University of Groningen

'Uytnemende Schilder van Antwerpen'Leeflang, Micha

IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite fromit. Please check the document version below.

Document VersionPublisher's PDF, also known as Version of record

Publication date:2007

Link to publication in University of Groningen/UMCG research database

Citation for published version (APA):Leeflang, M. (2007). 'Uytnemende Schilder van Antwerpen': Joos van Cleve: atelier, productie enwerkmethoden. s.n.

CopyrightOther than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of theauthor(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).

Take-down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.

Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons thenumber of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.

Download date: 25-02-2019

279

Bibliografie Abramowski 1927 P. Abramowski, Gotische Altäre der Danziger Marien-kirche, Berlijn 1927. Adhémar 1946 J. Adhémar, ‘The collection of Paintings of Francis I’, in Gazette des Beaux-Arts, 30 (1946), pp. 5-16. Adriaanse 1993 W.J.J. Adriaanse, H.E. Mees, F.J. van der Vaart et al., Het Lijdensaltaar, in de St.-Janskathedraal te ’s-Hertogenbosch, Den Bosch 1993. Ainsworth 1983 M.W. Ainsworth, ‘Underdrawings in Paintings by Joos van Cleve in The Metropolitan Museum of Art’, in D. Hollanders-Favart en R. van Schoute (eds.), Le dessin sous-jacent dans la peinture, Colloque IV, 29-31 octobre 1981: Le problème de l'auteur de l'oeuvre de peinture. Contribution de l'étude du dessin sous-jacent a la question des attributions, Louvain-la -Neuve 1983, pp. 161-167. Ainsworth 1983a M.W. Ainsworth, ‘New insights into Joos van Cleve as a draughtsman’, in A.M. Logan (ed.), Essays in Northern European Art presented to Egbert Haverkamp-Begemann on his sixtieth birthday, Doornspijk 1983, pp. 15-17. Ainsworth/ Faries 1986 M.W. Ainsworth en M.A. Faries, Northern Renaissance Paintings, The Discovery of Invention, The Saint Louis Art Museum 18 (Summer Bulletin, 1986). Ainsworth 1998 M.W. Ainsworth, Gerard David: Purity of Vision in an Age of Transition, New York 1998. Ainsworth/ Christiansen 1998 M.W. Ainsworth en K. Christiansen (eds.), From Van Eyck to Bruegel, Early Netherlandish Painting in The Metropolitan Museum of Art, New York 1998. Ainsworth 2001 M.W. Ainsworth (ed.), Early Netherlandish Painting at the Crossroads, A Critical Look at Current Methodologies, New York 2001.

Ainsworth 2001a M.W. Ainsworth, ‘Commentary: An Integrated Approach’, in Ainsworth 2001, pp. 106-121. Ainsworth 2001b M.W. Ainsworth, Caveat emptor, An early twentieth-century workshop for Flemish primitives’, in Apollo (juni 2001), pp. 20-29. Anoniem 1956 Anoniem, ‘The ex-Holford Joos van Cleve’, in The Connoisseur, 138 (1956), p. 281. Anoniem 1957 Anoniem, ‘The ex-Holford Joos van Cleve’, in The Art Quarterly, 20 (1957), pp. 218-219. Anoniem 1957 Anoniem, ‘Joos van Cleve’s Holy Family in the Currier Gallery of Art’, in Art Quarterly, 20 (zomer 1957), pp. 218-221. Anoniem 1958 Anoniem, ‘Joos van Cleve, “Madonna and Child with cherries”’, in Die Weltkunst, jaargang 28, 10 (1958), p. 17. Anoniem 1959-1960 Anoniem, ‘Joos van Cleve, St. John on Patmos, ca. 1525’, in College Art Journal, 19 (1959-1960), p. 170. Anoniem 1963 Anoniem, Washington National Gallery of Art acquisitions, jaargang 11, 65 (1963) p. 30. Anoniem 1969 Anoniem, ‘Joos van Cleve, Portrait of a man in a fur robe’, in The Connoisseur, 171 (1969), p. 246. Anoniem 1972 Anoniem, ‘Cleve der Ältere, Joos van der Beke, genannt van Cleve’, in Staatlichen Kunstsammlungen, Gemäldegalerie Dresden, Alte Meister, Dresden 1972, p. 37. Anoniem 1996 Anoniem, Et Barn er fodt… Nasjonalgalleriet, Oslo, Oslo 1996.

280

Anoniem 1999 Anoniem, Museo e Gallerie Nazionale di Capodimonte, Dipinti dal XIII al XVI secolo, le collezioni borboniche e post-unitarie, Napels 1999, pp. 158-162. Antwerpen 1988 Catalogus Schilderkunst Oude Meesters. Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, Antwerpen 1988. Antwerpen 1993 H. Nieuwdorp (ed.), Antwerpse retabels 15de-16de eeuw, 2 delen, Museum voor religieuze Kunst Antwerpen/Kathedraal Antwerpen, Antwerpen 1993. Antwerpen/ Maastricht 2005 M. Martens, P. van den Brink, K Belkin (eds), ExtravagAnt! A Forgotten Chapter of Antwerp Painting 1500-1530, Antwerpen/ Maastricht 2005. Asaert 1973 G. Asaert, De Antwerpse scheepvaart in de XVe eeuw (1394-1480). Bijdrage tot de ekonomische geschiedenis van de stad Antwerpen, Brussel 1973. Asaert 1993 G. Asaert, ‘Antwerpse retabels - economische aspecten’, in Antwerpen 1993, deel 2, pp. 17-22. Aschenheim 1910 C. Aschenheim, Der italienische Einfluss in der vlämischen Malerei der Frührenaissance, Strassburg 1910. Van Asperen de Boer 1976 J.R.J. van Asperen de Boer, ‘An Introduction to the Scientific Examination of Paintings’, in Van Asperen de Boer/ Filedt Kok ed., Scientific Examinations of Early Netherlandish Painting: Applications in Art History, Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek, vol. 26, Bussum 1976, pp. 1-40. Van Asperen de Boer/ Dijkstra/ Van Schoute 1992 J.R.J. van Asperen de Boer, J. Dijkstra en R. van Schoute, Underdrawings in Paitings of Rogier van der Weyden and the Master of Flémalle Groups, Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek, vol. 41, Zwolle 1992.

Baes 1899 E. Baes, ‘Gérard David et l’élément étranger dans la peinture flamande, du XVe au XVIe siècle’, in Annales de la société d’archéologie de Bruxelles, 13 (1899), p. 408. Baldass 1913 L. von Baldass, ‘Die Bildnisse Kaiser Maximilians I’, in Jahrbuch der Kunsthistorischen Sammlungen des allerhöchsten Kaiserhauses, 31 (1913), 5, pp. 247-334. Baldass 1923 L. von Baldass, ‘Die Anfänge des Joos van Cleve’, in Festschrift für Adolph Goldschmidt zum 60. Geburtstag am 15 Januar 1923, Leipzig 1923, pp. 83-90. Baldass 1925 L. von Baldass, Joos van Cleve. Der Meister des Todes Mariä, Wenen 1925. Baldass 1928-1929 L. von Baldass, ‘Neue Bildnisse und Bildniszeichnungen von Joos van Cleve’, in Zeitschrift für Bildende Künst, 62 (1928-1929), pp. 145-152. Baldass 1930 L. von Baldass, ‘Bildnisse der niederländischen Romanismus’, in Städel Jahrbuch, 6 (1930), pp. 82-95. Bambach 1999 C. Bambach, Drawing and Painting in the Italian Renaissance Workshop: Theory and Practice, 1300-1600, Cambridge 1999. Baudisch 1940 C.P. Baudisch, Jan Joest von Kalkar, ein Beitrag zur Kunstgeschichte des Niederrheins, Bonn 1940, met name: pp. 27-50. Bauman 1986 G.C. Bauman, ‘The Jack and Belle Linsky Collection in The Metropolitan Museum of Art: Addenda to the Catalogue, Joos van Cleve, A.I. Virgin and Child’, in Metropolitan Museum Journal, 21 (1996), pp. 154-159. Bautier 1929 P. Bautier, ‘Een portret van Keizer Maximiliaan naar Joos van Cleef, den Meester der Dood Mariä’, in Onze Kunst, 46 (1929), p. 139.

281

Beck 1983 C. Beck, ‘La Nation Genoise à Anvers dans première moitie du 16e siècle’, in R. Belvederi (ed.), Atti del congresso internazionale di studi storici : Rapporti Genova-Mediterraneo-Atlantico nell’ età moderna, Genua 1983, pp. 213-223. Becker 1973 J. Becker, ‘Zur niederländischen Kunstliteratur des 16. Jahrhunderts: Dominicus Lampsonius’, in Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek, 24 (1973), pp. 45-52. Baetens 1983 R. Baetens, ‘De Zuidelijke Nederlanden en de handel op de Baltische ruimte (17e eeuw)’, in J.M. van Winter (ed.), The Interactions of Amsterdam and Antwerp with the Baltic Region 1400-1800, Leiden 1983, pp. 59-71. Benoit 1899 C. Benoit, ‘Les peintres primitifs des Pays-Bas à Gênes II Le Maître de la Mort de Marie’, in La revue de l’art, 5 (1899), 10 april, pp. 299-312. Berckenhagen 1965 E. Berckenhagen, ‘Ein von Joos van Cleve signiertes (?) Portät Köning Franz I’, in Berliner Museen, 15-1 (1965), 12-14. Bergeon 1980 S. Bergeon, Restauration des Peintures Les dossier du Département des Peintres, 21, Parijs 1980. Bergström 1955 I. Bergström, ‘Disguised Symbolism in “Madonna” Pictures and Still Life’, in The Burlington Magazine, 97 (1955), pp. 303-308, 342-349. Berlijn 1975 Gemäldegalerie Staatliche Museen Preussischer Kulturbesitz Berlin. Katalog der ausgestellten Gemälde des 13-18. Jahrhunderts, Berlijn 1975. Bermejo 1991 E. Bermejo, ‘ Una virgin con el niño, de Joos Van Cleve, monogramada y noticias sobre una adoratión’, in Archivo Español de Arte, 64 (1991) pp. 349-354. Bialostocki 1954 J. Bialostocki, ‘Nieznane Autoportrety Joosa van Cleve Przyezynki do Tworczorsci Mistra

ze Zbirow Polskich’, in Biuletyn Historii Sztuki, 16 (1954), pp. 464-468. Bialostocki 1955 J. Bialostocki, ‘New observations on Joos van Cleve’, in Oud Holland, 70 (1955), pp. 121-129. Bialostocki/ Walicki 1957 J. Bialostocki en M. Walicki, Europaïsche Malerei in Polnischen Sammlungen 1300-1800, Warschau 1957, pp. 28, 495-497. Bialostocki 1963 J. Bialostocki, The National Museum in Warsaw: Handbook of the Collections, Warschau 1963. Bialostocki 1970 J. Bialostocki, ‘The Eye and the Window Realism and Symbolism of light Reflection in the Art of Albrecht Dürer and his Predecessors’, in Festschrift für Gert von der Osten, Keulen 1970, pp. 159-195. Białostocki 1972 J. Białostocki, ‘Joos van Cleve in dem Kalkarer Altar’, in Kunsthistorische Forschungen Otto Pächt zu seinem 70. Geburtstag, Salzburg 1972, pp. 189-195. Boccardo 1997 P. Boccardo, ‘Dipinti Fiamminghi del Secondo Cinquecento a Genova: il Ruolo di una Collezione Balbi’, in P. Boccardo en C. Di Fabio (eds.), Pittura Fiamminga in Liguria, secoli XIV-XVII, Milaan 1997, pp. 151-175. Boccardo/ Di Fabio 1997 P. Boccardo en C. Di Fabio (eds.), Pittura Fiamminga in Liguria, secoli XIV-XVII, Milaan 1997. Bode 1889 W. Bode, ‘Rezension von H. Toman, Jan van Scorel und die Geheimnisse der Stylkritik’, in Repertorium für Kunstwissenschaft, 12 (1889), pp. 72-75. Bogdanowicz 1995 S. Bogdanowicz, St. Mary’s Church in Gdansk, Dülmen 1995. Boon 1978 K.G. Boon, ‘The Beheading of S. Dorothy’, in Netherlandish Drawings of the Fifteenth and Sixteenth Centuries, Den Haag 1978, p. 202.

282

De Boodt 2002 R. de Boodt, ‘La chronologie des retables anversois: état de la question, nouvelles propositions et limites de l’étude’, in Retables brabançons des XVe et XVIe siècles, Musée du Louvre, Parijs 2002, pp. 579-614. Borchert 1996 T. Borchert, ‘Die Umarmung der heiligen Knaben. Ein Eselsrücken gibt zu denken: Leonardo da Vinci als Bilderfinder des Flamen Joos van Cleve’ in FAZ (11 september 1996), nr. 12. Borchert 2000 T.H. Borchert, Rondom Dürer, Duitse prenten en tekeningen, ca. 1420-1575 uit de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen, Gent 2000. Born 1993 A. Born, ‘Apport à l’étude du dessin sous-jacent et pratiques d’atelier du Maître de 1518’, in H. Verougstraete-Marcq en R. van Schoute (eds.), Le dessin sous-jacent dans la peinture, Colloque IX, 12-14 septembre 1991: Dessin sous-jacent et pratiques d’atelier, Louvain-la-Neuve 1993, pp. 189-197. Born 2002 A. Born, ‘Jan Mertens van Dornicke, alias le Maître de 1518 (?), auteur des volets peints et des sculptures du retable de la vie de la Vierge de Lübeck?’, in Retables brabançons des Xve et XVIe siècles, Musée du Louvre, Parijs 2002, pp. 579-614. Born in voorbereiding A. Born, Apport à l’étude du Manièrisme anversois. Le Maître de 1518 et Pieter Coeck d’Alost, dissertatie in voorbereiding, Université Libre de Bruxelles. De Bosque 1975 A, De Bosque, Quinten Metsys, Brussel 1975. Brausewetter 1928 A. Brausewetter, St. Marien in Danzig, Danzig 1928. Van den Branden 1883 F.J. van den Branden, Geschiedenis der Antwerpse Schilderschool, Antwerpen 1883, met name pp. 127-133.

Braudel 1987-1990 F.P. Braudel, Beschaving, economie en kapitalisme (15de-18de eeuw), 3 delen, Amsterdam 1987-1990. Brejon de Lavergnée/ Foucart/ Reynaud 1979 A. Brejon de Lavergnée, J. Foucart en N. Reynaud, Catalogue sommaire illustré des peintres du Musée du Louvre I Ecoles flamande et hollandaise, Parijs 1979. Van den Brink/ Helmus 1997 P.B.R. van den Brink, L.M. Helmus (ed.), Album Discipulorum J.R.J. van Asperen de Boer, Zwolle 1997. Van den Brink 1997 P.B.R. van den Brink, ‘Da Josef timmert Een Antwerps paneeltje in Delft’, in Van den Brink/ Helmus 1997, pp. 26-35. Van den Brink 2001a P.B.R. van den Brink, ‘Das von Grootesche Triptychon: Einblicke in den Schaffensprozess’, in J. Sander (ed.), Kabinettstücke, Gold, Weihrauch und Myrrhe, Die von Grootesche Anbetung der Heiligen Drei Könige- ein wiederentdecktes Meisterwerk der Renaissance in Antwerpen, Frankfurt 2001, pp. 47-61. Van den Brink 2001b P.B.R. van den Brink (ed.), De Firma Brueghel, Maastricht 2001. Van den Brink 2001c P.B.R. van den Brink, ‘De kunst van het kopiëren. Het waarom en hoe van het vervaardigen van kopieën en schilderijen in oplage in de Nederlanden in de zestiende en zeventiende eeuw’, in Van den Brink 2001b, pp. 12-43. Van den Brink 2002 P.B.R. van den Brink, ‘Two Unknown Wings, from a Triptych by The Master of the Antwerp Adoration’, in Art Matters, Netherlands Technical Studies in Art, Zwolle 2002, pp. 6-20. Van den Brink 2002a P.B.R. van den Brink, lazing: ‘Insights in the production of painted wings of compound altarpieces: Adriaen van Overbeke and the

283

Saint Anna altarpiece in Kempen’, in een sessie Sixteenth Century workshop procedures onder leiding van M.A. Faries, Historians of Netherlandish Art, Brugge, 13-16 maart, 2002. Van den Brink 2006 P. van den Brink, ‘The Artist at work: the crucial role of drawings in early sixteenth-century Antwerp workshops’, in Martens/ Van den Brink/ Belkin 2006, pp. 158-231. Van den Brink ongepubliceerd manuscript P.B.R. van den Brink, Ondertekening en andere technische aspecten bij schilderijen van de ‘ Antwerps Manieristen’ 1505-1525, (ongepubliceerd manuscript van de eerste versie van dissertatie, Rijksuniversiteit Groningen). Brugge 1958 Tent. cat, L’art Flamand dans les Collection Espangnoles, Brugge 1958, met name pp. 70-74. Brulez 1973 W. Brulez, ‘ Bruges and Antwerp in the 15th and 16th Centuries: an Antithesis?’, in Acta Historiae Neerlandicae, Studies on the History of the Netherlands, 6, Den Haag 1973, pp. 1-27. Brulez 1975 W. Brulez, ‘De Handel’, in W. Couvreur (ed.), Antwerpen in de XVIde eeuw, Antwerpen 1975, pp. 109-142. Brussel 1984 Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Inventariscatlogus van de oude schilderkunst, Brussel 1984. Bruyn 1979 J. Bruyn, ‘Een onderzoek naar de 17de-eeuwse schilderijformaten, voornamelijk in Noord-Nederland’, in Oud Holland (1979), 93, pp. 96-115. Burchard 1931 L. Burchard, ‘Sotte Cleef etait-il portraitiste?’, in Mélanges Hulin de Loo, Brussel/ Parijs 1931, pp. 53-65. Van Buren 2006 A.H. van Buren, ‘ Collaboration in Manuscripts : France and the Low Countries’, in Faries 2006, pp. 83-98.

Burger 1925 W. Burger, ‘Joos van Cleve, der Meister des Todes Mariae’, in Die Malerei in den Niederlanden 1400-1550, München 1925, pp. 113-117. Burke 1993 P. Burke, Antwerp, Metropolis in comparative perspective, Antwerpen 1993. Bussers/ Phan 1996 H. Bussers en T.-N. Phan, ‘St. Anna te Drieën met de Heilige Joachim’, in S.O.S Oude Schilderijen, Redding en Behoud van 20 werken op paneel, Brussel 1996, pp. 71-77.

Büttner 2003

N. Büttner, ‘Wer was Meister Gielesz?’, in B. Welzel, T. Lentes en H. Schlie (eds.), Das ‘Goldene Wunder’ in Dortmunder Petrikirche, Bielefeld 2003, pp. 57-76. Buijnsters-Smets 1995 L.A.A., Jan Massys: een Antwerpse schilder uit de zestiende eeuw, Zwolle 1995. Van Buyten 1993 L. van Buyten, ‘Joos van der Beke, gen. Van Cleve’, in Museumstrip, 20, 4 (oktober-december 1993), pp.50-55. Van Buyten 1994 L. van Buyten, ‘Schilderijen in veelvoud’, in De Brabantse Folklore en Geschiedenis, 281 (maart 1994), pp. 65-71. Caamaño Martinez 1964 J.M. Caamaño Martinez, ‘Una tabla de la Virgen de la Leche, del circulo de Joos van Cleve, in Boletín dl Seminario de estudios de arte y arqueología (Universidad de Valladolid), 30 (1964), pp. 328-329. Campbell 1976 L. Campbelll, ‘The Art Market in the Southern Netherlands in the Fifteenth Century’, in The Burlington Magazine 118 (1976), pp. 188-198. Campbell 1981 L. Campbell, ‘The Early Netherlandish Painters and their Workshops’, in D. Hollanders-Favart en R. van Schoute (eds.), Le dessin sous-jacent dans la peinture. Colloque III. Le problème Maître de Flémalle-van der Weyden, Louvain-la-Neuve 1981, pp. 43-60.

284

Campbell 1983 L. Campbell, ‘Marco d’ Oggiono’ in J. Shearman (ed.), The Early Italian Pictures in the Collection of Her Majesty the Queen, Cambridge 1983, p. 154. Campbell 1985 L. Campbell, The Early Flemish Pictures in the Collection of Her Majesty the Queen, Cambridge 1985, met name pp. 22-32. Campbell 1991 L. Campbell, ‘ Review of the exhibition Joos van Cleve au Louvre’, in The Burlington Magazine, 133 (1991), pp. 467-477. Campbell-Hutchison 1996 J. Campbell-Hutchison, ‘Coecke van Aelst, Pieter, I’, in J. Turner (ed.), The Dictionary of Art, deel 7, New York 1996, p. 518. Carr/ Leonard 1992 D.W Carr en M. Leonard, Looking at Paintings, A guide to technical terms, California/ Londen 1992. Carter Leach 1979 M. Carter Leach, ‘Michelangelo Invenit, Joos van Cleve explicavit’, in Studies in Iconography, 5 (1979), pp. 93-106. Castañer 1995 X. Castañer, ‘Cleve, Joos van (Llamado también Van der Beke; Clèves hacia 1484-Amberes 1540)’, in Pinturas y Pintores Flamencos, Holandeses y Alemanes en el Museo de Bellas Artes de Bilbao, Bilbao 1995, pp. 80-91. Van de Casteele 1866 D. van de Casteele, ‘Documents divers de la Société St. Luc à Bruges’, in Annales de la Société d’ Emulation de Bruges, 18 (1866). Caswell 1996 J.M. Caswell, ‘Jan Joest’, in J. Turner (ed.), The Dictionary of Art, New York 1996, pp. 600-601. Cavelli Traverso 2003 C. Cavelli Traverso, Primitivi fiamminghi in Liguria, Genua 2003. Ceninni C. Ceninni, (Nederlandse vertaling door H. van der Bossche en H. Theuns), Het handboek

van de kunstenaar. ll Libro dell’Arte, Amsterdam/ Antwerpen 2002. Clark 1968-1969 K. Clark, The Drawings of Leornardo da Vinci in the Collection of Her Majesty the Queen at Windsor Castle, 3 delen, Londen, 1968-1969. Clemen 1927 P. Clemen, ‘Review of Ludwig von Baldass, Joos van Cleve der Meister des Todes Mariä’, in Jahrbuch für Kunstwissenschaft (1927), pp. 118-120. Cohen 1912 W. Cohen, ‘Joos van Cleve d. Ä.’, in U. Thieme en H. Becker (eds.), Allgemeines Lexikon der Bildenden Künstler, von der Antike bis zur Gegenwart, volume 12, Leipzig 1912, pp. 97-99. Collobi Ragghianti 1990 L. Collobi Ragghianti, Dipinti Fiamminghi in Italia 1420-1570, Catalogo, Bologna/ Rome/ Milaan 1990, pp. 116-130. Comstock 1941 H. Comstock, ‘An early portrait by Joos van Cleve’, in The Connoisseur, 108 (1941), pp. 120-121. Comstock 1957 H. Comstock, ‘The ex-Holford Joos van Cleve’, in The Connoisseur, 138 (1957), p. 281. Constable 1928 W.G. Constable, ‘A Sixteenth-century Flemish portrait’, in The Burlington Magazine, 53 (1928), pp. 159-165. Conway 1921 M. Conway, The Van Eycks and their Followers, Londen 1921, met name pp. 397-418. De Coo 1960 J. de Coo, Museum Mayer van den Bergh, Catalogus I, Schilderijen, verluchte handschriften, tekeningen, Antwerpen 1960, p. 51. De Corte 1989 E. De Corte, ‘Triptyque Anversois de la Passion d’Après Dürer, La part d’influence des gravures sur le dessin sous-jacent’, in Van Schoute/ Verougstraete 1989, pp. 147-151.

285

Cox-Rearick 1995 J. Cox-Rearick, The Collection of Francis I: Royal Treasures, Antwerpen 1995. Cruz y Saaveda 1990 A. Cruz y Saaveda, ‘ Las artes plásticas en la Villa de Agaete (Gran Canaria) : el tríptico flamenco de las Nieves’, in Annuario de Estudios Atlánticos, 36 (1990), pp. 261-314. Currie 2001 C. Currie, ‘Demystifying the process : Pieter Brueghel the Younger’s The Census at Bethlehem, a technical study’ , in Maastricht/ Brussel 2001, pp. 80-124. Currie 2003 C. Currie, Technical Study of Paintings by Pieter Brueghel the Younger in Belgian Public Collections, dissertatie, Université de Liège, Leuven 2003. Cust 1908/1909 L. Cust, ‘Notes on the inventory of paintings belonging to John, Lord Lumley, in 1509, and on the painter using the monogram HE, usually assigned to Lucas d’ Heere’, in The Burlington Magazine, 14 (1908/1909), pp. 366-368. Cust/ Van den Branden 1915 L. Cust en F.J. van den Branden, ‘Notes on Pictures in the Royal Collections- XXX. Paintings by Joost and Cornelis van Cleve- no. 1’, in The Burlington Magazine, 26 (1915), pp. 169-172. Van Damme 1990 J. van Damme, ‘ De Antwerpse tafereelmakers en hun merken. Identificatie en betekenis’, in Jaarboek Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (1990), pp. 193-236. Demarcel 2002 G. Demarcel (ed.), Flamish tapesty weavers abroad: emigration and the founding of manufactories in Europe: proceedings of the internatiol conference held in Mechelen, 2-3 october 2000, Leuven 2002. Den Haag 2003 Tent. cat. Hans Holbein, Portretschilder van de Renaissance, Mauristhuis Den Haag, De Haag/ Zwolle 2003.

Denucé 1932 J. Denucé, The Antwerp Art Galleries. Inventories of the Art Collections in Antwerp in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, Den Haag 1932. Denucé 1944 J. Denucé, Italiaanse Koopmansgeslachten te Antwerpen in de XVIe – XVIIIe Eeuwen, Mechelen/ Amsterdam 1944. Devisscher 1996 H. Devisscher, ‘Jan Wellens de Cock’, in J. Turner (ed.), The Dictionary of Art, New York 1996, deel 7, pp. 497-498. Diaz Padron 1985 M. Diaz Padron, ‘Joos van Cleve. De Heilige Antonius/ De Heilige Franciscus in extase’, in Duvosquel/ Vandervivere 1985, pp. 503-507. Didier 1961 R. Didier, ‘Expansion artistique et relations économiques des Pays-Bas méridionaux au moyen age’, in Bulletin van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium 4 (1961), pp. 57-75. Doehaerd 1962-1963 R. Doehaerd, Études anversoises: documents sur le commerce international à Anvers, 1488-1514, 3 delen, Parijs 1962-1963. Drost 1941 W. Drost, Das Jüngste Gericht des Hans Memling, in der Marienkirche zu Danzig, Wenen 1941. Drost 1963 W. Drost, Die Marienkirche in Danzig und ihre Kunstschätze, Stuttgard 1963. Dubbe/ Vroom 1986 B. Dubbe en W. Vroom, ‘Mecenaat en Kunstmarkt in de Nederlanden gedurende de zestiende eeuw’, in Filedt Kok 1986, pp. 13-37. Dunbar 2005 B.L. Dunbar (ed.), The Collection of The Nelson-Arkins Museum of Art, German and Netherlandish Paintings, 1450-1600, Kansas/ Seattle 2005.

286

Dürer 1475-1528 A. Dürer, (Engelse vertaling en redactie door R. Fry), Dürer’s Record of Journeys to Venice and the Low Countries, New York 1995. Duvosquel/ Vandervivere 1985 J. Duvosquel en I. Vandervivere (eds.), Europalia 85 España. Luister van Spanje en de Belgische Steden 1500-1700, 2 delen, Brussel 1985. Duwe 1994 G. Duwe, ‘Joos van Cleve: Die Verkündiging an Maria’, in Die Verkündiging an Maria in der niederländischen Malerei des 15. und 16. Jahrhundert, Frankfurt/ Berlijn/ Bern/ New York/ Parijs/ Wenen 1994, pp. 144-148. Dijkstra 1990 J. Dijkstra, Origineel en Kopie. Een onderzoek naar de navolging van de Meester van Flémalle en Rogier van der Weyden, dissertatie Universiteit van Amsterdam, Amsterdam 1990. Eckstein 1986 D. Eckstein et al, ‘ New Evidence for the Dendrochronological Dating of Netherlandish Painting’, in Nature 320 (1986), pp. 465-466. Eichberger 2002 D. Eichberger, Leben mit Kunst, Wirken duch Kunst. Sammelwesen und Hofkunst unter Margarethe von Osterreich, Regentin der Niederlände, Turnhout 2002. Eikemeier 1983 P. Eikemeier, Bayerische Staatsgemäldesammlungen, Alte Pinakothek München, Erläuterungen zu den ausgestellten Gemälden, München 1983, pp. 139-142. Eisenmann 1874 O. Eisenmann, ‘Jan Joest, der Meister der Todes Mariä’, in Kunstchronik, 10/5 (13 november 1874), pp. 74-75. Eisenmann 1886 O. Eisenmann, ‘Der Meister des Todes Mariä ist nicht Jan van Scorel’, in Zeitschrift für bildende Kunst, 21 (1886), pp. 145-146. Eisler 1989 C. Eisler, The Thyssen-Bornemisza Collection, Early Netherlandish Painting, Londen 1989, met name pp. 186-189, 270.

Ekkart 1998 R.E.O. Ekkart, ‘Joos van Cleve’, in K.G. Saur (ed.), Allgemeines Künstler-Lexikon, Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, 19, Leipzig 1998, pp. 550-552. Elen 2004 A.J. Elen, German Master Drawings from the Koenigs Collection, Return of Lost Treasure, Rotterdam 2004. Van der Elst/ Leeflang 2007 C. van der Elst en M. Leeflang, ‘Triptych with ‘The Dancing Shepherds’: Unravelling mysteries of production and construction, in Art Matters, 2007 (in print). Epstein 1996 S.A. Epstein, Genoa and the Genuese, 958-1528, Chapel Hill/ Londen 1996. Evans 1982 M. Evans, ‘An early altarpiece by Joos van Cleve’, in The Burlington Magazine, 124 (1982), pp. 623-624. Ewing 1978 D.C. Ewing, The paintings and drawings of Jan de Beer, 2 delen, dissertatie University of Michigan 1978, Ann Arbor 1980. Ewing 1980 D.C. Ewing, ‘A new “Crucifixion” by Jan de Beer’, in Jaarboek van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (1980), pp. 52-59. Ewing 1983 D.C. Ewing, ‘Some documentary additions to the biography of Jan de Beer’, in Jaarboek Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (1983), pp. 85-103. Ewing 1990 D.C. Ewing, ‘Marketing Art in Antwerp, 1460-1560: Our Lady’s Pand’, in The Art Bulletin, 72 (1990), pp. 558-584. Ewing 2006 D.C. Ewing, ‘Magi and merchants: the force behind the Antwerp Mannerists’ Adoration pictures’, in Martens/ Van den Brink/ Belkin 2006, pp. 274-299.

287

Faber Kolb 1998 A. Faber Kolb, ‘Varieties of repetition: “Trend” versus “Brand” in Landscape Paintings by Joachim Patinir and His Workshop’, in Journal of Medieval and Early Modern Studies, 28:1 (winter 1998), pp. 167-200. Faggin 1968 G.F. Faggin, La pittura ad Anversa nel Cinquecento, Florence 1968. Falkenburg 1988 R.L Falkenburg, Joachim Patinir: Landscape as an Image of Pilgrimage of Life, Amsterdam/ Philadelphia 1988. Faries 1975 M. Faries, ‘Underdrawings in the workshop production of Jan van Scorel: a study with infrared reflectography’, in Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek 26 (1975), pp. 89-229. Faries 1987 M.A. Faries, ‘The technical investigation of some panels in the Master of the Holy Kinship group: a progress report’, in H. Verougstraete-Marcq en R. Van Schoute (ed)., Le dessin sous-jacent dans la peinture, Colloque 6: Infrarouge et autres techniques d'examen (Université catholique de Louvain, Institut supérieur d'archéologie et d'histoire de l’art, Document de travail no. 23), Louvain-la-Neuve 1987, pp. 63-69. Faries 1989 M.A. Faries, ‘The first examples of titles in underdrawing’, in Van Schoute/ Verougstraete 1989, pp. 145-146. Faries 1989a M. A. Faries, ‘The Underdrawing of Jan Provoost’s Last Judgement and related paintings’, in H. Verougstraete-Marcq en R. van Schoute (eds.), La dessin sous-jacent dans la peinture, Colloque VII 17-19 septembre 1987: Géographie et chronologie du dessin sous-jacent, Louvain-la-Neuve 1989, pp. 137-143. Faries 1991 M.A. Faries, Studying Underdrawings: Notes for the Cologne Workshop, ongepubliceerde reader, Bloomington, Indiana 1991.

Faries 2001 M.A. Faries, ‘Reshaping the Field : The Contribution of Technical Studies’, in Ainsworth 2001, pp. 70-105. Faries 2003 M.A. Faries, ‘Technical Studies of Early Netherlandish Painting: A Critical Overview of Recent Developments’, in Faries/ Spronk 2003, pp. 1-37. Faries 2006 M. Faries (ed.), Making and Marketing, Studies of the Painting Process in Fifteenth- and Sixteenth-Century Netherlandish Workshops, Turnhout 2006. Faries/ Van Buren 1991 M.A. Faries en T. van Buren, ‘The portraits in Geertgen tot Sint Jans’ Vienna panels’, in H. Verougstraete-Marcq en R. van Schoute (eds.), Le dessin sous-jacent dans la peinture; Dessin sous-jacent et copies, Louvain-la-Neuve 1991, pp. 141-150. Faries/ Helmus 2000 M.A. Faries en L. Helmus, The Madonnas of Jan van Scorel (1495-1562), tent.cat. Centraal Museum Utrecht, Utrecht 2000. Faries/ Martens 2003 M.A. Faries en M.P.J. Martens, ‘ Painting in Antwerp before Iconoclasm (ca. 1480-1566), a socio-economic approach: comments on methodology’, in Van Schoute/ Verougstraete 2003, pp. 161-164. Faries/ Spronk 2003 M.A. Faries en R. Spronk (eds.), Recent Developments in the Technical Examination of Early Netherlandish Painting, Methodology, Limitations and Perspectives, Turnhout 2003. Filedt Kok 1978 J.P. Filedt Kok, ‘Underdrawing and other technical aspects in the paintings of Lucas van Leyden’, in Filedt Kok, W.Th. Kloek, I.M. Veldman (eds.), Lucas van Leyden-Studies, Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek, 29 (Haarlem 1978), pp. 1-184. Filedt Kok 1986 Filedt Kok et al (eds.), Kunst voor de Beeldenstorm, 2 delen, tent.cat. Rijksmuseum Amsterdam, Den Haag 1986.

288

Filedt Kok 1996 J.P. Filedt-Kok, ‘Over de Calvarieberg: Albrecht Dürer in Leiden, omstreeks 1520’, in Bulletin van het Rijksmuseum, 44 (1996), pp. 335-359. Firmenich-Richartz 1894 E. Firmenich-Richartz, ‘Der Meister des Todes Mariae, sein Name und seine Herkunft’, in Zeitschrift für bildende Kunst, 5 (1894), pp. 187-194. Firmenich-Richartz 1909 E. Firmenich-Richartz, ‘Joos van der Beke’, in U. Thieme en H. Becker (ed.), Allgemeines Lexikon der Bildenden Künstler, von der Antike bis zur Gegenwart, 3, Leipzig 1909, pp. 212-217. Firmenich-Richartz 1916 E. Firmenich-Richartz, Die Brüder Boisserée. Sulpiz und Melchior Boisserée als Kunstsammler. Ein Beitrag zur Geschichte der Romantik, Jena 1916, p. 511. Floerke 1905 H. Floerke, Studien zur niederländischen Kunst- und Kulturgeschichte, die Formen des Kunsthandels, das Atelier und die Sammler in die Niederlanden vom 15.-18. Jahrhundert, München 1905 (heruitgave Soest 1972). Fokker 1931 T.H. Fokker, ‘Werke niederländischen Meister in den Kirche Italiens’, in Studiën van het Nederlandsch Historisch Instituut te Rome, I, Den Haag 1931. Fontana Amoretti 1997 M. Fontana Amoretti, ‘La Fortuna Critica dei Primitivi Fiammighi a Genova’, in P. Boccardo en C. Di Fabio (eds.), Pittura Fiamminga in Liguria, secoli XIV-XVII, Milaan 1997, pp. 299-313. Fontana Amoretti 2002 M. Fontana Amoretti, ‘Primitivi fiamminghi in Liguria: Stato di avanzamento degli studi e nuove prospettive di ricerca’, in A.W.A Bosloo, E. Grasman, G-J. Van der Sman (eds.),‘Aux Quatre Vents’A Festschrift for Bert W. Meijer, Florence 2002, pp. 183-190. Friedländer M.J. Friedländer, Die altniederländische Malerei, 14 delen, Berlijn/ Leiden 1924-1937 (Engelse

editie, Early Netherlandish Painting (ENP), 16 delen, Brussel/ Leiden 1967-1976). Friedländer 1916 M.J. Friedländer, Von Eyck bis Brueghel, Studien zur Geschichte der niederländischen Malerei, Berlijn 1916. Friedländer 1916a M.J. Friedländer, ‘Joos van Cleve’, in Sitzungsberichte kunstgeschichtliche Gesellschaft, 1 (1916), pp. 343-352. Friedländer 1925-1926 M.J. Friedländer, ‘Baldass, Joos van Cleve der Meister des Todes Mariä’, in Kunstchronik, 35 (1925-1926), pp. 725-726. Friedländer 1927-1928 M.J. Friedländer, ‘Drei Niederländische Maler in Genua’, in Zeitschrift für bildende Kunst, 61 (1927-1928), pp. 273-279. Friedländer 1928 M.J. Friedländer, ‘Ein unbekanntes Bild von Joos van Cleve’, in Der Cicerone, 20 (1928), p. 630. Friedländer 1929 M.J. Friedländer, ‘Zwei altniederländische Bilder in der Spiridon-Sammlung’, in Pantheon, 3 (mei 1929), pp. 206-212. Friedländer 1934 M. J. Friedländer, Die altniederländische Malerei, Joos van Cleve, Jan Provost, Joachim Patenier, deel 9, Leiden 1934. Friedländer 1940 M.J. Friedländer, ‘Eine Zeichnung von Jan Joest von Kalkar’, in Oud Holland, 58 (1940), pp. 160-167. Friedländer 1940 M.J. Friedländer, ‘Nachträgliches zu Cornelis van Cleve’, in Oud Holland, 60 (1943), pp. 7-14. Friedländer 1949 M.J. Friedländer, Landscape. Portrait. Still-life. Their Origin and Development, Oxford 1949. Friedländer 1971 M.J. Friedländer, (Engelse heruitgave en redactie: H. Pauwels) Early Netherlandish

289

Painting, Quentin Massys, deel 7, Leiden/ Brussel 1971. Friedländer 1972 M. J. Friedländer, (Engelse heruitgave en redactie: H. Pauwels), Early Netherlandish Painting. Joos van Cleve, Jan Provost, Joachim Patenier, deel 9, deel I, Leiden/ Brussel 1972. Fučíková/ Van Wegen 2001 E. Fučíková en D.H. van Wegen, Imperial Paintings from Prague, Gent/ Amsterdam 2001. Galassi 1997 M.C. Galassi, ‘La Tecnica Pittorica dei Primitivi Fiamminghi’, in P. Boccardo en C. Di Fabio (eds.), Pittura Fiamminga in Liguria, secoli XIV-XVII, Milaan 1997, pp. 127-149. Galassi 2003 M.C. Galassi, ‘Per una verifica dell' influenza di Joos van Cleve sui pittori genovesi di primo Cinquecento: indagini sul disegno sottostante e sulla tecnica pittorica di Pier Francesco Sacchi e Antonio Semino’, in Simonetti/ Zanelli 2003b, pp. 57-70. Galassi 2006 M.C. Galassi, ‘ Jan Massys and Artistic Relationships Between Antwerp and Genoa during the Sixteenth Century’, in Faries 2006, pp. 179-200. Van Gelder 1951 J.G. van Gelder, ‘Fiamminghi e Italia at Bruges, Venice and Rome’, in The Burlington Magazine, 93 (1951), pp. 324-327. Van Gelder 1965 J.G. van Gelder, ‘Zu “Ein von Joos van Cleve signiertes (?) Porträt Köning Franz I’, in Berliner Museen, 15 (1965), p.57. Van Gelder 1967 J.G. van Gelder, ‘Joos van Cleve. Anthonis van Hilten en Agniete van en Rijne’, in Openbaar Kunstbezit (Nederland), 11 (1967), p. 36. Genaille 1987 R. Genaille, ‘Le paysage dans la peinture des ancient Pays-Bas de Patinier à Bruegel’, in Jaarboek Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, Antwerpen 1987, pp. 143-183.

Gerson 1955 H. Gerson, ‘Joos van Cleve’, in Oud Holland, 70 (1955), pp. 129-131. Gerson 1964 H. Gerson in G. Bazin, H. Gerson, L. Gowing (ed.), Kindlers Malerei Lexicon, I, Zürich 1964, 754-756. Gibson 1989 W.S. Gibson, Mirror of the Earth, The World Landscape in Sixteenth-Century Flemish Painting, New Jersey 1989. Glück 1901 G. Glück, ‘Beitrage zur Geschichte der Antwerpner Malerei im XVI. Jahrhundert’, in Jahrbuch der Kunstkhistorischen Sammlungen des Allerhöchsten Kaiserhauses, 22 (1901), pp. 1-9, 34. Glück 1928 G. Glück, ‘Schicksale einer Komposition Leonardos, in Pantheon, 2 (1928), pp. 502-507. Goddard 1984 S. H. Goddard, The Master of Frankfurt and His Shop, Brussels 1984. Goddard 1994 S.H. Goddard, ‘Naar de 16de eeuw: de bloei van Antwerpen’, in R. van Schoute en B. de Patoul (eds.), De Vlaamse Primitieven, Leuven 1994, pp. 621-624. Godoy Barroso 1991 J. Godoy Barroso, ‘La firma de Van Cleve en el Tríptico de las Nieves de Agaete’, in La Provincia (1 augustus 1991), p. 35. Goffin 1922 A. Goffin, ‘Vlaanderen in Italië. Quinten Metsys - Joos van Cleef de Oude - Hiëronymus Bosch - Joachim Patenier – Bles’, in Onze Kunst, 40 (1922), pp. 122-141. Goldschmidt 1894 A. Goldschmidt, ‘Der Meister des Todes Mariä’, in Zeitschrift für bildende Kunst, 5 (1894), pp. 247-248. Gorissen 1973 F. Gorissen, ‘Meister Matheus und die Flügel des Kalkarer Hochaltar. Ein Schlüsselproblem der Niederrheinländischen

290

Malerei’, in Wallraf Richartz Jahrbuch (35) 1973, pp. 149-206. Grössinger 1992 C. Grössinger, ‘72. Welshpool (Powys), St. Mary, Tryptich’, in North-European Panel Paintings, A catalogue of Netherlandish & German paintings before 1600 in English Churches & Colleges, Londen/ New York 1992, pp. 241 (afb. 243-248). Guicciardini 1567 L. Guicciardini, Descrittione di M. Lodovico Guicciardini Patritio fiorentino, di tutti i Paesi Bassi, altrimenti detti Germania Interiore, Antwerpen 1567. Guicciardini 1612 Heruitgave: L. Guicciardini (vertaling: C. Kilianum), Beschryvinghe van alle de Neder-landen; anderssins ghenoemt Neder-Duytslandt, Amsterdam 1612. Guicciardini 1987 L. Guicciardini (Nederlandse heruitgave, vertaling: M. Jacqmain), De idyllische Nederlanden. Antwerpen en de Nederlanden in de 16de eeuw, Antwerpen 1987. Guiffrey 1879 J.J. Guiffrey, ‘Tableaux achetées par François Ier (1528-1529)’, in Nouvelles Archives de l’ art français, I (1879), pp. 42-44. Guillén Medina J.J. Guillén Medina, Mancomunidad de Ayuntamientos del Norte de Gran Canaria, (www. mancominudidaddelnorte.org/agaete.htm). Hand 1972 J.O. Hand, Joos van Cleve and the Saint Jerome in the Norton Gallery and School of Art, (Norton Gallery Studies, 1) West Palm Beach 1972, geen paginanummers. Hand 1978 J.O. Hand, Joos van Cleve: the early and mature paintings, Ph.D, Princeton University 1978. Hand/ Wolff 1986 J.O. Hand en M. Wolff, Early Netherlandish Painting, The collection of the National Gallery of Art, Systematic Catalog, Washington1986.

Hand 1989 J.O. Hand, ‘Joos van Cleve’s Holy Family’, The Currier Gallery of Art, Bulletin (herfst 1989), pp. 4-25. Hand 1996 J.O. Hand, ‘Joos van Cleve [van der Beke]’, in J. Turner (ed.), The Dictionary of Art, deel 7, New York 1996, pp. 423-426. Hand 1990 J.O. Hand, ‘Joos van Cleve in his Study by Joos van Cleve’, in Record of The Art Museum, Princeton University, volume 49, nr. 2 (1990), pp. 2-10. Hand 1999 J.O. Hand, ‘Review of Ulrike Wolff-Thomasen, Jan Joest von Kalkar: ein niederländische Maler um 1500’, in Historians of Netherlandish Art News letter, 16, nr. 2 (1999), pp. 35-36. Hand 2000 J.O. Hand, ‘Jan Joest and his Relationship to Joos van Cleve and Bartholomäus Bruyn’, in F.M. Kammel en C.B. Gries (eds.), Begegnungen mit Alten Meistern. Altdeutsche Tafelmalerei auf dem Prüfstand, Nuremberg 2000, pp. 139-145. Hand 2004 J.O. Hand, Joos van Cleve, The Complete Paintings, New Haven/ Londen 2004. Hand/ Metzger/ Spronk 2006 J.O. Hand, C.A. Metzger, R. Spronk, Prayers and Portraits, Unfolding the Netherlandish Diptychs, Washington/ New Haven/ Londen 2006. Harreld 2000 D.J. Harreld, ‘German Merchants and their Trade in Sixteenth-Century Antwerp’, in P. Stabel, B. Blondé, A. Greve (eds.), International Trade in the Low Countries (14th-16th Centuries): merchants, organization and infrastructure, Leuven/ Apeldoorn 2000, pp. 169-191. Haverkamp-Begemann 1999 E. Haverkamp-Begemann, The Robert Lehman Collection, Fifteenth- to Eighteenth- Century European Drawings, deel 7, Princeton 1999, pp. 116-124.

291

Hawcroft 1964 F.W. Hawcroft, ‘Current and forthcoming exhibitions. Fine paintings from East Anglia. Norwich Castle Museum 1964, in The Burlington Magazine (augustus 1964), pp. 380, 389-390. Hecht 1981 I. Hecht, ‘The Infants Christ and St. John Embracing, Notes on a Composition by Joos van Cleve’, in Apollo, 113 (1981), pp. 222-229. Held 1931 J. Held, Dürers Wirkung auf die niederländische Kunst seiner Zeit, Dem Haag 1931. Hendy 1927 P. Hendy, ‘A Portrait of Francois I and its Variants’, in The Burlington Magazine, 50 (januari 1927), pp. 7-9. Heppner 1940 A. Heppner, ‘Ingebrande Merkteekenen (‘Brandmerken’) en hun waarde voor de kennis van schilderijen’, in Oud Holland, jaargang 57, 1-6 (1940), pp. 172-180. Hernández Perera 1984 J. Hernández Perera, Canarias, Las Palmas (Gran Canaria) 1984. Herrere Pique-Santana/ Santana 1976 A. Herrere Pique-Santana en L. Santana, Museos y monumentos en la provincia de Las Palmas, Las Palmas (Gran Cananaria) 1976. Hiller/ Vey 1969 I. Hiller, H. Vey (met bijdragen van T. Falk), ‘Beke’, in Katalog der Deutschen und Niederländischen Gemälde bis 1550 (mit Ausnahme der Kölner Malerei) im Wallraf-Richartz-Museum und im Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln, Keulen 1969, pp. 21-29. Hiller von Gärtringen 2003 R. Hiller von Gärtringen, ‘The Practice of Erasing Spolvero Dots in Italian Renaissance Panel Paintings’, in Van Schoute/ Verougstraete 2003, pp. 196-206. Hirsch 1843 Th. Hirsch, Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig, in ihrer Denkmälern und in ihnen Beziehungen zum kirchlichen Leben Danzigs überhaupt, deel 1, Gdańsk 1843.

Hirsch 1906 F. Hirsch e.a., Die Bau- und Kunstdenkmäler der Freien und Hansestadt Lübeck, deel 2, Lübeck 1906. Hoffmann 1995 G. Hoffmann, ‘Der Annenaltar des Adrian van Overbeck in Kempen. Legende und Ikonographie in vorreformatorischer Zeit’, in Annalen des historischen Vereins für den Niederrhein, 198 (1995), pp. 89-109. Hoffmann 1998 G. Hoffmann, ‘Der Annenaltar des Adrian van Overbeck in der Propsteikirche zu Kempen’, in W. Hansmann and G. Hoffmann (eds.), Spätgotik am Niederrhein, Rheinische und flämische Flügelaltäre im Licht neuer Forschung, Keulen 1998, pp. 117-291. Hoffmann 1998a G. Hoffmann, ‘Das Antwerpener Retabel in St. Petri in Dortmund’, in Westfalen, volume 76 (1998), pp. 26-51. Hoffmann 1999 G. Hoffmann, ‘Antwerpener Retabel im Rheinland’, in B. Rommé (ed.), Der Niederrhein und die Alten Niederlande. Kunst und Kultur im späten Mittelalter, Bielefeld 1999, pp. 223-241. Hoffmann 2000 G. Hoffmann, ‘Antwerpener Retabel in den Niederrheinlanden. Zur Rolle der Auftraggeber bei der Gestaltung importierter Flügelaltäre’, in D. Geuenich (ed.), Köln und die Niederrheinlande in ihren historischen Raumbeziehungen (15. – 20.Jahrhundert), Möngengladbach 2000, pp. 271-306.

Hoffmann 2003

G. Hoffmann, ‘Ein Antwerpener Flugelaltar fur die Dortmunder Franziskaner’, in B. Welzel, T. Lentes en H. Schlie (eds.), Das 'Goldene Wunder' in Dortmunder Petrikirche, Bielefeld 2003, pp. 77-103. Hoffmann 2006 G. Hoffmann, ‘Compound altarpieces in context’, in Martens/ Van den Brink/ Belkin 2006, pp. 74-121. Hofstede de Groot 1895 C. Hofstede de Groot, ‘Wie was “Der Meister vom Tode Mariae”?’, in Nederlandsche

292

Spectator, 10 (1895), pp. 1-6. Hollstein 1955 F.W.H. Hollstein, Dutch and Flemish Etchings Engravings and Woodcuts, ca. 1450-1700, deel 12, Amsterdam 1955, pp. 140-167. Honig 1998 E.A. Honig, Painting and Market in the Early Modern Antwerp, New Haven 1998. Hoogewerff 1912 G.J. Hoogewerff, Nederlandsche Schilders in Italië in de XVIe eeuw, Utrecht 1912. Hoogewerff 1926 G.J. Hoogewerff, ‘Joachim Patinir in Italië’, in Oude Kunst, 44 (1926), pp. 1-26. Hoogewerff 1937 G.J. Hoogewerff, De Noord-Nederlandsche Schilderkunst, deel 2, Den Haag 1937, pp. 448-449. Hoogewerff 1953 G.J. Hoogewerff, ‘ De Schilderkunst in de Zuidelijke Nederlanden gedurende de zestiende eeuw tot omstreeks 1575, in H.E. van Gelder en J.A.J. Duverger (eds.), Kunstgeschiedenis der Nederlanden. De Middeleeuwen. De zestiende eeuw, Utrecht 1953, pp. 388-437. Hoogewerff 1961 G.J. Hoogewerff, ‘Pittori fiammighi in Liguria nel secolo XVI. (Gherardo David, Giovanni Provost, Joos van der Beke, Givanni Massys), in Commentari Rivista di Critica e Storia dell’Arte, 12 (1961), pp. 176-194. Van Houtte 1964 J.A. van Houtte, Economische en Sociale Geschiedenis van de Lage Landen, Zeist/ Antwerpen 1964. Van Houtte 1979 J.A. van Houtte, Economische geschiedenis van de Lage Landen 800-1800, Haarlem 1979. Hulin de Loo 1903 G. Hulin de Loo, ‘Conjecture touchant le Sotte Cleef, Jan (Joes) van Ghinderick alias van Cleve’, in Petite Revue illustrée de l’art et de l’archéologie en Flandre, Gent 1903, pp. 5-28.

Huth 1923 H. Huth, Künstler und Werkstatt der Spätgotik, Augsburg 1923 (2e editie Darmstadt 1967; 3e editie Darmstadt 1981). Jacobs 1989 L.F. Jacobs, ‘The Marketing and Standardization of South Netherlandish Carved Altarpieces: Limits on the Role of the Patron’, in The Art Bulletin, 71, nr. 1 (1989), pp. 208-229. Jacobs 1998 L.F. Jacobs, Early Netherlandish Carved Altarpieces, 1380-1550. Medieval tastes and mass marketing, Cambridge 1998. Jansen 2003 L. Jansen, ‘Workshop Practices in the Group Pieter Coecke van Aelst’, in Van Schoute/ Verougstraete 2003, pp. 165-174. Jansen 2006 L. Jansen, ‘Shop Collaboration in the Paintings of Background Landscapes in the Workshop of Pieter Coecke van Aelst’, in Faries 2006, pp. 119-142. Jiménez Sánchez 1945 S. Jiménez Sánchez, Apuntes históricus. La villa de Agaete y su Virgen de las Nieves, Gran Canaria 1945. Jorissene 1908 G. Jorissene, ‘Vierge et enfant Jésus par Patinier Joachim et Van der Beke (Van Cleve Josse) au Musée de Liége’, in Chronique archéologique de Pays de Liége, 3 (1908), pp. 51-55. Junquera de Vega/ Ruiz Alcon 1977 P. Junquera de Vega, M.T. Ruiz Alcon, Monasterio de las Descalza Reales, Madrid 1977. Justi 1881 C. Justi, ‘Jan van Scorel’, in Jahrbuch der königlich preussischen Kunstsammlungen, 2 (1881), pp. 193-210. Kaemmerer 1890 L. Kaemmerer, ‘Ein bezeichnetes Werk des Meisters vom Tode der Maria’, in Jahrbuch der köninglich preussischen Kunstsammlungen, 11 (1890), pp. 150-160.

293

Kemperdick/ Klein 1997 S. Kemperdick en P. Klein, ‘The Evidence of Dendrochronological and Art Historical Dating in Paintings of the Rogier van der Weyden Group’, in R. Van Schoute en H. Verougstraete (eds.), Le Dessin Sous-Jacent et la Technologie dans la Peinture, Colloque XI, Louvain 1997, pp. 143-151. Kempkens 1995 H. Kempkens, ‘Heilig Kreuz’, in Kölner Kirchen und ihre mittelalterliche Ausstatung (Colonia Romanica X), volume 1 (1995), pp. 269-287. Van der Kerkhove 1974 A. van der Kerkhove, ‘Joris Vezeleer. Een Antwerps Koopman-Ondernemer van de XVIde eeuw, in Annalen 63 Congres Sint-Niklaas-Waas (1974), pp. 326-334. Keyes 1998 G.S. Keyes, The Netherlandish Painting in the Detroit Institute of Arts: A Brief Introduction’, in Bulletin of the Detroit Institute of Arts, volume 72, 1 /2 (1998), pp. 4-7. Keulen 1995 F.G. Zehnder, R. Krischel, S. Blöcker e.a., Lust und Verlust. Kölner Sammler zwischen Trikolore und Preußenadler, Josef Haubrich Kunsthalle, Keulen 1995.

Keulen 1998

F.G. Zehnder, R. Krischel, S. Blöcker e.a., Lust und Verlust II. Corpus-Band zu Kölner Gemäldesammlungen 1800-1860, Keulen 1998. Keussen 1873 H. Keussen, ‘Der Meister des Schreines am Hauptaltare in der Pfarrkirche zu Kempen’, in Annalen des historischen Vereins für den Niederrhein insbesondere die alte Erzdicese Köln 25 (1873), pp. 205-217. Kieft 1991 G. Kieft, ‘Onbekende collecties Rijksmuseum Twenthe’, in Kunstschrift, 35/1 (januari/ februari 1991), pp. 5-6. Kirby 2000 J. Kirby, ‘The price of quality: factors influencing the cost of pigments during the Renaissance’, in Gabriele Nehers en Rupert Shepherd (eds.), Revealing Renaissance Art, Ashgate 2000, pp. 19-42.

Klamt 1999 J.C. Klamt, ‘Artist and Patron: The self-potrait of Adam Kraft in the Sacraments-House of St. Lorenz in Nuremberg’, in W. Blockmans en A. Janse (eds.), Showing Status: Representation of Social Positions in the Late Middle Ages, Turnhout 1999, pp. 415-443. Klein 1989 P. Klein, ‘Dendrochronlogical studies on oak panels of Rogier van der Weyden and his circle’, in Van Schoute/ Verougstraete 1989. Klein 1994 P. Klein, ‘Dendrochronological analysis of panels of Hans Memling’, in D. de Vos (ed.), Hans Memling. Essays, Brugge 1994, pp. 101-103. Klein 1995 P. Klein, ‘Dendrochronologische analyse van panelen toegeschreven aan Petrus Christus’, in M. Ainsworth en M.P.J. Martens (ed.), Petrus Christus, Gent 1995, pp. 209-211. Klein 1995a P. Klein, ‘Dendrochronological Findings of the van Eyck-Christus-Bouts Group’, in M. Ainsworth (ed.), Petrus Christus in Renaissance Bruges. An Interdisciplinary Approach, New York/ Turnhout 1995, pp. 149-165. Klein 2003 P. Klein, ‘Dendrochronological Analyses of Panel Paintings of Joos van Cleve and Workshop’, in Simonetti/ Zanelli 2003a, pp. 39-46. Knuttel 1950 G. Knuttel, ‘Jan Joesten van Calcar; Joos van Cleve; Joachim Patinir; Jan Provoost’, in De Nederlandse Schilderkunst, van Van Eyck tot Van Gogh, Amsterdam 1950, pp. 119-124. Koerner 2002 J. Koerner, ‘Albrecht Dürer: A Sixteenth-Century Influenza’, in G. Bartrum (ed.), Albrecht Dürer and his Legacy. The Graphic Work of a Renaissance Artist, London 2002, pp. 18-38. König 1936 W. König, Der italienische Einfluss in der flämischen Malerie im ersten Drittel des 16 Jahrhunderts, Würzbourg 1936.

294

Konowitz 1990-1991 E. Konowitz, ‘Drawings as intermediary stages: some working methods of Dirk Vellert and Albrecht Dürer re-examined’, in Simiolus 20 (1990-1991), pp. 143-152. Kotková 1999 O. Kotková, The National Gallery in Prague, Netherlandish Painting 1480-1600, Illustrated Summary Catalogue I/1, Praag 1999, met name pp. 46-51. Kotková 1999a O. Kotková, Joos van Cleve, ‘Triptych with the Adoration of the Magi in the National Gallery in Praque. An example of workshop practice’, in H. Verougstraete en R. van Schoute (ed.), Le Dessin Sous-Jacent et la Technologie dans la Peinture, Le Peinture dans les Pays-Bas au 16e siècle, pratiques d’atelier infrarouges et autres méthodes d’investigation, Leuven 1999, pp. 87-97. Kotková 2006 O. Kotková, Albrecht Dürer, The Feast of the Rose Gardens, 1506-2006, Praag 2006. Kramm 1864 C. Kramm, ‘Joost van Cleef’, in Geschiedenis van de Beeldende Kunsten in de Nederlanden, Hollandsche en Belgische School in den vroegsten tot onzen tijd, 1-2 Amsterdam 1864, pp. 238-239. Krummacher 1964 H. Krummacher, ‘Bildniszeichnungen von Bartholomäus Bruyn d. Ä.’, in Wallraf-Richartz-Jahrbuch, 26 (1964), pp. 59-72. Kuhlemann 2002 U. Kuhlemann, ‘The Celebration of Dürer in Germany during Nineteenth and Twentieth Centuries’, in G. Bartrum (ed.), Albrecht Dürer and his Legacy. The Graphic Work of a Renaissance Artist, Londen 2002, pp. 39-60. Kurth 1963 W. Kurth, The Complete Woodcuts of Albrecht Dürer, New York 1963. Labuda 1977 A.S. Labuda, ‘Salvator Mundi w ligocie Proszkowskiej-dzielem warsztatu Joosa van Cleve’, in Das Münster, 5-6 (december 1977), pp. 341-343.

Labuda 1977 A.S. Labuda, ‘Salvator Mundi w ligocie Proszkowskiej-dzielem warsztatu Joosa van Cleve’, in Biuletyn Historii Sztuki, volume 39, 3 (1977), pp. 247-252. Lammertse 1994 F. Lammertse et al, Van Eyck to Breugel 1400 to 1550: Dutch and Flemish Painting in the Collection of the Museum Boymans- van Beuningen, Rotterdam 1994. Lampsonius 1572 D. Lampsonius, Pictorum aliquot celebrium Germaniae inferioris effigies, Antwerpen 1572. Lanc 1972 E. Lanc, Die religiösen Bilder des Joos van Cleve (dissertatie), Wenen 1972. Lanc 1975 E. Lanc, ‘E. Lanc: Die religiösen Bilder des Joos van Cleve, Neue Forschungen’, in Das Münster, 5-6 (december 1975), pp. 341-343. Larsen 1960 E. Larsen, Les primitifs flamands au musée metropolitan de New York, Utrecht/ Antwerpen 1960, pp. 130-131. Las Palmas 1995 Tent. Cat. Pintura flamenca. Del Siglo XVI (Gran Canaria - Tenerife), Las Palmas 1995. Leach 1979 M.C. Leach, ‘Michelangelo Invenit, Joos van Cleve Explicavit’, in Studies in Iconography, 5 (1979), pp. 93-106. Leeflang 2003 M. Leeflang, ‘Self portraits by Joos van Cleve: new insights’, in Van Schoute/ Verougstraete 2003, pp. 175-182. Leeflang 2003a M. Leeflang, ‘The San Donato-altarpiece by Joos van Cleve and His Workshop’, in F. Simonetti en G. Zanelli (eds.), Indagini tecniche sulle opere genovesi di Joos van Cleve, Florence 2003, pp. 25-38. Leeflang 2003b M. Leeflang, ‘Nieuw licht op het atelier van Joos van Cleve’, in Madoc, Tijdschrift over de Middeleeuwen, jaargang 17, nummer 3 (najaar 2003), pp. 162-171.

295

Leeflang 2005 M. Leeflang, ‘Meester van de Antwerpse Aanbidding, Triptiek met de Aanbidding door de koningen’ en ‘Meester van de Antwerpse Aanbidding, Hemelvaart van Christus’, in Antwerpen/ Maastricht 2005, pp. 162-165, 168-170. Leeflang 2006 M. Leeflang, ‘Book review on Joos van Cleve the Complete Paintings by John O. Hand’, in The Burlington Magazine (februari 2006), pp. 125-126. Leeflang 2006a M. Leeflang, ‘Workshop practices in early sixteenth-century Antwerp workshops’, in Martens/ Van den Brink/ Belkin 2006, pp. 232-273. Leeflang 2006b M. Leeflang, ‘The Saint Reinhold Altarpiece by Joos van Cleve and his Workshop: New Insights into the Influence of Albrecht Dürer on the Working Process’, in Faries 2006, pp. 15-42. Leeflang 2006c Micha Leeflang, ‘The Adoration of the Magi in Naples and Detroit: Original and Copy?, in H. Verougstraete en R. Van Schoute, Colloque XV La Peinture Ancienne et ses Procédés, Copies, répliques, pastiches, Leuven, Parijs, Dudley 2006, pp. 131-137. Leeflang/ Klein 2006 M. Leeflang en P. Klein, ‘Information on the Dating of the Paintings made in the Workshop of Joos van Cleve: A Dendrochronological and Art Historical Approach’, in H. Verougstraete en R. Van Schoute, Colloque XV La Peinture Ancienne et ses Procédés, Copies, répliques, pastiches, Leuven/ Parijs/ Dudley 2006, pp. 121-130. Leeflang 2007 M. Leeflang, ‘Joos van Cleve and his Apprentices, Questions of Identity: Faults or Virtues?’, in Peeters 2007 (in print). Leeflang 2008 Micha Leeflang, ‘Joos van Cleve’s Triptych with the Adoration of the Magi in Detroit: Revealing the Underdrawing’, in Bulletin of the Detroit Institute of Art (verwacht voorjaarnummer 2008).

Le Gay 1839 Le Gay, Correspondence de l’Empereur Maximilien Ier et de Marguerite d’Autriche, sa fille, gouvernante de Pays-Bas de 1507 a 1519, deel 2, Parijs 1839, p. 482. Leproux 2001 G.-M. Leproux, La Peinture à Paris sous le règne de François 1er, Parijs 2001. Leuven 1971 Tent.cat. Leuven Stedelijk Museum, V. Vercruysse (ed.), Aspecten van de Laatgotiek in Brabant, Leuven 1971. Levine 1989 D.M. Levine, The Bruges Master of the St. Ursula Legend Considered, dissertatie Indiana University, Indiana 1989. Löhneysen 1956 H-W. von Löhneysen, Die Ältere Niederländische Malerei, Künstler und Kritiker, Eisenach/ Kassel 1956, pp. 47, 159-162. Lopez Garcia 1990 J.S. Lopez Garcia, ‘El Triptico de Agaete (Gran Canaria) y unas pinturas de Joos van Cleve del Kunsthistorisches Museum de Viena’, in Norba-Arte (Universidad de Extremadura, Departamento de Historia del Arte), 10 (1990), pp. 7-16. Machiels 1917 A. Machiels, ‘Le Maître de la Mort de Marie et deux Josse van Cleve’, in Revue archéologique, 5 (1917), pp. 203-227. Madrid 1996 Coll. Cat. Museo del Prado, Catálogo de las pinturas, Madrid 1996. Van Mander K. van Mander (heruitgave: H. Miedema, ed.), Karel van Mander, The Lives of the Illustrious Netherlandish and German Painters, from the first edition of the Schilder-boeck (1603-1604), Doornspijk 1994. Marijnissen/ Swako Michalski 1981 R. Marijnissen en M. Swako Michalski, ‘Verder onderzoek naar zeventiende-eeuwse schilderijformaten in Noord-Nederland’, in Oud Holland (1981), 95-1, pp. 31-49.

296

Marlier 1966 G. Marlier, La Renaissance flamande, Pierre Coeck d’Alost, Brussel 1966. Marlier 1967 G. Marlier, ‘Joos van Cleve- Fontainebleau and Italy’, in The Connoisseur, 165 (mei 1967), pp. 24-27. Martens 1992 M.P.J. Martens, Artistic patronages in Bruges institutions, ca. 1440-1482, dissertatie, 3 delen, Santa Barbara 1992. Martens 1998 M.P.J. Martens (ed.), Brugge en de Renaissance, Van Memling tot Pourbus, 2 delen, Brugge/ Gent 1998. Martens 1998 (ongepubliceerd manuscript) M..J. Martens, Pionier-aanvrage N.W.O., Schilderkunst in Antwerpen voor de Beeldenstorm (ca. 1480-1566): een sociaal-economische benadering, 1998 (ongepubliceerd). Martens/ Peeters 2002 M.P.J. Martens en N. Peeters, ‘Antwerp painting before Iconoclasm, Considerations on the quantification of taste’, in S. Cavaciocchi (ed.), Economia e Arte Secc. XIII-XVIII, Istituto Internazionale di storia economica ‘F. Datini’, Prato 2002, pp. 875-894. Martens/ Peeters 2003 M.P.J. Martens en N. Peeters, ‘A tale of two cities: Antwerp artists in London in the second half of the sixteenth century’, in J. Roding et al (eds.), Dutch artists in Britain 1550-1750, Leids Kunsthistorisch Jaarboek (2003), pp. 31-42.

Martens/ Peeters 2005 M.P.J. Martens en N. Peeters , ‘A cutting edge? Wood carvers and their workshops in Antwerp 1450-1550; a study of archive-sources’, in Van de Velde 2005, pp. 75-92. Martens/ Peeters 2006 M.P.J. Martens en N. Peeters, ‘Artists by numbers. Quantifying Artist’s Trades in Sixteenth-Century Antwerp’, in Faries 2006, pp. 211-222.

Martens/ Peeters 2006a M.P.J. Martens en N. Peeters, ‘Paintings in Antwerp Houses (1532-1567)’, in N. de Marchi en H.J. van Miegroet (eds.), Mapping Markets for Paintings in Europe 1450-1750 (Studies in European Urban History (1100-1800), 6, Turnhout 2006, pp. 35-51. Martens 2006 M.P.J. Martens, ‘Antwerp Painters: Their Market and Networks’, in Martens/ Van den Brink/ Belkin 2006, pp. 47-73. Martens/ Van den Brink/ Belkin 2006 M.P.J. Martens, P. van den Brink en K. Belkin (eds.), Jaarboek Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen 2004/05, Antwerpen 2006. Marx 1985 H. Marx, ‘Altniederländische Malerei’, in Museum, Gemäldegalerie Alte Meister Dresden, Dresden 1985, met name pp. 90, pp. 92-93. Mayer 1912 A. Mayer, ‘Cleve, Cornelis van’, in U. Thieme en F. Becker (eds.), Allgemeines Lexicon der Bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, Leipzig 1912, p. 96. McDonald 2004 M. McDonald, The Print Collection of Ferdinand Columbus 1488-1539, a Renaissance Collector in Seville. 2 volumes + CD-rom, Londen 2004. Merlo 1850 J.J. Merlo, Nachrichten von dem Leben und den Werken Kölnischer Künstler, Keulen 1850. Merlo 1863 J.J. Melro, Die Familie Hackeney zu Köln, ihr Rittersitz und ihre Kunstliebe, Keulen 1863. Merrill Brekka 2000 P. Merrill Brekka, ‘An Early Netherlandish Adoration of the Magi’, in Record, of The Art Museum Princeton University, volume 59, nrs. 1-2 (2000), pp. 56-61. Mesnil 1904 J. Mesnil, ‘Over de betrekkingen tusschen de Italiaansche en de Nederlandsche Schilderkunst ten tijde der Renaissance’, in Onze Kunst, I (1904), pp. 1-18.

297

Mayer-Meintschel 1966 A. Mayer-Meintschel, Niederländische Malerei, 15. und 16. Jahrhundert, Dresden 1966. Miedema 1994 Zie Van Mander Van Miegroet 1989 H.J. van Miegroet, Gerard David, Antwerpen 1989. De Mirimonde 1970 A.P. de Mirimonde, ‘Le symbolisme du rocher et de la source chez Joos van Cleve, Dirck Bouts, Memling, Patenier, C. van den Broeck (?), Sustris et Paul Bril’, in Jaarboek Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen, Antwerpen 1970, 73-99. Montias 1990 J.M. Montias, ‘Socio-Economic Aspects of the Netherlandish Art from the Fifteenth to Seventeenth Century: A Survey’, in The Art Bulletin, 72, nr. 2 (1990), pp. 358-373. Mulder 1997 R.W. Mulder, ‘Infraroodreflectografisch onderzoek van het Jacobus- en Antoniusretabel in de Propsteikirche te Kempen’, in Van den Brink/ Helmus 1997, pp. 136-145. Muller 1990 N. Muller, ‘Addendum: Conservator’s Note’, in Record of The Art Museum, Princeton University, volume 49, nr. 2 (1990), pp. 11-15. München 1986 Coll. Cat. Edition Lipp, Alte Pinakothek München, München 1986. De Nave 1994 F. de Nave (ed.), Antwerpen, Dissident drukkerscentrum, De rol van de Antwerpse drukkers in de godsdienststrijd in Engeland (16e eeuw), Antwerpen 1994, met name pp. 107-109. Negrín Delgado 1995 C. Negrín Delgado, ‘Joos van Cleve, Retablo de Anton Cerezo’, in Pintura flamenca. Del Siglo XVI (Gran Canaria - Tenerife), Las Palmas 1995, pp. 39-49.

Nieuwdorp 1981 H. Nieuwdorp, ‘De oorspronkelijke betekenis en interpretatie van keurmerken op Brabantse retabelss en beeldsnijwerk’, in Archivum Artis Lovaniense: Bijdrage tot de geschiedenis van de Kunst der Nederlanden, 7 (1981), pp. 85-98. Nikulin 1987 N. Nikulin, Netherlandish Paintings in Soviet Museums, Leningrad 1987, nrs. 130-131. North 1983 H. North, ‘Waldwarenhandel und- Produktion’, in W.J. Wieringa, et al, The Interactions of Amsterdam and Antwerp with the Baltic Region 1400-1800, Leiden 1983, pp. 73-83. Nübel 1972 O. Nübel, Pompejus Occo 1483 bis 1537, Fuggerfaktor in Amsterdam, Tübingen 1972. Van der Osten/ Vey 1969 G. van der Osten en H. Vey, Painting and Sculpture in Germany and the Netherlands, 1500 to 1600, Baltimore 1969. Panofsky 1953 E. Panofsky, Early Netherlandish Painting, Its origin and character, Cambridge 1953. Panofsky 1971 E. Panofsky, Early Netherlandish Painting, New York 1971. Parijs 1996 François Ier par Clouet, Musée du Louvre, Parijs 1996. Parmentier 1951 R.A. Parmentier, ‘Bronnen voor de Geschiedenis van het Brugse Schildersmilieu in de XVI Eeuw. XXXVI. Joost van der Beke’, in Revue belge d’archéologie et d’histoire de l’art, 20 (1951), pp. 155-174. Passavant 1841 J.D. Passavant, ‘Beitrage zur Kenntnis der Alten Malerschulen in Deutschland vom 13 bis das 16 Jahrhundert’, in Kunstblatt, 22 (1841), pp. 423, 426-427. Passavant 1857 J.D. Passavant, ‘ Der Meister des Bildes der Anbetung der Könige in Dresden ist der Lehrer des kölner Malers des Todes der

298

Maria ais der Boissereéschen Sammlung, irrig für Johann Schorels gehalten’, in Deutsches Kunstblatt, 8 (1857), pp. 200-201. Passemiers 1987 G. Passemiers, Goossen van der Weyden (1465-1538/1545), Peintre de l’école anversoise. Ph.D. diss. Université Libre, Brussel 1987. Peeters 2003 N. Peeters, lezing: ‘Family matters. An integrated biography of Pieter Breughel II’, tijdens het congres Brueghel Enterprises op 20-21 juni 2002, Brussel (Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België). Peeters 2007 N. Peeters (ed.), Working for money. Role and status of journeyman in artist’s and craftsman’s workshops in the Low Countries ca 1450-1650, Zwolle 2007 (in print). Périer d’Ieteren 1993 C. Périer d’Ieteren, ‘Les volet peints des retables anvoirs: état de la question’, in Antwerpen 1993, II, pp. 60-88 (met name pp. 62-63). Philippi 1898 A Philippi, Die Kunst des 15. und 16. Jahrhunderts in Deutschland und der Niederlanden, Leipzig 1898, p. 442. Philippot 1994 P. Philippot, La Peinture dans les Anciens Pays-Bas, XV-XVe Siècles, Parijs 1994. Pirenne 1948 H. Pirenne, De Middeleeuwen. Economische en sociale geschiedenis, Antwerpen/ Amsterdam 1948. Polk 1948 J.D. Polk, ‘Francis I. Patron of the Arts’, in Bulletin of the California Palace of the Legion of Honor, 6 (1948), 22-27. Prims 1939 F. Prims, ‘Antwerpsche Altaarkunst der XVe en XVIe eeuw’, in Antwerpiensia 1938, 13 (1939), pp. 278-285. Prims 1951 F. Prims, Antwerpen door de eeuwen heen, Antwerpen 1951.

Van Puyvelde 1941 L. van Puyvelde, De Vlaamse Primitieven, Parijs 1941. Van Puyvelde 1955-1956 L. van Puyvelde, ‘Renaissance italienne et Renaissance flamande’, in Actes du XVIIIe Congrès international d’histoire de l’Art, Venezia e l’Europe, Venetië 1955-1956. Raeber 1925 W. Raeber, ‘Neuentdeckter Meister der Basler Kunstsammlung, in Cicerone, XVII (1925), pp. 233-237. Ragghianti 1979 L.C. Ragghianti, in C.L. Raggianti en H.A. LaFarge (ed.), Paintings Gallery Dresden, Leipzig 1979, pp. 76-77. Ragghianti Collobi 1989 L.C. Ragghianti Collobi, ‘Originali, repliche, copie e derivazione’, in Critica d’Arte, 54, nr. 20 (april-juni 1989), pp. 93-96. Ragghianti Collobi 1990 L. Ragghianti Collobi, Dipinti Fiammighi in Italia 1420-1570. Catalogo, Bologna 1990. Ratti 1766 C.G. Ratti, Instruzione di quanto può vedersi di piu’ bello in Genova in Pittura, Scultura e Architettura, Genua 1766. Ratti 1780 C.G. Ratti, Instruzione di quanto puo’ vedersi di piu’ bello in Genova in pittura, scultura, ed architettura ecc., Genua 1780. Ramos 1930 F. Ramos, ‘Las tablas flamencas de Agaete’, in Canarias Turística, 7, IV, 1930. Reinach 1912 S. Reinach, ‘Flemish imitations of the Benois Madonna’, in The Burlington Magazine, 21 (1912), pp. 358-359. Reis-Santos 1962 L. Reis-Santos, Masterpieces of Flemish Painting of the Fifteenth an Sixteenth Centuries in Portugal, Lissabon 1962, pp. 101-104.

299

Richardson 1946 E.P. Richardson, ‘The Adoration of the Magi by Joos van Cleve’, in The Art Quarterly, 9 (1946), pp. 182-186. Richardson 1946a E.P. Richardson, ‘The Adoration of the Magi by Joos van Cleve’, in Bulletin Detroit Institute of Arts, 25 (1946), pp. 13-16. Ridderbos/ Van Veen 1995 B. Ridderbos en H. van Veen (eds.), Om iets te weten van oude meester: De Vlaamse Primitieven, herontdekking, waardering en onderzoek, Nijmegen 1995. Rietstap 1861 J.B. Rietstap, Armorial Général, contenant la description des armoiries des familles nobles et patriciennes de l’ Europe, Gouda 1861. Rombouts /Van Lerius Ph. Rombouts en Th. van Lerius, De Liggeren en andere historische Archieven der Antwerpsche Sint-Lucasgilde, Antwerpen 1864-76 (herdruk Amsterdam 1961; 2 delen). Van Roosbroeck/ Van Werveke/ Valvekens 1939 R. van Roosbroeck, H. van Werveke en E. Valvekens, Geschiedenis van Vlaanderen, Vlaanderen in de zestiende eeuw, IV, Antwerpen 1939. Rooses 1894 M. Rooses, Oud Antwerpen/ Le Vieil Anvers, Brussel 1894. Rontondi Terminiello 1978 G. Rontondi Terminiello, ‘Joos van Cleve, L’Adorazione dei Magi’, in Restauri in Liguria (tent.cat.), Genua 1978, pp. 251-257. Rontondi Terminiello 2003 G. Rotondi Terminiello, ‘La conoscenza del Trittico di San Donato attraverso gli esiti del restauro’, in Simonetti/ Zanelli 2003a, pp. 47-56. Rubbrecht 1910 O. Rubbrecht, L’Origine du type familial de la maison de Habsbourg, Brussel 1910, pp. 117-121.

Rubinstein 1916 S. Rubinstein, ‘Two Pictures by Joos van Cleve (Master of the Dead of the Virgin)’, in Art in America, 4 (1916), pp. 343-352. Saenz 1964 C. Saenz, ‘Restauración en Gran Canarias’, in Informes y trabajos del Instituto de Conservación y Restauración de Obras de Arte. Arqueología y Etnología, 4, Gran Canaria 1964. Salinger 1941 M. Salinger, ‘Two new Flemish paintings’, in Bulletin Metropolitan Museum of Art New York, 36 (1941), pp. 109-111. Sander 1993 J. Sander, Niederländische Gemälde im Städel, 1400-1550, Mainz-am-Rhein 1993, met name pp. 175-210. Sander 1995 J. Sander, ‘Leonardo in Antwerpen. Joos van Cleves Christus- und Johannesknabe, einander umarmend’, in K. Gallwitz en H. Beck (eds.), Städel-Jahrbuch, 15, München 1995, pp. 175- 184. Scailliérez 1991 C. Scailliérez, Joos van Cleve au Louvre (Les dossiers du Département des peintures 39), Parijs 1991. Scailliérez 1997 C. Scailliérez, ‘Joos van Cleve e Genova’, in P. Boccardo en C. Di Fabio (eds.), Pittura Fiamminga in Liguria, secoli XIV-XVII, Milaan 1997, pp. 111-125. Scailliérez 2003 C. Scailliérez, ‘Joos van Cleve et Gênes, Joos van Cleve a La Cour de France’, in Simonetti/ Zanelli 2003a, pp. 15-24. Schaefer/ Von Saint-George 2003 I. Schaefer en C. von Saint-George, ‘Zur Unterzeichnung von Gemälden Lucas Cranachs d. Ä. und seines Umkreis im Wallraf-Richartz-Museum – Foundation Corboud, in Kölner Museum-Bulletin, Berichte und Forschungen aus den Museen der Stadt Köln, (2) 2003, pp. 23-38.

300

Scheibler 1883 L. Scheibler, ‘Maler und Bildschnitzer der sogenannten Schule von Kalkar’, in Zeitschrift für bildende Kunst, 18 (1883), pp. 28-31. Scheibler 1891 L. Scheibler, ‘Ein neues Bild des Meisters vom Tode Mariä’, in Zeitschrift für bildende Kunst, 17 (1891), pp. 137-142. Schlüter 2006 L.L.E. Schlüter, ‘gedaen door N. de Vos, tot Antwerpen. Lotgevallen van de portretten van Joris Vezelaer en Margaretha Boghe, voorouders van Constantijn Huygens, geschilderd door Joos van Cleve’, in Oud Holland, 119, nr. 4 (2006), pp. 147-157. Schmid 1988 W. Schmid, ‘ Nicasius Hackeney († 1518)’, in Rheinische Lebensbilder, 2, Keulen 1988, pp. 37-58. Schmid 1994 W. Schmid, Stifter und Auftraggeber im spätmittelalterlichen Köln, Keulen 1994. Schmid 2001 W. Schmid, ‘Netzwerk-Analysen – Der Bartholomäusmeister und das soziale Umfeld der Kölner Karthause’, in R. Budde en R. Krischel (ed.), Genie ohne Namen, Der Meister des Bartholomäus-Altars, Keulen 2001, pp. 52-64. Schmid 1996 W. Schmid, ‘Dürer’s Enterprise: Market Area, Market Potential, Product Range’, in M. North (ed.), Economic History and the Arts, Keulen/ Weimar/ Wenen 1996, pp. 27-47. Schmidt 1889 W. Schmidt, ‘Meister von Tode Mariä’, in Repertoire für Kunstwissenschaft, 12 (1889), pp. 43-44. Schollmeyer 2002 L. Schollmeyer, ‘The Portrait of Jacob de Ridder in Jan Joest’s Kalkar Altarpiece: an Identification’, in Simiolus, Netherlandish quarterly for the history of art 29 (2002), 1-2, pp. 8-13.

Schollmeyer 2004 L. Schollmeyer, Jan Joest: Ein Beitrag zur Kunstgeschichte des Rheinlandes um 1500, Bielefeld 2004. Schön 1888 T. Schön, ‘Die Familie von Kirch’, in Jahrbuch der Kaiserlich-königlichen heraldischen Gesellschaft Adler zu Wien, 15 (1888), pp. 112-116. Van Schooten/ Wüstefeld 2003 C.J.F. van Schooten en W.C.M. Wüstefeld, Goddelijk geschilderd, Honderd meesterwerken van Museum Catharijneconvent, Zwolle 2003. Van Schoute/ Verougstraete 1989 R. van Schoute en H. Verougstraete (eds.), Le Dessin Sous-Jacent dans la Peinture, Géographie et Chronologie du Dessin Sous-Jacent, Leuven 1989. Van Schoute/ Verougstraete 2003 R. van Schoute en H. Verougstraete (eds.), Le Dessin Sous-Jacent et la Technologie dans la Peinture, Jérome Bosch et son Entourage et autre études, Leuven 2003. Schwabacher 1927 Schwabacher, ‘Baldass, Joos van Cleve der Meister des Todes Mariä’, in Cicerone, 19 (1927), pp. 13-14. Semper 1886 C. Semper, ‘Jan Schoreel, der Meister vom Tode Maria’, in Zeitschrift für Bildende Kunst, Leipzig 1886, pp. 83-86.

Siejek/ Kirsch 2004

A. Siejek en K. Kirsch, Die Unterzeichnung auf dem Malgrund, Grafische Mittel und Übertragungsverfahren im 15.-17. Jahrhundert, München 2004. Silver 1982 L. Silver, ‘Early Northern European Painting’, in The Saint Louis Art Museum Bulletin, zomer 1982. Silver 1984 L. Silver, The Paintings of Quentin Massys, with Catalogue Raisonné, Montclair 1984. Silvestri 2003 N. Silvestri, ‘Indagini stratigrafiche sul Trittico di San Donato di Joos van Cleve’, in Simonetti/ Zanelli 2003a, pp. 71-74.

301

Simonetti/ Zanelli 2003 Tent. cat. F. Simonetti en G. Zanelli (eds.), Galleria Nazionale di Palazzo Spinola, Joos van Cleve e Genova, Intorno al Ritratto di Stefano Raggio, Florence 2003. Simonetti/ Zanelli 2003a F. Simonetti en G. Zanelli (eds.), Galleria Nazionale di Palazzo Spinola, Indagini tecniche sulle opere genovesi di Joos van Cleve. Giornata Internazionale di Studi, Florence 2003. Simson 1900 P. Simson, Geschichte der Stadt Danzig, Gdanks 1900. Sip 1953 J. Sip, ‘Novy obraz Josse van Cleve’, in Umeni, 1 (1953), pp. 134-140. Siret 1873 A. Siret, ‘Josse van Cleef’, in Biographie Nationale, 4 (1873), pp. 135-138. Smeets 2000 A. Smeets, Het oeuvre van Lucas Gassel: een materiaal technisch onderzoek, (ongepubliceerde doctoraalscriptie Rijksuniversiteit Groningen), Groningen 2000. Smeets 2002 A. Smeets, lezing: ‘The Winterlandscapes with a birdtrap and the possible use of cartoons in Pieter Brueghel the Younger’s workshop’, tijdens het congres Brueghel Enterprises op 20-21 juni 2002, Brussel (Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België). De Smedt 1965 H.J. de Smedt, “De verspreiding der Brabantse retabels in oostelijke richting”, in Mededelingen van de Geschied- en Oudheidkundige Kring voor Leuven en omgeving. De Brabantse Stad/ Bulletin de la Société d’Histoire et d’Archéologie de Louvain et environs, Leuven 1965, met name pp. 23-36. De Smedt 1990 H.J. de Smedt, ‘Merktekens op enkele Antwerpse retabels’, in Van Vlierden/ Smeyers 1990, pp. 145-183.

Smekens 1975 F. Smekens, ‘De beeldhouwkunst (1500-1550)’, in Antwerpen in de 16e eeuw, Antwerpen 1975, pp. 398-399. Snyder 1966-1967 J. Snyder, ‘St. John on Patmos by Joos van Cleve’, in The University of Michigan of Art Bulletin, 2/1-2 (1966-1967), pp. 5-15. Snyder 1985 J. Snyder, Northern Renaissance Art, Painting, Sculpture, The Graphic Arts from 1350 to 1575, New Jersey/ New York 1985, met name pp. 416-418. Spronk/ Van Daalen 2006 R. Spronk en C. van Daalen, ‘Two Scenes from the Passion at the Harvard Art Museums: a Tale of Two Antwerp Workshops?’, in Faries 2006, pp. 43-53. Stechow 1942 W. Stechow, ‘An Antwerp Altarpiece for Cologne reconstructed’, in Art in America 30 (1942), pp. 5-17. Van der Straelen 1855 J. B. van der Straelen, Jaerboek der vermaende en kunstryke Gilde van Sint Lucas binnen de Stad Antwerpen. Het jaer 1434 tot het jaer 1795, Antwerpen 1855. Stubbe 1953 A. Stubbe, De Vlaamse Schilderkunst van Van Eyck tot Permeke, Brussel/ Amsterdam 1953 (met name ‘Twee typische vertegenwoordigers van de eerste renaissancistische generatie Joos van Cleve en Lanceloot Blondeel’, pp. 103-107). Van der Stock 1990 J. van der Stock, in Van Vlierden/ Smeyers 1990, pp. 127-144. Van der Stock 1993 J. van der Stock, ‘De organisatie van het beeldensnijders- en schildersatelier te Antwerpen. Documenten 1480-1530’, in Antwerpen 1993, pp. 47-53. Van der Stock 1995 J. van der Stock, ‘Van Cleve’, in Le Dictionnaire des Peintres Belges du XVIe siècle à nos jours, depuis les premiers des anciens Pays-Bas mérionaux et de la Principauté de Liège jusqu’aux

302

artistes contemporains, 2, Brussel 1995, pp. 996-997. Van der Stock 1998 J. van der Stock, Jan, Printing Images in Antwerp, The Introduction of Printmaking in a City, Fifteenth Century to 1585, Rotterdam 1998. Swanenburg 1950 B.D. Swanenburg (ed.), Algemeene Kunst Encyclopaedie, beknopte samenvatting der Beeldende Kunsten, Utrecht 1950, 94, 341. Sweeny 1972 B. Sweeny, John G. Johnson Collection, Catalogue of Flemisch and Dutch Paintings, Philadelphia 1972. Szmydki 1986 R. Szmydki, ‘Retable Anversois situé anciennement dans la Chapelle de Saint-Reinhold en l’Église Notre-Dame de Gdansk (1515-1516)’, in Verhandelingen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België. Retables anversois en Pologne. Contribution à l’étude des rapports artistiques entre anciens Pays-Bas Méridionaux et la région de Gdansk au début du XVIe siècle, deel 48, nr. 40 (1986), pp. 23-73. Szmydki 1986a R. Szmydki, ‘Retable Anversois situé anciennement dans la Chapelle de Saint-Reinhold en l’Église Notre-Dame de Gdansk (1515-1516)’, in Verhandelingen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België. Retables anversois en Pologne. Contribution à l’étude des rapports artistiques entre anciens Pays-Bas Méridionaux et la région de Gdansk au début du XVIe siècle, volume 48, nr. 40 (1986), pp. 74-125. Szmydki 1986b R. Szmydki, ‘Jan de Molder peintre et sculpteur a’Anvers au XVIe siecle’, in Jaarboek Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, Antwerpen 1986, pp. 31-58. Szpakiewicz 1996 A. Szpakiewicz, The Artus Court, Gdańsk 1996. Tamis 1998 D. Tamis, ‘Albert Cornelis’, in Martens 1998, pp. 85-86.

Taubert 2003 J. Taubert, Zur kunstwissenschaftlichten Auswertung von naturwissenschadtlichen Gemäldeuntersuchungen, München 2003. Teplitzky 1996 T. Teplitzky, ‘Der “Altar der Heiligen Sippe” im Wallraf-Richartz-Museum. Überlegungenzu Datierung, Figurenprogramm und Stiftungsanlass’, in Wallraf-Richartz-Jahrbuch, Jahrbüch für Kunstgeschichte, LVII, Keulen 1996, pp. 231-247. Van Thiel 1976 P.J.J. van Thiel et al, All the Paintings of the Rijksmuseum in Amsterdam, Amsterdam/ Maarsen 1976. Toman 1888 H. Toman, Jan van Scorel und die Geheimnisse der Stylkritik, Praag 1888, pp. 10, 21-25. Toman 1889 H. Toman, ‘Studien über Jan van Scorel, den Meister vom Tode Mariä’, in Beiträge zur Kunstgeschichte, 8 (1889). Tschudi 1893 H. von Tschudi, ‘Londen. Die Ausstellung altniedrländischer Gemälde im Burlington Fine Art Club’, in Repertorium für Kunstwissenschaft, 1893, pp. 100-116. Traversi 1990 L. Traversi, ‘La Thème Léonardesque des ‘Deuz Enfants qui s’embrarassent’: le panneau de Chartsworth et une proposition d’attribution a Jan Massys’, in Annales de la Société d’Archéologie de Bruxelles, Brussel 1990, vol. 62, p. 127. Traversi/ Wadum 1999 L. Traversi en J. Wadum, ‘Un Tableau avec deux enfants s’embrassant au Mauritshuis’, in H. Verougstraete en R. van Schoute (eds.), Le Dessin Sous-Jacent et la Technologie dans la Peinture, Le Peinture dans les Pays-Bas au 16e siècle, pratiques d’atelier infrarouges et autres méthodes d’investigation, Leuven 1999, pp. 99-109. Unger 1983 R.W. Unger, ‘Integration of Baltic and Low Countries grain Markets, 1400-1800’, in The Interactions of Amsterdam and Antwerp with the

303

Baltic Region 1400-1800, Leiden 1983, pp. 1-10. Urbach 1971 S. Urbach, Early Netherlandish Painting, Budapest 1971. Veilingcatalogus 2000 Veilingcatalogus, Arts of the Renaissance, Sotheby’s New York, Thursday January 25, 2001, New York 2000. Veilingcatalogus 2003 Veilingcatalogus, ‘Joos van Cleve and Workshop. The Madonna of the Cherries’, in Colnaghi, Old Master Paintings and Drawings, pp. 24-27. Van de Velde 1975 C. van de Velde, ‘De Schilderkunst’, in Antwerpen in de XVe eeuw, Antwerpen 1975, pp. 419-445. Van de Velde 2005 C. van de Velde, H. Beeckman, J. Van Acker en F. Verhaeghe (eds.), Constructing Wooden Images. Proceedings of the symposium on the organization of labour and working practices of Late Gothic carved altarpieces in the Low Countries, Brussels 25th-26th October 2002, Brussel 2005. Vermeersch S.N. V. Vermeersch, ‘Joos van Cleve. Het Kind Jezus en Sint Jan’, in Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, 6 (s.n.), pp. 18a-b. Vermeersch 1992 V. Vermeersch et al (ed.), Brugge en Europa, Antwerpen 1992. Vermeyelen 2000 F. Vermeylen, ‘Marketing Paintings in Sixteenth-Century Antwerp: Demand for Art and the Role of the Panden’, in P. Stabel, B. Blonde en A. Greve (eds.), International Trade in the Low Countries (14th-16th Centuries), Merchants, Organisation, Infrastructure, Leuven/ Apeldoorn 2000, pp. 193-222. Vermeylen 2003 F. Vermeylen, Painting for the Market, Commercialization of Art in Antwerp's Golden Age (Studies in European Urban History 2 (1100-1800)), Turnhout 2003.

Vey 1968 H. Vey, ‘Südniederländische Künstler und ihre kölnischer Auftraggeber’, in Jaarboek van het Koninklijk Museum van Schone Kunsten, Antwerpen 1968, pp. 7-33. Villwock/ Rief 2002 U. Villwock en M. Rief, ‘Technologischer Bericht’, in C. Vogt (ed.), Meister von Frankfurt, Meister von Delft, Das Annatriptychon der Delfter Familie van Beest im Suermondt-Ludwig-Museum Aachen, Aken 2002, pp. 37-48. Vincent 1960 M. Vincent, ‘Une Vierge allaitant l’enfant attribuable à Josse van Cleve au Musée des Beaux-Arts de Lyon’, in Bulletin des Musées et Monuments Lyonnais, II (1960), pp. 1, 3-6. Vlieghe 1992 H. Vlieghe (ed.), De Vlaamse sachilderkunst in Noordamerikaanse musea, Antwerpen 1992. Van Vlierden/ Smeyers 1990 C. van Vlierden, M. Smeyers (eds.), Merken opmerken. Merk- en meestertekens op kunstwerken in de Zuidelijke Nederlanden en het Prinsbisdom Luik. Typologie en methode. Leuven 1990. Voet 1973 L. Voet (ed.), Antwerp, the Golden Age: The rise and glory of the Metropolis in the sixteenth century, Antwerpen 1973. De Vos 1974 D. de Vos, Meesterwerken uit Praag 1470-1750, Brugge 1974, met name pp. 26-28. De Vos 1979 D. De Vos, ‘Joos van Cleve, navolger eerste helft 16e eeuw’, in Stedelijke Musea Brugge, Catalogus schilderijen 15de en 16de eeuw, p. 204. De Vos 1994 D. de Vos, Hans Memling, Het volledige oeuvre, Antwerpen 1994. Wadum 1995 J. Wadum, ‘Historical Overview of Panel-Making Techniques in the Nothern Countries’, in K. Dardes en A. Rothe (eds.), The Structural Conservation of Panel Paintings: Proceedings of a Symposium at the J. Paul Getty Museum, Los Angeles 1995, pp. 149-177.

304

Wadum 1998 J. Wadum, ‘The Antwerp brand on panel paintings’, in E. Hermans (ed.), Leids Kunsthistorisch Jaarboek, Looking through paintings. The study of painting techniques and materials in support of art historical research, volume 11, Baarn 1998, pp. 179-197. Walker 1995 J. Walker, National Gallery of Art Washington, new and revised edition, New York 1995, p. 134. Walther 1992 A. Walther (ed.), Gemäldegalerie Dresden, Alte Meister, Katalog der Ausgestellten Werke, Leipzig 1992. Washington/ New York 1986 J.O. Hand, J.R. Judson, W.W. Robinson, M. Wolff, The Age of Bruegel: Netherlandish Drawings in the Sixteenth Century, National Gallery of Art, Washington DC/ Pierpont Morgan Library, New York 1986. Wauters 1907 E. Wauters, 'De Oude en de Jonge Joost van Cleve, in Onze Kunst, 11 (1907), pp. 59-69. Weale 1906 W.H.J. Weale, ‘The Holy Family by an Early Franco-Flemish Master’, in The Burlington Magazine, 8 (1906), p. 282. Van der Wee 1963 H. van der Wee, The Growth of the Antwerp market and the European Economy (fourteenth-sixteenth centuries), volumes 1-3, Leuven 1963. Van der Wee 1965 H. van der Wee, ‘Conjuctuur en Economische Groei in de Zuidelijke Nederlanden tijdens de 14e, 15e en 16e eeuw’, in Mededelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, Klasse der Letteren, 27, nr. 8 (1965), pp. 3-25. Van der Wee 1979 H. van der Wee, ‘Handel in de Zuidelijke Nederlanden’, in D.P. Blok et al (ed.), Algemene Geschiedenis der Nederlanden, 6, Haarlem 1979, pp. 75-85. Van der Wee 1983 H. van der Wee, ‘Money and economic interdependence between the Northern and

Southern Netherlands and the Baltic (15th-17th centuries)’, in The Interactions of Amsterdam and Antwerp with the Baltic Region 1400-1800, Leiden 1983, pp. 11-18. Van Wegen 2000 D.H. van Wegen (ed.), Uitgelicht 5: Pieter Coecke van Aelst, De Intocht in Jeruzalem. Retabelfragmenten in Diaspora, tijdelijk weer bijeen, Bonnefantenmuseum, Maastricht 2000. Wenen 1991 Bestandscatalogus, Die Gemäldegalerie des Kunsthistorischen Museums in Wien, Wenen 1991. Van Werveke 1944 H. van Werveke, Bruges et Anvers. Huit Siècles de Commerce Flamand, Brussel 1944. Wescher 1925-1926 P. Wescher, ’Baldass, Joos van Cleve der Meister des Todes Mariä’, in Zeitschrift der Bildende Kunst, 59 (1925-1926), pp. 83-84. Wilenski 1960 R.H. Wilenski, Flemish Painters 1430-1830, Londen 1960. Willemsen 1967 E. Willemsen, ‘Die Wiederherstellung der Antarflügel des Jan Joest vom Hochaltar in St. Nikolai zu Kalkar’, in Jahrbuch der Rheinischen Denkmalpflege, 27 (1967), pp. 105-223. Wilson 1983 J.C. Wilson, ‘The participation of paintings in the Bruges pandt market, 1512-1550’, in The Burlington Magazine, CXXV (augustus 1983), pp. 476-479. Wilson 1990 J.C. Wilson, ‘Workshop patterns and the production of paintings in sixteenth century Bruges’, in The Burlington Magazine, CXXXII (augustus 1990), pp. 523-527. Winkler 1924 F. Winkler, Die altniederländische Malerei: die Malerei in Belgien und Holland von 1400 bis 1600, Berlijn 1924. Wittstock 1981 J. Wittstock, Museum für Kunst und Kulturgeschichte der Hansestadt Lübeck. Kirchliche

305

Kunst des Mittelalters und der Reformationszeit, Lübeck 1981. Woerman 1882 K. Woermann, ‘Zur Abwehr’, in Beiblatt zur Zeitschrift für bildende Kunst, 18 (14 december 1882), kolom 168. Wolff-Thomsen 1997 U. Wolff-Thomsen, Jan Joest von Kalkar. Ein niederländischer Maler um 1500, Bielefeld 1997. Wolters 1997 M. Wolters, ‘ De Monogrammist HB geidentificeerd: Huybrecht Beuckeleer’, in Van den Brink/ Helmus 1997, pp. 231-237. Wolters 2006 M. Wolters, ‘Two Vegetable Sellers by Joachim Beuckelaer: a symbolic realtionship’, in R. Van Schoute en H. Verougstraete (eds), Le dessin sous-jacent et la technologie dans la peinture. Colloque XV: Copies, repliques, pastiches, Brugge 2006. Wolters 2006a M. Wolters, ‘Creativity and Efficiency: Aspects of Joachim Beuckelaer’s Use of Patterns and Models, in Faries 2006, pp. 155-178. Woods 1996 K.W. Wood, ‘Molder, Jan de’, in J. Turner (ed.), The Dictionary of Art, volume 21, New York 1996, p. 809. Wurzbach 1883 A. von Wurzbach, ‘Zur Rehabilitirung Jan Scoreels’, in Zeitschrift für bildende Kunst, 18 (1883), pp. 46-59.

Wurzbach 1894 A. von Wurzbach, ‘Josse van Cleve und der Meister vom Tode der Mariä’, in Zeitschrift für bildende Kunst, 1894, pp. 247-248. Wurzbach 1910 A. von Wurzbach, Niederländische Künstler-Lexicon, Wenen 1906, II, p. 1910. Yamaguchi 1991 K. Yamaguchi, Event History Analysis (Applied Social Research Methods Series, 28), Newbury Park/ Londen/ New Delhi 1991. Zanelli 2001 G. Zanelli, ‘Joos van Cleve e Genova: il Ritratto di Stefano Raggio’, in Bollettino d’Arte, 117 (juli-september 2001), pp. 79-84. Zanelli 2003 G. Zanelli, ‘La giornata di studi dedicata alle opere genovesi di Joos van Cleve: risultati e nuovi spunti di ricera’, in Simonetti/ Zanelli 2003a, pp. 75-87. Zarnowska 1976 E. Zarnowska, in E. Bénézit (ed.), Dictionnaire critique et documentaire des Peintres, Sculpteurs, Dessinateurs et Graveurs de tout les temps et de tous les pays par un groupe d’écrivains spécialistes français et étrangers, III, Parijs 1976, pp. 69-70. Zimmermann 1885 H. Zimmermann, ‘Urkunden und Regesten aus dem K. u. K. Hauf-, Hof-, und Staats-Archiv in Wien’, in Jahrbuch der kunsthistorischen Sammlungen des allerhöchtsten Kaiserhauses, 3 (1885), pp. 98, 135. Zoege von Manteuffel 1913 K. Zoege von Manteuffel, ‘Dale (Daele), Simon van’, in U. Thieme en F. Becker (eds.), Allgemeines Lexicon der Bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, Leipzig 1913, p. 291.

306