ®Õn chÕ ®é kiÓm duyÖt Nga hoµng, nh÷ng ®o¹n ®· bÞ gß Ðp nh− bÞ kÑp trong hai gäng k×m thÐp. §Ó tr×nh bµy r»ng chñ nghÜa ®Õ quèc lµ ®ªm tr−íc cña çch m¹ng x· héi chñ nghÜa; r»ng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh (tøc lµ chñ nghÜa

x· héi trªn ®Çu l−ìi, cßn trªn viÖc lµm l¹i lµ chñ nghÜa s«-vanh) lµ mét sù ph¶n béi hoµn toµn chñ nghÜa x· héi, lµ mét sù chuyÓn hoµn toµn sang phÝa giai cÊp t− s¶n; r»ng sù ph©n liÖt Êy trong phong trµo c«ng nh©n g¾n liÒn víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña chñ nghÜa ®Õ quèc, v.v. - t«i ®· ph¶i dïng lèi nãi cña "ng−êi n« lÖ", vµ giê ®©y, ®èi víi ®éc gi¶ nµo quan t©m ®Õn vÊn ®Ò Êy, t«i buéc ph¶i giíi thiÖu víi hä tËp in l¹i nh÷ng bµi b¸o t«i ®· viÕt ë n−íc ngoµi tõ n¨m 1914 ®Õn n¨m 1917, sÏ t¸i b¶n nay mai. §Æc biÖt, cÇn ph¶i nªu lªn mét ®o¹n cña cuèn s¸ch nµy, tõ trang 119 ®Õn 1201); ®Ó gi¶i thÝch, d−íi mét h×nh thøc mµ kiÓm duyÖt cã thÓ cho phÐp, cho ®éc gi¶ thÊy ®−îc nh÷ng lêi dèi tr¸ v« liªm sØ cña bän t− b¶n, còng nh− cña bän x· héi - s«-vanh (mµ Cau-xky ®· ®Êu tranh chèng l¹i mét çch hÕt søc kh«ng triÖt ®Ó) ®· ch¹y sang phÝa bän t− b¶n, vÒ vÊn ®Ò nh÷ng cuéc th«n tÝnh, vµ chóng ®· che ®Ëy mét çch v« liªm sØ ®Õn chõng nµo nh÷ng cuéc th«n tÝnh cña bän t− b¶n n−íc chóng, - t«i ®· buéc lßng ph¶i lÊy... NhËt-b¶n lµm vÝ dô! §éc gi¶ nµo chó ý, sÏ cã thÓ dÔ dµng lÊy... Nga thay cho NhËt-b¶n, lÊy PhÇn-lan, Ba-lan, Cuèc-li-an-®i-a, U-cra-i-na, Khi-va, Bu-kha-ra, E-xt¬-li-an-®i-a vµ çc miÒn kh¸c mµ d©n c− ë ®ã kh«ng ph¶i lµ ng−êi §¹i Nga, ®Ó thay cho TriÒu-tiªn.

T«i hy väng r»ng cuèn s¸ch nhá cña t«i sÏ gióp vµo sù hiÓu biÕt mét vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n mµ nÕu kh«ng nghiªn cøu th× sÏ kh«ng hiÓu ®−îc tÝ g× vÒ sù ®¸nh gi¸ cuéc chiÕn tranh hiÖn nay vµ chÝnh trÞ hiÖn nay, cô thÓ lµ vÊn ®Ò thùc chÊt kinh tÕ cña chñ nghÜa ®Õ quèc.

T¸c gi¶ Pª-t¬-r«-gr¸t. 26 th¸ng T− 1917.

_________________________________________________________ 1) Xem tËp nµy, tr. 532-533.

387 388 V. I. Lª-nin

Lêi tùa viÕt cho çc b¶n tiÕng Ph¸p vµ tiÕng §øc 124

I

Nh− ®· nãi trong lêi tùa cho b¶n tiÕng Nga, cuèn s¸ch nµy t«i viÕt vµo n¨m 1916 vµ ®· viÕt sao cho qua ®−îc con m¾t kiÓm duyÖt cña Nga hoµng. HiÖn nay t«i kh«ng thÓ söa l¹i c¶ cuèn s¸ch nµy; h¬n n÷a, söa l¹i cã lÏ còng kh«ng hîp lý, v× nhiÖm vô c¬ b¶n cña cuèn s¸ch nµy tr−íc sau vÉn lµ: dùa theo nh÷ng tµi liÖu tæng hîp kh«ng thÓ tranh c·i ®−îc cña thèng kª t− s¶n vµ nh÷ng lêi thó nhËn cña çc häc gi¶ t− s¶n ë tÊt c¶ çc n−íc, nªu râ t×nh h×nh tæng qu¸t cña nÒn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa toµn thÕ giíi, trong nh÷ng quan hÖ quèc tÕ cña nã, vµo ®Çu thÕ kû XX, ngay tr−íc khi x¶y ra cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lÇn thø nhÊt.

§èi víi nhiÒu ng−êi céng s¶n ë çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa tiªn tiÕn, nÕu lÊy cuèn s¸ch nµy, cuèn s¸ch hîp ph¸p xÐt theo quan ®iÓm cña chÕ ®é kiÓm duyÖt cña Nga hoµng, lµm vÝ dô ®Ó nhËn râ kh¶ n¨ng - vµ sù cÇn thiÕt - lîi dông ngay c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn hîp ph¸p máng manh cßn l¹i mµ hä cßn cã thÓ cã ®−îc, ch¼ng h¹n, ë n−íc Mü hiÖn t¹i hoÆc ë Ph¸p sau nh÷ng vô b¾t bí hÇu hÕt nh÷ng ng−êi céng s¶n trong thêi gian gÇn ®©y, ®Ó gi¶i thÝch tÊt c¶ sù dèi tr¸ cña nh÷ng quan ®iÓm hoµ b×nh - x· héi vµ nh÷ng hy väng vµo mét nÒn "d©n chñ thÕ giíi", - th× nh− thÕ phÇn nµo thËm chÝ còng kh«ng ph¶i lµ v« Ých. Cßn nh÷ng ®iÒu bæ sung cÇn thiÕt nhÊt cho cuèn s¸ch nµy, ®−îc viÕt d−íi chÕ ®é kiÓm duyÖt, th× t«i sÏ cè g¾ng nªu lªn trong lêi tùa nµy.

II

Trong cuèn s¸ch nµy, t«i ®· chøng minh r»ng cuéc chiÕn tranh 1914 - 1918, ®èi víi c¶ hai phe, ®Òu lµ mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa (nghÜa lµ mét cuéc chiÕn tranh x©m l−îc, c−íp bãc, ¨n c−íp), mét cuéc chiÕn tranh ®Ó chia thÕ giíi, ®Ó chia vµ chia l¹i çc thuéc ®Þa, çc "khu vùc ¶nh h−ëng" cña t− b¶n tµi chÝnh, v.v..

V× muèn chøng minh tÝnh chÊt x· héi thËt sù, hay nãi cho ®óng h¬n, tÝnh chÊt giai cÊp thËt sù cña cuéc chiÕn tranh, th× cè nhiªn lµ kh«ng thÓ c¨n cø vµo lÞch sö ngo¹i giao cña cuéc chiÕn tranh, mµ ph¶i c¨n cø vµo sù ph©n tÝch ®Þa vÞ kh¸ch quan cña çc giai cÊp cÇm ®Çu trong tÊt c¶ çc c−êng quèc tham chiÕn. §Ó v¹ch râ ®Þa vÞ kh¸ch quan Êy, kh«ng nªn lÊy nh÷ng vÝ dô hay nh÷ng tµi liÖu lÎ tÎ (v× çc hiÖn t−îng trong ®êi sèng x· héi cùc kú phøc t¹p, nªn bao giê ng−êi ta còng cã thÓ t×m ®−îc, víi mét sè l−îng bao nhiªu còng cã, nh÷ng vÝ dô hoÆc tµi liÖu lÎ tÎ ®Ó chøng minh cho bÊt cø mét luËn ®iÓm nµo), mµ nhÊt thiÕt ph¶i lÊy toµn bé çc tµi liÖu vÒ nh÷ng c¬ së cña ®êi sèng kinh tÕ cña tÊt c¶ çc c−êng quèc tham chiÕn vµ cña toµn thÕ giíi.

ChÝnh nh÷ng tµi liÖu tæng hîp kh«ng thÓ b¸c bá ®−îc Êy, t«i ®· dÉn ra trong b¶ng t×nh h×nh ph©n chia thÕ giíi n¨m 1876 vµ 1914 (§ 6) vµ b¶ng t×nh h×nh ph©n chia çc ®−êng s¾t trªn toµn thÕ giíi n¨m 1890 vµ 1913 (§ 7). §−êng s¾t lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng ngµnh chñ yÕu nhÊt cña c«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa, cña c«ng nghiÖp than ®¸ vµ luyÖn thÐp; lµ kÕt qu¶ vµ lµ nh÷ng chØ tiªu râ rÖt nhÊt vÒ sù ph¸t triÓn cña th−¬ng nghiÖp thÕ giíi vµ nÒn v¨n minh d©n chñ - t− s¶n. §−êng s¾t g¾n liÒn nh− thÕ nµo víi s¶n xuÊt lín, víi çc tæ chøc ®éc quyÒn, víi çc xanh-®i-ca, çc-ten, t¬-rít, ng©n hµng, víi bän ®Çu sá tµi chÝnh, - ®iÒu ®ã ®· ®−îc chØ râ trong çc ch−¬ng ®Çu cña cuèn s¸ch nµy. Sù

389 390 V. I. Lª-nin

B×a ngoµi cuèn s¸ch cña V. I. Lª-nin ”Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng

cña chñ nghÜa t− b¶n”. - 1917. ¶nh thu nhá

Chñ nghÜa ®Õ quèc 389 390 V. I. Lª-nin

ph©n phèi vµ sù ph©n phèi kh«ng ®Òu m¹ng l−íi ®−êng s¾t, sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu cña m¹ng l−íi Êy, ®ã lµ kÕt qu¶ cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i, chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn, trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi. Vµ nh÷ng kÕt qu¶ Êy chøng tá r»ng trªn mét c¬ së kinh tÕ nh− thÕ, nh÷ng cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa lµ ®iÒu tuyÖt ®èi kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc, chõng nµo mµ chÕ ®é t− h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt vÉn cßn tån t¹i.

C«ng tr×nh x©y dùng ®−êng s¾t t−ëng chõng nh− lµ mét doanh nghiÖp b×nh th−êng, tù nhiªn, d©n chñ, cã tÝnh chÊt khai ho¸; d−íi con m¾t cña bän gi¸o s− t− s¶n ®−îc tr¶ tiÒn ®Ó t« son tr¸t phÊn cho chÕ ®é n« lÖ t− b¶n chñ nghÜa, còng nh− d−íi con m¾t cña bän phi-li-xtanh tiÓu t− s¶n, th× c«ng tr×nh Êy lµ nh− thÕ. Sù thËt, nh÷ng mèi liªn hÖ t− b¶n chñ nghÜa rµng buéc nh÷ng doanh nghiÖp Êy, b»ng mu«n ngh×n chiÕc l−íi, víi chÕ ®é t− h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt nãi chung, ®· biÕn c«ng tr×nh Êy thµnh mét c«ng cô ¸p bøc mét tû ng−êi (ë thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa), nghÜa lµ h¬n mét nöa d©n sè thÕ giíi trong çc n−íc phô thuéc, vµ nh÷ng ng−êi n« lÖ lµm thuª cho t− b¶n trong çc n−íc "v¨n minh".

ChÕ ®é t− h÷u dùa trªn lao ®éng cña ng−êi tiÓu chñ, tù do c¹nh tranh, chÕ ®é d©n chñ, - tÊt c¶ nh÷ng khÈu hiÖu ®ã mµ bän t− b¶n vµ b¸o chÝ cña chóng dïng ®Ó lõa bÞp c«ng nh©n vµ n«ng d©n, ®· lçi thêi tõ l©u råi. Chñ nghÜa t− b¶n ®· ph¸t triÓn thµnh mét hÖ thèng cã tÝnh chÊt toµn thÕ giíi cña mét nhóm nhá çc n−íc "tiªn tiÕn" ®i ¸p bøc thuéc ®Þa vµ dïng tµi chÝnh ®Ó bãp nghÑt ®¹i ®a sè nh©n d©n thÕ giíi. Vµ viÖc chia çi "cña ¨n c−íp ®−îc" Êy ®ang diÔn ra gi÷a 2 - 3 n−íc ¨n c−íp hïng c−êng nhÊt thÕ giíi, ®−îc vò trang tõ ®Çu ®Õn ch©n (Mü, Anh, NhËt), nh÷ng n−íc nµy, v× ®Ó chia çi cña mµ chóng ®· ¨n c−íp ®−îc Êy, ®ang l«i cuèn toµn tr¸i ®Êt vµo cuéc chiÕn tranh cña chóng.

III

Hoµ −íc BrÐt - Li-tèp-xc¬125 do n−íc §øc qu©n chñ b¾t ký, råi ®Õn hoµ −íc VÐc-x©y 126 tµn nhÉn vµ bØ æi h¬n nhiÒu, do çc n−íc céng hoµ "d©n chñ" Mü vµ Ph¸p cïng víi n−íc Anh "tù do" b¾t ký, ®· lµm ®−îc mét viÖc hÕt søc cã Ých cho loµi ng−êi lµ ®· v¹ch trÇn bän båi bót lµm thuª cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ bän tiÓu thÞ d©n ph¶n ®éng, bän nµy, mÆc dï tù x−ng lµ nh÷ng ng−êi hoµ b×nh chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa, ®· ca tông "chñ nghÜa Uyn-x¬n"127 vµ chøng minh r»ng trong ®iÒu kiÖn chñ nghÜa ®Õ quèc, cã kh¶ n¨ng ®¹t ®−îc hoµ b×nh vµ cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn nh÷ng cuéc c¶i çch.

Hµng chôc triÖu ng−êi chÕt vµ tµn phÕ do chiÕn tranh ®Ó l¹i - mét cuéc chiÕn tranh ®Ó quyÕt ®Þnh xem trong nh÷ng nhãm tµi chÝnh ¨n c−íp, nhãm nµo, Anh hay §øc ®−îc h−ëng phÇn chiÕn lîi phÈm lín h¬n, råi tiÕp ®ã lµ hai b¶n "hoµ −íc" nãi trªn, - tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ®ang më m¾t, mét çch nhanh chãng ch−a tõng thÊy, cho hµng triÖu vµ hµng chôc triÖu ng−êi bÞ giai cÊp t− s¶n ¸p bøc, chµ ®¹p, lõa bÞp vµ phØnh phê. ThÕ lµ trªn miÕng ®Êt cña t×nh tr¹ng ®iªu tµn trªn toµn thÕ giíi do chiÕn tranh g©y nªn, cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng toµn thÕ giíi ®ang ph¸t triÓn, cuéc khñng ho¶ng nµy mÆc dÇu ph¶i tr¶i qua nh÷ng biÕn cè kÐo dµi vµ gay go ®Õn thÕ nµo ch¨ng n÷a, th× còng chØ cã thÓ kÕt thóc b»ng cuéc çch m¹ng v« s¶n vµ b»ng sù th¾ng lîi cña çch m¹ng v« s¶n mµ th«i.

B¶n Tuyªn ng«n Ba-l¬ cña Quèc tÕ II, n¨m 1912, ®· nhËn ®Þnh chÝnh lµ vÒ cuéc chiÕn tranh næ ra n¨m 1914, chø kh«ng ph¶i nhËn ®Þnh vÒ chiÕn tranh nãi chung (chiÕn tranh cã nhiÒu lo¹i, còng cã c¶ nh÷ng cuéc chiÕn tranh çch m¹ng n÷a), b¶n tuyªn ng«n ®ã vÉn cßn lµ mét tÊm bia ph¬i trÇn tÊt c¶ sù ph¸ s¶n nhôc nh· vµ tÊt c¶ sù ph¶n béi cña çc tay h¶o h¸n trong Quèc tÕ II.


V× vËy, t«i cho in l¹i b¶n tuyªn ng«n Êy trong phÇn phô lôc cña cuèn s¸ch nµy vµ l¹i mét lÇn n÷a, t«i xin l−u ý çc ®éc gi¶ r»ng bän h¶o h¸n cña Quèc tÕ II hÕt søc tr¸nh nh÷ng ®o¹n nµo, trong b¶n tuyªn ng«n Êy, ®· nãi mét çch chÝnh x¸c, râ rµng vµ trùc tiÕp ®Õn mèi liªn hÖ gi÷a chÝnh cuéc chiÕn tranh s¾p tíi ®ã víi cuéc çch m¹ng v« s¶n, - tr¸nh mét çch cÈn thËn nh− mét tªn ¨n trém cè tr¸nh n¬i h¾n ®· lÊy trém.

IV

Trong cuèn s¸ch nhá nµy, t«i ®Æc biÖt chó ý phª ph¸n "chñ nghÜa Cau-xky", mét trµo l−u t− t−ëng quèc tÕ mµ ®¹i biÓu cña nã ë kh¾p çc n−íc trªn thÕ giíi lµ nh÷ng "nhµ lý luËn trø danh nhÊt", nh÷ng l·nh tô cña Quèc tÕ II (ë ¸o, cã èt-t« Bau-¬ vµ ®ång bän; ë Anh cã Ram-x©y M¸c - §«-nan vµ nh÷ng kÎ kh¸c n÷a; ë Ph¸p cã An-be T«-ma, v.v. vµ v.v.), vµ rÊt nhiÒu nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, c¶i l−¬ng chñ nghÜa, hoµ b×nh chñ nghÜa, d©n chñ t− s¶n vµ linh môc.

Trµo l−u t− t−ëng Êy, mét mÆt lµ s¶n phÈm cña sù tan r· vµ sù thèi n¸t cña Quèc tÕ II, vµ mÆt kh¸c lµ thµnh qu¶ tÊt nhiªn cña hÖ t− t−ëng cña bän tiÓu t− s¶n, bän ®· bÞ toµn bé hoµn c¶nh sinh ho¹t cÇm tï trong khu«n khæ nh÷ng ®Þnh kiÕn t− s¶n vµ d©n chñ.

Nh÷ng quan ®iÓm ®ã cña Cau-xky vµ cña nh÷ng kÎ t−¬ng tù lµ sù hoµn toµn rêi bá chÝnh nh÷ng nguyªn lý çch m¹ng cña chñ nghÜa M¸c, nh÷ng nguyªn lý mµ Cau- xky ®· bªnh vùc hµng chôc n¨m, ®Æc biÖt lµ trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi trong phong trµo x· héi chñ nghÜa (chñ nghÜa c¬ héi cña BÐc-stanh, Min-l¬-r¨ng, Hen-®man, G«m-píc-x¬, v.v.). Cho nªn, kh«ng ph¶i lµ ngÉu nhiªn mµ ngµy nay trªn kh¾p thÕ giíi, "ph¸i Cau-xky", trong lÜnh vùc thùc tiÔn - chÝnh trÞ, ®· liªn kÕt víi bän c¬

héi cùc ®oan (th«ng qua Quèc tÕ II hay Quèc tÕ vµng 128) vµ víi çc ChÝnh phñ t− s¶n (th«ng qua çc ChÝnh phñ liªn hiÖp t− s¶n trong ®ã cã çc ®¶ng viªn x· héi chñ nghÜa tham gia).

Phong trµo çch m¹ng v« s¶n nãi chung, vµ phong trµo céng s¶n nãi riªng, ®ang lín lªn trªn toµn thÕ giíi, kh«ng thÓ bá qua kh«ng ph©n tÝch vµ v¹ch trÇn nh÷ng sai lÇm lý luËn cña "chñ nghÜa Cau-xky". ViÖc ®ã l¹i cµng ph¶i lµm, v× chñ nghÜa hoµ b×nh vµ "chñ nghÜa d©n chñ" nãi chung, - hai trµo l−u Êy hoµn toµn kh«ng tù nhËn m×nh lµ chñ nghÜa M¸c, nh−ng còng gièng hÖt nh− Cau-xky vµ ®ång bän, hai trµo l−u Êy ®ang lµm lu mê tÝnh chÊt s©u s¾c cña nh÷ng m©u thuÉn cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ tÝnh tÊt yÕu cña cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng do chñ nghÜa ®Õ quèc g©y ra, - nh÷ng trµo l−u Êy ®ang cßn hÕt søc thÞnh hµnh trªn toµn thÕ giíi. §Êu tranh chèng çc trµo l−u Êy lµ ®iÒu b¾t buéc ®èi víi ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n, ®¶ng ph¶i giµnh l¹i tõ tay giai cÊp t− s¶n nh÷ng ng−êi tiÓu chñ bÞ giai cÊp ®ã lõa bÞp, còng nh− ph¶i giµnh l¹i hµng triÖu ng−êi lao ®éng hiÖn ®ang sèng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t Ýt nhiÒu mang tÝnh chÊt tiÓu t− s¶n.

V

CÇn ph¶i nãi vµi lêi vÒ ch−¬ng VIII: "TÝnh ¨n b¸m vµ sù thèi n¸t cña chñ nghÜa t− b¶n". Nh− ®· nãi trong néi dung quyÓn s¸ch nµy, Hin-phÐc-®inh − nguyªn lµ mét "ng−êi m¸c-xÝt", ngµy nay lµ b¹n chiÕn ®Êu cña Cau-xky vµ lµ mét trong nh÷ng ®¹i biÓu chñ yÕu cña chÝnh s¸ch t− s¶n, c¶i l−¬ng chñ nghÜa trong "§¶ng d©n chñ - x· héi ®éc lËp §øc"129 - trong vÊn ®Ò nµy ®· thôt lïi so víi Hèp-x¬n, mét ng−êi Anh c«ng khai theo chñ nghÜa hoµ b×nh vµ chñ nghÜa c¶i l−¬ng. Ngµy nay sù ph©n liÖt cã tÝnh chÊt quèc tÕ trong toµn bé phong trµo c«ng nh©n ®· hoµn toµn béc lé râ råi


(Quèc tÕ II vµ III). Cuéc ®Êu tranh vò trang vµ cuéc néi chiÕn gi÷a hai trµo l−u còng ®· trë thµnh sù thËt: ë Nga, bän men-sª-vÝch vµ bän "x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng" ñng hé bän C«n-ts¾c vµ §ª-ni-kin chèng l¹i nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch; ë §øc, nh÷ng ng−êi theo ph¸i Sai-®ª-man, N«-xkª vµ ®ång bän, ®i víi giai cÊp t− s¶n chèng ph¸i Xp¸c-ta-cót 130; ë PhÇn-lan, Ba-lan, Hung-ga-ri, v.v. , t×nh h×nh còng thÕ. VËy c¬ së kinh tÕ cña hiÖn t−îng lÞch sö cã tÝnh chÊt toµn thÕ giíi ®ã lµ ë chç nµo?

ChÝnh lµ ë tÝnh ¨n b¸m vµ sù thèi n¸t cña chñ nghÜa t− b¶n, nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng cña giai ®o¹n lÞch sö tét cïng cña nã, tøc lµ chñ nghÜa ®Õ quèc. Nh− cuèn s¸ch nµy ®· chøng minh, ngµy nay chñ nghÜa t− b¶n ®· t¸ch ra mét nhóm nhá nh÷ng quèc gia ®Æc biÖt giµu vµ m¹nh (gåm d−íi mét phÇn m−êi d©n sè thÕ giíi, vµ nÕu tÝnh thËt "réng r·i" vµ tÝnh qu¸ tay ®i n÷a, th× còng chØ gåm d−íi mét phÇn n¨m), çc quèc gia nµy c−íp bãc toµn thÕ giíi chØ gi¶n ®¬n b»ng lèi "c¾t phiÕu". TÝnh theo gi¸ tr−íc chiÕn tranh vµ theo thèng kª t− s¶n tr−íc chiÕn tranh, th× viÖc xuÊt khÈu t− b¶n ®ang ®em l¹i mét sè thu nhËp hµng n¨m tõ 8 ®Õn 10 tû phr¨ng. Ngµy nay, cè nhiªn cßn nhiÒu h¬n thÕ n÷a.

DÜ nhiªn lµ víi mãn siªu lîi nhuËn khæng lå Êy (v× sè lîi nhuËn nµy lµ kiÕm ®−îc thªm ngoµi sè lîi nhuËn mµ bän t− b¶n bßn rót ®−îc cña c«ng nh©n n−íc "chóng"), ng−êi ta cã thÓ mua chuéc nh÷ng l·nh tô c«ng nh©n vµ tÇng líp trªn trong c«ng nh©n quý téc. Vµ bän t− b¶n çc n−íc "tiªn tiÕn" chÝnh ®ang mua chuéc hä nh− vËy, mua chuéc b»ng hµng ngh×n thñ ®o¹n, trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp, c«ng khai hay che ®Ëy.

Líp c«ng nh©n t− s¶n ho¸ hay "c«ng nh©n quý téc" ®ã, − hoµn toµn mang tÝnh chÊt tiÓu thÞ d©n, xÐt vÒ lèi sèng vµ møc tiÒn l−¬ng, xÐt vÒ toµn bé thÕ giíi quan cña hä, − lµ cét trô chñ yÕu cña Quèc tÕ II, vµ ngµy nay lµ

chç dùa x· héi (chø kh«ng ph¶i qu©n sù) chñ yÕu cña giai cÊp t− s¶n. V× hä lµ nh÷ng tay sai thËt sù cña giai cÊp t− s¶n trong phong trµo c«ng nh©n, nh÷ng c«ng nh©n tay ch©n cña giai cÊp t− b¶n (labor lieutenants of the capita-list class), nh÷ng tay thËt sù truyÒn b¸ chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ chñ nghÜa s«-vanh. Trong cuéc néi chiÕn gi÷a giai cÊp v« s¶n vµ giai cÊp t− s¶n, mét sè kh«ng Ýt trong bän hä nhÊt ®Þnh ®øng vµo hµng ngò giai cÊp t− s¶n, vµo phÝa "ph¸i VÐc-x©y"131 chèng l¹i "çc chiÕn sÜ C«ng x·".

Kh«ng hiÓu râ gèc rÔ kinh tÕ cña hiÖn t−îng Êy, kh«ng ®¸nh gi¸ ®−îc ý nghÜa chÝnh trÞ vµ x· héi cña nã, th× kh«ng thÓ nµo tiÕn ®−îc mét b−íc trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô thùc tiÔn cña phong trµo céng s¶n vµ cña cuéc çch m¹ng x· héi s¾p ®Õn.

Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ ®ªm tr−íc cña cuéc çch m¹ng x· héi cña giai cÊp v« s¶n. §iÒu nµy ®· ®−îc x¸c nhËn tõ n¨m 1917, trªn quy m« toµn thÕ giíi.

Ngµy 6 th¸ng B¶y 1920 N. Lª-nin

___________


Trang ®Çu b¶n th¶o cña V. I. Lª-nin "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng

cña chñ nghÜa t− b¶n". - 1916

¶nh thu nhá

395 396 V. I. Lª-nin

Trong 15-20 n¨m gÇn ®©y, nhÊt lµ tõ sau çc cuéc chiÕn tranh T©y-ban-nha - Mü (1898) vµ Anh - B«-e (1899 - 1902), çc s¸ch b¸o kinh tÕ còng nh− s¸ch b¸o chÝnh trÞ cña thÕ giíi cò vµ míi ngµy cµng th−êng dïng ®Õn kh¸i niÖm "chñ nghÜa ®Õ quèc" ®Ó chØ ®Æc tÝnh cña thêi ®¹i chóng ta ®ang sèng. N¨m 1902, mét nhµ kinh tÕ häc Anh tªn lµ Gi. A. Hèp-x¬n ®· cho xuÊt b¶n ë Lu©n-®«n vµ Niu-oãc mét t¸c phÈm nhan ®Ò lµ "Chñ nghÜa ®Õ quèc". Tuy ®øng trªn quan ®iÓm chñ nghÜa c¶i l−¬ng - x· héi t− s¶n vµ chñ nghÜa hoµ b×nh - quan ®iÓm nµy, vÒ thùc chÊt, gièng hÖt víi lËp tr−êng hiÖn nay cña C. Cau-xky, mét ng−êi nguyªn tr−íc kia lµ m¸c-xÝt, - nh−ng t¸c gi¶ vÉn m« t¶ ®−îc rÊt hay vµ t−êng tËn nh÷ng ®Æc ®iÓm kinh tÕ vµ chÝnh trÞ chñ yÕu cña chñ nghÜa ®Õ quèc 132. N¨m 1910, ë Viªn, cã xuÊt b¶n cuèn s¸ch cña nhµ m¸c-xÝt ¸o Ru-®«n-ph¬ Hin-phÐc-®inh: "T− b¶n tµi chÝnh" (b¶n dÞch tiÕng Nga: M¸t-xc¬-va, 1912). MÆc dÇu t¸c gi¶ cã mét sai lÇm trong vÊn ®Ò lý luËn vÒ tiÒn tÖ vµ cã mét khuynh h−íng nµo ®ã muèn ®iÒu hoµ chñ nghÜa M¸c víi chñ nghÜa c¬ héi, nh−ng cuèn s¸ch ®ã vÉn lµ mét b¶n ph©n tÝch lý luËn hÕt søc quý b¸u vÒ "giai ®o¹n míi nhÊt trong sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n", nh− phô ®Ò cuèn s¸ch cña Hin-phÐc-®inh ®· nãi133. ThËt ra, nh÷ng ®iÒu mµ ng−êi ta nãi mÊy n¨m gÇn ®©y vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc - nhÊt lµ trong rÊt nhiÒu bµi viÕt trªn b¸o vµ trªn t¹p chÝ vÒ ®Ò tµi nµy, còng

nh− trong çc nghÞ quyÕt, ch¼ng h¹n, cña çc §¹i héi Hem-ni-tx¬ 134 vµ Ba-l¬ häp vµo mïa thu 1912 - ch−a ch¾c ®· v−ît khái ph¹m vi nh÷ng t− t−ëng mµ hai t¸c gi¶ nãi trªn ®· tr×nh bµy, hay nãi cho ®óng h¬n lµ ®· tæng kÕt...

Sau ®©y, chóng t«i sÏ cè g¾ng tr×nh bµy v¾n t¾t, d−íi h×nh thøc hÕt søc phæ th«ng, mèi liªn hÖ vµ quan hÖ qua l¹i gi÷a çc ®Æc ®iÓm kinh tÕ c¬ b¶n cña chñ nghÜa ®Õ quèc. Ngoµi mÆt kinh tÕ chóng t«i sÏ kh«ng bµn ®Õn nh÷ng mÆt kh¸c cña vÊn ®Ò, tuy nh÷ng mÆt ®ã còng ®¸ng ®−îc bµn ®Õn. Cßn môc s¸ch tham kh¶o vµ nh÷ng chó thÝch kh¸c cã thÓ kh«ng ®−îc hÕt th¶y çc ®éc gi¶ quan t©m ®Õn, th× chóng t«i ®Ó ë cuèi cuèn s¸ch.

I. Sù tËp trung s¶n xuÊt vµ çc tæ chøc ®éc quyÒn

Sù ph¸t triÓn rÊt lín cña c«ng nghiÖp vµ qu¸ tr×nh tËp trung cùc kú nhanh chãng cña s¶n xuÊt vµo trong çc xÝ nghiÖp ngµy cµng to lín, lµ mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm tiªu biÓu nhÊt cña chñ nghÜa t− b¶n. Çc con sè thèng kª c«ng nghiÖp ngµy nay cung cÊp nh÷ng tµi liÖu ®Çy ®ñ nhÊt vµ chÝnh x¸c nhÊt vÒ qu¸ tr×nh Êy.

ë §øc, ch¼ng h¹n, cø mét ngh×n xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp th× n¨m 1882 cã 3 xÝ nghiÖp lín, nghÜa lµ cã trªn 50 c«ng nh©n lµm thuª; n¨m 1895 cã 6 çi, vµ n¨m 1907 cã 9 çi. Cø mét tr¨m c«ng nh©n th× cã 22, 30 vµ 37 ng−êi lµm trong çc xÝ nghiÖp Êy. Nh−ng so víi møc tËp trung c«ng nh©n th× møc tËp trung s¶n xuÊt cßn m¹nh h¬n nhiÒu, v× lao ®éng trong çc xÝ nghiÖp lín cã n¨ng suÊt cao h¬n nhiÒu. Nh÷ng con sè vÒ m¸y ch¹y b»ng h¬i n−íc vµ vÒ ®éng c¬ ®iÖn ®Òu chøng tá ®iÒu ®ã. NÕu chóng ta xÐt çi mµ ë §øc ng−êi ta gäi lµ c«ng nghiÖp theo nghÜa réng cña danh tõ, nghÜa lµ gåm c¶ th−¬ng nghiÖp vµ ®−êng giao th«ng v. v., chóng ta sÏ thÊy t×nh h×nh nh− sau. Trong tæng sè 3 265 623 xÝ nghiÖp,


th× sè xÝ nghiÖp lín lµ 30 588, tøc lµ chØ cã 0,9%. Çc xÝ nghiÖp nµy dïng 5,7 triÖu c«ng nh©n trong tæng sè 14,4 triÖu c«ng nh©n, tøc 39,4%; dïng 6,6 triÖu m· lùc h¬i n−íc trong tæng sè 8,8 triÖu m· lùc, tøc 75,3%, vµ dïng 1,2 triÖu ki-l«-o¸t ®iÖn trong tæng sè 1,5 triÖu ki-l«-o¸t, tøc lµ 77,2%.

Kh«ng ®Çy mét phÇn tr¨m çc xÝ nghiÖp mµ chiÕm h¬n 3/4 tæng sè søc h¬i n−íc vµ ®iÖn lùc! 2,97 triÖu xÝ nghiÖp nhá (dïng tõ 5 c«ng nh©n lµm thuª trë xuèng), tøc 91% tæng sè xÝ nghiÖp, mµ chØ dïng cã 7% søc h¬i n−íc vµ ®iÖn lùc! Hµng v¹n xÝ nghiÖp thËt lín lµ tÊt c¶, cßn hµng triÖu xÝ nghiÖp nhá chØ lµ sè kh«ng.

N¨m 1907, ë §øc, sè xÝ nghiÖp dïng tõ 1 000 c«ng nh©n trë lªn lµ 586. Çc xÝ nghiÖp nµy dïng gÇn mét phÇn m−êi (1,38 triÖu) tæng sè c«ng nh©n vµ gÇn mét phÇn ba (32%) tæng sè søc h¬i n−íc vµ ®iÖn lùc*. Nh− chóng ta sÏ thÊy, t− b¶n tiÒn tÖ vµ çc ng©n hµng lµm cho −u thÕ ®ã cña mét nhóm nh÷ng xÝ nghiÖp rÊt lín cµng cã tÝnh chÊt ¸p ®¶o h¬n n÷a; ®ã lµ nãi hoµn toµn ®óng víi nghÜa thËt cña danh tõ, tøc lµ cã hµng triÖu "chñ xÝ nghiÖp" h¹ng nhá, h¹ng võa vµ ngay c¶ mét phÇn thuéc h¹ng lín n÷a, trªn thùc tÕ ®Òu hoµn toµn bÞ vµi tr¨m tªn t− b¶n tµi chÝnh triÖu phó n« dÞch.

Trong mét n−íc tiªn tiÕn kh¸c cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i lµ n−íc Mü, sù tËp trung s¶n xuÊt cßn ph¸t triÓn m¹nh h¬n n÷a. ë ®©y, thèng kª chØ xÐt riªng c«ng nghiÖp hiÓu theo nghÜa hÑp cña danh tõ nµy, vµ xÕp lo¹i çc xÝ nghiÖp theo gi¸ trÞ s¶n l−îng hµng n¨m. N¨m 1904, ®· cã 1 900 xÝ nghiÖp lín nhÊt (trong sè 216 180 çi, tøc lµ 0,9%), gi¸ trÞ s¶n l−îng cña mçi xÝ nghiÖp nµy lµ 1 triÖu ®«-la vµ h¬n n÷a, çc xÝ nghiÖp nµy ®· dïng 1,4 triÖu c«ng nh©n (trong sè 5,5 triÖu, tøc 25,6%); vµ gi¸ trÞ s¶n l−îng cña

* Theo Annalen des deutschen Reichs, 1911, Zahn 1).

_________________________________________________________ 1) Niªn gi¸m cña Nhµ n−íc §øc, 1911, Txan.

chóng lµ 5,6 tû (trong sè 14,8 tû, tøc lµ 38%). Qua 5 n¨m sau, vµo n¨m 1909, th× sè liÖu t−¬ng øng lµ: cã 3 060 xÝ nghiÖp lín nhÊt (trong sè 268 491 çi, tøc lµ 1,1%), nh÷ng xÝ nghiÖp nµy dïng 2 triÖu c«ng nh©n (trong sè 6,6 triÖu, tøc lµ 30,5%), vµ gi¸ trÞ s¶n l−îng cña chóng lµ 9 tû ®«-la (trong sè 20,7 tû, tøc lµ 43,8%)*.

GÇn mét nöa tæng s¶n l−îng cña tÊt c¶ çc xÝ nghiÖp trong n−íc n»m trong tay mét phÇn tr¨m tæng sè çc xÝ nghiÖp! Vµ ba ngh×n xÝ nghiÖp khæng lå Êy bao gåm 258 ngµnh c«ng nghiÖp135. Do ®Êy, ta thÊy râ r»ng khi ph¸t triÓn ®Õn møc ®é nhÊt ®Þnh, th× cã thÓ nãi, sù tËp trung tù nã sÏ dÉn th¼ng ®Õn ®éc quyÒn. V× vµi chôc xÝ nghiÖp khæng lå cã thÓ dÔ dµng tho¶ thuËn víi nhau; mÆt kh¸c chÝnh quy m« to lín cña çc xÝ nghiÖp lµm cho c¹nh tranh ngµy cµng khã kh¨n vµ lµm n¶y sinh ra khuynh h−íng ®i ®Õn ®éc quyÒn. Sù c¹nh tranh biÕn thµnh ®éc quyÒn, ®ã lµ mét trong nh÷ng hiÖn t−îng quan träng nhÊt - nÕu kh«ng ph¶i lµ hiÖn t−îng quan träng nhÊt - trong nÒn kinh tÕ cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i, cho nªn chóng ta cÇn ph¶i ph©n tÝch tØ mØ hiÖn t−îng ®ã. Nh−ng tr−íc hÕt, chóng ta h·y thanh to¸n mét sù hiÓu lÇm cã thÓ x¶y ra.

Thèng kª cña Mü cho biÕt: Cã 3 000 xÝ nghiÖp khæng lå trong 250 ngµnh c«ng nghiÖp. Nh− thÕ d−êng nh− mçi ngµnh chØ cã 12 xÝ nghiÖp hÕt søc lín.

Nh−ng kh«ng ph¶i thÕ. Kh«ng ph¶i bÊt cø ngµnh c«ng nghiÖp nµo còng cã nh÷ng xÝ nghiÖp lín; mÆt kh¸c, khi chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn ®Õn tét møc, th× cã mét ®Æc ®iÓm cùc kú träng yÕu mµ ng−êi ta gäi lµ chÕ ®é liªn hîp ho¸, nghÜa lµ sù tËp hîp vµo trong tay mét xÝ nghiÖp duy nhÊt nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c nhau, nh÷ng ngµnh nµy hoÆc

* Statistical Abstract of the United States 1912, p. 2021).

_________________________________________________________ 1) TËp thèng kª cña Mü n¨m 1912, tr.202.


thÓ hiÖn nh÷ng giai ®o¹n kÕ tiÕp nhau trong qu¸ tr×nh chÕ biÕn nguyªn liÖu (ch¼ng h¹n, nÊu quÆng thµnh gang, biÕn gang thµnh thÐp vµ cã thÓ lµ c¶ viÖc chÕ t¹o nh÷ng thµnh phÈm nµo ®ã b»ng thÐp n÷a), hoÆc cã t¸c dông bæ trî lÉn nhau (ch¼ng h¹n, chÕ biÕn nh÷ng cÆn b· hay nh÷ng s¶n phÈm phô; chÕ t¹o nh÷ng vËt liÖu dïng lµm bao b×, v. v.).

"ChÕ ®é liªn hîp ho¸ − Hin-phÐc-®inh viÕt − san b»ng nh÷ng sù lªn xuèng trªn thÞ tr−êng vµ, do ®ã, b¶o ®¶m cho xÝ nghiÖp liªn hîp cã mét tû suÊt lîi nhuËn æn ®Þnh h¬n. Hai lµ, chÕ ®é liªn hîp ho¸ dÉn tíi chç lo¹i trõ ®−îc th−¬ng nghiÖp. Ba lµ, nã cho phÐp thùc hiÖn ®−îc nh÷ng sù c¶i tiÕn kü thuËt vµ, do ®ã, so víi xÝ nghiÖp "®¬n thuÇn" (nghÜa lµ kh«ng liªn hîp), nã cho phÐp kiÕm thªm ®−îc lîi nhuËn. Bèn lµ, so víi xÝ nghiÖp "®¬n thuÇn", chÕ ®é liªn hîp ho¸ cñng cè ®−îc ®Þa vÞ cña xÝ nghiÖp liªn hîp trong cuéc c¹nh tranh lóc cã t×nh tr¹ng tiªu ®iÒu nÆng (kinh doanh bÞ ®×nh ®èn, khñng ho¶ng), khi gi¸ c¶ nh÷ng chÕ phÈm sôt nhanh h¬n gi¸ nguyªn liÖu"*.

Hai-man, nhµ kinh tÕ häc t− s¶n §øc, ®· dµnh riªng mét t¸c phÈm ®Ó t¶ nh÷ng xÝ nghiÖp "hçn hîp", nghÜa lµ liªn hîp, trong c«ng nghiÖp luyÖn thÐp ë §øc; «ng nãi: "çc xÝ nghiÖp ®¬n thuÇn chÕt ®i, v× bÞ chÑt bëi gi¸ c¶ cao vÒ vËt liÖu vµ gi¸ c¶ thÊp vÒ thµnh phÈm". KÕt qu¶ lµ thÕ nµy:

"Cßn l¹i, mét bªn lµ çc c«ng ty than ®¸ lín, s¶n xuÊt ®Õn hµng mÊy triÖu tÊn, ®−îc tæ chøc v÷ng ch¾c trong mét xanh-®i-ca than ®¸ cña chóng; vµ sau n÷a, kÕt hîp chÆt chÏ víi çc c«ng ty than ®¸ nãi trªn, lµ çc nhµ m¸y luyÖn thÐp lín cïng víi xanh-®i-ca thÐp cña çc nhµ m¸y ®ã. Nh÷ng xÝ nghiÖp khæng lå nµy s¶n xuÊt hµng n¨m 400 000 tÊn thÐp (mét tÊn = 60 pót) vµ nh÷ng sè l−îng rÊt lín quÆng vµ than ®¸, chÕ t¹o nh÷ng thµnh phÈm b»ng thÐp; nh÷ng xÝ nghiÖp ®ã dïng 10 000 c«ng nh©n ¨n ë trong nh÷ng

* "T− b¶n tµi chÝnh", b¶n dÞch tiÕng Nga, tr.286 - 287.

tr¹i thuéc çc khu cña x−ëng, vµ cã khi cßn cã c¶ ®−êng s¾t vµ bÕn tµu riªng n÷a. Nh÷ng xÝ nghiÖp khæng lå nµy lµ nh÷ng ®iÓn h×nh tiªu biÓu cho c«ng nghiÖp luyÖn thÐp ë §øc. Vµ sù tËp trung ngµy cµng tiÕn lªn n÷a. Mét sè xÝ nghiÖp ngµy cµng trë nªn lín h¬n; ngµy cµng cã nhiÒu xÝ nghiÖp thuéc cïng mét ngµnh c«ng nghiÖp hoÆc thuéc nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c nhau, tËp hîp l¹i thµnh nh÷ng xÝ nghiÖp khæng lå, mµ chç tùa vµ ®ång thêi còng lµ ng−êi chØ ®¹o lµ nöa t¸ ng©n hµng lín ë BÐc-lanh. Sù ®óng ®¾n cña häc thuyÕt cña Çc M¸c vÒ sù tËp trung ®· ®−îc chøng minh chÝnh x¸c ®èi víi nÒn c«ng nghiÖp má ë §øc; tuy nhiªn, ®iÒu ®ã ®óng ®èi víi mét n−íc mµ c«ng nghiÖp ®· ®−îc thuÕ quan vµ çc thuÕ vËn t¶i b¶o hé. C«ng nghiÖp má ë §øc ®· chÝn muåi ®Ó cho ng−êi ta t−íc ®o¹t nã"*.

§ã lµ kÕt luËn mµ mét nhµ kinh tÕ häc t− s¶n cã l−¬ng t©m - tr−êng hîp nµy lµ mét ngo¹i lÖ - ®· ph¶i ®i tíi. Nªn chó ý r»ng «ng ta tùa hå xem n−íc §øc lµ mét tr−êng hîp riªng biÖt, v× c«ng nghiÖp §øc ®−îc thuÕ quan cao b¶o hé. Nh−ng t×nh h×nh Êy chØ cã thÓ ®Èy nhanh viÖc tËp trung vµ lµm cho çc liªn minh ®éc quyÒn cña çc nhµ kinh doanh, çc çc-ten, çc xanh-®i-ca, v. v., mau h×nh thµnh. §iÒu hÕt søc quan träng lµ ë Anh, mét n−íc cã chÕ ®é tù do mËu dÞch, sù tËp trung còng ®−a ®Õn ®éc quyÒn, tuy chËm h¬n mét chót vµ cã thÓ lµ d−íi mét h×nh thøc kh¸c. Gi¸o s− HÐc-man Lª-vy, trong t¸c phÈm nghiªn cøu ®Æc biÖt cña «ng lµ "Çc c«ng ty ®éc quyÒn, çc çc-ten vµ t¬-rít", ®· c¨n cø vµo nh÷ng tµi liÖu vÒ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña n−íc Anh mµ viÕt nh− sau:

*Hans Gideon Heymann. "Die gemischten Werke im deutschen Grobeisengewerbe", Stuttgart, 1904 (SS. 256, 278-279) 1).

_________________________________________________________ 1) Han-s¬ Hi-®ª-«n Hai-man. "Nh÷ng xÝ nghiÖp hçn hîp trong nÒn ®¹i

c«ng nghiÖp luyÖn thÐp ë §øc". Stót-ga, 1904 (tr. 256, 278 - 279).


"ë Anh, chÝnh quy m« to lín cña çc xÝ nghiÖp vµ tr×nh ®é kü thuËt cao cña çc xÝ nghiÖp nµy ®· mang trong m×nh nã çi xu h−íng ®i ®Õn ®éc quyÒn. Mét mÆt, sù tËp trung dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ cÇn ph¶i ®Çu t− nh÷ng sè t− b¶n khæng lå vµo mçi mét xÝ nghiÖp; v× vËy viÖc thiÕt lËp çc xÝ nghiÖp míi vÊp ph¶i nh÷ng yªu cÇu ngµy cµng cao vÒ quy m« cña sè t− b¶n cÇn thiÕt, vµ çi ®ã lµm cho viÖc thiÕt lËp nh÷ng xÝ nghiÖp nµy trë thµnh khã kh¨n h¬n. MÆt kh¸c (vµ chóng t«i cho r»ng ®iÒu nµy lµ ®iÓm quan träng h¬n) bÊt cø xÝ nghiÖp míi nµo muèn ®uæi kÞp çc xÝ nghiÖp khæng lå do sù tËp trung t¹o nªn, ®Òu ph¶i s¶n xuÊt ra mét sè s¶n phÈm thõa rÊt lín, ®Õn nçi chØ khi nµo l−îng cÇu t¨ng lªn mét çch phi th−êng th× míi cã thÓ b¸n nh÷ng s¶n phÈm Êy mét çch cã l·i, b»ng kh«ng th× sè s¶n phÈm thõa ®ã sÏ lµm cho gi¸ c¶ h¹ xuèng ®Õn mét møc kh«ng cã lîi cho nhµ m¸y míi, còng nh− cho çc liªn minh ®éc quyÒn". ë çc n−íc kh¸c thuÕ quan b¶o hé lµm cho çc çc-ten thµnh lËp ®−îc dÔ dµng, cßn ë Anh l¹i kh¸c h¼n, çc liªn minh ®éc quyÒn cña çc nhµ kinh doanh, çc çc-ten vµ t¬-rít, th−êng th−êng chØ xuÊt hiÖn khi nµo con sè çc xÝ nghiÖp chñ yÕu ®ang c¹nh tranh víi nhau rót xuèng chØ cßn "vµi t¸ g× ®Êy". ë ®©y, ¶nh h−ëng cña sù tËp trung ®èi víi viÖc h×nh thµnh çc tæ chøc ®éc quyÒn trong ®¹i c«ng nghiÖp, ®· béc lé ra mét çch râ rµng tr«ng thÊy"*.

Tr−íc ®©y nöa thÕ kû, khi M¸c viÕt bé "T− b¶n", th× ®èi víi ®¹i ®a sè çc nhµ kinh tÕ häc, tù do c¹nh tranh lµ: "mét quy luËt cña tù nhiªn". Giíi khoa häc quan ph−¬ng ®· m−u toan bãp chÕt t¸c phÈm ®ã b»ng çch kh«ng ®¶ ®éng

* Hermann Levy. "Monopole, Kartelle und Trusts". Jena, 1909, SS. 286, 290, 2981).

_________________________________________________________ 1) HÐc-ma Lª-vy. "Çc c«ng ty ®éc quyÒn, çc çc-ten vµ t¬-rít, I-ª-na,

1909, tr. 286, 290, 298.

g× ®Õn t¸c phÈm cña M¸c, ng−êi ®· chøng minh - th«ng qua sù ph©n tÝch chñ nghÜa t− b¶n vÒ mÆt lý luËn vµ lÞch sö - r»ng tù do c¹nh tranh ®Î ra tËp trung s¶n xuÊt vµ sù tËp trung s¶n xuÊt nµy, khi ph¸t triÓn tíi mét møc ®é nhÊt ®Þnh, l¹i dÉn tíi ®éc quyÒn. Giê ®©y, ®éc quyÒn ®· trë thµnh mét sù thËt. Çc nhµ kinh tÕ häc viÕt hµng ®èng s¸ch ®Ó m« t¶ nh÷ng biÓu hiÖn riªng lÎ cña sù ®éc quyÒn Êy, trong khi ®ã th× hä vÉn tiÕp tôc ®ång thanh tuyªn bè r»ng "chñ nghÜa M¸c bÞ b¸c bá råi". Nh−ng, nh− c©u ph−¬ng ng«n Anh ®· nãi, sù thËt lµ ®iÒu b−íng bØnh, vµ dï muèn hay kh«ng, ng−êi ta vÉn ph¶i tÝnh ®Õn nã. Sù thËt chøng minh r»ng nh÷ng sù kh¸c nhau gi÷a mét sè n−íc t− b¶n chñ nghÜa, ch¼ng h¹n vÒ chÕ ®é b¶o hé mËu dÞch hoÆc tù do bu«n b¸n, chØ quyÕt ®Þnh nh÷ng sù kh¸c nhau kh«ng ®¸ng kÓ vÒ h×nh thøc çc tæ chøc ®éc quyÒn, hoÆc vÒ thêi gian chóng xuÊt hiÖn, cßn viÖc tËp trung s¶n xuÊt ®Î ra çc tæ chøc ®éc quyÒn th× nãi chung l¹i lµ mét quy luËt phæ biÕn vµ c¬ b¶n trong giai ®o¹n ph¸t triÓn hiÖn nay cña chñ nghÜa t− b¶n.

§èi víi ch©u ¢u, ta cã thÓ nhËn ®Þnh mét çch kh¸ chÝnh x¸c thêi kú chñ nghÜa t− b¶n míi thay thÕ h¼n chñ nghÜa t− b¶n cò: ®ã chÝnh lµ ®Çu thÕ kû XX. ë mét trong nh÷ng t¸c phÈm tæng kÕt míi nhÊt nãi vÒ lÞch sö "h×nh thµnh cña çc tæ chøc ®éc quyÒn", ng−êi ta ®äc thÊy:

"Thêi kú tr−íc n¨m 1860 cã thÓ cho ta vµi thÝ dô vÒ çc tæ chøc ®éc quyÒn t− b¶n chñ nghÜa, trong ®ã ng−êi ta cã thÓ t×m ra ®−îc nh÷ng mÇm mèng cña çc h×nh thøc hiÖn nay ®· trë nªn rÊt quen thuéc; nh−ng tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ch¾c ch¾n lµ thuéc vÒ tiÒn sö cña nh÷ng çc-ten. Thêi kú b¾t ®Çu thËt sù cña çc tæ chøc ®éc quyÒn hiÖn ®¹i sím nhÊt lµ vµo kho¶ng nh÷ng n¨m 1860. Thêi kú quan träng ®Çu tiªn trong sù ph¸t triÓn cña çc tæ chøc ®ã b¾t ®Çu cïng víi thêi kú tiªu ®iÒu cña c«ng nghiÖp toµn thÕ giíi vµo nh÷ng n¨m 1870 vµ kÐo dµi ®Õn thêi kú ®Çu nh÷ng n¨m 1890". "NÕu ng−êi ta xem xÐt vÊn ®Ò trªn quy m« ch©u ¢u, th× sù


ph¸t triÓn cña tù do c¹nh tranh ®¹t tíi ®iÓm cao nhÊt cña nã vµo nh÷ng n¨m 60 vµ 70. Vµo thêi kú ®ã n−íc Anh ®· x©y dùng xong tæ chøc t− b¶n chñ nghÜa kiÓu cò cña nã. ë §øc, tæ chøc nµy ®· b−íc vµo cuéc ®Êu tranh cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh víi thñ c«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp gia ®×nh, vµ b¾t ®Çu t¹o ra nh÷ng h×nh thøc tån t¹i riªng cña nã".

"Mét cuéc chuyÓn biÕn lín b¾t ®Çu tõ sù ph¸ s¶n n¨m 1873, hay nãi cho ®óng h¬n, tõ thêi kú tiªu ®iÒu tiÕp sau sù ph¸ s¶n ®ã, thêi kú tiªu ®iÒu nµy ®· kÐo dµi trong suèt 22 n¨m trong lÞch sö kinh tÕ ch©u ¢u, chØ trõ mét lÇn gi¸n ®o¹n rÊt khã thÊy, x¶y ra ngay ®Çu nh÷ng n¨m 80 vµ mét lÇn phån vinh hÕt søc m·nh liÖt, nh−ng ng¾n ngñi, vµo gÇn n¨m 1889". "Trong thêi kú phån vinh ng¾n ngñi 1889 - 1890, ng−êi ta ®· sö dông m¹nh mÏ çc çc-ten ®Ó lîi dông t×nh h×nh thÞ tr−êng. Mét chÝnh s¸ch thiÕu chÝn ch¾n ®· lµm cho gi¸ c¶ t¨ng lªn cßn nhanh vµ m¹nh h¬n so víi khi kh«ng cã nh÷ng çc-ten, vµ hÇu hÕt nh÷ng çc-ten ®ã ®· tiªu vong mét çch kh«ng vÎ vang "trong çi må ph¸ s¶n". TiÕp theo ®ã lµ n¨m n¨m lµm ¨n thua thiÖt vµ gi¸ c¶ h¹ thÊp, nh−ng trong c«ng nghiÖp th× t©m tr¹ng l¹i kh«ng nh− tr−íc n÷a. Thêi kú tiªu ®iÒu kh«ng cßn ®−îc xem nh− mét sù kiÖn tÊt nhiªn n÷a, ng−êi ta chØ coi ®ã lµ mét thêi kú t¹m ngõng tr−íc khi cã mét t×nh h×nh thuËn lîi míi mµ th«i.

Nh− vËy lµ phong trµo çc-ten ®· b−íc vµo giai ®o¹n thø hai cña nã. Tõ chç lµ hiÖn t−îng nhÊt thêi nh÷ng çc-ten ®· trë thµnh mét trong nh÷ng c¬ së cña toµn bé ®êi sèng kinh tÕ. Nh÷ng çc-ten ®ã chiÕm hÕt ngµnh c«ng nghiÖp nµy ®Õn ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c, vµ tr−íc hÕt lµ ngµnh chÕ biÕn nguyªn liÖu. Ngay tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1890, khi tæ chøc xanh-®i-ca than cèc, − mµ sau nµy xanh-®i-ca than ®¸ còng ®−îc tæ chøc rËp theo, − nh÷ng çc-ten ®ã ®· x©y dùng ®−îc cho m×nh mét kü thuËt çc-ten mµ vÒ thùc chÊt phong trµo lóc ®ã kh«ng v−ît xa h¬n ®−îc. Thêi kú phån vinh lín vµo cuèi thÕ kû XIX vµ cuéc khñng ho¶ng 1900 - 1903 ®Òu diÔn

ra - Ýt nhÊt lµ trong c«ng nghiÖp má vµ c«ng nghiÖp luyÖn thÐp - lÇn ®Çu tiªn hoµn toµn d−íi chÕ ®é çc-ten. Vµ nÕu hiÖn t−îng ®ã lóc bÊy giê cßn cã vÎ lµ mét çi g× míi, th× ngµy nay viÖc nhiÒu khu vùc quan träng cña ®êi sèng kinh tÕ, theo th«ng lÖ, ®Òu ®−îc rót ra khái vßng tù do c¹nh tranh, - viÖc ®ã ®· thµnh mét ch©n lý hiÓn nhiªn ®èi víi ý thøc x· héi réng r·i" *.

Nh− vËy, nh÷ng kÕt qu¶ chñ yÕu trong lÞch sö çc tæ chøc ®éc quyÒn lµ nh− sau: 1) Nh÷ng n¨m 1860 vµ 1870: tù do c¹nh tranh ph¸t triÓn ®Õn tét ®iÓm. Çc tæ chøc ®éc quyÒn chØ lµ nh÷ng mÇm mèng ch−a râ rÖt l¾m. 2) Sau cuéc khñng ho¶ng n¨m 1873, lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn réng r·i cña nh÷ng çc-ten, nh−ng nh÷ng çc-ten ®ã vÉn cßn lµ ngo¹i lÖ. Chóng vÉn cßn ch−a ®−îc v÷ng ch¾c. Chóng vÉn cßn lµ mét hiÖn t−îng nhÊt thêi. 3) Thêi kú phån vinh cuèi thÕ kû XIX vµ cuéc khñng ho¶ng cña nh÷ng n¨m 1900 - 1903: çc-ten trë thµnh mét trong nh÷ng c¬ së cña toµn bé ®êi sèng kinh tÕ. Chñ nghÜa t− b¶n ®· biÕn thµnh chñ nghÜa ®Õ quèc.

Nh÷ng çc-ten tho¶ thuËn víi nhau vÒ çc ®iÒu kiÖn b¸n hµng, vÒ kú h¹n tr¶ tiÒn, v. v.. Chóng chia nhau çc khu vùc tiªu thô. Chóng quyÕt ®Þnh sè l−îng s¶n phÈm cÇn chÕ t¹o. Chóng quy ®Þnh gi¸ c¶. Chóng chia l·i cho çc xÝ nghiÖp v. v..

* Th. Vogelstein. "Die finanzielle Organisation der kapitalistischen Industrie und die Monopolbildungen" trong "Grundrib der Sozialökonomik". VI Abt., Tüb., 19141). Xem cña cïng t¸c gi¶: "Organisationsformen der Eisenindustrie und Textilindustrie in England und Amerika". Bd. I, Lpz., 19102).

_________________________________________________________ 1) T. Ph«-ghen-stanh. "Tæ chøc tµi chÝnh cña nÒn c«ng nghiÖp t− b¶n chñ

nghÜa vµ viÖc thµnh lËp çc c«ng ty ®éc quyÒn" trong "Nh÷ng c¬ së cña nÒn kinh tÕ x· héi". PhÇn VI, Ti-u-bin-ghen, 1914.

2) "Nh÷ng h×nh thøc tæ chøc cña c«ng nghiÖp luyÖn thÐp vµ c«ng nghiÖp dÖt ë Anh vµ Mü". TËp I, Lai-pxÝch, 1910.


Sè l−îng çc-ten ë §øc n¨m 1896 −íc ®é 250, n¨m 1905 lµ 385, víi sù tham gia cña gÇn 12 000 xÝ nghiÖp*. Nh−ng mäi ng−êi ®Òu thõa nhËn lµ nh÷ng con sè ®ã bÞ thu nhá l¹i. Nh÷ng tµi liÖu thèng kª c«ng nghiÖp §øc n¨m 1907 kÓ trªn chøng tá r»ng ngay c¶ 12 000 xÝ nghiÖp hÕt søc lín ®ã ch¾c còng ®· tËp trung ®−îc qu¸ nöa tæng sè søc h¬i n−íc vµ ®iÖn lùc. ë n−íc Mü, sè l−îng t¬-rít n¨m 1900 lµ 185, n¨m 1907 lµ 250. Thèng kª ë Mü ph©n tÊt c¶ çc xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp thµnh nh÷ng xÝ nghiÖp thuéc ç nh©n, çc h·ng hay çc c«ng ty. N¨m 1904, lo¹i xÝ nghiÖp thuéc çc c«ng ty chiÕm 23,6%, ®Õn n¨m 1909 th× chiÕm 25,9%, tøc lµ qu¸ mét phÇn t− tæng sè xÝ nghiÖp. N¨m 1904, çc xÝ nghiÖp Êy dïng 70,6% tæng sè c«ng nh©n, ®Õn n¨m 1909 th× dïng 75,6%, tøc lµ ba phÇn t− tæng sè c«ng nh©n; gi¸ trÞ s¶n l−îng lµ 10,9 vµ 16,3 tû ®«-la, tøc lµ 73,7% vµ 79% tæng gi¸ trÞ s¶n l−îng.

Nh÷ng çc-ten vµ t¬-rít th−êng th−êng n¾m ®Õn b¶y hay t¸m phÇn m−êi tæng s¶n l−îng cña mét ngµnh c«ng nghiÖp. Xanh-®i-ca than ®¸ miÒn Ranh - Ve-xt¬-pha-li, khi ®−îc thµnh lËp n¨m 1893, ®· n¾m ®−îc 86,7% tæng sè than ®¸ s¶n xuÊt ë vïng nµy, vµ ®Õn n¨m 1910, th× xanh-®i-ca Êy ®· n¾m ®−îc 95,4%**. Sù ®éc quyÒn ®−îc t¹o ra b»ng çch ®ã b¶o ®¶m

* Dr. Riesser. "Die deutschen Grobbanken und ihre Konzentration im Zusammenhange mit der Entwicklung der Gesamtwirtschft in Deutschland". Aufl, 1912, S. 149. - R. Liefmann. "Kartelle und Trusts und die Weiterbildung der volkswirts chaftlichen Organisation". 2. Aufl., 1910. S. 25 1).

**. Dr. Fritz Kestner. "Der Organisati onszwang. Eine Untersuchung über die Kämpfe zwischen Kartellen und Aubenseitern". Brl., 1912, tr. 11 2).

_________________________________________________________ 1) TiÕn sÜ RÝt-x¬. "Çc ng©n hµng lín ë §øc vµ sù tËp trung çc ng©n ®ã do

sù ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ §øc". XuÊt b¶n lÇn thø 4, 1912, tr. 149. - R. LÝp-man. "Çc-ten vµ t¬-rít vµ sù ph¸t triÓn h¬n n÷a cña çc tæ chøc kinh tÕ quèc d©n". XuÊt b¶n lÇn thø 2, 1910, tr. 25.

2) TiÕn sÜ Phri-tx¬ Kª-xt¬-n¬. "Sù c−ìng b¸ch vµo tæ chøc. Nghiªn cøu vÒ cuéc ®Êu tranh gi÷a çc-ten víi nh÷ng kÎ ®øng ë ngoµi". BÐc-lanh.

nh÷ng kho¶n thu nhËp khæng lå vµ ®−a ®Õn viÖc h×nh thµnh nh÷ng ®¬n vÞ kü thuËt - s¶n xuÊt cã mét quy m« réng lín phi th−êng. T¬-rít dÇu löa næi tiÕng ë Mü (Standard Oil Company) ®· ®−îc thµnh lËp n¨m 1900. "T− b¶n cña t¬-rít nµy lªn ®Õn 150 triÖu ®«-la. Ng−êi ta ®· ph¸t ra 100 triÖu ®«-la cæ phÇn th−êng vµ 106 triÖu ®«-la cæ phÇn −u tiªn. Nh÷ng cæ phÇn −u tiªn nµy, tõ n¨m 1900 ®Õn 1907, mçi n¨m thu ®−îc phÇn lêi nh− sau: 48, 48, 45, 44, 36, 40, 40, 40%, tæng céng lµ 367 triÖu ®«-la. Tõ n¨m 1882 ®Õn hÕt n¨m 1907, ng−êi ta thu ®−îc 889 triÖu ®«-la lîi nhuËn rßng: trong sè ®ã, 606 triÖu ®−îc ®em chia vµ sè cßn l¹i th× bá vµo t− b¶n dù tr÷ " *. "N¨m 1907, tÊt c¶ nh÷ng xÝ nghiÖp thuéc t¬-rít thÐp (United States Steel Corporation) thuª Ýt nhÊt lµ 210 180 c«ng nh©n vµ nh©n viªn. XÝ nghiÖp lín nhÊt trong ngµnh c«ng nghiÖp má ë §øc lµ C«ng ty má Ghen-den-kiÕc-sen (Gelsenkirchener Bergwerksgesellschaft), n¨m 1908, ®· dïng 46 048 c«ng nh©n vµ nh©n viªn"**. Ngay n¨m 1902, t¬-rít thÐp ®· s¶n xuÊt 9 triÖu tÊn thÐp ***. N¨m 1901, s¶n l−îng thÐp cña t¬-rít ®ã lµ 66,3%, vµ n¨m 1908 lµ 56,1% tæng s¶n l−îng thÐp ë Mü****, còng trong nh÷ng n¨m ®ã, sè quÆng khai th¸c cña t¬-rít ®ã lªn ®Õn 43,9% vµ 46,3%.

B¶n b¸o ço cña tiÓu ban cña chÝnh phñ Mü vÒ çc t¬-rít nãi nh− sau: "Çc t¬-rít cã −u thÕ ®èi víi nh÷ng xÝ nghiÖp

* R. Liefmann. "Beteiligungs-und Finanzierungsgesellschaften. Eine Studie über den modernen Kapitalismus und das Effektenwesen". I. Aufl., Jena, 1909, tr.2121).

** Nh− trªn, tr. 218. *** Dr. S. Tschierschky. "Kartell und Trust". Gött., 1903, tr. 132). **** Th. Vogelstein. "Organisationsformen", tr. 275.

_________________________________________________________ 1) R. LÝp-man. "Çc c«ng ty tham dù vµ cung cÊp tµi chÝnh. Nghiªn cøu

vÒ chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i vµ vÒ b¶n chÊt çc chøng kho¸n". XuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, I-ª-na.

2) TiÕn sÜ D. TsiÕc-ski. "Çc-ten vµ t¬-rít". Gèt-tin-ghen.


c¹nh tranh víi m×nh, lµ nhê nh÷ng xÝ nghiÖp cña çc t¬-rít ®ã cã quy m« to lín vµ trang bÞ kü thuËt rÊt tèt. Ngay tõ khi míi thµnh lËp, t¬-rít thuèc l¸ ®· cè g¾ng hÕt søc dïng m¸y mãc ®Ó thay thÕ lao ®éng ch©n tay ë kh¾p n¬i trªn nh÷ng quy m« réng lín. §Ó ®¹t môc ®Ých Êy, t¬-rít nµy ®· mua ®−îc hÕt th¶y nh÷ng b»ng ph¸t minh nµo cã Ýt nhiÒu quan hÖ ®Õn viÖc chÕ biÕn thuèc l¸ vµ ®· chi tiªu vµo ®ã nh÷ng mãn tiÒn rÊt lín. NhiÒu b»ng ph¸t minh ®ã lóc ®Çu kh«ng dïng ®−îc, vµ çc kü s− cña t¬-rít ®· ph¶i chØnh lý l¹i. Cuèi n¨m 1906, hai c«ng ty chi nh¸nh ®−îc thµnh lËp ®Ó chØ chuyªn mua nh÷ng b»ng ph¸t minh. Còng nh»m môc ®Ých Êy, t¬-rít ®ã ®· cho x©y dùng çc lß ®óc, x−ëng chÕ t¹o m¸y vµ çc x−ëng söa ch÷a m¸y mãc riªng cña m×nh. Mét trong nh÷ng x−ëng ®ã, x−ëng ë Bru-clin, trung b×nh dïng 300 c«ng nh©n; ë ®Êy, ng−êi ta thÝ nghiÖm nh÷ng ph¸t minh vÒ viÖc chÕ t¹o thuèc l¸ ®iÕu, x× gµ nhá, thuèc hÝt, giÊy thiÕc lµm bao, hép ®ùng thuèc, v. v.; nh÷ng ph¸t minh còng ®−îc c¶i tiÕn ë ®©y"*. "Çc t¬-rít kh¸c còng dïng nh÷ng ng−êi mµ ng−êi ta gäi lµ developping engineers" (kü s− chuyªn vÒ ph¸t triÓn kü thuËt) cã nhiÖm vô ph¸t minh nh÷ng ph−¬ng ph¸p s¶n xuÊt míi vµ ®em thö nh÷ng c¶i tiÕn kü thuËt. T¬-rít thÐp th−ëng nh÷ng mãn tiÒn lín cho çc kü s− vµ c«ng nh©n vÒ nh÷ng ph¸t minh cã thÓ n©ng cao kü thuËt hoÆc gi¶m bít çc chi phÝ"**.

*Report of the Commissioner of Corporations on the Tobacco In- dustry. Washington, 1909, tr. 2661) - dÉn theo cuèn "Dr. Paul Tafel. "Die nordamerikanischen Trusts und ihre Wirkungen auf den Fortschritt der Technik". Stuttgart, 1913, tr. 482).

** Nh− trªn, tr. 48-49.

_________________________________________________________ 1) B¸o ço cña uû viªn tiÓu ban vÒ çc t¬-rít trong c«ng nghiÖp thuèc l¸,

Oa-sinh-t¬n. 2) TiÕn sÜ P«n Ta-phen. "Çc t¬-rít ë B¾c Mü vµ ¶nh h−ëng cña chóng

®èi víi sù ph¸t triÓn kü thuËt". Stót-ga.

ViÖc c¶i tiÕn kü thuËt trong ®¹i c«ng nghiÖp ë §øc còng ®−îc tæ chøc gièng nh− thÕ, ch¼ng h¹n nh− trong c«ng nghiÖp ho¸ chÊt, c«ng nghiÖp nµy suèt trong mÊy chôc n¨m gÇn ®©y ®· cã nh÷ng b−íc ph¸t triÓn khæng lå. ngay tõ n¨m 1908, trong c«ng nghiÖp nµy, qu¸ tr×nh tËp trung s¶n xuÊt còng ®· ®Î ra hai "nhãm" chñ yÕu, hai nhãm nµy còng ®i tíi tæ chøc ®éc quyÒn b»ng con ®−êng riªng cña m×nh. Tho¹t ®Çu ®ã lµ nh÷ng "liªn minh tay ®«i" cña hai cÆp nhµ m¸y hÕt søc lín, mçi cÆp cã mét sè t− b¶n tõ 20 ®Õn 21 triÖu M¸c: mét bªn lµ x−ëng May-xte cò ë Hèt-x¬ vµ x−ëng Çt-xen-lª ë Phran-pho trªn s«ng Manh; mét bªn n÷a lµ x−ëng lµm a-ni-lin vµ xót ë Lót-vÝch-xa-phen vµ nhµ m¸y Bay-e cò ë En-bÐc-phen. Råi n¨m 1905, nhãm nµy, vµ n¨m 1908, nhãm kia, mçi nhãm l¹i ký mét hîp ®ång víi mét x−ëng lín kh¸c. Do ®ã, thµnh ra cã hai "liªn minh tay ba", mçi liªn minh cã mét sè t− b¶n tõ 40 ®Õn 50 triÖu m¸c, vµ nh÷ng "liªn minh" nµy ®· b¾t ®Çu "®i s¸t l¹i víi nhau", "tho¶ thuËn víi nhau" vÒ gi¸ c¶, v. v. *.

C¹nh tranh biÕn thµnh ®éc quyÒn. KÕt qu¶ lµ viÖc x· héi ho¸ s¶n xuÊt tiÕn mét b−íc lín. Trong ®ã c¶ qu¸ tr×nh ph¸t minh vµ c¶i tiÕn kü thuËt còng ®−îc x· héi ho¸.

§iÒu ®ã hoµn toµn kh«ng cßn gièng t×nh tr¹ng tù do c¹nh tranh cò gi÷a nh÷ng ng−êi chñ ph©n t¸n, kh«ng biÕt g× nhau vµ s¶n xuÊt ®Ó b¸n trªn mét thÞ tr−êng mµ hä ch−a hÒ biÕt tíi. Sù tËp trung ®· lªn ®Õn møc ®é khiÕn cã thÓ kiÓm kª ®−îc gÇn ®óng tÊt c¶ çc nguån nguyªn vËt liÖu (nh− nh÷ng n¬i cã má s¾t ch¼ng h¹n) trong mét n−íc, vµ thËm chÝ, nh− d−íi ®©y chóng ta sÏ thÊy, c¶ trong nhiÒu n−íc hay trªn toµn thÕ giíi n÷a. Ch¼ng nh÷ng ng−êi ta ®· tiÕn hµnh viÖc kiÓm kª ®ã, mµ nh÷ng nguån ®ã cßn bÞ nh÷ng liªn minh ®éc quyÒn lín ®éc chiÕm n÷a. Ng−êi ta pháng tÝnh kh¶ n¨ng tiªu

* Riesser, t¸c phÈm ®· dÉn, tr. 547 vµ 548, xuÊt b¶n lÇn thø 3. Çc b¸o ®¨ng tin (th¸ng S¸u 1916) vÒ viÖc thµnh lËp mét t¬-rít míi, mét t¬-rít khæng lå n¾m ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ chÊt ë §øc.


thô cña thÞ tr−êng mµ nh÷ng liªn minh nµy "chia nhau" theo hîp ®ång. Ng−êi ta ®éc quyÒn chiÕm ®o¹t nh÷ng lùc l−îng c«ng nh©n cã chuyªn m«n vµ thuª çc kü s− giái nhÊt; ng−êi ta n¾m lÊy nh÷ng con ®−êng vµ nh÷ng ph−¬ng tiÖn giao th«ng: ®−êng s¾t ë Mü, çc c«ng ty tÇu thuû ë ch©u ¢u vµ ch©u Mü. Trong giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa, chñ nghÜa t− b¶n tiÕn s¸t tíi chç x· héi ho¸ viÖc s¶n xuÊt mét çch toµn diÖn nhÊt, cã thÓ nãi lµ chñ nghÜa t− b¶n, bÊt chÊp ý chÝ vµ ý thøc cña bän t− b¶n, ®· ®−a chóng vµo mét trËt tù x· héi míi nµo ®ã, trËt tù nµy lµ b−íc qu¸ ®é tõ chç hoµn toµn tù do c¹nh tranh ®Õn chç hoµn toµn x· héi ho¸.

S¶n xuÊt trë nªn cã tÝnh chÊt x· héi, nh−ng chiÕm h÷u vÉn mang tÝnh chÊt t− nh©n. Çc t− liÖu s¶n xuÊt x· héi vÉn lµ së h÷u t− nh©n cña mét sè Ýt ng−êi. Khu«n khæ chung cña c¹nh tranh tù do, mµ vÒ danh nghÜa cßn ®−îc thõa nhËn, th× vÉn tån t¹i, vµ ¸ch ¸p bøc cña mét nhãm ng−êi ®éc quyÒn ®èi víi sè d©n c− cßn l¹i ®· trë thµnh nÆng nÒ, râ rÖt, kh«ng thÓ chÞu næi, h¬n tr−íc gÊp tr¨m lÇn.

Nhµ kinh tÕ häc §øc Kª-xt¬-n¬ ®· dµnh mét t¸c phÈm riªng ®Ó nãi vÒ "cuéc ®Êu tranh gi÷a çc-ten víi nh÷ng kÎ ®øng ë ngoµi", nghÜa lµ víi nh÷ng nhµ kinh doanh kh«ng tham gia çc-ten. ¤ng ta ®Æt tªn t¸c phÈm ®ã lµ: "Sù c−ìng b¸ch vµo tæ chøc", nh−ng nÕu kh«ng muèn t« ®iÓm cho chñ nghÜa t− b¶n th× tÊt nhiªn ph¶i nãi ®Õn sù c−ìng b¸ch ph¶i phôc tïng çc liªn minh cña bän ®éc quyÒn. ThËt lµ bæ Ých nÕu ta nh×n qua mét chót b¶n kª nh÷ng thñ ®o¹n ®Êu tranh hiÖn ®¹i, tèi t©n, v¨n minh, cho "tæ chøc", nh÷ng thñ ®o¹n mµ çc liªn minh cña bän ®éc quyÒn ®· dïng ®Õn: 1) t−íc nguån nguyªn vËt liÖu ("... mét trong nh÷ng ph−¬ng s¸ch quan träng nhÊt ®Ó b¾t buéc gia nhËp çc-ten"); 2) t−íc nguån c«ng nh©n b»ng çch dïng nh÷ng "liªn minh" (tøc lµ nh÷ng hîp ®ång gi÷a bän t− b¶n víi çc c«ng ®oµn, quy ®Þnh çc c«ng ®oµn nµy chØ nhËn lµm viÖc trong nh÷ng xÝ nghiÖp ®· çc-ten ho¸); 3) t−íc çc ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn; 4) t−íc n¬i tiªu

thô; 5) ký hîp ®ång víi ng−êi mua, quy ®Þnh ng−êi mua chØ giao dÞch víi nh÷ng çc-ten th«i; 6) ®¸nh sôt gi¸ mét çch cã hÖ thèng (®Ó lµm ph¸ s¶n çc xÝ nghiÖp "ë ngoµi", tøc lµ çc xÝ nghiÖp kh«ng phôc tïng bän ®éc quyÒn; ng−êi ta tiªu phÝ hµng triÖu ®Ó b¸n h¹ h¬n gi¸ thµnh trong mét thêi gian nµo ®ã: trong c«ng nghiÖp dÇu x¨ng ®· cã nh÷ng tr−êng hîp h¹ gi¸ tõ 40 xuèng 22 m¸c, tøc lµ gi¶m gÇn mét nöa!); 7) t−íc nguån tÝn dông; 8) tuyªn bè tÈy chay.

Tr−íc m¾t chóng ta, ®ã kh«ng cßn lµ sù c¹nh tranh gi÷a nh÷ng xÝ nghiÖp nhá vµ xÝ nghiÖp lín, gi÷a nh÷ng xÝ nghiÖp l¹c hËu vÒ kü thuËt vµ nh÷ng xÝ nghiÖp tiªn tiÕn vÒ kü thuËt n÷a. Tr−íc m¾t chóng ta, ®ã lµ t×nh tr¹ng bän ®éc quyÒn bãp chÕt nh÷ng ng−êi nµo kh«ng chÞu phôc tïng ®éc quyÒn, ¸ch thèng trÞ vµ sù chuyªn chÕ cña chóng. Qu¸ tr×nh ®ã ph¶n ¸nh trong ý thøc cña mét nhµ kinh tÕ häc t− s¶n nh− sau:

"Ngay c¶ trong lÜnh vùc ho¹t ®éng thuÇn tuý kinh tÕ − Kª-xt¬-n¬ viÕt − còng n¶y sinh ra mét sù chuyÓn biÕn nµo ®ã tõ ho¹t ®éng th−¬ng nghiÖp, nãi theo nghÜa cò cña danh tõ ®ã, sang ho¹t ®éng ®Çu c¬ - tæ chøc. KÎ ®−îc h−ëng lîi léc nhiÒu nhÊt kh«ng ph¶i lµ nhµ bu«n nµo biÕt dùa trªn kinh nghiÖm vÒ kü thuËt vµ vÒ bu«n b¸n cña m×nh ®Ó x¸c ®Þnh mét çch chÝnh x¸c nhÊt nhu cÇu cña kh¸ch hµng, ®Ó t×m ra, vµ cã thÓ nãi lµ "ph¸t hiÖn" l−îng cÇu ®ang ë trong tr¹ng th¸i tiÒm tµng, - mµ lµ thiªn tµi (?!) ®Çu c¬, biÕt tÝnh tr−íc hay Ýt ra còng biÕt ®¸nh h¬i tr−íc ®−îc sù ph¸t triÓn, vÒ tæ chøc vµ kh¶ n¨ng cã nh÷ng liªn hÖ nhÊt ®Þnh gi÷a çc xÝ nghiÖp víi çc ng©n hµng...".

Nãi n«m na th× ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ: sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ®· ®¹t tíi mét tr×nh ®é mµ s¶n xuÊt hµng ho¸, mÆc dï vÉn tiÕp tôc "thèng trÞ" vµ ®−îc xem nh− lµ c¬ së cña toµn bé nÒn kinh tÕ nh− tr−íc, nh−ng thùc tÕ th× ®· bÞ lung lay, vµ nh÷ng kho¶n lîi nhuËn chñ yÕu ®Òu lät vµo tay bän "thiªn tµi" vÒ çc thñ ®o¹n tµi chÝnh. C¬



së cña nh÷ng thñ ®o¹n vµ nh÷ng sù l−êng g¹t ®ã lµ sù x· héi ho¸ nÒn s¶n xuÊt; nh−ng b−íc tiÕn lín lao cña loµi ng−êi, ®· v−¬n tíi sù x· héi ho¸ ®ã, l¹i lµm lîi... cho bän ®Çu c¬. Trong ®o¹n sau, chóng ta sÏ thÊy, "trªn c¬ së ®ã", khi phª ph¸n chñ nghÜa ®Õ quèc t− b¶n, bän phª b×nh tiÓu thÞ d©n - ph¶n ®éng ®· m¬ t−ëng ®Õn viÖc quay trë l¹i sù c¹nh tranh "tù do", "hoµ b×nh", "trung thùc", nh− thÕ nµo.

"Gi¸ c¶ tiÕp tôc t¨ng lªn trong mét thêi gian dµi do viÖc thµnh lËp çc çc-ten g©y nªn, hiÖn t−îng ®ã − Kª-xt¬-n¬ nãi − tõ tr−íc ®Õn nay chØ thÊy x¶y ra ®èi víi nh÷ng t− liÖu s¶n xuÊt quan träng nhÊt, nhÊt lµ than ®¸, s¾t, bå t¹t, vµ ng−îc l¹i ch−a bao giê thÊy x¶y ra ®èi víi çc thµnh phÈm. V× vËy viÖc t¨ng tiÒn l·i do t×nh h×nh ®ã g©y nªn, còng chØ giíi h¹n trong ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt t− liÖu s¶n xuÊt mµ th«i. Ph¶i nãi thªm vµo nhËn xÐt ®ã r»ng nhê viÖc thµnh lËp çc çc-ten, c«ng nghiÖp chÕ biÕn nguyªn vËt liÖu (chø kh«ng ph¶i chÕ biÕn nöa thµnh phÈm) ch¼ng nh÷ng ®· thu ®−îc nh÷ng mãn lêi d−íi h×nh thøc lîi nhuËn cao, lµm tæn h¹i ®Õn ngµnh c«ng nghiÖp tiÕp tôc chÕ biÕn nh÷ng nöa thµnh phÈm, − mµ ®èi víi ngµnh c«ng nghiÖp nµy nã cßn ®¹t mét quan hÖ thèng trÞ nhÊt ®Þnh, ch−a hÒ cã trong thêi kú c¹nh tranh tù do"*.

Nh÷ng ch÷ chóng t«i viÕt ng¶ chØ râ thùc chÊt cña vÊn ®Ò mµ nh÷ng nhµ kinh tÕ häc t− s¶n rÊt Ýt khi thõa nhËn vµ kh«ng s½n lßng thõa nhËn, vµ nh÷ng kÎ hiÖn nay bªnh vùc chñ nghÜa c¬ héi, ®øng ®Çu lµ C. Cau-xky, ®Òu tÝch cùc t×m çch lÈn tr¸nh vµ bá qua. Quan hÖ thèng trÞ vµ b¹o lùc do nh÷ng quan hÖ Êy sinh ra - ®ã lµ nh÷ng hiÖn t−îng tiªu biÓu trong "giai ®o¹n míi nhÊt trong sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n", ®ã lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu ph¶i x¶y ra, vµ ®· x¶y ra do sù h×nh thµnh nh÷ng tæ chøc kinh tÕ ®éc quyÒn v¹n n¨ng.

*Kª-xt¬-n¬, t¸c phÈm ®· dÉn, tr. 254.

Ta h·y dÉn thªm mét vÝ dô vÒ sù thèng trÞ cña nh÷ng çc-ten. Chç nµo cã thÓ chiÕm ®−îc toµn bé nguån nguyªn liÖu hay nh÷ng nguån chñ yÕu vÒ nguyªn liÖu th× ë ®ã ®Æc biÖt dÔ xuÊt hiÖn nh÷ng çc-ten vµ h×nh thµnh çc tæ chøc ®éc quyÒn. Nh−ng sÏ sai lÇm nÕu nghÜ r»ng çc tæ chøc ®éc quyÒn kh«ng xuÊt hiÖn c¶ trong çc ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c, mµ ë ®ã ng−êi ta kh«ng thÓ nµo chiÕm ®o¹t ®−îc çc nguån nguyªn liÖu. ë kh¾p mäi n¬i ®Òu t×m ®−îc nguyªn vËt liÖu cho ngµnh c«ng nghiÖp xi-m¨ng. ThÕ mµ ë §øc, ngµnh c«ng nghiÖp nµy còng ®−îc çc-ten ho¸ mét çch m¹nh mÏ. Çc nhµ m¸y ®Òu hîp thµnh nh÷ng xanh-®i-ca khu vùc: khu Nam §øc, khu Ranh − Ve-xt¬-pha-li, v. v.. Gi¸ c¶ lµ gi¸ c¶ ®éc quyÒn: mçi toa xi-m¨ng trÞ gi¸ tõ 230 ®Õn 280 m¸c trong khi gi¸ thµnh chØ cã 180 m¸c! Çc xÝ nghiÖp, ®em l¹i tiÒn l·i cæ phÇn tõ 12 ®Õn 16%; h¬n n÷a, ta kh«ng ®−îc quªn r»ng bän "thiªn tµi" ®Çu c¬ hiÖn ®¹i, ngoµi sè ®−îc chia vÒ tiÒn l·i cæ phÇn, cßn biÕt çch bá tói thªm nh÷ng mãn lîi nhuËn to lín n÷a. §Ó thñ tiªu n¹n c¹nh tranh trong mét ngµnh c«ng nghiÖp sinh lîi nh− thÕ, bän ®éc quyÒn cßn dïng c¶ ®Õn m−u kÕ n÷a: chóng tung ra nh÷ng tin gi¶ vÒ t×nh h×nh xÊu trong c«ng nghiÖp, chóng ®¨ng ë trªn b¸o nh÷ng lêi bè ço nÆc danh: "çc nhµ t− b¶n: chí nªn bá vèn vµo ngµnh c«ng nghiÖp xi-m¨ng"; cuèi cïng, chóng mua l¹i nh÷ng xÝ nghiÖp "ë ngoµi" (nghÜa lµ nh÷ng xÝ nghiÖp kh«ng tham gia xanh-®i-ca) vµ tr¶ cho chñ çc xÝ nghiÖp nµy nh÷ng kho¶n "båi th−êng" tõ 60, 80 hoÆc 150 ngh×n m¸c*.

Tæ chøc ®éc quyÒn më ®−êng cho m×nh ë kh¾p mäi n¬i vµ b»ng ®ñ mäi çch, tõ viÖc tr¶ tiÒn båi th−êng "nho nhá" ®Õn viÖc theo lèi Mü "dïng" thuèc næ ®èi víi kÎ c¹nh tranh víi m×nh.

*"Zement" von L. Eschwege. "Die Bank"136, 1909, I, tr.115 vµ nh÷ng trang sau 1).

_________________________________________________________ 1) "Xi-m¨ng" cña L. E-svª-g¬. T¹p chÝ "Ng©n hµng".


Nãi r»ng çc çc-ten thñ tiªu ®−îc nh÷ng cuéc khñng ho¶ng, ®ã lµ c©u chuyÖn hoang ®−êng cña nh÷ng nhµ kinh tÕ häc t− s¶n vÉn cè hÕt søc t« ®iÓm cho chñ nghÜa t− b¶n. Tr¸i l¹i, tæ chøc ®éc quyÒn ®−îc thµnh lËp trong mét vµi ngµnh c«ng nghiÖp, l¹i lµm cho t×nh tr¹ng hçn lo¹n, vèn cã trong toµn bé nÒn s¶n xuÊt t− b¶n chñ nghÜa, t¨ng lªn vµ trÇm träng thªm. T×nh tr¹ng kh«ng c©n ®èi gi÷a sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp vµ sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp, − ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa t− b¶n nãi chung, − l¹i cµng t¨ng. §Þa vÞ ®Æc quyÒn cña ngµnh c«ng nghiÖp ®· ®−îc çc-ten ho¸ cao ®é nhÊt, tøc lµ ngµnh mµ ng−êi ta gäi lµ c«ng nghiÖp nÆng, nhÊt lµ c«ng nghiÖp than vµ s¾t, lµm cho çc ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c l©m vµo t×nh tr¹ng "mÊt tÝnh kÕ ho¹ch cßn trÇm träng h¬n n÷a", nh− I-©y-®en-x¬, t¸c gi¶ mét trong nh÷ng t¸c phÈm hay nhÊt nãi vÒ "quan hÖ gi÷a çc ng©n hµng lín ë §øc víi c«ng nghiÖp"*, ®· thõa nhËn.

LÝp-man, ng−êi mét mùc bªnh vùc chñ nghÜa t− b¶n, viÕt: "NÒn kinh tÕ quèc d©n mµ cµng ph¸t triÓn th× nã cµng h−íng vÒ nh÷ng xÝ nghiÖp cã tÝnh chÊt m¹o hiÓm h¬n hoÆc nh÷ng xÝ nghiÖp ë n−íc ngoµi, nh÷ng xÝ nghiÖp cÇn cã mét thêi kú l©u dµi ®Ó ph¸t triÓn, hoÆc cuèi cïng h−íng vÒ nh÷ng xÝ nghiÖp chØ cã ý nghÜa ®Þa ph−¬ng" **. TÝnh m¹o hiÓm t¨ng lªn, nãi cho cïng, lµ do t− b¶n t¨ng lªn rÊt nhiÒu, cã thÓ nãi lµ nã trµn ngËp vµ ch¶y ra n−íc ngoµi, v. v.. §ång thêi, sù tiÕn bé rÊt nhanh chãng cña kü thuËt còng l¹i lµm cho nh÷ng yÕu tè kh«ng c©n ®èi gi÷a çc mÆt kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, nh÷ng yÕu tè hçn lo¹n

*Jeidels. "Das Verhältnis der deutschen Grobbanken zur Industrie mit besonderer Berücksichtigung der Eisenindustrie". Lpz., 1905, tr. 2711).

**Liefmann. "Beteiligungs - etc. Ges.", tr.434.

_________________________________________________________ 1) I-©y-®en-x¬. "quan hÖ gi÷a çc ng©n hµng lín ë §øc víi c«ng nghiÖp,

®Æc biÖt víi c«ng nghiÖp luyÖn kim". Lai-pxÝch 137.

vµ khñng ho¶ng, ngµy cµng t¨ng thªm. ChÝnh LÝp-man còng buéc ph¶i thõa nhËn r»ng: "Trong lÜnh vùc kü thuËt, ch¾c ch¾n lµ sÏ cßn cã nhiÒu cuéc biÕn ®æi lín ®ang chê ®îi loµi ng−êi trong mét t−¬ng lai gÇn ®©y; nh÷ng cuéc biÕn ®æi Êy sÏ t¸c ®éng ®Õn c¶ viÖc tæ chøc nÒn kinh tÕ quèc d©n"... ®iÖn khÝ, hµng kh«ng... "Th−êng th−êng vµ theo th«ng lÖ, th× ng−êi ta thÊy ph¸t triÓn mét t×nh tr¹ng ®Çu c¬ m¹nh mÏ trong nh÷ng thêi kú biÕn ®æi c¨n b¶n vÒ kinh tÕ nh− thÕ..."*.

Vµ nh÷ng cuéc khñng ho¶ng − ®ñ mäi thø khñng ho¶ng, th−êng xuyªn nhÊt lµ nh÷ng cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ, nh−ng kh«ng ph¶i chØ nh÷ng cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ mµ th«i − l¹i lµm cho xu h−íng tËp trung vµ ®éc quyÒn t¨ng lªn víi nh÷ng quy m« rÊt lín. D−íi ®©y lµ lêi nhËn xÐt hÕt søc cã ý nghÜa cña I-©y-®en-x¬ vÒ tÇm quan träng cña cuéc khñng ho¶ng n¨m 1900, cuéc khñng ho¶ng ®ã, nh− ta thÊy, ®· ®ãng vai trß mét b−íc ngoÆt trong lÞch sö nh÷ng tæ chøc ®éc quyÒn hiÖn ®¹i:

"Khi cuéc khñng ho¶ng n¨m 1900 x¶y ra th× bªn c¹nh nh÷ng xÝ nghiÖp khæng lå thuéc çc ngµnh c«ng nghiÖp chñ yÕu, vÉn cßn cã nhiÒu xÝ nghiÖp mµ tæ chøc, theo quan niÖm hiÖn nay, th× ®· lçi thêi råi, ®ã lµ nh÷ng xÝ nghiÖp "®¬n thuÇn" (tøc lµ kh«ng liªn hîp), "næi lªn trªn ®Ønh sãng cña ngän trµo c«ng nghiÖp. Gi¸ c¶ h¹ xuèng, l−îng cÇu tôt xuèng ®· ®Èy çc xÝ nghiÖp "®¬n thuÇn" Êy vµo mét t×nh tr¹ng nguy khèn, t×nh tr¹ng nµy hoÆc gi¶ hoµn toµn kh«ng lµm tæn h¹i g× ®Õn çc xÝ nghiÖp liªn hîp khæng lå, hoÆc gi¶ chØ g©y tæn h¹i cho nh÷ng xÝ nghiÖp khæng lå ®ã trong mét thêi gian hÕt søc ng¾n mµ th«i. V× thÕ, cuéc khñng ho¶ng n¨m 1900 ®· dÉn ®Õn mét sù tËp trung c«ng nghiÖp m¹nh mÏ h¬n rÊt nhiÒu so víi cuéc khñng ho¶ng n¨m 1873 tr−íc kia: cuéc khñng ho¶ng n¨m 1873 còng ®· lµm viÖc chän läc ra nh÷ng xÝ nghiÖp kh¸ nhÊt, nh−ng víi tr×nh ®é kü

*Liefmann. "Beteiligungs - etc. Ges.", tr. 465-466.


thuËt thêi bÊy giê, sù chän läc ®ã ®· kh«ng thÓ dÉn ®Õn sù ®éc quyÒn cña nh÷ng xÝ nghiÖp biÕt tho¸t khái khñng ho¶ng mét çch th¾ng lîi. Nh÷ng xÝ nghiÖp khæng lå thuéc çc ngµnh c«ng nghiÖp luyÖn thÐp vµ ®iÖn khÝ hiÖn nay chÝnh ®ang n¾m ®−îc çi ®Þa vÞ ®éc quyÒn l©u n¨m nh− thÕ, h¬n n÷a l¹i n¾m ®−îc víi mét møc ®é cao, nhê cã kü thuËt rÊt phøc t¹p, cã tæ chøc hÕt søc chu ®¸o vµ cã t− b¶n hïng hËu; tiÕp ®ã, trªn mét møc ®é thÊp h¬n, lµ çc xÝ nghiÖp thuéc ngµnh chÕ t¹o m¸y mãc, mét sè ngµnh c«ng nghiÖp luyÖn kim, giao th«ng v. v." *.

§éc quyÒn, ®ã lµ ®Ønh tét cïng cña "giai ®o¹n míi nhÊt trong sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n". Nh−ng nh÷ng quan niÖm cña chóng ta vÒ søc m¹nh thùc tÕ vµ ý nghÜa cña çc tæ chøc ®éc quyÒn hiÖn ®¹i sÏ hÕt søc thiÕu sãt, hÕt søc kh«ng ®Çy ®ñ vµ kh«ng ®óng møc, nÕu chóng ta kh«ng tÝnh ®Õn vai trß cña çc ng©n hµng.

II. Çc ng©n hµng vµ vai trß míi cña chóng

C«ng viÖc c¬ b¶n vµ tho¹t ®Çu cña çc ng©n hµng lµ lµm trung gian trong viÖc tr¶ tiÒn. Nhê thÕ, çc ng©n hµng biÕn t− b¶n tiÒn tÖ kh«ng ho¹t ®éng thµnh t− b¶n ho¹t ®éng, nghÜa lµ t− b¶n ®em l¹i lîi nhuËn, vµ tËp hîp mäi kho¶n thu nhËp b»ng tiÒn ®Ó giao cho giai cÊp çc nhµ t− b¶n sö dông.

C«ng viÖc kinh doanh ng©n hµng cµng ph¸t triÓn vµ cµng tËp trung vµo mét sè Ýt c¬ quan, th× tõ chç ®ãng vai trß khiªm tèn cña nh÷ng kÎ trung gian, çc ng©n hµng ®· trë thµnh nh÷ng tæ chøc ®éc quyÒn v¹n n¨ng, sö dông ®−îc hÇu hÕt tæng sè t− b¶n tiÒn tÖ cña toµn thÓ çc nhµ t− b¶n vµ tiÓu chñ, còng nh− phÇn lín nh÷ng t− liÖu s¶n xuÊt vµ nh÷ng

* Jeidels, tr.108.

nguån nguyªn liÖu cña mét n−íc nhÊt ®Þnh hay cña c¶ mét lo¹t n−íc. ViÖc biÕn ®«ng ®¶o nh÷ng kÎ trung gian khiªm tèn thµnh mét nhóm nhá nh÷ng kÎ ®éc quyÒn lµ mét trong nh÷ng qu¸ tr×nh c¬ b¶n cña sù chuyÓn biÕn chñ nghÜa t− b¶n thµnh chñ nghÜa ®Õ quèc t− b¶n; v× vËy, chóng ta h·y bµn tr−íc tiªn ®Õn sù tËp trung cña ngµnh ng©n hµng.

N¨m 1907 - 1908, trong tÊt c¶ çc ng©n hµng cæ phÇn ë §øc cã mét t− b¶n h¬n 1 triÖu m¸c, sè tiÒn göi ®· lªn ®Õn 7 tû m¸c; n¨m 1912-1913 sè tiÒn göi ®ã l¹i lªn ®Õn 9,8 tû. Nh− vËy, trong n¨m n¨m, sè tiÒn göi ®ã ®· t¨ng thªm 40%, h¬n n÷a, trong sè 2,8 tû ®ã, 2,75 tû lµ thuéc vÒ 57 ng©n hµng, mçi ng©n hµng nµy cã mét sè t− b¶n h¬n 10 triÖu m¸c. ViÖc ph©n phèi sè tiÒn göi gi÷a çc ng©n hµng lín vµ çc ng©n hµng nhá nh− sau*:

Tû lÖ phÇn tr¨m trong tæng sè tiÒn göi

trong 9 ng©n hµng lín ë BÐc-lanh

trong 48 ng©n hµng kh¸c cãt− b¶n h¬n 10

triÖu m¸c

trong 115 ng©n hµng cã t− b¶n

tõ 1 ®Õn 10 triÖu

trong çc ng©n hµng nhá (cã t−

b¶n d−íi 1 triÖu)

1907 - 1908 47 32,5 16,5 4

1912 - 1913 49 36 12 3

Çc ng©n hµng nhá ®Òu bÞ çc ng©n hµng lín lÊn ¸t, chØ riªng 9 ng©n hµng lín ®· tËp trung ®−îc gÇn nöa tæng sè nh÷ng kho¶n tiÒn göi. Song ë ®©y, ch−a tÝnh ®Õn rÊt nhiÒu yÕu tè, ch¼ng h¹n nh− viÖc c¶ mét lo¹t ng©n hµng nhá biÕn thµnh nh÷ng chi nh¸nh thËt sù cña nh÷ng ng©n hµng lín, v. v., ®iÒu ®ã sÏ ®−îc nãi ë ®o¹n d−íi ®©y.

*Alfred Lansburgh. "Fünf Jahre d. Bankwesen", "Die Bank", 1913, sè 8,

tr.7281).

_________________________________________________________ 1) An-phrÕt Lan-xbuèc. "N¨m n¨m ho¹t ®éng cña çc ng©n hµng §øc",

t¹p chÝ "Ng©n hµng".


Cuèi n¨m 1913, Sun-txª − Ghª-vÐc-ni-tx¬ ®· x¸c ®Þnh sè tiÒn göi ë 9 ng©n hµng lín ë BÐc-lanh lµ 5,1 tû trong tæng sè gÇn 10 tû m¸c138. Kh«ng ph¶i chØ chó ý ®Õn sè tiÒn göi mµ cßn chó ý ®Õn toµn bé t− b¶n ng©n hµng, còng t¸c gi¶ Êy ®· viÕt: "Cuèi n¨m 1909, 9 ng©n hµng lín ë BÐc-lanh, cïng víi çc ng©n hµng phô thuéc vµo chóng, ®· qu¶n lý 11,3 tû m¸c, tøc lµ vµo kho¶ng 83% tæng sè t− b¶n ng©n hµng ë §øc. "Ng©n hµng §øc" ("Deutsche Bank") cïng víi çc ng©n hµng phô thuéc vµo nã, qu¶n lý gÇn 3 tû m¸c, ng©n hµng nµy, còng nh− Côc qu¶n lý ®−êng s¾t quèc gia ë Phæ, lµ mét tæ chøc tÝch tô t− b¶n lín nhÊt trong thÕ giíi cò vµ còng lµ tæ chøc cã sù ph©n t¸n cao ®é" *.

Chóng t«i nhÊn m¹nh ®iÓm nãi vÒ nh÷ng ng©n hµng "phô thuéc", v× ®ã lµ mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt cña sù tËp trung t− b¶n chñ nghÜa hiÖn ®¹i. Çc xÝ nghiÖp lín, nhÊt lµ çc ng©n hµng, kh«ng nh÷ng chØ trùc tiÕp nuèt nh÷ng xÝ nghiÖp nhá, chóng cßn lµm cho nh÷ng xÝ nghiÖp nhá nµy "g¾n liÒn" vµo chóng, phôc tïng chóng, s¸p nhËp vµo tËp ®oµn "cña chóng", nÕu dïng thuËt ng÷ chuyªn m«n, th× tøc lµ vµo "c«ng-xoãc-xi-om" cña chóng, b»ng çch "tham dù" vµo t− b¶n cña nh÷ng ng©n hµng nhá Êy, b»ng lèi mua hay trao ®æi cæ phÇn, b»ng hÖ thèng quan hÖ vay m−în v. v. vµ v. v.. Gi¸o s− LÝp-man ®· dµnh riªng mét "t¸c phÈm" lín dµy 500 trang ®Ó m« t¶ nh÷ng "héi tham dù vµ cung cÊp tµi chÝnh"** hiÖn ®¹i; nh−ng tiÕc thay «ng nµy l¹i ®−a

*Schulze-Gaevernitz. "Die deutsche Kreditbank" trong "Grundrib der Sozialökonomik". Tüb., 1915, tr.12 vµ 1371).

** R. Liefmann. "Beteiligungs - und Finanzierungsgesellschaften. Eine Studie über den modernen Kapitalismus und das Effektenwesen". I. Aufl., Jena, 1909, tr.212.

_________________________________________________________ 1) Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬. "Ng©n hµng tÝn dông ë §øc" trong "Nh÷ng

c¬ së cña nÒn kinh tÕ x· héi". Ti-u-bin-ghen.

thªm nh÷ng suy luËn "lý luËn" kÐm cái vµo sè tµi liÖu míi l−îm lÆt, th−êng ch−a ®−îc ph©n tÝch kü139. ChÕ ®é "tham dù" nµy dÉn ®Õn ®©u, xÐt vÒ ph−¬ng diÖn tËp trung, − ®iÒu ®ã ®−îc tr×nh bµy tèt h¬n c¶ trong cuèn s¸ch nãi vÒ çc ng©n hµng lín ë §øc, cña RÝt-x¬, "mét nhµ ho¹t ®éng" ng©n hµng140. Nh−ng tr−íc khi xem xÐt nh÷ng tµi liÖu do «ng ta dÉn ra, ta h·y kÓ mét vÝ dô cô thÓ vÒ chÕ ®é "tham dù".

"TËp ®oµn" "Ng©n hµng §øc" lµ mét trong nh÷ng tËp ®oµn lín nhÊt, nÕu kh«ng ph¶i lµ tËp ®oµn lín h¬n c¶ trong hÕt th¶y çc tËp ®oµn ng©n hµng lín. §Ó nh×n ra ®−îc nh÷ng sîi d©y liªn hÖ chñ yÕu g¾n liÒn tÊt c¶ çc ng©n hµng thuéc tËp ®oµn ®ã víi nhau, cÇn ph¶i ph©n biÖt nh÷ng "sù tham dù " bËc nhÊt, bËc nh×, bËc ba, hoÆc nãi mét çch kh¸c, ph©n biÖt sù lÖ thuéc (cña çc ng©n hµng nhá h¬n ®èi víi "Ng©n hµng §øc") bËc nhÊt, bËc nh× hay bËc ba. Ta thÊy mét t×nh h×nh nh− sau * (xem b¶ng tr.419. BT.):

Trong sè 8 ng©n hµng "lÖ thuéc bËc nhÊt" "mét ®«i lóc" phô thuéc vµo "Ng©n hµng §øc", cã 3 ng©n hµng n−íc ngoµi: mét ng©n hµng ¸o ("Bankverein" - "Liªn minh ng©n hµng" ë Viªn) vµ hai ng©n hµng Nga (Ng©n hµng th−¬ng m¹i Xi-bi-ri vµ Ng©n hµng ngo¹i th−¬ng Nga). Tæng céng, tham gia vµo tËp ®oµn "Ng©n hµng §øc", trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp, toµn bé hay tõng phÇn, cã 87 ng©n hµng; vµ tæng sè t− b¶n mµ tËp ®oµn Êy chi phèi - t− b¶n cña nã vµ t− b¶n cña ng−êi kh¸c − lµ 2 - 3 tû m¸c.

Râ rµng lµ, mét ng©n hµng ®øng ®Çu mét tËp ®oµn nh− thÕ vµ ®· tho¶ thuËn víi nöa t¸ ng©n hµng kÐm h¬n nã ®«i chót, vÒ nh÷ng ho¹t ®éng tµi chÝnh ®Æc biÖt to lín vµ cã lîi, nh− c«ng tr¸i quèc gia ch¼ng h¹n, th× nã ®· v−ît ra ngoµi

*Alfred Lansburgh. "Das Beteiligungssystem im deutschen Bank − wesen", "Die Bank", 1910, I, tr.5001).

_________________________________________________________ 1) An-phrÕt Lan-xbuèc. "ChÕ ®é tham dù trong ngµnh ng©n hµng ë

§øc", t¹p chÝ "ng©n hµng".


LÖ thuéc bËc nhÊt:

LÖ thuéc bËc nh×:

LÖ thuéc bËc ba:

th−êng xuyªn vµo....

17 ng©n hµng

trong sè nµy, cã 9 ng©n hµng tham dù vµo 34 ng©n hµng kh¸c


trong mét thêi gian kh«ng nhÊt ®Þnh vµo .....

5 "

⎯

⎯

mét ®«i lóc vµo ......

8 "

"Ng©n hµng §øc" tham dù:

trong sè nµy,

cã 5 ng©n hµng tham dù vµo 14 ng©n hµng kh¸c


Tæng céng vµo 30 ng©n hµng; trong sè nµy, cã 14 ng©n hµng tham dù vµo 48 ng©n hµng kh¸c


vai trß mét "kÎ trung gian" vµ trë thµnh mét liªn minh cña mét nhóm nhá bän ®éc quyÒn.

ë §øc, sù tËp trung ho¹t ®éng ng©n hµng ®−îc tiÕn hµnh nhanh chãng ®Õn møc ®é nµo vµo cuèi thÕ kû XIX vµ ®Çu thÕ kû XX, ®iÒu ®ã sÏ ®−îc chØ râ qua nh÷ng sè liÖu cña RÝt-x¬ mµ chóng t«i trÝch dÉn mét çch v¾n t¾t sau ®©y:

S¸u ng©n hµng lín ë BÐc-lanh ®· cã

N ¨ m

Chi nh¸nh ë §øc

Quü tiÒn göi vµ phßng hèi ®o¸i

Tham dù th−êng xuyªn vµo çc ng©n hµng cæ phÇn ë §øc

Tæng sè çc c¬ quan

1895....... 16 14 1 42

1900....... 21 40 8 80

1911...... 104 276 63 450

Do ®ã, ta thÊy çi m¹ng l−íi dµy ®Æc nh÷ng m¹ch m¸u ng©n hµng lan réng nhanh chãng nh− thÕ nµo, nã bao phñ c¶ n−íc, tËp trung hÕt th¶y t− b¶n vµ çc kho¶n thu nhËp b»ng tiÒn, biÕn hµng ngh×n, hµng v¹n doanh nghiÖp t¶n m¹n, thµnh mét ®¬n vÞ kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa thèng nhÊt toµn quèc, råi sau ®ã thµnh mét ®¬n vÞ kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa thÕ giíi. Trªn thùc tÕ, sù "ph©n t¸n" mµ Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬ nh©n danh khoa kinh tÕ chÝnh trÞ t− s¶n hiÖn nay, ®· nãi ®Õn trong ®o¹n kÓ trªn, − lµ ë chç ngµy cµng cã nhiÒu ®¬n vÞ kinh tÕ tr−íc kia t−¬ng ®èi "®éc lËp" hay, nãi cho ®óng h¬n, cã tÝnh chÊt ®ãng cöa côc bé (trong mét ®Þa ph−¬ng), th× nay ph¶i lÖ thuéc vµo mét trung t©m thèng nhÊt. ThËt ra, ®ã lµ tËp trung, lµ t¨ng c−êng vai trß, ý nghÜa, uy lùc cña çc c«ng ty ®éc quyÒn khæng lå.

Trong çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa l©u ®êi h¬n, "m¹ng l−íi ng©n hµng" Êy l¹i cßn dµy ®Æc h¬n n÷a. ë Anh vµ Ai-r¬-len n¨m 1910, tÊt c¶ çc ng©n hµng ®· cã 7 151 chi nh¸nh. Bèn ng©n hµng lín, mçi çi cã h¬n 400 chi nh¸nh (tõ 447 ®Õn 689), 4 ng©n hµng kh¸c mçi çi cã h¬n 200 chi nh¸nh, vµ 11 ng©n hµng mçi çi cã h¬n 100 chi nh¸nh.

ë Ph¸p, ba ng©n hµng lín nhÊt lµ: "CrÐdit Lyonnais", "Comptoir National" vµ "SociÐtÐ GÐnÐrale"1) ®· ph¸t triÓn

Sè chi nh¸nh vµ quü Sè t− b¶n ë çc

tØnh ë

Pa-ri tæng céng

cña b¶n th©n

cña ng−êi kh¸c

(triÖu phr¨ng) 1870........... 47 17 64 200 427

1890........... 192 66 258 265 1 245

1909........... 1 033 196 1 229 887 4 363

_________________________________________________________ 1) "Ng©n hµng tÝn dông Ly-«ng", "Côc chiÕt khÊu toµn quèc" vµ "Tæng

c«ng ty".


çc ho¹t ®éng vµ m¹ng l−íi chi nh¸nh cña m×nh nh− sau*. §Ó nªu râ ®Æc tÝnh nh÷ng mèi "liªn hÖ" cña mét ng©n hµng lín

hiÖn ®¹i, RÝt-x¬ ®· ®−a ra nh÷ng sè liÖu vÒ sè l−îng chøng th− ®i vµ ®Õn cña "C«ng ty chiÕt khÊu" ("Dis - conto - Gesellschaft"), mét trong nh÷ng ng©n hµng lín nhÊt ë §øc vµ trªn toµn thÕ giíi (n¨m 1914 t− b¶n cña nã ®· lªn tíi 300 triÖu m¸c):

S è c h ø n g t h −

®Õn ®i

1852 ....... 6 135 6 292

1870........ 85 800 87 513

1900....... 533 102 626 043

ë "Ng©n hµng tÝn dông Ly-«ng", mét ng©n hµng lín ë Pa-ri, sè tµi kho¶n n¨m 1875 lµ 28 535, ®Õn n¨m 1912 th× t¨ng lªn 633 539**.

Nh÷ng con sè ®¬n gi¶n nµy, so víi nh÷ng lêi bµn luËn dµi dßng, cã lÏ cßn nãi lªn mét çch râ rÖt h¬n r»ng cïng víi sù tËp trung t− b¶n vµ sù t¨ng thªm sè chu chuyÓn cña ng©n hµng, ý nghÜa cña chóng còng thay ®æi mét çch c¨n b¶n. Tõ nh÷ng nhµ t− b¶n riªng rÏ ®· h×nh thµnh nªn mét nhµ t− b¶n tËp thÓ. Trong khi tÝnh nh÷ng tµi kho¶n v·ng lai cña mét sè nhµ t− b¶n, ng©n hµng tùa hå nh− tiÕn hµnh mét ho¹t ®éng thuÇn tuý kü thuËt, hoµn toµn cã tÝnh chÊt phô thªm mµ th«i. Nh−ng khi çc ho¹t ®éng nµy bµnh tr−íng lªn tíi quy m« to lín th× ta l¹i thÊy lµ mét nhóm nhá bän ®éc quyÒn chi phèi ®−îc çc ho¹t ®éng c«ng th−¬ng nghiÖp cña

*Eugen Kaufmann. "Das französische Bankwesen". Tüb., 1911, tr.356 vµ 3621).

** Jean Lescure. "L'Ðpargne en France". P., 1914. tr.522).

_________________________________________________________ 1) ¥-giª-ni Cau-phman. "Ngµnh ng©n hµng ë Ph¸p". Ti-u-bin-ghen. 2) Gi¨ng Lª-quya-r¬. "TiÒn tiÕt kiÖm ë Ph¸p". Pa-ri.

toµn x· héi t− b¶n chñ nghÜa; nhãm nµy, nhê nh÷ng mèi liªn hÖ vÒ ng©n hµng, nhê nh÷ng tµi kho¶n v·ng lai vµ nh÷ng ho¹t ®éng tµi chÝnh kh¸c, mµ tr−íc hÕt cã thÓ biÕt ®−îc mét çch chÝnh x¸c t×nh h×nh kinh doanh cña tõng nhµ t− b¶n, råi sau ®ã kiÓm so¸t bän nµy, ¶nh h−ëng ®Õn chóng b»ng çch më réng hoÆc thu hÑp tÝn dông, lµm dÔ dµng hoÆc g©y khã kh¨n cho viÖc tÝn dông, råi sau cïng hoµn toµn quyÕt ®Þnh sè phËn cña chóng, quyÕt ®Þnh møc thu nhËp cña chóng, t−íc mÊt t− b¶n cña chóng hoÆc t¹o kh¶ n¨ng cho chóng t¨ng nhanh chãng sè t− b¶n cña chóng lªn ®Õn nh÷ng quy m« to lín, v. v..

Chóng t«i võa nãi ®Õn sè t− b¶n 300 triÖu m¸c cña "C«ng ty chiÕt khÊu" ë BÐc-lanh. ViÖc t¨ng t− b¶n cña "C«ng ty chiÕt khÊu" nµy lµ mét trong nh÷ng giai ®o¹n cña cuéc ®Êu tranh ®Ó giµnh quyÒn b¸ chñ gi÷a hai trong sè nh÷ng ng©n hµng lín nhÊt ë BÐc-lanh: "Ng©n hµng §øc" vµ "C«ng ty chiÕt khÊu". N¨m 1870, "Ng©n hµng §øc" võa míi thµnh lËp vµ chØ cã mét sè t− b¶n vÎn vÑn lµ 15 triÖu, trong khi ®ã sè t− b¶n cña "C«ng ty chiÕt khÊu" lµ 30 triÖu. §Õn n¨m 1908, "Ng©n hµng §øc" cã mét sè t− b¶n lµ 200 triÖu; "C«ng ty chiÕt khÊu" cã 170 triÖu. N¨m 1914, ng©n hµng thø nhÊt n©ng sè t− b¶n cña m×nh lªn 250 triÖu; ng©n hµng thø hai, nhê s¸p nhËp víi mét ng©n hµng lín bËc nhÊt kh¸c lµ "Ng©n hµng liªn hîp S¸p-ph¬-hau-den", nªn ®· n©ng sè t− b¶n cña m×nh lªn 300 triÖu. Vµ ®−¬ng nhiªn lµ cuéc ®Êu tranh ®Ó giµnh quyÒn b¸ chñ nµy ®i ®«i víi nh÷ng sù "tho¶ thuËn" ngµy cµng nhiÒu vµ ®−îc cñng cè gi÷a hai ng©n hµng ®ã. D−íi ®©y lµ nh÷ng kÕt luËn mµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®ã ®· gîi lªn cho çc chuyªn gia vÒ ngµnh ng©n hµng, hä nh×n nhËn nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ theo mét quan ®iÓm kh«ng bao giê v−ît ra ngoµi t− t−ëng c¶i l−¬ng t− s¶n «n hoµ nhÊt vµ thËn träng nhÊt:

T¹p chÝ "Ng©n hµng" ë §øc bµn vÒ viÖc n©ng sè t− b¶n cña "C«ng ty chiÕt khÊu" lªn 300 triÖu, ®· viÕt: "Çc ng©n


hµng kh¸c còng sÏ ®i theo con ®−êng Êy vµ, víi thêi gian, sè 300 ng−êi ngµy nay ®ang thèng trÞ n−íc §øc vÒ mÆt kinh tÕ, sÏ gi¶m xuèng 50, 25 hoÆc cßn Ýt h¬n n÷a. Kh«ng nªn cho r»ng phong trµo tËp trung hiÖn ®¹i chØ giíi h¹n trong ngµnh ng©n hµng th«i. Nh÷ng mèi liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a çc ng©n hµng tÊt nhiªn còng sÏ lµm cho nh÷ng xanh-®i-ca cña çc nhµ c«ng nghiÖp do çc ng©n hµng ®ã n©ng ®ì, xÝch l¹i gÇn nhau... Mét ngµy kia, khi chóng ta thøc dËy, chóng ta sÏ lÊy lµm ng¹c nhiªn thÊy chØ cã toµn nh÷ng t¬-rít th«i; chóng ta sÏ ®øng tr−íc mét sù tÊt yÕu lµ ph¶i ®em nh÷ng tæ chøc ®éc quyÒn cña nhµ n−íc thay cho nh÷ng tæ chøc ®éc quyÒn cña t− nh©n. ThÕ nh−ng thùc ra chóng ta còng kh«ng cã g× ®¸ng tù tr¸ch m×nh c¶, cã tr¸ch lµ tr¸ch ®· ®Ó mÆc cho sù vËt ph¸t triÓn tù do, sù ph¸t triÓn ®ã l¹i ®−îc cæ phiÕu thóc ®Èy nhanh lªn ®«i chót"*.

§ã lµ mét kiÓu mÉu vÒ sù bÊt lùc cña çc nhµ chÝnh luËn t− s¶n, vµ çc nhµ khoa häc t− s¶n chØ kh¸c çc nhµ chÝnh luËn t− s¶n ë chç kÐm thµnh thËt h¬n vµ cã khuynh h−íng muèn che giÊu thùc chÊt cña sù vËt, muèn lÊy c©y che rõng. "Ng¹c nhiªn" tr−íc nh÷ng hËu qu¶ cña sù tËp trung; "tr¸ch" chÝnh phñ cña n−íc §øc t− b¶n chñ nghÜa hay "x· héi" t− b¶n chñ nghÜa ("chóng ta"); sî r»ng viÖc sö dông çc cæ phiÕu sÏ "thóc ®Èy" sù tËp trung, gièng nh− TsiÕc-sky − chuyªn gia §øc "vÒ çc-ten" − sî çc t¬-rít Mü vµ "thÝch" nh÷ng çc-ten §øc h¬n, v× «ng ta cho r»ng nh÷ng çc-ten §øc cã kh¶ n¨ng "thóc ®Èy tiÕn bé kü thuËt vµ tiÕn bé kinh tÕ mét çch kh«ng th¸i qu¸ nh− çc t¬-rít"** − ®iÒu ®ã h¸ kh«ng ph¶i lµ sù bÊt lùc hay sao?

* A. Lansburgh. "Die Bank mit den 300 Millionen", "Die Bank", 1914, 1, tr. 4261).

** S. Tschierschky, t¸c phÈm ®· dÉn, tr.128.

_________________________________________________________ 1) A. Lan-xbuèc. "Ng©n hµng 300 triÖu", t¹p chÝ "Ng©n hµng".

Nh−ng sù thËt vÉn lµ sù thËt. ë §øc kh«ng cã t¬-rít, "chØ" cã nh÷ng çc-ten th«i; nh−ng trong n−íc §øc, nhiÒu l¾m còng chØ cã 300 tªn trïm t− b¶n thèng trÞ lµ cïng. Vµ sè ®ã l¹i gi¶m xuèng kh«ng ngõng. Dï sao th× trong hÕt th¶y çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa, mÆc dï luËt ng©n hµng ë çc n−íc ®ã cã nh÷ng biÕn thÓ nh− thÕ nµo ®i n÷a, çc ng©n hµng vÉn t¨ng c−êng vµ ®Èy nhanh gÊp béi qu¸ tr×nh tËp trung t− b¶n vµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh÷ng tæ chøc ®éc quyÒn.

Çch ®©y nöa thÕ kû, M¸c ®· viÕt trong bé "T− b¶n" (b¶n tiÕng Nga, t. III, ph. II, tr.144141): "Ng©n hµng t¹o ra, trªn quy m« toµn x· héi, mét h×nh thøc nh−ng chÝnh chØ lµ h×nh thøc th«i, kÕ to¸n chung vµ ph©n phèi chung vÒ t− liÖu s¶n xuÊt". Nh÷ng sè liÖu chóng t«i ®· dÉn chøng vÒ viÖc t− b¶n ng©n hµng t¨ng, sè chi ®iÕm vµ chi nh¸nh cña çc ng©n hµng lín nhÊt t¨ng lªn, vÒ viÖc sè tµi kho¶n cña çc ng©n hµng nµy t¨ng, v. v., ®Òu chØ ra cô thÓ cho chóng ta thÊy sù "kÕ to¸n chung" ®ã cña toµn bé giai cÊp t− b¶n, vµ thËm chÝ kh«ng ph¶i chØ riªng cña nh÷ng nhµ t− b¶n, v× çc ng©n hµng tËp hîp, dï lµ t¹m thêi, ®ñ mäi kho¶n thu nhËp b»ng tiÒn cña nh÷ng ng−êi tiÓu chñ, cña nh÷ng ng−êi c«ng chøc vµ cña tÇng líp rÊt Ýt ái nh÷ng c«ng nh©n líp trªn. VÒ mÆt h×nh thøc mµ nãi, th× sù "ph©n phèi chung vÒ t− liÖu s¶n xuÊt" lµ kÕt qu¶ cña b−íc ph¸t triÓn cña çc ng©n hµng hiÖn ®¹i, sè ng©n hµng ®ã (ë Ph¸p, sè ng©n hµng nµy chØ cã tõ ba ®Õn s¸u, vµ ë §øc tõ s¸u ®Õn t¸m) chi phèi hµng tû. Nh−ng vÒ néi dung, th× sù ph©n phèi vÒ t− liÖu s¶n xuÊt ®ã hoµn toµn kh«ng ph¶i mang tÝnh chÊt "chung", mµ l¹i cã tÝnh chÊt riªng, nghÜa lµ phï hîp víi quyÒn lîi cña ®¹i t− b¶n − vµ tr−íc hÕt cña t− b¶n lín nhÊt, t− b¶n ®éc quyÒn − ho¹t ®éng trong hoµn c¶nh quÇn chóng nh©n d©n bÞ ¨n ®ãi vµ toµn bé sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp th× l¹c hËu mét çch tuyÖt väng so víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp, mµ trong c«ng nghiÖp th× ngµnh "c«ng nghiÖp nÆng" b¾t tÊt c¶ mäi ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c ph¶i nép cèng cho m×nh.


Trong viÖc x· héi ho¸ nÒn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa, çc quü tiÕt kiÖm vµ çc c¬ quan b−u chÝnh b¾t ®Çu c¹nh tranh víi çc ng©n hµng. Çc quü tiÕt kiÖm vµ çc c¬ quan b−u chÝnh nµy lµ nh÷ng c¬ quan "ph©n t¸n" h¬n, nghÜa lµ ¶nh h−ëng cña nh÷ng c¬ quan ®ã lan réng ®Õn nhiÒu ®Þa ph−¬ng h¬n, ®Õn nhiÒu n¬i hÎo l¸nh h¬n, ®Õn nh÷ng giíi d©n c− ®«ng ®¶o h¬n. Mét tiÓu ban ë Mü ®· tËp hîp nh÷ng sè liÖu so s¸nh sù ph¸t triÓn cña nh÷ng sè tiÒn göi trong ng©n hµng vµ trong çc quü tiÕt kiÖm nh− sau *:

TiÒn göi (tÝnh theo tû m¸c) Anh Ph¸p §øc

ë ng©n hµng

ë quü tiÕt

kiÖm

ë ng©n hµng

ë quü tiÕt kiÖm

ë ng©n hµng

ë héi tÝn

dông

ë quü tiÕt

kiÖm

1880 8,4 1,6 ? 0,9 0,5 0,4 2,6 1888 12,4 2,0 1,5 2,1 1,1 0,4 4,5 1908 23,2 4,2 3,7 4,2 7,1 2,2 13,9

V× ph¶i tr¶ cho nh÷ng kho¶n tiÒn göi mét sè lîi tøc tõ 4% ®Õn 41/4% nªn çc quü tiÕt kiÖm buéc ph¶i t×m kiÕm n¬i ®Çu t− t− b¶n cña m×nh "cho cã lîi", ph¶i lao m×nh vµo nh÷ng ho¹t ®éng vÒ hèi phiÕu, vÒ cÇm cè v. v.. Nh÷ng ranh giíi gi÷a ng©n hµng vµ quü tiÕt kiÖm "ngµy cµng mê ®i". Çc phßng th−¬ng m¹i ë B«-khum vµ ë Ðc-phuya ch¼ng h¹n, ®ßi ph¶i "cÊm" çc quü tiÕt kiÖm kh«ng ®−îc cã nh÷ng ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt "thuÇn tuý" ng©n hµng, nh− viÖc chiÕt khÊu çc hèi phiÕu, vµ ®ßi ph¶i h¹n chÕ ho¹t ®éng "cã tÝnh chÊt ng©n hµng" cña çc c¬ quan b−u chÝnh **. Nh÷ng «ng trïm ng©n hµng h×nh nh− sî r»ng biÕt ®©u tæ chøc ®éc quyÒn cña

* Sè liÖu cña National Monetary Commission cña Mü, trong "Die Bank"1), 1910, 2, tr.1.200.

** Nh− trªn, 1913, tr.811, 1022; 1914, tr.713.

_________________________________________________________ 1) TiÓu ban tiÒn tÖ quèc gia, trong t¹p chÝ "Ng©n hµng".

nhµ n−íc l¹i kh«ng lÇn mß ®Õn hä tõ phÝa kh«ng ngê ®Õn. Nh−ng cè nhiªn, mèi lo ng¹i ®ã kh«ng v−ît ra ngoµi khu«n khæ cña mét sù c¹nh tranh cã thÓ nãi lµ gi÷a hai ng−êi tr−ëng phßng cïng trong mét së. Bëi v× mét mÆt, chung quy vÉn lµ nh÷ng tªn trïm t− b¶n ng©n hµng thùc tÕ chi phèi sè t− b¶n hµng tû göi trong çc quü tiÕt kiÖm; mÆt kh¸c, tæ chøc ®éc quyÒn cña nhµ n−íc trong x· héi t− b¶n chØ lµ mét thñ ®o¹n ®Ó n©ng cao vµ b¶o ®¶m nh÷ng kho¶n thu nhËp cña bän triÖu phó gÇn ph¸ s¶n trong ngµnh c«ng nghiÖp nµo ®ã mµ th«i.

ViÖc chñ nghÜa t− b¶n míi - trong ®ã chÕ ®é ®éc quyÒn gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ - thay thÕ chñ nghÜa t− b¶n cò, trong ®ã chÕ ®é c¹nh tranh tù do thèng trÞ, cßn ®−îc thÓ hiÖn ë chç t¸c dông cña së giao dÞch bÞ gi¶m bít. T¹p chÝ "Ng©n hµng" viÕt: "§· tõ l©u, së giao dÞch kh«ng cßn lµ tæ chøc trung gian cÇn thiÕt trong viÖc l−u th«ng, nh− tr−íc kia, khi mµ ng©n hµng ch−a cã thÓ ®em phÇn lín nh÷ng chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh, ®Ó ph©n phèi cho kh¸ch hµng cña nã" *.

""Mçi ng©n hµng lµ mét së giao dÞch": ng©n hµng cµng lín bao nhiªu vµ sù tËp trung trong ho¹t ®éng ng©n hµng cµng cã nhiÒu tiÕn bé bao nhiªu, th× c©u danh ng«n hiÖn ®¹i ®ã cµng ®óng sù thËt bÊy nhiªu" **. "NÕu tr−íc kia, trong nh÷ng n¨m 70, së giao dÞch, víi nh÷ng ®iÒu th¸i qu¸ trong buæi thiÕu thêi cña nã" (¸m chØ mét çch "tÕ nhÞ" sù ph¸ s¶n cña së giao dÞch vµo n¨m 1873142, nh÷ng vô ®Çu c¬ gruyn-®Ðc143, v. v.), "®· më ®Çu thêi ®¹i c«ng nghiÖp ho¸ n−íc §øc, th× ngµy nay, çc ng©n hµng vµ c«ng nghiÖp ®Òu cã thÓ "tù m×nh xoay xë lÊy" ®−îc. Sù thèng trÞ cña çc ng©n hµng lín ë n−íc ta ®èi víi së giao dÞch... chØ lµ biÓu hiÖn cña nhµ n−íc

* "Die Bank", 1914, I, tr.316. ** Dr. Oscar Stillich. "Geld - und Bankwesen". Berlin, 1907, tr.1691).

_________________________________________________________ 1) B¸c sÜ «-xca Stin-lÝch. "TiÒn tÖ vµ ho¹t ®éng ng©n hµng", BÐc-lanh.



c«ng nghiÖp §øc ®−îc tæ chøc ®Çy ®ñ. nÕu do ®ã mµ cã sù thu hÑp ph¹m vi t¸c ®éng cña çc quy luËt kinh tÕ tù ®éng ph¸t huy t¸c dông, vµ cã sù më réng hÕt søc ph¹m vi cña viÖc ®iÒu tiÕt cã ý thøc th«ng qua çc ng©n hµng, th× ®iÒu ®ã còng lµm cho tr¸ch nhiÖm, vÒ mÆt kinh tÕ quèc d©n, cña mét sè Ýt ng−êi l·nh ®¹o l¹i t¨ng lªn rÊt nhiÒu". Gi¸o s− §øc Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬ ®· viÕt nh− vËy*, «ng nµy lµ nhµ biÖn hé cho chñ nghÜa ®Õ quèc §øc, lµ mét nh©n vËt cã uy tÝn ®èi víi bän ®Õ quèc tÊt c¶ çc n−íc vµ cè g¾ng che giÊu mét "chi tiÕt nhá", cô thÓ lµ: viÖc "®iÒu tiÕt cã ý thøc" th«ng qua çc ng©n hµng ®ã biÓu hiÖn ë chç mét nhóm bän ®éc quyÒn, "®−îc tæ chøc ®Çy ®ñ", ®· bãc lét c«ng chóng. NhiÖm vô cña gi¸o s− t− s¶n ®ã kh«ng ph¶i lµ lét trÇn tÊt c¶ çc m¸nh khoÐ vµ ph¬i bµy hÕt th¶y çc ngãn gian lËn cña bän ®éc quyÒn ng©n hµng, mµ lµ t« ®iÓm nh÷ng çi ®ã.

C¶ RÝt-x¬, nhµ kinh tÕ häc vµ "nhµ ho¹t ®éng" ng©n hµng cã uy tÝn h¬n, còng vËy, «ng nµy dïng nh÷ng c©u trèng rçng nh− sau ®Ó l¶ng tr¸nh nh÷ng sù thËt kh«ng thÓ nµo chèi c·i ®−îc: "Së giao dÞch cµng ngµy cµng mÊt tÝnh n¨ng tuyÖt ®èi cÇn thiÕt ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ vµ ®èi víi viÖc l−u th«ng çc chøng kho¸n, tÝnh n¨ng ®ã lµ: së giao dÞch kh«ng nh÷ng lµ mét dông cô ®o l−êng chÝnh x¸c nhÊt, mµ cßn lµ mét çi m¸y ®iÒu tiÕt, hÇu nh− tù ®éng ®iÒu tiÕt nh÷ng sù vËn ®éng kinh tÕ quy tô vµo m×nh" **.

Nãi çch kh¸c: chñ nghÜa t− b¶n cò, chñ nghÜa t− b¶n víi chÕ ®é c¹nh tranh tù do, cïng víi çi m¸y ®iÒu tiÕt tuyÖt ®èi cÇn thiÕt ®èi víi nã lµ së giao dÞch, ®· lïi vµo qu¸ khø råi. Chñ nghÜa t− b¶n míi thay nã, chñ nghÜa t− b¶n míi nµy mang nh÷ng nÐt qu¸ ®é râ rÖt, mét çi g× hçn

* Schulze-Gaevernitz. "Die deutsche Kreditbank" trong "Grundrib der Sozialökonomik". Tüb., 1915, tr.101.

**. RÝt-x¬, t¸c phÈm ®· dÉn, xuÊt b¶n lÇn thø 4, tr.629.

hîp gi÷a c¹nh tranh tù do vµ ®éc quyÒn. Tù nhiªn lµ sÏ n¶y ra c©u hái: "sù qu¸ ®é" cña chñ nghÜa t− b¶n míi nhÊt Êy sÏ dÉn ®Õn ®©u? Nh−ng c©u hái nµy, çc häc gi¶ t− s¶n l¹i sî kh«ng d¸m ®Æt ra.

"Çch ®©y ba m−¬i n¨m, nh÷ng nhµ kinh doanh tù do c¹nh tranh víi nhau, ®· lµm 9/10 çi c«ng viÖc kinh tÕ kh«ng thuéc ph¹m vi lao ®éng ch©n tay cña "c«ng nh©n". Giê ®©y, th× nh÷ng ng−êi viªn chøc ®ang lµm 9/10 c«ng viÖc kinh tÕ cã tÝnh chÊt trÝ ãc Êy. Ho¹t ®éng ng©n hµng ®øng ®Çu qu¸ tr×nh ph¸t triÓn Êy"*. Mét lÇn n÷a, lêi thó nhËn nµy cña Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬ vÉn l¹i ®ông ®Õn vÊn ®Ò lµ xem xÐt sù qu¸ ®é Êy, tøc lµ chñ nghÜa t− b¶n míi nhÊt, chñ nghÜa t− b¶n trong giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa cña nã, sÏ dÉn ®Õn ®©u. − − −

Mét sè Ýt ng©n hµng, do qu¸ tr×nh tËp trung mµ ®øng ®Çu toµn bé nÒn kinh tÕ t− b¶n, tù nhiªn ngµy cµng biÓu lé vµ ngµy cµng t¨ng c−êng khuynh h−íng muèn ®i ®Õn sù tho¶ thuËn ®éc quyÒn, ®i ®Õn thµnh lËp t¬-rít çc ng©n hµng. ë Mü, kh«ng ph¶i lµ chÝn mµ lµ hai ng©n hµng lín nhÊt, cña bän tû phó Rèc-c¬-phen-l¬ vµ Moãc-gan144, chi phèi sè t− b¶n 11 tû m¸c**. ë §øc, viÖc "C«ng ty chiÕt khÊu" thu hót "Ng©n hµng liªn hîp S¸p-ph¬-hau-den", mµ chóng t«i ®· nãi ë trªn, ®· ®−îc tê "B¸o Phran-pho"145, c¬ quan phôc vô quyÒn lîi cña çc së giao dÞch, nhËn ®Þnh nh− sau:

"ViÖc çc ng©n hµng ngµy cµng tËp trung lµm cho con sè nh÷ng c¬ quan mµ, nãi chung, ng−êi ta cã thÓ hái vay ®−îc, bÞ gi¶m ®i, do ®ã ngµnh c«ng nghiÖp lín ngµy cµng phô thuéc vµo mét sè nhá nh÷ng tËp ®oµn ng©n hµng. Mèi liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a c«ng nghiÖp vµ giíi tµi chÝnh ®· thu hÑp sù tù do ho¹t ®éng cña çc c«ng ty c«ng nghiÖp cÇn ®Õn vèn cña ng©n hµng. Cho nªn, ngµnh c«ng nghiÖp lín nh×n víi nhiÒu t×nh

* Schulze - Gaevernitz. "Die deutsche Kreditbank" trong "Grundrib der Sozialökonomik". Tüb., 1915, tr.151.

** "Die Bank", 1912, 1, tr.435.


c¶m kh¸c nhau qu¸ tr×nh t¬-rít ho¸ (tËp hîp thµnh hay biÕn thµnh çc t¬-rít) çc ng©n hµng ngµy cµng t¨ng; thËt vËy, ®· nhiÒu lÇn ng−êi ta thÊy r»ng ®· cã nh÷ng mÇm mèng tho¶ thuËn nµo ®ã gi÷a nh÷ng c«ng-xoãc-xi-om nµo ®ã cña çc ng©n hµng lín víi nhau nh»m h¹n chÕ c¹nh tranh"*.

L¹i mét lÇn n÷a ng−êi ta thÊy r»ng møc ph¸t triÓn cao nhÊt cña ho¹t ®éng ng©n hµng lµ ®éc quyÒn.

Cßn vÒ sù liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a ng©n hµng vµ c«ng nghiÖp, th× chÝnh trong lÜnh vùc nµy, vai trß míi cña ng©n hµng gÇn nh− ®−îc biÓu hiÖn râ rÖt h¬n c¶. NÕu ng©n hµng chiÕt khÊu nh÷ng hèi phiÕu cña mét nhµ kinh doanh, më cho ng−êi ®ã mét tµi kho¶n v·ng lai, v. v. th× nh÷ng ho¹t ®éng nh− thÕ, nÕu kÓ riªng tõng ho¹t ®éng, kh«ng m¶y may lµm gi¶m bít sù ®éc lËp cña nhµ kinh doanh ®ã, vµ ng©n hµng vÉn kh«ng v−ît qu¸ vai trß khiªm tèn cña kÎ trung gian. Nh−ng nÕu nh÷ng ho¹t ®éng Êy cø ngµy cµng nhiÒu vµ trë nªn v÷ng ch¾c, nÕu ng©n hµng "tËp hîp" vµo trong tay m×nh nh÷ng sè t− b¶n ®å sé, nÕu viÖc qu¶n lý nh÷ng tµi kho¶n v·ng lai cña mét xÝ nghiÖp nµo ®ã cho phÐp ng©n hµng − vµ th−êng chÝnh lµ nh− vËy − hiÓu ®−îc t×nh h×nh kinh tÕ cña kh¸ch hµng mét çch ngµy cµng tØ mØ h¬n, ®Çy ®ñ h¬n, th× kÕt qu¶ lµ nhµ t− b¶n c«ng nghiÖp ngµy cµng ph¶i hoµn toµn lÖ thuéc vµo ng©n hµng.

§ång thêi, ng−êi ta thÊy ph¸t triÓn çi cã thÓ gäi lµ sù liªn hîp vÒ ng−êi gi÷a çc ng©n hµng víi nh÷ng doanh nghiÖp c«ng th−¬ng nghiÖp lín nhÊt, sù hîp nhÊt gi÷a nh÷ng ng©n hµng nµy víi nh÷ng doanh nghiÖp kia b»ng çch mua cæ phÇn, b»ng çch ®−a çc gi¸m ®èc ng©n hµng vµo trong çc héi ®ång gi¸m s¸t (hay çc ban qu¶n trÞ) cña çc doanh nghiÖp c«ng th−¬ng nghiÖp, vµ ng−îc l¹i. Nhµ kinh tÕ häc §øc I-©y-®en-x¬ ®· thu thËp nh÷ng sè liÖu hÕt søc tØ mØ vÒ h×nh

* DÉn theo Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬ trong "Grundrib der Sozialöko- nomik", tr.155.

thøc ®ã cña sù tËp trung t− b¶n vµ doanh nghiÖp. S¸u ng©n hµng lín nhÊt ë BÐc-lanh ®· cã nh÷ng viªn gi¸m ®èc cña m×nh lµm ®¹i diÖn trong 344 c«ng ty c«ng nghiÖp, vµ cã nh÷ng uû viªn ban qu¶n trÞ cña m×nh lµm ®¹i diÖn trong 407 c«ng ty c«ng nghiÖp n÷a, tøc lµ tæng céng trong 751 c«ng ty. Trong 289 c«ng ty, s¸u ng©n hµng nãi trªn ®· cã hai uû viªn trong çc héi ®ång gi¸m s¸t, hoÆc n¾m ®−îc chøc chñ tÞch trong çc héi ®ång gi¸m s¸t. Trong sè nh÷ng c«ng ty c«ng th−¬ng nghiÖp ®ã chóng ta thÊy cã nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp hÕt søc kh¸c nhau, cã c¶ ngµnh b¶o hiÓm, cã c¶ ngµnh giao th«ng, cã c¶ tiÖm ¨n, cã c¶ nhµ h¸t, cã c¶ c«ng nghiÖp mü nghÖ, v. v.. MÆt kh¸c, trong çc héi ®ång gi¸m s¸t cña còng s¸u ng©n hµng nµy ®· cã (n¨m 1910) 51 nhµ kinh doanh c«ng nghiÖp lín nhÊt, trong sè nµy cã viªn gi¸m ®èc cña h·ng Króp, gi¸m ®èc cña ®¹i c«ng ty tÇu thuû "Hapag" (Ham-burg-Amerika), v. v., v. v.. Tõ n¨m 1895 ®Õn 1910, mçi mét ng©n hµng trong sè s¸u ng©n hµng Êy ®Òu ®· tham gia viÖc ph¸t hµnh çc cæ phiÕu vµ çc tr¸i kho¸n cho hµng tr¨m c«ng ty c«ng nghiÖp, cô thÓ con sè nh÷ng c«ng ty ®ã lµ tõ 281 ®Õn 419 c«ng ty*.

"Sù liªn hîp vÒ ng−êi" gi÷a ng©n hµng víi c«ng nghiÖp ®−îc bæ sung b»ng "sù liªn hîp vÒ ng−êi" gi÷a nh÷ng c«ng ty ng©n hµng vµ c«ng nghiÖp víi chÝnh phñ. "Nh÷ng chøc vô trong çc héi ®ång gi¸m s¸t − I-©y-®en-x¬ viÕt − ®−îc ng−êi ta tù nguyÖn dµnh cho nh÷ng nh©n vËt cã danh tiÕng, còng nh− cho nh÷ng cùu viªn chøc nhµ n−íc, nh÷ng ng−êi nµy cã thÓ lµm cho viÖc giao thiÖp víi çc nhµ ®−¬ng côc ®−îc dÔ dµng (!!) rÊt nhiÒu"... "Trong héi ®ång gi¸m s¸t cña mét ng©n hµng lín, ng−êi ta th−êng thÊy cã nghÞ viªn hoÆc uû viªn Héi ®ång thÞ chÝnh BÐc-lanh".

VËy lµ viÖc x©y dùng vµ cã thÓ nãi viÖc ph¸t triÓn çc c«ng ty ®éc quyÒn ®¹i t− b¶n chñ nghÜa ®−îc tiÕn hµnh nhanh

* I-©y-®en-x¬ vµ RÝt-x¬, çc t¸c phÈm ®· dÉn.


hÕt søc, b»ng mäi thñ ®o¹n "tù nhiªn" vµ "siªu tù nhiªn". Ta thÊy h×nh thµnh, mét çch cã hÖ thèng, sù ph©n c«ng nhÊt ®Þnh gi÷a vµi tr¨m «ng vua tµi chÝnh x· héi t− b¶n hiÖn ®¹i:

"Song song víi sù më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cña çc nhµ c«ng nghiÖp lín riªng lÎ" (tham dù çc ban qu¶n trÞ cña çc ng©n hµng, v. v.) "vµ song song víi viÖc giao cho nh÷ng gi¸m ®èc ng©n hµng ë çc tØnh phô tr¸ch chØ mét khu vùc c«ng nghiÖp nhÊt ®Þnh, th× viÖc chuyªn m«n ho¸ nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o çc ng©n hµng lín còng ®−îc ph¸t triÓn trªn mét møc ®é nhÊt ®Þnh. ViÖc chuyªn m«n ho¸ nh− thÕ, nãi chung, chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc trong ®iÒu kiÖn toµn bé doanh nghiÖp ng©n hµng cã quy m« lín vµ, nãi riªng, trong ®iÒu kiÖn nÕu doanh nghiÖp ng©n hµng nµy cã liªn hÖ réng r·i trong giíi c«ng nghiÖp. Sù ph©n c«ng Êy ®−îc tiÕn hµnh theo hai h−íng: mét mÆt, viÖc liªn hÖ víi c«ng nghiÖp ®−îc giao toµn bé cho mét gi¸m ®èc, coi ®ã lµ c«ng viÖc chuyªn m«n cña gi¸m ®èc ®ã; mÆt kh¸c, mçi gi¸m ®èc ®¶m ®−¬ng viÖc gi¸m s¸t riªng tõng xÝ nghiÖp hoÆc çc tËp ®oµn xÝ nghiÖp gÇn gòi nhau vÒ ngµnh vµ vÒ quyÒn lîi"... (Chñ nghÜa t− b¶n ®· ph¸t triÓn tíi møc ®é gi¸m s¸t ®−îc mét çch cã tæ chøc tõng xÝ nghiÖp)... "Gi¸m ®èc nµy th× chuyªn vÒ c«ng nghiÖp §øc, ®«i khi thËm chÝ chØ chuyªn vÒ c«ng nghiÖp T©y §øc th«i" (T©y §øc lµ bé phËn cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nhÊt trong n−íc §øc); "çc gi¸m ®èc kh¸c th× chuyªn liªn hÖ víi çc n−íc kh¸c vµ víi c«ng nghiÖp n−íc ngoµi, t×m hiÓu vÒ ç nh©n çc nhµ kinh doanh c«ng nghiÖp, v. v. , lµm nh÷ng c«ng viÖc giao dÞch, v. v.. Ngoµi ra, mét gi¸m ®èc cña ng©n hµng th−êng ®−îc giao cho qu¶n lý riªng mét khu vùc hoÆc mét ngµnh c«ng nghiÖp riªng; ng−êi nµy chñ yÕu lµm viÖc trong çc héi ®ång gi¸m s¸t cña çc c«ng ty ®iÖn, ng−êi kia lµm viÖc trong çc nhµ m¸y ho¸ chÊt, çc nhµ m¸y bia hoÆc çc nhµ m¸y ®−êng, ng−êi kh¸c n÷a l¹i lµm viÖc trong mét sè Ýt xÝ nghiÖp cßn ë riªng lÎ vµ ®ång

thêi lµm viÖc trong héi ®ång gi¸m s¸t cña çc c«ng ty b¶o hiÓm... Tãm l¹i, kh«ng nghi ngê g× n÷a, trong çc ng©n hµng lín, tuú theo quy m« ho¹t ®éng ®−îc më réng vµ tÝnh chÊt nhiÒu vÎ trong sù ho¹t ®éng t¨ng lªn, mµ sù ph©n c«ng gi÷a nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o çc ng©n hµng ®ã cµng ®−îc râ rµng h¬n, nh»m môc ®Ých (vµ ®¹t ®−îc kÕt qu¶) lµ n©ng hä lªn, cã thÓ nãi nh− vËy, cao h¬n nh÷ng ho¹t ®éng thuÇn tuý ng©n hµng mét chót; lµm cho hä cã thªm kh¶ n¨ng xÐt ®o¸n h¬n, th«ng th¹o h¬n trong çc vÊn ®Ò chung cña c«ng nghiÖp vµ trong çc vÊn ®Ò riªng cña tõng ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c nhau, chuÈn bÞ cho hä cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng trong ph¹m vi ¶nh h−ëng cña ng©n hµng ®èi víi c«ng nghiÖp. Ngoµi ph−¬ng ph¸p nµy ra, çc ng©n hµng cßn cã thªm mét khuynh h−íng muèn bÇu vµo héi ®ång gi¸m s¸t cña ng©n hµng nh÷ng ng−êi hiÓu biÕt nhiÒu vÒ c«ng nghiÖp, nh÷ng nhµ kinh doanh, nh÷ng cùu viªn chøc, nhÊt lµ nh÷ng ng−êi ®· tõng lµm viÖc trong çc ngµnh ®−êng s¾t, hÇm má", v. v.*.

Trong ngµnh ng©n hµng Ph¸p, chóng ta thÊy còng cã nh÷ng c¬ quan cïng lo¹i nh− thÕ, nh−ng chØ h¬i kh¸c mét chót vÒ h×nh thøc. Ch¼ng h¹n "Ng©n hµng tÝn dông Ly-«ng", mét trong ba ng©n hµng lín nhÊt ë Ph¸p, ®· tæ chøc c¬ quan ®Æc biÖt lµ "phßng thu thËp tin tøc tµi chÝnh" (service des Ðtudes financiÌres). C¬ quan nµy th−êng xuyªn dïng h¬n 50 kü s−, nhµ thèng kª, nhµ kinh tÕ häc, nhµ luËt häc, v. v. vµ chi phÝ hµng n¨m tõ 6 ®Õn 7 tr¨m ngh×n phr¨ng. C¬ quan nµy l¹i chia thµnh 8 bé phËn, bé phËn thø nhÊt phô tr¸ch thu l−îm tin tøc chØ riªng vÒ çc xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp, bé phËn thø hai nghiªn cøu thèng kª chung, bé phËn thø ba nghiªn cøu çc c«ng ty ®−êng s¾t vµ c«ng ty tÇu thuû, bé phËn thø t− nghiªn cøu tiÒn vèn, bé phËn thø n¨m nghiªn cøu çc b¸o ço tµi chÝnh, v. v. **.

* I-©y-®en-x¬, t¸c phÈm ®· dÉn, tr.156-157. ** Bµi cña Eug. Kaufmann nãi vÒ nh÷ng ng©n hµng Ph¸p, trong t¹p chÝ

"Die Bank", 1909, 2, tr.851 vµ nh÷ng trang sau.


KÕt qu¶, mét mÆt lµ cã sù hîp nhÊt ngµy cµng chÆt chÏ gi÷a t− b¶n ng©n hµng vµ t− b¶n c«ng nghiÖp, hoÆc nh− N. I. Bu-kha-rin ®· nãi mét çch rÊt ®¹t, lµ cã sù hoµ vµo nhau gi÷a t− b¶n ng©n hµng vµ t− b¶n c«ng nghiÖp, vµ mÆt kh¸c lµ cã sù ph¸t triÓn cña çc ng©n hµng thµnh nh÷ng c¬ quan thËt sù cã "tÝnh chÊt v¹n n¨ng". Chóng t«i thÊy cÇn dÉn ra nh÷ng c©u nãi chÝnh x¸c vÒ vÊn ®Ò nµy cña I-©y-®en-x¬, mét t¸c gi¶ ®· nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy kü h¬n ai hÕt:

"ViÖc nghiªn cøu toµn bé nh÷ng mèi liªn hÖ c«ng nghiÖp ®−a ®Õn kÕt qu¶ lµ lµm cho ta thÊy tÝnh chÊt v¹n n¨ng cña çc c¬ quan tµi chÝnh ho¹t ®éng cho c«ng nghiÖp. Tr¸i víi nh÷ng h×nh thøc kh¸c cña ng©n hµng, tr¸i víi nh÷ng yªu cÇu ®«i khi ®· ®−îc ng−êi ta nªu ra trªn s¸ch b¸o ®ßi ng©n hµng ph¶i chuyªn m«n ho¸ trong mét lÜnh vùc ho¹t ®éng hoÆc trong mét ngµnh c«ng nghiÖp nhÊt ®Þnh ®Ó khái mÊt chç ®øng, − çc ng©n hµng lín ®Òu cè g¾ng lµm cho nh÷ng mèi liªn hÖ víi çc xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp trë nªn hÕt søc nhiÒu vÎ vÒ ph−¬ng diÖn n¬i s¶n xuÊt vµ lo¹i hµng s¶n xuÊt, cè g¾ng xo¸ bá nh÷ng hiÖn t−îng ph©n phèi t− b¶n kh«ng ®Òu nhau gi÷a çc ®Þa ph−¬ng hoÆc gi÷a çc ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c nhau, nh÷ng hiÖn t−îng n¶y sinh ra tõ lÞch sö ph¸t triÓn cña çc xÝ nghiÖp". "Mét xu h−íng muèn lµm cho sù liªn hÖ víi c«ng nghiÖp trë thµnh mét hiÖn t−îng chung, mét xu h−íng kh¸c l¹i muèn lµm cho sù liªn hÖ Êy ®−îc v÷ng ch¾c vµ ngµy cµng ®−îc t¨ng c−êng; c¶ hai xu h−íng nµy ®Òu ®· ®−îc thùc hiÖn trong s¸u ng©n hµng lín, tuy ch−a ®Çy ®ñ nh−ng víi mét quy m« ®¸ng kÓ vµ víi mét møc ®é ngang nhau".

Ng−êi ta vÉn th−êng nghe thÊy çc giíi c«ng th−¬ng nghiÖp phµn nµn vÒ "sù khñng bè" cña ng©n hµng. Kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn khi nh÷ng lêi phµn nµn Êy ®−îc thèt ra vµo lóc çc ng©n hµng lín "chØ huy" theo çch mµ mét vÝ dô d−íi ®©y sÏ chØ râ. Ngµy 19 th¸ng M−êi mét 1901, mét trong nh÷ng ng©n hµng mµ ng−êi ta gäi lµ ng©n hµng d ë BÐc-lanh (tøc lµ bèn ng©n hµng lín nhÊt, tªn gäi cña çc

ng©n hµng nµy ®Òu b¾t ®Çu b»ng ch÷ d) ®· göi cho ban qu¶n trÞ cña Xanh-®i-ca xi-m¨ng miÒn Trung-T©y-B¾c n−íc §øc bøc th− sau ®©y: "Theo th«ng b¸o mµ çc ngµi ®¨ng ngµy 18 th¸ng nµy, trong mét tê b¸o nä, th× thÊy râ r»ng chóng t«i sÏ ph¶i tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng lµ kú héi nghÞ chung s¾p tíi cña xanh-®i-ca çc ngµi, ®Þnh häp vµo ngµy 30 nµy, sÏ cã nh÷ng quyÕt ®Þnh cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi trong doanh nghiÖp cña çc ngµi, kh«ng thÝch hîp víi chóng t«i. V× vËy, chóng t«i rÊt lÊy lµm tiÕc r»ng chóng t«i buéc lßng sÏ ph¶i th«i kh«ng cÊp cho çc ngµi kho¶n tÝn dông mµ tr−íc kia vÉn cÊp cho çc ngµi... Nh−ng nÕu héi nghÞ nãi trªn kh«ng th«ng qua nh÷ng quyÕt ®Þnh kh«ng thÝch hîp víi chóng t«i vµ nÕu trong t−¬ng lai chóng t«i cã ®−îc nh÷ng b¶o ®¶m thÝch ®¸ng vÒ mÆt nµy, th× chóng t«i tuyªn bè s½n sµng th−¬ng l−îng víi çc ngµi ®Ó më mét kho¶n tÝn dông míi"*.

Thùc chÊt, ®ã còng l¹i lµ sù phµn nµn cña t− b¶n nhá vÒ sù ¸p bøc cña t− b¶n lín, nh−ng lÇn nµy th× c¶ mét xanh-®i-ca bÞ r¬i xuèng hµng nh÷ng "t− b¶n nhá"! Cuéc ®Êu tranh x−a kia gi÷a t− b¶n nhá vµ t− b¶n lín l¹i t¸i diÔn trªn mét møc ®é ph¸t triÓn míi, v« cïng cao h¬n. Cè nhiªn, do n¾m trong tay hµng ngh×n triÖu, çc ng©n hµng lín còng cã kh¶ n¨ng thóc ®Èy tiÕn bé kü thuËt b»ng nh÷ng thñ ®o¹n mµ nh÷ng ph−¬ng tiÖn tr−íc kia kh«ng thÓ b× næi. Ch¼ng h¹n, çc ng©n hµng lËp ra nh÷ng héi chuyªn nghiªn cøu kü thuËt, mµ kÕt qu¶ cña nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu kü thuËt, th× cè nhiªn chØ cã nh÷ng xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp "b¹n" míi ®−îc h−ëng. Thuéc vµo sè nh÷ng héi nµy cã "Héi nghiªn cøu vÊn ®Ò ®−êng s¾t ch¹y ®iÖn", "Côc trung −¬ng nghiªn cøu khoa häc - kü thuËt", v. v..

B¶n th©n nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o çc ng©n hµng lín còng kh«ng thÓ kh«ng thÊy r»ng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n hiÖn

* Dr. Oscar Stillich. "Geld-und Bankwesen". Berlin, 1907, tr.147.


®ang h×nh thµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn míi, nh−ng hä bÊt lùc tr−íc nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã:

"Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y − I-©y-®en-x¬ viÕt − ai mµ quan s¸t sù thay ®æi nh÷ng ng−êi gi÷ chøc gi¸m ®èc vµ nh÷ng uû viªn çc héi ®ång gi¸m s¸t cña çc ng©n hµng lín, th× ng−êi ®ã kh«ng thÓ kh«ng thÊy r»ng quyÒn bÝnh dÇn dÇn ®· chuyÓn qua tay nh÷ng ng−êi nµo coi viÖc can thiÖp tÝch cùc vµo sù ph¸t triÓn chung cña c«ng nghiÖp lµ mét nhiÖm vô cÇn thiÕt vµ ngµy cµng khÈn cÊp cña çc ng©n hµng lín, vµ ®ång thêi gi÷a nh÷ng ng−êi nµy vµ çc gi¸m ®èc cò cña çc ng©n hµng ®· n¶y ra nh÷ng bÊt ®ång trong quan hÖ nghiÖp vô vµ th−êng c¶ trong quan hÖ ç nh©n n÷a. VÒ thùc chÊt th× vÊn ®Ò lµ ë chç ph¶i xem çc ng©n hµng, víi t− çch lµ nh÷ng c¬ quan tÝn dông, cã v× can thiÖp nh− thÕ vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp mµ bÞ tæn thÊt kh«ng; xem nh÷ng ng©n hµng ®ã cã hy sinh hay kh«ng nh÷ng nguyªn t¾c v÷ng ch¾c vµ mét kho¶n lêi ch¾c ch¾n cho mét ho¹t ®éng kh«ng dÝnh d¸ng g× ®Õn vai trß lµm trung gian trong viÖc cÊp tÝn dông, vµ ®−a ng©n hµng ®Õn mét lÜnh vùc trong ®ã nã ph¶i chÞu, nhiÒu h¬n tr−íc kia, sù chi phèi mï qu¸ng cña t×nh h×nh c«ng nghiÖp. NhiÒu ng−êi trong sè çc nhµ l·nh ®¹o cò cña ng©n hµng ®Òu nãi nh− thÕ, nh−ng phÇn lín çc nhµ l·nh ®¹o trÎ tuæi l¹i xem viÖc can thiÖp tÝch cùc vµo nh÷ng vÊn ®Ò cña c«ng nghiÖp lµ mét tÊt yÕu còng gièng nh− sù tÊt yÕu ®· lµm n¶y sinh ra c¶ nh÷ng ng©n hµng lín vµ doanh nghiÖp ng©n hµng c«ng nghiÖp míi nhÊt, song song víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp lín hiÖn ®¹i. C¶ hai bªn ®Òu chØ ®ång ý víi nhau trªn mét ®iÓm lµ: trong hoat ®éng míi cña çc ng©n hµng lín, kh«ng cã nh÷ng nguyªn t¾c v÷ng ch¾c ®−îc, còng nh− kh«ng cã môc ®Ých cô thÓ ®−îc" *.

Chñ nghÜa t− b¶n cò ®· lçi thêi råi. Chñ nghÜa t− b¶n míi lµ mét b−íc qu¸ ®é sang mét çi g× ®ã. T×m "nh÷ng

* I-©y-®en-x¬, t¸c phÈm ®· dÉn, tr.183-184.

nguyªn t¾c v÷ng ch¾c vµ mét môc ®Ých cô thÓ" ®Ó "®iÒu hoµ" ®éc quyÒn víi c¹nh tranh tù do, th× ®ã dÜ nhiªn lµ mét viÖc v« hy väng. Nh÷ng lêi thó nhËn cña çc nhµ thùc tiÔn kh«ng gièng mét chót nµo víi nh÷ng lêi t¸n d−¬ng quan ph−¬ng cña bän bªnh vùc chñ nghÜa t− b¶n, nh− Sun-txª- Ghª-vÐc-ni-tx¬, LÝp-man vµ çc "nhµ lý luËn" lo¹i ®ã vÉn t¸n d−¬ng nh÷ng ®iÒu tuyÖt mü cña chñ nghÜa t− b¶n "cã tæ chøc" 146.

"Ho¹t ®éng míi" cña çc ng©n hµng lín ®−îc x¸c lËp mét çch døt kho¸t chÝnh vµo thêi kú nµo? VÒ c©u hái quan träng nµy, ta thÊy I-©y-®en-x¬ tr¶ lêi kh¸ chÝnh x¸c:

"Víi tÝnh çch lµ hiÖn t−îng tiªu biÓu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, nh÷ng mèi liªn hÖ gi÷a çc xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp, víi néi dung míi, víi h×nh thøc míi, víi nh÷ng c¬ quan míi cña nh÷ng mèi liªn hÖ ®ã, tøc lµ nh÷ng ng©n hµng lín ®−îc tæ chøc mét çch võa tËp trung ®ång thêi võa ph©n t¸n, - ®· h×nh thµnh ch−a ch¾c cã ph¶i tr−íc nh÷ng n¨m 1890; theo mét ý nghÜa nµo ®ã, ng−êi ta thËm chÝ cã thÓ ®Æt khëi ®iÓm Êy vµo tr−íc n¨m 1897 lµ n¨m cã nh÷ng sù "hîp nhÊt" lín gi÷a çc xÝ nghiÖp, nh÷ng sù hîp nhÊt nµy, v× nh÷ng lý do thuéc vÒ chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp cña çc ng©n hµng, mµ lÇn ®Çu tiªn ®· ¸p dông h×nh thøc míi vÒ tæ chøc ph©n t¸n. Cã lÏ cã thÓ ®Æt khëi ®iÓm ®ã vµo mét thêi gian muén h¬n n÷a, v× chØ cã cuéc khñng ho¶ng n¨m 1900 míi thóc ®Èy hÕt søc nhanh chãng qu¸ tr×nh tËp trung trong c«ng nghiÖp, còng nh− trong ngµnh ng©n hµng, míi cñng cè v÷ng ch¾c qu¸ tr×nh ®ã, vµ lÇn ®Çu tiªn míi biÕn nh÷ng mèi quan hÖ víi c«ng nghiÖp thµnh sù ®éc quyÒn thËt sù cña çc ng©n hµng lín, lµm cho nh÷ng quan hÖ ®ã ®−îc chÆt chÏ h¬n vµ t¨ng c−êng h¬n tr−íc rÊt nhiÒu" *.

Nh− vËy lµ thÕ kû XX ®¸nh dÊu mét b−íc ngoÆt tõ chñ nghÜa t− b¶n cò sang chñ nghÜa t− b¶n míi, tõ sù thèng trÞ cña t− b¶n nãi chung sang sù thèng trÞ cña t− b¶n tµi chÝnh.

* I-©y-®en-x¬, t¸c phÈm ®· dÉn, tr.181.


III. T− b¶n tµi chÝnh vµ bän ®Çu sá tµi chÝnh

Hin-phÐc-®inh viÕt: "Mét bé phËn ngµy cµng lín cña t− b¶n c«ng nghiÖp kh«ng thuéc vÒ çc nhµ kinh doanh c«ng nghiÖp vÉn sö dông nã. Nh÷ng ng−êi nµy chØ cã th«ng qua ng©n hµng míi sö dông ®−îc t− b¶n, vµ ®èi víi hä ng©n hµng lµ nh÷ng ng−êi së h÷u t− b¶n ®ã. MÆt kh¸c, ngay ng©n hµng còng b¾t buéc ph¶i bá mét bé phËn t− b¶n ngµy cµng lín cña nã vµo c«ng nghiÖp. Nhê ®ã ng©n hµng, víi møc ®é lu«n lu«n t¨ng lªn, trë thµnh nhµ t− b¶n c«ng nghiÖp. T− b¶n ng©n hµng Êy - tøc lµ t− b¶n d−íi d¹ng tiÒn - qua ®ã trªn thùc tÕ ®· biÕn thµnh t− b¶n c«ng nghiÖp, t«i gäi nã lµ t− b¶n tµi chÝnh". "T− b¶n tµi chÝnh lµ t− b¶n do ng©n hµng chi phèi vµ do çc nhµ c«ng nghiÖp sö dông"*.

§Þnh nghÜa nµy ch−a ®Çy ®ñ, v× nã kh«ng chØ râ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt, cô thÓ lµ sù tËp trung s¶n xuÊt vµ t− b¶n ®· ph¸t triÓn m¹nh ®Õn nçi ®ang vµ ®· dÉn ®Õn ®éc quyÒn. Nh−ng nãi chung, toµn bé sù tr×nh bµy cña Hin-phÐc-®inh vµ nãi riªng hai ch−¬ng tr−íc, ch−¬ng mµ chóng t«i rót ra ®Þnh nghÜa ®ã, ®Òu nhÊn m¹nh vai trß cña çc tæ chøc ®éc quyÒn t− b¶n chñ nghÜa.

Sù tËp trung s¶n xuÊt, çc tæ chøc ®éc quyÒn sinh ra tõ sù tËp trung ®ã; sù hîp nhÊt hay sù hoµ vµo nhau gi÷a ng©n hµng vµ c«ng nghiÖp - ®ã lµ lÞch sö ph¸t sinh cña t− b¶n tµi chÝnh vµ lµ néi dung cña kh¸i niÖm t− b¶n tµi chÝnh.

Giê ®©y, chóng ta cÇn chuyÓn qua viÖc m« t¶ ®Ó thÊy râ, trong hoµn c¶nh chung cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ cña chÕ ®é t− h÷u, sù "léng hµnh" cña çc tæ chøc ®éc quyÒn t− b¶n tÊt nhiªn trë thµnh sù thèng trÞ cña mét bän ®Çu sá tµi chÝnh. Chóng t«i xin nªu râ lµ nh÷ng ng−êi ®¹i biÓu cho

* R. Hin-phÐc-®inh. "T− b¶n tµi chÝnh". M., 1912, tr.338 - 339.

khoa häc t− s¶n §øc - vµ kh«ng ph¶i chØ ®¹i biÓu cho khoa häc §øc kh«ng th«i - nh− RÝt-x¬, Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬, LÝp-man, v. v., ®Òu hoµn toµn lµ nh÷ng kÎ bªnh vùc chñ nghÜa ®Õ quèc vµ t− b¶n tµi chÝnh. Hä kh«ng v¹ch trÇn "çch thøc" h×nh thµnh ra bän ®Çu sá tµi chÝnh Êy, çc ph−¬ng ph¸p cña chóng, quy m« cña nh÷ng mãn thu nhËp "l−¬ng thiÖn vµ kh«ng l−¬ng thiÖn" cña chóng, nh÷ng liªn hÖ cña chóng víi çc nghÞ viÖn, v. v. vµ v. v. , mµ l¹i che giÊu vµ t« ®iÓm cho nh÷ng çi ®ã. §èi víi nh÷ng "vÊn ®Ò ®¸ng nguyÒn rña" th× hä lÈn tr¸nh b»ng nh÷ng lêi võa ra vÎ quan träng, võa tèi t¨m, b»ng nh÷ng lêi kªu gäi "tinh thÇn tr¸ch nhiÖm" cña çc gi¸m ®èc ng©n hµng, b»ng lêi ca tông "tinh thÇn v× nghÜa vô" cña ng−êi viªn chøc Phæ, b»ng çch ph©n tÝch nghiªm chØnh nh÷ng ®iÒu vôn vÆt trong çc dù luËt hoµn toµn kh«ng nghiªm chØnh vÒ "sù gi¸m s¸t" vµ "quy chÕ ", b»ng trß ch¬i nh÷ng c©u lý luËn rçng tuÕch, ch¼ng h¹n nh− c©u ®Þnh nghÜa cã tÝnh chÊt "khoa häc" d−íi ®©y mµ gi¸o s− LÝp-man ®· viÕt ra: "... th−¬ng m¹i lµ mét ho¹t ®éng kinh doanh thu nhËn nh÷ng cña c¶i, b¶o qu¶n vµ trao nh÷ng cña c¶i ®ã vµo tay ng−êi sö dông"* (ch÷ in ®Ëm nÐt lµ ë trong t¸c phÈm cña vÞ gi¸o s− ®ã)... VËy lµ th−¬ng m¹i ®· cã tõ håi con ng−êi nguyªn thuû ch−a biÕt trao ®æi, vµ th−¬ng m¹i sÏ tån t¹i c¶ trong x· héi x· héi chñ nghÜa!

Nh−ng nh÷ng sù thËt qu¸i dÞ vÒ sù thèng trÞ qu¸i dÞ cña bän ®Çu sá tµi chÝnh ®· qu¸ râ rµng ®Õn nçi trong tÊt c¶ çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa, ë Mü còng nh− ë Ph¸p, ë §øc, ®· xuÊt hiÖn nh÷ng s¸ch b¸o, tuy lµ ®øng trªn quan ®iÓm t− s¶n, nh−ng còng vÏ lªn ®−îc mét bøc tranh gÇn x¸c thùc vµ còng ®· phª ph¸n - cè nhiªn lµ phª ph¸n theo kiÓu tiÓu thÞ d©n - bän ®Çu sá tµi chÝnh.

"ChÕ ®é tham dù" mµ chóng t«i ®· nãi s¬ qua ë trªn, ph¶i ®−îc coi lµ ®iÒu quan träng nhÊt. Sau ®©y lµ sù m« t¶

* R. Liefmann, t¸c phÈm ®· dÉn, tr.476.


vÒ thùc chÊt vÊn ®Ò ®ã cña nhµ kinh tÕ häc §øc Hai-man, cã lÏ lµ ng−êi ®Çu tiªn ®· chó ý ®Õn vÊn ®Ò ®ã:

"Ng−êi l·nh ®¹o ®øng ra kiÓm so¸t c«ng ty gèc (theo ®óng ch÷ lµ "c«ng ty mÑ"); c«ng ty gèc l¹i chi phèi çc c«ng ty phô thuéc vµo nã (çc "c«ng ty con"); çc c«ng ty con nµy l¹i chi phèi çc "c«ng ty ch¸u", v. v.. Nh− vËy kh«ng cÇn cã mét sè t− b¶n thËt rÊt lín mµ ng−êi ta vÉn cã thÓ chi phèi ®−îc nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt rÊt lín. ThËt thÕ, nÕu cã 50% tæng sè t− b¶n lµ lu«n lu«n ®ñ ®Ó kiÓm so¸t mét c«ng ty cæ phÇn, th× ng−êi l·nh ®¹o chØ cÇn cã 1 triÖu lµ cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc t− b¶n 8 triÖu trong çc "c«ng ty ch¸u". Vµ nÕu lèi "tæ chøc mãc xÝch" Êy cø ph¸t triÓn lªn, th× víi 1 triÖu, ng−êi ta cã thÓ kiÓm so¸t ®−îc 16 triÖu, 32 triÖu, v. v."*.

Trªn thùc tÕ, kinh nghiÖm chøng tá r»ng chØ cÇn cã 40% sè cæ phiÕu còng ®ñ ®Ó chi phèi c«ng viÖc cña mét c«ng ty cæ phÇn**, v× mét sè nµo ®ã nh÷ng cæ ®«ng nhá ë r¶i r¸c, thùc tÕ hä kh«ng cã mét kh¶ n¨ng nµo ®Ó tham dù çc héi nghÞ chung v. v.. Sù "d©n chñ ho¸" viÖc së h÷u cæ phiÕu, mµ bän nguþ biÖn t− s¶n vµ bän c¬ héi còng tù x−ng lµ "nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi" ®ang hy väng (hoÆc ®ang qu¶ quyÕt r»ng chóng hy väng) lµ sÏ dÉn ®Õn chç "d©n chñ ho¸ t− b¶n", t¨ng c−êng vai trß vµ ý nghÜa cña s¶n xuÊt nhá, v. v., - thËt ra chØ lµ mét trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p t¨ng thªm uy lùc cho bän ®Çu sá tµi chÝnh147. V× thÕ trong çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa tiªn tiÕn h¬n hay kú cùu vµ "cã kinh nghiÖm" h¬n, th× ph¸p luËt cho phÐp ph¸t hµnh nh÷ng cæ phiÕu nhá. ë §øc, theo luËt ph¸p, gi¸ mét cæ phiÕu kh«ng ®−îc d−íi 1 000 m¸c, nªn bän trïm tµi chÝnh §øc nh×n n−íc Anh b»ng con m¾t ghen tÞ, v× ë ®Êy luËt ph¸p cho phÐp ph¸t hµnh nh÷ng cæ phiÕu trÞ gi¸ 1 li-vr¬ xtÐc-linh

*Hans Gideon Heymann. "Die gemischten Werke im deutschen Grobeisengewerbe". St. 1904, tr.268 - 269.

** Liefmann, "Beteiligungsges. etc.", tr.258, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt.

( = 20 m¸c, gÇn 10 róp). Xi-men-x¬, mét trong sè nh÷ng nhµ c«ng nghiÖp lín nhÊt vµ mét trong "nh÷ng «ng vua tµi chÝnh" ë §øc, ngµy 7 th¸ng S¸u 1900, ®· tuyªn bè tr−íc Quèc héi §øc r»ng "cæ phiÕu trÞ gi¸ 1 li-vr¬ xtÐc-linh lµ c¬ së cña chñ nghÜa ®Õ quèc Anh"*. Nhµ bu«n nµy quan niÖm vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc mét çch râ rµng s©u s¾c h¬n, "m¸c-xÝt" h¬n lµ t¸c gi¶ bÊt lÞch sù nä, mét ng−êi ®−îc coi lµ ng−êi s¸ng lËp ra chñ nghÜa M¸c ë Nga148, mµ l¹i cho r»ng chñ nghÜa ®Õ quèc lµ mét ®Æc tÝnh xÊu cña mét d©n téc nµo ®ã...

Nh−ng "chÕ ®é tham dù" kh«ng ph¶i chØ dïng ®Ó lµm cho quyÒn lùc cña bän ®éc quyÒn hÕt søc t¨ng lªn mµ th«i, ngoµi ra nã cßn cho phÐp lµm nh÷ng viÖc ®en tèi bÈn thØu ®ñ lo¹i vµ cho phÐp v¬ vÐt cña c«ng chóng mµ kh«ng bÞ trõng ph¹t g× c¶, bëi v× vÒ ph−¬ng diÖn chÝnh thøc, theo ph¸p luËt, th× bän l·nh ®¹o "c«ng ty mÑ" kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ "c«ng ty con", v× "c«ng ty con" ®−îc coi nh− "®éc lËp", vµ th«ng qua c«ng ty con nµy, chóng cã thÓ "lµm" bÊt cø çi g× còng ®−îc. D−íi ®©y lµ mét vÝ dô mµ chóng t«i rót trong t¹p chÝ "Ng©n hµng" ë §øc, sè ra th¸ng n¨m 1914:

""C«ng ty cæ phÇn s¶n xuÊt thÐp lß xo" ë Çt-xen, tr−íc ®©y vµi n¨m vÉn cßn ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng doanh nghiÖp §øc cã nhiÒu thu nhËp h¬n c¶. V× qu¶n lý kÐm nªn lîi tøc cæ phÇn cña nã tõ 15% tôt xuèng 0%. Së dÜ nh− vËy lµ v× ban gi¸m ®èc, kh«ng cho çc cæ ®«ng biÕt, ®· cho mét trong nh÷ng "c«ng ty con" cña nã, c«ng ty "H¸t-xi-a", mµ sè t− b¶n danh nghÜa chØ cã vµi chôc v¹n m¸c th«i, vay 6 triÖu m¸c. Trong b¶ng c©n ®èi cña "c«ng ty mÑ" kh«ng hÒ nãi g× ®Õn kho¶n cho vay ®ã, kho¶n cho vay nµy lín gÇn gÊp ba t− b¶n cæ phÇn cña "c«ng ty mÑ"; ®øng vÒ ph¸p lý mµ nãi, th× viÖc lê ®i nh− thÕ vÉn hoµn toµn hîp ph¸p, vµ cã thÓ lê ®i nh− thÕ trong hai n¨m tr−êng v× lµm nh− vËy vÉn kh«ng ph¹m mét ®iÒu nµo cña th−¬ng luËt. Viªn chñ

* Schulze - Gaevernitz trong "Grdr. d. S. - Oek.", V, 2, tr.110.


tÞch héi ®ång gi¸m s¸t, víi t− çch lµ ng−êi cã tr¸ch nhiÖm, ®· ký vµo çc b¶ng c©n ®èi gi¶ ®ã, tr−íc ®©y vµ hiÖn nay viªn ®ã vÉn lµm chñ tÞch phßng th−¬ng m¹i Çt-xen. ChØ m·i rÊt l©u vÒ sau, çc cæ ®«ng míi biÕt vÒ viÖc cho c«ng ty "H¸t-xi-a" vay tiÒn ®ã khi mµ viÖc nµy ®−îc x¸c nhËn lµ sai lÇm..." (®¸ng lÏ t¸c gi¶ ph¶i ®Ó danh tõ nµy trong ngoÆc kÐp míi ph¶i)... "vµ khi çc cæ phiÕu cña "c«ng ty thÐp lß xo" ®· bÞ h¹ gi¸ gÇn 100% v× bÞ nh÷ng ng−êi ®· râ chuyÖn ®em b¸n tèng b¸n th¸o ®i...

VÝ dô ®iÓn h×nh nµy vÒ çi trß xiÕc víi çc b¶ng c©n ®èi, çi trß xiÕc th«ng th−êng nhÊt trong çc c«ng ty cæ phÇn, gi¶i thÝch cho ta hiÓu v× sao ban qu¶n trÞ çc c«ng ty ®ã l¹i d¸m lµm nh÷ng viÖc m¹o hiÓm mét çch dÔ d·i h¬n rÊt nhiÒu so víi nh÷ng nhµ kinh doanh riªng. Kü thuËt hiÖn ®¹i vÒ çch lËp b¶ng c©n ®èi ch¼ng nh÷ng ®· gióp cho çc ban ®ã che m¾t çc cæ ®«ng h¹ng trung kh«ng thÊy ®−îc nh÷ng viÖc m¹o hiÓm, mµ cßn cho phÐp nh÷ng ®−¬ng sù chÝnh trèn tr¸nh ®−îc tr¸ch nhiÖm trong tr−êng hîp cuéc thÝ nghiÖm bÞ thÊt b¹i, b»ng çch b¸n kÞp thêi çc cæ phiÕu cña m×nh, cßn nhµ kinh doanh riªng th× b¶n th©n ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ tÊt c¶ nh÷ng viÖc m×nh lµm...

Çc b¶ng c©n ®èi cña nhiÒu c«ng ty cæ phÇn gièng nh÷ng b¶n tho¸i tÝch thêi trung cæ, trong ®ã tr−íc hÕt ng−êi ta ph¶i c¹o líp ch÷ râ ®i ®·, råi míi cã thÓ t×m thÊy nh÷ng ch÷ nãi lªn néi dung thËt sù cña tµi liÖu" (tho¸i tÝch lµ b¶n giÊy da trªn ®ã ng−êi ta ®· xo¸ líp ch÷ gèc, ®Ó viÕt ®Ì lªn mét líp ch÷ míi).

"Ph−¬ng ph¸p gi¶n ®¬n nhÊt vµ, do ®ã, ®−îc dïng nhiÒu nhÊt ®Ó lµm cho çc b¶ng c©n ®èi trë nªn kh«ng thÓ hiÓu ®−îc, lµ ë chç chia mét doanh nghiÖp thèng nhÊt ra thµnh mÊy bé phËn, b»ng çch thµnh lËp hay cho s¸p nhËp çc "c«ng ty con". §øng trªn gi¸c ®é nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau - hîp ph¸p hay kh«ng hîp ph¸p - mµ xÐt th× ph−¬ng ph¸p ®ã ®Òu cã lîi râ rÖt ®Õn nçi ngµy nay tr−êng hîp nh÷ng c«ng

ty lín kh«ng theo ph−¬ng ph¸p ®ã chØ lµ tr−êng hîp thËt sù ngo¹i lÖ"*.

T¸c gi¶ dÉn ra "Tæng c«ng ty ®iÖn khÝ" næi tiÕng (A.E.G., mµ sau nµy chóng t«i sÏ cßn nãi ®Õn) lµm vÝ dô vÒ mét c«ng ty lo¹i lín nhÊt vµ ®éc quyÒn, ®· ¸p dông hÕt søc réng r·i ph−¬ng ph¸p ®ã. N¨m 1912, ng−êi ta tÝnh r»ng c«ng ty ®ã ®· tham dù vµo 175-200 c«ng ty kh¸c, cè nhiªn lµ nã thèng trÞ çc c«ng ty ®ã, vµ tæng céng n¾m ®−îc mét sè t− b¶n kho¶n I 1/2 tû m¸c **.

TÊt c¶ nh÷ng quy t¾c vÒ kiÓm so¸t, vÒ c«ng bè çc b¶ng c©n ®èi, vÒ viÖc lËp mét c«ng thøc râ rµng cho nh÷ng b¶ng c©n ®èi ®ã, vÒ viÖc thiÕt lËp sù gi¸m s¸t v.v., nh÷ng çi mµ çc gi¸o s− vµ çc quan chøc cã thiÖn ý - tøc lµ thiÖn ý b¶o vÖ vµ t« ®iÓm chñ nghÜa t− b¶n - ®−a ra ®Ó l−u ý c«ng chóng, - ®Òu ch¼ng cã ý nghÜa g× c¶. V× quyÒn t− h÷u lµ quyÒn thiªng liªng, ng−êi ta kh«ng thÓ ng¨n cÊm mét ai mua, b¸n, trao ®æi, cÇm cè çc cæ phÇn, v.v..

§Ó xÐt xem "chÕ ®é tham dù" trong çc ng©n hµng lín ë Nga ph¸t triÓn ®Õn quy m« nµo, th× cã thÓ c¨n cø vµo nh÷ng sè liÖu do £. A-g¸t cung cÊp, «ng nµy lµ mét viªn chøc ®· lµm viÖc 15 n¨m ë Ng©n hµng Nga - Trung, vµ håi th¸ng n¨m 1914 ®· xuÊt b¶n mét t¸c phÈm mµ nhan ®Ò cã phÇn kh«ng hoµn toµn chÝnh x¸c: "Nh÷ng ng©n hµng lín vµ thÞ tr−êng thÕ giíi"***. T¸c gi¶ chia çc ng©n hµng lín ë

* L. Eschwege. "Tochtergesellschaften", "Die, Bank", 1914, I, tr. 5451). ** Kurt Heinig. "Der Weg des Elektrotrusts", "Neue Zeit", 1912, 30.

Jahrg., 2, tr. 4842). *** E. Agahd, "Grobbanken und Weltmarkt. Die wirtchaftliche und

politische Bedeutung der Grobbanken im Weltmarkt unter Berücksich -

_________________________________________________________ 1) L. E-svª-ghª. "Çc c«ng ty con", t¹p chÝ "Ng©n hµng". 2) Cuèc-t¬ Hai-nÝch. "Con ®−êng cña t¬-rít ®iÖn", t¹p chÝ "Thêi míi",

1912, n¨m xuÊt b¶n thø 30.



Nga thµnh hai nhãm c¬ b¶n: a) nh÷ng ng©n hµng ho¹t ®éng theo "chÕ ®é tham dù " vµ b) nh÷ng ng©n hµng "®éc lËp" (tuy nhiªn t¸c gi¶ ®· tuú tiÖn hiÓu "®éc lËp" ®©y lµ ®éc lËp ®èi víi çc ng©n hµng n−íc ngoµi ) ; nhãm ng©n hµng thø nhÊt, t¸c gi¶ l¹i chia lµm ba nhãm nhá: 1) cã ng−êi §øc tham dù, 2) cã ng−êi Anh tham dù vµ 3) cã ng−êi Ph¸p tham dù, nghÜa lµ ý nãi cã "sù tham dù " vµ thèng trÞ cña çc ng©n hµng lín nhÊt cña mçi n−íc nãi trªn. T¸c gi¶ chia çc t− b¶n ng©n hµng thµnh t− b¶n ®Çu t− ®Ó "s¶n xuÊt" (®Çu t− vµo th−¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp) vµ t− b¶n ®Ó "®Çu c¬" (dµnh cho nh÷ng ho¹t ®éng cña së giao dÞch vµ çc ho¹t ®éng tµi chÝnh), vµ do quan ®iÓm c¶i l−¬ng - tiÓu t− s¶n vèn cã cña m×nh, nªn t¸c gi¶ cho r»ng trong ®iÒu kiÖn duy tr× chÕ ®é t− b¶n, cã thÓ t¸ch lo¹i ®Çu t− thø nhÊt khái lo¹i thø hai vµ cã thÓ thñ tiªu lo¹i thø hai.

D−íi ®©y lµ sè liÖu cña t¸c gi¶ (xem b¶ng tr. 444. BT.): Nh− vËy, theo nh÷ng sè liÖu kÓ trªn, th× trong sè gÇn 4 tû

róp t− b¶n "ho¹t ®éng" cña çc ng©n hµng lín, cã h¬n 3/4, tøc lµ h¬n 3 tû, thuéc vÒ nh÷ng ng©n hµng thËt ra chØ lµ nh÷ng "c«ng ty con" cña çc ng©n hµng n−íc ngoµi, tr−íc tiªn lµ cña çc ng©n hµng ë Pa-ri (thuéc bé ba næi tiÕng sau ®©y: "Liªn hiÖp ng©n hµng Pa-ri", "Ng©n hµng Pa-ri vµ Hµ-lan", "Tæng c«ng ty") vµ cña çc ng©n hµng ë BÐc-lanh (nhÊt lµ "Ng©n hµng §øc" vµ "C«ng ty chiÕt khÊu"). Hai ng©n hµng lín nhÊt ë Nga lµ "Ng©n hµng Nga" ("Ng©n hµng ngo¹i th−¬ng Nga") vµ "Ng©n hµng quèc tÕ " ("Ng©n hµng th−¬ng m¹i quèc tÕ ë Xanh Pª-tÐc-bua"), tõ n¨m 1906 ®Õn 1912, ®·

tiung ihres Einflusses auf Runblands Volkswirtschaft nud die deutsh - russischen Beziehungen". Berl., 19141).

_________________________________________________________ 1) £. A-g¸t. "Nh÷ng ng©n hµng lín vµ thÞ tr−êng thÕ giíi. ý nghÜa kinh

tÕ vµ chÝnh trÞ cña nh÷ng ng©n hµng lín trªn thÞ tr−êng thÕ giíi xÐt vÒ mÆt ¶nh h−ëng cña chóng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n cña Nga vµ quan hÖ §øc - Nga". BÐc-lanh.

Sè cã cña çc ng©n hµng (theo çc b¸o ço th¸ng M−êi - th¸ng M−êi mét 1913)

tÝnh theo triÖu róp T− b¶n ®Çu t−

Çc nhãm ng©n hµng Nga: ®Ó s¶n xuÊt

®Ó ®Çu c¬

céng

a 1) 4 ng©n hµng: Ng©n hµng th−¬ng m¹i Xi-bi-ri, Ng©n hµng Nga, Ng©n hµng quèc tÕ, Ng©n hµng chiÕt khÊu..... .........................

413,7

859,1

1 272,8 a 2) 2 ng©n hµng: Ng©n hµng c«ng th−¬ng nghiÖp, Ng©n hµng Nga-Anh........................

239,3

169,1

408,4

a 3) 5 ng©n hµng: Ng©n hµng Nga - ¸, Ng©n hµng t− nh©n ë Xanh Pª-tÐc-bua, Ng©n hµng A-dèp - §«n, Liªn hîp ng©n hµng M¸t-xc¬-va, Ng©n hµng th−¬ng m¹i Nga - Ph¸p..... ................................................

711,8

661,2

1 373,0

(II Ng©n hµng) Céng...... a) = 1 364,8 1 689,4 3 054,2 b) 8 ng©n hµng: Ng©n hµng th−¬ng nh©n M¸t-xc¬-va, Ng©n hµng V«n-ga - Ca-ma, Ng©n hµng Gioong-ke vµ c«ng ty, Ng©n hµng th−¬ng m¹i Xanh Pª-tÐc-bua (nguyªn lµ Va-ven-bÐc), Ng©n hµng M¸t-xc¬-va (nguyªn lµ cña Ri-a-bu-sin-xki), Ng©n hµng chiÕt khÊu M¸t-xc¬-va, Ng©n hµng th−¬ng m¹i M¸t-xc¬-va vµ Ng©n hµng t− nh©n M¸t-xc¬-va...... .................................................

504,2

391,1

895,3

(19 ng©n hµng) Céng..... ........... 1 869,0 2 080,5 3 949,5

t¨ng sè t− b¶n lªn tõ 44 ®Õn 98 triÖu róp, vµ sè t− b¶n dù tr÷ lªn tõ 15 ®Õn 39 triÖu, "mµ 3/4 sè t− b¶n kinh doanh lµ dïng t− b¶n cña §øc"; ng©n hµng thø nhÊt thuéc "c«ng xoãc-xi- om" cña "Ng©n hµng §øc" ë BÐc-lanh vµ ng©n hµng thø hai thuéc "c«ng xoãc-xi-om" cña "C«ng ty chiÕt khÊu" ë BÐc-lanh. ¤ng A-g¸t hiÒn lµnh hÕt søc phÉn né thÊy ®a sè çc cæ phÇn ®· bÞ çc ng©n hµng BÐc-lanh n¾m gi÷ c¶, khiÕn nh÷ng cæ


®«ng ng−êi Nga bÞ bÊt lùc. Vµ cè nhiªn lµ n−íc nµo xuÊt khÈu t− b¶n th× n−íc ®ã kiÕm ®−îc phÇn bÐo bë h¬n: vÝ dô nh− "Ng©n hµng §øc" ë BÐc-lanh, trong khi ph¸t hµnh ë BÐc-lanh nh÷ng cæ phiÕu cña Ng©n hµng th−¬ng m¹i Xi-bi-ri, th× nã ®· g¨m çc cæ phiÕu ®ã trong tói m×nh mét n¨m vµ sau ®ã míi ®em ra b¸n theo gi¸ 193%, nghÜa lµ gÇn gÊp ®«i; nh− thÕ lµ nã ®· "kiÕm ®−îc" mét sè l·i gÇn 6 triÖu róp mµ Hin-phÐc-®inh gäi lµ "tiÒn lêi s¸ng lËp".

T¸c gi¶ −íc l−îng toµn bé "thùc lùc" cña çc ng©n hµng lín nhÊt ë Pª-tÐc-bua lµ 8 235 triÖu róp, tøc lµ gÇn 81/4 tû; cßn vÒ viÖc "tham dù", hay nãi cho ®óng h¬n, vÒ sù thèng trÞ cña çc ng©n hµng n−íc ngoµi, th× «ng ta ph©n ®Þnh theo tû lÖ nh− sau: çc ng©n hµng cña Ph¸p - 55%; cña Anh - 10%; cña §øc - 35%. theo sù tÝnh to¸n cña t¸c gi¶, trong sè 8 235 triÖu nµy, th× 3 687 triÖu t− b¶n ho¹t ®éng, tøc lµ giµ 40% thuéc vÒ çc xanh-®i-ca: Pr«-®u-g«n, Pr«-®a-mÕt, xanh-®i-ca dÇu löa, luyÖn kim vµ xi-m¨ng. VËy lµ nhê cã sù h×nh thµnh çc c«ng ty t− b¶n ®éc quyÒn, nªn sù hîp nhÊt gi÷a t− b¶n ng©n hµng vµ t− b¶n c«ng nghiÖp, c¶ ë Nga còng ®· cã nh÷ng b−íc tiÕn lín149.

T− b¶n tµi chÝnh, tËp trung vµo mét sè Ýt ng−êi vµ thùc tÕ chiÕm ®Þa vÞ ®éc quyÒn, ®· thu ®−îc nh÷ng mãn lêi rÊt lín vµ ngµy cµng t¨ng lªn, trong viÖc s¸ng lËp çc c«ng ty, ph¸t hµnh çc chøng kho¸n, c«ng tr¸i quèc gia, v.v., vµ ®· cñng cè sù thèng trÞ cña bän ®Çu sá tµi chÝnh vµ b¾t toµn thÓ x· héi ph¶i nép cèng cho bän ®éc quyÒn. D−íi ®©y lµ mét trong v« sè vÝ dô mµ Hin-phÐc-®inh ®· dÉn ra, vÒ lèi "kinh doanh" cña nh÷ng t¬-rít Mü: n¨m 1887, nhê viÖc hîp nhÊt 15 c«ng ty nhá víi sè t− b¶n chung lµ 6 1/2 triÖu ®«-la, «ng Ha-vª-mai-¬ ®· s¸ng lËp ra t¬-rít ®−êng. Nhê ®· "pha thªm" − ®Êy lµ nãi theo lèi Mü − nªn sè t− b¶n cña t¬-rít nµy ®−îc coi lµ 50 triÖu ®«-la. "§−a t− b¶n lªn gÊp béi" nh− thÕ lµ ng−êi ta ®· tÝnh to¸n tr−íc nh÷ng kho¶n lîi nhuËn ®éc quyÒn trong t−¬ng l¹i, còng nh− t¬-rít thÐp − còng vÉn

ë Mü − tÝnh to¸n tr−íc nh÷ng kho¶n lîi nhuËn ®éc quyÒn trong t−¬ng lai cho nªn ®· mua ngµy cµng nhiÒu vïng ®Êt cã má s¾t. Qu¶ vËy, t¬-rít ®−êng ®· quy ®Þnh nh÷ng gi¸ c¶ ®éc quyÒn lµm cho nã cã ®−îc nh÷ng kho¶n thu nhËp ®ñ ®Ó cã thÓ tr¶ 10% lîi tøc cæ phÇn cho sè t− b¶n ®· "pha thªm" gÊp b¶y lÇn, tøc lµ tr¶ gÇn 70% cho sè t− b¶n thùc tÕ bá ra khi s¸ng lËp t¬-rít! N¨m 1909, t− b¶n cña t¬-rít nµy ®· lªn tíi 90 triÖu ®«-la. Trong hai m−¬i hai n¨m, t− b¶n ®ã ®· t¨ng qu¸ m−êi lÇn.

ë Ph¸p, sù thèng trÞ cña "bän ®Çu sá tµi chÝnh" ("Chèng bän ®Çu sá tµi chÝnh ë Ph¸p" - ®ã lµ nhan ®Ò cuèn s¸ch næi tiÕng cña Ly-dÝt, xuÊt b¶n lÇn thø n¨m, n¨m 1908) chØ mang mét h×nh thøc h¬i kh¸c th«i. Bèn ng©n hµng lín nhÊt h−ëng "®éc quyÒn" kh«ng ph¶i t−¬ng ®èi mµ lµ "tuyÖt ®èi" trong viÖc ph¸t hµnh çc chøng kho¸n. Thùc tÕ, ®ã lµ mét "t¬-rít çc ng©n hµng lín". Vµ do cã ®éc quyÒn mµ t¬-rít nµy cã ®−îc nh÷ng lîi nhuËn ®éc quyÒn trong khi ph¸t hµnh çc chøng kho¸n. N−íc ®i vay th−êng kh«ng nhËn ®−îc qu¸ 90% tæng sè tiÒn vay, v× 10% lµ r¬i vµo tay çc ng©n hµng vµ nh÷ng trung gian kh¸c. TiÒn l·i cña çc ng©n hµng vÒ kho¶n 400 triÖu phr¨ng c«ng tr¸i Nga - Trung lµ 8%, vÒ kho¶n 800 triÖu c«ng tr¸i Nga (n¨m 1904) lµ 10%, vÒ kho¶n 62 1/2 triÖu phr¨ng c«ng tr¸i Ma-rèc (n¨m 1904) lµ 18 3/4%. Chñ nghÜa t− b¶n ®· b¾t ®Çu b−íc ph¸t triÓn cña nã víi t− b¶n cho vay nÆng l·i quy m« nhá, th× nay nã kÕt thóc b−íc ph¸t triÓn ®ã víi t− b¶n cho vay nÆng l·i quy m« rÊt lín. "Ng−êi Ph¸p - Ly-dÝt nãi - lµ nh÷ng ng−êi cho vay nÆng l·i ë ch©u ¢u". Do sù tho¸i ho¸ ®ã cña chñ nghÜa t− b¶n, mµ tÊt c¶ çc ®iÒu kiÖn cña ®êi sèng kinh tÕ ®Òu thay ®æi s©u s¾c. Ngay c¶ trong lóc d©n sè kh«ng t¨ng lªn vµ c«ng nghiÖp, th−¬ng m¹i cïng víi ngµnh vËn t¶i ®−êng biÓn l©m vµo t×nh tr¹ng tiªu ®iÒu, th× "n−íc nhµ" vÉn cã thÓ lµm giµu b»ng lèi cho vay nÆng l·i. "N¨m m−¬i ng−êi, ®¹i biÓu cho mét sè t− b¶n 8 triÖu phr¨ng cã thÓ chi phèi hai tû


phr¨ng trong 4 ng©n hµng". ChÕ ®é "tham dù", mµ chóng ta ®· râ, còng dÉn ®Õn cïng mét kÕt qu¶ nh− vËy: "Tæng c«ng ty" (SociÐtÐ GÐnÐrale), mét trong nh÷ng ng©n hµng lín nhÊt, ph¸t hµnh 64 000 tr¸i kho¸n cña "c«ng ty con" tªn lµ "X−ëng s¶n xuÊt ®−êng miÕng ë Ai - cËp". Gi¸ tr¸i kho¸n lóc ph¸t hµnh lµ 150%, tøc lµ cø mét róp th× ng©n hµng kiÕm lêi ®−îc 50 c«-pÕch. Sù thËt th× sè lîi tøc cæ phÇn cña c«ng ty Êy lµ gi¶ m¹o, vµ "c«ng chóng" ®· mÊt tõ 90 tíi 100 triÖu phr¨ng; "mét trong nh÷ng gi¸m ®èc cña "Tæng c«ng ty" lµ uû viªn ban qu¶n trÞ cña "X−ëng s¶n xuÊt ®−êng miÕng ë Ai- cËp"". Kh«ng cã g× ®¸ng ng¹c nhiªn c¶ nÕu t¸c gi¶ buéc ph¶i kÕt luËn r»ng: "n−íc céng hoµ Ph¸p lµ mét n−íc qu©n chñ vÒ tµi chÝnh"; "bän ®Çu sá tµi chÝnh hoµn toµn thèng trÞ, chóng thèng trÞ c¶ b¸o chÝ, c¶ chÝnh phñ" *.

TÝnh chÊt sinh lîi ®Æc biÖt cña viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n, mét trong nh÷ng ho¹t ®éng chñ yÕu cña t− b¶n tµi chÝnh, ®ãng mét vai trß rÊt quan träng trong viÖc ph¸t triÓn vµ cñng cè bän ®Çu sá tµi chÝnh. T¹p chÝ "Ng©n hµng"** §øc viÕt: "Trong n−íc kh«ng cã mét c«ng viÖc kinh doanh nµo cã thÓ mang l¹i ®−îc, dï chØ xÊp xØ th«i, nh÷ng lîi nhuËn cao nh− viÖc ®øng lµm trung gian ®Ó ph¸t hµnh c«ng tr¸i cho n−íc ngoµi".

"Kh«ng cã mét ho¹t ®éng ng©n hµng nµo cã thÓ ®em l¹i nh÷ng lîi nhuËn cao nh− viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n". Theo sè liÖu cña "Nhµ kinh tÕ häc §øc", th× lîi nhuËn ®· thu

* Lysis. "Contre l'oligarchie financiÌre en France". 5 Ðd., P., 1908, pp. II,

12, 26, 39, 40, 481).

** "Die Bank", 1913, No 7, S. 630.

_________________________________________________________ 1) Li-dÝt. "Chèng bän ®Çu sá tµi chÝnh ë Ph¸p". XuÊt b¶n lÇn thø 5, Pa-ri,

1908, tr. 11, 12, 26, 39, 40, 48.

®−îc trong viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n cña çc xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp, tÝnh trung b×nh hµng n¨m lµ:

1895 - 38,6% 1898 - 67,7% 1896 - 36,1% 1899 - 66,9% 1897 - 66,7% 1900 - 55,2%

"Trong m−êi n¨m, tõ 1891 ®Õn 1900, viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n c«ng nghiÖp ë §øc ®· lµm cho ng−êi ta "kiÕm ®−îc" h¬n mét tû "*.

NÕu trong thêi kú c«ng nghiÖp phån vinh, t− b¶n tµi chÝnh thu ®−îc nh÷ng mãn lîi nhuËn v« cïng to lín, th× trong thêi kú suy sôp, nh÷ng xÝ nghiÖp nhá vµ nh÷ng xÝ nghiÖp kh«ng v÷ng ch¾c bÞ tiªu vong ®i, cßn çc ng©n hµng lín th× "tham dù" vµo viÖc mua çc xÝ nghiÖp ®ã víi gi¸ rÎ m¹t, hoÆc "tham dù" vµo nh÷ng viÖc "håi phôc" vµ "c¶i tæ" cã lêi. Trong viÖc "håi phôc" nh÷ng xÝ nghiÖp thua lç, th× "t− b¶n cæ phÇn bÞ gi¶m xuèng, nghÜa lµ sè thu nhËp ®−îc ®em ph©n phèi theo sè t− b¶n Ýt h¬n tr−íc, vµ vÒ sau, cø c¨n cø vµo ®ã mµ tÝnh to¸n. HoÆc gi¶, nÕu kh«ng sinh lîi ®−îc n÷a, th× ng−êi ta l¹i thu hót t− b¶n míi; t− b¶n nµy, hîp vµo t− b¶n cò sinh lîi Ýt h¬n, sÏ mang l¹i mét kho¶n thu nhËp kh¸ lín. Nh©n ®©y còng nªn nãi r»ng − Hin-phÐc-®inh nãi thªm − tÊt c¶ nh÷ng viÖc håi phôc vµ c¶i tæ Êy ®Òu cã hai ý nghÜa ®èi víi çc ng©n hµng: thø nhÊt, ®ã lµ mét viÖc lµm cã lêi vµ, thø hai, lµ mét c¬ héi thuËn lîi ®Ó b¾t çc c«ng ty bÞ tóng quÉn Êy lÖ thuéc vµo m×nh" **.

Mét vÝ dô: c«ng ty má cæ phÇn "Liªn hîp" ë §oãc-mun, s¸ng lËp n¨m 1872, ®· ph¸t hµnh cæ phiÕu cho sè t− b¶n cæ phÇn gÇn 40 triÖu m¸c; sau khi ®· tr¶ n¨m ®Çu 12% lîi tøc

* Stillich, t¸c phÈm ®· dÉn, tr. 143 vµ W. Sombart. "Die deutsche Volkswirtschaft im 19. Jahrhundert". 2. Aufl., 1909, tr. 526, Anlage 81).

** "T− b¶n tµi chÝnh", tr. 172.

_________________________________________________________ 1) V. D«m-b¸c-t¬. "Kinh tÕ quèc d©n cña n−íc §øc vµo thÕ kû XIX".

XuÊt b¶n lÇn thø 2, 1909, tr. 526, Phô lôc 8.


cæ phÇn, th× gi¸ cæ phÇn cña nã lªn ®Õn 170%. T− b¶n tµi chÝnh thu ®−îc phÇn bÐo bë nhÊt, kiÕm ®−îc mét kho¶n nho nhá kho¶ng 28 triÖu m¸c. Khi thµnh lËp c«ng ty Êy, vai trß chñ yÕu thuéc vÒ "C«ng ty chiÕt khÊu", tøc lµ thuéc vÒ chÝnh çi ng©n hµng §øc lín nhÊt ®· ®¹t ®−îc mét çch ªm ¶ thuËn lîi sè t− b¶n 300 triÖu m¸c. Råi sau, sè lîi tøc cæ phÇn cña c«ng ty "Liªn hîp" l¹i tôt xuèng kh«ng cßn g× c¶. Çc cæ ®«ng buéc ph¶i ®ång ý ®Ó cho ng−êi ta "trõ bít" t− b¶n, nghÜa lµ chÞu mÊt mét phÇn t− b¶n ®Ó khái mÊt hÕt c¶. Vµ thÕ lµ do mét sè lÇn "håi phôc" mµ h¬n 73 triÖu m¸c, trong vßng 30 n¨m, ®· biÕn khái sæ s¸ch cña c«ng ty "Liªn hîp". "HiÖn giê, nh÷ng cæ ®«ng ®Çu tiªn cña c«ng ty ®ã chØ cßn n¾m cã 5% gi¸ trÞ danh nghÜa cña çc cæ phÇn cña hä"*, song cø mçi lÇn "håi phôc" th× çc ng©n hµng l¹i tiÕp tôc "kiÕm ch¸c".

ViÖc ®Çu c¬ nh÷ng ®Êt ®ai xung quanh çc thµnh phè lín ®ang ph¸t triÓn nhanh, còng lµ mét ho¹t ®éng ®Æc biÖt cã lêi cho t− b¶n tµi chÝnh. ë ®©y, ®éc quyÒn cña çc ng©n hµng hîp nhÊt víi ®éc quyÒn vÒ ®Þa t« vµ ®éc quyÒn vÒ ®−êng giao th«ng, v× viÖc gi¸ ®Êt lªn cao, kh¶ n¨ng b¸n cã lêi tõng vïng ®Êt, v.v. ®Òu phô thuéc nhiÒu nhÊt vµo nh÷ng ®−êng giao th«ng tèt g¾n liÒn víi trung t©m thµnh phè, mµ nh÷ng ®−êng giao th«ng nµy l¹i n»m trong tay çc c«ng ty lín g¾n bã cïng víi nh÷ng ng©n hµng Êy b»ng chÕ ®é tham dù vµ b»ng sù ph©n phèi çc ghÕ gi¸m ®èc. ThÕ lµ ®Î ra çi mµ nhµ tr−íc t¸c §øc L. E-svª-ghª, céng t¸c viªn cña t¹p chÝ "Ng©n hµng", chuyªn nghiªn cøu vÒ nh÷ng viÖc bu«n b¸n vµ cÇm cè ®Êt ®ai, v.v., ®· gäi lµ çi "vòng lÇy": viÖc ®iªn cuång ®Çu c¬ nh÷ng ®Êt ®ai ngo¹i « thµnh phè, sù ph¸ s¶n cña çc c«ng ty kiÕn tróc, nh− c«ng ty "B«-xvau vµ Cnau-¬" ë BÐc-lanh, c«ng ty nµy ®· kiÕm ®−îc 100 triÖu m¸c nhê cã sù trung gian cña çi "Ng©n hµng §øc" (Deutsche Bank)

* Stillich, t¸c phÈm ®· dÉn, tr. 138 vµ Liefmann, tr. 51.

"v÷ng nhÊt vµ lín nhÊt", ng©n hµng nµy tÊt nhiªn ®· hµnh ®éng theo chÕ ®é "tham dù", nghÜa lµ ®· hµnh ®éng bÝ mËt che m¾t mäi ng−êi, nªn ®· tho¸t khái b−íc khã kh¨n mµ "chØ" mÊt cã 12 triÖu m¸c; råi sau ®ã lµ sù ph¸ s¶n cña çc tiÓu chñ vµ cña c«ng nh©n kh«ng ®−îc lîi léc g× ë çc c«ng ty kiÕn tróc h÷u danh v« thùc; nh÷ng gian kÕ xÕp ®Æt víi së c¶nh s¸t "liªm khiÕt" vµ çc c¬ quan hµnh chÝnh ë BÐc-lanh ®Ó n¾m lÊy viÖc cÊp ph¸t çc giÊy chøng nhËn vÒ ®Êt vµ çc giÊy phÐp cña Héi ®ång thÞ chÝnh cho x©y dùng nhµ cöa, v.v. vµ v.v. *.

Nh÷ng "phong tôc Mü" mµ çc gi¸o s− vµ çc nhµ t− b¶n thiÖn t©m ë ch©u ¢u gi¶ bé c¨m phÉn th× ®Õn thêi ®¹i t− b¶n tµi chÝnh, ®· trë thµnh phong tôc cña hÕt th¶y mäi thµnh phè lín trong bÊt cø mét n−íc nµo.

§Çu n¨m 1914, ë BÐc- lanh, ng−êi ta ®· nãi ®Õn viÖc sÏ tæ chøc mét "t¬-rít vËn t¶i", nghÜa lµ mét "céng ®ång lîi Ých" gi÷a ba doanh nghiÖp vËn t¶i ë BÐc-lanh: ®−êng s¾t ch¹y ®iÖn trong thµnh phè, c«ng ty xe ®iÖn vµ c«ng ty xe ngùa. "Chóng t«i biÕt cã çi ý ®Þnh ®ã − t¹p chÝ "Ng©n hµng" viÕt - tõ lóc ng−êi ta thÊy r»ng ®a sè çc cæ phÇn cña c«ng ty xe ngùa ®Òu chuyÓn sang hai c«ng ty vËn t¶i kh¸c.... Ng−êi ta cã thÓ hoµn toµn tin lêi nh÷ng ng−êi theo ®uæi môc ®Ých ®ã nãi r»ng hä hy väng lµ nhê sù ®iÒu tiÕt thèng nhÊt ®èi víi ngµnh vËn t¶i, sÏ cã ®−îc nh÷ng mãn tiÕt kiÖm mµ mét phÇn trong ®ã cuèi cïng cã thÓ thuéc vÒ tay c«ng chóng. Nh−ng vÊn ®Ò trë thµnh phøc t¹p do chç lµ ®»ng sau çi t¬-rít ®ang h×nh thµnh ®ã, l¹i cã çc ng©n hµng cã thÓ − nÕu hä muèn − buéc nh÷ng ®−êng giao th«ng mµ hä gi÷ ®éc quyÒn, ph¶i phôc tïng lîi Ých cña viÖc bu«n b¸n cña hä vÒ ®Êt ®ai. §Ó thÊy râ xem gi¶ ®Þnh Êy lµ ®iÒu tù

* "Die Bank" 1913, tr. 952, L. Eschwege. "Der Sumpf"1), nh− trªn, 1912, I, tr. 223 vµ nh÷ng trang sau.

_________________________________________________________ 1) "Vòng lÇy".


nhiªn ®Õn chøng nµo, th× chØ cÇn nhí l¹i r»ng ngay tõ khi thµnh lËp c«ng ty ®−êng s¾t ch¹y ®iÖn trong thµnh phè, lîi Ých cña ng©n hµng lín - ng©n hµng ®· khuyÕn khÝch viÖc lËp c«ng ty Êy, - ®· xen lÉn trong viÖc ®ã råi. Cô thÓ lµ: lîi Ých cña doanh nghiÖp vËn t¶i nµy g¾n chÆt víi lîi Ých cña viÖc bu«n b¸n ®Êt ®ai. Sù thÓ lµ thÕ nµy: ®o¹n phÝa §«ng cña con ®−êng s¾t nµy ph¶i xuyªn qua nh÷ng vïng ®Êt ®ai mµ sau nµy, khi viÖc x©y dùng con ®−êng ®ã ®· ®−îc b¶o ®¶m råi, ng©n hµng ®· ®em b¸n l¹i vµ thu vÒ mét sè lîi to lín cho chÝnh m×nh vµ cho vµi ng−êi tham dù..."*.

Tæ chøc ®éc quyÒn mét khi ®· thµnh h×nh vµ thao tóng hµng tû, th× tuyÖt ®èi nhÊt thiÕt lµ nã ph¶i x©m nhËp hÕt th¶y çc lÜnh vùc trong ®êi sèng x· héi bÊt kÓ chÕ ®é chÝnh trÞ vµ mäi "chi tiÕt" kh¸c. Çc s¸ch b¸o kinh tÕ ë §øc th−êng hay t¸n d−¬ng mét çch n« lÖ vÒ tinh thÇn liªm khiÕt cña çc viªn chøc Phæ, vµ ¸m chØ vô kªnh ®µo Pa-na-ma cña Ph¸p150 vµ t×nh tr¹ng tham nhòng trong chÝnh giíi ë Mü. Nh−ng sù thËt lµ ngay c¶ çc s¸ch b¸o t− s¶n chuyªn vÒ çc vÊn ®Ò ng©n hµng ë §øc, còng th−êng xuyªn buéc ph¶i v−ît ra xa ngoµi ph¹m vi ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt thuÇn tuý ng©n hµng, vµ ph¶i nãi, ch¼ng h¹n, ®Õn t×nh tr¹ng "h−íng vÒ ng©n hµng" nh©n t×nh h×nh ngµy cµng cã nhiÒu tr−êng hîp çc viªn chøc chuyÓn sang lµm viÖc cho çc ng©n hµng: "tinh thÇn liªm khiÕt cña viªn chøc nhµ n−íc nh− thÕ nµo, khi mµ trong th©m t©m viªn chøc ®ã l¹i −íc ao cã mét chç bÐo bë nho nhá nµo ®ã ë phè Bª-ren?"** tøc lµ phè cã trô së cña "Ng©n hµng §øc" ë BÐc-lanh. ¤ng An-phrÕt Lan-xbuèc, ng−êi xuÊt b¶n t¹p chÝ "Ng©n hµng" n¨m 1909, ®· viÕt bµi:

* "Verkehrstrust", "Die Bank", 1914, I, tr. 891). ** "Der Zug zur Bank", "Die Bank", 1909, I, tr. 792)

_________________________________________________________ 1) "T¬-rít vËn t¶i", t¹p chÝ "Ng©n hµng". 2) "Sù h−íng vÒ ng©n hµng", t¹p chÝ "Ng©n hµng".

"ý nghÜa kinh tÕ cña chñ nghÜa Vi-d¨ng-tin", còng lµ bµn vÒ cuéc hµnh tr×nh cña Vin-hem II ®Õn Pa-le-xtin vµ "kÕt qu¶ trùc tiÕp cña cuéc hµnh tr×nh ®ã, tøc lµ viÖc x©y dùng con ®−êng s¾t B¸t-®a, çi "sù nghiÖp vÜ ®¹i" vµ bÊt h¹nh ®ã "cña ãc kinh doanh cña ng−êi §øc" l¹i lµ nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng bÞ "bao v©y", nhiÒu h¬n lµ tÊt c¶ nh÷ng sai lÇm chÝnh trÞ cña chóng ta gép l¹i"* − (ng−êi ta hiÓu sù bao v©y ®©y lµ chÝnh s¸ch cña £-®u-a VII, nh»m c« lËp n−íc §øc b»ng vßng v©y cña khèi liªn minh çc ®Õ quèc chèng §øc). N¨m 1911, ng−êi céng t¸c ®· nãi trªn kia cña còng t¹p chÝ ®ã, «ng E-svª-ghª, ®· viÕt mét bµi nhan ®Ò lµ: "Bän tµi phiÖt vµ giíi viªn chøc", trong bµi nµy ch¼ng h¹n «ng ®· lét trÇn tr−êng hîp cña Phuªn-c¬, mét viªn chøc §øc næi tiÕng lµ cã nghÞ lùc trong tiÓu ban vÒ çc çc-ten, nh−ng sau mét thêi gian, th× chiÕm ®−îc mét ®Þa vÞ bÐo bë trong çc-ten lín nhÊt lµ xanh-®i-ca thÐp. Nh÷ng tr−êng hîp t−¬ng tù nh− thÕ − nh÷ng tr−êng hîp nµy hoµn toµn kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn, − ®· buéc chÝnh nhµ tr−íc t¸c t− s¶n ®ã ph¶i thõa nhËn r»ng "sù tù do kinh tÕ, ®−îc hiÕn ph¸p §øc b¶o ®¶m, trong nhiÒu lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ chØ lµ mét c©u nãi v« nghÜa", vµ thõa nhËn r»ng mét khi bän tµi phiÖt ®· lËp ®−îc quyÒn thèng trÞ, th× "ngay c¶ sù tù do chÝnh trÞ réng r·i nhÊt còng kh«ng thÓ nµo cøu ®−îc chóng ta khái trë thµnh mét ®¸m ng−êi mÊt tù do" **.

Cßn ®èi víi n−íc Nga, chóng t«i chØ xin ®−a ra mét vÝ dô: çch ®©y vµi n¨m, trªn kh¾p çc b¸o chÝ, ®Òu cã ®¨ng tin r»ng §a-v−-®èp, gi¸m ®èc côc tÝn dông, ®· bá chøc vô nhµ n−íc cña m×nh ®Ó vµo lµm cho mét ng©n hµng lín víi mét sè l−¬ng mµ theo hîp ®ång th× trong vµi n¨m ph¶i lªn ®Õn qu¸ 1 triÖu róp. Côc tÝn dông lµ mét c¬ quan cã nhiÖm vô "thèng nhÊt sù ho¹t ®éng cña tÊt c¶ nh÷ng c¬ quan tÝn

* "Der Zug zur Bank", "Die Bank", 1909, I, tr. 301. ** Nh− trªn, 1911, 2, tr. 825; 1913, 2, tr. 962.


dông trong n−íc", vµ gióp ®ì tµi chÝnh cho çc ng©n hµng ë thñ ®« nh÷ng kho¶n tõ 800 ®Õn 1 000 triÖu róp*. − − −

Nãi chung, ®Æc tÝnh cña chñ nghÜa t− b¶n lµ sù t¸ch rêi quyÒn së h÷u t− b¶n khái viÖc ®Çu t− t− b¶n vµo s¶n xuÊt; sù t¸ch rêi t− b¶n tiÒn tÖ khái t− b¶n c«ng nghiÖp hay cßn gäi lµ t− b¶n s¶n xuÊt; sù t¸ch rêi ng−êi thùc lîi, chØ sèng nhê vµo sè thu nhËp do t− b¶n tiÒn tÖ mang l¹i, khái nhµ kinh doanh vµ hÕt th¶y nh÷ng ng−êi trùc tiÕp tham dù viÖc sö dông t− b¶n. Chñ nghÜa ®Õ quèc hay lµ sù thèng trÞ cña t− b¶n tµi chÝnh, lµ giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n, khi mµ sù t¸ch rêi Êy ®¹t tíi mét quy m« rÊt lín. ¦u thÕ cña t− b¶n tµi chÝnh ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng h×nh thøc kh¸c cña t− b¶n cã nghÜa lµ bän thùc lîi vµ bän ®Çu sá tµi chÝnh gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ; cã nghÜa lµ mét sè Ýt quèc gia "cã søc m¹nh" tµi chÝnh t¸ch khái tÊt çc quèc gia kh¸c. Ng−êi ta cã thÓ biÕt ®−îc quy m« cña qu¸ tr×nh ®ã nhê sè liÖu thèng kª vÒ viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n, nghÜa lµ viÖc ph¸t ra mäi lo¹i chøng kho¸n.

Trong "B¶n tin cña ViÖn thèng kª quèc tÕ ". A. N©y-m¸c-c¬** ®· ®¨ng nh÷ng sè liÖu hÕt søc tØ mØ, ®Çy ®ñ vµ cã thÓ so s¸nh ®−îc, vÒ viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n trªn toµn thÕ giíi; nh÷ng sè liÖu ®ã sau nµy cã nhiÒu lÇn ®−îc dÉn ra tõng ®o¹n, trong çc s¸ch b¸o kinh tÕ 151. D−íi ®©y lµ nh÷ng con sè tæng kÕt trong 40 n¨m:

Trong nh÷ng n¨m 1870, tæng gi¸ trÞ çc chøng kho¸n ph¸t hµnh trªn toµn thÕ giíi ®· t¨ng lªn, ®Æc biÖt lµ do çc c«ng tr¸i ph¸t hµnh trong dÞp chiÕn tranh Ph¸p - Phæ vµ trong thêi kú ®Çu c¬ gruyn-®Ðc ë §øc tiÕp sau cuéc chiÕn tranh ®ã.

* E. Agahd, tr. 202. ** Bulletin de l'institut international de statistique, t. XIX, livr. II. La

Haye, 19121). Nh÷ng sè liÖu vÒ nh÷ng quèc gia nhá, cét thø 2 ®¹i kh¸i theo chØ tiªu n¨m 1902, ®· ®−îc t¨ng thªm 20%.

_________________________________________________________ 1) B¶n tin cña ViÖn thèng kª quèc tÕ, t. XIX, quyÓn II, La Hay.

Tæng sè chøng kho¸n ph¸t hµnh trong tõng thêi kú 10 n¨m tÝnh theo tû phr¨ng

1871 - 1880..................... ......................76,1

1881 - 1890........................................... 64,5

1891 - 1900......................................... 100,4

1901 - 1910......................................... 197,8

Nãi chung, trong kho¶ng ba m−¬i n¨m cuèi thÕ kû XIX, viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n t−¬ng ®èi kh«ng t¨ng lªn nhanh l¾m, vµ chØ trong m−êi n¨m ®Çu thÕ kû XX, viÖc ph¸t hµnh ®ã míi t¨ng lªn rÊt nhiÒu, trong 10 n¨m mµ t¨ng gÇn gÊp ®«i. Nh− vËy lµ thêi kú ®Çu cña thÕ kû XX lµ thêi kú chuyÓn biÕn kh«ng nh÷ng vÒ mÆt ph¸t triÓn çc tæ chøc ®éc quyÒn (çc-ten, xanh-®i-ca, t¬-rít) nh− chóng ta ®· nãi, mµ cßn c¶ vÒ mÆt ph¸t triÓn t− b¶n tµi chÝnh n÷a.

N©y-m¸c-c¬ −íc l−îng tæng sè chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh trªn toµn thÕ giíi trong n¨m 1910 lµ kho¶ng 815 tû phr¨ng. Trõ ®i mét çch pháng chõng nh÷ng kho¶n trïng nhau, «ng ta ®· gi¶m tæng sè ®ã xuèng 575-600 tû. Sè tiÒn nµy (ta lÊy con sè 600 tû) ®−îc ph©n bæ gi÷a çc n−íc nh− sau:

Tæng sè chøng kho¸n n¨m 1910 (tÝnh theo tû phr¨ng):

Anh.................. 142 Hµ - lan......................................... 12,5 Mü.................... 132 479 BØ...................................................... 7,5 Ph¸p............. ...110 T©y-ban-nha................................... 7,5 §øc.............. ......95 Thuþ-sÜ.......................................... 6,25 Nga.............. ......31 §an-m¹ch..................................... 3,75 ¸o - Hung........ 24 ý........................ 14 NhËt.................. 12

Thuþ ®iÓn, Na-uy, Ru- ma-ni, v.v........................................ 2,5

Tæng céng...................................... 600

C¨n cø vµo nh÷ng sè liÖu ®ã, ng−êi ta thÊy ngay r»ng bèn n−íc t− b¶n chñ nghÜa giµu cã nhÊt næi bËt h¼n lªn, mçi n−íc nµy cã chõng tõ 100 ®Õn 150 tû phr¨ng chøng kho¸n. Trong bèn n−íc ®ã, cã hai n−íc − Anh vµ Ph¸p − lµ nh÷ng n−íc t− b¶n giµ nhÊt vµ, nh− sau nµy chóng ta sÏ thÊy, lµ


nh÷ng n−íc cã nhiÒu thuéc ®Þa nhÊt; hai n−íc kh¸c − Mü vµ §øc − lµ nh÷ng n−íc t− b¶n chñ nghÜa tiªn tiÕn xÐt vÒ mÆt ph¸t triÓn nhanh chãng vµ vÒ møc ®é bµnh tr−íng cña nh÷ng tæ chøc t− b¶n ®éc quyÒn trong s¶n xuÊt. TÝnh gép c¶ l¹i, 4 n−íc nµy cã 479 tû phr¨ng, tøc lµ gÇn 80% sè t− b¶n tµi chÝnh trªn toµn thÕ giíi. HÇu hÕt çc n−íc kh¸c trªn thÕ giíi ®Òu lµ, d−íi h×nh thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c, con nî cña nh÷ng n−íc ®ã, lµ kÎ ph¶i nép cèng cho nh÷ng n−íc ®ã, - nh÷ng chñ ng©n hµng quèc tÕ, bèn "trô cét" cña t− b¶n tµi chÝnh thÕ giíi.

CÇn ph¶i ®Æc biÖt xÐt ®Õn vai trß cña viÖc xuÊt khÈu t− b¶n trong viÖc thµnh lËp ra m¹ng l−íi lÖ thuéc vµ liªn hÖ quèc tÕ cña t− b¶n tµi chÝnh.

IV. XuÊt khÈu t− b¶n

§iÓm ®iÓn h×nh cña chñ nghÜa t− b¶n cò, trong ®ã sù c¹nh tranh tù do cßn hoµn toµn thèng trÞ, lµ viÖc xuÊt khÈu hµng ho¸. §iÓm ®iÓn h×nh cña chñ nghÜa t− b¶n míi nhÊt, trong ®ã çc tæ chøc ®éc quyÒn thèng trÞ, lµ viÖc xuÊt khÈu t− b¶n.

Chñ nghÜa t− b¶n lµ nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ ë møc ®é ph¸t triÓn cao nhÊt khi mµ chÝnh ngay søc lao ®éng còng trë thµnh hµng ho¸. Sù ph¸t triÓn cña trao ®æi ë trong n−íc, vµ ®Æc biÖt lµ trªn quèc tÕ, lµ mét ®Æc ®iÓm tiªu biÓu cña chñ nghÜa t− b¶n. Sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu vµ cã tÝnh chÊt nh¶y vät cña çc doanh nghiÖp kh¸c nhau, cña çc ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c nhau vµ cña nh÷ng n−íc kh¸c nhau, lµ ®iÒu kh«ng tr¸nh khái trong chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa. Lóc ®Çu n−íc Anh trë thµnh n−íc t− b¶n chñ nghÜa ®Çu tiªn vµ vµo gi÷a thÕ kû XIX trong khi tiÕn hµnh tù do bu«n b¸n, nã cã tham väng ®ãng vai trß "c«ng x−ëng cña toµn thÕ giíi", ng−êi cung cÊp çc thµnh phÈm cho hÕt th¶y çc n−íc, cßn nh÷ng n−íc nµy, ng−îc l¹i, ph¶i cung cÊp nguyªn liÖu cho

nã. Nh−ng ®Þa vÞ ®éc quyÒn Êy cña n−íc Anh ®· bÞ lung lay trong 25 n¨m cuèi thÕ kû XIX v× nhiÒu n−íc kh¸c ®· dïng thuÕ quan "b¶o hé" ®Ó tù vÖ, ®· ph¸t triÓn thµnh nh÷ng n−íc t− b¶n ®éc lËp. B−íc vµo thÕ kû XX, ta thÊy h×nh thµnh nh÷ng lo¹i ®éc quyÒn kh¸c: thø nhÊt, çc liªn minh ®éc quyÒn cña bän t− b¶n trong tÊt c¶ çc n−íc mµ chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn; thø hai, ®Þa vÞ ®éc quyÒn cña mét sè Ýt n−íc giµu nhÊt, trong ®ã viÖc tÝch luü t− b¶n ®¹t tíi nh÷ng quy m« rÊt lín. T×nh tr¹ng "t− b¶n thõa" xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu trong çc n−íc tiªn tiÕn.

DÜ nhiªn, nÕu chñ nghÜa t− b¶n cã ph¸t triÓn ®−îc n«ng nghiÖp lµ lÜnh vùc hiÖn nay, ë mäi n¬i, vÉn cßn hÕt søc l¹c hËu so víi c«ng nghiÖp; nÕu chñ nghÜa t− b¶n cã thÓ n©ng cao ®−îc møc sèng cña quÇn chóng nh©n d©n lµ nh÷ng ng−êi hiÖn nay, ë kh¾p çc n−íc, vÉn cßn thiÕu ¨n vµ nghÌo khæ, mÆc dï kü thuËt tiÕn bé rÊt nhanh, − th× kh«ng thÓ nµo cã chuyÖn t− b¶n thõa ®−îc. vµ nh÷ng ng−êi ®øng trªn quan ®iÓm tiÓu t− s¶n ®Ó phª ph¸n chñ nghÜa t− b¶n, th× hÇu nh− lóc nµo còng ®−a "lý lÏ" Êy ra. Nh−ng nh− thÕ th× chñ nghÜa t− b¶n sÏ kh«ng ph¶i lµ chñ nghÜa t− b¶n n÷a, v× c¶ tÝnh chÊt ph¸t triÓn kh«ng ®Òu cña nã vµ møc sèng thiÕu ¨n cña quÇn chóng lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ tiÒn ®Ò c¨n b¶n, tÊt yÕu cña ph−¬ng thøc s¶n xuÊt ®ã. Chõng nµo chñ nghÜa t− b¶n vÉn cßn lµ chñ nghÜa t− b¶n, sè t− b¶n thõa vÉn cßn ®−îc dïng kh«ng ph¶i lµ ®Ó n©ng cao møc sèng cña quÇn chóng trong n−íc ®ã, v× nh− thÕ th× sÏ ®i ®Õn kÕt qu¶ lµ lµm gi¶m bít lîi nhuËn cña bän t− b¶n, − mµ lµ ®Ó t¨ng thªm lîi nhuËn b»ng çch xuÊt khÈu t− b¶n ra n−íc ngoµi, vµo nh÷ng n−íc l¹c hËu. Trong çc n−íc l¹c hËu nµy, lîi nhuËn th−êng cao, v× t− b¶n h·y cßn Ýt, gi¸ ®Êt ®ai t−¬ng ®èi thÊp, tiÒn c«ng h¹, nguyªn liÖu rÎ. Së dÜ cã thÓ xuÊt khÈu ®−îc t− b¶n lµ v× mét sè n−íc l¹c hËu ®· bÞ l«i cuèn vµo quü ®¹o cña chñ nghÜa t− b¶n thÕ giíi, nh÷ng tuyÕn ®−êng s¾t chÝnh ®· ®−îc x©y dùng xong hoÆc ®· b¾t ®Çu ®−îc x©y dùng, ®·


cã nh÷ng ®iÒu kiÖn tèi thiÓu ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, v.v.. Së dÜ cÇn ph¶i xuÊt khÈu t− b¶n lµ v× trong mét sè Ýt n−íc chñ nghÜa t− b¶n ®· "qu¸ chÝn", vµ t− b¶n thiÕu ®Þa bµn ®Çu t− "cã lîi" (trong ®iÒu kiÖn n«ng nghiÖp l¹c hËu, quÇn chóng nghÌo khæ).

Sau ®©y lµ nh÷ng sè liÖu pháng chõng vÒ sè t− b¶n ®Çu t− ra n−íc ngoµi cña ba n−íc chñ yÕu *:

Sè t− b¶n ®Çu t− ë n−íc ngoµi (tÝnh theo tû phr¨ng)

N ¨ m Anh Ph¸p §øc 1862............ 3,6 − − 1872............ 15 10 (1869) − 1882............ 22 15 (1880) ? 1893............ 42 20 (1890) ? 1902............ 62 27 - 37 12,5 1914............ 75 - 100 60 44

* Hobson. "Imperialism". L., 1902, p. 58; Riesser, t¸c phÈm ®· dÉn, tr. 395 vµ 404; P. Arndt trong "Weltwirtschaftliches Archiv", Bd. 7, 1916, S. 351) Neymarck trong Bulletin; Hin-phÐc-®inh. "T− b¶n tµi chÝnh", tr. 492; Lloyd George, diÔn v¨n ®äc tr−íc h¹ nghÞ viÖn Anh, ngµy 4 th¸ng n¨m 1915, "Daily Telegraph", ngµy 5 th¸ng n¨m 1915; B. Harms. "Probleme der Weltwirtschaft". Jena, 1912, S. 235 vµ çc trang sau2); Dr. Siegmund Schiider: "Entwicklungstenden zen der Weltwirtschaft". Berlin, 1912, Bd, I, S. 1503); George Paish. "Great Britain's Capital Investments etc." trong "Journal of the Royal Statistical Society", vol. LXXIV. 1910 - II, tr. 167 vµ tiÕp theo4); Georges Diouritch. "L'Ex-

_________________________________________________________ 1) P. ¸c-n¬-t¬ trong "T− liÖu kinh tÕ thÕ giíi", t. 7, 1916, tr. 35. 2) B. Ham-x¬. "Nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi". I-ª-na, 1912 tr. 235 vµ çc

trang sau. 3) TiÕn sÜ DÝch-mung Sin - ®¬n. "ChiÒu h−íng ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÕ

giíi". BÐc-lanh, 1912, tËp I, tr. 150. 4) Gioãc-gi¬ P©y-s¬. "§Çu t− cña t− b¶n Anh v.v." trong "T¹p chÝ Héi

thèng kª hoµng gia", t. LXXIV.

Do ®ã, ta thÊy r»ng viÖc xuÊt khÈu t− b¶n chØ ®¹t tíi møc ph¸t triÓn rÊt lín vµo håi ®Çu thÕ kû XX. Tr−íc chiÕn tranh sè t− b¶n do ba n−íc chÝnh ®Çu t− ë n−íc ngoµi lµ tõ 175 ®Õn 200 tû phr¨ng. Cø tÝnh lîi suÊt thÊp lµ 5%, th× sè t− b¶n ®ã còng ph¶i mang l¹i mét kho¶n thu nhËp tõ 8 ®Õn 10 tû phr¨ng mçi n¨m. §ã lµ c¬ së ch¾c ch¾n ®Ó cho bän ®Õ quèc ¸p bøc vµ bãc lét phÇn lín çc d©n téc vµ çc n−íc trªn thÕ giíi, c¬ së cho sù ¨n b¸m cã tÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cña mét nhóm quèc gia hÕt søc giµu cã!

Sè t− b¶n ®Çu t− ra n−íc ngoµi Êy ®−îc ph©n phèi gi÷a çc n−íc nh− thÕ nµo? Nã ®−îc ®Çu t− ë ®©u? §èi víi c©u hái ®ã ng−êi ta chØ cã thÓ tr¶ lêi pháng chõng, tuy nhiªn c©u tr¶ lêi nµy vÉn cã thÓ lµm s¸ng tá mét sè quan hÖ vµ liªn hÖ chung cña chñ nghÜa ®Õ quèc hiÖn ®¹i:

T×nh h×nh (pháng chõng) ph©n phèi t− b¶n xuÊt khÈu trªn çc lôc ®Þa (vµo kho¶ng n¨m 1910)

Anh Ph¸p §øc

Tæng céng

(tÝnh theo tû m¸c) Ch©u ¢u........ 4 23 18 45 Ch©u Mü........ 37 4 10 51 Ch©u ¸, Phi vµ óc... 29 8 7 44

Tæng céng............. 70 35 35 140

§èi víi n−íc Anh, nh÷ng thuéc ®Þa cña nã chiÕm vÞ trÝ hµng ®Çu, nh÷ng thuéc ®Þa nµy ë ch©u Mü còng rÊt lín (nh− Ca-na-®a ch¼ng h¹n), ®ã lµ ch−a nãi ®Õn ch©u ¸, v.v.. ë

pansion des banques allemandes µ l'Ðtranger, ses rapports avec le dÐ- veloppement Ðconomique de l'Allemagne". P., 1909, P. 841).

_________________________________________________________ 1) Gioãc-gi¬ §iu-rÝch. "Sù bµnh tr−íng cña çc ng©n hµng §øc ë

n−íc ngoµi, nh÷ng quan hÖ cña nã víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë §øc". Pa-ri, 1909, tr. 84.


Anh, sè t− b¶n xuÊt khÈu rÊt lín cã quan hÖ mËt thiÕt nhÊt víi çc thuéc ®Þa rÊt réng lín, mµ sau ®©y chóng ta sÏ cßn nãi ®Õn ý nghÜa cña çc thuéc ®Þa ®èi víi chñ nghÜa ®Õ quèc. VÒ n−íc Ph¸p th× l¹i kh¸c. Sè t− b¶n xuÊt khÈu cña n−íc nµy ®Çu t− chñ yÕu ë ch©u ¢u vµ tr−íc hÕt ë Nga (Ýt ra lµ 10 tû phr¨ng), h¬n n÷a chñ yÕu lµ t− b¶n cho vay, d−íi d¹ng c«ng tr¸i quèc gia, chø kh«ng ph¶i lµ t− b¶n ®Çu t− vµo çc xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp. Kh¸c víi chñ nghÜa ®Õ quèc thùc d©n Anh, chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p cã thÓ gäi lµ chñ nghÜa ®Õ quèc cho vay nÆng l·i. §øc l¹i lµ mét lo¹i thø ba: thuéc ®Þa cña nã kh«ng nhiÒu l¾m vµ sè t− b¶n cña nã ®Çu t− ë n−íc ngoµi ®−îc ph©n bè mét çch ®Òu nhau nhÊt gi÷a ch©u ¢u vµ ch©u Mü.

ViÖc xuÊt khÈu t− b¶n ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n vµ thóc ®Èy hÕt søc nhanh sù ph¸t triÓn ®ã trong nh÷ng n−íc ®· ®−îc ®Çu t−. Cho nªn, nÕu trªn mét møc ®é nµo ®ã viÖc xuÊt khÈu cã thÓ g©y ra mét sù ngõng trÖ nµo ®ã trong sù ph¸t triÓn cña çc n−íc xuÊt khÈu t− b¶n, th× viÖc ®ã l¹i chØ lµm cho chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn réng vµ s©u thªm trªn toµn thÕ giíi mµ th«i.

Çc n−íc xuÊt khÈu t− b¶n hÇu nh− bao giê còng cã kh¶ n¨ng thu ®−îc mét sè "kho¶n lîi", nµo ®ã, vµ tÝnh chÊt cña nh÷ng kho¶n lîi nµy lµm s¸ng tá ®Æc tr−ng cña thêi ®¹i t− b¶n tµi chÝnh vµ ®éc quyÒn. Ch¼ng h¹n, t¹p chÝ "Ng©n hµng" ë BÐc-lanh, sè ra th¸ng M−êi 1913 ®· viÕt nh− sau:

"Tõ Ýt l©u nay, trªn thÞ tr−êng quèc tÕ cña t− b¶n ®ang diÔn ra mét tÊn hµi kÞch xøng ®¸ng víi c©y bót cña A-ri-xt«-phan. Hµng lo¹t n−íc ngoµi, tõ T©y-ban-nha cho ®Õn Ban-c¨ng, tõ Nga cho ®Õn ¸c-hen-ti-na, Bra-xin vµ Trung- quèc, ®Òu ®−a ra, mét çch c«ng khai hoÆc che ®Ëy, t¹i çc thÞ tr−êng tiÒn tÖ lín, nh÷ng yªu cÇu vay tiÒn, ®«i khi ®ã lµ nh÷ng yªu cÇu hÕt søc cÊp b¸ch. Ngµy nay, t×nh h×nh thÞ tr−êng tiÒn tÖ kh«ng ®−îc s¸ng sña l¾m, vµ triÓn väng chÝnh trÞ còng kh«ng ph¶i lµ l¹c quan g×. Tuy thÕ, kh«ng mét thÞ

tr−êng tiÒn tÖ nµo l¹i d¸m tõ chèi kh«ng nhËn cho n−íc ngoµi vay, v× sî r»ng n−íc l¸ng giÒng nhanh ch©n ®Õn tr−íc l¹i ®ång ý cho vay, vµ do ®ã mµ sÏ nhËn ®−îc nh÷ng sù ®Òn ®¸p qua l¹i nµo ®ã. Trong viÖc ký kÕt quèc tÕ nh− thÕ, ng−êi cho vay hÇu nh− bao giê còng kiÕm ch¸c ®−îc mét çi g×: mét kho¶n nh−îng bé trong hiÖp −íc th−¬ng m¹i, mét tr¹m cung cÊp than ®¸, viÖc x©y dùng h¶i c¶ng, mét t« nh−îng bÐo bë hay mét mãn ®Æt mua ®¹i b¸c" *.

T− b¶n tµi chÝnh ®· t¹o ra thêi ®¹i çc tæ chøc ®éc quyÒn. Vµ bÊt cø ë chç nµo, çc tæ chøc ®éc quyÒn còng thùc hµnh nh÷ng nguyªn t¾c ®éc quyÒn: viÖc dïng nh÷ng "mèi liªn hÖ" ®Ó ký kÕt cã lîi, ®· thay thÕ cho sù c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng c«ng khai. T×nh h×nh sau ®©y lµ hiÖn t−îng th«ng th−êng nhÊt: ®iÒu kiÖn ®Ó cho vay lµ, mét phÇn sè tiÒn cho vay ®ã ph¶i ®−îc dïng ®Ó mua s¶n phÈm cña n−íc cho vay, nhÊt lµ mua vò khÝ, tµu thuû, v.v.. Hai chôc n¨m gÇn ®©y (1890-1910), n−íc Ph¸p rÊt hay dïng thñ ®o¹n Êy. ViÖc xuÊt khÈu t− b¶n ra n−íc ngoµi trë thµnh mét thñ ®o¹n kÝch thÝch viÖc xuÊt khÈu hµng ho¸. Trong hoµn c¶nh ®ã, nh÷ng viÖc ký kÕt gi÷a çc doanh nghiÖp ®Æc biÖt lín ®Òu mang mét tÝnh chÊt "gÇn nh− lµ mua chuéc", theo çch nãi "nhÑ nhµng" cña Sin-®¬ **. Króp ë §øc, Sn©y-®e ë Ph¸p, ¸c-m¬-xt¬-r«ng ë Anh ®Òu lµ nh÷ng h·ng ®iÓn h×nh vÒ ph−¬ng diÖn ®ã, nh÷ng h·ng nµy cã liªn hÖ chÆt chÏ víi çc ng©n hµng khæng lå vµ víi chÝnh phñ, vµ khi ng−êi ta ký kÕt vay tiÒn th× kh«ng ph¶i dÔ dµng "bá qua" ®−îc çc h·ng ®ã.

N−íc Ph¸p, khi cho n−íc Nga vay, trong th−¬ng −íc ngµy 16 th¸ng ChÝn 1905, ®· "b¾t Ðp" n−íc Nga ph¶i tho¶ thuËn chÞu cho Ph¸p mét sè nh−îng bé nhÊt ®Þnh cho ®Õn n¨m 1917; n−íc Ph¸p còng lµm y nh− thÕ trong th−¬ng −íc ngµy 19 th¸ng T¸m 1911 víi NhËt-b¶n. Së dÜ cã cuéc ®Êu

* "Die Bank, 1913, 2, 1024 - 1025. ** Schilder, t¸c phÈm ®· dÉn, tr. 346, 350, 371.


tranh thuÕ quan gi÷a ¸o vµ XÐc-bi-a − cuéc ®Êu tranh nµy, trõ mét thêi kú gi¸n ®o¹n b¶y th¸ng, ®· kÐo dµi tõ 1906 ®Õn 1911 − th× mét phÇn lµ do sù c¹nh tranh gi÷a ¸o vµ Ph¸p trong viÖc cung cÊp qu©n trang cho XÐc-bi-a. Th¸ng giªng 1912, P«n §ª-sa-nen tuyªn bè ë nghÞ viÖn r»ng tõ n¨m 1908 ®Õn n¨m 1911, çc h·ng cña Ph¸p ®· cung cÊp cho XÐc-bi-a 45 triÖu phr¨ng vËt liÖu chiÕn tranh.

B¶n b¸o ço cña viªn l·nh sù ¸o - Hung ë Xan- Pau-l« (Bra-xin) nãi r»ng: "viÖc x©y dùng ®−êng s¾t ë Bra-xin ®−îc thùc hiÖn chñ yÕu lµ nhê cã vèn cña Ph¸p, BØ, Anh vµ §øc; trong çc ho¹t ®éng tµi chÝnh cã liªn quan tíi viÖc x©y dùng ®−êng s¾t, çc n−íc nµy ®Òu giµnh ®−îc quyÒn b¸n nh÷ng vËt liÖu x©y dùng ®−êng s¾t".

Nh− thÕ lµ ta cã thÓ nãi r»ng t− b¶n tµi chÝnh bña l−íi cña m×nh - hiÓu theo nghÜa thËt cña danh tõ - lªn ®Çu tÊt c¶ çc n−íc trªn thÕ giíi. VÒ mÆt nµy, nh÷ng ng©n hµng thµnh lËp trong çc thuéc ®Þa vµ çc chi nh¸nh cña chóng ®Òu gi÷ mét vai trß to lín. Bän ®Õ quèc §øc nh×n çc n−íc thùc d©n "cò" víi con m¾t ghen tÞ, v× thÊy çc n−íc thùc d©n nµy, vÒ mÆt ®ã, ®· b¶o ®¶m cho m×nh mét çch ®Æc biÖt "thuËn lîi": n¨m 1904, n−íc Anh cã 50 ng©n hµng thuéc ®Þa víi 2 279 chi nh¸nh (®Õn n¨m 1910, cã 72 ng©n hµng thuéc ®Þa víi 5 449 chi nh¸nh); n−íc Ph¸p cã 20 ng©n hµng thuéc ®Þa víi 136 chi nh¸nh; Hµ-lan cã 16 ng©n hµng thuéc ®Þa víi 68 chi nh¸nh, trong khi ®ã th× §øc chØ "vÎn vÑn" cã tÊt c¶ lµ 13 ng©n hµng thuéc ®Þa víi 70 chi nh¸nh*. Cßn bän t− b¶n Mü th× l¹i ghen tÞ víi bän t− b¶n Anh vµ §øc: n¨m 1915 chóng phµn nµn r»ng: "ë Nam Mü, 5 ng©n hµng §øc cã 40 chi nh¸nh, vµ 5 ng©n hµng Anh cã 70 chi nh¸nh... Trong 25 n¨m gÇn ®©y, Anh vµ §øc ®Çu t− vµo ¸c-hen-ti-na,

* Riesser, t¸c phÈm ®· dÉn, tr. 375, xuÊt b¶n lÇn thø 4, vµ Diouritch, tr. 283.

Bra-xin vµ U-ru-goay chõng 4 tû ®«-la, thµnh ra hä n¾m 46% toµn bé nÒn th−¬ng m¹i cña 3 n−íc Êy"*.

Nãi theo nghÜa bãng th× çc n−íc xuÊt khÈu t− b¶n ®· chia nhau thÕ giíi. Nh−ng t− b¶n tµi chÝnh th× còng ®· dÉn ®Õn chç trùc tiÕp ph©n chia thÕ giíi.

V. ViÖc ph©n chia thÕ giíi gi÷a çc liªn minh cña bän t− b¶n

Çc liªn minh ®éc quyÒn cña bän t− b¶n − çc-ten, xanh-®i-ca, t¬-rít − chia nhau tr−íc hÕt thÞ tr−êng trong n−íc b»ng çch chiÕm lÊy, Ýt nhiÒu hoµn toµn, nÒn s¶n xuÊt trong n−íc hä. Nh−ng, d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, thÞ tr−êng trong n−íc l¹i tÊt nhiªn g¾n liÒn víi thÞ tr−êng bªn ngoµi. Chñ nghÜa t− b¶n ®· t¹o ra thÞ tr−êng toµn thÕ giíi tõ l©u råi. Do viÖc xuÊt khÈu t− b¶n t¨ng lªn, vµ nh÷ng quan hÖ víi n−íc ngoµi vµ víi çc thuéc ®Þa, còng nh− nh÷ng "khu vùc ¶nh h−ëng" cña çc liªn minh ®éc quyÒn lín nhÊt ®−îc hÕt søc më réng, nªn "tù nhiªn" t×nh thÕ ®· ®−a ®Õn mét sù tho¶ thuËn quèc tÕ gi÷a çc liªn minh nµy, ®−a ®Õn sù h×nh thµnh nh÷ng çc-ten quèc tÕ.

§ã lµ møc ®é míi cña viÖc tËp trung t− b¶n vµ tËp trung s¶n xuÊt trªn toµn thÕ giíi, møc ®é ®ã cao h¬n rÊt nhiÒu so víi nh÷ng møc ®é tr−íc kia. Ta h·y xem h×nh thøc siªu ®éc quyÒn ®ã h×nh thµnh nh− thÕ nµo.

* The Annals of American Academy of Political and Social Science, vol.

LIX, May 1915, P. 3011). Còng trong tËp nµy, trang 331, chóng ta ®äc thÊy r»ng nhµ thèng kª trø danh Paish (P©y-s¬) ®· −íc tÝnh trong t¹p chÝ tµi chÝnh "Statist", sè gÇn ®©y nhÊt r»ng tæng sè t− b¶n do Anh, §øc, Ph¸p, BØ vµ Hµ-lan ®· xuÊt khÈu lµ 40 tû ®«-la, tøc 200 tû phr¨ng.

_________________________________________________________ 1) Niªn gi¸m cña ViÖn hµn l©m khoa häc chÝnh trÞ vµ x· héi Mü, tËp LIX,

th¸ng N¨m 1915, tr. 301.


C«ng nghiÖp ®iÖn lµ ngµnh tiªu biÓu nhÊt cho nh÷ng tiÕn bé tèi t©n cña kü thuËt, cho chñ nghÜa t− b¶n cuèi thÕ kû XIX vµ ®Çu thÕ kû XX. Nã ®· ®−îc ph¸t triÓn nhÊt ë hai n−íc t− b¶n chñ nghÜa tiªn tiÕn nhÊt trong sè nh÷ng n−íc t− b¶n chñ nghÜa míi lµ Mü vµ §øc. ë §øc, cuéc khñng ho¶ng n¨m 1900 cã ¶nh h−ëng ®Æc biÖt m¹nh mÏ ®Õn sù tËp trung trong ngµnh Êy. Trong thêi gian cã cuéc khñng ho¶ng ®ã, çc ng©n hµng, mµ håi ®ã ®· g¾n liÒn kh¸ chÆt chÏ víi c«ng nghiÖp, ®· hÕt søc ®Èy nhanh vµ lµm s©u s¾c thªm t×nh tr¹ng tiªu vong cña çc doanh nghiÖp t−¬ng ®èi nhá, t×nh tr¹ng çc doanh nghiÖp ®ã bÞ çc doanh nghiÖp lín nuèt mÊt. I-©y-®en-x¬ viÕt: "Tõ chèi kh«ng gióp ®ì cho chÝnh çc doanh nghiÖp cÇn ®Õn sù gióp ®ì ®ã h¬n c¶, nh− thÕ lµ çc ng©n hµng dÉn ®Õn tho¹t ®Çu lµ mét sù ph¸t triÓn m·nh liÖt, råi sau ®ã lµ sù ph¸ s¶n tuyÖt ®−êng hy väng cña çc c«ng ty kh«ng liªn hÖ mËt thiÕt ®Çy ®ñ víi nh÷ng ng©n hµng ®ã"*.

KÕt qu¶ lµ sau n¨m 1900, sù tËp trung tiÕn nh÷ng b−íc khæng lå. Tr−íc n¨m 1900, trong ngµnh c«ng nghiÖp ®iÖn cã t¸m hay b¶y "tËp ®oµn", mçi tËp ®oµn gåm mét sè c«ng ty hîp thµnh (c¶ th¶y 28 c«ng ty) vµ mçi tËp ®oµn ®ã l¹i ®−îc tõ 2 ®Õn 11 ng©n hµng n©ng ®ì. §Õn n¨m 1908 - 1912, tÊt c¶ çc tËp ®oµn nµy ®· hîp nhÊt l¹i thµnh hai tËp ®oµn hay mét tËp ®oµn. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra nh− sau (xem b¶ng tr. 464. BT.):

Sau b−íc ph¸t triÓn b»ng çch ®ã, c«ng ty A. E. G. (Tæng c«ng ty ®iÖn khÝ) næi tiÕng Êy thèng trÞ tõ 175 ®Õn 200 c«ng ty (th«ng qua chÕ ®é "tham dù") vµ chi phèi mét tæng sè t− b¶n chõng 1 1/2 tû m¸c. ChØ kÓ sè c¬ quan ®¹i diÖn trùc tiÕp ë n−íc ngoµi cña c«ng ty ®ã th× ®· cã 34 c¬ quan, trong sè ®ã cã 12 c«ng ty cæ phÇn, ®Æt ë h¬n 10 n−íc. Ngay tõ 1904, ng−êi ta tÝnh r»ng sè t− b¶n mµ c«ng nghiÖp ®iÖn cña §øc ®Çu t− ra n−íc ngoµi, lµ 233 triÖu m¸c,

* I-©y-®en-x¬, t¸c phÈm ®· dÉn, tr. 232.

Çc tËp ®oµn trong ngµnh c«ng nghiÖp ®iÖn:

Tr−íc

n¨m 1900

Phen

-ten

vµ

G

hi-«

m

La-m

©y-e

Liªn

hi

Öp

A.E

.G

Xi-m

en-x

¬

vµ G

an-x

ke

Su-k

e

vµ

c«ng

ty

BÐc-

gm

an

Cum

- m

e

Phen-ten vµ La-m©y-e

A.E.G (Tæng c«ng ty ®iÖn khÝ)

Xi-men-x¬ vµ Gan-xke Su-ke

BÐc-gman

Ph¸ s¶n n¨m 1900

§Õn n¨m 1912

A. E. G (Tæng c«ng ty ®iÖn khÝ)

Xi-men-x¬ vµ Gan-xke Su-ke

("Hîp t¸c" mËt thiÕt tõ n¨m 1908)

trong ®ã cã 62 triÖu ®Çu t− ë Nga. Ch¼ng cÇn ph¶i nãi còng thÊy râ lµ "Tæng c«ng ty ®iÖn khÝ" lµ mét doanh nghiÖp "liªn hîp" hÕt søc lín - riªng sè çc c«ng ty s¶n xuÊt cña nã ®· cã ®Õn 16 çi - s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng hÕt søc kh¸c nhau, tõ d©y çp ®iÖn vµ nh÷ng ®å çch ®iÖn cho ®Õn «-t« vµ çc thiÕt bÞ m¸y bay.

Nh−ng sù tËp trung ë ch©u ¢u còng lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña qu¸ tr×nh tËp trung ë Mü. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra nh− sau:

"Tæng c«ng ty ®iÖn khÝ" (General Electric Co)

Mü

C«ng ty T«m-x¬n -

Hao-xt¬n lËp mét c«ng

ty cho ch©u ¢u

C«ng ty E-®i-x¬n lËp mét c«ng ty cho ch©u ¢u: "C«ng ty E-®i-x¬n ë Ph¸p", c«ng ty nµy l¹i nh−îng quyÒn kinh doanh cho mét c«ng ty §øc

§øc "C«ng ty ®iÖn khÝ liªn hîp"

"Tæng c«ng ty ®iÖn khÝ (A. E.G.)

"Tæng c«ng ty ®iÖn khÝ (A.E.G)

Nh− thÕ ®· h×nh thµnh hai "c−êng quèc" vÒ c«ng nghiÖp ®iÖn. Hai-nÝch, trong bµi "Con ®−êng cña t¬-rít ®iÖn", cã


viÕt: "trªn tr¸i ®Êt nµy, kh«ng cã c«ng ty ®iÖn nµo kh¸c l¹i hoµn toµn ®éc lËp víi hai c«ng ty Êy". Cßn nãi vÒ khèi l−îng chu chuyÓn vµ quy m« cña çc doanh nghiÖp thuéc hai "t¬-rít" ®ã, th× nh÷ng con sè sau ®©y sÏ cho ta mét kh¸i niÖm nµo ®ã, tuy hoµn toµn kh«ng ®Çy ®ñ:

Khèi l−îng chu chuyÓn hµng ho¸

(tÝnh theo triÖu m¸c)

Sè nh©n viªn Lîi nhuËn rßng (tÝnh theo triÖu

m¸c) Mü: "Tæng c«ng ty ®iÖn khÝ" (G.E.C.)

1907: 1910:

252 298

28 000 32 000

35,4 45,6

§øc: :"Tæng c«ng ty ®iÖn khÝ" (A.E.G.) ....

1907: 1911:

216 362

30 700 60 800

14,5 21,7

Vµ thÕ lµ n¨m 1907, hai t¬-rít Mü vµ §øc ®· ký kÕt mét hiÖp −íc ph©n chia thÕ giíi. Sù c¹nh tranh chÊm døt. "Tæng c«ng ty ®iÖn khÝ" (G.E.C) "®−îc" n−íc Mü vµ Ca-na-®a. "Tæng c«ng ty ®iÖn khÝ" (A.E.G.) "®−îc" çc n−íc §øc, ¸o, Nga, Hµ-lan, §an-m¹ch, Thuþ-sÜ, Thæ-nhÜ-kú, b¸n ®¶o Ban-c¨ng. Ng−êi ta còng ®· ký çc hiÖp −íc ®Æc biÖt (cè nhiªn lµ bÝ mËt) vÒ çc "c«ng ty con", nh÷ng c«ng ty nµy x©m nhËp çc ngµnh c«ng nghiÖp míi vµ çc n−íc "míi", nh÷ng n−íc mµ vÒ mÆt chÝnh thøc th× vÉn ch−a bÞ chia. ViÖc trao ®æi víi nhau vÒ çc ph¸t minh vµ kinh nghiÖm còng ®−îc x¸c lËp*.

DÜ nhiªn lµ c¹nh tranh víi t¬-rít Êy − trªn thùc tÕ, ®ã lµ t¬-rít duy nhÊt vµ bao trïm c¶ thÕ giíi − th× khã kh¨n biÕt chõng nµo; nã chi phèi mét sè t− b¶n hµng mÊy tû vµ cã çc "chi nh¸nh", çc c¬ quan ®¹i diÖn, ®¹i lý, liªn

* Riesser, t¸c phÈm ®· dÉn; Diouritch, t¸c phÈm ®· dÉn, tr. 239; Kurt Heinig, bµi b¸o ®· dÉn.

hÖ, v.v. ë kh¾p mäi n¬i trªn thÕ giíi. Nh−ng trong tr−êng hîp lùc l−îng so s¸nh thay ®æi do sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu, do chiÕn tranh, do ph¸ s¶n v. v., th× viÖc ph©n chia thÕ giíi Êy gi÷a hai t¬-rít lín m¹nh dÜ nhiªn kh«ng lo¹i trõ sù ph©n chia l¹i.

Ngµnh c«ng nghiÖp dÇu löa lµ mét vÝ dô bæ Ých vÒ m−u toan chia l¹i thÕ giíi, vÒ cuéc ®Êu tranh ®Ó thùc hiÖn sù ph©n chia l¹i ®ã.

"ThÞ tr−êng dÇu löa thÕ giíi − I-©y-®en-x¬ viÕt n¨m 1905 − ngµy nay vÉn cßn bÞ ph©n chia gi÷a hai tËp ®oµn tµi chÝnh lín: "T¬-rít dÇu löa" (Standard Oil C-y) cña Rèc-c¬-phen-l¬ ë Mü vµ çc «ng chñ dÇu löa Nga ë Ba-cu lµ Rèt-sin-®¬ vµ N«-ben. Hai tËp ®oµn nµy liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau, nh−ng ®· mÊy n¨m nay, ®Þa vÞ ®éc quyÒn cña chóng ®· bÞ n¨m kÎ thï ®e däa"*: I) nguån dÇu löa cña Mü bÞ c¹n; 2) sù c¹nh tranh cña h·ng Ma-ta-sÐp ë Ba-cu; 3) nh÷ng nguån dÇu löa ë ¸o vµ 4) ë Ru-ma-ni; 5) çc nguån dÇu löa ë bªn kia ®¹i d−¬ng, ®Æc biÖt lµ trong çc thuéc ®Þa cña Hµ-lan (çc h·ng cù phó Xa-muy-en vµ Sen còng g¾n liÒn víi t− b¶n Anh). Ba tËp ®oµn doanh nghiÖp kÓ sau cã liªn hÖ víi çc ng©n hµng lín ë §øc, ®øng ®Çu lµ "Ng©n hµng §øc" lín nhÊt. Çc ng©n hµng nµy ®· ph¸t triÓn c«ng nghiÖp dÇu löa mét çch cã kÕ ho¹ch vµ ®éc lËp, ch¼ng h¹n ë Ru-ma-ni, ®Ó cã ®iÓm tùa "riªng cña m×nh". N¨m 1907, ng−êi ta tÝnh r»ng tæng sè t− b¶n n−íc ngoµi ®Çu t− vµo c«ng nghiÖp dÇu löa ë Ru-ma-ni lµ 185 triÖu phr¨ng, trong ®ã 74 triÖu lµ cña §øc**.

Cuéc ®Êu tranh mµ s¸ch b¸o kinh tÕ vÉn gäi lµ cuéc ®Êu tranh ®Ó "ph©n chia thÕ giíi", ®· b¾t ®Çu. Mét bªn lµ "T¬- rít dÇu löa" cña Rèc-c¬-phen-l¬, v× muèn v¬ lÊy tÊt c¶, nªn ®· thµnh lËp ë ngay Hµ-lan mét "c«ng ty con", mua l¹i çc

* I-©y-®en-x¬, tr. 192 - 193. ** Diouritch, tr. 245 - 246.


nguån dÇu löa ë Nam-d−¬ng thuéc Hµ-lan, nh−ng mong b»ng çch Êy sÏ gi¸ng mét ®ßn vµo kÎ thï chñ yÕu cña nã lµ t¬-rít "Sen" cña Anh - Hµ-lan. PhÝa bªn kia lµ "Ng©n hµng §øc" vµ çc ng©n hµng kh¸c ë BÐc-lanh l¹i t×m çch "gi÷ lÊy" Ru-ma-ni "cho m×nh" vµ liªn kÕt n−íc nµy víi n−íc Nga ®Ó chèng Rèc-c¬-phen-l¬. C«ng ty Rèc-c¬-phen-l¬ cã mét sè t− b¶n v« cïng lín h¬n vµ tæ chøc rÊt hoµn bÞ viÖc vËn t¶i vµ cung cÊp dÇu löa tíi tay ng−êi tiªu thô. Cuéc ®Êu tranh tÊt ph¶i kÕt thóc vµ ®· kÕt thóc n¨m 1907 b»ng sù thÊt b¹i hoµn toµn cña "Ng©n hµng §øc"; lóc ®ã ng©n hµng nµy chØ cßn çch lµ ph¶i chän lÊy mét trong hai ®iÒu sau ®©y: hoÆc lµ ph¶i chÞu bá hÕt nh÷ng "quyÒn lîi vÒ dÇu löa" cña m×nh vµ sÏ mÊt hµng triÖu b¹c, hoÆc lµ ph¶i quy phôc. "Ng©n hµng §øc" ®· chän con ®−êng thø hai vµ ®· ký víi "T¬-rít dÇu löa" mét hîp ®ång rÊt bÊt lîi cho nã. Theo hîp ®ång nµy, "Ng©n hµng §øc" cam kÕt "kh«ng lµm g× cã h¹i ®Õn lîi Ých cña Mü", tuy nhiªn, vÉn cã mét ®iÒu kho¶n quy ®Þnh r»ng hîp ®ång sÏ mÊt hiÖu lùc trong tr−êng hîp n−íc §øc th«ng qua ®¹o luËt vÒ chÕ ®é ®éc quyÒn nhµ n−íc vÒ dÇu löa.

Lóc ®ã, b¾t ®Çu x¶y ra "tÊn hµi kÞch vÒ dÇu löa". Mét trong nh÷ng «ng vua tµi chÝnh §øc lµ ph«n Gvin-n¬, gi¸m ®èc "Ng©n hµng §øc", th«ng qua viªn th− ký riªng cña m×nh lµ Stau-x¬, ®· më mét chiÕn dÞch cæ ®éng cho viÖc nhµ n−íc gi÷ ®éc quyÒn vÒ dÇu löa. Toµn bé bé m¸y to lín cña ng©n hµng lín nhÊt ®ã ë BÐc-lanh cïng víi tÊt c¶ nh÷ng "mèi liªn hÖ" réng r·i cña nã, b¾t ®Çu chuyÓn ®éng, b¸o chÝ kh«ng ngít ®iªn cuång tu«n ra nh÷ng lêi kªu gµo "yªu n−íc" chèng l¹i "¸ch" cña t¬-rít Mü, vµ ngµy 15 th¸ng ba 1911, Quèc héi §øc ®· hÇu nh− nhÊt trÝ th«ng qua mét nghÞ quyÕt yªu cÇu chÝnh phñ ph¶i th¶o ra mét dù luËt vÒ chÕ ®é ®éc quyÒn dÇu löa. ChÝnh phñ liÒn n¾m lÊy çi t− t−ëng "®¹i chóng" Êy, vµ thÕ lµ çi ngãn ch¬i cña "Ng©n hµng §øc" − muèn lõa t¬-rít Mü, bªn cam kÕt víi m×nh, vµ muèn dïng chÕ ®é

®éc quyÒn nhµ n−íc ®Ó c¶i thiÖn t×nh h×nh kinh doanh cña m×nh, − t−ëng chõng nh− ®· th¾ng. Lóc Êy, nh÷ng «ng vua dÇu löa ë §øc ®· nhÈm tr−íc nh÷ng mãn lêi khæng lå kh«ng kÐm g× nh÷ng mãn lêi cña çc chñ nhµ m¸y ®−êng Nga... Nh−ng, mét lµ, çc ng©n hµng lín ë §øc lôc ®ôc víi nhau vÒ vÊn ®Ò chia cña ¨n c−íp ®−îc, vµ "C«ng ty chiÕt khÊu" ®· lét trÇn nh÷ng m−u toan vô lîi cña "Ng©n hµng §øc"; hai lµ, chÝnh phñ sî kh«ng d¸m ®Êu tranh víi Rèc-c¬-phen-l¬, v× rÊt khã tin ®−îc r»ng §øc cã thÓ mua ®−îc dÇu löa ë chç kh¸c nÕu kh«ng mua cña Rèc-c¬-phen-l¬ (s¶n l−îng dÇu löa s¶n xuÊt ë Ru-ma-ni kh«ng nhiÒu). Ba lµ, n¨m 1913 ë §øc, ng−êi ta quyÕt ®Þnh bá ra mét tû ®Ó chi vµo viÖc chuÈn bÞ chiÕn tranh. Dù luËt vÒ ®éc quyÒn bÞ g¸c l¹i. "T¬-rít dÇu löa" cña Rèc-c¬-phen-l¬ t¹m thêi lµ kÎ chiÕn th¾ng sau cuéc ®Êu tranh ®ã.

VÒ viÖc nµy, t¹p chÝ "Ng©n hµng" ë BÐc-lanh ®· nãi r»ng n−íc §øc chØ cã thÓ ®ä søc víi "T¬-rít dÇu löa" b»ng çch thiÕt lËp chÕ ®é ®éc quyÒn vÒ ®iÖn vµ biÕn søc n−íc thµnh ®iÖn rÎ tiÒn. T¸c gi¶ bµi b¸o Êy l¹i nãi thªm: nh−ng "®éc quyÒn vÒ ®iÖn sÏ ra ®êi khi nµo nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt cÇn ®Õn nã, nghÜa lµ ®óng khi nµo c«ng nghiÖp ®iÖn ®øng ë ng−ìng cöa cña mét thêi kú ph¸ s¶n lín míi, vµ khi nµo çc nhµ m¸y ®iÖn khæng lå rÊt tèn kÐm − mµ hiÖn nay lµ do nh÷ng "c«ng-xoãc-xi-om" c«ng nghiÖp ®iÖn t− nh©n x©y dùng lªn ë kh¾p n¬i vµ trong viÖc x©y dùng nh÷ng nhµ m¸y nµy th× hiÖn nay çc "c«ng-xoãc-xi-om" ®ã ®· ®−îc çc thµnh phè, çc n−íc, v.v., giao cho mét sè ®éc quyÒn nµo ®ã − sÏ kh«ng thÓ ho¹t ®éng mét çch cã lêi n÷a. Lóc ®ã, ng−êi ta sÏ ph¶i dïng ®Õn søc n−íc; nh−ng ng−êi ta kh«ng thÓ dïng tiÒn cña nhµ n−íc ®Ó biÕn søc n−íc thµnh ®iÖn rÎ tiÒn ®−îc mµ vÉn l¹i ph¶i giao c«ng viÖc ®ã cho mét "tæ chøc ®éc quyÒn cña t− nh©n do nhµ n−íc kiÓm so¸t", v× c«ng nghiÖp t− nh©n ®· ký kÕt mét sè giao kÌo vµ ®· giµnh ®−îc cho m×nh nh÷ng kho¶n bï ®¾p lín... §èi víi tæ chøc


®éc quyÒn bå t¹t, th× tr−íc ®©y lµ nh− thÕ; ®èi víi tæ chøc ®éc quyÒn dÇu löa, hiÖn nay còng nh− thÕ; sau nµy ®èi víi tæ chøc ®éc quyÒn ®iÖn còng sÏ nh− thÕ th«i. Nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa x· héi nhµ n−íc ë n−íc ta lµ nh÷ng ng−êi tù ®Ó cho nh÷ng nguyªn t¾c ®Ñp ®Ï lµm cho lo¸ m¾t, th× nay ®· ®Õn lóc cuèi cïng hä ph¶i hiÓu r»ng ë §øc çc tæ chøc ®éc quyÒn ch¼ng bao giê theo ®uæi môc ®Ých vµ ®−a ®Õn kÕt qu¶ lµ lµm lîi cho ng−êi tiªu thô, hay chÝ Ýt còng ®Ó cho nhµ n−íc h−ëng mét phÇn lîi nhuËn cña ng−êi kinh doanh, mµ chØ dïng ng©n quü cña nhµ n−íc ®Ó lµm håi phôc c«ng nghiÖp t− nh©n ®· ®i tíi chç gÇn bÞ ph¸ s¶n"*.

§ã lµ nh÷ng lêi thó nhËn quý b¸u mµ çc nhµ kinh tÕ häc t− s¶n §øc buéc ph¶i thèt ra. ë ®©y chóng ta thÊy râ r»ng tæ chøc ®éc quyÒn cña t− nh©n vµ tæ chøc ®éc quyÒn nhµ n−íc hoµ víi nhau lµm mét trong thêi ®¹i t− b¶n tµi chÝnh, vµ thùc tÕ c¶ hai ®Òu chØ lµ nh÷ng m¾t xÝch cña cuéc ®Êu tranh ®Õ quèc chñ nghÜa gi÷a nh÷ng bän ®éc quyÒn lín nhÊt ®Ó ph©n chia thÕ giíi.

Trong ngµnh hµng h¶i th−¬ng m¹i, sù ph¸t triÓn rÊt lín cña viÖc tËp trung còng dÉn ®Õn chç ph©n chia thÕ giíi. ë §øc, ng−êi ta thÊy næi bËt lªn hai c«ng ty lín nhÊt: "C«ng ty Ham-bua-Mü" vµ "C«ng ty L«-Ýt ë B¾c §øc", mçi c«ng ty cã mét sè t− b¶n 200 triÖu m¸c "gåm cæ phÇn vµ tr¸i kho¸n) vµ cã nh÷ng tµu thuû trÞ gi¸ tõ 185 ®Õn 189 triÖu m¸c. MÆt kh¸c, ë Mü, ngµy 1 th¸ng Giªng 1903, ®· thµnh lËp mét t¬-rít gäi lµ t¬-rít Moãc-gan, tøc "C«ng ty th−¬ng m¹i hµng h¶i quèc tÕ", c«ng ty nµy do 9 c«ng ty tµu thuû cña Mü vµ Anh hîp l¹i, vµ cã mét sè t− b¶n 120 triÖu ®«-la (480 triÖu m¸c). Ngay tõ 1903, çc c«ng ty khæng lå §øc vµ t¬-rít Anh - Mü nµy ®· ký kÕt víi nhau mét hiÖp −íc vÒ viÖc ph©n chia thÕ giíi ®Ó ph©n chia lîi nhuËn. Çc c«ng ty §øc th«i kh«ng c¹nh tranh trong viÖc vËn chuyÓn gi÷a n−íc Anh

* "Die Bank", 1912, 2, 629, 1036, 1913, 1, 388.

vµ n−íc Mü n÷a. Ng−êi ta ®· quy ®Þnh chÝnh x¸c h¶i c¶ng nµy hoÆc h¶i c¶ng kia th× "giao" cho ai, mét uû ban kiÓm so¸t chung ®· ®−îc thµnh lËp v. v.. HiÖp −íc ®−îc ký kÕt trong thêi h¹n 20 n¨m, víi mét ®iÒu kho¶n dÌ tr−íc lµ hiÖp −íc ®ã sÏ mÊt hiÖu lùc trong tr−êng hîp cã chiÕn tranh *.

LÞch sö thµnh lËp çc-ten quèc tÕ cña ngµnh s¶n xuÊt ®−êng ray xe löa, còng hÕt søc bæ Ých. Ngay håi 1884, trong lóc t×nh h×nh c«ng nghiÖp suy sôp hÕt søc trÇm träng, th× lÇn ®Çu tiªn, çc nhµ m¸y s¶n xuÊt ®−êng ray ë Anh, BØ vµ §øc ®· t×m çch lËp çc-ten Êy. Hä ®· ®ång ý kh«ng c¹nh tranh víi nhau trªn thÞ tr−êng trong n−íc cña çc n−íc tham gia hiÖp −íc vµ ®· chia nhau thÞ tr−êng ngoµi n−íc nh− sau: Anh - 66%, §øc - 27%, BØ - 7%. ThÞ tr−êng Ên-®é hoµn toµn giao cho Anh. §Ó chèng l¹i mét h·ng Anh kh«ng tham gia hiÖp −íc, hä ®· tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh chung mµ tiÒn phÝ tæn th× trÝch mét tû lÖ phÇn tr¨m nµo ®ã trong tæng sè tiÒn b¸n hµng. Nh−ng ®Õn n¨m 1886, khi hai c«ng ty cña Anh rót khái liªn minh nµy, th× liªn minh nµy liÒn sôp ®æ. §iÒu ®¸ng chó ý lµ kh«ng thÓ nµo thùc hiÖn ®−îc hiÖp −íc trong nh÷ng thêi kú phån vinh tiÕp sau ®ã cña c«ng nghiÖp.

§Çu n¨m 1904, mét xanh-®i-ca thÐp ®−îc thµnh lËp ë §øc. Th¸ng M−êi mét 1904, çc-ten quèc tÕ cña ngµnh ®−êng ray l¹i ®−îc kh«i phôc theo nh÷ng ®Þnh møc nh− sau: Anh - 53,5%, §øc- 28,83%, BØ - 17,67%. Sau ®ã, Ph¸p còng tham gia víi nh÷ng ®Þnh møc nh− sau: n¨m thø nhÊt lµ 4,8% n¨m thø hai 5,8% vµ n¨m thø ba 6,4%, ngoµi møc 100%, tøc lµ céng l¹i thµnh 104,8%, v.v.. N¨m 1905, "T¬-rít thÐp" cña Mü ("C«ng ty thÐp") còng tham gia çc-ten ®ã, råi ®Õn ¸o vµ T©y-ban-nha. N¨m 1910, Ph«-ghen-stanh viÕt: "Trong lóc nµy, viÖc ph©n chia thÕ giíi ®· xong, vµ nh÷ng ng−êi tiªu thô lín, tr−íc tiªn lµ ngµnh ®−êng s¾t cña nhµ

* RÝt-x¬, t¸c phÈm ®· dÉn, tr. 125.


n−íc cã thÓ sèng nh− nhµ thi sÜ trªn thiªn cung cña Giuy-pi-te, v× thÕ giíi ®· ph©n chia xong råi vµ ng−êi ta kh«ng ®Õm xØa g× ®Õn nh÷ng lîi Ých cña hä"*.

Ta h·y kÓ thªm xanh-®i-ca kÏm quèc tÕ, mét xanh-®i-ca ®−îc thµnh lËp n¨m 1909 vµ ®· ph©n phèi chÝnh x¸c khèi l−îng s¶n xuÊt gi÷a n¨m nhãm nhµ m¸y: §øc, BØ, Ph¸p, T©y-ban-nha, Anh; råi ®Õn t¬-rít quèc tÕ chÕ t¹o thuèc næ, mµ theo lêi LÝp-man, th× ®ã lµ "mét liªn minh chÆt chÏ hoµn toµn hiÖn ®¹i gi÷a tÊt c¶ çc x−ëng thuèc næ §øc, çc x−ëng nµy, sau ®ã cïng víi çc x−ëng chÕ t¹o ®i-na-mÝt cña Ph¸p vµ Mü còng ®−îc tæ chøc theo çch t−¬ng tù, ®· chia nhau cã thÓ nãi lµ toµn bé thÕ giíi" **.

LÝp-man tÝnh tæng céng l¹i, th× n¨m 1897, n−íc §øc ®· tham dù vµo gÇn 40 çc-ten quèc tÕ, vµ ®Õn 1910 th× ®· tham dù vµo gÇn 100 çc-ten.

Mét sè t¸c gi¶ t− s¶n (ngµy nay c¶ C. Cau-xky, lµ ng−êi ®· hoµn toµn ph¶n béi lËp tr−êng m¸c-xÝt mµ «ng ta ®· gi÷ ch¼ng h¹n vµo n¨m 1909, còng thuéc vµo lo¹i t¸c gi¶ ®ã) cho r»ng nh÷ng çc-ten quèc tÕ, mét trong nh÷ng biÓu hiÖn næi bËt nhÊt cña viÖc quèc tÕ ho¸ t− b¶n, ®· cho phÐp ng−êi ta hy väng r»ng d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, gi÷a çc d©n téc cã thÓ cã hoµ b×nh. VÒ mÆt lý luËn, th× ý kiÕn nµy hoµn toµn phi lý; trong thùc tiÔn, ®ã lµ mét lèi nguþ biÖn vµ mét lèi bªnh vùc bÊt chÝnh cho chñ nghÜa c¬ héi xÊu xa nhÊt. Nh÷ng çc-ten quèc tÕ chØ râ r»ng ngµy nay, çc tæ chøc ®éc quyÒn t− b¶n chñ nghÜa ®· ph¸t triÓn ®Õn møc ®é nµo råi vµ çi g× lµ nguyªn nh©n cña cuéc ®Êu tranh gi÷a çc liªn minh cña bän t− b¶n. §iÓm sau lµ ®iÓm quan träng nhÊt; chØ cã ®iÓm ®ã míi gi¶i thÝch cho ta thÊy ý nghÜa lÞch sö vµ kinh tÕ cña çc sù kiÖn ®ang x¶y ra, v× h×nh thøc ®Êu tranh cã thÓ thay ®æi vµ lu«n lu«n thay ®æi tuú thuéc vµo nh÷ng

* Vogelstein. "Organisationsformen", tr. 100. ** Liefmann. "Kartelle und Trusts", 2. A., tr. 161.

nguyªn nh©n kh¸c nhau t−¬ng ®èi cã tÝnh chÊt côc bé vµ t¹m thêi, nh−ng chõng nµo giai cÊp cßn tån t¹i th× thùc chÊt cña cuéc ®Êu tranh, néi dung giai cÊp cña cuéc ®Êu tranh thùc sù kh«ng thÓ nµo thay ®æi ®−îc. §iÒu hiÓn nhiªn lµ che giÊu néi dung cña cuéc ®Êu tranh kinh tÕ hiÖn ®¹i (sù ph©n chia thÕ giíi), vµ nhÊn m¹nh khi th× h×nh thøc nµy, khi th× h×nh thøc kh¸c cña cuéc ®Êu tranh ®ã, nh− thÕ lµ v× lîi Ých cña giai cÊp t− b¶n §øc ch¼ng h¹n, mµ trong nh÷ng nghÞ luËn cña m×nh, Cau-xky thùc chÊt ®· chuyÓn sang hµng ngò giai cÊp ®ã (vÒ ®iÓm nµy chóng t«i sÏ l¹i bµn ®Õn sau). Cau-xky còng m¾c ph¶i sai lÇm ®ã. Cè nhiªn, ®©y kh«ng ph¶i lµ nãi giai cÊp t− b¶n §øc, mµ lµ nãi giai cÊp t− s¶n toµn thÕ giíi. Bän t− s¶n chia nhau thÕ giíi, kh«ng ph¶i do tÝnh ®éc ¸c ®Æc biÖt cña chóng, mµ do sù tËp trung ®· tíi møc ®é buéc chóng ph¶i ®i vµo con ®−êng Êy ®Ó kiÕm lêi; vµ bän chóng "c¨n cø theo t− b¶n" vµ "theo lùc l−îng" mµ chia nhau thÕ giíi, v× trong ®iÒu kiÖn nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ trong chÕ ®é t− b¶n th× kh«ng thÓ cã çch ph©n chia nµo kh¸c n÷a. Nh−ng lùc l−îng th× thay ®æi tuú theo sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ; muèn hiÓu çc sù biÕn, th× ph¶i biÕt nh÷ng vÊn ®Ò nµo lµ do sù thay ®æi vÒ lùc l−îng quyÕt ®Þnh; cßn nh− xem xÐt nh÷ng sù thay ®æi Êy cã ph¶i "thuÇn tuý" mang tÝnh chÊt kinh tÕ hay phi kinh tÕ (tÝnh chÊt qu©n sù ch¼ng h¹n), th× ®ã lµ mét vÊn ®Ò thø yÕu, kh«ng thÓ lµm thay ®æi g× nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n vÒ thêi kú míi nhÊt cña chñ nghÜa t− b¶n. §em vÊn ®Ò h×nh thøc cña cuéc ®Êu tranh vµ çc cuéc tho¶ thuËn (h«m nay th× mang tÝnh chÊt hoµ b×nh, ngµy mai l¹i kh«ng hoµ b×nh, ngµy kia l¹i vÉn kh«ng hoµ b×nh n÷a) gi÷a çc liªn minh cña bän t− b¶n ®Ó thay cho vÊn ®Ò néi dung cña cuéc ®Êu tranh vµ çc cuéc tho¶ thuËn Êy, nh− thÕ lµ r¬i xuèng thµnh kÎ nguþ biÖn.

Thêi ®¹i chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i chØ cho ta thÊy r»ng gi÷a çc liªn minh cña bän t− b¶n, nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh ®· ®−îc x¸c lËp trªn c¬ së ph©n chia thÕ giíi vÒ kinh


tÕ; song song víi t×nh h×nh ®ã vµ g¾n liÒn víi t×nh h×nh ®ã, th× gi÷a çc liªn minh chÝnh trÞ, gi÷a çc n−íc, nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh còng ®−îc x¸c lËp trªn c¬ së ph©n chia thÕ giíi vÒ l·nh thæ, tranh giµnh thuéc ®Þa, "tranh giµnh l·nh thæ kinh tÕ".

VI. ViÖc ph©n chia thÕ giíi gi÷a çc ®¹i c−êng quèc

Trong cuèn s¸ch bµn vÒ "sù bµnh tr−íng l·nh thæ thuéc ®Þa cña ch©u ¢u" *, nhµ ®Þa lý häc A. Xu-pan cã tæng kÕt v¾n t¾t sù bµnh tr−íng ®ã håi cuèi thÕ kû XIX nh− sau:

L·nh thæ thuéc çc c−êng quèc thùc d©n ch©u ¢u (kÓ c¶ n−íc Mü) tÝnh theo tû lÖ phÇn tr¨m:

1876 1900 T¨ng gi¶m ë ch©u Phi....... 10,8% 90,4% +79,6% ë P«-li-nª-di.... 56,8% 98,9% +42,1% ë ch©u ¸......... 51,5% 56,6% + 5,1% ë ch©u óc........ 100,0% 100,0% − ë ch©u Mü........ 27,5% 27,2% - 0,3%

¤ng ta kÕt luËn: "Nh− vËy, ®Æc ®iÓm cña thêi kú nµy lµ sù ph©n chia ch©u Phi vµ P«-li-nª-di". V× ë ch©u ¸ vµ ch©u Mü kh«ng cßn mét l·nh thæ nµo lµ ch−a bÞ chiÕm, nghÜa lµ nh÷ng l·nh thæ ch−a thuéc vÒ mét n−íc nµo, nªn ph¶i më réng c©u kÕt luËn cña Xu-pan vµ ph¶i nãi r»ng ®Æc ®iÓm cña thêi kú ®ang nãi ®Õn ®ã, lµ sù ph©n chia døt kho¸t tr¸i ®Êt, døt kho¸t ®©y kh«ng ph¶i hiÓu theo ý nghÜa lµ kh«ng thÓ cã mét sù ph©n chia l¹i − ng−îc l¹i, vÉn cã

* A. Supan. "Die territoriale entwicklung der europäischen Kolo-nien". 1906, tr. 2541).

_________________________________________________________ 1) A. Xu-pan. "Sù bµnh tr−íng l·nh thæ thuéc ®Þa cña ch©u ¢u".

thÓ cã vµ còng kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng sù ph©n chia l¹i − mµ lµ hiÓu theo ý nghÜa lµ chÝnh s¸ch thùc d©n cña çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa ®· lµm xong viÖc x©m chiÕm çc l·nh thæ ch−a bÞ chiÕm trªn hµnh tinh cña chóng ta. LÇn ®Çu tiªn, thÕ giíi ®· hoµn toµn bÞ ph©n chia, khiÕn cho trong t−¬ng lai chØ cã thÓ nãi ®Õn viÖc chia l¹i mµ th«i, nghÜa lµ viÖc chuyÓn tõ tay "chñ" nµy sang tay "chñ" kh¸c, chø kh«ng ph¶i viÖc chuyÓn tõ chç v« chñ sang "cã chñ".

Nh− vËy lµ chóng ta ®ang tr¶i qua mét thêi ®¹i ®Æc thï cña chÝnh s¸ch thùc d©n toµn thÕ giíi g¾n hÕt søc chÆt víi "giai ®o¹n míi nhÊt trong sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n", víi t− b¶n tµi chÝnh. V× thÕ, tr−íc tiªn, cÇn ph¶i xem xÐt tØ mØ h¬n çc sè liÖu thùc tÕ, ®Ó hiÓu thËt chÝnh x¸c h¬n chç kh¸c nhau gi÷a thêi ®¹i hiÖn nay víi çc thêi ®¹i tr−íc, vµ ®Ó hiÓu thËt chÝnh x¸c h¬n t×nh h×nh hiÖn nay. Tr−íc hÕt, ë ®©y n¶y ra hai vÊn ®Ò thùc tÕ; chÝnh trong thêi ®¹i t− b¶n tµi chÝnh, chÝnh s¸ch thùc d©n cã ®−îc t¨ng c−êng thªm kh«ng, cuéc ®Êu tranh ®Ó giµnh thuéc ®Þa cã gay g¾t thªm kh«ng vµ vÒ ph−¬ng diÖn ®ã th× hiÖn nay thÕ giíi bÞ ph©n chia cô thÓ nh− thÕ nµo?

Trong cuèn s¸ch nãi vÒ lÞch sö c«ng cuéc di thùc*, t¸c gi¶ Mü M«-ri-x¬ t×m çch so s¸nh nh÷ng sè liÖu vÒ quy m« çc thuéc ®Þa cña Anh, cña Ph¸p vµ cña §øc trong çc thêi kú kh¸c nhau cña thÕ kû XIX 152. Sau ®©y lµ tãm t¾t nh÷ng kÕt qu¶ «ng ta ®· ®¹t ®−îc (xem b¶ng tr. 475. BT.):

§èi víi n−íc Anh, thêi kú x©m chiÕm thuéc ®Þa hÕt søc m¹nh lµ tõ 1860 ®Õn 1880, vµ còng rÊt m¹nh trong hai m−¬i n¨m cuèi thÕ kû XIX. §èi víi Ph¸p vµ §øc, th× thêi kú x©m chiÕm thuéc ®Þa hÕt søc m¹nh chÝnh lµ vµo hai m−¬i n¨m

* Henry C. Morris. "The History of Colonization". N. Y, 1900, vol, II, pp. 88; I, 419; II, 3041).

_________________________________________________________ 1) Hen-ry C. M«-ri-x¬. "LÞch sö c«ng cuéc di thùc" Niu-oãc, 1900, t. II,

tr. 88; I, 419, II, 304.


Quy m« çc thuéc ®Þa cña

Anh Ph¸p §øc

N ¨ m

diÖn tÝch (tÝnh triÖu dÆm

vu«ng)

d©n sè (tÝnh triÖu

ng−êi)


vu«ng)


ng−êi)


vu«ng)


ng−êi)

1815 - 1830 ? 126,4 0,02 0,5 − − 1860 2,5 145,1 0,2 3,4 − − 1880 7,7 267,9 0,7 7,5 − − 1899 9,3 309,0 3,7 56,4 1,0 14,7

®ã. Trªn kia, ta ®· thÊy r»ng chñ nghÜa t− b¶n tr−íc ®éc quyÒn − chñ nghÜa t− b¶n trong ®ã c¹nh tranh tù do chiÕm −u thÕ − ®· ph¸t triÓn ®Õn tét møc vµo thêi kú tõ 1860 ®Õn 1870. B©y giê chóng ta thÊy r»ng chÝnh sau thêi kú Êy, nh÷ng cuéc x©m chiÕm thuéc ®Þa b¾t ®Çu "t¨ng lªn" rÊt m¹nh, vµ cuéc ®Êu tranh ®Ó ph©n chia l·nh thæ trªn thÕ giíi trë nªn v« cïng gay g¾t. Cho nªn, kh«ng cßn nghi ngê g× n÷a, b−íc chuyÓn cña chñ nghÜa t− b¶n sang giai ®o¹n chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn, sang t− b¶n tµi chÝnh, lµ g¾n liÒn víi cuéc ®Êu tranh ngµy cµng gay g¾t nh»m ph©n chia thÕ giíi.

Trong t¸c phÈm nãi vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc, Hèp-x¬n nªu bËt thêi kú tõ 1884 ®Õn 1900, coi ®ã lµ thêi kú "bµnh tr−íng" (më réng l·nh thæ) m·nh liÖt cña çc n−íc chñ yÕu ë ch©u ¢u. Theo «ng ta tÝnh to¸n th× n−íc Anh, trong thêi kú nµy, ®· chiÕm ®−îc mét l·nh thæ réng 3,7 triÖu dÆm vu«ng víi sè d©n lµ 57 triÖu ng−êi; n−íc Ph¸p − 3,6 triÖu dÆm vu«ng víi sè d©n lµ 361/2 triÖu ng−êi; n−íc §øc − 1 triÖu dÆm vu«ng víi sè d©n lµ 14,7 triÖu ng−êi; n−íc BØ − 90 v¹n dÆm vu«ng víi 30 triÖu ng−êi; Bå-®µo-nha − 80 v¹n dÆm vu«ng víi 9 triÖu ng−êi. ViÖc s¨n kiÕm thuéc ®Þa do tÊt c¶ çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa tiÕn hµnh håi cuèi thÕ kû XIX vµ

®Æc biÖt sau 1880, lµ mét sù kiÖn mµ mäi ng−êi ®Òu biÕt trong lÞch sö ngo¹i giao vµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i.

ë Anh, trong thêi kú c¹nh tranh tù do phån vinh nhÊt, tõ 1840 ®Õn 1860, çc nhµ l·nh ®¹o chÝnh trÞ t− s¶n trong n−íc ®Òu chèng l¹i chÝnh s¸ch thùc d©n, hä xem viÖc gi¶i phãng çc thuéc ®Þa, viÖc t¸ch h¼n nh÷ng thuéc ®Þa ®ã ra khái n−íc Anh lµ mét viÖc kh«ng thÓ tr¸nh ®−îc vµ cã Ých. Trong mét bµi b¸o nãi vÒ "chñ nghÜa ®Õ quèc Anh hiÖn ®¹i" *, ®¨ng vµo n¨m 1898, M. Be-r¬ ®· nªu râ lµ nhµ chÝnh kh¸ch Anh §i-xra-ª-li, mét ng−êi nãi chung lµ thiªn vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc, n¨m 1852 còng ®· tuyªn bè r»ng: "Çc thuéc ®Þa lµ nh÷ng cèi ®¸ treo vµo cæ chóng ta". Nh−ng cuèi thÕ kû XIX, nh÷ng nh©n vËt næi tiÕng ®−¬ng thêi ë Anh lµ Xª-xin Rèt-x¬ vµ Gi«-dÐp Sem-bíc-lin ®Òu c«ng khai truyÒn b¸ chñ nghÜa ®Õ quèc vµ thùc hµnh chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa mét çch tr¾ng trîn nhÊt!

§iÒu ®¸ng chó ý lµ ngay lóc bÊy giê, çc l·nh tô chÝnh trÞ ®ã cña giai cÊp t− s¶n Anh còng ®· thÊy râ mèi liªn hÖ gi÷a nh÷ng nguån gèc cã thÓ nãi lµ thuÇn tuý kinh tÕ víi nh÷ng nguån gèc x· héi - chÝnh trÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc hiÖn ®¹i. Sem-bíc-lin ®· tuyªn truyÒn chñ nghÜa ®Õ quèc lµ mét "chÝnh s¸ch ch©n chÝnh, s¸ng suèt vµ tiÕt kiÖm", ®Æc biÖt nªu lªn viÖc çc n−íc §øc, Mü vµ BØ b©y giê c¹nh tranh víi n−íc Anh trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. Muèn tho¸t khái t×nh tr¹ng ®ã th× ph¶i cã çc tæ chøc ®éc quyÒn, − bän t− b¶n nãi nh− vËy vµ lËp ra nh÷ng çc-ten, xanh-®i-ca vµ t¬-rít. Muèn tho¸t khái t×nh tr¹ng ®ã th× ph¶i cã çc tæ chøc ®éc quyÒn, − bän thñ lÜnh chÝnh trÞ cña giai cÊp t− s¶n còng l¾p l¹i ®iÒu ®ã vµ véi v· chiÕm ®o¹t nh÷ng phÇn ®Êt ch−a bÞ ph©n chia trªn thÕ giíi. Nhµ b¸o XtÝt, ng−êi b¹n chÝ th©n cña Xª-xin Rèt-x¬, kÓ l¹i r»ng n¨m 1895, Xª-xin Rèt-x¬ ®· nãi víi «ng vÒ nh÷ng t− t−ëng ®Õ quèc

* "Die Neue Zeit", XVI, I, 1898, S. 302.


chñ nghÜa cña m×nh nh− sau: "H«m qua, t«i cã ®Õn khu Cùc §«ng Lu©n-®«n (khu phè c«ng nh©n) vµ ®· dù buæi häp cña nh÷ng ng−êi thÊt nghiÖp. ë ®ã, t«i ®· nghe thÊy nh÷ng lêi ph¸t biÓu cuång b¹o, toµn lµ nh÷ng tiÕng kªu; b¸nh m×, b¸nh m×! Khi trë vÒ, t«i suy nghÜ vÒ tÊt c¶ ®iÒu ®· thÊy ®ã, vµ t«i cµng tin ch¾c h¬n tr−íc vµo tÝnh chÊt quan träng cña chñ nghÜa ®Õ quèc... T− t−ëng thiªng liªng cña t«i lµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò x· héi, cô thÓ lµ: muèn cøu bèn m−¬i triÖu d©n V−¬ng quèc Liªn hîp tho¸t khái mét cuéc néi chiÕn chÐm giÕt lÉn nhau, th× chóng ta, nh÷ng nhµ chÝnh trÞ thùc d©n, cÇn ph¶i chiÕm nh÷ng ®Êt ®ai míi ®Ó cho sè d©n thõa cña chóng ta ®Õn ë vµ ®Ó cã nh÷ng vïng ®Êt míi mµ tiªu thô nh÷ng hµng ho¸ s¶n xuÊt t¹i çc c«ng x−ëng vµ hÇm má cña chóng ta. §Õ quèc, nh− t«i vÉn lu«n lu«n nãi, lµ mét vÊn ®Ò c¬m ¸o. NÕu kh«ng muèn néi chiÕn, th× ph¶i trë thµnh nh÷ng ng−êi ®Õ quèc chñ nghÜa" *.

N¨m 1895, Xª-xin Rèt-x¬, nhµ triÖu phó, vua tµi chÝnh, kÎ chñ m−u trong viÖc g©y ra chiÕn tranh Anh - B«-e, ®· nãi nh− thÕ; thËt ra çi lèi «ng ta bªnh vùc chñ nghÜa ®Õ quèc chØ h¬i th« lç, tr¾ng trîn, chø vÒ thùc chÊt nã kh«ng kh¸c "lý luËn" cña çc ngµi Ma-xlèp, Duy-®¬-cum, P«-t¬-rª-xèp, §a-vÝt, cña nhµ s¸ng lËp ra chñ nghÜa M¸c ë Nga, v.v. vµ v.v.. Xª-xin Rèt-x¬ lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh cã phÇn thµnh thËt h¬n ®«i chót...

§Ó cã ®−îc mét bøc tranh thËt chÝnh x¸c h¬n vÒ sù ph©n chia ®Êt ®ai trªn thÕ giíi vµ vÒ nh÷ng sù thay ®æi ®· x¶y ra trong vßng mÊy chôc n¨m gÇn ®©y vÒ mÆt ®ã, th× chóng ta h·y dïng nh÷ng tµi liÖu mµ Xu-pan ®· cung cÊp trong t¸c phÈm nãi trªn, vÒ vÊn ®Ò çc thuéc ®Þa cña tÊt c¶ çc c−êng quèc trªn thÕ giíi. Xu-pan xÐt t×nh h×nh nh÷ng n¨m 1876 vµ 1900; chóng ta h·y lÊy n¨m 1876 - lµ n¨m ®· ®−îc chän rÊt ®¹t, v× chÝnh vµo thêi kú nµy, vÒ toµn bé mµ nãi, ng−êi ta

* "Die Neue Zeit", XVI, 1, 1898, S. 304.

cã thÓ coi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n tr−íc ®éc quyÒn lµ ®· hoµn thµnh ë T©y ¢u - vµ lÊy n¨m 1914, råi dïng nh÷ng con sè míi h¬n trong "B¶ng thèng kª ®Þa lý" cña Huýp-n¬ mµ thay cho nh÷ng con sè cña Xu-pan. Xu-pan chØ nghiªn cøu çc thuéc ®Þa th«i; ®Ó cho bøc tranh vÒ viÖc ph©n chia thÕ giíi ®−îc ®Çy ®ñ, chóng t«i t−ëng còng nªn thªm vµo ®ã nh÷ng tµi liÖu v¾n t¾t nãi c¶ vÒ çc n−íc kh«ng ph¶i lµ thuéc ®Þa vµ çc n−íc nöa thuéc ®Þa n÷a, trong ®ã chóng t«i xÕp Ba-t−, Trung-quèc vµ Thæ-nhÜ-kú: hiÖn giê, Ba-t− gÇn nh− hoµn toµn trë thµnh mét thuéc ®Þa; Trung-quèc vµ Thæ-nhÜ-kú th× ®ang trë thµnh thuéc ®Þa 153.

D−íi ®©y lµ nh÷ng kÕt qu¶ mµ chóng t«i ®· thu ®−îc:

Thuéc ®Þa cña çc ®¹i c−êng quèc: (tÝnh theo triÖu ki-l«-mÐt vu«ng vµ theo triÖu ng−êi)

Thuéc ®Þa ChÝnh quèc Tæng céng

1876 1914 1914 1914

ki-l«

-mÐt

vu

«ng

ng−ê

i

ki-l«

-mÐt

vu

«ng

ng−ê

i

ki-l«

-mÐt

vu

«ng

ng−ê

i

ki-l«

-mÐt

vu

«ng

ng−ê

i

Anh................... 22,5 251,9 33,5 393,5 0,3 46,5 33,8 440,0 Nga................... 17,0 15,9 17,4 33,2 5,4 136,2 22,8 169,4 Ph¸p..... 0,9 6,0 10,6 55,5 0,5 39,6 11,1 95,1 §øc...... - - 2,9 12,3 0,5 64,9 3,4 77,2 Mü....... - - 0,3 9,7 9,4 97,0 9,7 106,7 NhËt..... - - 0,3 19,2 0,4 53,0 0,7 72,2 Tæng céng 6 ®¹i c−êng quèc....................

40,4

273,8

65,0

523,4

16,5

437,2

81,5

960,6

Thuéc ®Þa cña çc c−êng quèc kh¸c (BØ, Hµ-lan, v.v.).......................... 9,9 45,3 Nöa thuéc ®Þa (Ba-t−, Trung-quèc, Thæ-nhÜ-kú).................................... 14,5 361,2 Çc n−íc kh¸c.............................................................................................. 28,0 289,9 Toµn bé tr¸i ®Êt............................................................. 133,9 1 657,0


ë ®©y chóng ta thÊy râ r»ng b−íc vµo thÕ kû XX, viÖc ph©n chia thÕ giíi ®· "kÕt thóc". Sau n¨m 1876, çc thuéc ®Þa ®−îc më réng theo nh÷ng quy m« rÊt lín; ®èi víi s¸u c−êng quèc lín nhÊt th× diÖn tÝch çc thuéc ®Þa t¨ng lªn tõ 40 ®Õn 65 triÖu ki-l«-mÐt vu«ng, tøc lµ réng h¬n tr−íc kia qu¸ gÊp r−ìi, sè t¨ng thªm lµ 25 triÖu ki-l«-mÐt vu«ng, nghÜa lµ lín h¬n mét lÇn r−ìi diÖn tÝch çc chÝnh quèc (16 1/2 triÖu). N¨m 1876, ba c−êng quèc kh«ng cã mét thuéc ®Þa nµo c¶, vµ c−êng quèc thø t− lµ n−íc Ph¸p th× gÇn nh− kh«ng cã. §Õn n¨m 1914, bèn c−êng quèc nµy cã 14,1 triÖu ki-l«-mÐt vu«ng thuéc ®Þa, tøc lµ mét diÖn tÝch lín h¬n ¸ng chõng gÊp r−ìi diÖn tÝch ch©u ¢u, víi d©n sè gÇn 100 triÖu ng−êi. ViÖc bµnh tr−íng thuéc ®Þa chªnh lÖch nhau rÊt lín. NÕu so s¸nh ch¼ng h¹n Ph¸p, §øc vµ NhËt, lµ nh÷ng n−íc mµ diÖn tÝch vµ d©n sè kh«ng kh¸c nhau l¾m, th× ta nhËn thÊy lµ trong sè çc n−íc nµy, n−íc Ph¸p ®· chiÕm ®o¹t thuéc ®Þa (vÒ diÖn tÝch) gÇn gÊp ba lÇn thuéc ®Þa cña hai n−íc kia tÝnh gép l¹i. Nh−ng tÝnh vÒ khèi l−îng t− b¶n tµi chÝnh th× n−íc Ph¸p håi ®Çu thêi kú nãi trªn, cã lÏ còng giµu gÊp mÊy lÇn çc n−íc §øc vµ NhËt gép l¹i. Ngoµi nh÷ng ®iÒu kiÖn thuÇn tuý kinh tÕ ra vµ trªn c¬ së nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, th× nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Þa lý vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c n÷a còng ¶nh h−ëng ®Õn quy m« thuéc ®Þa. D−íi ¸p lùc cña ®¹i c«ng nghiÖp, cña sù trao ®æi vµ cña t− b¶n tµi chÝnh, trong mÊy chôc n¨m gÇn ®©y, qu¸ tr×nh lµm cho çc n−íc tiÕn lªn ngang nhau, lµm cho nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ sinh ho¹t trong çc n−íc trë thµnh ngang nhau, dï cã diÔn ra m¹nh mÏ nh− thÕ nµo n÷a, nh−ng gi÷a çc n−íc ®ã vÉn cã nh÷ng sù chªnh lÖch kh«ng nhá, vµ trong s¸u n−íc kÓ trªn, chóng ta thÊy mét mÆt lµ nh÷ng n−íc t− b¶n trÎ (Mü, §øc, NhËt) tiÕn bé hÕt søc nhanh chãng; mÆt kh¸c lµ nh÷ng n−íc t− b¶n giµ (Ph¸p, Anh), trong thêi gian gÇn ®©y l¹i ph¸t triÓn chËm h¬n çc n−íc trªn nhiÒu; sau hÕt lµ mét n−íc l¹c hËu nhÊt vÒ kinh tÕ (Nga), trong ®ã

chñ nghÜa ®Õ quèc t− b¶n hiÖn ®¹i cã thÓ nãi lµ bÞ bao bäc trong mét m¹ng l−íi ®Æc biÖt dµy ®Æc nh÷ng quan hÖ tiÒn t− b¶n chñ nghÜa.

Bªn c¹nh çc thuéc ®Þa cña nh÷ng ®¹i c−êng quèc, chóng t«i ®· kÓ c¶ nh÷ng thuéc ®Þa nhá cña nh÷ng n−íc nhá; çc thuéc ®Þa nµy, cã thÓ nãi, lµ ®èi t−îng sè mét cña "sù ph©n chia l¹i" cã thÓ vµ ch¾c ch¾n sÏ x¶y ra. Nh÷ng n−íc nhá nµy gi÷ ®−îc thuéc ®Þa cña m×nh phÇn lín chØ lµ nhê t×nh tr¹ng gi÷a çc c−êng quèc lín cã nh÷ng sù ®èi lËp vÒ quyÒn lîi, nh÷ng sù va ch¹m, v.v. ®· c¶n trë kh«ng cho çc c−êng quèc lín ®ã tho¶ thuËn víi nhau trong viÖc ph©n chia cña c−íp ®−îc. Cßn vÒ nh÷ng n−íc "nöa thuéc ®Þa", th× ®ã lµ nh÷ng vÝ dô vÒ nh÷ng h×nh thøc qu¸ ®é mµ ng−êi ta thÊy cã trong tÊt c¶ çc lÜnh vùc tù nhiªn vµ x· héi. T− b¶n tµi chÝnh lµ mét lùc l−îng hÕt søc hïng m¹nh, cã thÓ nãi lµ cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh trong mäi quan hÖ kinh tÕ vµ trong mäi quan hÖ quèc tÕ, ®Õn møc nã cã kh¶ n¨ng b¾t vµ thùc tÕ ®· b¾t ngay c¶ nh÷ng n−íc ®ang ®éc lËp hoµn toµn vÒ chÝnh trÞ còng ph¶i phô thuéc vµo nã. L¸t n÷a, chóng ta sÏ thÊy nh÷ng vÝ dô vÒ ®iÒu ®ã. Nh−ng cè nhiªn, çi lµm cho t− b¶n tµi chÝnh cã ®−îc nh÷ng "sù thuËn tiÖn" lín nhÊt vµ ®−îc lîi nhiÒu nhÊt, lµ sù phô thuéc nµo g¾n liÒn víi viÖc nh÷ng n−íc, nh÷ng d©n téc bÞ phô thuéc mÊt quyÒn ®éc lËp chÝnh trÞ cña m×nh. Çc n−íc nöa thuéc ®Þa lµ ®iÓn h×nh cña h×nh thøc "l−ng chõng" vÒ mÆt nµy. DÜ nhiªn lµ trong thêi ®¹i t− b¶n tµi chÝnh, khi mµ bé phËn cßn l¹i cña thÕ giíi ®· bÞ ph©n chia råi, th× cuéc ®Êu tranh ®Ó giµnh nh÷ng n−íc nöa phô thuéc ®ã, ®Æc biÖt ph¶i trë nªn gay g¾t.

ChÝnh s¸ch thùc d©n vµ chñ nghÜa ®Õ quèc ®· cã ngay tõ tr−íc giai ®o¹n hiÖn ®¹i cña chñ nghÜa t− b¶n vµ thËm chÝ tr−íc c¶ chñ nghÜa t− b¶n n÷a. La-m· ®−îc x©y dùng trªn c¬ së chÕ ®é n« lÖ, ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch thùc d©n vµ ®· thùc hµnh chñ nghÜa ®Õ quèc råi. Song nh÷ng nghÞ luËn "chung chung" vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc, v× bá qua hoÆc


xem nhÑ sù kh¸c nhau c¨n b¶n gi÷a nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi, nªn kh«ng tr¸nh khái trë thµnh nh÷ng c©u tÇm th−êng rçng tuÕch, hay nh÷ng c©u kho¸c l¸c, nh− viÖc so s¸nh "§¹i La-m· víi §¹i Anh quèc"*. Ngay c¶ chÝnh s¸ch thùc d©n cña chñ nghÜa t− b¶n, trong çc giai ®o¹n tr−íc kia cña nã, còng c¨n b¶n kh¸c víi chÝnh s¸ch thùc d©n cña t− b¶n tµi chÝnh.

§Æc ®iÓm c¬ b¶n cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i lµ sù thèng trÞ cña çc liªn minh ®éc quyÒn cña bän kinh doanh lín nhÊt. Çc tæ chøc ®éc quyÒn nµy trë nªn v÷ng ch¾c nhÊt khi mét m×nh chóng chiÕm ®o¹t ®−îc hÕt th¶y çc nguån nguyªn vËt liÖu. Ta ®· thÊy çc liªn minh t− b¶n quèc tÕ h¨ng h¸i biÕt bao ®Ó cè g¾ng t−íc mäi kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña ®èi thñ, ®Ó mua l¹i ch¼ng h¹n çc vïng cã má s¾t hay çc nguån dÇu löa, v.v.. ChØ cã viÖc chiÕm ®−îc thuéc ®Þa míi hoµn toµn ®¶m b¶o cho çc tæ chøc ®éc quyÒn ®èi phã cã hiÖu qu¶ víi mäi tr−êng hîp bÊt tr¾c trong cuéc ®Êu tranh víi ®èi thñ cña m×nh, ngay c¶ gÆp tr−êng hîp bÊt tr¾c nh− khi ®èi thñ muèn tù vÖ b»ng mét ®¹o luËt vÒ chÕ ®é ®éc quyÒn nhµ n−íc. Chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn cµng cao, nguyªn liÖu cµng thiÕu thèn, sù c¹nh tranh cµng gay g¾t vµ viÖc t×m kiÕm çc nguån nguyªn liÖu trªn toµn thÕ giíi cµng r¸o riÕt, th× cuéc ®Êu tranh ®Ó chiÕm thuéc ®Þa cµng quyÕt liÖt h¬n.

Sin-®¬ viÕt: "Ta cã thÓ ®−a ra c©u kh¼ng ®Þnh nµy, mµ mét sè ng−êi cã thÓ cho lµ ng−îc ®êi, cô thÓ lµ: viÖc t¨ng d©n c− thµnh thÞ vµ d©n c− c«ng nghiÖp, trong mét t−¬ng lai t−¬ng ®èi gÇn ®©y, sÏ cã thÓ gÆp trë ng¹i v× thiÕu nguyªn

* C. P. Lucas. "Greater Rome and Greater Britain". Oxf, 19121) hay Earl of Cromer. "Ancient and modern Imperialism". L., 19102).

_________________________________________________________ 1) S. P. Lu-ca-x¬. "§¹i La-m· vµ §¹i Anh quèc. èc-xpho, 1912. 2) C«ng t−íc Cr«-m¬. "Chñ nghÜa ®Õ quèc cæ ®¹i vµ chñ nghÜa ®Õ quèc

hiÖn ®¹i". Lu©n-®«n, 1910.

liÖu c«ng nghiÖp nhiÒu h¬n lµ v× thiÕu thùc phÈm". ThÝ dô nh− t×nh tr¹ng thiÕu gç lµ thø mµ gi¸ c¶ kh«ng ngõng t¨ng lªn, t×nh tr¹ng thiÕu da, thiÕu nh÷ng nguyªn liÖu cÇn thiÕt cho c«ng nghiÖp dÖt ngµy cµng trë nªn gay g¾t. "Nh÷ng liªn minh çc nhµ c«ng nghiÖp ®ang t×m çch t¹o ra mét thÕ c©n b»ng gi÷a n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp trong ph¹m vi toµn bé nÒn kinh tÕ thÕ giíi; ng−êi ta cã thÓ dÉn ra lµm vÝ dô Liªn minh quèc tÕ cña nh÷ng liªn minh çc chñ x−ëng kÐo sîi b«ng, ®· tån t¹i tõ n¨m 1904 trong mét sè n−íc c«ng nghiÖp quan träng nhÊt; sau n÷a lµ Liªn minh cña nh÷ng liªn minh çc chñ x−ëng kÐo sîi lanh ch©u ¢u, thµnh lËp tõ n¨m 1910, theo cïng mét kiÓu ®ã"*.

Cè nhiªn, bän c¶i l−¬ng t− s¶n, vµ trong sè ®ã th× ®Æc biÖt lµ ph¸i Cau-xky hiÖn nay, ®ang t×m çch lµm gi¶m bít ý nghÜa cña nh÷ng sù thËt ®ã, b»ng çch nãi r»ng "ng−êi ta cã thÓ", kiÕm nguyªn liÖu trªn thÞ tr−êng tù do mµ kh«ng cÇn ®Õn chÝnh s¸ch thùc d©n "tèn kÐm vµ nguy hiÓm", vµ "ng−êi ta cã thÓ" t¨ng rÊt m¹nh l−îng cung vÒ nguyªn liÖu, b»ng çch "®¬n gi¶n" c¶i thiÖn nh÷ng ®iÒu kiÖn cña n«ng nghiÖp nãi chung. Song nh÷ng ý kiÕn nªu lªn Êy ®· biÕn thµnh sù b¶o vÖ chñ nghÜa ®Õ quèc, t« ®iÓm chñ nghÜa ®Õ quèc, v× nh÷ng ý kiÕn nªu lªn ®ã xuÊt ph¸t tõ chç bá qua ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i lµ: çc tæ chøc ®éc quyÒn. ThÞ tr−êng tù do ngµy cµng lïi vµo qu¸ khø; çc xanh-®i-ca vµ t¬-rít ®éc quyÒn ngµy cµng c¾t xÐn thÞ tr−êng ®ã, cßn viÖc "®¬n gi¶n" c¶i thiÖn nh÷ng ®iÒu kiÖn cña n«ng nghiÖp th× l¹i dÉn ®Õn chç c¶i thiÖn t×nh c¶nh cña quÇn chóng, n©ng cao tiÒn c«ng vµ lµm gi¶m lîi nhuËn. Nh−ng thö hái, ngoµi ãc t−ëng t−îng cña bän c¶i l−¬ng nãi ngät nh− ®−êng ra, th× cßn t×m ®©u ra ®−îc nh÷ng t¬-rít cã thÓ quan t©m ®Õn t×nh c¶nh cña quÇn chóng, chø kh«ng ph¶i lµ quan t©m ®Õn viÖc ®i x©m chiÕm thuéc ®Þa?

* Schilder, t¸c phÈm ®· dÉn, tr. 38-42.


§èi víi t− b¶n tµi chÝnh, kh«ng ph¶i chØ nh÷ng nguån nguyªn liÖu ®· ®−îc t×m ra míi cã ý nghÜa, mµ c¶ nh÷ng nguån nguyªn liÖu cã thÓ t×m ra ®−îc còng cã ý nghÜa, v× hiÖn nay, kü thuËt ph¸t triÓn nhanh chãng kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc, vµ nh÷ng ®Êt ®ai h«m nay ch−a dïng ®−îc th× ngµy mai cã thÓ dïng ®−îc nÕu t×m ra ®−îc nh÷ng ph−¬ng ph¸p míi (®Ó ®¹t môc ®Ých ®ã, ng©n hµng lín cã thÓ tæ chøc mét ®oµn nghiªn cøu ®Æc biÖt gåm kü s−, çc nhµ n«ng häc, v.v.), nÕu ng−êi ta bá vµo ®ã nh÷ng sè t− b¶n lín. §èi víi nh÷ng cuéc th¨m dß nh÷ng tµi nguyªn kho¸ng s¶n, ®èi víi nh÷ng ph−¬ng ph¸p míi trong viÖc chÕ biÕn vµ sö dông nh÷ng lo¹i nguyªn liÖu nµo ®ã v.v, v.v., th× còng vËy. Do ®ã, t− b¶n tµi chÝnh kh«ng tr¸nh khái cã xu h−íng muèn më réng l·nh thæ kinh tÕ cña nã, vµ thËm chÝ l·nh thæ nãi chung. NÕu çc t¬-rít ®em t− b¶n ho¸ tµi s¶n cña m×nh b»ng çch ®¸nh gi¸ tµi s¶n ®ã gÊp hai hay ba lÇn, tÝnh tr−íc nh÷ng kho¶n lîi nhuËn "cã thÓ thu ®−îc" sau nµy (chø kh«ng ph¶i sè lîi nhuËn hiÖn t¹i) vµ tÝnh tr−íc nh÷ng kÕt qu¶ t−¬ng lai cña ®éc quyÒn, − th× t− b¶n tµi chÝnh nãi chung còng thÕ, nã cã xu h−íng muèn chiÕm lÊy thËt nhiÒu ®Êt, dï ®Êt ®ai ®ã nh− thÕ nµo, dï ®Êt ®ai ®ã ë ®©u, vµ bÊt cø b»ng çch nµo, v× nã tÝnh ®Õn nh÷ng nguån nguyªn liÖu cã thÓ cã vµ v× sî l¹c hËu trong cuéc tranh giµnh ®iªn cuång ®Ó giµnh lÊy nh÷ng m¶nh ®Êt cuèi cïng ch−a bÞ ph©n chia trªn thÕ giíi, hoÆc chia l¹i nh÷ng m¶nh ®Êt ®· chia råi.

Bän t− b¶n Anh cè g¾ng dïng ®ñ mäi çch ®Ó ph¸t triÓn nghÒ trång b«ng ë thuéc ®Þa Ai-cËp cña chóng, nghÒ nµy n¨m 1904 ®· chiÕm 0,6 triÖu hÐc-ta trong sè 2,3 triÖu hÐc-ta ®Êt trång trät, tøc lµ h¬n mét phÇn t−. Bän t− b¶n Nga còng lµm nh− vËy trong thuéc ®Þa Tuèc-kª-xtan cña chóng. Bëi v× lµm nh− thÕ c¶ hai bän t− b¶n ®ã ®Òu cã thÓ th¾ng ®−îc nh÷ng bän c¹nh tranh n−íc ngoµi mét çch dÔ dµng h¬n, ®Òu cã thÓ dÔ dµng ®i ®Õn chç n¾m ®éc quyÒn nh÷ng nguån nguyªn liÖu h¬n, ®i ®Õn chç thµnh lËp ®−îc

mét t¬-rít dÖt Ýt tèn phÝ h¬n, sinh lîi h¬n, víi çch s¶n xuÊt "liªn hîp", víi sù tËp trung hÕt th¶y çc giai ®o¹n s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn b«ng vµo tay mét m×nh chóng.

Lîi Ých cña viÖc xuÊt khÈu t− b¶n còng thóc ®Èy sù x©m chiÕm thuéc ®Þa, v× trªn thÞ tr−êng thuéc ®Þa míi dÔ dµng (vµ ®«i khi chØ cã trªn thÞ tr−êng ®ã míi cã thÓ) lo¹i trõ ®−îc kÎ c¹nh tranh b»ng nh÷ng thñ ®o¹n ®éc quyÒn, míi dÔ dµng n¾m ®−îc viÖc cung cÊp hµng ho¸, cñng cè nh÷ng "mèi liªn hÖ" thÝch ®¸ng, v.v..

KiÕn tróc th−îng tÇng phi kinh tÕ ®−îc x©y dùng trªn c¬ së t− b¶n tµi chÝnh, còng nh− chÝnh s¸ch vµ hÖ t− t−ëng cña t− b¶n tµi chÝnh, ®Òu lµm cho xu h−íng ®i x©m chiÕm thuéc ®Þa m¹nh thªm. Hin-phÐc-®inh nãi rÊt ®óng: "T− b¶n tµi chÝnh kh«ng muèn ®Ó cã tù do, mµ muèn thèng trÞ". Vµ mét t¸c gi¶ t− s¶n Ph¸p, nh− ®Ó ph¸t triÓn vµ bæ sung nh÷ng ý kiÕn nãi trªn cña Xª-xin Rèt-x¬1) ®· viÕt r»ng ngoµi nh÷ng nguyªn nh©n kinh tÕ nªn thªm nh÷ng nguyªn nh©n x· héi cña chÝnh s¸ch thùc d©n ngµy nay: "sù phøc t¹p trong ®êi sèng ngµy cµng t¨ng, nh÷ng khã kh¨n ngµy cµng t¨ng ch¼ng nh÷ng ®Ì nÆng lªn ®«ng ®¶o quÇn chóng c«ng nh©n mµ cßn ®Ì lªn c¶ nh÷ng giai cÊp trung gian n÷a, v× vËy trong hÕt th¶y çc n−íc cã nÒn v¨n minh cò, ®Òu ®ang tÝch tô "nh÷ng sù bÊt b×nh, bùc tøc, c¨m hên, lµ nh÷ng çi ®e do¹ nÒn an ninh x· héi; nh÷ng lùc l−îng ®· l×a khái quü ®¹o giai cÊp nhÊt ®Þnh th× cÇn ®−îc sö dông, cÇn ®Ó cho lùc l−îng Êy cã mét viÖc lµm nµo ®ã ë n−íc ngoµi, nÕu nh− ng−êi ta kh«ng muèn cã sù bïng næ ë trong n−íc"*.

* Wahl. "La France aux colonies"2), trÝch dÉn Henri Russier. "Le Partage

de l' OcÐanie". P., 1905, p. 1653).

_________________________________________________________ 1) Xem tËp nµy, tr. 479. 2) Van. "N−íc Ph¸p ë thuéc ®Þa". 3) H¨ng-ri Ruýt-xi-ª. "Sù ph©n chia ch©u §¹i-d−¬ng". Pa-ri, 1905, tr. 165.


Khi nãi ®Õn chÝnh s¸ch thùc d©n trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc t− b¶n, th× cÇn chó ý r»ng t− b¶n tµi chÝnh vµ chÝnh s¸ch quèc tÕ thÝch øng víi nã − chÝnh s¸ch nµy lµ cuéc ®Êu tranh cña çc c−êng quèc lín ®Ó ph©n chia thÕ giíi vÒ mÆt kinh tÕ vµ chÝnh trÞ − ®· t¹o nªn hµng lo¹t h×nh thøc lÖ thuéc cã tÝnh chÊt qu¸ ®é cña çc n−íc. Tiªu biÓu cho thêi ®¹i ®ã, kh«ng nh÷ng chØ cã hai lo¹i n−íc chñ yÕu: nh÷ng n−íc chiÕm thuéc ®Þa vµ nh÷ng thuéc ®Þa, mµ cßn cã nhiÒu n−íc phô thuéc víi nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau, nh÷ng n−íc nµy trªn h×nh thøc th× ®−îc ®éc lËp vÒ chÝnh trÞ, nh−ng thùc tÕ l¹i m¾c vµo çi l−íi phô thuéc vÒ tµi chÝnh vµ ngo¹i giao. Tr−íc ®©y, chóng t«i ®· nªu ra mét trong nh÷ng h×nh thøc Êy lµ nh÷ng n−íc nöa thuéc ®Þa. KiÓu mÉu cña mét h×nh thøc kh¸c lµ ¸c-hen-ti-na, ch¼ng h¹n.

Trong t¸c phÈm nãi vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc Anh, Sun-txª-Ghª-vÐc-ni-tx¬ viÕt: "Nam Mü, vµ nhÊt lµ ¸c-hen-ti-na, ®ang ë vµo mét t×nh tr¹ng phô thuéc Lu©n-®«n vÒ tµi chÝnh, ®Õn nçi nªn gäi nã gÇn nh− lµ mét thuéc ®Þa th−¬ng m¹i cña Anh vËy"*. Dùa theo nh÷ng th«ng ço cña viªn l·nh sù ¸o - Hung ë Bu-ª-nèt - E-r¬ n¨m 1909, Sin-®¬ ®· tÝnh r»ng sè t− b¶n Anh ®Çu t− vµo ¸c-hen-ti-na lµ 8 3/4 tû phr¨ng. Chóng ta cã thÓ h×nh dung mét çch dÔ dµng r»ng viÖc ®ã b¶o ®¶m cho t− b¶n tµi chÝnh − vµ "b¹n" trung thµnh

* Schulze-Gaevernitz "Britischer Imperialismus und englischer Freihandel zu Beginn des 20 - ten Jahrhunderts". Lpz. 1906, tr. 3181). Sartorius v. Waltershausen còng nãi nh− vËy. "Das volkswirtscha ftliche System der Kapitalanlage im Auslande". Berlin, 1907. S. 46 2).

_________________________________________________________ 1) Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬, "Chñ nghÜa ®Õ quèc Anh vµ nÒn th−¬ng m¹i

tù do cña anh ®Çu thÕ kû XX". Lai-pxÝch, 1906. 2) X¸c-t«-ri-ót ph«n Van-t¬-hau-xªn. "HÖ thèng kinh tÕ quèc d©n trong

viÖc ®Çu t− t− b¶n ë n−íc ngoµi". BÐc-lanh, 1907, tr. 46.

cña nã lµ nÒn ngo¹i giao - cña n−íc Anh, cã nh÷ng mèi liªn hÖ v÷ng ch¾c nh− thÕ nµo víi giai cÊp t− s¶n ¸c-hen-ti-na, víi çc giíi l·nh ®¹o toµn bé ®êi sèng kinh tÕ vµ ®êi sèng chÝnh trÞ cña n−íc nµy.

Bå-®µo-nha lµ mét vÝ dô vÒ h×nh thøc phô thuéc tµi chÝnh vµ ngo¹i giao h¬i kh¸c mét chót, trong ®iÒu kiÖn cã ®éc lËp chÝnh trÞ. Bå-®µo-nha lµ mét quèc gia ®éc lËp, cã chñ quyÒn, nh−ng thùc tÕ th× tõ h¬n 200 n¨m nay, tõ khi cã cuéc chiÕn tranh giµnh quyÒn thõa kÕ T©y-ban-nha (1701 - 1914), Bå-®µo-nha ®· bÞ ®Æt d−íi quyÒn b¶o hé cña Anh råi. N−íc Anh ®· b¶o vÖ Bå-®µo-nha vµ çc thuéc ®Þa cña n−íc nµy, nh»m môc ®Ých cñng cè trËn ®Þa riªng cña m×nh trong cuéc ®Êu tranh chèng nh÷ng ®èi thñ cña m×nh lµ T©y-ban-nha vµ Ph¸p. §Ó bï l¹i, n−íc Anh ®· ®−îc h−ëng nh÷ng kho¶n lîi vÒ th−¬ng m¹i, nh÷ng ®iÒu kiÖn tèt nhÊt trong viÖc xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ nhÊt lµ trong viÖc xuÊt khÈu t− b¶n sang Bå-®µo-nha vµ çc thuéc ®Þa cña n−íc nµy, ®· ®−îc h−ëng kh¶ n¨ng sö dông çc bÕn tµu vµ çc hßn ®¶o cïng nh÷ng ®−êng d©y ®iÖn ngÇm cña Bå-®µo-nha, v.v., v.v. *. Nh÷ng quan hÖ nh− thÕ ®Òu lu«n lu«n cã gi÷a nh÷ng n−íc lín vµ nhá, nh−ng trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc t− b¶n, nh÷ng quan hÖ ®ã trë thµnh mét hÖ thèng phæ biÕn thµnh mét bé phËn trong toµn bé nh÷ng quan hÖ cña "sù ph©n chia thÕ giíi"; nh÷ng quan hÖ ®ã biÕn thµnh nh÷ng kh©u trong ho¹t ®éng cña t− b¶n tµi chÝnh thÕ giíi.

§Ó kÕt thóc vÊn ®Ò ph©n chia thÕ giíi, chóng ta cßn ph¶i chó ý ®Õn ®iÒu nµy n÷a. Kh«ng ph¶i chØ riªng s¸ch b¸o cña Mü, sau cuéc chiÕn tranh T©y-ban-nha - Mü, vµ s¸ch b¸o cña Anh sau cuéc chiÕn tranh Anh - B«-e, míi ®Æt ra hoµn toµn c«ng khai vµ râ rµng vÊn ®Ò nµy vµo ®óng cuèi thÕ kû XIX vµ ®Çu thÕ kû XX, còng kh«ng ph¶i chØ riªng s¸ch b¸o §øc, theo dâi "chñ nghÜa ®Õ quèc Anh" mét çch hÕt søc

* Sin-®¬, t¸c phÈm dÉn, t. 1, tr. 160-161.


"ghen ghÐt", míi ®¸nh gi¸ ®−îc sù viÖc Êy mét çch cã hÖ thèng. Mµ c¶ trong s¸ch b¸o t− s¶n cña Ph¸p n÷a, vÊn ®Ò nµy còng ®−îc ®Ò ra mét çch kh¸ râ rÖt vµ réng r·i, ®Õn mét møc ®é mµ quan ®iÓm t− s¶n cã thÓ cho phÐp. Chóng ta h·y dÉn chøng nhµ sö häc §ri-«, lµ ng−êi ®· viÕt trong cuèn "Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ vµ x· héi cuèi thÕ kû XIX" cña «ng ta, ë ch−¬ng nãi vÒ "çc ®¹i c−êng quèc vµ sù ph©n chia thÕ giíi", nh− sau: "Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, trõ Trung-quèc ra, th× tÊt c¶ nh÷ng n¬i cßn trèng trªn tr¸i ®Êt ®Òu bÞ çc c−êng quèc ch©u ¢u vµ B¾c Mü chiÕm c¶. Trªn c¬ së ®ã ®· x¶y ra mét vµi cuéc xung ®ét vµ mét vµi sù di chuyÓn ph¹m vi ¶nh h−ëng, ®ã lµ triÖu chøng b¸o tr−íc nh÷ng cuéc bïng næ ghª sî h¬n trong t−¬ng lai gÇn ®©y. V× ph¶i lµm gÊp; n−íc nµo ch−a cã phÇn th× cã thÓ ch¼ng bao giê cã ®−îc n÷a vµ cã thÓ kh«ng ®−îc tham dù vµo cuéc bãc lét thÕ giíi theo mét quy m« khæng lå, cuéc bãc lét nµy sÏ lµ mét trong nh÷ng sù kiÖn c¨n b¶n nhÊt cña thÕ kû s¾p ®Õn (thÕ kû XX). V× thÕ toµn thÓ ch©u ¢u vµ ch©u Mü gÇn ®©y ®Òu ®iªn cuång ®i bµnh tr−íng thuéc ®Þa, thùc hµnh "chñ nghÜa ®Õ quèc", chñ nghÜa nµy lµ ®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña thêi kú cuèi thÕ kû XIX". T¸c gi¶ l¹i nãi thªm: "Trong sù ph©n chia thÕ giíi Êy, trong cuéc chay ®ua ®iªn cuång ®Ó giµnh nh÷ng kho b¸u vËt vµ nh÷ng thÞ tr−êng réng lín trªn tr¸i ®Êt, th× lùc l−îng so s¸nh cña nh÷ng ®Õ quèc ®−îc thµnh lËp trong thÕ kû ®ã (thÕ kû XIX) hoµn toµn kh«ng t−¬ng xøng víi vÞ trÝ mµ çc d©n téc ®· lËp nªn nh÷ng ®Õ quèc Êy ®ang gi÷ ë ch©u ¢u. Çc c−êng quèc chiÕm −u thÕ ë ch©u ¢u vµ n¾m vËn mÖnh cña ch©u ¢u, th× l¹i kh«ng ph¶i còng chiÕm −u thÕ nh− vËy trªn toµn thÕ giíi. Vµ v× sù hïng m¹nh vÒ thuéc ®Þa, sù hy väng chiÕm ®−îc nh÷ng cña c¶i ch−a ®¸nh gi¸ ®−îc, hiÓn nhiªn sÏ ¶nh h−ëng trë l¹i ®Õn lùc l−îng so s¸nh cña nh÷ng c−êng quèc ch©u ¢u, cho nªn vÊn ®Ò thuéc ®Þa − hay "chñ nghÜa ®Õ quèc", nÕu muèn gäi nh− vËy − tr−íc ®©y ®· lµm thay ®æi nh÷ng

®iÒu kiÖn chÝnh trÞ cña b¶n th©n ch©u ¢u, th× sau nµy sÏ ngµy cµng lµm thay ®æi nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy"*.

VII. Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n ®Æc biÖt cña chñ nghÜa t− b¶n

B©y giê, chóng ta ph¶i thö nªu lªn nh÷ng ®iÓm tæng kÕt nµo ®ã, tæng hîp nh÷ng ®iÒu ®· nãi ë trªn vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc. Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ sù ph¸t triÓn vµ sù kÕ tôc trùc tiÕp cña nh÷ng ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña chñ nghÜa t− b¶n nãi chung. Nh−ng chñ nghÜa t− b¶n chØ trë thµnh chñ nghÜa ®Õ quèc t− b¶n chñ nghÜa, khi nã ®· ®¹t tíi mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh, rÊt cao, khi mét sè nh÷ng ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña chñ nghÜa t− b¶n ®· b¾t ®Çu biÕn thµnh ®iÒu tr¸i ng−îc víi nh÷ng ®Æc tÝnh ®ã, khi nh÷ng ®Æc ®iÓm cña mét thêi kú qu¸ ®é tõ chñ nghÜa t− b¶n sang mét chÕ ®é kinh tÕ - x· héi cao h¬n, ®· h×nh thµnh vµ béc lé ra hoµn toµn. VÒ mÆt kinh tÕ, ®iÓm c¬ b¶n trong qu¸ tr×nh nµy lµ sù ®éc quyÒn t− b¶n chñ nghÜa ®· thay thÕ cho sù c¹nh tranh tù do t− b¶n chñ nghÜa. C¹nh tranh tù do lµ ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña chñ nghÜa t− b¶n vµ cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ nãi chung; ®éc quyÒn lµ çi trùc tiÕp tr¸i ng−îc víi c¹nh tranh tù do, nh−ng tr−íc m¾t chóng ta c¹nh tranh tù do biÕn thµnh ®éc quyÒn vµ t¹o ra nÒn s¶n xuÊt lín, lo¹i bá nÒn s¶n xuÊt nhá, thay thÕ nÒn s¶n xuÊt lín b»ng mét nÒn s¶n xuÊt lín h¬n n÷a, ®−a sù tËp trung s¶n xuÊt vµ sù tËp trung t− b¶n ®Õn mét møc ®é mµ sù tËp trung nµy ®· vµ ®ang lµm cho çc tæ chøc ®éc quyÒn xuÊt hiÖn: çc-ten, xanh-®i-ca, t¬-rít vµ t− b¶n − t− b¶n nµy hîp nhÊt víi nh÷ng tæ chøc Êy − cña m−êi ng©n hµng thao tóng hµng tû ®ång. §ång thêi, ®éc

* J.- E. Driault. "ProblÌmes politiques et sociaux". P., 1900, tr. 2991).

_________________________________________________________ 1) Gi.-E. §ri-«. "Nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ vµ x· héi". Pa-ri.


quyÒn kh«ng thñ tiªu sù c¹nh tranh tù do lµ çi ®· sinh ra chóng; chóng tån t¹i ë bªn trªn sù c¹nh tranh tù do vµ cïng víi sù c¹nh tranh tù do, do ®ã mµ g©y ra mét sè m©u thuÉn, va ch¹m vµ xung ®ét ®Æc biÖt gay g¾t vµ kÞch liÖt. §éc quyÒn lµ b−íc qu¸ ®é tõ chñ nghÜa t− b¶n lªn mét chÕ ®é cao h¬n.

NÕu cÇn ®Þnh nghÜa chñ nghÜa ®Õ quèc cho thËt hÕt søc v¾n t¾t th× ph¶i nãi r»ng chñ nghÜa ®Õ quèc lµ giai ®o¹n ®éc quyÒn cña chñ nghÜa t− b¶n. §Þnh nghÜa nµy cã thÓ bao gåm ®−îc çi chñ yÕu nhÊt, v× mét mÆt th× t− b¶n tµi chÝnh lµ kÕt qu¶ cña sù hîp nhÊt gi÷a t− b¶n ng©n hµng cña mét sè Ýt ng©n hµng ®éc quyÒn lín nhÊt, víi t− b¶n cña nh÷ng liªn minh ®éc quyÒn çc nhµ c«ng nghiÖp; mÆt kh¸c th× sù ph©n chia thÕ giíi lµ b−íc qu¸ ®é tõ chÝnh s¸ch thùc d©n ®ang lan réng mét çch tù do ®Õn nh÷ng miÒn ch−a bÞ mét c−êng quèc t− b¶n nµo chiÕm ®o¹t, sang chÝnh s¸ch thùc d©n muèn ®éc chiÕm nh÷ng ®Êt ®ai ®· hoµn toµn chia xong trªn thÕ giíi.

Song nh÷ng ®Þnh nghÜa v¾n t¾t qu¸, mÆc dï cã tiÖn lîi v× tãm t¾t ®−îc çi chñ yÕu, nh−ng vÉn kh«ng ®Çy ®ñ, v× tõ nh÷ng ®Þnh nghÜa ®ã cÇn t¸ch riªng ra nh÷ng ®Æc ®iÓm rÊt c¨n b¶n cña hiÖn t−îng mµ ta cÇn ®Þnh nghÜa. Cho nªn trong khi kh«ng quªn çi ý nghÜa cã tÝnh chÊt quy −íc vµ t−¬ng ®èi trong tÊt c¶ çc ®Þnh nghÜa nãi chung − lµ nh÷ng ®Þnh nghÜa kh«ng bao giê cã thÓ bao qu¸t ®−îc nh÷ng mèi liªn hÖ toµn diÖn cña mét hiÖn t−îng trong sù ph¸t triÓn ®Çy ®ñ cña hiÖn t−îng Êy − th× chóng ta, khi ®Þnh nghÜa chñ nghÜa ®Õ quèc, ph¶i ®−a ra mét ®Þnh nghÜa bao gåm n¨m dÊu hiÖu c¬ b¶n cña chñ nghÜa ®Õ quèc: 1) sù tËp trung s¶n xuÊt vµ t− b¶n ®¹t tíi mét møc ®é ph¸t triÓn cao khiÕn nã t¹o ra nh÷ng tæ chøc ®éc quyÒn cã mét vai trß quyÕt ®Þnh trong sinh ho¹t kinh tÕ; 2) sù hîp nhÊt t− b¶n ng©n hµng víi t− b¶n c«ng nghiÖp, vµ trªn c¬ së "t− b¶n tµi chÝnh", ®ã, xuÊt hiÖn mét bän ®Çu sá tµi chÝnh; 3) viÖc xuÊt khÈu t− b¶n, kh¸c víi viÖc xuÊt khÈu hµng ho¸, ®· cã mét ý nghÜa quan

träng ®Æc biÖt; 4) sù h×nh thµnh nh÷ng liªn minh ®éc quyÒn quèc tÕ cña bän t− b¶n chia nhau thÕ giíi, vµ 5) viÖc çc c−êng quèc t− b¶n chñ nghÜa lín nhÊt ®· chia nhau xong ®Êt ®ai trªn thÕ giíi. Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ chñ nghÜa t− b¶n ®¹t ®Õn mét giai ®o¹n ph¸t triÓn trong ®ã sù thèng trÞ cña çc tæ chøc ®éc quyÒn vµ cña t− b¶n tµi chÝnh ®· ®−îc x¸c lËp; viÖc xuÊt khÈu t− b¶n ®· cã mét ý nghÜa næi bËt; sù ph©n chia thÕ giíi ®· b¾t ®Çu ®−îc tiÕn hµnh gi÷a çc t¬-rít quèc tÕ vµ sù ph©n chia toµn bé ®Êt ®ai trªn thÕ giíi gi÷a nh÷ng n−íc t− b¶n lín nhÊt, ®· kÕt thóc.

D−íi ®©y, chóng ta sÏ thÊy ng−êi ta cã thÓ vµ ph¶i ®Þnh nghÜa chñ nghÜa ®Õ quèc mét çch kh¸c, nÕu nh− ng−êi ta xÐt kh«ng ph¶i chØ nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n mang tÝnh chÊt thuÇn tuý kinh tÕ (®Þnh nghÜa nãi trªn chØ h¹n chÕ trong nh÷ng kh¸i niÖm nµy th«i), mµ cßn xÐt c¶ vÞ trÝ lÞch sö cña giai ®o¹n nµy cña chñ nghÜa t− b¶n ®èi víi chñ nghÜa t− b¶n nãi chung, hay cßn xÐt quan hÖ gi÷a chñ nghÜa ®Õ quèc vµ hai xu h−íng c¬ b¶n trong phong trµo c«ng nh©n. §iÒu cÇn chó ý ngay lµ chñ nghÜa ®Õ quèc, hiÓu theo nghÜa ®· nãi ë trªn, th× râ rµng lµ mét giai ®o¹n ph¸t triÓn ®Æc biÖt cña chñ nghÜa t− b¶n. §Ó b¹n ®äc cã ®−îc mét kh¸i niÖm thËt hÕt søc cã c¨n cø vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc, chóng t«i cè t×m çch dÉn ra thËt nhiÒu ý kiÕn cña nh÷ng nhµ kinh tÕ häc t− s¶n ®· buéc ph¶i thõa nhËn nh÷ng sù thËt ®· ®−îc x¸c nhËn mét çch ®Æc biÖt kh«ng chèi c·i ®−îc, rót tõ trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i cña chñ nghÜa t− b¶n. ChÝnh còng nh»m môc ®Ých ®ã, mµ chóng t«i ®· ®−a ra nh÷ng sè liÖu thèng kª chi tiÕt cho phÐp ta thÊy râ ®−îc t− b¶n ng©n hµng ®· ph¸t triÓn chÝnh lµ ®Õn tr×nh ®é nµo, v.v., sù chuyÓn biÕn tõ l−îng thµnh chÊt, b−íc qu¸ ®é tõ chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn sang chñ nghÜa ®Õ quèc ®· biÓu hiÖn chÝnh lµ ë chç nµo. Kh«ng cÇn ph¶i nãi còng râ lµ trong giíi tù nhiªn vµ trong x· héi, dÜ nhiªn tÊt c¶ mäi ranh giíi ®Òu cã tÝnh chÊt quy −íc vµ biÕn ®éng; vµ v× thÕ, nÕu cø tranh luËn, ch¼ng h¹n


vÒ vÊn ®Ò t×m xem chñ nghÜa ®Õ quèc ®−îc x¸c lËp mét çch "døt kho¸t" vµo n¨m nµo hay vµo kho¶ng m−êi n¨m nµo, th× sÏ thËt lµ phi lý.

Nh−ng tranh luËn vÒ ®Þnh nghÜa chñ nghÜa ®Õ quèc, th× ph¶i tranh luËn tr−íc hÕt víi C. Cau-xky, nhµ lý luËn m¸c-xÝt chñ yÕu cña thêi ®¹i mµ ng−êi ta gäi lµ thêi ®¹i Quèc tÕ II, nghÜa lµ qu·ng thêi gian 25 n¨m tõ 1889 ®Õn 1914. N¨m 1915 vµ ngay tõ th¸ng M−êi mét 1914, Cau-xky ®· hoµn toµn kiªn quyÕt lªn tiÕng ph¶n ®èi nh÷ng t− t−ëng c¬ b¶n thÓ hiÖn trong ®Þnh nghÜa cña chóng t«i vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc, vµ tuyªn bè r»ng ph¶i hiÓu chñ nghÜa ®Õ quèc lµ mét chÝnh s¸ch, chÝnh lµ mét chÝnh s¸ch nhÊt ®Þnh mµ t− b¶n tµi chÝnh "−a thÝch" chø kh«ng ph¶i lµ mét "giai ®o¹n" hoÆc mét tr×nh ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ; r»ng ng−êi ta kh«ng thÓ "quy lµm mét" chñ nghÜa ®Õ quèc vµ "chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i" ®−îc; r»ng, nÕu hiÓu chñ nghÜa ®Õ quèc lµ "tÊt c¶ nh÷ng hiÖn t−îng cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i" - çc-ten, chÕ ®é b¶o hé thuÕ quan, sù thèng trÞ cña bän tµi chÝnh, chÝnh s¸ch thùc d©n, - th× nh− thÕ, vÊn ®Ò tÝnh tÊt yÕu cña chñ nghÜa ®Õ quèc ®èi víi chñ nghÜa t− b¶n rót l¹i chØ lµ "mét sù trïng phøc tÇm th−êng nhÊt", v× nh− thÕ th× "lÏ tù nhiªn, chñ nghÜa ®Õ quèc lµ mét sù tÊt yÕu sèng cßn ®èi víi chñ nghÜa t− b¶n" v.v.., Chóng t«i sÏ diÔn ®¹t ý kiÕn cña Cau-xky mét çch chÝnh x¸c h¬n hÕt, nÕu dÉn ra ®Þnh nghÜa cña «ng ta vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc, ®Þnh nghÜa nµy nh»m trùc tiÕp chèng l¹i thùc chÊt cña nh÷ng t− t−ëng chóng t«i ®· tr×nh bµy (v× tõ l©u Cau-xky ®· biÕt r»ng nh÷ng lêi ph¶n ®èi cña phe nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt §øc ®· truyÒn b¸ nh÷ng t− t−ëng nh− thÕ suèt trong bao nhiªu n¨m liÒn, lµ nh÷ng lêi ph¶n ®èi cña mét trµo l−u nhÊt ®Þnh cña chñ nghÜa M¸c).

Cau-xky ®Þnh nghÜa nh− sau: "Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ s¶n phÈm cña chñ nghÜa t− b¶n

c«ng nghiÖp ph¸t triÓn cao. §ã lµ xu h−íng cña mçi d©n téc

t− b¶n chñ nghÜa c«ng nghiÖp muèn s¸p nhËp hoÆc chinh phôc tÊt c¶ nh÷ng vïng n«ng nghiÖp (do Cau-xky viÕt ng¶) lín, bÊt kÓ d©n téc ë nh÷ng vïng ®ã lµ nh÷ng d©n téc nµo"*.

§Þnh nghÜa ®ã hoµn toµn kh«ng dïng ®−îc v× nã chØ t¸ch riªng vÊn ®Ò d©n téc ra mét çch phiÕn diÖn, tøc lµ mét çch tuú tiÖn (tuy r»ng xÐt vÒ b¶n th©n vÊn ®Ò ®ã vµ vÒ mèi quan hÖ cña vÊn ®Ò ®ã ®èi víi chñ nghÜa ®Õ quèc, th× vÊn ®Ò ®ã lµ mét vÊn ®Ò cùc kú quan träng), g¾n liÒn mét çch tuú tiÖn vµ sai lÇm vÊn ®Ò Êy chØ víi riªng t− b¶n c«ng nghiÖp trong nh÷ng n−íc ®i th«n tÝnh çc n−íc kh¸c, vµ nªu lªn, mét çch còng kh«ng kÐm phÇn tuú tiÖn vµ sai lÇm, viÖc th«n tÝnh nh÷ng vïng n«ng nghiÖp.

Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ xu h−íng ®i ®Õn nh÷ng cuéc th«n tÝnh - phÇn chÝnh trÞ trong ®Þnh nghÜa cña Cau-xky quy l¹i lµ nh− thÕ. PhÇn ®ã ®óng, nh−ng hÕt søc kh«ng ®Çy ®ñ, v× xÐt vÒ mÆt chÝnh trÞ, th× chñ nghÜa ®Õ quèc, nãi chung, lµ xu h−íng ®i ®Õn b¹o lùc vµ ph¶n ®éng. Nh−ng çi chóng ta quan t©m ë ®©y, lµ mÆt kinh tÕ cña vÊn ®Ò, mµ chÝnh Cau-xky còng ®· ®−a vµo trong ®Þnh nghÜa cña «ng ta. Nh÷ng chç sai trong ®Þnh nghÜa cña Cau-xky lé ra sê sê tr−íc m¾t. §iÓm tiªu biÓu cña chñ nghÜa ®Õ quèc chÝnh l¹i kh«ng ph¶i lµ t− b¶n c«ng nghiÖp, mµ lµ t− b¶n tµi chÝnh. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ ë Ph¸p chÝnh sù ph¸t triÓn ®Æc biÖt nhanh chãng cña t− b¶n tµi chÝnh, trong khi t− b¶n c«ng nghiÖp suy yÕu, ®· lµm cho chÝnh s¸ch th«n tÝnh (chÝnh s¸ch thùc d©n) tõ nh÷ng n¨m 80 thÕ kû tr−íc trë nªn cùc kú gay g¾t. §iÓm tiªu biÓu cña chñ nghÜa ®Õ quèc chÝnh lµ ë chç nã cã xu h−íng th«n tÝnh kh«ng nh÷ng çc vïng n«ng nghiÖp, mµ thËm chÝ c¶ nh÷ng vïng cã nhiÒu c«ng nghiÖp nhÊt (n−íc §øc thÌm muèn n−íc BØ, n−íc Ph¸p thÌm muèn vïng Lo-

* "Die Neue Zeit", 1914, 2 (t. 32, tr. 909, ngµy 11 th¸ng ChÝn 1914. §èi chiÕu víi còng t¹p chÝ ®ã: 1915, 2, tr. 107 vµ çc trang sau.


ren), v×, mét lµ, sù ph©n chia thÕ giíi ®· xong råi, cho nªn khi ph©n chia l¹i ng−êi ta buéc ph¶i víi tay ®Õn bÊt cø ®Êt ®ai nµo; hai lµ, ®iÓm träng yÕu cña chñ nghÜa ®Õ quèc lµ sù c¹nh tranh cña mét sè c−êng quèc lín muèn chiÕm b¸ quyÒn, nghÜa lµ muèn ®i x©m chiÕm ®Êt ®ai, chñ yÕu kh«ng ph¶i nh»m trùc tiÕp chiÕm cho b¶n th©n m×nh, mµ nh»m lµm suy yÕu ®èi thñ vµ ®¸nh ®æ b¸ quyÒn cña ®èi thñ n÷a (®èi víi n−íc §øc th× n−íc BØ lµ ®Æc biÖt quan träng víi tÝnh çch lµ bµn ®¹p chèng l¹i Anh; ®èi víi n−íc Anh th× B¸t-®a lµ ®Æc biÖt quan träng víi tÝnh çch lµ bµn ®¹p chèng l¹i §øc, v.v. ).

Cau-xky ®Æc biÖt viÖn dÉn - vµ nhiÒu lÇn viÖn dÉn - ng−êi Anh, tuång nh− ng−êi Anh ®· x¸c ®Þnh ý nghÜa thuÇn tuý chÝnh trÞ cho danh tõ chñ nghÜa ®Õ quèc ®óng theo ý cña Cau-xky. Ta h·y dÉn ra ®©y t¸c phÈm cña mét ng−êi Anh lµ Hèp-x¬n, nhan ®Ò "Chñ nghÜa ®Õ quèc", xuÊt b¶n n¨m 1902, trong ®ã chóng ta ®äc thÊy nh− sau:

"Chñ nghÜa ®Õ quèc míi kh¸c víi chñ nghÜa ®Õ quèc cò: mét lµ ë chç nã kh«ng biÓu thÞ nh÷ng −íc väng cña mét ®Õ quèc ®ang bµnh tr−íng, mµ biÓu thÞ lý luËn vµ thùc hµnh cña nhiÒu ®Õ quèc c¹nh tranh víi nhau, nh÷ng ®Õ quèc nµy ®Òu bÞ chi phèi bëi cïng nh÷ng kh¸t väng nh− nhau lµ bµnh tr−íng vÒ chÝnh trÞ vµ ®−îc lîi vÒ th−¬ng m¹i; hai lµ ë chç nh÷ng lîi Ých tµi chÝnh hay lîi Ých cã liªn quan ®Õn ®Çu t− t− b¶n l¹i thèng trÞ nh÷ng lîi Ých th−¬ng m¹i"*.

Chóng ta thÊy r»ng Cau-xky, trªn thùc tÕ, ®· hoµn toµn sai khi viÖn dÉn ng−êi Anh nãi chung («ng ta chØ cã thÓ viÖn dÉn ho¹ ch¨ng bän ®Õ quèc tÇm th−êng Anh hay bän trùc tiÕp biÖn hé cho chñ nghÜa ®Õ quèc). Chóng ta thÊy r»ng Cau-xky tù x−ng lµ vÉn tiÕp tôc b¶o vÖ chñ nghÜa M¸c, nh−ng thËt ra l¹i thôt lïi mét b−íc so víi nhµ x· héi - tù do

* Hoboson. "Imperialism". L., 1902, P. 324.

chñ nghÜa Hèp-x¬n v× «ng nµy cßn biÕt chó ý mét çch ®óng h¬n ®Õn hai ®Æc ®iÓm "lÞch sö - cô thÓ" (víi ®Þnh nghÜa cña m×nh, Cau-xky chÝnh lµ giÔu cît tÝnh lÞch sö - cô thÓ) cña chñ nghÜa ®Õ quèc hiÖn ®¹i: 1) sù c¹nh tranh cña mét sè chñ nghÜa ®Õ quèc vµ 2) −u thÕ cña nhµ tµi chÝnh ®èi víi th−¬ng nh©n. Nh−ng, nÕu chñ yÕu nãi ®Õn viÖc mét n−íc c«ng nghiÖp ®i th«n tÝnh mét n−íc n«ng nghiÖp th× nh− thÕ lµ nªu bËt vai trß hµng ®Çu cña th−¬ng nh©n.

§Þnh nghÜa cña Cau-xky kh«ng ph¶i chØ sai lÇm vµ kh«ng m¸c-xÝt mµ th«i. Nã cßn dïng lµm c¬ së cho c¶ mét hÖ thèng quan ®iÓm ®o¹n tuyÖt hoµn toµn víi lý luËn m¸c-xÝt vµ thùc tiÔn m¸c-xÝt, vÒ ®iÓm nµy sau ®©y chóng t«i sÏ cßn nãi ®Õn. Cuéc tranh luËn vÒ danh tõ, do Cau-xky khëi x−íng, thËt lµ hoµn toµn kh«ng quan träng: ta nªn gäi giai ®o¹n míi nhÊt cña chñ nghÜa t− b¶n lµ chñ nghÜa ®Õ quèc hay nªn gäi lµ giai ®o¹n t− b¶n tµi chÝnh? Muèn gäi thÕ nµo th× gäi, thÕ nµo còng ®−îc. Thùc chÊt vÊn ®Ò lµ ë chç Cau-xky t¸ch rêi chÝnh s¸ch cña chñ nghÜa ®Õ quèc khái nÒn kinh tÕ cña nã; «ng ta gi¶i thÝch r»ng nh÷ng cuéc th«n tÝnh lµ chÝnh s¸ch "−a thÝch" cña t− b¶n tµi chÝnh, vµ «ng ta ®em ®èi lËp chÝnh s¸ch nµy víi mét chÝnh s¸ch t− s¶n kh¸c tuång nh− cã thÓ thùc hiÖn ®−îc còng trªn c¬ së t− b¶n tµi chÝnh ®ã. ThÕ ra çc tæ chøc ®éc quyÒn trong kinh tÕ ®Òu cã thÓ t−¬ng dung víi mét ph−¬ng ph¸p hµnh ®éng chÝnh trÞ kh«ng cã tÝnh chÊt ®éc quyÒn, kh«ng cã tÝnh chÊt b¹o lùc, kh«ng cã tÝnh chÊt x©m l−îc. ThÕ ra sù ph©n chia ®Êt ®ai trªn thÕ giíi, ®−îc hoµn thµnh ®óng ngay vµo thêi kú t− b¶n tµi chÝnh vµ lµ c¬ së cña çc h×nh thøc c¹nh tranh ®Æc thï hiÖn t¹i gi÷a nh÷ng n−íc t− b¶n chñ nghÜa lín nhÊt, l¹i cã thÓ t−¬ng dung víi mét chÝnh s¸ch kh«ng ph¶i ®Õ quèc chñ nghÜa. KÕt qu¶ lµ, ®¸ng lÏ ph¶i v¹ch ra tÝnh chÊt s©u s¾c cña nh÷ng m©u thuÉn c¬ b¶n nhÊt trong giai ®o¹n hiÖn ®¹i cña chñ nghÜa t− b¶n, th× l¹i lµm lu mê vµ xoa dÞu


nh÷ng m©u thuÉn ®ã. KÕt qu¶ lµ chñ nghÜa c¶i l−¬ng t− s¶n chø kh«ng ph¶i lµ chñ nghÜa M¸c.

Cau-xky tranh luËn víi Cu-nèp, mét ng−êi §øc ®· tõng biÖn hé cho chñ nghÜa ®Õ quèc vµ biÖn hé cho nh÷ng cuéc th«n tÝnh víi nh÷ng lý lÏ võa tr©ng tr¸o võa th« kÖch nh− sau: chñ nghÜa ®Õ quèc lµ chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i; sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n lµ tÊt nhiªn vµ tiÕn bé; vËy th× chñ nghÜa ®Õ quèc lµ tiÕn bé; cho nªn ph¶i suy t«n nã vµ ca tông nã! Çi lý lÏ ®ã còng na n¸ nh− viÖc bän d©n tuý ®· biÕm ho¹ nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt Nga trong nh÷ng n¨m 1894 - 1895, bän nµy nãi: nÕu nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt xem chñ nghÜa t− b¶n ë Nga lµ mét hiÖn t−îng tÊt nhiªn vµ tiÕn bé th× hä ph¶i më qu¸n r−îu vµ du nhËp chñ nghÜa t− b¶n. Cau-xky c·i l¹i Cu-nèp: kh«ng, chñ nghÜa ®Õ quèc kh«ng ph¶i lµ chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i; nã chØ lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc cña chÝnh s¸ch cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i; vµ chóng ta cã thÓ vµ ph¶i chèng l¹i chÝnh s¸ch ®ã, chèng l¹i chñ nghÜa ®Õ quèc, chèng l¹i viÖc th«n tÝnh, v.v..

C©u c·i l¹i nµy tuång nh− hoµn toµn cã lý, nh−ng kú thËt, nã lµ mét lèi tuyªn truyÒn tinh vi h¬n, nguþ trang khÐo h¬n (vµ do ®ã, nguy hiÓm h¬n) cho sù tho¶ hiÖp víi chñ nghÜa ®Õ quèc, v× "®Êu tranh" chèng chÝnh s¸ch cña çc t¬-rít vµ çc ng©n hµng mµ kh«ng ®ông ®Õn c¬ së kinh tÕ cña çc t¬-rít vµ çc ng©n hµng ®ã, th× chØ lµ chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ chñ nghÜa hoµ b×nh t− s¶n, chØ lµ nh÷ng lêi mong −íc tèt lµnh vµ v« h¹i. §¸ng lÏ ph¶i lét trÇn tÊt c¶ tÝnh chÊt s©u s¾c cña nh÷ng m©u thuÉn hiÖn cã, th× l¹i l¶ng tr¸ng kh«ng nãi ®Õn nh÷ng m©u thuÉn Êy, bá qua nh÷ng m©u thuÉn quan träng nhÊt trong sè nh÷ng m©u thuÉn Êy, − lý luËn cña Cau-xky lµ nh− thÕ ®ã, nã kh«ng cã mét tÝ g× gièng víi chñ nghÜa M¸c c¶. Râ rµng, mét thø "lý luËn" nh− thÕ th× chØ dïng ®Ó b¶o vÖ cho çi t− t−ëng muèn thèng nhÊt víi bän Cu-nèp mµ th«i!

"XÐt vÒ mÆt thuÇn tuý kinh tÕ − Cau-xky viÕt − kh«ng lo¹i trõ kh¶ n¨ng lµ chñ nghÜa t− b¶n sÏ cßn tr¶i qua mét giai ®o¹n míi n÷a, trong ®ã chÝnh s¸ch çc-ten sÏ ®−îc øng dông vµo chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, ®ã lµ giai ®o¹n chñ nghÜa ®Õ quèc cùc ®oan" *, nghÜa lµ chñ nghÜa siªu ®Õ quèc, giai ®o¹n liªn hîp çc ®Õ quèc trªn toµn thÕ giíi, chø kh«ng ph¶i giai ®o¹n ®Êu tranh gi÷a çc ®Õ quèc ®ã víi nhau; giai ®o¹n chÊm døt çc cuéc chiÕn tranh d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, giai ®o¹n "t− b¶n tµi chÝnh thèng nhÊt víi nhau trªn ph¹m vi quèc tÕ ®Ó cïng nhau bãc lét thÕ giíi"**.

Sau ®©y, chóng t«i sÏ nãi ®Õn çi "thuyÕt chñ nghÜa ®Õ quèc cùc ®oan" Êy ®Ó chØ râ mét çch tØ mØ r»ng çi thuyÕt nµy ®· ®o¹n tuyÖt, mét çch døt kho¸t vµ vÜnh viÔn, víi chñ nghÜa M¸c biÕt chõng nµo. ë ®©y, theo dµn bµi chung cña b¶n kh¸i luËn nµy, chóng ta cÇn xem xÐt nh÷ng sè liÖu kinh tÕ chÝnh x¸c vÒ vÊn ®Ò nµy. "XÐt vÒ mÆt thuÇn tuý kinh tÕ", "chñ nghÜa ®Õ quèc cùc ®oan" cã thÓ cã ®−îc kh«ng, hay ®ã chØ lµ mét c©u chuyÖn nh¶m nhÝ cùc ®oan?

NÕu chóng ta hiÓu quan ®iÓm thuÇn tuý kinh tÕ lµ mét sù trõu t−îng "thuÇn tuý", th× nh− thÕ, tÊt c¶ nh÷ng g× cã thÓ nãi ®−îc ®Òu quy tô thµnh mét luËn ®iÓm sau ®©y: sù ph¸t triÓn dÉn ®Õn nh÷ng tæ chøc ®éc quyÒn vµ, do ®ã, dÉn ®Õn mét tæ chøc ®éc quyÒn toµn thÕ giíi, ®Õn mét t¬- rít duy nhÊt toµn thÕ giíi. §ã lµ ®iÒu kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc, nh−ng ®iÒu ®ã còng hoµn toµn kh«ng cã néi dung, ®¹i lo¹i gièng nh− nãi "sù ph¸t triÓn dÉn ®Õn" viÖc s¶n xuÊt çc thùc phÈm trong nh÷ng phßng thÝ nghiÖm. Theo ý nghÜa

* "Die Neue Zeit", 1914, 1 (t. 32), tr. 921, sè ra ngµy 11 th¸ng ChÝn 1914. §èi chiÕu víi còng t¹p chÝ ®ã: 1915, 2, tr. 107 vµ çc trang sau.

** "Die Neue Zeit", 1915, 1, tr. 144, sè ra ngµy 30 th¸ng T− 1915.


®ã, th× "thuyÕt" chñ nghÜa ®Õ quèc cùc ®oan còng v« lý nh− "thuyÕt n«ng nghiÖp cùc ®oan".

Nh−ng nÕu ng−êi ta nãi ®Õn nh÷ng ®iÒu kiÖn "thuÇn tuý kinh tÕ" cña thêi ®¹i t− b¶n tµi chÝnh, víi tÝnh çch mét thêi ®¹i lÞch sö - cô thÓ ë vµo ®Çu thÓ kû XX, th× c©u tr¶ lêi tèt nhÊt ®èi víi nh÷ng kh¸i niÖm trõu t−îng cøng ®ê vÒ "chñ nghÜa ®Õ quèc cùc ®oan" (nh÷ng kh¸i niÖm nµy chØ phôc vô cho mét môc ®Ých ph¶n ®éng nhÊt; lµm cho ng−êi ta ®õng chó ý ®Õn tÝnh chÊt s©u s¾c cña nh÷ng m©u thuÉn hiÖn cã) lµ ®em çi hiÖn thùc kinh tÕ - cô thÓ cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay ®Ó ®èi lËp l¹i nh÷ng kh¸i niÖm trõu t−îng Êy. Nh÷ng lêi hoµn toµn kh«ng cã néi dung cña Cau-xky nãi vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc cùc ®oan, còng khuyÕn khÝch çi t− t−ëng hÕt søc sai lÇm vµ cã tÝnh chÊt tiÕp tay cho bän biÖn hé chñ nghÜa ®Õ quèc, lµ: sù thèng trÞ cña t− b¶n tµi chÝnh tuång nh− lµm gi¶m bít nh÷ng sù chªnh lÖch vµ nh÷ng m©u thuÉn trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi; trong khi ®ã th× sù thèng trÞ Êy thùc tÕ lµm cho nh÷ng sù chªnh lÖch vµ m©u thuÉn ®ã t¨ng thªm 154.

Trong tËp s¸ch nhá nhan ®Ò lµ "Kinh tÕ thÕ giíi nhËp m«n"*, R. Can-v¬ ®· thö tæng hîp nh÷ng sè liÖu chñ yÕu nhÊt, cã tÝnh chÊt thuÇn tuý kinh tÕ, cho phÐp ng−êi ta h×nh dung ®−îc mét çch cô thÓ nh÷ng quan hÖ qua l¹i ë bªn trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµo cuèi thÕ kû XIX vµ ®Çu thÕ kû XX. ¤ng chia toµn bé thÕ giíi thµnh 5 "khu vùc kinh tÕ chñ yÕu": 1) khu vùc Trung ¢u (tÊt c¶ ch©u ¢u, trõ Nga vµ Anh); 2) khu vùc Anh; 3) khu vùc Nga; 4) khu vùc §«ng ¸; vµ 5) khu vùc Mü, kÓ c¶ çc thuéc ®Þa n»m trong "khu vùc" çc n−íc cã nh÷ng thuéc ®Þa Êy, ®ång thêi "g¹t sang mét bªn" mét sè Ýt nh÷ng n−íc ch−a xÕp vµo çc khu vùc, ch¼ng h¹n nh− Ba-t−, ¸p-ga-ni-xtan, ¶-rËp ë ch©u ¸, Ma-rèc vµ A-bi-xi-ni ë ch©u Phi, v.v...

* R. Calwer. "Einführung in die Weltwirtschaft". Brl., 1906.

D−íi ®©y lµ nh÷ng sè liÖu kinh tÕ tãm t¾t mµ «ng ta dÉn ra vÒ nh÷ng khu vùc ®ã:

D i Ö n t Ý c h

D © ns è

§ − ê n g g i a o

t h « n g

T h − ¬ n g m ¹ i

C « n g n g h i Ö p

Çc khu vùc kinh tÕ chñ yÕu

trªn thÕ giíi

tÝnh

theo

triÖ

u ki

-l«-

mÐt

vu«

ng

(tÝn

h th

eo tr

iÖu

ng−ê

i

®−ên

g s¾

t (tÝn

h th

eo

ngh×

nki

-l«-m

Ðt)

®éi t

Çu b

u«n

(tÝn

h th

eo tr

iÖu

tÊn)

(gåm

c¶

xuÊt

nhË

p kh

Èu tÝ

nh th

eo m

¸c)

th

an ®

¸

ga

ng

sè c

äc s

îi tr

ong

c«ng

ng

hiÖp

sîi

b«n

g (t

Ýnh

theo

triÖ

u cä

c)

I) khu vùc Trung

¢u..................

27,6

388

204

8

41

251

15

26 *(23,6) (146) 2) khu vùc Anh.. 28,9 398 140 11 25 249 9 51 *(28,6) (355) 3) khu vùc Nga... 22 131 63 I 3 16 3 7 4) khu vùc §«ng ̧ 12 389 8 I 2 8 0,02 2 5) khu vùc Mü.... 30 148 379 6 14 245 14 19

Ta thÊy cã ba khu vùc, trong ®ã chñ nghÜa t− b¶n ®· ph¸t triÓn cao (®−êng giao th«ng, th−¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ®Òu ph¸t triÓn m¹nh) lµ: khu vùc Trung ¢u, khu vùc Anh vµ khu vùc Mü. Trong çc khu vùc ®ã, cã ba n−íc thèng trÞ thÕ giíi: §øc, Anh vµ Mü. Sù c¹nh tranh ®Õ quèc chñ nghÜa vµ cuéc ®Êu tranh gi÷a çc n−íc ®ã trë nªn cùc kú gay g¾t v× n−íc §øc chØ cã mét khu vùc bÐ nhá kh«ng ®¸ng kÓ vµ cã Ýt thuéc ®Þa; viÖc thµnh lËp mét "khu Trung ¢u" cßn lµ mét vÊn ®Ò t−¬ng lai vµ ®ang h×nh thµnh trong mét cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt. Giê ®©y, ®Æc ®iÓm cña toµn thÓ ch©u ¢u lµ t×nh tr¹ng chia n¨m xÎ b¶y vÒ chÝnh trÞ. Tr¸i l¹i, trong çc khu vùc Anh vµ Mü th× sù tËp trung vÒ chÝnh trÞ

* Nh÷ng con sè trong dÊu ngoÆc lµ chØ diÖn tÝch vµ d©n sè ë çc thuéc ®Þa.

Khai th¸c

(tÝnh theo triÖu tÊn)


rÊt cao, nh−ng vÒ sè l−îng thuéc ®Þa th× gi÷a hai khu vùc ®ã cã sù kh¸c nhau rÊt lín: khu vùc Anh cã nh÷ng thuéc ®Þa réng mªnh m«ng, con sè thuéc ®Þa cña khu vùc Mü l¹i rÊt Ýt ái. Mµ ë çc thuéc ®Þa th× chñ nghÜa t− b¶n chØ míi b¾t ®Çu ph¸t triÓn. Cuéc ®Êu tranh giµnh Nam Mü ngµy cµng gay g¾t.

Hai khu vùc trong ®ã chñ nghÜa t− b¶n Ýt ph¸t triÓn, lµ khu vùc Nga vµ §«ng ¸. Trong khu vùc thø nhÊt, mËt ®é d©n sè hÕt søc thÊp, trong khu vùc thø hai, l¹i hÕt søc cao; trong khu vùc thø nhÊt, sù tËp trung chÝnh trÞ th× m¹nh, cßn trong khu vùc thø hai l¹i kh«ng cã sù tËp trung ®ã. ViÖc ph©n chia Trung-quèc chØ võa míi ®−îc b¾t ®Çu, vµ cuéc ®Êu tranh gi÷a NhËt vµ Mü, v.v. ®Ó chiÕm n−íc nµy, ngµy cµng gay g¾t thªm.

H·y ®em c©u chuyÖn hoang ®−êng ngu xuÈn cña Cau-xky vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc cùc ®oan "hoµ b×nh" ®ã mµ ®èi chiÕu víi çi hiÖn thùc nãi trªn, víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ hÕt søc mu«n h×nh mu«n vÎ, víi t×nh tr¹ng hÕt søc chªnh lÖch vÒ tèc ®é ph¸t triÓn cña çc n−íc, v.v., víi cuéc ®Êu tranh ®iªn cuång gi÷a çc n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa. §Êy ch¼ng ph¶i lµ mét m−u toan ph¶n ®éng cña mét chµng tiÓu thÞ d©n khiÕp sî ®ang t×m çch lÈn trèn çi hiÖn thùc ghª gím, ®ã sao? Nh÷ng çc-ten quèc tÕ, mµ Cau-xky cho ®ã lµ mÇm mèng cña "chñ nghÜa ®Õ quèc cùc ®oan" (còng nh− "cã thÓ" gäi viÖc chÕ t¹o çc thuèc viªn trong phßng thÝ nghiÖm mÇm mèng cña n«ng nghiÖp cùc ®oan), h¸ ®· ch¼ng cho ta mét vÝ dô vÒ viÖc chia vµ chia l¹i thÕ giíi, vÒ b−íc qu¸ ®é chuyÓn tõ sù ph©n chia hoµ b×nh ®Õn sù ph©n chia kh«ng hoµ b×nh vµ ng−îc l¹i, ®ã sao! Ch¼ng ph¶i lµ t− b¶n tµi chÝnh Mü, vµ t− b¶n tµi chÝnh çc n−íc kh¸c, tr−íc kia ®· ph©n chia toµn bé thÕ giíi mét çch ªm ¸i, cã sù tham dù cña n−íc §øc, ch¼ng h¹n, vµo xanh-®i-ca quèc tÕ chÕ t¹o ®−êng ray xe löa hay vµo t¬-rít hµng h¶i th−¬ng m¹i quèc tÕ, th× b©y giê, trªn c¬ së nh÷ng quan hÖ so s¸nh míi vÒ lùc l−îng, nh÷ng quan hÖ so s¸nh ®ang thay

®æi mét çch hoµn toµn kh«ng hoµ b×nh, nã l¹i kh«ng tiÕn hµnh chia l¹i thÕ giíi hay sao?

T− b¶n tµi chÝnh vµ çc t¬-rít ®· kh«ng lµm gi¶m mµ l¹i cßn lµm t¨ng nh÷ng sù kh¸c nhau vÒ nhÞp ®é ph¸t triÓn cña çc bé phËn kh¸c nhau trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Nh−ng mét khi quan hÖ so s¸nh vÒ lùc l−îng ®· thay ®æi, nÕu kh«ng gi¶i quyÕt çc m©u thuÉn b»ng vò lùc th× cßn gi¶i quyÕt b»ng çch nµo n÷a trong chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa? Nh÷ng b¶n thèng kª ®−êng s¾t* cung cÊp cho ta nh÷ng tµi liÖu hÕt søc chÝnh x¸c vÒ nh÷ng nhÞp ®é kh¸c nhau trong sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n vµ cña t− b¶n tµi chÝnh trong toµn bé nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Sau ®©y lµ t×nh h×nh thay ®æi vÒ chiÒu dµi cña hÖ thèng ®−êng s¾t trong suèt mÊy chôc n¨m ph¸t triÓn gÇn ®©y cña chñ nghÜa ®Õ quèc:

§ − ê n g s ¾ t (tÝnh theo ngh×n

ki-l«-mÐt) 1890 1913 + Ch©u ¢u.............. .......................... 224 346 + 122 Mü................... ............................... 268 411 + 143 TÊt c¶ çc thuéc ®Þa .... ................ 82 210 + 128 Çc quèc gia ®éc lËp hay nöa ®éc lËp ë ch©u ¸ vµ ch©u Mü......

43

137

+ 94

Tæng céng ....... ................ 617 1104

VËy lµ trong çc thuéc ®Þa vµ çc n−íc ®éc lËp (vµ nöa ®éc lËp) thuéc ch©u ¸ vµ ch©u Mü, ®−êng s¾t ®−îc ph¸t

* Stat. Jahrbuch für das Deutsche Reich, 1915; Archiv für Eisen - bahnwesen, 18921); ®èi víi n¨m 1890, chóng ta ®µnh ph¶i x¸c ®Þnh mét çch −íc l−îng nh÷ng ®iÓm chi tiÕt nhá vÒ viÖc ph©n chia çc ®−êng s¾t ë thuéc ®Þa cña çc n−íc kh¸c nhau 155.

_________________________________________________________ 1) TËp thèng kª hµng n¨m cña Nhµ n−íc §øc, 1915, L−u tr÷ cña ngµnh

®−êng s¾t, 1892.

125 347 +222


triÓn nhanh chãng h¬n c¶. ë nh÷ng n¬i ®ã, ng−êi ta biÕt r»ng t− b¶n tµi chÝnh cña 4 - 5 n−íc t− b¶n chñ nghÜa lín nhÊt ®ang hoµn toµn ngù trÞ vµ lµm chñ. Hai tr¨m ngh×n ki-l«-mÐt ®−êng s¾t míi ë çc thuéc ®Þa vµ çc n−íc kh¸c thuéc ch©u ¸ vµ ch©u Mü, çi ®ã cã nghÜa lµ h¬n 40 tû m¸c t− b¶n míi ®−îc ®Çu t− trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt cã lîi, víi nh÷ng b¶o ®¶m ®Æc biÖt vÒ thu nhËp, víi nh÷ng mãn hµng ®Æt rÊt lêi cho çc nhµ m¸y s¶n xuÊt thÐp, v.v. vµ v.v..

Trong çc thuéc ®Þa vµ trong çc n−íc bªn kia ®¹i d−¬ng, chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn nhanh h¬n c¶. Nh÷ng c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa míi (NhËt-b¶n) ®· xuÊt hiÖn ë ®©y. Cuéc ®Êu tranh gi÷a çc chñ nghÜa ®Õ quèc thÕ giíi ngµy cµng gay g¾t. Sè cèng n¹p mµ çc doanh nghiÖp ®Æc biÖt sinh lîi ë thuéc ®Þa vµ ë bªn kia ®¹i d−¬ng ph¶i nép cho t− b¶n tµi chÝnh, ®ang t¨ng lªn. Khi ph©n chia "cña ¨n c−íp ®−îc" nµy, mét phÇn hÕt søc lín l¹i r¬i vµo tay nh÷ng n−íc kh«ng ph¶i th−êng xuyªn ®øng hµng ®Çu vÒ tèc ®é ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt. Toµn bé chiÒu dµi çc ®−êng s¾t trong nh÷ng c−êng quèc lín nhÊt céng víi çc thuéc ®Þa cña nh÷ng n−íc nµy, lµ nh− sau:

(tÝnh theo ngh×n

ki-l«-mÐt)

1890 1913

Mü.............. 268 413 + 145 §Õ quèc Anh..... 107 208 + 101 Nga............. 32 78 + 46 §øc............. 43 68 + 25 Ph¸p............ 41 63 + 22 Tæng céng 5 c−êng quèc 491 830 + 339

Nh− thÕ lµ gÇn 80% tæng sè ®−êng s¾t ®Òu tËp trung ë 5 c−êng quèc lín nhÊt. Nh−ng sù tËp trung quyÒn së h÷u çc ®−êng s¾t Êy, sù tËp trung t− b¶n tµi chÝnh l¹i cßn v«

cïng m¹nh mÏ h¬n, v× çc nhµ triÖu phó Anh vµ Ph¸p, ch¼ng h¹n, ®Òu n¾m trong tay mét sè rÊt lín çc cæ phiÕu vµ tr¸i kho¸n trong ngµnh ®−êng s¾t ë Mü, Nga vµ çc n−íc kh¸c.

Nhê cã thuéc ®Þa, n−íc Anh ®· t¨ng hÖ thèng ®−êng s¾t "cña m×nh" lªn 100 ngh×n ki-l«-mÐt, tøc lµ gÊp bèn lÇn n−íc §øc. Nh−ng mäi ng−êi ®Òu biÕt r»ng trong thêi kú ®ã ë §øc sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt vµ nhÊt lµ cña viÖc s¶n xuÊt than ®¸ vµ s¾t, ®· hÕt søc nhanh h¬n Anh, Êy lµ ch−a nãi ®Õn Ph¸p vµ Nga. N¨m 1892, n−íc §øc ®· s¶n xuÊt 4,9 triÖu tÊn gang, trong khi ®ã n−íc Anh s¶n xuÊt 6,8 triÖu tÊn; n¨m 1912, n−íc §øc ®· s¶n xuÊt ®−îc 17,6 triÖu tÊn vµ n−íc Anh - 9 triÖu tÊn, nghÜa lµ n−íc §øc ®· v−ît n−íc Anh rÊt nhiÒu!* Thö hái, trªn c¬ së chñ nghÜa t− b¶n, ngoµi chiÕn tranh ra, cßn cã ph−¬ng s¸ch nµo kh¸c ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng kh«ng c©n ®èi gi÷a mét bªn lµ sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt vµ tÝch luü t− b¶n, vµ mét bªn lµ sù ph©n chia thuéc ®Þa vµ çc "khu vùc ¶nh h−ëng" cho t− b¶n tµi chÝnh, ®−îc ch¨ng?

VIII. TÝnh ¨n b¸m vµ sù thèi n¸t cña chñ nghÜa t− b¶n

B©y giê, chóng ta cßn ph¶i xÐt mét mÆt rÊt quan träng kh¸c cña chñ nghÜa ®Õ quèc, mÆt mµ ng−êi ta phÇn lín ®¸nh gi¸ kh«ng ®Çy ®ñ trong ®a sè tr−êng hîp suy xÐt vÊn ®Ò nµy. Mét trong nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña nhµ m¸c-xÝt Hin-phÐc-

* Còng cÇn ®èi chiÕu bµi cña Edgar Crammond. "The Economic Relations of the British and German Empires" trong "Journat of the Royal Statistical Society", 1914 July, pp. 777 ss1).

_________________________________________________________ 1) Õt-ga Crem-m«ng. "Quan hÖ kinh tÕ gi÷a çc ®Õ quèc Anh vµ §øc"

trong "T¹p chÝ cña Héi thèng kª hoµng gia", 1914, th¸ng B¶y, tr. 777 vµ nh÷ng trang sau.


®inh lµ ë chç vÒ mÆt nµy «ng ta ®· thôt lïi mét b−íc so víi Hèp-x¬n kh«ng ph¶i lµ ng−êi m¸c-xÝt. Chóng t«i muèn nãi vÒ tÝnh ¨n b¸m vèn cã cña chñ nghÜa ®Õ quèc.

Nh− chóng ta ®· thÊy, c¬ së kinh tÕ s©u xa nhÊt cña chñ nghÜa ®Õ quèc lµ ®éc quyÒn. §©y lµ ®éc quyÒn t− b¶n chñ nghÜa, tøc lµ ph¸t sinh tõ chñ nghÜa t− b¶n vµ n»m trong bèi c¶nh chung cña chñ nghÜa t− b¶n, cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸, cña c¹nh tranh; ®éc quyÒn Êy m©u thuÉn th−êng xuyªn, kh«ng çch nµo gi¶i quyÕt ®−îc, víi bèi c¶nh chung Êy. Tuy nhiªn, còng nh− mäi ®éc quyÒn kh¸c, ®éc quyÒn t− b¶n chñ nghÜa tÊt nhiªn ph¶i ®Î ra mét xu thÕ ®×nh trÖ vµ thèi n¸t. ViÖc ®Þnh ra nh÷ng gi¸ c¶ ®éc quyÒn, dï t¹m thêi ch¨ng n÷a, còng lµm biÕn mÊt, trªn mét møc ®é nµo ®ã, nh÷ng nguyªn nh©n kÝch thÝch sù tiÕn bé kü thuËt, vµ, do ®ã, còng lµm mÊt nh÷ng nguyªn nh©n kÝch thÝch mäi sù tiÕn bé kh¸c, mäi b−íc tiÕn lªn; do ®ã còng ®Î ra kh¶ n¨ng kinh tÕ lµm k×m h·m mét çch gi¶ t¹o sù tiÕn bé kü thuËt. Mét vÝ dô: ë Mü, cã mét «ng ¤-oen-x¬ nµo ®ã ph¸t minh ®−îc mét çi m¸y lµm chai lä, ®iÒu ®ã g©y ra mét cuéc çch m¹ng trong viÖc chÕ t¹o chai lä. Çc-ten nh÷ng nhµ chÕ t¹o chai lä ë §øc liÒn mua b»ng ph¸t minh cña ¤-oen-x¬ vµ nhÐt vµo ng¨n kÐo, tr× ho·n viÖc sö dông b»ng ph¸t minh ®ã. DÜ nhiªn trong chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa ®éc quyÒn kh«ng bao giê cã thÓ tiªu diÖt ®−îc mét çch hoµn toµn vµ trong mét thêi gian rÊt l©u t×nh tr¹ng c¹nh tranh trªn thÞ tr−êng thÕ giíi (®Êy còng lµ mét trong nh÷ng lý do chøng tá thuyÕt chñ nghÜa ®Õ quèc cùc ®oan thËt lµ v« lý). Cè nhiªn, kh¶ n¨ng gi¶m bít chi phÝ s¶n xuÊt vµ t¨ng lîi nhuËn do viÖc ¸p dông nh÷ng c¶i tiÕn kü thuËt, còng thóc ®Èy nh÷ng sù c¶i biÕn. Nh−ng xu h−íng ®×nh trÖ vµ thèi n¸t, xu h−íng vèn cã cña chÕ ®é ®éc quyÒn, còng vÉn cø tiÕp tôc t¸c ®éng, vµ trong mét sè ngµnh c«ng nghiÖp nµo ®ã, trong mét sè n−íc nµo ®ã nã l¹i cã thÓ chiÕm ®−îc −u thÕ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh.

Sù ®éc chiÕm çc thuéc ®Þa ®Æc biÖt réng lín, giµu cã hay cã vÞ trÝ thuËn lîi, còng t¸c ®éng theo cïng mét chiÒu h−íng ®ã.

Chóng ta bµn tiÕp. Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ mét sù tÝch luü rÊt lín vÒ t− b¶n tiÒn tÖ trong mét sè Ýt n−íc, sè t− b¶n ®ã, nh− ta ®· thÊy, lªn tíi 100-150 tû phr¨ng chøng kho¸n. Do ®ã, cã sù ph¸t triÓn phi th−êng cña giai cÊp, hay nãi cho ®óng h¬n, cña tÇng líp nh÷ng kÎ thùc lîi, nghÜa lµ nh÷ng kÎ sèng b»ng lèi "c¾t phiÕu", nh÷ng kÎ hoµn toµn kh«ng tham gia mét doanh nghiÖp nµo c¶, nh÷ng kÎ chuyªn nghÒ ¨n kh«ng ngåi råi. ViÖc xuÊt khÈu t− b¶n, mét trong sè nh÷ng c¬ së kinh tÕ c¨n b¶n nhÊt cña chñ nghÜa ®Õ quèc, cßn lµm t¨ng thªm sù xa rêi hoµn toµn cña tÇng líp nh÷ng kÎ thùc lîi víi s¶n xuÊt, in dÊu vÕt ¨n b¸m lªn c¶ mét n−íc sèng nhê vµo sù bãc lét lao ®éng cña mét vµi n−íc vµ cña nh÷ng thuéc ®Þa ë bªn kia ®¹i d−¬ng.

Hèp-x¬n viÕt: "N¨m 1893, t− b¶n Anh ®Çu t− ë n−íc ngoµi ®· lªn tíi kho¶ng 15% tæng sè cña c¶i cña V−¬ng quèc Liªn hîp Anh"*. Xin nh¾c l¹i lµ vµo n¨m 1915, sè t− b¶n ®ã ®· t¨ng lªn chõng gÊp 21/2 lÇn. Hèp-x¬n viÕt tiÕp: "Chñ nghÜa ®Õ quèc x©m l−îc - çi chñ nghÜa lµm cho nh÷ng ng−êi ®ãng thuÕ ph¶i ®ãng gãp rÊt nÆng nÒ vµ ®èi víi nhµ c«ng nghiÖp vµ nhµ bu«n th× l¹i cã rÊt Ýt ý nghÜa... lµ mét nguån lîi nhuËn to lín cho nhµ t− b¶n t×m n¬i ®Çu t− t− b¶n cña m×nh"... (trong tiÕng Anh, kh¸i niÖm trªn ®©y chØ diÔn ®¹t b»ng mét danh tõ: "investor", tøc lµ "ng−êi ®Çu t−", ng−êi thùc lîi)... "Tæng thu nhËp hµng n¨m cña n−íc Anh vÒ ngo¹i th−¬ng vµ th−¬ng m¹i thuéc ®Þa, nhËp khÈu vµ xuÊt khÈu, vµ ®−îc nhµ thèng kª GhÝp-phen x¸c ®Þnh lµ 18 triÖu li-vr¬ xtÐc-linh (kho¶ng 170 triÖu róp) trong n¨m 1899, tÝnh theo 2 1/2% cña tæng sè chu chuyÓn lµ 800 triÖu li-vr¬

* Hobsson, tr. 59, 62.


xtÐc-linh". Sè tiÒn nµy, dï lín nh− thÕ nµo n÷a, vÉn kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®−îc tÝnh chÊt x©m l−îc cña chñ nghÜa ®Õ quèc Anh. Çi gi¶i thÝch ®−îc tÝnh chÊt ®ã lµ sè tiÒn tõ 90 ®Õn 100 triÖu li-vr¬ xtÐc-linh, sè thu nhËp do t− b¶n ®−îc "®Çu t−" ®em l¹i, sè thu nhËp cña tÇng líp nh÷ng ng−êi thùc lîi.

Sè thu nhËp cña nh÷ng ng−êi thùc lîi lín h¬n gÊp n¨m lÇn sè thu nhËp do ngo¹i th−¬ng ®em l¹i trong mét n−íc "th−¬ng m¹i" ph¸t triÓn nhÊt thÕ giíi! §ã lµ thùc chÊt cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ cña tÝnh ¨n b¸m cña nã.

Cho nªn, kh¸i niÖm: "n−íc thùc lîi" (Rentnerstaat) hay lµ n−íc cho vay nÆng l·i, trë nªn th«ng dông trong çc s¸ch b¸o kinh tÕ bµn vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc. ThÕ giíi chia thµnh mét sè Ýt nh÷ng n−íc cho vay nÆng l·i vµ mét sè rÊt lín nh÷ng n−íc ®i vay. Sun-txª - Gª-vÐc-ni-tx¬ viÕt: "Trong sè nh÷ng kho¶n ®Çu t− ë n−íc ngoµi, th× chiÕm hµng ®Çu lµ nh÷ng kho¶n ®Çu t− vµo nh÷ng n−íc phô thuéc vÒ chÝnh trÞ hay liªn minh vÒ chÝnh trÞ: Anh cho Ai-cËp, NhËt, Trung-quèc, Nam Mü vay. Trong tr−êng hîp cùc kú cÇn thiÕt, h¶i qu©n Anh ®ãng vai mâ toµ. Lùc l−îng chÝnh trÞ cña n−íc Anh b¶o vÖ nã chèng l¹i nh÷ng sù phÉn né cña çc con nî"*. Trong t¸c phÈm "HÖ thèng kinh tÕ quèc d©n trong viÖc ®Çu t− t− b¶n ë n−íc ngoµi", X¸c-t«-ri-ót ph«n Van-t¬-hau-xªn lÊy Hµ-lan lµm kiÓu mÉu vÒ "n−íc thùc lîi"; «ng v¹ch ra r»ng Anh vµ Ph¸p hiÖn ®ang trë thµnh nh÷ng n−íc nh− thÕ **. Sin-®¬ cho r»ng hiÖn nay cã n¨m n−íc c«ng nghiÖp ®Òu lµ nh÷ng "n−íc cho vay nî hÕt søc râ rÖt": Anh, Ph¸p, §øc, BØ vµ Thuþ-sÜ. ¤ng kh«ng liÖt Hµ-lan vµo lo¹i nh÷ng n−íc nµy, chØ v× ë Hµ-lan "c«ng nghiÖp Ýt ph¸t triÓn" ***. Mü chØ lµ n−íc chñ nî ®èi víi ch©u Mü.

* Schulze - Gaevernitz. "Br. Imp.", tr. 320 vµ nh÷ng trang kh¸c. ** Sart. von Waltershausen. "D. Volkswirt. Syst. etc.". B., 1907, Buch IV. *** Schilder, tr. 393.

Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬ viÕt: "N−íc Anh dÇn dÇn biÕn tõ mét n−íc c«ng nghiÖp thµnh mét n−íc cho vay nî. MÆc dï s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ xuÊt khÈu c«ng nghiÖp cã t¨ng lªn mét çch tuyÖt ®èi, nh−ng ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, th× ý nghÜa t−¬ng ®èi cña nh÷ng kho¶n thu nhËp do lîi tøc vµ lîi tøc cæ phÇn, do viÖc ph¸t hµnh tr¸i kho¸n, do viÖc ®øng lµm trung gian ¨n hoa hång vµ do viÖc ®Çu c¬ ®em l¹i, ®Òu t¨ng lªn. Theo ý t«i, th× chÝnh sù kiÖn ®ã lµ c¬ së kinh tÕ cho sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa ®Õ quèc. Chñ nî g¾n bã chÆt chÏ víi con nî h¬n lµ kÎ b¸n víi ng−êi mua"*. Nãi vÒ n−íc §øc, A. Lan-xbuèc, ng−êi xuÊt b¶n t¹p chÝ "Ng©n hµng" ë BÐc-lanh, trong mét bµi nhan ®Ò lµ: "N−íc §øc, mét n−íc thùc lîi", n¨m 1911 ®· viÕt: "ë §øc, ng−êi ta −a thÝch chÕ giÔu çi xu h−íng cña ng−êi Ph¸p muèn trë thµnh nh÷ng kÎ thùc lîi. Song ng−êi ta quªn r»ng, nÕu nãi vÒ giai cÊp t− s¶n, th× t×nh h×nh ë §øc còng l¹i ngµy cµng gièng nh− t×nh h×nh ë Ph¸p" **.

N−íc thùc lîi lµ n−íc cña chñ nghÜa t− b¶n ¨n b¸m, thèi n¸t, vµ ®iÒu ®ã kh«ng thÓ kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi vµ chÝnh trÞ ë trong n−íc nãi chung, còng nh− ®Õn hai trµo l−u c¬ b¶n cña phong trµo c«ng nh©n, nãi riªng. §Ó lµm cho ®iÒu ®ã thËt hÕt søc râ h¬n, ta h·y nh−êng lêi cho Hèp-x¬n, ng−êi lµm chøng "®¸ng tin cËy" nhÊt, v× kh«ng thÓ nµo ngê «ng nµy lµ thiªn vÞ ®èi víi "häc thuyÕt m¸c-xÝt chÝnh thèng"; mÆt kh¸c, «ng ta l¹i lµ ng−êi Anh, «ng rÊt am hiÓu t×nh h×nh trong çi n−íc cã nhiÒu thuéc ®Þa nhÊt, nhiÒu t− b¶n tµi chÝnh vµ kinh nghiÖm ®Õ quèc chñ nghÜa nhÊt Êy.

Víi Ên t−îng h·y cßn míi mÎ vÒ cuéc chiÕn tranh Anh - B«-e, khi nãi ®Õn sù liªn hÖ gi÷a chñ nghÜa ®Õ quèc víi lîi Ých cña "bän tµi chÝnh", ®Õn nh÷ng kho¶n lîi nhuËn

* Schulze - Gaevernitz. "Br. Imp.", tr. 122. ** "Die Bank", 1911, I, tr. 10-11.


ngµy cµng t¨ng mµ bän nµy thu ®−îc trong viÖc nhËn thÇu, trong viÖc cung cÊp hµng v.v., Hèp-x¬n ®· viÕt: "nh÷ng kÎ ®iÒu khiÓn chÝnh s¸ch râ rµng mang tÝnh ¨n b¸m ®ã, lµ nh÷ng nhµ t− b¶n; nh−ng còng chÝnh nh÷ng ®éng c¬ Êy ®· ¶nh h−ëng ®Õn c¶ nh÷ng tÇng líp ®Æc biÖt trong c«ng nh©n. T¹i nhiÒu thµnh phè, çc ngµnh c«ng nghiÖp quan träng nhÊt ®Òu lÖ thuéc vµo nh÷ng ®¬n ®Æt hµng cña chÝnh phñ; chñ nghÜa ®Õ quèc ë çc trung t©m c«ng nghiÖp luyÖn kim vµ ®ãng tµu thuû còng phô thuéc vµo nh÷ng kho¶n ®Æt hµng ®ã trªn mét møc ®é kh«ng Ýt". Theo t¸c gi¶, th× cã hai nguyªn nh©n lµm yÕu lùc l−îng cña çc ®Õ quèc cò: 1) "tÝnh ¨n b¸m vÒ mÆt kinh tÕ" vµ 2) viÖc lËp qu©n ®éi gåm ng−êi çc d©n téc bÞ lÖ thuéc. "Nguyªn nh©n thø nhÊt lµ thãi quen cña tÝnh chÊt ¨n b¸m vÒ mÆt kinh tÕ; theo thãi quen ®ã, nhµ n−íc thèng trÞ sö dông çc tØnh cña nã, çc thuéc ®Þa cña nã vµ çc n−íc lÖ thuéc ®Ó lµm giµu cho giai cÊp ®ang cÇm quyÒn cña m×nh vµ mua chuéc nh÷ng giai cÊp bªn d−íi trong n−íc m×nh nh»m lµm cho nh÷ng giai cÊp nµy n»m yªn". Chóng ta nãi thªm r»ng: ®øng vÒ mÆt kinh tÕ mµ nãi, ®Ó cã thÓ mua chuéc ®−îc nh− thÕ, bÊt luËn mua chuéc d−íi h×nh thøc nµo, th× ph¶i cã nh÷ng mãn lîi nhuËn ®éc quyÒn cao.

Cßn vÒ nguyªn nh©n thø hai th× Hèp-x¬n viÕt: "Mét trong nh÷ng triÖu chøng kú l¹ nhÊt cña bÖnh mï qu¸ng cña chñ nghÜa ®Õ quèc lµ sù th¶n nhiªn cña Anh, Ph¸p vµ çc n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa kh¸c khi b−íc vµo con ®−êng Êy. N−íc Anh th× ®i xa h¬n tÊt c¶. PhÇn lín nh÷ng trËn ®¸nh mµ nhê ®ã chóng ta ®· chiÕm ®−îc ®Õ quèc Ên-®é cña chóng ta, ®Òu do nh÷ng ®éi qu©n cña chóng ta gåm nh÷ng ng−êi b¶n xø, tiÕn hµnh c¶; ë Ên-®é còng nh− gÇn ®©y ë Ai-cËp, nh÷ng qu©n ®éi th−êng trùc lín ®Òu ®Æt d−íi quyÒn chØ huy cña ng−êi Anh; hÇu hÕt çc cuéc chiÕn tranh cña chóng ta nh»m chinh phôc ch©u Phi, trõ miÒn Nam ch©u Phi ra, ®Òu do nh÷ng ng−êi b¶n xø tiÕn hµnh cho chóng ta c¶".

TriÓn väng cña viÖc ph©n chia Trung-quèc lµm cho Hèp-x¬n cã sù nhËn ®Þnh vÒ mÆt kinh tÕ nh− sau: "Lóc ®ã, mét bé phËn lín cña T©y ¢u sÏ cã thÓ cã bé mÆt vµ tÝnh chÊt gièng nh− bé mÆt vµ tÝnh chÊt hiÖn nay cña mét vµi n¬i trong nh÷ng n−íc ®ã: miÒn Nam n−íc Anh, miÒn Ri-vi-e-ra, nh÷ng vïng cña ý vµ cña Thuþ-sÜ ®−îc çc nhµ du lÞch ®Õn tham quan nhiÒu nhÊt vµ cã nhiÒu ng−êi giµu cã ë, cô thÓ lµ: mét nhóm nhá nh÷ng nhµ quý ph¸i giµu sang nhËn lîi tøc cæ phÇn vµ tiÒn trî cÊp tõ ph−¬ng §«ng xa x«i göi vÒ, víi mét nhãm h¬i ®«ng h¬n mét chót gåm çc nh©n viªn chuyªn m«n vµ nhµ bu«n, vµ víi mét sè ®«ng h¬n n÷a nh÷ng ng−êi t«i tí vµ c«ng nh©n lµm viÖc trong ngµnh vËn t¶i vµ trong c«ng nghiÖp hoµn thµnh chÕ phÈm. Cßn çc ngµnh c«ng nghiÖp chñ yÕu th× sÏ biÕn mÊt vµ mét khèi l−îng rÊt lín nh÷ng thùc phÈm, nh÷ng nöa thµnh phÈm sÏ tõ ch©u ¸, ch©u Phi tu«n vÒ víi tÝnh çch cèng vËt". "§©y, nh÷ng kh¶ n¨ng mµ mét liªn minh réng r·i h¬n cña çc n−íc ph−¬ng T©y, mét liªn bang ch©u ¢u çc c−êng quèc lín, ®ang më ra cho chóng ta; liªn bang nµy ch¼ng nh÷ng sÏ kh«ng thóc ®Èy nÒn v¨n minh thÕ giíi tiÕn tíi mµ cßn cã thÓ lµ mét mèi nguy rÊt lín vÒ tÝnh ¨n b¸m cña ph−¬ng T©y: lµm cho mét nhãm n−íc c«ng nghiÖp tiªn tiÕn ®øng t¸ch riªng ra, trong nh÷ng n−íc ®ã çc giai cÊp bªn trªn ®−îc h−ëng mét cèng vËt kÕch sï cña ch©u ¸ vµ ch©u Phi, vµ nhê cã cèng vËt ®ã mµ nu«i sèng mét sè rÊt ®«ng nh©n viªn vµ t«i tí thuÇn d−ìng, nh÷ng ng−êi nµy kh«ng ®−îc dïng ®Ó s¶n xuÊt thËt nhiÒu s¶n phÈm n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp, mµ chØ lµm nh÷ng viÖc phôc dÞch ç nh©n hay lµm nh÷ng c«ng viÖc c«ng nghiÖp thø yÕu, d−íi sù kiÓm so¸t cña bän quý téc tµi chÝnh míi. Nh÷ng ai s½n sµng b¸c bá çi lý luËn Êy" (ph¶i nãi lµ: çi triÓn väng Êy) "coi nã nh− lµ kh«ng ®¸ng ®−îc xem xÐt tíi, th× h·y ngÉm nghÜ ®Õn nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ x· héi cña çc khu vùc ë miÒn Nam n−íc Anh hiÖn nay, lµ nh÷ng khu vùc ®· r¬i vµo t×nh tr¹ng ®ã råi. Hä h·y


suy nghÜ xem sù bµnh tr−íng mµ chÕ ®é Êy cã thÓ cã ®−îc sÏ to lín nh− thÕ nµo, nÕu Trung-quèc bÞ ®Æt d−íi quyÒn kiÓm so¸t kinh tÕ cña nh÷ng nhãm tµi chÝnh t−¬ng tù nh− thÕ, cña "bän ®Çu t−", nh÷ng viªn chøc chÝnh trÞ vµ nh÷ng nh©n viªn c«ng th−¬ng nghiÖp cña chóng, bän nµy thu vÐt lîi nhuËn ë kho dù tr÷ tiÒm tµng lín nhÊt ch−a bao giê thÊy trªn thÕ giíi, ®Ó ®em tiªu dïng sè lîi nhuËn Êy ë ch©u ¢u. §−¬ng nhiªn, t×nh h×nh thËt qu¸ phøc t¹p, sù biÕn ®éng cña çc lùc l−îng trªn thÕ giíi thËt rÊt khã mµ l−êng tr−íc ®−îc, nªn kh«ng thÓ coi dù kiÕn nµy hay dù kiÕn kh¸c vÒ t−¬ng lai lµ dù kiÕn rÊt ch¾c ch¾n theo mét chiÒu h−íng duy nhÊt. Song nh÷ng ¶nh h−ëng hiÖn ®ang chi phèi chñ nghÜa ®Õ quèc T©y ¢u, giê ®©y ®Òu ®i theo chiÒu h−íng Êy, vµ nÕu kh«ng gÆp sù ph¶n kh¸ng, kh«ng bÞ chuyÓn theo h−íng kh¸c, th× chóng sÏ t¸c ®éng theo chiÒu h−íng kÕt thóc qu¸ tr×nh ®óng nh− thÕ"*.

T¸c gi¶ hoµn toµn cã lý: nÕu lùc l−îng cña chñ nghÜa ®Õ quèc kh«ng gÆp søc ph¶n kh¸ng nµo, th× sÏ ®i ®Õn chÝnh çi kÕt côc Êy. ë ®©y, ý nghÜa cña "Liªn bang ch©u ¢u trong hoµn c¶nh hiÖn nay, hoµn c¶nh ®Õ quèc chñ nghÜa, ®· ®−îc ®¸nh gi¸ mét çch ®óng ®¾n. ChØ nªn nãi thªm r»ng, c¶ trong néi bé phong trµo c«ng nh©n còng vËy, bän c¬ héi chñ nghÜa hiÖn nay t¹m thêi th¾ng thÕ trong phÇn lín çc n−íc, còng "ho¹t ®éng" mét çch cã hÖ thèng vµ liªn tôc ®óng theo h−íng Êy. Chñ nghÜa ®Õ quèc cã nghÜa lµ sù ph©n chia thÕ giíi vµ sù bãc lét tÊt c¶ çc n−íc chø ch¼ng riªng g× Trung-quèc, cã nghÜa lµ ®−a l¹i nh÷ng lîi nhuËn ®éc quyÒn cho mét nhóm n−íc giµu cã nhÊt, cho nªn t¹o ra kh¶ n¨ng kinh tÕ ®Ó mua chuéc nh÷ng tÇng líp trªn trong giai cÊp v« s¶n vµ nu«i d−ìng chñ nghÜa c¬ héi, lµm cho nã thµnh h×nh vµ cñng cè nã. Nh−ng kh«ng nªn quªn nh÷ng lùc l−îng chèng l¹i chñ nghÜa ®Õ quèc nãi chung, vµ chèng

* Hobson, tr.103, 205, 144, 335, 386.

chñ nghÜa c¬ héi nãi riªng, nh÷ng lùc l−îng mµ Hèp-x¬n, mét ng−êi x· héi - tù do chñ nghÜa, cè nhiªn kh«ng sao nh×n thÊy ®−îc.

Tªn c¬ héi chñ nghÜa §øc GhÐc-h¸c Hin-®ª-br¨ng, − ngµy tr−íc bÞ ®uæi ra khái ®¶ng v× ®· bªnh vùc chñ nghÜa ®Õ quèc vµ ngµy nay cã thÓ trë thµnh thñ lÜnh cña çi gäi lµ ®¶ng "d©n chñ - x· héi" ë §øc, − ®· bæ sung rÊt tèt cho Hèp-x¬n khi h¾n tuyªn truyÒn viÖc thµnh lËp "Liªn bang ch©u ¢u" (kh«ng cã Nga tham dù) ®Ó hµnh ®éng "chung"... chèng l¹i ng−êi da ®en ë ch©u Phi, chèng l¹i "phong trµo Håi gi¸o vÜ ®¹i", ®Ó duy tr× "mét ®¹o qu©n vµ mét h¹m ®éi m¹nh mÏ", chèng "khèi ®ång minh Trung - NhËt" *, v.v..

Lêi Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬ m« t¶ "chñ nghÜa ®Õ quèc Anh" v¹ch cho ta thÊy còng nh÷ng nÐt ¨n b¸m Êy. Tõ 1865 ®Õn 1898, sè thu nhËp quèc d©n ë Anh ®· t¨ng gÇn gÊp ®«i, cßn sè thu nhËp "tõ n−íc ngoµi vÒ", còng trong thêi gian nµy, ®· t¨ng gÊp chÝn lÇn. NÕu "c«ng lao" cña chñ nghÜa ®Õ quèc lµ "d¹y ng−êi da ®en lao ®éng" (tÊt nhiªn kh«ng thÓ kh«ng dïng ®Õn c−ìng b¸ch...), th× mèi "nguy" mµ chñ nghÜa ®Õ quèc mang l¹i lµ ë chç "ch©u ¢u sÏ trót lao ®éng ch©n tay − tr−íc tiªn lµ lao ®éng n«ng nghiÖp vµ hÇm má vµ sau ®Õn lµ lao ®éng c«ng nghiÖp th« s¬ h¬n − cho çc d©n téc da ®en, cßn b¶n th©n m×nh th× nhËn lÊy vai trß kÎ thùc lîi, vµ cã thÓ lµ ®ang chuÈn bÞ gi¶i phãng vÒ kinh tÕ, vµ sau ®ã vÒ chÝnh trÞ, cho çc chñng téc da ®á vµ da ®en".

ë Anh, ngµy cµng cã nhiÒu ruéng ®Êt bÞ lo¹i khái viÖc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ ®−îc ®em dïng vµo viÖc thÓ thao vµ vui ch¬i cho bän nhµ giµu. VÒ xø Scèt-len - xø quý ph¸i

* Gerhard Hildebrand. "Die Erschütterung der Industrieherrschaft und des Industriesozialismus". 1910, tr. 229 vµ nh÷ng trang sau1).

_________________________________________________________ 1) GhÐc-h¸c Hin-®ª-br¨ng. "Sù chÊn ®éng cña sù thèng trÞ cña c«ng

nghiÖp vµ cña chñ nghÜa x· héi c«ng nghiÖp".


nhÊt vÒ mÆt s¨n b¾n vµ vÒ çc m«n thÓ thao kh¸c − ng−êi ta b¶o r»ng "xø nµy sèng b»ng çi dÜ v·ng cña nã vµ nhê vµo «ng Çc-nª-gi" (mét nhµ tû phó Mü). ChØ riªng dïng vµo çc cuéc ®ua ngùa vµ s¨n ço, hµng n¨m n−íc Anh ®· tiªu mÊt 14 triÖu li-vr¬ xtÐc-linh (gÇn 130 triÖu róp). Sè ng−êi thùc lîi ë n−íc nµy cã gÇn 1 triÖu. Tû lÖ sè ng−êi s¶n xuÊt sôt xuèng nh− sau.

D©n sè n−íc Anh

Sè l−îng c«ng nh©n trong çc ngµnh c«ng

nghiÖp chñ yÕu

Tû lÖ so víi d©n sè

(tÝnh theo triÖu ng−êi)

1851....... 17,9 4,1 23% 1901....... 32,5 4,9 15%

Khi nãi ®Õn giai cÊp c«ng nh©n Anh, nhµ nghiªn cøu t− s¶n chuyªn nghiªn cøu vÒ "chñ nghÜa ®Õ quèc Anh håi ®Çu thÕ kû XX" buéc ph¶i ph©n biÖt mét çch triÖt ®Ó sù kh¸c nhau gi÷a "tÇng líp trªn" trong c«ng nh©n vµ "tÇng líp d−íi thËt sù v« s¶n". RÊt nhiÒu ng−êi tham gia hîp t¸c x·, rÊt nhiÒu ®oµn viªn c«ng ®oµn, héi viªn çc héi thÓ thao vµ nh÷ng ng−êi trong çc gi¸o ph¸i, ®Òu thuéc tÇng líp trªn. QuyÒn bÇu cö ®· ®−îc quy ®Þnh cho hîp víi tÇng líp ®ã, quyÒn bÇu cö nµy ë Anh "vÉn cßn bÞ h¹n chÕ ®ñ ®Ó g¹t tÇng líp d−íi thËt sù v« s¶n ra ngoµi"! ! §Ó t« ®iÓm cho t×nh c¶nh cña giai cÊp c«ng nh©n Anh, ng−êi ta th−êng chØ nãi ®Õn tÇng líp trªn Êy, mét tÇng líp chØ chiÕm thiÓu sè trong giai cÊp v« s¶n: ch¼ng h¹n nh− nãi "vÊn ®Ò thÊt nghiÖp chñ yÕu lµ vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn thµnh phè Lu©n-®«n vµ tÇng líp v« s¶n bªn d−íi, lµ tÇng líp mµ çc nhµ chÝnh trÞ Ýt ®Õm xØa ®Õn..." *. LÏ ra ph¶i nãi thÕ nµy: mµ çc nhµ ho¹t ®Çu chÝnh trÞ t− s¶n vµ bän c¬ héi "x· héi chñ nghÜa" Ýt ®Õm xØa ®Õn.

* Schulze - Gaevernitz. "Br. Imp.", 301.

Trong sè nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa ®Õ quèc, nh÷ng ®Æc ®iÓm g¾n liÒn víi nh÷ng hiÖn t−îng nãi trªn, ta ph¶i kÓ ®Õn t×nh tr¹ng gi¶m sót trong sù di c− tõ çc n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa vµ t×nh tr¹ng c«ng nh©n vµ d©n chóng çc n−íc l¹c hËu h¬n, lµ n¬i tiÒn c«ng h¹ h¬n, di c− ngµy cµng ®«ng vµo çc n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa ®ã. Hèp-x¬n nhËn xÐt r»ng con sè di c− tõ Anh ®i b¾t ®Çu sôt xuèng tõ 1884: n¨m ®ã sè ng−êi di c− ®i lµ 242 ngh×n ng−êi, ®Õn n¨m 1900 − lµ 169 ngh×n ng−êi. ViÖc di c− tõ §øc ®i ®· lªn ®Õn møc cao nhÊt trong 10 n¨m 1881 - 1890: 1 453 ngh×n ng−êi; trong hai chôc n¨m sau ®ã, sè ng−êi di c− tõ §øc ®i tôt xuèng cßn 544 ngh×n vµ 341 ngh×n. Tr¸i l¹i, sè c«ng nh©n tõ ¸o, ý, Nga, v.v., ®Õn §øc l¹i t¨ng lªn. Theo ®iÒu tra d©n sè, n¨m 1907 ë §øc cã 1 342 294 ng−êi n−íc ngoµi, trong sè ®ã cã 440 800 lµ c«ng nh©n c«ng nghiÖp vµ 257 329 lµ c«ng nh©n n«ng nghiÖp*. ë Ph¸p "mét bé phËn lín" c«ng nh©n trong c«ng nghiÖp hÇm má lµ ng−êi n−íc ngoµi: ng−êi Ba-lan, ý, T©y-ban-nha**. ë Mü, nh÷ng ng−êi tõ miÒn §«ng vµ Nam ch©u ¢u di c− ®Õn, ®Òu lµm nh÷ng viÖc h¹ c«ng nhÊt, cßn c«ng nh©n Mü chiÕm tû lÖ ®«ng h¬n c¶ trong sè cai vµ c«ng nh©n lµm nh÷ng c«ng viÖc ®−îc tr¶ c«ng hËu nhÊt***. Chñ nghÜa ®Õ quèc cã xu h−íng t¹o ra ngay c¶ trong c«ng nh©n, nh÷ng h¹ng ng−êi ®−îc h−ëng ®Æc lîi, vµ cã xu h−íng t¸ch nh÷ng h¹ng ng−êi nµy ra khái qu¶ng ®¹i quÇn chóng v« s¶n.

CÇn v¹ch ra r»ng ë Anh, xu h−íng cña chñ nghÜa ®Õ quèc muèn chia rÏ c«ng nh©n, muèn t¨ng c−êng chñ nghÜa c¬ héi

* Statistik des Deutschen Reichs, Bd. 2111). ** Henger. "Die Kapitalsanlage der Franzosen". St. 1913 2). *** Hourwich. "Immigration and Labour". N.Y., 19133).

_________________________________________________________ 1) Thèng kª cña Nhµ n−íc §øc, t. 211. 2) Hen-g¬. "Sù ®Çu t− t− b¶n cña Ph¸p". Stót-ga, 1913. 3) Guèc-vÝch. "Di c− ®Õn vµ lao ®éng". Niu-oãc, 1913.


trong c«ng nh©n, muèn g©y ra t×nh tr¹ng thèi n¸t nhÊt thêi trong phong trµo c«ng nh©n, ®· xuÊt hiÖn tõ l©u tr−íc cuèi thÕ kû XIX vµ ®Çu thÕ kû XX. V× hai ®Æc ®iÓm lín cña chñ nghÜa ®Õ quèc − viÖc chiÕm h÷u nh÷ng thuéc ®Þa réng lín vµ ®Þa vÞ ®éc quyÒn trªn thÞ tr−êng toµn thÕ giíi − ®Òu ®· biÓu hiÖn ë Anh ngay tõ gi÷a thÕ kû XIX. Trong hµng mÊy chôc n¨m, M¸c vµ ¡ng-ghen ®· theo dâi cã hÖ thèng sù liªn hÖ ®ã gi÷a chñ nghÜa c¬ héi trong phong trµo c«ng nh©n víi nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Õ quèc chñ nghÜa cña chñ nghÜa t− b¶n Anh. ThÝ dô, ngµy 7 th¸ng M−êi 1858, ¡ng-ghen ®· viÕt cho M¸c: "Thùc tÕ th× giai cÊp v« s¶n Anh ngµy cµng t− s¶n ho¸, vµ nh− vËy ch¾c lµ d©n téc Anh, mét d©n téc cã tÝnh chÊt t− s¶n h¬n tÊt c¶ çc d©n téc kh¸c, cuèi cïng muèn ®i ®Õn chç cã ë bªn c¹nh giai cÊp t− s¶n cña nã mét tÇng líp quý téc t− s¶n vµ mét giai cÊp v« s¶n t− s¶n ho¸. DÜ nhiªn lµ ®èi víi mét d©n téc ®i bãc lét toµn thÕ giíi, th× ®iÒu ®ã lµ hîp lý trong mét chõng mùc nµo ®ã" 156. Sau ®ã gÇn mét phÇn t− thÕ kû, trong mét bøc th− viÕt ngµy 11 th¸ng T¸m 1881, ¡ng-ghen nãi ®Õn "çc c«ng liªn xÊu xa nhÊt ë Anh ®· cam t©m chÞu sù l·nh ®¹o cña bän ng−êi bÞ giai cÊp t− s¶n mua chuéc hay Ýt nhÊt ®−îc giai cÊp ®ã tr¶ tiÒn" 157.

Trong bøc th− göi Cau-xky ngµy 12 th¸ng ChÝn 1882, ¡ng-ghen viÕt: "Anh hái t«i r»ng c«ng nh©n Anh nghÜ g× vÒ chÝnh s¸ch thùc d©n? Còng nh− hä nghÜ vÒ chÝnh trÞ nãi chung th«i. ë ®©y ch¼ng cã ®¶ng c«ng nh©n nµo ®©u, chØ cã ®¶ng b¶o thñ vµ ®¶ng cÊp tiÕn - tù do, cßn c«ng nh©n th× hä hÕt søc th¶n nhiªn cïng víi hai ®¶ng nµy h−ëng ®Þa vÞ ®éc quyÒn cña n−íc Anh vÒ thuéc ®Þa vµ ®éc quyÒn cña n−íc nµy trªn thÞ tr−êng thÕ giíi"*. (¡ng-ghen ®· tr×nh bµy còng ý kiÕn

* Briefwechsel von Marx und Engels, Bd.II, S. 290; IV, 4331) − K. Kautsky. "Sozialismus und Kolonialpolitik". Brl., 1907, tr.792); cuèn

_________________________________________________________ 1) Th− trao ®æi gi÷a M¸c vµ ¡ng-ghen, t. II, tr.290. 2) C. Cau-xky. "Chñ nghÜa x· héi vµ chÝnh s¸ch thùc d©n". BÐc-lanh, 1907.

nµy trong bµi tùa cuèn "T×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n ë Anh", in lÇn thø 2, n¨m 1892 158.)

ë ®©y çc nguyªn nh©n vµ hËu qu¶ ®· ®−îc v¹ch ra mét çch râ rµng. Nguyªn nh©n lµ: 1) n−íc Anh bãc lét toµn thÕ giíi; 2) n−íc Anh gi÷ ®Þa vÞ ®éc quyÒn trªn thÞ tr−êng thÕ giíi; 3) n−íc Anh gi÷ ®éc quyÒn vÒ thuéc ®Þa. HËu qu¶ lµ: 1) mét bé phËn trong giai cÊp v« s¶n Anh bÞ t− s¶n ho¸; 2) mét bé phËn trong giai cÊp v« s¶n ®ã cam t©m chÞu sù l·nh ®¹o cña bän ng−êi bÞ giai cÊp t− s¶n mua chuéc hay Ýt nhÊt còng ®−îc giai cÊp ®ã tr¶ tiÒn. Chñ nghÜa ®Õ quèc håi ®Çu thÕ kû XX ®· chia xong thÕ giíi cho mét nhóm n−íc, mçi n−íc trong sè ®ã hiÖn nay ®Òu bãc lét (theo ý nghÜa thu ®−îc siªu lîi nhuËn) mét bé phËn cña "toµn thÕ giíi", bé phËn nµy nhá h¬n bé phËn mµ n−íc Anh bãc lét håi 1858 ®«i chót; mçi n−íc ®Òu gi÷ − nhê cã çc t¬-rít, çc-ten, t− b¶n tµi chÝnh vµ nh÷ng quan hÖ chñ nî ®èi víi con nî − ®Þa vÞ ®éc quyÒn trªn thÞ tr−êng thÕ giíi; mçi n−íc ®Òu n¾m gi÷ ®Þa vÞ ®éc quyÒn vÒ thuéc ®Þa trªn mét møc ®é nµo ®ã (chóng ta ®· thÊy r»ng trong sè 75 triÖu ki-l«-mÐt vu«ng diÖn tÝch cña tÊt c¶ çc thuéc ®Þa trªn thÕ giíi, th× 65 triÖu, tøc lµ 86%, tËp trung vµo tay s¸u c−êng quèc; 61 triÖu ki-l«-mÐt vu«ng, tøc 81%, th× do 3 c−êng quèc chiÕm gi÷).

§Æc ®iÓm cña t×nh h×nh hiÖn nay lµ ®· cã nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ kh«ng thÓ kh«ng t¨ng thªm tÝnh chÊt kh«ng ®iÒu hoµ gi÷a chñ nghÜa c¬ héi víi lîi Ých chung vµ c¨n b¶n cña phong trµo c«ng nh©n: tõ tr¹ng th¸i ph«i thai chñ nghÜa ®Õ quèc ®· trë thµnh mét hÖ thèng thèng trÞ; çc tæ chøc ®éc quyÒn t− b¶n chñ nghÜa ®· chiÕm ®Þa vÞ hµng ®Çu trong nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ trong chÝnh trÞ; viÖc ph©n chia thÕ giíi ®· hoµn thµnh råi; nh−ng mÆt kh¸c, kh«ng s¸ch nµy, Cau-xky viÕt vµo mét thêi kú hÕt søc xa x«i, lóc «ng ta cßn lµ mét nhµ m¸c-xÝt.


ph¶i lµ sù ®éc quyÒn kh«ng chia xÎ cña n−íc Anh n÷a, mµ ta thÊy hiÖn nay mét sè nhá nh÷ng c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa ®ang ®Êu tranh ®ßi tham gia sù ®éc quyÒn, cuéc ®Êu tranh ®ã lµ ®Æc ®iÓm cña suèt c¶ thêi kú ®Çu thÕ kû XX. Ngµy nay, trong phong trµo c«ng nh©n cña mét n−íc, chñ nghÜa c¬ héi kh«ng thÓ hoµn toµn th¾ng lîi ®−îc trong mét thêi gian dµi hµng mÊy chôc n¨m, nh− nã ®· tõng th¾ng ë Anh trong nöa cuèi thÕ kû XIX, nh−ng trong nhiÒu n−íc, nã ®· hoµn toµn chÝn muåi, ®· qu¸ chÝn råi, ®· thèi n¸t, vµ ®· hoµn toµn hîp nhÊt víi chÝnh s¸ch t− s¶n, thµnh chñ nghÜa x· héi - s«-vanh*.

IX. Phª ph¸n chñ nghÜa ®Õ quèc

Chóng ta hiÓu sù phª ph¸n chñ nghÜa ®Õ quèc theo ý nghÜa réng, tøc lµ th¸i ®é cña çc giai cÊp kh¸c nhau trong x· héi ®èi víi chÝnh s¸ch cña chñ nghÜa ®Õ quèc, xÐt theo hÖ t− t−ëng chung cña çc giai cÊp Êy.

Mét mÆt, nh÷ng khèi l−îng khæng lå t− b¶n tµi chÝnh ®−îc tËp trung vµo tay mét sè Ýt ng−êi vµ t¹o ra mét m¹ng l−íi réng lín vµ dµy ®Æc l¹ th−êng nh÷ng quan hÖ vµ liªn hÖ m¹ng l−íi mµ nhê ®ã t− b¶n tµi chÝnh chi phèi ch¼ng nh÷ng ®«ng ®¶o çc nhµ t− b¶n vµ chñ h¹ng võa vµ h¹ng nhá, mµ c¶ çc nhµ t− b¶n vµ chñ h¹ng cùc nhá n÷a; vµ mÆt kh¸c, cuéc ®Êu tranh gay g¾t chèng l¹i çc tËp ®oµn t− b¶n tµi chÝnh thuéc çc n−íc vµ çc d©n téc kh¸c ®Ó ph©n chia thÕ giíi vµ thèng trÞ çc n−íc kh¸c, − tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã lµm cho hÕt th¶y çc giai cÊp h÷u s¶n nhÊt lo¹t chuyÓn

* Chñ nghÜa x· héi - s«-vanh Nga cña çc ngµi P«-t¬-rª-xèp, Ts¬ - khªn-kª-li, Ma-xlèp, v.v., d−íi h×nh thøc c«ng khai còng nh− d−íi h×nh thøc che ®Ëy (çc ngµi Ts¬-khª-Ýt-dª, Xc«-bª-lÐp, ¸c-xen-rèt, M¸c-tèp, v.v. ), còng ®−îc ®Î ra tõ chñ nghÜa c¬ héi kiÓu Nga, cô thÓ tõ chñ nghÜa thñ tiªu.

sang phÝa chñ nghÜa ®Õ quèc. Sù say mª "phæ biÕn" ®èi víi tiÒn ®å cña chñ nghÜa ®Õ quèc, viÖc ®iªn cuång b¶o vÖ chñ nghÜa ®Õ quèc, viÖc t« ®iÓm cho chñ nghÜa ®ã b»ng ®ñ mäi çch, − ®ã lµ dÊu hiÖu cña thêi ®¹i. HÖ t− t−ëng ®Õ quèc chñ nghÜa còng th©m nhËp c¶ vµo giai cÊp c«ng nh©n. Kh«ng cã bøc v¹n lý tr−êng thµnh nµo ng¨n çch giai cÊp ®ã víi çc giai cÊp kh¸c. NÕu çc thñ lÜnh cña çi ®¶ng hiÖn nay mÖnh danh lµ ®¶ng "d©n chñ - x· héi" §øc bÞ ng−êi ta gäi mét çch ®Ých ®¸ng lµ "nh÷ng ng−êi ®Õ quèc chñ nghÜa - x· héi", nghÜa lµ x· héi chñ nghÜa trªn ®Çu l−ìi vµ ®Õ quèc chñ nghÜa trong viÖc lµm, − th× ngay tõ 1902, Hèp-x¬n ®· cho biÕt lµ ë Anh cã "bän ®Õ quèc chñ nghÜa Pha-biªng" thuéc "Héi Pha-biªng" c¬ héi chñ nghÜa.

Çc häc gi¶ vµ çc nhµ chÝnh luËn t− s¶n vÉn bªnh vùc chñ nghÜa ®Õ quèc b»ng mét h×nh thøc th−êng ®−îc che ®Ëy ®«i chót; hä che giÊu sù thèng trÞ hoµn toµn vµ nh÷ng gèc rÔ s©u xa cña chñ nghÜa ®Õ quèc; hä cè søc ®−a nh÷ng ®iÓm bé phËn, nh÷ng chi tiÕt thø yÕu lªn hµng ®Çu, cè lµm cho ng−êi ta kh«ng chó ý ®Õn ®iÓm c¨n b¶n, b»ng çch ®−a ra nh÷ng dù ¸n "c¶i çch" hoµn toµn viÓn v«ng, nh− viÖc lÊy c¬ quan c¶nh s¸t ®Ó gi¸m s¸t çc t¬-rít vµ çc ng©n hµng, v.v.. Cßn bän ®Õ quèc chñ nghÜa c«ng khai, tr¾ng trîn, th× Ýt ph¸t biÓu h¬n, chóng m¹nh b¹o thõa nhËn r»ng t− t−ëng muèn c¶i çch nh÷ng ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña chñ nghÜa ®Õ quèc, lµ phi lý.

Xin dÉn ra mét vÝ dô. Trong tËp "T− liÖu kinh tÕ thÕ giíi", bän ®Õ quèc §øc cè g¾ng theo dâi çc phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë çc thuéc ®Þa, vµ dÜ nhiªn lµ ®Æc biÖt ë nh÷ng thuéc ®Þa kh«ng ph¶i cña §øc. Chóng nªu ra sù bÊt b×nh vµ nh÷ng cuéc ph¶n kh¸ng ®· x¶y ra ë Ên-®é, phong trµo ë Na-tan (Nam Phi), ë Nam-d−¬ng thuéc Hµ-lan, v.v.. Khi b×nh luËn mét bµi b¸o Anh t−êng thuËt héi nghÞ çc d©n téc vµ chñng téc bÞ lÖ thuéc, häp tõ ngµy 28 ®Õn 30 th¸ng S¸u 1910 vµ gåm nh÷ng ®¹i biÓu cña çc d©n téc ¸, Phi, ¢u bÞ


n−íc ngoµi thèng trÞ, mét ng−êi trong bän ®Õ quèc §øc ®· nhËn ®Þnh nh÷ng bµi diÔn v¨n ®äc trong héi nghÞ ®ã nh− sau: "Ng−êi ta nãi víi chóng ta lµ ph¶i chèng chñ nghÜa ®Õ quèc; çc n−íc thèng trÞ ph¶i thõa nhËn quyÒn ®éc lËp cña çc d©n téc bÞ lÖ thuéc; toµ ¸n quèc tÕ ph¶i gi¸m s¸t viÖc thi hµnh çc hiÖp −íc ®· ký kÕt gi÷a çc c−êng quèc lín víi çc d©n téc nh−îc tiÓu. Héi nghÞ kh«ng ®i xa h¬n viÖc nªu ra nh÷ng nguyÖn väng v« téi Êy. Chóng ta kh«ng thÊy dÊu vÕt g× tá râ sù hiÓu biÕt çi ch©n lý sau ®©y: chñ nghÜa ®Õ quèc g¾n chÆt víi chñ nghÜa t− b¶n d−íi h×nh thøc hiÖn nay cña nã, vµ do ®ã (!!) cuéc ®Êu tranh trùc tiÕp chèng chñ nghÜa ®Õ quèc lµ ®iÒu v« hy väng, häa ch¨ng th× ng−êi ta còng chØ ®ãng khung trong viÖc chèng l¹i mét sè hiÖn t−îng th¸i qu¸, ®Æc biÖt ghª tëm"*. V× viÖc söa l¹i nh÷ng c¬ së cña chñ nghÜa ®Õ quèc b»ng ph−¬ng ph¸p c¶i l−¬ng lµ mét trß bÞp bîm, mét "nguyÖn väng v« téi"; v× nh÷ng ®¹i biÓu t− s¶n cña çc d©n téc bÞ ¸p bøc kh«ng tiÕn ®−îc "xa h¬n", cho nªn ®¹i biÓu t− s¶n cña d©n téc ®i ¸p bøc tôt lïi "xa h¬n", lïi ®Õn chç b¸i phôc chñ nghÜa ®Õ quèc, mét sù b¸i phôc ®−îc che ®Ëy b»ng mét sù mÖnh danh "khoa häc". ThÕ mµ còng lµ "l«-gÝch" ®Êy!

Cã thÓ dïng c¶i çch mµ thay ®æi nh÷ng c¬ së cña chñ nghÜa ®Õ quèc ®−îc ch¨ng? Cã nªn tiÕn lªn, lµm cho nh÷ng m©u thuÉn mµ chñ nghÜa ®Õ quèc s¶n sinh ra, trë thµnh gay g¾t thªm vµ s©u s¾c thªm, hay thôt lïi, lµm dÞu nh÷ng m©u thuÉn Êy? §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong sù phª ph¸n chñ nghÜa ®Õ quèc. V× ®Æc ®iÓm chÝnh trÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc lµ sù ph¶n ®éng toµn diÖn vµ sù t¨ng c−êng ¸ch ¸p bøc d©n téc do cã ¸ch thèng trÞ cña bän ®Çu sá tµi chÝnh vµ do cã sù g¹t bá c¹nh tranh tù do, cho nªn vµo håi ®Çu thÕ kû XX,

* Weltwirtschaftliches Archiv, Bd II. tr. 1931).

_________________________________________________________ 1) T− liÖu kinh tÕ thÕ giíi, t.II.

chñ nghÜa ®Õ quèc ®· vÊp ph¶i sù chèng ®èi cña ph¸i d©n chñ tiÓu t− s¶n ë hÇu hÕt çc n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa. ViÖc Cau-xky vµ trµo l−u quèc tÕ réng lín theo Cau-xky ®o¹n tuyÖt víi chñ nghÜa M¸c, thÓ hiÖn chÝnh lµ ë chç Cau-xky ®· kh«ng nh÷ng kh«ng muèn vµ kh«ng biÕt chèng l¹i ph¸i ®èi lËp tiÓu t− s¶n, c¶i l−¬ng, c¨n b¶n lµ ph¶n ®éng vÒ mÆt kinh tÕ, mµ tr¸i l¹i trªn thùc tiÔn Cau-xky l¹i hîp nhÊt víi nã.

ë n−íc Mü, cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa n¨m 1898 chèng T©y-ban-nha ®· g©y ra sù chèng ®èi cña "Nh÷ng ng−êi chèng chñ nghÜa ®Õ quèc", tøc nh÷ng ng−êi m«-hi-can cuèi cïng cña nÒn d©n chñ t− s¶n, hä gäi cuéc chiÕn tranh ®ã lµ mét cuéc chiÕn tranh "téi lçi", coi viÖc th«n tÝnh ®Êt ®ai n−íc kh¸c lµ vi ph¹m hiÕn ph¸p, tuyªn bè hµnh vi ®èi víi A-ghi-nan-®«, thñ lÜnh cña nh÷ng ng−êi d©n b¶n xø ë Phi-li-pin, lµ "sù lõa ®¶o cña bän s«-vanh" (Mü ®· høa víi «ng nµy lµ ®Ó cho n−íc «ng ®−îc tù do, nh−ng råi sau ®ã ®em qu©n ®éi Mü ®æ bé vµ th«n tÝnh Phi-li-pin), vµ dÉn ra nh÷ng lêi cña Lin-c«n: "khi ng−êi da tr¾ng tù cai qu¶n m×nh, th× ®ã lµ chÕ ®é tù trÞ; khi hä tù cai qu¶n m×nh vµ ®ång thêi cai qu¶n c¶ nh÷ng ng−êi kh¸c, th× ®ã kh«ng cßn lµ chÕ ®é tù trÞ n÷a, mµ lµ chÕ ®é chuyªn chÕ" *. Nh−ng chõng nµo mµ toµn bé sù phª ph¸n Êy cßn sî kh«ng d¸m thõa nhËn mèi liªn hÖ kh¨ng khÝt gi÷a chñ nghÜa ®Õ quèc víi çc t¬-rít, nghÜa lµ víi nh÷ng c¬ së cña chñ nghÜa t− b¶n, chõng nµo mµ sù phª ph¸n ®ã cßn sî kh«ng d¸m kÕt hîp víi çc lùc l−îng do chñ nghÜa t− b¶n lín vµ sù ph¸t triÓn cña nã s¶n sinh ra, − th× sù phª ph¸n Êy vÉn chØ lµ mét "nguyÖn väng v« téi" mµ th«i.

§ã còng lµ lËp tr−êng c¬ b¶n cña Hèp-x¬n trong khi «ng

* J. Patouillet. "L'impÐrialisme amÐricain". Dijon, 1904, tr.2721).

_________________________________________________________ 1) Gi. Pa-tui-ª. "Chñ nghÜa ®Õ quèc Mü". §i-gi«ng.


phª ph¸n chñ nghÜa ®Õ quèc. Hèp-x¬n ®· ®i tr−íc Cau-xky, khi «ng ta ph¶n ®èi thuyÕt "tÝnh tÊt yÕu cña chñ nghÜa ®Õ quèc" vµ viÖn ®Õn sù cÇn thiÕt ph¶i "n©ng cao kh¶ n¨ng tiªu dïng" cña nh©n d©n (trong chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa!). §øng trªn quan ®iÓm tiÓu t− s¶n khi phª ph¸n chñ nghÜa ®Õ quèc, phª ph¸n tÝnh v¹n n¨ng cña ng©n hµng, cña bän ®Çu sá tµi chÝnh, v.v. th× cã nh÷ng t¸c gi¶ mµ chóng ta ®· nhiÒu lÇn dÉn ra, nh−: A-g¸t, A.Lan-xbuèc, L. E-svª-ghª; cßn trong sè nh÷ng nhµ viÕt s¸ch ë Ph¸p th× cã VÝch-to Bª-ra, t¸c gi¶ mét cuèn s¸ch n«ng c¹n nhan ®Ò "N−íc Anh vµ chñ nghÜa ®Õ quèc", xuÊt b¶n n¨m 1900. TÊt c¶ çc t¸c gi¶ ®ã kh«ng hÒ tù x−ng lµ m¸c-xÝt, nh−ng ®Òu ®em c¹nh tranh tù do vµ chÕ ®é d©n chñ ®èi lËp víi chñ nghÜa ®Õ quèc, bµi xÝch chñ tr−¬ng lµm ®−êng s¾t B¸t-®a, mét chñ tr−¬ng dÉn ®Õn nh÷ng cuéc xung ®ét vµ chiÕn tranh, vµ nªu lªn nh÷ng "nguyÖn väng v« téi", vÒ hoµ b×nh, v.v.; cho ®Õn c¶ nhµ thèng kª viÖc ph¸t hµnh çc chøng kho¸n quèc tÕ lµ A. N©y-m¸c-c¬, khi tÝnh to¸n hµng tr¨m tû phr¨ng nh÷ng chøng kho¸n "quèc tÕ", n¨m 1912, còng ®· kªu lªn r»ng: "liÖu cã thÓ cho r»ng hoµ b×nh cã thÓ bÞ ph¸ ®−îc ch¨ng? ... tr−íc nh÷ng con sè ®å sé Êy, liÖu ng−êi ta cã thÓ liÒu lÜnh g©y ra chiÕn tranh ®−îc ch¨ng?"*.

Sù ng©y th¬ nh− thÕ cña çc nhµ kinh tÕ häc t− s¶n lµ ®iÒu kh«ng l¹ lïng; v¶ l¹i, gi¶ bé hÕt søc ng©y th¬ vµ nãi "mét çch nghiªm chØnh" ®Õn hoµ b×nh trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc, lµ viÖc cã lîi cho hä. Nh−ng trong nh÷ng n¨m 1914, 1915 vµ 1916, lóc Cau-xky ®· ®øng trªn cïng mét quan ®iÓm c¶i l−¬ng t− s¶n ®ã vµ qu¶ quyÕt r»ng "mäi ng−êi ®Òu t¸n thµnh" (bän ®Õ quèc, bän gi¶ danh x· héi chñ nghÜa vµ bän hoµ b×nh - x· héi) hoµ b×nh, th× ë «ng ta cßn cã g× lµ m¸c-xÝt n÷a? §¸ng lÏ ph¶i ph©n tÝch vµ v¹ch râ tÝnh

* Bulletin de l'institut international de statistique. T. XIX, livr. II, p. 225.

chÊt s©u s¾c cña nh÷ng m©u thuÉn ®Õ quèc chñ nghÜa, th× chóng ta l¹i chØ thÊy cã çi "nguyÖn väng v« téi" cã tÝnh chÊt c¶i l−¬ng lµ muèn lÈn tr¸nh kh«ng nãi ®Õn nh÷ng m©u thuÉn Êy.

D−íi ®©y lµ kiÓu mÉu vÒ sù phª ph¸n, vÒ mÆt kinh tÕ, cña Cau-xky ®èi víi chñ nghÜa ®Õ quèc. ¤ng ta xem xÐt nh÷ng sè liÖu n¨m 1872 vµ n¨m 1912 vÒ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu cña Anh ë Ai-cËp; kÕt qu¶ ng−êi ta thÊy lµ sè xuÊt nhËp khÈu ®ã ®Òu ph¸t triÓn Ýt h¬n toµn bé xuÊt nhËp khÈu cña Anh. ThÕ lµ Cau-xky kÕt luËn: "chóng ta kh«ng cã mét lý do nµo ®Ó cho r»ng, kh«ng dïng ®Õn qu©n sù ®Ó chiÕm ®ãng Ai-cËp mµ chØ nhê t¸c dông ®¬n thuÇn cña çc nh©n tè kinh tÕ, th× th−¬ng m¹i gi÷a Anh víi Ai-cËp t¨ng Ýt h¬n". "Xu h−íng bµnh tr−íng cña t− b¶n" "cã thÓ ®−îc thùc hiÖn thuËn lîi nhÊt th«ng qua chÕ ®é d©n chñ hoµ b×nh, chø kh«ng ph¶i th«ng qua nh÷ng ph−¬ng ph¸p b¹o lùc cña chñ nghÜa ®Õ quèc"*.

Lý lÏ ®ã cña Cau-xky − ®· ®−îc «ng XpÕch-ta-to, kÎ tuú tïng cña Cau-xky ë Nga (vµ còng lµ mét kÎ che chë cho bän x· héi - s«-vanh ë Nga), l¾p l¹i b»ng ®ñ mäi çch − lµ c¬ së cña sù phª ph¸n cña Cau-xky ®èi víi chñ nghÜa ®Õ quèc, vµ do ®ã ph¶i xem xÐt nã mét çch tØ mØ h¬n. Ta h·y b¾t ®Çu tõ viÖc viÖn dÉn Hin-phÐc-®inh lµ ng−êi ®· ®−a ra nh÷ng kÕt luËn mµ Cau-xky ®· nhiÒu lÇn, kÓ c¶ håi th¸ng T− 1915, tuyªn bè lµ nh÷ng kÕt luËn ®−îc "tÊt c¶ nh÷ng nhµ lý luËn x· héi chñ nghÜa nhÊt trÝ thõa nhËn".

"C«ng viÖc cña giai cÊp v« s¶n - Hin-phÐc-®inh viÕt −

* Kautsky. "Nationalstaat, imperialistischer Staat und Staatenbund". Nürnberg, 1915, tr. 72 vµ 70 1).

_________________________________________________________ 1) Cau-xky. "Quèc gia d©n téc, quèc gia ®Õ quèc chñ nghÜa vµ liªn minh

çc quèc gia". Nuyn - bÐc.


kh«ng ph¶i lµ ®em chÝnh s¸ch ®· lçi thêi cña thêi ®¹i bu«n b¸n tù do vµ th¸i ®é thï ®Þch ®èi víi nhµ n−íc, ®Ó ®èi lËp víi chÝnh s¸ch t− b¶n chñ nghÜa cã tÝnh chÊt tiÕn bé h¬n. §èi víi chÝnh s¸ch kinh tÕ cña t− b¶n tµi chÝnh, ®èi víi chñ nghÜa ®Õ quèc, giai cÊp v« s¶n kh«ng thÓ ®¸p l¹i b»ng chÕ ®é bu«n b¸n tù do, mµ chØ b»ng chñ nghÜa x· héi. "Môc ®Ých cña chÝnh s¸ch v« s¶n ngµy nay kh«ng ph¶i lµ lý t−ëng kh«i phôc l¹i sù c¹nh tranh tù do, − giê ®©y lý t−ëng nµy ®· thµnh mét lý t−ëng ph¶n ®éng − mµ chØ lµ hoµn toµn xo¸ bá c¹nh tranh b»ng çch thñ tiªu chñ nghÜa t− b¶n"*.

Cau-xky bªnh vùc "lý t−ëng ph¶n ®éng", "chÕ ®é d©n chñ hoµ b×nh", "t¸c dông ®¬n thuÇn cña çc nh©n tè kinh tÕ" ®èi víi thêi ®¹i t− b¶n tµi chÝnh, nh− thÕ lµ «ng ta ®· ®o¹n tuyÖt víi chñ nghÜa M¸c, v× kh¸ch quan mµ nãi th× lý t−ëng ®ã kÐo ng−êi ta thôt lïi tõ chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn trë vÒ chñ nghÜa t− b¶n kh«ng ®éc quyÒn, ®ã lµ mét trß bÞp bîm c¶i l−¬ng chñ nghÜa.

Kh«ng cã sù chiÕm ®ãng qu©n sù, kh«ng cã chñ nghÜa ®Õ quèc, kh«ng cã t− b¶n tµi chÝnh, th× viÖc bu«n b¸n víi Ai-cËp (hay víi thuéc ®Þa hoÆc nöa thuéc ®Þa kh¸c) "®· t¨ng" nhiÒu h¬n. Nh− thÕ nghÜa lµ g×? Cã ph¶i nghÜa lµ, nÕu c¹nh tranh tù do kh«ng bÞ h¹n chÕ bëi sù ®éc quyÒn nãi chung, bëi nh÷ng "mèi liªn hÖ" hay sù ¸p bøc (nghÜa lµ còng bëi ®éc quyÒn) cña t− b¶n tµi chÝnh, còng nh− bëi viÖc mét sè n−íc nµo ®ã ®éc chiÕm thuéc ®Þa, th× cã lÏ chñ nghÜa t− b¶n sÏ ph¸t triÓn nhanh h¬n ch¨ng?

Nh÷ng lý lÏ cña Cau-xky kh«ng thÓ cã mét ý nghÜa nµo kh¸c thÕ ®−îc; nh−ng "ý nghÜa" ®ã l¹i lµ v« nghÜa. Chóng ta h·y cø cho lµ ®óng ®i, nghÜa lµ c¹nh tranh tù do, nÕu kh«ng cã mét sù ®éc quyÒn nµo, sÏ c ã t h Ó ph¸t triÓn chñ nghÜa t− b¶n vµ th−¬ng m¹i ®−îc nhanh h¬n. Nh−ng th−¬ng

* "T− b¶n tµi chÝnh", tr.567.

m¹i vµ chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn cµng nhanh bao nhiªu, th× sù tËp trung s¶n xuÊt vµ tËp trung t− b¶n, çi ®Î ra ®éc quyÒn, l¹i cµng m¹nh bÊy nhiªu. Vµ ®éc quyÒn ®· ra ®êi råi, − vµ chÝnh l¹i lµ tõ c¹nh tranh tù do mµ ra! Ngµy nay, nÕu thËm chÝ ®éc quyÒn cã k×m h·m sù ph¸t triÓn, th× ®iÒu ®ã còng kh«ng thÓ lµ mét lý lÏ ®Ó bªnh vùc cho c¹nh tranh tù do, lµ çi kh«ng thÓ tån t¹i ®−îc sau khi nã ®· ®Î ra ®éc quyÒn.

Dï cã lËt ®i lËt l¹i nh÷ng lËp luËn cña Cau-xky nh− thÕ nµo ®i n÷a, ng−êi ta còng sÏ kh«ng thÊy g× kh¸c ngoµi t− t−ëng ph¶n ®éng vµ chñ nghÜa c¶i l−¬ng t− s¶n.

NÕu ng−êi ta söa l¹i lËp luËn Êy vµ nÕu ng−êi ta nãi, nh− XpÕch-ta-to ®· nãi, r»ng: viÖc bu«n b¸n gi÷a çc thuéc ®Þa cña Anh víi Anh ngµy nay ph¸t triÓn chËm h¬n so víi çc n−íc kh¸c, th× ®iÒu ®ã còng ch¼ng cøu v·n ®−îc Cau-xky ®©u. V× kÎ ®¸nh vµo n−íc Anh c ò n g v É n lµ ®éc quyÒn, c ò n g v É n lµ chñ nghÜa ®Õ quèc, nh−ng lµ chñ nghÜa ®Õ quèc cña çc n−íc kh¸c (Mü, §øc). Ai còng biÕt lµ nh÷ng çc-ten ®· ®−a ®Õn nh÷ng chÕ ®é thuÕ quan b¶o hé theo mét kiÓu míi vµ ®éc ®¸o: (¡ng-ghen ®· nªu lªn ®iÒu ®ã ngay trong tËp III cña bé "T− b¶n"159) çi ng−êi ta b¶o hé chÝnh lµ nh÷ng s¶n phÈm cã thÓ xuÊt khÈu ®−îc. Ng−êi ta l¹i còng biÕt çi chÕ ®é cè h÷u cña nh÷ng çc-ten vµ t− b¶n tµi chÝnh lµ "xuÊt khÈu víi gi¸ rÎ m¹t", mµ ng−êi Anh gäi lµ "b¸n ph¸ gi¸"; ë trong n−íc th× çc-ten b¸n s¶n phÈm cña m×nh theo gi¸ ®éc quyÒn cao, mµ b¸n ra n−íc ngoµi th× rÎ gÊp ba lÇn ®Ó ®¸nh quþ kÎ c¹nh tranh víi m×nh, ®Ó më réng ®Õn møc tèi ®a viÖc s¶n xuÊt cña m×nh, v.v.. NÕu n−íc §øc ph¸t triÓn viÖc bu«n b¸n cña nã víi çc thuéc ®Þa cña Anh nhanh h¬n chÝnh n−íc Anh, th× çi ®ã chØ chøng tá mét ®iÒu lµ chñ nghÜa ®Õ quèc §øc trÎ h¬n, kháe h¬n, cã tæ chøc h¬n, ph¸t triÓn cao h¬n chñ nghÜa ®Õ quèc Anh; nh−ng çi ®ã tuyÖt nhiªn kh«ng chøng minh "−u thÕ" cña chÕ ®é bu«n b¸n tù do, v× cuéc ®Êu tranh nµy kh«ng ph¶i


lµ gi÷a chÕ ®é bu«n b¸n tù do víi chÕ ®é thuÕ quan b¶o hé, víi t×nh tr¹ng lÖ thuéc cña çc thuéc ®Þa, mµ lµ gi÷a hai chñ nghÜa ®Õ quèc, hai tæ chøc ®éc quyÒn, hai tËp ®oµn t− b¶n tµi chÝnh víi nhau. ¦u thÕ cña chñ nghÜa ®Õ quèc §øc ®èi víi chñ nghÜa ®Õ quèc Anh th× m¹nh h¬n bøc thµnh nh÷ng biªn giíi thuéc ®Þa hay nh÷ng biÓu thuÕ quan b¶o hé: lÊy ®ã lµm "lý lÏ" ®Ó bªnh vùc chÕ ®é bu«n b¸n tù do vµ "chÕ ®é d©n chñ hoµ b×nh", th× thËt lµ tÇm th−êng, lµ quªn mÊt nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ nh÷ng ®Æc tÝnh c¬ b¶n cña chñ nghÜa ®Õ quèc, lµ ®em chñ nghÜa c¶i l−¬ng tiÓu thÞ d©n thay cho chñ nghÜa M¸c.

§iÒu ®¸ng chó ý lµ ngay c¶ nhµ kinh tÕ häc t− s¶n A. Lan-xbuèc, tuy sù phª ph¸n cña «ng ta vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc còng mang tÝnh chÊt tiÓu thÞ d©n nh− sù phª ph¸n cña Cau-xky, song «ng ta ®· nghiªn cøu nh÷ng tµi liÖu thèng kª th−¬ng m¹i mét çch khoa häc h¬n Cau-xky. ¤ng ta kh«ng ph¶i chØ ngÉu nhiªn lÊy mét n−íc nµo ®ã vµ chØ lÊy riªng mét thuéc ®Þa ®Ó so s¸nh víi çc n−íc kh¸c; «ng ta ®· so s¸nh viÖc xuÊt khÈu cña mét n−íc ®Õ quèc: 1) sang nh÷ng n−íc phô thuéc vÒ mÆt tµi chÝnh vµo n−íc ®Õ quèc ®ã, vay tiÒn n−íc ®Õ quèc ®ã vµ 2) sang nh÷ng n−íc ®éc lËp vÒ mÆt tµi chÝnh. Vµ ®©y lµ kÕt qu¶ sù so s¸nh Êy:

XuÊt khÈu cña n−íc §øc

(tÝnh theo triÖu m¸c)

1889 1908 Sè t¨ng tÝnh theo%

Ru-ma-ni...... 48,2 70,8 + 47%

Bå-®µo-nha.... 19,0 32,8 + 73%

¸c-hen-ti-na... 60,7 147,0 + 143 %

Bra-xin........ 48,7 84,5 + 73%

Chi-lª......... 28,3 52,4 + 85%

Sang nh÷ng n−íc

phô thuéc vÒ mÆt

tµi chÝnh vµo §øc:

Thæ-nhÜ-kú..... 29,9 64,0 + 114% Tæng céng 234,8 451,5 + 92%

1889 1908 Sè t¨ng

tÝnh theo% Anh..................... 651,8 997,4 + 53% Ph¸p.................... 210,2 437,9 + 108% BØ 137,2 322,8 + 135% Thuþ-sÜ................ 177,4 401,1 + 127% óc......................... 21,2 64,5 + 205%

Nam-d−¬ng thuéc Hµ-lan......

8,8

40,7

+ 363%

Tæng céng 1 206,6 2 264,4 + 87%

Lan-xbuèc ®· kh«ng tæng kÕt vµ do ®ã thËt l¹ lïng lµ «ng ta ®· kh«ng nhËn thÊy r»ng nÕu nh÷ng con sè trªn cã chøng tá mét çi g× ch¨ng n÷a, th× çi ®ã chØ b¸c bá «ng ta mµ th«i, v× viÖc xuÊt khÈu sang nh÷ng n−íc phô thuéc vÒ mÆt tµi chÝnh vµo §øc, dï sao còng ®· ph¸t triÓn nhanh h¬n, tuy lµ kh«ng nhiÒu l¾m, so víi viÖc xuÊt khÈu sang çc n−íc ®éc lËp vÒ mÆt tµi chÝnh (chóng t«i nhÊn m¹nh ch÷ "nÕu" v× b¶n thèng kª cña Lan-xbuèc rÊt kh«ng ®Çy ®ñ).

Khi nghiªn cøu sù liªn hÖ gi÷a xuÊt khÈu vµ çc kho¶n tiÒn vay, Lan-xbuèc viÕt:

"N¨m 1890 - 1891, viÖc cÊp mét kho¶n tiÒn vay cho Ru-ma-ni ®−îc ký kÕt víi sù m«i giíi cña çc ng©n hµng §øc, lµ nh÷ng ng©n hµng ngay trong nh÷ng n¨m tr−íc ®©y, ®· tõng øng tr−íc kho¶n tiÒn vay ®ã. Kho¶n tiÒn vay nµy chñ yÕu lµ ®Ó mua ë §øc nh÷ng vËt liÖu ®−êng s¾t. N¨m 1891, xuÊt khÈu cña §øc sang Ru-ma-ni trÞ gi¸ lµ 55 triÖu m¸c. N¨m sau, con sè ®ã tôt xuèng cßn 39,4 triÖu vµ råi cø ng¾t tõng qu·ng mµ tôt xuèng cßn 25,4 triÖu vµo n¨m 1900. M·i mÊy n¨m gÇn ®©y nhÊt, viÖc xuÊt khÈu ®ã míi ®¹t ®−îc møc n¨m 1891, nhê cã hai kho¶n tiÒn vay míi.

Nhê cã nh÷ng kho¶n tiÒn vay vµo n¨m 1888 - 1889, khèi l−îng xuÊt khÈu cña §øc sang Bå-®µo-nha ®· t¨ng lªn ®Õn 21,1 triÖu (1890), råi hai n¨m sau l¹i tôt xuèng tíi 16,2


triÖu vµ 7,4 triÖu m¸c; m·i ®Õn 1903, khèi l−îng xuÊt khÈu ®ã míi ®¹t ®−îc møc cò cña nã.

Nh÷ng sè liÖu vÒ th−¬ng m¹i cña §øc víi ¸c-hen-ti-na l¹i cßn râ rÖt h¬n n÷a. Nhê nh÷ng kho¶n tiÒn vay çc n¨m 1888 vµ 1890, khèi l−îng xuÊt khÈu cña §øc sang ¸c-hen-ti-na n¨m 1889 ®· ®¹t tíi 60,7 triÖu m¸c. Hai n¨m sau, khèi l−îng xuÊt khÈu nµy chØ cßn cã 18,6 triÖu m¸c, tøc lµ ch−a b»ng mét phÇn ba møc tr−íc ®ã. ChØ m·i ®Õn n¨m 1901 khèi l−îng xuÊt khÈu nµy míi ®¹t vµ v−ît møc n¨m 1889, nhê cã çc kho¶n tiÒn vay míi cÊp cho nhµ n−íc vµ cho çc thµnh phè, nhê viÖc xuÊt tiÒn ®Ó x©y dùng çc nhµ m¸y ®iÖn vµ nhê cã nh÷ng ho¹t ®éng tÝn dông kh¸c.

Do kho¶n tiÒn vay n¨m 1889, khèi l−îng xuÊt khÈu sang Chi-lª ®· lªn ®Õn 45,2 triÖu (1892); mét n¨m sau, l¹i tôt xuèng 22,5 triÖu. Sau khi ®· ký kÕt mét kho¶n tiÒn vay míi n¨m 1906 do çc ng©n hµng §øc lµm trung gian, khèi l−îng xuÊt khÈu l¹i lªn ®Õn 84,7 triÖu (1907), råi n¨m 1908, l¹i tôt xuèng 52,4 triÖu"*.

Qua nh÷ng sù viÖc ®ã, Lan-xbuèc rót ra mét c©u ®¹o ®øc tiÓu thÞ d©n thËt lµ tøc c−êi: xuÊt khÈu mµ g¾n liÒn víi çc kho¶n vay th× kh«ng v÷ng ch¾c vµ kh«ng ®Òu ®Æn; nÕu kh«ng dïng t− b¶n ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghiÖp n−íc m×nh "mét çch tù nhiªn" vµ "nhÞp nhµng" mµ l¹i ®em xuÊt khÈu t− b¶n ra n−íc ngoµi th× thËt lµ kh«ng hay; ®em hµng triÖu b¹c ®ót lãt trong dÞp cÊp çc kho¶n tiÒn vay cho n−íc ngoµi th× thËt lµ "tèn kÐm" cho Króp, v.v.. Song sù viÖc ®· nãi lªn mét çch râ rµng: khèi l−îng xuÊt khÈu mµ t¨ng lªn, th× chÝnh lµ do nh÷ng m¸nh khoÐ bÞp bîm cña t− b¶n tµi chÝnh, lµ kÎ kh«ng quan t©m ®Õn ®¹o ®øc t− s¶n vµ bãc lét ng−êi ta nhiÒu tÇng: tr−íc hÕt lµ lêi vÒ kho¶n tiÒn vay; sau ®ã lµ lêi do chÝnh còng kho¶n tiÒn vay ®ã mang l¹i khi nã ®−îc

* "Die Bank", 1909, 2, tr.819 vµ çc trang tiÕp theo.

®em dïng ®Ó mua s¶n phÈm cña h·ng Króp hoÆc mua vËt liÖu ®−êng s¾t cña xanh-®i-ca thÐp, v.v..

Chóng t«i xin nh¾c l¹i r»ng chóng t«i hoµn toµn kh«ng coi b¶n thèng kª cña Lan-xbuèc lµ hoµn thiÖn, nh−ng nhÊt thiÕt ph¶i dÉn nã ra, v× nã khoa häc h¬n çc thèng kª cña Cau-xky vµ XpÕch-ta-to, v× Lan-xbuèc ®−a ra çch nghiªn cøu vÊn ®Ò ®óng. Muèn bµn ®Õn ý nghÜa cña t− b¶n tµi chÝnh trong lÜnh vùc xuÊt khÈu, v.v. th× ph¶i biÕt t¸ch riªng ra mèi liªn hÖ gi÷a xuÊt khÈu víi chØ riªng nh÷ng m¸nh khoÐ cña bän t− b¶n tµi chÝnh, víi chØ riªng viÖc tiªu thô s¶n phÈm cña çc-ten, v.v.. Cßn nh− chØ ®¬n thuÇn so s¸nh thuéc ®Þa nãi chung víi çc n−íc kh«ng ph¶i thuéc ®Þa, so s¸nh chñ nghÜa ®Õ quèc nµy víi chñ nghÜa ®Õ quèc kia, mét n−íc nöa thuéc ®Þa hay mét thuéc ®Þa (Ai-cËp) víi tÊt c¶ çc n−íc kh¸c, th× nh− thÕ lµ lÈn tr¸nh vµ lµm lu mê chÝnh thùc chÊt cña vÊn ®Ò.

Së dÜ sù phª ph¸n, trªn ph−¬ng diÖn lý luËn, cña Cau-xky vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc ch¼ng cã g× lµ gièng chñ nghÜa M¸c c¶, së dÜ nã chØ cã thÓ dïng ®Ó tuyªn truyÒn cho sù hoµ b×nh vµ thèng nhÊt víi bän c¬ héi chñ nghÜa vµ bän x· héi - s«-vanh, lµ v× nã lÈn tr¸nh vµ lµm lu mê chÝnh nh÷ng m©u thuÉn s©u xa nhÊt vµ c¨n b¶n nhÊt cña chñ nghÜa ®Õ quèc: m©u thuÉn gi÷a ®éc quyÒn víi c¹nh tranh tù do lµ çi tån t¹i bªn c¹nh ®éc quyÒn; m©u thuÉn gi÷a nh÷ng "ho¹t ®éng" quy m« rÊt lín (vµ nh÷ng lîi nhuËn rÊt lín) cña t− b¶n tµi chÝnh víi viÖc bu«n b¸n "ngay thËt" trªn thÞ tr−êng tù do, m©u thuÉn gi÷a mét bªn lµ çc-ten vµ t¬-rít víi mét bªn lµ c«ng nghiÖp kh«ng çc-ten ho¸, v.v..

ThuyÕt "chñ nghÜa ®Õ quèc cùc ®oan" næi tiÕng do Cau-xky nghÜ ra, mang tÝnh chÊt còng hoµn toµn ph¶n ®éng nh− thÕ. Ta h·y so s¸nh lËp luËn mµ «ng ta ®· nªu ra n¨m 1915 vÒ vÊn ®Ò ®ã, víi lËp luËn cña Hèp-x¬n n¨m 1902:

Cau-xky: "... ChÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa hiÖn t¹i ph¶i ch¨ng sÏ cã thÓ ®−îc thay thÕ b»ng mét chÝnh s¸ch míi,


chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa cùc ®oan, mét chÝnh s¸ch sÏ ®em viÖc t− b¶n tµi chÝnh liªn hîp trªn ph¹m vi quèc tÕ ®Ó cïng nhau bãc lét thÕ giíi, thay cho cuéc ®Êu tranh gi÷a çc tËp ®oµn t− b¶n tµi chÝnh çc n−íc? V« luËn thÕ nµo th× giai ®o¹n míi ®ã cña chñ nghÜa t− b¶n còng vÉn lµ ®iÒu cã thÓ cã ®−îc. Nã cã thÓ ®−îc thùc hiÖn hay kh«ng? HiÖn nay vÉn ch−a cã nh÷ng tiÒn ®Ò ®Çy ®ñ ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã"*.

Hèp-x¬n: "§¹o C¬-®èc − ®· ®−îc cñng cè trong mét sè Ýt ®Õ quèc liªn bang lín, trong ®ã mçi ®Õ quèc l¹i cã mét sè thuéc ®Þa ch−a ®−îc khai ho¸ vµ nh÷ng n−íc phô thuéc, − ®· ®−îc nhiÒu ng−êi coi lµ sù ph¸t triÓn hîp quy luËt nhÊt cña çc xu h−íng hiÖn nay, h¬n n÷a l¹i lµ sù ph¸t triÓn mang l¹i hy väng nhiÒu nhÊt vÒ mét nÒn hoµ b×nh l©u dµi trªn c¬ së v÷ng ch¾c lµ chñ nghÜa liªn - ®Õ quèc".

Çi mµ Cau-xky gäi lµ chñ nghÜa ®Õ quèc cùc ®oan hay lµ chñ nghÜa siªu ®Õ quèc, th× tr−íc «ng ta 13 n¨m, Hèp-x¬n ®· gäi lµ chñ nghÜa liªn - ®Õ quèc hay lµ chñ nghÜa ®Õ quèc phèi hîp. Ngoµi viÖc ®Æt ra mét danh tõ míi, thËm − uyªn b¸c, b»ng çch lÊy mét phô ng÷ la-tinh nµy thay cho mét phô ng÷ la-tinh kh¸c, th× sù tiÕn bé cña t− t−ëng "khoa häc" cña Cau-xky rót l¹i chØ lµ çi tham väng muèn lµm cho ng−êi ta nhËn lµ chñ nghÜa M¸c, çi mµ thùc ra Hèp-x¬n ®· m« t¶, mµ nh÷ng ®iÒu m« t¶ ®ã thùc ra lµ tÝnh gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cña bÇy gi¸o sÜ Anh. Sau cuéc chiÕn tranh Anh - B«-e, ®iÒu hoµn toµn tù nhiªn lµ çi ®¼ng cÊp hÕt søc ®¸ng kÝnh Êy ®· h−íng nh÷ng sù cè g¾ng chñ yÕu cña m×nh vµo viÖc an ñi tÇng líp tiÓu thÞ d©n vµ nh÷ng c«ng nh©n Anh ®· bÞ chÕt nhiÒu trong çc trËn chiÕn ®Êu ë Nam Phi vµ ph¶i ®ãng thªm thuÕ ®Ó b¶o ®¶m lîi nhuËn cao h¬n n÷a cho bän t− b¶n tµi chÝnh Anh. Lµm cho ng−êi ta tin r»ng chñ nghÜa ®Õ quèc kh«ng ®Õn nçi

* "Neue Zeit", 30 th¸ng T− 1915, tr.144.

xÊu xa ®Õn nh− thÕ, r»ng nã ®· gÇn thµnh chñ nghÜa liªn − ®Õ quèc (hay ®Õ quèc cùc ®oan), cã thÓ b¶o ®¶m ®−îc mét nÒn hoµ b×nh vÜnh cöu, − thö hái, cßn cã sù an ñi nµo tèt thÕ n÷a kh«ng? Dï cho bÇy gi¸o sÜ Anh, hay con ng−êi ñy mÞ Cau-xky cã thiÖn ý ®Õn thÕ nµo ch¨ng n÷a, th× ý nghÜa kh¸ch quan, tøc lµ ý nghÜa x· héi thËt sù cña "lý luËn" cña Cau-xky vÉn lµ mét vµ chØ lµ mét th«i: ®ã lµ an ñi quÇn chóng mét çch cùc kú ph¶n ®éng b»ng çi hy väng lµ cã thÓ cã hoµ b×nh vÜnh cöu trong chÕ ®é t− b¶n, lµm cho quÇn chóng kh«ng chó ý ®Õn nh÷ng m©u thuÉn gay g¾t vµ nh÷ng vÊn ®Ò gay g¾t hiÖn t¹i vµ h−íng cho quÇn chóng chó ý ®Õn nh÷ng tiÒn ®å h− ¶o cña çi "chñ nghÜa ®Õ quèc cùc ®oan" t−¬ng lai nµo ®ã mµ ng−êi ta gäi lµ míi. ChØ lõa bÞp quÇn chóng th«i, chø ngoµi ra th× tuyÖt ®èi kh«ng cã g× kh¸c trong çi lý luËn "m¸c-xÝt" ®ã cña Cau-xky.

Qu¶ vËy, chØ cÇn ®èi chiÕu cho thËt râ rµng nh÷ng sù thËt mµ ai còng biÕt vµ kh«ng thÓ chèi c·i ®−îc, còng ®ñ ®Ó thÊy râ r»ng nh÷ng viÔn c¶nh mµ Cau-xky cè søc lµm cho c«ng nh©n §øc (vµ c«ng nh©n tÊt c¶ çc n−íc) tin, lµ h− ¶o ®Õn chõng nµo. Ta h·y xÐt Ên-®é, §«ng-d−¬ng vµ Trung-quèc. Ng−êi ta biÕt r»ng ba xø thuéc ®Þa vµ nöa thuéc ®Þa ®ã, mµ tæng sè d©n c− cã tõ 6 ®Õn 7 tr¨m triÖu ng−êi, ®Òu bÞ t− b¶n tµi chÝnh cña vµi c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa: Anh, Ph¸p, NhËt, Mü, v.v., bãc lét. Cø cho lµ çc n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa nµy thµnh lËp nh÷ng liªn minh chèng l¹i nhau ®Ó b¶o vÖ hoÆc më réng nh÷ng thuéc ®Þa cña m×nh, nh÷ng lîi Ých vµ "khu vùc ¶nh h−ëng" cña m×nh trong çc n−íc ch©u ¸ kÓ trªn. §ã sÏ lµ nh÷ng liªn minh "liªn - ®Õ quèc chñ nghÜa" hay "®Õ quèc chñ nghÜa cùc ®oan". Cø cho lµ tÊt c¶ çc c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh lËp mét liªn minh ®Ó ph©n chia "mét çch hoµ b×nh" çc n−íc ch©u ¸ kÓ trªn, − ®ã sÏ lµ mét thø "t− b¶n tµi chÝnh liªn hîp trªn ph¹m vi quèc tÕ". Trong lÞch


sö thÕ kû XX cã nh÷ng vÝ dô thùc tÕ vÒ kiÓu liªn minh nh− thÕ, ch¼ng h¹n, trong quan hÖ gi÷a çc c−êng quèc víi Trung-quèc160. Thö hái, liÖu "cã thÓ" cho r»ng, trong ®iÒu kiÖn duy tr× chÕ ®é t− b¶n (chÝnh ®iÒu kiÖn ®ã ®· ®−îc Cau-xky ®−a ra ®Ó lµm tiÒn ®Ò), nh÷ng liªn minh Êy kh«ng tån t¹i trong mét thêi gian ng¾n ngñi, r»ng nh÷ng liªn minh Êy trõ bá ®−îc nh÷ng cuéc va ch¹m, xung ®ét vµ ®Êu tranh d−íi mäi h×nh thøc vµ d−íi tÊt c¶ çc h×nh thøc cã thÓ cã, − liÖu "cã thÓ" nh− thÕ ®−îc ch¨ng?

ChØ cÇn ®Æt vÊn ®Ò mét çch thËt râ rµng còng ®ñ thÊy r»ng chØ cã thÓ tr¶ lêi lµ kh«ng. V×, trong chÕ ®é t− b¶n, ng−êi ta kh«ng thÓ nµo cã ®−îc mét c¬ së nµo kh¸c ®Ó ph©n chia nh÷ng khu vùc ¶nh h−ëng, nh÷ng quyÒn lîi, nh÷ng thuéc ®Þa, v.v., ngoµi sù so s¸nh lùc l−îng cña çc n−íc tham dù viÖc ph©n chia Êy, lùc l−îng vÒ kinh tÕ chung, vÒ tµi chÝnh, vÒ qu©n sù, v. v.. Mµ lùc l−îng cña çc n−íc tham dù viÖc ph©n chia Êy l¹i thay ®æi mét çch kh«ng ®Òu nhau, v× d−íi chÕ ®é t− b¶n, kh«ng thÓ cã sù ph¸t triÓn ®Òu nhau gi÷a çc xÝ nghiÖp, çc t¬-rít, çc ngµnh c«ng nghiÖp, çc n−íc ®−îc. Tr−íc ®©y nöa thÕ kû, nÕu ng−êi ta so s¸nh lùc l−îng t− b¶n cña n−íc §øc víi lùc l−îng t− b¶n cña n−íc Anh håi ®ã, th× n−íc §øc chØ lµ mét con sè kh«ng ®¸ng kÓ th¶m h¹i; c¶ NhËt so víi Nga, còng vËy. Nh−ng sau m−êi hoÆc hai m−¬i n¨m, liÖu "cã thÓ" cho r»ng quan hÖ so s¸nh lùc l−îng gi÷a çc c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa vÉn kh«ng thay ®æi, ®−îc ch¨ng? TuyÖt ®èi kh«ng thÓ ®−îc.

Cho nªn, trong hiÖn thùc cña chñ nghÜa t− b¶n, chø kh«ng ph¶i trong trÝ t−ëng t−îng tiÓu thÞ d©n tÇm th−êng cña çc gi¸o sÜ Anh hay cña "nhµ m¸c-xÝt" §øc Cau-xky, th× çc liªn minh "liªn − ®Õ quèc chñ nghÜa" hoÆc "®Õ quèc chñ nghÜa cùc ®oan", − dï d−íi h×nh thøc nµo ch¨ng n÷a, dï d−íi h×nh thøc lµ mét ®ång minh ®Õ quèc chñ nghÜa chèng l¹i mét ®ång minh ®Õ quèc chñ nghÜa kh¸c, hay lµ

mét tæng liªn minh tÊt c¶ çc c−êng quèc ®Õ quèc ch¨ng n÷a, − ®Òu kh«ng tr¸nh khái chØ lµ nh÷ng "cuéc ngõng b¾n" gi÷a çc cuéc chiÕn tranh mµ th«i. Çc liªn minh hoµ b×nh chuÈn bÞ cho chiÕn tranh, vµ chÝnh çc liªn minh ®ã còng l¹i do chiÕn tranh mµ sinh ra; çc liªn minh hoµ b×nh vµ çc cuéc chiÕn tranh Êy lµ ®iÒu kiÖn cña nhau, g©y nªn çi t×nh tr¹ng lµ hÕt h×nh thøc ®Êu tranh hoµ b×nh l¹i ®Õn h×nh thøc ®Êu tranh kh«ng hoµ b×nh, t×nh tr¹ng nµy n¶y sinh ra trªn cïng mét m¶nh ®Êt lµ nh÷ng mèi liªn hÖ vµ quan hÖ qua l¹i mang tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa trong nÒn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thÕ giíi. ThÕ mµ, ®Ó lµm yªn lßng c«ng nh©n vµ hoµ gi¶i hä víi bän x· héi - s«-vanh lµ nh÷ng kÎ ®· ch¹y sang phÝa giai cÊp t− s¶n, Cau-xky, con ng−êi rÊt mùc s¸ng suèt Êy, l¹i t¸ch rêi hai m¾t xÝch trong cïng mét d©y xÝch thèng nhÊt; t¸ch rêi sù liªn minh hoµ b×nh (vµ ®Õ quèc chñ nghÜa cùc ®oan, thËm chÝ ®Õ quèc chñ nghÜa cùc cùc ®oan n÷a) hiÖn nay cña tÊt c¶ çc c−êng quèc ®Ó "b×nh ®Þnh" Trung-quèc (xin h·y nhí l¹i vô ®µn ¸p cuéc khëi nghÜa cña NghÜa hoµ ®oµn 161) khëi sù xung ®ét kh«ng hoµ b×nh ngµy mai, cuéc xung ®ét Êy sÏ chuÈn bÞ cho mét cuéc tæng liªn minh "hoµ b×nh" ngµy kia, nh»m ph©n chia n−íc Thæ-nhÜ-kú ch¼ng h¹n, v.v. vµ v. v.. §¸ng lÏ ph¶i nªu râ mèi liªn hÖ sinh ®éng gi÷a çc thêi kú hoµ b×nh ®Õ quèc chñ nghÜa víi nh÷ng thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, th× Cau-xky l¹i ®−a ra cho c«ng nh©n mét thø trõu t−îng kh«ng cã sinh khÝ, ®Ó hoµ gi¶i hä víi nh÷ng l·nh tô kh«ng cßn sinh khÝ cña hä.

Trong lêi tùa cuèn "LÞch sö ngo¹i giao trong sù ph¸t triÓn quèc tÕ cña ch©u ¢u", Hin-l¬, mét ng−êi Mü, chia lÞch sö hiÖn ®¹i cña nÒn ngo¹i giao ra thµnh nh÷ng thêi kú sau ®©y: 1) kû nguyªn çch m¹ng; 2) phong trµo lËp hiÕn; 3) kû nguyªn "chñ nghÜa ®Õ quèc th−¬ng m¹i"* hiÖn

* David Jayne Hill. "A History of the Diplomacy in the international development of Europe", vol. I, p. X.


nay. Mét t¸c gi¶ kh¸c chia lÞch sö "chÝnh s¸ch thÕ giíi" cña n−íc Anh tõ 1870 ®Õn nay ra lµm 4 thêi kú: 1) thêi kú ¸ ch©u thø nhÊt (®Êu tranh chèng sù tiÕn triÓn cña Nga ë miÒn Trung ¸ h−íng vÒ phÝa Ên-®é); 2) thêi kú Phi ch©u (kho¶ng tõ 1885 ®Õn 1902) − ®Êu tranh chèng Ph¸p ®Ó ph©n chia ch©u Phi (vô "Pha-s«-®a" n¨m 1898, xuýt n÷a x¶y ra chiÕn tranh víi Ph¸p); 3) thêi kú ¸ ch©u thø hai (hiÖp −íc ký víi NhËt ®Ó chèng l¹i Nga) vµ 4) thêi kú "¢u ch©u", chñ yÕu lµ nh»m chèng §øc*. "Nh÷ng cuéc x« x¸t chÝnh trÞ cña çc ®éi tiªn phong ®Òu x¶y ra trªn miÕng ®Êt tµi chÝnh", − RÝt-x¬, mét "nhµ ho¹t ®éng" ng©n hµng, ®· viÕt nh− thÕ ngay tõ 1905; «ng ta ®· v¹ch râ r»ng t− b¶n tµi chÝnh Ph¸p, trong khi ho¹t ®éng ë ý, ®· chuÈn bÞ liªn minh chÝnh trÞ gi÷a hai n−íc Êy nh− thÕ nµo; cuéc ®Êu tranh gi÷a §øc vµ Anh ®Ó chiÕm Ba-t−, còng nh− cuéc ®Êu tranh cña tÊt c¶ bän t− b¶n ch©u ¢u tranh nhau cho Trung-quèc vay, ®· diÔn ra nh− thÕ nµo, v. v.. §Êy, çi hiÖn thùc sinh ®éng cña çc liªn minh hoµ b×nh "®Õ quèc chñ nghÜa cùc ®oan" trong sù liªn hÖ mËt thiÕt cña chóng víi nh÷ng cuéc xung ®ét thuÇn tuý ®Õ quèc chñ nghÜa, lµ nh− thÕ ®ã.

ViÖc Cau-xky lµm lu mê çc m©u thuÉn s©u s¾c nhÊt cña chñ nghÜa ®Õ quèc − lµm lu mê nh− thÕ tÊt nhiªn dÉn ®Õn chç t« ®iÓm cho chñ nghÜa ®Õ quèc − kh«ng thÓ kh«ng ¶nh h−ëng c¶ ®Õn viÖc t¸c gi¶ nµy phª ph¸n nh÷ng ®Æc tÝnh chÝnh trÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc. Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ thêi ®¹i t− b¶n tµi chÝnh vµ thêi ®¹i çc tæ chøc ®éc quyÒn, ë kh¾p n¬i nh÷ng tæ chøc nµy ®Òu cã xu h−íng thèng trÞ, chø kh«ng ph¶i xu h−íng tù do. Sù ph¶n ®éng toµn diÖn d−íi bÊt kú chÕ ®é chÝnh trÞ nµo, t×nh tr¹ng m©u thuÉn gay g¾t ®Õn cùc ®é còng trong lÜnh vùc Êy − ®ã lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng xu h−íng nãi trªn. Sù ¸p bøc d©n téc vµ xu h−íng ®i th«n tÝnh, nghÜa lµ vi ph¹m quyÒn ®éc lËp

* Schilder, t¸c phÈm ®· dÉn, tr.178.

d©n téc (v× th«n tÝnh ch¼ng cã nghÜa g× kh¸c h¬n lµ vi ph¹m quyÒn d©n téc tù quyÕt), còng ®Æc biÖt t¨ng lªn. Hin-phÐc-®inh ®· v¹ch ra mét çch ®óng ®¾n mèi liªn hÖ gi÷a chñ nghÜa ®Õ quèc víi sù t¨ng c−êng ¸p bøc d©n téc. "§èi víi nh÷ng n−íc võa míi ®−îc t×m ra − Hin-phÐc-®inh viÕt − th× t− b¶n nhËp khÈu lµm cho nh÷ng m©u thuÉn m¹nh lªn vµ g©y ra sù ph¶n kh¸ng th−êng xuyªn t¨ng lªn cña çc d©n téc ®ang thøc tØnh vÒ ý thøc d©n téc vµ chèng l¹i ngo¹i x©m; sù ph¶n kh¸ng ®ã cã thÓ dÔ dµng biÕn thµnh nh÷ng biÖn ph¸p nguy hiÓm nh»m chèng l¹i t− b¶n n−íc ngoµi. Nh÷ng quan hÖ x· héi cò ®Òu ®−îc çch m¹ng ho¸ mét çch c¨n b¶n; t×nh tr¹ng biÖt lËp n«ng nghiÖp hµng ngµn n¨m nay cña çc "d©n téc ®øng ngoµi r×a lÞch sö" bÞ ph¸ tan; çc d©n téc nµy còng bÞ l«i cuèn vµo c¬n lèc t− b¶n chñ nghÜa. B¶n th©n chñ nghÜa t− b¶n dÇn dÇn t¹o cho çc d©n téc bÞ chinh phôc nh÷ng ph−¬ng tiÖn vµ ph−¬ng ph¸p ®Ó tù gi¶i phãng. Vµ môc ®Ých tèi cao tr−íc kia cña çc d©n téc ch©u ¢u lµ thµnh lËp quèc gia d©n téc thèng nhÊt lµm c«ng cô thùc hiÖn tù do kinh tÕ vµ tù do v¨n ho¸, th× nay còng trë thµnh môc ®Ých cña çc d©n téc bÞ chinh phôc ®ã. Phong trµo ®ßi ®éc lËp Êy ®e däa t− b¶n ch©u ¢u trong nh÷ng lÜnh vùc khai th¸c quý gi¸ nhÊt cña nã, nh÷ng lÜnh vùc høa hÑn nh÷ng triÓn väng x¸n l¹n nhÊt, vµ t− b¶n ch©u ¢u chØ cã thÓ duy tr× ®−îc quyÒn thèng trÞ b»ng çch th−êng xuyªn t¨ng thªm lùc l−îng qu©n sù cña nã" *.

Ta ph¶i nãi thªm lµ kh«ng ph¶i chØ trong çc n−íc míi ®−îc t×m ra, mµ c¶ ë nh÷ng n−íc cò n÷a, chñ nghÜa ®Õ quèc còng dÉn ®Õn nh÷ng cuéc th«n tÝnh, ®Õn viÖc t¨ng c−êng ¸p bøc d©n téc vµ, do ®ã, còng dÉn ®Õn t¨ng c−êng sù ph¶n kh¸ng. Trong khi lªn tiÕng ph¶n ®èi viÖc chñ nghÜa ®Õ quèc lµm cho sù ph¶n ®éng chÝnh trÞ t¨ng thªm, Cau-xky

* "T− b¶n tµi chÝnh", tr. 487.


l¹i bá qua mét vÊn ®Ò ®· trë nªn ®Æc biÖt cÊp thiÕt, tøc lµ vÊn ®Ò kh«ng thÓ nµo thùc hiÖn ®−îc sù thèng nhÊt víi bän c¬ héi chñ nghÜa trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc. Trong lóc ph¶n ®èi nh÷ng cuéc th«n tÝnh, «ng ta tr×nh bµy nh÷ng lêi ph¶n ®èi cña m×nh d−íi mét h×nh thøc hiÒn tõ nhÊt vµ cã thÓ dÔ dµng tiÕp thu nhÊt ®èi víi bän c¬ héi chñ nghÜa. ¤ng ta trùc tiÕp nãi víi çc thÝnh gi¶ §øc, nh−ng chÝnh çi quan träng nhÊt vµ nãng hæi nhÊt, ch¼ng h¹n nh− vô An-da-x¬ - Lo-ren lµ vô n−íc §øc ®i th«n tÝnh, th× l¹i bÞ «ng ta lµm lu mê ®i. §Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ "khuynh h−íng t− t−ëng" ®ã cña Cau-xky, ta h·y lÊy mét vÝ dô. Gi¶ sö cã mét ng−êi NhËt lªn ¸n ng−êi Mü th«n tÝnh Phi-li-pin. Thö hái liÖu cã mÊy ai tin ®−îc r»ng ng−êi NhËt ®ã lªn ¸n nh− thÕ lµ v× c¨m ghÐt nh÷ng cuéc th«n tÝnh nãi chung, chø kh«ng ph¶i v× chÝnh m×nh cã ý muèn th«n tÝnh Phi-li-pin? Vµ ng−êi ta h¸ l¹i kh«ng ph¶i thõa nhËn r»ng, chØ trong tr−êng hîp ng−êi NhËt ®ã chèng l¹i viÖc n−íc NhËt th«n tÝnh TriÒu-tiªn vµ ®ßi cho TriÒu-tiªn ®−îc tù do ph©n lËp víi NhËt-b¶n, th× míi cã thÓ coi sù "®Êu tranh" cña ng−êi NhËt ®ã chèng çc cuéc th«n tÝnh lµ thµnh thËt vµ trung thùc vÒ mÆt chÝnh trÞ hay sao?

Sù ph©n tÝch vÒ lý luËn, còng nh− sù phª ph¸n trªn ph−¬ng diÖn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña Cau-xky vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc, ®Òu hoµn toµn tiªm nhiÔm çi tinh thÇn tuyÖt ®èi kh«ng thÓ dung hoµ ®−îc víi chñ nghÜa M¸c, tøc lµ lµm lu mê vµ gi¶m nhÑ nh÷ng m©u thuÉn c¨n b¶n nhÊt, vµ çi ý ®å b¶o vÖ cho b»ng ®−îc sù thèng nhÊt, ®ang suy sôp, víi chñ nghÜa c¬ héi trong phong trµo c«ng nh©n ch©u ¢u.

X. VÞ trÝ cña chñ nghÜa ®Õ quèc trong lÞch sö

Chóng ta ®· thÊy r»ng chñ nghÜa ®Õ quèc, xÐt theo b¶n chÊt kinh tÕ cña nã, lµ chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn. ChØ

riªng ®iÒu ®ã còng ®ñ x¸c ®Þnh ®−îc vÞ trÝ cña chñ nghÜa ®Õ quèc trong lÞch sö, v× ®éc quyÒn, xuÊt hiÖn trªn c¬ së c¹nh tranh tù do vµ chÝnh lµ tõ c¹nh tranh tù do, lµ b−íc qu¸ ®é tõ chÕ ®é t− b¶n lªn mét chÕ ®é kinh tÕ - x· héi cao h¬n. Ph¶i ®Æc biÖt nãi ®Õn bèn lo¹i ®éc quyÒn chñ yÕu hay bèn biÓu hiÖn chñ yÕu cña chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn, ®ã lµ nh÷ng ®iÓm tiªu biÓu cho thêi ®¹i mµ chóng ta ®ang nghiªn cøu.

Mét lµ, tæ chøc ®éc quyÒn ®−îc ®Î ra tõ sù tËp trung s¶n xuÊt ®· ®¹t ®Õn mét tr×nh ®é ph¸t triÓn rÊt cao. §ã lµ nh÷ng liªn minh ®éc quyÒn cña bän t− b¶n, çc-ten, xanh-®i-ca, t¬-rít. Chóng ta ®· thÊy vai trß rÊt to lín cña nh÷ng liªn minh ®ã trong ®êi sèng kinh tÕ hiÖn ®¹i. §Õn ®Çu thÕ kû XX, çc tæ chøc ®ã ®· chiÕm −u thÕ hoµn toµn trong çc n−íc tiªn tiÕn, vµ nÕu çc n−íc cã suÊt thuÕ quan b¶o hé cao (§øc, Mü) ®· v−ît qua nh÷ng b−íc ®Çu trªn con ®−êng çc-ten ho¸ ®−îc sím h¬n, th× chØ Ýt l©u sau ®ã, n−íc Anh, víi chÕ ®é bu«n b¸n tù do cña nã, còng ®· chØ ra cho ta thÊy còng mét sù thËt c¬ b¶n nh− vËy: çc tæ chøc ®éc quyÒn ®Òu ®−îc ®Î ra tõ sù tËp trung s¶n xuÊt.

Hai lµ, ®éc quyÒn ®· dÉn ®Õn viÖc t¨ng c−êng chiÕm ®o¹t nh÷ng nguån nguyªn liÖu quan träng nhÊt, nhÊt lµ cho ngµnh c«ng nghiÖp c¬ b¶n, ®· ®−îc çc-ten ho¸ nhiÒu nhÊt trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa: ngµnh c«ng nghiÖp than ®¸ vµ luyÖn thÐp. Sù ®éc quyÒn chiÕm h÷u çc nguån nguyªn liÖu quan träng nhÊt ®· lµm cho quyÒn lùc cña ®¹i t− b¶n t¨ng lªn hÕt søc lín vµ lµm cho m©u thuÉn gi÷a c«ng nghiÖp ®· çc-ten ho¸ víi c«ng nghiÖp kh«ng çc-ten ho¸ trë nªn hÕt søc gay g¾t.

Ba lµ, ®éc quyÒn lµ do ng©n hµng ®Î ra. Ng©n hµng tõ chç lµ nh÷ng doanh nghiÖp m«i giíi khiªm tèn ngµy nay ®· trë thµnh çc tæ chøc ®éc quyÒn t− b¶n tµi chÝnh. ChØ vÎn vÑn cã ba ®Õn n¨m ng©n hµng lín nhÊt cña bÊt cø mét


n−íc t− b¶n chñ nghÜa nµo tiªn tiÕn nhÊt, thÕ mµ ®· thùc hiÖn ®−îc sù "liªn minh vÒ ng−êi" gi÷a t− b¶n c«ng nghiÖp víi t− b¶n ng©n hµng, vµ tËp trung vµo tay m×nh viÖc chi phèi hµng tû vµ hµng tû, tøc lµ phÇn lín t− b¶n vµ thu nhËp b»ng tiÒn cña c¶ mét n−íc. Bän ®Çu sá tµi chÝnh dïng mét mµng l−íi dµy ®Æc nh÷ng quan hÖ lÖ thuéc ®Ó bao trïm lªn hÕt th¶y çc thiÕt chÕ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, kh«ng trõ mét ngo¹i lÖ nµo, cña x· héi t− s¶n ngµy nay − ®ã lµ biÓu hiÖn râ rÖt nhÊt cña sù ®éc quyÒn Êy.

Bèn lµ, ®éc quyÒn lµ do chÝnh s¸ch thùc d©n ®Î ra. Ngoµi nhiÒu ®éng c¬ "cò" cña chÝnh s¸ch thùc d©n, t− b¶n tµi chÝnh l¹i thªm vµo ®éng c¬ ®Êu tranh ®Ó giµnh çc nguån nguyªn liÖu, ®Ó xuÊt khÈu t− b¶n, ®Ó giµnh nh÷ng "khu vùc ¶nh h−ëng", − nghÜa lµ çc khu vùc giao dÞch cã lîi, çc t« nh−îng cã lîi, lîi nhuËn ®éc quyÒn, v.v., − sau cïng lµ ®Ó cã l·nh thæ kinh tÕ nãi chung. VÝ dô, khi çc thuéc ®Þa cña çc c−êng quèc ch©u ¢u míi chØ lµ mét phÇn m−êi ch©u Phi, nh− t×nh h×nh n¨m 1876, th× chÝnh s¸ch thùc d©n cã thÓ ph¸t triÓn mét çch kh«ng cã tÝnh chÊt ®éc quyÒn, mµ theo kiÓu cã thÓ nãi lµ "tù do chiÕm lÜnh" ®Êt ®ai. Nh−ng khi 9/10 ch©u Phi ®· bÞ chiÕm (®Õn n¨m 1900) vµ khi toµn thÕ giíi ®· bÞ ph©n chia, th× tÊt nhiªn kû nguyªn ®éc quyÒn chiÕm thuéc ®Þa ®· ®Õn vµ do ®ã, còng b¾t ®Çu kû nguyªn ®Êu tranh ®Æc biÖt gay g¾t ®Ó chia vµ chia l¹i thÕ giíi.

Mäi ng−êi ®Òu biÕt chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn ®· lµm cho hÕt th¶y çc m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n gay g¾t ®Õn chõng nµo. ChØ cÇn nªu lªn t×nh tr¹ng gi¸ c¶ ®¾t ®á vµ sù ¸p bøc cña çc-ten, còng ®ñ râ. T×nh tr¹ng çc m©u thuÉn trë nªn gay g¾t lµ ®éng lùc m¹nh nhÊt cña thêi kú lÞch sö qu¸ ®é, thêi kú nµy b¾t ®Çu tõ lóc t− b¶n tµi chÝnh thÕ giíi ®¹t ®−îc th¾ng lîi hoµn toµn.

Tæ chøc ®éc quyÒn, bän ®Çu sá tµi chÝnh, xu h−íng ®i ®Õn thèng trÞ, chø kh«ng ph¶i ®i ®Õn tù do, viÖc mét nhóm

nhá nh÷ng d©n téc giµu cã nhÊt hoÆc hïng m¹nh nhÊt ®i bãc lét mét sè ngµy cµng ®«ng nh÷ng d©n téc nhá bÐ hay yÕu − tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ®· t¹o ra nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa ®Õ quèc buéc ng−êi ta ph¶i gäi chñ nghÜa ®Õ quèc lµ chñ nghÜa t− b¶n ¨n b¸m vµ thèi n¸t. Cµng ngµy ng−êi ta cµng thÊy næi bËt mét trong sè çc xu h−íng cña chñ nghÜa ®Õ quèc lµ: thiÕt lËp "n−íc thùc lîi", n−íc cho vay nÆng l·i, giai cÊp t− s¶n n−íc nµy ngµy cµng sèng nhê vµo viÖc xuÊt khÈu t− b¶n vµ b»ng lèi "c¾t phiÕu". Nh−ng nÕu cho r»ng xu h−íng ®i ®Õn thèi n¸t ®ã lo¹i trõ sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña chñ nghÜa t− b¶n, th× nh− thÕ lµ sai lÇm; kh«ng, trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc, mét sè ngµnh c«ng nghiÖp nµo ®ã, mét sè tÇng líp nµo ®ã trong giai cÊp t− s¶n, mét sè n−íc nµo ®ã, ®Òu biÓu hiÖn, hoÆc Ýt hoÆc nhiÒu, khi th× xu h−íng nµy, khi th× xu h−íng kia. XÐt toµn bé, chñ nghÜa t− b¶n ph¸t triÓn v« cïng nhanh h¬n tr−íc, nh−ng nãi chung th× sù ph¸t triÓn ®ã kh«ng nh÷ng trë thµnh kh«ng ®ång ®Òu h¬n tr−íc, mµ sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu nµy nãi riªng biÓu hiÖn c¶ ë sù thèi n¸t cña çc n−íc cã nhiÒu t− b¶n nhÊt (n−íc Anh).

Bµn vÒ tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña §øc, RÝt-x¬, t¸c gi¶ mét cuèn s¸ch nghiªn cøu çc ng©n hµng lín ë §øc, ®· viÕt: "Sù tiÕn bé kh«ng ph¶i qu¸ chËm ch¹p cña thêi ®¹i tr−íc (1848 - 1870) ®em so víi tèc ®é ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ cña §øc vµ nãi riªng cña çc ng©n hµng ë §øc vµo thêi ®¹i nµy (1870 - 1905) th× còng gÇn nh− tèc ®é cña mét chiÕc xe th− do ngùa kÐo thêi x−a so víi tèc ®é cña chiÕc xe h¬i hiÖn ®¹i, chiÕc xe h¬i nµy phãng nhanh ®Õn nçi trë thµnh mèi nguy cho kh¸ch bé hµnh v« t©m vµ cho c¶ b¶n th©n nh÷ng ng−êi ngåi trªn xe n÷a". VÒ phÝa m×nh, t− b¶n tµi chÝnh ®· lín lªn nhanh chãng phi th−êng ®ã còng muèn − chÝnh lµ v× nã lín nhanh nh− thÕ − chiÕm mét çch "yªn æn" nh÷ng thuéc ®Þa mµ nã ph¶i chiÕm cña


çc n−íc giµu cã h¬n, chiÕm b»ng nh÷ng thñ ®o¹n kh«ng ph¶i chØ lµ thñ ®o¹n hoµ b×nh. Cßn ë Mü, th× trong mÊy chôc n¨m gÇn ®©y, kinh tÕ ph¸t triÓn cßn nhanh h¬n ë §øc, vµ chÝnh v× thÕ mµ nh÷ng tÝnh chÊt ¨n b¸m cña chñ nghÜa t− b¶n Mü hiÖn ®¹i l¹i biÓu hiÖn ra mét çch ®Æc biÖt râ. MÆt kh¸c, nÕu ®em so s¸nh ch¼ng h¹n giai cÊp t− s¶n céng hoµ Mü víi giai cÊp t− s¶n qu©n chñ cña NhËt hay §øc, th× thÊy râ r»ng trong thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa, sù kh¸c nhau lín nhÊt vÒ chÝnh trÞ gi÷a chóng víi nhau l¹i hÕt søc gi¶m bít ®i, kh«ng ph¶i v× sù kh¸c nhau ®ã lµ kh«ng quan träng nãi chung, mµ v× trong tÊt c¶ nh÷ng tr−êng hîp kÓ trªn, ®iÒu chóng ta nãi ®Õn lµ giai cÊp t− s¶n mang nh÷ng tÝnh chÊt ¨n b¸m râ rÖt.

Nh÷ng kho¶n lîi nhuËn ®éc quyÒn cao, mµ bän t− b¶n thuéc mét trong nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp, ë mét trong nhiÒu n−íc v.v., thu ®−îc, ®· t¹o ra cho chóng kh¶ n¨ng kinh tÕ ®Ó mua chuéc mét sè tÇng líp c«ng nh©n nµo ®ã, vµ t¹m thêi mua chuéc ®−îc c¶ mét thiÓu sè c«ng nh©n ®¸ng kÓ, l«i kÐo hä ®i theo giai cÊp t− s¶n trong mét ngµnh c«ng nghiÖp, trong mét n−íc nµo ®ã ®Ó chèng l¹i tÊt c¶ çc ngµnh vµ çc n−íc kh¸c. Vµ sù ®èi kh¸ng ngµy cµng t¨ng lªn gi÷a çc n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa do viÖc ph©n chia thÕ giíi, lµm cho xu h−íng ®ã m¹nh thªm. Nh− thÕ lµ t¹o ra mèi liªn hÖ gi÷a chñ nghÜa ®Õ quèc víi chñ nghÜa c¬ héi, mèi liªn hÖ ®ã ®−îc biÓu lé ë Anh sím h¬n vµ râ rÖt h¬n ë tÊt c¶ mäi n¬i kh¸c do chç mét sè tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa trong sù ph¸t triÓn ë ®Êy ®· xuÊt hiÖn sím h¬n nhiÒu so víi ë çc n−íc kh¸c. Mét sè t¸c gi¶, ch¼ng h¹n nh− L. M¸c-tèp, thÝch l¶ng tr¸nh kh«ng nãi ®Õn mét sù thËt lµ mèi liªn hÖ gi÷a chñ nghÜa ®Õ quèc víi chñ nghÜa c¬ héi trong phong trµo c«ng nh©n − sù thËt nµy ngµy nay ®· ®Ëp vµo m¾t ®Æc biÖt m¹nh − b»ng nh÷ng c©u nghÞ luËn "l¹c quan quan ph−¬ng" (theo kiÓu Cau-xky vµ Huy-xman) nh− thÕ nµy: sù nghiÖp cña nh÷ng ng−êi thï ®Þch

víi chñ nghÜa t− b¶n sÏ lµ v« hy väng, nÕu chÝnh chñ nghÜa t− b¶n tiªn tiÕn dÉn ®Õn chç t¨ng c−êng chñ nghÜa c¬ héi, hay nÕu chÝnh nh÷ng c«ng nh©n ®−îc tr¶ l−¬ng cao nhÊt thiªn vÒ chñ nghÜa c¬ héi, v.v.. Kh«ng nªn cã ¶o t−ëng vÒ ý nghÜa cña sù "l¹c quan" Êy: ®ã lµ l¹c quan vÒ chñ nghÜa c¬ héi, mét sù l¹c quan dïng ®Ó che ®Ëy chñ nghÜa c¬ héi. ThËt ra, sù ph¸t triÓn ®Æc biÖt nhanh chãng vµ tÝnh chÊt ®Æc biÖt ghª tëm cña sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa c¬ héi kh«ng m¶y may b¶o ®¶m cho nã th¾ng lîi v÷ng ch¾c, còng nh− mét çi nhät trong mét c¬ thÓ lµnh m¹nh mµ s−ng lªn nhanh chãng th× chØ lµm cho çi nhät ®ã chãng vì vµ lµm cho c¬ thÓ mau tho¸t khái nã mµ th«i. VÒ mÆt nµy, nguy hiÓm nhÊt lµ nh÷ng kÎ kh«ng muèn hiÓu r»ng cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ®Õ quèc, nÕu kh«ng g¾n chÆt víi cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi, th× chØ lµ mét c©u nãi rçng tuÕch vµ dèi tr¸.

Qua tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®· nãi ë trªn vÒ b¶n chÊt kinh tÕ cña chñ nghÜa ®Õ quèc, ta thÊy r»ng ph¶i coi chñ nghÜa ®Õ quèc lµ chñ nghÜa t− b¶n qu¸ ®é, hay nãi cho ®óng h¬n, chñ nghÜa t− b¶n ®ang hÊp hèi. VÒ mÆt nµy, ®iÒu ®Æc biÖt bæ Ých lµ viÖc nh÷ng nhµ kinh tÕ häc t− s¶n, khi m« t¶ chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i, hay ®−a ra nh÷ng danh tõ nh−: "quyÖn chÆt víi nhau", "kh«ng biÖt lËp" v. v.; theo hä, çc ng©n hµng lµ nh÷ng "doanh nghiÖp mµ xÐt vÒ nhiÖm vô vµ sù ph¸t triÓn cña nã, th× kh«ng mang tÝnh chÊt thuÇn tuý kinh tÕ - t− nh©n vµ ngµy cµng v−ît ra khái ph¹m vi sù ®iÒu tiÕt mang tÝnh chÊt thuÇn tuý kinh tÕ - t− nh©n". Vµ còng chÝnh «ng RÝt-x¬ ®ã, ng−êi ®· nãi lªn nh÷ng lêi võa dÉn trªn ®©y, ®· tuyªn bè mét çch hÕt søc nghiªm tóc r»ng "lêi tiªn ®o¸n" cña çc nhµ m¸c-xÝt vÒ sù "x· héi ho¸", ®· "kh«ng ®−îc thùc hiÖn"!

VËy danh tõ "quyÖn chÆt víi nhau" ®ã cã nghÜa lµ g×? Nã chØ bao hµm nÐt næi bËt nhÊt cña qu¸ tr×nh ®ang diÔn ra tr−íc m¾t chóng ta th«i. Nã chøng tá r»ng nhµ quan


s¸t chØ thÊy c©y mµ kh«ng thÊy rõng. Nã sao chÐp l¹i mét çch n« lÖ çi bªn ngoµi, çi ngÉu nhiªn vµ hçn ®én. Nã v¹ch râ r»ng nhµ quan s¸t ®ã lµ mét ng−êi ®ang bÞ ngôp trong ®èng tµi liÖu sèng s−îng, vµ hoµn toµn kh«ng hiÓu ®−îc néi dung vµ ý nghÜa cña tµi liÖu ®ã. ViÖc n¾m gi÷ çc cæ phiÕu, nh÷ng quan hÖ gi÷a nh÷ng ng−êi t− h÷u "quyÖn chÆt víi nhau mét çch ngÉu nhiªn". Nh−ng çi n»m ë bªn trong sù quyÖn chÆt víi nhau Êy, çi dïng lµm c¬ së cho sù quyÖn chÆt Êy, chÝnh lµ nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt x· héi ®ang thay ®æi. Khi mét xÝ nghiÖp lín trë thµnh khæng lå vµ khi mµ, nhê vµo viÖc tÝnh to¸n mét çch chÝnh x¸c rÊt nhiÒu sè liÖu, xÝ nghiÖp ®ã tæ chøc mét çch cã kÕ ho¹ch viÖc cung cÊp 2/3 hoÆc 3/4 tÊt c¶ nh÷ng nguyªn liÖu cÇn thiÕt cho hµng chôc triÖu ng−êi; khi xÝ nghiÖp ®ã tæ chøc ®−îc mét çch cã hÖ thèng viÖc vËn chuyÓn çc nguyªn liÖu Êy ®Õn nh÷ng n¬i s¶n xuÊt tiÖn lîi nhÊt, cã khi ë çch xa nhau hµng tr¨m vµ hµng ngh×n vÐc-xta; khi tõ mét trung t©m ng−êi ta chØ huy ®−îc tÊt c¶ çc giai ®o¹n kÕ tiÕp nhau trong viÖc chÕ biÕn nguyªn liÖu, cho tËn ®Õn khi chÕ biÕn thµnh mét lo¹t çc lo¹i thµnh phÈm; khi çc s¶n phÈm nµy ®−îc ph©n phèi theo mét kÕ ho¹ch cho hµng chôc vµ hµng tr¨m triÖu ng−êi tiªu dïng (nh− viÖc b¸n dÇu löa ë Mü, còng nh− ë §øc, ®Òu do "T¬-rít dÇu löa" cña Mü ®¶m nhiÖm); − th× nh− thÕ hiÓn nhiªn lµ ®· cã sù x· héi ho¸ s¶n xuÊt råi, chø tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ mét sù "quyÖn chÆt víi nhau" ®¬n gi¶n n÷a; nh÷ng quan hÖ kinh tÕ - t− nh©n vµ nh÷ng quan hÖ t− h÷u lµ mét çi vá, kh«ng cßn phï hîp víi néi dung cña nã n÷a; çi vá ®ã, dï cho ng−êi ta cã dïng çch gi¶ t¹o ®Ó lµm cho nã chËm bÞ tiªu diÖt, th× nã còng kh«ng tr¸nh khái thèi n¸t; çi vá ®ã cã thÓ ë tr¹ng th¸i thèi n¸t t−¬ng ®èi l©u (trong tr−êng hîp xÊu, nghÜa lµ nÕu çi nhät c¬ héi chñ nghÜa ph¶i l©u ngµy míi ch÷a ®−îc), nh−ng nã sÏ kh«ng tr¸nh khái bÞ tiªu diÖt.

Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬, mét kÎ nhiÖt liÖt sïng b¸i chñ nghÜa ®Õ quèc §øc, la lªn r»ng:

"NÕu rèt cuéc, viÖc l·nh ®¹o çc ng©n hµng §øc l¹i ®−îc phã th¸c cho m−êi, m−êi hai ng−êi, th× ®èi víi phóc lîi quèc d©n, ho¹t ®éng cña nh÷ng ng−êi ®ã ngay tõ b©y giê ®· quan träng h¬n lµ ho¹t ®éng cña ®a sè çc vÞ bé tr−ëng" (ë ®©y, ®iÒu cã lîi h¬n lµ l·ng quªn sù "quyÖn chÆt víi nhau" gi÷a çc nhµ ho¹t ®éng ng©n hµng, çc bé tr−ëng, çc nhµ c«ng nghiÖp, nh÷ng ng−êi thùc lîi...) "... NÕu xÐt ®Õn cïng sù ph¸t triÓn cña nh÷ng xu h−íng ta ®· thÊy th× kÕt qu¶ lµ: t− b¶n tiÒn tÖ trong n−íc tËp trung vµo çc ng©n hµng; çc ng©n hµng l¹i g¾n bã víi nhau thµnh mét çc-ten; t− b¶n cÇn ®−îc ®Çu t− cña c¶ n−íc ®−îc mang h×nh thøc nh÷ng chøng kho¸n. Lóc ®ã nh÷ng lêi thiªn tµi cña Xanh - Xi-m«ng sÏ ®−îc thùc hiÖn: "T×nh tr¹ng v« chÝnh phñ hiÖn nay trong s¶n xuÊt − t×nh tr¹ng nµy phï hîp víi t×nh h×nh nh÷ng quan hÖ kinh tÕ ph¸t triÓn kh«ng cã sù ®iÒu tiÕt thèng nhÊt − ph¶i nh−êng chç cho sù tæ chøc trong s¶n xuÊt. S¶n xuÊt sÏ kh«ng cßn chÞu sù chØ huy cña çc nhµ kinh doanh biÖt lËp, ®éc lËp ®èi víi nhau vµ kh«ng hÒ biÕt ®Õn nh÷ng nhu cÇu kinh tÕ cña mäi ng−êi, mµ viÖc chØ huy ®ã sÏ do mét c¬ quan x· héi n¾m lÊy. Ban qu¶n lý trung −¬ng, cã ®iÒu kiÖn quan s¸t mét khu vùc kinh tÕ x· héi réng lín tõ trªn mét gi¸c ®é cao h¬n, sÏ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ nµy mét çch cã lîi cho toµn thÓ x· héi, sÏ giao t− liÖu s¶n xuÊt vµo tay nh÷ng ng−êi xøng ®¸ng, vµ ®Æc biÖt sÏ quan t©m lµm cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng lu«n lu«n nhÞp nhµng víi nhau. HiÖn ®· cã nh÷ng tæ chøc coi mét trong nh÷ng nhiÖm vô cña m×nh lµ viÖc tæ chøc, trªn mét møc ®é nµo ®ã, lao ®éng s¶n xuÊt: ®ã lµ çc ng©n hµng". Cßn l©u chóng ta míi thùc hiÖn ®−îc nh÷ng lêi nµy cña Xanh - Xi-m«ng, nh−ng chóng ta hiÖn ®· ë trªn con ®−êng tiÕn tíi thùc hiÖn nh÷ng lêi Êy: ®ã lµ chñ nghÜa M¸c, mét chñ nghÜa M¸c kh¸c víi thø

Chñ nghÜa ®Õ quèc 541 542

chñ nghÜa M¸c mµ M¸c ®· h×nh dung, nh−ng chØ kh¸c vÒ h×nh thøc th«i"*.

ThËt qu¸ râ rµng: lèi "b¸c bá" M¸c nh− thÕ qu¶ thËt lµ hay, ®ã lµ mét b−íc thôt lïi tõ sù ph©n tÝch chÝnh x¸c, khoa häc cña M¸c, lïi l¹i lêi tiªn ®o¸n cña Xanh - Xi-m«ng, lêi tiªn ®o¸n tuy lµ thiªn tµi thËt, nh−ng dï sao còng chØ lµ tiªn ®o¸n.

___________ * "Grundriβ der Sozialökonomik", tr.146.

543 544

Çc tµi liÖu chuÈn bÞ

545 546 V. I. Lª-nin

§Ò c−¬ng b¸o ço t¹i héi nghÞ nh÷ng ng−êi

d©n chñ - x· héi çnh t¶ 162

Nh÷ng luËn ®iÓm:

1. Sù kiÖn chiÕn tranh vµ nh÷ng hËu qu¶. Bøc tranh tæng qu¸t. 2. TÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa

1) c−íp bãc thuéc ®Þa 2) ¸p bøc çc d©n téc 3) ph©n chia thÕ giíi.

3. Lµm râ môc ®Ých. 4. ViÖc xuyªn t¹c tÝnh chÊt cña chiÕn tranh

a) sù gi¶i phãng çc d©n téc − ¸p bøc b) nÒn d©n chñ − chÕ ®é chuyªn chÕ (ph¶n

®éng?) c) nÒn v¨n ho¸ − sù d· man cña chiÕn tranh d) phóc lîi − nh÷ng c¶i çch x· héi ®) nh÷ng thu nhËp cña bän t− b¶n − gi¸ sinh ho¹t ®¾t ®á!

5. Chñ nghÜa t− b¶n (T¬-rèt-xki). (Sù tan r· cña thÕ giíi t− s¶n)...

6. Gi÷a lóc chñ nghÜa t− b¶n l©m vµo cuéc khñng ho¶ng trÇm träng nhÊt, nã (cuéc khñng ho¶ng) khiÕn cho giai cÊp v« s¶n ph¶i chÞu nh÷ng hy sinh lín nhÊt, th× ng−êi ta l¹i kªu gäi giai cÊp v« s¶n b¶o vÖ chñ nghÜa t− b¶n, ®ßi hoµ b×nh trong n−íc.

7. Cuéc ®Êu tranh chèng chiÕn tranh...

8. Nh÷ng nghÞ quyÕt cña çc ®¹i héi... 9. Çc ®¶ng chÝnh thøc − chèng l¹i nh÷ng nghÞ quyÕt Êy

biÓu quyÕt çc kinh phÝ tham gia néi çc t¸n thµnh lËp khèi

C h ñ t r − ¬ n g b ¶ o v Ö t æ q u è c.

10. Cuéc ®Êu tranh cña nh÷ng thiÓu sè (vµ çc ®¶ng) chèng chiÕn tranh.

11. Giai cÊp c«ng nh©n quay vÒ víi nhiÖm vô cña hä. 12. Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa. 13. Héi nghÞ ë BÐc-n¬163. (ThiÕt lËp sù liªn l¹c.) 14. Ngän cê ®Êu tranh giai cÊp. 15. a) ho¹t ®éng cña çc n−íc tham chiÕn...

b) " " " trung lËp... 16. Quy m« quèc tÕ. 17. Nh÷ng ®iÒu kiÖn cña hoµ b×nh. 18. Lêi kªu gäi. ViÕt kho¶ng tõ ngµy 19 ®Õn 23 th¸ng T¸m (tõ ngµy 1 ®Õn 5 th¸ng ChÝn) 1915

In lÇn ®Çu, theo ®óng b¶n th¶o DÞch tõ tiÕng Ph¸p vµ tiÕng §øc

___________

547 548 V. I. Lª-nin

Dµn bµi bµi nãi t¹i héi nghÞ Xim-mÐc-van

1) Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ sù c−íp bãc 2) viÖc lµm xao l·ng sù chó ý cña giai cÊp v« s¶n çch m¹ng vµ

lµm suy yÕu phong trµo cña giai cÊp ®ã... 3) v¹ch trÇn sù ngôy biÖn cña giai cÊp t− s¶n, − mét nhãm nµy − nhãm kh¸c 4) devoir socialiste...1) 5)

lêi trÝch dÉn d−íi lªn

5. tr.5 trªn xuèng − 7. tr.5 trªn xuèng

6) nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi §øc kh«ng thÓ viÖn dÉn cuéc ®Êu tranh chèng chÕ ®é Nga hoµng

7) b¸o chÝ cña chóng ta tr¸ch cø chóng ta vÒ hµnh vi cña nh÷ng l·nh tô §øc

8) trÝch dÉn, tr. 8, kÕt thóc tõ ch÷ Mªme

9) §¶ng d©n chñ - x· héi Nga b»ng çch biÓu quyÕt vµ b»ng mét b¶n tuyªn bè

_________________________________________________________ 1) − nhiÖm vô cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ...

b Ê t h î p p h ¸ p = remplit son devoir 1)

10) che giÊu sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II lµ cã h¹i, ®Æc biÖt nguy h¹i lµ "ph¸i gi÷a"

11) sù ph¸ s¶n nµy lµ sù ph¸ s¶n cña chñ nghÜa c¬ héi

tr. II

12) chñ nghÜa s«-vanh ë Nga lan ®Õn tËn mét bé phËn cña §¶ng d©n chñ - x· héi

13) ®iÒu tÖ h¹i nhá nhÊt − lµm cho chÕ ®é Nga hoµng b¹i trËn 14) tæ chøc bÊt hîp ph¸p vµ sù tuyªn truyÒn cæ ®éng

trÝch dÉn (cuèi 15 vµ 16) ViÕt kho¶ng tõ ngµy 23 ®Õn 26 th¸ng T¸m ( 5-8 th¸ng ChÝn) 1915

In lÇn ®Çu, theo ®óng b¶n th¶o

__________

_________________________________________________________ 1) − ®· lµm trßn nghÜa vô cña m×nh

I

1/2 tr.

I

I

549 550

Nh÷ng ®iÓm bæ sung vµo b¶n tuyªn bè

cña ph¸i t¶ xim-mÐc-van 164

No 1. noch die wichtigste Frage des Opportunismus berührt, noch die besonders schädliche Rolle des s.-d. Zentrums aufdeckt 1).

No 2. Së dÜ chóng t«i biÓu quyÕt t¸n thµnh, ®Æc biÖt lµ v× hai ®ång chÝ ng−êi Ph¸p ®· ®−a ra mét ý kiÕn quan träng. ChÝnh lµ hai ®ång chÝ ®ã ®· v¹ch ra t×nh c¶nh cña c«ng nh©n ë Ph¸p bÞ ¸p bøc hÕt søc nÆng nÒ, t×nh tr¹ng c«ng nh©n bÞ hñ ho¸ ®Õn cùc ®é b»ng nh÷ng lêi lÏ çch m¹ng su«ng, v¹ch ra tÝnh chÊt tÊt yÕu ph¶i chuyÓn dÇn dÇn vµ thËn träng sang s¸ch l−îc kiªn quyÕt. Tuy nhiªn, ë ch©u ¢u nãi chung kÎ thï cña phong trµo c«ng nh©n vÉn chÝnh lµ chñ nghÜa c¬ héi.

ViÕt ngµy 26 th¸ng T¸m (8 th¸ng ChÝn) 1915

In lÇn ®Çu n¨m 1930 trong V¨n tËp Lª-nin, t. XIV


_________

_________________________________________________________ 1) − kh«ng ®ông ch¹m ®Õn vÊn ®Ò hÕt søc quan träng lµ vÊn ®Ò chñ

nghÜa c¬ héi, còng kh«ng v¹ch ra vai trß ®Æc biÖt cã h¹i cña ph¸i gi÷a d©n chñ - x· héi.

Nh÷ng tµi liÖu ®Ó viÕt bµi thuyÕt tr×nh "chñ nghÜa ®Õ quèc vµ

quyÒn d©n téc tù quyÕt" 165

1

TrÝch cuèn "Hofkalender"

V Ò v Ê n ® Ò d © n t é c Çc d©n téc ®¹i c−êng quèc

("Hofkalender"1), 1914) n¨m 1910

ng−êi §øc cã 12 triÖu ë ¸o - Hung 60 " ë §øc = (?) (trong sè 67) ∑ = 72 (?) ng−êi Anh (?) 45 ë Anh (trong sè 46) vµ trong nh÷ng thuéc ®Þa cña Anh (?) 80 ë Hîp chñng quèc 125 (?) ng−êi Anh − 125 ng−êi §¹i Nga − 73 ng−êi §øc − 72

ng−êi Ph¸p − 38 ∑ = 308 triÖu

_________________________________________________________ 1) − "LÞch hoµng cung"

Nh÷ng tµi liÖu ®Ó viÕt bµi thuyÕt tr×nh 551 552 V.I. Lª-nin

Çc thuéc ®Þa (tÝnh b»ng triÖu) ng−êi NhËt − 50 1914 1876 570 314

ng−êi ý − 35 ? 393

+ 81% trong 38 n¨m ng−êi Hung-ga-ri − 10 ∑ = 403 triÖu

___________

2

Ph¸c th¶o v¾n t¾t

§Ò tµi: Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ s ù t ù q u y Õ t cña çc d©n téc.

kh«ng ph¶i "vÊn ®Ò d©n téc"

Ph¶n ®èi 2/3 çi c−¬ng lÜnh d©n téc (chØ trõ phÇn sù tù quyÕt).

+ Nh÷ng c¶i çch d©n chñ trong thêi kú chñ nghÜa ®Õ quèc? + Na-uy n¨m 1905. "Mét ngo¹i lÖ"? + Ai-r¬-len 1869. "Mét sù kh«ng t−ëng"? + Çc phong trµo d©n téc cña ch©u ¸ vµ çc n−íc thuéc

®Þa... vµ cña ch©u Phi (Ai-cËp)... + V× sao l¹i cã sù ph©n chia theo d©n téc khi chñ nghÜa ®Õ

quèc lµ thêi ®¹i liªn kÕt çc d©n téc? "V× sao" l¹i cã çc phong trµo d©n téc ë U-cra-i-na, Trung-

quèc, Ba-t−, Ên-®é, Ai-cËp v.v., "nÕu nh−" (khi) çc n−íc tiªn tiÕn ®· ®¹t tíi giai ®o¹n chñ nghÜa ®Õ quèc lµ çi lµm cho çc d©n téc liªn hiÖp l¹i? nÕu chñ nghÜa t− b¶n (= chñ nghÜa ®Õ quèc) t¹i çc n−íc tiªn tiÕn ®· v−ît qu¸ khu«n khæ çc quèc gia d©n téc? Ph¸i Pru-®«ng vµ Marx trong nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XIX. ("Çc d©n téc kh¸c ph¶i ngåi yªn h¸ miÖng ch... vµ chê ®îi ®Õn khi n−íc Ph¸p hoµn thµnh cuéc çch m¹ng x· héi").

Nh÷ng tµi liÖu ®Ó viÕt bµi thuyÕt tr×nh 553 554 V. I. Lª-nin

Marx n¨m 1848 trong "B¸o s«ng Ranh míi" 166. ¡ng-ghen n¨m 1866 vµ Marx n¨m 1869: chÝnh v× lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n thuéc çc d©n téc ®i ¸p bøc mµ cÇn ph¶i ®ßi quyÒn tù do ph©n lËp cho çc d©n téc bÞ ¸p bøc. Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ sù ¸p bøc çc d©n téc trªn mét c¬ së lÞch sö míi... §ã lµ mét 1/2.

tr. I:

1/2 (nhiÖm vô) kh¸c = thøc tØnh çc phong trµo d©n téc ë miÒn §«ng ch©u ¢u (U-cra-i-na sau n¨m 1905), ë ch©u ¸ vµ ch©u Phi (Trung-quèc, Ên-®é, Ai-cËp) − trong çc thuéc ®Þa (trong sè 1000 triÖu d©n cña ®Þa cÇu 570 + 360 = 930)...

− 2 − 3 1) (rót gän

vµ thay ®æi

300 - 400 triÖu trong sè 1600 lµ nh÷ng ng−êi ®i ¸p bøc

tr. 4 - 5 vøt bá

BiÕn quyÒn d©n téc tù quyÕt mét khÈu hiÖu d©n chñ - t− s¶n "cò rÝch, ®· qu¸ nhµm tai", (schäbig) ((míi ®èi víi 1000 triÖu ng−êi trªn tr¸i ®Êt!!)) ,tõ chç lµ mét sù lõa dèi trë thµnh mét ch©n lý.

tr. 6 (söa l¹i)

ChØ cã nguyªn t¾c d©n chñ - t− s¶n th«i −?

Cßn t×nh h÷u ¸i cña c«ng nh©n th× sao? Kh«ng, vµ c¶ nguyªn t¾c x· héi chñ nghÜa n÷a.

_________________________________________________________ 1) − Cã lÏ ®©y lµ dÉn theo nh÷ng trang cña b¶n th¶o nµo ®ã cña

V.I. Lª-nin. 2) − chèng l¹i çi khÈu hiÖu "®· qu¸ nhµm" cña P¸c-vu-x¬

Khi chóng ta ®−a ra khÈu hiÖu: quyÒn tù do tù quyÕt, cã nghÜa lµ tù do ph©n lËp, th× b»ng tÊt c¶ sù tuyªn truyÒn cæ ®éng chóng ta ®ßi nh÷ng kÎ ®i ¸p bøc: h·y ra søc duy tr× b»ng nh÷ng ®iÒu cã lîi, b»ng v¨n ho¸, chø kh«ng ph¶i b»ng b¹o lùc. Khi chóng ta kh«ng thõa nhËn vµ kh«ng ®Ò lªn hµng ®Çu quyÒn tù do ph©n lËp, th× t r ª n t h ù c t Õ chóng ta ®Ó ngá çnh cöa cho bän t«i tí cña b¹o lùc.

Nur so treffen wir den Nagel auf den Kopf 1) − chóng ta gi¸o

dôc c«ng nh©n: h·y tèng cæ tÊt c¶ nh÷ng kÎ nµo kh«ng thõa nhËn mét çch ch©n t×nh vµ trung thùc nguyªn t¾c d©n chñ vµ x· héi chñ nghÜa.

__________

_________________________________________________________ 1) nghÜa ®en: chØ nh− vËy th× chóng ta va vµo ®Çu ®anh (vµo ®óng

®iÓm)

Sù lõa dèi ®èi víi n−íc Anh, n−íc Ph¸p, − vµ c¶ víi n−íc §øc. Hai h×nh thøc lõa dèi: Plª-kha-nèp

contra Parvus "schäbigste" Losung2).


Bèn luËn ®iÓm

k h ¸ h ¬ n

3

Nh÷ng luËn ®iÓm

N¨m luËn ®iÓm: 1) Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi thuéc d©n téc ®i ¸p bøc, ®Æc biÖt thuéc çi gäi lµ c−êng quèc lín, th× cÇn ph¶i ®ßi

quyÒn tù quyÕt = quyÒn ph©n lËp cho çc d©n téc bÞ ¸p bøc b»ng çch b¶o vÖ quyÒn ®ã ch¼ng nh÷ng trªn b¸o chÝ hîp ph¸p, mµ ®Æc biÖt lµ c¶ trªn b¸o chÝ bÊt hîp ph¸p, nhÊt lµ trong thêi chiÕn. − 2) Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi thuéc çc d©n téc bÞ ¸p bøc cÇn ph¶i ®ßi hái sù hîp nhÊt thËt ®Çy ®ñ, c¶ vÒ mÆt tæ chøc, c « n g n h © n thuéc d©n téc bÞ ¸p bøc víi c « n g n h © n thuéc d©n téc ®i ¸p bøc, chø kh«ng ph¶i chØ ®ßi sù xÝch l¹i gÇn nhau mµ th«i. − 3) Trªn c¬ së nh÷ng nguyªn t¾c ®ã nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi thuéc tÊt c¶ çc n−íc tiªn tiÕn trong thÕ kû XX, vµ nhÊt lµ thuéc çc c−êng quèc lín, cÇn ph¶i ®−a çi nguyªn t¾c: "c«ng nh©n kh«ng cã tæ quèc" thµnh mét ®iÓm ®Æc biÖt quan träng trong chÝnh s¸ch d©n téc cña m×nh, trong khi vÉn kh«ng hÒ phñ nhËn tÇm quan träng cã ý nghÜa lÞch sö toµn thÕ giíi cña phong trµo gi¶i phãng d©n téc cña çc d©n téc l¹c hËu ë §«ng ¢u vµ ë çc thuéc ®Þa ë ch©u ¸ vµ ch©u Phi. − 4) Çi mµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi thuéc tÊt c¶ çc n−íc ph¶i bªnh vùc, k h « n g p h ¶ i lµ nguyªn t¾c liªn bang, k h « n g p h ¶ i lµ viÖc lËp ra nh÷ng quèc gia nhá, coi ®ã lµ mét lý t−ëng, mµ lµ sù xÝch l¹i gÇn nhau b»ng mäi çch cã thÓ ®−îc gi÷a çc d©n téc, bªnh

vùc quan ®iÓm cho r»ng bÊt kú sù ph©n lËp d©n téc nµo ®Òu cã h¹i, chñ tr−¬ng tù trÞ d©n téc vÒ v¨n ho¸ lµ cã h¹i, bªnh vùc çi lîi cña chÕ ®é tËp trung d©n chñ, çi lîi cña viÖc thµnh lËp nh÷ng quèc gia hÕt søc lín vµ nh÷ng liªn minh çc quèc gia.

L u Ë n ® i Ó m t h ø n ¨ m: Do tÝnh chÊt s¬ ®¼ng nhÊt cña luËn ®iÓm thø nhÊt, do toµn bé phong trµo d©n chñ vµ M¸c + ¡ng-ghen (1848 - 1876) ®· thõa nhËn luËn ®iÓm ®ã, do nã ®−îc kinh nghiÖm cña cuéc chiÕn tranh kh¼ng ®Þnh, nªn nhÊt thiÕt ph¶i coi khinh nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi nµo kh«ng thõa nhËn luËn ®iÓm ®ã, coi hä lµ kÎ thï cña giai cÊp v« s¶n, lµ nh÷ng kÎ lõa dèi tåi tÖ nhÊt, vµ cÇn ph¶i khai trõ hä ra khái ®¶ng.

Thõa nhËn cuéc ®Êu tranh chèng l¹i mäi sù ¸p bøc d©n téc, chèng l¹i mäi sù bÊt b×nh ®¼ng d©n téc vÉn ch−a ®ñ:

(α) "sù bÊt b×nh ®¼ng" cã bao hµm quyÒn x©y dùng nhµ n−íc, hay lµ kh«ng?

(β) − cã bao hµm quyÒn ph©n lËp, hay lµ kh«ng? (γ) tÝnh chÊt cña c«ng t¸c tuyªn truyÒn cæ ®éng

hµng ngµy: h−íng vµo vÊn ®Ò chÝnh yÕu.

Sù thèng nhÊt cña c«ng nh©n, sù thèng nhÊt cuéc ®Êu tranh giai cÊp cã tÝnh chÊt quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n lµ v« cïng quan träng h¬n so víi vÊn ®Ò biªn giíi quèc gia, vÊn ®Ò mµ trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc ®Æc biÖt th−êng sÏ ®−îc gi¶i quyÕt l¹i còng chÝnh lµ b»ng çc cuéc chiÕn tranh.

_____________

?


4

Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt

(Ghi v¾n t¾t)

28. X. 1915 M ë ® Ç u

(1) TÝnh chÊt bøc thiÕt cña vÊn ®Ò. Mäi ng−êi ®Òu nãi ®Õn hoÆc nghe nãi. V× sao? (α) ChiÕn tranh thæi bïng lªn lßng h»n thï d©n téc vµ g©y nªn nguy c¬ ¸p bøc d©n téc.

(β) Chñ nghÜa ®Õ quèc lµ thêi ®¹i cña sù ¸p bøc d©n téc trªn mét c¬ së lÞch sö míi.

(2) NhiÖm vô cña Z. L. ("ph¸i t¶ Xim-mÐc-van") lµ ®oµn kÕt l¹i vµ trªn c¬ së ®ã còng ph¶i ®Ëp tan chñ nghÜa x· héi - s«-vanh; lµm cho giai cÊp c«ng nh©n cã ý thøc râ rµng.

I. Q u a n ® i Ó m k i n h t Õ

(3) "T− b¶n ®· v−ît khái khu«n khæ d©n téc. Sù thèng nhÊt çc d©n téc (trong mét quèc gia) lµ ®iÒu tÊt yÕu vµ cã tÝnh chÊt tiÕn bé". §óng! Nh−ng chñ nghÜa M¸c kh«ng ph¶i = chñ nghÜa Xt¬-ru-vª 167, kh«ng ph¶i lµ sù biÖn hé vµ bªnh vùc b¹o lùc ®èi víi çc d©n téc, mµ lµ cuéc ®Êu tranh çch m¹ng ®Ó thùc hiÖn chñ nghÜa x· héi, lµ s ù ® o µ n k Õ t c«ng nh©n çc d©n téc kh¸c nhau, lµ t × n h h ÷ u ¸ i a n h e m gi÷a nh÷ng c«ng nh©n ®ã.

(4) Chèng b¹o lùc n h » m t h ù c h i Ö n sù thèng nhÊt çc d©n téc trªn c¬ së d©n chñ. "QuyÒn tù do ph©n lËp" lµ biÓu hiÖn c a o n h Ê t cña c h Õ ® é d © n c h ñ.

(5) Sù thèng nhÊt vÒ kinh tÕ sÏ ®−îc lîi nhê chÕ ®é d©n chñ, nhê quyÒn tù do ph©n lËp (Na-uy vµ Thôy-®iÓn; Mü vs1) §øc).

II. Q u a n ® i Ó m l Þ c h s ö

(6) "QuyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc lµ mét khÈu hiÖu qu¸ nhµm cña çi thêi ®¹i ®· qua cña çc cuéc çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n vµ çc phong trµo d©n chñ - t− s¶n".

− Chñ nghÜa ®Õ quèc t¹o ra sù ¸p bøc çc d©n téc trªn mét c¬ së míi. Chñ nghÜa ®Õ quèc phôc håi l¹i çi khÈu hiÖu cò Êy.

(7) Ph−¬ng §«ng vµ c ¸ c t h u é c ® Þ a (> 1000 triÖu ng−êi cña tr¸i ®Êt). Çc phong trµo d©n téc d©n chñ - t− s¶n "míi".

Çc thuéc ®Þa 1876 − 314 triÖu

1914 − 570 "

III. Q u a n ® i Ó m c h Ý n h t r Þ

(8) Chóng ta kh«ng lo¹i bá nh÷ng khÈu hiÖu d©n chñ - t− s¶n, mµ thùc hiÖn çi d©n chñ trong nh÷ng khÈu hiÖu ®ã mét çch triÖt ®Ó h¬n, ®Çy ®ñ h¬n, kiªn quyÕt h¬n.

(9) Kh«ng ph¶i lµ lîi Ých cña çc d©n téc, mµ lµ lîi Ých cña t×nh ®oµn kÕt anh em, cña sù ®oµn kÕt c«ng nh©n çc d©n téc kh¸c nhau.

IV. Q u a n ® i Ó m v Ò b i ª n g i í i q u è c g i a

(10) Chóng ta kh«ng b¶o vÖ nh÷ng biªn giíi hiÖn nay cña çc quèc gia.

_________________________________________________________ 1) − versus − ®èi lËp víi

+ 81%.


(11) Chóng ta kh«ng t¸n thµnh sù kh«ng t−ëng vÒ nh÷ng quèc gia nhá, kh«ng ph¶i bÊt cø ë ®©u vµ lóc nµo chóng ta còng ®ßi ph¶i cã "sù ®éc lËp cña çc quèc gia d©n téc"...

(12) Chóng ta ®−a lªn hµng ®Çu nh÷ng lîi Ých cña cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña c«ng nh©n khi cã bÊt cø n h ÷ n g s ù b i Õ n ® æ i nµo cã thÓ cã vÒ biªn giíi quèc gia.

(13) "Sù tan r·" cña n−íc Nga (n−íc Anh, ¸o?) = Hîp chñng quèc.

V. Q u a n ® i Ó m v Ò ® Ê u t r a n h g i a i c Ê p c ã t Ý n h c h Ê t q u è c t Õ c ñ a g i a i c Ê p v « s ¶ n

(14) Nguy c¬ (vµ sù tÊt yÕu d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa) cña sù h»n thï vµ lßng nghi kþ d©n téc (µ la Axelrod? Kh«ng!)

(15) §iÓm mÊu chèt: th¸i ®é cña çc d©n téc ®i ¸p bøc ®èi víi çc d©n téc bÞ ¸p bøc.

(16) Kh«ng thÓ cã sù ®oµn kÕt giai cÊp cña c«ng nh©n thuéc çc d©n téc kh¸c nhau nÕu kh«ng thõa nhËn quyÒn ph©n lËp.

VI. "K h ¶ n ¨ n g t h ù c h i Ö n t h ù c t Õ"

(17) "§iÒu kh«ng t−ëng"! Na-uy vs Thuþ-®iÓn. (18) "§iÒu ngo¹i lÖ"! ("MiÒn hÎo l¸nh".)

§óng thÕ, còng nh− t Ê t c ¶ nh÷ng cuéc c¶i çch vµ c¶i t¹o d©n chñ.

(19) "Trªn thùc tÕ = con sè kh«ng". Kh«ng = (α) tù do tuyªn truyÒn cho sù ph©n lËp

(β) Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ph©n lËp b»ng sù tr−ng cÇu ý d©n (2 §§ cña hiÕn ph¸p).

(20) "§©u lµ sù b¶o ®¶m? ChØ cã chiÕn tranh míi gi¶i quyÕt ®−îc!" (Nh÷ng b¶o ®¶m cña chóng ta lµ sù gi¸o dôc quÇn

chóng c«ng nh©n theo tinh thÇn ®oµn kÕt anh em gi÷a çc d©n téc.)

VII. Q u a n ® i Ó m v Ò c h i Õ n t r a n h

(21) "QuyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc = sù biÖn hé cho viÖc tham gia vµo cuéc chiÕn tranh". ChiÕn tranh còng cã nhiÒu lo¹i kh¸c nhau. Chóng ta kh«ng "phñ nhËn" çc cuéc chiÕn tranh d©n téc. Ngay c¶ hiÖn nay nh÷ng cuéc chiÕn tranh Êy vÉn cã thÓ cã.

(22) "NÕu cã quyÒn tù quyÕt, th× Hµ-lan, Thuþ-®iÓn etc. cã quyÒn tù b¶o vÖ". L µ m t h Õ n µ o cã thÓ tù b¶o vÖ trong cuéc chiÕn tranh ® Õ q u è c c h ñ n g h Ü a ?

VIII. C u é c ® Ê u t r a n h c h è n g c h ñ n g h Ü a x · h é i - s «-v a n h

(23) Còng gièng nh− ®iÖn tÝn v« tuyÕn, chñ nghÜa x· héi - s«-vanh lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña chñ nghÜa ®Õ quèc. §Êu tranh chèng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh = thùc chÊt hiÖn nay.

(24) Cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa s«-vanh cña d©n téc m×nh. (25) Çi chñ yÕu lµ chñ nghÜa s«-vanh n − í c l í n. (26) "Thõa nhËn quyÒn b×nh ®¼ng" = sù l¶ng tr¸nh vÊn ®Ò vÒ x©y

dùng n h µ n − í c, vÒ p h © n l Ë p, vÒ nh÷ng tr−êng hîp chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa.

(27) Wir treffen den Nagel auf den Kopf chØ do t− thÕ chóng ta. ChØ cã c«ng thøc ®ã míi ®¸nh tan vµ c¾t ®−îc chñ nghÜa x· héi - s«-vanh quèc tÕ.

I X. S o s ¸ n h v í i s ù l y h « n 1)

(28) R«-da Lóc-x¨m-bua nãi vÒ sù ly h«n (vs sù tù trÞ). (29) Sù ph¶n ®èi cña Xem-cèp-xki. (30) Sù sai tr¸i cña sù ph¶n ®èi Êy.

_________________________________________________________ 1) Xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 30, tr. 125 - 128.


X. T r − ê n g h î p V a i-l ¬

(31) Ph¸i x· héi - s«-vanh khai trõ Vai-l¬, sù ph¶n béi nh÷ng nguyªn t¾c cña chóng.

(32) ViÖc tham gia chiÕn tranh xuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm cña c h ó n g t a kh«ng ph¶i lµ téi lçi. Cßn ®èi víi viÖc tuyªn truyÒn cæ ®éng trong qu©n ®éi th× sao? ®èi víi viÖc biÕn chiÕn tranh thµnh néi chiÕn th× sao?

(33) Sù lùa chän cña d©n téc. (Trong ®éi qu©n nµo?)

X I. T h ¸ i ® é c ñ a g i a i c Ê p t − s ¶ n t ù d o c h ñ n g h Ü a

(34) ë n − í c N g a: chóng t«i (ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn) t¸n thµnh sù b×nh ®¼ng, nh−ng kh«ng bao giê ®øng ra bªnh vùc quyÒn ph©n lËp khái nhµ n−íc Nga.

(35) Çc-l¬ Cau-xky nãi vÒ q u y Ò n t ù q u y Õ t vÒ chÝnh trÞ (theo y th× "quyÒn tù quyÕt vÒ v¨n ho¸ vµ sù tù trÞ qu¸ ®ñ råi")...

X I I. K i n h n g h i Ö m c ñ a § ¶ n g c « n g n h © n d © n c h ñ - x · h é i N g a

(36) Çch ®Æt vÊn ®Ò t¹i ®¹i héi n¨m 1903. (37) ViÖc P.S.D. rót ra vµ l¹i tham gia n¨m 1906. 168 (38) Ch−a mét lÇn nµo chÝnh thøc ®ßi hái huû bá § 9. 169 (39) "Liªn minh" gi÷a ph¸i c¬ héi chñ nghÜa víi R«-da n¨m 1914

(nh÷ng phÇn tö thñ tiªu Xem-cèp-xki; LÝp-man; I-ua-kª-vÝch; A-lÕch-xin-xki).

X I I I. T Ê m g − ¬ n g c ñ a M ¸ c v µ ¡ n g - g h e n

(40) N¨m 1848 n−íc §øc vs çc d©n téc bÞ ¸p bøc ("Nachlaβ", III, S. 109, 113 und 114)1).

N¨m 1866 ¡ng-ghen vµ Quèc tÕ (Marx) nãi vÒ Ba-lan vµ §øc. N¨m 1869 Marx nãi vÒ A i - r ¬ - l e n. _________________________________________________________

1) − ("Di s¶n", III. tr.109, 113 vµ 114).

(41) Quan ®iÓm vÒ lîi Ých cña c«ng nh©n thuéc d©n téc ®i ¸p bøc.

NB Marx t¸n thµnh l i ª n b a n g víi Ai-r¬-len (NB)

X I V. "C « n g t h ø c" c ñ a "p h ¸ i t ¶ X i m - m Ð c - v a n"

(42) "Kh«ng ñng hé sù thèng trÞ cña mét d©n téc nµy ®èi víi d©n téc kh¸c"...

vÊn ®Ò: cã bao gåm quyÒn tù do ph©n lËp kh«ng? Hay lµ kh«ng. Kh«ng thõa nhËn quyÒn tù do ph©n lËp còng cã nghÜa lµ "ñng hé sù thèng trÞ".

C«ng thøc nµy = "B−íc ®Çu tiªn tíi sù xÝch l¹i gÇn"... 1) ViÕt tr−íc ngµy 15 (28) th¸ng M−êi 1915 In lÇn ®Çu n¨m 1937 trong V¨n tËp Lª-nin, t. XXX


___________

_________________________________________________________ 1) Xem tËp nµy, tr. 46 - 54.

563 564

§¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt 170

§¶ng d©n chñ - x· héi §øc ®· tõng lµ mét ®¶ng m¹nh nhÊt vµ cã ¶nh h−ëng nhÊt trong Quèc tÕ II. Bëi vËy §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, mét mÆt, ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm nhiÒu h¬n hÕt vÒ sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II, nh−ng mÆt kh¸c, tÊm g−¬ng ®¶ng ®ã, kinh nghiÖm cña nã cã tÇm quan träng h¬n c¶ ®èi víi viÖc nghiªn cøu nh÷ng nguyªn nh©n cña sù ph¸ s¶n ®ã vµ ®èi víi viÖc ph©n tÝch çc biÖn ph¸p, çc ph−¬ng tiÖn, çc con ®−êng ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi lµ çi ®· bãp chÕt ®¶ng ®ã.

Çi chñ nghÜa c¬ héi ®· bãp chÕt §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, ®· biÕn ®¶ng nµy thµnh mét ®¶ng c«ng nh©n tù do chñ nghÜa - d©n téc, th× nay ®· mang h×nh thøc chñ nghÜa x· héi - s«-vanh trong thêi kú chiÕn tranh nh÷ng n¨m 1914 - 1915.

ViÕt n¨m 1915

In lÇn ®Çu n¨m 1937 trong V¨n tËp Lª-nin, t. XXX


____________

Nh÷ng ®iÓm söa ®æi vµ

bæ sung vµo lêi kªu gäi "göi tÊt c¶ çc ®¶ng vµ

çc nhãm ®ång t×nh", ®· ®−îc héi nghÞ cña uû ban x· héi

chñ nghÜa quèc tÕ më réng th«ng qua

Änderungsvorschläge1):

1. CÇn chØ ra mét çch chÝnh x¸c h¬n vµ døt kho¸t h¬n, ®©u lµ ý nghÜa giai cÊp chÝnh trÞ vµ sù sai lÇm vÒ nguyªn t¾c cña s¸ch l−îc cña çc "®¶ng chÝnh thøc" vµ cña "Quèc tÕ II"...

(a) chñ tr−¬ng b¶o vÖ tæ quèc = b¶o vÖ giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa, b¶o vÖ sù c−íp bãc vµ ¸p bøc cña giai cÊp ®ã ®èi víi çc d©n téc

(b) mèi quan hÖ víi chñ nghÜa c¬ héi (c) sù liªn minh víi giai cÊp t− s¶n n−íc m×nh chèng l¹i

giai cÊp v« s¶n quèc tÕ. 2. X¸c ®Þnh "Bruch des Burgfriedens"2).

ViÖc kh«ng tham gia tÊt c¶ çc c¬ quan trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ñng hé cuéc chiÕn tranh.

αβ + Unterjochung der Nationen 3). Bá ®o¹n cuèi nãi vÒ "In der Aera"... 4)

_________________________________________________________ 1) − Nh÷ng ®Ò nghÞ vÒ nh÷ng ®iÒu söa ®æi. 2) − "Sù sôp ®æ cña chñ tr−¬ng hoµ b×nh trong n−íc". 3) − Sù n« dÞch çc d©n téc. 4) − "Suèt c¶ kû nguyªn"...

+ Nh÷ng lêi chµo mõng

göi LiÕp-nÕch vµ Ruy-lª.

Nh÷ng ®iÓm söa ®æi 565 566

3. Nicht nur "geeignete", sondern illegale Literatur, das heiβt freie, nicht der Zensur unterordnete1).

ohne zu sagen, daβ die Niederwerfung dieser Regierung dazu nötig2)

+ 4. Nh÷ng cuéc b·i c«ng (kinh tÕ vµ chÝnh trÞ) vµ nh÷ng cuéc

tuÇn hµnh. 5. + bis zur Revolution3). 6. + Kh«ng nh÷ng trÝch dÉn nghÞ quyÕt Héi nghÞ ë Stót-ga,

mµ cßn trÝch c¶ nghÞ quyÕt Héi nghÞ ë Ba-l¬: b¾n giÕt lµ téi ¸c, C«ng x·, n¨m 1905.

ViÕt kho¶ng tõ 23 ®Õn 27 th¸ng Giªng ( 5 - 9 th¸ng Hai) 1916


__________

_________________________________________________________ 1) − kh«ng chØ cã s¸ch b¸o ®· ®−îc "thÝch nghi", mµ c¶ s¸ch b¸o bÊt hîp

ph¸p n÷a, nghÜa lµ tù do, kh«ng chÞu sù kiÓm duyÖt. 2) − kh«ng nãi r»ng muèn nh− vËy th× cÇn ph¶i lËt ®æ chÝnh phñ ®ã 3) − cho ®Õn c¶ çch m¹ng

Dµn bµi bµi thuyÕt

2 Q u è c t Õ

nh¾c l¹i. 1. Chñ ®Ò: kh«ng ph¶i lµ sù ®¸nh gi¸ cuéc chiÕn tranh (> 1 n¨m

tr−íc ®©y vµ ®· cò), mµ lµ (hai) ®−êng lèi c¬ b¶n trong sù ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng nh©n vµ chñ nghÜa x· héi.

A l i a s 1): kh«ng ph¶i lµ sù ®¸nh gi¸ cuéc chiÕn tranh vµ n h ÷ n g n g u y ª n t ¾ c s¸ch l−îc, mµ lµ sù ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng nh©n.

Bëi vËy ®iÒu chñ yÕu lµ: nh÷ng sù kiÖn thùc tÕ (víi quy m« réng lín) cña phong trµo c«ng nh©n vµ chñ nghÜa x· héi vµ sù so s¸nh çc n−íc kh¸c nhau.

2. Më ®Çu. Huysmans ë Arnhem vµ ë Rèt-tÐc-®am vs Wijn- koop et Henriette Roland-Holst trong tê "B e r n e r T a g w a c h t" 172.

?+ tham kh¶o b¸o "A v a n t i !" (12. II. 1916)? 173

b¸o "Vorwärts"2)

_________________________________________________________ 1) − HoÆc lµ 2) Ch÷ "Vorwärts", V. I. Lª-nin viÕt b»ng bót ch×, cã lÏ vÒ sau míi viÕt

thªm vµo.

Ÿ

567 568 V. I. Lª-nin

tr×nh "hai quèc tÕ" 171

Chñ ®Ò Cã thÓ nãi lµ lý luËn ®ang ®−îc

kiÓm tra b»ng kinh nghiÖm cña phong trµo c«ng nh©n vµ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ.

N B: ë B a n t æ c h ø c c ã : (1) trót lªn ®Çu c«ng nh©n; (2) l·ng quªn mèi quan hÖ víi ph¸i thñ tiªu.

2a Etwa1): 1. N−íc Nga: Nh÷ng ng−êi

yªu n−íc (Plª-kha-nèp & ®ång bän)

− Ban Tæ chøc vµ T¬-rèt-xki ("Lêi nãi cña chóng − ta")

2. N−íc §øc: §a sè − C. Cau-xky & ®ång bän −

3. N−íc Ph¸p: §a sè − Longuet & ®ång bän −

4. N−íc Anh: §a sè (Fabian Society, Labour Party, Hynd - mann)

5. N−íc ý: ThiÓu sè (BÝt-x«-la-ti) −

6. N−íc ¸o: §a sè (Pernerstorfer)

7. N−íc Mü: Russel − (Hillquit)

8. óc: §a sè (®¶ng cÇm quyÒn)

3. N − í c N g a. BÇu cö vµo çc uû ban c « n g n g h i Ö p c h i Õ n t r a n h.

Cuéc bÇu cö ® Ç u t i ª n vµo Ban chÊp hµnh trung −¬ng (+ dao ®éng) + k h è i v Ö q u è c (La-rin). Sù phÉn né cña giai cÊp t− s¶n vµ cña chÝnh phñ. Sù tè ço cña Gv«-d¬-®Ðp. Cuéc bÇu cö l Ç n t h ø h a i. Th¾ng lîi cña ph¸i s«-vanh. "Sù nghiÖp cña chóng ta" + "TiÕng nãi cña chóng ta" + "Buæi s¸ng c«ng nh©n" Ban tæ chøc T¬-rèt-xki vµ tê "Lêi nãi cña chóng ta" (§¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª?) Ban chÊp hµnh trung −¬ng

Sù tiÕn triÓn cña M¸c-tèp: tõ chç tê "Vorwärts" ®· chÕt" vµ "chóng ta kh«ng tham gia Quèc tÕ" − ®Õn chç bªnh vùc sù liªn minh víi tê "Sù nghiÖp cña chóng ta" (B«-rª-tx¬-ki).

_________________________________________________________ 1) Ch¼ng h¹n nh−

Dµn bµi bµi thuyÕt tr×nh "Hai quèc tÕ" 569 570 V. I. Lª-nin

− Ban chÊp hµnh trung −¬ng. − thiÓu sè. "I. S. D." 1) − ( R ü h l e ) − W i n n i g

N h ÷ n g b µ i c ñ a t h « n g t Ý n v i ª n t r ª n t ê "L a b o u r L e a d e r" 174

− Buèc-®¬-r«ng & ®ång bän. − Askew (?)2)

NghÞ quyÕt cña Buèc-®¬-r«ng "Forward" 175. "Glasgow Socialist" 177 NB: "Merthyr" 176 NB

oãc-n¸t-xki trong tê "L ê i n ã i c ñ a c h ó n g t a"

C¾t ®øt víi Labour Party

N h ÷ n g b ø c t h − t r ª n t ê "L a b o u r

L e a d e r"

- - - - - - - - - §¶ng chÝnh thøc ë ý. ("Avanti!" 12. II. 1916)

- Adler - thiÓu sè. tin cña th«ng tÝn viªn trong tê "Berner Tagwacht" 178

- - - Debs (çc bµi cña Debs 179) "bom vµ ®«-la"

- ? - - nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa.

"... Kh«ng ph¶i ®Ó vÖ quèc, mµ lµ ®Ó tæ chøc..."

Sù chÕ giÔu cña bän x· héi - s«-vanh ®èi víi M¸c-tèp (B«-rª-tx¬-ki trong tê "L ê i n ã i c ñ a c h ó n g t a").

_________________________________________________________ 1) − "Internationale Sozialisten Deutschlands" − "Nh÷ng ng−êi x· héi

chñ nghÜa quèc tÕ §øc" 2) − (Héi Pha-biªng, C«ng ®¶ng, Hen-®man) − A-xki-u (?)

Cã thÓ ®©y lµ "m¸nh khoÐ" tuyÖt vêi, nh−ng ë ®©y k h « n g c ã c h ó t g × lµ c h ñ n g h Ü a x · h é i c ¶. KÕt luËn: cã hai ®−êng lèi trong phong trµo c«ng nh©n Nga.

ChØ cã hai th«i (cßn nh÷ng çi kh¸c ®Òu tiªu vong).

C ¬ s ë g i a i c Ê p cña hai ®−êng lèi ®ã:

(α) liªn minh víi giai cÊp t− s¶n trong n−íc =

(β) liªn minh víi giai cÊp v« s¶n quèc tÕ =

T − t − ë n g cña hai ®−êng lèi ®ã: chñ tr−¬ng "vÖ quèc" ("b¶o vÖ tæ quèc"); ("ph¸i vÖ quèc"); chèng l¹i "viÖc b¶o vÖ tæ quèc"...(®èi chiÕu Tuyªn ng«n Xim-mÐc-van)1)

4. N − í c § ø c. §Êu tranh trong néi bé ®¶ng ®oµn: Liebknecht und

R ü h l e 2 vµ 20 (tÝnh kh«ng triÖt ®Ó cña hä) 182.

Borchardt vµ t¹p chÝ "L i c h t s t r a h l e n" 183.

W i n n i g. R ü h l e vµ sù tr¶ lêi cña b¸o "V o r w ä r t s" (Ph©n tÝch) 184.

(α) ViÖc phæ biÕn s¸ch b¸o bÊt hîp ph¸p vµ tæ chøc bÊt hîp ph¸p. (β) Gióp ®ì chÝnh phñ.

5. N − í c P h ¸ p. (I) Vaillant trong b¸o "L' HumanitÐ" (nh÷ng bøc th−?) 186

("bÞt tai b»ng b«ng thÊm m¸u",

"nh÷ng nhµ lý luËn su«ng" etc. etc.)

_________________________________________________________ 1) Çc ®iÓm 2 vµ 3 trong b¶n th¶o ®−îc xo¸ ®i b»ng bót ch×.


Xt«-l−-pin NB: "§ ¶ n g c « n g n h © n K h v « - x t è p" 180 nh»m cñng cè giai cÊp t− s¶n "trong n−íc" (= t ¸ n t h µ n h = chiÕn tranh) = nh»m thùc hiÖn cuéc çch m¹ng quèc tÕ v« s¶n.

"Europa und die Revolution" 181 ë chç nµy ch¨ng?

Cuèn s¸ch nhá "Fall Liebknecht" 1) "sù phôc håi" "®¶ng tù do chñ nghÜa d©n téc". Cuéc biÓu t×nh tuÇn hµnh ë Bra-un-sv©y-g¬ 185. (B·i c«ng ë Han-n«-v¬.) tê truyÒn ®¬n cña S a u m o n e a u 187.

_________________________________________________________ 1) − "Vô ¸n LiÕp-nÕch"

(2) Nh÷ng lêi ph¸t biÓu cña Merrheim t¹i Xim-mÐc-van: "le parti, le gouvernement et les Jouhaux ne sont que trois tªtes sous un bonnet"1).

(3) B¶n nghÞ quyÕt cña Buèc-®¬-r«ng ((ph©n tÝch v¨n b¶n cña nghÞ quyÕt ®ã)).

(4) Tin trong b¸o "Labour Leader" nãi vÒ ph©n liÖt.

6. N − í c A n h. §a sè (viÖc tham gia néi çc) vÖ quèc. T¹p chÝ "The New Statesman" 188 (vµ th¸i ®é cña nã) (Labour Party + Fabian Society). contra B. S. P., trong ®ã 3/7 lµ nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa "Glasgow Socialist" ((b¶n tuyªn bè ë Xim-mÐc-van 189)). Nh÷ng th− tõ trong b¸o "Labour Leader". Bµi b¸o nãi vÒ s ù p h ¶ n b é i. Merthyr.

7. N − í c ý. BÝt-x«-la-ti − ®¶ng (Treves vµ bµi ph¸t biÓu cña y 191)

ý: BÝt-x«-la-ti vµ ®¶ng c«ng nh©n 2) B u n - g a - r i : te-xni-¸c 192 vµ ph¸i "réng" T h u þ - ® i Ó n : Bran-tinh vµ H¬-glung H µ - l a n: T¬-run-xt¬-ra vµ b¸o "Tribune" 193.

8. ¸ o. PÐc-nÐc-xtoãc-ph¬ trong t¹p chÝ "Neue Zeit " 194

− V. Adler − n h ÷ n g n g − ê i t h e o c h ñ

_________________________________________________________ 1) − "®¶ng, chÝnh phñ vµ Giu-« ch¼ng qua chØ lµ ba kÎ cïng mét giuéc" 2) §iÓm 7 trong b¶n th¶o ®−îc xo¸ ®i b»ng bót ch×.

+


(Brizon & ®ång bän ë Ki-en-tan) 1). L l o y d G e o r g e ë G l a s g o w vµ sù tr¶ lêi cña c«ng nh©n §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh (viÖc Hen-®man bá héi nghÞ ra vÒ 190)2).

_________________________________________________________ 1) §o¹n tõ ch÷ ""sù phôc håi"" ®Õn ch÷ "(Brizon & ®ång bän ë Ki-en-

tan)" V.I. Lª-nin viÕt b»ng bót ch×, cã lÏ vÒ sau míi viÕt thªm vµo. 2) §o¹n nµy V. I. Lª-nin viÕt b»ng bót ch×, cã lÏ vÒ sau míi viÕt thªm

vµo.

n g h Ü a q u è c t Õ ... nghÞ quyÕt

V. ¸t-l¬ vµ "15" 1). 9. H î p c h ñ n g q u è c B ¾ c M ü. ( "Chóng t«i sÏ lïi xa vµ

chê xem"...) Russel (V. Berger & C0) t¸n thµnh "preparedness".

"Jingo" Hillquit = nhµ ngo¹i giao 2) D e b s vµ nh÷ng bµi cña y.

10. ó c. Tin cña th«ng tÝn viªn trong b¸o "Berner Tagwacht" 195. Bµi b¸o trong b¸o "New Statesman"

(I. K. 196)3). 11. T æ n g k Õ t.

C. Cau-xky trong th− göi Bóc-v«-Õt... id.4) nhiÒu lÇn trong tê "Neue Zeit".

"Kh«ng cã hai trµo l−u"

Xuyªn t¹c vµ dèi tr¸. C. Cau-xky trong bµi b¸o cña Brai-ts¬ ("hoÆc lµ Quèc tÕ cò hoÆc lµ nöa t¸"). Hai vµ chØ cã hai th«i. Trªn toµn thÕ giíi. "Ph¸i nói" vµ ph¸i Gi-r«ng-®anh (Plª-kha-nèp trong b¸o "Tia löa", sè 2, n¨m 1901, bµi "Trªn ng−ìng cöa cña thÕ kû XX"). "Nh÷ng chµng trai cã 2 $" vµ cã "brain"5) t− b¶n chñ nghÜa trong b¸o "Appeal to Reason".

_________________________________________________________

1) §o¹n nµy V. I. Lª-nin viÕt b»ng bót ch×, cã lÏ vÒ sau míi viÕt thªm vµo.

2) §o¹n trong b¶n th¶o tõ ch÷ ""Jingo"" ®Õn ch÷ "nhµ ngo¹i giao" ®· bÞ xo¸ ®i b»ng bót ch×.

3) §o¹n tõ ch÷ "Bµi b¸o" ®Õn ch÷ "(I.K.)" V. I. Lª-nin viÕt b»ng bót ch×, cã lÏ vÒ sau míi viÕt thªm vµo.

4) − idem −nh− trªn 5) − ®Çu ãc

i d e m:


M¸nh khoÐ ngo¹i giao − sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa − nh÷ng sù dao ®éng − sù tù dèi m×nh? Thùc chÊt kh«ng ph¶i ë lêi nãi. Axelrod vµ M¸c-tèp ë Nga C. Cau-xky vµ Haase " §øc Longuet et ë Ph¸p Pressman cïng mét Hillquit ë Mü giuéc Askew vµ nh÷ng ng−êi kh¸c ë Anh ∑ ∑ = Huy-xman 1).

_________________________________________________________ 1) V. I. Lª-nin ®· dïng bót ch× xo¸ ®i tõ ch÷ "M¸nh khoÐ ngo¹i giao"

®Õn ch÷ "Huy-xman".

Kh«ng ph¶i lµ sù che giÊu cã tÝnh chÊt ngo¹i giao ("Vòng lÇy Xanh Pª-tÐc-bua" − Vaut mieux dire1) cña Cau-xky), mµ lµ viÖc gi¶i thÝch cho quÇn chóng. TÝnh tÊt yÕu cña sù ph©n liÖt.

®èi chiÕu L'information + Europa und die Revolution

"Tia löa", sè 2 (1901): Ph¸i nói vµ ph¸i Gi-r«ng-®anh. Cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi

BÐc -stanh. Chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng vµ chñ nghÜa Gi«-re-x¬. ChÝnh s¸ch c«ng nh©n tù do chñ nghÜa ë Anh. Sù ph©n liÖt trong mét sè n−íc.

ChiÕn tranh ®· ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn − − cña sù ®æ sôp theo hai phÝa. Quid est Kienthal ?3) ViÕt kho¶ng tõ ngµy 30 th¸ng Giªng ®Õn 4 th¸ng Hai (tõ ngµy 12 ®Õn 17 th¸ng Hai) 1916


_________

_________________________________________________________ 1) − Nãi ra th× h¬n. 2) − V.I. Lª-nin ®· dïng bót ch× xo¸ ®i tõ ch÷ "Nh÷ng chµng trai" ®Õn

ch÷ "Revolution". 3) − Ki-en-tan lµ çi g×? §o¹n v¨n tõ ch÷ ""Tia löa", sè 2" ®Õn hÕt, cã lÏ lµ

vÒ sau nµy V. I. Lª-nin míi viÕt b»ng bót ch×.

2)

Çch m¹ng

577 578

NhËn xÐt vÒ ®Ò c−¬ng "çch m¹ng x· héi chñ nghÜa

vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt"

Cã mét sù gièng nhau nµo ®ã gi÷a viÖc loµi ng−êi sÏ ph¶i ®i nh− thÕ nµo tíi chç xo¸ bá çc giai cÊp víi viÖc loµi ng−êi sÏ ph¶i ®i nh− thÕ nµo tíi chç hîp nhÊt çc d©n téc tiÕp sau ®ã. Cô thÓ lµ: chØ cã giai ®o¹n chuyªn chÝnh cña giai cÊp bÞ ¸p bøc, mét giai ®o¹n qu¸ ®é míi dÉn tíi viÖc xo¸ bá çc giai cÊp. ChØ cã viÖc gi¶i phãng çc d©n téc bÞ ¸p bøc, thËt sù thñ tiªu sù ¸p bøc d©n téc míi dÉn tíi sù hîp nhÊt çc d©n téc, vµ tiªu chuÈn cña thùc tiÔn ®ã vÒ mÆt chÝnh trÞ lµ quyÒn tù do ph©n lËp. QuyÒn tù do ph©n lËp lµ ph−¬ng tiÖn chÝnh trÞ duy nhÊt vµ tèt nhÊt ®Ó chèng l¹i çi ph−¬ng ph¸p ngu xuÈn lµ lËp ra çc nhµ n−íc nhá vµ biÖt lËp d©n téc mµ thËt may m¾n cho loµi ng−êi lµ sù biÖt lËp d©n téc ®ã ®· bÞ toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ph¸ vì kh«ng g× c−ìng l¹i ®−îc.

ViÕt vµo th¸ng Giªng - th¸ng Hai 1916

In lÇn ®Çu n¨m 1937 trong V¨n tËp Lª-nin, t. XXX

Theo ®óng b¶n th¶o DÞch tõ tiÕng §øc

_________

B¶n tr×nh bµy

®Çu tiªn ®Ò ¸n cña ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x·

héi Nga t¹i héi nghÞ x· héi chñ nghÜa lÇn thø hai

§Ò ¸n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa lÇn thø hai do I. S. K. TriÖu tËp (t¹i BÐc-n¬) 1)

(®Ò c−¬ng vÒ nh÷ng ®iÓm 5, 6, 7a vµ 7b vµ 8 trong ch−¬ng tr×nh nghÞ sù)

Khi tuyªn bè triÖu tËp Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai, I. S. K. ®· c«ng bè nh÷ng ®iÓm hÕt søc quan träng sau ®©y trong ch−¬ng tr×nh nghÞ sù.

5. "®Êu tranh nh»m chÊm døt chiÕn tranh" 6. "nh÷ng vÊn ®Ò hoµ b×nh" 7a. "hµnh ®éng" ë nghÞ tr−êng "cæ ®éng vµ 7b. " cña quÇn chóng tuyªn truyÒn" 8. Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa.

I. S. K. ®Ò nghÞ çc tæ chøc tham gia th¶o luËn çc vÊn ®Ò ®ã vµ göi vÒ uû ban ®Ò ¸n cña hä. §©y lµ b¶n phóc ®¸p cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng chóng t«i vÒ lêi ®Ò nghÞ ®ã:

I. Còng nh− mäi cuéc chiÕn tranh chØ lµ sù tiÕp tôc b»ng b¹o lùc çi chÝnh s¸ch mµ çc c−êng quèc tham chiÕn

_________________________________________________________ 1) Xem tËp nµy, tr. 362 - 376.

B¶n tr×nh bµy ®Çu tiªn ®Ò ¸n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng 579 580 V.I. Lª-nin

vµ çc giai cÊp thèng trÞ trong çc n−íc ®ã ®· thi hµnh tõ nhiÒu n¨m, tõ hµng chôc n¨m rßng, tr−íc khi næ ra chiÕn tranh, nÒn hoµ b×nh kÕt thóc mäi cuéc chiÕn tranh còng chØ cã thÓ lµ mét sù kÕt to¸n vµ ghi l¹i nh÷ng thay ®æi thùc tÕ vÒ lùc l−îng ®· ®¹t ®−îc do kÕt qu¶ cña cuéc chiÕn tranh ®ã.

2. Bëi vËy mäi sù bµn luËn vÒ viÖc ®¸nh gi¸ cuéc chiÕn tranh nµy trªn c¬ së nh÷ng kh¸i niÖm "gi¶n ®¬n" vÒ tù vÖ vµ tÊn c«ng vµ vÒ viÖc ®¸nh gi¸ nÒn hoµ b×nh t−¬ng lai trªn c¬ së nh÷ng −íc nguyÖn mª tÝn "gi¶n ®¬n" vÒ mét nÒn hoµ b×nh bÒn v÷ng, d©n chñ, trong danh dù v.v., xÐt vÒ mÆt lý luËn, vÒ mÆt häc thuyÕt vÒ chñ nghÜa x· héi còng ®Òu lµ ®iÒu v« cïng phi lý vµ ngu xuÈn, vµ xÐt vÒ mÆt thùc tiÔn lµ mét sù lõa dèi v« cïng lín ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n.

3. Cuéc chiÕn tranh hiÖn nay lµ mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, nghÜa lµ mét cuéc chiÕn tranh sinh ra bëi nh÷ng m©u thuÉn cña chñ nghÜa t− b¶n ®· ph¸t triÓn cao, ®éc quyÒn, vµ ®· chÝn muåi ®Ó chuyÓn sang chñ nghÜa x· héi. Cuéc chiÕn tranh nµy ®−îc tiÕn hµnh lµ ®Ó giµnh quyÒn b¸ chñ thÕ giíi, nghÜa lµ ®Ó thiÕt lËp sù ¸p bøc míi ®èi víi çc d©n téc nhá yÕu, ®Ó ph©n chia l¹i thÕ giíi, ph©n chia çc thuéc ®Þa, ph¹m vi ¶nh h−ëng v.v. − mét sù ph©n chia mµ nÕu thùc hiÖn ®−îc th× çc c−êng quèc ¨n c−íp giµ lµ Anh, Ph¸p, Nga ph¶i nh−îng mét phÇn cña c−íp ®−îc cña m×nh cho mét c−êng quèc ¨n c−íp cßn trÎ vµ m¹nh h¬n, lµ n−íc §øc.

4. V× vËy, nÕu cuéc çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n kh«ng ®¸nh ®æ ®−îc nh÷ng chÝnh phñ hiÖn nay vµ çc giai cÊp thèng trÞ hiÖn nay cña nh÷ng "®¹i" c−êng quèc ®ang tham chiÕn, th× t u y Ö t ® è i kh«ng thÓ nµo cã ®−îc mét nÒn hoµ b×nh n µ o k h ¸ c, ngoµi sù ngõng b¾n t−¬ng ®èi ng¾n ngñi gi÷a çc c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa, mét nÒn hoµ b×nh ®èi víi sù t¨ng c−êng thÕ lùc ph¶n

®éng trong çc n−íc, sù t¨ng c−êng ¸p bøc d©n téc vµ n« dÞch çc d©n téc nhá yÕu, sù t¨ng thªm chÊt ch¸y chuÈn bÞ cho nh÷ng cuéc chiÕn tranh míi v. v. vµ v. v.. Bëi v× néi dung kh¸ch quan cña çi chÝnh s¸ch do toµn bé thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc ®Î ra vµ ®−îc giai cÊp t− s¶n ë tÊt c¶ çc "®¹i" c−êng quèc tham chiÕn thi hµnh tr−íc cuéc chiÕn tranh nµy còng nh− trong thêi gian chiÕn tranh, tÊt yÕu ®Î ra nÒn hoµ b×nh trªn c¬ së sù ¸p bøc míi v« cïng tåi tÖ ®èi víi çc d©n téc v. v..

5. Kh¬i dËy trong quÇn chóng nh©n d©n nh÷ng suy nghÜ hoÆc hy väng vÒ kh¶ n¨ng cã mét nÒn hoµ b×nh bÒn v÷ng hoÆc d©n chñ v. v. gi÷a nh÷ng chÝnh phñ hiÖn nay vµ nh÷ng giai cÊp thèng trÞ hiÖn nay (nghÜa lµ giai cÊp t− s¶n liªn minh víi bän ®Þa chñ), nh− ®a sè çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa chÝnh thøc ®ang lµm, nh− vËy cã nghÜa lµ ch¼ng nh÷ng lõa dèi nh©n d©n mét çch v« liªm sØ, mµ cßn ru ngñ hä, lµm cho hä xao l·ng cuéc ®Êu tranh çch m¹ng mµ trªn thùc tÕ cuéc ®Êu tranh nµy ®· b¾t ®Çu d−íi h×nh thøc phong trµo b·i c«ng vµ biÓu t×nh.

6. "C−¬ng lÜnh hoµ b×nh", çi c−¬ng lÜnh mµ giê ®©y kÓ c¶ Huy-xman, − ®¹i diÖn chÝnh thøc cña Quèc tÕ II t¹i ®¹i héi Sozialdemokratische Arbeiter Partei cña Hµ-lan häp t¹i Arnhem lÉn Cau-xky, nhµ lý luËn cã ¶nh h−ëng lín nhÊt cña Quèc tÕ II, ng−êi b¶o vÖ cã uy tÝn nhÊt cho ph¸i x· héi - ¸i quèc vµ ph¸i x· héi - s«-vanh ë tÊt c¶ çc n−íc, "nhÊt trÝ" ®−a ra − chÝnh lµ çi cã tÝnh chÊt nh− vËy, nghÜa lµ tÝnh chÊt lõa dèi nh©n d©n lµm cho giai cÊp v« s¶n xao l·ng cuéc ®Êu tranh çch m¹ng. C−¬ng lÜnh cña chóng lµ thõa nhËn trªn ®Çu l−ìi vµ gi¶ nh©n gi¶ nghÜa mét vµi ý nguyÖn cã tÝnh chÊt d©n chñ nh−: b¸c bá nh÷ng sù th«n tÝnh vµ båi th−êng chiÕn tranh, thõa nhËn quyÒn d©n téc tù quyÕt, d©n chñ ho¸ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, lËp toµ ¸n träng tµi ®Ó ph©n xö nh÷ng sù xung ®ét gi÷a


çc n−íc, gi¶i trõ qu©n bÞ, lËp Liªn bang ch©u ¢u v. v. vµ v. v..

7. §iÒu kh¼ng ®Þnh hÕt søc râ rµng r»ng çi "c−¬ng lÜnh hoµ b×nh" ®ã lµ hoµn toµn gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, lµ: mét mÆt, hµng lo¹t phÇn tö hoµ b×nh chñ nghÜa t− s¶n vµ çc bé tr−ëng mÞ d©n thuéc çc n−íc ®ang tham chiÕn thõa nhËn trªn ®Çu l−ìi "b¶n c−¬ng lÜnh hoµ b×nh", mÆt kh¸c, bän s«-vanh næi tiÕng (notorisch) lÆp l¹i c−¬ng lÜnh ®ã t¹i çc cuéc héi nghÞ cña nh÷ng "ng−êi x· héi chñ nghÜa" thuéc mét nhãm çc c−êng quèc ®ang tham chiÕn nµy häp ë Lu©n-®«n (II. 1915) vµ nhãm kh¸c häp ë Viªn (IV. 1915). ChÝnh nh÷ng "ng−êi x· héi chñ nghÜa" tham gia nh÷ng néi çc t− s¶n ®ang tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh ¨n c−íp, ®· biÓu quyÕt th«ng qua ng©n s¸ch qu©n sù, ®· gióp cho cuéc chiÕn tranh b»ng çch tham gia çc tæ chøc vµ c¬ quan kh¸c nhau v. v. chÝnh lµ hä, nh÷ng kÎ t r ª n t h ù c t Õ ®ang thi hµnh chÝnh s¸ch b¶o vÖ nh÷ng sù th«n tÝnh cò vµ míi, sù ¸p bøc thuéc ®Þa v. v., l¹i c«ng bè tr−íc toµn thÕ giíi çi "c−¬ng lÜnh hoµ b×nh" cña m×nh, çi c−¬ng lÜnh b¸c bá nh÷ng sù th«n tÝnh v. v..

8. NÕu Cau-xky, ng−êi cã uy tÝn lín nhÊt cña Quèc tÕ II ®· tuyªn bè tr−íc toµn thÕ giíi vµo ngµy 21 th¸ng n¨m 1915 (b¸o "Neue Zeit") r»ng sù ®ång t©m nhÊt trÝ vµ sù "nhÊt trÝ" nµy cña nh÷ng "ng−êi x· héi chñ nghÜa" häp ë Lu©n-®«n 1) vµ ë Viªn vÒ nguyªn t¾c "®éc lËp" hay quyÒn d©n téc tù quyÕt chøng tá "sù nhÊt trÝ" vµ "søc sèng" cña Quèc tÕ II trong "c−¬ng lÜnh hoµ b×nh", th× sù bªnh vùc vµ t¸n thµnh sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa vµ sù lõa dèi c«ng nh©n bØ æi nhÊt, tr¬ tr¸o nhÊt quyÕt kh«ng ph¶i lµ mét sù ngÉu nhiªn, mµ lµ mét chÝnh s¸ch cã hÖ thèng, mét chÝnh s¸ch mµ ë mét lo¹t n−íc ®ang ®−îc thi hµnh bëi nh÷ng kÎ trªn ®Çu l−ìi tù nhËn lµ "nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa", nh−ng

_________________________________________________________ 1) Trong b¶n th¶o viÕt nhÇm lµ: "ë C«-pen-ha-g¬".

trong thùc tÕ l¹i t« ®iÓm cho cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa b»ng çch g¸n cho nã çi t− t−ëng "b¶o vÖ tæ quèc" vµ cñng cè sù thèng trÞ cña bän x· héi - s«-vanh − nh÷ng kÎ ®· ph¶n béi chñ nghÜa x· héi − ®èi víi phong trµo c«ng nh©n b»ng çch tuyªn truyÒn cho "sù thèng nhÊt" víi bän chóng. KÎ thi hµnh chÝnh s¸ch ®ã, mét chÝnh s¸ch cã h¹i vµ nguy hiÓm h¬n c¶ ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n, lµ Cau-xky, Ha-d¬ vµ nh÷ng kÎ kh¸c ë §øc, lµ L«ng-ghª, PrÐt-x¬-man vµ nh÷ng kÎ kh¸c ë Ph¸p, lµ ®a sè l·nh tô ë Anh, lµ ¸c-xen-rèt, M¸c-tèp vµ Ts¬-khª-Ýt-dª cïng ®ång bän ë Nga, lµ T¬-rª-ve-x¬ vµ nh÷ng kÎ kh¸c ë ý (xem lêi ®e däa cña b¸o "Avanti!", c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng ý ngµy 5. III. 1916 däa v¹ch mÆt T¬-rª-ve-x¬ vµ nh÷ng phÇn tö "c¶i l−¬ng thuéc ph¸i kh¶ n¨ng" kh¸c lµ "®· do mäi thñ ®o¹n hßng ng¨n c¶n ho¹t ®éng cña ban l·nh ®¹o cña ®¶ng vµ cña ¤-®i-n« Moãc-ga-ri nh»m ®i tíi Liªn hiÖp Xim-mÐc-van vµ nh»m ®i tíi Quèc tÕ míi nhÊt"). Cã thÓ ®Æt cho çi chÝnh s¸ch toµn thÕ giíi ®ã − mét chÝnh s¸ch nguy hiÓm h¬n c¶ cho giai cÊp c«ng nh©n − çi tªn lµ chÝnh s¸ch cña ph¸i Cau-xky, theo tªn cña kÎ ®¹i diÖn cã uy tÝn nhÊt cho chÝnh s¸ch ®ã.

9. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng thÓ kh−íc tõ cuéc ®Êu tranh ®Ó thùc hiÖn nh÷ng c¶i çch. Cïng víi nh÷ng viÖc lµm kh¸c, ngay trong nghÞ viÖn hä ph¶i biÓu quyÕt t¸n thµnh nh÷ng sù c¶i thiÖn t×nh c¶nh cña quÇn chóng, dï nh÷ng sù c¶i thiÖn ®ã kh«ng ®¸ng lµ bao, ch¼ng h¹n nh−, t¸n thµnh t¨ng thªm trî cÊp cho d©n c− nh÷ng vïng bÞ tµn ph¸, t¸n thµnh gi¶m nhÑ ¸ch thèng trÞ d©n téc v. v.. Nh−ng râ rµng r»ng trªn c¬ së cuéc chiÕn tranh nµy vµ nÒn hoµ b×nh xuÊt ph¸t tõ cuéc chiÕn tranh ®ã, ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt c¶i l−¬ng nh− vËy nh»m c¶i thiÖn t×nh c¶nh cña quÇn chóng chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc trong khu«n khæ v« cïng nhá bÐ mµ th«i. ThËt lµ mét sù lõa dèi bØ æi ®èi víi quÇn chóng nÕu gieo r¾c cho hä, mét çch trùc tiÕp hay


gi¸n tiÕp, ý nghÜ lµ cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt b»ng con ®−êng c¶i l−¬ng nh÷ng vÊn ®Ò do cuéc chiÕn tranh nµy ®Æt ra. Bëi v× cuéc chiÕn tranh ®ã ®· t¹o ra t×nh thÕ çch m¹ng ë ch©u ¢u, khi nã ®−a nh÷ng vÊn ®Ò c¨n b¶n nhÊt cña chñ nghÜa ®Õ quèc lªn thµnh nh÷ng vÊn ®Ò cÊp b¸ch, nh÷ng vÊn ®Ò nµy kh«ng thÓ nµo gi¶i quyÕt ®−îc theo kiÓu ®Õ quèc chñ nghÜa, trõ tr−êng hîp lËt ®æ b»ng çch m¹ng nh÷ng chÝnh phñ hiÖn nay vµ çc giai cÊp thèng trÞ ë ch©u ¢u. Bëi vËy nhiÖm vô chñ yÕu vµ c¬ b¶n cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa trong cuéc ®Êu tranh cho mét nÒn hoµ b×nh bÒn v÷ng vµ d©n chñ ph¶i lµ: thø nhÊt, gi¶i thÝch cho quÇn chóng thÊy râ tÝnh chÊt tÊt yÕu cña cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng, tuyªn truyÒn cã hÖ thèng cho cuéc ®Êu tranh ®ã vµ x©y dùng tæ chøc thÝch hîp; thø hai, v¹ch trÇn sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa vµ sù dèi tr¸ trong nh÷ng lêi hoa mü cña bän hoµ b×nh chñ nghÜa t− s¶n còng nh− cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, nhÊt lµ cña ph¸i Cau-xky nãi vÒ hoµ b×nh vµ sù "nhÊt trÝ" cña Quèc tÕ II trong vÊn ®Ò "c−¬ng lÜnh hoµ b×nh". Nh÷ng lêi hoa mü nh− thÕ cña "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa" theo ®u«i giai cÊp t− s¶n mµ phñ nhËn kh¶ n¨ng biÕn cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa nµy thµnh néi chiÕn giµnh chñ nghÜa x· héi vµ chèng l¹i bÊt cø ho¹t ®éng çch m¹ng nµo theo h−íng Êy, l¹i cµng gi¶ nh©n gi¶ nghÜa gÊp béi.

10. §iÓm trung t©m cña sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa ®ang thèng trÞ hiÖn nay chung quanh "c−¬ng lÜnh hoµ b×nh" lµ viÖc tùa hå nh− nhÊt trÝ thõa nhËn cuéc ®Êu tranh chèng nh÷ng s ù t h « n t Ý n h c ò vµ míi. Nh−ng ®¹i bé phËn nh÷ng kÎ nãi ®Õn nh÷ng cuéc th«n tÝnh vµ nãi ®Õn cuéc ®Êu tranh chèng l¹i sù th«n tÝnh, kh«ng biÕt hay kh«ng muèn suy nghÜ xem thÕ nµo lµ sù th«n tÝnh. Râ rµng r»ng kh«ng thÓ gäi bÊt cø sù s¸p nhËp l·nh thæ "ngoµi" nµo lµ th«n tÝnh, bëi v× nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nãi chung, ®ång t×nh víi

viÖc xo¸ bá biªn giíi gi÷a çc d©n téc, víi sù xÝch l¹i gÇn nhau vµ sù hîp nhÊt gi÷a çc d©n téc, víi viÖc thµnh lËp nh÷ng nhµ n−íc lín h¬n. Râ rµng r»ng kh«ng thÓ coi ®Òu mäi sù vi ph¹m status quo lµ sù th«n tÝnh ®−îc: nÕu coi nh− vËy lµ hÕt søc ph¶n ®éng vµ lµ sù chÕ giÔu nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n nhÊt cña khoa häc lÞch sö. Râ rµng r»ng kh«ng thÓ coi bÊt kú sù s¸p nhËp nµo cã tÝnh chÊt c−ìng bøc, b»ng qu©n sù lµ sù th«n tÝnh, bëi v× nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng thÓ ph¶n ®èi b¹o lùc, nÕu b¹o lùc ®ã ®−îc ¸p dông v× lîi Ých cña quÇn chóng nh©n d©n vµ v× lîi Ých cña sù tiÕn bé cña loµi ng−êi. Râ rµng r»ng chØ cã thÓ vµ chØ ®−îc coi lµ th«n tÝnh viÖc s¸p nhËp l·nh thæ tr¸i víi ý chÝ cña d©n chóng n¬i ®ã. Nãi mét çch kh¸c, kh¸i niÖm th«n tÝnh g¾n chÆt víi kh¸i niÖm quyÒn tù quyÕt cña çc d©n téc.

II. ChÝnh trªn c¬ së cuéc chiÕn tranh nµy, v× xÐt vÒ phÝa c¶ hai nhãm "®¹i" c−êng quèc tham chiÕn, cuéc chiÕn tranh ®ã lµ mét cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa nªn tÊt ph¶i xuÊt hiÖn vµ ®· xuÊt hiÖn mét hiÖn t−îng lµ giai cÊp t− s¶n vµ bän x· héi -s«-vanh ®ang t¨ng c−êng "®Êu tranh" chèng l¹i nh÷ng "sù th«n tÝnh", nÕu nh− nh÷ng sù th«n tÝnh ®ã do mét n−íc thï ®Þch ®· thùc hiÖn hoÆc ®ang thùc hiÖn. Duy-®¬-cum vµ nh÷ng b¹n bÌ vµ nh÷ng kÎ bªnh vùc y ë ¸o vµ ë §øc, cho ®Õn c¶ Ha-d¬ vµ Cau-xky ®Òu lê ®i kh«ng nãi ®Õn sù th«n tÝnh do n−íc §øc tiÕn hµnh ®èi víi vïng An-da-x¬ - Lo-ren, ®èi víi n−íc §an-m¹ch, Ba-lan, v. v., nh−ng l¹i rÊt th−êng hay "®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng sù th«n tÝnh" do n−íc Nga tiÕn hµnh ®èi víi PhÇn-lan, Ba-lan, U-cra-i-na, Çp-ca-d¬, v. v., do n−íc Anh tiÕn hµnh ®èi víi Ên-®é, v. v.. MÆt kh¸c, bän Duy-®¬-cum ë Anh, Ph¸p, ý vµ Nga, nghÜa lµ Hen-®man, Ghe-®¬, Van-®Ðc-ven-®¬, R¬-n«-®en, T¬-rª-ve-x¬, Plª-kha-nèp, ¸c-xen-rèt, Ts¬-khª-Ýt-dª vµ ®ång bän ®Òu lê ®i kh«ng nãi ®Õn nh÷ng sù th«n tÝnh cña Anh ®èi víi Ên ®é, cña Ph¸p ®èi víi Ni-x¬ hay


Ma-rèc, cña ý ®èi víi T¬-ri-p«-li hay An-ba-ni, cña Nga ®èi víi Ba-lan, U-cra-i-na v.v., nh−ng tr¸i l¹i ® ¹ i b é p h Ë n lµ "®Êu tranh chèng nh÷ng sù th«n tÝnh" do §øc tiÕn hµnh.

Râ rµng r»ng "cuéc ®Êu tranh chèng th«n tÝnh" nh− vËy cña ph¸i x· héi - s«-vanh vµ ph¸i Cau-xky, cã tÝnh chÊt hoµn toµn gi¶ nh©n gi¶ nghÜa, vµ cuéc ®Êu tranh nh− vËy ®−îc giai cÊp t− s¶n gióp ®ì trùc tiÕp, b»ng çch chi hµng triÖu ®ång cho ho¹t ®éng tuyªn truyÒn s«-vanh, còng nh− gi¸n tiÕp, b»ng çch chØ dµnh cho bän x· héi - s«-vanh vµ ph¸i Cau-xky sù ®éc quyÒn ho¹t ®éng hîp ph¸p.

Râ rµng r»ng c¶ "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa" Ph¸p − nh÷ng ng−êi ®ang biÖn hé cho cuéc chiÕn tranh ®Ó chiÕm xø An-da-xo - Lo-ren lÉn nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc − nh÷ng ng−êi kh«ng hÒ ®ßi cho xø An-da-xo - Lo-ren ®−îc quyÒn tù do t¸ch khái n−íc §øc, − ®Òu lµ nh÷ng kÎ theo chñ nghÜa th«n tÝnh, dï cho hä cã thÒ thèt ng−îc l¹i ®Õn ®©u ®i n÷a th× còng thÕ th«i. Râ rµng r»ng "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa" Nga ®ang ph¸t biÓu hay viÕt bµi chèng l¹i "sù sôp ®æ cña n−íc Nga" hoÆc hiÖn nay ®ang biÖn hé mét çch trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp, cho cuéc chiÕn tranh ®Ó xem ai sÏ n« dÞch ®−îc Ba-lan, v× khÈu hiÖu "hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh", hä còng ®Òu lµ nh÷ng kÎ theo chñ nghÜa th«n tÝnh nh− thÕ c¶ v. v., v. v..

12. §Ó khái biÕn "cuéc ®Êu tranh chèng th«n tÝnh" thµnh c©u nãi su«ng hay thµnh sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa ghª tëm, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa cÇn ph¶i: t h ø n h Ê t, gi¶i thÝch cho quÇn chóng thÊy râ sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh ®Êu tranh çch m¹ng ®Ó giµnh lÊy chÝnh quyÒn vÒ tay giai cÊp v« s¶n vµ thùc hiÖn cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, mét cuéc çch m¹ng n¶y sinh tõ tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña thêi ®¹i ®Õ quèc chñ nghÜa vµ cña cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa hiÖn nay, cuéc çch m¹ng mµ chØ duy cã nã míi cã kh¶ n¨ng b¶o ®¶m mét çch v÷ng ch¾c vµ kh¾p

mäi n¬i, sù tù quyÕt cña çc d©n téc, nghÜa lµ gi¶i phãng çc d©n téc bÞ ¸p bøc vµ thùc hiÖn sù xÝch l¹i gÇn nhau vµ hîp nhÊt çc d©n téc kh«ng ph¶i trªn c¬ së b¹o lùc, mµ trªn c¬ së b×nh ®¼ng vµ sù nhÊt trÝ cña giai cÊp v« s¶n vµ quÇn chóng lao ®éng thuéc mäi d©n téc; − h a i l µ, cÇn ph¶i nhanh chãng xóc tiÕn c«ng t¸c tuyªn truyÒn vµ cæ ®éng s©u réng nhÊt chèng l¹i chñ nghÜa s«-vanh vµ chñ nghÜa th«n tÝnh dÊu mÆt cña çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa chÝnh thøc, ®Æc biÖt lµ trong çc c−êng quèc "lín". Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¶i gi¶i thÝch cho quÇn chóng hiÓu râ r»ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo ë Anh mµ kh«ng ®Êu tranh ngay b©y giê cho quyÒn tù do ph©n lËp cña Ai-r¬-len, Ên ®é v. v., r»ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo ë Ph¸p mµ kh«ng ®Êu tranh cho tù do cña çc thuéc ®Þa cña Ph¸p, ®Êu tranh chèng cuéc chiÕn tranh nh»m s¸p nhËp An-da-x¬ vµ Lo-ren v. v., − r»ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo ë §øc kh«ng ®Êu tranh cho quyÒn tù do ph©n lËp cña An-da-x¬ - Lo-ren, cña ng−êi §an-m¹ch, ng−êi Ba-lan, ng−êi BØ, ng−êi XÐc-bi-a v. v., − r»ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo ë Nga kh«ng ®Êu tranh cho quyÒn tù do ph©n lËp cña U-cra-i-na, cña PhÇn-lan v. v., chèng cuéc chiÕn tranh nh»m chiÕm Ba-lan, − r»ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo ë ý kh«ng ®Êu tranh cho quyÒn tù do ph©n lËp cña T¬-ri-p«-li, An-ba-ni v. v., − r»ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo ë Hµ-lan kh«ng ®Êu tranh cho quyÒn tù do ph©n lËp vµ nÒn ®éc lËp cña Nam-d−¬ng, − r»ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nµo ë Ba-lan kh«ng ®Êu tranh cho quyÒn tù do hoµn toµn vµ quyÒn b×nh ®¼ng cho nh÷ng ng−êi Do-th¸i vµ ng−êi U-cra-i-na bÞ ng−êi Ba-lan ¸p bøc v. v., − th× ®Òu lµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa vµ quèc tÕ chñ nghÜa trªn ®Çu l−ìi, cßn trong thùc tÕ l¹i lµ nh÷ng kÎ s«-vanh vµ kÎ theo chñ nghÜa th«n tÝnh.

13. Tõ Tuyªn ng«n Xim-mÐc-van vµ tõ th«ng tri cña I. S. K. ngµy 10. II. 1916 (B¶n tin sè 3) tÊt nhiªn ph¶i


suy ra r»ng bÊt kú cuéc "chiÕn tranh chèng chiÕn tranh" nµo vµ bÊt kú cuéc "®Êu tranh cho hoµ b×nh" nµo còng ®Òu lµ sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa c¶, nÕu nã kh«ng g¾n chÆt víi cuéc ®Êu tranh çch m¹ng ngay tøc kh¾c cña quÇn chóng, víi sù tuyªn truyÒn vµ sù chuÈn bÞ cho cuéc ®Êu tranh nh− vËy. Nh−ng kÕt luËn nµy cÇn ®−îc tr×nh bµy mét çch c«ng khai vµ døt kho¸t. Tr−íc tiªn, ph¶i gi¶i thÝch cho quÇn chóng râ sù ph¸t triÓn cña cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña quÇn chóng trong hoµn c¶nh cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u cã thÓ vµ ¾t ph¶i (muβ) dÉn ®Õn ®©u. Sù ph¸t triÓn ®ã tÊt yÕu dÉn ®Õn viÖc biÕn cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh néi chiÕn giµnh chñ nghÜa x· héi. TÊt c¶ nh÷ng bµi diÔn v¨n nãi r»ng c«ng nh©n thµ hy sinh cho sù nghiÖp cña m×nh, cßn h¬n, chø kh«ng hy sinh cho sù nghiÖp cña ng−êi kh¸c, ®Òu ¸m chØ ®iÒu ®ã. Nh−ng chØ cã ¸m chØ th«i th× ch−a ®ñ. CÇn ph¶i ®Æt ra mét çch râ rµng tr−íc quÇn chóng môc tiªu vÜ ®¹i, mÆc dï, cã thÓ lµ, ch−a ph¶i lµ môc tiªu tr−íc m¾t. CÇn ph¶i biÕt ®i tíi ®©u vµ ®Ó lµm g×. Hai lµ, nÕu chóng ta kªu gäi quÇn chóng ®Êu tranh chèng chÝnh phñ cña hä "kh«ng kÓ ®Õn t×nh h×nh qu©n sù cña n−íc ®ã nh− thÕ nµo", th× b»ng çch ®ã kh«ng nh÷ng chóng ta b¸c bá trªn nguyªn t¾c kh¶ n¨ng cho phÐp "b¶o vÖ tæ quèc" trong cuéc chiÕn tranh nµy, mµ cßn thõa nhËn ®iÒu nªn lµm lµ lµm cho mäi chÝnh phñ t− s¶n thÊt b¹i ®Ó biÕn sù thÊt b¹i ®ã thµnh çch m¹ng. Vµ còng cÇn nãi th¼ng ra c¶ ®iÒu nµy n÷a: cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña quÇn chóng kh«ng thÓ trë thµnh cuéc ®Êu tranh cã tÝnh chÊt quèc tÕ ®−îc nÕu nh÷ng ®¹i biÓu gi¸c ngé cña cuéc ®Êu tranh ®ã kh«ng ®oµn kÕt mét çch th¼ng th¾n víi nhau ®Ó lµm thÊt b¹i vµ ®¸nh ®æ tÊt c¶ çc chÝnh phñ t− s¶n. Ba lµ, − vµ ®©y lµ ®iÒu chñ yÕu nhÊt − kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®−îc cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña quÇn chóng, nÕu ch−a thµnh lËp ®−îc ë kh¾p mäi n¬i, chø kh«ng riªng g× ë cÊp trªn, mµ c¶ trong quÇn chóng, mét tæ chøc bÊt hîp ph¸p ®Ó tuyªn

truyÒn vËn ®éng, chuÈn bÞ, th¶o luËn tiÕn tr×nh vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña cuéc ®Êu tranh. NÕu ë §øc ®· cã nh÷ng cuéc tuÇn hµnh ngoµi ®−êng phè, nÕu ë Ph¸p ®· cã hµng lo¹t bøc th− tõ mÆt trËn göi vÒ kªu gäi ®õng mua c«ng tr¸i chiÕn tranh, nÕu nh− ë Anh, chø ch−a nãi ®Õn n−íc Nga, ®· cã nh÷ng cuéc b·i c«ng quÇn chóng, th× ®Ó gióp ®ì cho cuéc ®Êu tranh nµy, ®Ó ®oµn kÕt quèc tÕ víi cuéc ®Êu tranh ®ã, ®iÒu tuyÖt ®èi cÇn thiÕt lµ ph¶i lµm s¸ng tá qua s¸ch b¸o tù do, nghÜa lµ s¸ch b¸o bÊt hîp ph¸p, tõng b−íc tiÕn trªn con ®−êng ®ã, ph¶i kiÓm tra nh÷ng th¾ng lîi, c©n nh¾c nh÷ng ®iÒu kiÖn th¾ng lîi, ®oµn kÕt vµ ph¸t triÓn cuéc ®Êu tranh. Kh«ng cã tæ chøc bÊt hîp ph¸p vµ kh«ng cã b¸o chÝ bÊt hîp ph¸p th× viÖc thõa nhËn "ho¹t ®éng quÇn chóng" sÏ cßn lµ (nh− viÖc nµy ®ang diÔn ra ë Thuþ-sÜ) lêi s¸o rçng mµ th«i1).

14. VÒ vÊn ®Ò ®Êu tranh (Aktion) nghÞ tr−êng cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, kh«ng nªn quªn r»ng nghÞ quyÕt Héi nghÞ Xim-mÐc-van kh«ng nh÷ng biÓu lé sù ®ång t×nh víi n¨m nghÞ sÜ d©n chñ - x· héi thuéc ®¶ng ta trong §u-ma nhµ n−íc vµ ®· bÞ kÕt ¸n ®Çy ®i Xi-bi-ri, mµ cßn ®ång t×nh víi s¸ch l−îc cña hä n÷a. Kh«ng thÓ thõa nhËn cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña quÇn chóng mµ ®ång thêi l¹i t¸n thµnh chñ tr−¬ng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa hoµn toµn chØ ho¹t ®éng hîp ph¸p, hoµn toµn chØ ho¹t ®éng c¶i l−¬ng trong çc nghÞ tr−êng ®−îc; ®iÒu ®ã chØ dÉn tíi sù bÊt b×nh chÝnh ®¸ng cña c«ng nh©n vµ dÉn tíi chç lµm cho hä rêi bá §¶ng d©n chñ - x· héi ®Ó ®i theo chñ nghÜa v« chÝnh phñ chèng nghÞ viÖn hoÆc theo chñ nghÜa c«ng ®oµn. CÇn ph¶i lín tiÕng tuyªn bè mét çch râ rµng r»ng nh÷ng nghÞ sÜ d©n chñ - x· héi ph¶i lîi dông ®Þa vÞ cña m×nh ch¼ng nh÷ng ®Ó ph¸t biÓu trong çc nghÞ viÖn, mµ cßn ®Ó hç trî vÒ mäi mÆt, ngoµi nghÞ viÖn, cho tæ chøc bÝ mËt vµ cho cuéc ®Êu

_________________________________________________________ 1) Çc ®iÓm 12 vµ 13 trong b¶n th¶o ®· ®−îc xo¸ ®i.


tranh çch m¹ng cña c«ng nh©n, r»ng quÇn chóng tù m×nh ph¶i th«ng qua tæ chøc bÊt hîp ph¸p cña m×nh ®Ó kiÓm tra ho¹t ®éng ®ã cña nh÷ng l·nh tô cña m×nh.

15. VÊn ®Ò triÖu tËp Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ®· ®−îc ®Æt ra trong ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai ®ang ®−îc triÖu tËp, tÊt ph¶i lµm n¶y sinh mét vÊn ®Ò c¬ b¶n h¬n vµ cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c h¬n, ®ã lµ vÊn ®Ò: liÖu cã thÓ thùc hiÖn ®−îc sù thèng nhÊt çc ®¶ng cò vµ Quèc tÕ II kh«ng? Nh÷ng sù ®ång t×nh víi Liªn hiÖp Xim-mÐc-van cµng ph¸t triÓn s©u réng trong quÇn chóng bao nhiªu th× ®iÒu cµng trë nªn kh«ng thÓ hiÓu ®−îc ®èi víi quÇn chóng vµ cµng cã h¹i h¬n cho sù ph¸t triÓn cuéc ®Êu tranh cña hä lµ tÝnh kh«ng triÖt ®Ó vµ th¸i ®é nhót nh¸t trong çc lËp tr−êng mµ vÒ thùc chÊt coi çc ®¶ng cò vµ Quèc tÕ II gièng nh− chÝnh s¸ch t− s¶n trong phong trµo c«ng nh©n (xem Tuyªn ng«n Xim-mÐc-van vµ b¶n th«ng tri cña I. S. K. ngµy 10. II. 1916), vµ mÆt kh¸c, lËp tr−êng ®ã l¹i sî sù ph©n liÖt víi çc ®¶ng cò vµ Quèc tÕ II vµ høa gi¶i thÓ I. S. K. ngay khi Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa cò võa nhãm häp.

Lêi høa hÑn ®ã ®· kh«ng hÒ ®−îc biÓu quyÕt vµ kh«ng ®−îc th¶o luËn ngay c¶ ë Xim-mÐc-van.

Nöa n¨m sau Héi nghÞ Xim-mÐc-van ng−êi ta cµng thÊy râ rµng h¬n r»ng ph©n liÖt lµ ®iÒu kh«ng tr¸nh khái, r»ng kh«ng nªn tiÕn hµnh − trong sù thèng nhÊt víi çc ®¶ng cò − ho¹t ®éng do Tuyªn ng«n Xim-mÐc-van ®Ò x−íng, r»ng t©m lý lo sî ph©n liÖt ®ang lµm k×m h·m mäi b−íc tiÕn trªn con ®−êng ®ã. ë §øc ch¼ng nh÷ng nhãm I. S. D. lªn ¸n t©m lý lo sî ph©n liÖt vµ c«ng khai chèng l¹i sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cña nh÷ng kÎ tuyªn truyÒn cho sù thèng nhÊt, mµ c¶ Otto Rühle, mét thµnh viªn cña Reichstags - fraktion 1), ng−êi ®ång chÝ th©n cËn cña C. LiÕp-nÕch

_________________________________________________________ 1) − ®¶ng ®oµn Quèc héi §øc

còng c«ng khai lªn tiÕng t¸n thµnh ph©n liÖt. Vµ ®Ó chèng l¹i Ruy-lª, b¸o "Vorwärts" kh«ng hÒ ®−a ra ®−îc mét lý lÏ nghiªm tóc, mét lý lÏ trung thùc nµo c¶. ë Ph¸p, Buèc-®¬-r«ng, ®¶ng viªn ®¶ng x· héi chñ nghÜa, trªn lêi nãi th× chèng l¹i ph©n liÖt, cßn trong thùc tÕ l¹i ®Ò nghÞ víi héi nghÞ mét nghÞ quyÕt c«ng khai kh«ng thõa nhËn "dÐsapprouve C. A. P. (ComitÐ Administratif Permanent = Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng) vµ G. P." (Groupe Parlementaire = ®¶ng ®oµn nghÞ viÖn). Râ rµng r»ng nÕu th«ng qua nghÞ quyÕt nµy cã nghÜa lµ ®¶ng ph©n liÖt ngay tøc kh¾c vµ kh«ng tr¸nh khái. ë Anh, ngay c¶ trªn nh÷ng trang cña tê "Labour Leader", mét tê b¸o «n hoµ, T. Russel Williams ®· nhiÒu lÇn c«ng khai chñ tr−¬ng r»ng ph©n liÖt lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái vµ «ng ®−îc nhiÒu ®¶ng viªn cña ®¶ng ñng hé. ë Mü, trong t×nh h×nh cã sù thèng nhÊt h×nh thøc cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa, mét sè ®¶ng viªn cña ®¶ng lªn tiÕng ñng hé chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ chiÕn tranh (çi gäi lµ prepa-redness1)) mét sè kh¸c, trong ®ã cã E. Debs, nguyªn øng cö viªn cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa ra tranh cö tæng thèng, c«ng khai tuyªn truyÒn cho néi chiÕn ®Ó giµnh chñ nghÜa x· héi nh©n lóc cã cuéc chiÕn tranh ®ang ®e däa bïng næ.

Trªn toµn thÕ giíi, thùc tÕ ®· cã sù ph©n liÖt råi, vµ nh¾m m¾t tr−íc viÖc ®ã th× chØ lµm h¹i ph¸i Xim-mÐc-van th«i, lµm cho ph¸i ®ã trë thµnh trß c−êi tr−íc m¾t quÇn chóng, nh÷ng ng−êi biÕt râ r»ng mçi b−íc ®i trong ho¹t ®éng c ñ a h ä theo tinh thÇn Xim-mÐc-van cã nghÜa lµ tiÕp tôc vµ kh¬i s©u thªm sù ph©n liÖt.

CÇn ph¶i cã dòng khÝ ®Ó th¼ng th¾n thõa nhËn çi ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái vµ ®iÒu ®· x¶y ra, ®Ó tõ bá nh÷ng ¶o t−ëng cã h¹i vÒ viÖc cã kh¶ n¨ng thèng nhÊt víi ph¸i "b¶o

_________________________________________________________ 1) − sù s½n sµng


vÖ tæ quèc" trong cuéc chiÕn tranh nµy, ®Ó gióp ®ì quÇn chóng tho¸t khái ¶nh h−ëng cña nh÷ng l·nh tô ®ang "dÉn quÇn chóng vµo chç ®−êng lÇm l¹c" (xem th«ng tri cña I. S. K. ngµy 10. II. 1916) hoÆc ®ang chuÈn bÞ "©m m−u" (Pakt) chèng chñ nghÜa x· héi b»ng sù "©n x¸".

§ã lµ b¶n ®Ò ¸n cña chóng t«i chung quanh vÊn ®Ò ch−¬ng tr×nh nghÞ sù vÒ triÖu tËp Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa häp ë La-hay.

* * *

Nh÷ng c©u nãi v¨n hoa cña ph¸i c¶i l−¬ng lµ thñ ®o¹n chñ yÕu ®Ó lõa dèi nh©n d©n trong thêi kú mµ t×nh h×nh kh¸ch quan ®· ®−a cuéc khñng ho¶ng to lín nhÊt trªn toµn thÕ giíi lªn thµnh mét vÊn ®Ò tr−íc m¾t cã ý nghÜa lÞch sö; kh«ng kÓ lµ ý chÝ cña çc ®¶ng nh− thÕ nµo, cuéc khñng ho¶ng nµy chØ cã thÓ hoÆc ®−îc ®Èy lïi vµ tr× ho·n cho tíi khi næ ra cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa sau, hoÆc ®−îc gi¶i quyÕt b»ng cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Kh«ng ph¶i lµ sù ngÉu nhiªn, còng kh«ng ph¶i lµ ý muèn ®éc ¸c cña mét sè chÝnh phñ hay cña bän t− b¶n cña mét n−íc riªng rÏ, mµ lµ toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña quan hÖ t− s¶n ®· dÉn tíi chñ nghÜa ®Õ quèc vµ dÉn tíi cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa nµy. Còng gièng nh− vËy, kh«ng ph¶i sù ngÉu nhiªn còng kh«ng ph¶i kÕt qu¶ cña sù mÞ d©n hay sù cæ ®éng nµo ®ã, mµ lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan cña cuéc khñng ho¶ng do chiÕn tranh t¹o nªn vµ cña viÖc çc m©u thuÉn giai cÊp trë nªn s©u s¾c, hiÖn nay ®ang lµm xuÊt hiÖn trong hµng lo¹t n−íc tham chiÕn nh÷ng cuéc b·i c«ng, biÓu t×nh vµ nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c cña cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng.

VÊn ®Ò ®−îc ®Æt ra mét çch kh¸ch quan nh− thÕ nµy vµ

chØ nh− thÕ nµy th«i: gióp ®ì hay kh«ng gióp ®ì cho sù bÊt b×nh vµ phong trµo quÇn chóng ®ã, − çi sù bÊt b×nh vµ phong trµo quÇn chóng tuy hiÖn nay cßn yÕu ít, nh−ng bªn trong th× hïng m¹nh, s©u s¾c vµ cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thµnh çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. Hay lµ thi hµnh chÝnh s¸ch gióp ®ì çc chÝnh phñ t− s¶n (Durchhaltspolitik, po - litique jusquauboutiste)1). ý nghÜa hiÖn thùc cña nh÷ng lêi ®−êng mËt vÒ mét nÒn hoµ b×nh d©n chñ hoµn toµn chØ lµ ë chç gióp ®ì çc chÝnh phñ b»ng lèi loÌ bÞp gi¶ nh©n gi¶ nghÜa vµ mª hoÆc quÇn chóng.

* * *

Cuéc chiÕn tranh nµy ®· ®−a nh÷ng vÊn ®Ò c¨n b¶n cña chñ nghÜa ®Õ quèc, nghÜa lµ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ chÝnh b¶n th©n sù tån t¹i cña x· héi t− b¶n chñ nghÜa lªn thµnh nh÷ng vÊn ®Ò tr−íc m¾t, vµ qu¶ thËt lµ bÞp bîm nÕu gieo r¾c cho nh©n d©n, trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp, t− t−ëng cho r»ng cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò ®ã b»ng con ®−êng c¶i l−¬ng. Bëi v×, vÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ sù ph©n chia l¹i thÕ giíi phï hîp víi so s¸nh lùc l−îng míi gi÷a çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa, nh÷ng n−íc nµy trong mÊy chôc n¨m gÇn ®©y ®· ph¸t triÓn kh«ng nh÷ng cùc kú nhanh chãng, mµ cßn − ®iÒu nµy ®Æc biÖt quan träng − ph¸t triÓn cùc kú kh«ng ®Òu. Trªn c¬ së nh÷ng quan hÖ x· héi t− b¶n chñ nghÜa, sù ph©n chia l¹i thÕ giíi lÇn nµy kh«ng thÓ nµo diÔn ra theo çch nµo kh¸c, ngoµi con ®−êng chiÕn tranh vµ b¹o lùc. T×nh thÕ kh¸ch quan lo¹i trõ çch gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn ®· chÝn muåi theo lèi c¶i l−¬ng, lo¹i trõ bÊt cø lèi tho¸t nµo kh¸c ngoµi mét lo¹t cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa hay cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa cña giai cÊp v« s¶n, cuéc çch m¹ng mµ chÝnh thêi ®¹i nµy cña chñ

_________________________________________________________ 1) − (chÝnh s¸ch tiÕp tôc cuéc chiÕn tranh ®Õn th¾ng lîi cuèi cïng)


nghÜa ®Õ quèc ®· t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó giµnh th¾ng lîi cho nã. Ho¹t ®éng chÝnh trÞ thùc tÕ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã chØ cã thÓ lµ mét trong hai: hoÆc lµ gióp ®ì giai cÊp t− s¶n d©n téc "m×nh" c−íp bãc çc n−íc kh¸c, hoÆc lµ gióp ®ì... võa b¾t ®Çu... 1)

ViÕt cuèi th¸ng Hai - th¸ng Ba 1916

In lÇn ®Çu ngµy 6-7 th¸ng M−êi mét 1927, trªn b¸o "Sù thËt", sè 255


_________________________________________________________ 1) B¶n th¶o ®Õn ®©y th× dõng l¹i.

595 596

Danh môc çc t¸c phÈm ch−a t×m thÊy cña V. I. Lª-nin

Chó thÝch

Çc b¶n chØ dÉn

Th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña

V. I. Lª-nin

597 598 Danh môc çc t¸c phÈm cña V.I. Lª-nin ch−a t×m thÊy

Danh môc çc t¸c phÈm cña V. I . Lª-nin ®Õn nay ch−a t×m thÊy

(Th¸ng T¸m 1915 - th¸ng s¸u 1916)

1915 Th− göi M. M. LÝt-vi-nèp

Bøc th− (b−u thiÕp) nµy do Lª-nin viÕt ngµy 8 (21) th¸ng T¸m 1915. Trong th− göi V. I. Lª-nin ®Ò ngµy 19 th¸ng T¸m (1 th¸ng ChÝn), göi tõ Lu©n-®«n, M. M. LÝt-vi-nèp cã nãi tíi bøc th− ®ã nh− sau: "B¹n th©n mÕn, h«m qua t«i ®· nhËn ®−îc b−u thiÕp cña anh göi, tøc lµ 11 ngµy sau" (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

Th− göi N. I. Bu-kha-rin

Bøc th− nµy ®−îc viÕt tr−íc ngµy 26 th¸ng T¸m (8 th¸ng ChÝn) 1915: trong th−, cã lÏ nãi vÒ viÖc N.I. Bu-kha-rin göi Ýt bµi tõ n−íc Nga cho b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi". Ta biÕt ®−îc bøc th− nµy qua th− cña Bu-kha-rin, ®Ò ngµy 26 th¸ng T¸m (8 th¸ng ChÝn) göi Lª-nin: "T«i võa nhËn ®−îc mét l¸ th− kh¸ bùc béi cña Anh" (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

Th− göi E. I. Ri-vli-na

V.I. Lª-nin cã nh¾c ®Õn l¸ th− nµy trong th− göi E. I. Ri-vli-na, mµ Ng−êi viÕt vµo nöa cuèi th¸ng T¸m 1915: "Võa míi ®©y t«i ®· viÕt th− cho ®ång chÝ vÒ G«-l©y råi" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49. tr. 175).

Th− göi A. I. U-li-a-n«-va-ª-li-da-r«-va

Bøc th− nµy viÕt vµo mïa thu n¨m 1915 vµ ®Ò cËp ®Õn viÖc xuÊt b¶n cuèn s¸ch cña V. I. Lª-nin "Nh÷ng tµi liÖu míi vÒ nh÷ng quy

luËt ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp. TËp I. Chñ nghÜa t− b¶n vµ n«ng nghiÖp ë Hîp chñng quèc Mü", lµ cuèn s¸ch mµ Lª-nin ®· viÕt vµo thêi gian ®ã. Qua th− cña Lª-nin, göi tõ thµnh phè BÐc-n¬ ®Ò ngµy 24 th¸ng chÝn (7 th¸ng M−êi) cho mÑ, lµ bµ M. A. U-li-a-n«-va, ta biÕt ®−îc bøc th− nµy: "Chóng con rÊt, rÊt vµ rÊt c¶m ¬n chÞ A-ni-u-ta ®· göi cho chóng con s¸ch vµ tuyÓn tËp gi¸o dôc rÊt hay, vµ c¶ bøc th− n÷a. VÒ viÖc t×m ng−êi xuÊt b¶n, con ®· göi th− cho chÞ A-ni-u-ta råi vµ ®ang chê th− tr¶ lêi" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 55 tr. 452).

Th− göi R. Grim

Bøc th− ®−îc viÕt vµo cuèi th¸ng ChÝn hay trong th¸ng M−êi 1915 nh©n viÖc göi b¶n b¸o ço vÒ ho¹t ®éng cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Ó ®¨ng trong "B¶n tin" cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ. Trong th− cña R. Grim göi V. I. Lª-nin, ®Ò ngµy 22 th¸ng M−êi, cã nãi tíi bøc th− nµy (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

Th− göi ®ång chÝ ng−êi L¸t-vi-a

Trong th− göi G. L. Sc¬-lèp-xki, viÕt tr−íc ngµy 27 th¸ng M−êi (9 th¸ng M−êi mét) 1915, Lª-nin ®Ò nghÞ: "nhê Anh chuyÓn bøc th− kÌm theo ®©y cho ng−êi L¸t-vi-a nä (ng−êi nµy ®· ë chç Anh vµo kho¶ng 5-8. IX ®Ó lÊy ®Þa chØ cña t«i vµ ng−êi nµy ®· ®Õn chç t«i ë Sörenberg vµo ngµy 10 hay 11. XI. 1915)" (V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. XI, tr. 195). Cã lÏ, ®©y muèn nãi ®Õn I-a. BÐc-din (Di-ª-mª-li-x¬), ng−êi ®· dù Héi nghÞ Xim-mÐc-van víi t− çch ®¹i diÖn cho §¶ng d©n chñ - x· héi xø L¸t-vi-a vµ ®· tham gia ph¸i t¶ Xim-mÐc-van.

Th− göi X. G. Sau-mi-an

Trong th− göi V. I. Lª-nin vµ N. C. Cróp-xcai-a, ®Ò ngµy 1 (14) th¸ng M−êi mét 1915, X. G. Sau-mi-an cã nh¾c ®Õn l¸ th− nµy: "RÊt sung s−íng tiÕp nhËn nh÷ng luËn ®iÓm trong th− cña Anh" (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

Danh môc çc t¸c phÈm cña V.I. Lª-nin ch−a t×m thÊy 599 600 Danh môc çc t¸c phÈm cña V.I. Lª-nin ch−a t×m thÊy

Th− göi A. Di-phen-t¬

Bøc th− ®−îc viÕt vµo ®Çu th¸ng M−êi mét 1915 vµ ®Ò cËp ®Õn viÖc dÞch ra tiÕng ý "Internationale Flugblätter" ("Çc b¸o truyÒn tay quèc tÕ"), sè 1. Qua th− cña A. Di-phen-t¬ göi Lª-nin, ®Ò ngµy 24 th¸ng M−êi mét 1915, ta biÕt ®−îc bøc th− nµy (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

Th− göi L. B. Ca-mª-nÐp

Ta biÕt ®−îc bøc th− nµy lµ qua th− cña L.B.Ca-mª-nÐp göi tõ E-ni-x©y-xc¬ cho V.I.Lª-nin, ®Ò ngµy 8 (21) th¸ng Ch¹p 1915: "M·i tíi h«m nay t«i míi nhËn ®−îc l¸ th− ®Çu tiªn cña Anh ®Ò ngµy 24 th¸ng M−êi mét" (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

1915 - 1916 Nh÷ng bøc th− göi A. M. C«n-l«n-tai

Ta biÕt ®−îc vÒ nh÷ng bøc th− cña V.L. Lª-nin göi sang Mü cho A.M. C«n-l«n-tai, chÝnh lµ qua l¸ th− cña Ng−êi ®Ò ngµy 6 (19) th¸ng Ba 1916 göi cho bµ: "T«i hÕt søc bùc tøc vÒ viÖc n−íc Ph¸p "cao c¶" ®· tÞch thu (®ã lµ sù thùc!) mét lo¹t th− b¶o ®¶m cña t«i göi sang Mü cho §ång chÝ" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49. tr. 269). Néi dung nh÷ng bøc th− ®ã cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc gÇn ®óng c¨n cø vµo nh÷ng bøc th− kh¸c cña Lª-nin (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49. tr. 217 - 218, 221 - 223, 227).

1916 Th− göi M. M. Kha-ri-t«-nèp

Th− nµy viÕt vµo th¸ng Giªng 1916 vµ cã nãi ®Õn yªu cÇu göi b¸o ®Õn; vÒ l¸ th− nµy, M. M. Kha-ri-t«-nèp cã nh¾c ®Õn trong th− «ng tr¶ lêi V. I. Lª-nin göi ®i tõ Xuy-rÝch (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

Nh÷ng bøc th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp

Nh÷ng bøc th− tr¶ lêi cña Sli-¸p-ni-cèp ®Ò ngµy 7 (20) vµ 10 (23) th¸ng Giªng, cã nãi tíi nh÷ng bøc th− cña V. L. Lª-nin göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp viÕt trong th¸ng Giªng 1916. Trong th− göi V. I. Lª-nin vµ N. C. Cróp-xcai-a, ®Ò ngµy 4 (17) th¸ng Ba, Sli-¸p-ni-cèp cã nãi tíi bøc th− cña V. I. Lª-nin ®Ò ngµy 27 th¸ng Hai (11 th¸ng Ba).

Trong th− cña Sli-¸p-ni-cèp göi tõ Khri-xti-a-ni-a cho Lª-nin, ®Ò ngµy 12 (25) th¸ng N¨m cã nãi vÒ bøc th− viÕt håi th¸ng N¨m (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

Th− göi A. I U-li-a-n«-va-ª-li-da-r«-va

Bøc th− viÕt vµo ®Çu n¨m 1916, chËm nhÊt lµ ngµy 12 (25) th¸ng Ba, vµ ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò thu xÕp viÖc vËn chuyÓn, chuyÓn s¸ch b¸o vÒ n−íc Nga. Trong th− göi Lª-nin, ®Ò ngµy 12 (25) th¸ng Ba, A. I. U-li-a-n«-va- ª-li-da-r«-va cã nh¾c ®Õn l¸ th− cña Lª-nin göi (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

Th− göi A. I. U-li-a-n«-va-ª-li-da-r«-va

Bøc th− viÕt ngµy 28 th¸ng N¨m (10 th¸ng S¸u) 1916. Trong l¸ th− göi tõ Pª-t¬-r«-gr¸t cho V. I. Lª-nin, ®Ò ngµy 7 (20) th¸ng S¸u, A. I. U-li-a-n«-va-ª-li-da-r«-va cã nh¾c ®Õn bøc th− nµy (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

Th− göi N. I. Bu-kha-rin

Th− nµy viÕt vµo mïa xu©n 1916 vµ cã ®Ò cËp ®Õn mét vÊn ®Ò khiÕn c¶nh s¸t Xtèc-kh«n ®· chó ý theo dâi V.I.Lª-nin. Trong th− cña Bu-kha-rin göi V. I. Lª-nin cã nãi vÒ bøc th− ®ã (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c-Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«).

601 602 Danh môc çc t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin tham gia hiÖu ®Ýnh

Danh môc çc xuÊt b¶n phÈm vµ çc v¨n kiÖn

mµ V. I . Lª-nin ®· tham gia hiÖu ®Ýnh

B¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi"

Sè 44 − ngµy 23 th¸ng T¸m 1915 Sè 45 - 46 − ngµy 11 th¸ng M−êi 1915 Sè 47 − ngµy 13 th¸ng M−êi 1915 Sè 48 − ngµy 20 th¸ng M−êi mét 1915 Sè 49 − ngµy 21 th¸ng Ch¹p 1915 Sè 50 − ngµy 18 th¸ng Hai 1916 Sè 51 − ngµy 29 th¸ng Hai 1916 Sè 52 − ngµy 25 th¸ng Ba 1916 Sè 53 − ngµy 13 th¸ng T− 1916 Sè 54 - 55 − ngµy 10 th¸ng S¸u 1916

T¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n"

Sè 1-2 − th¸ng ChÝn 1915

T¹p chÝ "Vorbote"

Sè 1 − th¸ng Giªng 1916

A. C. "Ai cÇn ®Õn chiÕn tranh?"

Gi¬-ne-v¬. Nhµ xuÊt b¶n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ-x· héi Nga, 1916

Nh÷ng chç hiÖu ®Ýnh vµ nhËn xÐt cña Lª-nin vÒ b¶n th¶o cuèn s¸ch nhá cña A. M. C«n-l«n-tai (A. C) "Ai cÇn ®Õn chiÕn tranh"? cßn l−u l¹i ®−îc d−íi h×nh thøc hai tê b¶n th¶o (xem V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. XVII, tr. 324 - 330).

Dù th¶o nghÞ quyÕt "Cuéc chiÕn tranh thÕ giíi vµ nh÷ng nhiÖm vô cña §¶ng d©n chñ - x· héi"

vµ dù th¶o b¶n tuyªn ng«n do bé phËn çnh t¶ cña héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc

tÕ häp t¹i Xim-mÐc-van ®−a ra

VÒ viÖc V. I. Lª-nin tham gia hiÖu ®Ýnh, mµ còng rÊt cã thÓ tham gia so¹n th¶o, b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt "Cuéc chiÕn tranh thÕ giíi vµ nh÷ng nhiÖm vô cña §¶ng d©n chñ - x· héi", vµ b¶n dù th¶o tuyªn ng«n, ®· ®−îc ®−a ra t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø nhÊt häp t¹i Xim-mÐc-van trong nh÷ng ngµy 5-8 th¸ng ChÝn 1915, cã thÓ ph¸n ®o¸n ®−îc trªn c¬ së nh÷ng th− tõ Ng−êi trao ®æi víi A. M. C«n-l«n-tai vµ C. Ra-®Õch (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49. tr. 126-129 vµ tr. 156-160).

Ngoµi ra, sau héi nghÞ, çc b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt vµ tuyªn ng«n ®· ®−îc in trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 45-46 - C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga do Lª-nin biªn tËp, víi lêi chó thÝch - cña ban biªn tËp - chØ râ r»ng nh÷ng v¨n kiÖn nµy ®· ®−îc Lª-nin vµ çc ®¹i diÖn cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ cña nhiÒu n−íc kh¸c, ký tªn.

Hai b¶n tuyªn ng«n cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ph¸i t¶ t¹i héi nghÞ x· héi chñ

nghÜa quèc tÕ häp ë Xim-mÐc-van

T¹i héi nghÞ Xim-mÐc-van, häp trong nh÷ng ngµy 5-8 th¸ng chÝn 1915, nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ph¸i t¶ ®· ®−a ra hai b¶n tuyªn bè. C¶ hai b¶n tuyªn bè ®Òu ®−îc c«ng bè vµo ngµy 13 th¸ng M−êi 1915, trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 47. VÒ b¶n tuyªn bè thø nhÊt trong ®ã bµy tá sù kh«ng t¸n thµnh cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van ®èi víi b¶n tuyªn ng«n ®· ®−îc héi nghÞ th«ng qua do chç b¶n tuyªn ng«n kh«ng cã tÝnh chÊt triÖt ®Ó vµ mang tÝnh chÊt rôt rÌ, Lª-nin ®· viÕt trong bµi "B−íc ®Çu", nh− sau: "Nh÷ng ý kiÕn bÊt ®ång cña chóng ta - t«i kh«ng nh÷ng chØ nãi ®Õn ý kiÕn bÊt ®ång cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng mµ c¶ cña toµn bé ph¸i t¶, quèc tÕ, m¸c-xÝt - çch m¹ng cña héi nghÞ − ®· ®−îc c«ng khai ghi trong mét nghÞ quyÕt ®Æc biÖt, trong mét b¶n dù th¶o ®Æc biÖt cña b¶n tuyªn ng«n, trong mét b¶n tuyªn bè ®Æc biÖt vÒ vÊn ®Ò biÓu quyÕt b¶n tuyªn ng«n cã tÝnh chÊt tho¶ hiÖp" (tËp nµy, tr. 51-52). Trong Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña §¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x« vÉn cßn gi÷ ®−îc v¨n b¶n tuyªn bè thø hai cña ph¸i

Danh môc çc t¸c phÈm mµ V.I.Lª-nin tham gia hiÖu ®Ýnh 603 604 Danh môc çc t¸c phÈm mµ V.I.Lª-nin tham gia hiÖu ®Ýnh

t¶ t¹i Héi nghÞ Xim-mÐc-van chuÈn bÞ ®Ó cho ®¨ng trªn sè 47 b¸o ng−êi d©n chñ - x· héi", v¨n b¶n nµy do chÝnh tay V. I. Lª-nin viÕt. V× vËy cã lý do ®Ó kÕt luËn r»ng c¶ b¶n tuyªn bè thø nhÊt lÉn b¶n tuyªn bè thø hai nÕu kh«ng do chÝnh tay V. I. Lª-nin viÕt th× còng cã sù tham gia vµ hiÖu ®Ýnh cña Ng−êi.

B¶n tuyªn bè thay mÆt Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ

®¶ng d©n chñ - x· héi v−¬ng quèc Ba-lan vµ LÝt-va t¹i héi nghÞ cña uû ban x· héi chñ

nghÜa quèc tÕ më réng

Trong cuèn s¸ch cña F. Tych. PPS-lewica w latach wojny 1914 - 1918. Warszawa, 1960, s. 90 (Ph. T−-kh¬. §¶ng x· héi chñ nghÜa Ba-lan ph¸i t¶ trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh 1914 - 1918. V¸c-sa-va, 1960, tr. 90) cã nãi tíi viÖc Lª-nin ®äc b¶n tuyªn bè thay mÆt ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ §¶ng d©n chñ - x· héi V−¬ng quèc Ba-lan vµ LÝt-va t¹i Héi nghÞ cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng häp t¹i BÐc-n¬ ngµy 5-9 th¸ng Hai 1916. Ph. T−-kh¬ viÖn dÉn t− liÖu cña R. Grim, nh÷ng biªn b¶n cña Héi nghÞ cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng häp trong nh÷ng ngµy 5-9 th¸ng Hai, nh÷ng biªn b¶n nµy hiÖn vÉn cßn l−u t¹i ViÖn quèc tÕ vÒ lÞch sö x· héi ë Am-xtÐc-®am. B¶n tuyªn bè nµy ph¶n ®èi viÖc mêi C. Cau-xky, H. Ha-d¬ vµ E. BÐc-stanh, lµ nh÷ng phÇn tö x· héi - s«-vanh, tham dù Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai. Cã thÓ cho r»ng Lª-nin ®· tham gia hiÖu ®Ýnh, mµ còng cã thÓ ®· tham gia so¹n th¶o b¶n tuyªn bè ®ã.

Dù th¶o nghÞ quyÕt "§¶ng d©n chñ - x· héi vµ vÊn ®Ò hoµ b×nh" cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn

thø hai häp t¹i Ki-en-tan

B¶n dù th¶o nghÞ quyÕt nµy do Lª-nin vµ nh÷ng ng−êi kh¸c ký tªn ®· ®−îc ®¨ng trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga do Ng−êi chñ biªn, sè 54 - 55 ra ngµy 10 th¸ng S¸u 1916. Ngoµi ra, trong bøc th− göi cho G. E. Di-n«-vi-Ðp, viÕt ngay tr−íc khi Héi nghÞ Ki-en-tan häp, Lª-nin vÕt: "T×nh h×nh còng nh− tr−íc khi cã Héi nghÞ Xim-mÐc-van lµ: chóng ta cã nh÷ng b¶n "nghÞ quyÕt" riªng cña m×nh, nh−ng kh«ng hÒ cù tuyÖt khèi liªn minh cña ph¸i t¶" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ

xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49. tr. 296). V× vËy cã lý do ®Ó cho r»ng Lª-nin cã thÓ ®· tham gia hiÖu ®Ýnh, hoÆc cã thÓ ®· tham gia so¹n th¶o b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt.

Tuyªn bè cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van t¹i héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai

häp ë Ki-en-tan

Tuyªn bè cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van vÒ vÊn ®Ò nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p bá phiÕu th«ng qua ng©n s¸ch qu©n sù, ®· ®−îc ®¨ng trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, sè 54 - 55, ra ngµy 10 th¸ng S¸u 1916, cã ch÷ ký cña V. I. Lª-nin vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. Lª-nin, ng−êi tæ chøc vµ l·nh ®¹o ph¸i t¶ Xim-mÐc-van, ®· thay mÆt ph¸i t¶ nµy ®−a ra Héi nghÞ Ki-en-tan b¶n tuyªn bè ®ã, th× kh«ng thÓ kh«ng tham gia hiÖu ®Ýnh b¶n tuyªn bè.

___________

605 606 Chó thÝch

Chó thÝch

1 Çc thµnh viªn ®¶ng ®oµn c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga trong §u-ma nhµ n−íc IV, nh÷ng ng−êi b«n-se-vÝch A. E. Ba-®a-Ðp, M. C. Mu-ra-nèp. G. I. Pª-t¬-rèp-xki, Ph. N. Xa-m«i-lèp, N. R. Sa-gèp, ngay tõ khi chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt (1914 - 1918) võa b¾t ®Çu ®· kiªn quyÕt b¶o vÖ quyÒn lîi cña giai cÊp c«ng nh©n. Thùc hiÖn ®−êng lèi cña ®¶ng, hä ®· tõ chèi kh«ng biÓu quyÕt ng©n s¸ch qu©n sù cho chÝnh phñ Nga hoµng, ®· lªn tiÕng v¹ch trÇn tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa, ph¶n nh©n d©n cña cuéc chiÕn tranh, ®· gi¶i thÝch cho c«ng nh©n râ sù thËt vÒ cuéc chiÕn tranh, ph¸t ®éng hä ®øng lªn ®Êu tranh chèng chÕ ®é Nga hoµng, giai cÊp t− s¶n vµ ®Þa chñ.

Çc nghÞ sÜ b«n-sª-vÝch trong §u-ma nhµ n−íc IV ®· bÞ b¾t trong ®ªm 5 r¹ng ngµy 6 (19) th¸ng M−êi mét 1914. Lý do trùc tiÕp cña viÖc b¾t bí lµ nh÷ng nghÞ sÜ nµy tham dù cuéc héi nghÞ do hä triÖu tËp häp t¹i lµng ¤-de-r¬-ki gÇn Pª-t¬-r«-gr¸t. ViÖt xÐt xö nh÷ng nghÞ sÜ b«n-sª-vÝch trong §u-ma nhµ n−íc IV vµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi kh¸c ®· tham gia cuéc héi nghÞ ®¶ng bÊt hîp ph¸p ë lµng ¤-de-r¬-ki, ®−îc tiÕn hµnh ngµy 10 (23) th¸ng Hai 1915 t¹i mét Toµ ¸n ®Æc biÖt cña viÖn t− ph¸p Pª-t¬-r«-gr¸t. Ng−êi ta ®−a ra lêi buéc téi theo ®iÒu 102 (tham gia mét tæ chøc ®· ®Ò ra nhiÖm vô lËt ®æ chÕ ®é nhµ n−íc hiÖn hµnh). Tµi liÖu chñ yÕu ®Ó buéc téi nh÷ng nghÞ sÜ b«n-sª-vÝch lµ nh÷ng tµi liÖu mµ ng−êi ta t−íc ®−îc cña çc nghÞ sÜ ®ã khi kh¸m xÐt, nh− b¶n luËn c−¬ng cña Lª-nin "Nh÷ng nhiÖm vô cña phong trµo d©n chñ - x· héi çch m¹ng trong cuéc chiÕn tranh ch©u ¢u" vµ b¶n tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "ChiÕn tranh vµ phong trµo d©n chñ - x· héi Nga" ®· ®−îc in trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 26. tr. 1-8, vµ 15 - 26).

TÊt c¶ n¨m nghÞ sÜ - b«n-sª-vÝch ®Òu bÞ kÕt ¸n ®µy biÖt xø chung th©n t¹i vïng Tu-ru-khan-xc¬ (miÒn §«ng Xi-bi-ri). §Ó tæng kÕt phiªn toµ xö nh÷ng nghÞ sÜ b«n-sª-vÝch, Lª-nin ®· dµnh riªng mét bµi "Vô ¸n xö ®¶ng ®oµn c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga chøng tá ®iÒu g×?", bµi nµy in trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 40 ngµy 29 th¸ng Ba 1915 (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 26. tr. 206-216). ⎯ 2.

2 Bµi "TiÕng nãi ch©n thËt cña mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p" ®−îc in trªn t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n", sè 1 - 2, th¸ng ChÝn 1915.

T¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n" do Lª-nin tæ chøc vµ do ban biªn tËp b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" xuÊt b¶n cïng víi G. L. Pi-a-ta-cèp vµ E. B. B«-s¬, lµ nh÷ng ng−êi cÊp tiÒn cho viÖc xuÊt b¶n t¹p chÝ. C¶ N. I. Bu-kha-rin còng tham gia ban biªn tËp t¹p chÝ. ChØ ra ®−îc mét sè (kÐp). Ngoµi bµi "TiÕng nãi ch©n thËt cña mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p", trong t¹p chÝ nµy cßn ®¨ng hai bµi cña Lª-nin: "Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II" vµ "Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chñ nghÜa x· héi ë ý".

KÕ ho¹ch xuÊt b¶n t¹p chÝ ®· ®−îc Lª-nin so¹n th¶o ra vµo mïa xu©n n¨m 1915. Héi nghÞ tæ chøc cña ban biªn tËp t¹p chÝ ®· ®−îc tiÕn hµnh d−íi sù l·nh ®¹o cña Lª-nin. Lª-nin dù ®Þnh lµm cho t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n" trë thµnh c¬ quan ng«n luËn quèc tÕ cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶. Nh−ng ch¼ng bao l©u sau ng−êi ta ®· thÊy béc lé nh÷ng sù bÊt ®ång nghiªm träng gi÷a ban biªn tËp b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" víi Bu-kha-rin, Pi-a-ta-cèp vµ B«-s¬, nh÷ng sù bÊt ®ång nµy trë nªn s©u s¾c thªm sau khi sè 1 - 2 cña t¹p chÝ ®−îc ph¸t hµnh. Nhãm Bu-kha-rin ⎯ Pi-a-ta-cèp vµ B«-s¬ ®· gi÷ mét lËp tr−êng kh«ng ®óng ®¾n trong mét lo¹t vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c vÒ c−¬ng lÜnh vµ s¸ch l−îc cña ®¶ng ⎯ vÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt, vÒ vai trß cña nh÷ng yªu s¸ch d©n chñ vµ cña c−¬ng lÜnh tèi thiÓu nãi chung v. v. ⎯ vµ nhãm nµy ra søc lîi dông t¹p chÝ ®Ó phôc vô nh÷ng môc ®Ých bÌ ph¸i cña m×nh. Trong néi bé ban biªn tËp t¹p chÝ Lª-nin ®· tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng nhãm Bu-kha-rin ⎯ Pi-a-ta-cèp vµ B«-s¬, v¹ch trÇn nh÷ng quan ®iÓm chèng b«n-sª-vÝch vµ nh÷ng hµnh ®éng bÌ ph¸i cña hä, phª ph¸n gay g¾t lËp tr−êng cã tÝnh chÊt ®iÒu hoµ cña G. E. Di-n«-vi-Ðp vµ A. G. Sli-¸p-ni-cèp ®èi víi nhãm nµy.

Do hµnh vi chèng ®¶ng cña nhãm nµy, ban biªn tËp b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" theo ®Ò nghÞ cña Lª-nin ®· tuyªn bè r»ng ban biªn tËp cho r»ng kh«ng thÓ tiÕp tôc ra t¹p chÝ ®−îc n÷a. Lª-nin ®· viÕt "Dù th¶o nghÞ quyÕt cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng

Chó th Ých 607 608 Chó thÝch

c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vÒ viÖc ®×nh b¶n t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n" (xem tËp nµy, tr. 359 - 361). Bé phËn ë trong n−íc cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng, sau khi nghe th«ng b¸o vÒ nh÷ng sù bÊt ®ång trong néi bé ban biªn tËp t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n", ®· ra tuyªn bè r»ng Bé phËn ë trong n−íc cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng hoµn toµn nhÊt trÝ víi ban biªn tËp C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng lµ b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" vµ bµy tá lßng mong muèn r»ng "mäi xuÊt b¶n phÈm cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng ph¶i ®−îc biªn tËp theo ph−¬ng h−íng hÕt søc nhÊt qu¸n, hoµn toµn phï hîp víi ®−êng lèi mµ Ban chÊp hµnh trung −¬ng thi hµnh tõ khi chiÕn tranh b¾t ®Çu". Tõ th¸ng M−êi 1916 ban biªn tËp b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®· b¾t ®Çu xuÊt b¶n "V¨n tËp "Ng−êi d©n chñ - x· héi"" ⎯ 5.

3 NghÞ quyÕt ë Stót-ga ⎯ nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò "Chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ nh÷ng cuéc xung ®ét quèc tÕ", ®· ®−îc Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ häp t¹i Stót-ga (§¹i héi VII cña Quèc tÕ II) tõ ngµy 18 ®Õn hÕt ngµy 24 th¸ng T¸m 1907, th«ng qua. Theo ®Ò nghÞ cña Lª-nin luËn ®iÓm cã tÝnh nguyªn t¾c sau ®©y ®· ®−îc ®−a vµo nghÞ quyÕt nµy. "Trong tr−êng hîp chiÕn tranh vÉn cø sÏ næ ra th× hä (giai cÊp c«ng nh©n çc n−íc kh¸c nhau vµ nh÷ng ®¹i diÖn cña hä trong çc nghÞ viÖn. B. T.) ph¶i... cè g¾ng b»ng mäi çch nh»m lîi dông cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ do chiÕn tranh g©y nªn ®Ó thøc tØnh quÇn chóng nh©n d©n vµ ®Èy nhanh sù sôp ®æ nÒn thèng trÞ giai cÊp t− b¶n chñ nghÜa" ("Ng−êi v« s¶n", sè 17, ngµy 20 th¸ng M−êi 1907, tr. 6). VÒ ®¹i héi xem bµi cña V. I. Lª-nin "§¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Stót-ga" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 16, tr. 83-91, 97-109).

NghÞ quyÕt ë Ba-l¬ ⎯ b¶n tuyªn ng«n vÒ chiÕn tranh do §¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ bÊt th−êng häp ë Ba-l¬ trong nh÷ng ngµy 24-25 th¸ng M−êi mét 1912, th«ng qua. B¶n tuyªn ng«n b¸o tr−íc cho çc d©n téc ph¶i ®Ò phßng nguy c¬ cña cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi ®ang tíi gÇn, v¹ch trÇn nh÷ng môc ®Ých ¨n c−íp cña cuéc chiÕn tranh ®ã vµ kªu gäi c«ng nh©n tÊt c¶ çc n−íc tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh kiªn quyÕt v× hoµ b×nh, chèng nguy c¬ chiÕn tranh, "lÊy søc m¹nh cña sù ®oµn kÕt quèc tÕ cña giai cÊp v« s¶n ®Ó chèng l¹i chñ nghÜa ®Õ quèc t− b¶n chñ nghÜa". Trong tr−êng hîp næ ra chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, b¶n tuyªn ng«n khuyªn nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa lîi dông sù khñng ho¶ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ do cuéc chiÕn tranh g©y nªn ®Ó tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh nh»m thùc hiÖn çch m¹ng x· héi chñ nghÜa. ⎯ 6.

4 "Die Neue Zeit" ("Thêi míi") ⎯ t¹p chÝ lý luËn cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc; xuÊt b¶n ë Stót-ga tõ n¨m 1883 ®Õn n¨m 1923. Tr−íc th¸ng M−êi 1917, t¹p chÝ do C. Cau-xky biªn tËp, sau ®ã do H. Cu-nèp biªn tËp. Mét sè t¸c phÈm cña C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen ®· ®−îc ®¨ng lÇn ®Çu tiªn trªn t¹p chÝ "Die Neue Zeit". ¡ng-ghen ®−a ra nh÷ng lêi khuyªn r¨n gióp ®ì ban biªn tËp t¹p chÝ vµ nhiÒu lÇn phª b×nh ban biªn tËp v× nh÷ng lÖch l¹c xa rêi chñ nghÜa M¸c mµ t¹p chÝ ph¹m ph¶i. Tõ nöa cuèi nh÷ng n¨m 90, sau khi Ph. ¡ng-ghen tõ trÇn, t¹p chÝ ®· b¾t ®Çu ®¨ng mét çch cã hÖ thèng nh÷ng bµi cña bän xÐt l¹i, trong ®ã cã c¶ lo¹t bµi cña E. BÐc-stanh nhan ®Ò "Nh÷ng vÊn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi", lo¹t bµi nµy ®· më ®Çu mét chiÕn dÞch cña bän xÐt l¹i chèng chñ nghÜa M¸c. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, t¹p chÝ nµy gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a, trªn thùc tÕ lµ ñng hé bän x· héi - s«-vanh. ⎯ 12.

5 §¶ng x· héi chñ nghÜa ý thµnh lËp n¨m 1892. Ngay tõ khi míi thµnh lËp, trong néi bé ®¶ng nµy ®· diÔn ra cuéc ®Êu tranh t− t−ëng gay g¾t gi÷a hai trµo l−u - c¬ héi chñ nghÜa vµ çch m¹ng ⎯, bÊt ®ång víi nhau trªn çc vÊn ®Ò chÝnh s¸ch vµ s¸ch l−îc cña ®¶ng. N¨m 1912, t¹i ®¹i héi ®¶ng häp ë RÕt-gi-« - £-mi-li, do søc Ðp cña ph¸i t¶, nh÷ng phÇn tö c¶i l−¬ng tr¾ng trîn nhÊt ⎯ nh÷ng kÎ ñng hé chiÕn tranh vµ sù hîp t¸c víi chÝnh phñ vµ giai cÊp t− s¶n (nh− B«-n«-min, BÝt-x«-la-ti vµ nh÷ng kÎ kh¸c) ®· bÞ khai trõ ra khái ®¶ng. Tõ khi cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi b¾t ®Çu (tr−íc khi ý tham gia chiÕn tranh), §¶ng x· héi chñ nghÜa ý lªn tiÕng ph¶n ®èi chiÕn tranh, vµ ®· ®−a ra khÈu hiÖu: "Ph¶n ®èi chiÕn tranh, t¸n thµnh trung lËp!" Th¸ng Ch¹p n¨m 1914, ®¶ng nµy ®· khai trõ khái hµng ngò cña m×nh mét nhãm ph¶n béi (Mót-x«-li-ni vµ nh÷ng kÎ kh¸c), bän nµy ñng hé chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa cña giai cÊp t− s¶n vµ lªn tiÕng ñng hé chiÕn tranh. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ý ®· cïng víi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Thuþ-sÜ häp héi nghÞ ë Lu-ga-n« (1914), vµ ®· tham gia tÝch cùc vµo çc cuéc héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Xim-mÐc-van (1915) vµ ë Ki-en-tan (1916), t¹i çc cuéc héi nghÞ nµy hä ng¶ vÒ ®a sè ph¸i gi÷a. Th¸ng N¨m 1915, khi ý tham gia chiÕn tranh vÒ bªn phÝa khèi §ång minh, th× §¶ng x· héi chñ nghÜa ý liÒn tõ bá cuéc ®Êu tranh chèng chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa vµ ®−a ra khÈu hiÖu: "Kh«ng tham gia chiÕn tranh, nh−ng ®ång thêi kh«ng tÈy chay chiÕn tranh", trªn thùc tÕ khÈu hiÖu nµy cã nghÜa lµ ñng hé chiÕn tranh. ⎯ 23.


6 "Khèi §ång minh tay ba (khèi §ång minh) ⎯ khèi liªn minh ®Õ quèc chñ nghÜa gi÷a Anh, Ph¸p vµ n−íc Nga Nga hoµng, liªn minh h×nh thµnh xong xu«i vµo n¨m 1907 nh»m ®èi phã víi Liªn minh tay ba, mét liªn minh ®Õ quèc chñ nghÜa gi÷a §øc, ¸o-Hung vµ ý. TiÒn th©n cña viÖc thµnh lËp khèi §ång minh lµ viÖc ký kÕt liªn minh Ph¸p - Nga trong nh÷ng n¨m 1891 - 1893 vµ hiÖp ®Þnh Anh - Ph¸p n¨m 1904. ViÖc ký kÕt hiÖp ®Þnh Anh - Nga n¨m 1907 ®· hoµn thµnh viÖc thµnh lËp khèi §ång minh. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt cã thªm Mü, NhËt, ý vµ mét sè n−íc kh¸c tham gia khèi liªn minh qu©n sù - chÝnh trÞ Anh, Ph¸p vµ Nga. ⎯ 23.

7 "B×nh minh cña chóng ta" ⎯ t¹p chÝ hîp ph¸p ra hµng th¸ng cña ph¸i men-sª-vÝch theo chñ nghÜa thñ tiªu; xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ th¸ng Giªng 1910 ®Õn th¸ng ChÝn 1914. L·nh ®¹o t¹p chÝ lµ A. N. P«-r¬-rª-xèp, céng t¸c víi t¹p chÝ cã Ph. I. §an, X. O. Txª-®Ðc-bau-m¬ vµ mét sè ng−êi kh¸c. Xung quanh t¹p chÝ "B×nh minh cña chóng ta" ®· h×nh thµnh trung t©m cña ph¸i thñ tiªu ë n−íc Nga. Tõ ®Çu cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, t¹p chÝ nµy ®· ®øng trªn lËp tr−êng cña bän x· héi - s«-vanh. ⎯ 25

8. Ban tæ chøc ⎯ trung t©m l·nh ®¹o cña ph¸i men-sª-vÝch, ®−îc thµnh lËp n¨m 1912 t¹i Héi nghÞ th¸ng T¸m cña ph¸i thñ tiªu. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, Ban tæ chøc ®øng trªn lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, biÖn hé cho cuéc chiÕn tranh cña chÕ ®é Nga hoµng, truyÒn b¸ t− t−ëng cña chñ nghÜa d©n téc vµ chñ nghÜa s«-vanh. Ban tæ chøc xuÊt b¶n t¹p chÝ "B×nh minh cña chóng ta", vµ sau khi t¹p chÝ nµy bÞ ®ãng cöa th× xuÊt b¶n çc t¹p chÝ "Sù nghiÖp cña chóng ta", "Sù nghiÖp" vµ b¸o "Buæi s¸ng c«ng nh©n", råi sau ®ã b¸o "Buæi s¸ng". Ban tæ chøc ho¹t ®éng cho tíi khi bÇu cö ra Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng men-sª-vÝch vµo th¸ng T¸m 1917. Ngoµi Ban tæ chøc ho¹t ®éng ë trong n−íc ra, cßn cã Ban th− ký ë n−íc ngoµi cña Ban tæ chøc, víi thµnh phÇn gåm n¨m uû viªn th− ký (P. B. ¸c-xen-rèt, A-xt¬-rèp (I. X. P«-vÐt), I-u. ¤. M¸c-tèp, A. X. M¸c-t−-nèp, X. I-u. Xem-cèp-xki), ban nµy gi÷ lËp tr−êng gÇn víi chñ nghÜa ph¸i gi÷a vµ tuy nÊp d−íi nh÷ng lêi lÏ quèc tÕ chñ nghÜa nh−ng trªn thùc tÕ l¹i ñng hé bän x· héi -s«-vanh trong n−íc Nga. Ban th− ký ë n−íc ngoµi cña Ban tæ chøc xuÊt b¶n mét tê b¸o riªng cña m×nh - tê "Tin tøc cña Ban th− ký ë n−íc ngoµi cña Ban tæ chøc §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga", tê b¸o nµy ®−îc xuÊt b¶n tõ th¸ng Hai 1915 ®Õn hÕt th¸ng Ba n¨m 1917. ⎯ 25.

9 §¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª ⎯ ®¶ng ®oµn men-sª-vÝch trong §u-ma nhµ n−íc IV do N. X. Ts¬-khª-Ýt-dª cÇm ®Çu. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, ®¶ng ®oµn men-sª-vÝch trong §u-ma tuy gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a nh−ng trªn thùc tÕ th× hoµn toµn ñng hé chÝnh s¸ch cña bän x· héi - s«-vanh Nga. Trong bµi "Ban tæ chøc vµ ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª cã ®−êng lèi cña m×nh kh«ng? " (xem tËp nµy, tr. 306 - 314) vµ trong nh÷ng t¸c phÈm kh¸c, V. I. Lª-nin ®· phª ph¸n ®−êng lèi c¬ héi chñ nghÜa cña ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª. ⎯ 25.

10 "B¶n tin cña Tæ chøc ë n−íc ngoµi cña ph¸i Bun" xuÊt b¶n ë Gi¬-ne-v¬ tõ th¸ng S¸u 1911 ®Õn th¸ng S¸u 1916. Ra c¶ th¶y ®−îc 11 sè. KÕ tôc "B¶n tin" lµ "B¶n tin cña Ban chÊp hµnh Tæng héi Bun ë n−íc ngoµi". ⎯ 29.

11 Ngµy 30 th¸ng T¸m (12 th¸ng ChÝn) 1915 Nga hoµng Ni-c«-lai II ®· ban bè ®¹o dô gi¶i t¸n §u-ma nhµ n−íc IV kÓ tõ ngµy 3 (16) th¸ng ChÝn 1915. Thêi h¹n §u-ma ho¹t ®éng trë l¹i ®· ®−îc quy ®Þnh chËm nhÊt lµ vµo th¸ng M−êi mét 1915, tuú thuéc vµo nh÷ng hoµn c¶nh ®Æc biÖt.

§u-ma nhµ n−íc IV (th¸ng M−êi mét 1912 - th¸ng Hai 1917) ®· t¸n thµnh viÖc n−íc Nga tham gia chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt. T¹i phiªn häp cña §u-ma ngµy 26 th¸ng B¶y (8 th¸ng T¸m) 1914, nh÷ng ®¹i diÖn cña tÊt c¶ çc ®¶ng ®oµn t− s¶n - ®Þa chñ ®Òu tuyªn bè lµ hä ®oµn kÕt xung quanh chÝnh phñ ®Ó "b¶o vÖ tæ quèc"; Ýt l©u sau c¶ nh÷ng ®¶ng ®oµn men-sª-vÝch vµ x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng còng ®øng trªn lËp tr−êng vÖ quèc. ChØ cã ®¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch lµ kiªn quyÕt ph¶n ®èi chiÕn tranh, ®· kh−íc tõ viÖc bá phiÕu th«ng qua ng©n s¸ch qu©n sù vµ ®· triÓn khai c«ng t¸c tuyªn truyÒn çch m¹ng quèc tÕ chñ nghÜa trong quÇn chóng. Th¸ng M−êi mét 1914, nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch lµ ®¹i biÓu trong §u-ma nhµ n−íc IV bÞ b¾t giam vµ bÞ ®−a ra toµ v× bÞ buéc téi lµ ph¶n quèc.

Nh÷ng thÊt b¹i trªn chiÕn tr−êng vµo mïa hÌ n¨m 1915 ®· khiÕn cho giai cÊp t− s¶n ph¶i ®−a ra c−¬ng lÜnh c¶i l−¬ng «n hoµ hßng ®µn ¸p cuéc çch m¹ng ®· chÝn muåi, duy tr× chÕ ®é qu©n chñ, tiÕn hµnh chiÕn tranh "®Õn th¾ng lîi cuèi cïng". Th¸ng T¸m 1915 çc ®¶ng ®oµn t− s¶n - ®Þa chñ trong §u-ma nhµ n−íc vµ Héi ®ång nhµ n−íc ®· lËp ra çi gäi lµ "Khèi tiÕn bé", c−¬ng lÜnh cña khèi nµy dù tÝnh thµnh lËp "chÝnh phñ tÝn nhiÖm", mµ thµnh


phÇn gåm nh÷ng nh©n vËt ®−îc giai cÊp t− s¶n hoµn toµn ñng hé. ⎯ 31. 12 Ph¸i lao ®éng (Nhãm lao ®éng) ⎯ nhãm d©n chñ tiÓu t− s¶n trong çc

§u-ma nhµ n−íc, thµnh phÇn bao gåm n«ng d©n vµ trÝ thøc theo khuynh h−íng d©n tuý. §oµn nghÞ sÜ lao ®éng h×nh thµnh vµo th¸ng T− 1906, gåm çc ®¹i biÓu n«ng d©n trong §u-ma nhµ n−íc I. Trong §u-ma ph¸i lao ®éng ng¶ nghiªng gi÷a ph¸i d©n chñ - lËp hiÕn vµ ph¸i d©n chñ - x· héi çch m¹ng. Trong thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt ®a sè thµnh viªn ph¸i lao ®éng ®øng trªn lËp tr−êng cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh.

Ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ⎯ mét ®¶ng tiÓu t− s¶n ë Nga; ®¶ng nµy xuÊt hiÖn vµo cuèi n¨m 1901 ⎯ ®Çu n¨m 1902 nhê cã sù thèng nhÊt çc nhãm d©n tuý vµ çc tiÓu tæ d©n tuý kh¸c nhau ("Liªn minh nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng", §¶ng cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng vµ nh÷ng ®¶ng kh¸c). Quan ®iÓm cña bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng lµ mét thø quan ®iÓm chiÕt trung hæ lèn gi÷a çc t− t−ëng d©n tuý vµ çc t− t−ëng xÐt l¹i; theo çch nãi cña Lª-nin, bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng t×m çch v¸ "nh÷ng chç r¸ch cña chñ nghÜa d©n tuý" b»ng "nh÷ng m¶nh v¸ "phª ph¸n" hîp thêi trang c¬ héi chñ nghÜa ®èi víi chñ nghÜa M¸c" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 11, tr. 357 - 358). Trong thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, ®a sè ®¶ng viªn §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ®øng trªn lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. ⎯ 34.

13 Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nh©n d©n ⎯ ®¶ng viªn cña ®¶ng lao ®éng x· héi chñ nghÜa nh©n d©n, mét ®¶ng tiÓu t− s¶n h×nh thµnh tõ çnh h÷u §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng vµo n¨m 1906. Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nh©n d©n chñ tr−¬ng liªn kÕt víi nh÷ng ng−êi d©n chñ - lËp hiÕn. Lª-nin gäi hä lµ bän "d©n chñ - lËp hiÕn - x· héi", "bän c¬ héi chñ nghÜa tiÓu thÞ d©n", "bän men-sª-vÝch x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng", lµ bän ng¶ nghiªng gi÷a bän d©n chñ - lËp hiÕn vµ bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng; ®ång thêi Ng−êi nhÊn m¹nh r»ng ®¶ng nµy "kh«ng kh¸c mÊy so víi §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn, bëi v× nã g¹t bá khái c−¬ng lÜnh c¶ chÕ ®é céng hoµ lÉn yªu s¸ch vÒ toµn bé ruéng ®Êt" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 14, tr. 30). §øng ®Çu ®¶ng nµy cã A. V. Pª-sª-kh«-nèp, N. Ph. An-nen-xki, V. A. Mi-a-c«-tin vµ nh÷ng phÇn tö kh¸c. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, bän x· héi chñ nghÜa nh©n d©n ®øng trªn lËp tr−êng x· héi - s«-vanh. ⎯35.

14 Nh÷ng ng−êi d©n chñ - lËp hiÕn ⎯ nh÷ng ®¶ng viªn cña §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn, ®¶ng chñ chèt cña giai cÊp t− s¶n qu©n chñ - tù do chñ nghÜa ë Nga. §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn ®−îc thµnh lËp håi th¸ng M−êi 1905; thµnh phÇn ®¶ng nµy gåm çc ®¹i biÓu cña giai cÊp t− s¶n, çc nhµ ho¹t ®éng trong çc héi ®ång ®Þa ph−¬ng xuÊt th©n lµ ®Þa chñ vµ çc trÝ thøc t− s¶n. Nh÷ng nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña ®¶ng nµy lµ P. N. Mi-li-u-cèp, X. A. Mu-r«m-txÐp, V. A. Ma-cla-cèp, A. I. Sin-ga-rÐp, P. B. Xt¬-ru-vª, Ph. I. R«-®i-tsÐp vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. Nh÷ng ng−êi d©n chñ - lËp hiÕn ®· ®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc chuÈn bÞ cho n−íc Nga tham gia chiÕn tranh. B»ng çch ñng hé v« ®iÒu kiÖn çc kÕ ho¹ch x©m l−îc cña chÝnh phñ Nga hoµng, §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn hy väng cñng cè ®−îc ®Þa vÞ cña giai cÊp t− s¶n vµ ®Ì bÑp ®−îc phong trµo çch m¹ng ë trong n−íc. Tõ khi cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt võa b¾t ®Çu, §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn ®· ®−a ra khÈu hiÖu; "ChiÕn tranh cho ®Õn th¾ng lîi cuèi cïng!". N¨m 1915, khi qu©n ®éi cña chÝnh phñ Nga hoµng thÊt b¹i ngoµi mÆt trËn vµ ë trong n−íc cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng ®· trµo d©ng th× nh÷ng ®¹i biÓu cña §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn trong §u-ma nhµ n−íc do P. N. Mi-li-u-cèp cÇm ®Çu ®· cïng víi nh÷ng ®¹i biÓu kh¸c cña giai cÊp t− s¶n vµ ®Þa chñ lËp ra çi gäi lµ "Khèi tiÕn bé", môc ®Ých cña khèi nµy lµ kh«ng ®Ó cho çch m¹ng næ ra, duy tr× chÕ ®é qu©n chñ vµ tiÕn hµnh chiÕn tranh "®Õn th¾ng lîi cuèi cïng". ⎯ 35.

15 Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ (I. S. K.) ë thµnh phè BÐc-n¬ ⎯ c¬ quan chÊp hµnh cña Liªn hiÖp Xim-mÐc-van, ®−îc lËp ra t¹i Héi nghÞ Xim-mÐc-van häp trong nh÷ng ngµy 5 - 8 th¸ng ChÝn 1915. Thµnh phÇn I. S. K. gåm nh÷ng ng−êi ph¸i gi÷a lµ R. Grim, O. Moãc-ga-ri, S. Ne-n¬, vµ A. Ba-la-ba-n«-va víi t− çch lµ mét ng−êi phiªn dÞch. Trong mét b¶n b¸o ço chÝnh thøc vÒ héi nghÞ ®¨ng trong "B¶n tin" cña I. S. K., sè 1, ngµy 21 th¸ng ChÝn 1915 ®· cã nãi: "Ban th−êng vô nµy bÊt luËn nh− thÕ nµo còng kh«ng ®−îc thay thÕ Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ®ang tån t¹i hiÖn nay, mµ ph¶i ®−îc gi¶i thÓ ngay khi Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa trë nªn hoµn toµn thÝch hîp víi nhiÖm vô cña m×nh". Trong mét b¶n in b¸o ço ®ã hiÖn cßn l−u t¹i Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«, ®o¹n nãi trªn ®· ®−îc Lª-nin g¹ch d−íi vµ bªn lÒ cã ghi: "Kein Beschluβ darüber" ("Kh«ng hÒ cã nghÞ quyÕt vÒ viÖc nµy"), nh− vËy cã nghÜa lµ quyÕt ®Þnh ®ã


kh«ng ph¶i do Liªn hiÖp Xim-mÐc-van th«ng qua, mµ do I. S. K. th«ng qua sau héi nghÞ. ⎯ 38.

16 ë ®©y cã ý nãi ®Õn Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø nhÊt ë Xim-mÐc-van, häp trong nh÷ng ngµy 5-8 th¸ng ChÝn 1915. Héi nghÞ ®−îc triÖu tËp theo s¸ng kiÕn cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ý vµ Thuþ-sÜ.

Lª-nin gäi Héi nghÞ Xim-mÐc-van lµ mét b−íc ®Çu trong viÖc ph¸t triÓn phong trµo quèc tÕ chèng chiÕn tranh. Tham dù héi nghÞ cã 38 ®¹i biÓu thuéc 11 n−íc ch©u ¢u; §øc, Ph¸p, ý, Nga, Ba-lan, Ru-ma-ni, Bun-ga-ri, Thuþ-®iÓn, Na-uy, Hµ-lan, Thuþ-sÜ. Nh÷ng ®¶ng lín nhÊt cña Quèc tÕ II lµ §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p ®· chÝnh thøc kh«ng cö ®¹i biÓu ®Õn dù héi nghÞ; 10 ®¹i biÓu thay mÆt cho ba s¾c th¸i kh¸c nhau cña ph¸i ®èi lËp trong §¶ng d©n chñ - x· héi §øc; cßn ë Ph¸p th× cã nh÷ng phÇn tö ®èi lËp trong phong trµo c«ng ®oµn ®· ®Õn dù héi nghÞ. Liªn ®oµn nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa vïng Ban-c¨ng, phe ®èi lËp cña §¶ng d©n chñ - x· héi Thuþ-®iÓn vµ Liªn ®oµn thanh niªn Na-uy, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çnh t¶ Hµ-lan, Ban l·nh ®¹o xø cña §¶ng d©n chñ - x· héi V−¬ng quèc Ba-lan vµ LÝt-va còng ®· cö ®¹i biÓu ®Õn dù héi nghÞ. §a sè ®¹i biÓu ®øng trªn lËp tr−êng ph¸i gi÷a.

§¹i diÖn cho Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i héi nghÞ lµ V. I. Lª-nin vµ G. E. Di-n«-vi-Ðp. P. B. ¸c-xen-rèt vµ L. M¸c-tèp (®¹i diÖn Ban tæ chøc men-sª-vÝch cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga), c¶ V. M. TsÐc-nèp vµ M. A. Na-tan-x«n (®¹i diÖn §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng) còng ®Õn dù héi nghÞ.

Héi nghÞ th¶o luËn çc vÊn ®Ò: 1) çc b¶n b¸o ço cña ®¹i diÖn tõng n−íc; 2) tuyªn bè chung cña çc ®¹i biÓu §øc vµ Ph¸p; 3) ®Ò nghÞ cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van vÒ viÖc th«ng qua mét nghÞ quyÕt cã tÝnh nguyªn t¾c; 4) th«ng qua b¶n tuyªn ng«n; 5) bÇu cö Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ (I. S. K.), 6) th«ng qua nghÞ quyÕt ®ång t×nh víi nh÷ng n¹n nh©n chiÕn tranh vµ nh÷ng ng−êi bÞ truy n·.

T¹i héi nghÞ ®· diÔn ra cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa çch m¹ng ®øng ®Çu lµ Lª-nin víi ph¸i ®a sè theo Cau-xky t¹i héi nghÞ ®øng ®Çu lµ G. Lª-®ª-bua, mét ng−êi d©n chñ - x· héi §øc. Héi nghÞ th«ng qua b¶n tuyªn ng«n ⎯ lêi kªu gäi "Göi v« s¶n ch©u ¢u" ⎯ do uû ban th¶o ra. §a sè trong héi nghÞ ®· g¸c l¹i b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt vÒ chiÕn tranh vµ vÒ

nhiÖm vô cña §¶ng d©n chñ - x· héi vµ dù th¶o tuyªn ng«n do ph¸i t¶ ®−a ra. Tuy nhiªn, nhê th¸i ®é kiªn tr× cña Lª-nin, ng−êi ta ®· ®−a ®−îc vµo b¶n tuyªn ng«n mµ héi nghÞ ®· th«ng qua mét sè nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng. Ngoµi ra héi nghÞ ®· th«ng qua b¶n tuyªn bè chung cña hai ®oµn ®¹i biÓu §øc vµ Ph¸p, th«ng qua nghÞ quyÕt ®ång t×nh víi nh÷ng n¹n nh©n chiÕn tranh vµ nh÷ng chiÕn sÜ ®ang bÞ truy n· v× ho¹t ®éng chÝnh trÞ, vµ héi nghÞ ®· bÇu ra Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ (I. S. K.).

Lª-nin ®· tÝch cùc tham gia çc ho¹t ®éng cña héi nghÞ; Ng−êi ®· ®äc diÔn v¨n, trao ®æi th− tõ víi çc ®¹i biÓu trong thêi gian çc phiªn häp, nãi chuyÖn víi çc ®¹i biÓu trong giê nghØ häp, ®Ó thuyÕt phôc cho hä thÊy sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh kiªn quyÕt chèng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. Ngay tõ tr−íc héi nghÞ, vµo th¸ng T¸m 1915, ®Ó cho nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ph¸i t¶ thùc sù ⎯ mµ lóc bÊy giê ®· t¸ch riªng ra trong çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa ⎯, ®−îc cã ®¹i diÖn cµng ®Çy ®ñ h¬n cµng tèt t¹i héi nghÞ, Lª-nin ®· tiÕn hµnh c«ng t¸c chuÈn bÞ lín lao vµ ®· ®Õn dù héi nghÞ víi b¶n c−¬ng lÜnh ®oµn kÕt ph¸i t¶ chèng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh vµ chñ nghÜa ph¸i gi÷a; b¶n c−¬ng lÜnh nµy Ng−êi ®· so¹n ra tõ tr−íc. Trong nh÷ng th− göi nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ph¸i t¶ ë ch©u ¢u (§. Bla-g«-Ðp, §. Vanh-cèp vµ nh÷ng ng−êi kh¸c), Lª-nin ®· tr×nh bµy nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong b¶n tuyªn bè chung cña ph¸i t¶ lµ: lªn ̧ n chñ nghÜa x· héi - s«-vanh vµ chñ nghÜa ph¸i gi÷a, kiªn quyÕt b¸c bá khÈu hiÖu "b¶o vÖ tæ quèc" trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa vµ khÈu hiÖu "hoµ b×nh trong n−íc", tuyªn truyÒn cho nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng.

Ngay tr−íc ngµy khai m¹c Héi nghÞ Xim-mÐc-van (kho¶ng tõ ngµy 2 ®Õn ngµy 4 th¸ng ChÝn) ®· cã cuéc häp gi÷a çc ®¹i biÓu Nga vµ Ba-lan, cuéc häp nµy ®· th¶o luËn b¶n "Dù th¶o nghÞ quyÕt cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van" do Lª-nin so¹n th¶o vµ dù th¶o nghÞ quyÕt do C. Ra-®Õch ®Ò nghÞ vµ ®· ®−îc Lª-nin gãp ý kiÕn phª ph¸n tr−íc khi ®−a ra cuéc häp. Sau khi th¶o luËn, cuéc häp ®· quyÕt ®Þnh ®−a ra Héi nghÞ Xim-mÐc-van b¶n dù th¶o cña C. Ra-®Õch ®· ®−îc söa ®æi trªn c¬ së sù phª ph¸n cña Lª-nin. Ngµy 4 th¸ng ChÝn 1915, t¹i cuéc häp riªng cña nh÷ng ®¹i biÓu phÝa t¶ t¹i Héi nghÞ Xim-mÐc-van, Lª-nin ®· ®äc b¶n b¸o ço vÒ tÝnh chÊt cña cuéc chiÕn tranh thÕ giíi vµ vÒ s¸ch l−îc cña phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ. Nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n ⎯ mµ nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa çnh t¶ trong phong trµo çch m¹ng quèc tÕ ®· ®oµn kÕt chung quanh ®ã ⎯, lµ nh÷ng nguyªn lý do ®¶ng b«n-sª-vÝch v¹ch ra vÒ çc vÊn ®Ò chiÕn tranh, hoµ b×nh vµ çch m¹ng vµ tr−íc hÕt


lµ b¶n tuyªn ng«n Lª-nin-nÝt cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vÒ chiÕn tranh vµ b¶n nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ BÐc-n¬ çc chi bé h¶i ngo¹i cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, nh÷ng v¨n kiÖn nµy vµo thêi kú ®ã ®· ®−îc dÞch ra nhiÒu thø tiÕng n−íc ngoµi.

T¹i héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø nhÊt, ph¸i t¶ Xim-mÐc-van gåm 8 ng−êi: (®¹i diÖn cña nh÷ng tæ chøc vµ çc ç nh©n): Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga do Lª-nin ®øng ®Çu, Ban l·nh ®¹o xø cña §¶ng d©n chñ - x· héi V−¬ng quèc Ba-lan vµ LÝt-va, Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng d©n chñ - x· héi xø L¸t-vi-a, D. H¬-glung (®¹i diÖn cho ph¸i ®èi lËp Thuþ-®iÓn), T. NÐc-man (®¹i diÖn cho ph¸i ®èi lËp Na-uy), Ph. Pl¸t-ten (®¹i diÖn cña Thuþ-sÜ), I-u. Boãc-kh¸c-t¬- ®¹i biÓu cña nhãm "Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ §øc". Trong thêi gian héi nghÞ lµm viÖc, Ban th−êng vô ph¸i t¶ Xim-mÐc-van do V. I. Lª-nin ®øng ®Çu ®· ®−îc thµnh lËp. Nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ®øng ®Çu lµ Lª-nin ®· gi÷ mét lËp tr−êng duy nhÊt ®óng ®¾n, triÖt ®Ó trong nhãm t¶ Xim-mÐc-van. Trong néi bé ph¸i t¶ Xim-mÐc-van Lª-nin ®· ph¶i tiÕn hµnh mét c«ng t¸c to lín vµ ph¶i ®Êu tranh chèng C. Ra-®Õch, kÎ ®· m−u toan lµm ph©n liÖt phong trµo Xim-mÐc-van ph¸i t¶.

Ph¸i t¶ Xim-mÐc-van ®· lµm mét c«ng t¸c lín lao nh»m tæ chøc nh÷ng phÇn tö quèc tÕ chñ nghÜa trong çc n−íc ë ch©u ¢u vµ ch©u Mü. Ýt l©u sau Héi nghÞ Xim-mÐc-van, tËp s¸ch nhá viÕt b»ng tiÕng §øc nhan ®Ò "Internationale Flugblätter" ("B¸o truyÒn tay quèc tÕ"), sè 1 ®· ®−îc ph¸t hµnh, trong ®ã cã in nh÷ng v¨n kiÖn do ph¸i t¶ t¹i Héi nghÞ Xim-mÐc-van ®−a ra. Cuèn s¸ch nhá nµy ®· ®−îc dÞch ra nhiÒu thø tiÕng kh¸c. Th¸ng Giªng 1916, ph¸i t¶ Xim-mÐc-van b¾t ®Çu xuÊt b¶n t¹p chÝ lý luËn cña m×nh "Vorbote" ("Ng−êi tiªn khu").

Trong çc bµi "B−íc ®Çu" vµ "Nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt çch m¹ng t¹i héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ häp ngµy 5-8 th¸ng chÝn 1915", Lª-nin ®· ®¸nh gi¸ Héi nghÞ Xim-mÐc-van vµ s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch t¹i héi nghÞ nµy (xem tËp nµy, tr. 46-54 vµ 55-60). ⎯ 38.

17 "Berner Tagwacht" ("Ng−êi lÝnh canh thµnh BÐc-n¬") ⎯ tê b¸o, c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng d©n chñ - x· héi Thuþ-sÜ; xuÊt b¶n t¹i BÐc-n¬ tõ n¨m 1893. Trong nh÷ng n¨m 1909 - 1918, biªn tËp viªn tê b¸o lµ R. Grim. Trong thêi kú ®Çu cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, tê b¸o nµy ®· ®¨ng nh÷ng bµi cña

C. LiÕp-nÕch, Ph. Mª-rinh vµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ kh¸c. Tõ n¨m 1917, tê b¸o b¾t ®Çu c«ng khai ñng hé bän x· héi - s«-vanh. HiÖn nay, lËp tr−êng cña tê b¸o nµy trªn çc vÊn ®Ò c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i ¨n khíp víi lËp tr−êng cña çc tê b¸o t− s¶n. ⎯ 42.

18 "La Sentinelle" ("Ng−êi lÝnh canh") ⎯ tê b¸o, c¬ quan ng«n luËn cña tæ chøc d©n chñ - x· héi Thuþ-sÜ bang NÐp-sa-ten (vïng nãi tiÕng Ph¸p ë Thuþ-sÜ); ®−îc thµnh lËp ë S«-®¬-ph«ng n¨m 1890. §×nh b¶n tõ n¨m 1906 ®Õn n¨m 1910. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, tê b¸o gi÷ lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa. Ngµy 13 th¸ng M−êi mét 1914, sè 265 cña b¸o nµy ®· l−îc ®¨ng b¶n tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "ChiÕn tranh vµ phong trµo d©n chñ - x· héi Nga". HiÖn nay tê b¸o vÉn cßn ®−îc xuÊt b¶n. ⎯ 42.

19 V. I. Lª-nin cã ý nãi ®Õn bøc th− cña C. LiÕp-nÕch ®Ò ngµy 2 th¸ng ChÝn 1915, l¸ th− göi Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ häp ë Xim-mÐc-van vµ kh«ng ®−îc ®¨ng vµo d¹o ®ã. C. LiÕp-nÕch ®· kh«ng thÓ ®Ých th©n tham dù cuéc héi nghÞ nµy, bëi v× ®Çu n¨m 1915 «ng bÞ ®éng viªn vµo lµm binh nh× trong qu©n ®éi §øc. Trong th−, C. LiÕp-nÕch kªu gäi çc ®¹i biÓu cña héi nghÞ thùc hiÖn néi chiÕn chø kh«ng ph¶i "hoµ b×nh trong n−íc", h·y thùc hiÖn sù ®oµn kÕt quèc tÕ cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ë tÊt c¶ çc n−íc tham chiÕn, h·y ®Êu tranh chèng cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa vµ ®o¹n tuyÖt víi bän x· héi - s«-vanh. §a sè ®¹i biÓu dù héi nghÞ ®· nång nhiÖt ®ãn nhËn th− cña C. LiÕp-nÕch. ⎯ 42.

20 "Lêi nãi cña chóng ta" ⎯ tê b¸o cña ph¸i men-sª-vÝch ⎯ T¬-rèt-xki; xuÊt b¶n t¹i Pa-ri tõ th¸ng Giªng 1915 ®Õn th¸ng ChÝn 1916, thay cho tê "TiÕng nãi". ⎯ 43.

21 B. S. P. ⎯ British Socialist Party (§¶ng x· héi chñ nghÜa Anh) ®−îc thµnh lËp n¨m 1911 t¹i Man-se-xt¬ do sù hîp nhÊt §¶ng d©n chñ - x· héi víi çc nhãm x· héi chñ nghÜa kh¸c. B. S. P. ®· tiÕn hµnh c«ng t¸c tuyªn truyÒn cæ ®éng theo tinh thÇn t− t−ëng cña chñ nghÜa M¸c vµ lµ mét ®¶ng "kh«ng ph¶i lµ mét ®¶ng c¬ héi chñ nghÜa, thËt sù ®éc lËp ®èi víi ph¸i tù do" (V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 23, tr. 434). Tuy nhiªn, sè l−îng ®¶ng viªn Ýt ái vµ mèi quan hÖ yÕu ít gi÷a ®¶ng víi quÇn chóng ®· lµm cho ®¶ng cã tÝnh chÊt ®«i chót biÖt


ph¸i. Trong thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, trong ®¶ng ®· diÔn ra cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a ph¸i quèc tÕ chñ nghÜa (U. Gan-la-x¬, A. In-cpin, §. Ma-clin, Ph. Rèt-stanh vµ nh÷ng ng−êi kh¸c) víi ph¸i x· héi - s«-vanh do H. Hen-®man cÇm ®Çu.Trong néi bé ph¸i quèc tÕ chñ nghÜa l¹i cã nh÷ng phÇn tö kh«ng triÖt ®Ó, hä gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a trªn nhiÒu vÊn ®Ò. Th¸ng Hai 1916 mét nhãm nhµ ho¹t ®éng cña B. S. P. lËp ra tê b¸o "The Call" ("Lêi kªu gäi"), tê b¸o nµy ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc ®oµn kÕt nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa. Héi nghÞ hµng n¨m cña B. S. P. häp ë X«n-phoãc th¸ng T− 1916 ®· lªn ¸n lËp tr−êng x· héi - s«-vanh cña Hen-®man vµ nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i cña y vµ bän chóng ®· rót ra khái ®¶ng.

§¶ng x· héi chñ nghÜa Anh ®· chµo mõng cuéc Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i. Çc ®¶ng viªn B. S. P. ®· ®ãng vai trß to lín trong phong trµo nh©n d©n lao ®éng Anh b¶o vÖ n−íc Nga x«-viÕt chèng sù can thiÖp cña n−íc ngoµi. N¨m 1919 ®a sè çc tæ chøc ®Þa ph−¬ng cña ®¶ng (98 phiÕu thuËn, 4 phiÕu ph¶n ®èi) ®· t¸n thµnh gia nhËp Quèc tÕ céng s¶n. §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh cïng víi Nhãm céng s¶n thèng nhÊt ®· ®ãng vai trß chñ yÕu trong viÖc thµnh lËp §¶ng céng s¶n Anh. T¹i §¹i héi I, ®¹i héi thèng nhÊt, häp vµo n¨m 1920, tuyÖt ®¹i bé phËn çc tæ chøc ®Þa ph−¬ng cña B. S. P. ®· gia nhËp §¶ng céng s¶n. ⎯ 43.

22 I. L. P. Independent Labour Party (§¶ng c«ng nh©n ®éc lËp Anh) ⎯ mét tæ chøc c¶i l−¬ng chñ nghÜa do nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o "c«ng liªn míi" thµnh lËp n¨m 1893 trong ®iÒu kiÖn cuéc ®Êu tranh b·i c«ng diÔn ra s«i næi vµ phong trµo ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n Anh ®Ó ®éc lËp víi çc ®¶ng cña giai cÊp t− s¶n d©ng lªn m¹nh. Tham gia I. L. P. cã nh÷ng thµnh viªn cña "c«ng liªn míi" vµ cña mét sè c«ng ®oµn cò, nh÷ng ®¹i diÖn cña tÇng líp trÝ thøc vµ cña giai cÊp tiÓu t− s¶n, nh÷ng ng−êi nµy chÞu ¶nh h−ëng cña ph¸i Pha-biªng. §øng ®Çu ®¶ng lµ Kª-r¬ H¸c-®i. Ngay tõ khi míi thµnh lËp I. L. P. ®· gi÷ lËp tr−êng t− s¶n - c¶i l−¬ng, nã chñ yÕu chó ý ®Õn h×nh thøc ®Êu tranh nghÞ tr−êng vµ nh÷ng sù c©u kÕt t¹i nghÞ tr−êng víi ®¶ng tù do. Khi nhËn xÐt vÒ §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp, Lª-nin viÕt r»ng ®©y "trªn thùc tÕ l¹i lµ mét ®¶ng c¬ héi, lu«n lu«n phô thuéc vµo giai cÊp t− s¶n" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 39. tr. 103).

Trong thêi gian ®Çu chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, I. L. P. cã ra tuyªn ng«n ph¶n ®èi chiÕn tranh, nh−ng Ýt l©u sau ®¶ng nµy ®øng trªn lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. ⎯ 43.

23 Lª-nin cã ý nãi ®Õn "B¶n tin cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë BÐc-n¬" ("Bulletin. Internationale Sozialistsche Kommission zu Bern") ⎯ b¶n tin nµy lµ cña c¬ quan chÊp hµnh cña Liªn hiÖp Xim-mÐc-van. "B¶n tin" ®−îc xuÊt b¶n tõ th¸ng ChÝn 1915 ®Õn th¸ng Giªng 1917 b»ng tiÕng Anh, tiÕng Ph¸p, vµ tiÕng §øc. Ra c¶ th¶y ®−îc 6 sè. Sè 3 cña "B¶n tin" ra ngµy 29 th¸ng Hai 1916 cã ®¨ng mét phÇn v¨n kiÖn "Göi héi nghÞ ngµy 24 th¸ng T− 1916. §Ò nghÞ cña ®oµn ®¹i biÓu" vµ sè 4 ra ngµy 22 th¸ng T− cã ®¨ng "§Ò ¸n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i héi nghÞ x· héi chñ nghÜa lÇn thø hai" do V. I. Lª-nin viÕt. ⎯ 44.

24 "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ⎯ tê b¸o bÊt hîp ph¸p, C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga; xuÊt b¶n tõ th¸ng Hai 1908 ®Õn th¸ng Giªng 1917. Sau nh÷ng cè g¾ng kh«ng thµnh trong viÖc ra sè 1 cña tê b¸o t¹i n−íc Nga, viÖc xuÊt b¶n tê b¸o ph¶i chuyÓn ra ngoµi n−íc; çc sè tõ 2 ®Õn 32 (th¸ng Hai 1909 - th¸ng Ch¹p 1913) ®· ®−îc xuÊt b¶n t¹i Pa-ri, çc sè 33 ®Õn 58 (th¸ng M−êi mét 1914 - th¸ng Giªng 1917) ®−îc xuÊt b¶n ë Gi¬-ne-v¬. TÊt c¶ ra ®−îc 58 sè, trong ®ã 5 sè cã phô tr−¬ng. Tõ th¸ng Ch¹p 1911, b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" do V. I. Lª-nin chñ biªn. B¸o nµy ®· ®¨ng h¬n 80 bµi vµ bót ký cña Lª-nin.

Trong nh÷ng n¨m ®en tèi cña çc thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ trong thêi kú cã cao trµo míi cña phong trµo çch m¹ng, b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®· ®ãng vai trß to lín trong cuéc ®Êu tranh cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch chèng bän thñ tiªu, bän T¬-rèt-xki, bän triÖu håi nh»m b¶o vÖ ®¶ng m¸c-xÝt bÊt hîp ph¸t, cñng cè sù thèng nhÊt cña ®¶ng, t¨ng c−êng mèi liªn hÖ cña ®¶ng víi quÇn chóng.

Sau khi ra sè 32, ngµy 15 (28) th¸ng Ch¹p 1913, b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", t¹m thêi ®×nh b¶n vµ b¸o ®· ®−îc tôc b¶n trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt.

Ngay sau khi ®Õn Thuþ-sÜ vµo th¸ng ChÝn 1914, V. I. Lª-nin ®· triÓn khai c«ng t¸c lín lao nh»m xuÊt b¶n l¹i b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng. Ngµy 1 th¸ng M−êi mét 1914, sè tiÕp theo, sè 33 cña tê b¸o ®· ®−îc xuÊt b¶n. Tuy gÆp nh÷ng khã kh¨n cña thêi chiÕn, b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" vÉn ra ®Òu ®Æn. Lª-nin l·nh ®¹o toµn bé c«ng viÖc xuÊt b¶n tê b¸o, x¸c ®Þnh néi dung çc sè b¸o, biªn tËp tµi liÖu, lo liÖu nh÷ng vÊn ®Ò tr×nh bµy vµ in tê b¸o. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®·


®ãng vai trß xuÊt s¾c trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ, chñ nghÜa d©n téc, vµ chñ nghÜa s«-vanh, trong viÖc tuyªn truyÒn çc khÈu hiÖu b«n-sª-vÝch, trong viÖc thøc tØnh giai cÊp c«ng nh©n vµ quÇn chóng lao ®éng ®øng lªn ®Êu tranh chèng l¹i cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa vµ nh÷ng kÎ cæ ®éng cho cuéc chiÕn tranh ®ã, chèng chÕ ®é chuyªn chÕ vµ chñ nghÜa t− b¶n. B¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®· lµm s¸ng tá mäi vÊn ®Ò quan träng nhÊt cña phong trµo c«ng nh©n çch m¹ng, v¹ch râ nh÷ng môc tiªu ®Õ quèc chñ nghÜa cña cuéc chiÕn tranh, v¹ch trÇn nh÷ng lêi hoa mü gi¶ nh©n gi¶ nghÜa vµ nh÷ng hµnh ®éng c¬ héi chñ nghÜa cña bän x· héi - s«-vanh vµ bän ph¸i gi÷a, chØ ra nh÷ng con ®−êng duy nhÊt ®óng ®¾n cho cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n trong ®iÒu kiÖn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. B¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®· ®¨ng bµi cña V. I. Lª-nin "Bµn vÒ khÈu hiÖu Liªn bang ch©u ¢u; trong bµi nµy lÇn ®Çu tiªn Ng−êi tr×nh bµy kÕt luËn vÒ kh¶ n¨ng chñ nghÜa x· héi cã thÓ th¾ng lîi tho¹t tiªn ë mét n−íc. ViÖc phæ biÕn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ë Nga, viÖc çc b¸o b«n-sª-vÝch ë çc ®Þa ph−¬ng in l¹i nh÷ng bµi quan träng nhÊt trong b¸o ®ã ®· gãp phÇn vµo c«ng t¸c gi¸o dôc chÝnh trÞ vµo viÖc båi d−ìng chñ nghÜa quèc tÕ cho giai cÊp v« s¶n Nga, vµ vµo viÖc chuÈn bÞ cho quÇn chóng ®øng lªn lµm çch m¹ng.

B¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®· ®ãng vai trß lín lao trong sù nghiÖp ®oµn kÕt nh÷ng phÇn tö quèc tÕ chñ nghÜa trong phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ. V−ît qua mäi trë ng¹i do t×nh h×nh chiÕn tranh g©y nªn, b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®· th©m nhËp vµo ®−îc nhiÒu n−íc. B»ng chøng nãi lªn møc ®é phæ cËp vµ ¶nh h−ëng cña b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" lµ nh÷ng cuéc quyªn gãp tiÒn vµ çc buæi d¹ héi kû niÖm nh©n dÞp tê b¸o ra sè n¨m m−¬i, nh÷ng lêi chµo mõng tõ Pa-ri, Lu©n-®«n, Ly-«ng, Xuy-rÝch, Gi¬-ne-v¬, L«-da-n¬, BÐc-n¬, S«-®¬-ph«ng, C«-pen-ha-g¬, Si-ca-g«, Tu-lu-da, Giª-n¬, Niu-oãc, Khri-xti-a-ni-a (¤-xl«), Xtèc-kh«n, Gl¸t-g« vµ tõ nhiÒu thµnh phè kh¸c göi ®Õn ban biªn tËp cña tê b¸o.

§¸nh gi¸ cao nh÷ng c«ng lao cña b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" trong thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, V. I. Lª-nin vÒ sau viÕt r»ng: "kh«ng mét c«ng nh©n gi¸c ngé muèn hiÓu ®−îc qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nh÷ng t− t−ëng vÒ çch m¹ng x· héi chñ nghÜa quèc tÕ vµ th¾ng lîi ®Çu tiªn cña cuéc çch m¹ng ®ã, th¾ng lîi ngµy 25 th¸ng M−êi 1917" kh«ng thÓ kh«ng t×m hiÓu nh÷ng bµi Êy (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 36, tr. 155-156). ⎯ 46.

25 §¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë C«-pen-ha-g¬ (§¹i héi VIII cña Quèc tÕ II) häp tõ ngµy 28 th¸ng T¸m ®Õn hÕt ngµy 3 th¸ng ChÝn 1910. Trong nghÞ quyÕt "Nh÷ng toµ ¸n träng tµi vµ viÖc gi¶i trõ qu©n bÞ", ®¹i héi ®· kh¼ng ®Þnh nghÞ quyÕt cña §¹i héi Stót-ga (1907) "Chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ nh÷ng cuéc xung ®ét quèc tÕ", nghÞ quyÕt nµy ®ßi hái nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ë tÊt c¶ çc n−íc ph¶i lîi dông cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ do chiÕn tranh g©y ra ®Ó lËt ®æ giai cÊp t− s¶n. NghÞ quyÕt cña §¹i héi C«-pen-ha-g¬ còng ®Æt tr¸ch nhiÖm cho çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa vµ nh÷ng ®¹i diÖn cña çc ®¶ng ®ã ë çc nghÞ viÖn ph¶i ®ßi chÝnh phñ n−íc m×nh gi¶m bít vò trang, gi¶i quyÕt nh÷ng sù xung ®ét gi÷a çc n−íc b»ng toµ ¸n träng tµi, nghÞ quyÕt kªu gäi c«ng nh©n tÊt c¶ çc n−íc tæ chøc nh÷ng sù ph¶n kh¸ng chèng nguy c¬ chiÕn tranh. ⎯ 49.

26 Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ⎯ c¬ quan th«ng tin ⎯ chÊp hµnh th−êng trùc cña Quèc tÕ II. QuyÕt ®Þnh vÒ viÖc thµnh lËp Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ®· ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi Quèc tÕ II häp ë Pa-ri (1900). Trô së cña Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ®−îc ®Æt t¹i thµnh phè Bruy-xen. Mçi ®¶ng cña mét n−íc cö 2 ®¹i biÓu tham gia côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa. Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ph¶i häp mçi n¨m bèn lÇn, cßn gi÷a hai kú häp th× viÖc l·nh ®¹o ho¹t ®éng cña Côc ®−îc giao cho Ban chÊp hµnh §¶ng c«ng nh©n BØ. Chñ tÞch Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa lµ E. Van-®Ðc-ven-®¬, th− ký lµ C. Huy-xman. Tõ n¨m 1905 V. I. Lª-nin tham gia Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa víi t− çch ®¹i diÖn cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. N¨m 1912, Héi nghÞ ®¹i biÓu ®¶ng toµn Nga VI (Héi nghÞ Pra-ha) l¹i bÇu V. I. Lª-nin lµm ®¹i diÖn cho §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa. VÒ sau, theo ®Ò nghÞ cña V. I. Lª-nin, M. M. LÝt-vi-nèp ®−îc cö lµm ®¹i diÖn cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa. Tõ nh÷ng ngµy ®Çu cuéc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ®· biÕn thµnh c«ng cô ngoan ngo·n cña bän x· héi - s«-vanh. ⎯ 49.

27 T¹i Héi nghÞ Xim-mÐc-van nh÷ng lêi tuyªn bè sau ®©y cña çnh t¶ Xim-mÐc-van ®· ®−îc ®−a ra ®äc:

"Nh÷ng ng−êi ký tªn d−íi ®©y tuyªn bè: B¶n tuyªn ng«n mµ héi nghÞ ®· th«ng qua, kh«ng lµm cho

chóng t«i hoµn toµn tho¶ m·n. B¶n tuyªn ng«n ®ã kh«ng cã sù nhËn ®Þnh vÒ chñ nghÜa c¬ héi tr¾ng trîn còng nh− chñ nghÜa c¬ héi


®−îc che ®Ëy b»ng nh÷ng lêi hoa mü cÊp tiÕn − çi chñ nghÜa c¬ héi ch¼ng nh÷ng lµ thñ ph¹m chÝnh trong viÖc g©y ra sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ, mµ cßn muèn duy tr× m·i m·i sù ph¸ s¶n ®ã. B¶n tuyªn ng«n kh«ng cã nhËn ®Þnh râ rµng vÒ çc biÖn ph¸p ®Êu tranh chèng chiÕn tranh.

Còng nh− tõ tr−íc tíi nay, trªn b¸o chÝ x· héi chñ nghÜa vµ t¹i çc cuéc héi nghÞ cña Quèc tÕ, chóng t«i sÏ b¶o vÖ lËp tr−êng m¸c-xÝt kiªn ®Þnh ®èi víi nh÷ng nhiÖm vô mµ thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc ®· ®Æt ra tr−íc giai cÊp v« s¶n.

Chóng t«i biÓu quyÕt t¸n thµnh b¶n tuyªn ng«n bëi v× chóng t«i coi tuyªn ng«n lµ lêi hiÖu triÖu ®Êu tranh, vµ trong cuéc ®Êu tranh nµy chóng t«i muèn kÒ vai s¸t çnh víi çc bé phËn kh¸c cña Quèc tÕ.

Chóng t«i yªu cÇu ®Ýnh kÌm theo lêi tuyªn bè nµy vµo b¶n b¸o ço chÝnh thøc".

B¶n tuyªn bè thø hai viÕt:

"V× viÖc th«ng qua ®iÓm bæ sung cña chóng t«i vµo b¶n tuyªn ng«n (®ßi ph¶i biÓu quyÕt chèng ng©n s¸ch chiÕn tranh) trong chõng mùc nµo ®ã cã thÓ ®Æt thµnh vÊn ®Ò nghi ngê kÕt qu¶ cña héi nghÞ, nªn chóng t«i, mÆc dï ph¶n ®èi, nh−ng vÉn rót lui ®Ò nghÞ cña m×nh vµ b»ng lßng víi lêi tuyªn bè cña Lª-®ª-bua ë trong uû ban nãi r»ng trong b¶n tuyªn ng«n còng ®· cã nãi çi ®iÒu mµ ®Ò nghÞ cña chóng t«i muèn nãi ®Õn".

B¶n tuyªn ng«n thø nhÊt cã ch÷ cña Lª-nin cïng víi nh÷ng thµnh viªn kh¸c cña nhãm çnh t¶; v¨n b¶n cña tuyªn bè thø hai do chÝnh tay Lª-nin viÕt, ®· ®−îc Ng−êi chuÈn bÞ, cã lÏ ®Ó in trong sè 47 cña b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi". §iÒu ch¾c ch¾n h¬n c¶ lµ Lª-nin ®· tham gia so¹n th¶o nh÷ng v¨n kiÖn nµy, mµ còng cã thÓ lµ t¸c gi¶ nh÷ng v¨n kiÖn Êy. ⎯ 52.

28 Héi nghÞ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa nh©n d©n vµ nh÷ng ng−êi x· héi - çch m¹ng ë Nga häp trong th¸ng B¶y 1915 ë Pª-t¬-r«-gr¸t, ®· th«ng qua b¶n nghÞ quyÕt kªu gäi quÇn chóng tÝch cùc tham gia vµo viÖc "b¶o vÖ tæ quèc" trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. ⎯ 52.

29 Héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ häp ë BÐc-n¬ trong nh÷ng ngµy 26-28 th¸ng Ba 1915. Héi nghÞ ®−îc triÖu tËp theo s¸ng kiÕn cña tæ chøc ngoµi n−íc cña t¹p chÝ "N÷ c«ng nh©n" víi sù tham gia trùc tiÕp cña Cla-ra TxÐc-kin, håi ®ã lµ chñ tÞch Côc quèc tÕ phô n÷ x· héi chñ nghÜa. Toµn bé c«ng t¸c chuÈn bÞ

triÖu tËp héi nghÞ do I. Ph. ¸c-m¨ng, N. C. Cróp-xcai-a vµ nh÷ng ng−êi kh¸c tiÕn hµnh d−íi sù l·nh ®¹o cña V. I. Lª-nin. "Víi tÊt c¶ tÊm lßng tha thiÕt, I-lÝch ®· quªn m×nh dèc søc tËp hîp lùc l−îng ®Ó tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh trªn mÆt trËn quèc tÕ. Cã lÇn Lª-nin nãi: "Sè l−îng chóng ta cßn Ýt, ®iÒu ®ã kh«ng sao ⎯ råi sÏ cã hµng triÖu ng−êi ®i víi chóng ta". Ng−êi còng so¹n c¶ b¶n nghÞ quyÕt cña chóng t«i ®Ó ®−a ra Héi nghÞ phô n÷ ë BÐc-n¬, theo dâi toµn bé c«ng viÖc cña héi nghÞ" (N. C. Cróp-xcai-a. Håi ký vÒ Lª-nin. TiÕng Nga, 1957, tr. 244). Çc nhµ ®−¬ng côc t×m ®ñ mäi çch g©y trë ng¹i cho çc n÷ ®¹i biÓu ®i dù héi nghÞ ë Thuþ-sÜ, hä kh«ng muèn cÊp hé chiÕu thÞ thùc xuÊt c¶nh cho çc n÷ ®¹i biÓu, çc nhµ l·nh ®¹o c¬ héi chñ nghÜa cña çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa còng t×m ®ñ mäi çch g©y trë ng¹i cho çc n÷ ®¹i biÓu, hä do¹ khai trõ çc n÷ ®¹i biÓu ra khái ®¶ng. Dù héi nghÞ cã 29 n÷ ®¹i biÓu cña çc tæ chøc phô n÷ cña Anh, §øc, Hµ-lan, Ph¸p, Ba-lan, Nga, Thuþ-sÜ. §oµn ®¹i biÓu Nga cã 7 ng−êi; 4 ng−êi cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (¸c-m¨ng, Cróp-xcai-a vµ nh÷ng ng−êi kh¸c) vµ 3 ng−êi cña Ban tæ chøc.

PhÇn lín n÷ ®¹i biÓu dù héi nghÞ chÞu ¶nh h−ëng cña ph¸i gi÷a vµ v× thÕ mµ lÏ ra ph¶i th¶o luËn nh÷ng nhiÖm vô chung x· héi chñ nghÜa do cã chiÕn tranh, héi nghÞ l¹i h¹n chÕ ho¹t ®éng cña m×nh trong viÖc th¶o luËn b¶n b¸o ço cña C. TxÐt-kin "VÒ nh÷ng ho¹t ®éng quèc tÕ cã lîi cho hoµ b×nh cña nh÷ng phô n÷ x· héi chñ nghÜa". NghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò nµy do C. TxÐt-kin th¶o ra víi sù tham gia cña nh÷ng n÷ ®¹i biÓu Anh vµ Hµ-lan, vµ mang tÝnh chÊt ph¸i gi÷a. Nh÷ng n÷ ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i héi nghÞ ®· ®−a ra mét dù th¶o nghÞ quyÕt do Lª-nin viÕt, dù th¶o nghÞ quyÕt chØ ra cho phô n÷ x· héi chñ nghÜa con ®−êng ®Êu tranh çch m¹ng chèng chiÕn tranh vµ chèng chñ nghÜa c¬ héi quèc tÕ. T¹i héi nghÞ, I. Ph. ¸c-m¨ng ®· ph¸t biÓu ý kiÕn bªnh vùc b¶n dù th¶o. Héi nghÞ ®· th«ng qua b¶n nghÞ quyÕt do C. TxÐt-kin th¶o ra.

V. I. Lª-nin ®¸nh gi¸ héi nghÞ lµ mét cè g¾ng nh»m kh«i phôc l¹i nh÷ng mèi liªn l¹c quèc tÕ vµ Ng−êi ra søc lîi dông cuéc héi nghÞ nµy ®Ó ®oµn kÕt nh÷ng phÇn tö quèc tÕ chñ nghÜa trªn c¬ së lËp tr−êng çch m¹ng. Song, nh− vÒ sau Lª-nin ®· chØ râ, cuéc héi nghÞ quèc tÕ nµy còng nh− nh÷ng cuéc héi nghÞ quèc tÕ kh¸c cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa diÔn ra vµo thêi kú ®ã, mÆc dÇu cã ý nguyÖn tèt ®Ñp, nh−ng "kh«ng ®Þnh ra ®−êng lèi chiÕn ®Êu cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa", "nhiÒu l¾m còng chØ lÆp


l¹i nh÷ng nghÞ quyÕt ®· cò" vµ "nhiÒu l¾m th× çc cuéc héi nghÞ Êy còng chØ lµ giÉm ch©n t¹i chç" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 36. tr. 425).

Nh÷ng tµi liÖu vÒ Héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ®· ®−îc in trong phô tr−¬ng cña b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 42, ngµy 1 th¸ng S¸u 1915. ⎯ 53.

30 "Tia löa" cò ⎯ tê b¸o m¸c-xÝt bÊt hîp ph¸p toµn Nga ®Çu tiªn do V. I. Lª-nin s¸ng lËp n¨m 1900 vµ ®· ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc thµnh lËp ®¶ng m¸c-xÝt çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n n−íc Nga. Sè ®Çu tiªn cña tê "Tia löa" Lª-nin-nÝt cã ghi thêi gian xuÊt b¶n lµ th¸ng Ch¹p 1900, ®· ®−îc xuÊt b¶n ë Lai-pxÝch; nh÷ng sè tiÕp theo ®−îc xuÊt b¶n ë Muyn-khen, tõ th¸ng B¶y 1902 ®−îc xuÊt b¶n ë Lu©n-®«n vµ tõ mïa xu©n 1903 th× ®−îc xuÊt b¶n ë Gi¬-ne-v¬. Theo s¸ng kiÕn cña Lª-nin vµ víi sù tham gia trùc tiÕp cña Ng−êi, ban biªn tËp b¸o "Tia löa" ®· so¹n ra dù th¶o c−¬ng lÜnh cña ®¶ng (in trªn b¸o "Tia löa", sè 21) vµ ®· chuÈn bÞ §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, lµ ®¹i héi ®· ®Æt nÒn mãng cho mét ®¶ng m¸c-xÝt çch m¹ng ë n−íc Nga.

Ýt l©u sau §¹i héi II cña ®¶ng, bän men-sª-vÝch ®−îc sù gióp ®ì cña Plª-kha-nèp ®· chiÕm ®o¹t tê "Tia löa" vµo tay chóng. Tõ sè 52 trë ®i b¸o "Tia löa" kh«ng cßn lµ c¬ quan ng«n luËn cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng n÷a. ⎯ 56.

31 Tæng liªn ®oµn lao ®éng ë Ph¸p (Tæng liªn ®oµn lao ®éng) ⎯ tæ chøc thèng nhÊt çc c«ng ®oµn toµn n−íc Ph¸p, h×nh thµnh n¨m 1895. Tæng liªn ®oµn chÞu ¶nh h−ëng cña nh÷ng ng−êi theo ph¸i v« chÝnh phñ − c«ng ®oµn vµ cña ph¸i c¶i l−¬ng, nh÷ng thñ lÜnh cña Tæng liªn ®oµn chØ thõa nhËn nh÷ng h×nh thøc ®Êu tranh kinh tÕ, phñ nhËn sù l·nh ®¹o cña ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n ®èi víi phong trµo c«ng ®oµn. Trong thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o Tæng liªn ®oµn ®· ®øng vÒ phÝa giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa. ⎯ 58.

32 §Çu th¸ng M−êi 1915 Lª-nin ®· nhËn ®−îc nh÷ng tê truyÒn ®¬n vµ nh÷ng tµi liÖu kh¸c vÒ c«ng t¸c cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ë Pª-tÐc-bua, nh÷ng truyÒn ®¬n vµ tµi liÖu nµy ®−îc göi tõ n−íc Nga sang cho Ng−êi theo sù uû nhiÖm cña Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-tÐc-bua cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Ngµy 23 th¸ng ChÝn (6 th¸ng M−êi), Ng−êi viÕt cho

V. A. Çc-pin-xki nh− sau: "NhËn ®−îc nh÷ng tin tøc rÊt quan träng (vµ phÊn khëi) tõ n−íc Nga. Chóng t«i muèn cho ra liÒn mét sè b¸o trung −¬ng n÷a (hai trang) ®Ó lµm sao cho sè ®ã cã thÓ thùc sù ra ngay ®−îc" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49. tr. 216). Sè 47 cña b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ra ngµy 13 th¸ng M−êi 1915 vµ in t¹i nhµ in Ben-tª-li (Bun-phli-tx¬ gÇn BÐc-n¬), ®· dµnh toµn bé tê b¸o nãi vÒ ho¹t ®éng cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ë Pª-tÐc-bua.

Lª-nin ®· lËp b¶n liÖt kª nh÷ng truyÒn ®¬n nhËn ®−îc tõ Pª-tÐc-bua, ghi sè thø tù, ngµy th¸ng ph¸t hµnh, ch÷ ký, çch in. Nh÷ng khÈu hiÖu trong truyÒn ®¬n ®−îc ghi thµnh mét cét riªng. Cét cuèi cïng dµnh ®Ó ghi "Néi dung vµ nh÷ng ®iÓm chÝnh trong çch lËp luËn"; trªn nhiÒu tê truyÒn ®¬n vÉn cßn gi÷ l¹i ®−îc nh÷ng bót tÝch cña Lª-nin. Lª-nin ®· viÕt ë mét tê giÊy riªng nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt vÒ mét sè tê truyÒn ®¬n.

Lª-nin còng ®· hiÖu ®Ýnh bµi viÕt cña N. C. Cróp-xcai-a "Nh÷ng tê b¸o khæ nhá cña Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-tÐc-bua cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga trong thêi gian chiÕn tranh", bµi b¸o nµy ®· ®−îc ®¨ng trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 47. T¹i Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x« hiÖn vÉn cßn gi÷a l¹i b¶n viÕt ®Çu tiªn cña bµi b¸o nµy víi nh÷ng chç hiÖu ®Ýnh cña Lª-nin. ⎯ 61.

33 Lª-nin viÖn dÉn tê truyÒn ®¬n sè 9 mµ N. C. Cróp-xcai-a cã trÝch dÉn trong bµi b¸o "Nh÷ng tê b¸o khæ nhá cña Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-tÐc-bua cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga trong thêi gian chiÕn tranh", bµi b¸o nµy ®· ®−îc ®¨ng trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 47. Trong b¶n liÖt kª do Lª-nin lËp cã ghi râ nh÷ng khÈu hiÖu cña tê truyÒn ®¬n nµy lµ: "§¶ ®¶o chiÕn tranh! Cuéc çch m¹ng thø hai mu«n n¨m! Ba ®iÓm chèt + sù ®oµn kÕt quèc tÕ cña c«ng nh©n vµ chñ nghÜa x· héi". ⎯61.

34 Çc uû ban c«ng nghiÖp - chiÕn tranh do giai cÊp ®¹i t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa lËp ra ë n−íc Nga vµo th¸ng N¨m 1915 ®Ó gióp chÕ ®é Nga hoµng tiÕn hµnh chiÕn tranh. Chñ tÞch Uû ban c«ng nghiÖp - chiÕn tranh trung −¬ng lµ tªn ®¹i t− b¶n A. I. Gu-ts¬-cèp, thñ lÜnh ph¸i th¸ng M−êi; thµnh phÇn uû ban gåm cã A. I. C«-n«-va-lèp, mét phÇn tö thuéc ph¸i tiÕn bé, M. I. Tª-rª-sen-c«, chñ ng©n hµng vµ chñ nhµ m¸y ®−êng vµ nh÷ng tªn trïm t− b¶n kh¸c.


§Ó lµm cho c«ng nh©n ph¶i phôc tïng ¶nh h−ëng cña m×nh vµ tiªm nhiÔm vµo c«ng nh©n t− t−ëng b¶o vÖ tæ quèc, giai cÊp t− s¶n ®· quyÕt ®Þnh thµnh lËp çc "nhãm c«ng nh©n" bªn c¹nh nh÷ng uû ban ®ã vµ qua ®ã chøng tá r»ng ë n−íc Nga ®· cã "hoµ b×nh giai cÊp" gi÷a giai cÊp t− s¶n víi giai cÊp v« s¶n. Nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch tuyªn bè tÈy chay çc uû ban c«ng nghiÖp - chiÕn tranh vµ ®· thùc hiÖn th¾ng lîi sù tÈy chay ®ã víi sù ñng hé cña ®a sè c«ng nh©n.

T¹i héi nghÞ cña nh÷ng ®¹i biÓu cña c«ng nh©n Pª-t¬-r«-gr¸t ngµy 27 th¸ng ChÝn (10 th¸ng M−êi) 1915 cã 95 ng−êi bá phiÕu t¸n thµnh b¶n nghÞ quyÕt b«n-sª-vÝch kªu gäi tÈy chay çc uû ban c«ng nghiÖp - chiÕn tranh vµ rót khái cuéc chiÕn tranh b»ng con ®−êng çch m¹ng, vµ 81 ng−êi bá phiÕu t¸n thµnh nghÞ quyÕt cña ph¸i men-sª-vÝch. M·i ®Õn héi nghÞ lÇn thø hai, do nh÷ng c«ng nh©n ñng hé ph¸i b«n-sª-vÝch rêi khái héi nghÞ, ph¸i men-sª-vÝch do tªn x· héi - s«-vanh C. A. Gv«-d¬-®Ðp cÇm ®Çu míi b¾t ®−îc 10 ng−êi vµo "nhãm c«ng nh©n".

Do kÕt qu¶ cña c«ng t¸c gi¶i thÝch mµ nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ®· tiÕn hµnh, nªn trong tæng sè 239 uû ban c«ng nghiÖp - chiÕn tranh khu vµ ®Þa ph−¬ng, viÖc bÇu cö çc "nhãm c«ng nh©n" chØ tiÕn hµnh ®−îc trong 70 uû ban, vµ ng−êi ta chØ bÇu ra ®−îc çc ®¹i biÓu c«ng nh©n trong 36 uû ban mµ th«i. ⎯ 62.

35 "D©n quyÒn" ("Volksrecht") ⎯ tê b¸o hµng ngµy, c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng d©n chñ - x· héi Thuþ-sÜ; xuÊt b¶n t¹i Xuy-rÝch tõ n¨m 1898 cho ®Õn ngµy nay. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt tê b¸o cã ®¨ng çc bµi b¸o cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶. Tê b¸o cã ®¨ng nh÷ng bµi cña Lª-nin "M−êi hai luËn ®iÓm s¬ yÕu vÒ viÖc G. Gr©y-lÝch bªnh vùc chñ tr−¬ng b¶o vÖ tæ quèc", "VÒ nhiÖm vô cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga trong cuéc çch m¹ng Nga", "M−u kÕ cña nh÷ng ng−êi s«-vanh - céng hoµ" vµ çc bµi kh¸c. HiÖn nay tê b¸o gi÷ lËp tr−êng chèng chñ nghÜa céng s¶n vµ chèng d©n chñ. ⎯ 66.

36 "Sù nghiÖp cña chóng ta" ⎯ c¬ quan ng«n luËn ra hµng th¸ng cña ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu; b¾t ®Çu xuÊt b¶n tõ th¸ng Giªng 1915 thay cho t¹p chÝ "B×nh minh cña chóng ta" bÞ ®ãng cöa håi th¸ng M−êi 1914. Tê "Sù nghiÖp cña chóng ta" lµ c¬ quan ng«n luËn chñ yÕu cña bän x· héi - s«-vanh ë Nga. Céng t¸c víi t¹p chÝ nµy cã E. Ma-Ðp-xki, P. P. Ma-xlèp, A. N. P«-t¬-rª-xèp, N. Tsª-rª-va-nin vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. Ra c¶ th¶y ®−îc 6 sè. ⎯ 73.

37 Bµi "Giai cÊp v« s¶n çch m¹ng vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt" do Lª-nin viÕt sau ngµy 16 (29) th¸ng M−êi 1915 b»ng tiÕng §øc. Ngoµi b¶n th¶o viÕt b»ng tiÕng §øc, hiÖn còng cßn gi÷ ®−îc b¶n dÞch bµi Êy ra tiÕng Nga do N. C. Cróp-xcai-a dÞch víi nh÷ng chç do V. I. Lª-nin söa vµo b¶n dÞch. Trong lÇn xuÊt b¶n nµy, còng nh− trong lÇn xuÊt b¶n tr−íc, bµi ®−îc in theo ®óng b¶n dÞch ®ã. Mét ®o¹n trÝch dµn bµi cña bµi ®ã vµ mét vµi trang cña b¶n viÕt b¶n ®Çu tiÕng Nga ®· ®−îc in n¨m 1937 trong V¨n tËp Lª-nin tiÕng Nga, t. XXX. ⎯ 77.

38 Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Nh÷ng bøc th− chän läc, tiÕng Nga, 1953, tr. 178, 179, 227-229, 230-231; C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XXIII, 1932. tr. 464. ⎯ 81.

39 Th− "Göi ®ång chÝ bÝ th− "Liªn minh tuyªn truyÒn x· héi chñ nghÜa" lµ b¶n tr¶ lêi tê b¸o khæ nhá cña "Liªn minh tuyªn truyÒn x· héi chñ nghÜa" ë Mü mµ V. I. Lª-nin nhËn ®−îc ngµy 13 th¸ng M−êi mét 1915, liªn minh nµy ®· ®−îc lËp ra trong néi bé §¶ng x· héi chñ nghÜa ë B«n-xt¬n n¨m 1915 víi t− çch lµ mét nhãm ®éc lËp cã thÎ héi viªn riªng cña m×nh vµ ®¶ng phÝ riªng. Liªn minh tuyªn truyÒn x· héi chñ nghÜa ®øng trªn lËp tr−êng cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van; nh÷ng phÇn tö çch m¹ng trong §¶ng x· héi chñ nghÜa b¾t ®Çu tËp hîp chung quanh liªn minh.

Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi Liªn minh tuyªn truyÒn x· héi chñ nghÜa lËp ra Ban th«ng tin b«n-sª-vÝch, ban nµy ®· v¹ch trÇn sù dèi tr¸ vµ sù vu khèng cña b¸o chÝ t− s¶n vµ c¶i l−¬ng ®èi víi n−íc Céng hoµ x«-viÕt; trong thêi kú cã cuéc can thiÖp vò trang cña n−íc ngoµi, liªn minh ho¹t ®éng víi khÈu hiÖu "Kh«ng ®−îc ®ông ®Õn n−íc Nga x«-viÕt!". ⎯ 88

40 §¶ng x· héi chñ nghÜa Mü ®−îc thµnh lËp vµo th¸ng B¶y 1901 t¹i ®¹i héi ë In-®i-a-n«-p«-li-x¬, do kÕt qu¶ cña sù thèng nhÊt çc nhãm ®· t¸ch khái §¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa vµ §¶ng d©n chñ - x· héi Mü, mµ mét trong nh÷ng ng−êi thµnh lËp ë ¬-giªn §Ðp-x¬, mét nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo c«ng nh©n Mü. §Ðp-x¬ còng lµ mét trong sè nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra ®¶ng míi. Thµnh phÇn x· héi cña ®¶ng kh«ng thuÇn nhÊt; gia nhËp ®¶ng cã mét bé phËn c«ng nh©n ng−êi Mü, nh÷ng c«ng nh©n nhËp c− vµ cã c¶ nh÷ng phÐc-mi-ª nhá vµ nh÷ng ng−êi xuÊt th©n tõ giai cÊp tiÓu t− s¶n. Ban l·nh ®¹o theo ph¸i gi÷a vµ c¬ héi chñ nghÜa h÷u khuynh cña ®¶ng (V.L. Bíc-gi¬, M«-rÝt Hin-quýt vµ nh÷ng


ng−êi kh¸c) phñ nhËn sù cÇn thiÕt cña chuyªn chÝnh v« s¶n, tõ bá nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®Êu tranh çch m¹ng ®ång thêi thu hÑp ho¹t ®éng cña ®¶ng l¹i chñ yÕu chØ cßn lµ tham gia çc cuéc vËn ®éng bÇu cö. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, trong §¶ng x· héi chñ nghÜa ®· h×nh thµnh ba ph¸i; ph¸i x· héi - s«-vanh ñng hé chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa cña chÝnh phñ; ph¸i gi÷a chØ ph¶n ®èi cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa trªn lêi nãi mµ th«i; thiÓu sè çch m¹ng ®øng trªn lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa vµ ®Êu tranh chèng chiÕn tranh.

Dùa vµo nh÷ng phÇn tö v« s¶n, çnh t¶ cña §¶ng x· héi chñ nghÜa ®øng ®Çu lµ S¸c-l¬ Ru-ten-bÐc-g¬, Uy-li-am Phoãc-xt¬, Uy-li-am H©y-vót vµ nh÷ng ng−êi kh¸c ®· tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh chèng l¹i ban l·nh ®¹o c¬ héi chñ nghÜa cña ®¶ng nh»m tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng chÝnh trÞ ®éc lËp cña giai cÊp v« s¶n, thµnh lËp çc c«ng ®oµn s¶n xuÊt, trªn c¬ së nh÷ng nguyªn t¾c ®Êu tranh giai cÊp. N¨m 1919, trong §¶ng x· héi chñ nghÜa ®· x¶y ra ph©n liÖt. Çnh t¶ sau khi rót ra khái §¶ng x· héi chñ nghÜa ®· trë thµnh ng−êi khëi x−íng viÖc thµnh lËp §¶ng céng s¶n Mü vµ lµ h¹t nh©n chñ yÕu cña ®¶ng nµy.

HiÖn nay §¶ng x· héi chñ nghÜa lµ mét tæ chøc biÖt ph¸i cã sè l−îng ®¶ng viªn rÊt Ýt ái.

§¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa Mü ®−îc thµnh lËp vµo n¨m 1876 t¹i ®¹i héi thèng nhÊt häp t¹i Phi-la-®en-phi-a, do kÕt qu¶ cña viÖc hîp nhÊt çc chi bé cña Quèc tÕ I ë Mü víi nh÷ng tæ chøc x· héi chñ nghÜa kh¸c. §¹i héi ®−îc tiÕn hµnh víi sù tham gia l·nh ®¹o cña Ph. A. Doãc-ghª, b¹n chiÕn ®Êu cña M¸c vµ ¡ng-ghen. ChiÕm tuyÖt ®¹i ®a sè trong ®¶ng lµ nh÷ng ng−êi nhËp c− Ýt cã quan hÖ víi c«ng nh©n b¶n ®Þa ng−êi Mü. Trong nh÷ng n¨m ®Çu, ph¸i L¸t-xan, nh÷ng kÎ ®· ph¹m sai lÇm biÖt ph¸i- gi¸o ®iÒu, chiÕm ®Þa vÞ l·nh ®¹o trong ®¶ng. Mét bé phËn çc nhµ l·nh ®¹o ®¶ng nµy coi nhiÖm vô chñ yÕu cña ®¶ng lµ ho¹t ®éng nghÞ tr−êng vµ ®¸nh gi¸ thÊp tÇm quan träng cña sù l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh kinh tÕ cña quÇn chóng, cßn mét sè kh¸c th× sa vµo chñ nghÜa c«ng liªn vµ chñ nghÜa v« chÝnh phñ. Nh÷ng sù dao ®éng vÒ t− t−ëng vµ vÒ s¸ch l−îc cña ban l·nh ®¹o ®¶ng ®· dÉn tíi viÖc lµm suy yÕu ®¶ng vµ lµm cho nhiÒu nhãm rêi bá ®¶ng. M¸c vµ ¡ng-ghen ®· kÞch liÖt phª ph¸n s¸ch l−îc biÖt ph¸i cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Mü.

Vµo nh÷ng n¨m 90, çnh t¶ do §. ®¬ Lª-«n ®øng ®Çu, ®· n¾m ®−îc quyÒn l·nh ®¹o cña §¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa, nh−ng ph¸i nµy ®· ph¹m sai lÇm cã tÝnh chÊt c«ng ®oµn chñ nghÜa -

v« chÝnh phñ. §¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa ®· tõ bá cuéc ®Êu tranh nh»m thùc hiÖn nh÷ng yªu s¸ch tõng phÇn cña giai cÊp c«ng nh©n, tõ bá c«ng t¸c trong çc c«ng ®oµn theo chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ ngµy cµng ®Ó mÊt nh÷ng mèi liªn hÖ vèn ®· yÕu ít víi phong trµo c«ng nh©n cã tÝnh chÊt quÇn chóng. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, §¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa ng¶ theo chñ nghÜa quèc tÕ. Do ¶nh h−ëng cña cuéc Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i, bé phËn çch m¹ng nhÊt cña ®¶ng ®· tham gia tÝch cùc vµo viÖc thµnh lËp §¶ng céng s¶n Mü. HiÖn nay, §¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa lµ mét tæ chøc cã Ýt ng−êi, kh«ng cã ¶nh h−ëng ®Õn phong trµo c«ng nh©n Mü. ⎯ 93.

41 Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Nh÷ng bøc th− chän läc, tiÕng Nga, 1953, tr. 399 - 401, 414 - 416; Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XXVIII, 1940, tr. 177 - 179. ⎯ 94.

42 "Lêi kªu gäi" ⎯ tê b¸o ra hµng tuÇn, c¬ quan ng«n luËn cña ph¸i men-sª-vÝch vµ cña ph¸i x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng; xuÊt b¶n t¹i Pa-ri tõ th¸ng M−êi 1915 ®Õn th¸ng Ba 1917. Bµi b¸o cña Plª-kha-nèp "Hai ®−êng lèi çch m¹ng" mµ Lª-nin phª ph¸n, ®· ®−îc ®¨ng trªn b¸o nµy ngµy 17 th¸ng M−êi 1915. − 96.

43 Ph¸i th¸ng M−êi ⎯ nh÷ng ®¶ng viªn cña ®¶ng "Liªn minh ngµy 17 th¸ng M−êi" thµnh lËp ë n−íc Nga sau ngµy Nga hoµng c«ng bè ®¹o dô ngµy 17 th¸ng M−êi 1905. §ã lµ mét ®¶ng ph¶n çch m¹ng, ®¹i diÖn vµ b¶o vÖ çc quyÒn lîi cña giai cÊp ®¹i t− s¶n vµ cña bän ®¹i ®Þa chñ kinh doanh theo lèi t− b¶n chñ nghÜa; cÇm ®Çu ®¶ng nµy lµ A. I. Gu-ts¬-cèp, mét nhµ c«ng nghiÖp cã tiÕng t¨m vµ lµ chñ nhµ ®Êt ë M¸t-xc¬-va vµ tªn ®¹i ®Þa chñ M. V. Rèt-di-an-c«. Ph¸i th¸ng M−êi hoµn toµn ñng hé chÝnh s¸ch ®èi néi vµ ®èi ngo¹i cña chÝnh phñ Nga hoµng. ⎯ 96.

44 Xem C. M¸c. "Dù luËt vÒ viÖc b·i bá nh÷ng ®¶m phô phong kiÕn", "§Êu tranh giai cÊp ë Ph¸p tõ 1848 ®Õn 1850" vµ "Ngµy 18 th¸ng S−¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 5, tr. 299. t. 7, tr. 22 vµ t. 8, tr. 141 - 142). ⎯ 97.

45 Cã ý nãi ®Õn Héi nghÞ ®¹i biÓu VI toµn Nga (Héi nghÞ Pra-ha) cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga häp trong nh÷ng ngµy 5 - 17 (18 - 30 th¸ng Giªng 1912 ë Pra-ha. Héi nghÞ Pra-ha trªn


thùc tÕ ®· ®ãng vai trß mét ®¹i héi. V. I. Lª-nin ®· l·nh ®¹o héi nghÞ. Ng−êi ®· ®äc çc b¶n b¸o ço vÒ t×nh h×nh hiÖn nay vµ nh÷ng nhiÖm vô cña ®¶ng, vÒ c«ng t¸c cña Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa, vµ còng ®· ph¸t biÓu vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c. Lª-nin lµ t¸c gi¶ nh÷ng dù ¸n nghÞ quyÕt vÒ tÊt c¶ çc vÊn ®Ò quan träng nhÊt trong ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña héi nghÞ. Héi nghÞ Pra-ha cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· ®ãng vai trß xuÊt s¾c trong viÖc x©y dùng ®¶ng b«n-sª-vÝch, ®¶ng kiÓu míi, trong viÖc cñng cè sù thèng nhÊt cña ®¶ng. Chi tiÕt h¬n vÒ Héi nghÞ Pra-ha, xem trong V. I. Lª-nin, Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 21, tr. 157 - 201.

Khi nãi vÒ "ba ®iÓm chèt", Lª-nin cã ý nãi ®Õn nh÷ng khÈu hiÖu cña ®¶ng b«n-sª-vÝch: 1) thµnh lËp chÕ ®é céng hoµ d©n chñ, 2) thùc hiÖn ngµy lµm t¸m giê, 3) tÞch thu toµn bé ruéng ®Êt cña ®Þa chñ, ⎯ 100.

46 §©y cã ý nãi ®Õn §¹i héi IV (§¹i héi thèng nhÊt) cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, häp t¹i Xtèc-kh«n trong nh÷ng ngµy 10 - 25 th¸ng T− (23 th¸ng T− - 8 th¸ng N¨m) 1906. Lª-nin ®· ph©n tÝch çc c«ng t¸c cña ®¹i héi trong cuèn s¸ch nhá "B¸o ço vÒ §¹i héi thèng nhÊt cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (Th− göi c«ng nh©n Pª-tÐc-bua)" "Toµn tËp, tiÕng ViÖt nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 13, tr. 1-85). Yªu cÇu vÒ mét tæ chøc riªng cña giai cÊp v« s¶n n«ng th«n mµ Lª-nin nãi ®Õn, ®· ®−îc ®−a vµo nghÞ quyÕt s¸ch l−îc cña ®¹i héi vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt, trong ®o¹n tr×nh bµy sau ®©y: "§ång thêi, dï trong tr−êng hîp nµo ®i n÷a, vµ bÊt luËn lµ nh÷ng cuéc c¶i çch ruéng ®Êt cã tÝnh chÊt d©n chñ ë vµo t×nh tr¹ng nh− thÕ nµo, ®¶ng vÉn ®Æt ra cho m×nh nhiÖm vô kh«ng ngõng cè g¾ng ®¹t tíi mét tæ chøc giai cÊp ®éc lËp cña giai cÊp v« s¶n n«ng th«n. Gi¶i thÝch cho hä râ tÝnh ®èi lËp kh«ng ®iÒu hoµ ®−îc gi÷a nh÷ng quyÒn lîi cña hä víi quyÒn lîi cña giai cÊp t− s¶n n«ng th«n, phßng tr−íc cho hä tr¸nh khái sù quyÕn rò cña hÖ thèng kinh tÕ tiÓu n«ng, mµ khi s¶n xuÊt hµng ho¸ cßn tån t¹i th× hÖ thèng kinh tÕ nµy kh«ng bao giê cã thÓ thñ tiªu ®−îc sù bÇn cïng cña quÇn chóng vµ cuèi cïng, chØ ra cho hä thÊy râ cÇn thiÕt ph¶i thùc hiÖn cuéc çch m¹ng x· héi chñ nghÜa triÖt ®Ó lµ biÖn ph¸p duy nhÊt ®Ó xo¸ bá mäi sù bÇn cïng vµ mäi sù bãc lét" ("§¶ng céng s¶n Liªn-x« qua çc nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña çc ®¹i héi, héi nghÞ ®¹i biÓu vµ héi nghÞ toµn thÓ Ban chÊp hµnh trung −¬ng", tiÕng Nga, phÇn I, 1954, tr. 125). ⎯ 102.

47 "Die Glocke" ("Çi chu«ng") ⎯ t¹p chÝ do P¸c-vu-x¬ (A. L. Ghen- phan-®¬), ®¶ng viªn §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, mét phÇn tö x· héi - s«-vanh xuÊt b¶n ë Muyn-khen, vµ sau ®ã lµ ë BÐc-lanh trong nh÷ng n¨m 1915 - 1925. ⎯ 104.

48 "TiÕng nãi cña nh©n d©n " ("Volksstimme") − tê b¸o, c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, xuÊt b¶n ë Hem-ni-tx¬ tõ n¨m 1891. ⎯ 105.

49 "Buæi s¸ng c«ng nh©n" ⎯ tê b¸o hîp ph¸p cña ph¸i men-sª-vÝch; xuÊt b¶n ë Pª-t¬-r«-gr¸t trong thêi gian th¸ng M−êi - th¸ng Ch¹p 1915. B¸o "Buæi s¸ng c«ng nh©n" lµ tê b¸o kÕ tôc b¸o "Buæi s¸ng" xuÊt b¶n trong th¸ng T¸m 1915. Tê b¸o nµy ®· che ®Ëy chñ nghÜa x· héi - s«-vanh vµ chñ tr−¬ng vÖ quèc b»ng nh÷ng lêi hoa mü cã tÝnh chÊt quèc tÕ chñ nghÜa. ⎯ 108.

50 KÎ nÆc danh ë C«-pen-ha-g¬ lµ L. §. T¬-rèt-xki, y ®−îc ng−êi ta ®Æt cho biÖt danh Êy tõ thêi gian Héi nghÞ C«-pen-ha-g¬ (1910), khi y viÕt trªn tê "Vorwärts" c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc ngµy 28 th¸ng T¸m 1910 mét bµi vu khèng nÆc danh nãi vÒ t×nh h×nh trong néi bé §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Do bµi b¸o Êy cña T¬-rèt-xki, ®−îc ®¨ng trªn b¸o "Vor-wärts" nªn çc thµnh viªn cña ®oµn ®¹i biÓu Nga ®ang dù Héi nghÞ C«-pen-ha-g¬ lµ V. I. Lª-nin, G. V. Plª-kha-nèp vµ A. V¸c-xki (A. X. V¸c-s¸p-xki), ®¹i diÖn §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan ®· göi th− ph¶n kh¸ng ®Õn Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng d©n chñ - x· héi §øc.

Trong tr−êng hîp nµy, V. I. Lª-nin cã ý nãi ®Õn nh÷ng bµi kh«ng ký tªn ®¨ng trªn tê "Volksrecht" ("D©n quyÒn") ngµy 18 th¸ng Ch¹p 1915, lµ bµi "Chñ nghÜa d©n téc Nga vµ giai cÊp c«ng nh©n" vµ ®¨ng trªn tê b¸o "Lêi nãi cña chóng ta" ngµy 19 th¸ng Ch¹p, lµ bµi "Nh÷ng sù kiÖn vµ kÕt luËn (L¹i nãi vÒ nh÷ng cuéc bÇu cö ë Pª-t¬-r«-gr¸t)". B¸o "Lêi nãi cña chóng ta" lóc Êy do T¬-rèt-xki lµm tæng biªn tËp. ⎯ 109.

51 Rª-pª-ti-lèp ⎯ nh©n vËt trong hµi kÞch cña A. X. Gri-b«-ª-®èp "Khæ v× kh«n". ⎯ III.

52 Héi nghÞ Lu©n-®«n cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çc n−íc thuéc phe "§ång minh tay ba" häp ngµy 14 th¸ng Hai 1915. Tham dù héi nghÞ cã çc ®¹i biÓu cña ph¸i x· héi - s«-vanh vµ çc nhãm


hoµ b×nh chñ nghÜa cña Anh, Ph¸p, BØ vµ Nga: §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp, §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh, C«ng ®¶ng, Héi Pha - biªng, §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p, Tæng liªn ®oµn lao ®éng, §¶ng x· héi chñ nghÜa BØ, §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, ph¸i men-sª-vÝch. Ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña héi nghÞ cã nh÷ng vÊn ®Ò: 1) çc quyÒn cña çc d©n téc; 2) çc thuéc ®Þa; 3) nh÷ng b¶o ®¶m cho nÒn hoµ b×nh t−¬ng lai.

Nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch kh«ng ®−îc mêi ®Õn dù héi nghÞ. Tuy vËy, theo sù uû nhiÖm cña V. I. Lª-nin, M. M. LÝt-vi-nèp ®· ®Õn héi nghÞ ®Ó ®äc b¶n tuyªn bè cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. B¶n dù th¶o do V. I. Lª-nin viÕt ®· ®−îc lÊy lµm c¬ së cho b¶n tuyªn bè. B¶n tuyªn bè nªu lªn nh÷ng ®ßi hái: nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¶i rót ra khái çc chÝnh phñ t− s¶n, ®o¹n tuyÖt hoµn toµn víi bän ®Õ quèc, tõ chèi viÖc hîp t¸c víi bän ®Õ quèc, ®Êu tranh kiªn quyÕt chèng l¹i çc chÝnh phñ ®Õ quèc chñ nghÜa vµ lªn ¸n viÖc biÓu quyÕt th«ng qua ng©n s¸ch qu©n sù. Trong khi LÝt-vi-nèp ®äc b¶n tuyªn bè, ng−êi ta ®· ng¾t lêi «ng vµ c¾t kh«ng cho «ng nãi, vµ sau khi chuyÓn cho ®oµn chñ tÞch v¨n b¶n b¶n tuyªn bè, LÝt-vi-nèp bá héi nghÞ ra vÒ. VÒ héi nghÞ Lu©n-®«n, xem çc bµi cña V. I. Lª-nin "VÒ Héi nghÞ Lu©n-®«n" vµ "Nh©n Héi nghÞ Lu©n-®«n" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 26, tr. 194-196 vµ 217 - 220). ⎯ 112.

53 Khèi th¸ng T¸m ⎯ mét khèi chèng ®¶ng gåm ph¸i thñ tiªu, ph¸i T¬-rèt-xki vµ nh÷ng phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa kh¸c, nh»m chèng nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch. KÎ tæ chøc ra khèi nµy lµ T¬-rèt-xki. Khèi nµy ®−îc thµnh lËp t¹i héi nghÞ çc ®¹i biÓu cña çc nhãm vµ çc ph¸i chèng ®¶ng, häp t¹i Viªn th¸ng T¸m 1912. TuyÖt ®¹i ®a sè ®¹i biÓu lµ nh÷ng ng−êi sèng ë n−íc ngoµi vµ kh«ng cã liªn hÖ víi giai cÊp c«ng nh©n ë n−íc Nga, kh«ng cã quan hÖ trùc tiÕp víi c«ng t¸c ®¶ng ë ®Þa ph−¬ng. Héi nghÞ ®· th«ng qua nh÷ng nghÞ quyÕt cã tÝnh chÊt thñ tiªu, chèng ®¶ng trªn tÊt c¶ mäi vÊn ®Ò vÒ s¸ch l−îc d©n chñ - x· héi vµ ph¶n ®èi sù tån t¹i cña ®¶ng bÊt hîp ph¸p. VÒ sù tan r· cña khèi th¸ng T¸m, xem nh÷ng bµi viÕt cña V. I. Lª-nin "Sù tan r· cña khèi "th¸ng T¸m"", "Khèi "th¸ng T¸m" gi¶ t¹o bÞ bãc trÇn" vµ "VÒ viÖc ph¸ ho¹i sù thèng nhÊt, che ®Ëy b»ng nh÷ng lêi kªu gµo thèng nhÊt" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 25, tr. 1-5, 32-36 vµ 211-239). ⎯ 114.

54 Cã ý nãi ®Õn cuèn s¸ch nhá cña C. Cau-xky "Der Weg zur Macht" ("Con ®−êng giµnh chÝnh quyÒn") xuÊt b¶n ë H¨m-bua vµ BÐc-lanh n¨m 1909. ⎯ 123.

55 Bµi "Chñ nghÜa c¬ héi vµ sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II" ®−îc viÕt vµo cuèi n¨m 1915 b»ng tiÕng Nga, cã lÏ lµ sím h¬n ®«i chót so víi bµi cïng tªn viÕt b»ng tiÕng §øc vµ ®¨ng vµo th¸ng Giªng 1916 trong sè ®Çu cña t¹p chÝ "Vorbote" ("Ng−êi tiªn khu"), c¬ quan lý luËn cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van (xem tËp nµy, tr. 149 - 166). Bµi nµy kh¸c chót Ýt so víi bµi ®¨ng trong t¹p chÝ "Vorbote". B¶n th¶o cña bµi viÕt b»ng tiÕng Nga gi÷ l¹i ®−îc kh«ng trän vÑn; b¶n th¶o gåm m−êi trang giÊy khæ vë häc sinh viÕt b»ng nÐt ch÷ râ rµng, nhá li ti vµ ®−îc ®¸nh sè trang, vµ nöa trang kh«ng cã ®¸nh sè. Bµi nµy ®−îc in lÇn ®Çu tiªn vµo n¨m 1924 trªn t¹p chÝ "Çch m¹ng v« s¶n", sè 5. ⎯ 127.

56 "Sozialistische Monatshefte" ("NguyÖt san x· héi chñ nghÜa") ⎯ t¹p chÝ, c¬ quan ng«n luËn chñ yÕu cña nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa ë §øc, vµ lµ mét trong nh÷ng c¬ quan ng«n luËn cña chñ nghÜa xÐt l¹i quèc tÕ. XuÊt b¶n ë BÐc-lanh tõ n¨m 1897 ®Õn n¨m 1933. Trong thêi gian chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt t¹p chÝ nµy ®· gi÷ lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. ⎯ 134.

57 Ph¸i Pha-biªng ⎯ nh÷ng thµnh viªn cña Héi Pha-biªng, mét tæ chøc theo chñ nghÜa c¶i l−¬ng ë Anh ®−îc thµnh lËp vµo n¨m 1884; héi lÊy tªn theo tªn cña thèng so¸i La-m· thÕ kû thø III tr−íc c«ng nguyªn lµ Pha-biªng M¸c-xim, ng−êi ®−îc mÖnh danh "Cun-kta-to" ("Ng−êi chê thêi") v× chiÕn thuËt chê thêi cña «ng, do «ng tr¸nh nh÷ng trËn quyÕt chiÕn trong cuéc chiÕn tranh víi Han-ni-ban. Héi viªn cña Héi Pha-biªng phÇn ®«ng lµ nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn cho tÇng líp trÝ thøc t− s¶n ⎯ nh÷ng nhµ khoa häc, nhµ v¨n, nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ (ch¼ng h¹n nh− X. vµ B. Ve-b¬, B. S«, R. M¸c-®«-nan vµ nh÷ng ng−êi kh¸c); hä phñ nhËn tÝnh tÊt yÕu cña ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n vµ cña çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ kh¼ng ®Þnh r»ng sù qu¸ ®é tõ chñ nghÜa t− b¶n lªn chñ nghÜa x· héi chØ cã thÓ thùc hiÖn ®−îc b»ng nh÷ng cuéc c¶i çch nhá vµ nh÷ng c¶i t¹o x· héi dÇn tõng b−íc. V. I. Lª-nin nhËn ®Þnh phong trµo Pha-biªng "lµ mét khuynh h−íng cña chñ nghÜa c¬ héi cùc ®oan" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 16, tr. 428). N¨m 1900 Héi Pha-biªng gia nhËp C«ng ®¶ng. "Chñ nghÜa x· héi Pha-biªng" lµ mét trong nh÷ng nguån gèc cña hÖ t− t−ëng cña C«ng ®¶ng.


Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, ph¸i Pha-biªng gi÷ lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. Xem nhËn ®Þnh vÒ ph¸i Pha-biªng trong bµi cña V. I. Lª-nin "Chñ nghÜa hoµ b×nh Anh vµ sù kh«ng −a lý luËn ë Anh" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 26, tr. 331 - 339). ⎯ 134.

58 C«ng ®¶ng (Labour Party) Anh ®−îc thµnh lËp n¨m 1900 nh− lµ sù hîp nhÊt çc c«ng ®oµn - çc c«ng liªn, çc tæ chøc vµ çc nhãm x· héi chñ nghÜa nh»m môc ®Ých ®−a nh÷ng ®¹i biÓu c«ng nh©n vµo nghÞ viÖn ("Uû ban ®¹i diÖn c«ng nh©n"). N¨m 1906 uû ban nµy ®æi tªn thµnh C«ng ®¶ng. Çc héi viªn c«ng liªn mÆc nhiªn trë thµnh ®¶ng viªn cña ®¶ng víi ®iÒu kiÖn ®ãng ®¶ng phÝ. §øng ®Çu C«ng ®¶ng lµ Ban chÊp hµnh, Ban chÊp hµnh nµy cïng víi Tæng héi c«ng liªn vµ Ban chÊp hµnh §¶ng hîp t¸c x·, lËp thµnh çi gäi lµ Héi ®ång lao ®éng toµn quèc. Liªn kÕt chÆt chÏ víi C«ng ®¶ng cã §¶ng hîp t¸c x· - ®¶ng nµy tham gia C«ng ®¶ng víi t− çch mét thµnh viªn tËp thÓ - vµ §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp.

C«ng ®¶ng tuy lóc míi h×nh thµnh - xÐt vÒ mÆt thµnh phÇn mµ nãi − lµ mét ®¶ng c«ng nh©n (vÒ sau, mét sè kh¸ lín phÇn tö tiÓu t− s¶n ®· gia nhËp ®¶ng), nh−ng ®øng vÒ hÖ t− t−ëng vµ s¸ch l−îc cña nã mµ xÐt, nã l¹i lµ mét tæ chøc c¬ héi chñ nghÜa. Tõ khi ®¶ng nµy thµnh lËp, nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o cña nã th−êng thi hµnh chÝnh s¸ch hîp t¸c giai cÊp víi giai cÊp t− s¶n. "C«ng ®¶ng lµ ®¶ng cã tÝnh chÊt thùc sù t− s¶n, v× dï nã bao gåm c«ng nh©n, nh−ng l¹i bÞ l·nh ®¹o bëi nh÷ng tªn ph¶n ®éng, nh÷ng tªn ph¶n ®éng tÖ h¹i nhÊt, hµnh ®éng hoµn toµn theo tinh thÇn cña giai cÊp t− s¶n..." (V. I. Lª-nin, Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 41. tr. 313). Trong thêi gian chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o C«ng ®¶ng gi÷ lËp tr−êng x· héi - s«-vanh.

Nh÷ng ®¶ng viªn C«ng ®¶ng ®· nhiÒu lÇn ®øng ra lËp chÝnh phñ (trong çc n¨m 1924, 1929, 1945 vµ 1950), nh÷ng chÝnh phñ nµy ®Òu thi hµnh chÝnh s¸ch cña chñ nghÜa ®Õ quèc Anh. ViÖc nh÷ng ng−êi lao ®éng Anh bÊt b×nh víi chÝnh s¸ch ph¶n ®éng cña ban l·nh ®¹o C«ng ®¶ng ®· dÉn tíi viÖc thµnh lËp ph¸i t¶ trong ®¶ng nh»m chèng l¹i chÝnh s¸ch chÝnh thøc cña ban l·nh ®¹o ®¶ng. ⎯ 134.

59 Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¸i "réng" ë Bun-ga-ri (cßn ®−îc gäi lµ nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i "Sù nghiÖp chung") lµ mét ph¸i c¬ héi chñ nghÜa trong §¶ng d©n chñ - x· héi Bun-ga-ri, tõ n¨m 1900,

ph¸i nµy ®· ra mét t¹p chÝ lÊy tªn lµ "Sù nghiÖp chung". Sau khi x¶y ra sù ph©n liÖt t¹i §¹i héi X cña §¶ng d©n chñ - x· héi häp t¹i thµnh phè Ru-x¬ n¨m 1903, hä lËp ra §¶ng d©n chñ - x· héi Bun-ga-ri c¶i l−¬ng (cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ph¸i "réng"). Trong thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt ph¸i "Sù nghiÖp chung" gi÷ lËp tr−êng s«-vanh.

N¨m 1942, çnh t¶ cña §¶ng d©n chñ - x· héi Bun-ga-ri gia nhËp MÆt trËn tæ quèc, mÆt trËn nµy ®−îc thµnh lËp d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n. Sau khi lo¹i trõ ra khái hµng ngò cña m×nh nh÷ng phÇn tö ®èi ®Þch, th¸ng T¸m 1948, çnh t¶ §¶ng d©n chñ - x· héi hîp nhÊt víi §¶ng céng s¶n trªn nÒn t¶ng t− t−ëng vµ nh÷ng nguyªn t¸c tæ chøc cña chñ nghÜa M¸c - Lª-nin; §¶ng céng s¶n Bun-ga-ri b¾t ®Çu ®−îc gäi lµ §¶ng c«ng nh©n (céng s¶n) Bun-ga-ri. ⎯ 134.

60 "PreuBische Jahrbücher" ("Niªn gi¸m phæ") ⎯ mét nguyÖt san theo khuynh h−íng b¶o thñ ë §øc viÕt vÒ çc vÊn ®Ò chÝnh trÞ, lÞch sö vµ v¨n häc; xuÊt b¶n t¹i BÐc-lanh tõ n¨m 1858 ®Õn n¨m 1935. ⎯ 136.

61 Çc c«ng liªn ⎯ nh÷ng nghiÖp ®oµn ë Anh. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, ®a sè nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o c«ng liªn gi÷ lËp tr−êng x· héi chñ nghÜa - s«-vanh. Nh÷ng nhµ t− t−ëng cña çc c«ng liªn phñ nhËn sù cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp ®¶ng çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n, trªn thùc tÕ hä thu hÑp vai trß cña ®¶ng c«ng nh©n l¹i chØ cßn lµ mét c¬ quan ®¹i diÖn cho çc c«ng liªn t¹i nghÞ viÖn. ⎯ 137.

62 Ph¸i Gi«-re-x¬ ⎯ nh÷ng ng−êi ®i theo Gi. Gi«-re-x¬, nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo x· héi chñ nghÜa Ph¸p vµ quèc tÕ. Bªn c¹nh nh÷ng cèng hiÕn to lín (Gi. Gi«-re-x¬ ®Êu tranh kh«ng mÖt mái cho chÕ ®é d©n chñ, cho nh÷ng quyÒn tù do cña nh©n d©n, cho hoµ b×nh, chèng ¸ch ¸p bøc ®Õ quèc chñ nghÜa vµ çc cuéc chiÕn tranh ¨n c−íp), Gi«-re-x¬ vµ nh÷ng ng−êi thuéc ph¸i «ng ta lªn tiÕng xÐt l¹i nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c. Ph¸i Gi«-re-x¬ cho r»ng chñ nghÜa x· héi sÏ th¾ng kh«ng ph¶i b»ng con ®−êng ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n chèng giai cÊp t− s¶n, mµ do kÕt qu¶ cña "sù ph¸t triÓn rùc rì cña t− t−ëng d©n chñ". Ph¸i Gi«-re-x¬ tuyªn truyÒn cho hoµ b×nh giai cÊp gi÷a nh÷ng kÎ ®i ¸p bøc víi nh÷ng ng−êi bÞ ¸p bøc, t¸n thµnh nh÷ng ¶o t−ëng cña ph¸i Pru-®«ng vÒ sù hîp t¸c, cho r»ng viÖc ph¸t triÓn sù hîp t¸c ®ã trong ®iÒu kiÖn chñ nghÜa t− b¶n d−êng nh− sÏ thóc



®Èy sù qu¸ ®é dÇn dÇn sang chñ nghÜa x· héi. N¨m 1902 ph¸i Gi«-re-x¬ thµnh lËp §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p, mét ®¶ng ®øng trªn lËp tr−êng c¶i l−¬ng chñ nghÜa. N¨m 1905 ®¶ng nµy hîp nhÊt víi §¶ng x· héi chñ nghÜa ë Ph¸p cña Ghe-®¬ thµnh mét ®¶ng lµ §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p. lª-nin ®· kÞch liÖt phª ph¸n nh÷ng quan ®iÓm c¶i l−¬ng chñ nghÜa cña Gi«-re-x¬ vµ cña ph¸i Gi«-re-x¬. ViÖc Gi«-re-x¬ ®Êu tranh cho hoµ b×nh, chèng nguy c¬ cña cuéc chiÕn tranh ®ang tíi gÇn ®· lµm cho giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa c¨m thï «ng. Ngay tr−íc khi næ ra chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, Gi«-re-x¬ bÞ bän tay ch©n cña thÕ lùc ph¶n ®éng giÕt h¹i.

Trong thêi gian chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, ph¸i Gi«-re-x¬ ⎯ ph¸i chiÕm −u thÕ trong ban l·nh ®¹o ®¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p ⎯ ®· c«ng khai lªn tiÕng ñng hé cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa vµ gi÷ lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. ⎯ 137.

63 Xem Ph. ¡ng-ghen. "Gãp phÇn phª ph¸n dù th¶o c−¬ng lÜnh d©n chñ - x· héi n¨m 1891" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XVI, ph. II, 1936, tr. 109). ⎯ 138.

64 Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Nh÷ng bøc th− chän läc, tiÕng Nga, 1953, tr. 459. ⎯ 141.

65 Xem. C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XXIX, 1946, tr. 265. ⎯ 141.

66 Bµi "Chñ nghÜa c¬ héi vµ sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II " ®−îc in trªn t¹p chÝ "Vorbote" ("Ng−êi tiªn khu") sè 1, th¸ng Giªng 1916.

"Vorbote" ⎯ t¹p chÝ, c¬ quan lý luËn cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van; xuÊt b¶n b»ng tiÕng §øc ë BÐc-n¬. Ra ®−îc hai sè; sè 1 - th¸ng Giªng vµ sè 2 - th¸ng T− 1916. Nh÷ng ng−êi chÝnh thøc xuÊt b¶n t¹p chÝ lµ G. R«-l¨ng- H«n-tx¬ vµ A. Pan-nª-cóc. Lª-nin ®· h¨ng h¸i tham gia thµnh lËp t¹p chÝ, vµ sau khi sè 1 cña t¹p chÝ ®−îc xuÊt b¶n, Ng−êi ®· tÝch cùc tham gia tæ chøc dÞch t¹p chÝ ra tiÕng Ph¸p ®Ó phæ biÕn réng r·i h¬n n÷a. Trªn çc trang cña t¹p chÝ, nh÷ng ng−êi theo ph¸i t¶ Xim-mÐc-van ®· tiÕn hµnh cuéc tranh luËn vÒ vÊn ®Ò quyÒn d©n téc tù quyÕt vµ vÒ khÈu hiÖu "gi¶i trõ qu©n bÞ". Ngoµi bµi "Chñ nghÜa c¬ héi vµ sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II", t¹p chÝ nµy cßn ®¨ng bµi cña Lª-nin "Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt (§Ò c−¬ng)". ⎯ 149.

67 Xem Ph. ¡ng-ghen. "Gãp phÇn phª ph¸n dù th¶o c−¬ng lÜnh d©n chñ - x· héi n¨m 1891" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XVI, ph. II, 1936, tr. 109). ⎯ 158.


69 Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XXIX, 1946, tr. 265. ⎯ 160.

70 "The Labour Leader" ("Ng−êi l·nh tô c«ng nh©n") ⎯ tê b¸o ra hµng tuÇn. XuÊt b¶n tõ n¨m 1891 cho ®Õn ngµy nay. Tõ n¨m 1893 lµ c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp Anh. Tõ n¨m 1922, tê b¸o ®−îc xuÊt b¶n d−íi tªn gäi "New Leader" ("L·nh tô míi"); tõ n¨m 1946 tê b¸o mang tªn "Socialist Leader" ("L·nh tô x· héi chñ nghÜa"). ⎯ 165.

71 Lª-nin trùc tiÕp b¾t tay vµo viÖc viÕt cuèn s¸ch "Nh÷ng tµi liÖu míi vÒ nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp. TËp I. Chñ nghÜa t− b¶n vµ n«ng nghiÖp ë Hîp chñng quèc Mü" vµo ®Çu n¨m 1915. Tr−íc ®ã Lª-nin ®· b¾t tay vµo viÖc nghiªn cøu sè liÖu thèng kª n«ng nghiÖp Hîp chñng quèc Mü. Trong bøc th− göi sang n−íc Mü cho nhµ kinh tÕ häc I. A. Guèc - vÝch, ®Ò ngµy 14 (27) th¸ng Hai 1914, Lª-nin viÕt: "ë Pa-ri t«i cã nghiªn cøu thèng kª n«ng nghiÖp Mü (vol. V. Agriculture − census of 1900) ⎯ t«i t×m thÊy rÊt nhiÒu ®iÒu thó vÞ... T«i rÊt cÇn cuèn Agriculture − vol. V. census of 1900 − vµ còng cÇn cuèn census of 1910 (nÕu ch−a ®−îc xuÊt b¶n th× nh÷ng b¶n tin s¬ bé)" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 48. tr. 265). Trong th− ®Ò ngµy 5 (18) th¸ng N¨m 1914 göi ®i Niu-oãc cho N. N. Na-c«-ri-a-cèp, Lª-nin c¶m ¬n vÒ viÖc «ng ta ®· göi cho Ng−êi nh÷ng b¶n tin cña lÇn ®iÒu tra thø 13 vµ tËp n¨m cña lÇn ®iÒu tra thø 12 (1900) vµ Ng−êi hái «ng ta vÒ tËp V Agriculture, cña lÇn ®iÒu tra thø 13 n¨m 1910 (xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 48, tr. 287).

Sau khi viÕt xong cuèn s¸ch vµo cuèi n¨m 1915, Lª-nin göi b¶n th¶o vÒ Pª-t¬-r«-gr¸t cho A. M. Goãc-ki ®Ó ®−a nhµ xuÊt b¶n "Çnh buåm". Trong bøc th− göi cïng mét lóc víi b¶n th¶o Ng−êi viÕt: "T«i ®· cè g¾ng tr×nh bµy mét çch thËt phæ cËp nh÷ng tµi liÖu míi vÒ n−íc Mü, nh÷ng tµi liÖu mµ t«i tin ch¾c lµ ®Æc biÖt h÷u Ých cho viÖc truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c vµ chøng minh chñ nghÜa M¸c b»ng nh÷ng sù thËt... T«i muèn viÕt tiÕp vµ sau ®ã cho xuÊt b¶n tËp II n÷a − nãi vÒ n−íc §øc" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49, tr. 231). Ngµy 7 th¸ng T¸m 1914, khi lôc so¸t nhµ Lª-nin ë P«-r«-nin, bän hiÕn binh ®· tÞch


thu ®−îc ba cuèn vë ghi nh÷ng con sè thèng kª liªn quan ®Õn chÕ ®é ruéng ®Êt ë §øc, ¸o, Hung; viÖc ®ã nãi lªn r»ng Lª-nin cã ý ®Þnh viÕt nh÷ng tËp tiÕp theo nãi vÒ n−íc §øc vµ n−íc ¸o vµ ®· b¾t tay vµo viÖc viÕt nh÷ng tËp s¸ch ®ã. Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x« hiÖn cßn gi÷ ®−îc mét phÇn tµi liÖu chuÈn bÞ cho nh÷ng tËp s¸ch tiÕp theo nãi vÒ n−íc §øc. Còng xem bµi cña V. I. Lª-nin "ChÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa trong nÒn n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i" (Toµn tËp, tiÕng viÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 19, tr. 415 − 446).

Nh÷ng tµi liÖu chuÈn bÞ cho cuèn s¸ch "Nh÷ng tµi liÖu míi vÒ nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp. TËp I": nh÷ng b¶n ph¸c th¶o dµn bµi cuèn s¸ch vµ nh÷ng ghi chÐp rót ra tõ nh÷ng b¸o ço thèng kª cña hai cuéc ®iÒu tra ë n−íc Mü (1900 vµ 1910) ®· ®−îc ®¨ng trong V¨n tËp Lª-nin, tËp XIX n¨m 1932. ⎯ 167.

72 "Lêi gi¸o huÊn" ⎯ t¹p chÝ v¨n ho¸ ⎯ chÝnh trÞ ra hµng th¸ng theo khuynh h−íng x· héi chñ nghÜa − çch m¹ng; xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ th¸ng T− 1912 ®Õn th¸ng B¶y 1914. ⎯ 172.

73 Xem C. M¸c. "T− b¶n", tiÕng Nga, t. III, 1955, tr. 627. ⎯ 178 74 Xem C. M¸c. "T− b¶n", tiÕng nga, t. III, 1955, tr. 627 - 652. ⎯ 231. 75 C©y khoai n−íc − mét lo¹i c©y sèng nhiÒu n¨m ë vïng nhiÖt ®íi; cñ

cña nã dïng lµm thøc ¨n. ⎯ 250. 76 "Dù th¶o nghÞ quyÕt vÒ viÖc triÖu tËp Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa lÇn

thø hai " ®−îc viÕt trong thêi gian Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng (I. S. K., Internationale Sozialistische Kommission) ⎯ c¬ quan chÊp hµnh cña Liªn hiÖp Xim-mÐc-van − häp héi nghÞ. Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng cã çc ®oµn ®¹i diÖn th−êng trùc cña çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa tham gia, ®· ®−îc thµnh lËp Ýt l©u sau Héi nghÞ Xim-mÐc-van, vµo th¸ng ChÝn 1915. Tham gia uû ban nµy cã V. I. Lª-nin, I. Ph. ¸c-m¨ng, G. E. Di-n«-vi-Ðp, ®¹i diÖn cho Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga.

Héi nghÞ Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng häp ë BÐc-n¬ tõ ngµy 5 ®Õn hÕt ngµy 9 th¸ng Hai 1916. Tham dù héi nghÞ cã 22 ®¹i biÓu thay mÆt nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ë nhiÒu n−íc, trong ®ã cã §øc, Nga, ý, Na-uy, ¸o, Ba-lan, Thuþ-sÜ,

Bun-ga-rin, Ru-ma-ni. Thµnh phÇn tham dù héi nghÞ lµ b»ng chøng nãi lªn r»ng so s¸nh lùc l−îng ®· thay ®æi cã lîi cho ph¸i t¶, tuy nhiªn phÇn ®«ng nh÷ng ng−êi dù héi nghÞ nµy còng nh− t¹i Héi nghÞ Xim-mÐc-van, lµ ph¸i gi÷a.

Lª-nin tham gia tÝch cùc vµo c«ng t¸c cña héi nghÞ: Ng−êi so¹n th¶o "Dù th¶o nghÞ quyÕt vÒ viÖc triÖu tËp Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa lÇn thø hai" vµ ®Ò nghÞ cña ®oµn ®¹i biÓu vÒ ®iÒu kiÖn ®¹i diÖn t¹i héi nghÞ (xem tËp nµy, tr. 293). T¹i héi nghÞ, Lª-nin ®· phª ph¸n chñ nghÜa quèc tÕ gi¶ hiÖu cña bän men-sª-vÝch, ph¸t biÓu ý kiÕn vÒ çch th¶o luËn b¶n dù th¶o lêi kªu gäi cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ "Göi tÊt c¶ çc ®¶ng vµ çc nhãm ®ång t×nh", ®−a ra nh÷ng ®iÓm söa ®æi b¶n dù th¶o lêi kªu gäi; thay mÆt nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch vµ ban l·nh ®¹o xø cña ®¶ng d©n chñ - x· héi V−¬ng quèc Ba-lan vµ LÝt-va, Ng−êi ®äc lêi tuyªn bè ph¶n ®èi viÖc mêi Cau-xky, Ha-d¬ vµ BÐc-stanh tham dù héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai. V¨n b¶n lêi tuyªn bè ®ã cã ®o¹n viÕt: "Ho¹t ®éng cña nh÷ng ng−êi nµy trong nh÷ng n¨m cuèi cïng tr−íc khi næ ra chiÕn tranh, viÖc hä ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng cña quÇn chóng nh©n d©n, quan ®iÓm x· héi - yªu n−íc chñ nghÜa vµ x· héi hoµ b×nh chñ nghÜa kh«ng hÒ cho ta mét c¬ së nµo ®Ó cho r»ng trªn thùc tÕ, chø kh«ng ph¶i chØ trªn lêi nãi, hä cã thÓ ®øng trªn lËp tr−êng cña phong trµo Xim-mÐc-van".

Héi nghÞ ®· th«ng qua lêi kªu gäi "Göi tÊt c¶ çc ®¶ng vµ çc nhãm ®ång t×nh" ("Rundschreiben an alle angeschlossenen Parteien und Gruppen"), trong ®ã d−íi søc Ðp cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch vµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶, ng−êi ta ®· ghi vµo nh÷ng ®iÓm söa ®æi theo tinh thÇn cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van. Lêi kªu gäi lªn ¸n viÖc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa tham gia çc chÝnh phñ t− s¶n, lªn ¸n khÈu hiÖu "b¶o vÖ tæ quèc" trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc vµ bá phiÕu th«ng qua ng©n s¸ch qu©n sù, lêi kªu gäi còng chØ râ sù cÇn thiÕt ph¶i ñng hé phong trµo c«ng nh©n vµ chuÈn bÞ çc ho¹t ®éng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng chèng l¹i cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. Tuy nhiªn lêi kªu gäi cã thiÕu sãt lµ kh«ng triÖt ®Ó, do chç trong lêi kªu gäi kh«ng nªu lªn yªu cÇu ®ßi ®o¹n tuyÖt víi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh vµ chñ nghÜa c¬ héi. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ mäi ®iÓm söa ®æi mµ V. I. Lª-nin ®−a ra ®Ó bæ sung vµo lêi kªu gäi ®Òu ®−îc héi nghÞ th«ng qua. khi biÓu quyÕt th«ng qua v¨n b¶n lêi kªu gäi, nh÷ng ®¹i diÖn ph¸i t¶ Xim-mÐc-van tuyªn bè t¹i héi nghÞ r»ng mÆc dï kh«ng ph¶i tÊt c¶ mäi ®iÓm trong lêi kªu gäi ®Òu lµ tho¶ ®¸ng, nh−ng hä vÉn biÓu quyÕt t¸n thµnh lêi kªu gäi, v× trong ®ã hä nhËn thÊy cã


mét b−íc tiÕn bé so víi nh÷ng nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø nhÊt häp ë Xim-mÐc-van.

"Dù th¶o nghÞ quyÕt vÒ viÖc triÖu tËp Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai" do Lª-nin ®−a ra, ®· ®−îc th¶o luËn t¹i héi nghÞ cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng; nhiÒu ®iÓm trong b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt ®· ®−îc chËp nhËn. Héi nghÞ ®· Ên ®Þnh thêi gian triÖu tËp Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai. Sau héi nghÞ Ýt l©u, Lª-nin ®· göi ®Õn çc chi bé b«n-sª-vÝch ë ngoµi n−íc b¶n th«ng b¸o vÒ thêi gian häp kÌm theo chØ thÞ ph¶i chuÈn bÞ ngay cho Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai s¾p häp. ⎯ 291.

77 §Ò ¸n nµy cña Lª-nin ®· ®−îc chÊp nhËn. Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ kªu goi tÊt c¶ çc ®¶ng, çc tæ chøc vµ çc nhãm ®ång t×nh h·y ®−a ra nh÷ng ®Ò ¸n vÒ çc ®iÓm trong ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai. Nh÷ng ®Ò ¸n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vÒ tÊt c¶ çc ®iÓm chñ yÕu cña ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cña héi nghÞ ®Òu do Lª-nin so¹n th¶o. Xem b¶n s¬ th¶o, vµ b¶n tr×nh bµy cuèi cïng çc ®Ò ¸n cña ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga trong tËp nµy, tr. 362 - 376 vµ 578 - 593. ⎯ 292.

78 §Ò ¸n nµy do Lª-nin viÕt trong thêi gian héi nghÞ Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng häp ë BÐc-n¬. §Ò ¸n ®−îc héi nghÞ th¶o luËn vµ th«ng qua. ⎯ 293.

79 Cuéc mÝt-tinh quèc tÕ ®−îc cö hµnh t¹i héi tr−êng cña cung nh©n d©n ë BÐc-n¬ trong nh÷ng ngµy Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng häp héi nghÞ. Ph¸t biÓu t¹i cuéc mÝt - tinh, ngoµi V.I.Lª-nin ra, cßn cã G. M«-®i-li-a-ni (ý), Kh. Ra-cèp-xki (Ru-ma-ni) vµ R. Grim (Thuþ-sÜ). ⎯ 295.

80 "Appeal to Reason" ("Kªu gäi theo lÏ ph¶i") ⎯ tê b¸o cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Mü; thµnh lËp n¨m 1895 t¹i thµnh phè Gi-r¾c-®¬, bang Can-da-x¬ (Mü). Tuy kh«ng cã liªn hÖ chÝnh thøc víi §¶ng x· héi chñ nghÜa Mü, nh−ng tê b¸o ®· tiÕn hµnh tuyªn truyÒn nh÷ng t− t−ëng x· héi chñ nghÜa vµ ®−îc c«ng nh©n rÊt yªu chuéng. Nhµ x· héi chñ nghÜa Mü ¥. §Ðp-x¬ ®· céng t¸c víi tê b¸o nµy. ⎯ 298.

81 "La Bataille" ("ChiÕn ®Êu") ⎯ tê b¸o, c¬ quan ng«n luËn cña ph¸i v« chÝnh phñ − c«ng ®oµn chñ nghÜa ë Ph¸p; xuÊt b¶n ë Pa-ri tõ

n¨m 1915 ®Õn n¨m 1920 thay cho tê b¸o "La Bataille Syndicaliste" bÞ ®ãng cöa vµo th¸ng ChÝn 1915; trong thêi gian chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, tê b¸o gi÷ lËp tr−êng s«-vanh. ⎯ 300.

82 "Vorwärts" ("TiÕn lªn") ⎯ tê b¸o hµng ngµy, c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc; xuÊt b¶n t¹i BÐc-lanh tõ n¨m 1891, d−íi tªn gäi (Vorwärts. Berliner Volksblatt" ("TiÕn lªn. B¸o nh©n d©n BÐc-lanh") theo quyÕt ®Þnh cña §¹i héi cña ®¶ng häp ë Han-l¬, coi ®ã lµ tiÕp tôc tê b¸o "Berliner Volksblatt" ("B¸o nh©n d©n BÐc-lanh") xuÊt b¶n tõ n¨m 1884. Trªn çc trang b¸o nµy, Ph. ¡ng-ghen ®· ®Êu tranh chèng mäi biÓu hiÖn cña chñ nghÜa c¬ héi. Tõ nöa cuèi nh÷ng n¨m 90, sau khi ¡ng-ghen qua ®êi, ban biªn tËp tê "Vorwärts" ®· lät vµo tay çnh h÷u trong ®¶ng vµ ®· ®¨ng mét çch cã hÖ thèng nh÷ng bµi b¸o cña bän c¬ héi chñ nghÜa. B»ng çch tr×nh bµy mét çch cã dông ý cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa xÐt l¹i trong §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, tê "Vorwärts" ®· ñng hé "ph¸i kinh tÕ", råi tiÕp ®ã, sau khi ®¶ng bÞ ph©n liÖt, ®· ñng hé bän men-sª-vÝch. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ, tê "Vorwärts" ®· ®¨ng nhiÒu bµi cã tÝnh chÊt vu khèng cña T¬-rèt-xki, mµ kh«ng ®Ó cho Lª-nin vµ ph¸i b«n-sª-vÝch ph¸t biÓu ý kiÕn b¸c l¹i vµ ®¸nh gi¸ mét çch kh¸ch quan t×nh h×nh trong ®¶ng.

Trong thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, b¸o "Vorwärts" ®øng trªn lËp tr−ëng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. Sau çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vÜ ®¹i, tê b¸o tiÕn hµnh tuyªn truyÒn chèng x« -viÕt. B¸o nµy ®−îc xuÊt b¶n ë BÐc-lanh cho tíi n¨m 1933. ⎯ 301.

83 §¹i héi cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p häp trong nh÷ng ngµy 25-29 th¸ng Ch¹p 1915. B¶n nghÞ quyÕt do Buèc-®¬-r«ng ®−a ra ®· bÞ ®a sè trong ®¹i héi b¸c bá. ⎯ 302.

84 Bøc th− nµy cña Lª-nin ®−îc in n¨m 1916 b»ng tiÕng Ph¸p d−íi h×nh thøc truyÒn ®¬n riªng d−íi ®Çu ®Ò: "Sur la t©che de l'opposi - tion en France (Lettre au camarade Safaroff)", Gi¬-ne-v¬, d−íi ký tªn N. LÐnine. ⎯ 305.

85 Lª-nin cã ý nãi ®Õn v¨n tËp cña ph¸i men-sª-vÝch "Quèc tÕ vµ chiÕn tranh"; xuÊt b¶n vµo cuèi n¨m 1915. ⎯ 306.

86 "Tia s¸ng" − tê b¸o hîp ph¸p ra hµng ngµy cña ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu; xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ ngµy 16 (29) th¸ng ChÝn 1912


®Õn hÕt ngµy 5 (18) th¸ng B¶y 1913. Ra ®−îc 237 sè. Tê b¸o tån t¹i chñ yÕu nhê tiÒn ®ãng gãp cña ph¸i tù do. ViÖc l·nh ®¹o tê b¸o vÒ mÆt t− t−ëng n»m trong tay P. B. ¸c-xen-rèt, Ph. I. §an, L. M¸c-tèp, A. X. M¸c-t−-nèp. Trªn çc trang cña tê b¸o nµy, ph¸i thñ tiªu ®· lªn tiÕng chèng l¹i s¸ch l−îc çch m¹ng cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, truyÒn b¸ çi khÈu hiÖu c¬ héi chñ nghÜa ®ßi thµnh lËp çi gäi lµ "®¶ng c«ng khai", chèng l¹i nh÷ng cuéc b·i c«ng çch m¹ng cã tÝnh chÊt quÇn chóng cña c«ng nh©n, m−u toan xÐt l¹i nh÷ng luËn ®iÓm quan träng nhÊt trong c−¬ng lÜnh cña ®¶ng. Lª-nin ®· viÕt r»ng "b¸o "Tia s¸ng" ®· bÞ chÝnh s¸ch cña ph¸i tù do biÕn thµnh n« lÖ" vµ gäi tê b¸o lµ c¬ quan ng«n luËn cña bän ph¶n béi. ⎯ 307.

87 Héi ®ång b¶o hiÓm toµn Nga ⎯ c¬ quan cao nhÊt phô tr¸ch çc vÊn ®Ò b¶o hiÓm c«ng nh©n, xuÊt hiÖn vµo cuèi n¨m 1912 khi luËt b¶o hiÓm ®−îc th«ng qua. Thµnh phÇn héi ®ång bao gåm: bé tr−ëng Bé th−¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp (chñ tÞch), 15 quan chøc, ®¹i diÖn Héi ®ång ®Þa ph−¬ng Pª-tÐc-bua, ®¹i diÖn §u-ma thµnh phè Pª-tÐc-bua, 5 ®¹i diÖn cña chñ vµ 5 ®¹i diÖn cña thî. Nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ®· tÝch cùc tham gia cuéc vËn ®éng bÇu cö vµo çc c¬ quan b¶o hiÓm cuèi n¨m 1913 vµ ®Çu n¨m 1914. §©y lµ mét trong nh÷ng h×nh thøc lîi dông nh÷ng kh¶ n¨ng hîp ph¸p ®Ó ®Êu tranh chèng chÕ ®é Nga hoµng, ®Ó chuÈn bÞ cho quÇn chóng ®øng lªn lµm çch m¹ng. Chung quanh vÊn ®Ò bÇu cö ®· næ ra cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt gi÷a mét bªn lµ ph¸i b«n-sª-vÝch, vµ bªn kia lµ ph¸i thñ tiªu vµ bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. Çc b¸o "Sù thËt cña giai cÊp v« s¶n", "Con ®−êng sù thËt" vµ trong t¹p chÝ "VÊn ®Ò b¶o hiÓm x· héi" ®· cã ®¨ng th− uû nhiÖm cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch trao cho çc ®¹i biÓu c«ng nh©n trong çc c¬ quan b¶o hiÓm. Ph¸i thñ tiªu ®· cho ®¨ng trªn b¸o "B¸o c«ng nh©n míi" th− uû nhiÖm cña chóng, trong ®ã chóng ®ßi ph¶i t¸ch nh÷ng ®¹i diÖn c«ng nh©n thµnh nhãm ®éc lËp, kh«ng phô thuéc vµo ®¶ng. Trong thêi gian bÇu cö héi ®ång b¶o hiÓm håi th¸ng Ba 1914 ph¸i thñ tiªu ®· thÊt b¹i. C¶ 5 øng cö viªn thuéc danh s¸ch ph¸i "Sù thËt" ®· tróng cö vµo Héi ®ång b¶o hiÓm. ⎯ 307.

88 "TiÕng nãi cña chóng ta" ⎯ tê b¸o men-sª-vÝch hîp ph¸p; xuÊt b¶n ë Xa-ma-ra trong nh÷ng n¨m 1915 - 1916; gi÷ lËp tr−êng x· héi - s«-vanh. ⎯ 308

89 "ThÕ giíi ngµy nay" ⎯ t¹p chÝ v¨n häc, khoa häc vµ chÝnh trÞ ra hµng th¸ng; xuÊt b¶n ë Pª-tÐc-bua tõ th¸ng M−êi 1906 ®Õn n¨m

1918. Ph¸i men-sª-vÝch, trong ®ã cã G. V. Plª-kha-nèp ®· trùc tiÕp tham gia t¹p chÝ nµy. Trong thêi kú liªn minh víi ph¸i Plª-kha-nèp vµ ®Çu n¨m 1914, nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ®· céng t¸c víi t¹p chÝ. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, t¹p chÝ nµy ®· trë thµnh c¬ quan ng«n luËn cña ph¸i x· héi - s«-vanh. ⎯ 308.

90 Lª-nin cã ý nãi ®Õn h×nh t−îng v¨n häc mµ I. X. Tuèc-ghª-nÐp nªu lªn trong bµi th¬ d−íi thÓ v¨n xu«i "PhÐp xö thÕ". Quy t¾c sèng c¬ b¶n cña nh©n vËt trong bµi th¬ lµ buéc téi kÎ ®èi ®Þch víi m×nh lµ m¾c thiÕu sãt hay tËt xÊu mµ y c¶m thÊy m×nh m¾c ph¶i. ⎯ 313.

91 "§¶ng c«ng nh©n cña Xt«-l−-pin" lµ tªn gäi mµ ng−êi ta dïng ®Ó gäi ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu, nh÷ng kÎ thÝch nghi víi chÕ ®é ®· ®−îc thiÕt lËp trong thêi kú thÕ lùc ph¶n ®éng Xt«-l−-pin thèng trÞ, sau khi cuéc çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt thÊt b¹i, bän nµy ®· tho¶ hiÖp víi chÕ ®é ®ã vµ cè t×m çch ®Ó ®−îc chÝnh phñ Nga hoµng cho phÐp tån t¹i nh− mét ®¶ng cã vÎ lµ "c«ng nh©n", c«ng khai, hîp ph¸p b»ng çi gi¸ ph¶i tr¶ lµ tõ bá c−¬ng lÜnh vµ s¸ch l−îc cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ 317.

92 Lª-nin gäi khÈu hiÖu nµy lµ khÈu hiÖu "cã tÝnh chÊt §¶ng th¸ng M−êi", xÐt theo tÝnh chÊt cña nã th× phï hîp víi lËp tr−êng ph¸i th¸ng M−êi - mét ®¶ng ph¶n çch m¹ng cña giai cÊp t− s¶n c«ng th−¬ng nghiÖp vµ cña bän ®¹i ®Þa chñ. ⎯ 317.

93 Vô ¸n §r©y-phuýt lµ vô ¸n cã tÝnh chÊt khiªu khÝch do giíi qu©n phiÖt ph¶n ®éng qu©n chñ ë Ph¸p tæ chøc ra n¨m 1894 ®Ó xö §r©y- phuýt, mét sÜ quan ng−êi Do-th¸i lµm viÖc ë Bé tæng tham m−u Ph¸p, bÞ buéc téi mét çch man tr¸ lµ lµm gi¸n ®iÖp vµ ph¶n quèc. Toµ ¸n qu©n sù xö §r©y-phuýt víi çi ¸n tï chung th©n. Vô xÐt xö §r©y-phuýt − mét vô ¸n ®−îc tiÕn hµnh do sù xói giôc cña giíi qu©n phiÖt ph¶n ®éng − ®· bÞ çc giíi ph¶n ®éng ë Ph¸p lîi dông ®Ó thæi bïng ngän löa bµi Do-th¸i, tÊn c«ng chèng chÕ ®é céng hßa vµ çc quyÒn tù do d©n chñ. N¨m 1898, khi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa vµ nh÷ng ®¹i biÓu tiªn tiÕn cña ph¸i d©n chñ t− s¶n (trong ®ã cã £.D«-li-a, Gi. Gi«-re-x¬, A. Phran-x¬ vµ nh÷ng ng−êi kh¸c) ph¸t ®éng cuéc vËn ®éng ®ßi xem xÐt l¹i vô ¸n §r©y-phuýt, th× vô ¸n mang tÝnh chÊt chÝnh trÞ râ rÖt vµ ®· lµm cho n−íc Ph¸p chia thµnh hai phe: mét bªn lµ phe céng hoµ vµ d©n chñ, vµ bªn kia


lµ khèi liªn minh gi÷a ph¸i qu©n chñ, ph¸i t¨ng l÷, ph¸i bµi Do-th¸i vµ ph¸i d©n téc chñ nghÜa. N¨m 1899 do ¸p lùc cña d− luËn x· héi, §r©y-phuýt ®−îc ©n x¸ vµ ®−îc tù do; nh−ng m·i ®Õn n¨m 1906 víi quyÕt ®Þnh cña toµ phóc thÈm, §r©y-phuýt míi ®−îc thõa nhËn lµ v« téi vµ ®−îc trë l¹i qu©n ®éi. ⎯ 326.

94 Vô rèi ren ë Xa-bÐc-n¬ x¶y ra t¹i thµnh phè Xa-bÐc-n¬ (An-da-x¬) th¸ng M−êi mét 1913. Lý do khiÕn vô nµy x¶y ra lµ viÖc mét sÜ quan Phæ xóc ph¹m th« b¹o ng−êi d©n An-da-x¬. ViÖc ®ã ®· khiÕn cho d©n ®Þa ph−¬ng, phÇn ®«ng lµ ng−êi Ph¸p, bïng lªn lßng c¨m phÉn ®èi víi ¸ch thèng trÞ cña giíi qu©n phiÖt Phæ. VÒ vô rèi ren Xa-bÐc-n¬, xem bµi cña Lª-nin: "Xa-bÐc-n¬" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 24, tr. 233-235). ⎯ 326.

95 Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, 1932, t. XXIII, tr. 464, 480. ⎯ 328.

96 VÒ sù phª ph¸n nh÷ng t− t−ëng ph¶n ®éng cña C. Ren-n¬ vµ ¤. Bau-¬ vÒ çi gäi lµ "quyÒn tù trÞ d©n téc vÒ v¨n ho¸", xem çc t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin "ý kiÕn phª ph¸n vÒ vÊn ®Ò d©n téc" vµ "Bµn vÒ "quyÒn tù trÞ d©n téc vÒ v¨n ho¸"" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 24, tr. 145-190 vµ 220 - 225). ⎯ 328.

97 Xem C. M¸c. "Th«ng b¸o mËt" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 16, tr. 438). ⎯ 332.

98 Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. "Nh÷ng bµi rót trong b¸o "Neue Rheinische Zeitung"" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 5, tr. 84). LuËn ®iÓm mµ Lª-nin dÉn ra, n»m trong bµi cña Ph. ¡ng-ghen "Cuéc khëi nghÜa Pra-ha". Lª-nin ®· sö dông cuèn s¸ch "Aus dem literarischen Nachlab von Karl marx, Friedrich Engels und Ferdinand Lassalle", hrsg. von Franz Mehring. Stuttgat, 1902, Bd. III, S. 108 - 114, cuèn s¸ch nµy kh«ng ghi râ t¸c gi¶ bµi b¸o ®ã. ⎯ 332.

99 V. I. Lª-nin cã ý nãi ®Õn nh÷ng luËn ®iÓm cña C. M¸c vÒ vÊn ®Ò Ai-r¬-len mµ M¸c viÕt trong nh÷ng bøc th− göi L. Cu-ghen-man, ngµy 29 th¸ng M−êi mét vµ göi Ph. ¡ng-ghen, ngµy 10 th¸ng Ch¹p 1869 (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Nh÷ng bøc th− chän läc, tiÕng Nga, 1953, tr. 227 - 229 vµ 230 - 231). V. I. Lª-nin trÝch dÉn bøc

th− cña C. M¸c göi Ph. ¡ng-ghen ngµy 2 th¸ng M−êi mét 1867 (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, 1932, t. XXIII, tr. 464). ⎯ 332.

100 Xem Ph. ¡ng-ghen. "Chñ nghÜa ®¹i Nga d©n chñ" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 6, tr. 289 - 306). Lª-nin sö dông cuèn s¸ch "Aus dem literarischen Nachlab von karl Marx, Friedrich Engels und Ferdinand Lassalle", hrsg. von Franz Mehring. Stuttgart, 1902, Bd. III, S. 246 - 264, cuèn s¸ch nµy kh«ng ghi râ t¸c gi¶ cña bµi ®ã. ⎯ 333.

101 Lª-nin cã ý nãi ®Õn b¶n nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò d©n téc do Ng−êi so¹n th¶o vµ ®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga cã çc çn bé ®¶ng tham gia häp trong nh÷ng ngµy 23 th¸ng ChÝn - 1 th¸ng M−êi (6 - 14 th¸ng M−êi) 1913 t¹i mét ®Þa ph−¬ng ë P«-r«-nin (gÇn Cra-cèp) (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 24, tr. 75 - 78). ⎯ 339.

102 "Héi nghÞ quèc tÕ lÇn thø hai cña "ph¸i Xim-mÐc-van"" ⎯ Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai, häp trong nh÷ng ngµy 24-30 th¸ng T− 1916 t¹i Ki-en-tan (Thuþ sÜ).

Tham dù héi nghÞ cã 43 ®¹i biÓu cña 10 n−íc: Nga, §øc, Ph¸p, ý, Thuþ-sÜ, Ba-lan, Na-uy, ¸o, XÐc-bi-a, Bå-®µo-nha. Ngoµi ra cßn cã ®¹i biÓu cña Anh vµ ®¹i biÓu Ban th− ký Quèc tÕ thanh niªn ®Õn dù víi t− çch lµ kh¸ch. Çc ®¹i biÓu cña §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp Anh, Mü, Bun-ga-ri, Ru-ma-ni, Hy-l¹p, Thuþ-®iÓn ®· kh«ng thÓ lÊy ®−îc hé chiÕu vµ v× thÕ ®· v¾ng mÆt; mét vµi ®¹i biÓu cña çnh t¶ ®· giao quyÒn ®¹i biÓu cña m×nh cho çc ®¶ng kh¸c; §¶ng d©n chñ - x· héi xø l¸t-vi-a trao quyÒn ®¹i biÓu cña m×nh cho Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga; ®¹i diÖn çnh t¶ Hµ-lan lµ H. R«-l¨ng - H«n-xt¬ trao quyÒn ®¹i biÓu cña m×nh cho Ban l·nh ®¹o xø cña §¶ng d©n chñ - x· héi V−¬ng quèc Ba-lan vµ LÝt-va.

§¹i diÖn cho n−íc Nga tham dù héi nghÞ, cã ba ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, do Lª-nin l·nh ®¹o, hai ®¹i biÓu cña Ban tæ chøc thuéc ph¸i men-sª-vÝch vµ ba ®¹i biÓu cña çnh t¶ §¶ng x· héi chñ nghÜa − çch m¹ng. Thay mÆt cho n−íc §øc tham dù héi nghÞ cã 7 ®¹i biÓu thuéc nhãm ph¸i gi÷a Ha-d¬ − Lª-®ª-bua, 2 ®¹i biÓu thuéc nhãm "Quèc tÕ" vµ mét ®¹i biÓu thuéc nhãm cÊp tiÕn çnh t¶ Brª-m¬. §¹i diÖn cho


n−íc ý cã 7 ®¹i biÓu, Ph¸p ⎯ ba ng−êi ph¸i gi÷a vµ mét ng−êi theo chñ nghÜa c«ng ®oµn (Ghin-b«), Ba-lan ⎯ 4 ®¹i biÓu, Thuþ sÜ ⎯ 5 ®¹i biÓu.

Héi nghÞ ®· th¶o luËn nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y: 1) ®Êu tranh ®Ó chÊm døt chiÕn tranh, 2) th¸i ®é cña giai cÊp v« s¶n ®èi víi çc vÊn ®Ò hoµ b×nh, 3) c«ng t¸c cæ ®éng vµ tuyªn truyÒn, 4) ho¹t ®éng nghÞ tr−êng, 5) ®Êu tranh cã tÝnh chÊt quÇn chóng, 6) viÖc triÖu tËp Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa.

Lª-nin ®· tÝch cùc chuÈn bÞ cho cuéc Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai ngay sau khi héi nghÞ cña Uû ban quèc tÕ më réng häp ë BÐc-n¬ (trong nh÷ng ngµy 5-9 th¸ng Hai 1916) bÕ m¹c. Kh«ng chê th«ng b¸o chÝnh thøc vÒ viÖc triÖu tËp héi nghÞ, Lª-nin ®· göi cho tÊt c¶ çc chi bé b«n-sª-vÝch ë ngoµi n−íc vµ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çnh t¶ ë çc n−íc bøc th− mµ Ng−êi ®· tham gia so¹n th¶o nãi vÒ cuéc héi nghÞ cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ vµ vÒ viÖc triÖu tËp héi nghÞ. Trong th− cã chØ râ r»ng cÇn ph¶i gÊp rót b¾t tay chuÈn bÞ ngay cho héi nghÞ s¾p tíi vµ cuéc bÇu cö ®Ó dù héi nghÞ. "§Ò ¸n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa lÇn thø hai" do Lª-nin chuÈn bÞ còng ®−îc göi ®Õn tÊt c¶ çc tæ chøc b«n-sª-vÝch vµ ph¸i d©n chñ - x· héi çnh t¶ ë Ph¸p, §øc, Anh, Thuþ-sÜ, ý, Hµ-lan, Na-uy, Thuþ-®iÓn vµ nh÷ng n−íc kh¸c, ®Ó th¶o luËn. Trong mét sè th− viÕt vµo thêi kú nµy Lª-nin ®· chØ râ r»ng Ban th−êng vô ph¸i t¶ Xim-mÐc-van cÇn ph¶i chuÈn bÞ b¸o ço vµ luËn c−¬ng ®Ó ®−a ra héi nghÞ, vµ cÇn tiÕn hµnh mét lo¹t cuéc häp cña ph¸i t¶ ngay tr−íc héi nghÞ vµ trong thêi gian héi nghÞ lµm viÖc.

Do kÕt qu¶ c«ng t¸c mµ Lª-nin vµ nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch tiÕn hµnh tr−íc ngµy häp héi nghÞ, nªn t¹i héi nghÞ nµy ph¸i t¶ tá ra m¹nh h¬n so víi trong Héi nghÞ Xim-mÐc-van. T¹i héi nghÞ, ®¹i diÖn nhãm "Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ §øc", hai ®¹i diÖn cña nhãm "Quèc tÕ", ng−êi theo chñ nghÜa c«ng ®oµn ë Ph¸p lµ A. Ghin-b«, ®¹i diÖn cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi XÐc-bi-a lµ Ca-tx¬-lª-r«-vÝch, ng−êi x· héi chñ nghÜa ý lµ §. M. XÐ-ra-ti ®· gia nhËp ph¸i t¶ Xim-mÐc-van. Nh− vËy lµ ph¸i t¶ Xim-mÐc-van t¹i Héi nghÞ Ki-en-tan cã 12 ®¹i biÓu, nh−ng vÒ mét vµi vÊn ®Ò ®· tËp hîp ®−îc 12-19 phiÕu, nghÜa lµ gÇn mét nöa. §iÒu nµy ph¶n ¸nh sù thay ®æi so s¸nh lùc l−îng trong phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ cã lîi cho chñ nghÜa quèc tÕ. Trong thêi gian Héi nghÞ Ki-en-tan lµm viÖc, Lª-nin ®· tiÕn hµnh mét vµi cuéc häp cña ph¸i t¶ ®Ó th¶o luËn "§Ò ¸n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng

nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa lÇn thø hai". Lª-nin ®· ®oµn kÕt ®−îc ph¸i t¶ ®Ó cïng nhau tiÕn hµnh ho¹t ®éng mét çch cã tæ chøc t¹i héi nghÞ nh»m chèng l¹i ®a sè theo ph¸i Cau-xky trong héi nghÞ. Ph¸i t¶ Xim-mÐc-van ®· so¹n th¶o vµ ®−a ra héi nghÞ b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò hoµ b×nh, trong ®ã cã thÓ hiÖn nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña Lª-nin. §Ó khái tù ph¬i trÇn h¼n bé mÆt cña m×nh, ®a sè ph¸i h÷u t¹i héi nghÞ ®· buéc ph¶i ®i theo ph¸i t¶ trªn mét lo¹t vÊn ®Ò, tuy vËy hä vÉn tiÕp tôc chèng l¹i viÖc ®o¹n tuyÖt víi ph¸i x· héi - s«-vanh.

Lª-nin ®· tÝch cùc tham gia c«ng t¸c cña héi nghÞ: Ng−êi tham gia uû ban vÒ vÊn ®Ò triÖu tËp Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa, nhiÒu lÇn ph¸t biÓu ý kiÕn t¹i héi nghÞ, nãi chuyÖn víi çc ®¹i biÓu, viÕt th− trao ®æi ý kiÕn víi hä trong çc phiªn häp.

Xung quanh vÊn ®Ò th¸i ®é ®èi víi viÖc triÖu tËp Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ®· diÔn ra cuéc ®Êu tranh gay g¾t h¬n c¶; vÒ b¶n nghÞ quyÕt lªn ¸n ho¹t ®éng cña Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa, nh−ng kh«ng b¸c bá kh¶ n¨ng triÖu tËp nã, th× ph¸i t¶ ®· ®−a thªm vµo ®−îc ®iÓm bæ sung nãi r»ng trong tr−êng hîp triÖu tËp Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa th× Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng ph¶i ®−îc triÖu tËp ®Ó th¶o luËn vÊn ®Ò vÒ hµnh ®éng chung cña çc ®¹i biÓu cña khèi thèng nhÊt Xim-mÐc-van. Héi nghÞ ®· th«ng qua nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò ®Êu tranh cho hoµ b×nh vµ th«ng qua lêi kªu gäi "Göi nh©n d©n çc n−íc bÞ ph¸ s¶n vµ bÞ ®Èy vµo chç diÖt vong".

Do viÖc thiÓu sè trong ®¶ng ®oµn nghÞ viÖn Ph¸p bá phiÕu t¸n thµnh ng©n s¸ch chiÕn tranh, ph¸i t¶ Xim-mÐc-van ®−a ra t¹i héi nghÞ b¶n tuyªn bè nãi r»ng hµnh ®éng nh− vËy lµ kh«ng thÓ dung hîp víi chñ nghÜa x· héi vµ víi cuéc ®Êu tranh chèng chiÕn tranh. MÆc dï Héi nghÞ Ki-en-tan kh«ng chÊp nhËn nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña chñ nghÜa b«n-sª-vÝch vÒ viÖc biÕn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh néi chiÕn, vÒ viÖc lµm cho çc chÝnh phñ ®Õ quèc chñ nghÜa "n−íc m×nh" thÊt b¹i trong chiÕn tranh, vÒ viÖc thµnh lËp Quèc tÕ III, nh−ng Lª-nin vÉn gäi ho¹t ®éng cña héi nghÞ lµ mét b−íc tiÕn bé. Héi nghÞ Ki-en-tan thóc ®Èy nh÷ng phÇn tö quèc tÕ chñ nghÜa t¸ch ra vµ ®oµn kÕt hä l¹i trªn nÒn t¶ng t− t−ëng cña chñ nghÜa M¸c − Lª-nin. VÒ sau, theo s¸ng kiÕn cña Lª-nin vµ cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, nh÷ng phÇn tö nµy ®· t¹o thµnh h¹t nh©n cña Quèc tÕ III, Quèc tÕ céng s¶n. ⎯ 343.

103 Cã ý nãi ®Õn héi nghÞ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc vµ ¸o häp trong th¸ng T− 1915 t¹i Viªn. Héi nghÞ nµy cã vÎ nh− lµ sù


tr¶ lêi l¹i Héi nghÞ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ë çc n−íc thuéc §ång minh tay ba häp ë Lu©n-®«n. B¶n nghÞ quyÕt mµ héi nghÞ th«ng qua, ®· t¸n thµnh khÈu hiÖu "b¶o vÖ tæ quèc" mét khÈu hiÖu x· héi - s«-vanh, trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. ⎯ 343

104 "B¸o c«ng nh©n" ë Viªn (Wiener "Arbeiter-Zeitung") ⎯ tê b¸o ra hµng ngµy; c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi ¸o, do V. ¸t-l¬ s¸ng lËp n¨m 1889 ë Viªn.

Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, tê b¸o gi÷ lËp tr−êng x· héi - s«-vanh. Lª-nin gäi nã lµ tê b¸o cña "bän ph¶n béi chñ nghÜa x· héi ë Viªn" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 38, tr. 474). N¨m 1934 tê b¸o bÞ ®ãng cöa; ®−îc xuÊt b¶n trë l¹i n¨m 1945 víi tÝnh chÊt lµ c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng x· héi chñ nghÜa ¸o. ⎯ 349.

105 Ban chÊp hµnh çc tæ chøc ë n−íc ngoµi cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· ®−îc bÇu ra t¹i héi nghÞ çc nhãm b«n-sª-vÝch ë ngoµi n−íc häp t¹i Pa-ri th¸ng Ch¹p 1911. Héi nghÞ nµy quyÕt ®Þnh thµnh lËp tæ chøc ë n−íc ngoµi cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "trªn c¬ së tõ bá mäi sù tho¶ thuËn trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp, víi bän thñ tiªu thuéc ph¸i "TiÕng nãi"", "trªn c¬ së thùc hiÖn ®−êng lèi cña ®¶ng thùc sù". B¶n nghÞ quyÕt cña héi nghÞ chØ râ: "Trong khi lËp ra Tæ chøc ë n−íc ngoµi cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ bÇu ra Ban chÊp hµnh cña tæ chøc ®ã, héi nghÞ quyÕt ®Þnh: ë kh¾p çc ®Þa ph−¬ng ph¶i tæ chøc chi nh¸nh cña Tæ chøc ë n−íc ngoµi vµ cho r»ng cÇn ph¶i thu hót vµo nh÷ng chi nh¸nh nµy hÕt th¶y nh÷ng ng−êi ñng hé ®¶ng t¸n thµnh ñng hé Ban tæ chøc ë Nga, C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng vµ "B¸o c«ng nh©n"" ("§¶ng céng s¶n Liªn-x« qua çc nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña çc ®¹i héi, héi nghÞ ®¹i biÓu vµ héi nghÞ toµn thÓ Ban chÊp hµnh trung −¬ng", tiÕng Nga, ph. I, 1954, tr. 262-263). Ban chÊp hµnh çc Tæ chøc ë n−íc ngoµi do héi nghÞ bÇu ra gåm cã N. A. Xª-ma-sc«, M. Ph. Vla-®i-mia-xki, I. Ph. ¸c-m¨ng vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. Ho¹t ®éng cña Ban chÊp hµnh çc tæ chøc ë n−íc ngoµi ®−îc tiÕn hµnh d−íi sù chØ ®¹o cña V. I. Lª-nin.

Héi nghÞ ®¹i biÓu VI toµn Nga (Héi nghÞ Pra-ha) cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga trong khi chuÈn y Ban chÊp hµnh çc tæ chøc ë n−íc ngoµi ®· lªn ¸n ho¹t ®éng cña tÊt c¶ çc nhãm chèng ®¶ng ë n−íc ngoµi vµ thõa nhËn viÖc tån t¹i ë n−íc ngoµi mét tæ chøc ®¶ng duy nhÊt ®Ó tiÕn hµnh c«ng t¸c d−íi sù kiÓm tra vµ l·nh ®¹o cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng, lµ tuyÖt ®èi cÇn thiÕt.

Ban chÊp hµnh çc tæ chøc ë n−íc ngoµi ®· ®ãng vai trß quan träng trong viÖc ®oµn kÕt çc lùc l−îng ñng hé ®¶ng, trong cuéc ®Êu tranh chèng ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu, chèng ph¸i ®iÒu hoµ, ph¸i T¬-rèt-xki vµ nh÷ng kÎ c¬ héi chñ nghÜa kh¸c. Ban chÊp hµnh çc tæ chøc ë n−íc ngoµi h−ëng øng tÊt c¶ mäi sù kiÖn quan träng nhÊt ë Nga vµ nh÷ng biÖn ph¸p vÒ l·nh ®¹o c«ng t¸c ®¶ng vµ phong trµo çch m¹ng Nga, còng nh− ®· gióp ®ì Ban chÊp hµnh trung −¬ng in s¸ch b¸o ®¶ng ë n−íc ngoµi.

N¨m 1917, Ban chÊp hµnh çc tæ chøc ë n−íc ngoµi ngõng ho¹t ®éng. ⎯ 353.

106 "B¸o c«ng nh©n" ("Gazeta Robotnicza") ⎯ c¬ quan ng«n luËn bÊt hîp ph¸p cña Ban chÊp hµnh ®¶ng bé V¸c-sa-va cña §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan vµ LÝt-va; xuÊt b¶n trong thêi gian th¸ng N¨m - th¸ng M−êi 1906, ra ®−îc 14 sè, do G. Ca-men-xki lµm tæng biªn tËp, sau ®ã th× ®×nh b¶n. Sau khi cã sù ph©n liÖt n¨m 1912, trong §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan xuÊt hiÖn hai Ban chÊp hµnh ®¶ng bé V¸c-sa-va vµ hai c¬ quan ng«n luËn ®−îc xuÊt b¶n d−íi çi tªn "B¸o c«ng nh©n" ⎯ mét tê do ph¸i ñng hé Ban l·nh ®¹o trung −¬ng xuÊt b¶n ë V¸c-sa-va (th¸ng B¶y 1911 - th¸ng B¶y 1913), mét tê kh¸c do Ban chÊp hµnh ®¶ng bé V¸c-sa-va ®èi lËp xuÊt b¶n ë Cra-cèp (th¸ng B¶y 1911 - th¸ng Hai 1916). ⎯ 353.

107 Lª-nin cã ý nãi ®Õn Héi nghÞ "thèng nhÊt" häp ë Bruy-xen trong nh÷ng ngµy 16-18 th¸ng B¶y 1914 do Ban chÊp hµnh Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa triÖu tËp "®Ó trao ®æi ý kiÕn" vÒ vÊn ®Ò kh¶ n¨ng kh«i phôc sù thèng nhÊt §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Dù héi nghÞ cã çc ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (b«n-sª-vÝch), Ban tæ chøc (men-sª-vÝch), nhãm "Thèng nhÊt" cña Plª-kha-nèp, nhãm "TiÕn lªn", ph¸i Bun, §¶ng d©n chñ - x· héi xø L¸t-vi-a, §¶ng d©n chñ - x· héi LÝt-va, nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ba-lan, ph¸i ®èi lËp d©n chñ - x· héi Ba-lan, §¶ng x· héi chñ nghÜa Ba-lan ("Ph¸i t¶"). §¹i diÖn cho Ban chÊp hµnh Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ®Õn dù héi nghÞ cã £. Van-®Ðc-ven-®¬, C. Huy-xman, C. Cau-xky, A. Nª-mª-tx¬ vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. Kh¸ l©u tr−íc ngµy héi nghÞ häp, nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ®· bÝ mËt tho¶ thuËn víi ph¸i thñ tiªu vÒ nh÷ng hµnh ®éng chung chèng ph¸i b«n-sª-vÝch.

Lª-nin, nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ®· n¾m ®−îc môc ®Ých thËt sù mµ nh÷ng kÎ tæ chøc ra héi nghÞ theo ®uæi, tuy vËy vÉn cho


r»ng nªn tham dù héi nghÞ, v× nÕu tõ chèi th× c«ng nh©n Nga sÏ khã hiÓu. Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®· cö ®oµn ®¹i biÓu cña m×nh ®Õn dù héi nghÞ víi thµnh phÇn gåm I. Ph. ¸c-m¨ng (Pª-t¬-r«-va), M. Ph. Vla-®i-mia-xki (Cam-xki), I. Ph. P«-pèp (Pa-vlèp). Lª-nin ®· chuÈn bÞ chu ®¸o cho ®oµn ®¹i biÓu ®i dù héi nghÞ; Ng−êi viÕt cho ®oµn ®¹i biÓu b¶n b¸o ço vµ nh÷ng chØ thÞ chi tiÕt, cung cÊp cho ®oµn nh÷ng tµi liÖu, v¨n kiÖn vµ nh÷ng sè liÖu thùc tÕ cÇn thiÕt v¹ch trÇn chñ nghÜa c¬ héi cña ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu vµ nh÷ng kÎ ®ång minh cña nã. Trong khi ë P«-r«-nin, Lª-nin hµng ngµy vÉn l·nh ®¹o ®oµn ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng, ®oµn cã liªn hÖ hÕt søc chÆt chÏ víi Ng−êi vµ Ng−êi ®· chØ thÞ vµ khuyªn ®oµn nh÷ng ®iÒu thiÕt thùc.

T¹i héi nghÞ, I. Ph. ¸c-m¨ng ®· tr×nh bµy b¶n b¸o ço cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. Nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa kh«ng ®Ó cho ¸c-m¨ng ®äc hÕt toµn v¨n b¶n b¸o ço, v× vËy ¸c-m¨ng ®· buéc ph¶i tr×nh bµy chØ mét phÇn cña b¶n b¸o ço vµ nªu râ nh÷ng ®iÒu kiÖn thèng nhÊt do nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ®−a ra. §èi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn ®ã, bän men-sª-vÝch vµ nh÷ng thñ lÜnh cña Quèc tÕ II ®· cã th¸i ®é tøc tèi vµ h¨m däa nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch. Thay mÆt Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa, C. Cau-xky ®−a ra mét nghÞ quyÕt vÒ sù thèng nhÊt §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, trong ®ã kh¼ng ®Þnh r»ng trong §¶ng d©n chñ - x· héi Nga kh«ng hÒ cã sù bÊt ®ång ý kiÕn quan träng nµo g©y trë ng¹i cho viÖc thèng nhÊt. Çc ®¹i biÓu cña Ban tæ chøc vµ Plª-kha-nèp ®· ñng hé Cau-xky vµ ®¶ kÝch kÞch liÖt ®oµn ®¹i biÓu Ban chÊp hµnh trung −¬ng vµ Lª-nin. T¹i héi nghÞ R. Lóc-x¨m-bua ®· gi÷ mét lËp tr−êng sai tr¸i lµ cïng víi Plª-kha-nèp, Van-®Ðc-ven-®¬, Cau-xky vµ nh÷ng ng−êi kh¸c ®· bªnh vùc cho viÖc thèng nhÊt gi÷a nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch víi nh÷ng ng−êi men-sª-vÝch. Do viÖc th«ng qua nghÞ quyÕt ®· v−ît qu¸ ph¹m vi quyÒn h¹n cña héi nghÞ, − theo ®óng tho¶ thuËn th× héi nghÞ chØ n»m trong khu«n khæ trao ®æi ý kiÕn th«i − cho nªn nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch vµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi L¸t-vi-a ®· kh−íc tõ tham gia bá phiÕu th«ng qua nghÞ quyÕt. Tuy vËy nghÞ quyÕt vÉn ®−îc th«ng qua víi ®a sè phiÕu.

Nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch do Lª-nin l·nh ®¹o ®· tõ chèi phôc tïng nh÷ng nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ Bruy-xen vµ ®· bãc trÇn nh÷ng môc ®Ých thËt cña "nh÷ng kÎ chñ tr−¬ng thèng nhÊt" tr−íc giai cÊp v« s¶n toµn thÕ giíi. M−u toan thñ tiªu ®¶ng b«n-sª-vÝch mµ bän thñ lÜnh c¬ héi chñ nghÜa cña Quèc tÕ II tiÕn hµnh, ®· ph¸ s¶n th¶m h¹i. ⎯ 353.

108 B¶n nghÞ quyÕt cña "B¸o c«ng nh©n" do N. C. Cróp-xcai-a dÞch ra. Lª-nin ®· bæ sung vµ söa ch÷a vµo b¶n dÞch tõ tiÕng Ba-lan. Trong b¶n in bøc th− nµy, nh÷ng chç ®ã ®−îc in ®Ëm. ⎯ 354.

109 "Chñ nghÜa Gv«-d¬-dÐp" (gäi theo tªn cña phÇn tö men-sª-vÝch C. A. Gv«-d¬-dÐp) lµ chÝnh s¸ch hîp t¸c víi giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa. ⎯ 356.

110 Chñ nghÜa T−-sca gäi theo tªn cña I-an T−-sca (L. I-«-ghi-khª-x¬), mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan. VÒ nhËn ®Þnh chñ nghÜa T−-sca, xem çc t¸c phÈm cña V.I. Lª-nin: "Sù chia rÏ trong §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 22, tr. 357 - 363), "Còng tù nhËn lµ "nh÷ng ng−êi chñ tr−¬ng thèng nhÊt"", "Çc nhãm ë ngoµi n−íc vµ ph¸i thñ tiªu Nga" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 24, tr. 214-217, 226-229) vµ çc tr−íc t¸c kh¸c. ⎯ 357.

111 PhÇn tiÕp theo cña v¨n kiÖn lµ ®o¹n bæ sung vµo "Dù th¶o nghÞ quyÕt cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vÒ viÖc ®×nh b¶n t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n"", ®o¹n nµy ®· ®−îc göi cho G. E. Di-n«-vi-Ðp. ⎯ 360.

112 Nh÷ng ng−êi NhËt lµ tªn mµ ng−êi ta dïng ®Ó gäi G. Pi-a-ta-cèp vµ E. B«-s¬ do viÖc hä tõ n−íc Nga sang c− tró ë Thuþ-sÜ ®i qua n−íc NhËt. ⎯ 361.

113 "§Ò ¸n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa lÇn thø hai " ®−îc viÕt ®Ó tr¶ lêi b¶n hiÖu triÖu cña I. S. K. "Göi tÊt c¶ çc ®¶ng vµ çc nhãm ®ång t×nh" vµ ®· ®−îc ®¨ng trong "Bulletin" cña I. S. K., sè 3, ngµy 29 th¸ng Hai 1916.

Sau khi viÕt xong b¶n luËn c−¬ng "§Ò ¸n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa lÇn thø hai", Lª-nin tæ chøc viÖc dÞch v¨n kiÖn nµy ra tiÕng §øc vµ tiÕng Ph¸p; b¶n luËn c−¬ng nµy ®· ®−îc göi cho çc chi bé b«n-sª-vÝch ë ngoµi n−íc vµ cho nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa çnh t¶ thuéc çc n−íc (Ph¸p, Thuþ-®iÓn, Anh, v. v.). "Ph¶i lµm thÕ nµo, - Lª-nin viÕt, - ®Ó vµi tuÇn lÔ tr−íc ngµy khai m¹c héi nghÞ, tÊt c¶ çnh t¶ vµ nh÷ng ng−êi c¶m t×nh xem ®−îc vµ th¶o luËn" (Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn



cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«). "§Ò ¸n" ®· ®−îc ®−a ra th¶o luËn t¹i cuéc héi nghÞ çnh t¶ trong thêi gian Héi nghÞ Ki-en-tan häp.

B¶n th¶o "§Ò ¸n" cßn l−u tr÷ ®−îc hai b¶n tr×nh bµy. Trong tËp nµy in c¶ hai b¶n tr×nh bµy (b¶n khëi th¶o gåm 15 ®iÓm, b¶n tr×nh bµy cuèi cïng gåm 8 ®iÓm). ⎯ 362.

114 §©y muèn nãi ®Õn b¶n b¸o ço cña C. Huy-xman, bÝ th− Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa t¹i §¹i héi bÊt th−êng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Hµ-lan häp ë ¸c-nem ngµy 9 th¸ng Giªng 1916. Trong khi chøng minh r»ng Quèc tÕ II "kh«ng chÕt", Huy-xman ®· ®−a ra mét c−¬ng lÜnh "hoµ b×nh d©n chñ" cã tÝnh chÊt c¶i l−¬ng. Lª-nin ®· phª ph¸n c−¬ng lÜnh cña Huy-xman trong b¶n thuyÕt tr×nh cña Ng−êi: ""Nh÷ng ®iÒu kiÖn hoµ b×nh" víi vÊn ®Ò d©n téc" (Xem V¨n tËp Lª-nin, tiÕng Nga, t. XVII, tr. 237). ⎯ 367.

115 KhÈu hiÖu "Liªn bang ch©u ¢u" ®· ®−îc ®−a ra nhiÒu lÇn víi nhiÒu çch tr×nh bµy kh¸c nhau tõ tr−íc chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt vµ ®· ®−îc phæ biÕn ®Æc biÖt réng r·i trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh. Cïng víi çc nhµ chÝnh trÞ t− s¶n, bän c¬ héi chñ nghÜa thuéc ph¸i Cau-xky, bän T¬-rèt-xki håi ®ã ®· ra søc tuyªn truyÒn cho çi khÈu hiÖu ®ã, hä gi¶i thÝch vÒ kh¶ n¨ng xo¸ bá sù ®èi ®Þch vµ nh÷ng cuéc xung ®ét qu©n sù gi÷a çc c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa, hä bµy vÏ ra ®ñ thø dù ¸n thèng nhÊt çc c−êng quèc ®ã l¹i trªn c¬ së hoµ b×nh. Lª-nin vµ ®¶ng b«n-sª-vÝch ®· v¹ch trÇn tÝnh chÊt ph¶n ®éng cña çi khÈu hiÖn cña ph¸i Cau-xky vµ ph¸i T¬-rèt-xki vÒ mét liªn bang hoµ b×nh gåm çc n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa. B¶n tuyªn ng«n chÝnh trÞ cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "ChiÕn tranh vµ phong trµo d©n chñ - x· héi Nga" c«ng bè ngµy 1 th¸ng M−êi mét 1914 trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" ®· nhÊn m¹nh r»ng khÈu hiÖu "Liªn bang ch©u ¢u" lµ v« lý vµ dèi tr¸ "nÕu chÕ ®é qu©n chñ §øc, ¸o vµ Nga kh«ng bÞ çch m¹ng lËt ®æ" (V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 26, tr. 25).

Trong mét bµi næi tiÕng nhan ®Ò "Bµn vÒ khÈu hiÖu Liªn bang ch©u ¢u" in ngµy 23 th¸ng T¸m 1915 trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", Lª-nin ®· ph©n tÝch nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña chñ nghÜa ®Õ quèc vµ ®· chøng minh r»ng "d−íi chÕ ®é t− s¶n chñ nghÜa, Liªn bang ch©u ¢u hoÆc lµ kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc, hoÆc lµ ph¶n ®éng" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-

va, t. 26, tr. 444); gi÷a bän t− b¶n vµ çc chÝnh phñ cña chóng víi nhau chØ cã thÓ cã nh÷ng sù tháa thuËn t¹m thêi ®Ó b¶o vÖ nh÷ng thø ®· c−íp bãc ®−îc, ®Ó ph©n chia çc thuéc ®Þa theo søc m¹nh, theo t− b¶n, chØ cã thÓ cã nh÷ng liªn minh ph¶n ®éng ®Ó cïng nhau ®Êu tranh chèng l¹i nÒn d©n chñ vµ chñ nghÜa x· héi. bëi vËy Lª-nin vµ nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ®· ®i ®Õn kÕt luËn r»ng khÈu hiÖu "Liªn bang ch©u ¢u" lµ kh«ng ®óng (nh− trªn, tr. 448).

Kinh nghiÖm lÞch sö vµ thùc tÕ ngµy nay hoµn toµn x¸c nhËn r»ng nhËn ®Þnh cña Lª-nin vÒ khÈu hiÖu "Liªn bang ch©u ¢u" lµ ®óng ®¾n. HiÖn nay bän ®Õ quèc vµ nh÷ng kÎ t«i tí cña chóng - bän x· héi chñ nghÜa ph¸i h÷u ®ang ra søc ®−a ra çi khÈu hiÖu ®ã. Chóng m¹o nhËn nh÷ng tæ chøc vµ khèi céng ®ång T©y ¢u ®ñ çc lo¹i nh− kiÓu "Héi ®ång ch©u ¢u", "Céng ®ång than vµ thÐp ch©u ¢u", v. v. lµ "Liªn bang ch©u ¢u"; nh÷ng tæ chøc vµ khèi céng ®ång nµy do giai cÊp t− s¶n lËp ra ®Ó cïng nhau c−íp bãc çc thuéc ®Þa, ®Ó t¨ng c−êng bãc lét nh÷ng ng−êi lao ®éng, ®Ó ®Êu tranh chèng l¹i nÒn d©n chñ vµ chñ nghÜa x· héi. ⎯ 367.

116 "Avanti !" ("TiÕn lªn!") ⎯ tê b¸o hµng ngµy, c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng x· héi chñ nghÜa ý, ®−îc thµnh lËp vµo th¸ng Ch¹p 1896 ë R«-ma. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, tê b¸o gi÷ lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa kh«ng triÖt ®Ó, vµ kh«ng c¾t ®øt quan hÖ víi bän theo chñ nghÜa c¶i l−¬ng. N¨m 1926 tê b¸o bÞ chÝnh phñ ph¸t-xÝt Mót-x«-li--ni ®ãng cöa, nh−ng vÉn tiÕp tôc xuÊt b¶n (kh«ng ®−îc ®Òu ®Æn) ë ngoµi n−íc; tõ n¨m 1943 ®−îc xuÊt b¶n trë l¹i ë ý. ⎯ 369.

117 Th«ng t− cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lµ lêi kªu gäi cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ "Göi tÊt c¶ çc ®¶ng vµ çc nhãm ®ång t×nh" ®· ®−îc nhÊt trÝ th«ng qua t¹i cuéc häp Héi nghÞ Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng ë BÐc-n¬ trong nh÷ng ngµy 5-9 th¸ng Hai 1916. §oµn ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga do Lª-nin lµm tr−ëng ®oµn ®· ®−a ra héi nghÞ ®ã b¶n tuyªn bè nãi r»ng ®oµn cho r»ng lêi kªu gäi lµ mét b−íc tiÕn bé so víi nh÷ng nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø nhÊt häp ë Xim-mÐc-van, nh−ng kh«ng ph¶i tÊt c¶ mäi ®iÓm trong lêi kªu gäi ®Òu lµ tho¶ ®¸ng. Lêi kªu gäi ®· ®−îc c«ng bè trªn "B¶n tin", sè 3 cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ, ngµy 29 th¸ng Hai 1916 vµ trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 52, ngµy 25 th¸ng Ba 1916. ⎯ 374.

43*


118 Lª-nin cã ý nãi ®Õn b¶n tuyªn bè chÝnh thøc cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ, ®Ò ngµy 29 th¸ng ChÝn 1915 vµ c«ng bè trªn "B¶n tin" cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ, sè 2, ngµy 27 th¸ng M−êi mét 1915. Tr¸i víi nh÷ng nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø nhÊt, trong b¶n tuyªn bè Êy, Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ th«ng b¸o r»ng ngay khi Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ë La-hay kh«i phôc l¹i ho¹t ®éng cña m×nh th× Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ tù coi lµ gi¶i thÓ. Hµnh ®éng nh− vËy, Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ®· ®i vµo con ®−êng xóc tiÕn viÖc phôc håi Quèc tÕ II. ⎯ 374.

119 "Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ §øc" ("I. S. D.", "Inter-nationale Sozialisten Deutschlands") − nhãm nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ §øc xuÊt hiÖn trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt; c¬ quan ng«n luËn cña nhãm nµy lµ t¹p chÝ "Lichtstrahlen" ("Tia s¸ng"), xuÊt b¶n ë BÐc-lanh tõ n¨m 1913 ®Õn n¨m 1921. "nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ §øc" c«ng khai chèng chiÕn tranh vµ chñ nghÜa c¬ héi, vµ ë §øc, hä gi÷ lËp tr−êng triÖt ®Ó h¬n c¶ trong vÊn ®Ò ph©n ranh giíi víi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh vµ chñ nghÜa ph¸i gi÷a. T¹i Héi nghÞ Xim-mÐc-van, I-u. Boãc-kh¸c-t¬, ®¹i diÖn nhãm "Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ §øc" lµ ng−êi duy nhÊt trong 10 ®¹i biÓu §øc ®· ký tªn vµo b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt vµ dù th¶o tuyªn ng«n cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van. Sau héi nghÞ Ýt l©u, Ban th−êng vô ph¸i t¶ Xim-mÐc-van nhËn ®−îc tin cho biÕt r»ng nhãm "Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ §øc" ®· gia nhËp ph¸i t¶ Xim-mÐc-van; b¶n th«ng b¸o vÒ viÖc nµy ®−îc ®¨ng trªn tê "Internationale Flugblätter" ("B¸o truyÒn tay quèc tÕ"), sè I. nhãm nµy kh«ng cã nh÷ng quan hÖ réng r·i víi quÇn chóng vµ Ýt l©u sau th× tan r·. ⎯ 377.

120 Bµi "Bµn vÒ chñ nghÜa s«-vanh §øc vµ chñ nghÜa s«-vanh kh«ng ph¶i §øc" in lÇn ®Çu trªn t¹p chÝ "VÊn ®Ò b¶o hiÓm x· héi", sè 5 (54), 1916.

"VÊn ®Ò b¶o hiÓm x· héi" lµ t¹p chÝ b«n-sª-vÝch hîp ph¸p; xuÊt b¶n ë pª-tÐc-bua tõ th¸ng M−êi 1913 ®Õn th¸ng Ba 1918, cã gi¸n ®o¹n mÊy lÇn. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt lµ xuÊt b¶n phÈm b«n-sª-vÝch hîp ph¸p duy nhÊt ë Pª-tÐc-bua. T¹p chÝ ®· tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh kh«ng nh÷ng ®Ó thùc hiÖn viÖc b¶o hiÓm c«ng nh©n, mµ cßn ®Ó thùc hiÖn nh÷ng "khÈu hiÖu kh«ng bÞ c¾t xÐn" cña ph¸i b«n-sª-vÝch lµ: ngµy lµm viÖc t¸m giê, tÞch thu

ruéng ®Êt cña ®Þa chñ vµ thµnh lËp chÕ ®é céng hoµ d©n chñ. Tham gia t¹p chÝ cã nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch A. N. Vi-n«-cu-rèp, N. A. Xc¬-róp-nÝch, P. I. Xtu-ts¬-ca, N. M. SvÐc-nÝch, nh÷ng nghÞ sÜ b«n-sª-vÝch trong §u-ma nhµ n−íc IV, nh÷ng ®¹i diÖn çc quü b¶o hiÓm ®au èm, nh÷ng c«ng nh©n b×nh th−êng. ⎯ 379.

121 Xem Ph. ¡ng-ghen. "Vai trß cña b¹o lùc trong lÞch sö" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 21, tr. 445). ⎯ 381.

122 "L¸ cê Nga" ⎯ tê b¸o cña bän Tr¨m ®en, c¬ quan ng«n luËn cña "Liªn minh nh©n d©n Nga"; xuÊt b¶n t¹i Pª-tÐc-bua tõ n¨m 1905 ®Õn n¨m 1917. ⎯ 382.

123 Cuèn s¸ch "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" ®· ®−îc viÕt trong thêi gian th¸ng Giªng ⎯ th¸ng S¸u 1916 t¹i Xuy-rÝch.

Kh¸ l©u tr−íc chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, Lª-nin ®· v¹ch ra nh÷ng hiÖn t−îng míi trong sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n. Trong mét lo¹t bµi viÕt trong nh÷ng n¨m 1895 - 1913 ("Dù th¶o vµ thuyÕt minh vÒ c−¬ng lÜnh cña ®¶ng d©n chñ - x· héi" (1895 - 1896), "Cuéc chiÕn tranh Trung-quèc" (1900). "Nh÷ng bµi häc cña cuéc khñng ho¶ng" (1901), "§iÓm qua t×nh h×nh trong n−íc" (1901), "Sù tËp trung s¶n xuÊt ë Nga" (1912), "Sù giµu cã cña chñ nghÜa t− b¶n t¨ng lªn" (1913), "Ch©u ¢u l¹c hËu vµ ch©u ¸ tiªn tiÕn" (1913), "VËn mÖnh lÞch sö cña häc thuyÕt cña Çc M¸c" (1913), "VÒ vÊn ®Ò mét sè lêi ph¸t biÓu cña çc nghÞ sÜ c«ng nh©n" (1912) vµ nh÷ng bµi kh¸c), Lª-nin ®· v¹ch ra vµ ph©n tÝch tõng ®iÓm riªng biÖt, ®Æc tr−ng cho thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc nh−: tËp trung s¶n xuÊt vµ sù ph¸t triÓn cña çc tæ chøc ®éc quyÒn, sù xuÊt khÈu t− b¶n, ®Êu tranh nh»m x©m chiÕm thÞ tr−êng vµ ph¹m vi ¶nh h−ëng míi, viÖc quèc tÕ ho¸ çc quan hÖ kinh tÕ, sù ¨n b¸m vµ sù thèi n¸t cña chñ nghÜa t− b¶n, m©u thuÉn gi÷a lao ®éng vµ t− b¶n t¨ng lªn vµ ®Êu tranh giai cÊp ngµy cµng trë nªn gay g¾t h¬n, viÖc t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò vËt chÊt ®Ó qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Lª-nin ®Æc biÖt chó ý ®Õn viÖc v¹ch trÇn chÝnh s¸ch thuéc ®Þa ¨n c−íp, ®Õn cuéc ®Êu tranh nh»m ph©n chia vµ ph©n chia l¹i thÕ giíi, ®Õn qu¸ tr×nh chuÈn bÞ nh÷ng cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa x©m l−îc. Trong bµi "Chñ nghÜa M¸c vµ chñ nghÜa xÐt l¹i" viÕt n¨m 1908, trong khi ®Êu tranh chèng viÖc xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c vµ viÖc ph¸ ho¹i chñ nghÜa M¸c tõ trong ra d−íi h×nh thøc söa ®æi vµ xÐt l¹i häc thuyÕt cña


M¸c, ®Æc biÖt lµ lý luËn cña M¸c vÒ çc cuéc khñng ho¶ng. Lª-nin ®· viÕt: "H×nh thøc, sù kÕ tôc, bé mÆt cña mét sè cuéc khñng ho¶ng, ®· thay ®æi, nh−ng khñng ho¶ng vÉn lµ bé phËn cÊu thµnh kh«ng thÓ tr¸nh khái cña chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa. Trong khi thèng nhÊt sù s¶n xuÊt th× nh÷ng çc-ten vµ t¬-rít còng ®ång thêi lµm cho tÝnh chÊt v« chÝnh phñ trong s¶n xuÊt, t×nh tr¹ng ®êi sèng kh«ng ®¶m b¶o cña giai cÊp v« s¶n vµ ¸ch ¸p bøc cña t− b¶n ngµy cµng trÇm träng thªm mét çch râ rÖt, do ®ã, lµm cho nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp gay g¾t ®Õn møc ®é ch−a tõng thÊy. ChÝnh nh÷ng t¬-rít khæng lå hiÖn ®¹i ®· chøng minh mét çch ®Æc biÖt râ rÖt vµ trªn quy m« ®Æc biÖt réng lín, r»ng chñ nghÜa t− b¶n ®ang ®i ®Õn ph¸ s¶n, c¶ vÒ mÆt çc cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ riªng biÖt lÉn vÒ mÆt suy sôp hoµn toµn cña toµn bé chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 17, tr. 25).

Lª-nin ch¨m chó theo dâi nh÷ng s¸ch b¸o míi nhÊt viÕt vÒ chñ nghÜa t− b¶n vµ nghiªn cøu nh÷ng s¸ch b¸o ®ã. ViÖc ng−êi viÕt bµi b×nh luËn cuèn s¸ch cña §. A. Hèp-x¬n "Sù tiÕn triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i", ®· chøng tá ®iÒu ®ã (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 4, tr. 194-198). Th¸ng T¸m 1904, Lª-nin b¾t ®Çu dÞch cuèn s¸ch cña Hèp-x¬n "Chñ nghÜa ®Õ quèc" (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 55, tr. 237 ). B¶n th¶o b¶n dÞch ®ã cña Lª-nin hiÖn vÉn ch−a t×m thÊy.

Tõ khi cuéc chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt b¾t ®Çu, Lª-nin ®· nghiªn cøu mét çch toµn diÖn giai ®o¹n ®éc quyÒn trong sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n. Lîi Ých cña cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n ë Nga vµ ë çc n−íc t− b¶n chñ nghÜa kh¸c ®· ®ßi hái lµm viÖc ®ã. Muèn l·nh ®¹o ®óng ®¾n phong trµo çch m¹ng vµ muèn ®Êu tranh cã kÕt qu¶ chèng hÖ t− t−ëng cña thÕ lùc ph¶n ®éng ®Õ quèc chñ nghÜa, chèng chÝnh s¸ch c¶i l−¬ng tháa hiÖp víi bän ®Õ quèc th× ®iÒu cÇn thiÕt lµ ph¶i "hiÓu biÕt mét vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n mµ nÕu kh«ng nghiªn cøu th× sÏ kh«ng hiÓu ®−îc tÝ g× vÒ sù ®¸nh gi¸ cuéc chiÕn tranh hiÖn nay vµ chÝnh trÞ hiÖn nay, cô thÓ lµ vÊn ®Ò thùc chÊt kinh tÕ cña chñ nghÜa ®Õ quèc" (tËp nµy, tr. 386).

Lª-nin trùc tiÕp b¾t tay vµo viÖc nghiªn cøu s¸ch b¸o nãi vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc, cã lÏ tõ gi÷a n¨m 1915, lóc Ng−êi ë BÐc-n¬ (Thuþ-sÜ); lóc Êy Ng−êi b¾t ®Çu so¹n nh÷ng b¶n chØ dÉn s¸ch b¸o, v¹ch ra çc dµn bµi, ghi chÐp ra vµ ®¸nh dÊu nhËn xÐt, viÕt çc b¶n ghi tãm t¾t. Nh÷ng tµi liÖu chuÈn bÞ cho cuèn s¸ch "Chñ nghÜa ®Õ

quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" ("Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc") gåm kho¶ng 50 tê in. Nh÷ng tµi liÖu nµy gåm nh÷ng ®o¹n ghi trÝch trong 148 cuèn s¸ch (trong ®ã cã 106 cuèn s¸ch §øc, 23 cuèn s¸ch Ph¸p, 17 cuèn s¸ch Anh vµ 2 cuèn s¸ch dÞch ra tiÕng Nga) vµ trÝch trong 232 bµi b¸o (trong sè ®ã cã 206 bµi b¸o b»ng tiÕng §øc, 13 bµi b»ng tiÕng Ph¸p vµ 13 bµi b»ng tiÕng Anh) in trong 49 xuÊt b¶n phÈm ®Þnh kú kh¸c nhau (34 xuÊt b¶n phÈm ®Þnh kú b»ng tiÕng §øc, 7 - b»ng tiÕng Ph¸p, 8 - b»ng tiÕng Anh).

§Çu th¸ng Giªng 1916, Lª-nin nhËn lêi ®Ò nghÞ viÕt cuèn s¸ch vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc cho nhµ xuÊt b¶n hîp ph¸p "Çnh buåm", ®−îc thµnh lËp th¸ng Ch¹p 1915 t¹i Pª-t¬-r«-gr¸t. Trong bøc th− göi A. M. Goãc-ki, ®Ò ngµy 29 th¸ng Ch¹p 1915 (11 th¸ng Giªng 1916), Lª-nin cã viÕt: "T«i ®ang b¾t ®Çu viÕt cuèn s¸ch vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 49. tr. 231). Vµo nöa ®Çu th¸ng Hai 1916, Lª-nin tõ BÐc-n¬ chuyÓn vÒ ë Xuy-rÝch, t¹i ®©y Ng−êi tiÕp tôc thu thËp vµ xö lý nh÷ng tµi liÖu vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc. Khi viÕt t¸c phÈm "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" t¹i th− viÖn bang Xuy-rÝch, Lª-nin còng ®· ®¨ng ký m−în s¸ch tõ nh÷ng thµnh phè kh¸c göi tíi.

Ngµy 19 th¸ng S¸u (2 th¸ng B¶y) 1916, Lª-nin viÕt cho M. N. P«-crèp-xki sèng ë Ph¸p vµ biªn tËp mét lo¹t s¸ch do nhµ xuÊt b¶n "Çnh buåm" xuÊt b¶n nãi vÒ çc quèc gia T©y ¢u trong thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, nh− sau: "H«m nay t«i göi b¶n th¶o quyÓn s¸ch cho ®ång chÝ b»ng b−u kiÖn b¶o ®¶m" (nh− trªn, tr. 347). B¶n th¶o ®· ®−îc göi ®i cïng mét lóc víi th−, nh−ng kh«ng ®Õn ®−îc P«-crèp-xki, vµ l¹i ph¶i göi ®i lÇn thø hai. Ngoµi ra, nhµ xuÊt b¶n ®Ò nghÞ rót ng¾n b¶n th¶o ®· hoµn chØnh, tõ n¨m tê in xuèng cßn ba tê in; song Lª-nin ®· kh«ng l−îc bít cuèn s¸ch, v× theo nh− lêi Ng−êi nãi "thu gän h¬n n÷a thµnh 3 tê th«i, th× hoµn toµn kh«ng thÓ ®−îc" (nh− trªn).

Sau khi cuèn s¸ch ®Õn tay nhµ xuÊt b¶n th× nh÷ng phÇn tö men-sª-vÝch, håi ®ã cßn l·nh ®¹o nhµ xuÊt b¶n, ®· lo¹i bá nh÷ng ®o¹n phª ph¸n gay g¾t Cau-xky vµ M¸c-tèp, chóng ®· thªm vµo b¶n th¶o nh÷ng ®o¹n söa ch÷a ch¼ng nh÷ng lµm mÊt ®i v¨n phong ®éc ®¸o cña Lª-nin, mµ cßn xuyªn t¹c c¶ ý cña Ng−êi. Nh÷ng tõ cña Lª-nin dïng nh− "chuyÓn biÕn thµnh" (chñ nghÜa t− b¶n thµnh chñ nghÜa ®Õ quèc) bÞ hä thay b»ng tõ "biÕn thµnh", "tÝnh chÊt ph¶n ®éng" (cña lý luËn "chñ nghÜa siªu ®Õ quèc") bÞ thay b»ng nh÷ng tõ "tÝnh chÊt l¹c hËu", v. v.. Gi÷a n¨m 1917 cuèn s¸ch ®· ®−îc in


ra d−íi nhan ®Ò "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n míi nhÊt cña chñ nghÜa t− b¶n (Kh¸i luËn phæ th«ng)", víi lêi tùa cña Lª-nin ®Ò ngµy 26 th¸ng T− 1917. ⎯ 383.

124 Lêi tùa nµy ®−îc in lÇn ®Çu vµo th¸ng M−êi 1921 d−íi nhan ®Ò "Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chñ nghÜa t− b¶n", trªn t¹p chÝ "Quèc tÕ céng s¶n", sè 18. Khi Lª-nin cßn sèng, cuèn "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" ®· xuÊt b¶n b»ng tiÕng §øc n¨m 1921 vµ b»ng tiÕng Ph¸p, tiÕng Anh (kh«ng trän vÑn) n¨m 1923. ⎯ 387.

125 Hßa −íc BrÐt - Li-tèp-xc¬ gi÷a n−íc Nga x«-viÕt víi çc n−íc khèi §øc (§øc, ¸o - Hung, Bun-ga-ri vµ Thæ-nhÜ-kú) ®· ®−îc ký kÕt t¹i BrÐt - li-tèp-xc¬ ngµy 3 th¸ng Ba 1918 vµ ®· ®−îc §¹i héi IV bÊt th−êng çc X«-viÕt toµn Nga phª chuÈn ngµy 15 th¸ng Ba. Sau khi cuéc çch m¹ng lËt ®æ chÕ ®é qu©n chñ giµnh ®−îc th¾ng lîi ë §øc, ngµy 13 th¸ng M−êi mét 1918, Ban chÊp hµnh trung −¬ng çc X«-viÕt toµn Nga tuyªn bè huû bá b¶n hoµ −íc ¨n c−íp bÊt b×nh ®¼ng BrÐt - Li-tèp-xc¬. ⎯ 390.

126 Hoµ −íc VÐc-x©y lµ b¶n hiÖp −íc cã tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa mµ khèi §ång minh ®· buéc n−íc §øc b¹i trËn trong chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt 1914 - 1918 ph¶i chÊp nhËn; b¶n hiÖp −íc nµy ®−îc ký ngµy 28 th¸ng S¸u 1919 t¹i thµnh phè VÐc-x©y (Ph¸p). − 390.

127 "Chñ nghÜa Uyn-x¬n" ⎯ gäi theo tªn V. Uyn-x¬n, tæng thèng Mü trong nh÷ng n¨m 1913 - 1921. Trong n¨m ®Çu lµm tæng thèng, Uyn- x¬n ®· thi hµnh mét lo¹t ®¹o luËt (vÒ thuÕ luü tiÕn ®¸nh vµo thu nhËp, luËt chèng t¬-rít vµ nh÷ng ®¹o luËt kh¸c), «ng ta gäi mét çch mÞ d©n nh÷ng ®¹o luËt nµy lµ kû nguyªn "cña nÒn tù do míi". Lª-nin ®· viÕt r»ng Uyn-x¬n lµ thÇn t−îng cña tÇng líp tiÓu thÞ d©n vµ nh÷ng kÎ hoµ b×nh chñ nghÜa, nh÷ng kÎ hy väng r»ng «ng ta "sÏ cøu v·n "hoµ b×nh x· héi", ®iÒu hoµ nh÷ng kÎ bãc lét víi nh÷ng ng−êi bÞ bãc lét vµ thùc hiÖn nh÷ng cuéc c¶i çch x· héi" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 41, tr. 269). Uyn-x¬n vµ nh÷ng kÎ ñng hé «ng ta che ®Ëy chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ¨n c−íp cña chñ nghÜa ®Õ quèc Mü b»ng nh÷ng khÈu hiÖu mÞ d©n gi¶ nh©n gi¶ nghÜa vµ nh÷ng lêi hoa mü vÒ "d©n chñ" vµ vÒ "liªn minh çc d©n téc". Lª-nin viÕt r»ng "trªn thùc tÕ, chÕ ®é céng hoµ d©n chñ lý t−ëng ho¸ cña Uyn-x¬n ®· tá ra lµ h×nh

thøc cña chñ nghÜa ®Õ quèc cuång b¹o nhÊt, h×nh thøc ¸p bøc vµ ®Ì nÐn v« liªm sØ nhÊt ®èi víi çc d©n téc nhá yÕu" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 37, tr. 230). Tõ nh÷ng ngµy ®Çu cña chÝnh quyÒn x«-viÕt, Uyn-x¬n ®· lµ mét trong nh÷ng kÎ cæ vò vµ tæ chøc cuéc can thiÖp chèng n−íc Nga x«-viÕt. §Ó chèng l¹i ¶nh h−ëng s©u s¾c cña chÝnh s¸ch hoµ b×nh cña ChÝnh phñ x«-viÕt, ®èi víi quÇn chóng nh©n d©n ë tÊt c¶ çc n−íc, Uyn-x¬n ®· ®−a ra "c−¬ng lÜnh hßa b×nh" cã tÝnh chÊt mÞ d©n do «ng ta so¹n ra gåm "14 ®iÓm", ®Ó nguþ trang cho chÝnh s¸ch x©m l−îc cña Mü. C¬ quan tuyªn truyÒn Mü vµ b¸o chÝ t− s¶n ch©u ¢u ®· t¹o cho Uyn-x¬n vÇng hµo quang gi¶ t¹o cña mét chiÕn sÜ ®Êu tranh cho hoµ b×nh. Tuy nhiªn sù gi¶ nh©n gi¶ nghÜa cña nh÷ng lêi hoa mü tiÓu t− s¶n cña Uyn-x¬n vµ cña "ph¸i Uyn-x¬n" rÊt nhanh chãng bÞ çi chÝnh s¸ch ph¶n ®éng chèng c«ng nh©n ë trong n−íc vµ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i x©m l−îc cña n−íc Mü v¹ch trÇn. ⎯ 390.

128 V. I. Lª-nin cã ý nãi ®Õn Quèc tÕ II (BÐc-n¬) do nh÷ng thñ lÜnh cña çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa T©y ¢u lËp ra t¹i Héi nghÞ çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa häp ë BÐc-n¬ th¸ng Hai 1919 ®Ó thay thÕ cho Quèc tÕ II kh«ng cßn tån t¹i tõ khi chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt b¾t ®Çu. Quèc tÕ BÐc-n¬ trªn thùc tÕ ®· ®ãng vai trß t«i tí cña giai cÊp t− s¶n quèc tÕ. "§ã thËt sù lµ mét Quèc tÕ vµng thùc sù". V. I. Lª-nin ®· nhËn ®Þnh vÒ çi Quèc tÕ ®ã nh− vËy (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 38, tr. 369). ⎯ 392.

129 "§¶ng d©n chñ - x· héi ®éc lËp §øc" ⎯ mét ®¶ng theo ph¸i gi÷a ®−îc thµnh lËp t¹i ®¹i héi thµnh lËp häp ë G«-ta th¸ng T− 1917. Trong t×nh h×nh cã cao trµo çch m¹ng mµ cuéc çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai ë Nga ®· cã ¶nh h−ëng rÊt nhiÒu ®Õn viÖc lµm cho cao trµo nµy d©ng lªn m¹nh ⎯ ban l·nh ®¹o c¬ héi chñ nghÜa cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc ngµy cµng mÊt tÝn nhiÖm tr−íc nh÷ng ®¶ng viªn th−êng. §Ó xoa dÞu sù bÊt b×nh cña quÇn chóng, ®Ó lµm cho quÇn chóng xao l·ng cuéc ®Êu tranh çch m¹ng vµ ng¨n ngõa viÖc thµnh lËp ®¶ng çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, çc thñ lÜnh cña ph¸i gi÷a ®· m−u toan lËp ra mét çi ®¶ng ®Ó dùa vµo nã mµ k×m gi÷ quÇn chóng trong vßng ¶nh h−ëng cña m×nh. "§¶ng d©n chñ - x· héi ®éc lËp §øc" ph¶i lµ çi ®¶ng nh− thÕ. B»ng çch nguþ trang b»ng nh÷ng lêi hoa mü cña ph¸i gi÷a, "ph¸i ®éc lËp" ®· tuyªn truyÒn cho sù "thèng nhÊt" víi bän x· héi - s«-vanh


vµ sa vµo chç tõ bá ®Êu tranh giai cÊp. Bé phËn chñ yÕu cña ®¶ng nµy lµ tæ chøc "Céng ®ång lao ®éng" thuéc ph¸i Cau-xky.

Cã mét thêi gian nhãm "Xp¸c-ta-cót" ®· gia nhËp ®¶ng nµy nh−ng vÉn gi÷ ®éc lËp vÒ tæ chøc vµ chÝnh trÞ, vÉn tiÕp tôc ho¹t ®éng bÊt hîp ph¸p vµ ®Êu tranh nh»m gi¶i phãng quÇn chóng khái ¶nh h−ëng cña nh÷ng thñ lÜnh ph¸i gi÷a. N¨m 1918 "Liªn minh Xp¸c-ta-cót" rót ra khái "§¶ng d©n chñ - x· héi ®éc lËp" vµ trªn c¬ së cña "Liªn minh", §¶ng céng s¶n §øc ®· ®−îc thµnh lËp.

Th¸ng M−êi 1920, t¹i ®¹i héi cña "§¶ng d©n chñ - x· héi ®éc lËp" häp ë han-l¬ ®· x¶y ra sù ph©n liÖt. Th¸ng Ch¹p 1920, mét bé phËn lín cña ®¶ng ®· thèng nhÊt víi §¶ng céng s¶n §øc. Çc phÇn tö çnh h÷u lËp ra ®¶ng riªng vµ lÊy l¹i tªn gäi cò lµ "§¶ng d©n chñ - x· héi ®éc lËp §øc"; ®¶ng nµy tån t¹i ®Õn n¨m 1922. ⎯ 392.

130 Ph¸i Xp¸c-ta-cót ⎯ tæ chøc çch m¹ng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ §øc; ®−îc thµnh lËp vµo th¸ng Giªng 1916, ®øng ®Çu lµ C. LiÕp-nÕch, R. Lóc-x¨m-bua, Ph. Mª-rinh, C. TxÐt-kin, I-u. M¸c-khlÐp-xki, L. I-«-ghi-khe-x¬ (T−-sca), V. PÝch. Th¸ng T− 1915, R. Lóc-x¨m-bua vµ Ph. Mª-rinh thµnh lËp t¹p chÝ "Die Internationale" vµ nhãm chñ chèt cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ §øc ®· tËp hîp xung quanh t¹p chÝ nµy. Ngoµi nh÷ng truyÒn ®¬n chÝnh trÞ xuÊt b¶n n¨m 1915, tõ n¨m 1916, nhãm "Quèc tÕ" ®· b¾t ®Çu xuÊt b¶n vµ phæ biÕn mét çch bÊt hîp ph¸p "Nh÷ng bøc th− chÝnh trÞ" ký tªn "Xp¸c-ta-cót" (xuÊt b¶n ®Òu ®Æn cho ®Õn th¸ng M−êi 1918) vµ nhãm "Quèc tÕ" b¾t ®Çu ®−îc gäi lµ nhãm "Xp¸c-ta-cót". Ph¸i Xp¸c-ta-cót tiÕn hµnh tuyªn truyÒn çch m¹ng trong quÇn chóng, tæ chøc nh÷ng ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt quÇn chóng réng r·i chèng chiÕn tranh, l·nh ®¹o çc cuéc b·i c«ng, v¹ch trÇn tÝnh chÊt ®Õ quèc chñ nghÜa cña cuéc chiÕn tranh thÕ giíi vµ sù ph¶n béi cña bän thñ lÜnh c¬ héi chñ nghÜa cña §¶ng d©n chñ- x· héi. Tuy vËy ph¸i Xp¸c-ta-cót ®· m¾c nh÷ng sai lÇm nghiªm träng trong çc vÊn ®Ò lý luËn vµ chÝnh trÞ: phñ nhËn kh¶ n¨ng cã thÓ cã nh÷ng cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc trong thêi ®¹i chñ nghÜa ®Õ quèc, kh«ng gi÷ lËp tr−êng triÖt ®Ó trong vÊn ®Ò khÈu hiÖu biÕn chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thµnh néi chiÕn, kh«ng ®¸nh gi¸ hÕt vai trß cña ®¶ng v« s¶n víi t− çch lµ ®éi tiªn phong cña giai cÊp c«ng nh©n, kh«ng ®¸nh gi¸ ®óng møc n«ng d©n víi t− çch lµ b¹n ®ång minh cña giai cÊp v« s¶n, sî kh«ng d¸m ®o¹n tuyÖt h¼n víi ph¸i c¬ héi chñ nghÜa. Lª-nin ®· nhiÒu lÇn phª

ph¸n nh÷ng sai lÇm Êy cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ §øc (xem "Bµn vÒ cuèn s¸ch nhá cña Giu-ni-ót", "VÒ mét sù biÕm ho¹ chñ nghÜa M¸c vµ vÒ "chñ nghÜa kinh tÕ ®Õ quèc"" vµ nh÷ng bµi kh¸c).

Th¸ng T− 1917 ph¸i Xp¸c-ta-cót gia nhËp "§¶ng d©n chñ - x· héi ®éc lËp §øc", mét ®¶ng theo chñ nghÜa ph¸i gi÷a, song vÉn gi÷ ®éc lËp vÒ mÆt tæ chøc ë trong ®¶ng. Th¸ng M−êi mét 1918, trong qu¸ tr×nh tiÕn triÓn cña çch m¹ng ë §øc, ph¸i Xp¸c-ta-cót trë thµnh "Liªn minh Xp¸c-ta-cót" vµ sau khi c«ng bè c−¬ng lÜnh cña m×nh vµo ngµy 14 th¸ng Ch¹p 1918, ph¸i Xp¸c-ta-cót ®o¹n tuyÖt víi "ph¸i ®éc lËp". Ngµy 30 th¸ng Ch¹p 1918 - 1 th¸ng Giªng 1919, ph¸i Xp¸c-ta-cót ®· thµnh lËp §¶ng céng s¶n §øc. ⎯ 393.

131 Ph¸i VÐc-x©y - nh÷ng kÎ thï ®éc ¸c nhÊt cña C«ng x· Pa-ri n¨m 1871, nh÷ng kÎ ñng hé chÝnh phñ t− s¶n ph¶n çch m¹ng Ph¸p do A. Chi-e cÇm ®Çu, chÝnh phñ nµy ®−îc lËp ra t¹i thµnh phè VÐc-x©y sau khi C«ng x· th¾ng lîi. Khi ®µn ¸p C«ng x· Pa-ri, ph¸i VÐc-x©y ®· ®µn ¸p nh÷ng chiÕn sÜ C«ng x· mét çch tµn b¹o ch−a tõng thÊy. Sau n¨m 1871 nh÷ng tõ "ph¸i VÐc-x©y" ®· trë thµnh ®ång nghÜa víi thÕ lùc ph¶n çch m¹ng ®iªn cuång. ⎯ 394.

132 Trong "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" (xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 28, tr. 381 - 414) Lª-nin ®· ph©n tÝch tØ mØ vµ tãm t¾t cuèn s¸ch cña Gi. A. Hèp-x¬n "Imperialism. A Study" ("Chñ nghÜa ®Õ quèc. Kh¶o cøu") (Lu©n-®«n, 1902). N¨m 1904 Lª-nin ®· dÞch cuèn s¸ch cña Hèp-x¬n ra tiÕng Nga (xem Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 55, tr. 291-292); ®Õn nay vÉn ch−a t×m thÊy b¶n th¶o b¶n dÞch cña Lª-nin. VÒ cuèn s¸ch cña Hèp-x¬n, Lª-nin viÕt r»ng cuèn s¸ch ®ã "nãi chung lµ bæ Ých, nh−ng nã ®Æc biÖt bæ Ých v× nã gióp v¹ch trÇn sù dèi tr¸ c¬ b¶n cña chñ nghÜa Cau-xky trong vÊn ®Ò nµy" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 28, tr. 91). Trong khi sö dông tµi liÖu thùc tÕ phong phó trong cuèn s¸ch cña Hèp-x¬n, Lª-nin ®ång thêi còng phª ph¸n nh÷ng kÕt luËn cã tÝnh chÊt c¶i l−¬ng cña «ng ta vµ nh÷ng ý ®å cña «ng ta nh»m bªnh vùc kÝn ®¸o cho chñ nghÜa ®Õ quèc. ⎯ 395.

133 Trong t¸c phÈm "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" vµ trong "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" Lª-nin nhiÒu lÇn viÖn dÉn cuèn s¸ch cña R. Hin-phÐc-®inh "T− b¶n tµi chÝnh". Trong khi sö dông nh÷ng tµi liÖu thùc tÕ cña nguån tµi liÖu nµy


®Ó nhËn xÐt tõng mÆt riªng cña chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn, Lª-nin ®ång thêi còng phª ph¸n t¸c gi¶ vÒ nh÷ng luËn ®iÓm vµ nh÷ng kÕt luËn kh«ng m¸c-xÝt trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt cña chñ nghÜa ®Õ quèc. Trong "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc", Lª-nin gäi Hin-phÐc-®inh ⎯ mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña Quèc tÕ II, ⎯ lµ mét ng−êi theo chñ nghÜa Can-t¬ vµ mét ng−êi theo chñ nghÜa Cau-xky, mét phÇn tö c¶i l−¬ng vµ "kÎ dô dç giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa" (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 28, tr. 592). Trong khi t¸ch rêi chÝnh trÞ víi kinh tÕ, Hin-phÐc-®inh ®· ®−a ra trong cuèn s¸ch cña m×nh mét ®Þnh nghÜa kh«ng ®óng vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc vµ t− b¶n tµi chÝnh, «ng ta lµm lu mê vai trß quyÕt ®Þnh cña çc tæ chøc ®éc quyÒn trong thêi kú chñ nghÜa ®Õ quèc vµ t×nh tr¹ng tÊt c¶ çc m©u thuÉn cña chñ nghÜa ®Õ quèc ®Òu trë nªn gay g¾t; «ng ta coi th−êng nh÷ng ®Æc ®iÓm quan träng cña chñ nghÜa ®Õ quèc nh− sù ph©n chia thÕ giíi vµ ®Êu tranh nh»m ph©n chia l¹i thÕ giíi, sù ¨n b¸m vµ sù thèi n¸t cña chñ nghÜa t− b¶n. MÆc dï cã nh÷ng sai lÇm nghiªm träng, nh−ng cuèn s¸ch cña Hin-phÐc-®inh ®· ®ãng vai trß tÝch cùc nhÊt ®Þnh trong viÖc nghiªn cøu giai ®o¹n míi nhÊt trong sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n. ⎯ 395.

134 Cã ý nãi ®Õn nghÞ quyÕt cña §¹i héi Hem-ni-tx¬ cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vÒ vÊn ®Ò chñ nghÜa ®Õ quèc vµ th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ®èi víi chiÕn tranh, b¶n nghÞ quyÕt nµy ®· ®−îc th«ng qua ngµy 20 th¸ng ChÝn 1912. B¶n nghÞ quyÕt nµy lªn ¸n chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa vµ nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña cuéc ®Êu tranh v× hoµ b×nh: "§¹i héi ®¶ng tuyªn bè quyÕt t©m lµm mäi viÖc ®Ó x¸c lËp sù hiÓu biÕt lÉn nhau gi÷a çc d©n téc vµ g×n gi÷ hoµ b×nh. §¹i héi ®¶ng yªu cÇu ph¶i th«ng qua nh÷ng sù tho¶ thuËn quèc tÕ ®Ó chÊm døt viÖc ch¹y ®ua vò trang ®iªn cuång, mét cuéc ch¹y ®ua ®ang ®e do¹ nÒn hoµ b×nh vµ nhanh chãng ®−a loµi ng−êi ®Õn th¶m ho¹ hÕt søc khñng khiÕp... §¹i héi ®¶ng mong r»ng çc ®¶ng viªn cña ®¶ng sÏ kh«ng ngõng ®em hÕt søc m×nh ra... ®Êu tranh m·nh liÖt h¬n n÷a chèng chñ nghÜa ®Õ quèc cho ®Õn khi nã bÞ lËt nhµo" ("Handbuch der sozialdemokratischen Parteitage von 1910 bis 1913", München, 1917, S. 243-244). ⎯ 396.

135 Trong thêi gian kÓ tõ sau khi Lª-nin ph©n tÝch trë ®i, sù tËp trung s¶n xuÊt ë Mü ®· ®¹t ®Õn mét tr×nh ®é cao h¬n n÷a. Do tËp trung ®−îc vµo tay m×nh phÇn lín n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm cña nh÷ng ngµnh chñ chèt cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, çc tæ chøc

®éc quyÒn ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong nÒn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña n−íc Mü. N¨m 1954, trong 43 ngµnh c«ng nghiÖp cña n−íc Mü th× 4 c«ng ty ®· tËp trung vµo tay chóng 75% s¶n phÈm vµ nhiÒu h¬n thÕ n÷a; trong 102 ngµnh ⎯ tõ 50 ®Õn 74%, vµ trong 162 ngµnh ⎯ th× tõ 25 ®Õn 49%. N¨m 1958 ë Mü cã tíi 373 ngh×n c«ng ty c«ng nghiÖp; 343 c«ng ty thuéc lo¹i mçi c«ng ty trong n¨m 1958 cã sè vèn chu chuyÓn v−ît qu¸ 100 triÖu ®«-la. 50% ng−êi lµm c«ng (kh«ng kÓ n«ng nghiÖp vµ viªn chøc nhµ n−íc) lÖ thuéc vµo 200 c«ng ty lín nhÊt. Trong sè nh÷ng c«ng ty c«ng nghiÖp kÕch sï cã mÊy chôc c«ng ty khæng lå, trong sè ®ã cã 36 c«ng ty cã vèn chu chuyÓn trªn 1 tû ®«-la vµ 22 c«ng ty cã tµi s¶n b»ng 1 tû ®«-la hay h¬n 1 tû ®«-la. 36 c«ng ty ®ã thu ®−îc 37% tæng lîi nhuËn, trong khi 500 tæ chøc ®éc quyÒn c«ng nghiÖp kÕch sï thu ®−îc 76% tæng lîi nhuËn cña çc c«ng ty c«ng nghiÖp. − 398.

136 "Die Bank" ("Ng©n hµng") - t¹p chÝ cña çc nhµ tµi chÝnh §øc xuÊt b¶n ë BÐc-lanh tõ n¨m 1908 ®Õn n¨m 1943. Trong nh÷ng c«ng tr×nh chuÈn bÞ cho cuèn s¸ch "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n", Lª-nin nhiÒu lÇn ph©n tÝch nh÷ng bµi b¸o vµ tµi liÖu ®¨ng trong t¹p chÝ nµy (xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 28, tr. 51-67, 150 - 172, 469 - 470 vµ nhiÒu trang kh¸c n÷a). ⎯ 412.

137 Trong cuèn "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc", Lª-nin ®· ph©n tÝch tØ mØ cuèn s¸ch cña ¤. I-©y-®en-x¬ "Das Verhältnis der deutschen Groβ - banken zur Industrie mit besonderer Berücksichtigung der Eisen- industrie" (Lai-pxÝch, 1905) ("Quan hÖ gi÷a çc ng©n hµng lín ë §øc víi c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt víi c«ng nghiÖp luyÖn kim") (Xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 28, tr. 134-149). ⎯ 413.

138 Trong cuèn "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc", Lª-nin ®· ph©n tÝch phª ph¸n cuèn s¸ch cña G. Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬ "Die deutsche Kreditbank" ("Ng©n hµng tÝn dông ë §øc) (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 28, tr. 30 - 44). Lª-nin viÕt vÒ t¸c gi¶: "Kh¾p n¬i (passim), mäi chç, çi giäng l−ìi cña Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬ ®Òu lµ giäng l−ìi cña chñ nghÜa ®Õ quèc §øc ®¾c ý, cña mét con lîn ®¾c th¾ng!!!!". Khi ph©n tÝch phª ph¸n mét cuèn s¸ch kh¸c cña Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬: "Britischer Imperialismus und englischer Freihandel zu Beginn des zwanzigsten Jahrhunderts" ("Chñ nghÜa ®Õ quèc Anh vµ nÒn th−¬ng m¹i tù do cña n−íc Anh ®Çu thÕ kû XX") Lª-nin ®· nhËn ®Þnh vÒ t¸c gi¶ nh− sau: "HÌn h¹


vµo bËc nhÊt, ®ª tiÖn, ng−êi theo chñ nghÜa Can-t¬, bªnh vùc t«n gi¸o, s«-vanh, «ng ta ®· thu thËp ®−îc mét vµi sù kiÖn rÊt ®¸ng chó ý vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc Anh vµ viÕt ®−îc mét cuèn s¸ch sinh ®éng, kh«ng lµm ng−êi ta ng¸n. ¤ng ta ®· ®i kh¾p n−íc Anh, thu thËp ®−îc nhiÒu tµi liÖu vµ ®· quan s¸t nhiÒu. Çc ngµi ng−êi Anh, çc ngµi c−íp bãc nhiÒu råi, h·y ®Ó cho chóng t«i c−íp bãc b»ng çch ®em Can-t¬, Chóa trêi, chñ nghÜa yªu n−íc, khoa häc ra "thÇn th¸nh ho¸" sù c−íp bãc = ®ã lµ thùc chÊt lËp tr−êng cña çi "nhµ b¸c häc" nµy!!" (nh− trªn, tr. 424). ⎯ 417.

139 Trong cuèn "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc", Lª-nin ®· ph©n tÝch phª ph¸n cuèn s¸ch cña R. LÝp-man "Beteiligungs ⎯ und Finanzierungs ⎯ gesellschaften. Eine Studie über den modernen Kapitalismus - und das Effektenwesen" (I-ª-na, 1909) ("Çc c«ng ty tham dù vµ cung cÊp tµi chÝnh. Nghiªn cøu vÒ chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i vµ vÒ b¶n chÊt çc chøng kho¸n") (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 28, tr. 349 - 357). Lª-nin viÕt vÒ R. LÝp-man nh− sau: "T¸c gi¶ lµ mét tªn ®¹i ngèc, lóng tóng trong çc ®Þnh nghÜa - hÕt søc ngu xuÈn ⎯ tÊt c¶ nh÷ng ®Þnh nghÜa nµy chØ xoay quanh ch÷ "thay thÕ". Nh÷ng tµi liÖu thùc tÕ quý b¸u phÇn lín lµ nh÷ng tµi liÖu hoµn toµn ch−a ®−îc chØnh lý. KÎ thï cña häc thuyÕt gi¸ trÞ lµ do lao ®éng t¹o ra, etc. etc.". ⎯ 418.

140 Lª-nin sö dông cuèn s¸ch cña I-a. RÝt-x¬ "Die deutschen Groβban- ken und ihre Konzentration im Zusammenhang mit der Entwick - lung der Gesamtwirtschaft in Deutschland" ("Çc ng©n hµng lín ë §øc vµ sù tËp trung çc ng©n hµng ®ã do sù ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ §øc"), qua hai b¶n xuÊt b¶n ë I-ª-na n¨m 1910 vµ 1912. Trong "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" Lª-nin ph©n tÝch mét çch tØ mØ tµi liÖu thùc tÕ vÒ nhiÒu n¨m kh¸c nhau trong cuèn s¸ch ®ã (xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 28, tr. 318 - 348). ⎯ 418.

141 Xem C. M¸c. "T− b¶n", tiÕng Nga, t. III, 1955, tr. 620. ⎯ 424. 142 Sù ph¸ s¶n cña së giao dÞch bïng lªn trong nöa ®Çu n¨m 1873 tho¹t

tiªn ë ¸o - Hung, sau ®ã ë §øc vµ çc n−íc kh¸c. Vµo ®Çu nh÷ng n¨m 70, sù bµnh tr−íng cña tÝn dông, ho¹t ®éng ®Çu c¬ gruyn-®Ðc (tõ nµy b¾t nguån tõ tiÕng §øc" "Gründer", cã nghÜa lµ ng−êi thµnh lËp), sù ®Çu c¬ ë së giao dÞch ®· ®¹t tíi quy m« mµ tr−íc ®©y ch−a tõng thÊy. Sù ®Çu c¬ ë së giao dÞch tiÕp tôc t¨ng lªn trong thêi kú mµ c¶ c«ng nghiÖp lÉn th−¬ng nghiÖp ®Òu cã nh÷ng dÊu hiÖu râ rÖt cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ cã tÝnh chÊt thÕ giíi ®ang ph¸t triÓn. Tai ho¹ ®· x¶y ra ngµy 9 th¸ng N¨m 1873

t¹i së giao dÞch ë Viªn ; trong 24 giê cæ phiÕu mÊt gi¸ ®Õn hµng tr¨m triÖu; sè vô ph¸ s¶n rÊt nhiÒu. Tai ho¹ ë së giao dÞch ®· lan sang n−íc §øc. "Nh÷ng g× ®· x¶y ra ë Pa-ri n¨m 1867, - ¡ng-ghen viÕt, − nh÷ng g× th−êng x¶y ra ë Lu©n-®«n vµ Niu-oãc, ®· x¶y ra ngay ë BÐc-lanh n¨m 1873: sù ®Çu c¬ qu¸ ®¸ng ®· kÕt thóc b»ng sù ph¸ s¶n réng kh¾p. Sè c«ng ty ph¸ s¶n cã ®Õn hµng tr¨m. Nh÷ng c«ng ty cßn ®øng v÷ng ®−îc th× kh«ng thÓ nµo b¸n ®−îc cæ phiÕu. VÒ mäi mÆt, ®· cã sù ®æ vì hoµn toµn" (C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen .Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 19, tr. 178). − 426.

143 Nh÷ng vô ®Çu c¬ gruyn-®Ðc x¶y ra trong thêi kú mµ viÖc thµnh lËp çc c«ng ty cæ phÇn ph¸t triÓn m¹nh trong thêi gian ®Çu cña nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû tr−íc ë n−íc §øc. Sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng ®Çu c¬ gruyn-®Ðc ®i liÒn víi sù ®Çu c¬ ®Êt ®ai vµ chøng kho¸n mét çch ®iªn cuång t¹i së giao dÞch, víi thñ ®o¹n gian lËn cña nh÷ng tay kinh doanh t− s¶n ®ang ph¸t tµi. − 426.

144 N¨m 1955 nhãm ®éc quyÒn tµi chÝnh Rèc-c¬-phen-l¬ ®· kiÓm so¸t nh÷ng sè vèn gåm 61,4 tû ®«-la, cßn nhãm Moãc-gan th× kiÓm so¸t 65,3 tû ®«-la. Dßng hä Moãc-gan khèng chÕ tíi 70 ng©n hµng vµ c«ng ty Mü, trong sè ®ã cã 12 ng©n hµng vµ c«ng ty n»m d−íi sù kiÓm so¸t hoµn toµn cña dßng hä Moãc-gan. Trong sè nh÷ng c«ng ty c«ng nghiÖp do dßng hä Moãc-gan kiÓm so¸t, cã nh÷ng tæ chøc ®éc quyÒn lín nhÊt ë Mü nh−: "I-u-nai-tÐt-x©y-tx¬-tin", "§giª-nª-ran ª-lÕch-t¬-rÝch", "§giª-nª-ran m«-t¬-r¬-x¬" vµ nhiÒu c«ng ty kh¸c trong çc ngµnh than, thùc phÈm, ho¸ chÊt, dÖt vµ nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c, còng nh− çc c«ng ty thuéc ngµnh luyÖn kim mµu, vËn t¶i, c«ng ty b−u ®iÖn vµ c«ng tr×nh c«ng céng. Trong c«ng nghiÖp khai th¸c má vµ chÕ biÕn, dßng hä Rèc-c¬-phen-l¬ kiÓm so¸t çc xÝ nghiÖp víi tæng tµi s¶n trªn 17 tû ®«-la; c¬ së søc m¹nh cña nhãm nµy lµ viÖc hä kiÓm so¸t c«ng nghiÖp dÇu löa; n»m trong ph¹m vi ¶nh h−ëng cña dßng hä Rèc-c¬-phen-l¬ cã 6 tæ chøc ®éc quyÒn dÇu löa lín nhÊt ë Mü, trong ®ã cã c«ng ty "Xtan-®a-r¬-®¬ «i-l¬ vµ çc c«ng ty (Ni-u GiÐc-xi)", "Xtan-®a-r¬-®¬ «i-l¬ «-ph¬ In-®i-a-na" vµ nhiÒu c«ng ty kh¸c. Dßng hä Rèc-c¬-phen-l¬ n¾m sè cæ phiÕu khèng chÕ cña nhiÒu xÝ nghiÖp thuéc ngµnh hµng kh«ng, nguyªn tö vµ nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c.

Hai nhãm Rèc-c¬-phen-l¬ vµ Moãc-gan cã ¶nh h−ëng to lín ®Õn ®êi sèng chÝnh trÞ cña n−íc Mü. NhiÒu tæng thèng vµ bé tr−ëng Mü lµ tay ch©n cña dßng hä Moãc-gan; dßng hä Rèc-c¬-phen-l¬ cïng víi nhiÒu tªn trïm t− b¶n kh¸c cÊp tiÒn cho §¶ng céng hoµ


Mü vµ t×m çch ®−a nh÷ng nh©n vËt cã lîi cho hä vµo gi÷ nh÷ng chøc vô nhµ n−íc. Çc tæ chøc ®éc quyÒn n»m trong ph¹m vi ¶nh h−ëng cña dßng hä Moãc-gan vµ dßng hä Rèc-c¬-phen-l¬ ®ang thu ®−îc nh÷ng lîi nhuËn lín vÒ çc kho¶n ®Æt hµng qu©n sù vµ vÒ çc kho¶n cung cÊp cho chÝnh phñ. ⎯ 428.

145 "Frankfurter Zeitung" ("B¸o Phran-pho") - tê b¸o hµng ngµy, c¬ quan ng«n luËn cña çc nhµ kinh doanh chøng kho¸n kÕch sï ë §øc; xuÊt b¶n t¹i Phran-pho trªn s«ng Manh tõ n¨m 1856 ®Õn n¨m 1943. B¾t ®Çu xuÊt b¶n trë l¹i n¨m 1949 d−íi tªn "B¸o toµn Phran-pho" ("Frankfurter Allgemeine Zeitung"); tê b¸o nµy lµ çi loa cña bän ®éc quyÒn T©y §øc. ⎯ 428.

146 Trong cuèn "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" vµ trong "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc", Lª-nin ®· v¹ch trÇn tÝnh chÊt t¸n d−¬ng giai cÊp t− s¶n vµ tÝnh ph¶n khoa häc cña thuyÕt "chñ nghÜa t− b¶n cã tæ chøc". ThuyÕt nµy miªu t¶ chñ nghÜa ®Õ quèc tùa nh− lµ mét thø chñ nghÜa t− b¶n ®Æc thï, ®· ®−îc c¶i t¹o, trong ®ã sù c¹nh tranh vµ t×nh tr¹ng s¶n xuÊt v« chÝnh phñ, çc cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ d−êng nh− ®· bÞ thñ tiªu, sù ph¸t triÓn cã kÕ ho¹ch nÒn kinh tÕ quèc d©n d−êng nh− ®ang ®−îc thùc hiÖn. ThuyÕt "chñ nghÜa t− b¶n cã tæ chøc" do çc nhµ t− t−ëng cña chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn ⎯ nh− D«m-b¸c-t¬, LÝp-man vµ nh÷ng ng−êi kh¸c ®Ò x−íng ⎯ ®· ®−îc nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa c¶i l−¬ng ⎯ nh− Cau-xky, Hin-phÐc-®inh vµ çc nhµ lý luËn kh¸c cña Quèc tÕ II, ⎯ chép lÊy ngay. Nh÷ng kÎ hiÖn nay ®ang bªnh vùc chñ nghÜa ®Õ quèc ®· nÆn ra v« sè kiÓu kh¸c nhau cña çi thuyÕt vÒ chñ nghÜa t− b¶n "cã tæ chøc" vµ "cã kÕ ho¹ch" nh»m lõa bÞp quÇn chóng nh©n d©n, t« ®iÓm cho chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn. Cuéc sèng ®· chøng minh hïng hån r»ng nhËn ®Þnh cña Lª-nin vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc lµ ®óng ®¾n; sù thèng trÞ cña çc tæ chøc ®éc quyÒn kh«ng thñ tiªu ®−îc mµ cßn lµm s©u s¾c thªm t×nh tr¹ng s¶n xuÊt v« chÝnh phñ, kh«ng cøu ®−îc nÒn kinh tÕ t− b¶n chñ nghÜa tho¸t khái nh÷ng cuéc khñng ho¶ng. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, trong n−íc chñ chèt cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i lµ Hîp chñng quèc Mü, chØ trong thêi kú tõ n¨m 1948 ®Õn n¨m 1961 ®· x¶y ra bèn lÇn s¶n xuÊt suy gi¶m do khñng ho¶ng (trong çc n¨m 1948 - 1949, 1953 - 1954, 1957 - 1958 vµ 1960 - 1961). ⎯ 436.

147 Thùc tÕ ngµy nay hoµn toµn chøng thùc nh÷ng ý kiÕn cña Lª-nin phª ph¸n nh÷ng lý thuyÕt t− s¶n - c¶i l−¬ng vÒ "d©n chñ ho¸ t−

b¶n", mµ ng−êi ta nÆn ra nh»m t« ®iÓm cho chñ nghÜa ®Õ quèc vµ lµm lu mê sù thèng trÞ cña çc tæ chøc ®éc quyÒn. Bän trïm t− b¶n ®ang lîi dông viÖc l−u hµnh réng r·i nh÷ng cæ phiÕu nhá ®Ó t¨ng c−êng bãc lét vµ lõa bÞp nh©n d©n, ®Ó lµm giµu cho chóng. Tr¸i víi nh÷ng lêi tuyªn bè cña bé m¸y tuyªn truyÒn t− s¶n nãi r»ng trong çc n−íc ®Õ quèc chñ nghÜa hiÖn nay, nh÷ng cæ phiÕu nhá ("nh©n d©n"), ®ang ®−îc l−u hµnh réng r·i, trong thùc tÕ chØ cã mét sè Ýt c«ng nh©n lµnh nghÒ ⎯ nh÷ng ®¹i diÖn cña çi gäi lµ tÇng líp c«ng nh©n quý téc míi cã thÓ mua ®−îc cæ phiÕu. Ch¼ng h¹n nh− ë Hîp chñng quèc Mü n¨m 1958 cã kho¶ng nöa triÖu gia ®×nh c«ng nh©n cã cæ phiÕu, nh−ng gi¸ trÞ cña nh÷ng cæ phiÕu ®ã chØ chiÕm 0,2% tæng gi¸ trÞ cña toµn bé cæ phiÕu cã trong n−íc. Trong lóc ®ã chØ riªng mét gia ®×nh §uy-p«ng ®· cã sè cæ phiÕu nhiÒu gÊp 10 lÇn so víi sè cæ phiÕu cña toµn thÓ c«ng nh©n Mü céng l¹i. Nh− vËy, thùc tÕ ®ang ®¸nh ®æ nh÷ng lý thuyÕt cã tÝnh chÊt t¸n d−¬ng vÒ viÖc biÕn c«ng nh©n thµnh nh÷ng ng−êi së h÷u (ng−êi cïng së h÷u) çc xÝ nghiÖp, vÒ viÖc "lµm cho" thu nhËp cña çc nhµ t− b¶n "®ång ®Òu" víi thu nhËp cña c«ng nh©n. Chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i cã ®Æc ®iÓm lµ çi hè s©u ng¨n çch gi÷a lao ®éng vµ t− b¶n, gi÷a nh©n d©n vµ çc tæ chøc ®éc quyÒn ngµy cµng s©u s¾c thªm. ⎯ 439.

148 Lª-nin cã ý nãi ®Õn G. V. Plª-kha-nèp. Nh÷ng ý kiÕn cña G. V. Plª-kha-nèp chung quanh vÊn ®Ò chñ nghÜa ®Õ quèc ®−îc viÖn dÉn trong v¨n tËp nh÷ng bµi viÕt cña «ng nhan ®Ò "VÒ chiÕn tranh", v¨n tËp nµy ®−îc xuÊt b¶n t¹i Pª-t¬-r«-gr¸t trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh. ⎯ 440.

149 Trong cuèn "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n", cuèn s¸ch ®−îc viÕt ®Ó xuÊt b¶n hîp ph¸p ë nga, Lª-nin ®· buéc ph¶i h¹n chÕ viÖc ph©n tÝch chñ nghÜa ®Õ quèc Nga ë chç chØ nªu ra nh÷ng nhËn xÐt vµ kÕt luËn ng¾n gän. Trong cuèn "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc", ngoµi cuèn s¸ch cña £. A-g¸t b»ng tiÕng §øc nhan ®Ò "nh÷ng ng©n hµng lín vµ thÞ tr−êng thÕ giíi. ý nghÜa kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña nh÷ng ng©n hµng lín trªn thÞ tr−êng thÕ giíi xÐt vÒ mÆt ¶nh h−ëng cña chóng ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n cña Nga vµ quan hÖ §øc - Nga" (BÐc-lanh, 1914) ra, Lª-nin cßn sö dông nh÷ng tµi liÖu trong cuèn s¸ch cña A. N. D¾c "Ng−êi §øc vµ t− b¶n §øc trong nÒn c«ng nghiÖp Nga", vµ trong cuèn s¸ch cña B. I-tsi-kha-ni-an nhan ®Ò "Nh÷ng yÕu tè n−íc ngoµi trong nÒn kinh tÕ quèc d©n Nga" (xem V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt



b¶n lÇn thø 5, t. 28, tr. 92-111, 225-226, 246) vµ nh÷ng tµi liÖu kh¸c. Ngoµi ra, cuèn "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" cßn ghi nhiÒu tµi liÖu nãi lªn ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn ë Nga, còng nh− nhËn ®Þnh cña Lª-nin vÒ nhiÒu mÆt kh¸c nhau cña chñ nghÜa ®Õ quèc Nga (xem tr. 121, 125, 178, 229, 236-237, 238, 264, 265, 269, 276, 278, 281, 283, 305-306, 363, 384, 442-443, 444, 447, 448, 451, 452, 453, 458, 460, 463, 465, 472, 474-475, 479-480, 483-484, 505-507, 508, 513-516, 518, 537-538, 576, 655-662, 701-703). ⎯ 445.

150 Vô kªnh ®µo Pa-na-ma cña Ph¸p ⎯ tõ ng÷ nµy xuÊt hiÖn do ë Ph¸p trong nh÷ng n¨m 1892-1893 ®· cã cuéc v¹ch trÇn sù léng quyÒn, tham nhòng lín cña çc nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc vµ chÝnh trÞ, c«ng chøc vµ b¸o chÝ, nh÷ng kÎ ®· bÞ c«ng ty Ph¸p x©y dùng kªnh ®µo Pa-na-ma mua chuéc. ⎯ 451.

151 Nh÷ng tµi liÖu chuÈn bÞ cho cuèn s¸ch "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" ghi trong "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc", ph¶n ¸nh c«ng viÖc to lín mµ Lª-nin ®· tiÕn hµnh ®Ó nghiªn cøu, kiÓm tra vµ ph©n tÝch khoa häc nh÷ng tµi liÖu thùc tÕ réng lín, ®Ó tæng hîp vµ ph©n lo¹i çc tµi liÖu thèng kª. Ch¼ng h¹n nh− nh÷ng sè liÖu vÒ viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n trªn toµn thÕ giíi vµ sù ph©n bè chøng kho¸n ë çc n−íc do A. N©y-m¸c-c¬ dÉn ra trong "Bulletin de l'institut international de statistique", t. XIX, livr. II. La Haye, 1912 ("B¶n tin cña ViÖn thèng kª quèc tÕ", t. XIX, quyÓn II, La Hay) ®· ®−îc Lª-nin so s¸nh vµ ®èi chiÕu víi nh÷ng sè liÖu do V. Tx«n-lin-g¬ dÉn ra trong t¸c phÈm "Die Bilanz der inter - nationalen Wertübertragungen", 1914 ("C©n ®èi nh÷ng sù di chuyÓn gi¸ trÞ trªn tr−êng quèc tÕ") vµ lµm nh÷ng con tÝnh riªng cña m×nh (xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 28, tr. 121-125, 363). ⎯ 453.

152 VÒ cuèn s¸ch cña H. C. M«-ri-x¬ "The History of Colonization from the Earliest Times to the Present Day" (Niu-oãc, 1900) ("LÞch sö c«ng cuéc di thùc tõ thêi cæ ®¹i ®Õn ngµy nay") Lª-nin ®· viÕt nh− sau trong cuèn "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc": "Nh÷ng b¶ng thèng kª ®¸ng l−u ý... Cã c¶m t−ëng lµ b¶n th©n "lÞch sö" lµ mét b¶n liÖt kª kh« khan çc sù kiÖn". Trªn c¬ së nh÷ng sè liÖu cña nguån tµi liÖu nµy, Lª-nin lµm nh÷ng con tÝnh nãi lªn t×nh h×nh ph©n bè çc thuéc ®Þa gi÷a çc c−êng quèc t− b¶n chñ nghÜa (xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 28, tr. 228 - 233). ⎯ 474

153 Trong cuèn "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc", Lª-nin ®· ph©n tÝch tØ mØ nh÷ng tµi liÖu cña A. Xu-pan vµ nh÷ng b¶ng thèng kª ®Þa lý cña ¤. Huýp-n¬ (xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 28, tr. 270-282). ⎯ 478.

154 VÒ sù ph©n tÝch phª ph¸n tØ mØ bµi cña C. Cau-xky nhan ®Ò "Der Imperialismus" ®¨ng trªn t¹p chÝ "Die Neue Zeit", 1914, Jg. 32, Bd. 2, № 21, xem trong "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" cña Lª-nin. Cuèn s¸ch ®ã còng ph©n tÝch toµn diÖn nh÷ng bµi cña C. Cau-xky vµ cña ph¸i Cau-xky vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc. Lª-nin chØ râ r»ng nh÷ng quan ®iÓm cña ph¸i Cau-xky vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc lµ chñ nghÜa c¶i l−¬ng tiÓu t− s¶n ngôy trang b»ng chñ nghÜa M¸c, r»ng nh÷ng quan ®iÓm ®ã "v× mét thø chñ nghÜa t− b¶n s¹ch sÏ, trau chuèt, «n hoµ, vµ lÞch sù" (xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 28, tr. 91, 171-172, 241-246 vµ çc trang kh¸c). ⎯ 497.

155 Khi chuÈn bÞ viÕt cuèn s¸ch vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc, Lª-nin ®· chó ý nhiÒu ®Õn thèng kª ®−êng s¾t. Nh÷ng tµi liÖu ®−îc nªu trong cuèn "Bót ký vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc" (xem Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 28, tr. 462 - 468, 470 - 473) chøng tá r»ng dùa vµo nhiÒu nguån kh¸c nhau Lª-nin ®· thu thËp vµ xö lý mét khèi l−îng tµi liÖu réng lín vÒ sù ph¸t triÓn m¹ng l−íi ®−êng s¾t thuéc nhiÒu n−íc kh¸c nhau (çc c−êng quèc lín nhÊt, çc quèc gia ®éc lËp vµ nöa ®éc lËp, çc thuéc ®Þa) trong nh÷ng n¨m 1890 vµ 1913. Lª-nin ®· kh¸i qu¸t nh÷ng kÕt qu¶ cña c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy trong hai biÓu tãm t¾t (xem tËp nµy, tr. 500 - 501). ⎯ 500


157 Xem C. m¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XXIV, 1931, tr. 529, 530. ⎯ 513.

158 Xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, t. XVI, ph. II, 1936, tr. 262-278. ⎯ 514.

159 Xem C. M¸c. "T− b¶n", tiÕng Nga, t. III, 1955, tr. 126. ⎯ 522. 160 V. I. Lª-nin cã ý nãi ®Õn çi gäi lµ "nghÞ ®Þnh th− cuèi cïng" ký

ngµy 7 th¸ng ChÝn 1901 gi÷a çc c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa

44*


(Anh, ¸o - Hung, BØ, Ph¸p, §øc, ý, NhËt, Nga, Hµ-lan, T©y-ban-nha vµ Mü) víi Trung-quèc do kÕt qu¶ cña viÖc ®µn ¸p cuéc khëi nghÜa cña NghÜa hoµ ®oµn trong nh÷ng n¨m 1899- 1901. T− b¶n n−íc ngoµi l¹i cã thªm nh÷ng kh¶ n¨ng míi ®Ó bãc lét vµ c−íp bãc Trung-quèc. ⎯ 529.

161 Cuéc khëi nghÜa cña NghÜa hoµ ®oµn - cuéc khëi nghÜa cña nh©n d©n chèng ®Õ quèc ë Trung-quèc trong nh÷ng n¨m 1899 - 1901 do héi "NghÜa hoµ ®oµn" ("N¾m ®Êm v× chÝnh nghÜa vµ hoµ hîp") khëi x−íng, vÒ sau ®−îc gäi lµ NghÜa hoµ ®oµn. Cuéc khëi nghÜa ®· bÞ liªn qu©n b×nh ®Þnh cña çc c−êng quèc ®Õ quèc chñ nghÜa do tªn t−íng §øc Van-®Ðc-de cÇm ®Çu, ®µn ¸p tµn khèc. Bän ®Õ quèc §øc, NhËt, Anh, Mü vµ Nga ®· tham gia ®µn ¸p cuéc khëi nghÜa nµy. N¨m 1901, Trung-quèc buéc ph¶i ký çi gäi lµ "nghÞ ®Þnh th− cuèi cïng". Theo nghÞ ®Þnh th− nµy th× Trung-quèc trë thµnh n−íc nöa thuéc ®Þa cña ®Õ quèc n−íc ngoµi.

VÒ cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n Trung-quèc chèng ¸ch thèng trÞ cña n−íc ngoµi, xin xem bµi cña V. I. Lª-nin "Cuéc chiÕn tranh Trung-quèc" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 4, tr. 476-483). ⎯ 530.

162 V¨n kiÖn nµy lµ ®Ò c−¬ng b¶n b¸o ço vÒ tÝnh chÊt cña cuéc chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt vµ vÒ s¸ch l−îc cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa çch m¹ng, b¶n b¸o ço nµy ®· ®−îc Lª-nin tr×nh bµy t¹i cuéc häp riªng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ph¸i t¶, nh÷ng ®¹i biÓu cña Héi nghÞ Xim-mÐc-van, vµo ngµy 4 th¸ng ChÝn 1915, ngay tr−íc ngµy Héi nghÞ Xim-mÐc-van khai m¹c. Ngoµi nh÷ng ®¹i biÓu ph¸i t¶, tham dù cuéc häp cßn cã mét vµi ®¹i biÓu kh¸c cña héi nghÞ. Cuéc häp ®· th«ng qua çc b¶n dù th¶o tuyªn ng«n vµ nghÞ quyÕt mµ ph¸i t¶ ®· tr×nh bµy t¹i Héi nghÞ Xim-mÐc-van. ⎯ 545

163 Lª-nin cã ý nãi ®Õn cuéc häp trï bÞ (Vorkonferenz) ®Ó bµn vÒ vÊn ®Ò triÖu tËp héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ, cuéc häp nµy ®−îc tiÕn hµnh ngµy 11 th¸ng B¶y 1915 t¹i BÐc-n¬. Cuéc häp ®· ®−îc triÖu tËp theo s¸ng kiÕn cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa ý vµ Thuþ-sÜ. Çc ®¹i diÖn cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, cña Ban l·nh ®¹o xø cña §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan, cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Ba-lan − "çnh t¶" vµ cña Ban tæ chøc (men-sª-vÝch) còng tham dù cuéc häp. Ph¸i gi÷a chiÕm −u thÕ t¹i cuéc häp trï bÞ nµy. R. Grim, mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Thuþ-sÜ, tæng biªn tËp b¸o "Berner Tagwacht", mét trong nh÷ng

ng−êi tæ chøc cuéc häp trï bÞ còng ®· mêi Cau-xky, Ha-d¬ vµ BÐc-stanh ®Õn tham dù cuéc häp, nh−ng bän hä ®· chèi tõ kh«ng tham dù cuéc häp, viÖn lÏ r»ng cuéc häp ®−îc triÖu tËp tr¸i víi ý nguyÖn cña Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa mµ hä lµ nh÷ng uû viªn.

VÊn ®Ò chñ yÕu ®−îc ®em ra th¶o luËn t¹i cuéc häp trï bÞ lµ vÊn ®Ò thµnh phÇn tham dù cuéc héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø nhÊt s¾p häp. §a sè trong cuéc häp thuéc ph¸i Cau-xky ®· cè ra søc l«i kÐo ph¸i gi÷a do C. Cau-xky cÇm ®Çu vµ thËm chÝ c¶ bän x· héi - s«-vanh lé mÆt lµ T¬-run-xt¬-ra vµ Bran-tinh ®Õn dù héi nghÞ. §¹i diÖn cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®−a ra ®Ò nghÞ mêi nh÷ng ®¹i diÖn cña ph¸i t¶ thùc sù trong phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ ®Õn dù cuéc häp trï bÞ lÇn sau; vµo lóc bÊy giê trong phÇn lín çc n−íc, ph¸i t¶ thùc sù ®· t¸ch ra khái çc ®¶ng chÝnh thøc (ph¸i t¶ Hµ-lan, ph¸i "te-xni-¸c" Bun-ga-ri, ph¸i ®èi lËp çnh t¶ trong §¶ng d©n chñ - x· héi Thuþ-®iÓn vµ Na-uy, nhãm çnh t¶ §øc, tøc "Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ §øc", nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ba-lan (ph¸i ®èi lËp) vµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi L¸t-vi-a). Nh−ng ®a sè thuéc ph¸i Cau-xky t¹i cuéc häp ®· b¸c bá ®Ò nghÞ nµy. Cuéc häp ®· th«ng qua nghÞ quyÕt vÒ viÖc triÖu tËp cuéc häp trï bÞ lÇn thø hai, cuéc häp thø hai nµy ph¶i gi¶i quyÕt døt kho¸t vÊn ®Ò vÒ héi nghÞ. Tuy vËy, cuéc häp trï bÞ lÇn thø hai kh«ng triÖu tËp ®−îc, vµ Héi nghÞ Xim-mÐc-van ®· ®−îc triÖu tËp ngay. ⎯ 546.

164 "Nh÷ng ®iÓm bæ sung" kh«ng ®−îc ®−a vµo v¨n b¶n cuèi cïng cña b¶n tuyªn bè ®äc t¹i héi nghÞ, trong b¶n tuyªn bè nµy ph¸i t¶ Xim-mÐc-van nãi râ lý do t¹i sao hä bá phiÕu th«ng qua b¶n tuyªn ng«n chÝnh thøc. ⎯ 549.

165 Bµi thuyÕt tr×nh nµy ®· ®−îc V. I. Lª-nin tr×nh bµy ë Gi¬-ne-v¬ ngµy 15 (28) th¸ng M−êi 1915. ⎯ 550.

166 "B¸o s«ng Ranh míi" ("Neue Rheinische Zeitung") xuÊt b¶n hµng ngµy ë C« -l«-nh¬ tõ ngµy 1 th¸ng S¸u 1848 ®Õn hÕt ngµy 19 th¸ng N¨m 1849, do C. M¸c lµm tæng biªn tËp. Tham gia ban biªn tËp cã Ph. ¡ng-ghen, V. V«n-ph¬, G. Vª-Ðc-t¬, Ph. V«n-ph¬, e. §r«n-ke, Ph. Phrai-li-gr¸t vµ G. BuyÕc-g¬.

Lµ c¬ quan chiÕn ®Êu cña çnh v« s¶n cña phong trµo d©n chñ, tê b¸o ®· ®ãng vai trß ng−êi gi¸o dôc quÇn chóng nh©n d©n, ph¸t ®éng quÇn chóng nh©n d©n ®øng lªn ®Êu tranh chèng thÕ lùc


ph¶n çch m¹ng. Nh÷ng bµi x· luËn x¸c ®Þnh lËp tr−êng cña tê b¸o vÒ çc vÊn ®Ò quan träng nhÊt cña çch m¹ng §øc vµ ch©u ¢u, th−êng lµ do M¸c vµ ¡ng-ghen viÕt.

LËp tr−êng kiªn quyÕt vµ kh«ng ®iÒu hoµ cña "B¸o s«ng Ranh míi", chñ nghÜa quèc tÕ chiÕn ®Êu cña tê b¸o, viÖc tê b¸o ®¨ng nh÷ng bµi tè gi¸c chÝnh trÞ nh»m chèng chÝnh phñ Phæ vµ chèng çc nhµ ®−¬ng côc ®Þa ph−¬ng ë C«-l«-nh¬ ⎯ ngay tõ nh÷ng th¸ng tån t¹i ®Çu tiªn cña tê b¸o ⎯ tÊt c¶ nh÷ng çi ®ã ®· khiÕn cho tê b¸o bÞ b¸o chÝ phong kiÕn - qu©n chñ vµ tù do chñ nghÜa - t− s¶n h·m h¹i còng nh− bÞ chÝnh phñ truy n·, sù truy n· nµy ®· t¨ng lªn rÊt nhiÒu kÓ tõ sau cuéc ®¶o chÝnh ph¶n çch m¹ng ë Phæ.

BÊt chÊp mäi sù bøc h¹i vµ mäi sù ng¨n trë cña c¶nh s¸t "B¸o s«ng Ranh míi" ®· dòng c¶m bªnh vùc nh÷ng lîi Ých cña ph¸i d©n chñ çch m¹ng, nh÷ng lîi Ých cña giai cÊp v« s¶n. ViÖc M¸c bÞ trôc xuÊt khái n−íc Phæ th¸ng n¨m 1849 vµ nh÷ng biªn tËp viªn kh¸c cña "B¸o s«ng Ranh míi" bÞ ®µn ¸p lµ nguyªn nh©n khiÕn tê b¸o ph¶i ®×nh b¶n. Sè b¸o cuèi cïng, sè 301, in mµu ®á, ra ngµy 19 th¸ng N¨m 1849. Trong lêi tõ biÖt göi anh em c«ng nh©n, çc biªn tËp viªn cña b¸o ®· tuyªn bè r»ng "m·i m·i vµ ë kh¾p mäi n¬i sù nghiÖp gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n sÏ lµ tiÕng nãi cuèi cïng cña hä!". ⎯ 553.

167 "Chñ nghÜa Xt¬-ru-vª", "chñ nghÜa M¸c hîp ph¸p" lµ sù xuyªn t¹c cña giai cÊp t− s¶n - tù do chñ nghÜa ®èi víi chñ nghÜa M¸c. P. B. Xt¬-ru-vª vµ "nh÷ng nhµ m¸c-xÝt hîp ph¸p" kh¸c ®· m−u toan lîi dông ngän cê chñ nghÜa M¸c vµ lîi dông phong trµo c«ng nh©n ®Ó phôc vô lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n. Trong çc t¸c phÈm cña m×nh, Lª-nin ®· v¹ch râ r»ng trong chñ nghÜa Xt¬-ru-vª cã mÇm mèng cña chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa xÐt l¹i quèc tÕ mµ vÒ sau mang h×nh thøc chñ nghÜa BÐc-stanh vµ chñ nghÜa Cau-xky; Lª-nin ®· chØ râ sù tiÕn triÓn hîp quy luËt cña chñ nghÜa Xt¬-ru-vª thµnh chñ nghÜa tù do - d©n téc t− s¶n. Trong thêi gian chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, Xt¬-ru-vª lµ mét trong nh÷ng nhµ t− t−ëng cña chñ nghÜa ®Õ quèc Nga; trong khi tù che ®Ëy m×nh b»ng nh÷ng lêi hoa mü cã tÝnh chÊt m¸c-xÝt, y ®· bªnh vùc chñ nghÜa x· héi - s«-vanh, biÖn hé cho cuéc chiÕn tranh ¨n c−íp, nh÷ng sù th«n tÝnh vµ ¸ch ¸p bøc d©n téc d−íi çi chiªu bµi gi¶ dèi lµ "th¾ng lîi cña n−íc t«i sÏ ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n−íc t«i vµ do ®ã lµm cho chñ nghÜa x· héi mau xuÊt hiÖn" (V. I. Lª-nin, Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 26, tr. 279 vµ çc trang kh¸c). ⎯ 557.

168 Khi th¶o luËn c−¬ng lÜnh cña ®¶ng t¹i §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga (th¸ng B¶y - th¸ng T¸m 1903) çc ®¹i diÖn cña §¶ng d©n chñ - x· héi V−¬ng quèc Ba-lan vµ LÝt-va lµ A. V¸c-xki vµ I-a. X. Ga-nª-tx¬ ki ®· ph¶n ®èi ®iÓm nãi vÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt vµ ®Ò nghÞ ®−a vµo b¶n c−¬ng lÜnh yªu s¸ch ®ßi lËp ra nh÷ng thÓ chÕ b¶o ®¶m cho tÊt c¶ mäi d©n téc n»m trong quèc gia, cã ®Çy ®ñ quyÒn tù do ph¸t triÓn v¨n ho¸, nghÜa lµ "®¸ng lÏ ph¶i lµ quyÒn tù quyÕt, th× thùc ra hä l¹i ®Ò nghÞ ch¼ng qua chØ lµ mét çi tªn kh¸c cña "quyÒn tù trÞ d©n téc vÒ v¨n ho¸" khÐt tiÕng mµ th«i" (V. I. Lª-nin. Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 25, tr. 363). TiÓu ban c−¬ng lÜnh cña §¹i héi II ®· b¸c bá nh÷ng ®Ò nghÞ cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Ba-lan. Khi biÕt ch¾c r»ng kh«ng thÓ nµo b¶o vÖ ®−îc nh÷ng ®Ò nghÞ ®ã t¹i ®¹i héi, hä bá ®¹i héi ra vÒ vµ ®Ó l¹i mét b¶n tuyªn bè nãi râ quan ®iÓm cña hä.

T¹i §¹i héi IV (§¹i héi thèng nhÊt) cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga n¨m 1906, §¶ng d©n chñ - x· héi V−¬ng quèc Ba-lan vµ LÝt-va ®−îc kÕt n¹p vµo §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga; t¹i ®¹i héi còng nh− sau ®¹i héi, nh÷ng ®¹i diÖn cña §¶ng d©n chñ - x· héi V−¬ng quèc Ba-lan vµ LÝt-va kh«ng hÒ ®−a ra nh÷ng ®Ò nghÞ vÒ söa ®æi ®iÒu 9 cña c−¬ng lÜnh ®¶ng. ⎯ 561.

169 §iÒu 9 cña phÇn chÝnh trÞ chung trong c−¬ng lÜnh cña ®¶ng ®· ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga häp th¸ng B¶y - th¸ng T¸m 1903, cã nªu lªn ®ßi hái: "QuyÒn tù quyÕt cho tÊt c¶ mäi d©n téc n»m trong quèc gia" ("§¶ng céng s¶n Liªn-x« qua çc nghÞ quyÕt vµ quyÕt ®Þnh cña çc ®¹i héi, héi nghÞ ®¹i biÓu vµ héi nghÞ toµn thÓ Ban chÊp trung −¬ng", tiÕng Nga, Ph. I, 1954, tr. 40). ⎯ 561.

170 V¨n kiÖn nµy cã lÏ lµ phÇn ®Çu cña mét bµi b¸o ch−a viÕt xong. ⎯ 563. 171 B¶n thuyÕt tr×nh vÒ ®Ò tµi "Hai Quèc tÕ" V. I. Lª-nin ®· tr×nh bµy t¹i

Xuy-rÝch ngµy 4 (17) th¸ng Hai 1916. B¶n thuyÕt tr×nh nµy víi çi tªn cã thay ®æi ®«i chót: "Hai trµo l−u trong phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ" còng ®· ®−îc Lª-nin tr×nh bµy t¹i L«-da-n¬ trong kho¶ng tõ 19 ®Õn 21 th¸ng N¨m (tõ 1 ®Õn 3 th¸ng S¸u) vµ t¹i Gi¬-ne-v¬ ngµy 20 th¸ng N¨m (2 th¸ng S¸u).

B¶n th¶o dµn bµi cña b¶n thuyÕt tr×nh hiÖn cßn gi÷ ®−îc ë Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa


M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x« còng cho thÊy c«ng viÖc chuÈn bÞ mµ Lª-nin ®· tiÕn hµnh cho cuéc thuyÕt tr×nh thø hai t¹i L«-da-n¬ vµ Gi¬-ne-v¬. Sau Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai häp ë Ki-en-tan, v× cã thªm tµi liÖu míi nªn dµn bµi b¶n thuyÕt tr×nh ®· cã thªm nh÷ng bæ sung, mét ®«i ®iÓm ®· ®−îc Lª-nin g¹ch xo¸ ®i, sè thø tù çc ®iÓm ®−îc söa l¹i. TÊt c¶ nh÷ng ®iÓm mµ Lª-nin söa thªm vµo dµn bµi b¶n thuyÕt tr×nh ®· ®−îc nãi râ trong nh÷ng chó thÝch ë cuèi trang. ⎯ 567.

172 V. I. Lª-nin cã ý nãi ®Õn bµi b¸o cña H. R«-l¨ng - H«n-xt¬ trong "Beilage zur "Berner Tagwacht"" ("Phô tr−¬ng cña b¸o "Ng−êi lÝnh canh thµnh BÐc-n¬""), sè 18, ngµy 22 th¸ng Giªng 1916, nãi vÒ bµi ph¸t biÓu cña bÝ th− Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa C. Huy-xman t¹i ®¹i héi bÊt th−êng cña §¶ng d©n chñ - x· héi Hµ-lan ngµy 8-9 th¸ng Giªng; Huy-xman còng ®· ph¸t biÓu t¹i Rèt-tÐc-®am ngµy 2 th¸ng Hai. Ph¸t biÓu ý kiÕn chèng l¹i Huy-xman lµ §. Vanh-cèp, mét ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa çnh t¶, Vanh-cèp ®· tuyªn bè r»ng sau khi C. Huy-xman bá phiÕu th«ng qua ng©n s¸ch qu©n sù, nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa kh«ng thÓ coi «ng ta lµ bÝ th− Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa n÷a. "Chóng t«i sÏ lËp ra Quèc tÕ kh¸c", ⎯ §. Vanh-cèp nãi nh− vËy.

T¹i Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«, ng−êi ta cßn gi÷ ®−îc m¶nh b¸o c¾t tõ tê "Beilage zur "Berner Tagwacht"", sè 18, ngµy 22 th¸ng Giªng 1916 víi nh÷ng bót tÝch cña V. I. Lª-nin; vÒ bµi ph¸t biÓu cña C. Huy-xman t¹i Rèt-tÐc-®am th× Lª-nin trÝch ghi tõ b¸o "L'HumanitÐ" ("Nh©n ®¹o") ngµy 9 th¸ng Hai 1916. C¶ hai v¨n kiÖn ®Òu ®−îc in vµo n¨m 1931 trong V¨n tËp Lª-nin, t. XVII. ⎯ 566.

173 Lª-nin cã ý nãi ®Õn bµi x· luËn b¸o "Avanti!", sè 43, ngµy 12 th¸ng Hai 1916, nhan ®Ò: "Intorno all'organizzazione socialista internaziona - le" ("Xung quanh Quèc tÕ x· héi chñ nghÜa"). ë Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x« hiÖn cßn gi÷ ®−îc nh÷ng ®o¹n V. I. Lª-nin trÝch ghi bµi b¸o ®ã víi nh÷ng chó thÝch cña Ng−êi. ⎯ 566.

174 Cã lÏ ë ®©y muèn nãi ®Õn nh÷ng tin tøc tõ Pa-ri göi vÒ nãi ®Õn ®¹i héi §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p häp trong nh÷ng ngµy 25 - 29

th¸ng Ch¹p 1915, ®¨ng trong b¸o "the Labour Leader", sè 52, ngµy 30 th¸ng Ch¹p 1915 vµ çc sè 2 vµ 4, ngµy 13 vµ 27 th¸ng Giªng 1916. ⎯ 569.

175 "Forward" ("TiÕn lªn") - tê b¸o, xuÊt b¶n ë Gl¸t-g« (Anh) tõ n¨m 1906; trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, tê b¸o nµy ñng hé chÝnh s¸ch cña §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp Anh. B¸o nµy ®· bÞ nhµ cÇm quyÒn ®ãng cöa v× ®· ®¨ng bµi t−êng thuËt vÒ çi gäi lµ "nh÷ng sù biÕn trong ngµy gi¸ng sinh" n¨m 1915 ë Gl¸t-g« (trung t©m cña khu Clai-®¬ vµ lµ trung t©m cña phong trµo ®¹i biÓu c«ng x−ëng - nhµ m¸y), khi L«-Ýt Gioãc-gi¬ - håi ®ã lµ bé tr−ëng bé qu©n nhu - ®Õn th¨m Gl¸t-g« vµ ®· bÞ c«ng nh©n la ã xua ®uæi, nh÷ng c«ng nh©n nµy sau ®ã ®· tæ chøc ë trung t©m thµnh phè mét cuéc tuÇn hµnh rÇm ré d−íi nh÷ng khÈu hiÖu chèng chiÕn tranh vµ chèng chÝnh phñ.

§Ó ®¸p l¹i viÖc cÊm ra tê b¸o, c«ng nh©n ®· däa tæ chøc b·i c«ng, do ®ã lÖnh cÊm ®· bÞ huû bá. ⎯ 569.

176 Merthyr (MÐc-tia) lµ mét khu ë Nam Oen-x¬. Lª-nin cã lÏ muèn nãi ®Õn cuéc bÇu cö bæ sung ë khu nµy, khi ®¹i diÖn cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh liªn minh víi ph¸i tù do vµ ph¸i b¶o thñ ®Ó chèng l¹i øng cö viªn cña §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp. B¸o "The Labour Leader", sè 46, ra ngµy 18 th¸ng M−êi mét 1915 ®· cã ®¨ng tin vÒ cuéc ®Êu tranh tr−íc ngµy bÇu cö ë MÐc-tia. ⎯ 569.

177 Cã lÏ ®©y muèn nãi ®Õn tê b¸o "The Socialist" ("Ng−êi x· héi chñ nghÜa") ⎯ c¬ quan ng«n luËn chÝnh thøc cña §¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa Anh, xuÊt b¶n ë Gl¸t-g« trong nh÷ng n¨m 1904, 1909 - 1910, 1916, 1918 - 1923. ⎯ 569.

178 §©y cã lÏ muèn nãi ®Õn bµi b¸o ⎯ lêi kªu gäi: "Die Internationalen in Oesterreih an die Internationalen aller Länder" ("Nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ë ¸o göi tÊt c¶ nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ë çc n−íc"), bµi nµy ®¨ng ë "Beilage zur "Berner Tagwacht"", çc sè 283 vµ 284, ra ngµy 3 vµ 4 th¸ng Ch¹p 1915. ⎯ 569. le"

179 Lª-nin cã ý nãi ®Õn çc bµi cña I-u. §Ðp-x¬ "When I shall Fight" ("Khi t«i sÏ chiÕn ®Êu"), ""Preparedness" I Favor"" (""Sù s½n sµng" mµ t«i thÝch""), "The Only War I will Fight in" ("Cuéc chiÕn tranh duy nhÊt mµ trong ®ã t«i muèn chiÕn ®Êu"), "Never be a Soldier" ("Kh«ng bao giê lµm ng−êi lÝnh"), in trªn b¸o "Appeal to Reason" ("Kªu gäi


theo lÏ ph¶i"), ra ngµy 25 th¸ng T¸m, 11 th¸ng ChÝn, 11 vµ 25 th¸ng Ch¹p 1915 (çc sè 1032, 1045 vµ 1047).

T¹i Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x« hiÖn cßn gi÷ ®−îc nh÷ng m¶nh b¸o c¾t ra tõ tê "Appeal to Reason" trong ®ã cã ghi nh÷ng ghi chó cña V. I. Lª-nin. ⎯ 569.

180 "§¶ng c«ng nh©n Khv«-xtèp" gäi theo tªn cña A. N. Khv«-xtèp, ng−êi mµ trong nh÷ng n¨m 1915 vµ 1916 lµm bé tr−ëng Bé néi vô vµ t− lÖnh mét ®éi hiÕn binh riªng. Trong b¶n th¶o, ë trªn ch÷ "Khv«-xtèp", Lª-nin viÕt ch÷ "Xt«-l−-pin". ⎯ 571.

181 "Europa ung Revolution" ("Ch©u ¢u vµ çch m¹ng") − nhan ®Ò mét bµi b¸o cña ban biªn tËp ®¨ng trªn b¸o "Volksrecht", sè 35 ngµy 11 th¸ng Hai 1916 b×nh luËn bµi viÕt ký tªn I. S. ®¨ng trªn b¸o "Va -terland" ("Tæ quèc"), mét tê b¸o s«-vanh xuÊt b¶n ë Lu-txÐt-n¬, trong bµi ®ã t¸c gi¶ viÕt r»ng cø tiÕp tôc chiÕn tranh th× cã thÓ sÏ lµm bïng næ çch m¹ng, ®iÒu ®ã cßn nguy hiÓm cho "ngai vµng vµ gi¸o ®−êng" h¬n lµ chiÕn tranh. T¹i Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c − Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x« hiÖn cßn gi÷ ®−îc ®o¹n Lª-nin trÝch tõ b¸o "Volksrech" trong ®ã cã ghi nh÷ng nhËn xÐt cña Ng−êi. ⎯ 571.

182 ë ®©y Lª-nin so s¸nh viÖc hai m−¬i nghÞ sÜ d©n chñ - x· héi trong Quèc héi §øc biÓu quyÕt chèng ng©n s¸ch qu©n sù ngµy 21 th¸ng Ch¹p 1915 víi lÇn biÓu quyÕt ngµy 20 th¸ng Ba 1915, khi mµ chØ cã hai ng−êi (C. LiÕp-nÕch vµ ¤. Ruy-lª) bá phiÕu chèng ng©n s¸ch qu©n sù mµ th«i. ViÖc hai chôc nghÞ sÜ bá phiÕu chèng ng©n s¸ch qu©n sù lµ b»ng chøng nãi lªn r»ng søc Ðp cña quÇn chóng ®èi víi ban l·nh ®¹o cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi §øc trong quèc héi ®· t¨ng lªn. Tuy vËy, ®a sè trong Ban chÊp hµnh trung −¬ng (Vorstand) vµ ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi §øc trong quèc héi ®· lªn ¸n lÇn biÓu quyÕt ngµy 21 th¸ng Ch¹p lµ sù vi ph¹m kû luËt cña ®¶ng.

Khi nãi ®Õn tÝnh chÊt kh«ng triÖt ®Ó cña hai chôc ng−êi, Lª- nin cã ý nãi ®Õn b¶n tuyªn bè do Ph. G©y-¬ ®−a ra thay mÆt cho çc thµnh viªn trong ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi ngµy 21 th¸ng Ch¹p ®· bá phiÕu chèng ng©n s¸ch qu©n sù; b¶n tuyªn bè nµy kh«ng nªu lªn nhËn ®Þnh cuéc chiÕn tranh nµy lµ chiÕn tranh ®Õ

quèc chñ nghÜa, kh«ng hÒ nãi ®Õn chñ nghÜa quèc tÕ v« s¶n, l¹i cã ý cho r»ng m·i gÇn ®©y nh÷ng kÕ ho¹ch x©m chiÕm cña §øc míi xuÊt hiÖn. ⎯ 570.

183 "Lichtstrahlen" ("Tia s¸ng") - t¹p chÝ hµng th¸ng, c¬ quan ng«n luËn cña nhãm d©n chñ - x· héi çnh t¶ §øc ("Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ §øc") do I-u. Boãc-kh¸c-t¬ chñ biªn. T¹p chÝ nµy xuÊt b¶n kh«ng th−êng kú tõ n¨m 1913 ®Õn n¨m 1921 t¹i BÐc-lanh. Tham gia t¹p chÝ cã A. Pan-nª-cóc, A. Ba-la-ba-n«-va vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. ⎯ 570.

184 B¸o "Vorwärts", sè 11 ngµy 12 th¸ng Giªng 1916 ®· ®¨ng tuyªn bè cña ¤. Ruy-lª "Zur Parteispaltung" ("VÒ sù ph©n liÖt cña ®¶ng"), trong ®ã «ng ta viÕt r»ng sù ph©n liÖt trong §¶ng d©n chñ - x· héi §øc lµ ®iÒu kh«ng tr¸nh khái. KÌm theo tuyªn bè cña Ruy-lª, ban biªn tËp b¸o "Vorwärts" ®· ®¨ng bµi cña ban biªn tËp nãi r»ng mÆc dÇu bµi cña Ruy-lª ®· ®−îc ®¨ng y nguyªn tõng ch÷, nh−ng ban biªn tËp cho r»ng nh÷ng vÊn ®Ò tranh luËn ®−îc nªu lªn trong bµi b¸o ch¼ng nh÷ng lµ qu¸ sím mµ cßn lµ hoµn toµn vu v¬. ⎯ 570.

185 Cã ý nãi ®Õn cuéc biÓu t×nh ngµy 1 th¸ng N¨m, vµ sau ®ã lµ cuéc b·i c«ng cña nh÷ng c«ng nh©n trÎ ë Bra-un-sv©y-g¬ vµo ®Çu th¸ng N¨m 1916. Cuéc b·i c«ng næ ra lµ ®Ó ph¶n ®èi viÖc chÝnh phñ trÝch mét phÇn tiÒn c«ng cña c«ng nh©n trÎ ®Ó mua c«ng tr¸i chiÕn tranh. Cuéc b·i c«ng vµ tuÇn hµnh ë Bra-un-sv©y-g¬ cã tíi h¬n 1 500 ng−êi tham gia. Sau cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt ngµy 5 th¸ng N¨m 1916, chÝnh phñ ®· buéc ph¶i huû bá lÖnh vÒ viÖc trÝch tiÒn. ⎯ 571.

186 §©y muèn nãi ®Õn bµi x· luËn cña E. Va-li-¨ng "Formalistes doctri-naires" ("Nh÷ng ng−êi h×nh thøc chñ nghÜa cè chÊp") in trªn b¸o "L' HunanitÐ", No 3827, ngµy 9 th¸ng M−êi 1914, trong bµi x· luËn ®ã, Va-li-¨ng ⎯ mét ng−êi ®· chuyÓn sang lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh ngay tõ ®Çu cuéc chiÕn tranh ⎯ ®· buéc ph¶i thõa nhËn r»ng y nhËn ®−îc nhiÒu th− cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p ph¶n ®èi chÝnh s¸ch cña nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p. VÒ ®o¹n Lª-nin trÝch tõ bµi cña Va-li-¨ng, xem trong V¨n tËp cña Lª-nin, tiÕng Nga, t. XIV, tr. 97. ⎯ 570.

187 Lª-nin cã ý nãi ®Õn lêi kªu gäi "Göi phô n÷ v« s¶n!", ký tªn Lu-i-da X«-m«-n«, ®¹i diÖn Uû an hµnh ®éng cña phô n÷ x·


héi chñ nghÜa Ph¸p, kªu gäi ®Êu tranh cho hoµ b×nh, chèng chñ nghÜa s«-vanh. Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x« hiÖn cßn gi÷ ®−îc mét b¶n in lêi kªu gäi cã bót tÝch cña V. I. Lª-nin. ⎯ 571.

188 "The New Statesman" ("Nhµ chÝnh trÞ míi") - t¹p chÝ ra hµng tuÇn cña héi Pha-biªng, thµnh lËp n¨m 1913 ë Lu©n-®«n. Tõ n¨m 1931, t¹p chÝ xuÊt b¶n d−íi tªn gäi "The New Statesman and Nation" ("Nhµ chÝnh trÞ míi vµ d©n téc"). HiÖn nay t¹p chÝ thÓ hiÖn nh÷ng quan ®iÓm cña çnh t¶ trong C«ng ®¶ng. ⎯ 572.

189 §©y cã lÏ Lª-nin cã ý nãi ®Õn viÖc Ban chÊp hµnh §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh t¸n thµnh Tuyªn ng«n Xim-mÐc-van. Cuèi n¨m 1915, Ban chÊp hµnh §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh ®· quyÕt ®Þnh tr−ng cÇu ý kiÕn cña çc tæ chøc ®Þa ph−¬ng vÒ viÖc gia nhËp ph¸i Xim-mÐc-van. TuyÖt ®¹i ®a sè tæ chøc c¬ së cña ®¶ng t¸n thµnh viÖc gia nhËp. "B¶n tin" cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ, No 3, ngµy 29 th¸ng Hai 1916 ®· ®¨ng b¸o ço vÒ cuéc tr−ng cÇu ý kiÕn ®ã. ⎯ 572.

190 Cã ý nãi ®Õn viÖc H. Hen-®man vµ nh÷ng ng−êi ñng hé «ng ta ®· rêi bá cuéc héi nghÞ hµng n¨m cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh häp ë X«n-phoãc ngµy 23 vµ 24 th¸ng T− 1916. T¹i héi nghÞ nµy, §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh ®· hoµn toµn ®o¹n tuyÖt víi ph¸i x· héi - s«-vanh. Héi nghÞ ®· th«ng qua mét sè nghÞ quyÕt cã tÝnh chÊt d©n chñ chung, chèng chiÕn tranh vµ mét nghÞ quyÕt kªu gäi dïng toµn bé ¶nh h−ëng cña ®¶ng ®Ó chÊm døt chiÕn tranh. Víi tuyÖt ®¹i ®a sè phiÕu, héi nghÞ ®· th«ng qua nghÞ quyÕt nãi r»ng nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa chØ thõa nhËn chiÕn tranh giai cÊp mµ th«i. Sau khi rêi bá héi nghÞ ë X«n-phoãc, ®Çu th¸ng S¸u 1916, Hen-®man ®· lËp ra "§¶ng x· héi chñ nghÜa d©n téc", tõ n¨m 1918 ®¶ng nµy ®−îc gäi lµ Liªn ®oµn d©n chñ - x· héi. ⎯ 573.

191 Lª-nin cã ý nãi ®Õn bµi diÔn v¨n cña C. T¬-rª-ve-x¬ t¹i h¹ nghÞ viÖn ý ngµy 2 th¸ng Ch¹p 1915. B¸o "Avanti!", No 335, ngµy 3 th¸ng Ch¹p 1915 ®· ®¨ng bµi t−êng thuËt vÒ bµi diÔn v¨n nµy. ⎯ 572.

192 "Te-xni-¸c" ⎯ ph¸i çch m¹ng trong §¶ng d©n chñ - x· héi Bun-ga-ri, n¨m 1903 trë thµnh mét ®¶ng ®éc lËp lµ §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Bun-ga-ri. Ng−êi s¸ng lËp vµ l·nh tô cña "te-xni-¸c" lµ

§. Bla-g«-Ðp, vµ vÒ sau, ®øng ®Çu "te-xni-¸c" lµ nh÷ng häc trß cña Bla-g«-Ðp nh− G. §i-mi-t¬ rèp, V. C«-la-rèp vµ nh÷ng ng−êi kh¸c. Trong nh÷ng n¨m 1914 - 1918 "te-xni-¸c" ®· ho¹t ®éng chèng cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. N¨m 1919 ph¸i nµy tham gia Quèc tÕ céng s¶n vµ lËp ra §¶ng céng s¶n Bun-ga-ri. ⎯ 572.

193 "Tribune", "De Tribune" ("DiÔn ®µn") ⎯ tê b¸o do çnh t¶ cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Hµ-lan (Pan-nª-cóc, Goãc-t¬, Vanh-cèp, H¨ng-ri-Ðt-ta R«-l¨ng - H«n-xt¬) thµnh lËp n¨m 1907. Tõ n¨m 1909, sau khi çnh t¶ bÞ khai trõ ra khái ®¶ng vµ lËp ra §¶ng d©n chñ - x· héi Hµ-lan, tê b¸o nµy trë thµnh c¬ quan ng«n luËn cña ®¶ng ®ã; tõ n¨m 1918, lµ c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng céng s¶n Hµ-lan; xuÊt b¶n víi tªn "Tribune" cho ®Õn n¨m 1937. ⎯ 572.

194 Cã lÏ Lª-nin cã ý nãi ®Õn nh÷ng bµi b×nh luËn ng¾n cña E. PÐc-nÐc-xtoãc-ph¬ "Ruβland und wir" ("N−íc Nga vµ chóng t«i") vµ " Nochmals Ruβland und wir" ("L¹i mét lÇn n÷a n−íc Nga vµ chóng t«i") in trªn t¹p chÝ "Die Neue Zeit", çc sè 13 vµ 20, ra ngµy 24 th¸ng Ch¹p 1915 vµ ngµy 11 th¸ng Hai 1916. ⎯ 572.

195 Cã ý nãi ®Õn bµi b¸o "Die Stellung der Sozialdemokraten Australiens zum Krieg" ("Th¸i ®é cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi óc ®èi víi chiÕn tranh") ký tªn J. K. in trªn tê "Beilage zur "Berner Tag - wacht"", çc sè 32 vµ 34, ra ngµy 8 vµ 10 th¸ng Hai 1916. ⎯ 574.

196 "I. K.", "Internationale Korrespondenz" ("Th− tÝn quèc tÕ") ⎯ t¹p chÝ ra hµng tuÇn cña ph¸i x· héi - s«-vanh §øc viÕt vÒ çc vÊn ®Ò chÝnh trÞ quèc tÕ vµ phong trµo c«ng nh©n; xuÊt b¶n tõ cuèi th¸ng ChÝn 1914 ®Õn ngµy 1 th¸ng M−êi 1918 ë BÐc-lanh. Cã lÏ ®©y muèn nãi ®Õn bµi "Hughes und die australischen Gewerkschaften" ("Huy-ghÕt vµ nh÷ng c«ng ®oµn óc") in trªn Internationale Korres-pondenz "Th− tÝn quèc tÕ", sè 15 ngµy 23 th¸ng N¨m 1916. Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x« hiÖn cßn gi÷ ®−îc sè t¹p chÝ ®ã víi nh÷ng bót tÝch cña Lª-nin ghi trªn bµi cña Huy-ghÕt. ⎯ 574.

679 680 B¶n chØ dÉn çc s¸ch b¸o vµ tµi liÖu gèc

B ¶ n c h Ø d É n

c ¸ c s ¸ c h b ¸ o v µ t µ i l i Ö u g è c m µ

V . I . L ª - n i n

® ∙ t r Ý c h d É n v µ n ã i ® Õ n

A. M. - A.. M. ⎯ xem M¸c-t−-nèp, A. A-xt¬-rèp, N−íc Nga vµ chiÕn tranh ⎯ Астров. Россия и война. ⎯ В кн.:

Интернационал и война. № 1. [Цюрих], изд. Загр. секретариета Орг. К-та РСДРП, 1915, стр. 23-33. [РСДРП]. ⎯ 113.

[¸c-xen-rèt, P.B] Qua cuéc täa ®µm víi P.B. ¸c-xen-rèt – [Аксельрод, П. Б.] Из беседы с П. Б. Аксельродом. О наших разногласиях. II – «Наше Слово», Париж, 1915, № 90, 16 мая, стр. 2. ⎯ 113.

¡ng-ghen, Ph. Chñ nghÜa ®¹i Xla-v¬ d©n chñ. ⎯ Энгельс, Ф. Демократический панславизм. 14 -15 февраля 1849 г. ⎯ 332-333.

⎯ Cuéc khëi nghÜa Pra-ha. ⎯ Пражское восстание. 17 июня 1848 г. ⎯ 332.

⎯ Giai cÊp c«ng nh©n cÇn g× ®Õn Ba-lan? ⎯ Какое дело рабочему классу до Польши? Конец января ⎯ 6 апреля 1866 г. ⎯ 553, 561.

⎯ Gãp phÇn phª ph¸n dù th¶o c−¬ng lÜnh d©n chñ - x· héi n¨m 1891. ⎯ К критике проекта социал-демократической программы 1891 г. Конец июня 1891 г. ⎯ 138, 158.

⎯ S¸ch b¸o cña nh÷ng ng−êi l−u vong. ⎯ Эмигрантская литература. Май 1874 ⎯ апрель 1875 гг. ⎯ 332.

⎯ Th− göi H. Sluy-t¬ . ⎯ Письмо Г. Шлютеру. 11 января 1890 г. ⎯ 94.

⎯ Th− göi Ph. Ken-li - VÝt-snª-vÕt-xcai-a. ⎯ Письмо Ф. Келли-Bишневецкой. 28 декабря 1886 г. ⎯ 94.

⎯ Th− göi Ph. A. Doãc-ghª. ⎯ Письмо Ф. А. Зорге. 7 декабря

1889 г. ⎯ 94.

¨ng-ghen, Ph. Vai trß cña b¹o lùc trong lÞch sö. ⎯ Энгельс, Ф. Роль насилия в истории. Конец декабря 1887 г. – март 1888 г. ⎯ 381.

"Ban ngµy", Pª-t¬-r«-gr¸t. ⎯ «День», Пг., 1915, № 280 [1078], 11 октября, стр. 4. ⎯ 114.

"B¶n in lÎ cña sè 9 "B¶n tin". ⎯ Отдельный оттиск из № 9 «Информационного Листка» [Женева, 1915], стр. 3. ⎯ 310.

"B¶n tin cña tæ chøc ë n−íc ngoµi cña ph¸i Bun". ⎯ «Информационный Листок Заграничной Организации Бунда», [Женева], 1915, № 7, январь, стр. 3 -7. ⎯ 30.

* ⎯ 1915, № 8, май, стр. 2 - 6, 11-12. ⎯ 29, 30. "B¸o c«ng nh©n míi, Xanh Pª-tÐc-bua. ⎯ «Новая Рабочая Газета», Спб,

1913, № 69, 29 октября, стр. 1; № 71, 31 октября, стр. 2. ⎯ 316-317, 561.

B¸o khæ nhá cña Liªn minh tuyªn truyÒn x· héi chñ nghÜa. ⎯ Листок Лиги социалистической пропаганды ⎯ xem Socialist Propaganda League.

"B×nh minh cña chóng ta, Xanh Pª-tÐc-bua. ⎯ «Наша Заря», Спб. ⎯ 25, 35, 51 - 52, 63 - 64, 114, 134, 156, 306 - 307.

B«-rª-tx¬-ki, M. – Борецкий, М. ⎯ xem U-ri-tx¬-ki, M. X.

"Buæi s¸ng", Pª-t¬-r«-gr¸t. – «Утро», Пг. ⎯ 307.

"Buæi s¸ng c«ng nh©n", Pª-t¬-r«-gr¸t. ⎯ «Рабочее Утро», Пг. ⎯ 109, 116, 117, 119, 307, 312, 314, 382, 568.

*⎯ 1915, № 1, 15 октября, стр. 2-3. ⎯ 315-316.

⎯ 1915, № 2, 22 октября. 4 стр ⎯ 108, 109, 112, 113, 312, 315 - 316.

Cau-xky, C. [Th− göi §.B. Ri-a-da-nèp. Ngµy 9 th¸ng Hai 1951]. ⎯ Каутский, К. [Письмо Д. Б. Рязанову. 9 февраля 1915 г.] ⎯ «Наше слово», Париж, 1916, № 34 [421], 10 февраля, стр. 1-2, в ст.: [Рязанов, Д. Б.] Буквоед. Роль Каутского в заседании фракции 3 августа 1914 г. ⎯ 574.

* Mét hoa thÞ chØ nh÷ng s¸ch b¸o, bµi viÕt vµ tµi liÖu trong ®ã cã bót tÝch cña V.I. Lª-nin. Nh÷ng s¸ch b¸o nµy ®−îc l−u t¹i Côc l−u tr÷ trung −¬ng cña ®¶ng thuéc ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c - Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x«.

B¶n chØ dÉn çc s¸ch b¸o vµ tµi liÖu gèc 681 682 B¶n chØ dÉn çc s¸ch b¸o vµ tµi liÖu gèc

*"ChiÕn tranh. ⎯ Война. Сборник статей. При участии: И. Аксельрод и др. [Paris, "Ideal", 1915]. 107 стр. ⎯ 163, 165, 320.

ChiÕn tranh thÕ giíi vµ nh÷ng nhiÖm vô cña §¶ng d©n chñ - x· héi. ⎯ Всемирная война и задачи социал-демократии. (Проект резолюции, внесенный левой частью [Международной социалистической] конференции [в Циммервальде. 1915 г.]). – «Социал.-Демократ», Женева, 1915, № 45 - 46, 11 октября, стр. 3 - 4. ⎯ 47, 48 - 49, 51 - 52, 56, 57 - 60, 94.

*C«-xèp-xki, V. Kh«i phôc l¹i Quèc tÕ nh− thÕ nµo. ⎯ Косовский, В. Как восстановить Интернационал. – «Информационный Листок Заграничной Организации Бунда», [Женева], 1915, № 8, май. стр. 2 - 6. ⎯ 29.

*⎯ TruyÒn thuyÕt gi¶i phãng. ⎯ Освободительная легенда ⎯ . «Информационный Листок Заграничной Организации Бунда», [Женева], 1915, № 7, январь, стр. 3 - 7. ⎯ 30.

[ Cróp-xcai-a, N. C.] B¸o khæ nhá cña Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-tÐc-bua §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga trong thêi kú chiÕn tranh. ⎯ [Крупская, Н. К.] Листки Петербургского комитета РСДРП за время войны. ⎯ «Социал - Демократ», Женева, 1915, № 47, 13 октября, стр. 1 - 2. ⎯ 61.

C−¬ng lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi II cña §¶ng. ⎯ Программа Российской соц.-дем. рабочей партии, принятая на Втором съезде партии. ⎯ В кн.: Второй очередной съезд Росс. соц.-дем. рабочей партии. Полный текст протоколов. Изд. ЦК. GenÌve, Тип. партии, [1904], стр. 1 - 6. (РСДРП). ⎯ 338, 561.

⎯ Dù th¶o Tuyªn ng«n cña nhãm ®¹i biÓu ph¸i t¶ (Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, ph¸i ®èi lËp cña Ba-lan, §¶ng d©n chñ - x· héi xø L¸t-vi-a, mét ®¹i biÓu Thôy-®iÓn vµ mét ®¹i biÓu Na-uy, mét ®¹i biÓu §øc vµ mét ®¹i biÓu Thôy-sÜ) ®−a ra t¹i [Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Xim-mÐc-van]. ⎯ Проект манифеста, внесенный на [Международной социалистической конференции в Циммервальде] левой группой делегатов (ЦК РСДРП, польская оппозиция, с.-д. Лат. края, швед и норвежец, I немецкий делегат и I швейцарец). ⎯ «Социал.-Демократ», Женева, 1915, № 45-46, 11 октября, стр. 4. ⎯ 47 - 48, 51 - 52, 56, 94, 303.

* §-ki, B. KiÒu d©n Ba-lan. ⎯ Д-кий, Б. Польская эмиграция. – «Рабочее Утро», Пг., 1915, № 1, 15 октября, стр. 2. ⎯ 317.

§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ Российская социал.-демократическая рабочая партия. [Прокламация Организационного комитета]. ⎯ В кн.: Интернационал и война. № 1. [Цюрих], изд. Загр. Секретариата Орг. к-та РСДРП, 1915, стр. 143-145. (РСДРП). Подпись: Организационный комитет РСДРП. ⎯ 308-309.

§¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ Российская социал.-демократическая рабочая партия. [Прокламация Организационного комитета]. Отдельный оттиск из № 9 «Информационного Листка». [Женева, 1915], стр. 3. Подпись: Организационный комитет РСДРП. ⎯ 310.

Ghim-me, N. N. ⎯ Гиммер, Н. Н. ⎯ Xem Xu-kha-nèp, N.

"Gi¶i phãng", Pa-ri. ⎯ «Освобождение», Париж, 1905, № 63, 20 [7] января, стр. 221-222. ⎯ 319.

G«-gon, N. V. Nh÷ng linh hån chÕt. ⎯ Гоголь, Н. В. Мертвые души. ⎯ 108.

Gri-b«-ª-®èp, A. X. Khæ v× kh«n. ⎯ Грибоедов, А. С. Горе от ума. ⎯ 111.

Göi v« s¶n ch©u ¢u! ⎯ Пролетарии Европы! [Манифест, принятый на Международной социалистической конференции в Циммервальде. 1915 г.]. ⎯ «Социал-Демократ», Женева, 1915, № 45 - 46, 11 октября, стр. 1. ⎯ 46-51, 52, 53.

* Hin-phÐc-®inh, R. T− b¶n tµi chÝnh. ⎯ Гильфердинг, Р. Финансовый капитал. Новейшая фаза в развитии капитализма. Авторизов. Пер. с нем. И вступит. Статья И. Степанова, М., Знаменский, 1912. ХХIХ, 576, 3 стр. ⎯ 395-396, 399, 437, 445, 448, 457, 484, 502-503, 520, 532.

I-«-nèp. VÒ sù kÕ thõa vÒ mÆt s¸ch l−îc vµ tæ chøc. ⎯ Ионов. О mакmuческой u органuзационной преемсмвенносmu. (К позиции «Нашего Слова»). ⎯ В кн.: Интернационал и война. № 1. [Цюрих], изд. Загр. Секретариата Орг. к-та PСДРП, 1915, стр. 62-76. [РСДРП]. ⎯ 113-114.

"L¸ cê Nga", Pª-t¬-r«-gr¸t. ⎯ «Русское Знамя», Пг. ⎯ 382.

Lª-nin, V. I. ChiÕn tranh vµ phong trµo d©n chñ - x· héi Nga. ⎯ Ленин, В. И. Война и российская социал.-демократия», «Социал-Демократ», Женева, 1914, № 33, 1 ноября, стр. 1. Подпись: Центральный Комитет Российской с.-д. рабочей партии. ⎯ 46, 53, 145-146, 148, 163, 377.

45 – B. И. Ленин. том 27


⎯ Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n míi nhÊt cña chñ nghÜa t− b¶n. ⎯ Империализм, как новейший этап капитализма. (Популярный очерк). Пг. [«Парус»], 1917. 130 стр. Перед загл. кн. авт.: Н. Ленин (Вл. Ильин). ⎯ 385-386, 387.

⎯ Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n. ⎯ Империализм, как высшая стадия капитализма. Популярный очерк. Январь – июнь 1916 г. ⎯ 385-386, 388, 390-391, 392-393.

⎯ Chñ nghÜa hßa b×nh vµ khÈu hiÖu hßa b×nh. ⎯ Пацифизм и лозунг мира. [Резолюция, принятая на конференции заграничных секций РСДРП. 1915 г.]. ⎯ В кн.: [Ленин, В. И. и Зиновьев, Г. Е.] Социализм и война. (Отношение РСДРП к войне). Изд. Ред. «Социал-Демократa». Женева, Chaulmontet 1915, стр. 44 - 45. (РСДРП). Перед загл. кн.: авт.: Г. Зиновьев и Н. Ленин. ⎯ 315-316.

⎯ Chñ nghÜa hßa b×nh vµ khÈu hiÖu hßa b×nh. ⎯ Пацифизм и лозунг мира. [Резолюция, принятая на конференции заграничных секций РСДРП. 1915 г.]. ⎯ «Социал-Демократ». Женева, 1915, № 40, 29 марта, стр. 2. Под общим загл.: Конференция заграничных секций РСДРП. ⎯ 315-316.

⎯ Chñ nghÜa s«-vanh ®· chÕt vµ chñ nghÜa x· héi ®ang sèng. ⎯ Мертвый шовинизм и живой социализм. (Как восстановлять Интернационал?). ⎯ «Социал-Демократ». Женева, 1914, № 35, 12 декабря, стр. 1-2. ⎯ 377.

⎯ KhÈu hiÖu cña §¶ng d©n chñ - x· héi çch m¹ng. ⎯ Лозунги революционной социал-демократии. [Резолюция, принятая на конференции заграничных секций РСДРП. 1915 г.]. ⎯ «Социал-Демократ». Женева, 1915, № 40, 29 марта, стр. 2. Под общ. загл.: Конференция заграничных секций РСДРП. ⎯ 145-147, 163.

⎯ Lêi tùa. – Предисловие. ⎯ В кн.: (Ленин, В. И.) Империализм, как новейший этап капитализма. (Популярный очерк). Пг., «Жизнь и Знание», 1917, стр. 1-2. Перед загл. кн. авт.: Н. Ленин (Вл. Ильин). ⎯ 387.

* ⎯ NghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò d©n téc, [®−îc th«ng qua t¹i héi nghÞ mïa hÌ 1913 cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga häp víi çc çn bé ®¶ng]. ⎯ Резолюция по национальному вопросу, [принятая на лтенем 1913 г. совещании ЦК РСДРП с партийными работниками]. ⎯ В кн.: Извещение и резолюции летнего 1913 года совещания Центрального Комитета РСДРП с

партийными работниками. Изд. ЦК. [Париж, декабрь] 1913, стр. 20 - 23. [РСДРП]. ⎯ 339, 349.

Lª-nin, V.I. Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n ë Nga. ⎯ Ленин, В. И. Развитие капитализма в России. Процесс образования внутреннего рынка для крупной промышленности. 1896-1899 гг. ⎯ 184.

* ⎯ Vµi luËn c−¬ng. ⎯ Несколько тезивов. От редакции. ⎯ «Социал.-Демократ». Женева, 1915, № 47, 13 октября, стр. 2. ⎯ 116, 117.

⎯ VÊn ®Ò ruéng ®Êt vµ "nh÷ng kÎ phª ph¸n M¸c", ⎯ Аграрный вопрос и «критики Маркса». Июнь ⎯ сентябрь 1901 г. ⎯ осень 1907 г. ⎯ 203.

⎯ VÒ cuéc bÇu cö §u-ma nhµ n−íc IV. ⎯ О выборах в 4-ую Государственную думу. [Резолюция, принятая на Шестой [Пражской] Всероссийской конференции РСДРП в январе 1912 г.]. ⎯ В кн.: Всероссийскaя конференция Рос. Соц.-дем. раб. партии 1912 года. Изд. ЦК. Paris, кооп. тип. «Идеал», 1912, стр. 18-21. (РСДРП). ⎯ 102.

* [Lª-nin, V.I, vµ Di-n«-vi-Ðp, G.E.] Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh. ⎯ [Ленин, В. И. и Зиновьев, Г. Е.] Социализм и война. (Отношение РСДРП к войне). Изд. ред. «Социал.-Демократа». Женева, Chaulmontet, 1915, 48 стр. [РСДРП]. Перед загл. кн. авт.: Г. Зиновьев и Н. Ленин. ⎯ 315.

L«-Ýt Gioãc-gi¬, §. DiÔn v¨n t¹i H¹ nghÞ viÖn Anh ngµy 4 th¸ng N¨m 1915. ⎯ Ллойд Джордж, Д. Речь в палате общин 4 мая 1915 г. ⎯ xem The Budget.

Lêi ban biªn tËp. ⎯ От редакции. [Послесловие к статье Ионова «О тактической и организационной преемственности. (К позиции «Нашего Слова»)»]. ⎯ В кн.: Интернационал и война. № 1. [Цюрих], изд. Загр. Секретариата Орг. к-та РСДРП, 1915, стр. 77-78. (РСДРП). ⎯ 114.

"Lêi gi¸o huÊn, [Xanh Pª-tÐc-bua]. ⎯ «Заветы», [Спб.], 1913, № 6, стр. 39 - 62 ⎯ 172-174, 181, 185 - 186, 187, 191, 200, 207, 214, 227, 277.

"Lêi kªu gäi", Paris. ⎯ «Призыв», Paris. ⎯ 105, 314.

⎯ 1915, № 3, 17 октября, стр. 2-4. ⎯ 96, 97, 99.

"Lêi nãi cña chóng ta", Pa-ri . ⎯ «Наше Слово», Париж. ⎯ 43, 101, 109,

308, 355, 568.


⎯ 1915, № 90, 16 мая, стр. 2. ⎯ 112-113.

⎯ 1915, № 217, 17 октября, стр. 2-3. ⎯ 101.

⎯ 1915, № 259, 7 декабря, стр. 1. – 379.

*⎯ 1915, № 264, 12 декабря, стр. 1-2. ⎯ 301-302.

⎯ 1915, № 270, 19 декабря, стр. 1. ⎯ 109.

⎯ 1916, № 5 (393), 7 января, стр. 1. – 379, 569.

⎯ 1916, № 15 (402), 19 января, стр. 1. ⎯ 379.

⎯ 1916, № 30 (417), 5 февраля, стр. 1-2. ⎯ 568, 569.

⎯ 1916, № 34 (421), 10 февраля, стр. 1-2. ⎯ 572, 574.

⎯ 1916, № 45 (432), 23 февраля, стр. 1. На газ. Ошибочно указано: № 44 (431). ⎯

379, 569.

⎯ 1916, № 51 (438), 1 марта, стр. 1. ⎯ 379, 569.

Lêi tuyªn bè cña çc ®¹i biÓu §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan vµ LÝt-va. ⎯

Заявление представителей Социал.- бемократии Польши и Литвы. ⎯ В кн.:

Второй очередной съезд Росс. соц.-дем. рабочей партии. Полный текст

протоколов. Изд. ЦК.GenÌve, тип. партии, [1904], СТР. 388-390. [РСДРП]. ⎯

338-339.

[Lêi tuyªn bè cña nhãm ®¹i biÓu ph¸i t¶ t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë

Xim-mÐc-van]. ⎯ [Заявление, сделанное левой группой делегатов на

Международной социалистической конференции в Циммервальде]. ⎯ «Социал.-

Демократ». Женева, 1915, № 47, 13 октября, стр. 2. Под общ. загл.: Два заявления

на международной конференции. Подписи: Н. Ленин и др. ⎯ 52, 549.

M¸c, C. Dù luËt vÒ viÖc b·i bá nh÷ng ®¶m phô phong kiÕn. ⎯ Маркс, К.

Законопроект об отмене феодальных повинностей. 29 июля 1848 г. ⎯ 97.

⎯ §Êu tranh giai cÊp ë Ph¸p tõ 1848 ®Õn 1850. ⎯ Классовая борьба во Франции

с 1848 по 1850 г. Январь ⎯ 1 ноября 1850 г. ⎯ 97.

⎯ Ngµy 18 th¸ng S−¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬. ⎯ Восемнадцатое брюмера

Луи Бонапарта. Декабрь 1851 г. ⎯ март 1852 г. ⎯ 96-97.

⎯ Th«ng b¸o mËt. ⎯ Конфиденциальное сообщение. Около 28 марта

1870 г. ⎯ 332.

M¸c, C. Th− göi L. Cu-ghen-man. ⎯ Маркс, К. Письмо Л. Кугельману. 29 ноября

1869 г. ⎯ 81, 332.

⎯ Th− göi Ph. ¡ng-ghen. ⎯ Письмо Ф. Энгельсу. 7 июня 1866 г. ⎯ 81, 552-553,

561, 562.

⎯ Th− göi Ph. ¡ng-ghen. ⎯ Письмо Ф. Энгельсу. 20 июня 1866 г. ⎯ 81, 552-

553, 561, 562.

⎯ Th− göi Ph. ¡ng-ghen. ⎯ Письмо Ф. Энгельсу. 2 ноября 1867 г. ⎯ 81, 328,

332, 348.

⎯ Th− göi Ph. ¡ng-ghen. ⎯ Письмо Ф. Энгельсу. 10 декабря 1869 г. ⎯ 81, 332.

⎯ T− b¶n. ⎯ Капитал. Критика политической экономии, т. I-III. 1867-1894 гг. ⎯

401-402.

⎯ T− b¶n. ⎯ Капитал. Критика политической экономии, т. III. ч. 1-2. 1894 г. ⎯

178, 230-232, 522.

⎯ T− b¶n. ⎯ Капитал. Критика политической экономии. Т. 3, ч. 2. Кн. III.

Процесс капиталистического производства, святый в целом. Гл. XXIX-LII.

Полный пер. с 2-го, подготовленного Ф. Энгельсом нем. Изд Под ред. В.

Базарова и И. Степанова. Общ. ред. А. Богданова. М., «Московское

Книгоиздательство», 1908. VI, 415 стр. ⎯ 424.

M¸c, C. vµ ¡ng-ghen, Ph. Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n. ⎯ Маркс, К. и

Энгель, Ф. Манифест Коммунистической партии. Декабрь 1847 г. ⎯ январь

1848 г. – 56.

M¸c-tèp, L. ChiÕn tranh vµ giai cÊp v« s¶n Nga. ⎯ Мартов, Л. Война и российский

пролетариат. ⎯ В кн.: Интернационал и война. № 1 [Цюрих], изд. Загр.

Секретариата Орг. к-та РСДРП, 1915, стр. 102-125. (РСДРП). ⎯ 113, 115-118.

⎯ Tõ "quyÒn d©n téc tù quyÕt" rót ra çi g×. ⎯ Что следует из «права на

национальное самоопределение». «Наш Голос», Самара, 1916, № 3 (17), 17

января, стр. 1-2; * № 4 (18), 24 января, стр. 1. ⎯ 350-351.

⎯ "Vorwärts" ®· chÕt. – Умер “Vowärts” ⎯ «Голос», Париж, 1914, № 23, 9

октября, стр. 1-2. Подпись: Л. М. ⎯ 568.


M¸c-t−-nèp, A. Çi míi trong t−¬ng lai sÏ lµ g×? Мартынов, А. В чем новизна

грядущего? ⎯ В кн.: Интернационал и война. № 1. [Цюрих], изд. Загр.

Секретариата Орг. к-та РСДРП, 1915, стр. 1-22. (РСДРП). ⎯ 113-114.

⎯ Tæ chøc yªu n−íc "Lêi kªu gäi". ⎯ Патриотическая организация «Призыв». ⎯

В кн.: Интернационал и война. № 1. [Цюрих], изд. Загр. Секретариата Орг. к-та

РСДРП, 1915, стр. 146 -148. (РСДРП). Подпись: А. М. ⎯ 113, 114, 311-312.

MÊy nÐt vÒ lÞch sö n¨m 1905. ⎯ Из истории 1905 г. (1905 -1915 гг.). ⎯ «Рабочее

Утро», Пг., 1915, № 2, 22 октября, стр. 2. Подпись: В. Г- ъ. ⎯ 109 - 110.

NghÞ quyÕt cña §¹i héi Ba-l¬. ⎯ Резолюция Базельского конгресса ⎯ xem

manifest der Internationale zur gegenwärtigen Lage.

NghÞ quyÕt cña nhµ m¸y LÐc-xne Míi ë Pª-tÐc-bua. ⎯ Резолюция завода Новый

Лесснер в Петербурге. ⎯ «Социал-Демократ», Женева, 1915, № 47, 13

октября, стр. 2. ⎯ 61.

NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë BÐc-

n¬. ⎯ Резолюция, принятая на интернациональной социалистической

женской конференции в Берне. ⎯ «Социал-Демократ», Женева, 1915, № 42.

Приложение к № 42 газеты «Социал-Демократ», 1 июня, стр. 2. Под общ. загл.:

Женская международная социалистическая конференция. ⎯ 53.

NghÞ quyÕt Stót-ga ⎯ Штутгартская резолюция ⎯ xem Der Militarismus und

die internationalen Konflikte.

NghÞ quyÕt tá sù c¶m t×nh víi çc n¹n nh©n cña chiÕn tranh vµ víi nh÷ng ng−êi

bÞ khñng bè, [®−îc th«ng qua t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Xim-

mÐc-van, 1915]. ⎯ Резолюция симпатии жертвам войны и преследуемым,

[принятая на Международной социалистической конференции в

Циммервальде. 1915 г.]. ⎯ «Социал-Демократ», Женева, 1915, № 45 - 46, 11

октября, стр. 1. ⎯ 47, 51, 56, 373.

* "Ng−êi céng s¶n," Gi¬-ne-v¬. ⎯ «Коммунист», Женева, 1915, № 1 - 2. 196 стр.

⎯ 359, 360, 378.

"Ng−êi d©n chñ - x· héi", [Vin-n« - Xanh Pª-tÐc-bua] ⎯ Pa-ri - Gi¬-ne-v¬. ⎯

«Социал-Демократ», [Вильно-Спб.] ⎯ Париж-Женева. ⎯ 56, 65, 341, 360.

"Ng−êi d©n chñ x· héi", Gi¬-ne-v¬. ⎯ «Социал-Демократ», Женева, 1914,

№ 33, 1 ноября, стр. 1. ⎯ 46, 53, 146, 148, 163, 377.

⎯ 1914, № 35, 12 декабря, стр. 1-2. ⎯ 377.

⎯ 1915, № 40, 29 марта, стр. 2. ⎯ 146 - 147, 163, 315.

⎯ 1915, № 42. Приложение к № 42 газеты «Социал-Демократ», 1 июня, стр. 2. ⎯ 53.

⎯ 1915, № 45-46, 11 октября, 2 стр. 1, 3–4, ⎯ 46 - 52, 53, 56, 58, 59, 94, 303, 373.

* ⎯ 1915, № 47, 13 октября, 2 стр. ⎯ 51 - 52, 61, 116, 117, 549.

NhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n Nga. ⎯ Задача российского пролетариата

(Письмо к товарищам в России) [GenÌve, Chaulmontet, 1915] 8 стр.

(РСДРП). ⎯ 35, 72-73.

Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga nãi vÒ viÖc b¶o vÖ ®Êt n−íc . ⎯ Русские

с.-д. о защите страны. ⎯ «День», Пг., 1915, № 280 (1078), 11 октября,

стр. 4. ⎯ 114.

*Nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi nãi vÒ viÖc b¶o vÖ ®Êt n−íc . ⎯ Социал-

демократы о защите страны. - «Рабочее Утро», Пг., 1915, № 1, 15

октября, стр. 2-3. ⎯ 315.

Nh÷ng xu h−íng nguy hiÓm. ⎯ Опасные тенденции. ⎯ В кн.:

Интернационал и война. № 1 [Цюрих], изд. Загр. Секретариата Oрг. к-та

РСДРП, 1915, стр. 126-129. (РСДРП). Подпись: Редакция. ⎯ 114-115.

Oãc-n¸t-xki - Орнатский ⎯ xem Tsi-tsª-rin, G.V.

¤-ran-xki, C. Hai lËp tr−êng. ⎯ Оранский , К. Две позиции. – «Рабочее

Утро», Пг., 1915, № 2, 22 октября, стр. 1. ⎯ 110, 111, 112, 310, 312-313,

315-317.

Pa-ra-ben-lum ⎯ Парабеллум ⎯ xem Radek, K.

Plª-kha-nèp, G. V. Hai ®−êng lèi çch m¹ng. ⎯ Плеханов, Г. В. Две линии

революции. ⎯ «Призыв», Pairs, 1915, № 3, 17 октября, стр. 2 - 4. ⎯ 96, 97, 99.

⎯ L¹i bµn vÒ chiÕn tranh. ⎯ Еще о войне. (Ответ товарищу Н-ву). ⎯ В кн.:

Война. Сборник статей. При участии: И. Аксельрод и др. [Paris, “Ideal”,

1915], стр. 11 - 48. ⎯ 164, 320-321.


* ⎯ ë ng−ìng cöa thÕ kû hai m−¬i. ⎯ На пороге двадцатого века. – «Искра»,

[Мюнхен], 1901, № 2, февраль, стр. 1. ⎯ 574.

* ⎯ VÒ çc cuéc biÓu t×nh . ⎯ О демонстрациях. – «Искра», [Мюнхен], 1902, №

14, 1 января, стр. 1. ⎯ 56.

* [P«-t¬-rª-xèp, A.N.] Lóc giao thêi cña hai thêi ®¹i. ⎯ [Потресов, А. Н.] На

рубеже двух эпох. ⎯ «Наше Дело», Пг., 1915, № 1, стр. 65-82. Подписи: А. П. ⎯ в и А. П. ⎯ 22.

* Quèc tÕ vµ chiÕn tranh. ⎯ Интернационал и война. № 1. [Цюрих], изд. Загр.

Секретариата Орг. к-та РСДРП, 1915. 11, 148 стр. (РСДРП). ⎯ 108, 112-118,

306, 308, 309, 312-314, 339-340.

[Rèt-stanh, Ph.] L¹i bµn vÒ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa Anh. ⎯ [Ротштейн,

Ф.] Еще об английских социалистах. ⎯ «Наше Слово», Париж, 1916, № 15

(402), 19 января, стр. 1. Подпись: Ф. Р-н и Ф. Р. ⎯ 377-378.

⎯ Phong trµo x· héi chñ nghÜa Anh vµ chiÕn tranh. ⎯ Английский

социализм и война. ⎯ «Наше Слово», Париж, 1915, № 259, 7 декабря, стр.

1. Подпись: Ф. Р-н. ⎯ 377-378.

Nh÷ng sù kiÖn vµ kÕt luËn. ⎯ Факты и выводы. (Еще о петроградских выборах).

⎯ «Наше Слово», Париж, 1915, № 270, 19 декабря, стр. 1. ⎯ 108.

"Sù nghiÖp cña chóng ta, Pª-t¬-r«-gr¸t, ⎯ «Наше Дело», Пг. ⎯ 73, 100, 101, 113,

115, 134, 156, 306, 307-308, 312, 339, 568.

* ⎯ 1915, № 1, стр. 65-82. ⎯ 22.

"ThÕ giíi ngµy nay", Pª-t¬-r«-gr¸t. ⎯ «Современный Мир», Пг., 1915, № 5, стр.

125-152. ⎯ 308.

{Th«ng b¸o vÒ viÖc ®Æt mua b¸o "TiÕng nãi cña chóng ta" n¨m 1916. ⎯

[Объявление о подписке на газету «Наш Голос» на 1916 г.]. ⎯ «Наш Голос»,

Самара, 1916, № 3 (17), 17 января, стр. 1. ⎯ 308.

"Tia löa" [cò, lª-nin-nÝt]. ⎯ «Искра» [старая, ленинская], [Лейпциг ⎯ Мюнхен-

Лондон-Женева]. ⎯ 60.

"Tia löa" [Muyn-khen]. ⎯ «Искра», [Мюнхен], 1901, № 2, февраль, стр. 1. ⎯ 574.

* ⎯ 1902, № 14, 1 января, стр. 1. ⎯ 56.

"Tia s¸ng", Xanh Pª-tÐc-bua. ⎯ «Луч», Спб. ⎯ 307.

"TiÕng nãi", Pa-ri. ⎯ «Голос», Париж, 1914, № 23, 9 октября, стр. 1-2. ⎯ 568.

"TiÕng nãi cña chóng ta", Xa-ma-ra. ⎯ «Наш Голос», Самара. ⎯ 568.

⎯ 1916, № 3 (17), 17 января, стр, 1-2. ⎯ 308, 350,

*⎯ 1916, № 4 (18), 24 января, стр. 1. ⎯ 350.

T×nh h×nh ho¹t ®éng cña §¶ng d©n chñ - x· héi ë Pª-tÐc-bua ⎯ Состояние

с.-д. работы в Петербурге. ⎯ «Социал-Демократ», Женева, 1915, № 47,

13 октября, стр. 1. ⎯ 61.

[T¬-rèt-xki, L. §.] Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n. ⎯ [Троцкий, Л. Д.] Основные

вопросы. ⎯ «Наше Слово», Париж, 1915, № 217, 17 октября, стр. 2-3. ⎯

Подпись: Н. Троцкий. ⎯ 101.

* ⎯ Sù hîp t¸c víi nh÷ng ng−êi x· héi - ¸i quèc. (Tr¶ lêi ®ång chÝ M¸c-

tèp). ⎯ Сотрудничество с социал-патриотами. (Ответ т. Mартову). ⎯

«Наше Слово», Париж, 1915, № 264, 12 декабря, стр. 1-2. ⎯ 301-302.

[Tsi-tsª-rin, G.V.] Nh÷ng cuéc tranh luËn vÒ viÖc triÖu tËp Côc quèc tÕ x·

héi chñ nghÜa. (Bøc th− göi tõ n−íc Anh). ⎯ [Чичерин, Г. В.] Споры о

созыве Межд. соц. Бюро. [Письмо из Англии. ⎯ «Наше Слово», Париж,

1916, № 51 (438), 1 Mapта, стр. 1. Подпись: Орн. ⎯ 377-378, 569.

⎯ Sù tè gi¸c cña b¸o "Justice", "c¬ quan cña §¶ng d©n chñ - x· héi". (Bøc

th− göi tõ n−íc Anh). ⎯ Донос, “Justice”, «органа соц-демократии».

[Письмо из Англии]. ⎯ «Наше Слово», Париж, 1916, № 5 (393), 7 января,

стр. 1. Подпись: Орн. ⎯ 377-378, 569.

⎯ Sù viÖc cña ®ång chÝ Pª-t¬-rèp vµ phong trµo ë Xcèt-len. ⎯ Делотов.

Петрова и движение в Шотландии. ⎯ «Наше Слово», Париж, 1916, № 45

(432), 23 февраля, стр. 1. Подпись: Орн. На газ. Ошибочно указано: № 44

(431). ⎯ 377-378, 569.

Ts¬-khªn-kª-li, A.I. N¨m tuÇn ë BÐc-lanh. ⎯ Чхенкели, А. И. Пять недель в

Берлине. ⎯ «Современный Мир», Пг., 1915, № 5, стр. 125-152. ⎯ 308.

Tuèc-ghª-nÐp, I.X. æ quý téc. ⎯ Тургенев, И. С. Дворянское гнездо. ⎯ 104.


⎯ Th¬ b»ng v¨n xu«i. ⎯ Стихотворения в прозе. Житейское правило. ⎯ 313.

Tuyªn bè cña ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi t¹i kú häp cuèi cïng cña §u-ma nhµ

n−íc. ⎯ Декларация с.-д. фракции в последнюю сессию Государственной думы.

(По стенограф. Отчету заседания 1. 19. VII. 1915 г.). ⎯ В кн.: Интернационал и

война. № 1. [Цюрих], изд. Загр. Секретариата Орг. к-та РСДРП, 1915, стр. 141-143.

(РСДРП). ⎯ 307-308, 312-313.

* Tuyªn bè cña ®oµn ®¹i biÓu Ba-lan t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Xim-

mÐc-van. ⎯ Декларация польской делегации на Международной социалистич.

конференции в Циммервальде. ⎯ В кн.: Интернационал и война. № 1. [Цюрих],

изд. Загр. Секретариата Орг. к-та РСДРП, 1915, стр. 97-99. (РСДРП). ⎯ 339-340.

Tuyªn ng«n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga

vÒ chiÕn tranh, 1 th¸ng M−êi mét 1914. ⎯ Манифеcm ЦК РСДРП о войне. 1

ноября 1914 г. ⎯ xem Lª-nin, V.I. ChiÕn tranh vµ phong trµo d©n chñ - x· héi Nga.

Tuyªn ng«n th«ng qua t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Xim-mÐc-van, 1915. ⎯

Манифест, принятый на Международной социалистической конференции в

Циммервальде. 1915 г. ⎯ xem Göi v« s¶n ch©u ¢u! vµ Proletarier Europas!

[U-ri-tx¬-ki, M. X.] Qua cuéc to¹ ®µm víi ph¸i x· héi - ¸i quèc ë Nga. ⎯ [Урицкий,

М. С.] Из бесед с социал-патриотом из России. ⎯ «Наше Слово», Париж, 1916, №

30 (417), 5 февраля, стр. 1-2. Подпись: М. Борецкий. ⎯ 568, 569.

Xem-cèp-xki, X. I-u. Chñ nghÜa M¸c tÇm th−êng ho¸ trong vÊn ®Ò d©n téc. ⎯

Семковский, С. Ю. Упрощенный марксизм в национальном вопросе. ⎯ «Новая

Рабочая Газета», Спб., 1913, № 69, 29 октября, стр. 1; № 71, 31 октября, стр. 2. ⎯

317, 560.

[Xt¬-ru-vª, P.B.] NhiÖm vô cÊp b¸ch cña thêi ®¹i. ⎯ [Струве, П. Б.] Насущная

задача времени. ⎯ «Освобождение», Париж, 1905, № 63, 20 (7) января, стр.

221-222. Подпись: П. С. ⎯ 319.

[Xu-kha-nèp, N.] Qua kÕt qu¶ cña cuéc ®iÒu tra d©n sè míi ®©y ë Hîp chñng

quèc B¾c Mü. ⎯ [Суханов, Н.] Из итогов последнего ценза С.-А. Соединенных

Штатов. ⎯ «Заветы», [Спб.], 1913, № 6, стр. 39-62. Подпись: Ник. Гиммер.

⎯ 172-174, 181-182, 185-186, 187, 191, 200-201, 206-207, 226-227, 277.

VÒ th¸i ®é ®èi víi phong trµo n«ng d©n. ⎯ Об отношении к крестьянскому

движению. [Резолюция, принятая на IV (Объединительном) съезде РСДРП]. ⎯

В кн.: Протоколы Объединительного съезда РСДРП, состоявшегося в

Стокгольме в 1906 г. М., тип. Иванова, 1907, стр. 413-414. ⎯ 102.

* W. Sù buéc téi kú côc. ⎯ W. Курьезное обвинение. ⎯ «Информационный

Листок Заграничной Организации Бунда», [Женева], 1915, № 8, май, стр.

11-12. ⎯ 30.

Agahd, E. Groβbanken und Weltmarkt. Die wirtschaftliche und politische Bedeutung der

Groβbanken im Weltmarkt unter Berücksichtigung ihres Einflusses auf Ruβlands

Volkswirtschaft und die deutsch-russischen Beziehungen. Berlin, Paschke, 1914. XXIV,

290 S. ⎯ 442 - 445, 453.

[Anmerkung der Redaktion]. ⎯ "Berner Tagwacht", 1915, Nr. 250, 26. Oktober, Beilage

zur "Berner Tagwacht", S. 1. D−íi ®Çu ®Ò chung: Eine Entgegnung. ⎯ 309.

"Annalen des Deutschen Reichs für Gesetzgebung, Verwaltung und Volkswirt ⎯

schaft, München - Berlin, 1911, Nr. 3 - 4, S. 161 - 248. ⎯ 307, 404, 505.

"The Annals of the American Academy of Political and Social Science", Philadelphia,

1915, vol, LIX, No. 148, May, p. 301 - 308, 321 - 332. – 462.

[Die Antwort der Redaktion des "Vorwärts"]. ⎯ "Vorwärts", Berlin, 1916, Nr. 11, 12.

Januar, Beilage zu Nr. 11 des "Vorwärts", S. 2 - 3. ⎯ 301, 377, 570, 590.

* "Appeal to Reason", Girard, Cansas, 1915, No. 1, 030, August 28, p. 1. ⎯ 569, 574.

* ⎯ 1915, No. 1, 032, September 11, p. 1. ⎯ 298 - 299, 375, 569, 574, 590.

* ⎯ 1915, No.1, 045, December 11, p. I. ⎯ 569, 574.

* ⎯ 1915, No, 1, 047, December 25, p.I. ⎯ 569, 574.

Arbeiter-Zeitung", Wien. ⎯ 349.

Archiv für Eisenbahnwesen, Berlin, 1892, Hft. 1 - 6. ⎯ 500 - 501.


Arndt, P. Die Kapitalkraft Frankreichs. ⎯ "Weltwirtschaftliches Archiv", Jena,

1916, Bd. 7, (1916. 1), S. 34 - 52. ⎯ 457.

Aus dem literarischen Nachlaβ von K. Marx, F. Engels und F.Lassalle. Hrsg. von

F. Mehring. Bd. III. Gesammelte Schriften von K. Marx und F. Engels. Von

Mai 1848 bis Oktober 1850. Stuttgart, Dietz, 1902. VI, 491 S. ⎯ 561.

Aus den Handelskammern. ⎯ "Die Bank", Berlin, 1913, II. Semester, S. 811 -

813. – 425.

Austerlitz, F. Die nationalen Triebkräfte. ⎯ "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1916, Jg.

34, Bd. 1, Nr. 21, 18. Februar, S. 641 - 648. ⎯ 349.

* Aux femmes du prolÐtariat! [Tê truyÒn ®¬n, Paris, 1915]. 1. p. (ComitÐ d' Action

FÐminine Socialiste pour la Paix contre le Chauvinism). Ký tªn: Pour le

ConmitÐ: Louse Saumoneau. ⎯ 571.

Avanti!, Milano, 1916, N.43, 12 febbraio, p. 2. ⎯ 566, 569.

⎯ 1916, N. 65, 5 marzo, p. 1. ⎯ 369, 582.

* Axelrod, P. Die Krise und die Aufgaben der internationalen Sozialdemokratie.

Zürich, Genossenschaftsdruckerei, 1915. 46 S. ⎯ 66 - 74, 117, 143-144, 145,

147, 154, 161-162, 164, 379, 559.

"Die Bank", Berlin, 1909, I. Semester, S. 79, 115 - 125, 301 - 309. ⎯ 412, 451 - 452.

⎯ 1909, II. Semester, S. 819 - 833, 849-857. ⎯ 432, 522-526.

⎯ 1910, II. Semester, S. 497 - 508, 1200. ⎯ 418, 525.

⎯ 1911, I. Semester, S. 1 - 13. ⎯506.

⎯ 1911, II. Semester, S. 825- 832. ⎯ 452.

⎯ 1912, I. Semester, S. 223-230, 432-438. ⎯ 428, 450.

⎯ 1912, II. Semester, S. 629-638, 1032-1047. ⎯ 468-469.

⎯ 1913, I. Semester, S. 388-391. ⎯ 468-469.

⎯ 1913, II. Semester, S. 623-637, 725-736, 811-813, 952-963, 1022-1024, 1024-

1026. ⎯ 416, 425-426, 447, 450, 452, 460.

⎯ 1914, I. Semester, S. 89 - 90, 313-321, 415 - 426, 544 - 551. ⎯ 422-423, 426,

441, 450-451.

⎯ 1914, II. Semester, S. 713-714. ⎯ 425-426.

Banken und Reichspost. ⎯ "Die Bank", Berlin, 1914, II. Semester, S. 713-714,

trong môc: Aus den Handelskammern. ⎯ 425-426.

Die bankgewerbliche Tätigkeit der Sparkassen. ⎯ "Die Bank", Berlin, 1913, II.

Semester, S. 1022-1024, trong môc: Umschau. ⎯ 425-426.

Barboni, T. Internazionalismo o Nazionalismo di classe? (il proletariato d'Italia e

la guerra europea). Ed, dall' autore. Campione d'Intelvi (Provincia di Como),

1915, 143 p. ⎯ 16, 22-28.

"La Bataille", Paris. ⎯ 304.

⎯ 1916, N 87, 28 janvier, p. 2. ⎯ 300.

Bauer, O. Die Nationalitätenfrage und die Sozialdemokratie. Wien, Brand, 1907,

VIII, 576 S. (Marx - Studien. Blätter zur Theorie und Politik des

wissenschaftlichen Sozialismus. Hrsg, von M. Adler und R. Hitferding. Bd. 2).

⎯ 328.

Beer, M. Der moderne englische Imperialismus. ⎯ "Die Neue Zeit", Stuttgart,

1897 - 1898, Jg. XVI, Bd. 1, Nr. 10, S. 300-306. ⎯ 476-477, 484.

BÐrard, V. L'Angleterre et l'impÐrialisme. Avec une carte en couleur hors texte,

Paris, Colin, 1900. VI, 381 p. ⎯ 519.

"Berner Tagwacht". ⎯ 42, 45, 292.

* ⎯ 1915, Nr. 218, 18. September, S. I. ⎯ 77, 105, 111-112, 295, 296-297, 302-

303, 371, 372, 373-374, 570, 586, 589.

⎯ 1915, Nr. 247, 22. Oktober. Beilage zur "Berner Tagwacht", S. 1. ⎯ 309.

⎯ 1915, Nr. 250, 26. Oktober. Beilage zur "Berner Tagwacht", S. 1. ⎯ 309, 311.

⎯ 1915, Nr. 252, 28. Oktober. Beilage zur "Berner Tagwacht", S. 1; Nr. 253, 29.

Oktober. Beilage zur "Berner Tagwacht", S. 1. ⎯ 77-78, 80-86, 552.

⎯ 1915, Nr. 271, 19. November. Beilage zur "Berner Tagwacht", S. 1. ⎯ 148,

164 - 166.


⎯ 1915, Nr. 283, 3. Dezember. I. Beilage zur “Berner Tagwwacht”, S. I; Nr. 284, 4. Dezember. Beilage zur “Berner Tagwacht”, S. I. ⎯ 569.

*⎯ 1916, Nr. 18, 22. Januar. Beilage zur “Berner Tagacht”, S.I. ⎯ 566.

⎯ 1916, Nr. 32, 8. Februar. Beilage zur “Berner Tagwwacht”, S. I; Nr. 34, 10. Februar, S. 1 - 2 ⎯ 574.

Börsenwoche. Nachklänge zur Fusion Schaaffhausen ⎯ Discontogesellschaft, Schwache Börsentendenz. Zur Lage in der oberschlesischen Montanindustrie. ⎯ “Frankfurter Zeitung”, Frankfurt a. M. Abendblatt, 1914, Nr.121, 2. Mai, S. 4.-428.

* [Bourderon, A.] Projet de RÐsolution pour le CongrÌs. ⎯ Trªn tê truyÒn ®¬n:

Aux FÐdÐrations. Aux Sections. Aux Membres du Parti Socialiste. [Paris, 1915], p. 2. ⎯ 302 - 303, 374, 378, 569, 572, 590.

*Briefe und Auszüge aus Briefen von Joh. Phil. Becker, Jos. Dietzgen, Friedrich Engels, Karl Marx u. A. an F.A. Sorge u. Andere. Stuttgart, Dietz, 1906. XII, 422 S. ⎯ 141, 160.

* Der Briefwechsel zwischen Friedrich Engels und Karl Marx. 1844 bis 1883. Hrsg. v. A. Bebel und E. Bernstein. Bd. 2, 4. Stuttgart, Dietz, 1913. 2. Bd.

* ⎯ Bd. 2. XXIV, 429 S. ⎯ 513 – 514. * ⎯ Bd. 4. XX, 536 S. ⎯ 513 – 514.

The Budget. Daily Cost of the War. Enormous borowing. No new taxes. ⎯ “The Daily Telegraph”, London, 1915, May 5, p. 6. ⎯ 457.

Bulletin de l’Institut international de statistique. T. XIX ⎯ 2e Livraison. La Haye, Van Stockum, [1912], p. 201 – 225. ⎯ 453 - 454, 457, 519.

Calwer, R. Einführung in die Weltwirtschaft. Berlin, Simon, 1906. 95 S. (Maier-Rothschild-Bibliothek. Bd. 30). ⎯ 498 - 500.

* Census reports. Twelfth census of the United States, taken in the year 1900. Vol, V. Agriculture. P. I. Farms, live stock, and animal products. Washington, United States Census office, 1902. CCXXXVI, 767 p.; 18 Plates. ⎯ 174, 175, 191, 193, 220, 221 - 228, 233 - 237, 240 - 243, 247 - 248, 250 - 260, 261, 267 - 275, 277, 282 - 287, 287 - 290.

Compromise between pro-and anti-warites. A.Meaningless Manifesto: Great Dissatisfaction. From a Paris correspondent. ⎯ “The Labour Leader”, [Manchester – London], 1916, No. 2, January 13, p. 8. D−íi

®Çu ®Ò chung: The National Congress of the French Socialist Par- ty. ⎯ 569.

Crammond, E. The Economic Relations of the British and German Empires. ⎯ “Journal of the Royal Statistical Society”, London, 1914, vol. LXXVII, part VIII, July, p. 777 - 807. ⎯ 502.

Cromer, E. B. Ancient and Modern Imperialism. London, Murray, 1910. 143, p. ⎯ 481.

* Cunow, H. Parteizusammenbruch? Ein offences wort zum inneren Partei-streit Berlin, Singer, 1915. 38 S. ⎯ 495.

“The Daily Telegraph", London, 1915, May 5, p. 6. ⎯ 457.

* David, E. Die Sozialdemokratie im Weltkrieg. Berlin, Singer, 1915. 192 S. ⎯ 146-147, 148, 163 - 164, 164 - 165.

⎯ Sozialismus und Landwirtschaft. Bd. I. Die Betriebsfrage. Berlin, “Sozialistische Monatshefte”, 1903. 703 S. ⎯ 237.

* Debs, E. Never be a Soldier. ⎯ “Appeal to Reason”, Girard, Cansas, 1915, No.I, 030, August 28, p. I. ⎯ 569, 574.

*⎯ The Only War I Will Fight In. ⎯ “Appeal to Reason”, Girard, Cansas, 1915, No, I, 047, December 25, p. I ⎯ 569, 574.

*⎯ “Preparedness" I Favor. ⎯ “Appeal to Reason”, Girard, Cansas, 1915, No.I, 045, December II, p. I. ⎯ 569, 574.

*⎯ When I Shall Fight. ⎯ “Appeal to Reason”, Girard, Cansas, 1915, No.I, 032, September II, p. I ⎯ 298 - 299, 375, 569, 574, 590.

Diouritch, G. L'expansion des banques allemandes µ l’Ðtranger ses rapports avec le dÐveloppmement Ðconomique de l’Allemagne. Paris ⎯ Berlin, Rousseau, Puttkammer u. Mühlbrecht, 1909. 798 S. ⎯ 458, 466.

Driault, E. Les problÌmes politiques et sociaux µ la fin du XIXe siÌcle. Paris, Alcan, 1900. 388, 32 p. ⎯ 487 – 488.

Ein-und Auswanderung. [NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi quèc tÕ x·

héi chñ nghÜa ë Stót-ga]. ⎯ Trong cuèn: Internationaler So-zialistenkongreβ zu Stuttgart. 18. bis 24 August 1907. Berlin, Buchh. “Vorwärts”, 1907, S. 58-59. ⎯ 94.


Eine Entgegnung. ⎯ “Berner Tagwacht”, 1915, Nr. 250, 26. Oktober. Beilage zur “Berner Tagwacht”, S. I. Ký tªn: Auswärtiges Sekretariat des Organisationskomitees der sozialdemokratischen Arbeiterpartei Ruβlands. ⎯ 309, 311.

Eine Erklärung. ⎯ “Internationale Sozialistische Kommission zu Bern. Bulletin”, Bern, 1915, Nr.2, 27. November, S. 2. Ký tªn: Internationale sozialistische Kommission zu Bern. ⎯ 374.

Eine Massendemonstration vor dem Parteivorstandsdomizil. ⎯ Berner Tag-wacht”, 1915, Nr. 271, 19. November. Beilage zur “Berner Tagwacht”, S. I . ⎯ 148, 164 – 165.

Engels, F. [Brief an K. Kautsky]. 12. September 1882. ⎯ Trong cuèn: Kautsky, K. Sozialismus und Kolonialpolitik. Eine Auseinandersetzung. Berlin, “Vorwärts”, 1907, S. 79 – 80, trong môc: Anhang. D−íi ®Çu ®Ò: Ein Brief von Friedrich Engels. ⎯ 513.

⎯ [Brief an K. Marx]. 7. Oktober 1858. ⎯ Trong cuèn: Der Briefwechsel zwischen Friedrich Engels und Karl Marx. 1844 bis 1883. Hrsg. v. A. Bebel und E. Bernstein. Bd. 2. Stuttgart, Dietz, 1913, S. 289 – 291. ⎯ 513.

⎯ [Brief an K. Marx]. 11, August 1881. ⎯ Ibidem, Bd. 4, S. 432 – 433. ⎯ 514.

⎯ [Brief an F. A. Sorge]. 18. Januar 1893. ⎯ Trong cuèn: Briefe und Auszüge aus Briefen von Joh. Phil. Becker, Jos. Dietzgen, Friedrich Engels, Karl Marx u. A. an F. A. Sorge u. Andere. Stuttgart, Dietz, 1906, S. 389 – 391. ⎯ 141, 160.

⎯ [Brief an F. A. Sorge]. 11. November 1893. ⎯ Ibidem, S. 400 – 401. ⎯ 141, 160.

⎯ Die Lage der arbeitenden Klasse in England. Nach eigner Anschauung und authentischen Quellen. 2. durchuges. Aufl. Stuttgart, Dietz, 1892. XXXII, 300 S. ⎯ 514.

⎯ [Vorwort zu 2. Aufl. der Arbeit: "Die Lage der arbeitenden Klasse in England”. 21. Juli 1892]. ⎯ Trong cuèn: Engels, F. Die Lage der arbeitenden Klasse in England. Nach eigner Anschauung und authentischen Quellen. 2. durchges. Aulf. Stuttgart, Dietz, 1892, S. VII – XXVI. ⎯ 514.

Eschwege, L. Plutokratie und Beamtenschaft. ⎯ “Die Bank”, Berlin, 1911, II. Semster, S. 825 – 832. Ký tªn: Ludwig Eschwege – Berlin. ⎯ 452.

⎯ Der Sumpf. ⎯ “Die Bank”, Berlin, 1913, II. Semester, S. 952 – 963. ⎯ 450, 452.

⎯ Tochtergesellschaften. – “Die Bank”, Berlin, 1914, I. Semester, S. 544 –

551. ⎯ 440 - 442.

⎯ Zement. Zur Berichterstattung der Syndikate. ⎯ “Die Bank”, Berlin, 1909,

I. Semester, S. 115 – 125. Ký tªn: Ludwing Eschwege ⎯ Charlottenburg. ⎯ 412.

“Europa und die Revolution”. – “Volksrecht”, Zürich, 1916, Nr. 35, II. Februar, S. I. – 571.

Filene, E. A. Coöperative Pioneering and Guaranteeing in the Foreign Trade. ⎯ “The Annals of the American Academy of Political and Social Science”, Philadelphia,

1915, vol. LIX, No. 148, May, p. 321 – 332. ⎯ 462.

“Forward”, Glasgow. ⎯ 569.

“Frankfurter Zeitung”, Frankfurt a M. Abendblatt, 1914, Nr. 121, 2. Mai, S. 4. ⎯ 428.

“Gazeta Robotnicza”, [Zürich], 1915, Nr. 24, luty. 8 s. ⎯ 353.

⎯ 1916, Nr. 25, styczeń, s. 7 – 8. ⎯ 353 - 358.

* Gibsone, W. [A Letter to the Editor of “The Labour Leader”]. ⎯ “The

Labour Leader”. [Manchester – London], 1915, No.52, December 30, p. 9. D−íi ®Çu ®Ò chung: The I L P and the Labour Party, trong môc: The Views of our Readers. ⎯ 302, 569.

“Die Glocke”, München. ⎯ 104, 105, 379.

⎯ Jg. 1915, Nr. Nr. 1 – 6, I. September – 15. November. ⎯ 105.

⎯ Jg. 1915, Nr.8, 15. Dezember, S. 465 – 476. ⎯ 333.

⎯ Jg. 1915 – 1916, Nr. 9, I. Januar, S. 493 – 500. ⎯ 333.

* Golay, P. Le socialisme qui meurt et le socialisme qui doit renaitre.

ConfÐrence donnÐe µ la Maison du Peuple de Lausanne, le II mars 1915. Lausanne, imp. de l’universitÐ, 1915. 22 p. ⎯ 5 - 15.


Goter, H. Het Imperialisme, de Wereldoorlog en de Sociaal-Democratie. Amsterdam, Brochurehandel Sociaal-Democratische Partij, [1914]. 116 bl. ⎯ 140, 334, 350.

Gothaischer Genealogischer Hofkalender nebst diplomatisch-statistischem Jahrbuche. Jg. 151. Gotha, Perthes, 1914. XXIV, 1208, 36 S. ⎯ 550.

*Great Change in French Socialist Opinion. (From a Paris correspondent). ⎯ “The Labour Leader”, [Manchester – London], 1915, No. 52, December 30, p. 3. ⎯ 569.

Grundriβ der Sozialökonomik. Abt. V. Die einzelnen Erwrbsgebiete in der kapitalistischen Wirtschaft und die ökonomische Binnenpolitik im modernen Staate. Teil II. Bankwesen. Bearb. von G. v. Schulze-Gaevernitz, E. JaffÐ. Buch. III. A II. Tübingen, Mohr [Siebeck], 1915, S. 1-189. ⎯ 417, 420, 426 - 427, 428, 436, 440, 539-541.

Grundriβ der Sozialökonomik. Abt. VI. Industrie, Bergwesen, Bauwesen. Buch III. B I. Tübingen, Mohr [Siebeck], 1914, S. 187 – 246. ⎯ 402 – 403.

"Le GrutlÐen", Lausanne. ⎯ 5.

Guesde, J.En garde! Contre les Contrefacons, les Mirages et la Fausse Monnaie des RÐformer bourgeoises. PolÐmiques. Paris, Rouff, 1911. 477 p. ⎯ 59, 132, 153.

Harms, B. Volkwirtschaft und Weltwirtschaft. Versuch der Begründung einer Weltwirtschaftslehre. Mit zwei lithogr. Taf. Jena, Fischer, 1912. XV, 495 S. (Probleme der Weltwirtschaft. Schriften des Instituts für Seeverkehr und Weltwirtschaft an der Universität Kiel. Hrsg. v. B. Harms. VI). ⎯ 457.

Heinig, K. Der weg des Elektrotrusts. ⎯ “Die Neue Zeit”, Stuttgart, 1912, Jg. 30, Bd. 2, Nr. 39, 28. Juni, S. 474 - 485. ⎯ 442, 464.

Henger, H. Die Kapitalsanlage der Franzosen in Wertpapieren mit beson-derer Berücksichtigung der Kapitalsanlage in Handel und Industrie. Stuttgart – Berlin, Cotta, 1913. 101 S. (Münchener Volkswirtschaftliche Studien hrsg. v. L. Brentano und W. Lotz. 125. Stück). ⎯ 512.

Heymann, H. G. Die gemischten Weke im deutschen Groβeisengewerbe. Ein Beitrag zur Frage der Konzentration der Industrie. Stuttgart – Berlin, Cotta, 1904. IX, 342 S. (Münchener volkswirtschaftliche Studien hrsg. v. L. Brentano und W. Lotz. 65. Stück). ⎯ 400, 439.

Hildebrand, G. Die Erschütterung der Industrieherrschaft und des Industrie-

sozialismus. Jena, Fischer, 1910. VI, 244 S. ⎯ 510.

Hilferding, R. Das Finanzkapital. Eine Studie über die jüngste Entwicklung des Kapitalismus. Wien, Brand, 1910. XI, 477 S. ⎯ 395.

⎯ Die Sozialdemokratie am Scheidewege. ⎯ “Die Neue Zeit”, Stuttgart, 1915, Jg. 33, Bd. 2, Nr. 16, 16. Juli, S. 439 – 499. ⎯ 320.

Hill, D. J. A History of Diplomacy in the International Development of Europe. V. I. The Struggle for universal Emprie. With maps and tables. New York – London –

Bombay, Longmana. Green, 1905. XXIII, 481 p. ⎯ 530.

Hobson, J. A. Imperialism. A Study. London, Nisbet, 1902. VII, 400, (4) p. ⎯ 385,

392, 395 - 396, 457, 475, 493 - 494, 503, 504, 506 - 510, 516, 518, 527.

Hofkalender ⎯ xem Gothaischer Genealogischer Hofkalender nebst diplomatisch-statistischem Jahrbuche.

Hourwich, I. Immigration and Labor. The Economic Aspects of European Immigration to the United States. New York – London, Putnam, 1912. XVII, 544 p. ⎯ 512.

Hübner, O. Geographisch-statistische Tebellen aller Länder der Erde. Fortgeführt und ausgestaltet von F. v. Juraschek, 63. umgearb. Ausgabe für

das Jahr 1914. Frankfurt a. M., Keller, [1914]. XV, 155 S. ⎯ 478.

⎯ Geographisch-statistische Tabellen aller Länder der Erde. Fortgeführt und ausgestatet von F. v. Juraschek. 64. Ausgabe. (Kriegs-Ausgabe). Im Druck vollendet Ende 1915. Frankfurt a. M., Keller, 1916. XV, 158 S. ⎯ 478.

“L’HumanitÐ”, Paris, 1914, N 3827, 9 octobre, p. 1. ⎯ 570.

⎯ 1916, N 4315, 9 fÐvrier, p. 3 ⎯ 566.

Der Imperialismus. [NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi Hem-ni-tx¬ §¶ng

d©n chñ - x· héi §øc. N¨m 1912]. ⎯ Trong cuèn: Protokoll über die

Verhandlungen des Parteitages der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands. Abgehalten in Chemnitz vom 15. bis 21. September 1912. Berlin, Singer, 1912, S.

529-530, trong môc: Anhang. ⎯ 395 - 396.


“Internationale Flugblätter”, [Zürich], 1915, Nr. I, November, S. 5- 8. ⎯ 94.

“Internationale Sozialistische Kommission zu Bern. Bulletin”, Bern, 1915, Nr. I, 21. September. 8 S. B»ng tiÕng §øc, Anh vµ Ph¸p. ⎯ 39, 41, 44, 588.

* ⎯ 1915, Nr. 2, 27. November. 16 S. ⎯ 42, 44, 306, 340, 373.

⎯ 1916, Nr. 3, 29. Februar, S. 1, 2 – 3. ⎯ 362, 373 - 374, 375, 578, 586, 588-589, 591.

⎯ Internationale sozialistische Kommission zu Bern. [Lêi kªu gäi nh©n viÖc

triÖu tËp Héi nghÞ II x· héi chñ nghÜa quèc tÕ]. ⎯ "Internationale Sozialistische Kommision zu Bern Bulletin", Bern, 1916, Nr.3, 29. Februar, S.1 ⎯ 362, 587.

Internationale sozialistische Konferenz zu Zimmerwald (Schweiz), abgehalten vom 5. bis 8. September 1915. Offizieller Verhandlungsbericht. ⎯ “Internationale Sozialistische Kommission zu Bern. Bulletin”, Bern, 1915, Nr. 1, 21. September, S. 4 – 8. ⎯ 44.

Die Internationalen in Österreich an die Internationalen aller Länder! ⎯ “Berner Tagwacht”, 1915, Nr. 283, 3. Dezember. I. Beilage zur “Berner Tagwacht”, S. 1; Nr. 284, 4. Dezember. Beilage zur “Berner Tagwacht”, S. 1. ⎯ 569.

Intorno all’organizzazione socialista internazionale. – “Avanti!”, Milano, 1916, N. 43, 12 febbraio, p.2. – 566, 569.

Jeidels, O. Das Verhältnis der deutschen Groβbanken zur Industrie mit besonderer Berücksichtigung der Eisenindustrie. Leipzig, Duncker u. Humblot, 1905. XII, 271. S. (Staats-und sozialwissenchaftliche Forschungen, hrsg. von G. Schmoller u. M. Sering. 24. Bd. 2. Hft. (Derganzen Reihe 112. Hft.)). ⎯ 413, 414, 430, 431-432, 433, 435-436, 463, 466.

“Journal of the Royal Statistical Society”, London, 1911, vol. LXXIV, part II, January, p. 167 – 187. ⎯ 457- 458.

⎯ 1914, vol. LXXVII, part VIII, July, p. 777 – 807. ⎯ 502.

Kaufmann, E. Das französische Bankwesen mit besonderer Berücksichtigung der drei Depositengroβbanken. Tübingen, Mohr, 1911. XII, 372 S. (Archiv für Sozialwissenschft und Sozialpolitik. Hrsg. v. E. JaffÐ. Ergänzungshaft I). ⎯ 420 - 421.

⎯ Die Orgnization der französischen Depositengroβbanken. ⎯ “Die Bank”, Berlin, 1909, II. Semester, S. 849 – 857. ⎯ 432.

* Kautsky, K. Franktion und Partei. ⎯ “Die Neue Zeit”, Stuttgart, 1915, Jg. 34, Bd. I, Nr. 9, 26. November, S. 269 - 276. ⎯ 138, 139-140, 158-159, 164, 165-166, 319.

⎯ Gefährliche Reformisten. ⎯ “Sozialistische Auslandspolitik”, Berlin, 1915, Nr. 27, 10. November. ⎯ 574.

* ⎯ Der Imperialismus. ⎯ “Die Neue Zeit”, Stuttgart, 1914, Jg. 32, Bd. 2, Nr. 21, II. September, S. 908-922. ⎯ 491-494, 496-497.

⎯ Die Internationalität und der Krieg. ⎯ “Die Neue Zeit”, Stuttgart, 1914, Jg. 33, Bd. 1, Nr. 8, 27. November, S. 225-250. ⎯ 343.

⎯ Nationalstaat, imperialistischer Staat und Staatenbund. Nürnberg, Fränkischer Verlagsanstalt, 1915. 80. S. ⎯ 519-520, 522.

⎯ Noch einige Bemerkungen über nationale Triebkäfte. ⎯ “Die Neue Zeit”, Stuttgart, 1916, Jg. 34, Bd. 1, Nr. 23, 3. März, S. 705-713. ⎯ 341, 349, 561.

*⎯ Nochmals unsere Illusionen. Eine Entgegnung. – “Die Neue Zeit”, Stuttgart, 1915, Jg. 33, Bd. 2, Nr. 8, 21. Mai, S. 230-241; Nr. 9, 28. Mai, S. 264-275. ⎯ 83, 154, 336, 343, 367, 581.

⎯ Sozialismus und Kolonialpolitik. Eine Auseinandersetzung. Berlin, Buchh. “Vorwärts”, 1907. 80 S. ⎯ 513.

⎯ Der Weg zur Macht. Politische Betrachtungen über das Hineinwachsen in die Revolution. Berlin, Buchh. “Vorwärts”, 1909. 104 S. ⎯ 72, 123, 124, 132, 142.

*⎯ Zwei Schriften zum Umlernen. ⎯ “Die Neue Zeit”, Stuttgart, 1915, Jg. 33, Bd. 2, Nr. 2, 9. April, S. 33 - 42; Nr. 3, 16. April, S. 71 – 81; Nr. 4, 23. April, S. 107 - 116; Nr. 5, 30. April, S. 138 - 146. ⎯ 83, 123-124, 141, 161, 491-494, 496, 526-530.

Kestner, F. Der Organisationszwang. Eine Untersuchung über die Kämpfe zwischen Kartellen und Auβenseitern. Berlin, Heymann, 1912. XII, 395 S. ⎯ 405, 409-411.

Kies, W. S. Branch Banks and our Foreign Trade. ⎯ “The Annals of the American Academy of Political and Social Science”, Philadelphia, 1915, vol. LIX, No. 148, May, p. 301-308. ⎯ 462.


* Klassenkampf gegen den Krieg! Material zum “Fall” Liebknecht. Kh«ng râ

n¬i xuÊt b¶n, [1915]. 88 S. [Als Manuskript gedruckt!]. ⎯ 139, 159, 571.

* Kolb, W. Die Sozialdemokratie am Scheidewege. Ein Beitrag zum Thema:

Neuorientierung der deutschen Politik. [2. Aufl]. Karlsruhe, Buchdruckerei

Geck, [1915]. 67 S. ⎯ 164, 321.

“Labour Leader”, Manchester – London – Glasgow. ⎯ 165, 377.

*⎯ [Manchester – London], 1915, No. 33, August 19. 12 p. ⎯ 165.

⎯ 1915, No. 46, November 18, p. 3. ⎯ 569. 572.

*⎯ 1915, No. 49, December 9, p. 8; No. 51, December 23, p. 8. ⎯ 302, 375,

377, 569, 572, 590.

*⎯ 1915, No. 52, December 30, p. 3, 9. ⎯ 302, 569.

⎯ 1916, No. 2, January 13, p. 8. ⎯ 569.

⎯ 1916, No. 4, January 27, p. 8. ⎯ 569.

Labriola, A. La guerra di Tripoli e l’opinione socialista. Napoli, Morano,

1912. 142 p. ⎯ 18.

Landwirtschaftliche Betriebsstatistik. Hrsg. vom kaiserlichen Statistischen

Amte. Bd. 212, T. 1 a, 1 b, 2 a. Berlin, Verlag des Statistischen

Reichsamts, [1909-1910]. 3. Bd. (Statistik des Deutschen Reichs. Berufs

und Betriebszählung vom 12. Juni 1907). ⎯ 192, 195, 197, 216, 266.

Lansburgh, A. Die Bank mit den 300 Millionen. – “Die Bank”, Berlin, 1914,

I. Semester, S. 415 - 426. ⎯ 423.

⎯ Das Beteiligungssystem im deutschen Bankwesen. – “Die Bank”, Berlin,

1910, II. Semester, S. 497-508. ⎯ 418.

⎯ Des deutsche Rentnerstaat. – “Die Bank”, Berlin, 1911, I. Semester, S. 1-

13. ⎯ 506.

⎯ Deutsches Kapital im Auslande. ⎯ “Die Bank”, Berlin, 1909, II. Semester,

S. 819-833. ⎯ 523-525.

⎯ Die Finanzgeschäfte des Fürstentrust. ⎯ “Die Bank”, Berlin, 1912, I.

Semester, S. 223-230. Ký tªn: A. L. ⎯ 450.

⎯ Finanzieller Nationalismus. ⎯ “Die Bank”, Berlin, 1914, I. Semester, S. 313 – 321. ⎯ 426.

⎯ Fünf Jahre deutsches Bankwesen. ⎯ “Die Bank”, Berlin, 1913, II. Semester, S. 725-736. ⎯ 416.

⎯ Der “Money Trust”. ⎯ “Die Bank”, Berlin, 1912, I. Semester, S. 432-438. Ký

tªn: A. L. ⎯ 428. ⎯ Der Staat und die Auslandsanleihen. ⎯ “Die Bank”, Berlin, 1913, II. Semester,

S. 623-637. ⎯ 447.

⎯ Die wirtschaftliche Bedeutung des Byzantinismus. ⎯ “Die Bank”, Berlin, 1909, I. Semester, S. 301 - 309. ⎯ 451 - 452.

* [Legien, C.] Warum müssen die Gewerkschaftsfunktionäre sich mehr am inneren

Parteileben beteiligen? (Ein Vortrag von C. Legein in der Versammlung der Gewerkschaftskommission Berlins und Umgegend am 27. Januar 1915). Berlin, 1915. 47 S. ⎯ 165.

[LÐnine, V. I.] L’ImpÐrialisme derniÌre Ðtape du Capitalisme. (Essai de vulgarisation). Paris, Librairie du l’HumanitÐ, 1923. 140 p. (BibliothÌque communiste). Tr−íc ®Çu ®Ò cã tªn t¸c gi¶: N. LÐnine. ⎯ 387, 391.

⎯ Der Imperialismus als jüngste Etappe des Kapitalismus. Hamburg, Hoym, 1921. 136 p. (Bibliothek der Kommunistische Internationale. IX). Tr−íc ®Çu

®Ò cã tªn t¸c gi¶: N. Lenin. ⎯ 387, 391.

[Lenin, V. I. u. Zinowjew, G. E.] Sozialismus und Krieg. (Stellung der S DA P Ruβlands zum Kriege). Kh«ng râ n¬i xuÊt b¶n, 1915. 36 S. (S DA P). Sau ®Çu

®Ò cã tªn t¸c gi¶: G. Zinowjew und N. Lenin. ⎯ 52, 94.

* Lensch, P. Die Selbstbestimmungsflause. ⎯ “Die Glocke”, München, Jg. 1915, Nr. 8, 15. Dezember, S. 465- 476. ⎯ 333.

⎯ Sozialismus und Annexionen in der Vergangenheit. ⎯ “Die Glocke”,

München, Jg. 1915-1916, Nr. 9, I. Januar, S. 493-500. ⎯ 333. Lescure, J. L’Ðpargne en France. Paris, Tenin, 1914. VIII, 114 p. ⎯ 421. Levy, H. Monopole, Kartelle und Trusts in ihren Beziehungen zur Organisation

der kapitalistischen Industrie. Dargest. an der Entwicklung in Groβbritannien. Jene, Fischer, 1909. XIV, 322 S. ⎯ 401.


“Lichtstralen”, Berlin. ⎯ 570.

Liefmann, R. Bteiligungs-und Finanzierungsgesellschaften. Enie Studie über den modernen Kapitalismus und das Effektenwesen (in Deutschland, den Vereinigten Staaten, England, Frankreich, Belgien und der Schweiz). Jena, Fischer 1909. X, 495 S. ⎯ 406, 413-414, 417, 436, 439, 449.

⎯ Kartelle und Trusts und die Weiterbildung der volkswirtschaftlichen Organi-sation. 2-te, stack erweiterte Aufl. Stuttgart, Moritz, 1910. 210 S. ⎯ 405, 471.

Lucas, C. P. Greater Rome and Greater Briatin. Oxford, Clarendon Press, 1912. 184 p. ⎯ 481.

Luxemburg, R. Kwestja narodowościowa i autonomja. ⎯ "Przegląd Socjal-demokratyczny”. [Kraków] 1908, N 6, sierpień, s. 482-515; N7, wrzesień, s. 597-631; N 8-9, październik – listopad, s. 687-710; N 10, grudzień, s. 795-818;* 1909, N 12, czerwiec, s. 136-163; N 14-15, sierpień – wrzesień, s. 351 – 376. ⎯ 560.

Lysis. Contre l’Oligarchie financiÌre en France. PrÐf. de J. Finot. 5 –me Ðd. Paris,”La Revue”, 1908. XI, 260 p. ⎯ 446-477.

Manifest der Internationale zur gegenwärtigen Lage, [angenommen auf dem Auβerordentlichen Internationalen Sozialistenkongreβ zu Basel] ⎯ Trong

cuèn: Außerordentlicher Internationaler Sozialistenkongreß zu Basel am 24. und 25. November 1912. Berlin, Buchh. “Vorwärts”, 1912, S. 23-27. ⎯ 2, 6, 24, 70, 72, 127-133, 142, 147, 149-154, 156, 160, 163, 166, 296, 390, 395-396, 565.

Marck, Ch. Une expulison. – “La Bataille”, Paris, 1916, N 87, 28 Janvier, p. 2. ⎯ 300.

Martoff, L. Internationalisierung der Arbeiterbewegung. Paul Axelrod. Die Krise und die Aufgaben der internationalen Sozialdemokratie. [§iÓm s¸ch]. ⎯ “Volksrecht”, Zürich”, 1915, Nr. 236, 9. Oktober, S. 1; Nr. 237, II. Oktober, S. 1-2. ⎯ 66, 69.

Michels, R L’imperialismo italiano. Studi politicodemografici. Milano, Societµ

Editrice Libraria, 1914. XVIII, 187 p. (Studi economico-sociale contemporanei = 8). Trªn b×a: Roma – Milano – Napoli. ⎯ 16 – 22.

Der Militarismus und die internationalen Konflikte. [NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua

t¹i §¹i héi quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ë Stót-ga]. ⎯ Trong cuèn: Internationaler Sozialistenkongreβ zu Stuttgart. 18. bis 24. August 1907. Berlin, Buchh. “Vorwärts”, 1907, S. 64-66, ⎯ 6, 565.

Monitor. Die Sozialdemokratie und der Weltkrieg. ⎯ “Preußische Jahrbücher”, Berlin, 1915, Bd. 160, Hft. 1, April, S. 30-53. ⎯ 136, 158, 159.

Morris, H. C. The History of Colonization from the Earliest Times to the

Present Day. In two volumes. V. 1-2. New York – London, Macmillan,

1900. 2 v. ⎯ 474.

Neue Rheinische Zeitung”, Köln. ⎯ 553.

“Neue Zeit”, Stuttgart. ⎯ 12.

⎯ 1897 – 1898, Jg. XVI, Bd. 1, Nr. 10, S. 300-306. ⎯ 476, 484.

⎯ 1912, Jg. 30. Bd.2, Nr. 39, 28. Juni, S. 474-485 . ⎯ 442-464.

⎯ 1914, Jg. 32. Bd. 2, Nr. 21, II. September, S. 908 – 922. ⎯ 491- 494, 496.

⎯ 1914, Jg. 33, Bd. 1, Nr. 8, 27. November, S. 225 – 250. ⎯ 343.

⎯ 1915, Jg. 33, Bd. 2, Nr. 2, 9. April, S. 33 - 42; Nr. 3, 16. April, S. 71-81;

Nr. 4, 23. April, S. 107-116; Nr. 5, 30. April, S. 138-146. ⎯ 83, 123-

124, 142, 161, 491-494, 496, 526-530.

⎯ 1915, Jg. 33, Bd. 2, Nr. 8, 21. Mai, S. 230 – 241; Nr. 9, 28. Mai, S. 264 –

275. ⎯ 83, 154, 336, 343, 367, 581.

⎯ 115, Jg. 33, Bd.2, Nr. 16, 16. Juli, S. 489-499. ⎯ 320.

⎯ 1915, Jg. 34, Bd. 1, Nr. 9, 26. November, S. 269-276. ⎯ 138, 140, 158-159, 164, 166, 319.

⎯ 1915, Jg. 34, Bd. 1, Nr. 13, 24. Dezember, S. 412-414. ⎯ 574.

⎯ 116, Jg. 34, Bd.1, Nr. 20, 11. Februar, S. 638 - 640. ⎯ 574.

*⎯ 1916, Jg. 34, Bd. 1, Nr. 21, 18. Februar, S. 641-648. ⎯ 349.

⎯ 1916, Jg. 34, Bd. 1, Nr. 23, 3. März, S. 705-713. ⎯ 341, 349, 561.

Neymarck, A. La statistique internationale des Valeurs MobiliÌres. IX-e Rapport… PremiÌre Partie. ExposÐ gÐnÐral du rapport. ⎯ Trong cuèn: Bulletin de l’Institut international de statistique. T. XIX ⎯ 2e Livraison. La Haye, Van Stockum, [1912], p. 201-225. ⎯ 454, 457, 519.

Nieboer, H. J. [§iÓm s¸ch:] Nationalities and Subject Races. Report of Conference, held in Caxton Hall, Westminster, June 28-30, 1910.


Lodon, 1911. P. S. King and Son. XII u. 178 S. ⎯ “Weltwirtschaftliches Archiv”, Jena, 1913, Bd. 2, S. 193 – 195. ⎯ 516-517.

Nouvelles dÐclarations de Camille Huysmans. ⎯ “L’HumanitÐ”, Paris, 1916, N 4315, 9 fÐvrier, p. 3. D−íi ®Çu ®Ò chung: L’Internationale, la Belgique et la guerre. ⎯ 566.

Österreichische Statistik hrsg. von der K. K. statistischen Zentralkommission. Bd. LXXXIII, Hft. I. Ergebnisse der landwirtschaftlichen Betriebszählung. Vom 3. Juni 1902 in den im Reichsrate vertretenen Königreichen und Ländern. Hft. I: Analytische Bearbeitung. Summarische Daten für das Reich, die Verwaltungsgebiete und Länder, nebst Anhang, enthaltend Übersichten nach natürlichen Gebieten. Bearb. von dem Bureau der K. K. statistischen Zentralkommission. Wien, 1909. [4], XLV, 65 S. ⎯ 192.

Paish, G. Great Britaińs Capital Investments in Individual Colonial and Foreign Countries. ⎯ “Journal of the Royal Statistical Society”, London, 1911, vol. LXXIV, part II, January, p. 167-187. ⎯ 457.

Patouillet, J. L’impÐrialisme amÐricain. ThÌse pour le doctorat. (Sciences politiques et Ðconomiques).Dijon, “Petit Bourguignon”, 1904. 388 p. (UniversitÐ di Dijon. – FacultÐ de droit). ⎯ 518.

Pernerstorfer, E. Nochmals Ruβland und wir. ⎯ “Die Neue Zeit”, Stuttgart, 1916, Jg. 34, Bd. I, Nr. 20, II. Februar, S. 638-640, trong môc: Notizen. ⎯ 572.

⎯ Rußland und wir. ⎯ "Die Neue Zeit", Stuttgart, 1915, Jg. 34, Bd, I, Nr. 13, 24. Dezember, S. 412-414, trong môc: Notizen. ⎯ 572.

Die Petroleum-Komödie. – “Die Bank”, Berlin, 1913, I. Semester, S. 388-391, trong môc: Umschau. – 468-469.

* Pinkstone, G. [A Letter to the Editor of “The Labour Leader”]. ⎯– The Labour Leader”, [Manchester – London], 1915, No. 52, December 30, p. 9. D−íi ®Çu ®Ò chung: The ILP and the Labour Party, trong môc: The Views of our Readers. ⎯ 302, 569.

Pinner, F. Herrn v. Gwinners Petroleummonopol. ⎯ “Die Bank”, Berlin, 1912, II. Semester, S. 1032-1047. ⎯ 468-469.

⎯ Petroleum-Strategice. ⎯ “Die Bank”, Berlin, 1912, II. Semester S. 629-638. ⎯ 468-469.

Polemica in casa nortra. ⎯ “Avanti!”, Milano, 1916, N. 65, 5 marzo, p. 1, trong môc: Scampoli. ⎯ 369, 582.

Die politische Aktion. [NghÞ quyÕt ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi quèc tÕ x· héi chñ nghÜa ë Lu©n-®«n]. ⎯ Trong cuèn: Verhandlungen und Beschlüsse des Internationalen Sozialistischen Arbeiter-und Gewerkschafts-Kongresses zu London vom 27. Juli bis I. August 1896. Berlin, Expedition der Buchh. “Vorwärts”, 1896, S. 18. ⎯ 340 – 341.

Polling next Thursday. ⎯ “The Labour Leader”, [Manchester – London], 1915, No. 46, November 18, p. 3. D−íi ®Çu ®Ò chung: The Situation in Merthyr. ⎯ 569, 572.

“Preuβische Jahrbücher”, Berlin, 1915, Bd. 160, Hft. I, April, S. 30-53. ⎯ 136-137, 158, 159.

*Proletarier Europas! ⎯ “Berner Tagwacht”, 1915, Nr. 218, 18. September, S. I. D−íi ®Çu ®Ò chung: Internationale Sozialistische Konferenz zu Zimmerwald (Schweiz). ⎯ 77, 105, 111, 295, 297, 303, 371, 372, 373, 570, 586, 589.

Proletarier Europas! ⎯ “Internationale Sozialistische Kommission zu Bern. Bulletin”, Bern, 1915, Nr. 1, 21. September, S. 2-3. ⎯ 39-40, 41-42.

“Przegląd Socjaldemokratyczny”, [Krakãw], 1908, N 6, sierpień, s. 482-515; N 7, wrzesień, s. 597-631; N 8-9, październik ⎯ listopad, s. 687-710; N 10, grudzień, s. 795-818; * 1909, N 12, czerwiec, s. 136-163; N 14-15, sierpień – wrzesień, s. 351-376. ⎯ 560.

[Radek, K.] Annexionen und Sozialdemokratie. ⎯ “Berner Tagwacht”, 1915, Nr, 252, 28. Oktober. Beilage zur “Berner Tagwacht”, S. 1; Nr. 253, 29. Oktober. Beilage zur “Berner Tagwacht”, S. I. Ký tªn: Parabellum. ⎯ 77-78, 82-85, 552.

⎯ Eine notwendige Widerlegung einer angeblichen Widerlegung. ⎯ “Berner Tagwacht”, 1915, Nr. 247, 22. Oktober. Beilage zur “Berner Tag-wacht”, S. 1. Ký tªn: Parabellum. ⎯ 309.

[Renner, K.] Springer, R. Der Kampf der Österreichischen Nationen um den Staat. T. 1: Das nationale Problem als Verfassungs- und Verwaltungsfrage. Leipzig – Wien, Deuticke, 1902. IV, 252 S. ⎯ 328.

Report of the Commissioner of Corporations on the Tobacco Industry. Part I. Position of the Tobacco combination in the Industry. Washington, Government printing office, 1909. XXIII, 489 p. ⎯ 407.


Rezolucja narady kolegjum redakcyjnego, odbytej 1 - 2 czerwca 1915 r. ⎯ “Gazeta Robotnicza”, [Zürich], 1916, Nr. 25, styczeń, s. 7-8. ⎯ 353-358.

Riesser, J. Die deutschen Groβbanken und ihre Konzentration im Zusammen-hang mit der Entwicklung der Gesamtwirtschaft in Deutschland. 4. verb. und verm. Aufl. Jena, Fischer, 1912. XIII, 768 S. I Karte. ⎯ 405, 408, 418, 421,422, 427, 430, 461, 465, 470, 531, 536, 538.

* [Roland-Holst, H.] Huysmans Rede auf dem Parteitag der SDAP. ⎯ “Berner Tagwacht”, 1916, N. 18, 22. Januar. Beilage zur “Berner Tagwacht”, S. 1. Ký tªn: H R. H. ⎯ 566.

* Rühle, O. Zur Pateispaltung. ⎯ “Vorwärts”, Berlin, 1916, Nr. 11, 12. Januar, Beilage zu Nr. 11 des “Vorwärts”, S. 2. ⎯ 300-301, 374, 377, 570, 589-590.

Rundschreiben an alle angeschlossenen Parteien und Gruppen. ⎯ “Internationale Sozialistische Kommission zu Bern. Bulletin”, Bern, 1916, Nr. 3, 29. Februar, S. 2-3. Ký tªn: Im Namen der Zimmerwalder Konfertenz: Die ISK zu Bern. ⎯ 373-374, 375, 586, 589, 591.

Russier, H. Le Partage de L'OcÐanie. Paris, Vuibert et Nony, 1905. XI, 370 p. ⎯ 484.

Der russische Nationalismus und die Arbeiterschaft. ⎯ “Volksrecht”, Zürich, 1915, Nr. 296, 18. Dezember, S. 1. ⎯ 109.

Sartorius von Waltershausen, A. Das volkswirtschaftliche System der Kapitalanlage im Auslande. Berlin, Reimer, 1907. 442 S. ⎯ 485, 505.

Schilder, S. Entwicklungstendenzen der Weltwirtschaft. Bd. I. Planmäβige Einwirkungen auf die Weltwirtschaft. Berlin, Siemenroth, 1912. VIII, 393 S. ⎯ 457, 460, 482, 486, 505, 531.

Schulze-Gaevernitz, G. Britischer Imperialismus und englischer Freihandel zu Beginn des zwanzigsten Jahrhunderts. Leipzig, Duncker. Humblot, 1906. 477 S. ⎯ 485, 505, 510-511.

⎯ Die deutsche Kredibank. ⎯ Trong cuèn: Grundriβ der Sozialökonomik. Abt. V. Die einzelnen Erwerbsgebiete in der kapitalistischen Wirtschaft und die ökonomische Binnenpolitik im modernen Staate Teil II. Bankwesen. Bearb. v. G. v. Schulze-Gaevernitz, E. JaffÐ. Buch III. A II. Tübingen, Mohr (Siebeck), 1915, S. 1-189. ⎯ 417, 420, 426-428, 436, 440, 540.

“La Sentinelle”, La Chaux-de-Fonds. ⎯ 42, 45.

* Smith, B. [A Letter to the Editor of "The Labour Leader"]. ⎯ "The Labour Leader". [Manchester - London], 1915, No. 52, December 30, p. 9. D−íi ®Çu ®Ò chung: The ILP and the Labour Party, trong môc: The Views of our Readers. ⎯ 302, 569.

"The Socialist", Glasgow. ⎯ 569, 572.

* Socialist Propaganda League. To the Members of the Socialist Party. Oct. 9, 1915. [Tê truyÒn ®¬n. Boston, 1915]. 4 p. Ký nh÷ng tªn: [18 thµnh viªn

cña Liªn minh], Committee. ⎯ 88, 93, 94.

Sombart, W. Die deutsche Volkswirtschaft im neunzehnten Jahrhundert. 2. durchges. Aulf. Sechstes, siebentes und achtes Tausend. Berlin, Bondi, 1919. XVI, 611 S. ⎯ 448.

"Sozialistische Auslandspolitik", Berlin, 1915, Nr. 27, 10. November. ⎯ 573-574.

"Sozialistische Monatshefte", Berlin. ⎯ 134, 156.

Statistical Abstract of the United States. 1911. No. 34. Prepared by the Bureau of statisitcs, under the direction of the secretary of commerce and labor. Washington, 1912. 803 p. (Departmenr of commerce and labor). ⎯ 398, 405.

Statistik der Depositen- und Spargelder. ⎯ "Die Bank", Berlin, 1910, II. Semester, S. 1200, trong môc: Umschau. ⎯ 425.

Statistik des deutschen Reichs. Hrsg. Vom kaiserlichen statistischen Amte. 211. Bd. Berufs-und Betriebszählung vom 12. Juni 1907. Berufsstatistik. Abt. X. Die berufliche und soziale Gliderung des deutschen Volkes. Berlin, 1913. 325, 270 S. ⎯ 511.

Statistisches Jahrbuch für das Deutsche Reich. Hrsg. Vom kaiserlichen stati-stischen Amte. Jg. 36. 1915. Berlin, Puttkammer u. Mühlbrecht, 1915. XXXVI, 480, 114 S. ⎯ 500.

Die Stellung der Sozialdemokraten Australiens zum Krieg. ⎯ "Berner Tagwacht", 1916, Nr. 32, 8. Februar. Beilage zur "Berner Tagwacht", S. 1; Nr. 34, 10. Februar, S. 1 - 2. Ký tªn: I. K. ⎯ 574.

Stillich, O. Geld-und Bankwesen. Ein Lehr-und Lesebuch. Berlin, Curtius, 1907. 267 S. ⎯ 426, 433-434, 448, 449.

Supan, A. Die territoriale Entwicklung der Europäischen Kolonien. Mit einem kolonialgeschichtlichen Atlas von 12 Karten und 40 Kärtchen im Text. Gotha, Perthes, 1906. XI, 344 S. ⎯ 473, 477-478.


Sympathieerklärung. [NghÞ quyÕt cña Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ t¹i

Xim-mÐc-van]. ⎯ "Internationale Sozialistische Kommission zu Bern. Bulletin", Bern, 1915, Nr. 1, 21. September, S. 8. ⎯ 39-40. 588.

Tafel, P. Die Nordamerikanischen Trusts und ihre Wirkungen auf den Fortschritt der Technik. Stuttgart, Wittwer, 1913. 74 S. ⎯ 407.

Tätigkeitsbericht des Organisationskomitees der SDAP Ruβlands. ⎯ "Internationale Sozialistische Kommission zu Bern. Bulletin", Bern, 1915, Nr. 2, 27. November, S. 6-7. ⎯ 306.

Thirteenth census of the United States, taken in the year 1910. Vol. IV - V. Washington, Government printing office, 1913-1914. 2 v. (Department of commerce. Bureau of the census).

* ⎯ Vol. IV. Population 1910. Occupation Statistics. 1914. 615 p. ⎯ 196.

* ⎯ Vol. V. Agriculture. 1909 and 1910. General report and analysis. 1913. 927 p. ⎯ 173-234, 248, 256, 261-262, 267-289.

"De Tribune", Amsterdam. ⎯ 572.

Tschierschky, S. Kartell und Trust. Vergleichende Untersuchungen über deren Wesen und Bedeutung. Göttingen, Vandenhoeck und Ruprecht, 1903. 129 S. – 406, 423.

Vaillant, E. Formalistes doctrinaires. ⎯ "L'HumanitÐ", Paris, 1914, N 3827, 9 octobre, p. I. ⎯ 570.

Verkehrstrust. – "Die Bank", Berlin, 1914, I. Semester, S. 89-90, trong môc: Bank und Börse. ⎯ 450-451.

Verslag van het buitengewoon congres der SDAP, gehouden op 8 en 9 Januari 1916, te Arnhem. Amsterdam, "Ontwikkeling", [1916]. 36 bl. ⎯ 345, 367, 369, 566, 580.

Vogelstein, Th. Die finanzielle Organisation der kapitalistischen Industrie und die Monopolbidungen. ⎯ Trong cuèn: Grundriβ der Sozialökonomik. Abt. VI. Industrie, Bergwesen, Bauwesen. Buch III. B I. Tübingen, Mohr (Siebeck), 1914, S. 187 - 246. ⎯ 402-403.

⎯ Kapitalistische Organisationsformen in der modernen Groβindustrie. Bd 1. Organisationsformen der Eisenindustrie und Texitilindustrie in England und Amerika. Leipzig, Duncker u. Humblot, 1910. XV, 277 S. ⎯ 403-404, 406, 471.

“Volksrecht”, Zürich, 1915, Nr. 236, 9. Oktober, S. 1; Nr. 237, II. Oktober, S. 1 - 2. ⎯ 66, 70.

⎯ 1915, Nr. 296, 18. Dezember, S. 1. ⎯ 108.

⎯ 1916, Nr. 35, II. Februar, S. 1. ⎯ 571.

“Volkssitimme”, Chemnitz. ⎯ 105.

Vorschlag der Resolution über: Weltkrieg und die Aufgaben der Sozialdemokratie. ⎯ “Internationale Flugblätter”, [Zürich], 1915, Nr. 1, No-vember, S. 5 - 7. D−íi ®Çu ®Ò chung: Die Zimmerwalder Linke über die Aufgaben der Arbeiterklasse. ⎯ 94.

Vorschlag des Manifestes. ⎯ “Internationale Flugblätter”, [Zürich], 1915, Nr. 1, November, S. 7 - 8. D−íi ®Çu ®Ò chung: Die Zimmerwalder Linke über die Aufgaben der Arbeiterklasse. ⎯ 94.

“Vorwärts”, Berlin. ⎯ 301.

* ⎯ 1916, Nr. 11, 12. Januar. Beilage zu Nr. 11 des “Vorwärts”, S. 2 - 3. ⎯ 300 - 301, 374, 377, 570, 589-590.

Wahl, M. La France aux colonies. Paris, May et Motteroz, kh«ng râ n¨m xuÊt b¶n, 304 p. (BibliothÌque d’histoire illustrÐe). ⎯ 484.

Der Weltkrieg und die Aufgaben der Sozialdemokratie. [Dù th¶o nghÞ quyÕt do

bé phËn ph¸i t¶ t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Xim-mÐc-van ®−a

ra]. ⎯ “Internationale Sozialistische Kommission zu Bern. Bulletin”, Bern, 1915, Nr. 2, 27. November, S. 14. D−íi ®Çu ®Ò chung: Nachträgliches von der Zimmerwalder Konferenz. Der Resolutionsentwurt. ⎯ 42, 44.

“Weltwirtschaftliches Archiv”, Jena. ⎯ 516.

⎯ 1913, Bd. 2, S. 193-195. ⎯ 516-517.

⎯ 1916, Bd. 7, (1916. I), S. 34-52. ⎯ 457.

Der Wettbewerb um die Auslandsanleihen. ⎯ “Die Bank”, Berlin, 1913, II. Semester, S. 1024-1026, trong môc: Umschau. ⎯ 460.

What happened at the French Socialist Congress. (From a Paris Corres-pondent). ⎯ “The Labour Leader”, [Manchester – London], 1916, No. 4, January 27, p. 8. ⎯ 569.

* Williams, T. R. The ILP and the Labour Party. ⎯ “The Labour Leader”, [Manchester - London], 1915, No. 49, December 9, p. 8;


No. 51, December 23, p. 8, trong môc: The Views of our Readers. ⎯ 302, 375, 377, 569, 572, 590.

Zahn, F.Deutschlandswirtschaftliche Entwicklung unter besonderer Berücksichtigung der Volkszählung 1905 sowie der Berufs-und Betriebszählung 1907. ⎯ “Annalen des Deutschen Reichs für Gesetzgebung, Verwaltung und Volkswirschaft”, München – Berlin, 1911, Nr. 3-4, S. 161 – 248. ⎯ 397, 404-405.

Der Zug zur Bank. ⎯ “Die Bank”, Berlin, 1909, I. Semester, S. 79, trong môc: Bank und Börse. ⎯ 452.

* Zur Polenfrage. ⎯ “Internationale Sozialistische Kommission zu Bern. Bulletin”, Bern, 1915, Nr. 2, 27. November, S. 15. ⎯ 339 – 340.

_____________

714 B¶n chØ dÉn tªn ng−êi 715

B¶n chØ dÉn tªn ng−êi

A ¡

A. M. − xem M¸c-t−-nèp, A.

A-g¸t (Agahd), £. - nhµ kinh tÕ häc tiÓu t− s¶n ng−êi §øc. Lµm viÖc suèt 15 n¨m ë Ng©n hµng Nga − Trung-quèc. − 442, 444, 519.

A-ghi-nan-®« (Aguinaldo), £-mi-li-« (sinh n¨m 1869) − nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ cña Phi-li-pin. N¨m 1896 «ng tham gia cuéc khëi nghÜa cña nh©n d©n Phi-li-pin chèng ¸ch thèng trÞ cña T©y-ban-nha; lµ ng−êi ®¹i diÖn cho lîi Ých cña bän ®Þa chñ vµ giai cÊp t− s¶n. Sau vô «ng ta tæ chøc giÕt l·nh tô khëi nghÜa A. B«-ni-pha-txi-« vµo n¨m 1897, A-ghi-nan-®« trë thµnh ng−êi cÇm ®Çu phong trµo. N¨m 1899 «ng ta trë thµnh tæng thèng cña n−íc Céng hoµ Phi-li-pin võa míi ®−îc thµnh lËp. Sau khi Mü thay ch©n T©y-ban-nha ë Phi-li-pin, A-ghi-nan-®« ®· l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh cña ng−êi Phi-li-pin chèng l¹i bän x©m l−îc Mü. Th¸ng Ba n¨m 1901 «ng ta bÞ Mü b¾t lµm tï binh. VÒ sau A-ghi-nan-®« thùc hµnh chÝnh s¸ch cña Mü ë Phi-li-pin. − 518.

A-la-®in, A. Ph. (sinh n¨m 1873) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña Nhãm lao ®éng, mét nhãm tiÓu t− s¶n trong §u-ma nhµ n−íc I; sau khi §u-ma bÞ gi¶i t¸n A-la-®in sèng ë n−íc ngoµi cho ®Õn n¨m 1917. − 33.

A-lÕch-xan-®¬ − xem Sli-¸p-ni-cèp, A. G.

A-lÕch-xin-xki, G. A. (sinh n¨m 1879) − khi b¾t ®Çu ho¹t ®éng chÝnh trÞ lµ mét ng−êi d©n chñ - x· héi. Trong thêi kú çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt, ®· tham gia ®¶ng b«n-sª-vÝch. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ, lµ mét phÇn tö theo ph¸i triÖu håi, mét trong nh÷ng kÎ tæ chøc ra nhãm chèng ®¶ng "TiÕn lªn". Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét tªn x· héi - s«-vanh, céng t¸c viªn cña nhiÒu tê b¸o t− s¶n. N¨m

1917, ®· gia nhËp nhãm "Thèng nhÊt" cña Plª-kha-nèp vµ ®øng trªn lËp tr−êng ph¶n çch m¹ng. Th¸ng B¶y 1917, ®· cïng víi c¬ quan ph¶n gi¸n qu©n sù dùng ra nh÷ng tµi liÖu gi¶, vu khèng V. I. Lª-nin vµ çc ®¶ng viªn b«n-sª-vÝch. Th¸ng T− 1918, ®· ch¹y trèn ra n−íc ngoµi. Trong khi sèng l−u vong, ®· gia nhËp phe ph¶n ®éng cùc ®oan. − 33, 308, 350, 561.

A-xki-u (Askew), Gi«n B. - mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Anh. − 569, 575.

A-xt¬-rèp (P«-vÐt, I. X.*) (chÕt n¨m 1922) − mét ng−êi men-sª-vÝch − quèc tÕ chñ nghÜa. − 113.

Au-xtÐc-lÝt (Austerlitz), Phri-®rÝch (1862 - 1931) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña §¶ng d©n chñ - x· héi ¸o, tæng biªn tËp tê "Arbeiter-Zeitung" ("B¸o c«ng nh©n"), c¬ quan trung −¬ng cña ®¶ng ®ã; ®¹i biÓu cña thñ ®« Viªn trong nghÞ viÖn. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, gi÷ lËp tr−êng x· héi - s«-vanh. − 314, 349.

¸c-m¨ng, I. Ph. (Pª-t¬-r«-va) (1874 - 1920) − n÷ ®¶ng viªn ®¶ng b«n-sª-vÝch tõ 1904, mét nhµ çch m¹ng chuyªn nghiÖp, nhµ ho¹t ®éng cña phong trµo phô n÷ c«ng nh©n vµ phong trµo céng s¶n quèc tÕ. §· ®¶m nhiÖm c«ng t¸c ®¶ng ë m¸t-xc¬-va, Pª-tÐc-bua vµ ë ngoµi n−íc. §· tÝch cùc tham gia cuéc çch m¹ng n¨m 1905 - 1907. §· nhiÒu lÇn bÞ b¾t vµ bÞ ®µy. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, d−íi sù l·nh ®¹o cña V. I. Lª-nin, bµ ®· lµm viÖc rÊt nhiÒu ®Ó chuÈn bÞ cho Héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ (1915); t¹i héi nghÞ, bµ ®· tÝch cùc tham gia vµ ®· b¶o vÖ nh÷ng khÈu hiÖu b«n-sª-vÝch vÒ çc vÊn ®Ò chiÕn tranh, hoµ b×nh vµ çch m¹ng, I. Ph. ¸c-m¨ng ®¹i diÖn nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch t¹i Héi nghÞ thanh niªn quèc tÕ (1915), vµ ®· tham gia çc Héi nghÞ Xim-mÐc- van vµ Ki-en-tan cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa. §−îc Lª-nin uû nhiÖm, ®Çu n¨m 1916 bµ ho¹t ®éng t¹i pa-ri, trong hµng ngò nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa vµ nh÷ng ng−êi theo chñ nghÜa c«ng ®oµn ë Ph¸p theo lËp tr−êng chñ nghÜa quèc tÕ, ho¹t ®éng trong tÇng líp thanh niªn Ph¸p vµ trong çc c«ng ®oµn ®Ó truyÒn b¸ nh÷ng quan ®iÓm b«n-sª-vÝch. Bµ tÝch cùc tham gia cuéc Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi lµ uû viªn tØnh uû M¸t-xc¬-va, uû viªn

* Nh÷ng ch÷ in ng¶ trong ngoÆc ®¬n lµ hä tªn thËt.

716 B¶n chØ dÉn tªn ng−êi B¶n chØ dÉn tªn ng−êi 717

Ban chÊp hµnh X«-viÕt tØnh M¸t-xc¬-va vµ lµ chñ tÞch Héi ®ång kinh tÕ quèc d©n tØnh M¸t-xc¬-va. Tõ n¨m 1918 lµ tr−ëng Ban phô vËn trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n (b) Nga. §· tham dù §¹i héi II Quèc tÕ céng s¶n. − 38.

¸c-xen-rèt, P.B. (1850- 1928) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i men-sª-vÝch. N¨m 1883, ¸c-xen-rèt ®· tham gia thµnh lËp nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng". Tõ n¨m 1900 lµ uû viªn ban biªn tËp b¸o "Tia löa". Sau §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga lµ mét phÇn tö men-sª-vÝch tÝch cùc. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi lµ mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o ph¸i thñ tiªu, tham gia ban biªn tËp b¸o "TiÕng nãi ng−êi d©n chñ - x· héi" mét tê b¸o chñ ph¸i men-sª-vÝch − thñ tiªu. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö x· héi s«-vanh. − 25, 26, 66- 74, 113, 117- 118, 142-144, 145, 154, 161, 162-163, 164, 308, 309, 344, 368, 379, 515, 559, 575, 582, 584.

¸t-l¬ (Adler), VÝch-to (1852 - 1918) − mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc vµ l·nh ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi ¸o. Khi b¾t ®Çu ho¹t ®éng chÝnh trÞ, «ng lµ mét ng−êi cÊp tiÕn t− s¶n; tõ gi÷a nh÷ng n¨m 80 «ng tham gia phong trµo c«ng nh©n. N¨m 1886 ¸t-l¬ lËp ra b¸o "Gleichheit" ("B×nh ®¼ng"). Tõ 1889 lµ biªn tËp viªn cña tê "Arbeiter-Zeitung" ("B¸o c«ng nh©n"), c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi ¸o. Trong nh÷ng n¨m 80-90, V. ¸t-l¬ cã quan hÖ víi Ph. ¡ng-ghen, nh−ng sau khi ¡ng-ghen mÊt ®−îc Ýt l©u th× «ng sa vµo chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ ®· trë thµnh mét trong nh÷ng l·nh tô cña chñ nghÜa c¬ héi. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ¸t-l¬ ®øng trªn lËp tr−êng ph¸i gi÷a, tuyªn truyÒn thuyÕt "hßa b×nh giai cÊp" vµ ®Êu tranh chèng nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n. N¨m 1918, sau khi chÝnh thÓ céng hoµ t− s¶n ®−îc thiÕt lËp ë ¸o, «ng gi÷ chøc bé tr−ëng Bé ngo¹i giao trong mét thêi gian ng¾n. − 569, 572.

¡ng-ghen (Engels), Phri-®rÝch (1820 - 1895) − mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp chñ nghÜa céng s¶n khoa häc, l·nh tô vµ ng−êi thÇy cña giai cÊp v« s¶n thÕ giíi, lµ ng−êi b¹n th©n vµ b¹n chiÕn ®Êu cña C. M¸c (xem bµi cña V. L. Lª-nin: "Phri-®rÝch ¡ng-ghen". Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t.2 tr. XV - 14). − 56, 88, 94, 104, 137, 141, 158, 159 - 160, 381, 513, 522, 553, 556, 561.

B

Ba-®a-Ðp A. E. (1883 - 1951) − ®¶ng viªn b«n-sª-vÝch, lµ thî nguéi, vÒ sau lµ nhµ ho¹t ®éng cña ®¶ng vµ cña Nhµ n−íc x«-viÕt. Gia nhËp §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga n¨m 1904, lµm c«ng t¸c ®¶ng ë Pª-tÐc-bua. Lµ ®¹i biÓu cña c«ng nh©n tØnh Pª-tÐc-bua t¹i §u-ma nhµ n−íc IV, tham gia ®¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch t¹i §u-ma; song song víi ho¹t ®éng trong §u-ma «ng ®· ®¶m nhiÖm mét c«ng t¸c çch m¹ng to lín bªn ngoµi §u-ma, lµ céng t¸c viªn cña tê b¸o b«n-sª-vÝch "Sù thËt". Th¸ng M−êi mét 1914, v× ho¹t ®éng çch m¹ng chèng chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, Ba-®a-Ðp cïng víi nh÷ng ®¹i biÓu b«n-sª-vÝch kh¸c ®· bÞ b¾t vµ ®Õn n¨m 1915, th× bÞ ®µy biÖt xø ë miÒn Tu-ru-khan-xc¬. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917 «ng h¨ng h¸i tham gia c«ng t¸c cña tæ chøc b«n-sª-vÝch ë Pª-t¬-r«-gr¸t. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, lµm c«ng t¸c l·nh ®¹o ®¶ng, x«-viÕt vµ c«ng t¸c l·nh ®¹o kinh tÕ. Tõ 1925, lµ uû viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng. Trong nh÷ng n¨m 1938 - 1943 lµ chñ tÞch §oµn chñ tÞch X«-viÕt tèi cao n−íc Céng hoµ liªn bang x· héi chñ nghÜa X«-viÕt Nga vµ lµ phã chñ tÞch §oµn chñ tÞch X«-viÕt tèi cao Liªn-x«. − 2, 297.

Bau-¬ (Bauer), èt-t« (1882 - 1938) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña §¶ng d©n chñ - x· héi ¸o vµ cña Quèc tÕ II, lµ nhµ t− t−ëng cña çi gäi lµ "chñ nghÜa M¸c cña ¸o", thø chñ nghÜa ®· dïng nh÷ng lêi hoa mü cã tÝnh chÊt m¸c-xÝt ®Ó che ®Ëy sù tõ bá chñ nghÜa M¸c çch m¹ng, tõ bá cuéc ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n. Bau-¬ lµ mét trong nh÷ng t¸c gi¶ cña çi thuyÕt t− s¶n - d©n téc chñ nghÜa vÒ "tù trÞ d©n téc vÒ v¨n ho¸". Cã th¸i ®é tiªu cùc ®èi víi Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi. Trong nh÷ng n¨m 1918 - 1919, lµ bé tr−ëng Bé ngo¹i giao n−íc Céng hoµ t− s¶n ¸o. Trong nh÷ng n¨m 1919, 1927 vµ 1934 Bau-¬ ®· tÝch cùc tham gia vµo viÖc ®µn ¸p nh÷ng ho¹t ®éng çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n ¸o. Trong nh÷ng hµnh ®éng chèng céng s¶n cña m×nh, Bau-¬ ®· c©u kÕt víi chñ nghÜa ph¸t-xÝt, ñng hé viÖc tuyªn truyÒn chñ nghÜa ®¹i §øc. - 328, 391.

B¸c-b«-ni (Barboni), T. − mét ng−êi x· héi - s«-vanh ý. − 16, 22 - 28.

Be-r¬ (Beer) M¸c-x¬ (sinh n¨m 1864) − nhµ sö häc ng−êi §øc nghiªn cøu vÒ chñ nghÜa x· héi. − 476.


BÐc-stanh (Bernstein), E-®u-a (1880 - 1932) − thñ lÜnh çnh c¬ héi chñ nghÜa cùc ®oan cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ cña Quèc tÕ II, nhµ lý luËn cña chñ nghÜa xÐt l¹i vµ chñ nghÜa c¶i l−¬ng. Tham gia phong trµo d©n chñ - x· héi tõ gi÷a nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XIX. Tõ 1881 ®Õn 1889 lµ biªn tËp viªn cña b¸o "Der Sozialdemokrat" ("Ng−êi d©n chñ - x· héi"), c¬ quan trung −¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. Trong nh÷ng n¨m 1896-1898, ®· ®¨ng trªn t¹p chÝ "Die Neue Zeit" ("Thêi míi") mét lo¹t bµi nhan ®Ò "Nh÷ng vÊn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi", nh÷ng bµi nµy sau ®ã ®−îc in thµnh s¸ch lÎ d−íi nhan ®Ò "Nh÷ng tiÒn ®Ò cña chñ nghÜa x· héi vµ nh÷ng nhiÖm vô cña §¶ng d©n chñ - x· héi"; trong nh÷ng bµi nµy, y c«ng khai xÐt l¹i çc nguyªn lý triÕt häc, kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña chñ nghÜa M¸c çch m¹ng. BÐc-stanh ®· tuyªn bè r»ng nhiÖm vô c¬ b¶n cña phong trµo c«ng nh©n lµ ®Êu tranh cho nh÷ng c¶i çch nh»m c¶i thiÖn hoµn c¶nh kinh tÕ cña c«ng nh©n d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa; ®−a ra c«ng thøc c¬ héi chñ nghÜa: "phong trµo lµ tÊt c¶, cßn môc ®Ých cuèi cïng ch¼ng lµ g× c¶". Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, BÐc-stanh ®øng trªn lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. Trong nh÷ng n¨m vÒ sau, y tiÕp tôc ñng hé chÝnh s¸ch t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa, chèng l¹i Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vµ Nhµ n−íc x«- viÕt. − 391, 576.

Bª-ben (Bebel), Au-gu-xt¬ (1840-1913) − mét trong nh÷ng nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng nhÊt cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ cña phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ. Bª-ben b¾t ®Çu ho¹t ®éng chÝnh trÞ trong nöa ®Çu nh÷ng n¨m 60; lµ thµnh viªn cña Quèc tÕ I. N¨m 1869 Bª-ben cïng víi V.LiÕp-nÕch s¸ng lËp §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi §øc ("Ph¸i Ai-x¬-n¸ch"); ®· nhiÒu lÇn ®−îc bÇu lµm ®¹i biÓu Quèc héi §øc. Trong thêi kú chiÕn tranh Ph¸p - Phæ 1870-1871 t¹i Quèc héi §øc, «ng ®· bá phiÕu ph¶n ®èi ng©n s¸ch qu©n sù. Vµo nh÷ng n¨m 1890 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 1900, «ng ®· chèng l¹i chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ chñ nghÜa xÐt l¹i trong hµng ngò §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. V.I. Lªnin ®· coi nh÷ng bµi diÔn v¨n cña «ng chèng l¹i ph¸i BÐc-stanh lµ "mÉu mùc vÒ viÖc b¶o vÖ nh÷ng quan ®iÓm m¸c-xÝt vµ ®Êu tranh cho tÝnh chÊt thËt sù x· héi chñ nghÜa cña ®¶ng c«ng nh©n" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t.23, tr.463). Cuèi ®êi ho¹t ®éng cña m×nh, Bª-ben m¾c mét sè sai lÇm mang tÝnh chÊt ph¸i gi÷a. − 298.

Bª-ra (BÐrard), VÝch-to (1864-1931) − nhµ kinh tÕ häc tiÓu t− s¶n Ph¸p, nhµ chÝnh luËn vµ nhµ ng«n ng÷ häc − 519.

BÝt-x«-la-ti (Bissolati), Lª-«-ni-®a (1857-1920) − mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra §¶ng x· héi chñ nghÜa ý vµ lµ mét trong sè nh÷ng thñ lÜnh cña çnh c¶i l−¬ng cùc h÷u cña ®¶ng nµy. Trong nh÷ng n¨m 1896-1904 vµ 1908-1910 BÝt-x«-la-ti lµ biªn tËp viªn tê "Avan - ti!" ("TiÕn lªn!"), c¬ quan trung −¬ng cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa. Tõ 1897 lµ nghÞ sÜ. N¨m 1912, y bÞ khai trõ khái §¶ng x· héi chñ nghÜa ý vµ y thµnh lËp "§¶ng x· héi - c¶i l−¬ng". Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, y lµ mét tªn x· héi - s«-vanh, mét kÎ ñng hé viÖc n−íc ý tham gia chiÕn tranh ®øng vÒ phe §ång minh. Trong nh÷ng n¨m 1916-1918 y tham gia chÝnh phñ víi chøc bé tr−ëng kh«ng bé. − 21, 25, 134-135, 156, 568, 572.

Boãc-kh¸c-t¬ (Borchardt), I-u-li-an (1868-1932) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi §øc, nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ chÝnh luËn. Tõ n¨m 1900 ®Õn 1906 lµ biªn tËp viªn cña çc c¬ quan ng«n luËn d©n chñ - x· héi "Volksblatt" ("B¸o nh©n d©n khæ nhá") vµ "Volkszeitung" ("B¸o nh©n d©n"). Trong nh÷ng n¨m 1911-1913 lµ ®¹i biÓu nghÞ viÖn Phæ. Trong nh÷ng n¨m 1913-1916 vµ 1918-1921 lµ biªn tËp viªn t¹p chÝ d©n chñ - x· héi çnh t¶ "Lichtstrahlen" ("Tia s¸ng"). Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, Boãc-kh¸c-t¬ cÇm ®Çu nhãm "Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ §øc", mét nhãm d©n chñ - x· héi çnh t¶ h×nh thµnh chung quanh t¹p chÝ ®ã, «ng tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh vµ chèng chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa; ®· tham gia Héi nghÞ Xim-mÐc-van, gia nhËp ph¸i t¶ Xim-mÐc-van. Tuy nhiªn Boãc-kh¸c-t¬ vµ nhãm cña «ng ®· kh«ng hiÓu ®−îc sù cÇn thiÕt ph¶i hoµn toµn ®o¹n tuyÖt víi bän x· héi - s«-vanh vµ ph¶i lËp ra mét chÝnh ®¶ng ®éc lËp cña giai cÊp c«ng nh©n vµ ®Õn cuèi cuéc chiÕn tranh th× chuyÓn sang lËp tr−êng c«ng ®oµn chñ nghÜa. Sau chiÕn tranh Boãc-kh¸c-t¬ ®· th«i tÝch cùc ho¹t ®éng chÝnh trÞ. − 570.

B«-rª-tx¬-ki − xem U-ri-tx¬-ki, M. X. B«-s¬, E. B. (1879-1925) − n÷ ®¶ng viªn ®¶ng b«n-sª-vÝch tõ n¨m 1901,

lµm c«ng t¸c ®¶ng ë Ki-Ðp vµ ë n−íc ngoµi. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®· t¸n thµnh nh÷ng quan ®iÓm ph¶n lª-nin-nÝt cña Bu-kha-rin vµ Pi-a-ta-cèp vÒ çc vÊn ®Ò d©n téc. Sau çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, lµ chñ tÞch ®¶ng uû khu ë Ki-Ðp; th¸ng M−êi 1917 lµ uû viªn Uû ban qu©n sù - çch m¹ng Ki-Ðp. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, tham gia ChÝnh phñ x«-viÕt ®Çu tiªn ë U-cra-i-na, chèng


l¹i viÖc ký hoµ −íc BrÐt. N¨m 1923 ®· tham gia nhãm ®èi lËp cña T¬-rèt-xki. Bµ ®· tõng ®¶m nhiÖm c«ng t¸c quan träng cña ®¶ng vµ nhµ n−íc. − 361.

Bíc-gi¬ (Berger) VÝch-to Lu-i (1860-1929) − mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Mü, mét trong nh÷ng ng−êi ë tæ chøc §¶ng x· héi chñ nghÜa Mü. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi Bíc-gi¬, gi÷ lËp tr−êng hoµ b×nh chñ nghÜa. − 574.

Bran-tinh (Branting), Çc-l¬ I-an-ma (1860-1925) − thñ lÜnh cña §¶ng d©n chñ - x· héi Thôy-®iÓn, mét trong nh÷ng nhµ l·nh ®¹o cña Quèc tÕ II; trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét ng−êi x· héi - s«-vanh − 134, 156, 572.

Bri-¨ng (Briand), A-ri-xti-®¬ (1862-1932) − nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc vµ nhµ ngo¹i giao Ph¸p. Cã mét thêi gian Bri-¨ng gia nhËp çnh t¶ trong hµng ngò nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa. N¨m 1902, ®· tróng cö vµo nghÞ viÖn vµ trë thµnh mét chÝnh kh¸ch t− s¶n ph¶n ®éng c«ng khai thï ®Þch víi giai cÊp c«ng nh©n. − 137, 143, 161.

Bri-d«ng (Brizon), Pi-e (1878-1923) − mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p, vÒ nghÒ nghiÖp lµ luËt s−. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®øng trªn lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa «n hoµ, ®· tham gia Héi nghÞ Ki-en-tan. − 573.

Br«n-stanh, X. I-u. − xem Xem -cèp-xki, X.

Bu-kha-rin, N.I. (1888-1938) − nhµ chÝnh luËn vµ nhµ kinh tÕ häc, tham gia ®¶ng tõ n¨m 1906, lµ çn bé tuyªn truyÒn ë nhiÒu khu cña M¸t-xc¬-va. N¨m 1911, ch¹y ra n−íc ngoµi. N¨m 1915 céng t¸c víi t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n"; ®øng trªn lËp tr−êng chèng Lª-nin trong nh÷ng vÊn ®Ò vÒ nhµ n−íc, vÒ chuyªn chÝnh v« s¶n, vÒ quyÒn d©n téc tù quyÕt, vv... Ngay tr−íc ngµy Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi næ ra, Bu-kha-rin lªn tiÕng b¶o vÖ lý luËn t¬-rèt-xkÝt - men-sª-vÝch cho r»ng çch m¹ng x· héi chñ nghÜa kh«ng cã kh¶ n¨ng th¾ng lîi ë n−íc Nga. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi lµ uû viªn Bé chÝnh trÞ Ban chÊp hµnh trung −¬ng, biªn tËp viªn b¸o "Sù thËt", uû viªn Ban chÊp hµnh Quèc tÕ céng s¶n. §· nhiÒu lÇn ®Êu tranh chèng l¹i ®−êng lèi Lª-nin-nÝt cña ®¶ng; n¨m 1918 h¾n ®øng ®Çu nhãm "nh÷ng ng−êi céng s¶n çnh t¶"; mét nhãm chèng ®¶ng khi th¶o luËn vÒ hoµ −íc BrÐt; trong thêi gian cã cuéc tranh luËn trong ®¶ng vÒ c«ng ®oµn (1920-1921), ®Çu tiªn h¾n ®øng trªn lËp tr−êng "®Öm", sau ®ã l¹i

ng¶ vÒ nhãm chèng Lª-nin cña T¬-rèt-xki; tõ n¨m 1928 h¾n ®øng ®Çu nhãm ®èi lËp thuéc ph¸i h÷u trong ®¶ng. N¨m 1929 h¾n bÞ ®−a ra khái Bé chÝnh trÞ Ban chÊp hµnh trung −¬ng vµ ®oµn chñ tÞch Ban chÊp hµnh Quèc tÕ céng s¶n. n¨m 1937 Bu-kha-rin bÞ Héi nghÞ toµn thÓ Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng Céng s¶n (b) Liªn-x« (25 th¸ng hai - 5 th¸ng Ba) khai trõ ra khái hµng ngò ®¶ng, v× h¾n ho¹t ®éng chèng ®¶ng. − 119 - 126, 361, 433.

Bu-na-cèp, I. (Phun-®a-min-xki, I. I.) (1879 - 1942) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö vÖ quèc, tÝch cùc tham gia tê b¸o "Lêi kªu gäi" ë Pa-ri, mét tê b¸o x· héi - s«-vanh. − 105.

Bun-kin (Xª-mª-nèp), Ph. A. (sinh n¨m 1888) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi, mét ®¶ng viªn men-sª-vÝch. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi − theo ph¸i thñ tiªu. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµm viÖc ë trong çc uû ban c«ng nghiÖp chiÕn tranh cña Nèp-g«-rèt, Xa-ma-ra vµ Pª-tÐc-bua. − 381.

Buèc-®¬-r«ng (Bourderon) An-be (sinh n¨m 1858) − mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p, mét trong sè çc thñ lÜnh cña çnh t¶ trong phong trµo c«ng ®oµn, th− ký cña c«ng ®oµn thî ®ãng thïng. N¨m 1915 ®· tham gia Héi nghÞ Xim-mÐc-van, trong héi nghÞ nµy ®· gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a. N¨m 1916 t¸n thµnh viÖc phôc håi Quèc tÕ II. T¹i §¹i héi §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p häp vµo th¸ng Ch¹p 1916, Buèc-®¬-r«ng ñng hé b¶n nghÞ quyÕt cã tÝnh chÊt ph¸i gi÷a; b¶n nghÞ quyÕt nµy biÖn hé cho viÖc nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa tham gia chÝnh phñ t− s¶n; ®· ®o¹n tuyÖt h¼n víi ph¸i Xim-mÐc-van vµ r¬i vµo hµng ngò nh÷ng kÎ thï cña phong trµo c«ng nh©n çch m¹ng. − 43, 300, 302 - 303, 374, 378, 569, 572, 590.

Bóc-v«-Õt − xem Ri-a-da-nèp, §. B.

C

Çc-nª-gi (Carnegie), En-®ri-u (1835 - 1919) − nhµ tû phó Mü, ng−êi gèc Scèt-len. n¨m 1848 y di c− sang Mü. Trong thêi gian néi chiÕn, b»ng con ®−êng ®Çu c¬ y kiÕm ch¸c ®−îc rÊt nhiÒu cña c¶i, n¨m 1873 y bá vèn vµo ngµnh c«ng nghiÖp thÐp vµ n¨m 1889 y lËp ra c«ng ty thÐp Çc-nª-gi. n¨m 1901 Çc-nª-gi hîp nhÊt çc xÝ nghiÖp cña m×nh víi t¬-rít thÐp P. Moãc-gan. − 511.


Can-v¬ (Calwer), Ri-sa (1868 - 1927) − nhµ kinh tÕ häc næi tiÕng §øc, ®¹i biÓu cña chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ chñ nghÜa xÐt l¹i trong §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. N¨m 1909, ra khái §¶ng d©n chñ - x· héi. Trong nh÷ng n¨m 1908 - 1913, phô tr¸ch nh÷ng bµi ®iÓm t×nh h×nh kinh tÕ vµ nh÷ng tê th«ng tin cña Tæng c«ng ®oµn §øc. − 497.

Cau-xky (Kautsky), Çc-l¬ (1854 - 1938) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ cña Quèc tÕ II, lóc ®Çu lµ mét ng−êi m¸c-xÝt, sau ph¶n béi chñ nghÜa M¸c, trë thµnh nhµ t− t−ëng cña mét biÕn t−íng nguy hiÓm vµ ®éc h¹i nhÊt cña chñ nghÜa c¬ héi, ®ã lµ chñ nghÜa ph¸i gi÷a (chñ nghÜa Cau-xky). Lµ chñ biªn t¹p chÝ lý luËn cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc "Die Neue Zeit" ("Thêi míi").

Cau-xky b¾t ®Çu tham gia phong trµo x· héi chñ nghÜa tõ n¨m 1874. Quan ®iÓm cña y thêi Êy lµ mét sù pha trén gi÷a chñ nghÜa L¸t-xan, chñ nghÜa Man-tuýt míi vµ chñ nghÜa v« chÝnh phñ. N¨m 1881 y lµm quen víi C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen nªn nhê ¶nh h−ëng cña hai «ng y chuyÓn sang chñ nghÜa M¸c, song ngay trong thêi kú nµy y ®· béc lé sù dao ®éng thiªn vÒ chñ nghÜa c¬ héi, do ®ã C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen ®· kÞch liÖt phª ph¸n y. Vµo nh÷ng n¨m 80 vµ 90 thÕ kû XIX, y viÕt mét lo¹t t¸c phÈm vÒ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cña chñ nghÜa M¸c: "Häc thuyÕt kinh tÕ cña Çc M¸c", "VÊn ®Ò ruéng ®Êt" v.v., nh÷ng cuèn s¸ch nµy tuy cã sai lÇm, nh−ng ®· ®ãng mét vai trß tÝch cùc trong viÖc tuyªn truyÒn chñ nghÜa M¸c. VÒ sau, trong nh÷ng n¨m 1910 - 1911 y chuyÓn tõ chñ nghÜa M¸c sang chñ nghÜa c¬ héi. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, Cau-xky ®øng trªn lËp tr−êng ph¸i gi÷a, tøc chñ nghÜa x· héi - s«-vanh che ®Ëy b»ng nh÷ng lêi nãi s¸o rçng vÒ chñ nghÜa quèc tÕ. Cau-xky lµ ng−êi ®Ò x−íng thuyÕt ph¶n ®éng "chñ nghÜa siªu ®Õ quèc". Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, y c«ng khai chèng l¹i çch m¹ng v« s¶n vµ nÒn chuyªn chÝnh cña giai cÊp c«ng nh©n, chèng l¹i ChÝnh quyÒn x«-viÕt.

Trong çc t¸c phÈm "Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II", "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n", "Nhµ n−íc vµ çch m¹ng", "Çch m¹ng v« s¶n vµ tªn ph¶n béi Cau-xky" vµ nhiÒu t¸c phÈm kh¸c, V. I. Lª-nin ®· kÞch liÖt phª ph¸n chñ nghÜa Cau-xky. − 9, 11 - 12, 13, 18, 23, 24, 25, 27, 49, 50, 56 - 57, 60, 66 - 74, 80, 83 - 84, 116, 122, 123, 124 - 125, 127, 132, 135, 138 - 139, 140, 141 - 142, 143, 144, 149 - 150, 152, 153 - 154, 158 - 160, 161, 162 - 163, 164, 165 - 166, 301, 303, 308, 319, 320 - 321, 322, 336, 341 - 342, 343, 344 - 345, 347, 348 - 349, 350, 351, 367, 368, 379,

382, 391, 392, 395, 411, 471 - 472, 491 - 496, 497, 499, 513, 518, 519, 520, 521, 522 - 523, 526 - 528, 529, 530, 531, 532 - 533, 537, 561, 568, 574, 575, 580 - 581, 582, 584 - 585.

Clª-m¨ng-x« (Clemenceau), Gioãc-gi¬ B¨ng-gia-manh (1841 - 1929) − mét nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ vµ ho¹t ®éng nhµ n−íc cña ph¸p, nhiÒu n¨m lµm thñ lÜnh cña ®¶ng cÊp tiÕn. Tõ n¨m 1876 lµ nghÞ sÜ. Tõ 1906 ®Õn 1909 ®øng ®Çu chÝnh phñ Ph¸p. Clª-m¨ng-x« b¶o vÖ quyÒn lîi cña bän ®¹i t− b¶n, thi hµnh chÝnh s¸ch ®µn ¸p khèc liÖt ®èi víi giai cÊp c«ng nh©n. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi y lµ mét tªn s«-vanh cuång nhiÖt. Tõ th¸ng M−êi mét 1917, Clª-m¨ng-x« l¹i ®øng ®Çu chÝnh phñ ph¸p, thi hµnh chÕ ®é chuyªn chÝnh qu©n sù ë trong n−íc. Y lµ mét trong sè nh÷ng kÎ tæ chøc vµ cæ vò cuéc can thiÖp vò trang chèng n−íc Nga x«-viÕt, ra søc thùc hiÖn viÖc "bao v©y kinh tÕ" vµ bãp nghÑt n−íc Céng hoµ x«-viÕt. N¨m 1920 y bÞ thÊt b¹i trong cuéc bÇu cö tæng thèng vµ sau ®ã rêi bá ho¹t ®éng chÝnh trÞ. − 117.

Coãc-nª-lÝt-xen (Cornelissen), Cri-xti-an − mét tªn v« chÝnh phñ chñ nghÜa Hµ-lan. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét tªn s«-vanh; céng t¸c víi b¸o "La Bataille Syndicaliste" ("Cuéc ®Êu tranh c«ng ®oµn"), tê b¸o xuÊt b¶n ë pa-ri. − 304.

C«-ra-®i-ni (Corradini), En-ri-c« (1865 - 1931) − mét ng−êi d©n téc chñ nghÜa, nhµ chÝnh luËn ý. N¨m 1910 ®øng ®Çu ®¶ng d©n téc chñ nghÜa ý. Sau chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi y theo bän ph¸t-xÝt. − 19.

C«-xèp-xki, V. (Lª-vin-x«n, M. I-a.) (1870 - 1941) − mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp vµ thñ lÜnh cña ph¸i Bun, uû viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng cña ph¸i nµy. Lµ tæng biªn tËp c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ph¸i bun - b¸o "Die Arbeiter Stimme" ("TiÕng nãi c«ng nh©n"). Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh, gi÷ lËp tr−êng th©n ®øc. Cã th¸i ®é thï ®Þch víi Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, ®· ch¹y ra n−íc ngoµi sèng l−u vong; ®· ho¹t ®éng trong çc tæ chøc cña ph¸i Bun ë Ba-lan. N¨m 1939 sang Mü. − 25, 29 - 30, 114.

C«i-ghen, Ph. M. − xem I-«-nèp.

C«n-b¬ (Kolb), Vin-hem (1870 - 1918) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi §øc, mét phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa vµ xÐt l¹i cùc ®oan, biªn tËp viªn cña b¸o "Volksfreund" ("Ng−êi b¹n d©n"). Trong nh÷ng n¨m


chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, C«n-b¬ lµ mét tªn x· héi - s«-vanh. − 105, 127, 141, 144, 148, 162, 164.

C«n-l«n-tai, A. M. (1872 - 1952) − nhµ çch m¹ng chuyªn nghiÖp, tham gia phong trµo çch m¹ng tõ nh÷ng n¨m 90; tham gia cuéc çch m¹ng nh÷ng n¨m 1905 - 1907. Trong nh÷ng n¨m 1906 - 1915, ng¶ theo ph¸i men-sª-vÝch; ®¶ng viªn b«n-sª-vÝch tõ n¨m 1915. Tõ ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi ®· gi÷ lËp tr−êng çch m¹ng - quèc tÕ chñ nghÜa. Theo sù uû nhiÖm cña V. I. Lª-nin, ®· tham gia viÖc tËp hîp nh÷ng phÇn tö ph¸i t¶ quèc tÕ chñ nghÜa trong phong trµo d©n chñ - x· héi t¹i çc n−íc Xc¨ng-®i-na-v¬ vµ ë Mü. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917 bµ trë vÒ Nga vµ ®−îc ®−a vµo Ban chÊp hµnh X«-viÕt Pª-t¬-r«-gr¸t, ®· ho¹t ®éng trong hµng ngò lÝnh thuû cña H¹m ®éi Ban-tÝch vµ trong binh lÝnh cña çc ®¬n vÞ b¶o vÖ Pª-t¬-r«-gr¸t. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, bµ lµ bé tr−ëng Bé d©n uû cøu tÕ nhµ n−íc; n¨m 1920, bµ phô tr¸ch Ban phô vËn cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n (b) Nga. Trong thêi gian cã cuéc th¶o luËn vÒ c«ng ®oµn (nh÷ng n¨m 1920 - 1921) bµ tham gia tÝch cùc nhãm "®èi lËp c«ng nh©n", mét nhãm chèng ®¶ng. N¨m 1921 - 1922 C«n-l«n-tai lµm th− ký Ban th− ký phô n÷ quèc tÕ thuéc Quèc tÕ céng s¶n. Tõ n¨m 1923, bµ ®¶m nhiÖm c«ng t¸c ngo¹i giao träng yÕu. − 43, 361.

C«n-ts¾c, A. V. (1873 - 1920) − ®« ®èc h¹m ®éi Nga hoµng, theo ph¸i qu©n chñ, trong nh÷ng n¨m 1918 - 1919 lµ mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o chÝnh cña bän ph¶n çch m¹ng Nga, tay sai cña khèi §ång minh. N¨m 1917 - t− lÖnh H¹m ®éi H¾c-h¶i. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, ®−îc sù gióp ®ì cña bän ®Õ quèc Mü vµ cña khèi §ång minh, C«n-ts¾c tù x−ng lµ ng−êi cÇm quyÒn tèi cao cña n−íc Nga vµ cÇm ®Çu chÕ ®é chuyªn chÝnh qu©n sù cña t− s¶n − ®Þa chñ ë U-ran, ë xi-bi-ri vµ ë ViÔn §«ng. Nh÷ng trËn tÊn c«ng cña Hång qu©n vµ sù lín m¹nh cña phong trµo du kÝch çch m¹ng ®· ®Èy bän C«n-ts¾c tíi chç diÖt vong; C«n-ts¾c bÞ b¾t lµm tï binh vµ ngµy 7 th¸ng Hai 1920 bÞ xö b¾n theo quyÕt ®Þnh cña Uû ban çch m¹ng IÕc-cót-xc¬. − 393.

Cri-tsÐp-xki, B. N. (1866 - 1919) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña "chñ nghÜa kinh tÕ", ®Çu nh÷ng n¨m 90 l−u vong ra n−íc ngoµi. Cuèi nh÷ng n¨m 90, «ng trë thµnh mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o cña "Héi liªn hiÖp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Nga ë n−íc ngoµi", n¨m 1899, lµ biªn tËp viªn cña

t¹p chÝ "Sù nghiÖp c«ng nh©n", c¬ quan ng«n luËn cña "Héi liªn hiÖp"; trong t¹p chÝ ®ã «ng ®· tuyªn truyÒn çc quan ®iÓm cña chñ nghÜa BÐc-stanh. Ýt l©u sau §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, «ng rêi bá phong trµo d©n chñ - x· héi . − 71, 162.

Cr«-pèt-kin, P. A. (1842- 1921) − mét trong nh÷ng nh©n vËt chñ chèt vµ nhµ lý luËn cña chñ nghÜa v« chÝnh phñ. N¨m 1872 ë n−íc ngoµi gia nhËp nhãm Ba-cu-nin. Khi vÒ n−íc Nga «ng ta tham gia phong trµo d©n tuý víi t− çch mét phÇn tö v« chÝnh phñ chñ nghÜa, v× thÕ n¨m 1874 ®· bÞ b¾t vµ bÞ giam ë ph¸o ®µi Pª-t¬-r«-p¸p-lèp-xcai-a. N¨m 1876 Cr«-pèt-kin v−ît ngôc ra n−íc ngoµi, t¹i ®ã «ng ta ®· ®Êu tranh quyÕt liÖt chèng chñ nghÜa M¸c. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, Cr«-pèt-kin lµ mét phÇn tö s«-vanh. N¨m 1917 vÒ n−íc vµ vÉn gi÷ lËp tr−êng t− s¶n, song ®Õn n¨m 1920 «ng ta göi th− cho c«ng nh©n ch©u ¢u, trong ®ã c«ng nhËn ý nghÜa lÞch sö cña Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi vµ kªu gäi c«ng nh©n ng¨n chÆn cuéc can thiÖp vò trang chèng n−íc Nga x«-viÕt. Cr«-pèt-kin lµ t¸c gi¶ nhiÒu t¸c phÈm khoa häc vÒ ®Þa lý vµ ®Þa chÊt. − 24, 25, 304.

Cu-nèp (Cunow), Hen-rÝch (1862 - 1936) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi çnh h÷u §øc, nhµ sö häc, nhµ x· héi häc vµ d©n téc häc, gi¸o s−. Tõ 1917 ®Õn 1923 lµm chñ bót tê "Die Neue Zeit", ("Thêi míi"), c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. Lóc ®Çu ®i theo chñ nghÜa M¸c, vÒ sau trë thµnh mét tªn xÐt l¹i vµ mét kÎ xuyªn t¹c chñ nghÜa M¸c. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, Cu-nèp lµ nhµ lý luËn cña chñ nghÜa ®Õ quèc - x· héi. − 27, 70, 82, 335, 495.

Cu-tsin, G. D. − xem ¤-ran-xki, C.

D

Di-n«-vi-Ðp (Ra-®«-m−n-xki), G. E. (1883 - 1936) − ®¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga tõ n¨m 1901. Tõ n¨m 1908 ®Õn th¸ng T− 1917, «ng c− tró ë n−íc ngoµi, tham gia ban biªn tËp tê b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" - C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng vµ ban biªn tËp tê b¸o b«n-sª-vÝch "Ng−êi v« s¶n". Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ, cã th¸i ®é ®iÒu hoµ víi ph¸i thñ tiªu, ph¸i triÖu håi vµ ph¸i T¬-rèt-xki. Trong thêi kú chuÈn bÞ vµ tiÕn hµnh Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, Di-n«-vi-Ðp tá ra dao ®éng, th¸ng M−êi 1917 ®· cïng víi Ca-mª-nÐp c«ng bè trªn tê b¸o nöa men-sª-vÝch "§êi sèng míi" lêi tuyªn bè


kh«ng t¸n thµnh nghÞ quyÕt cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng vÒ khëi nghÜa vò trang, do ®ã tiÕt lé cho ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n biÕt çc kÕ ho¹ch cña ®¶ng. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, lµ chñ tÞch X«-viÕt Pª-t¬-r«-gr¸t, lµ uû viªn Bé chÝnh trÞ Ban chÊp hµnh trung −¬ng, chñ tÞch Ban chÊp hµnh Quèc tÕ céng s¶n. §· nhiÒu lÇn chèng l¹i ®−êng lèi lª-nin-nit cña ®¶ng: th¸ng M−êi mét 1917, ñng hé chñ tr−¬ng thµnh lËp mét chÝnh phñ liªn hiÖp cã sù tham gia cña bän men-sª-vÝch vµ bän x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng; n¨m 1925, lµ mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc ra "ph¸i ®èi lËp míi" ; n¨m 1926, lµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña khèi chèng ®¶ng T¬-rèt-xki - Di-n«-vi-Ðp. Th¸ng M−êi mét 1927, bÞ khai trõ ra khái ®¶ng v× ho¹t ®éng bÌ ph¸i. N¨m 1928, ®−îc phôc håi ®¶ng tÞch; ®Õn n¨m 1932 l¹i bÞ khai trõ khái ®¶ng; ®Õn n¨m 1933 l¹i ®−îc phôc håi ®¶ng tÞch. N¨m 1934, do ho¹t ®éng chèng ®¶ng nªn bÞ khai trõ khái ®¶ng lÇn thø ba. − 38.

Doãc-ghª (Sorge), Phri-®rÝch A-®«n-ph¬ (1828 - 1906) − mét ng−êi x· héi chñ nghÜa §øc, mét nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo c«ng nh©n vµ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ, lµ b¹n th©n vµ b¹n chiÕn ®Êu cña C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Tham gia cuéc çch m¹ng 1848 - 1849 ë §øc. Sau khi çch m¹ng thÊt b¹i, ®· sang c− tró ë Thôy-sÜ, råi sang Mü. Lµ ng−êi tæ chøc ra nh÷ng ph©n ban cña Quèc tÕ I ë Mü, lµ bÝ th− Héi ®ång trung −¬ng cña Quèc tÕ I (1872 - 1874). Tham gia tÝch cùc vµo viÖc thµnh lËp §¶ng c«ng nh©n x· héi chñ nghÜa Mü vµ Liªn ®oµn c«ng nh©n quèc tÕ. Doãc-ghª lµ ng−êi ®· chuÈn bÞ ®Ó cho xuÊt b¶n tËp th− tõ trao ®æi víi C. M¸c, Ph.¡ng-ghen vµ çc nh©n vËt kh¸c. Lª-nin ®¸nh gi¸ cao ho¹t ®éng cña Doãc-ghª, coi Doãc-ghª lµ bËc l·o thµnh cña Quèc tÕ I. − 94, 160.

Duy-®¬-cum (Südekum), An-bÐc (1871 - 1944) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh c¬ héi chñ nghÜa cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, mét phÇn tö xÐt l¹i. Tõ n¨m 1900 ®Õn n¨m 1918 lµ ®¹i biÓu Quèc héi §øc. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh cuång nhiÖt. §· tuyªn truyÒn nh÷ng quan ®iÓm ®Õ quèc chñ nghÜa vÒ vÊn ®Ò thuéc ®Þa, chèng l¹i phong trµo çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n. Trong nh÷ng n¨m 1918 - 1920 lµ bé tr−ëng tµi chÝnh cña Phæ. Trong nhiÒu t¸c phÈm cña m×nh, V. I. Lª-nin ®· chèng l¹i Duy-®¬-cum mét çch quyÕt liÖt, Ng−êi ®· gäi y vµ nh÷ng kÎ ñng hé y lµ ®¸m "t«i tí ®ª tiÖn cña hoµng ®Õ §øc vµ cña giai cÊp t− s¶n". Çi tõ "Duy-®¬-cum" trë thµnh mét tõ cã ý nghÜa chung, chØ lo¹i ng−êi c¬ héi chñ nghÜa cùc ®oan vµ

x· héi - s«-vanh. − 139, 140, 143, 144, 162, 314, 319, 343, 344, 347, 348, 349, 381, 477, 584.

§

§a-vÝt (David), £-®u-a (1863 - 1930) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh çnh h÷u cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, mét ng−êi theo chñ nghÜa xÐt l¹i, vÒ nghÒ nghiÖp lµ nhµ kinh tÕ häc. ¤ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra t¹p chÝ cña ph¸i c¬ héi chñ nghÜa §øc "Sozialistische Monatshefte" ("NguyÖt san x· héi chñ nghÜa"). N¨m 1903 §a-vÝt ®· xuÊt b¶n cuèn "chñ nghÜa x· héi vµ nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp" mµ V. I. Lª-nin gäi lµ "t¸c phÈm chÝnh cña chñ nghÜa xÐt l¹i vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt". Tõ n¨m 1903 lµ ®¹i biÓu Quèc héi §øc. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. Trong cuèn "Phong trµo d©n chñ - x· héi trong chiÕn tranh thÕ giíi" (1915), §a-vÝt lªn tiÕng bªnh vùc lËp tr−êng c¬ héi chñ nghÜa cña çnh h÷u §¶ng d©n chñ - x· héi §øc trong cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa. N¨m 1919 §a-vÝt tham gia chÝnh phñ liªn hiÖp ®Çu tiªn cña n−íc Céng hoµ §øc, trong çc n¨m 1919 - 1920 lµ bé tr−ëng Bé néi vô, trong nh÷ng n¨m 1922 - 1927 lµ ®¹i diÖn cña chÝnh phñ ë GhÐt-xen; §a-vÝt ñng hé tham väng phôc thï cña chñ nghÜa ®Õ quèc §øc, cã th¸i ®é thï ®Þch ®èi víi Liªn-x«. − 139, 146 - 148, 156, 161, 162, 163, 164 - 165, 237, 314, 477.

§a-v−-®èp, L. Ph. − gi¸m ®èc v¨n phßng tÝn dông ë Xanh Pª-tÐc-bua, nhµ kinh doanh ng©n hµng. − 452.

§Ðp-x¬ (Debs), Ðp-ghª-ni VÝch-to (1855 - 1926) − nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo c«ng nh©n Mü. N¨m 1893, §Ðp-x¬ tæ chøc ra Liªn ®oµn c«ng nh©n ®−êng s¾t Mü, «ng lµ chñ tÞch liªn ®oµn nµy tíi n¨m 1897. §Ðp-x¬ lµ mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc ra §¶ng d©n chñ - x· héi, h¹t nh©n c¬ b¶n cña §¶ng x· héi chñ nghÜa h×nh thµnh trong nh÷ng n¨m 1900 - 1901. N¨m 1905, «ng tham gia vµo viÖc lËp ra tæ chøc c«ng ®oµn C«ng nh©n c«ng nghiÖp thÕ giíi. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, gi÷ lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa, kÞch liÖt lªn ¸n sù ph¶n béi cña bän x· héi - s«-vanh, chèng l¹i viÖc n−íc Mü tham chiÕn. §Ðp-x¬ ®· hoan nghªnh th¾ng lîi cña Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi. N¨m 1918 v× tuyªn truyÒn chèng ®Õ quèc, ®· bÞ kÕt ¸n 10 n¨m tï, nh−ng ®Õn n¨m 1921 ®· ®−îc ©n x¸. − 298, 302, 375, 378, 569, 574, 590.


§ª-ni-kin, A. I. (1872 - 1947) − t−íng cña Nga hoµng; trong thêi gian néi chiÕn, lµ mét trong nh÷ng tªn cÇm ®Çu phong trµo b¹ch vÖ. Sau khi t−íng Coãc-ni-lèp chÕt, y gi÷ chøc tæng chØ huy çc lùc l−îng vò trang chèng x«-viÕt ë miÒn Nam n−íc Nga. Sau khi qu©n ®éi cña y bÞ qu©n ®éi x«-viÕt ®¸nh tan (th¸ng Ba 1920), y ®· l−u vong ra n−íc ngoµi. − 393.

§ª-sa-nen (Deschanel), P«n (1855 - 1922) − nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc Ph¸p, nhµ chÝnh luËn. Tõ n¨m 1889 ®Õn n¨m 1919 lµ nghÞ sÜ, nhiÒu lÇn lµm chñ tÞch nghÞ viÖn. − 461.

§i-xra-ª-li (Disraeli), Ben-gia-min, b¸ t−íc Bi-c«n-x¬-phin (1804 - 1881) − nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc ph¶n ®éng Anh, l·nh tô ®¶ng b¶o thñ, mét trong nh÷ng nhµ t− t−ëng cña giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa ®· ra ®êi. NhiÒu lÇn tham gia chÝnh phñ vµ gi÷ chøc thñ t−íng. Còng lµ mét nhµ v¨n næi tiÕng, t¸c gi¶ cña nh÷ng cuèn tiÓu thuyÕt "Vi-vi-an Gr©y", " Xi-bin-la", v. v.. − 476.

§r©y-phuýt (Dreyfus), An-phrÕt (1859 - 1935) − mét sÜ quan cña Bé tæng tham m−u Ph¸p, ng−êi Do-th¸i; n¨m 1894 ®· bÞ kÕt ¸n khæ sai chung th©n mét çch oan øc, v× bÞ ng−êi ta cè t×nh buéc téi oan lµ ph¶n quèc. Nhê cã phong trµo b¶o vÖ §r©y-phuýt cña giai cÊp c«ng nh©n vµ cña giíi trÝ thøc cã tinh thÇn tiÕn bé, n¨m 1899 «ng ®−îc ©n x¸ vµ ®Õn n¨m 1906 th× ®−îc phôc håi chøc vô. − 326.

§ri-« (Driault), Gi. − E-®u-a - nhµ sö häc t− s¶n, ng−êi Ph¸p. − 487 - 488.

E £

E-svª-ghª (Eschwege), Lót-vÝch − nhµ kinh tÕ häc tiÓu t− s¶n §øc. Céng t¸c viªn cña t¹p chÝ kinh tÕ §øc "Die Bank" ("Ng©n hµng"), trong t¹p chÝ nµy «ng ®· cho ®¨ng nh÷ng bµi cña m×nh viÕt vÒ çc vÊn ®Ò t− b¶n tµi chÝnh. − 449, 452, 519.

£-®u-a VII (1841 - 1910) − vua n−íc Anh (1901 - 1910). − 452.

G

Ga-ri-ban-®i (Garibaldi), Gi-u-xÐp-p¬ (1807 - 1882) − anh hïng d©n téc n−íc ý, mét trong nh÷ng l·nh tô lín nhÊt cña ph¸i d©n chñ çch m¹ng ý, mét vÞ t−íng lçi l¹c. Trong nh÷ng n¨m 1848 - 1867 Ga- ri-ban-®i ®· l·nh ®¹o cuéc ®Êu tranh cña nh©n d©n ý chèng ¸ch

n« dÞch cña n−íc ngoµi nh»m thèng nhÊt n−íc ý. N¨m 1870 cïng víi çc con trai cña m×nh, Ga-ri-ban-®i ®· chiÕn ®Êu ë Ph¸p chèng qu©n Phæ x©m chiÕm n−íc Ph¸p. Ga-ri-ban-®i hoan nghªnh C«ng x· Pa-ri n¨m 1871, «ng ®−îc bÇu v¾ng mÆt vµo Ban chÊp hµnh trung −¬ng cña CËn vÖ quèc gia. C. M¸c, Ph. ¡ng-ghen vµ V. I. Lª-nin ®· ®¸nh gi¸ cao Ga-ri-ban-®i, coi «ng nh− mét chiÕn sÜ lçi l¹c ®Êu tranh cho tù do. − 17, 331.

Gam-bÐt-ta (Gambetta), Lª-«ng Mi-sen (1838 - 1882) − nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Ph¸p, lµ luËt s−. Th¸ng ChÝn 1870, sau khi Na-p«-lª-«ng III bÞ h¹ bÖ, Gam-bÐt-ta tham gia "chÝnh phñ phßng thñ quèc gia" víi t− çch bé tr−ëng Bé néi vô. Trong m−êi n¨m ®Çu cña nÒn Céng hoµ thø ba, «ng lµ thñ lÜnh cña ph¸i céng hoµ t− s¶n. Sau khi ph¸i céng hoµ t− s¶n lªn cÇm quyÒn (1879) Gam-bÐt-ta tõ bá hoµn toµn c−¬ng lÜnh c¶i çch x· héi vµ d©n chñ tr−íc ®©y cña m×nh, kªu gäi ®Èy m¹nh h¬n n÷a viÖc x©m chiÕm çc thuéc ®Þa. Trong nh÷ng n¨m 1879 - 1881 Gam-bÐt-ta lµm chñ tÞch h¹ nghÞ viÖn, vµ trong nh÷ng n¨m 1881 - 1882 lµm thñ t−íng kiªm bé tr−ëng Bé ngo¹i giao. −116.

Ghe-®¬ (Guesde), Giuy-l¬ (Ba-di-l¬, Ma-ti-¬), (1845 - 1922) − mét trong nh÷ng nhµ tæ chøc vµ l·nh ®¹o cña phong trµo x· héi chñ nghÜa Ph¸p vµ cña Quèc tÕ II. Tõ ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, Ghe-®¬ ®· ®øng trªn lËp tr−êng x· héi - s«-vanh vµ tham gia chÝnh phñ t− s¶n Ph¸p. − 25, 49, 50, 59, 132, 153, 154, 584.

Ghen-phan-®¬, A. L. − xem P¸c-vu-x¬.

GhÐc-s¬, P. M. − xem LÝp-man, Ph.

Ghim-me, N. N. − xem Xu-kha-nèp, N.

Gi«-lÝt-ti (Giolitti), Gi«-van-ni (1842 - 1928) − nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc ý, thñ lÜnh ®¶ng tù do. Tõ n¨m 1882 lµ nghÞ sÜ, trong nh÷ng n¨m 1892 - 1921 nhiÒu lÇn lµm thñ t−íng. §¹i biÓu cho quyÒn lîi cña bän ®¹i t− b¶n ý, y ®· ®Æt c¬ së cho khèi liªn minh gi÷a giai cÊp t− s¶n ý vµ bän t¨ng l÷; y muèn dïng nh÷ng c¶i çch nhá vµ sù céng t¸c víi bän thñ lÜnh c¬ héi chñ nghÜa cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa ®Ó ng¨n cho phong trµo c«ng nh©n khái b−íc vµo nh÷ng hµnh ®éng çch m¹ng. − 21.

Giu-« (Jouhaux), Lª-«ng (1879 - 1954) − mét phÇn tö c¶i l−¬ng chñ nghÜa thuéc phong trµo c«ng ®oµn Ph¸p vµ quèc tÕ; lµ mét trong



nh÷ng thñ lÜnh h÷u khuynh cña Quèc tÕ c«ng ®oµn Am-xtÐc-®am. V. I. Lª-nin gäi Giu-« lµ "mét trong nh÷ng tªn x· héi − ph¶n béi ®ª hÌn nhÊt" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 40, tr. 148). − 58, 303.

Goãc-t¬ (Gãrter), HÐc-man (1864 - 1927) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi thuéc çnh t¶ ë Hµ-lan, mét nhµ th¬ vµ nhµ chÝnh luËn. N¨m 1897 ®· gia nhËp ph¸i d©n chñ - x· héi. N¨m 1907 Goãc-t¬ lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra b¸o "De Tribune". ("DiÔn ®µn") − c¬ quan ng«n luËn cña çnh t¶ §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Hµ-lan. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, «ng lµ mét ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ñng hé ph¸i t¶ Xim-mÐc-van. Trong nh÷ng n¨m 1918 - 1921, «ng lµ ®¶ng viªn §¶ng céng s¶n Hµ-lan vµ tham gia ho¹t ®éng Quèc tÕ céng s¶n; gi÷ lËp tr−êng cùc t¶, biÖt ph¸i. N¨m 1921 Goãc-t¬ rót ra khái §¶ng céng s¶n vµ sau ®ã th«i kh«ng tÝch cùc ho¹t ®éng chÝnh trÞ. − 140, 334, 350.

G«-l©y (Golay), P«n − mét ng−êi d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ, thµnh viªn cña tæ chøc d©n chñ - x· héi miÒn T©y (nãi tiÕng Ph¸p) Thôy-sÜ, nhµ chÝnh luËn. Lµ tæng biªn tËp tê b¸o x· héi chñ nghÜa "Le GrutlÐen") ("Héi viªn Gruýt-li") ë L«-da-n¬. Trong thêi gian ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®· chèng l¹i chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh trong Quèc tÕ II. Tuy nhiªn, ngay tõ bÊy giê ®· tá th¸i ®é ®iÒu hoµ ®èi víi bän c¬ héi. G«-l©y kh«ng tham gia Héi nghÞ Xim-mÐc-van nh− V. I. Lª-nin ®· khuyªn G«-l©y nªn ®Õn dù, vµ ch¼ng bao l©u sau ®· chuyÓn sang lËp tr−êng ph¸i gi÷a hoµ b×nh chñ nghÜa. − 5 - 15.

G«m-píc-x¬ (Gompers), Xa-mu-en (1850 - 1924) − nhµ ho¹t ®éng trong phong trµo c«ng ®oµn Mü. Lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra Liªn ®oµn lao ®éng Mü, tõ n¨m 1895 lµ chñ tÞch vÜnh viÔn cña Liªn ®oµn ®ã. §· thi hµnh ®−êng lèi hîp t¸c giai cÊp víi bän t− b¶n, chèng l¹i cuéc ®Êu tranh çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. Cã th¸i ®é thï ®Þch ®èi víi Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng m−êi vµ Nhµ n−íc x«-viÕt. − 92, 391.

G«n-®en-®¸c, §. B. − xem Ri-a-da-nèp, §. B.

Gra-v¬ (Grave), Gi¨ng (1854 - 1939) − mét ng−êi x· héi chñ nghÜa tiÓu t− s¶n Ph¸p, mét trong nh÷ng nhµ lý luËn cña chñ nghÜa v« chÝnh phñ. Lµ biªn tËp viªn nh÷ng c¬ quan ng«n luËn cña chñ nghÜa v«

chÝnh phñ "Le RÐvoltÐ" (Ng−êi næi lo¹n") vµ "La RÐvolte ("Cuéc næi lo¹n"); t¸c gi¶ nhiÒu t¸c phÈm cã tÝnh chÊt c−¬ng lÜnh vÒ chñ nghÜa v« chÝnh phñ. §Çu thÕ kû XX ®øng trªn lËp tr−êng chñ nghÜa c«ng ®oµn v« chÝnh phñ. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh, céng t¸c viªn cña tê b¸o "La Bataille Syndicaliste" ("Cuéc ®Êu tranh c«ng ®oµn"). − 304.

Gr©y-lÝch (Greulich), HÐc-man (1842 - 1925) − mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp §¶ng d©n chñ - x· héi - Thôy-sÜ, thñ lÜnh çnh h÷u cña ®¶ng nµy, mét nhµ chÝnh luËn. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. − 134, 156.

Grim (Grimm), R«-bÐc (1881 - 1958) - mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña §¶ng d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ. Trong nh÷ng n¨m 1909 - 1918 lµ tæng biªn tËp b¸o "Berner Tagwacht" ("Ng−êi lÝnh canh thµnh BÐc-n¬") vµ lµ bÝ th− cña §¶ng d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö ph¸i gi÷a, chñ tÞch çc Héi nghÞ xim-mÐc-van vµ Ki-en-tan, chñ tÞch Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ. − 60, 361.

Grun-van (Grunwald), M. − mét ng−êi d©n chñ - x· héi ¸o, mét phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa, − 105, 379 - 380.

Gu-ts¬-cèp, A. I. (1862 - 1936) − nhµ ®¹i t− b¶n, ng−êi tæ chøc vµ thñ lÜnh §¶ng th¸ng M−êi cña giai cÊp t− s¶n. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ chñ tÞch Uû ban c«ng nghiÖp chiÕn tranh trung −¬ng vµ uû viªn Héi nghÞ quèc phßng ®Æc biÖt. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, Gu-ts¬-cèp lµ bé tr−ëng Bé chiÕn tranh vµ hµng h¶i trong c¬ cÊu ®Çu tiªn cña chÝnh phñ l©m thêi t− s¶n. Th¸ng T¸m 1917 tham gia vµo viÖc tæ chøc vô phiÕn lo¹n cña Coãc-ni-lèp. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, Gu-ts¬-cèp ®· ®Êu tranh quyÕt liÖt chèng ChÝnh quyÒn x«-viÕt, lµ tªn b¹ch vÖ l−u vong. − 69.

Gvin-n¬ (Gwinner), ¸c-tuya (1856 - 1931) − nhµ tµi chÝnh §øc kÕch xï. Tõ n¨m 1894 ®Õn n¨m 1919 lµ gi¸m ®èc "Ng©n hµng §øc", vÒ sau lµm phã chñ tÞch Héi ®ång quan s¸t cña liªn hiÖp ng©n hµng "Ng©n hµng §øc" vµ "§i-xc«n-t«-ghª-den-s¸p-pht¬". − 467.

Gv«-d¬-®Ðp, C. A. (sinh n¨m 1883) − mét phÇn tö men-sª-vÝch − thñ tiªu. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét tªn x· héi - s«-vanh, lµ chñ tÞch nhãm c«ng nh©n trong


Uû ban c«ng nghiÖp chiÕn tranh trung −¬ng. Chñ tr× phiªn häp ®Çu tiªn cña çc ®¹i biÓu cö tri bÇu vµo çc uû ban c«ng nghiÖp chiÕn tranh; sau khi ph¸i vÖ quèc thÊt b¹i trong phiªn häp nµy, Gv«-d¬-®Ðp cïng víi A. I. Gu-ts¬-cèp chuÈn bÞ cuéc bÇu cö lÇn thø hai. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, Gv«-d¬-®Ðp lµ uû viªn Ban chÊp hµnh X«-viÕt Pª-t¬-r«-gr¸t, lµ thø tr−ëng, sau ®ã lµ bé tr−ëng Bé lao ®éng trong ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n. − 109, 350, 356, 568.

H

Ha-d¬ (Haase), Hu-g« (1863 - 1919) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, mét phÇn tö thuéc ph¸i gi÷a. Tõ n¨m 1912, Ha-d¬ lµ chñ tÞch ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi trong Quèc héi §øc. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, theo lËp tr−êng ph¸i gi÷a. N¨m 1917, cïng víi Cau-xky ®· thµnh lËp "§¶ng d©n chñ - x· héi ®éc lËp §øc". Lª-nin gäi Ha-d¬ vµ nh÷ng thñ lÜnh kh¸c cña ®¶ng nµy lµ "bän t«i tí, bän thuyÕt lý su«ng, bän hÌn nh¸t, bän tßng ph¹m nhu nh−îc cña giai cÊp t− s¶n vµ bän c¶i l−¬ng chñ nghÜa" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 39, tr. 186). Trong thêi gian Çch m¹ng th¸ng M−êi mét 1918 ë §øc, Ha-d¬ ®· tham gia çi gäi lµ Héi ®ång d©n biÓu toµn quyÒn, mét tæ chøc thi hµnh chÝnh s¸ch ®µn ¸p phong trµo çch m¹ng. − 140, 575, 582, 584.

Ha-vª-mai-¬ (Havemeyer), Gi«n C. (1833 - 1922) − nhµ c«ng nghiÖp Mü, chñ mét t¬-rít ®−êng rÊt lín, ng−êi cã cæ phÇn trong çc c«ng ty ®−êng s¾t vµ nhiÒu c«ng ty kh¸c. − 445.

Hai-man (Heymann), Han-x¬ Hi-®ª-«n − nhµ kinh tÕ häc t− s¶n §øc. − 399, 439.

Hai-nÝch (Heinig), Cuèc-t¬ (1886 - 1956) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi §øc, nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ chÝnh luËn. − 464.

Hai-n¬ (Heine), V«n-ph¬-gang (1861 - 1944) − mét nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ §øc, mét ng−êi d©n chñ - x· héi ph¸i h÷u, vÒ nghÒ nghiÖp lµ luËt s−. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. Sau Çch m¹ng th¸ng M−êi mét 1918 ë §øc, Hai-n¬ trë thµnh bé tr−ëng Bé t− ph¸p, vµ trong nh÷ng n¨m 1919 - 1920 lµ bé tr−ëng bé néi vô trong chÝnh phñ Phæ. Tõ n¨m 1920 th«i ho¹t ®éng chÝnh trÞ. − 127, 140, 144.

Hen-®Ðc-x¬n (Henderson), ¸c-tuya (1863 - 1935) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña C«ng ®¶ng Anh vµ cña phong trµo c«ng ®oµn Anh. Nh÷ng n¨m 1908 - 1910 vµ 1914 - 1917 lµ chñ tÞch ®oµn nghÞ sÜ thuéc C«ng ®¶ng. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh, tham gia chÝnh phñ liªn hîp cña A-xquÝt, råi sau ®ã tham gia néi çc chiÕn tranh cña L«-Ýt Gioãc-gi¬. Trong nh÷ng n¨m vÒ sau, Hen-®Ðc-x¬n nhiÒu lÇn tham gia çc chÝnh phñ t− s¶n Anh. − 140.

Hen-®man (Hyndman), Hen-ri May-¬ (1842 - 1921) − mét ng−êi x· héi chñ nghÜa vµ mét phÇn tö c¶i l−¬ng Anh. N¨m 1881 thµnh lËp Liªn ®oµn d©n chñ; ®Õn n¨m 1884 liªn ®oµn nµy ®−îc c¶i tæ thµnh Liªn ®oµn d©n chñ - x· héi. Hen-®man lµ mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh vµ ®Õn n¨m 1916 ra khái ®¶ng nµy sau khi Héi nghÞ ®¹i biÓu cña ®¶ng ë X«n-phoãc lªn ¸n lËp tr−êng x· héi - s«-vanh cña h¾n. − 49, 82, 140, 143, 156, 163, 303, 389, 569, 573, 584.

Hª-ni-s¬ (Haenisch), C«n-r¸t (1876 - 1925) - mét ng−êi d©n chñ - x· héi §øc, nhµ chÝnh luËn. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi «ng lµ mét trong nh÷ng nhµ t− t−ëng cña chñ nghÜa x· héi - s«-vanh §øc; tõ th¸ng M−êi 1915 lµ biªn tËp viªn cña t¹p chÝ "Die Glocke" ("Çi chu«ng"), c¬ quan ng«n luËn cña ph¸i x· héi - s«-vanh. Trong nh÷ng n¨m 1918 - 1921 lµ bé tr−ëng Bé t«n gi¸o vµ gi¸o dôc Phæ. - 105, 379 - 380.

Hin-®en-buèc (Hindenburg), P«n (1847 - 1934) − mét nh©n vËt ho¹t ®éng nhµ n−íc vµ qu©n sù §øc, thèng so¸i, ®¹i biÓu cho çc phÇn tö ph¶n ®éng vµ s«-vanh cña chñ nghÜa ®Õ quèc §øc. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, Hin-®en-buèc lµ t− lÖnh qu©n §øc t¹i mÆt trËn phÝa §«ng, sau ®ã lµm tæng tham m−u tr−ëng. Sau th¾ng lîi cña cuéc Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, lµ mét trong nh÷ng kÎ tÝch cùc tæ chøc cuéc can thiÖp vò trang chèng l¹i n−íc Nga-x«-viÕt. Y ®· tham gia ®µn ¸p cuéc Çch m¹ng th¸ng M−êi mét 1918 ë §øc. Trong nh÷ng n¨m 1925 - 1934 Hin-®en-buèc lµ tæng thèng cña nÒn Céng hoµ V©y-ma. N¨m 1933 y trao cho HÝt-le thµnh lËp chÝnh phñ vµ nh− vËy chuyÓn giao chÝnh thøc toµn bé chÝnh quyÒn vµo tay bän ph¸t xÝt. − 105, 318, 342, 349.

Hin-®ª-br¨ng (Hildebrand), GhÐc-h¸c − nhµ kinh tÕ häc, nhµ chÝnh luËn §øc, ®· tõng lµ ®¶ng viªn §¶ng d©n chñ - x· héi §øc; n¨m 1912 bÞ khai trõ ra khái ®¶ng v× theo chñ nghÜa c¬ héi. − 510.


Hin-l¬ (Hill), §a-vÝt Giªn-n¬ (1850 - 1932) − nhµ sö häc vµ nhµ ngo¹i giao Mü, t¸c gi¶ cña c«ng tr×nh nghiªn cøu gåm 3 tËp "A History of Diplomacy in the International Development of Europe" ("LÞch sö ngo¹i giao trong sù ph¸t triÓn quèc tÕ cña ch©u ¢u"). − 530.

Hin-phÐc-®inh (Hilferding), Ru-®«n-ph¬ (1877 - 1941) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh c¬ héi chñ nghÜa cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ cña Quèc tÕ II; lµ nhµ lý luËn cña çi gäi lµ "chñ nghÜa M¸c cña ¸o". Tõ n¨m 1907 ®Õn n¨m 1915 Hin-phÐc-®inh lµ biªn tËp viªn b¸o "Vorwärts" ("TiÕn lªn") - c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. N¨m 1910, Hin-phÐc-®inh cho xuÊt b¶n t¸c phÈm "T− b¶n tµi chÝnh", t¸c phÈm ®ã ®· ®ãng mét vai trß tÝch cùc nhÊt ®Þnh trong viÖc nghiªn cøu chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn, ®ång thêi cuèn s¸ch ®ã còng m¾c ph¶i nh÷ng sai lÇm nghiªm träng vÒ lý luËn vµ chøa ®ùng nh÷ng luËn ®iÓm c¬ héi chñ nghÜa. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ ng−êi theo ph¸i gi÷a, bªnh vùc sù thèng nhÊt víi ph¸i x· héi - ®Õ quèc chñ nghÜa. Sau chiÕn tranh, Hin-phÐc-®inh lµ t¸c gi¶ cña thuyÕt "chñ nghÜa t− b¶n cã tæ chøc", lµ kÎ ca tông chñ nghÜa t− b¶n ®éc quyÒn - nhµ n−íc. Tõ n¨m 1917, Hin-phÐc-®inh lµ thñ lÜnh "§¶ng d©n chñ - x· héi ®éc lËp §øc", lµ kÎ thï c«ng khai cña ChÝnh quyÒn x«-viÕt vµ chuyªn chÝnh v« s¶n. §· nhiÒu lÇn tham gia chÝnh phñ t− s¶n cña Céng hoµ V©y-ma. Sau khi chñ nghÜa ph¸t-xÝt n¾m chÝnh quyÒn, Hin-phÐc-®inh sèng l−u vong ë Ph¸p. − 320, 392, 395, 399, 437, 445, 448, 484, 502 - 503, 520, 532.

Hin-quýt (Hillquit), M«-rÝt (1869 - 1933) − mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Mü, lóc ®Çu theo chñ nghÜa M¸c, vÒ sau r¬i vµo chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ chñ nghÜa c¬ héi; vÒ nghÒ nghiÖp lµ luËt s−. Lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra §¶ng x· héi chñ nghÜa Mü (1901), mét ®¶ng c¶i l−¬ng; tõ n¨m 1904 lµ uû viªn Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa, ®· tham gia çc ®¹i héi cña Quèc tÕ II. Lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu cuèn s¸ch c¶i l−¬ng chñ nghÜa nãi vÒ lÞch sö chñ nghÜa x· héi. − 568, 574, 575.

Hèp-x¬n (Hobson), Gi«n ¸t-kin-x¬n (1858 - 1940) − nhµ kinh tÕ häc Anh, ®¹i biÓu ®iÓn h×nh cña chñ nghÜa c¶i l−¬ng vµ chñ nghÜa hoµ b×nh t− s¶n, lµ t¸c gi¶ cña mét sè quyÓn s¸ch, trong ®ã nh÷ng quyÓn næi tiÕng nhÊt lµ: "Nh÷ng vÊn ®Ò nghÌo khæ" (1891), "Sù tiÕn triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n hiÖn ®¹i" (1894), "Chñ nghÜa ®Õ quèc" (1902). Cuèi ®êi, Hèp-x¬n chuyÓn sang c«ng khai ca tông chñ nghÜa

®Õ quèc vµ tuyªn truyÒn "häc thuyÕt nhµ n−íc thÕ giíi" − 385, 392, 395, 475, 493, 503, 504, 506, 508, 509, 512, 516, 518, 527.

H¬-glung (Höglund), Çc-l¬ TxÕt C«n-xtan-tin (1884 - 1956) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi Thuþ ®iÓn, thñ lÜnh çnh t¶ cña phong trµo d©n chñ - x· héi, còng nh− cña phong trµo thanh niªn x· héi chñ nghÜa ë Thôy-®iÓn. Trong nh÷ng n¨m 1908 - 1918 lµ tæng biªn tËp b¸o "Stormklockan" ("TiÕng chu«ng b¸o ®éng"). Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa, t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa Xim-mÐc-van ®· ®øng vÒ phÝa t¶ Xim-mÐc-van. N¨m 1916 v× tuyªn truyÒn chèng chiÕn tranh nªn ®· bÞ truy tè. Trong nh÷ng n¨m 1917 - 1924 lµ mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o §¶ng céng s¶n Thôy-®iÓn. N¨m 1924 bÞ khai trõ ra khái §¶ng céng s¶n v× m¾c ph¶i chñ nghÜa c¬ héi vµ v× c«ng khai chèng l¹i nh÷ng nghÞ quyÕt cña §¹i héi V Quèc tÕ céng s¶n. N¨m 1926 ®· trë vÒ víi §¶ng d©n chñ - x· héi. − 572.

Huy-xman (Huysmans), Ca-min (1871-1968) − mét trong nh÷ng nhµ ho¹t ®éng l·o thµnh cña phong trµo c«ng nh©n BØ, gi¸o s− ng÷ v¨n, mét nhµ b¸o. Trong nh÷ng n¨m 1904-1919 lµ bÝ th− Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa cña Quèc tÕ II, ®· gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a. §· nhiÒu lÇn tham gia chÝnh phñ BØ, trong nh÷ng n¨m 1946-1947 lµ thñ t−íng chÝnh phñ nµy. Tõ 1910 lµ nghÞ sÜ; trong çc n¨m 1936-1939, 1954-1959 lµ chñ tÞch nghÞ viÖn. Trong nh÷ng n¨m cuèi ®êi, ®· t¸n thµnh viÖc thiÕt lËp quan hÖ gi÷a çc ®¶ng x· héi chñ nghÜa víi §¶ng céng s¶n Liªn-x«, kh«i phôc sù thèng nhÊt cña phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ. − 303, 345, 367, 369, 537, 566, 575, 580.

Huýp-n¬ (Hübner), èt-t« − ng−êi biªn so¹n vµ xuÊt b¶n niªn gi¸m ®Þa lý thèng kª "Geographisch-statistische Tabellen aller Länder der Erde", − 478.

I

I-©y-®en-x¬ (Jeidels), èt-t« − nhµ kinh tÕ häc §øc, − 413, 414 - 415, 429, 430, 433, 435, 436, 463, 466.

I-lin, V. − xem Lªnin, V.I. I-«-ghi-khe-x¬, Lª-« − xem T−-sca, I-an.

I-«-nèp (C«i-ghen, Ph. M.) (1870 - 1923) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i Bun. Trong thêi gian chiÕn


tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi ®· tham gia çnh quèc tÕ chñ nghÜa cña ph¸i Bun. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, gia nhËp §¶ng céng s¶n (b) Nga, lµm viÖc ë tØnh uû Vèt-xc¬, − 113-114.

I-ua-kª-vÝch, L. (1885-1918) − mét ng−êi d©n téc chñ nghÜa t− s¶n U-cra-i-na, mét phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa. Lµ uû viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi U-cra-i-na. Trong nh÷ng n¨m 1913-1914, tÝch cùc tham gia t¹p chÝ d©n téc chñ nghÜa t− s¶n "Çi chu«ng". Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, I-ua-kª-vÝch cho xuÊt b¶n ë L«-da-n¬ tê b¸o ra hµng th¸ng "B«-rèt-ba" ("§Êu tranh"); trong tê b¸o nµy, d−íi chiªu bµi cña chñ nghÜa M¸c, I-ua-kª-vÝch ®· lªn tiÕng ®ßi t¸ch c«ng nh©n U-cra-i-na ra, lËp thµnh ®¶ng d©n chñ - x· héi riªng, còng nh− ®· tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng l¹i quyÒn d©n téc tù quyÕt. Lª-nin ®· phª ph¸n kÞch liÖt I-ua-kª-vÝch vµ gäi y lµ phÇn tö tiÓu t− s¶n d©n téc chñ nghÜa, ®¹i biÓu cho "chñ nghÜa d©n téc tåi m¹t, thiÓn cËn vµ ph¶n ®éng nhÊt" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t.24, tr. 162). − 335, 561.

K

Kª-ren-xki, A. Ph, (1881-1970) − mét phÇn tö x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng, ®¹i biÓu §u-ma nhµ n−íc IV, cã mét thêi gian ng¶ theo nhãm lao ®éng vµ lµ chñ tÞch nhãm nµy. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét tªn vÖ quèc cuång nhiÖt. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917 y lµ bé tr−ëng, sau ®ã lµ thñ t−íng ChÝnh phñ l©m thêi vµ tæng t− lÖnh qu©n ®éi. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi y r¸o riÕt ®Êu tranh chèng ChÝnh quyÒn x«-viÕt, n¨m 1918 ch¹y ra n−íc ngoµi. Trong thêi kú l−u vong, y ®· tuyªn truyÒn chèng Liªn-x«. − 115.

Kª-xt¬-n¬ (Kestner), Phri-xt¬ - nhµ kinh tÕ häc §øc. − 409 - 411. Khru-xta-lÐp- N«-x¸c, G. X. (1877-1918) − trî lý luËt s−, mét phÇn tö men-sª-

vÝch. N¨m 1905, lµ chñ tÞch X«-viÕt ®¹i biÓu c«ng nh©n Pª-tÐc-bua, x«-viÕt nµy n»m trong tay bän men-sª-vÝch. N¨m 1906, bÞ ®−a ra toµ ¸n vÒ vô ¸n X«-viÕt ®¹i biÓu c«ng nh©n Pª-tÐc-bua; bÞ ®µy ®i Xi-bi-ri, nh−ng ë ®ã ®· trèn ra n−íc ngoµi, tham dù §¹i héi V (§¹i héi Lu©n-®«n) cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. §· ñng hé chñ tr−¬ng c¬ héi chñ nghÜa vÒ triÖu tËp "®¹i héi c«ng nh©n". Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, lµ ng−êi theo ph¸i thñ tiªu, céng

t¸c víi b¸o "TiÕng nãi ng−êi d©n chñ - x· héi" cña ph¸i men-sª-vÝch. N¨m 1909, ra khái ®¶ng, chuyªn ho¹t ®éng tµi chÝnh mê ¸m. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, trë vÒ Nga. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, r¸o riÕt tiÕn hµnh ho¹t ®éng ph¶n çch m¹ng ë U-cra-i-na, ñng hé ghÐt-man, Xc«-r«-p¸t-xki vµ PÕt-li-u-ra. N¨m 1918, bÞ xö b¾n. − 33.

Khv«-xtèp, A. N. (1872 - 1918) − ®¹i ®Þa chñ. Khv«-xtèp næi tiÕng kh¾p n¬i vÒ nh÷ng hµnh ®éng Tr¨m ®en. Lµ ®¹i biÓu cña §u-ma nhµ n−íc IV, t¹i §u-ma lµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ®¶ng ®oµn ph¸i h÷u. Trong nh÷ng n¨m 1915 - 1916, lµ bé tr−ëng Bé néi vô vµ ng−êi cÇm ®Çu ®éi hiÕn binh. − 99, 103, 105, 112, 317.

Króp (Krupp) − hä nh÷ng nhµ c«ng nghiÖp ®øng ®Çu c«ng-xoãc-xi-om qu©n sù - luyÖn kim ë §øc, mét trong sè nh÷ng kho vò khÝ chñ yÕu cña chñ nghÜa ®Õ quèc §øc. C«ng-xoãc-xi-om nµy ®· ra ®êi trªn c¬ së mét h·ng nhá do Phri-®rÝch Króp (1787 - 1826) thµnh lËp n¨m 1811. Nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o c«ng xoãc-xi-om ®· r¸o riÕt tham gia chuÈn bÞ nh÷ng cuéc chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt vµ thø hai, nhê vËy mµ hä ®· thu ®−îc nh÷ng mãn l·i khæng lå. Theo çc quyÕt nghÞ I-an-ta vµ Pèt-x®am n¨m 1945, nh÷ng nhµ m¸y qu©n sù cña c«ng-xoãc-xi-om ph¶i bÞ thñ tiªu. ë T©y §øc nh÷ng quyÕt nghÞ ®ã kh«ng ®−îc thùc hiÖn vµ nh÷ng nhµ m¸y cña hä Króp vÉn tiÕp tôc s¶n xuÊt vò khÝ cho qu©n ®éi phôc thï Céng hoµ Liªn bang §øc. − 430, 525.

L

La-bri-«-la (Labriola), ¸c-tu-r¬ (sinh n¨m 1873) − nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ, nhµ luËt häc vµ lµ nhµ kinh tÕ häc ý; mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña phong trµo c«ng ®oµn ë ý. Lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu cuèn s¸ch vÒ lý luËn cña chñ nghÜa c«ng ®oµn, trong nh÷ng cuèn s¸ch ®ã «ng m−u toan lµm cho çi c−¬ng lÜnh ®−îc gäi lµ "chñ nghÜa c«ng ®oµn çch m¹ng" cña m×nh thÝch øng víi chñ nghÜa M¸c, b»ng çch "söa ®æi" chñ nghÜa m¸c. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®øng trªn lËp tr−êng chñ nghÜa s«-vanh. Trong nh÷ng n¨m 1920 - 1921, lµm bé tr−ëng Bé lao ®éng trong chÝnh phñ Gi«-lÝt-ti. Trong nh÷ng n¨m 1926 - 1939, sèng ë n−íc ngoµi; ph¶n ®èi chñ nghÜa ph¸t-xÝt. Trong nh÷ng n¨m 1948 - 1953, lµ th−îng nghÞ sÜ. N¨m 1949 sau khi chÝnh phñ ý ký hiÖp −íc x©m l−îc §¹i-t©y-d−¬ng, La-bri-«-la tham gia phong trµo b¶o vÖ hoµ b×nh. N¨m 1950 ®−îc bÇu vµo Héi ®ång hoµ b×nh thÕ giíi. − 18, 21.


La-rin, I-u (Lu-ri-ª, M. A.) (1882 - 1932) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi, mét ng−êi men-sª-vÝch. Trong thêi kú thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, La-rin lµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i thñ tiªu. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, «ng gia nhËp ph¸i gi÷a. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, «ng cÇm ®Çu nhãm men-sª-vÝch quèc tÕ chñ nghÜa, nhãm nµy ®· xuÊt b¶n t¹p chÝ"Quèc tÕ". Th¸ng T¸m 1917, La-rin ®−îc kÕt n¹p vµo ®¶ng b«n-sª-vÝch. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, «ng lµm viÖc t¹i çc c¬ quan x«-viÕt vµ c¬ quan kinh tÕ. − 568.

Lan-xbuèc (Lansburgh), An-phrÕt (sinh n¨m 1872) − nhµ kinh tÕ häc t− s¶n §øc, ng−êi xuÊt b¶n t¹p chÝ "Die Bank" (1908 - 1935), ®· cho in çc t¸c phÈm cña m×nh vÒ vÊn ®Ò t− b¶n tµi chÝnh trªn tê t¹p chÝ ®ã. − 451, 506, 519, 523, 524, 525.

Lª-ghin (Legien), Çc-l¬ (1861 - 1920) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi çnh h÷u §øc, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña çc c«ng ®oµn §øc, mét phÇn tö xÐt l¹i. Tõ n¨m 1890 lµ chñ tÞch Tæng c«ng ®oµn §øc. Tõ n¨m 1903 lµ th− ký, vµ tõ n¨m 1913 lµ chñ tÞch Ban th− ký c«ng ®oµn thÕ giíi. Tõ n¨m 1893 ®Õn n¨m 1920 (cã nh÷ng thêi gian gi¸n ®o¹n) lµ ®¹i biÓu cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc trong quèc héi. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh cùc ®oan. − 92, 138, 140, 143, 144, 156, 158, 161, 163, 165, 314.

Lª-nin, N. − xem Lª-nin, V.I. Lª-nin, V. I. (U-li-a-nèp, V. I., I-lin, V., Lª-nin, N.) (1870 - 1924) − tµi liÖu

vÒ tiÓu sö. − 38, 46, 52, 67, 116, 117, 163, 184, 203, 300, 315, 360 - 361, 377, 385 - 386, 387, 391, 560, 562, 578.

Lª-vi-tx¬-ki, V. (Txª-®Ðc-bau-m¬, V. ¤.) (sinh n¨m 1883) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi, mét ng−êi men-sª-vÝch. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi lµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i thñ tiªu, lµm chñ biªn t¹p chÝ "b×nh minh cña chóng ta", céng t¸c víi tê "TiÕng nãi ng−êi d©n chñ - x· héi", "Phôc h−ng" vµ víi çc b¸o chÝ ®Òu kú kh¸c cña ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh, ñng hé nhãm cùc h÷u trong ph¸i vÖ quèc. − 26, 101, 379, 381, 382.

Lª-vin-x«n, M. I-a. − xem C«-xèp-xki, V.

Lª-vy (Levy), HÐc-man (sinh n¨m 1881) − nhµ kinh tÕ häc t− s¶n §øc, gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc tæng hîp H©y-®en-bÐc, tõ 1921 lµ gi¸o s− Tr−êng cao ®¼ng kü thuËt ë BÐc-lanh. T¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm vÒ çc vÊn ®Ò t− b¶n tµi chÝnh. − 401.

Lªn-x¬ (Lensch), P«n (1873 - 1926) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi §øc. Trong nh÷ng n¨m 1905 - 1913, Lªn-s¬ lµm biªn tËp viªn cña tê "Leipziger Volkszeitung" ("B¸o nh©n d©n Lai-pxÝch") - c¬ quan ng«n luËn cña çnh t¶ §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. Tõ ®Çu chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, y chuyÓn sang lËp tr−êng x· héi - s«-vanh. − 105, 333, 379 - 380, 382.

LiÕp-nÕch (Liebknecht), Çc-l¬ (1871 - 1919) − nhµ ho¹t ®éng lçi l¹c cña phong trµo c«ng nh©n §øc vµ quèc tÕ; con trai cña Vin-hem LiÕp-nÕch, vÒ nghÒ nghiÖp lµ luËt s−.

¤ng b¾t ®Çu tham gia phong trµo x· héi chñ nghÜa trong nh÷ng n¨m cßn lµ sinh viªn, «ng ®· tÝch cùc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa c¬ héi vµ chñ nghÜa qu©n phiÖt. Trong thêi kú çch m¹ng 1905 - 1907 ë Nga, «ng kªu gäi c«ng nh©n §øc noi g−¬ng n−íc Nga. N¨m 1912 «ng ®−îc bÇu lµm ®¹i biÓu Quèc héi §øc. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi «ng kiªn quyÕt ph¶n ®èi viÖc ñng hé chÝnh phñ "n−íc cña m×nh" trong cuéc chiÕn tranh ¨n c−íp. Ngµy 2 th¸ng Ch¹p 1914, trong quèc héi, mét m×nh «ng ®· bá phiÕu chèng ng©n s¸ch qu©n sù. ¤ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc vµ l·nh ®¹o cña "Liªn minh Xp¸c-ta-cót" çch m¹ng. N¨m 1916, «ng bÞ kÕt ¸n khæ sai. Trong thêi gian Çch m¹ng th¸ng M−êi mét 1918 ë §øc, ®· cïng víi R. Lóc-x¨m-bua ®øng ®Çu ®éi tiªn phong çch m¹ng cña c«ng nh©n §øc. Chñ biªn tê b¸o "Die Rote Fahne" ("Cê ®á"). lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp §¶ng céng s¶n §øc vµ lµ mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o cuéc khëi nghÜa th¸ng Giªng 1919 cña c«ng nh©n BÐc-lanh. Sau khi cuéc khëi nghÜa bÞ ®µn ¸p, LiÕp-nÕch ®· bÞ bÌ lò N«-xkª giÕt h¹i mét çch d· man. §¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña C. LiÕp-nÕch, Lª-nin viÕt r»ng "tªn tuæi ®ã lµ t−îng tr−ng cho lßng trung thµnh cña mét l·nh tô ®èi víi lîi Ých cña giai cÊp v« s¶n, cho lßng trung thµnh ®èi víi çch m¹ng x· héi chñ nghÜa... Tªn tuæi cña con ng−êi ®ã lµ t−îng tr−ng cho cuéc ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng chèng chñ nghÜa ®Õ quèc kh«ng ph¶i trªn lêi nãi mµ lµ trong viÖc lµm" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t.37, tr. 560 - 561). − 24, 303, 306, 321, 371, 374, 377, 564, 570, 589.


Lin-c«n (Lincoln), A-vra-ªm (1809 - 1865) − mét nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc xuÊt s¾c Mü, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ®¶ng céng hoµ, tæng thèng n−íc Hîp chñng quèc Mü (1861 - 1865); trong thêi kú néi chiÕn ë Mü, do t¸c ®éng cña quÇn chóng nh©n d©n ®· thùc hiÖn mét sè c¶i çch d©n chñ - t− s¶n quan träng, ®¸nh dÊu sù chuyÓn h−íng sang nh÷ng ph−¬ng ph¸p çch m¹ng trong viÖc tiÕn hµnh chiÕn tranh; th¸ng T− 1865 «ng ®· bÞ tay sai cña bän chñ n« giÕt chÕt. − 518.

LÝp-kin, Ph. A. − xem Tsª-rª-va-nin, N.

LÝp-man, Ph. (GhÐc-s¬, P. M.) (Sinh n¨m 1882) − mét ng−êi næi tiÕng thuéc ph¸i Bun, n¨m 1911 tham gia Ban chÊp hµnh trung −¬ng cña ph¸i Bun; ng¶ vÒ ph¸i thñ tiªu. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ñng hé chÝnh s¸ch th«n tÝnh cña chÕ ®é Nga hoµng; sèng ë Thôy-sÜ, − 82, 335, 561.

LÝp-man (Liefmann), R«-bÐc (1874 - 1941) − nhµ kinh tÕ häc t− s¶n §øc, gi¸o s−. T¸c gi¶ cña nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ çc vÊn ®Ò kinh tÕ vµ x· héi − 413, 417, 436, 438, 471.

L«-Ýt Gioãc-gi¬ (Lloyd George), §a-vÝt (1863 - 1945) − nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc vµ nhµ ngo¹i giao Anh, thñ lÜnh cña ®¶ng tù do. Tõ n¨m 1890 lµ nghÞ sÜ Quèc héi Anh. Trong nh÷ng n¨m 1905 - 1908, lµ bé tr−ëng Bé th−¬ng m¹i; trong nh÷ng n¨m 1908 - 1915, lµ bé tr−ëng Bé tµi chÝnh. L«-Ýt Gioãc-gi¬ lµ ng−êi ®ãng vai trß quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh ®−êng lèi chÝnh trÞ cña chÝnh phñ Anh, nh»m chuÈn bÞ cho cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi. B»ng çch phØnh nÞnh, lõa g¹t vµ høa hÑn víi c«ng nh©n, y ®· m−u toan tr× ho·n hoÆc ng¨n ngõa viÖc thµnh lËp ë Anh mét ®¶ng çch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n. V. I. Lª-nin ®· viÕt: "L«-Ýt-Gioãc-gi¬ phôc vô mét çch tuyÖt diÖu cho giai cÊp t− s¶n; vµ phôc vô cho giai cÊp t− s¶n ë chÝnh ngay trong c«ng nh©n, h¾n truyÒn ¶nh h−ëng cña giai cÊp t− s¶n vµo chÝnh trong giai cÊp v« s¶n lµ n¬i mµ viÖc chinh phôc quÇn chóng vÒ mÆt tinh thÇn lµ cÇn thiÕt nhÊt vµ khã kh¨n nhÊt". (Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 30, tr. 176). Trong nh÷ng n¨m 1916 - 1922, L«-Ýt Gioãc-gi¬ lµ thñ t−íng, y ®· ra søc cñng cè ®Þa vÞ cña chñ nghÜa ®Õ quèc Anh ë Trung vµ CËn §«ng, ë vïng Ban-c¨ng, ®· ®µn ¸p tµn b¹o phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë çc thuéc ®Þa vµ çc n−íc phô thuéc. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi ë Nga, y lµ mét trong nh÷ng ng−êi cæ vò vµ tæ chøc cuéc can thiÖp vò trang vµ

phong to¶ chèng Nhµ n−íc x«-viÕt. n¨m 1922, sau nhiÒu thÊt b¹i vÒ chÝnh trÞ, y ®· xin tõ chøc, song cho ®Õn cuèi ®êi, y vÉn cßn gi÷ ®−îc mét ¶nh h−ëng chÝnh trÞ nhÊt ®Þnh. − 69, 140, 143, 158, 167, 573.

L«ng-ghª (Longuet), Gi¨ng (1876 - 1938) − ®¶ng viªn §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p vµ thµnh viªn cña Quèc tÕ II, nhµ chÝnh luËn; lµ con trai cña S¸c-l¬ L«ng-ghª vµ Giªn-ni M¸c. TÝch cùc céng t¸c víi çc b¸o x· héi chñ nghÜa ë Ph¸p vµ çc b¸o x· héi chñ nghÜa quèc tÕ. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi «ng ®øng ®Çu nhãm thiÓu sè ph¸i gi÷a hoµ b×nh chñ nghÜa trong §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p. L«ng-ghª lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp (1916) vµ biªn tËp tê b¸o x· héi chñ nghÜa "Le Populaire" ("B¸o nh©n d©n"). ¤ng ®· lªn ¸n cuéc can thiÖp vò trang cña n−íc ngoµi chèng n−íc Nga x«-viÕt. Tõ 1920, «ng lµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i gi÷a trong §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p. Trong nh÷ng n¨m 30, L«ng-ghª ñng hé sù thèng nhÊt hµnh ®éng gi÷a nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa vµ nh÷ng ng−êi céng s¶n chèng l¹i chñ nghÜa ph¸t-xÝt, «ng ®· tham gia çc tæ chøc quèc tÕ ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ph¸t-xÝt vµ chiÕn tranh. − 301, 303, 344, 368, 568, 575, 582.

L¬-roa B«-li-¬ (Leroy-Beaulieu), Pi-e P«n (1843 - 1916) − nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ x· héi häc Ph¸p thuéc ph¸i tù do, t¸c gi¶ cña nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu nh»m chèng l¹i chñ nghÜa x· héi khoa häc, − 69.

L¬-tay-¬, ¥. − Xem Ly-dÝt.

Lu-ri-ª, M. A. − xem La-rin, I-u.

Lóc-x¨m-bua (Luxemburg), R«-da (1871 - 1919) − mét nhµ ho¹t ®éng xuÊt s¾c cña phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ, mét trong nh÷ng l·nh tô cña çnh t¶ trong Quèc tÕ II. Bµ b¾t ®Çu ho¹t ®éng çch m¹ng vµo nöa cuèi nh÷ng n¨m 80, lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp vµ l·nh ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan, ®Êu tranh chèng chñ nghÜa d©n téc trong hµng ngò phong trµo c«ng nh©n Ba-lan. Tõ n¨m 1897, bµ tÝch cùc tham gia phong trµo d©n chñ - x· héi §øc, tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng chñ nghÜa BÐc-stanh vµ chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng. R. Lóc-x¨m-bua lµ ng−êi tham gia cuéc çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt (ë V¸c-sa-va). Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, bµ cã th¸i ®é ®iÒu hoµ ®èi víi ph¸i thñ tiªu.


Ngay tõ ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, bµ ®· gi÷ lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa. Bµ lµ mét trong nh÷ng ng−êi cã s¸ng kiÕn thµnh lËp ë §øc nhãm "Quèc tÕ", mµ vÒ sau gäi lµ nhãm "Xp¸c-ta-cót" råi "Liªn minh Xp¸c-ta-cót". Sau Çch m¹ng th¸ng M−êi mét 1918 ë §øc, bµ tham gia l·nh ®¹o §¹i héi thµnh lËp cña §¶ng céng s¶n §øc. Th¸ng Giªng 1919 bµ bÞ b¾t vµ bÞ giÕt theo lÖnh cña chÝnh phñ Sai-®ª-man. Lª-nin ®¸nh gi¸ cao R. Lóc-x¨m-bua, nh−ng còng nhiÒu lÇn phª ph¸n nh÷ng sai lÇm cña bµ vµ b»ng çch ®ã gióp bµ gi÷ lËp tr−êng ®óng ®¾n. − 560.

Ly-dÝt (Lysis) [L¬-tay-¬ (Letailleur), ¥-giª-ni] − mét nhµ kinh tÕ häc t− s¶n Ph¸p, t¸c gi¶ mét sè t¸c phÈm vÒ çc vÊn ®Ò tµi chÝnh vµ chÝnh trÞ. − 446.

m

Ma-xlèp, P. P. (1867 - 1946) − nhµ kinh tÕ häc, mét ng−êi d©n chñ - x· héi, t¸c gi¶ mét sè t¸c phÈm vÒ vÊn ®Ò ruéng ®Êt, trong ®ã Ma-xlèp m−u toan xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c. Sau §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, gia nhËp ph¸i men-sª-vÝch; ®−a ra c−¬ng lÜnh men-sª-vÝch vÒ ®Þa ph−¬ng c«ng h÷u ho¸ ruéng ®Êt. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, ma-xlèp lµ ng−êi thuéc ph¸i thñ tiªu, trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, «ng tõ bá ho¹t ®éng chÝnh trÞ, lµm c«ng t¸c s− ph¹m vµ khoa häc. Tõ n¨m 1929 lµ viÖn sÜ. − 100, 477, 515.

Man-cèp, I. N. (sinh n¨m 1881) − mét ng−êi men-sª-vÝch theo ph¸i thñ tiªu, ®¹i biÓu cña tØnh IÕc-cót-xc¬ trong §u-ma nhµ n−íc IV, nghÒ nghiÖp lµ nh©n viªn v¨n phßng. Tham gia ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi trong §u-ma. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh; n¨m 1915 bÊt chÊp nghÞ quyÕt cña ®¶ng ®oµn, trong §u-ma y ®· bá phiÕu t¸n thµnh ng©n s¸ch qu©n sù, v× thÕ y ®· bÞ khai trõ khái ®¶ng ®oµn. − 114.

M¸c (Marx), Çc (1818 - 1883) − ng−êi s¸ng lËp chñ nghÜa céng s¶n khoa häc, nhµ t− t−ëng thiªn tµi, l·nh tô vµ ng−êi thÇy cña giai cÊp v« s¶n quèc tÕ (xem bµi cña V. I. Lª-nin: "Çc M¸c (S¬ l−îc tiÓu sö, cã tr×nh bµy chñ nghÜa M¸c)", Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 26, tr. 51 - 111). − 56, 59, 81, 86, 88, 94,

96 - 97, 104, 160, 178, 230, 231, 328, 331, 332, 333, 336, 348, 401 - 402, 424, 513, 540 - 541, 552 - 553, 556, 561, 562.

M¸c-cèp, N. E. (sinh n¨m 1876) − mét tªn ®¹i ®Þa chñ, mét chÝnh kh¸ch ph¶n ®éng cña n−íc Nga Nga hoµng, lµ mét trong nh÷ng kÎ l·nh ®¹o çc tæ chøc Tr¨m ®en chuyªn ®i tµn s¸t lµ "Liªn minh nh©n d©n Nga" vµ "Héi Mi-kha-in ¸c-khan-ghen". m¸c-cèp lµ ®¹i biÓu cña tØnh Cuèc-xc¬ trong §u-ma nhµ n−íc III vµ IV. M¸c-cèp lµ mét trong nh÷ng l·nh tô cña ph¸i cùc h÷u t¹i §u-ma. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, y lµ mét tªn b¹ch vÖ l−u vong. − 63, 103, 184.

M¸c - §«-nan (MacDonald) Giªm-x¬ Ram-x©y (1866 - 1937) − nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Anh, mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp vµ thñ lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp vµ C«ng ®¶ng. §· thi hµnh mét ®−êng lèi c¬ héi chñ nghÜa cùc ®oan, tuyªn truyÒn thuyÕt vÒ hîp t¸c giai cÊp vµ vÒ sù chuyÓn dÇn tõ chñ nghÜa t− b¶n sang chñ nghÜa x· héi. Trong thêi kú ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi M¸c - §«-nan ®øng trªn lËp tr−êng hoµ b×nh chñ nghÜa, vÒ sau b−íc sang con ®−êng c«ng khai ñng hé giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa. Trong nh÷ng n¨m 1918 - 1920, y m−u toan c¶n trë cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n Anh ph¶n ®èi cuéc can thiÖp chèng X«-viÕt; y ®· tiÕn hµnh chÝnh s¸ch chia rÏ giai cÊp c«ng nh©n. N¨m 1924 vµ trong nh÷ng n¨m 1929 - 1931 M¸c §«-nan lµ thñ t−íng. ChÝnh phñ C«ng ®¶ng cña M¸c §«-nan ®· ®µn ¸p phong trµo gi¶i phãng d©n téc ë çc thuéc ®Þa cña Anh vµ thi hµnh chÝnh s¸ch chèng c«ng nh©n. Trong nh÷ng n¨m 1931 - 1935 M¸c - §«-nan cÇm ®Çu çi gäi lµ "ChÝnh phñ d©n téc", mét chÝnh phñ mµ ®−êng lèi chÝnh trÞ lµ do bän b¶o thñ quyÕt ®Þnh. − 391.

M¸c-tèp, L. (Txª-®Ðc-bau-m¬, I-u, ¤.) (1873 - 1923) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i men-sª-vÝch. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, M¸c-tèp lµ ng−êi thuéc ph¸i thñ tiªu, lµ biªn tËp viªn tê "TiÕng nãi ng−êi d©n chñ - x· héi", tham gia Héi nghÞ th¸ng T¸m chèng ®¶ng (1912). Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, M¸c-tèp gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, cÇm ®Çu nhãm men-sª-vÝch - quèc tÕ chñ nghÜa. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng m−êi, y chèng l¹i ChÝnh quyÒn x«-viÕt. N¨m 1920 l−u vong sang §øc; ë BÐc-lanh, M¸c-tèp xuÊt b¶n tê b¸o "TruyÒn tin x· héi chñ nghÜa" cña ph¸i men-sª-vÝch ph¶n çch m¹ng. − 66-


74, 113, 115, 116, 117, 118, 301, 309, 313, 344, 350, 351, 368, 515, 537, 568, 569, 575, 582.

M¸c-t−-nèp, A. (Pi-ke, A. X., A. M.) (1865 - 1935) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña "ph¸i kinh tÕ", mét phÇn tö men-sª-vÝch næi tiÕng; vÒ sau lµ ®¶ng viªn cña §¶ng céng s¶n. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, «ng lµ ng−êi thuéc ph¸i thñ tiªu, tham gia ban biªn tËp b¸o "TiÕng nãi ng−êi d©n chñ - x· héi" - c¬ quan ng«n luËn cña ph¸i thñ tiªu. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, «ng gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a; sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng hai 1917, «ng lµ mét ng−êi men-sª-vÝch quèc tÕ chñ nghÜa. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, «ng tõ bá ph¸i men-sª-vÝch. n¨m 1923, t¹i §¹i héi XII §¶ng céng s¶n (b) Nga, «ng ®−îc kÕt n¹p vµo ®¶ng vµ c«ng t¸c t¹i ViÖn C. M¸c vµ ph. ¡ng-ghen; tõ n¨m 1924 lµ uû viªn ban biªn tËp t¹p chÝ "Quèc tÕ céng s¶n". − 71, 113, 114, 162.

MÐc-hem (Merrheim), An-ph«ng-x¬ (1881 - 1925) − nhµ ho¹t ®éng c«ng ®oµn Ph¸p, ng−êi theo chñ nghÜa c«ng ®oµn; tõ n¨m 1905 lµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña Liªn ®oµn c«ng nh©n kim khÝ vµ cña Tæng liªn ®oµn lao ®éng Ph¸p. §Çu chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, lµ mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o çnh t¶ cña phong trµo c«ng ®oµn ë Ph¸p, ph¶n ®èi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh vµ chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa; tham dù Héi nghÞ xim-mÐc-van, sau ®ã gia nhËp ph¸i h÷u Xim-mÐc-van. Sù ng¶ nghiªng tõ håi ®ã cña MÐc-hem vµ nçi sî ph¶i ®o¹n tuyÖt hoµn toµn víi bän x· héi - s«-vanh ®· dÉn «ng ®Õn lËp tr−êng ph¸i gi÷a - hoµ b×nh chñ nghÜa vµo cuèi n¨m 1916, thÕ råi ®Çu n¨m 1918 th¸i ®é ®ã l¹i dÉn «ng ®Õn lËp tr−êng x· héi - s«-vanh c«ng khai vµ c¶i l−¬ng chñ nghÜa. − 44, 58, 300, 302-303, 572.

Mi-li-u-cèp, P. N. (1859 - 1943) − l·nh tô cña §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn, lµ nhµ t− t−ëng næi tiÕng cña giai cÊp t− s¶n ®Õ quèc chñ nghÜa Nga, nhµ sö häc vµ nhµ chÝnh luËn. Th¸ng M−êi 1905, Mi-li-u-cèp lµ mét trong nh÷ng kÎ lËp ra §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn, sau ®ã lµ chñ tÞch Ban chÊp hµnh trung −¬ng cña ®¶ng nµy vµ lµ biªn tËp viªn b¸o "Ng«n luËn" - c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ®¶ng Êy. Mi-li-u-cèp lµ ®¹i biÓu trong §u-ma nhµ n−íc III vµ IV. N¨m 1917 y lµ bé tr−ëng Bé ngo¹i giao trong néi çc thø nhÊt cña chÝnh phñ l©m thêi t− s¶n; Mi-li-u-cèp thi hµnh chÝnh s¸ch tiÕp tôc cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa "®Õn th¾ng lîi cuèi cïng". Sau

Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng m−êi, y lµ mét trong nh÷ng kÎ tæ chøc cuéc can thiÖp vò trang cña n−íc ngoµi chèng n−íc Nga x«-viÕt; lµ mét phÇn tö ho¹t ®éng tÝch cùc cña bän b¹ch vÖ l−u vong. − 69, 120, 161, 317.

Mi-sen (Michels), R«-bÐc-t« (1876 - 1936) − nhµ kinh tÕ häc t− s¶n ý, nhµ x· héi häc, gi¸o s−, t¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm vÒ lÞch sö kinh tÕ - chÝnh trÞ vµ x· héi häc. − 16, 17, 21.

Min-n¬-r¨ng (Millerand), A-lÕch-xan-®r¬ £-chiªn (1859 - 1943) − mét nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Ph¸p; trong nh÷ng n¨m 80, «ng lµ ng−êi thuéc ph¸i cÊp tiÕn tiÓu t− s¶n; trong nh÷ng n¨m 90 thÕ kû XIX ®øng vÒ phe nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa, cÇm ®Çu trµo l−u c¬ héi chñ nghÜa trong phong trµo x· héi chñ nghÜa ph¸p. N¨m 1899 Min-l¬-r¨ng tham gia chÝnh phñ t− s¶n ph¶n ®éng Van-®Õch - Rót-x«, trong ®ã y céng t¸c víi t−íng Ga-lÝp-phª, tªn ®ao phñ ®· ®µn ¸p C«ng x· pa-ri. V. I. Lª-nin ®· v¹ch trÇn chñ nghÜa Min-l¬-r¨ng, coi ®ã lµ sù ph¶n béi quyÒn lîi cña giai cÊp v« s¶n, lµ biÓu hiÖn trªn thùc tiÔn cña chñ nghÜa xÐt l¹i, vµ bãc trÇn gèc rÔ x· héi cña chñ nghÜa ®ã. Trong nh÷ng n¨m 1909 - 1910, 1912 - 1913, 1914 - 1915, Min-l¬-r¨ng gi÷ nhiÒu chøc vô bé tr−ëng kh¸c nhau, − 59, 137, 391.

Moãc-gan (Morgan), Gi«n PiÕc-p«n (1867 - 1943) − nhµ triÖu phó Mü ng−êi cÇm ®Çu ng©n hµng lín nhÊt ë n−íc Mü, ng©n hµng nµy ®−îc thµnh lËp tõ gi÷a thÕ kû XIX. Ng©n hµng Moãc-gan cÇm ®Çu giíi t− b¶n tµi chÝnh Mü ph¶n ®éng vµ hiÕu chiÕn nhÊt, bän nµy quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch ®Õ quèc chñ nghÜa cña Mü. − 428.

M«-ni-to (Monitor) − biÖt danh cña mét ng−êi d©n chñ - x· héi §øc, mét phÇn tö c¬ héi chñ nghÜa, th¸ng T− n¨m 1915 ®· cho ®¨ng mét bµi trong "PreuBische Jahrbücher" ("Niªn gi¸m Phæ"), mét xuÊt b¶n phÈm cña bän b¶o thñ. T¸c gi¶ bµi nµy ®· c«ng khai ca ngîi vµ ®Ò nghÞ r»ng nªn tiÕp tôc duy tr× tÝnh chÊt ph¸i gi÷a - ®iÒu nµy cã lîi cho bän c¬ héi chñ nghÜa vµ giai cÊp t− s¶n - cña çc ®¶ng d©n chñ - x· héi, tÝnh chÊt nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho bän c¬ héi chñ nghÜa cã thÓ dïng nh÷ng c©u "t¶" ®Ó che ®Ëy chÝnh s¸ch hîp t¸c giai cÊp víi giai cÊp t− s¶n. − 136 - 137, 139, 140, 158, 160.

M«-ri-x¬ (Morris), Hen-rÝch C. (sinh n¨m 1868) − nhµ sö häc ng−êi Mü, vÒ häc vÊn lµ luËt gia, t¸c gi¶ cña nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ sö häc vµ kinh tÕ. − 474.



Mu-ra-nèp, M. C. (1873 - 1959) − ®¶ng viªn b«n-sª-vÝch, vÒ nghÒ nghiÖp lµ c«ng nh©n tiÖn. §¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga tõ n¨m 1904; lµm c«ng t¸c ®¶ng ë Kh¸c-cèp. lµ ®¹i biÓu c«ng nh©n tØnh Kh¸c-cèp trong §u-ma nhµ n−íc IV, tham gia ®¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch trong §u-ma; ngoµi c«ng t¸c trong §u-ma, «ng cßn tiÕn hµnh mét c«ng t¸c çch m¹ng lín lao ë ngoµi §u-ma, ®· céng t¸c víi tê b¸o b«n-sª-vÝch "Sù thËt". th¸ng M−êi mét 1914, v× ho¹t ®éng çch m¹ng chèng chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, Mu-ra-nèp ®· bÞ b¾t cïng víi nh÷ng ®¹i biÓu b«n-sª-vÝch kh¸c, vµ n¨m 1915 «ng bÞ ®−a ®i ®µy ë xø Tu-ru-khan-xc¬. Trong nh÷ng n¨m 1917 - 1923, «ng c«ng t¸c trong bé m¸y cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n (b) Nga; t¹i çc §¹i héi VI, VIII vµ IX cña ®¶ng, «ng ®−îc bÇu vµo Ban chÊp hµnh trung −¬ng. Tõ 1922 ®Õn 1934 «ng ®−îc bÇu lµm uû viªn Ban kiÓm tra trung −¬ng §¶ng céng s¶n (b) toµn Liªn-x«. − 2, 297.

N

Na-khim-x«n, M. I. (XpÐc-ta-to) (1880 - 1938) − nhµ kinh tÕ vµ nhµ chÝnh luËn. Tõ n¨m 1899 ®Õn n¨m 1921, lµ ng−êi thuéc ph¸i Bun. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö ph¸i gi÷a. N¨m 1935, c«ng t¸c ë M¸t-xc¬-va trong ViÖn n«ng nghiÖp quèc tÕ vµ ViÖn hµn l©m céng s¶n chñ nghÜa. ¤ng lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ thÕ giíi. − 520, 522, 526.

Na-p«-lª-«ng III (B«-na-p¸c-t¬, Lu-i) (1808 - 1873) − hoµng ®Õ n−íc Ph¸p tõ 1852 ®Õn 1870, lµ ch¸u cña Na-p«-lª-«ng I. Sau thÊt b¹i cña cuéc çch m¹ng 1848, na-p«-lª-«ng III ®−îc bÇu lµm tæng thèng cña n−íc Céng hoµ Ph¸p; ®ªm I r¹ng ngµy 2 th¸ng Ch¹p 1851 Na-p«-lª-«ng tiÕn hµnh mét cuéc ®¶o chÝnh. C. M¸c ®· nhËn xÐt vÒ na-p«-lª-«ng III trong t¸c phÈm "Ngµy 18 th¸ng S−¬ng mï cña Lu-i B«-na-p¸c-t¬" (xem C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen. Toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 2, t. 8, tr. 115 - 217). − 97, 346, 347.

Nau-man (Naumann), Phri-®rÝch (1860 - 1919) − nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ ph¶n ®éng §øc, nhµ chÝnh luËn, mét trong nh÷ng ng−êi x©y dùng thuyÕt "chñ nghÜa x· héi d©n téc"; tuyªn truyÒn nh÷ng t− t−ëng ®iÒu hoµ gi÷a nh÷ng ng−êi lao ®éng víi chÕ ®é hiÖn tån, lµ ng−êi ñng hé chñ tr−¬ng cã mét chÝnh quyÒn nhµ vua m¹nh. Trong thêi gian chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø nhÊt, gi÷ lËp tr−êng ®Õ quèc chñ

nghÜa, ®Ò xuÊt ý kiÕn x©y dùng "Trung ¢u" d−íi quyÒn b¶o hé cña n−íc §øc, thùc tÕ lµ tuyªn truyÒn chÝnh s¸ch x©m l−îc çc n−íc Trung ¢u. − 69, 143, 161.

N©y-m¸c-c¬ (Neymarck), An-phrÕt − nhµ kinh tÕ - thèng kª t− s¶n Ph¸p. − 453, 454, 519.

Ni-c«-lai II (R«-ma-nèp) (1868 - 1918) − hoµng ®Õ cuèi cïng cña n−íc Nga, trÞ v× tõ n¨m 1894 ®Õn Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng hai 1917. Ngµy 17 th¸ng B¶y 1918, ®· bÞ xö b¾n t¹i £-ca-tª-rin-bua (nay lµ XvÐc-®lèp-xc¬) theo quyÕt ®Þnh cña x«-viÕt ®¹i biÓu c«ng nh©n vµ binh sÜ tØnh U-ran. − 103, 316-317, 318.

N«-xkª (Noske), Gu-xta-v¬ (1868 - 1946) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh c¬ héi chñ nghÜa cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. RÊt l©u tr−íc ngµy næ ra cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, N«-xkª ®· lªn tiÕng bªnh vùc chñ nghÜa qu©n phiÖt. Trong thêi gian chiÕn tranh, N«-xkª lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. N¨m 1918, trong thêi gian diÔn ra cuéc Çch m¹ng th¸ng m−êi mét ë §øc, lµ mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o vô ®µn ¸p phong trµo çch m¹ng cña lÝnh thuû ë Ki-en. N¨m 1919 - 1920 lµ bé tr−ëng Bé chiÕn tranh, lµ ng−êi tæ chøc vô ®µn ¸p c«ng nh©n BÐc-lanh vµ vô giÕt C. LiÕp-nÕch vµ R. Lóc-x¨m-bua, v× vËy ®· cã biÖt hiÖu "con chã kh¸t m¸u". Sau nµy, lµ chñ tÞch tØnh Han-n«-v¬ thuéc Phæ. Trong nh÷ng n¨m d−íi nÒn ®éc tµi ph¸t-xÝt, ®−îc h−ëng trî cÊp quèc gia cña chÝnh phñ HÝt-le.

V.I.Lª-nin ®· gäi N«-xkª lµ "tªn x· héi - ph¶n béi", lµ mét trong "nh÷ng tªn ®ao phñ ghª tëm nhÊt xuÊt th©n tõ c«ng nh©n vµ ®· ch¹y sang phôc vô cho chÕ ®é qu©n chñ vµ cho giai cÊp t− s¶n ph¶n çch m¹ng" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 38, tr. 366). − 393.

O

Oãc-n¸t-xki − xem Tsi-tsª-rin, G. V.

¤

¤-oen-x¬ (Owens), Mi-kha-in Gi«-dÐp (1859 - 1923) − nhµ s¸ng chÕ ng−êi Mü, ®· chÕ t¹o ra m¸y ®óc chai lä, vÒ sau lµ nhµ c«ng nghiÖp trong lÜnh vùc nµy. − 503.

49*


¤-ran-xki, C. (Cu-tsin, G. §.) − mét phÇn tö men-sª-vÝch - thñ tiªu, céng t¸c víi çc t¹p chÝ cña ph¸i thñ tiªu "Sù nghiÖp cuéc sèng", "B×nh minh cña chóng ta" v. v.. − 110.

P

Pa-ra-ben-lum − xem Ra-®Õch, C. B.

Pan-nª-cóc (Pannekoek), An-t«-ni (1873 - 1960) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi Hµ-lan. N¨m 1907 lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp tê b¸o "De Tribune" ("DiÔn ®µn") − c¬ quan ng«n luËn cña çnh t¶ trong §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Hµ-lan. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, «ng lµ mét ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa, tham gia xuÊt b¶n t¹p chÝ "Vorbote" ("Ng−êi tiªn khu"), c¬ quan lý luËn cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van. Trong nh÷ng n¨m 1918 - 1921, gia nhËp §¶ng céng s¶n Hµ-lan vµ tham gia c«ng t¸c cña Quèc tÕ céng s¶n. ¤ng gi÷ lËp tr−êng cùc t¶ vµ biÖt ph¸i. Trong t¸c phÈm "BÖnh Êu trÜ "t¶ khuynh" trong phong trµo céng s¶n", V. I. Lª-nin kÞch liÖt phª ph¸n çc quan ®iÓm cña Pan-nª-cóc vµ nh÷ng "ng−êi cùc t¶" kh¸c. N¨m 1921 Pan-nª-cóc ra khái §¶ng céng s¶n vµ Ýt l©u sau tõ bá ho¹t ®éng chÝnh trÞ tÝch cùc, − 140.

P¸c-vu-x¬ (Ghen-phan-®¬, A. L.) (1869 - 1924) − mét ng−êi men-sª-vÝch, cuèi nh÷ng n¨m 1890 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 1900, ho¹t ®éng trong hµng ngò §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, gia nhËp çnh t¶ cña ®¶ng nµy. Sau §¹i héi II §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, y gia nhËp ph¸i men-sª-vÝch. P¸c-vu-x¬ ®−a ra "thuyÕt çch m¹ng th−êng trùc" ph¶n m¸c-xÝt mµ sau nµy ®· ®−îc T¬-rèt-xki biÕn thµnh vò khÝ ®Êu tranh chèng chñ nghÜa Lª-nin. Sau ®ã, P¸c-vu-x¬ rêi bá hµng ngò d©n chñ - x· héi; trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, y lµ mét phÇn tö s«-vanh, mét tªn gi¸n ®iÖp cña chñ nghÜa ®Õ quèc §øc. P¸c-vu-x¬ lµ mét kÎ ®Çu c¬ lín ví ®−îc nh÷ng mãn lêi lín trong viÖc cung cÊp çc vËt dông qu©n sù. Tõ n¨m 1915 P¸c-vu-x¬ xuÊt b¶n t¹p chÝ "Die Glocke" ("Çi chu«ng"). − 82, 104, 105, 335, 379 - 380, 553.

P©y-s¬ (Paish), Gioãc-gi¬ (1867 - 1957) − nhµ kinh tÕ häc t− s¶n Anh, nhµ thèng kª, mét ng−êi hoµ b×nh chñ nghÜa. Lµ céng t¸c viªn ban biªn tËp (1881 - 1900) vµ lµ mét trong nh÷ng biªn tËp viªn (1900 - 1916) tê b¸o b¶o thñ Anh "The Statist" ("Nhµ thèng kª"). Trong nh÷ng n¨m 1914 - 1916 «ng lµ cè vÊn ng©n khè Anh (Bé tµi chÝnh) vÒ çc

vÊn ®Ò tµi chÝnh vµ kinh tÕ. ¤ng lµ chñ tÞch vµ héi viªn cña nhiÒu héi khoa häc thèng kª vµ kinh tÕ. Lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu cuèn s¸ch viÕt vÒ çc vÊn ®Ò kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thÕ giíi. − 462.

PÐc-nÐc-xtoãc-ph¬ (Pernerstorfer), En-ghen-bÐc (1850 - 1918) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi ¸o, vÒ nghÒ nghiÖp lµ gi¸o viªn. N¨m 1896 «ng gia nhËp çnh h÷u c¬ héi chñ nghÜa trong §¶ng d©n chñ - x· héi, tõ n¨m 1897, «ng lµ uû viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng. ¤ng tham gia hÇu hÕt çc ®¹i héi cña Quèc tÕ II. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, gi÷ lËp tr−êng s«-vanh cùc ®oan. − 568, 572.

Pª-t¬-r«-va − xem ¸c-m¨ng, I. Ph.

Pª-t¬-rèp-xki, G. I. (1878 - 1958) − mét trong nh÷ng ng−êi tham gia l©u n¨m nhÊt phong trµo c«ng nh©n çch m¹ng, mét ng−êi b«n-sª-vÝch, vÒ sau lµ nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña ®¶ng vµ Nhµ n−íc X«-viÕt. ¤ng lµ ®¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga tõ n¨m 1897. Trong thêi kú çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt, «ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o phong trµo c«ng nh©n £-ca-tª-ri-n«-xl¸p (nay gäi lµ §nª-pr«-pª-t¬-rèp-xc¬). Pª-t¬-rèp-xki lµ ®¹i biÓu cña c«ng nh©n tØnh £-ca-tª-ri-n«-xl¸p trong §u-ma nhµ n−íc IV, «ng tham gia ®¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch trong §u-ma. Th¸ng m−êi mét 1914, v× ho¹t ®éng çch m¹ng chèng chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa, «ng cïng çc ®¹i biÓu b«n-sª-vÝch kh¸c ®· bÞ b¾t vµ ®Õn n¨m 1915 th× bÞ ®µy ®Õn khu Tu-ru-khan-xc¬. ¤ng lµ ng−êi tham gia tÝch cùc cuéc Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi. Trong nh÷ng n¨m 1917 - 1919, lµ bé tr−ëng Bé d©n uû néi vô cña n−íc Céng hoµ liªn bang x· héi chñ nghÜa X«-viÕt Nga; tõ n¨m 1919 ®Õn n¨m 1938, lµ chñ tÞch Ban chÊp hµnh trung −¬ng çc X«-viÕt toµn U-cra-i-na, sau khi thµnh lËp Liªn bang céng hßa x· héi chñ nghÜa x«-viÕt, «ng lµ mét trong çc chñ tÞch Ban chÊp hµnh trung −¬ng çc X«-viÕt Liªn-x«; trong nh÷ng n¨m 1938 - 1940 lµ phã chñ tÞch §oµn chñ tÞch x«-viÕt tèi cao Liªn-x«. Trong nh÷ng n¨m 1926 - 1939, lµ uû viªn dù khuyÕt Bé chÝnh trÞ Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n (b) toµn Liªn-x«. Tõ n¨m 1940, lµ phã gi¸m ®èc ViÖn b¶o tµng çch m¹ng Liªn-x«. − 2, 297.

Ph«-ghen-stanh (Vogelstein), Tª-«-®o - nhµ kinh tÕ häc §øc. T¸c gi¶ cña nhiÒu cuèn s¸ch nh−: "Tæ chøc tµi chÝnh cña nÒn c«ng nghiÖp t− b¶n chñ nghÜa vµ viÖc thµnh lËp çc c«ng ty ®éc quyÒn", "Nh÷ng h×nh thøc tæ chøc t− b¶n chñ nghÜa trong ®¹i c«ng nghiÖp hiÖn nay", v. v.. − 471.


Phuªn-c¬ (Völker) − mét quan chøc chÝnh phñ §øc, vÒ sau lµ mét ng−êi l·nh ®¹o liªn hiÖp xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp thÐp cña n−íc §øc. − 452.

Phri-®«-lin, V. I-u. (Va-rin) (1879 - 1942) − gia nhËp §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga tõ n¨m 1904. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ, th«i ho¹t ®éng chÝnh trÞ. Trong nh÷ng n¨m 1910 - 1917 sèng ë n−íc ngoµi. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, céng t¸c víi tê b¸o men-sª-vÝch - t¬-rèt-kÝt "Lêi nãi cña chóng ta". Tõ n¨m 1918 lµm c«ng t¸c khoa häc vµ c«ng t¸c gi¸o dôc ë lª-nin-gr¸t. − 360.

Phun-®a-min-xki, I. I. − xem Bu-na-cèp, I.

Pi-a-ta-cèp, G. L. (1890 - 1937) − gia nhËp ®¶ng b«n-sª-vÝch tõ n¨m 1910. Lµm c«ng t¸c ®¶ng ë U-cra-i-na vµ ë n−íc ngoµi. Trong nh÷ng n¨m 1915 - 1917, Pi-a-ta-cèp ph¶n ®èi V. I. Lª-nin trong vÊn ®Ò quyÒn d©n téc tù quyÕt. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, «ng lµ chñ tÞch Ban chÊp hµnh Ki-Ðp cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi (b) Nga) «ng ®· chèng l¹i ®−êng lèi çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ LuËn c−¬ng th¸ng T− cña V. I. Lª-nin. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, «ng cÇm ®Çu "nh÷ng ng−êi céng s¶n çnh t¶" ë U-cra-i-na, tham gia ChÝnh phñ x«-viÕt cña U-cra-i-na. Tõ n¨m 1920 «ng ®¶m nhiÖm çc c«ng t¸c kinh tÕ vµ c«ng t¸c x«-viÕt: phã chñ tÞch Uû ban kÕ ho¹ch nhµ n−íc vµ Héi ®ång kinh tÕ quèc d©n tèi cao, ®¹i diÖn th−¬ng m¹i ë ph¸p, chñ tÞch Ban gi¸m ®èc Ng©n hµng nhµ n−íc Liªn-x«, thø tr−ëng Bé d©n uû c«ng nghiÖp nÆng. Vµo thêi kú cã cuéc tranh luËn vÒ c«ng ®oµn trong nh÷ng n¨m 1920 - 1921, «ng lµ ng−êi ñng hé c−¬ng lÜnh cña T¬-rèt-xki. N¨m 1927, §¹i héi XV cña §¶ng céng s¶n (b) toµn Liªn-x« ®· khai trõ Pi-a-ta-cèp ra khái ®¶ng v× «ng lµ ng−êi ho¹t ®éng tÝch cùc cho ph¸i ®èi lËp T¬-rèt-xki. N¨m 1928, «ng ®−îc phôc håi, råi l¹i bÞ khai trõ khái ®¶ng vµo n¨m 1936, v× ho¹t ®éng chèng ®¶ng. − 360.

Pi-ke, A. X. − xem M¸c-t−-nèp, A.

Pl¸t-ten (Platten), Pri-®rÝch (Phri-tx¬) (1883 - 1942) − ®¶ng viªn §¶ng céng s¶n Thôy-sÜ, mét nhµ çch m¹ng chuyªn nghiÖp, mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc ra §¶ng céng s¶n Thôy-sÜ. ¤ng tham gia phong trµo d©n chñ - x· héi tõ 1904. Trong nh÷ng n¨m 1906 - 1907, «ng ho¹t ®éng çch m¹ng ë Ri-ga. Tõ 1908 «ng lµ th− ký quü cña nh÷ng kiÒu d©n Nga ë Thôy-sÜ; trong nh÷ng n¨m 1912 - 1918,

Pl¸t-ten lµ bÝ th− §¶ng d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, ®· tham gia çc Héi nghÞ Xim-mÐc-van vµ Ki-en-tan; «ng lµ mét ng−êi thuéc ph¸i t¶ Xim-mÐc-van. Th¸ng T− 1917 «ng lµ ng−êi chñ yÕu tæ chøc chuyÕn ®−a V. I. Lª-nin tõ Thôy-sÜ vÒ Nga. N¨m 1919 «ng tham gia vµo viÖc thµnh lËp Quèc tÕ III, Quèc tÕ céng s¶n; lµ uû viªn §oµn chñ tÞch cña §¹i héi I vµ lµ uû viªn Ban th−êng vô Quèc tÕ céng s¶n. Pl¸t-ten ®· céng t¸c víi t¹p chÝ "Quèc tÕ céng s¶n". Trong nh÷ng n¨m 1921 - 1923 «ng lµ bÝ th− §¶ng céng s¶n Thôy-sÜ. N¨m 1923, «ng sang Liªn-x«, t¹i ®©y «ng l·nh ®¹o mét c«ng x· n«ng nghiÖp cña nh÷ng c«ng nh©n Thôy-sÜ, sau ®ã «ng lµm viÖc ë viÖn n«ng nghiÖp quèc tÕ vµ ë Tr−êng ®¹i häc s− ph¹m ngo¹i ng÷ M¸t-xc¬-va. − 45.

Plª-kha-nèp, G. V. (1856 - 1918) − nhµ ho¹t ®éng lçi l¹c cña phong trµo c«ng nh©n Nga vµ quèc tÕ, ng−êi ®Çu tiªn truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c vµo n−íc Nga. N¨m 1883 «ng ®· thµnh lËp ë gi¬-ne-v¬ tæ chøc m¸c-xÝt ®Çu tiªn cña nga - nhãm "Gi¶i phãng lao ®éng". Plª-kha-nèp ®· ®Êu tranh chèng chñ nghÜa d©n tuý, ph¶n ®èi chñ nghÜa xÐt l¹i trong phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ. Vµo nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX, Plª-kha-nèp ®· tham gia ban biªn tËp b¸o "tia löa" vµ t¹p chÝ "B×nh minh".

Tõ n¨m 1883 ®Õn n¨m 1903 Plª-kha-nèp ®· viÕt hµng lo¹t t¸c phÈm - nh÷ng t¸c phÈm nµy ®· ®ãng gãp mét vai trß to lín trong viÖc b¶o vÖ vµ truyÒn b¸ thÕ giíi quan duy vËt - nh−: "Chñ nghÜa x· héi vµ ®Êu tranh chÝnh trÞ", "Nh÷ng sù bÊt ®ång gi÷a chóng ta", "Bµn vÒ sù ph¸t triÓn cña quan ®iÓm nhÊt nguyªn vÒ lÞch sö", "Kh¸i luËn vÒ lÞch sö cña chñ nghÜa duy vËt", "Bµn vÒ vai trß cña ç nh©n trong lÞch sö" vµ çc t¸c phÈm kh¸c. Tuy vËy, ngay trong thêi gian ®ã «ng ®· m¾c nh÷ng sai lÇm nghiªm träng, mÇm mèng cña nh÷ng quan ®iÓm men-sª-vÝch cña «ng vÒ sau nµy.

Sau §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, Plª-kha-nèp theo lËp tr−êng ®iÒu hoµ víi chñ nghÜa c¬ héi, vµ sau ®ã tham gia ph¸i men-sª-vÝch. Trong thêi kú çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt, vÒ tÊt c¶ çc vÊn ®Ò c¬ b¶n «ng ®Òu ®øng trªn lËp tr−êng men-sª-vÝch. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, «ng ®· chèng l¹i viÖc xÐt l¹i chñ nghÜa M¸c theo quan ®iÓm cña Ma-kh¬ vµ chèng l¹i chñ nghÜa thñ tiªu, vµ «ng ®· ®øng ®Çu nhãm nh÷ng ng−êi men-sª-vÝch ñng hé ®¶ng. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, Plª-kha-nèp ®· chuyÓn sang lËp tr−êng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917 «ng trë vÒ n−íc Nga,


®øng ®Çu nhãm "Thèng nhÊt", mét nhãm men-sª-vÝch - vÖ quèc cùc h÷u, r¸o riÕt chèng l¹i nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch, chèng l¹i çch m¹ng x· héi chñ nghÜa, cho r»ng n−íc Nga ch−a tíi lóc chÝn muåi ®Ó chuyÓn sang chñ nghÜa x· héi. ¤ng kh«ng t¸n thµnh Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, nh−ng kh«ng tham gia ®Êu tranh chèng l¹i ChÝnh quyÒn x«-viÕt.

Lª-nin ®¸nh gi¸ cao nh÷ng t¸c phÈm triÕt häc cña Plª-kha-nèp vµ vai trß cña «ng trong viÖc truyÒn b¸ chñ nghÜa M¸c ë Nga; ®ång thêi Ng−êi phª ph¸n kÞch liÖt Plª-kha-nèp vÒ viÖc ®i chÖch khái chñ nghÜa M¸c vµ vÒ nh÷ng sai lÇm lín trong ho¹t ®éng chÝnh trÞ − 11, 13, 18-19, 21, 24, 25 - 26, 49, 50, 56 - 57, 64, 83, 84, 96, 97, 99, 100, 105, 112 - 113, 116, 120, 132, 147, 153, 156, 164, 303, 308, 321, 339, 345, 347 - 348, 350, 553, 568, 574, 584.

P«-t¬-rª-xèp, A. N. (1869 - 1934) − mét trong nh÷ng l·nh tô cña ph¸i men-sª-vÝch. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, P«-t¬-rª-xèp lµ nhµ t− t−ëng cña chñ nghÜa thñ tiªu, ®· gi÷ vai trß l·nh ®¹o trong çc t¹p chÝ men-sª-vÝch "Phôc h−ng", "B×nh minh cña chóng ta" vµ çc b¸o chÝ kh¸c cña ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, y lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng m−êi, P«-t¬-rª-xèp sèng l−u vong, ë n−íc ngoµi P«-t¬-rª-xèp céng t¸c víi tê tuÇn b¸o "Nh÷ng ngµy" cña Kª-ren-xki, y c«ng kÝch n−íc Nga x«-viÕt. − 22, 26, 100, 350, 379, 381, 382, 477, 515.

P«-ve-x¬, I. X. − xem A-xt¬-rèp. PrÐt-x¬-man (Pressemanne) A-®ri-en (sinh n¨m 1879) − mét ng−êi x· héi

chñ nghÜa Ph¸p. N¨m 1912 «ng lµ ®¹i diÖn th−êng trùc cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p trong Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi «ng gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a. − 344, 368, 575, 582.

Pu-ri-skª-vÝch, V. M. (1870 - 1920) − mét ®Þa chñ lín, mét phÇn tö ph¶n ®éng Tr¨m ®en cuång nhiÖt, thuéc ph¸i b¶o hoµng. Pu-ri-skª-vÝch lµ mét trong nh÷ng ng−êi ®Ò x−íng ra viÖc thµnh lËp "Liªn minh nh©n d©n Nga", mét tæ chøc Tr¨m ®en; n¨m 1907, y ra khái liªn minh nµy vµ thµnh lËp mét tæ chøc b¶o hoµng ph¶n çch m¹ng míi "Héi Mi-kha-in ¸c-khan-ghen". Lµ nghÞ sÜ trong çc §u-ma nhµ n−íc II, III vµ IV, y næi tiÕng v× nh÷ng bµi ph¸t biÓu chèng Do-th¸i sÆc mïi giÕt ng−êi trong §u-ma. Sau Çch m¹ng x· héi chñ

nghÜa th¸ng M−êi. Pu-ri-skª-vÝch ®Êu tranh quyÕt liÖt chèng ChÝnh quyÒn x«-viÕt. − 20, 120.

r

Ra-®Õch, C. B. (Pa-ra-ben-lum) (1885 - 1939) − ngay tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1900 ®· tham gia phong trµo d©n chñ - x· héi ë Gai-li-xi-a, Ba-lan vµ §øc; tham gia çc c¬ quan ng«n luËn cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ §øc. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, «ng ®øng trªn lËp tr−êng chñ nghÜa quèc tÕ, tuy nhiªn vÉn biÓu lé nh÷ng sù dao ®éng nghiªng vÒ ph¸i gi÷a; gi÷ lËp tr−êng sai lÇm vÒ vÊn ®Ò quyÒn d©n téc tù quyÕt. N¨m 1917, «ng gia nhËp ®¶ng b«n-sª-vÝch. Trong thêi gian th¶o luËn vÒ hoµ −íc BrÐt, lµ mét ng−êi thuéc ph¸i "céng s¶n çnh t¶". Tõ n¨m 1923 lµ mét ng−êi ho¹t ®éng tÝch cùc trong nhãm ®èi lËp cña T¬-rèt-xki, v× vËy n¨m 1927 bÞ §¹i héi XV cña §¶ng céng s¶n (b«n-sª-vÝch) toµn Liªn-x« khai trõ khái ®¶ng. N¨m 1930 ®−îc phôc håi ®¶ng tÞch, n¨m 1936 v× ho¹t ®éng chèng ®¶ng nªn l¹i bÞ khai trõ khái ®¶ng. − 77, 78, 82 - 85, 353, 361.

R¸t-xen (Russel) S¸c-l¬ Õt-va (1860 - 1941) - mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Mü, nhµ b¸o vµ nhµ chÝnh luËn, mét trong nh÷ng biªn tËp viªn v¨n häc cña t¹p chÝ "New york American". ¤ng t¸n thµnh viÖc n−íc Mü tham gia cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa n¨m 1914 - 1918. − 378, 568, 574.

Ren-n¬ (Renner), Çc-l¬ (1870 - 1950) - nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ ¸o, thñ lÜnh vµ nhµ lý luËn cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi ph¸i h÷u ̧ o. Lµ mét trong nh÷ng nhµ t− t−ëng cña çi gäi lµ "chñ nghÜa M¸c cña ¸o" vµ lµ mét trong nh÷ng t¸c gi¶ cña çi thuyÕt t− s¶n - d©n téc chñ nghÜa "tù trÞ d©n téc vÒ v¨n ho¸". Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét tªn x· héi - s«-vanh. Trong nh÷ng n¨m 1919 - 1920, lµ thñ t−íng ¸o, trong nh÷ng n¨m 1945 - 1950, lµ tæng thèng n−íc ¸o. − 328.

Ri-a-da-nèp, §. B. (G«n-®en-®¸c, §. B., Bóc-v«-Õt) (1870 - 1938) − tham gia phong trµo d©n chñ - x· héi tõ nh÷ng n¨m 90. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, Ri-a-da-nèp lµ ng−êi thuéc ph¸i gi÷a, céng t¸c víi nhiÒu tê b¸o men-sª-vÝch "TiÕng nãi" vµ "Lêi nãi cña chóng ta". T¹i §¹i héi VI cña ®¶ng (1917), Ri-a- da-nèp ®−îc kÕt n¹p vµo §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi (b) Nga. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, Ri-a-da-nèp c«ng t¸c trong çc c«ng ®oµn, «ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc ra


ViÖn C. M¸c vµ Ph. ¡ng-ghen vµ lµm gi¸m ®èc viÖn cho ®Õn n¨m 1931. §Çu n¨m 1918, Ri-a-da-nèp t¹m thêi ra khái ®¶ng v× kh«ng ®ång ý vÒ vÊn ®Ò hoµ −íc BrÐt; trong thêi gian cã cuéc th¶o luËn vÒ c«ng ®oµn (1920 - 1921), Ri-a-da-nèp ®øng trªn lËp tr−êng chèng ®¶ng vµ ®· bÞ ®−a ra khái c«ng t¸c c«ng ®oµn. Th¸ng Hai 1931, Ri-a-da-nèp bÞ khai trõ ra khái §¶ng céng s¶n (b) toµn Liªn-x« v× ®· gióp ®ì bän men-sª-vÝch ho¹t ®éng ph¶n çch m¹ng. − 574.

RÝt-x¬ (Riesser), Gia-cèp (1853 - 1932) − nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ ho¹t ®éng ng©n hµng §øc. Trong nh÷ng n¨m 1888 - 1905 «ng lµm gi¸m ®èc ng©n hµng §¸c-m¬-s¬-t¸t. N¨m 1901 «ng lËp ra "Héi liªn hiÖp trung −¬ng çc ng©n hµng vµ ngµnh ng©n hµng §øc", n¨m 1909 - lËp ra "Liªn minh Han-x¬" vµ lµm chñ tÞch nh÷ng héi nµy trong mét thêi gian dµi. Tõ n¨m 1905 «ng xuÊt b¶n t¹p chÝ "Bank-Ar-chiv". Trong nh÷ng n¨m 1916 - 1928 «ng lµ nghÞ sÜ Quèc héi §øc. Lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu cuèn s¸ch, trong ®ã RÝt-x¬ t¸n d−¬ng chñ nghÜa ®Õ quèc vµ t− b¶n tµi chÝnh. − 418, 419, 421, 427, 438, 531, 536, 538.

r«-l¨ng - H«n-xt¬ (Roland Holst), H¨ng-ri-Ðt-ta (1869 - 1952) − mét n÷ ®¶ng viªn x· héi chñ nghÜa Hµ-lan, n÷ v¨n sÜ. §· tham gia tæ chøc çc hiÖp héi phô n÷, thuéc çnh t¶ trong hµng ngò d©n chñ - x· héi Hµ-lan, çnh nµy tõ n¨m 1907 ®· tËp hîp chung quanh tê b¸o "De Tribune" ("DiÔn ®µn"). Trong thêi kú ®Çu cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi ®· gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a, vÒ sau gia nhËp ph¸i quèc tÕ chñ nghÜa, ®· tham gia xuÊt b¶n t¹p chÝ "Vorbote" ("Ng−êi tiªn khu") - c¬ quan ng«n luËn lý luËn cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van. Trong nh÷ng n¨m 1918 - 1927 lµ ®¶ng viªn §¶ng céng s¶n Hµ-lan vµ ®· tham gia ho¹t ®éng trong Quèc tÕ céng s¶n. N¨m 1927 ®· rót khái §¶ng céng s¶n vµ vÒ sau ®· r¬i vµo lËp tr−êng cña chñ nghÜa x· héi Thiªn chóa gi¸o. − 566.

Rèc-c¬-phen-l¬ (Rockefeller), Gi«n §ª-vi-x¬n (1839 - 1937) − ng−êi s¸ng lËp ra triÒu ®¹i vua tµi chÝnh, lµ vua dÇu löa Mü. N¨m 1870 y lËp ra mét t¬-rít dÇu löa cùc lín lµ t¬-rít "Xtan-®a-r¬-®¬ ¤i-l¬". Dßng hä Rèc-c¬-phen-l¬ lµ nh÷ng ng−êi chñ cña mét trong nh÷ng ng©n hµng th−¬ng m¹i lín nhÊt ë n−íc Mü lµ "Tsª-d¬ nª-s©n-nen ben-c¬"; ngoµi ra ®¹i diÖn cña gia ®×nh Rèc-c¬-phen-l¬ lµ mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o cña mét ng©n hµng kh¸c lín vµo bËc nhÊt ë Mü lµ "Nª-s©n-nen xi-ty ben-c¬ èp Niu-oãc". Gia ®×nh Rèc-c¬-phen-l¬ ®ãng mét vai trß to lín trong viÖc ®Þnh ra chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vµ ®èi néi cña n−íc Mü. − 428.

Rèt-stanh, Ph. A. (1871 - 1953) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi vÒ sau lµ nhµ ngo¹i giao x«-viÕt, nhµ sö häc. N¨m 1890 ®· buéc ph¶i rêi khái Nga ra n−íc ngoµi l−u vong. Sau khi sang c− tró ë Anh, ®· gia nhËp Liªn ®oµn d©n chñ - x· héi Anh, thuéc çnh t¶ cña ®¶ng nµy. N¨m 1901 ®· gia nhËp §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga. §· céng t¸c víi çc tê b¸o x· héi chñ nghÜa ë Nga vµ ë n−íc ngoµi. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi ®· cã mét thêi gian gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a trong vÊn ®Ò ph©n liÖt víi bän x· héi - s«-vanh. Trong nh÷ng n¨m 1918 - 1920 «ng lµ mét trong nh÷ng nhµ l·nh ®¹o phong trµo quÇn chóng ®Êu tranh d−íi khÈu hiÖu "Kh«ng ®−îc ®ông ®Õn n−íc Nga!" ë Anh, «ng ®· tham gia thµnh lËp §¶ng céng s¶n Anh. N¨m 1920 trë vÒ n−íc Nga. Trong nh÷ng n¨m 1921 - 1922 «ng lµm ®¹i diÖn toµn quyÒn ë I-ran, trong nh÷ng n¨m 1923 - 1930 lµ uû viªn ban l·nh ®¹o cña Bé d©n uû ngo¹i giao. ¤ng tham gia tÝch cùc vµo viÖc x©y dùng tr−êng cao ®¼ng x«-viÕt vµ vµo viÖc ph¸t triÓn nÒn khoa häc x«-viÕt, «ng tõng lµm gi¸m ®èc ViÖn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thÕ giíi. Tõ n¨m 1939 «ng lµ viÖn sÜ ViÖn hµn l©m. Lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu cuèn s¸ch viÕt vÒ çc vÊn ®Ò lÞch sö chñ nghÜa ®Õ quèc . − 378.

Rèt-x¬ (Rhodes), Xª-xin Gi«n (1853 - 1902) − nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc vµ chÝnh kh¸ch ph¶n ®éng Anh, tÝch cùc thùc hiÖn chÝnh s¸ch thuéc ®Þa cña n−íc Anh vµ tuyªn truyÒn cho sù bµnh tr−íng cña chñ nghÜa ®Õ quèc; y lµ kÎ chñ m−u chÝnh lµm bïng næ cuéc chiÕn tranh Anh - B«-e. Trong nh÷ng n¨m 1890 - 1896, y lµ thñ t−íng thuéc ®Þa Çp; lµ kÎ tæ chøc cuéc x©m l−îc cña ng−êi Anh chiÕm mét vïng l·nh thæ réng lín ë miÒn Nam ch©u Phi. − 476, 477, 484.

r¬-n«-®en (Renaudel), Pi-e (1871 - 1935) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p. lµ tæng biªn tËp cña çc b¸o: "Le Peuple" ("Nh©n d©n") (1902 - 1914); "L'HumanitÐ" ("Nh©n ®¹o") (1914 - 1920); lµ nghÞ sÜ (1914 - 1919, 1924). Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh, che ®Ëy chñ nghÜa s«-vanh cña m×nh b»ng nh÷ng c©u nãi hoµ b×nh chñ nghÜa. N¨m 1927 th«i kh«ng ë trong bé phËn l·nh ®¹o cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa, n¨m 1933 bÞ khai trõ khái ®¶ng; sau ®ã h¾n thµnh lËp mét nhãm x· héi chñ nghÜa míi. − 127, 140, 158, 305, 336, 584.

ru-ba-n«-vÝch, I. A. (1860 - 1920) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ®¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng. Lµ ®¹i diÖn cña §¶ng x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng t¹i çc ®¹i héi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Am- xtÐc-®am (1904) vµ Stót-ga (1907). Uû viªn Côc quèc tÕ x· héi chñ


nghÜa. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, lµ kÎ thï cña ChÝnh quyÒn x«-viÕt. − 52, 339.

Ruy-lª (Rühle), èt-t« (sinh n¨m 1874) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ §øc, mét nhµ chÝnh luËn vµ mét nhµ s− ph¹m. Tõ n¨m 1912 lµ ®¹i biÓu Quèc héi §øc. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi ®· gi÷ lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa; trong Quèc héi §øc ®· bá phiÕu chèng ng©n s¸ch qu©n sù. N¨m 1919 ®· gia nhËp §¶ng céng s¶n §øc trong ®ã ®· ®i theo çc thñ lÜnh cña nhãm ®èi lËp t¶ khuynh. Sau khi cã sù ph©n liÖt trong hµng ngò nh÷ng ng−êi céng s¶n §øc, ®Õn ®Çu n¨m 1920 ®· tham gia thµnh lËp §¶ng c«ng nh©n céng s¶n §øc. VÒ sau ®· bÞ khai trõ ra khái §¶ng c«ng nh©n céng s¶n §øc vµ l¹i quay trë vÒ §¶ng d©n chñ - x· héi, nh−ng kh«ng cßn ¶nh h−ëng chÝnh trÞ trong ®¶ng nµy nh− tr−íc kia. − 301, 303, 304, 374, 377, 564, 569, 570, 589.

S

Sa-gèp, N. R. (1882 - 1918) − mét ng−êi tham gia tÝch cùc phong trµo çch m¹ng, mét ng−êi b«n-sª-vÝch, ®¹i biÓu cña tØnh C«-xt¬-r«-ma trong §u-ma nhµ n−íc IV, vÒ nghÒ nghiÖp lµ c«ng nh©n dÖt. Trong §u-ma, cã ch©n trong nhãm 6 ®¹i biÓu b«n-sª-vÝch cña ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi, sau ®ã tham gia ®¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch. Tham gia çc héi nghÞ Cra-cèp vµ P«-r«-nin cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga cã çc çn bé ®¶ng tham gia. Th¸ng M−êi mét 1914, «ng bÞ b¾t v× ho¹t ®éng çch m¹ng chèng l¹i cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa vµ ®Õn 1915, bÞ ®µy ®i xø Tu-ru-khan-xc¬, tíi n¨m 1917 «ng míi ®−îc trë vÒ. − 2, 297.

Sai-®ª-man (Scheidemann), Phi-lÝp (1865 - 1939) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña çnh c¬ héi chñ nghÜa cùc h÷u trong §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. Tõ n¨m 1903 tham gia ®¶ng ®oµn d©n chñ - x· héi trong Quèc héi §øc. Tõ n¨m 1911 lµ uû viªn Ban l·nh ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, y lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh cuång nhiÖt. Trong thêi gian cuéc Çch m¹ng th¸ng M−êi mét 1918 ë §øc, y tham gia Héi ®ång ®¹i biÓu nh©n d©n, mét tæ chøc ph¶n çch m¹ng, lµ kÎ cæ vò cuéc tuyªn truyÒn tµn s¸t nh÷ng ng−êi Xp¸c-ta-cót. Tõ th¸ng Hai ®Õn th¸ng S¸u 1919 ®øng ®Çu chÝnh phñ liªn hiÖp cña nÒn céng hoµ V©y-ma, lµ mét trong nh÷ng

kÎ tæ chøc cuéc ®µn ¸p ®Ém m¸u phong trµo c«ng nh©n §øc nh÷ng n¨m 1918 - 1921. VÒ sau h¾n rêi bá ho¹t ®éng chÝnh trÞ tÝch cùc. − 72, 73, 83, 381.

Sem-bíc-lin (Chamberlain), Gi«-dÐp (1836 - 1914) − nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Anh. Trong nh÷ng n¨m 1880 - 1885 «ng lµm bé tr−ëng Bé th−¬ng m¹i, n¨m 1886 - lµm bé tr−ëng Bé néi vô; trong nh÷ng n¨m 1895 - 1903 − lµm bé tr−ëng Bé thuéc ®Þa; Sem-bíc-lin h¨ng h¸i thi hµnh chÝnh s¸ch x©m chiÕm thuéc ®Þa, lµ mét trong nh÷ng kÎ chñ yÕu g©y ra cuéc chiÕn tranh Anh - B«-e trong nh÷ng n¨m 1899 - 1902. − 476.

Sin-®¬ (Schilder), DÝch-mung (chÕt n¨m 1932) − nhµ kinh tÕ häc ng−êi §øc, ®· tõng lµm th− ký cña viÖn b¶o tµng th−¬ng m¹i. Lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu cuèn s¸ch nh− "chiÒu h−íng ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÕ giíi", "nh÷ng tiÒn ®Ò cña cuéc chiÕn tranh thÕ giíi trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi", v. v.. − 460, 481, 485, 505.

Sli-¸p-ni-cèp, A. G. (A-lÕch-xan-®r¬) (1885 - 1937) − gia nhËp ®¶ng b«n-sª-vÝch tõ n¨m 1901. ¤ng ®· lµm c«ng t¸c ®¶ng ë Xoãc-m«-v«, Mu-r«m, Pª-tÐc-bua, m¸t-xc¬-va. N¨m 1914, theo sù uû nhiÖm cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, «ng ë l¹i Xtèc-kh«n ®Ó ®Æt liªn l¹c gi÷a Bé phËn ë n−íc ngoµi cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng víi Bé phËn ë trong n−íc cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng vµ Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-tÐc-bua. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng hai 1917 «ng lµ uû viªn Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-tÐc-bua §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi (b) Nga, lµ uû viªn Ban chÊp hµnh X«-viÕt ®¹i biÓu c«ng nh©n vµ binh sÜ Pª-t¬-r«-gr¸t vµ lµ chñ tÞch C«ng ®oµn c«ng nh©n kim khÝ Pª-t¬-r«-gr¸t. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi lµm c«ng t¸c kinh tÕ vµ c«ng ®oµn. Trong nh÷ng n¨m 1920 - 1922 Sli-¸p-ni-cèp lµ ng−êi tæ chøc vµ cÇm ®Çu nhãm "®èi lËp c«ng nh©n", mét nhãm chèng ®¶ng. N¨m 1933, trong cuéc vËn ®éng lµm trong s¹ch ®éi ngò cña ®¶ng, Sli-¸p-ni-cèp bÞ khai trõ ra khái hµng ngò §¶ng céng s¶n (b) toµn Liªn-x«. − 361.

SmÝt (Schmiedt), R«-bÐc (1864 - 1943) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi §øc, nghÞ sÜ Quèc héi §øc tõ n¨m 1898 ®Õn 1930, cã nh÷ng thêi kú gi¸n ®o¹n. Trong nh÷ng n¨m 1893 - 1903 «ng lµ biªn tËp viªn b¸o "Vorwärts" ("TiÕn liªn") − c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc. Tõ n¨m 1903 «ng lµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña çc c«ng ®oµn §øc. Trong nh÷ng n¨m 1919 - 1930 «ng lµm bé tr−ëng (l−¬ng thùc, kinh tÕ, kh«i phôc). − 9.


Stau-x¬ (StauB), £-mi-l¬ Gioãc-gi¬ (sinh n¨m 1877) − mét nhµ tµi chÝnh §øc, chñ ng©n hµng. Tõ n¨m 1898 «ng b¾t ®Çu phôc vô trong "Ng©n hµng §øc"; tõ n¨m 1906 cho ®Õn cuèi cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi «ng l·nh ®¹o C«ng ty ng©n hµng dÇu löa. Tõ n¨m 1915 «ng lµ uû viªn ban qu¶n trÞ vµ lµ uû viªn héi quan s¸t cña "Ng©n hµng §øc" vµ "§i-xc«n-t«-ghª-den-s¸p-pht¬" ("C«ng ty chiÕt khÊu"). − 467.

Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬ (Schulze - Gaevernitz). GhÐc-h¸c (1864 - 1943) − nhµ kinh tÕ häc t− s¶n §øc, gi¸o s− kinh tÕ chÝnh trÞ häc cña Tr−êng ®¹i häc tæng hîp Phr©y-bua. Trong çc t¸c phÈm cña m×nh, Sun-txª - Ghª-vÐc-ni-tx¬ m−u toan luËn chøng cho kh¶ n¨ng thiÕt lËp mét nÒn hoµ b×nh x· héi vµ "sù hµi hoµ x· héi" trong x· héi t− b¶n chñ nghÜa nh»m môc ®Ých c¶i thiÖn t×nh c¶nh cña tÊt c¶ çc giai cÊp: t− b¶n, c«ng nh©n vµ n«ng d©n.

P. B. Xt¬-ru-vª lµ ng−êi tuyªn truyÒn nh÷ng t− t−ëng cña Sun-txª - ghª-vÐc-ni-tx¬ ë n−íc Nga. − 417, 420, 427, 428, 436, 438, 485, 505, 506, 510, 540.

T

T«-ma (Thomas), Anbe (1878 - 1932) − mét nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ Ph¸p, mét phÇn tö x· héi - c¶i l−¬ng chñ nghÜa. Tõ n¨m 1910, «ng lµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ®¶ng ®oµn §¶ng x· héi chñ nghÜa ë nghÞ viÖn. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. §· tham gia chÝnh phñ t− s¶n ë ph¸p víi chøc bé tr−ëng Bé çc vÊn ®Ò vò trang. Trong nh÷ng n¨m 1919 - 1932, ®øng ®Çu Ban lao ®éng quèc tÕ trùc thuéc Héi quèc liªn. − 391.

T¬-rª-ve-x¬ (Treves), Clau-®i-« (1868 - 1933) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh c¶i l−¬ng chñ nghÜa cña §¶ng x· héi chñ nghÜa ý, V. I. Lª-nin ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña T¬-rª-ve-x¬ "c¶ mét mí nh÷ng hµnh ®éng x· héi - ph¶n béi" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 41, tr. 121). Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö ph¸i gi÷a. Cã th¸i ®é thï ®Þch víi Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi. Sau khi bän c¶i l−¬ng bÞ khai trõ khái §¶ng x· héi chñ nghÜa (1922), T¬-rª-ve-x¬ trë thµnh mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña §¶ng x· héi chñ nghÜa thèng nhÊt, mét ®¶ng do bän c¶i l−¬ng thµnh lËp, − 344, 369, 572, 582, 584.

T¬-rèt-xki (Br«n-stanh), L. §. (1879 - 1940) − kÎ thï ®éc ¸c nhÊt cña chñ nghÜa Lª-nin. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, y nÊp d−íi chiªu bµi "kh«ng bÌ ph¸i", nh−ng thùc tÕ y ®· ®øng trªn lËp tr−êng cña ph¸i thñ tiªu. N¨m 1912 y lµ ng−êi tæ chøc ra khèi th¸ng T¸m chèng ®¶ng. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi y gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a, tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng V.I.Lª-nin vÒ vÊn ®Ò chiÕn tranh, hoµ b×nh vµ çch m¹ng. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917 y ®· tõ n¬i sèng l−u vong trë vÒ n−íc, gia nhËp nhãm "liªn khu" vµ t¹i §¹i héi VI cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, y ®· cïng víi nhãm nµy ®−îc kÕt n¹p vµo ®¶ng b«n-sª-vÝch. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi y gi÷ nhiÒu chøc vô cña nhµ n−íc. N¨m 1918 y ph¶n ®èi hoµ −íc BrÐt, trong nh÷ng n¨m 1920 - 1921 y cÇm ®Çu ph¸i ®èi lËp trong cuéc tranh luËn vÒ c«ng ®oµn, tõ n¨m 1923 y tiÕn hµnh mét cuéc ®Êu tranh bÌ ph¸i ®iªn cuång chèng l¹i ®−êng lèi chung cña §¶ng, chèng l¹i c−¬ng lÜnh x©y dùng chñ nghÜa x· héi cña Lª-nin, tuyªn truyÒn thuyÕt chñ nghÜa x· héi kh«ng thÓ th¾ng lîi ë Liªn-x«. §¶ng céng s¶n, sau khi ®· v¹ch trÇn chñ nghÜa T¬-rèt-xki lµ mét thiªn h−íng tiÓu t− s¶n trong ®¶ng, ®· ®Ëp tan nã vÒ mÆt t− t−ëng vµ tæ chøc. n¨m 1927 T¬-rèt-xki bÞ khai trõ ra khái ®¶ng, n¨m 1929 y bÞ trôc xuÊt ra khái Liªn-x« v× ho¹t ®éng chèng Liªn-x« vµ n¨m 1932 bÞ t−íc quèc tÞch Liªn-x«. Trong khi ë n−íc ngoµi y vÉn tiÕp tôc ®Êu tranh chèng Nhµ n−íc x«-viÕt vµ §¶ng céng s¶n, chèng phong trµo céng s¶n quèc tÕ. − 101 - 102, 103, 301 - 302, 308, 313, 351, 545, 568.

T¬-run-xt¬-ra (Troelstra), Pi-te I-en-lÐt (1860 - 1930) − nhµ ho¹t ®éng cña phong trµo c«ng nh©n Hµ-lan; mét ng−êi x· héi chñ nghÜa h÷u khuynh. Lµ mét trong nh÷ng ng−êi thµnh lËp (1894) vµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Hµ-lan. §Çu thÕ kû XX, T¬-run-xt¬-ra tõ bá lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa vµ chuyÓn sang lËp tr−êng chñ nghÜa c¬ héi cùc ®oan. Y ®· ®Êu tranh chèng çnh t¶ cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Hµ-lan, lµ çnh tõ n¨m 1907 ®· tËp hîp xung quanh tê b¸o "De -Tribune" ("DiÔn ®µn"). Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh theo khuynh h−íng th©n §øc. V. I. Lª-nin ®· nhiÒu lÇn phª ph¸n gay g¾t chÝnh s¸ch c¬ héi chñ nghÜa cña T¬-run-xt¬-ra, ®· gäi T¬-run-xt¬-ra lµ kiÓu mÉu vÒ mét "l·nh tô c¬ héi chñ nghÜa b¸n m×nh, phôc vô cho giai cÊp t− s¶n vµ lõa bÞp c«ng nh©n" (Toµn tËp, tiÕng ViÖt,


Nhµ xuÊt b¶n TiÕn bé, M¸t-xc¬-va, t. 39, tr. 221). − 134, 156, 572. TriÒu ®¹i H«-hen-tx«-lÐc − triÒu ®¹i çc hoµng ®Õ n−íc §øc (1871 - 1918). − 340.

Tsen-n«-cèp, M. V. (sinh n¨m 1863) − nhµ ®¹i c«ng nghiÖp vµ chñ nhµ ë, mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn. Lµ ®¹i biÓu tØnh M¸t-xc¬-va trong §u-ma nhµ n−íc II vµ III vµ ®¹i biÓu thµnh phè m¸t-xc¬-va trong §u-ma IV. Trong nh÷ng n¨m 1914 - 1917, lµ thÞ tr−ëng M¸t-xc¬-va, tæng ®¹i diÖn cña Liªn minh çc thµnh phè, mét trong nh÷ng chñ tÞch cña Liªn ®oµn héi ®ång ®Þa ph−¬ng toµn Nga, lµ ng−êi sèt s¾ng ñng hé cuéc chiÕn tranh "®Õn th¾ng lîi cuèi cïng". Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, Tsen-n«-cèp tiÕn hµnh ho¹t ®éng ph¶n çch m¹ng ë miÒn Nam n−íc Nga, vÒ sau ch¹y ra n−íc ngoµi. − 317.

Tsª-rª-va-nin, N. (LÝp-kin, Ph. A.) (1868 - 1938) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i men-sª-vÝch, mét phÇn tö cùc ®oan thuéc ph¸i thñ tiªu. Sau Héi nghÞ th¸ng T¸m n¨m 1912, mét héi nghÞ chèng ®¶ng, Tsª-rª-va-nin lµ uû viªn cña trung t©m l·nh ®¹o men-sª-vÝch (Ban tæ chøc). Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh. N¨m 1917, lµ mét trong nh÷ng biªn tËp viªn cña tê "B¸o c«ng nh©n" - c¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña ph¸i men-sª-vÝch vµ lµ uû viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng men-sª-vÝch. Tsª-rª-va-nin cã th¸i ®é thï ®Þch ®èi víi Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng m−êi. − 26, 100.

Tsi-tsª-rin, G. V. (Oãc-n¸t-xki) (1872 - 1936) − ®¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga tõ n¨m 1905. Tõ 1905 ®Õn 1917, «ng ë n−íc ngoµi. Trong thêi kú thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ lµ ng−êi ñng hé ph¸i men-sª-vÝch, trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa, cuèi n¨m 1917 ®· chuyÓn sang lËp tr−êng chñ nghÜa b«n-sª-vÝch vµ ®Õn n¨m 1918 th× gia nhËp §¶ng céng s¶n (b) Nga. ¤ng ®· ®¶m nhiÖm nhiÒu träng tr¸ch trong c«ng t¸c x«-viÕt vµ c«ng t¸c ngo¹i giao: tõ n¨m 1918 ®Õn n¨m 1930, lµ bé tr−ëng Bé d©n uû ngo¹i giao, tr−ëng ®oµn çc ph¸i ®oµn x«-viÕt t¹i çc héi nghÞ quèc tÕ ë Giª-n¬ vµ L«-da-n¬. ¤ng lµ uû viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng çc X«-viÕt toµn Nga vµ lµ uû viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng çc X«-viÕt Liªn-x«. T¹i §¹i héi XIV vµ XV cña ®¶ng, «ng ®−îc bÇu vµo Ban chÊp hµnh trung −¬ng. − 377, 569.

TsiÕc-sky (Tschierschky), DÝch-phrÝt (sinh n¨m 1872) − nhµ kinh tÕ häc t− s¶n §øc, lµm c«ng t¸c thùc tiÔn trong çc t¬-rít vµ xanh-®i-ca. T¸c gi¶ cña c«ng tr×nh nghiªn cøu "Çc-ten vµ t¬-rít"; xuÊt b¶n t¹p chÝ "Kartell-Rundschau" ("§iÓm t×nh h×nh çc-ten"). − 423.

Ts¬-khªn-kª-li, A. I. (sinh n¨m 1874) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi, mét phÇn tö men-sª-vÝch, vÒ nghÒ nghiÖp lµ luËt gia. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ vµ cã cao trµo çch m¹ng míi, lµ mét phÇn tö thuéc ph¸i thñ tiªu. Lµ ®¹i biÓu trong §u-ma nhµ n−íc IV. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö ph¸i gi÷a. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917 lµ ®¹i diÖn ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n t¹i Da-çp-ca-d¬. Trong nh÷ng n¨m 1918 - 1921 lµ bé tr−ëng bé ngo¹i giao cña chÝnh phñ men-sª-vÝch ë Gru-di-a, sau ®ã lµ mét tªn b¹ch vÖ l−u vong. − 308, 515.

Ts¬-khª-Ýt-dª, N. X. (1864 - 1926) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña ph¸i men-sª-vÝch. Lµ ®¹i biÓu cña §u-ma nhµ n−íc III vµ IV, cÇm ®Çu ®¶ng ®oµn men-sª-vÝch trong §u-ma IV. Lª-nin ®· gäi Ts¬-khª-Ýt-dª lµ "ng−êi d©n chñ - x· héi gÇn ®¶ng", trong §u-ma ®· tá ra "cã tµi bao che cho bän c¬ héi vµ phôc vô chóng". Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, tuy gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a, nh−ng trªn thùc tÕ ®· ñng hé chÝnh s¸ch cña bän x· héi - s«-vanh Nga. Trong thêi gian Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng hai 1917, lµ uû viªn Ban chÊp hµnh l©m thêi cña §u-ma nhµ n−íc, lµ mét phÇn tö thuéc ph¸i vÖ quèc. Ts¬-khª-Ýt-dª lµ chñ tÞch X«-viÕt ®¹i biÓu c«ng nh©n vµ binh sÜ Pª-t¬-r«-gr¸t, chñ tÞch Ban chÊp hµnh trung −¬ng çc X«-viÕt kho¸ I, ®· tÝch cùc ñng hé ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng m−êi, lµ chñ tÞch Quèc héi lËp hiÕn Gru-di-a - chÝnh phñ men-sª-vÝch ph¶n çch m¹ng. N¨m 1921, sau khi ChÝnh quyÒn x«-viÕt ®−îc thiÕt lËp ë Gru-di-a, Ts¬-khª-Ýt-dª l−u vong sang Ph¸p. − 25, 26, 52, 64, 73, 100, 116, 118, 156, 302, 306, - 314, 344, 357, 368 - 369, 515, 568, 582, 584.

T−-sca (Tyszka), I-an (I-«-ghi-khª-x¬, Lª-«) (1867 - 1919) − nhµ ho¹t ®éng næi tiÕng cña phong trµo c«ng nh©n Ba-lan vµ §øc. lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp §¶ng d©n chñ - x· héi V−¬ng quèc Ba-lan vµ lµ uû viªn Ban l·nh ®¹o trung −¬ng cña ®¶ng nµy. ¤ng chèng chñ nghÜa d©n téc, kiªn tr× chñ tr−¬ng cho r»ng cÇn thiÕt ph¶i cã sù ®Êu tranh chung gi÷a giai cÊp v« s¶n Ba-lan víi giai cÊp v« s¶n Nga. ¤ng tÝch cùc tham gia cuéc çch m¹ng 1905 - 1907.


¤ng ®· tham gia §¹i héi V (§¹i héi Lu©n-®«n) cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ t¹i ®¹i héi nµy «ng ®−îc bÇu vµo Ban chÊp hµnh trung −¬ng. Trong nh÷ng n¨m thÕ lùc ph¶n ®éng thèng trÞ, T−-sca tuy lªn ¸n ph¸i thñ tiªu, nh−ng trong mét sè tr−êng hîp l¹i gi÷ lËp tr−êng ®iÒu hoµ ®èi víi ph¸i ®ã. N¨m 1912, «ng chèng l¹i çc nghÞ quyÕt cña Héi nghÞ Pra-ha. V. I. Lª-nin ®· nghiªm kh¾c phª ph¸n ho¹t ®éng cña T−-sca trong thêi gian ®ã. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, T−-sca ®ang ë §øc, «ng tham gia c«ng t¸c cña §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, theo lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa; «ng lµ mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc ra "Liªn minh Xp¸c-ta-cót". Trong nh÷ng n¨m 1916 - 1918, «ng bÞ tï. Sau khi ®−îc cuéc Çch m¹ng th¸ng M−êi mét 1918 gi¶i phãng, «ng tham gia thµnh lËp §¶ng céng s¶n §øc vµ ®−îc bÇu lµm bÝ th− Ban chÊp hµnh trung −¬ng ®¶ng ®ã. Th¸ng Ba 1919 «ng bÞ b¾t vµ sau ®ã bÞ giÕt t¹i nhµ tï ë BÐc-lanh. − 357.

TxÐt-kin (Zetkin), Cla-ra (1857 - 1933) − nhµ ho¹t ®éng lçi l¹c cña phong trµo c«ng nh©n §øc vµ quèc tÕ, mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp §¶ng céng s¶n §øc, mét n÷ v¨n sÜ cã tµi, mét diÔn gi¶ ®Çy nhiÖt t×nh. Thuéc çnh t¶ §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, TxÐt-kin ®· cïng víi R. Lóc-x¨m-bua, Ph. Mª-rinh vµ C. LiÕp-nÕch tÝch cùc tham gia ®Êu tranh chèng BÐc-stanh vµ nh÷ng ng−êi c¬ héi chñ nghÜa kh¸c. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, bµ ®øng trªn lËp tr−êng chñ nghÜa quèc tÕ çch m¹ng, chèng l¹i chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. N¨m 1916 bµ gia nhËp nhãm "Quèc tÕ", vµ sau ®ã gia nhËp "Liªn minh Xp¸c-ta-cót". Tõ n¨m 1919 bµ lµ ®¶ng viªn §¶ng céng s¶n §øc; ®−îc bÇu vµo Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng. T¹i §¹i héi III Quèc tÕ céng s¶n, bµ ®−îc bÇu vµo Ban chÊp hµnh Quèc tÕ céng s¶n. Bµ lµ ng−êi l·nh ®¹o Ban th− ký phô n÷ quèc tÕ thuéc Ban chÊp hµnh Quèc tÕ céng s¶n. Tõ n¨m 1924, bµ lµ chñ tÞch vÜnh viÔn cña Ban chÊp hµnh Tæ chøc quèc tÕ cøu trî çc chiÕn sÜ çch m¹ng. − 3

Txª-®Ðc-bau-m¬, I-u ¤. − xem M¸c-tèp, L.

Txª-®Ðc-bau-m¬, V. ¤. − xem Lª-vi-tx¬-ki, V.

U

U-ri-tx¬-ki, M. X. (B«-rª-tx¬-ki) (1873 - 1918) − mét ng−êi tham gia tÝch cùc phong trµo çch m¹ng ë Nga. Sau §¹i héi II cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, «ng lµ ng−êi men-sª-vÝch. N¨m

1905, «ng ho¹t ®éng çch m¹ng ë Pª-tÐc-bua. NhiÒu lÇn bÞ b¾t vµ bÞ ®i ®µy. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi «ng gi÷ lËp tr−êng ph¸i gi÷a. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng Hai 1917, «ng gia nhËp ph¸i "liªn khu" vµ cïng víi hä ®−îc kÕt n¹p vµo ®¶ng b«n-sª-vÝch. T¹i §¹i héi VI §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi (b) Nga «ng ®−îc bÇu lµm uû viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng, th¸ng M−êi n¨m 1917, «ng ®−îc bÇu vµo Trung t©m qu©n sù - çch m¹ng cña ®¶ng. VÒ vÊn ®Ò hoµ −íc BrÐt, «ng gi÷ lËp tr−êng cña nhãm "céng s¶n çnh t¶". T¹i §¹i héi VII §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi (b) Nga, «ng ®−îc bÇu lµm uû viªn dù khuyÕt Ban chÊp hµnh trung −¬ng. N¨m 1918 «ng ®−îc bæ nhiÖm lµm chñ tÞch Uû ban ®Æc biÖt Pª-t¬-r«-gr¸t. ¤ng bÞ mét tªn x· héi chñ nghÜa - çch m¹ng ¸m h¹i. − 568, 569.

Uy-li-am (Williams), T. Rèt-xen − mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Anh, ®¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n ®éc lËp Anh. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, «ng gi÷ lËp tr−êng chèng chñ nghÜa qu©n phiÖt; lªn tiÕng phª ph¸n chÝnh s¸ch cña çc l·nh tô Quèc tÕ II. − 302, 375, 377, 590.

V

Va-li-¨ng (Vay-¨ng) (Vaillant), E-®u-a Ma-ri (1840 - 1915) − mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p, mét trong nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o Quèc tÕ II. Tr−íc lµ uû viªn Héi ®ång trung −¬ng Quèc tÕ I, Va-li-¨ng ®· tham gia Ban chÊp hµnh C«ng x· Pa-ri. lµ mét trong nh÷ng ng−êi ®Ò x−íng ra viÖc thµnh lËp §¶ng x· héi chñ nghÜa ë Ph¸p (1901). N¨m 1905, sau khi §¶ng x· héi chñ nghÜa ë Ph¸p thèng nhÊt víi §¶ng x· héi chñ nghÜa c¶i l−¬ng Ph¸p, Va-li-¨ng ®· gi÷ lËp tr−êng c¬ héi chñ nghÜa vÒ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö x· héi s«-vanh. − 134, 570.

Va-rin − xem Pri-®«-lin, V. I-u.

Vai-l¬ (Weill), Gioãc-gi¬ (sinh n¨m 1882) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi §øc, mét phÇn tö xÐt l¹i, ng−êi xø An-da-x¬. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi Vai-l¬ ch¹y sang phÝa ng−êi Ph¸p, t×nh nguyÖn gia nhËp qu©n ®éi Ph¸p; v× thÕ mµ Vai-l¬ bÞ khai trõ khái §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, bÞ t−íc quyÒn nghÞ sÜ vµ bÞ coi lµ kÎ ®µo ngò. − 561.


Van-®Ðc-ven-®¬ (Vandervelde) £-mi-l¬ (1866 - 1938) − thñ lÜnh §¶ng c«ng nh©n BØ, chñ tÞch Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa thuéc Quèc tÕ II, gi÷ lËp tr−êng c¬ héi chñ nghÜa cùc ®oan. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi y lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh; y tham gia chÝnh phñ t− s¶n, gi÷ nhiÒu chøc vô bé tr−ëng. Van-®Ðc-ven-®¬ lµ t¸c gi¶ cña nhiÒu cuèn s¸ch vµ tËp s¸ch nhá. Nh− V. I. Lª-nin ®· chØ râ, trong çc t¸c phÈm cña Van-®Ðc-ven-®¬ "chñ nghÜa chiÕt trung tiÓu thÞ d©n chèng l¹i chñ nghÜa M¸c, thuËt nguþ biÖn chèng l¹i phÐp biÖn chøng, chñ nghÜa c¶i l−¬ng phi-li-xtanh chèng l¹i çch m¹ng v« s¶n" (toµn tËp, tiÕng Nga, xuÊt b¶n lÇn thø 5, t. 28, tr. 416). − 49, 127, 140, 143, 149, 163, 303, 336, 584.

Vanh-cèp (Wijnkoop), §a-vÝt (1877 - 1941) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi Hµ-lan, vÒ sau lµ ®¶ng viªn céng s¶n. N¨m 1907 lµ mét trong nh÷ng ng−êi lËp ra tê "De Tribune" ("DiÔn ®µn") - c¬ quan ng«n luËn cña çnh t¶ §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Hµ-lan; vÒ sau lµ tæng biªn tËp cña b¸o nµy. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, Vanh-cèp lµ mét ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa, céng t¸c víi t¹p chÝ "Vorbote" ("Ng−êi tiªn khu") - c¬ quan lý luËn cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van. Lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra §¶ng d©n chñ - x· héi; n¨m 1918 ®¶ng nµy lÊy tªn lµ §¶ng céng s¶n Hµ-lan vµ ®Õn n¨m 1919 th× gia nhËp Quèc tÕ céng s¶n. − 566.

Ve-b¬ (Webb), Bª-a-t¬-ri-xa (1858 - 1943) − mét nhµ ho¹t ®éng x· héi næi tiÕng ng−êi Anh. − 161.

Ve-b¬ (Webb), XÝt-n©y (1859 - 1947) − nhµ ho¹t ®éng x· héi næi tiÕng ng−êi Anh, mét phÇn tö c¶i l−¬ng. Cïng víi vî lµ Bª-a-t¬-ri-xa, Ve-b¬ ®· viÕt mét sè t¸c phÈm vÒ lÞch sö vµ lý luËn cña phong trµo c«ng nh©n Anh. Lµ nhµ t− t−ëng cña giai cÊp tiÓu t− s¶n vµ quý téc c«ng nh©n, trong nh÷ng t¸c phÈm cña m×nh XÝt-n©y Ve-b¬ ®· thÓ hiÖn t− t−ëng gi¶i quyÕt hoµ b×nh vÊn ®Ò c«ng nh©n trong khu«n khæ x· héi t− b¶n chñ nghÜa. Lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp ra Héi Pha-biªng c¶i l−¬ng chñ nghÜa. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi gi÷ lËp tr−êng x· héi - s«-vanh. §· tham gia çc chÝnh phñ c«ng ®¶ng lÇn thø nhÊt (1924) vµ lÇn thø hai (1929 - 1931). Cã c¶m t×nh víi Liªn-x«. − 156, 161.

Vin-hem II (H«-hen-tx«-lÐc) (1859 - 1941) − hoµng ®Õ §øc vµ lµ vua n−íc Phæ (1888 - 1918). − 160, 318, 342, 452.

Vin-nÝch (Winnig), Au-gu-xt¬ (1878 - 1956) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi §øc, nhµ chÝnh luËn, trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ mét phÇn tö x· héi s«-vanh. − 569, 570.

Vuèc-m¬ (Wurm), Em-ma-nu-in (1857 - 1920) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi §øc, vÒ nghÒ nghiÖp lµ nhµ ho¸ häc. Tõ n¨m 1890 lµ ®¹i biÓu Quèc héi §øc. Trong nh÷ng n¨m 1902 - 1917 «ng lµ mét trong nh÷ng biªn tËp viªn cña t¹p chÝ "die Neue Zeit" ("Thêi míi"). Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi «ng lµ ng−êi thuéc ph¸i gi÷a. Sau Çch m¹ng th¸ng M−êi mét 1918 ë §øc, «ng lµ bé tr−ëng Bé l−¬ng thùc. − 139, 159.

X

Xa-lan-®ra (Salandra), An-t«-ni-« (1853 - 1931) − nhµ ho¹t ®éng nhµ n−íc ng−êi ý, lµ mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña çnh cùc h÷u thuéc "khèi tù do" cña çc nhµ ®éc quyÒn c«ng nghiÖp vµ ®¹i ®Þa chñ ë ý. Tõ n¨m 1886 «ng lµ nghÞ sÜ cña nghÞ viÖn ý. Tõ n¨m 1914 ®Õn n¨m 1916 lµ chñ tÞch Héi ®ång bé tr−ëng ý, mét trong nh÷ng ng−êi khëi x−íng viÖc ý tham gia cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi bªn phÝa §ång minh. Sau khi bän ph¸t-xÝt lªn n¾m chÝnh quyÒn trong nh÷ng n¨m 1922 - 1924 Xa-lan-®ra ®· céng t¸c víi chÝnh phñ Mót-x«-li-ni. − 27.

Xa-m«i-lèp, Ph. N. (1882 - 1952) − ®¶ng viªn b«n-sª-vÝch, vÒ nghÒ nghiÖp lµ c«ng nh©n dÖt. §¶ng viªn §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga tõ n¨m 1903, tham gia tÝch cùc cuéc çch m¹ng Nga lÇn thø nhÊt, lµm c«ng t¸c ®¶ng ë I-va-n«-v« - V«-d¬-nª-xen-xc¬. Lµ ®¹i biÓu cña c«ng nh©n tØnh Vla-®i-mia trong §u-ma nhµ n−íc IV, Xa-m«i-lèp ®· tham gia ®¶ng ®oµn b«n-sª-vÝch t¹i §u-ma. Th¸ng M−êi mét 1914 v× ho¹t ®éng çch m¹ng chèng chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa nªn ®· bÞ b¾t vµ ®Õn n¨m 1915 th× bÞ ®µy biÖt xø ®Õn khu Tu-ru-kha-xc¬. Sau cuéc Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng hai 1917 lµm c«ng t¸c ®¶ng vµ chÝnh quyÒn ë I-va-n«-v« - V«-d¬-nª-xen-xc¬. Sau cuéc Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, «ng c«ng t¸c ë U-cra-i-na vµ ë m¸t-xc¬-va. Tõ n¨m 1921 lµ uû viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng çc X«-viÕt toµn Nga, tõ 1922 c«ng t¸c trong Ban kiÓm tra trung −¬ng §¶ng céng s¶n (b) Nga vµ trong Ban s−u tÇm nghiªn cøu vµ xuÊt b¶n tµi liÖu lÞch sö ®¶ng cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n (b) Nga; lµ phã chñ tÞch Héi nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch l·o thµnh toµn


Liªn-x«; trong nh÷ng n¨m 1937 - 1941 lµ gi¸m ®èc ViÖn b¶o tµng çch m¹ng Liªn-x«. − 2, 297.

Xa-pha-rèp, G. I. (1891 - 1942) − gia nhËp §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga tõ n¨m 1908. Lµm c«ng t¸c ®¶ng ë pª-tÐc-bua vµ ë n−íc ngoµi. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng hai 1917, lµ uû viªn Ban chÊp hµnh ®¶ng bé pª-tÐc-bua §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi (b) Nga. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi lµm c«ng t¸c ®¶ng vµ c«ng t¸c x«-viÕt. Trong thêi kú cã cuéc th¶o luËn vÒ hoµ −íc BrÐt, lµ mét ng−êi thuéc nhãm "céng s¶n çnh t¶". T¹i §¹i héi XIV cña §¶ng céng s¶n (b) toµn Liªn-x« ®· ®øng vÒ phÝa "ph¸i ®èi lËp míi", vÒ sau tham gia khèi liªn minh T¬-rèt- xki - Di-n«-vi-Ðp. N¨m 1927 ®· bÞ §¹i héi XV §¶ng céng s¶n (b) toµn Liªn-x« khai trõ ra khái ®¶ng v× ®· tÝch cùc ho¹t ®éng trong ph¸i ®èi lËp cña T¬-rèt-xki. N¨m 1928 ®−îc kh«i phôc ®¶ng tÞch, ®Õn n¨m 1934 v× ho¹t ®éng chèng ®¶ng l¹i bÞ khai trõ khái ®¶ng. − 300, 361.

Xam-ba (Sembat), M¸c-xen (1862 - 1922) − mét trong nh÷ng thñ lÜnh c¶i l−¬ng chñ nghÜa cña §¶ng x· héi chñ nghÜa Ph¸p, mét nhµ b¸o. Tõ n¨m 1893 lµ nghÞ sÜ. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö x· héi - s«-vanh; tõ th¸ng T¸m 1914 ®Õn th¸ng ChÝn 1917 lµ bé tr−ëng Bé c«ng chÝnh trong "chÝnh phñ phßng thñ quèc gia", mét chÝnh phñ ®Õ quèc chñ nghÜa ë Ph¸p. − 140, 158, 303.

Xanh - Xi-m«ng (Saint-Simon), H¨ng-ri Cl«-®¬ (1760 - 1825) − nhµ x· héi chñ nghÜa kh«ng t−ëng vÜ ®¹i Ph¸p; «ng ®· phª ph¸n chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, nªu ra c−¬ng lÜnh thay thÕ chÕ ®é ®ã b»ng mét x· héi x©y dùng trªn nguyªn t¾c liªn hiÖp. Xanh - Xi-m«ng cho r»ng trong x· héi míi mäi ng−êi ®Òu ph¶i lao ®éng vµ vai trß cña con ng−êi cÇn ph¶i t−¬ng xøng víi kÕt qu¶ lao ®éng cña hä; ®· nªu ra t− t−ëng vÒ kÕt hîp c«ng nghiÖp víi khoa häc, vÒ nÒn s¶n xuÊt tËp trung vµ cã kÕ ho¹ch. Nh−ng ë Xanh - Xi-m«ng, − nh− ¡ng-ghen ®· viÕt, − "bªn c¹nh xu h−íng v« s¶n, vÉn cßn gi÷ nh÷ng ¶nh h−ëng nµo ®ã cña xu h−íng t− s¶n" ("Chèng §uy-rinh", tiÕng ViÖt, Nhµ xuÊt b¶n Sù thËt, Hµ-néi, xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt, 1959, tr. 30). ¤ng chñ tr−¬ng gi÷ nguyªn chÕ ®é t− h÷u vµ lîi tøc cho t− b¶n; «ng phñ nhËn ®Êu tranh chÝnh trÞ vµ çch m¹ng; do kh«ng hiÓu ®−îc sø m¹ng lÞch sö cña giai cÊp v« s¶n, «ng cho r»ng nh÷ng c¶i çch cña chÝnh phñ vµ gi¸o

dôc ®¹o ®øc cña x· héi theo tinh thÇn t«n gi¸o míi cã thÓ thñ tiªu ®−îc çc m©u thuÉn giai cÊp.

Nh÷ng t¸c phÈm chñ yÕu cña Xanh - Xi-m«ng lµ: "Th− cña mét ng−êi ë gi¬-ne-v¬ göi nh÷ng ng−êi cïng thêi", "Giíi thiÖu nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc cña thÕ kû XIX", "cuèn chØ nam cña çc nhµ c«ng nghiÖp", "§¹o C¬-®èc míi". − 540.

X¸c-t«-ri-ót ph«n Van-t¬-hau-xªn (Sartorius von Waltershausen), Au-gu-xt¬ (sinh n¨m 1852) − nhµ kinh tÕ häc t− s¶n §øc. Trong nh÷ng n¨m 1888 - 1918 - lµm gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc tæng hîp Xt¬-ra-xbua; t¸c gi¶ cña nhiÒu cuèn s¸ch viÕt vÒ çc vÊn ®Ò kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thÕ giíi. − 505.

Xc«-bª-lÐp, M. I. (1885 - 1939) − tham gia phong trµo d©n chñ - x· héi trong hµng ngò ph¸i men-sª-vÝch tõ n¨m 1903, vÒ nghÒ nghiÖp lµ kü s−. n¨m 1906, ra n−íc ngoµi, céng t¸c víi çc b¸o chÝ men-sª-vÝch, tham gia ban biªn tËp b¸o "Sù thËt" cña t¬-rèt-xki. Lµ ®¹i biÓu cña ®oµn tuyÓn cö Nga ë Da-çp-ca-d¬ trong §u-ma nhµ n−íc IV. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, lµ ng−êi theo ph¸i gi÷a. Sau Çch m¹ng d©n chñ - t− s¶n th¸ng hai 1917, lµ phã chñ tÞch X«-viÕt Pª-t¬-r«-gr¸t, phã chñ tÞch Ban chÊp hµnh trung −¬ng çc x«-viÕt kho¸ I; tõ th¸ng N¨m ®Õn th¸ng T¸m 1917 lµ bé tr−ëng Bé lao ®éng cña ChÝnh phñ l©m thêi. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng m−êi, «ng rót ra khái ph¸i men-sª-vÝch, lµm viÖc trong hÖ thèng hîp t¸c x·, sau ®ã lµm viÖc ë Bé d©n uû ngo¹i th−¬ng. Tõ n¨m 1922 «ng lµ ®¶ng viªn §¶ng céng s¶n (b) Nga, tõng gi÷ träng tr¸ch trong c«ng t¸c kinh tÕ; trong nh÷ng n¨m 1936 - 1937 «ng lµm viÖc t¹i Uû ban v« tuyÕn ®iÖn Liªn-x«. − 515.

Xem-cèp-xki, X. (Br«n-stanh, X. I-u), (sinh n¨m 1882) − mét ng−êi d©n chñ - x· héi, mét phÇn tö men-sª-vÝch. Tham gia ban biªn tËp tê "Sù thËt" ë Viªn cña t¬-rèt-xki, ®· céng t¸c víi çc c¬ quan ng«n luËn cña ph¸i men-sª-vÝch - thñ tiªu vµ víi b¸o chÝ d©n chñ - x· héi n−íc ngoµi. Trong nhiÒu t¸c phÈm cña m×nh, V. I. Lª-nin ®· phª ph¸n gay g¾t lËp tr−êng cña Xem-cèp-xki vÒ çc vÊn ®Ò d©n téc vµ çc vÊn ®Ò kh¸c. Trong thêi kú chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi lµ mét phÇn tö ph¸i gi÷a. n¨m 1917 ®· trë vÒ Nga sau nh÷ng n¨m l−u vong vµ lµm uû viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng men-sª-vÝch. N¨m 1920 ®· ®o¹n tuyÖt víi ph¸i men-sª-vÝch. VÒ sau, lµm gi¸o s− trong çc tr−êng cao ®¼ng U-cra-i-na, lµm c«ng t¸c khoa häc vµ viÕt s¸ch b¸o. - 82, 317, 335, 350, 560.


Xª-mª-nèp, Ph. A. − xem Bun-kin, Ph. A.

Xi-men-x¬ (Siemens), Gioãc-gi¬ (1839 - 1901) − mét trong nh÷ng nhµ ®¹i c«ng nghiÖp vµ vua tµi chÝnh ë §øc. N¨m 1870 thµnh lËp "Ng©n hµng §øc" vµ lµ gi¸m ®èc ng©n hµng nµy. Lµ nghÞ sÜ cña nghÞ viÖn Phæ vµ lµ nghÞ sÜ Quèc héi §øc. − 440.

X«-m«-n« (Saumoneua), Lu-i-da (sinh n¨m 1875) − mét n÷ ®¶ng viªn x· héi chñ nghÜa Ph¸p. Trong thêi gian chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, gi÷ lËp tr−êng quèc tÕ chñ nghÜa, chèng chiÕn tranh. Th¸ng Ba 1915 ®· tham gia Héi nghÞ phô n÷ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë BÐc-n¬. Cã mét thêi gian céng t¸c víi c¬ quan ng«n luËn cña Ban chÊp hµnh Quèc tÕ céng s¶n lµ t¹p chÝ "Quèc tÕ céng s¶n". − 571.

XpÕch-ta-to − xem Na-khim-x«n, M. I.

XtÝt (Stead), Uy-li-am T«-m¸t (1849 - 1912) − nhµ b¸o Anh. − 476.

Xt¬-ru-vª, P. B. (1870 - 1944) − nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ chÝnh luËn t− s¶n, mét trong nh÷ng thñ lÜnh cña §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn. Trong nh÷ng n¨m 90, lµ ®¹i diÖn næi tiÕng nhÊt cña "chñ nghÜa M¸c hîp ph¸p", ®· ®−a ra nh÷ng ®iÓm "bæ sung" vµ "phª ph¸n" häc thuyÕt kinh tÕ vµ triÕt häc cña C. M¸c, ra søc lµm cho chñ nghÜa M¸c vµ phong trµo c«ng nh©n thÝch nghi víi lîi Ých cña giai cÊp t− s¶n. Tõ khi §¶ng d©n chñ - lËp hiÕn ®−îc thµnh lËp vµo n¨m 1905, lµ uû viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng cña ®¶ng nµy. Lµ mét trong nh÷ng nhµ t− t−ëng cña chñ nghÜa ®Õ quèc Nga. Sau Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa th¸ng M−êi, lµ kÎ ®iªn cuång chèng l¹i ChÝnh quyÒn x«-viÕt, lµ thµnh viªn cña chÝnh phñ ph¶n çch m¹ng Vran-ghen, lµ mét tªn b¹ch vÖ l−u vong. − 69, 70, 97, 319.

Xu-kha-nèp, N. (Ghim-me, N. N.) (sinh n¨m 1882) − nhµ kinh tÕ häc vµ nhµ chÝnh luËn thuéc xu h−íng tiÓu t− s¶n. Lóc ®Çu Xu-kha-nèp lµ mét phÇn tö d©n tuý, sau ®ã gia nhËp ph¸i men-sª-vÝch, m−u toan kÕt hîp chñ nghÜa d©n tuý víi chñ nghÜa M¸c. Trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa thÕ giíi, tù nhËn lµ mét ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa. n¨m 1917, ®−îc bÇu lµm uû viªn Ban chÊp hµnh trung −¬ng X«-viÕt Pª-t¬-r«-gr¸t; lµ céng t¸c viªn cña b¸o "§êi sèng míi", tÝch cùc ñng hé ChÝnh phñ l©m thêi t− s¶n. Tr−íc n¨m 1920, gia nhËp nhãm men-sª-vÝch cña L. M¸c-tèp; lµm viÖc trong çc c¬ quan vµ çc tæ chøc kinh tÕ x«-viÕt. N¨m 1931, Xu-kha-nèp bÞ kÕt ¸n lµ kÎ l·nh ®¹o tæ chøc men-sª-vÝch bÝ mËt.

Trong çc t¸c phÈm cña m×nh, V. I. Lª-nin ®· kÞch liÖt phª ph¸n çc quan ®iÓm men-sª-vÝch cña Xu-kha-nèp. − 172, 173, 181, 186, 187, 190 - 191, 200 - 201, 207, 214, 227, 279, 361.

Xu-pan (Supan), A-lÕch-xan-®r¬ (1847 - 1920) − nhµ ®Þa lý häc §øc, gi¸o s− Tr−êng ®¹i häc tæng hîp G«-ta vµ Bre-xlau. − 473, 477 - 478.

___________

A

Adler. V. − xem ¸t-l¬, VÝch-to.

Askew − xem A-xki-u, Gi«n B.

Axelrod − xem ¸c-xen-rèt, P. B.

B

Berger, V. − xem Bíc-gi¬, vÝch-to Lu-i

Borchardt − xem Boãc-kh¸c-t¬, I-u-li-an.

Bourderon − xem Buèc-®¬-r«ng, An-be.

Brizon − xem Bri-d«ng, Pi-e

c

Cornelissen − xem Coãc-nª-lÝt-xen, Cri-xti-an.

D

David − xem §a-vÝt, E-®u-a.

Debs − xem §Ðp-x¬, Ðp-ghª-ni.

G

Grave − xem Gra-v¬, Gi¨ng.

H

Haase − xem Ha-d¬, Hu-g«

Henriette Roland Holst − xem R«-l¨ng - H«n-xt¬, H¨ng-ri-Ðt-ta.

Hillquit − xem Hin-quýt, M«-rÝt.


Huysmans − xem Huy-xman, Ca-min

Hyndmann − xem Hen-®man, Hen-ri, May-¬

J

Jouhaux − xem giu-«, Lª-«ng.

K

Kautsky − xem Cau-xky, Çc-l¬.

Kolb − xem C«n-b¬, Vin-hem.

L

Liebknecht − xem LiÕp-nÕch, Çc-l¬. Lloyd George − xem L«-Ýt Gioãc-gi¬, §a-vÝt. Longuet − xem L«ng-ghª, Gi¨ng.

M

Marx − xem M¸c, Çc. Merrheim − xem MÐc-hem, An-ph«ng-x¬. Monitor − xem M«-ni-to.

O

Otto Rühle − xem Ruy-lª, èt-t«.

p

Parvus − xem P¸c-vu-x¬ (Ghen-phan-®¬, A. L.). Pernerstorfer − xem PÐc-nÐc-xtoãc-ph¬, En-ghen-bÐc. Plechanoff − xem Plª-kha-nèp, G. V. Pressman − xem PrÐt-x¬-man, A-®ri-en.

R

Russel − xem R¸t-xen, S¸c-l¬ Õt-va.

Russel Villiams − xem Uy-li-am, T. Rèt-xen.

s

Saumoneau − xem X«-m«-n«, Lu-i-da.

T

Treves − xem T¬-rª-ve-x¬, Clau-®i-«.

V

Vaillant − xem Va-li-¨ng, (Vay-¨ng), E-®u-a Ma-ri.

W

W. − 30. Wijnkoop − xem Vanh-cèp, §a-vÝt.

Winnig − xem Vin-nÝch, Au-gu-xt¬.

Wurm − xem Vuèc-m¬, Em-ma-nu-in.

772 Th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña V.I. Lª-nin 773

Th©n thÕ vµ sù nghiÖp

cña V. I . Lª-nin

( T h¸ ng T ¸ m 1 9 1 5 - th¸ ng S ¸ u 1 9 1 6 )

1 9 1 5

Th¸ng T¸m 1915 - th¸ng S¸u 1916:

Lª-nin sèng ë Thôy-sÜ (BÐc-n¬, Xuy-rÝch vµ ë Gi«-ren-bÐc lµ mét lµng nhá vïng nói, gÇn BÐc-n¬). Ng−êi trao ®æi th− tõ víi çc tæ chøc ®¶ng ë Nga vµ víi mét sè ®¶ng viªn b«n-sª-vÝch, h−íng dÉn ho¹t ®éng cña hä; biªn tËp b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga; tham gia viÖc biªn tËp t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n" vµ t¹p chÝ "vorbote" ("Ng−êi tiªn khu") - c¬ quan ng«n luËn cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van; triÓn khai ho¹t ®éng réng lín nh»m ®oµn kÕt nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - quèc tÕ chñ nghÜa çnh t¶ trong phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ.

Lª-nin trao ®æi th− tõ víi ®¹i diÖn Ban chÊp hµnh trung −¬ng vµ Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-tÐc-bua cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ë Xtèc-kh«n lµ A. G. Sli-¸p-ni-cèp vÒ çc vÊn ®Ò c«ng t¸c ®¶ng ë Nga.

Lª-nin trao ®æi th− tõ víi V. A. Çc-pin-xki vµ X. N. Ra-vÝch chung quanh vÊn ®Ò xuÊt b¶n b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga.

Lª-nin trao ®æi th− tõ víi G. E. Di-n«-vi-Ðp vÒ vÊn ®Ò chuÈn bÞ Héi nghÞ Xim-mÐc-van, biªn tËp b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n", vµ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c.

Th¸ng T¸m. Lª-nin tiÕn hµnh c«ng t¸c chuÈn bÞ cho Héi nghÞ quèc tÕ lÇn thø nhÊt cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - quèc tÕ chñ nghÜa (c«ng viÖc chuÈn bÞ nµy ®· ®−îc Ng−êi b¾t ®Çu ngay tõ th¸ng S¸u); trao ®æi th− tõ víi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - quèc tÕ chñ nghÜa çnh t¶ thuéc nhiÒu n−íc kh¸c nhau, ra søc ®oµn kÕt hä l¹i, th¶o ra mét b¶n tuyªn bè chung ®Ó ®−a ra héi nghÞ s¾p tíi, trao ®æi th− tõ víi çc chi bé b«n-sª-vÝch ë ngoµi n−íc - ë Lu©n-®«n, Pa-ri, Gi¬-ne-v¬, L«-da-n¬, Xuy-rÝch vµ ë nhiÒu thµnh phè kh¸c, giao cho çc chi bé ®ã nhiÖm vô thiÕt lËp nh÷ng gi©y liªn l¹c víi nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa; tæ chøc dÞch vµ xuÊt b¶n nh÷ng v¨n kiÖn chñ yÕu cña ®¶ng b«n-sª-vÝch trong thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt ®Ó giíi thiÖu nh÷ng v¨n kiÖn ®ã víi nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ë çc n−íc.

6 (19) th¸ng T¸m. Lª-nin göi cho C. Ra-®Õch nh÷ng nhËn xÐt vÒ dù th¶o b¶n tuyªn bè cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ph¸i t¶ mµ Ra-®Õch so¹n th¶o ®Ó ®−a ra Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø nhÊt, phª b×nh gay g¾t b¶n dù th¶o nµy: "Kh«ng cã lÊy mét lêi vÒ chñ nghÜa x· héi - s«-vanh ( = chñ nghÜa c¬ héi) vµ vÒ cuéc ®Êu tranh chèng l¹i chóng!! T¹i sao l¹i ®i t« ®iÓm nh− thÕ cho mèi häa vµ che giÊu kh«ng cho quÇn chóng c«ng nh©n thÊy kÎ thï chÝnh cña hä trong çc ®¶ng d©n chñ - x· héi?"; Ng−êi yªu cÇu göi cho Ng−êi b¶n dÞch tiÕng §øc b¶n dù th¶o tuyªn bè cña m×nh vµ b¶n dÞch NghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò d©n téc cña cuéc Héi nghÞ Ban chÊp hµnh trung −¬ng häp cã çc çn bé ®¶ng tham gia ë P«-r«-nin (n¨m 1913). Trong th− göi V. M. Ca-xpa-rèp, Lª-nin cho biÕt r»ng Héi nghÞ quèc tÕ cña ph¸i t¶ sÏ häp vµo ngµy 5 th¸ng ChÝn vµ yªu cÇu

774 Th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña V.I. Lª-nin Th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña V.I. Lª-nin 775

thi hµnh mét sè biÖn ph¸p ®Ó ®Èy nhanh viÖc dÞch cuèn s¸ch "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh" sang tiÕng §øc sao cho cuèn s¸ch nµy ®−îc xuÊt b¶n tr−íc ngµy héi nghÞ khai m¹c.

Sau ngµy 6 (19) th¸ng T¸m.

Trong th− göi A. M. C«n-l«n-tai, Lª-nin cho biÕt ®· nhËn ®−îc b¶n tuyªn bè cña ph¸i t¶ Na-uy; Ng−êi nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña ho¹t ®éng chung cña ph¸i t¶ quèc tÕ; gi¶i thÝch sù cÇn thiÕt ph¶i ph©n biÖt çc lo¹i chiÕn tranh vµ ph¶i ñng hé çc cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng d©n téc.

Trong th− göi §. Vanh-cèp, mét ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ Hµ-lan, mét trong nh÷ng ng−êi tæ chøc vµ biªn tËp b¸o "Die Tribune", mét ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa, Lª-nin cho biÕt r»ng Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ sÏ häp vµo ngµy 5 th¸ng ChÝn; Ng−êi nãi vÒ nh÷ng thiÕu sãt trong b¶n dù th¶o tuyªn bè cña ph¸i t¶ quèc tÕ do C. Ra-®Õch so¹n th¶o, vµ Ng−êi yªu cÇu Vanh-cèp vµ Ban l·nh ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi Hµ-lan cho biÕt ý kiÕn vÒ vÊn ®Ò ®ã; yªu cÇu liªn hÖ víi ph¸i thiÓu sè trong §¶ng x· héi chñ nghÜa Anh vµ víi nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa - quèc tÕ chñ nghÜa ë BØ, vµ tho¶ thuËn víi hä vÒ viÖc tham dù héi nghÞ.

Tr−íc ngµy 7 (20) th¸ng T¸m.

Trong th− göi §. Vanh-cèp, Lª-nin cho biÕt r»ng ®· göi b¶n tuyªn bè mµ Ng−êi nhËn ®−îc cña §oµn thanh niªn Na-uy, r»ng "te-xni-¸c" Bun-ga-ri còng ®· ph¸t biÓu ý kiÕn víi tinh thÇn nh− thÕ t¹i cuéc héi nghÞ Ban-c¨ng II häp vµo th¸ng B¶y 1915. "Do ®ã, - Ng−êi nhËn xÐt, - cã thÓ cã ®−îc mét b¶n tuyªn bè quèc tÕ cña ph¸i t¶ vÒ çc nguyªn t¾c".

7 (20) th¸ng T¸m. Lª-nin nhËn ®−îc th− uû nhiÖm cña §¶ng d©n chñ - x· héi xø l¸t-vi-a cö ®i dù Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa Xim-mÐc-van. Trong

th− göi sang Lu©n-®«n cho I-a. A. BÐc-din, Ng−êi yªu cÇu göi gÊp cho Ng−êi b¶n sao th− uû nhiÖm b»ng tiÕng §øc hoÆc b»ng tiÕng Ph¸p, cã ®ãng dÊu ®óng thÓ thøc vµ còng yªu cÇu chuyÓn cho M. M. LÝt-vi-nèp b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van ®Ó giíi thiÖu víi LÝt-vi-nèp b¶n nghÞ quÕt ®ã vµ ®Ó dÞch nã ra tiÕng Anh.

Tr−íc ngµy 10 (23) th¸ng T¸m.

Lª-nin viÕt th− cho G. E. Di-n«-vi-Ðp nãi vÒ thµnh phÇn ®oµn ®¹i biÓu cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®i dù Héi nghÞ xim-mÐc-van, vÒ thêi gian Ng−êi ®i ®Õn BÐc-n¬.

10 (23) th¸ng T¸m. Bµi b¸o cña Lª-nin "Bµn vÒ khÈu hiÖu Liªn bang ch©u ¢u" ®−îc ®¨ng trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 44.

Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, Lª-nin cho chØ thÞ nh©n dÞp Sli-¸p-ni-cèp vÒ n−íc Nga ; Ng−êi viÕt r»ng thËt h÷u Ých khi mét ng−êi am hiÓu vµ tù chñ ®i kh¾p 2 - 3 trung t©m ë n−íc Nga, b¾t liªn l¹c råi trë l¹i Thôy-®iÓn ®Ó chuyÓn cho Ban chÊp hµnh trung −¬ng nh÷ng mèi liªn l¹c ®ã. Ng−êi v¹ch râ tÇm quan träng cña viÖc ®oµn kÕt çc nhãm l·nh ®¹o trong çc trung t©m c«ng nh©n, kh«i phôc bé phËn Ban chÊp hµnh trung −¬ng ë trong n−íc vµ chÝnh ngay Ban chÊp hµnh trung −¬ng. Lª-nin hµi lßng nhËn thÊy r»ng nh÷ng sù biÕn ë n−íc Nga ®· kh¼ng ®Þnh tÝnh chÊt ®óng ®¾n trong lËp tr−êng cña nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch vµ cña khÈu hiÖu "lµm cho chÝnh phñ n−íc m×nh thÊt b¹i trong chiÕn tranh", r»ng nh÷ng thÊt b¹i qu©n sù ®ang gióp vµo viÖc lµm lung lay chÕ ®é Nga hoµng vµ lµm dÔ dµng cho sù liªn minh gi÷a çc c«ng nh©n çch m¹ng ë Nga vµ ë çc n−íc kh¸c; v¹ch ra s¸ch l−îc cña ®¶ng trong tr−êng hîp chiÕn th¾ng chÕ ®é Nga hoµng.


Sau ngµy 10 (23) th¸ng T¸m.

Trong th− göi cho V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin yªu cÇu lµ ngay sau khi cuèn s¸ch nhá "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh" ®−îc xuÊt b¶n th× lËp tøc göi ®Õn BÐc-n¬ 10 - 20 cuèn theo ®Þa chØ cña g. L. Sc¬-lèp-xki.

15 (28) th¸ng T¸m. Lª-nin viÕt th− cho P. g«-l©y, ®¹i diÖn cña phong trµo x· héi chñ nghÜa çnh t¶ trong khu vùc Thôy-sÜ nãi tiÕng Ph¸p, khuyªn «ng ta ®Õn dù Héi nghÞ xim-mÐc-van.

Nöa cuèi th¸ng T¸m. Lª-nin viÕt th− cho E. I. Ri-vli-na, bÝ th− chi bé b«n-sª-vÝch ë L«-da-n¬, cho biÕt r»ng héi nghÞ quèc tÕ cña çnh t¶ ®· ®−îc Ên ®Þnh häp vµo ngµy 5 th¸ng ChÝn vµ yªu cÇu bµ tiÕp xóc víi çc ®¹i diÖn cña phong trµo x· héi chñ nghÜa çnh t¶ trong khu vùc Thôy-sÜ nãi tiÕng Ph¸p lµ P. G«-l©y vµ S. Ne-n¬ vµ lµm s¸ng tá nh÷ng quan ®iÓm cña hä vÒ cuéc héi nghÞ s¾p tíi.

Trong th− göi A. M. C«n-l«n-tai, Lª-nin cho biÕt r»ng héi nghÞ ®Þnh häp vµo ngµy 5 th¸ng ChÝn; yªu cÇu thóc giôc çc ®¹i diÖn cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çnh t¶ Thôy-®iÓn vµ Na-uy lªn ®−êng ®Ó hä kÞp ®Õn Thôy-sÜ chËm nhÊt lµ ngµy 3 th¸ng ChÝn; nhÊn m¹nh r»ng mÊu chèt cña cuéc ®Êu tranh sÏ lµ cã tuyªn bè ®Êu tranh kh«ng khoan nh−îng, ®Õn møc ph©n liÖt, víi chñ nghÜa x· héi - s«-vanh hay kh«ng.

17 (30) th¸ng T¸m. Lª-nin g¹ch d−íi vµo b¶n lêi kªu gäi cña Uû ban hµnh ®éng cña phô n÷ x· héi chñ nghÜa Ph¸p v× hoµ b×nh chèng chñ nghÜa s«-vanh; Ng−êi sö dông tµi liÖu nµy trong b¶n thuyÕt tr×nh "Hai Quèc tÕ".

20 - 22 th¸ng T¸m (2 - 4 th¸ng ChÝn).

Lª-nin ®i ®Õn Xim-mÐc-van ®Ó tham gia Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ.

Lª-nin dù cuéc häp çc ®¹i biÓu Nga vµ Ba-lan, dù Héi nghÞ Xim-mÐc-van; cuéc häp nµy

®· th¶o luËn s¬ bé nh÷ng v¨n kiÖn mµ nh÷ng ®¹i biÓu çnh t¶ ph¶i ®−a ra héi nghÞ.

Lª-nin viÕt ®Ò c−¬ng b¸o ço tr×nh bµy t¹i cuéc häp trï bÞ cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶, nh÷ng ®¹i biÓu cña Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ ë Xim-mÐc-van.

22 th¸ng T¸m (4 th¸ng ChÝn).

Lª-nin l·nh ®¹o cuéc häp riªng cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ - ®¹i biÓu cña Héi nghÞ Xim-mÐc-van, tr×nh bµy b¶n b¸o ço vÒ tÝnh chÊt cña cuéc chiÕn tranh thÕ giíi vµ vÒ s¸ch l−îc cña phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ.

Lª-nin ®−a ra nh÷ng ®iÓm söa ®æi ®Ó ®−a vµo dù th¶o nghÞ quyÕt cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van "ChiÕn tranh thÕ giíi vµ nh÷ng nhiÖm vô cña §¶ng d©n chñ - x· héi".

Tr−íc ngµy 23 th¸ng T¸m (15 th¸ng ChÝn).

Lª-nin viÕt lêi tùa cho cuèn s¸ch nhá "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh" xuÊt b¶n lÇn thø nhÊt (ë ngoµi n−íc).

23 - 26 th¸ng T¸m (5 - 8 th¸ng ChÝn).

Lª-nin tham gia Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø nhÊt häp ë Xim-mÐc-van, Ng−êi tæ chøc vµ ®oµn kÕt çnh t¶ cña héi nghÞ.

Lª-nin ghi chÐp çc cuéc th¶o luËn t¹i Héi nghÞ Xim-mÐc-van; so¹n ®Ò c−¬ng bµi ph¸t biÓu ®¸p l¹i nh÷ng lêi ph¸t biÓu cña Gi.M. Xe-ra-ri.

Lª-nin so¹n ®Ò c−¬ng bµi ph¸t biÓu t¹i Héi nghÞ Xim-mÐc-van.

Lª-nin trao ®æi ý kiÕn víi çc ®¹i biÓu dù Héi nghÞ Xim-mÐc-van, thuyÕt phôc hä tin r»ng cÇn ph¶i cã nh÷ng hµnh ®éng quyÕt liÖt trong cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh. T¹i mét phiªn häp cña héi nghÞ, khi ®¸p l¹i lêi ph¶n b¸c cña ®¹i biÓu §øc lµ G. Lª-®ª-bua nãi r»ng tõ n−íc ngoµi Lª-nin rÊt dÔ dµng nÐm vµo quÇn chóng nh÷ng khÈu

51 – B. И. Ленин. том 27


hiÖu çch m¹ng, Lª-nin tuyªn bè r»ng Ng−êi ®· tõng nghe nh÷ng lêi buéc téi nh− thÕ tõ cöa miÖng cña tªn uû viªn c«ng tè cña Nga hoµng, cßn ë mét ng−êi x· héi chñ nghÜa th× Ng−êi chê ®îi nh÷ng luËn chøng kh¸c. T¹i mét phiªn häp cña Héi nghÞ Xim-mÐc-van, Ng−êi viÕt cho V. C«-la-rèp mÊy dßng: "Anh nghÜ sao, liÖu cã thÓ ho¹t ®éng trong qu©n ®éi, trong chiÕn hµo ®−îc kh«ng?"

Lª-nin viÕt nhËn xÐt vÒ ®Ò c−¬ng tuyªn ng«n cña héi nghÞ, ghi chÐp thµnh phÇn çc ®oµn ®¹i biÓu vµ tÝnh sè ng−êi ®· tham gia biÓu quyÕt t¸n thµnh b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van.

T¹i Héi nghÞ Xim-mÐc-van, Lª-nin ®−a ra nh÷ng ®iÓm bæ sung vµo b¶n tuyªn bè cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van.

Lª-nin ®−îc bÇu vµo Ban th−êng trùc ph¸i t¶ Xim-mÐc-van.

Kho¶ng tõ 23 ®Õn 26 th¸ng T¸m (tõ 5 ®Õn 8 th¸ng ChÝn).

Cuèn s¸ch nhá "chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh (Th¸i ®é cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ®èi víi chiÕn tranh)" ®−îc xuÊt b¶n b»ng tiÕng §øc; cuèn s¸ch ®· ®−îc ph©n ph¸t cho çc ®¹i biÓu dù Héi nghÞ xim-mÐc-van.

26 hoÆc 27 th¸ng T¸m (8 hoÆc 9 th¸ng ChÝn).

Lª-nin tõ Xim-mÐc-van trë vÒ Gi«-ren-bÐc.

Kho¶ng tõ 26 ®Õn 31 th¸ng T¸m (tõ 8 ®Õn 13 th¸ng ChÝn).

Nh©n cã dù kiÕn A. M. C«n-l«n-tai sÏ sang Mü, Lª-nin viÕt th− cho bµ nãi râ sù cÇn thiÕt ph¶i ®oµn kÕt nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa ë Mü; yªu cÇu tæ chøc viÖc xuÊt b¶n b»ng tiÕng Anh cuèn s¸ch "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh".

Sau ngµy 26 th¸ng T¸m (8 th¸ng ChÝn).

Lª-nin viÕt dµn bµi cña bµi viÕt vÒ Héi nghÞ xim-mÐc-van.


Lª-nin nãi chuyÖn víi mét ng−êi d©n chñ - x· héi L¸t-vi-a ®Õn th¨m Ng−êi ë gi«-ren-bÐc.


T¹p chÝ "ng−êi céng s¶n" sè 1 - 2 ®−îc xuÊt b¶n; sè t¹p chÝ nµy cã nh÷ng bµi cña Lª-nin "Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II", "TiÕng nãi ch©n thËt cña mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p", "chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chñ nghÜa x· héi ë ý (B×nh luËn ng¾n)".

Kho¶ng tõ 31 th¸ng T¸m ®Õn 6 th¸ng ChÝn (tõ 13 ®Õn 19 th¸ng ChÝn).

Trong th− göi G. E. Di-n«-vi-Ðp, Lª-nin phª ph¸n b¶n b¸o ço cña C. Ra-®Õch vÒ Héi nghÞ Xim-mÐc-van; göi ®Ò c−¬ng nh÷ng truyÒn ®¬n chèng chiÕn tranh do Ng−êi so¹n th¶o ®Ó göi vÒ Nga.

Nöa cuèi th¸ng T¸m. Nh©n A. G. Sli-¸p-ni-cèp vÒ n−íc Nga, trong mét l¸ th− Lª-nin chØ thÞ cho Sli-¸p-ni-cèp vÒ viÖc thiÕt lËp nh÷ng mèi liªn l¹c vµ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kh¸c cña c«ng t¸c ®¶ng: "CÇn ph¶i thµnh lËp nh÷ng nhãm ë Nga (trong sè nh÷ng c«ng nh©n giµ t¸n thµnh tê "Sù thËt", nh÷ng c«ng nh©n cã kinh nghiÖm, th«ng minh, n¾m v÷ng hoµn toµn vÊn ®Ò chiÕn tranh), vµ ®−a nh÷ng ng−êi −u tó nhÊt trong sè nµy (2 - 3) vµo Ban chÊp hµnh trung −¬ng".

Th¸ng T¸m. Khi ë gi«-ren-bÐc, Lª-nin nghiªn cøu tµi liÖu vÒ çc vÊn ®Ò chñ nghÜa ®Õ quèc vµ chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa mµ Ng−êi nhËn ®−îc tõ çc th− viÖn ë BÐc-n¬ vµ Xuy-rÝch göi tíi.

Lª-nin viÕt bµi "Lêi kªu gäi nh©n cuéc chiÕn tranh".

Mïa hÌ. Lª-nin viÕt bµi: "C¶m ¬n vÒ sù th¼ng th¾n". Sau ngµy 5 (18) th¸ng ChÝn.

Lª-nin viÕt bµi: "ThÊt b¹i cña n−íc Nga vµ cuéc khñng ho¶ng çch m¹ng".

6 (19) th¸ng ChÝn. Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, Lª-nin viÕt r»ng Ng−êi nhËn ®−îc rÊt Ýt tin tøc tõ


n−íc Nga, r»ng viÖc trao ®æi th− tõ tæ chøc ch−a tèt, r»ng viÖc bøc thiÕt nhÊt lµ tËp hîp çc mèi liªn l¹c, thiÕt lËp nh÷ng mèi liªn hÖ ®Òu ®Æn: "hiÖn giê mÊu chèt cña toµn bé c«ng t¸c lµ ë ®ã, kh«ng cã çi ®ã th× kh«ng thÓ nghÜ ®Õn sau nµy ®−îc".

Trong th− göi ®i Xuy-rÝch cho M. M. Kha-ri-t«-nèp, Lª-nin cho biÕt lµ Ng−êi muèn r»ng vµo kho¶ng gi÷a th¸ng M−êi sÏ thuyÕt tr×nh t¹i Xuy-rÝch vÒ "Héi nghÞ quèc tÕ 5 - 8 th¸ng ChÝn 1915".

Trong th− göi C. Ra-®Õch, Lª-nin v¹ch trÇn hµnh vi kh«ng trung thùc cña R. Grim ®èi víi nh÷ng ng−êi Xim-mÐc-van ph¸i t¶; viÕt vÒ nh÷ng ®iÓm kh«ng chÝnh x¸c trong bµi t−êng thuËt vÒ Héi nghÞ Xim-mÐc-van ®¨ng trªn b¸o "Berner Tagwacht", vÒ viÖc Grim lê ®i kh«ng nãi ®Õn sè l−îng ®¹i biÓu biÓu quyÕt t¸n thµnh dù th¶o nghÞ quyÕt cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van.

Trong th− göi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin nãi lµ Ng−êi cã ý ®Þnh sÏ thuyÕt tr×nh t¹i Gi¬-ne-v¬ vµo gi÷a th¸ng M−êi vÒ ®Ò tµi: "Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ 5 - 8 th¸ng ChÝn 1915".

Kho¶ng tõ 6 ®Õn 28 th¸ng chÝn (tõ 19 th¸ng ChÝn ®Õn 11 th¸ng M−êi).

Lª-nin viÕt th− cho G. L. Sc¬-lèp-xki yªu cÇu nãi C. Ra-®Õch göi ®Õn cho Ng−êi nh÷ng b¶n sao çc v¨n kiÖn cña ph¸i t¶ xim-mÐc-van cÇn thiÕt cho C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng - b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", nh÷ng v¨n kiÖn mµ Ra-®Õch cßn ®ang gi÷ l¹i.

Sau ngµy 6 (19) th¸ng ChÝn.

Lª-nin ®¸nh dÊu vµ ghi nhËn xÐt vµo trongcuèn s¸ch nhá cña P. ¸c-xen-rèt "Cuéc khñng ho¶ng vµ nhiÖm vô cña phong trµo d©n chñ - x· héi quèc tÕ" (P. Axelrod. "Die Krise und die Aufgaben der internationalen Sozialdemo-kratie", Zürich, 1915); Ng−êi ®· sö dông

7 (20) vµ sau ngµy 8 (21) th¸ng ChÝn.

Lª-nin viÕt hai bøc th− göi C. Ra-®Õch, yªu cÇu göi ngay nh÷ng b¶n sao çc v¨n kiÖn cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van mµ Ng−êi cÇn ®Õn; vÒ Grim, Ng−êi nãi r»ng "lßng trung thµnh" cña «ng ta chØ lµ c©u nãi su«ng.


Lª-nin ®¸nh dÊu vµo trong bµi b¸o ë ¥. §Ðp-x¬ "Khi t«i sÏ chiÕn ®Êu"; Lª-nin ®· sö dông bµi nµy trong bµi diÔn v¨n cña m×nh ®äc t¹i cuéc mÝt-tinh quèc tÕ ë BÐc-n¬ ngµy 8 th¸ng Hai 1916.


Lª-nin viÕt th− "Göi Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ (I. S. K)".

Kho¶ng tõ 18 ®Õn 23 th¸ng ChÝn (tõ 1 ®Õn 6 th¸ng M−êi).

Lª-nin tõ Gi«-ren-bÐc trë l¹i BÐc-n¬.

Tr−íc ngµy 20 th¸ng ChÝn, (3 th¸ng M−êi)

Lª-nin b¸o cho V. A. Çc-pin-xki biÕt vÒ ngµy th¸ng Ng−êi sÏ thuyÕt tr×nh t¹i Xuy-rÝch vµ Gi¬-ne-v¬.

23 vµ 24 th¸ng ChÝn (6 vµ 7 th¸ng M−êi).

Trong nh÷ng bøc th− göi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin cho biÕt r»ng Ng−êi nhËn ®−îc tõ n−íc Nga nh÷ng tin tøc quan träng vµ tèt ®Ñp, r»ng sè b¸o s¾p tíi (sè 47) cña tê "Ng−êi d©n chñ - x· héi" víi nh÷ng tµi liÖu tõ n−íc Nga sÏ ®−îc xuÊt b¶n ë Bi-um-pli-tx¬ (gÇn BÐc-n¬) t¹i nhµ in Ben-tª-li.

Tr−íc ngµy 23 th¸ng ChÝn, (6 th¸ng M−êi).

Lª-nin viÕt çc bµi b¸o "B−íc ®Çu" vµ "Nh÷ng ng−êi m¸c-xÝt çch m¹ng t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ 5 - 8 th¸ng ChÝn 1915". Nh÷ng bµi b¸o nµy ®−îc ®¨ng trong b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 45 - 46, ngµy 11 th¸ng M−êi.

Kho¶ng tõ 23 ®Õn 26 th¸ng

Lª-nin liÖt kª nh÷ng tê b¸o khæ nhá xuÊt b¶n ë Pª-t¬-r«-gr¸t trong thêi gian chiÕn tranh;


ChÝn (tõ 6 ®Õn 9 th¸ng M−êi).

®¸nh dÊu vµo nh÷ng tê b¸o ®ã.

Lª-nin viÕt bµi "Vµi luËn c−¬ng. Lêi ban biªn tËp". Bµi nµy ®−îc in trong b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 47, ra ngµy 13 th¸ng M−êi.

Kho¶ng tõ 23 ®Õn 30 th¸ng ChÝn (tõ 6 ®Õn 13 th¸ng M−êi).

Lª-nin hiÖu ®Ýnh bµi cña N. C. Cróp-xcai-a "B¸o khæ nhá cña Ban chÊp hµnh ®¶ng bé Pª-tÐc-bua §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga trong thêi kú chiÕn tranh" viÕt cho b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 47.

24 th¸ng ChÝn (7 th¸ng M−êi).

Trong th− göi cho mÑ lµ bµ M. A. U-li-a-n«-va, Lª-nin b¸o tin vÒ viÖc Ng−êi vµ N. C. Cróp-xcai-a chuyÓn ®Õn BÐc-n¬, Ng−êi hái vÒ b¶n danh môc ghi nh÷ng sè s¸ch Ng−êi cÇn dïng mµ Ng−êi ®· göi ®Õn cho chÞ g¸i lµ A. I. U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va.

27 th¸ng ChÝn (10 th¸ng M−êi).

Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, Lª-nin b¸o tin vÒ viÖc ph¸t hµnh hai sè b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 45 - 46 vµ sè 47; Ng−êi nh¾c nhë r»ng ®iÒu quan träng nhÊt trong t×nh h×nh hiÖn nay lµ lËp cho ®−îc nh÷ng ®−êng d©y liªn l¹c víi n−íc Nga vµ lµm cho nh÷ng ®−êng d©y liªn l¹c nµy ho¹t ®éng ®Òu ®Æn.

Sím nhÊt lµ ngµy 28 th¸ng ChÝn (11 th¸ng M−êi).

Lª-nin viÕt bµi: "Nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa chÝnh cèng: Cau-xky, ¸c-xen-rèt, M¸c-tèp".

Cuèi th¸ng chÝn Lª-nin hiÖu ®Ýnh cuèi s¸ch nhá cña A. M. C«n-l«n-tai "ai cÇn ®Òn chiÕn tranh?".

Cuèi th¸ng ChÝn - th¸ng M−êi.

Lª-nin viÕt th− cho R. Grim ë BÐc-n¬, trong th− Ng−êi cho biÕt lµ ®· göi b¸o ço cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh ®Ó ®¨ng trong "B¶n tin" cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ.

Sau th¸ng ChÝn. Lª-nin viÕt dù th¶o bøc th− göi R. Grim nãi vÒ viÖc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng

Kho¶ng tõ 4 (17) th¸ng M−êi ®Õn 7 (20) th¸ng M−êi mét

Lª-nin viÕt bµi "VÒ hai ®−êng lèi çch m¹ng". Bµi nµy ®−îc in trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 48, ngµy 20 th¸ng M−êi mét.

5 hoÆc 6 (18 hoÆc 19) th¸ng M−êi.

Lª-nin thuyÕt tr×nh t¹i L«-da-n¬ ®Ò tµi "Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ 5 - 8 th¸ng ChÝn 1915".

7 hoÆc 9 (20 hoÆc 22) th¸ng m−êi.

Lª-nin thuyÕt tr×nh t¹i Gi¬-ne-v¬ ®Ò tµi "Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ 5 - 8 th¸ng ChÝn 1915".

10 (23) th¸ng m−êi. Lª-nin thuyÕt tr×nh t¹i Xuy-rÝch ®Ò tµi "Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ 5 - 8 th¸ng ChÝn 1915".

Tr−íc ngµy 15 (28) th¸ng M−êi.

Lª-nin viÕt b¶n ph¸c th¶o, v¾n t¾t ®Ò c−¬ng, vµ ghi v¾n t¾t bµi thuyÕt tr×nh "Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt".

15 (28) th¸ng M−êi. Lª-nin thuyÕt tr×nh t¹i Gi¬-ne-v¬ vÒ "Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt".

Sau ngµy 16 (29) th¸ng M−êi.

Lª-nin g¹ch d−íi vµo bµi cña C. Ra-®Õch (Parabellum) nhan ®Ò: "Annexionen und Sozi-aldemokratie" ("Nh÷ng sù th«n tÝnh vµ §¶ng d©n chñ - x· héi"), ®¨ng trªn b¸o "Berner Tagwacht", sè 252 vµ sè 253, ngµy 28 vµ 29 th¸ng M−êi 1915. Lª-nin ®· viÕt bµi "Giai cÊp v« s¶n çch m¹ng vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt" ®Ó ph©n tÝch phª ph¸n bµi nµy.

Lª-nin viÕt bµi "Giai cÊp v« s¶n çch m¹ng vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt".

Tr−íc ngµy 27 th¸ng m−êi (9 th¸ng M−êi mét).

Qua G. L. Sc¬-lèp-xki, Lª-nin göi sang Mü 500 b¶n cña cuèn s¸ch "Chñ nghÜa x· héi vµ chiÕn tranh" cho A. M. C«n-l«n-tai.


27 th¸ng M−êi (9 th¸ng M−êi mét).

Trong th− göi ®i Niu-oãc cho A. M. C«n-l«n-tai, Lª-nin cho biÕt lµ trong nh÷ng ngµy s¾p tíi ë BÐc-n¬ sÏ xuÊt b¶n b»ng tiÕng §øc vµ tiÕng Ph¸p cuèn s¸ch nhá "Internationale Flugblätter" ("Çc b¸o truyÒn tay quèc tÕ"), tËp I; yªu cÇu xuÊt b¶n cuèn s¸ch nµy b»ng tiÕng Anh ë Mü.

Kho¶ng tõ 31 th¸ng M−êi ®Õn 9 th¸ng M−êi mét (tõ 13 ®Õn 22 th¸ng M−êi mét).

Lª-nin viÕt bøc th− "Göi ®ång chÝ bÝ th− "Liªn minh tuyªn truyÒn x· héi chñ nghÜa"".

§Çu th¸ng M−êi mét Lª-nin viÕt th− göi A. Di-phen-t¬ hái vÒ kh¶ n¨ng dÞch ra tiÕng ý cuèn s¸ch "Internationale Flugblätter", tËp I.

2 (15) th¸ng M−êi mét.

Lª-nin nhËn ®−îc lêi mêi ®Õn dù phiªn häp cña Ban l·nh ®¹o §¶ng d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ, cuéc häp nµy ®−îc Ên ®Þnh vµo ngµy 20 th¸ng M−êi mét 1915.

Kho¶ng tõ 2 ®Õn 7 (tõ 5 ®Õn 20) th¸ng M−êi mét.

Lª-nin viÕt bµi "§Õn tét ®iÓm". Bµi nµy ®−îc in trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 48, ngµy 20 th¸ng M−êi mét.

Sau ngµy 7 (20) th¸ng M−êi mét.

Lª-nin göi cho V. A. Çc-pin-xki vµ X. N. Ra-vÝch cuèn s¸ch nhá "Internationale Flugblätter", tËp I; Ng−êi yªu cÇu giíi thiÖu cuèn s¸ch nµy víi Ghin-b« vµ nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa Ph¸p kh¸c.

9 (22) th¸ng M−êi mét.

Lª-nin viÕt hai l¸ th− göi ®i Niu-oãc cho A. M. C«n-l«n-tai nãi vÒ tê b¸o khæ nhá cña "Liªn minh tuyªn truyÒn x· héi chñ nghÜa" ë Mü. Ng−êi yªu cÇu hÕt søc cè g¾ng ®Ó lÊy nh÷ng thµnh viªn cña Liªn minh mµ lËp ra mét trong nh÷ng ®iÓm tùa cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van ë Mü.

Sau ngµy 10 (23) th¸ng M−êi mét.

Lª-nin hiÖu ®Ýnh b¶n dÞch ra tiÕng ý Tuyªn ng«n cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van ®Ó ®¨ng trong "Internationale Flugblätter", tËp I.

Tr−íc ngµy 14 (27) th¸ng M−êi mét.

Trong th− göi G. E. Di-n«-vi-Ðp, Lª-nin ®Ò nghÞ in toµn v¨n, thµnh truyÒn ®¬n riªng, b¶n b¸o ço vÒ ho¹t ®éng cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh, v× do khi chuÈn bÞ cho in b¶n b¸o ço nµy trong "B¶n tin" cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ, R. Grim ®· söa ch÷a v¨n kiÖn ®ã.

Kho¶ng tõ 17 (30) th¸ng M−êi mét ®Õn 8 (21) th¸ng Ch¹p.

Lª-nin ®¸nh dÊu vµ ghi nhËn xÐt vµo v¨n tËp "Quèc tÕ vµ chiÕn tranh", sè I (1915) cña Ban th− ký ë n−íc ngoµi cña Uû ban tæ chøc, nh÷ng nhËn xÐt nµy Lª-nin ®· sö dông trong bµi "ChÝnh s¸ch x· héi - s«-vanh che ®Ëy b»ng nh÷ng c©u quèc tÕ chñ nghÜa".

Lª-nin viÕt bµi "ChÝnh s¸ch x· héi - s«-vanh che ®Ëy b»ng nh÷ng c©u quèc tÕ chñ nghÜa". Bµi nµy ®· ®−îc in trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 49, ngµy 21 th¸ng Ch¹p.

Mïa thu. Lª-nin viÕt th− cho A. I. U-li-a-n«-va - £-li-da-r«-va yªu cÇu t×m ng−êi xuÊt b¶n cuèn s¸ch "Nh÷ng tµi liÖu míi vÒ nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp. TËp I. Chñ nghÜa t− b¶n vµ n«ng nghiÖp ë Hîp chñng quèc Mü".

Tr−íc ngµy 3 (16) th¸ng Ch¹p.

Lª-nin viÕt th− cho X. N. Ra-vÝch ®¸nh gi¸ cuéc bÇu cö vµo çc uû ban c«ng nghiÖp chiÕn tranh ë pª-t¬-r«-gr¸t vµ ®¸nh gi¸ nghÞ quyÕt cña chi bé b«n-sª-vÝch ë Gi¬-ne-v¬ nãi vÒ cuéc bÇu cö ®ã.

Sau ngµy 14 (27) th¸ng Ch¹p.

Trong phÇn viÕt thªm vµo th− cña N. C. Cróp-xcai-a göi chi bé Pa-ri cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga, Lª-nin chØ râ lµ cÇn ph¶i thu hót nh÷ng ng−êi Ph¸p ®øng trªn lËp tr−êng cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van ®Ó hä tham gia t¹p chÝ "Vorbote" ("Ng−êi tiªn khu").

Gi÷a th¸ng Ch¹p. Lª-nin tiÕn hµnh cuéc häp nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi quèc tÕ chñ nghÜa ®Ó bµn vÒ


vÊn ®Ò chuÈn bÞ cuéc Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai.

29 th¸ng Ch¹p (11 th¸ng Giªng 1916).

Lª-nin göi cho A. M. Goãc-ki b¶n th¶o cuèn s¸ch "Nh÷ng tµi liÖu míi vÒ nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp. TËp I. Chñ nghÜa t− b¶n vµ n«ng nghiÖp ë Hîp chñng quèc Mü", viÕt xong n¨m 1915, ®Ó Nhµ xuÊt b¶n "Çnh buåm" xuÊt b¶n ë pª-t¬-r«-gr¸t.

31 th¸ng Ch¹p (13 th¸ng Giªng 1916).

Trong th− göi ®Õn pa-ri cho I. Ph. ¸c-m¨ng, Lª-nin b¸o tin: "Chóng t«i cã mét vµi tin tøc hay tõ Tæ quèc...".

Th¸ng Ch¹p. Lª-nin viÕt lêi nãi ®Çu cho cuèn s¸ch cña N. Bu-kha-rin "Kinh tÕ thÕ giíi vµ chñ nghÜa ®Õ quèc".

Cuèi n¨m 1915. Lª-nin viÕt bµi "Chñ nghÜa c¬ héi vµ sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II".

N¨m 1915. T¹i çc th− viÖn ë BÐc-n¬, Xuy-rÝch vµ gi¬-ne-v¬, Lª-nin tiÕp tôc nghiªn cøu nh÷ng s¸ch b¸o vÒ triÕt häc - c«ng viÖc nµy Ng−êi b¾t ®Çu tõ n¨m 1914 - víi ý ®Þnh viÕt mét cuèn s¸ch chuyªn kh¶o vÒ phÐp biÖn chøng; ghi tãm t¾t nh÷ng cuèn s¸ch cña Hª-ghen, A-ri-xtèt, Ph¬-b¸ch vµ nh÷ng ng−êi kh¸c; viÕt nh÷ng nhËn xÐt vÒ çc bµi b¸o vµ s¸ch cã tÝnh chÊt triÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn; viÕt ®o¹n "VÒ vÊn ®Ò phÐp biÖn chøng", trong ®ã Ng−êi kh¸i qu¸t mäi çi chñ yÕu t¹o thµnh b¶n chÊt cña phÐp biÖn chøng duy vËt.

Lª-nin nghiªn cøu nh÷ng tµi liÖu vÒ vÊn ®Ò d©n téc.

1 9 1 6 Th¸ng Giªng - 19 th¸ng S¸u (2 th¸ng B¶y).

Lª-nin viÕt cuèn s¸ch "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" t¹i th− viÖn ë BÐc-n¬, råi sau ®ã t¹i th− viÖnë Xuy-rÝch.

2 (15) th¸ng Giªng Lª-nin l·nh ®¹o cuéc häp Ban th−êng trùc ph¸i t¶ Xim-mÐc-van, cuéc häp nµy ®· th¶o luËn vÊn ®Ò vÒ quyÒn ®¹i diÖn cña nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ Hµ-lan trong Ban th−êng trùc vµ vÒ viÖc xuÊt b¶n t¹p chÝ "Vorbote"- c¬ quan ng«n luËn cña nhãm t¶ Xim-mÐc-van.

Trong th− göi ®i Pa-ri cho I. Ph. ¸c-m¨ng, Lª-nin cho biÕt lµ ngµy 2 th¸ng Giªng 1916 nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ Hµ-lan ®· nhÊt trÝ gia nhËp ph¸i t¶ Xim-mÐc-van vµ vÒ nh÷ng sù bÊt hoµ víi Ra-®Õch.

3 (16) Th¸ng Giªng. Trong ®o¹n viÕt thªm vµo l¸ th− cña N. C. Cróp-xcai-a göi X. N. Ra-vÝch (¤n-ga), Lª-nin cho biÕt r»ng t¹p chÝ "Vorbote" ®· ®−îc tæ chøc xong, r»ng H. R«-l¨ng - H«n-xt¬ vµ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶ Hµ-lan kh¸c ®· gia nhËp ph¸i t¶ Xim-mÐc-van.

6 (19) th¸ng Giªng. Trong th− göi cho I. Ph. ¸c-m¨ng ë pa-ri, Lª-nin cho biÕt lµ ®· b¾t ®Çu chuÈn bÞ cho in t¹p chÝ "Vorbote".

Tr−íc ngµy 8 (21) th¸ng Giªng.

Lª-nin viÕt th− cho H. R«-l¨ng - H«n-xt¬ nãi vÒ vÊn ®Ò Ban th−êng trùc ph¸i t¶ Xim-mec-van tham gia t¹p chÝ "Vorbote".

12 (25) th¸ng Giªng. Lª-nin l·nh ®¹o cuéc häp cña Ban th−êng trùc ph¸i t¶ Xim-mÐc-van, cuéc häp nµy ®· th¶o luËn nh÷ng biÖn ph¸p cã quan hÖ ®Õn viÖc xuÊt b¶n sè ®Çu tiªn cña t¹p chÝ "Vorbote" trong thêi gian s¾p tíi.

Sau ngµy 12 (25) th¸ng Giªng.

Bµi b¸o cña Lª-nin "Chñ nghÜa c¬ héi vµ sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II" ®−îc in trong sè 1 cña t¹p chÝ "Vorbote".

14 (27) th¸ng Giªng. Trong th− göi M. M. Kha-ri-t«-nèp, Lª-nin hái vÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng ë Xuy-rÝch vµ vÒ kh¶ n¨ng cã thÓ thuyÕt tr×nh ë ®©y mét vµi buæi hay kh«ng.


Gi÷a th¸ng Giªng. Lª-nin tæ chøc viÖc dÞch sè 1 t¹p chÝ "Vorbote" tõ tiÕng §øc ra tiÕng Ph¸p.

16 (29) th¸ng Giªng. Trong th− göi M. M. Kha-ri-t«-nèp, Lª-nin cho biÕt lµ Ng−êi sÏ tíi Xuy-rÝch ngµy 22 th¸ng Giªng (4 th¸ng Hai) vµ yªu cÇu Kha-ri-t«-nèp t×m cho Ng−êi vµ N. C. Cróp-xcai-a mét c¨n phßng gi¸ thuª rÎ mét chót, "tèt h¬n hÕt lµ trong mét gia ®×nh c«ng nh©n b×nh th−êng" víi h×nh thøc tr¶ tiÒn thuª tõng tuÇn.

17 (30) th¸ng Giªng. Lª-nin viÕt th− cho chi bé b«n-sª-vÝch ë Xuy-rÝch nãi vÒ c«ng t¸c trong thanh niªn nh©n dÞp Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa cña çc tæ chøc thanh niªn s¾p ®−îc triÖu tËp trong thêi gian tíi.

Kho¶ng tõ 17 (30) th¸ng Giªng ®Õn 5 (18) th¸ng Hai.

Lª-nin viÕt bµi "Ban tæ chøc vµ ®¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª cã ®−êng lèi cña m×nh kh«ng?". Bµi nµy ®−îc in trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 50, ngµy 18 th¸ng Hai.

23 - 27 th¸ng Giªng (5 - 9 th¸ng Hai).

Lª-nin tham gia Héi nghÞ Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng häp ë BÐc-n¬.

Lª-nin ghi chÐp ch−¬ng tr×nh nghÞ sù vµ thµnh phÇn tham dù Héi nghÞ cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng.

T¹i Héi nghÞ Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng, Lª-nin ®Ò nghÞ ®−a ra th¶o luËn b¶n dù th¶o cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ. "Rundschreiben an alle angeschlossenen Parteien und Gruppen" ("Lêi kªu gäi göi tÊt c¶ çc ®¶ng vµ çc nhãm ®ång t×nh") do R. Grim ®−a ra.

Lª-nin ®−a ra nh÷ng ®iÓm söa ch÷a vµ bæ sung vµo b¶n dù th¶o lêi kªu gäi cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ.

T¹i Héi nghÞ Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng, Lª-nin thay mÆt nh÷ng ng−êi

b«n-sª-vÝch vµ Ban l·nh ®¹o xø cña §¶ng d©n chñ - x· héi V−¬ng quèc Ba-lan vµ LÝt-va ®äc lêi tuyªn bè ph¶n ®èi viÖc mêi C. Cau-xky. G. Ha-d¬ vµ e. BÐc-stanh ®Õn dù Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai.

Lª-nin viÕt "Dù th¶o nghÞ quyÕt vÒ viÖc triÖu tËp Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai".

Lª-nin viÕt ®Ò ¸n cña ®oµn ®¹i biÓu Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga "Göi héi nghÞ 24 th¸ng T− 1916" vÒ quyÒn ®¹i diÖn t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai. B¶n ®Ò ¸n nµy ®· ®−îc ®−a ra Héi nghÞ Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng.

Tr−íc ngµy 26 th¸ng Giªng (8 th¸ng Hai)

Lª-nin b¸o cho A. M. Goãc-ki biÕt lµ Ng−êi ®· göi cho «ng b»ng b−u kiÖn cã b¶o ®¶m cuèn s¸ch nhá cña N. C. Cróp-xcai-a "gi¸o dôc quèc d©n vµ d©n chñ".

26 Th¸ng Giªng (8 th¸ng Hai).

T¹i cuéc mÝt tinh quèc tÕ ë BÐc-n¬, Lª-nin ®· ®äc diÔn v¨n nãi vÒ cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc chñ nghÜa vµ nh÷ng nhiÖm vô cña giai cÊp v« s¶n.

28 th¸ng Giªng (10 th¸ng Hai)

Lª-nin viÕt bøc th− "VÒ nh÷ng nhiÖm vô cña ph¸i ®èi lËp ë Ph¸p (Th− göi ®ång chÝ Xa-pha-rèp)". Bøc th− nµy ®· ®−îc in thµnh truyÒn ®¬n riªng b»ng tiÕng Ph¸p t¹i gi¬-ne-v¬, n¨m 1916.

28 hoÆc 29 th¸ng Giªng (19 hoÆc 11 th¸ng hai).

Lª-nin rêi BÐc-n¬ ®Õn sèng ë xuy-rÝch.

Kho¶ng tõ 30 th¸ng Giªng ®Õn 4 th¸ng Hai (tõ 12 ®Õn 17 th¸ng Hai).

Lª-nin chuÈn bÞ b¶n thuyÕt tr×nh "Hai Quèc tÕ"; trÝch ghi çc b¸o chÝ; viÕt dµn bµi b¸o ço.

31 th¸ng Giªng (13 th¸ng Hai).

Trong th− göi cho X. N. Ra-vÝch, Lª-nin b¸o tin: "Thø n¨m (17. 11.) t«i sÏ tr×nh bµy


t¹i ®©y b¶n thuyÕt tr×nh ®Çu tiªn ("Hai Quèc tÕ"), råi Ýt b÷a n÷a sÏ tr×nh bµy b¶n thuyÕt tr×nh thø hai ("Nh÷ng ®iÒu kiÖn hoµ b×nh vµ vÊn ®Ò d©n téc" hoÆc mét vÊn ®Ò nµo ®¹i lo¹i thÕ)". Ng−êi yªu cÇu b¸o tin cho biÕt "khi nµo cã thÓ tr×nh bµy b¶n thuyÕt tr×nh "thø nhÊt hay lµ c¶ hai?") ë gi¬-ne-v¬".

Th¸ng Giªng. Lª-nin tiÕn hµnh cuéc häp çc ®¹i biÓu cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vµ ban biªn tËp b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" − C¬ quan ng«n luËn trung −¬ng cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga − cã çc ®¹i diÖn §¶ng d©n chñ - x· héi Thôy-sÜ vµ §¶ng d©n chñ - x· héi V−¬ng quèc Ba-lan vµ LÝt-va tham gia ®Ó bµn vÒ vÊn ®Ò xem xÐt l¹i c−¬ng lÜnh ruéng ®Êt cña ®¶ng ®· ®−îc th«ng qua t¹i §¹i héi IV (§¹i héi thèng nhÊt) cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga häp t¹i Xtèc-kh«m n¨m 1906. Trong b¸o ço ®äc t¹i cuéc häp, Lª-nin luËn chøng cho c−¬ng lÜnh quèc h÷u ho¸ ruéng ®Êt trong ®iÒu kiÖn d©n chñ ho¸ ®Çy ®ñ chÕ ®é nhµ n−íc ë Nga.

Th¸ng Giªng - th¸ng Hai.

Lª-nin viÕt luËn c−¬ng "Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt". LuËn c−¬ng nµy ®· ®−îc in trªn t¹p chÝ "Vorbote", sè 2, th¸ng T− n¨m 1916.

Lª-nin viÕt b×nh luËn ng¾n vÒ luËn c−¬ng "Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt".

3 (16) th¸ng Hai. Lª-nin göi cho çc chi bé b«n-sª-vÝch ë ngoµi n−íc b¶n th«ng b¸o vÒ cuéc Héi nghÞ cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng häp trong nh÷ng ngµy 23 - 27 th¸ng Giªng (5 - 9 th¸ng Hai); Ng−êi ®Ò nghÞ chuÈn bÞ ngay cho cuéc Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai s¾p häp, ®éng

4 (17) th¸ng Hai. T¹i Xuy-rÝch, Lª-nin thuyÕt tr×nh vÒ ®Ò tµi: "Hai Quèc tÕ".

Trong th− göi X. N. Ra-vÝch, Lª-nin yªu cÇu Ên ®Þnh ngµy thuyÕt tr×nh ë Gi¬-ne-v¬ hoÆc lµ tr−íc ngµy 25, hoÆc lµ sau ngµy 26 th¸ng Hai, còng nh− biªn th− cho biÕt ngµy thuyÕt tr×nh ë L«-da-n¬.

Tr−íc ngµy 13 (26) th¸ng Hai.

Lª-nin chuÈn bÞ çc b¶n thuyÕt tr×nh ë Xuy-rÝch vµ Gi¬-ne-v¬ vÒ ®Ò tµi ""Nh÷ng ®iÒu kiÖn hoµ b×nh" trong mèi quan hÖ víi vÊn ®Ò d©n téc"; trÝch ghi çc b¸o vµ t¹p chÝ; viÕt dµn bµi ®Ò c−¬ng v¾n t¾t cña b¶n thuyÕt tr×nh.

13 (26) th¸ng Hai. Lª-nin thuyÕt tr×nh t¹i Xuy-rÝch vÒ ®Ò tµi ""Nh÷ng ®iÒu kiÖn hßa b×nh" trong mèi quan hÖ víi vÊn ®Ò d©n téc".

Trong th− göi I. Ph. ¸c-m¨ng, Lª-nin nhËn xÐt r»ng trong §¶ng d©n chñ - x· héi §øc, ¤. Ruy-lª vµ "Nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa quèc tÕ §øc" t¸n thµnh ph©n liÖt; nhãm "quèc tÕ" dao ®éng; Ng−êi yªu cÇu viÕt vÒ vÊn ®Ò nµy göi vÒ Pª-t¬-r«-gr¸t.

14 (27) th¸ng Hai. Trong th− göi X. N. Ra-vÝch, Lª-nin tho¶ thuËn vÒ ®Ò tµi thuyÕt tr×nh t¹i gi¬-ne-v¬.

Tr−íc ngµy 16 (29) th¸ng Hai.

Lª-nin ghi nh÷ng ®o¹n trÝch, nhËn xÐt vµ ghi chó vµo cuèn s¸ch nhá cña V. C«n-b¬ "Die Sozialdemokratie am Scheidewege" ("§¶ng d©n chñ - x· héi ë ng· ba ®−êng"), nh÷ng ®o¹n trÝch, nh÷ng nhËn xÐt vµ ghi chó nµy Ng−êi ®· sö dông trong bµi b¸o cña m×nh "Vin-hem C«n-b¬ vµ Giª-oãc-gi Plª-kha-nèp".

16 (29) th¸ng Hai. Nh÷ng bµi cña Lª-nin "KhÈu hiÖu ngµy nay ë Nga: hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh vµ ®éc lËp cña Ba-lan", "vin-hem C«n-b¬ vµ Giª-


oãc-gi Plª-kha-nèp" ®−îc ®¨ng trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 51.

17 th¸ng Hai (I th¸ng Ba).

Lª-nin thuyÕt tr×nh t¹i Gi¬-ne-v¬ vÒ ®Ò tµi ""Nh÷ng ®iÒu kiÖn hßa b×nh" trong mèi quan hÖ víi vÊn ®Ò d©n téc". H¬n 200 ng−êi ®· ®Õn dù buæi thuyÕt tr×nh.

Kho¶ng tõ 19 th¸ng hai ®Õn 7 th¸ng Ba (tõ 3 ®Õn 20 th¸ng Ba).

Lª-nin viÕt bµi "VÒ c−¬ng lÜnh hoµ b×nh". Bµi nµy ®· ®−îc in trªn b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi", sè 52, ngµy 25 th¸ng Ba.

27 th¸ng Hai (11 th¸ng Ba).

Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, Lª-nin yªu cÇu nhÊt thiÕt ph¶i ®×nh b¶n t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n", v× nhãm Bu-kha-rin - Pi-a-ta-cèp vµ B«-s¬ cã lËp tr−êng chèng ®¶ng trong vÊn ®Ò d©n téc; Ng−êi ®Ò nghÞ thay thÕ t¹p chÝ nµy b»ng "V¨n tËp "Ng−êi d©n chñ - x· héi"" do ban biªn tËp b¸o "Ng−êi d©n chñ - x· héi" chñ biªn).


Trong th− göi M. A. U-li-a-n«-va, Lª-nin cho biÕt lµ Ng−êi chuyÓn ®Õn ë xuy-rÝch ®Ó lµm viÖc t¹i çc th− viÖn Xuy-rÝch.


Lª-nin tõ chèi kh«ng tham gia v¨n tËp mµ ng−êi ta xuÊt b¶n ®Ó phª ph¸n chñ tr−¬ng b¶o vÖ tæ quèc vµ luËn chøng cho c−¬ng lÜnh Xim-mÐc-van, vµ dù ®Þnh sÏ xuÊt b¶n hîp ph¸p ë Nga, bëi lÏ çc ®iÒu kiÖn ®· nãi tr−íc lµ çc bµi trong v¨n tËp ph¶i kh«ng ®−îc c«ng kÝch lÉn nhau.

Cuèi th¸ng Hai - th¸ng Ba.

Lª-nin viÕt "§Ò ¸n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa lÇn thø hai" (luËn c−¬ng); Ng−êi tæ chøc viÖc dÞch luËn c−¬ng ra tiÕng §øc vµ tiÕng Ph¸p vµ göi cho çc chi bé b«n-sª-vÝch ë ngoµi n−íc vµ nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa çnh t¶ ë çc n−íc. LuËn c−¬ng nµy ®−îc ®¨ng trong sè 4 "B¶n tin" cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ, ra ngµy 22 th¸ng T− ë BÐc-n¬.

Th¸ng Hai. Lª-nin viÕt th− cho chi bé b«n-sª-vÝch ë pa-ri nãi r»ng nh÷ng ng−êi çnh t¶ ë Ph¸p cÇn ph¶i h×nh thµnh vÒ mÆt tæ chøc trªn c¬ së c−¬ng lÜnh cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van.

Th¸ng Hai - th¸ng Ba. Lª-nin viÕt "th− cña Ban chÊp hµnh tæ chøc ë n−íc ngoµi göi çc chi bé §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga", trong ®ã Ng−êi phª ph¸n chñ nghÜa c¬ héi trong §¶ng d©n chñ - x· héi Ba-lan.

Th¸ng Hai - th¸ng T−. Lª-nin viÕt bµi: "Ph©n liÖt hay thèi n¸t?".

6 (19) th¸ng Ba. Trong th− göi A. M. C«n-l«n-tai, Lª-nin chØ thÞ dÞch ra tiÕng Anh vµ xuÊt b¶n ë na-uy cuèn "Internationale Flugblätter", tËp 1, trong ®ã cã in dù th¶o nghÞ quyÕt vµ Tuyªn ng«n cña ph¸i t¶ xim-mÐc-van, vµ Ng−êi chØ thÞ ph¶i ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó phæ biÕn cuèn ®ã ë Mü, Anh, Thôy-®iÓn, na-uy. Ng−êi göi luËn c−¬ng "Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt" ®Ó giíi thiÖu víi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi Thôy-®iÓn vµ Na-uy.

Sau ngµy 6 (19) th¸ng Ba.

Trong th− göi A. M. C«n-l«n-tai, Lª-nin nãi vÒ quyÒn ®¹i diÖn cña ph¸i t¶ Na-uy t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai s¾p häp.

Tr−íc ngµy 12 (25) th¸ng Ba.

Lª-nin viÕt th− cho A. I. U-li-a-n«-va £-li-da-r«-va nãi vÒ viÖc tæ chøc viÖc vËn chuyÓn vµ göi s¸ch b¸o vÒ Nga.

Trong th− göi G. E. Di-n«-vi-Ðp, Lª-nin chØ râ r»ng Ban th−êng trùc ph¸i t¶ Xim-mÐc-van cÇn ph¶i chuÈn bÞ b¸o ço vµ ®Ò c−¬ng ®Ó tr×nh bµy t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai.

Sau ngµy 28 th¸ng Ba (10 th¸ng T−)

Lª-nin viÕt "Dù th¶o nghÞ quyÕt cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vÒ viÖc ®×nh b¶n t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n"" do cã nh÷ng sù bÊt ®ång


ý kiÕn gi÷a çc uû viªn ban biªn tËp vÒ vÊn ®Ò quyÒn d©n téc tù quyÕt.

Th¸ng Ba. Lª-nin b¸o tin cho G. Pi-a-ta-cèp, E. B«-s¬, N. bu-kha-rin biÕt lµ Ng−êi kh«ng thÓ céng t¸c víi hä trong t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n", v× hä ®i chÖch khái lËp tr−êng cña ®¶ng.

Th¸ng Ba - th¸ng S¸u.

Trong çc bøc th− göi nh÷ng ng−êi b«n-sª-vÝch ë ngoµi n−íc, Lª-nin v¹ch trÇn nh÷ng quan ®iÓm chèng ®¶ng cña nhãm bu-kha-rin- Pi-a-ta-cèp vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ hµnh ®éng cã tÝnh chÊt ©m m−u cña hä trong th¸i ®é ®èi víi trung −¬ng ®¶ng. Trong nh÷ng th− göi cho Di-n«-vi-Ðp, Lª-nin phª ph¸n nh÷ng sù dao ®éng cña «ng ta trong th¸i ®é ®èi víi nhãm Bu-kha-rin - Pi-a-ta-cèp.

Tr−íc ngµy 5 (18) th¸ng T−.

Lª-nin viÕt th− cho G. E. Di-n«-vi-Ðp nãi vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i tiÕn hµnh mét lo¹t cuéc häp cña çnh t¶ ngay tr−íc Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai.

5 (18) th¸ng T−. Lª-nin tr×nh bµy b¸o ço "VÒ nh÷ng nhiÖm vô tr−íc m¾t cña §¶ng d©n chñ - x· héi ë Nga" t¹i cuéc häp chung gi÷a chi bé b«n-sª-vÝch ë Xuy-rÝch víi nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi - quèc tÕ chñ nghÜa Ba-lan vµ L¸t-vi-a.

Lª-nin viÕt ®¬n göi Së c¶nh s¸t Xuy-rÝch yªu cÇu cÊp cho Ng−êi giÊy phÐp c− tró t¹i thµnh phè v× lý do ph¶i ®äc s¸ch ë çc th− viÖn Xuy-rÝch.

Lª-nin dïng mäi çch ®Ó tr−íc ngµy Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai khai m¹c, in cho ®−îc b¶n luËn c−¬ng "Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt" thµnh nhiÒu b¶n h¬n n÷a ®Ó ph¸t cho nh÷ng ng−êi tham dù héi nghÞ.

Sau ngµy 5 (18) th¸ng T−.

Trong th− göi cho G. L. Sc¬-lèp-xki, Lª-nin yªu cÇu göi vÒ chç Ph. Pl¸t-ten ë Xuy-rÝch 30 b¶n t¹p chÝ "Vorbote", sè 1.

Kho¶ng tõ 5 ®Õn 11 (tõ 18 ®Õn 24) th¸ng T−.

Lª-nin giao nhiÖm vô cho G. E. Di-n«-vi-Ðp, ®¹i diÖn cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i BÐc-n¬, tiÕn hµnh häp bµn víi C. Ra-®Õch vµ nãi râ lËp tr−êng cña m×nh ®èi víi Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai: "Sù viÖc diÔn ra còng gièng nh− tr−íc ngµy Héi nghÞ Xim-mÐc-van häp; chóng ta cã nh÷ng "nghÞ quyÕt" riªng cña m×nh, nh−ng tuyÖt nhiªn kh«ng kh−íc tõ viÖc lËp khèi çnh t¶".

Kho¶ng tõ 6 ®Õn 24 th¸ng T− (tõ 19 th¸ng T− ®Õn 7 th¸ng N¨m).

Trong th− göi A. M. C«n-l«n-tai, Lª-nin tá ý mong muèn lµ t¹i Héi nghÞ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa thuéc çc n−íc trung lËp mµ C. Huy-xman Ên ®Þnh häp vµo ngµy 26 th¸ng S¸u 1916, sÏ cã nh÷ng ®¹i diÖn cña nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa çnh t¶ tham gia.

11 - 17 (24 - 30) th¸ng T−.

Lª-nin tham gia Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai häp ë Ki-en-tan; Ng−êi tiÕn hµnh mét lo¹t cuéc häp cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van tæ chøc vµ ®oµn kÕt çnh t¶ cña héi nghÞ.

Lª-nin tham gia tiÓu ban so¹n th¶o nghÞ quyÕt vÒ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt cña héi nghÞ − vÒ th¸i ®é ®èi víi Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa.

Lª-nin trao ®æi ý kiÕn víi çc ®¹i biÓu héi nghÞ - ®¹i diÖn cña nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa çc n−íc vÒ t©m tr¹ng cña c«ng nh©n, vÒ cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n chèng chiÕn tranh.

T¹i çc phiªn häp cña héi nghÞ, Lª-nin viÕt th− trao ®æi víi I. Ph. ¸c-m¨ng, P. Bri-d«ng, £. Gra-be vµ nh÷ng ng−êi kh¸c.

Lª-nin trÝch ghi çc dù th¶o nghÞ quyÕt cña R. Su-bÐc vµ s. Ne-n¬, nh÷ng nghÞ quyÕt nµy ®· ®−îc ®−a ra trong tiÓu ban vÒ vÊn


®Ò Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa, v¹ch kÕ ho¹ch kÕt hîp vµ chØnh lý l¹i nh÷ng nghÞ quyÕt ®ã.

Lª-nin viÕt ph¸c th¶o bµi ph¸t biÓu cña m×nh t¹i héi nghÞ nh»m tr¶ lêi L.M¸c-tèp vµ E. M«-®i-li-a-ni, hai ng−êi nµy ®· ph¸t biÓu tr−íc Ng−êi.

Lª-nin ghi chÐp çc bµi ph¸t biÓu cña nh÷ng ng−êi dù héi nghÞ.

Lª-nin söa ch÷a, ®¸nh dÊu vµ ghi nhËn xÐt vµo çc b¶n dù th¶o nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa vµ vÒ c−¬ng lÜnh hoµ b×nh, nh÷ng v¨n kiÖn nµy ®· ®−îc ®−a ra héi nghÞ.

Lª-nin ph¸t biÓu t¹i héi nghÞ vÒ vÊn ®Ò triÖu tËp cuéc häp Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa vµ vÒ vÊn ®Ò thñ tôc biÓu quyÕt nghÞ quyÕt cña tiÓu ban vÒ viÖc triÖu tËp Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa.

Lª-nin ghi chÐp nh÷ng kÕt qu¶ bá phiÕu nghÞ quyÕt vÒ vÊn ®Ò triÖu tËp Côc quèc tÕ x· héi chñ nghÜa do ph¸i t¶ Xim-mÐc-van ®−a ra héi nghÞ th¶o luËn.

Lª-nin ghi nh÷ng nhËn xÐt vµo dù th¶o luËn c−¬ng cña Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai häp ë Ki-en-tan "Die Stellung des Proletariats zu den Friedensfrage, Vorschlag für Thesen" ("Th¸i ®é cña giai cÊp v« s¶n ®èi víi vÊn ®Ò hoµ b×nh. §Ò ¸n luËn c−¬ng").

Lª-nin viÕt bµi b×nh luËn "Chèng chñ nghÜa hoµ b×nh. Nh÷ng lËp luËn chèng l¹i khÈu hiÖu mét nÒn hoµ b×nh d©n chñ hay bÒn v÷ng" nãi vÒ dù th¶o nghÞ quyÕt "Th¸i ®é cña giai cÊp v« s¶n ®èi víi vÊn ®Ò hoµ b×nh" ®· ®−îc ®−a ra héi nghÞ.

Sím nhÊt lµ ngµy 17 (30) th¸ng T−.

Lª-nin viÕt dµn bµi b¶n b¸o ço vÒ nh÷ng kÕt qu¶ cña Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ lÇn thø hai häp trong nh÷ng ngµy 11 - 17 th¸ng T− 1916 t¹i Ki-en-tan.

Kho¶ng tõ 17 (30) th¸ng T− ®Õn 20 th¸ng N¨m (2 th¸ng S¸u).

Lª-nin viÕt th− cho G. E. Di-n«-vi-Ðp nãi vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i chuÈn bÞ th− b¸o ço vÒ Héi nghÞ Ki-en-tan ®Ó göi cho çc tæ chøc ®¶ng ë Nga vµ çc chi bé B«n-sª-vÝch ë ngoµi n−íc.

Kho¶ng tõ 18 ®Õn 30 th¸ng T− (tõ 1 ®Õn 13 th¸ng N¨m).

Trong th− göi A. G. Sli-¸p-ni-cèp, Lª-nin nhËn xÐt lµ t¹i Héi nghÞ Ki-en-tan "ng−êi ta ®· th«ng qua b¶n tuyªn ng«n − mét b−íc tiÕn... lÇn nµy ph¸i t¶ ®· m¹nh h¬n".

Th¸ng T− - th¸ng B¶y. Lª-nin ghi tãm t¾t "LuËn c−¬ng vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc vµ sù ¸p bøc d©n téc cña "B¸o c«ng nh©n"".

§Çu th¸ng N¨m. Lª-nin c¾t ®øt h¼n víi ban biªn tËp t¹p chÝ "ng−êi céng s¶n".

2 (15) th¸ng N¨m. Lª-nin ®äc b¶n b¸o ço vÒ Héi nghÞ Ki-en-tan t¹i cuéc häp cña chi bé b«n-sª-vÝch ë Xuy-rÝch.

4 (17) th¸ng N¨m. Trong th− göi V. A. Çc-pin-xki, Lª-nin cho biÕt lµ Ng−êi dù ®Þnh ®Õn Gi¬-ne-v¬ vµ L«-da-n¬ ®Ó thuyÕt tr×nh vÒ ®Ò tµi "Hai trµo l−u trong phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ".

Sau ngµy 15 (28) th¸ng N¨m.

Lª-nin viÕt th− cho A. M C«n-l«n-tai nãi vÒ vÊn ®Ò cuéc Héi nghÞ nh÷ng ng−êi x· héi chñ nghÜa thuéc çc n−íc trung lËp ®Þnh häp vµo ngµy 26 th¸ng S¸u 1916.

19 hoÆc 21 th¸ng N¨m (1 hoÆc 3 th¸ng S¸u).

Lª-nin thuyÕt tr×nh ë L«-da-n¬ vÒ ®Ò tµi "Hai trµo l−u trong phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ".

20 th¸ng N¨m (2 th¸ng S¸u)

Lª-nin ®äc b¸o ço vÒ Héi nghÞ Ki-en-tan t¹i cuéc häp cña chi bé b«n-sª-vÝch ë Gi¬-ne-v¬.

798 Th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña V.I. Lª-nin 799

Lª-nin thuyÕt tr×nh ë Gi¬-ne-v¬ vÒ ®Ò tµi "Hai

trµo l−u trong phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ".

26 th¸ng N¨m (8 th¸ng S¸u).

Lª-nin b¸o cho M. N. P«-crèp-xki biÕt lµ do tÝnh chÊt phøc t¹p cña tµi liÖu vµ do bÞ èm nªn Ng−êi kh«ng thÓ viÕt cuèn s¸ch "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" xong ®óng kú h¹n ®· ®Þnh vµ hy väng r»ng ban biªn tËp cña Nhµ xuÊt b¶n "Çnh buåm" sÏ gia h¹n thªm cho Ng−êi mét thêi gian ng¾n.

31 th¸ng N¨m (13 th¸ng S¸u).

Bµi cña Lª-nin "Bµn vÒ chñ nghÜa s«-vanh §øc vµ chñ nghÜa s«-vanh kh«ng ph¶i §øc" ®−îc ®¨ng trªn t¹p chÝ "VÊn ®Ò b¶o hiÓm x· héi", sè 5 (54).

Sau ngµy 17 (30) th¸ng S¸u.

Lª-nin viÕt b×nh luËn vÒ ph¸i ®èi lËp çnh t¶ trong çc ®¶ng d©n chñ - x· héi.

19 th¸ng S¸u (2 th¸ng B¶y).

Lª-nin viÕt xong cuèn s¸ch "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n" vµ göi b¶n th¶o ®Õn Nhµ xuÊt b¶n "Çnh buåm".

Lª-nin tr×nh bµy b¶n b¸o ço vÒ chñ nghÜa ®Õ quèc t¹i mét tæ tù häc cña c«ng nh©n ë Xuy-rÝch.

________

Môc lôc

Lêi Nhµ xuÊt b¶n Lêi tùa..................................................................................................... VII

1 9 1 5

* Lêi kªu gäi nh©n cuéc chiÕn tranh................................. 1 - 4

TiÕng nãi ch©n thËt cña mét ng−êi x· héi chñ nghÜa Ph¸p...........................................................................................

5 - 15

Chñ nghÜa §Õ quèc vµ chñ nghÜa x· héi ë ý (B×nh

luËn ng¾n)..........................................................................................

16 - 28.

C¶m ¬n vÒ sù th¼ng th¾n.......................................................... 29 - 30

ThÊt b¹i cña n−íc Nga vµ cuéc khñng ho¶ng

çch m¹ng...........................................................................................

31 - 37

Göi uû ban x· héi chñ nghÜa quèc TÕ (I. S. K.).................. 38 - 45

B−íc ®Çu............................................................................................... 46 - 54

Nh÷ng ng−êi M¸c-xÝt çch m¹ng t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa quèc tÕ häp ngµy 5 - 8 th¸ng chÝn 1915.............................................................................................................

55 - 60

Vµi luËn c−¬ng. Cña ban biªn tËp........................................ 61 - 65

Nh÷ng ng−êi quèc tÕ chñ nghÜa chÝnh cèng: Cau-xky, ¸c-xen-rèt, m¸c-tèp............................................................

66 - 74

* DÊu hoa thÞ chØ nh÷ng ®Çu ®Ò do ViÖn nghiªn cøu chñ nghÜa M¸c Lª-nin trùc thuéc Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng céng s¶n Liªn-x« ®Æt ra...

800 Môc lôc Môc lôc 801

Giai cÊp v« s¶n çch m¹ng vµ quyÒn d©n téc tù

quyÕt.......................................................................................................

77 - 87

Göi ®ång chÝ BÝ th− "Liªn minh tuyªn truyÒn x· héi

chñ nghÜa"...........................................................................................

88 - 95

VÒ hai ®−êng lèi çch m¹ng................................................... 96 - 103

§Õn tét ®iÓm....................................................................................... 104 - 106

ChÝnh s¸ch x· héi - s«-vanh che ®Ëy b»ng nh÷ng

c©u quèc tÕ chñ nghÜa...............................................................

107 - 118

* Lêi tùa viÕt cho cuèn s¸ch cña N. Bu-kha-rin

"nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ chñ nghÜa ®Õ quèc"................

119 - 126

Chñ nghÜa c¬ héi vµ sù ph¸ s¶n cña quèc tÕ II .......... 127 - 148

Chñ nghÜa c¬ héi vµ sù ph¸ s¶n cña quèc tÕ II........... 149 - 166

I........................................................................................................... 149

II ......................................................................................................... 154

III ....................................................................................................... 157

Nh÷ng tµi liÖu míi vÒ nh÷ng quy luËt ph¸t triÓn

cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp. TËp I.

Chñ nghÜa t− b¶n vµ n«ng nghiÖp ë Hîp chñng quèc

Mü...............................................................................................................

167 - 290

I. §Æc ®iÓm chung cña ba miÒn chñ yÕu. MiÒn T©y ®ang ®−îc

khÈn thùc vµ nh÷ng h«m-xtÐt.....................................................

174

2. MiÒn B¾c c«ng nghiÖp................................................................... 179

3. MiÒn nam tr−íc kia lµ cña chñ n«............................................... 181

4. Quy m« trung b×nh cña çc Êp tr¹i. Sù "tan r· cña chñ nghÜa

t− b¶n" ë miÒn Nam......................................................................

185

5. TÝnh chÊt t− b¶n chñ nghÜa cña n«ng nghiÖp....... 192

6. Nh÷ng khu cã nÒn n«ng nghiÖp th©m canh nhÊt 199

7. M¸y mãc vµ lao ®éng lµm thuª trong n«ng nghiÖp 208

8. Nh÷ng trang tr¹i lín lo¹i trõ nh÷ng trang tr¹i nhá. Sè l−îng ruéng ®Êt trång trät....................

215

9. TiÕp theo. Tµi liÖu vÒ gi¸ trÞ çc Êp tr¹i........................ 224

10. Nh÷ng thiÕu sãt cña nh÷ng ph−¬ng ph¸p th−êng dïng ®Ó nghiªn cøu kinh tÕ. M¸c nãi vÒ nh÷ng ®Æc tr−ng cña n«ng nghiÖp..........................................................................................

229 11. Mét sù so s¸nh chÝnh x¸c h¬n gi÷a nh÷ng Êp tr¹i nhá víi

nh÷ng Êp tr¹i lín........................................................................

239 12. Çc lo¹i doanh nghiÖp trong n«ng nghiÖp........... 249

13. Ng−êi ta ®· h¹ thÊp ®i nh− thÕ nµo hiÖn t−îng nÒn s¶n xuÊt lín lo¹i trõ nÒn s¶n xuÊt nhá trong n«ng nghiÖp ........

257

14. Sù t−íc ®o¹t nh÷ng ng−êi tiÓu n«ng........................................ 266 15. T×nh h×nh so s¸nh gi÷a sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ sù

ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp.......................................................

277 16. Tæng kÕt vµ kÕt luËn.................................................................... 287

1 9 1 6

*Dù th¶o nghÞ quyÕt vÒ viÖc triÖu tËp Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa lÇn thø hai ......................................................

291 - 292

Göi Héi nghÞ ngµy 24 th¸ng T− 1916. §Ò ¸n cña ®oµn ®¹i

biÓu...................................................................................................

293 - 294

DiÔn v¨n ®äc t¹i cuéc MÝt-tinh quèc tÕ ë BÐc-n¬ ngµy 8 th¸ng hai 1916....................................................................

295 - 299

VÒ nh÷ng nhiÖm vô cña ph¸i ®èi lËp ë Ph¸p (Th− göi

®ång chÝ Xa-pha-rèp)............................................................

300 - 305

Ban tæ chøc vµ §¶ng ®oµn Ts¬-khª-Ýt-dª cã ®−êng lèi cña m×nh kh«ng?.....................................................................

306 - 314

KhÈu hiÖu ngµy nay ë Nga: Hoµ b×nh kh«ng cã th«n tÝnh vµ nÒn ®éc lËp cña Ba-lan...............................

315 - 319


Vin-hem c«n-b¬ vµ Giª-oãc-gi Plª-kha-nèp.................... 320 - 322

Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt (§Ò c−¬ng)................................................................................ 323 342

1. Chñ nghÜa ®Õ quèc, chñ nghÜa x· héi vµ viÖc gi¶i phãng çc d©n téc bÞ ¸p bøc...........................................................................

323

2. Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ cuéc ®Êu tranh v× d©n chñ...................................................................................................

324

3. ý nghÜa cña quyÒn tù quyÕt vµ quan hÖ cña nã víi chÕ ®é liªn bang.........................................................................................

327

4. Giai cÊp v« s¶n çch m¹ng ph¶i ®Æt vÊn ®Ò quyÒn d©n téc tù quyÕt nh− thÕ nµo.........................................................................

328

5. Chñ nghÜa M¸c vµ chñ nghÜa Pru-®«ng trong vÊn ®Ò d©n téc....................................................................................................

331

6. Th¸i ®é cña ba lo¹i n−íc ®èi víi quyÒn d©n téc tù quyÕt................................................................................................ 333

7. Chñ nghÜa x· héi - s«-vanh vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt................................................................................................ 335

8. NhiÖm vô cô thÓ cña giai cÊp v« s¶n trong t−¬ng lai gÇn nhÊt..................................................................................................

337

9. Th¸i ®é cña §¶ng d©n chñ - x· héi Nga vµ Ba-lan vµ cña Quèc tÕ II ®èi víi quyÒn tù quyÕt............................................... 338

VÒ "C−¬ng lÜnh hoµ b×nh"........................................................... 343 - 352

Th− cña Ban chÊp hµnh çc tæ chøc ë n−íc ngoµi göi çc chi bé §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga............................................................................................................

353 - 358

*Dù th¶o NghÞ quyÕt cña Ban chÊp hµnh Trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga vÒ viÖc ®×nh b¶n t¹p chÝ "Ng−êi céng s¶n" 359 - 361

§Ò ¸n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa lÇn thø Hai..........................................................................

362 - 376

Ph©n liÖt hay thèi n¸t?.............................................................. 377 - 378

Bµn vÒ chñ nghÜa s«-vanh §øc vµ chñ nghÜa s«-vanh kh«ng ph¶i §øc .................................................................

379 - 382

Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n tét cïng cña chñ nghÜa T− b¶n (Kh¸i luËn phæ th«ng).............................................

383 - 541

Lêi tùa............................................................................................. 385

Lêi tùa viÕt cho çc b¶n tiÕng Ph¸p vµ tiÕng §øc.................... 387

I ....................................................................................................... 387

II ...................................................................................................... 388

III .................................................................................................... 390

IV...................................................................................................... 391

V....................................................................................................... 392

I. Sù tËp trung s¶n xuÊt vµ çc tæ chøc ®éc quyÒn 396

II. Çc ng©n hµng vµ vai trß míi cña chóng................ 415

III. T− b¶n tµi chÝnh vµ bän ®Çu sá tµi chÝnh................ 437

IV. XuÊt khÈu t− b¶n........................................................... 455

V. ViÖc ph©n chia thÕ giíi gi÷a çc liªn minh cña bän t−

b¶n ............................................................................................

462

VI. ViÖc ph©n chia thÕ giíi gi÷a çc ®¹i c−êng quèc 473

VII. Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n ®Æc biÖt cña chñ nghÜa t−

b¶n .............................................................................................

488

VIII. TÝnh ¨n b¸m vµ sù thèi n¸t cña chñ nghÜa t− b¶n .............. 502

Ix. Phª ph¸n chñ nghÜa ®Õ quèc................................................... 515

X. VÞ trÝ cña chñ nghÜa ®Õ quèc................................................... 533

Çc tµi liÖu chuÈn bÞ

* §Ò c−¬ng b¸o ço t¹i Héi nghÞ nh÷ng ng−êi d©n chñ - x· héi çnh t¶......................................................................

545 - 546

* Dµn bµi nãi t¹i Héi nghÞ xim-mÐc-van.............................. 547 - 548

* Nh÷ng ®iÓm bæ sung vµo b¶n tuyªn bè cña ph¸i t¶ Xim-mÐc-van..................................................................................

549


* Nh÷ng tµi liÖu ®Ó viÕt bµi thuyÕt tr×nh "chñ nghÜa ®Õ quèc vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt......................................................................................................

550 - 562* 1. TrÝch cuèn "Hofkalender"....................................... 550

*2. Ph¸c th¶o v¾n t¾t......................................................... 552* 3. Nh÷ng luËn ®iÓm........................................................... 5554. Chñ nghÜa ®Õ quèc vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt (Ghi v¾n t¾t) ....................................................................

557

Më ®Çu................................................................................................ 557 I. Quan ®iÓm kinh tÕ..................................................................... 557 II. Quan ®iÓm lÞch sö...................................................................... 558

III. Quan ®iÓm chÝnh trÞ.................................................................. 558 IV. Quan ®iÓm vÒ biªn giíi quèc gia............................................ 558 V. Quan ®iÓm vÒ ®Êu tranh giai cÊp cã tÝnh chÊt quèc tÕ cña

giai cÊp v« s¶n..........................................................................

559

VI. "Kh¶ n¨ng thùc hiÖn thùc tÕ".................................................. 559 VII. quan ®iÓm vÒ chiÕn tranh...................................................... 560VIII. Cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa x· héi - s«-vanh ............ 560

IX. So s¸nh víi sù ly h«n.................................................................. 560X. Tr−êng hîp Vai-l¬....................................................................... 561XI. Th¸i ®é cña giai cÊp t− s¶n tù do chñ nghÜa.......................... 561

XII. Kinh nghiÖm cña §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga ............................................................................................ 561

XIII. TÊm g−¬ng cña M¸c vµ ¡ng-ghen........................................ 561

XIV. "C«ng thøc" cña "ph¸i t¶ Xim-mÐc-van".............................. 562§¶ng d©n chñ - x· héi §øc vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt ...................................................................................................... 563

* Nh÷ng ®iÓm söa ®æi vµ bæ sung vµo lêi kªu gäi "göi tÊt c¶ çc ®¶ng vµ çc nhãm ®ång t×nh", ®· ®−îc Héi nghÞ cña Uû ban x· héi chñ nghÜa quèc tÕ më réng th«ng qua.................................................................

564 - 565* Dµn bµi bµi thuyÕt tr×nh "hai quèc tÕ".......................... 566 - 576

* NhËn xÐt vÒ ®Ò c−¬ng "Çch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ quyÒn d©n téc tù quyÕt.......................................

577

* B¶n tr×nh bµy ®Çu tiªn ®Ò ¸n cña Ban chÊp hµnh trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi

Nga t¹i Héi nghÞ x· héi chñ nghÜa lÇn thø Hai.........

578 - 593

Danh môc çc t¸c phÈm cña V. I. Lª-nin cho ®Õn nay ch−a t×m

thÊy (Th¸ng T¸m 1915 - th¸ng S¸u 1916).............................................

597 - 600

Danh môc çc xuÊt b¶n phÈm vµ çc v¨n kiÖn mµ V. I. Lª-nin ®·

tham gia hiÖu ®Ýnh..................................................................................

601 - 604

Chó thÝch.................................................................................................. 605 - 678

B¶n chØ dÉn çc s¸ch b¸o vµ tµi liÖu gèc mµ V. I. Lª-nin ®· trÝch

dÉn vµ nãi ®Õn..........................................................................................

679 - 713

B¶n chØ dÉn tªn ng−êi ............................................................................. 714 - 771

th©n thÕ vµ sù nghiÖp cña V. I. Lª-nin.................................................. 772 - 798

P h ô b ¶ n Trang ®Çu b¶n th¶o cña V. I. Lª-nin "Giai cÊp v« s¶n çch m¹ng vµ

quyÒn d©n téc tù quyÕt". − 1915

75

Trang ®Çu bøc th− cña V. I. Lª-nin "Göi ®ång chÝ bÝ th− "Liªn

minh tuyªn truyÒn x· héi chñ nghÜa". − Th¸ng M−êi mét

1915............................................................................................................

89

B×a ngoµi cuèn s¸ch cña V. I. Lª-nin "Nh÷ng tµi liÖu míi vÒ nh÷ng

quy luËt ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t− b¶n trong n«ng nghiÖp. TËp I.

Chñ nghÜa t− b¶n vµ n«ng nghiÖp ë Hîp chñng quèc Mü". -

1917.............................................................................................................

169

806 Môc lôc 807

Trang ®Çu b¶n th¶o cña V. I. Lª-nin "§Ò ¸n cña Ban chÊp hµnh

trung −¬ng §¶ng c«ng nh©n d©n chñ - x· héi Nga t¹i Héi nghÞ x·

héi chñ nghÜa lÇn thø hai" − Th¸ng Ba 1916...................................... 363

B×a ngoµi cuèn s¸ch cña V. I. Lª-nin "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n

tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n". − 1917...............................................

384 - 385

Trang ®Çu b¶n th¶o cña V. I. Lª-nin "Chñ nghÜa ®Õ quèc, giai ®o¹n

tét cïng cña chñ nghÜa t− b¶n". − 1916..............................................

394 - 395

ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n TrÞnh Thóc Huúnh

ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung TS. Hoµng Phong Hµ

Biªn tËp néi dung: TS. TrÞnh §×nh B¶y Ban s¸ch Gi¸o khoa - tham kh¶o Biªn tËp kü, mü thuËt: §−êng Hång Mai Tr×nh bµy b×a: Phïng Minh Trang ChÕ b¶n vi tÝnh: Ph¹m Ph−¬ng Nhung Söa b¶n in: Ban s¸ch gi¸o khoa - tham kh¶o §äc s¸ch mÉu: Ban s¸ch gi¸o khoa - tham kh¶o

In 1.000 cuèn, khæ 14,5 x 20,5cm, t¹i C«ng ty In vµ V¨n ho¸ phÈm.

GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè: 10-429/CXB-QLXB, cÊp ngµy 30-3-2005.

In xong vµ nép l−u chiÓu th¸ng 9-2005.

Documents

V.I.Lª-nin - Marxists