96
· UNGAZIGHMIIT UNGIPAGHAATANGIT

UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

  • Upload
    others

  • View
    2

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

·UNGAZIGHMIIT

UNGIPAGHAATANGIT

Page 2: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand
Page 3: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

UNGAZIGHMIIT

UNGIPAGHAATANGIT

Page 4: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Copyright 79?7~ by AdeZinda Badten and Michael E. Krauss

University of Alaska~ College~ Alaska

Page 5: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

IGANENG UKUMENG AAPGHILLGHET

Aqhnaqhaqhp ik.

Tqat: ukui: imaqut nakmik.luki.auuqamenq Unqaz i qhmi.it: UYlg,'raglzaa-t.anqanenq Ekat er-ina S. RubtsOVaJ71Lqaanenq 3 aat.qcl.qlriineno3 Mati?l'l:a[uE£ Ya;;y!~~i Folkloru Eskimosovmeng ulimaaghneng Leningra&ni 7954mi.Rubtsova aghnaq Ruuseghmii igaghtengukaaguq taaqeg7<en 7937meng 7947-mun kenlanga. Maaten enkaam 84 uksughtutkaliimaaq. 79471ni igaqeg-kaqii ungipaghaatet iqangllaqaminilnguut Ayveghhaam Yupigem

326 uk-

sughtutkalghiim aapqii ellnganun Ungazimi.

Numberngi quulnganilnguut ungipaghaatet numberkiillu Rubtsovamungioaghaatengani igaani. Enkaam numberet paragraphenilnguut senten-cem numberkii Rubtsovam iqaanillu. Mekestaqhhaat numberngiiahhaatquulnganilnguut ioondet:nal.l.uni.i.l.qii.liigikesaUghem. Enk.aam liigi-kesallghet taakut kelguvikellghuut liigikesalleqhmeng Rubtsovam igaa-n1:lngughmeng allakanighneng Sivuqaghl~iit akuzillghitneng maaten.Inqun liigikesqeUuki ayumightat akuei.l.lqhet.Sivuqaghhmiinun liigi-kesallghet ulimaaghuut. Taawanginaq liigikesallghet ulimanaaghtutkinguvaqwaaqun ukut igat kingungitneng. EnkaamUu taakut kinguli-ghhaat ulimayaghqat iqat imaqnaaghtut Rubtsovam Ruuseghmiistun ABC-iingllallghatun ayuqelghiimeng3 saama aoeghtuusiillu ABCiighan atill-ghi. Enkaamllu laluramkemtestun whangkuta igaqellghillu ilallequt.

Liigikesaqaaghngaaghmeng igallghet ilangi wordemllu atillghiakuzi ll.qhem, liigiknaaghasi al.l.akani.it: akuz i LLqhet: liigikniilnguutSivuqam anglinghhaanun. Iwernqallu anglinghhaat liilleqiit ayumigh-tat akuzillghet.

Ukut igat imaqutlu apeghtuusaaneng atightullghita Sivuqaghh-nliit Yupigita aawhkaghniistun sivuliistun igastun ayuqelqhiit Sivu-qaghhm-iit AtightuUghit aat.qeLqh-i inenq , tunquqastun Sivuqami llu Si-vungamillu Augustmi 7977mi. Liigiknaaghasi nutaghat atightullqhetkukragniitutangi atightuqaaluteng.

Sunanguq nunaniqiteki ukut ungipaghat. Elpesillunguq sunaigaqiyugtek Sivuqaghhmiit ungipaghaatangitnengllu ama ayumiim nu-nanilghiimeng ungipamsuganengllu kinguliighaghpesinun atuqhqamengkatam ukustun Ungazighmiit ungioaghaatangistun.

Igamsiqayugviksugapung Rubtsovankut3 National Science Founda-tionenkut3 Eskimo Language Workshopnga University' of Alaskamlluiganeng whaken igaqistellghaneng.

Michael E. Krauss

December 27, 7977

Page 6: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

PREFACE

This book contains a selection of Ungaziq tales f~om Ekate~inaS. Rubtsova's impo~tant book Mate~ialy ~ Yazyku £ Folklo~u Eskimosc~(Mate~ials in the Language and Folklo~e of the Eskimos~ p~inted inLening~ad in 7954). Rubtsova~ now 84 yea~s old~ was a teache~ atUngaziq from about 7937 to 7947. In 7940 she w~ote these storiesdown as they were told by Ayveghhaq~ an Eskimo man at Ungaziq lJhowas then 26 years old.

The numbe~ of each tale (text) is its numbe~ in Rubtsova's book.The number beginning each pa~ag~aph is the sentence numbe~ in Rubtso-va's book. The small numbe~s above certain wo~ds a~e for footnotes.These footnotes show that a change has been made f~om the o~iginalfo~m in Rubtsova's book~ which had to be changed in o~de~ to be cor-~ect o~ understandable in mode~n St. Law~ence Island Eskimo. Thesefootnotes will be published in the next book in this se~ies. Thatwill contain also copies of the o~iginal texts in Rubtsova's Sibe~ianalphabet~ and a key to reading that alphabet~ and also English t~ans-lations of the texts in this book.

In spite of the changes made~ there will still be words o~ ex-pressions in these sto~ies which a~e st~ange o~ hard to unde~stand~or not known to the young people anymo~e. It is good that the youngpeople should lea~n these old words and exp~essions.

This book also contains a key to reading the new St. LawrenceIsland Eskimo alphabet~ the same one that was p~inted in the fi~stbook of this se~ies~ Sivuqaghhmiit Atightullghit (dist~ibuted atGambell and Savoonga in August 7977). We believe this new alphabetwill be very easy to learn to read. '

We hope you will enjoy reading these sto~ies~ and will you~-selves want to sta~t w~iting St. Lawrence Island sto~ies and histo~ydown~ so that they will be p~eserved fo~ you~ futu~e gene~ations asthese Ungazighmiit sto~ies a~e.

We wish to thank E. S. Rubtsova~ the National Science Founda-tion~ and the Eskimo Language Workshop of the University of Alaskafor making this wo~k possible.

Adelinda Badten

Michael E. K~auss

December 27~ 7977

Page 7: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

CONTENTS

IGAM UUM IMII

Apeghtuusii Sivuqaghhmiit AtightullghitaKey to Reading St. Lawrence Island Eskimo 7

7. YUGET TALLIMAT. I •••••••••••••••••••••••••••••••••• 77

2. AREPAKI AMA QALU 25

9. METEGHLLUK 29

70. QATEGHYIIGHAGHHAQ 37

75. UNGAZIGHMIIT I 33

76. UMIILGU 44

77. UNGAZIGHMIIT II .' 47

20. IQANGIIGHHAQ 67

23. KAVIIGHHAQ RIISTUNEQ 64

24. YUUK NULIGHHILNGUQ 66

25. AGHNAGHAQ 68

30. AGHNAGHAGHYAGET 77

32. AFSENGAGHHAQ 76

35. QENNGENGANKUK~ EFKANGATENKUK 79

37. QATEGHYIIGHAGHHAANKUK METEGHLLUGLLAGENKUK 82

42. KAYUNKUK~ AMAANKUK 84

Page 8: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand
Page 9: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

The Eskimo vowel letters are a e i u.

KEY TO READING ST. LAWRENCE ISLAND ESKIMO

It is easy to learn to read St. Lawrence Island Eskimo written inthe new system. By studying carefully the first pages of this booklet~the k~y to the system~ anyone who can already read English can learn toread Eskimo in a few hours (if he knows Eskimo!). Some people havecaught on pretty well even in a few minutes.

Note that the new writing system uses no unfamiliar or new lettersor signs~ absolutely nothing that is not found on the ordinary Americantypewriter keyboard or printed page.

The only letters used in the Eskimo alphabet are

a e f g h i k 1 m n p q r stu v w Y z .

The Eskimo alphabet consists only of these and of certain combinationsof these.

The letter 0 is never used in Eskimo words. The vowel e &s always.short~ but a i u may be either short or long. When long~ a i u arewritten double~ aa ii uu. Each vowel letter in written Eskimo alwayshas the same sound~ and each vowel sound is always written with thesame letter. This is very different from English~ which has severalways of writing each sound. Eskimo is completely regular~ completelyphonetic~ and there are no exceptions. The sounds of the Eskimo vowelsare the following:

a as &n ata father~ panat spears~ ama also~ lalala dew~yuwayu loon

aa as in ataata uncle~ amaa wolf~ naa mother~ aakat oldersisters

e as &n kemek skin~ net homes~ tepet odors~ papek tail~es tek pocket

i as in sikik squirrel~ ipek sharp~ ~v~sa flounder, uw~n~her husband

~~ as in kiik summer~ umiilek chief~ kii wound~ piitunseed

u as &n ulu tongue~ ukut these~ puyumi &n soot~ yuwayuloon, uquq blubber

uu as in yuuk person~ puu handle~ quuk fuel~ atuuta song~uukat cods

1

Page 10: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

The 25 Eskimo consonants are the following, presented in a patternwhich will be explained below. Some of the consonants are spelled withmope than one letter, but these groups of letters shown in the patter'?be lou)always stand for a single sound. The following pattern should belearned:

P t k q

w vz r g

gh r 1 n ng ill ywh f s gg ghh rr 11 nn ngng h

Except for the 9 consonants in the box, these sound much like theydo in English, and so do not require learning anything new. The patternis arranged in three rows because the Eskimo consonants are of threekinds. In the top are ,the stop consonants, p t k q, so called becausein pronouncing them the air is completely closed off or stopped in themouth, and then released. The second and third rows are of consonantswhich are pronounced without stopping the air completely, but rather byforcing the air continuously through some narrowing. Th~y are calledcontinuants for this reason. The ones in the middle row, w v z g gh r1 n ng m y, are the voiced continuants, so called because in their pro-nunciation the voice in the voice-box is going. In the bottom row arethe voiceless continuants, pronounced exactly like their voiced versionsin the row above, except that with these the voice is not going. Forinstance, the only important difference between z and s is that zhas the voice buzzing along with it, whereas s does not. S LS a zwithout voice and z is an s with voice. All the other pairs in rowstwo and three have exactly that same difference. The pattern is alsoarranged in columns, especially the section of four columns topped byp t k q, according to the place in the mouth at which the air passageis blocked or narrowed, farthest toward the front of the mouth for thep column, farthest toward the back for the q column. P (also v f)is pronounced at the lips, t (also z s) with the tip of the tongue,k (also g gg) with the middle of the tongue, q (also gh ghh) with theback or root of the tongue. Further details of these and the otherconsonants will be explained in due course below.

Examples of the consonants not in the box, which are pronouncedmuch like they are in English, follow:

p as Ln apa grandfather, panik daughter, apayepayiiq spider

t as Ln ata father, tumet road

k as Ln kiik summer, sikik squirrel, kamek boot

w as Ln wata more, wani bell, aawa its blood, uw~ husband

v as Ln vek grass, savik knife

2

Page 11: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

The rest of the letters or combinations of lettersvalues for Eskimo sounds that do not exist in English.needs to be studied with special care.

have specialThis section

z as &n naazi your mother~ ukazit rabbits~ Ungazimun toChaplino

r as &n repa hammer~ turiik sn&pe

1 as in lalala dew~ laluramka white man'

n as in nun a land~ naan your mother~ ana ana aunt

ng as in naanga his mother~ whangkuta us~ nenglumeng froma sod house~ nguutnguk wart

m as in ma voice~ tamlu chin~ amaam from a wolf~ mamamiin milk

y as in yuuk person~ tuya shoulder~ kaynga bear~ aywaannorth~ angyat boats~ iya eye~ yuwayu loon~ yaywaliorphan I

wh as &n whaa here~ whanga me~ iiwhta water going down~whal'liso-and-so

f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut theyseparated~ kufi coffee~ tuutfik place to standon

s as in siku ice~ iiska my eye~ asitmun downward

h (a rare soundJas &n haam or ahamangam enough~ let's gohome

q is for the stop consonant something like k~ but q ispronounced far back in the mouth~ while k is pronouncedin the middle: qayaq canoe~ qayak two canoes~ qiiqw grayhair (compare kiikw river)~ quyngiq reindeer~ qikmiqdog~ qiipaq thread~ keneq fire~ qanik snowflake~ qengaqnose. (Note: q is:not used in Eskimo as it is in Englishfor the kw sound as:in quick.)

gh is for the voiced continuant pronounced far in the back ofthe mouth~ as also q is~ but with the tongue softly touch-ing the back end of the roof of the mouth~ often making asoft gurgling sound: agha medicine~ qeghaq meat rack~aghnaghaq girl~ aghneghet days~ seghleq bad~ ghevaquq itfades. (Note: this sound has already been spelled withgh in some surnames~ as Aantaghmi Antoghami~ WaaghyiWaghiyi. J

3

Page 12: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

g is for the voiced continuant pronounced in the same partof the mouth as k~ the middle~ not as far back in themouth as gh. Like gh~ it is made by loosely touchingthe roof of the mouth~ but for g it is the hard middlepart of the roof~ not the soft back part of the roof asfor gh. Because it is pronounced against the hard partof the roof of the mouth~ g usually does not have thesoft gurgling that often goes with gh: guygu house~gaaq eook , tagi come. (Note: this sound has alreadybeen spelled with g in some surnames as AymergenImergan~ Iirgu Irrigoo~ Galaagerngen Gologergen.J ThisEskimo g is somewhat like English "har-d" g~ but muchmore loosely pronounced. More examples of g: uglaqmany~ pegnem hardly~ estega his pocket~ kaarnge~ pair ofboots~ panigi his daughters~ guuta shooting. W isclosely related to g. W is in fact a g with thelips rounded. After the vowel u~ some people may pre-fer to spell g with a w~ as in yuget or yuwetpeople~ atkuga or atkuwa his parka~ atkugi or atkuwihis parkas. Also~ in a very few words~ g follows n~as in an'gaghaq niece~ which has to be written with anapostrophe to show that it is not like the ng in angakuncle. Another case would be iin'ga his crutch (notlike p~~nga he says to me).

The rest of the consonants in the box are voiceless continuants~the voiceless versions of g gh r 1 n ng, made just like these but withthe voice turned off~ just as z is s with the voice turned off.English has the voiceless continuant sounds wh f s~ and symbols forthem~ and these are also used in Eskimo. But since English does nothave any of these other voiceless continuants~ the ones in the box

Jor

letters for themJ a special way is needed to write them. This is mostsimply done by doubling the letter for the voiced versions~ the familiarEnglish and Eskimo r 1 n ng~ and also the Eskimo g and gh. Ng isdoubled by writing ngng~ but gh is doubled by writing ghh.

gg ~s g without voice~ the air making a smooth rushingsound against the roof of the mouth where it is hard atthe middle. Examples: iigga hand~ gginaq face

Jggata

back~ gguta tooth~ segga slashing~ yuggaq little man.Gg is closely related to who In fact~ wh is gg withrounded lips. After the vowel u~ some people may preferto spell gg with a wh~ as in yuggaq or yuwhaqlittle man~ \atkuggaq or atkuwhaq small parka.

ghh &s gh without voice~ the air making a rough soundagainst the roof of the mouth where it· is soft at theback. Examples: iighhaq cat's-cradle~ ghhuuq ammu-nition~ ghhiitaa pluck it~ taghnughhaghhaq little child~aaghhwaghaquq he's crawling~ iighhwaanguq he's furious~"doing a slow burn, stewing".

4

Page 13: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

nn &s n without voice~ the air making asound out through the nose. Examples:piinneq growth of plant~ 1iinnaquq he'snaamnnun to our mother.

simple blowingpennaq cliff~l.earni.nq,

rr is r without voice~ the air making a rushing soundpast the tip of the tongue~ which is curled back some.Examples: aarraghaquq he's dressing up~ atkurraakshabby parka.

11 is 1 without voice~ the air making a rushing soundpast one or both sides of the tongue toward the backteeth. Examples: ta11iq arm~ alIa different~ pe11aghyuklonesomeness~ e11ngi they~ e1ngata11 very much.

ngng is ng without voice~ the air making a blowing soundout through the nose~ but with the mouth blocked offat the middle (rather than at the tip of the tongueas with n). Examples: kaatengnga catch up with me(you guys)~ aaptengnga ask me (you guys)~ tengngaakdeep hollow sound~ aaftengngwaaq complete separation.

Anyone who has mastered the information in this key so far shouldnow easily be able to read St. Lawrence Island Eskimo. He will probablynotice~ however~ that sometimes these double-letter voiceless continuantsounds are written simply g gh r n ng when next to other consonants.The special section called "Undoubl.inq" explains this.

In Eskimo words the English letters b c d j 0 x are not used atall. The sounds of English care written'in Eskimo with k or s.The sound of x is written in Eskimo with ks. So~ for this reasonc ,and x are not used in Eskimo words. Eskimo p sometimes resemblesEnglish b; Eskimo t sometimes resembles English d; and Eskimo u issometimes somewhat like English o. But since p and t and u arealready being used for these sounds~ there is no need ever to use theletters b or d or 0 in Eskimo words. J is not used in Eskimobecause Eskimo has no sound like English j at all.

Punctuation is exactly like in English.

UNDOUBLING OF gg ghh rr 11 nn ngng

The above is probably enough for anyone wishing simply to learn toread Eskimo~ or even to spell it fairly well. But to spell it perfectlyaccording to the new system~ there are certain principles which need tobe explained~ on how words are shortened by undoubling gg ghh rr 11 nnngng. Mastering of this section will lead not only to spelling perfect-ly~ but also to a deeper understanding of the Eskimo sound system.

In Eskimo often two consonants may cluster (come together with no

5

Page 14: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Two double-letter voiceless continuants can also cluster together,of course. One of these, but of course not both, can be undoubled (ifboth were undoubled in a word like gaallghhi his cookinq skill, theword would look almost like gaalghii the one who is cooking). Thequestion, then arises which to undouble. According to the present sys-tem, this is decided by priority.

(7) ngng, because it is the longest, is thewhen ngng clusters with any other double, ngngbe undoub led.

first to be ~ndoubled;is always the one to

vowel in between) and neVer more than two may cluster. Furthermore,the consonants of the second row (the voiced continuants w v z g ghr 1 n ng m y) do not cluster with consonants of the first row or thirdrota, They may cluster only with each other.

Examples of clusters of consonants Ln the second row (voiced con-tinuants only): evluk ocean swells, puugzaq beluga, kuuwgha his bro-ther, pagrugaq pUffin, umiilget chiefs, uglaa go there, ughluvghetarrows, agghiiquq he's planning, iigna that thing there, esnegngaaqit's black-and-blue, ikenghut piece, upenghaq springtime, an'gaghaqniece (not to be read like angak uncle), iin'ga his crutch (not to beread like piinga he says to me), qenwat until at last, peng'waaghputwe're worried about him (not to be read pengwaaghput our mound!),peng'gaa she's worried about him (not to be read pen-ggaa! comparewith iin-ggaq little crutch), saanngam and then what? (not to be readsaann-gam!), kangghut crunchy noise, aangghi say yes, peghngaaq it isfolded.

Examples of clusters of some of the consonants in the first andthird rows (not involving double-letter voiceless continuants):aaptaa he asks him, atkuk parka, iitekqun yet, tafsi belt, aaftaseparation, kestiki count them.

When any of the double-letter voiceless continuants (gg ghh rr 11nn ngng) cluster with any of the non-double consonants (p t k q wh fs), they are undoubled, written just g gh r 1 n ng. This is done in~order to shorten written words and make them easier to read. Where thedouble letter continuants are not next to another consonant, as intalliq arm, if they were undoubled there, the word would rhyme withaliq sleeve. So, there (not next to consonants) undoubling cannot bedone. But next to p t k q wh f s the only kind of continuant thatcan come whould be a voiceless one, so even a single letter would haveto mean a voiceless continuant there. Since undoubling these here can-not possibly lead to confusing any words, such clusters are writtenwith single g gh r 1 n ng in order to shorten the words. Examples:riigta den (not riiggta), petgaaq it bounces, eghqughqi throw each oneaway, aatgha his name, esghaghtuq he opens his eyes (not esghhaghhtuq),alpa murre (not allpa), nekrek hook (not nekrrek), qerta tangled hair,elpek you, elqwaaq kelp, melqu feather, iflamaaq it got lost, aawhlaquqit is bloody, kiiwhlak big river, eslami outdoors, aqniq pain (notaqnniq), nguutnguk wart (not nguutngnguk), qepngwaaq tying securely.

6

Page 15: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

(2) ghh,·because it is the next: longest, iolien it cluster's unt r:any other' double (except ngng), ghh is the one to be undoubled.

(3) rr and nn ar'e next to undouble, because when they cluster'with the r'emaining two, 11 and gg, the voicelessness of the cluster'is usually due to the 11 Or' gg, not to the rr Or' nn (rr and nnar'e together' in this list because so far' no cluster' has been found ofrr and 11 together').

(4) When gg and 11 cluster' together', the gg is undoubled,not the 11 (11 ther'efor'eis never' undoubled in cluster'S with other'doubles, but only in cluster'S with singles).

Examples of cluster'ed doubles with one undoubled:(7) with ngng undoubled: eghhnga day has come, iteghhngaaq it's

fitted completely in, aaghhngwa he's in the cr'awling stage, ~ggngikanother' tr'Y, ellngi they, allnguq dive.

(2) with ghh undoubled: meteghlluk Cr'Ow, uullghaghllakun shallI push it over'!, ikighrragkiiq opening quickly, iteghnnaken make it en-ter', aaghwllanga shall I cr'awl?, aaghwnna it's capsized, aaghwrragkiiqcr'awling quickly, niillghwaaq soda cr'acker'.

(3) with rr and nn undoubled: iiggragkiiq digging by pQ1Jingfast, qapreggragkiiq moving an object fast, effnaken thr'ow it away,aallneq ember'S.

(4) with gg (not 11) undoubled: eglluk stove, egllakun shall Ithr'ow it away:, iigl1akun shall I dig it?, yuugllak big man, allgisweep, al1gutat br'oom, pillgilnguq nit-wit, ignor'ant per'son.

A note on the nasals: The consonants m n nn ng and ngng ar'ecalled nasal continuants because they ar'e pr'onounced thr'ough the nose.What was said above, that consonants of the second (voiced) r'ow never'cluster' with consonants of the other' two r'ows, was not quite tr'ue ofthe nasals. When a nasal is the fir'st consonant of a cluster' it isalways voiced, eVen befor'e stops and voiceless continuants, as inqaanqa my mouth, tempa r'amming, iinggaq little cr'utch (not to be r'eadlike peng'gaa she's wOr'r'iedabout him), tungtu car'ibou, kaangquq knotin wood, unangsaq getting lots of seals. ~ is often devoiced likethe other' nasals, but unlike the other' nasals, voiceless m has beenfound only after' other' consonants, wher'e it is necessar'ily voiceless,as in qikmiq dog. Ther'e is ther'efor'eno need ever' to double m, unlesssome wOr'd with voiceless m between vowels can be found.

7

Page 16: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand
Page 17: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

UNGAZIGHMIIT UNGIPAGHAATANGIT

Page 18: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand
Page 19: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

11

Text No. 1

YUGET TALLlMAT

(3) Iimnanguq. Yuget tallimat angligutkullghiit.Nayagteng aghvilqelluku. Naalget ama atalget. QUy-ngightupiglleghhiit. Taagken tawani kiyaghsimalghiit.

(9) Maaten ilangani mekelghiiq nuyeklighpigaqiflamalghii. Taagken tawani kiyaghsimalghiit. Mu-lunghituq ilangallu mekelghiiq quyngighqwaaghtengu-yalghii taanallu iflamalghii. Qenwat mekelghiighetpingayuggaaghtuto Tawani kiyaghtut.

(14) Tanemwha ilangallu mekelghiiq iflamalghii.1Qenwat malghuggaaghtuk. Taagken tawani kiyaghsimal-

ghiit. Ellngita quyngiit nulaghllagumalghii.(18) Maaten ilangani ilangallu mekelghiiq ifla-

malghii. Taagken qenwat mekelghiiq ataasighhaaghtuq.Taagken tawani kiyaghsimalghiit. Taawa quyngiit ugla-ghimalghii. Repall quyngim iquga aliinnaniimalghii.Taagken tawani kiyaghsimalghiit.

(24) Maaten ilangani mekelghiiq iflalaataamal-ghii. Qamagtut mekelghiighet. Aghnaghaghhaq naya-ggiinaarunegtuq, anengii iflalaghatut qamaghlluten~.

Page 20: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Atangi awen iiwleng quyngimi nayughiiqelghii.(28) Maaten ilangani quyngimeng tagimalghii

mangteghaminun~ Kaalluni iitghumalghii. Iteghluninuliini pimakanga, "Maaten unaanguluku sigutegka ing-lugtun lengaaghuusimaak. Repall kazivaalugsimaanga.Repall alingumaanga tuqunayukama." Yuuk nepiighumal-ghii. Nepiighyan nulighhan qayuutaq kettaamakanga.Taagken neghumalghiit. Neneghmeng taaqluteng ingagh-quulluteng qavaasimalghiit.

(38) Unami unaanguluku taghtughluteng, yuuk quy-ngighqwaaghvigmun aglaamalghii. Aglaghluni taawa ta-wani kiyaghsimalghii. Kingunganeng nulighha pani-kullghiik utaqiimalghiikQ Qenwat unugaa. Yuuk ta-ginghi tuq. Nulighha sumeghtaghaamalghii, "Awiim6 ugi-ka iflalaatalghif." Taagken neghumalghiik panikull-ghiik~ Qenwat maalghuggaaghtuk. Taagken tawani ki-yaghsimalghiik. Neneghmeng taaqlutek allighat saag-luki ingaghllutek qavaamalghiik.

(49) Taagken unaami taghtughlute~ neghumalghiik.Neneghmeng taaqlutek aghnaghaq quyngimun nayughiyagh-tuumalghii. Taagken aghnelqusiq tawani nayughiiq.Wetku unugyagul~angteghaminun taglaamalghii. Tag-laghluni mangteghaminun iitghumalghii. Iteghyan

12

Page 21: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

naakullghiik neghumalghiik. Neneghmeng apeghiighlu-tek qavaamalghiik.

(56) Unaami aghnaghaq quyngimun aghulaqaqelghii.Aghneq tamaghhaan quyngiq nayughaqegkanga. Tawates-taghhiinaq. Maaten ilangani aghnaghaam naani pima-kanga, "Ataka, iiwen anengaanka ivaghyaghtughnaya-

k "qen a.(61) Naangan pimakanga, "Iwerngaqun iflallequ-

t "en.(63) Aghnaghaam pimakanga, "Iflanaanghitunga,

ellngistun seghleghunghitunga." Taagken nepiighumal-ghii. Unugyagu qavaamalghii~~

(67) Unaami taghtughlutek9aghnaghaam quynginitakumakanga. Kaalluku unaaghhaaneng tuqutiighumalghii,tuqutiighumalghii, tuqutiighumalghii unullghem ken-langanun. Taagken mangteghaminun aglaamalghii. Ag-laghluni iitghumalghii. Iteghluni neghumalghiik naa-kullghiik. Neneghmeng apeghiighyamek allighat saag-lluki ingaghllutek qavaamalghiik.

(73) Unaami taghtughlutek aghnaghaq quyngimunaglaamalghii. Kaalluni ighivgaq tuqutkani unaaghhaa-neng mangteghamun angaghquumakangi. Angaghquumakangi,angaghquumakangi, angaghquumakangi unullghem kenla-

13

Page 22: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

nganun. Aghnaghaq apeghiighyami ~itghumalghii mang-teghamun. Iteghluni neghumalghiik naakullghiik.Taagken tawani neneghmeng taaqlutek ingaghllutek qa-vaamalghiik.

(79) Unaami taghtughlutek aghnaghaq aanumalghii.Aanluni quyngiq angaghquqani ighivgaq aftamakangi.Aftaneghmeng taaqluki qeghatgun agaghquumakangi. li-wenllu unugaqaa apeghiighumalghii. Taagken iitghu-malghii. Iteghluni naakullghiik neghtuk. Neneghmengtaaglutek allighat saagsimakangi~~ Saagluki ingagh-llutek qavaamalghiik.

(87) Unaami taghtughlutek aghnaghaam atami yaa-waatikek tugumakek, ama quyngim qaghlungi tugumakangi.Taagken quyngimun yaawaatik qamuumakek. Kaalluni quy-ngimun qamughtek quyngik qaghlumakek. Taagken mang-teghaminun aglaamalghii. Kaalluni iitghumalghii.Iteghluni savini tugumakanga, ama atami avleqaghtiitugumakangi. Taagken aanulluki angyaatalghutaminunkalngagmun kanaghsimakangi. Taagken ghhataamalghii.

(95) Taagken igleghsimalghii. Igleghsimalghii,igleghsimalghii, igleghsimalghii unugyagu aghuliighu-malghii. Aghuliighluni tawani qavaamalghii. Unaamitaghtughluni ghhataamalghii. Aghnelqusiq igleghsi-

14

Page 23: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

malghii. Iiwen unugaqaa kaasimalghii mangteghatgun.Kaasan tukiita upughasimakangat pimakangat, "Puyu-qelleqaa. Aghnaghaq iqangitepigtuq allakaan mangte-ghaghteggu." Llaaghanwha allakaan mangteghaghaat.Aghnaghaq mangteghaqenghhamun iitghumalghii. Aghyu-qami~ mangteghami gaaghutaat. Ugusameng neqmeng ag-laataat. Aglaasatni aghnaghaq neghumalghii. Nenegh-meng taaqluni tawani qavaamalghii.

(109) Unaami taghtughluni quyngigni qaghlumakek.Taagken igleghsimalghii aghnelqusiq. Unugyagu aghu-liighumalghii. Aghuliighluni angyaatamineng neghu-malghii. Neneghmeng taaqluni qavaamalghii. Unaamitaghtughluni igleghllaataghtuq aghnelqusiq. Unugyagumangteghatgun kaasimalghii. Kaasan tuki~ta upughasi-makangat. Pimakangat, "Aghnaghaq una iqangitepigtuqpuyuqelleqaa, allakaan mangteghaghteggu." Llaaghan-wha allakaan mangteghaamakangat. Taagken aghnaghaqmangteghaqenghhamunl4ii tghumalghii. Iteghluni tawaniutaqiimalghii. Mulunghituq neghyaghqameng uguqnal-ghiimeng tagisimakangat. Taagken aghnaghaq neghumal-ghii. Neneghmeng taaqluni tawani qavaamalghii.

(125) Unaami taghtughluni aanumalghii. Aanlunighhataamalghii. Taagken igleghsimalghii. Qenwat

15

Page 24: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

uksaaghumakanga.· Taawa igleghsimalghii. Unugyagueslami aghuliighumalghii. Aghuliighluni neghumalghii.Taagken neneghmeng taaqluni yaawaatigmikun15ingaghlluniqavaamalghii. Unaami taghtugyalghiimi nighugtaghagha-

,

qeftaa. Taagken aghnaghaq aghulaqumalghiio Iiwenlluunugaqaa mangteghaghhaghteggun kaasimalghii. Kaasantukiita upughasimakangat. Aghnaghaq iitghumalghii.Iteghyan nanevgam aapsimakanga, "Navek piiqsin?"

(140) Aghnaghaam akisimakanga, "Anengaanka iva-ghaqanka."

(142) Nanevgam pimakanga, "Anengaghten kaannaan-ghitaten. Aghyughluten tuqullequten. Anengaghpek,

16 "atagpek tumanga uyatughllagtuq. Taagken nanevgamighneni pimakanga, "Aqelqaq iqangitepigtuq allakaanmangteghaghteggu, puyuqelleqaa." Llaaghanwha mekel-ghiighem aghnaghaq allakaan mangteghaamakanga. Taag-ken aghnaghaq mangteghaqenghhamun iitghumalghii.Iteghluni tawani utaqiimalghii. MUlunghituq negh-yaghqameng tagisimakangat. Llaaghanwha aghnaghaqneghumalghii. Neneghmeng taaqluni tawani qavaamal-ghii.

(154) Unaami taghtughluni aanumalghii. Aanluniaghulaqumalghii. Taagken igleghsimalghiio Tumangani

16

Page 25: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

17

unugyatni eslami aghuliighlaataghtuq. Taagken aghu-liighluni angyaatamineng neghumalghii. Neneghmengtaaqluni yaawaa tigmikun ingaghlluni qavaamaighii. Unaa-mi taghtughluni igleghIIaataghtuq. Iiwenilu unugaqaakingulighpigaghhaghteggun mangteghatgun kaasimaighii.KaaIIuni iitghumaighii. Iteghyan tukiita upughasima-kangat. Taagken tawani kiyaghsimaighii. Nanevgamaaplaataghaa, "Natmun igleghtaazin?"

(167) Aghnaghaam akisimakanga, "Ane ngaa nka iva-17 "ghaqanka, ama atakaIIu.

(169) Nanevgam pimakanga, "Iitek kaasaghtughtu-ten. Llaaghan gginan atasugnitepigtuq. Anengaghten,atanIIJ8qawaagpagem aangeighiim tengusimi~~ Ama naay-gham awatangani mangteghaamaat. Mangteghat taIIimatnekefsimiit. Unaami aghuIaqegkuvek naayghaghruku-taaghilak kaaIIeqan. Kaaskuvgu mayughhaaten. QuIaqavaghIIequten naaygham qaaynganun qaygeghtegpenang. 'QuuIngughutangani aghneghmi nutaan qaygeghIIequten.Tawani maaighugegneng qavaghhaaten. EnkaangaJosangu-sighhiisiin, guunniighutkaghaghmeng?"

(181) Aghnaghaam akisimakanga, "Taawanginaqwhangamnitut atama avIeqaghtaghhii ama whanga savi-

"ggaqa.

Page 26: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

(183) Nanevgam pimakanga, "Aa takqurr" naayghamunqaygeghtekuvek quulmun esghaghnaaghtuten. Esghaghlle-qan mamlegunnaaghtuq emta. Iiwed2qantaghallikan aa-takqun avleqaghnnaken. Ifkaghtekuvgu ighsaqghwan ku-keghqunga ivaghnaaghan. Naalkegkuvgu savigmeng kenu-

16qaghnaken. Taawa anengaghpek, atagpek amyuqetaghte-ngat tuqulleqan." Nanevgaq nepiighumalghii. Nepiigh-luni ighneni pimakanga, "Uuk! Aqelqaq iqangitepigtuqallakaan mangteghaghteggu, puyuqelleqaa." Llaaghan-wha mekelghiighem allakaan mangteghaamakanga.

(194) Apeghiighyatni aghnaghaq mangteghaqenghha-mun aglaamalghii. Kaaluni iitghumalghii. Iteghlunitawani kiyaghsimalghii. Mulunghituq neghyaghqamengugunneghhameng tagisimakangat. Llaaganwha neghumal-ghii. Neneghmeng taaqluni ingaghlluni qavaamalghii.

(200) Unaami unaanguluku taghtuumalghii. Tagh-tughluni aghulaqumalghii. Taagken igleghsimalghii.Igleghsimalghii, igleghsimalghii, igleghsimalghii,naayghaghllagmun kaasimalghii. Kaalluni mayuumalghii.Mayuumalghii, mayuumalghii, mayuumalghii, unugyaguaghuliightuq. Aghuliighluni angyaatamineng neghumal-ghii. Neneghmeng taaqluni yaawaatigmiku~3ingaghlluniqavaamalghii. Unaami taghtugluni wata tespikavek

I

18

Page 27: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

mayuumalghii. Mayuumalghii, mayuumalghii, mayuumal-ghii unugyagu aghuliighumalghii. Aghuliighluni ang-yaatamineng neghumalghii. Neneghmeng taaqluni yaa-waatigmikun ingaghlluni qavaamalghii. Unaami taghtu-neghmini mayughaqelghii. Qaygeghnneghmini neghaqel-ghii. Neneghmeng taaqneghmini qavaghaqelghii. Unaa-mi taghtuneghmini mayughaqelghii.

(216) Iiwenllu quulngughutanga aghneq qukaghta-quq naayghamun qaygeghsimalghii. Qaygeghsami tawaniquyngigni meghnaalistaak. Meghnaaliyayek tamaaniungagameng neghestaak~ Quyngik neneghmeng taaqlutekungleghumalghii~~ Ungleghyayek ellngallu neghumal-ghii. Llaaghanwha neghutkelluku quulmun esghaamal-ghii. Esghaghyalghiimi qUlighneghani mamlegusimal-ghii qawaagpagestun~qawaagllak melquqelghii. Taagken'aghnaghaam avleqaghtani tugumakangi. Tuguyamiki qa-waagpak quulmun avleqaghsimakanga, ifkaghsimakanga.Ifkaghsamigu takumakanga. KaasaqminigJ; elngaatallqapragvingunaan asighqumakanga. Taagken aghnaghaamighsaqghwan kukeghqunga ivaamakanga. Naalkesamigusavigmineng kenuqaamakanga. Qawaagpak tuqumalghii.Tuquyan tawani qavaamalghii.

(231) Unaami taghtughluni ghhataamalghii. Taag-19

Page 28: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

ken igleghsimalghii. Unugyatni aghuliighumalghii.Aghuliighluni tawani neghumalghii. Neneghmeng taaq-luni aghulaqumalghii. Mulunghituq atghiimun kaasi-

Ununghatni aghuliighaqelghii. Aghuliighluni negha-qelghii. Neneghmeng taaqneghmini qavaghaqelghii.Unaami taghtuneghmini ukigaqelghii. Iiwenllu aghne-ghem28quulngughutaqaa naatghanun kaasimaIghii. Kaa-

.:

malghii. Taagken ukigumalghii. Unugyatni aghulii-ghumalghii. Aghuliighluni tawani qavaamalghii.Unaami taghtuneghmini ukigaqelghii, ukigaqelghii.

lluni igleghsimalghii. Mulunghituq mangteghat talli-magneghet aliighumalghiit. Taagken aghnaghaam taku-makangr: Kingulighpigaghteggun kaasimalghii.

(250) Kaasan yuuk aanumalghii. Aanluni aqelqaqupughasimakanga. Yugem aapsimakanga, "Natmun iglegh-t .?"aaZln.

(254) Aghnaghaam akisimakanga, "Anengaanka amaataka ivaghaqanka."

(256) Yugem pimakanga, "Uuk! Uyughaqeftamken.Kii, aghnaaghteghllagumaaten."

(259) Aghnaghaam akisimakanga, "Elpeklu yugugh-teghllagumaaten."

(261) "Enta, atavut ungipaasaghtughlakun."20

Page 29: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

21

Llaaghanwha mekelghiiq atami mangteghaanun aglaamal-ghii. Kaalluni iitghumalghii. Iteghluni atani pima-kanga, "Aghnaghaq inga mangteghamkun kaasimaaq, elpekpanikeftan."

(266) Atangan pimakanga, "Aa! Aghnaghaq iqle-ngasak. Temngi ugiighnaluni igleghtaq, nalighmengtughneghaq aghnaq."

(268) Mekelghiighem pimakanga, "IiwenqudOugpen-ghilkuvek quyngikek esghaghyaghtughqek, iiwen yaawaa-tik'~" Taagken yuuk nepiighumalghii. Nepiighluniaglaamalghii. Kaasalghiimi, aghnaghaq mangtegham

,

saaghwani utaqiigaqeftuq.(273) Yugem pimakanga "Ghhuulleqaaten nateghmi

utaqiigi." Llaaghanwha aghnaghaq nateghmun iitghu-malghii. Iteghluni neteghmi utaqiimalghii.

(277) Mulunghituq atanga tagimalghii. Kaalluniyaawaatik3Yuvghiighumakek. Nanevgam ayumightat qi-lleghneni liigikumakangi. Liigiksamiki nanevgaq qi-yaghllagumalghii metuumaghmi, "Uuk, panika ipapik kaa-simaaq. Qilleghneghenka ayumightat liigikanka. Enta,ighneghenka qamaglluki aqfateki. Whavek tagilagha-llit." Llaaghanwha mekelghiighem anengani aqfama-kangi. Taagken anengii tagilaghasimalghiit. Tagi-

Page 30: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

laghasata pimakangi, "Elngaatall nayagpesi kayaalqii-si. Elpesi qawaagpak alikumtaaghsf2aghnaghaam tuqu-simaa." Elpesi alingaqusi. Taagken yuuk nepiighu-malghii.

(291) Nepiighyan nuyeklighpigaam pimakangi,"Unaami nunamnnun aglaghhaakut. Wiin iteghaallutanayagput tagimaluku, enkaam atunem neghelghaakut."

(294) Llaaghanwha iteghaasimalghii. Taagkenneghuusimalghiit nenglaasimaghmeng. Neneghmengtaaqluteng mangteghameggnun aglaghtuusimalghiit.Aghnaghaq uyuqlighpigaghmesimalghii. Tawani qavaa-malghiik. Unaami taghtughlutek neghumalghiik. Ne-neghmeng taaqlutek aanumalghiik. Aanyamek anengate~3ungipaasimakangik~ "Mangteghasi naafqiteki, nunam-nnun aglaghnaqukut." Llaaghanwha mangteghateng naaf-qumakangit. Taagken naafqelluki mangteghameggnunaglaamalghiit.

(305) Taagken igleghsimalghiit. Igleghsimal-ghiit, igleghsimalghiit, igleghsimalghiit naayghamunkaasimalghiit. Kaalluteng mayuumalghiit. Unugyaguaghuliighumalghiit. Aghuliighluteng angyaatamegg-neng neghumalghiit. Neneghmeng taaqluteng tawaniqavaamalghiit. Unaami taghtuneghmeggni mayughaqel-

22

Page 31: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

ghiit. ununghagu10aghUliighaqelghiit. Aghuliinegh-meggni angyaatameggneng neghaqelghiit. Neneghmengtaaqneghmeggni qavaghaqelghiit. Unaami teghtunegh-meggni wata mayughaqelghiit.

(316) Iiwenllu quulngughutanga aghneq lliighaquqnaayghamun qaygeghsimalghiit. Qaygeghsalghiimengaghnaghaam tuqutkaa qawaagpagrukutaaghllak esghaama-kangat. Taagken tawani maalghugegneng qavaamalghiit.Taagken ukigumalghiit. Unugyagu aghuliighumalghiit.Aghuliighluteng angyaatameggneng neghumalghiit. Ne-neghmeng taaqluteng qavaamalghiit. Unaami taghtugh-luteng aghulaqumalghiit. Ukigumalghiit. Unugyaguaghuliighumalghiit. Tawaten eghnneghagJ~ Aghuliigh-luteng angyaatameggneng neghaqelghiit. Neneghmengtaaqneghmeggni qavaghaqelghiit. Unaami teghtunegh-meggni ukigaqelghiit. Ununghagu aghuliighaqelghiit.Aghuliighluteng angyaatameggneng neghaqelghiit. Ne-

-neghmeng taaqneghmeggni qavaghaqelghiit. Unaamitaghtuneghmeggni ukigaqelghiit.

(333) Iiwenllu quulngughun aghneq qamagtaqaatnaatghanun lliighumalghiit. Taagken igleghsimalghiit.Nunameggnun kaategpenateng tumangani igleghtengnginaa-maluteng uksuut tallimat atuumakangit. Wetku uksuut

23

Page 32: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

I

tallimat qamagsata mangteghameggnun kaasimalghiit.Kaalluteng iteghaasimalghiit. Iteghaalluteng naayengesghaghyaqmegteggu3%ghnalqwaaghumalghii. Taagken agh-nalqwaaghem avaqutani quyakumakangi.

(340) Taawa pinitun kiyaghsagusimalghiit.(341) Qamagtuq. Tefaay!

24

Page 33: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Text No. 2

AREPAKI AMA QALU

(3) Iimnanguq. Ungazighmiit neghllaget umiil-gat--amyuqetalghii, aatgha Qalu. Ama kiyaghlleghhiiaghnaq aklumalghii, ugilek avaqutaghtuqaq, aatghaArepaki. Mughutunneghata, umiilek esnami kiyaghta-qelghii. Unangluteng, yuget taglanghata, umiilgemwayaghaqegkangi. Tawatestaghhiinaq. Maaten ilanganiArepakim uginga unangumalghii neghsame ng', Unangluni,taglaasimakanga. Iiwen unugaqaa, kaatusimakangamangteghaminuJ. Taagken itghusimakanga. Itghulluku,nuliini tuqluumakanga, "Arepakiy, neghsaghsimaanga!"

(15) Nulighhan pimakanga, "Kaay ! Waranqun3• Wa-

ranwha avaqutaghhaghten neghellequt, ama uqighllequ-kut." Arepakim neghsaq itghusimakanga aagramun.Taagken aftamakanga. Apeghiighluku, Arepaki gaaghu-malghii. Gaaghumaluku, Qalum qepghaghtenga tagimal-ghii. Taagken qineghsimalghii. Qineghlluni, pimal-ghii, "Qalu piiq: neghsaghtaghhaghsinguq tuuniteggu."

(24) Arepakim akisimakanga, "Tuunaanghitaghput,whangkutallu neghelleqaghput." Qalum qepghaghtenga

25

Page 34: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

26

aglaamalghii. Kaalluni, qineghsimalghii. Qineghllu-ni, Qalu pimakanga, "Tuunaanghitaannguq, ellngitallu-nguq neghelleqaat."

(30) Qalum pimakanga, "Piyaghtughqi. Warannguqamiiraghhaa tagivaghlitgu." Llaaghanwha, Qalum qep-ghaghtenga aglaamalghii. Qineghlluni, pimalghii,"Waran amiiraghhaanguq tuuniteggu."

(35) Arepakim pimaka nga , "Tuunaangh i taghput,whangkutallu kaamkelleqaghput." Llaaghanwha, aglaa-malghii.

(38) Kaalluni, qineghsimalghii. Qineghllunipimalghii, "Tuunaanghitaannguq, ellngitallunguq kaam-kelleqaat."

(41) "Piyaghtughqi iiwennguq whangamneng wayagh-yaghtughlleqanka." Llaaghanwha qepghaghta aglaamal-ghii.

(43) Kaalluni, qineghsimalghii. Qineghlluni,pimalghii, "Iiwennguq ellmineng wayaghyaghtughlleqii-

. "S1.

(46) Arepakim pimakanga, "Tagilinguq wayaghyagh-tughlinkut."

I

(48) Yuuk qepghaghta aglaamalghii. Kaalluni,qineghsimalghii. Qineghlluni, pimalghii, "El.penenguq"

Page 35: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

" h h k "makangat, Aha aha ahaaa owo ! Qalu pinighqalghii,

aglaa, wayaghyagtughqi."(52) Taagken Qalu pilugugluni, ellmineng aglaa-

malghii: Kaalluni, iitghumalghii nateghmun. Itegh-luni, pimalghii, "Qamaay! Neghsaghsi tagivaghteggu."

(56) Arepakim pimakanga, "Ahaa tuunaqaqa." Are-paki nateghmun aatghumalghii. Ateghluni, Qalum ta-lliikek kenlegkenkun tugumakek. Taagken talliikekayemquumakek, ayemquumakek, ayemquumakek ighneghwaa-

5ghanun kenlanga. Qalu talliighusimalghii.(62) Yugem pimakanga, "Ukughsiiy! Apeghyaquna-

nga. Tawaqameng tuunelleqamsi, saama sanqutmeng."Taagken aanumalghii. Aanluni, aglaamalghii. Kaallu-ni, iitghumalghii. Taagken nuliini pimakanga, "Are-paki sanqutmeng ama tawaqameng aglaatigu." Llaaghan-wha nulighhan sanqutmeng ama tawaqameng aglaasimaka-nga. Taagken tawani kiyaghsimalghiit.

(72) Maaten ilangani, kiigyagJ, Ungazighmiituvegtaamalghiit. Qalu uvegtalghiinun aglaamalghii.Kaalluni, tanpeghhegnun uugsimalghii. Taagken araa-

uqengestaaghhaq. Taagken Arepaki agniqumalghii, araa-.malghii, "Maakughsiiy! Qalu aghnam talliighusimaa!Tuqulluku, sanqutanga wayaaghteggu." Ll~aghanwha,

27

Page 36: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Qalu tuqusimakangat, ama sanqutanga wayaasimakangat.Qalu, tuquyalghiimi, mughunniightet neghsaghtatengpiksagusimakangito

(83) Qamagtuq. Tefaay!

/

28

Page 37: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Text No. 9

METEGHLLUK

(3) Iimnanguq. Meteghllugyaget naghuyaghllakaqelqangllaamakangat. Naghuyaghllak meteghllugnunaglaamalghii. Aglaghyan tuqunnaqumakangat. Naghu-yaghllak meteghlluget umiilgita aapsimakangat, "Nanituqunnaqs Ike n?"

(9) Naghuyaghllagem pimakanga, "Enankin samaninateghmi tuqutengnga, naghuyani maani aawhtuukut.Taghnughhaat aakwa tutmaaskumegteggu, aqnighlutengtuqullequt." Naghuyaghllak meteghllugyaget nateghmunaatghusimakangat.

(13) Naghuyaghllak meteghllugyaget aapsimakanga~"Nani tuqunnaqsiken?"

(15) Naghuyaghllagem pimakangi, "Enankin qakmanituqutengnga, naghuyani maani aawhtuukut. Taghnughhatnateghmun aatqaghtaquyeng, aawhkun tuuskuyeng aqnigh-luteng tuqullequt." Naghuyaghllak meteghllugyageteslamun aanusimakangat.

(19) Aaplaataamakangat, "Nani tuqunnaqsiken?"(20) Enankin esnami tuqutengnga. Esnami tuqus-

29

Page 38: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

kufsinga pinighl1equnga, qayughllak eslami taghnu-ghhaat aakwa tutmaaskumegteggu, aqnighluteng tuqu-llequt." Naghuyaghllak meteghllugyaget esnamun at-ghaasimakangat. Esnami tuqunnaqaat.

(24) Naghuyaghllagem waarntii rnateghllugyaget,"Kii, sangwaa aagna meteghllugyaget qerngughfikatgu?Llangaqa mallughllak!"

(26) Meteghllugyaget taagavek esghaamalghiit.Esghaamaluki, naghuyaghllak tengumalghii. Tenglunimeghqun' nalugumalghii. - Nalugluni, araamalghii, "Qe-yeng, qeyeng, qeyeng waarntamsi. Tuqunnaanghitaghpe-

. "slnga.(31) Qamagtuq. Tefaay!

30

Page 39: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Text No. 10

QATEGHYIIGHAGHHAQ

(3) Iimnanguq. Qateghyiighaghhaq aghnaghaghhaampimakanga, "Qateghyiighaghhaay, meghtaa!"

(6) Qateghyiighaghhaam pimakanga, "Iwerngaqunqiighnillequnga."

(8) Aghnaghaghhaam pimakanga, "Enan, uqfigkunakuqaghhaaten."

(10) Qateghyiighaghhaam pimakanga, "Iwerngaqunsukillequnga."

(12) Aghnaghaghhaam pimakanga, "Enan anengaghpekayapghaataghhaghqekl aallukek."

(13) Qateghyiighaghhaam pimakanga, "Iwerngaqunpiiglleqagka."

(14) Aghnaghaghhaam pimakanga, "Enan naagpeKsikghwaaneng kak inakegke n';"

(16) Qateghyiighaghhaam pimakanga, "Iwerngaqunayemlleqaqa."

(18) Aghnaghaghhaam pimakanga, "Enan atagpek'ipegsaakaghaneng ipegsaghnaken."

(20) "Iwerngaqun naafqelleqaqa."31

Page 40: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

32

(21) Aghnaghaghhaam pimakanga, "Iiwen, Qategh-yiighaghhaay, meghtanghilkuvek, ighsakuvek, tuqullu-ten, gaaghluten, neghelleqamken."

(23) Qateghyiighaghhaq alingumalghi~. Aling-luni meghtaamalghii.

(25) Qamagtuq. Tefaay!

Page 41: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Text No. 15

UNGAZIGHMIIT I

(3) Iimnanguqo Ungazighmiit Sivuqamun agIaa-malghiit. Sivuqaghhmiit taghnughhaagket maalghukwayaamakegket. Ataasiq aghnaghaghhaq, ilanga mekel-ghiighhaq. Aghnaghaghhaq Ukaamangatnguftuq. Mekel-ghiighhaq Kaanghunguftuq. Taagken Ungazimun agIaa-simakegket. KaatuIIukek Q~yiIIegnun tuunyaghtuuma-kegket. Taagken QuyiIIegnun kaaIIuteng tamIagumal-ghiit Wiingekun. Taagken mangteghaamalghii~. Tawanikiyaghsimalghiit. unugyagu2qavaamalghiit.

(14) Unaami unaanguluku teghtuumalghii~. Iiwen-Ilu kiyaqaghaqut QuyiIIek esnevaamalghii. Kaasal-ghiimi QuyiIIek nulighhiteftuq. Taagken UngazighmiitUkaamangan QuyiIIegmun tuunumakangat. Quyillgemyuginaqaghsimakanga quIa siipneqIuku quyngimeng.Quyillgem aglaasimakanga Ukaamangano Taagken Unga-zighmiit angyaghteng esnevaamakangat, usiIighimal-ghiit. Taagken kesimalghiit. KeIIuteng UngazimunagIaamalghiit. 4Ukaamangan tuunumakangat. Kaanghuunegsimakangat. Mekelghiighhaq quunpeng qiyaaqel-

33

Page 42: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

ghii. Un~azimun kaasimalghiit Ungazighmiit. Kaallu-teng angyaghteng usingiimakangato Taaqluku usingi-neghmeng angaghquumakangit mangteghameggnuJ.

(29) Taagken Ukaamangan Quyillegni kiyaghsimal-ghii. Meghtaneghmini ugkemeng tugumiighluni kiiweg-nun aglaghaqelghii. Aglaneghmini kaalluni qaltakimighaqegkek. Imineghmeng taaqneghminikek ugket kii-wem inglunganun miluqutagha qegkangi. Taagken qal-tagni tugulukek mangteghamun aglaghaqelghii. Agla-neghmini mangteghamun kamek uglalghii ulimaaqegkanga.

(35) Maaten ilangani Ukaamangan sumeghtaghaamal-ghii, "Entaqun aghulaqsaquma!" Taagken Ukaamanganyataaghqumalghii. Ugkemeng akmagtaq imiimakanga, amakamegmeng tugulluni akmagtaq akmagluku aghulaqumal-ghii. Taagken igleghsimalghii. Tumangani iyatanegh-min~ neghaqelghii. Neneghmeng taaqneghmini wata taa-gavek igleghtaqelghii. Ununghag~ qavaghnineghmini7

aghuliighaqelghii. Teghtuneghmini kameni aghyuqat8

mataghlluki nutaghat aataqegkangio Taagken igleghta-qelghii.

(46) Maaten ilangani mangteghaghllagkun kaasi-malghii. Iteghyalghiimi mangteghaq paaghqiteftuq.Iteghluni yugsughamalghii~ Ugatangani uughqan tunga-

34

Page 43: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

· ?"z i n,

ngani esghaamakangi quyngit. Aywaan tungangani es-ghaamakangi yugem neqangi. Ukaamangan alingumalghii.Taagken mulunghituq aghnaq iitghumalghii mataqelta-ghhaq. Iteghluni Ukaamangan pimakanga, "Kaay, saamaghnaqa ten?"

(55) Ukaamangatem akisimakanga, "Whanga Sivu-qaghhmiinguunga. Ungazighmiit tuunumaatnga Quyi-llegnun."

(57) Aghnam aaplaataamakanga, "Navek igleghtaa-

(59) Ukaamangatem akisimakanga, "Ungazimun."(61) Aghnam pimakanga, "Wiin maani maalghugeg-

neng qavaa ;" Taagken neghuma lgh i Ikf(64) Neneghmeng taaqlute~laghnam allighat saag-

simakangi. Taagken aghnam Ukaamangan pimakanga,"Whanga qavaneghtughllagtunga. Taawa akitem asinganiayveghem elquneghllagkek. Unaami taagken anagunakev-nga elqunghegnengo" Taagken ingaghquullutek qavaa-ma Lg h i i.k'f

(70) Taagken unaanguluku Ukaamangan teghtuumal-ghii. Teghtughluni aqumumalghii. Aghnaq Ukaamanga-tern teghsaamakanga. Aghnaq nagaqunghituq. Ukaama-ngatem elquneghllagek tugurnakek. Tugulukek aghnaq

35

Page 44: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

nanghiiqumakanga. Ukaamangan alingumalghii. Uut-ghullukek negkenun llimakek. Taagken aghnaq teghtuu~malghii. Teghtughluni agniqumalghii. "Aghnaq unapineghllupiwaa."

(81) Taagken aghnaq aqumumalghii. Aqumluni pi-malghii, "Alingegpenang, aatak piiqunga." Taagkenneghumalghiik. Neneghmeng taaqlutek tawani kiyaghsi-malghiik. Unugyagu neghumalghiik. Neneghmeng taaq-lutek aghnam allighat saaglluki ingaghquusimalghiik.Aghnam Ukaamangan pimakanga, "Unaami anagunghilkuvnganeghelleqamken." Taagken qavaamalghiik.

(91) Unaanguluku Ukaamangan teghtuumalghii.Teghtughluni aqumumalghii. Aqumluni elquneghllagektugumakek. Tugulukek Ukaamangatem aghnaq naasqwakunanagumakanga. Aghnaq nenglaamaghmi aqumumalghii.Pimalghii, "Tawaten, tawaten. Maaten aghulaqelghaa-ten. Aghulaqnaqegkuvek atkukd3aalluku aghulaqelghaa-ten. Whanga yugunghitunga kayngenguunga." Llaaghan-

Iwha Ukaamangan yataaghqumalghii. Taagken aghnam at-kuggaq aalluku aghulaqumalghii. Taagken sUkalluniighleghsimalghii.

(102) Taagken Ungazimun kaasaghtuumalghii. Yu-ggaam esghaamakangao Esghaghluku yuuk.araamalghii,

36

Page 45: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

k "nguu ut. Ukaamangan uugsimalghii qunaghmi. Taagken

"Kayngeghllak! Kayngeghllak!" Ungazim yugi ughlu-veghmeng tugurniighluteng aqfaatusimalghiit. Ilangipanameng tugumiighluteng aqfaatusimalghiit. Ukaama-ngan alingluni qiyarnalghii, yeghlegi kayngestun qal-ghiimalghiil~ Taagken Ukaamanga ternnasani rnataghsima-kanga. Mataghsaqminigu5gginaa yugern esghaarnakanga.Esghaghluku yugern ataasim pimakanga, "Uuk, Ukaarnangantagiighsimaaten. Wanlegi ayurniqud6tuunyaghtughlle-qarnken Quyillegnun." Taagken Ukaarnangan aglaarnalghiitukughrninun. Kaalluni iitghumalghii. Iteghluni ta-wani kiyaghsirnalghii.

17(117) ElngaatalI Ukaarnangan seghletun kiyaghsi-malghii. Talwa palaseketaghhaghmeng neghaqelghii.Maaten ilangani ighivgaghmi esnamun piyaamalghii.Kaalluni aqumumalghii. Aqumluni nuna tukeghraarnaanqiyamalghii, pirnalghii, "Angayuqamatuq esghaghyaqu-megtengnga, seghletun kiyaghlleghhiinga. Talwa pala-seketaghhaghmeng tukughma neghestaqegkangatnga."Taagken qiyakestaghngaaghmi qavaamalghii. Qavangugh-luni eaghaamakangd.'fuka Sivuqameng angyat tagimalghii t.

Kaalluteng tamlagumalghiit. Taagken angyallightengatpirnalghii, "Ukaamangan! Tagi, uugten, Sivuqaghhmii-

37

Page 46: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

38

,

I

angwaaghumalghiit. Taagken Sivuqakun tuusimalghiit.Tuulluteng Ukaamangan pimakangat, "Taawa Sivuqamunkaatukut." Llaaghanwha Ukaamangan quutmun uugsimal-ghii. Uuglluni aqumumalghii. Aqumyan yugem mangta-ggaq quutmun miluusimakanga. Pimalghii, "Esgha taanaelpek angyaataghqaghhaan." Llaaghanwha Ukaamangatemesghaamakanga mangtaggaq mekestaaghhaq. TaagkenUkaamangan teghtuumalghii.

(140) Teghtughyalghiimi, esnami. Ukaamanganuzimun yugsughamalghii~ Taagken yugsughayalghiimi,llangaqa Sivuqami. Ukaamangan pimalghii, "Entaqunt "uquunga. Ama esghaamakanga esnami aghveghllak ma- .

Taagken taglaamalghii angayuqaminun.llughllak.Kaalluni amigmun qineghsimalghii. Qineghllunituqlu-ghimalghii, "Qamaay!"

(150) Atanga pimalghii, "Kaakaa! Llangaqa Ukaa-mangatem menga."

(151) "Qamaayf"Atanga pilaataamalghii, (152) "Llangaqa Ukaama-

ngatem rnenga."(153) Nulighhan pimakanga, "Sanaqsin, Ukaamanga-

ternkaannaanghi tiinkung~O uyatughllagtuq. "(155) Allameng Ukaarnangaterntuqluumakangi, "Qa-

Page 47: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

(157) Atanga pilaataghtuq, "Kaakaa! Ukaamanganmaay!"

ta~imaaq."(159) Ukaamangatem pimakangi, "Ukaamangatnguu-

nga." Angayuqii elngaatall quyamalghiit. TaagkenUkaamangan iitghumalghii. Iteghluni amsikaghsimal-ghii. Amsikaghlluni neghumalghii. Neneghmeng taaq-luni atani pimakanga, "Qaagna qerngughteggu, angyaa-taghhaqanguq saamna aftiighyaghtughlitgu."

(167) Llaaghanwha atanga aanluni qaagna qerngugh-simakanga. Taagken aghveghllak aftiighumakangat. Af-tiineghmeng taaqluku nengighqumakangat mangteghiinagh-teggun. Taagken taglaghtuusimalghiit. Taglaghtuullu-teng neghuusimalghiit mangtagmeng. Taagken tawanikiyaghsimalghiit.

(173) Ukaamangan naghaaghaqelghii taghnughhaghnunmaligulluni. Ukaamangatenkut mangtagiisimalghiit.Nunalgutangi t salin mang tallgaawaqu t', Maa ten Ll anganf '

taghnughhaat naghaaghusimalghiit, neqekluteng mangtag-meng, Ukaamangan neqekluni mangunameng. TaghnughhaatUkaamangan aghivamakangat, "Whangkuta neqeput mangta-get neqniipiglleghhiit, mangunaten seghleqruget elpek,melqughtughllalghiit." Ukaamangan qiyamalghii.

39

Page 48: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

(180) Taagken Ukaamangan pennanun aghulaqumal-ghii. Pennanun kaalluni tawani aqumumalghii. Aqum-luni qiyamalghii. Qiyakestaghngaaghmi qavaamalghii.Qavangughluni esghaghyalghiimi mangteghat saaghwitniaqumgaaqeftuq. Ukaamangan nekevluni amigmun aglaa-malghii. Qineghsalghiimi aghnaq esghaamakanga. Pu-valla~neqanganeng ulimataqeftuq. Aghnam esghaghluku

. k "s ."pIma anga, aquzIn?(190) "Qayughllak taghnughhaat aghivaaqegkangat-

nga. Ellngit mangtagmeng neqekniluteng, whanga ma-ngunameng neqeknilunga." Taagken aghnam Ukaamangantuunumakanga mangtaggaghmeng mekestaaghhaghmeng.

(193) Ukaamangan esnamun atghaamalghii. Kaallu-ni aqumumalghii. Mangtaggaq saaghwmikun llimakangao

(196) Ukaamangan teghtuumalghii. Teghtughyal-ghiimi esnami aqumgaaqeftuq. Nekevluni taglaamalghiimangteghameggnun. Atani pimakanga, "Naghaaghukaghaqasaamna aftayaghtuqaghteggu." Atanga esnamun atghaa:-malghii. Atghaghluni esghaamakanga aghveghllak.

/Taagken yuget qerngughsimakangi. Taagken aftamaka-ngat. Aftaneghmeng taaqluku nengighqumakangaemang-teghiinaghqun. Taagken tawani kiyaghsimalghiit.

(207) Maaten ilangani Ukaamangan ugiighumalghii.40

Page 49: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Uwini pimakanga, "Yeqay whangamtun ulimalaken, qemall·aghvengyughighllagnayalghiiten."

(210) Ugingan pimakanga, "Aa, ighsanghitunga."Llaaghanwha Ukaamangatem ugini ellmitun ulimamakanga.Taagken Ukaamangatem uginga aghvengyughighllagumal-ghii. Taagken tawani kiyaghsimalghiit.

(215) Maaten ilangani Ungazighmiit tagimalghiitSivuqamun. Kaalluteng angyaghteng quutmun sayugumaka-ngat. Sayugluku tukughmeggnun taglaghtuusimalghiit.Angyalegtaat nuliilek, ighnelek. Ukaamangatenkutgunkaasimalghiit. Tawani Ukaamangatem upughasimakangi.Iteghluteng neghuusimalghiit. Taagken Ukaamangatempimakangi, "Sangan ayveghaneghpesini tenguggaghmengmiluqutaqiigastengnga?"

(223) Ungazighmiim angyalegtam akisimakanga,"Tughneghaanghilnguuten, kitum miluqutaghlleqaten?"

(225) Ukaamangatem pimakangi, "Ahaa, sanguluku."Tawani ataasimeng qavaamalghiit.

(228) Unaami teghtughyalghiimeng anuqliimakanga.Taagken Ungazighmiit taghnughhaat iflamalghii. Llaa-ghanwha Ungazighmiit aghulaqumangisimalghiit. ·Maatenilangani Ukaamangatem yuga, aatgha Kaanghu, mangteghamsaaghwani unaghsimeng qayugtuumalghii. QayugtuumaluntS

41

Page 50: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

• 1

I'

nagaquusima1ghii quu1vaghpaneng taghnughhaghhaq qi-yalghii. Kaanghum itegh1uni Ukaamangan ungipaasima-kanga, "Quu1vaghpaneng taghnughhaghhaq qiya1ghii na-gaqughaqao"

(235) Ukaamangatem pimakanga, "Maaten qiyakanquu1mun anagunaken, ifkaqan tuguluku itghunnaken."

(237) L1aaghanwha Kaanghu aan1uni qayugtuuma1-ghii. Taagken nagaqugh1aataamakanga qiya1ghii tagh-nughhaq. Kaanghum quu1mun anagumakanga. An~guyaq-minigJ6ifkaghsimakanga. Kaanghum taghnughhaq tugu-1uku ag1aama1ghii. Taagken itghusimakanga.

(243) Ungazighmiit esnami angyam saaghwani aqum-gataqeftut. Ukaamangatem Kaanghu pimakanga, "Enta,esnamun piighten."

(246) Kaanghum aapsimakanga, "Sangama ?"(248) "Ungazighmiit ungipaasaghtughqi, 'Ukaama-

ngannguq ighnimaaq e1pesi taghnughhaghpesineng. ,II(249) L1aaghanwha Kaanghu esnamun atghaama1ghii.

Kaa11uni p Lma.l ghi i , "Ukaama ngannguq ighnimaaq e1pesitaghnughhaghpesineng."

(252) Angya1egtam aapsimakanga, "Ipapiik?"(253) Kaanghum pimakanga, "Ipapik~" Taagken

Ungazighmiit tag1aghtuusima1ghiit e11ngitnun.42

Page 51: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

43

(256) Taglaghtuusata Ukaamangatem pimakangi,"Taghnughhaghsi tugunakesi." Llaaghanwha angyalegtamtaghnughhani tugumakanga. Tuguluku angyaghteng megh-mun ateghsimakangat. Taagken Ungazimun aglaamalghiit

(261) Taagken Ukaamangan pinitun lliightuq.Ugingan meghem teghikusa tamaghhaan unakaqegkanga.Uksunghagu nunivagem teghiga unakaqegkanga. Ukaama-ngan naamaghm~7kiyaghsagusimalghii.

(265) Qamagtuq. Tefaay!

Page 52: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Text No. 16

UMIILGU

(3) Iimnanguq. Quyillgennguq quyngightupiglle-ghiit ama mengteghaghtuuqat. Mekelghiiq tamaanlenguqaatgha Umiilgu. Quunpeng quyngimi qepghaghaqelghii.Umiilgu elngaatali seghletun kiyaghsimalghii. Kaam-gek naatghighquullutek, repall ununghagJ itegii kumla-,

qughaqegkangi. Umiilgu aghnaghaat piniqenghilkangat.(9) Ilangani aghnaghaat atangita pimaakegkangit,

3"Sangan Umiilgum kaamggaghqek kakingigastekek?"(11) Aghnaghaat atateng akisimaaqegkangit,

"Umiilguqruk, kitum kakilleqeftagJ? Seghlepestaaq."Llaaghanwha atangit nepiighumaqelghiit.

(14) Umiilgu kiwalighpigaghhaghni mangtegha-ghhaghni4kiyaghtaqelghii. Elngaatall taakut oiniqeg-kangat. Naqam avaqutiilnguk. Taawanginaq nulighqu-tiinalghiik.

(J8) Taagken quyngimi qepghaghluni, taginghani,aghnam quyakaqegkanga. "Kaay, pingayuguluta neghe-llequkut."

(20) Itenghani, neghaqelghiit. Neneghmeng taaq-44

Page 53: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

45

neghmeggni, aghnam Umiilgum kamegke~ kakiiqegkeW.Taagken, aanluni, quyngimun aglaghaqelghii. Tawaniquyngiq kelengakaqegkanga.

(24) Maaten ilangani quyngiq neqangiisimalghii.Neqangiisan, Quyillget uyavanun aghulaqusimakangat,katamqun aghnaghaat tamaansimalghiit. Taagken Umiilguquyngimeng kelengakinanighyami, kiwalighpigaghnunmangteghanu~aglaamalghii. Taagken Umiilgu tawanikiyaghsimalghii.

(28) Nunami tamaani aghnaghaghyaget unegtekaal-ghiit. Tawani kiyaghsimaluki, pillugaghyaghtut tagi-malghiit, tannget. Naqam yugilnguut taawanginaq agh-naraaghinaa~ unegtekaalghiit. Aghnat ataasimun mang-teghamun qerngughusimalghiit. Taagken amyuqetalghiitka~tquusimalghiit. Kaatquulluteng mangteghanunpaaghkilngughnun iteghluteng, ivaghimaaqelghiit.Sanqutaaghitneng, tugulaalluteng, aanaqelghiit.

(35) Aghnaghaat Umiilgumun aglaamaaqelghiit.Aglaghluteng esghaneghmegteggu, Umiilgu qavaawaqel-

I

ghii. Aghnaghaam ataasim taghsaamakanga, ItUmiilguuylUmiilguuy! Pinirkapiguuten. Pillugaghyaghtut kaasi-maat. Kaamgegneng nutaghaagneng tuunelleqamken."

(40) Umiilgum ptmaka nga'; "Ahaa ! Aanaqunga ,It

Page 54: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Umiilgu nutaghameng kamegluni, aanumalghii. Panamengtugulluni, Umiilgum pillugaghyaghtuq, tuququumakanga.Panaluku, ama ughluveghmeng guulluku, pillugaghyagh-tuq qamagsimakanga. Katamqun maalghuk yugek unegsima-

(46) Pillugaghtet wayaqegkiitneng Umiilgu qer-ngughtimalghii. Umiilgu aghnaghaat piniqumakangat.Taagken Umii.lgum mangteghaghllak ulimamakanga. Yugekaminaqegkagn! Umiilgum qepghaghtekumakek, ama Umiilgumaalghugegneng nulightuumalghii. Saama tukuugnfmangteghaminun t ag l.aasi.makek' Aghnaq tawani pini tunkiyaghsimalghii.

(52) Kiigyagl~ Quyillget tagilaghasimalghiit.Kaatquulluteng, aghnaghateng aapsimakangit, "Kitumiigna mangteghaghllakagu?"

(55) Aghnagbaat ak.isimakangit, "Umiilgum tazignamangteghaghllakaa." Umiilgu, aanyalghiimi, pilugug-raaghaghluni. Taagken Umiilgu aklungighighllagumal-ghii.

(59) Qamagtuq. Tefaay!

46

Page 55: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

47

Text No. 17

UNGAZIGHMIIT II

(3) Iimnanguq.ighnegha nuliilek.

Yugnguq nuliilek, ighnelek amaAghneghmi Ungazim yuga qerngughu- .

teghllagumalghii. Eslami aqfaquutaqelghiit. Aqfa-quunneghmeng taaqneghmeggni tughumghataqelghiit. Yu-gem ighnegha tugumghalghiinun agliigalnguq. Unugmiqaviigalnguq~ Taawanginaq aghneghmi qavaghaqelghii.Unugmi ulapaqelghii. Qenwat sukaghighllagumalghii,saama iknaqughighllagumalghii.

(13) Taagken aghneghmi qavaamaluku atanga iit-ghumalghii. Iteghluni ighneni aghyuughumakanga.Taagken ighnegha aghyuughyatni kayngumiqumalghii.Mekelghiiq aanumalghii. Aanluni sivumeggnilnguutmayet qelpeghsimakangi.taghhiinaat tugumakangi.

Taagken amit pingayut qates-Tuguluki itghusimakangi.

Itghulluki nengighqumakangi: nayagminun ataasiq, nu-liighminun ataasiq, naaminun ataasiq, inqun sanaghtes-qelluki. Naanganllu, nayaganllu, nulighhanllu sanagh-simakangit. Iiwen unugyaghtughaqaa amit qallukaqullu-ki taaqumakangit.

Page 56: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

(23) Mekelghiighem pimakangi, "Amik malghukatkukelleqagka; amiq ataasiq qullikelleqaqa. Qallu-kaat ataasit kaamkelleqanka; qallukaat ataasit alligh-tekelleqanka; qallukaat ataasit aghillukelleqanka."Llaaghanwha aghnat mekelghiiq pilugugmeng sukallukutaaqusimakangat. Llaaghanwha mekelghiiq pilugugyal~ghiimi qatestaghhiinaghmeng. Nuliighminun pananiqantangllaghtesimakanga. Tugumavigakun wanitiima-kanga. Taagken mekelghiiq iitghumalghii.

(30) Iteghluni nuliini pimakanga, "Allighaqsaagtigu." Llaaghanwha nulighhan allighaq saagsima-kanga. Mekelghiiq amsikaghlluni ingaghsimalghii.Ingaghlluni nuliini ingaghtesqumakanga. Llaaghanwhanulighha ingaghsimalghii. Nulighqullghiik aghnelqusiqingaghtaaghutuk. Qenwat unugaa. UnugyagJ qavaghtuk.

(39) Unaami unaaghhaaneng3aghnelqusiq ingaghtaa-ghutuk unullghanun kenlanga. Unugyagu qavaamalghiik.Unaami unaanguluku teghtuumalghiik~ Teghtughlutekaqumumalghiik. Taagken neghumalghiik. NeneghmengtaaqlutekSmekelghiiq pilugugumalghii qatestaghhii-naghmeng. Taaqluni nateghmun aatghumalghii. Ategh-luni nateghmi nalughqutaamalghii. Mekelghiiq amagh-neghqun aanqaghsimalghii, esnamun kilgaaqumalghii.

48

Page 57: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Esnamun kaalluni meghmun nalugusimalghii. Malighqaa-~akangat, avangisimangisimalghiit kaatqaghtaasalghii-meng. Kaatquusalghiimeng mekelghiiq iiwen kana megh-mi nuukeghlluni~ Ataanga iivghumalghii segesqugmi qu-lighneghanun.

(51) Ighneghan pimakanga, "Saqunaqsin, taglaa!Eltughaghten kelengaksaghtughqi."

(53) Llaaghanwha atanga taglaamalghii. Taghlagh-luni iitghumalghii.

(55) Taagken mekelghiiq meghem asinganun ukigu-malghii. Mekelghiiq meghem asingani ighleghsimalghii.Meghem asingan piitutanga allaaghhiinaq yuvghiighuma-kanga: Taawa ighleghsimalghii.

(59) Unugyaghtughaqaa mangteghaghhaghnun kaataquq.Kaalluni iteghyalghiimi yuget esghaamakangi amsakegh~taghhaat ama ungagpallughhaat, ama aghniit amsakeghta-ghhaat, iistaalghiit. Ama tallighhiit takelengesta-ghhaat. Taagken mekelghiiq neghesimakangat iqalluga-meng. Ighivgaghyagu2ingaghquulluteng qavaasimalghiit.

(64) Unaami unaanguluku teghtuumalghiit. Tegh-tughluteng neghuusimalghiit. Neneghmeng taaqlutengyuuk aqumumalghii. Tukif neghsaaftut.

(68) Mekelghiiq ilangitnun aghulaqumalghii.49

Page 58: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Kaasimalghii mangteghanun. Kaalluni iitghumalghii.Iteghluni yuget esghaghyaqminiki, yuget ungagpalluut,ighivgaghniineng aang~lghiit. Taagken mekelghiiqneghesimakangat iqallugameng ama kingugmeng. Mekel-ghiiq taawanginaq iqallugameng neghumalghii. Taagkentaaqluni tunuvaamalghii. Taagken tukii allighiimal-ghiit. Allighighyameng qavaasimalghiit. Unaamiteghtughluteng neghumalghiit iqallugameng ama kingug-meng. Neneghmeng taaqluteng mekelghiiq aghulaqumal-ghii. Tukif maklaguftut.

(80) Ilangitnun mangteghanun kaasimalghii. Kaa-lluni iitghumalghii. Iteghluni yuget esghaamakangitaqughtelget. Mekelghiiq neqlightuumakangat imana-meng, uughyumeng ama kingugmeng. Mekelghiiq neghu-malghi~Oimanameng, uughyumeng. Neneghmeng taaqluniingaghquulluteng qavaasimalghiit. Teghtughlutengaqumluteng neghuusimalghiit imanameng, uughyumeng,kingugmeng. Neneghmeng taaqluteng mekelghiiq aghula-qumalghii. Tukii8ayveghuftut.

(89) Taagken ighleghsimalghii. Enkaam igaghraa-kegtamun esnamun kaasimalghii. Taagken mayuumalghii,mayuumalghii, mayuumalghii, uugsimalghii quutmun.Uugsalghiimi quutmun unukestaghaqeftaa. Igleghsimal-

, 50

Page 59: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

ghii quutmi. Igleghlluni kaasimalghii mangteghaghru-kutaaghllagkun. Mekelghiighem panani saaghwmikunnapaghsimakanga.

(96) Taagken mekelghiighem nanevgaghllak naga-quumakanga aghyuughilghii ighneghmineng, "Kii, mekel-ghiiq una aanaghsigatepigta, luuraqlu aqelqat kaalle-qut."

(98) Ighnegha tiigmeraghmeng aalluni aanuq.Aanyalghiimi esghaamakanga yuuk iqangilnguq. Saaghwa-ni sangusiq amelengestaq. Anuqataghaam waninga qa-pragsaqminigu9lengaaghtaamalghii. Yugem esghapaguma-kanga.

(103) Taagken aqelqaq pimalghii, "Kii-i, iglegh-tengnginaamalunga uksaagha."

(105) Tukaan pimakanga, "Uuk, sumeghtaghaamaangaulun allanguniluku. Iitghi .-"

(107) Taagken aqelqaq iitghumalghii. Nateghmuniteghyan tukaan aghnaghaat pimakangi, "Aghnaghaat,aqelqaq amsikaghteggu."

(110) Llaaghanwha aghnaghaat aqelqaq amsikaghsi-makangat. Kaamga ataasim mataghtaa, ilanga kaamgailangan. Taagken neghuusimalghiit.

(113) Neghutkelluku nanevgaghllagem aqelqaq pima-51

Page 60: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

kanga, "Nengaaksugaaghamken."(115) Mekelghiighem akisimakanga, "Aa-a! Iitek-

qun aghnaghaat piniqsaqaangatnga."(117) Aghnaghaat aksaqluteng pimalghiit, "Whanga

., tlplnlqaqa.tl h"Whanga yeg rat."Whanga asangsi."(119) Llaaghanwha mekelghiiq maalghugegneng nu-

lightughtuq.(120) Nanevgam pimakanga, "Unaanu puvallallequ-

11kut Saaymeng. Maani kiyaghtuq aghnaq amyuqetalghii.Unaami akuutaghaghyaq tagillequq aghnalghun. Tagila-ghalluni sagneni2aagram qaaynganun qakughlleqaa.Whangkuta ilagaghllequkut. Taaqegkumta, aghnat sag-neteng13tugulaghluki aanleghaallequt. Aanleghaaskataaghnaq iteghllequq sagneghegneng2tugumiighluni. Iit-quni neghesqughaaghlleqaaten. Iiwen neghegkuvekmangteghameggnun aglaalluten tazingani tuqulleqaaten."

(130) Taagken neneghmeng taaqluteng ingaghquullu-teng qavaasimalghiit. Unaami teghtuquulluteng puva-llanaqumalghii tIl Taagken nateghmun ateghaasimalghii t .

Enkaanga~4akuutaghaghyaq tagilaghasimalghii. Taghila-ghalluni sagneteng2aagram qaaynganun qakuumakangit.

52

Page 61: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Qakughya tkilS puvallalegta t'' ilagaamalghii t.(136) Mekelghiighem aagram ilungani nagasimaghmi

nulighhegni ingaghtaaghusimakek. Ilaganeghmeng taaq-sata aghnalghun aanleghaasimalghii.

(138) Aanleghaasata aghnaq amyuqetalghii iitghu-malghii. Sagneghegnen~2tugumiighluni aghnaq nuugh-qaghsimalghii aagramun. Nuughqaghlluni mekelghiighemnuliighqek awiitesqumakek. Llaaghanwha aghnaghaakawiisimalghiik.

(142) Aghnaq pimalghii, "Enta, saaqsin neghi."(143) Mekelghiighem akisimakanga, "Maateghhaq

neghtunga."(145) Aghnam pimakanga, "Ataasiq avegtughaghhaq

neghigu."(147) Mekelghiighem akisimakanga, "war-anwhaquri';

maateghhaq neghtunga."(149) Aghnam pimakanga, "Ataasighhaq naasiiqa-

ghhu."(151) Taagken mekelghiighem ataasiq avegtughaq

neghumakanga.(152) Aghnam pimakanga, "Taawa ugiknaqamken."(154) Taagken mekelghiiq pilugugesqumakanga.

Llaaghanwha mekelghiiq pilugugumalghii. Taagken aan-53

Page 62: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

leghaasimalghiik. Aghnaq ketanqumalghii. Mekelghii-ghem ketngigegkenkun tutmaghtaamakanga. Aghnaq qe-vuullighamalghii. Mekelghiighem malighqaamakanga.Mangteghaanun kaasimalghiik. Mekelghiiq qineghsal-ghiimi amigem saaghwani kayngeghllagek maalghuk pe-tuglutek. Aghnaq ilutmun nalugusimalghii. Mekelghii-ghem maligsimakanga. Kayngeghllagek maalghuk aglii~7mengqughuusimalghiik. Aagramun iteghaasimalghiik.Uughqan tungangani mekelghiighem esghaamakanga aghnal-

18qwaaghllak, aghyuqaghllak.(168) Aghnam pimakanga, "Aghnalqwaay! Mekelghiiq

19 • "una sagpenaan, nutaanllu uglkelleqaqao

(170) Taagken tawani kiyaghsimalghiik. Unugyaguneghuusimalghiik. Neneghmeng taaqlutek unulqusiq uy-gumasimalghiik. Mekelghiiq meqsugumalghii. Nuugluniesghaghyaqminikr qaltat malghugneghet. Ilakek ellngit-neng qantaghanlenguuk, uumgilnguuk. Ilakek ellngit-neng uyataaghalnguuk, umelgek.

(177) Mekelghiiq sumeghtaghaamalghii, "AwiirrfJqaltak uyataaghalnguuk umelgek seghleghmeng imaquk."Mekelghiighem aghnaq pimakanga, "Enta qaltak iingkuktagivaqaghqek."

(181) Aghnam pimakanga, "Taagken qantaghanle-54

Page 63: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

nguugneng meghi."

(183) Mekelghiighem pimakanga, "Sangan, mallagh-tuuk, iingkuk tagivaghqek."

(185) Aghnam qaltak tugumakek. Taagken qelpegh-simakek. Qelpeghsaqminike~lqaltam ilungani angya-ghhaq esghaamakanga. Mekelghiighem qaltak tugulukekmeghnaqumayalghii; uka qaanghanun angwaaragkiighu-malghii. Mekelghiighem meq suupsaqminigu9qaltak evlu-gughsimalghiik. Qevuullukek suupsaqminike~langyaghhaquveghsimakangag

(191) Aghnam pimakanga, "Aa-a, mughunniighte-ngiitukut."

(193) Mekelghiighem pimakanga, "Whangami mughu-nniightekaghqaq."

(195) Taagken qavaasimalghiik. Unugmi mekel-ghiiq teghtuumalghii. Teghtughluni teghhumamalghii.Teghhumamaluku aghnalqwaaghllak aqumumalghii. Aqum-luni ulaaghllani tugumakanga. Tuguluku mekelghiigh-mun aglaamalghii. Mekelghiiq qapragumalghii. Saamanuliini pakin'guumakangao Aghnaq teghtughaghsimalghiio

(204) Mekelghiiq aapsimakanga, "Saaqsin?"(206) Mekelghiighem akisimakanga, "Qavangughlu-

nga aghnalqwaaghem ulaaghmineng tugumiighluni takwaa-55

Page 64: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

56

qeftaanga.tI

(208) Aghnam pimakanga, "Aghnalqwaaq, aghnal-qwaaq! Tuqutegpenaan! Nutaanllu ugikelleqaqa.tI

(210) Aghnalqwaaghem akisimakanga, "Taghneghagkaqinunaghqennaqlaataghtuk."

(212) Taagken qavaamalghii aghnaq. Mekelghiiqqavaamangisimalghii. Taagken mekelghiighem aghnaquligumakanga atkugmineng. Ellnga qallevagegkenenguligumalghii. Aghnalqwaaq aqumumalghii. Aqumluniulaaghllani tugumakanga. Tuguluku qavalghiik taku-makek. Kaallukek aghnalqwaaq esghapagumalghii.

(220) Aghnalqwaaq pimalghii, "Natungaawa yuuk?Entaqun unanguuq atkugmeng ulikelghii."

(223) Aghnalqwaaghem anaguyaqminigJ aghnam naas-qwa ilefkaghaghsimakanga! Legan naasquq ullghitaa-malghii.

(225) Aghnalqwaaq qiyamalghii, "Panika, panikatuqutaqa!" Aghnalqwaaq agniqumalghii. Pimalghii,"Mekelghiiq, tuqunnaqamken."

(230) Taagken aghnalqwaaghem mekelghiiq ulaagh-llagmineng miluumakanga. Mekelghiiq nalugusimalghii.Nalugusalghiimi ulaaghllak minglekun iitqaghsimalghii.Mekelghiighem ulaaghllak akuqaamakanga. Akuqaghluku

Page 65: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

miluusimakanga. Aghnalqwaaghe~2tallii aghenqigneghailefkaghaghsimakanga.

(236) Taagken aghnalqwaaq araamalghii, "Talliqailefkaghaghtan!"

(238) Aghnalqwaaghem saghumigneghmineng akuqaa-makanga ulaaghllak, miluusimakanga mekelghiighmun.Mekelghiiq nalugusimalghii. Nalugusalghiimi ulaagh-llak minglekun apumgusimalghii. Mekelghiighem ulaagh-llak akuqaamakanga, miluusimakanga aghnalqwaaghmun.Aghnalqwaaghem tallii saghumignegha ilefkaghaghsima-kanga.

(243) Aghnalqwaaq araamalghii, "Kekaa, tallii-ghutaghpenga!"

(245) Aghnalqwaaghem amqeghlluku ulaaghllak mi-luusimakanga mekelghiighmun. Mekelghiiq nalugusal-ghiimi ulaaghllak minglekun apumgusimalghii. Mekel-ghiighem ellngatun amqeghsimakanga. Amqeghlluku mi-luusimakanga. Aghnalqwaaghem naasqwa ilefkaghaghsi-makanga. Aghnalqwaaq tuqumalghii. Tuquyan mekel-ghiighem kayngeghllagek maalghuk ami gem saaghwanil-nguuk tuququumakek. Mekelghiiq aanumalghiio Aanlunisakiminun aglaamalghii. Kaalluni iitghumalghii.

(255) Iteghyan sakingan aapsimakanga, "Kii-i!57

Page 66: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Elpek tagiiten."(257) Mekelghiighem akisimakanga, "Aa-a , tagii-

nga!"(259) Nanevgham aapsimakanga, "Tag i sqaa ten?"(261) Mekelghiighem akisimakanga, "Aa-a, tagis-

t "qaa nga.(263) "Entaqun tuqutaten?"(264) Mekelghiighem akisimakanga, "Aa, tuqutan-

k "a.(266) Nanevgaq pimalghii, "Aghnaghaat! Enta,

qakm vek aanutengnga eslamun, mangtegham qaaynganunqaaknakefsinga."

(268) Llaaghanwha nanevgaq pilugugumakangat.Pilugugluku eslamun aanusimakangat. Taagken mangte-gham qaaynganun qaakumakangat.

(271) Nanevghaq araamalghii, "Ho-ho-ho-ho-ho-ho-ho-ho-ho-ho-ho-ho! Nunani maani, kina sukaghiyulghiisukaghillequq! Kina iknaqughiyulghii iknaqughillequq!Mekelghiighem amyuqetalghiit qamaglluki tuqusimii!"Nanevghaq pilaataghtuq, "Aghnaghaat, ukigtengnga."

(277) Llaaghanwha aghnaghaat ukigsimakangat.Taagken nanevgaq itghusimakangat aagramun. Itghullu-ku amsikaghsimakangat. Taagken tawani kiyaghsimal-

58

Page 67: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

ghiit.(281) Taagken nUliighqek~aqsangumalghiik. Ataa-

siq ighnimalghii aghnaghaghhaaghmeng, ilanga, mekel-ghiighaghmeng. Taagken tawani kiyaghsimalghiit.Ilangani yuuk milegtaaghaqluni lliighumalghii.

(285) Sakingan aapsimakanga, "Sangavek milegtaa-ghaqs i n?"

(287) Yugem akisimakanga, "Ungazimi atalguunga,naalguunga, nayalguunga, nuliilguunga. Esghaghyagh-tughnaluki piiqsaghanka. Enan, esghaqumki sukallungataginaaghtunga."

(291) Nanevgam pimakanga, "Naqam eaghaghyagh-tughqi."

(293) Llaaghanwha yuuk aghulaqumalghii. Taagkenmeghmun aatghumalghii. Ateghluni igleghsimalghii.Taagken Ungazim kiwakaghaakun uugsimalghii quutmun.Uuglluni aqumumalghii. Aqumluni meghnaalimalghii.Meghnaalimaluku Tefleghmeng nanevgaq kaasimalghii.

(300) Kaalluni pimalghii, "Nutaan Tefleghmengtagiiqunga."

(302) Yugem pimakanga, "Aa-a, saam nanevgaqa ten?"(304) Nanevgam akisimakanga, "Atamanguq aqsame-

llunga atangan aghyuughluku meghmun nengaqaaftuq."59

Page 68: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

(306) Yugem pimakanga, "Whanga ighneqsikaan?"(308) Nanevgagh11agem pimakanga, "Entaqun."(310) Taagken mangteghameggnun kaasima1ghiik.

Iiwen11u kaataquk24ta1wa iteghpenani yuuk nanevgagh-11agughsima1ghii. Nekevyaghtuq, uu11ghaghsima1ghii,tuqu1unio L1aaghanwha aghu1aqusimakangat tuqumas-1.. 25llq.

(314) Qamagtuq. Tefaay!

60

Page 69: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

61

Text No. 20

IQANGIIGHHAQ

(3) Iimnanguqo Mekelghiighhaq nayakutalghiiknunalgutetuqako Aghnaghaghhaq nunalgutmeggnun neq-niighyaghaqelghii. Nunalgutangita neqmeng tuunaqegka-ngat. Llaaghanwha neghaqelghiik. Maaten ilanganinunalgutangit qamaglluteng quyillegqaasimalghiito Ka-tamqun yaywaalingiighhaak unegsimalghiik.

(10) Maaten ilangani mekelghiighhaam atkugganimeghmeng isiiqaghtaamakangao Taagken atkugmi Iqaa-ngiighhaa savigmineng keliigumakangao Mekelghii-ghhaam iqa qerngughlluku, uliimamakanga yuggaqo Taa-qumakanga. Taagken ughluuvengllaaghluku, aaygung-llaamakangio Taaqluku, nekegsimakanga. Iqangii-ghhaghmun tugusimakanga. Taagken Iqangiighhaq pima-kanga, "Sangusiq taakwagun, aagaqegkan, tuquutaqigu."

ITaagken'esnami unilluku, aglaamalghii mangteghaminuno(19) Kaalluni, iitghumalghiio Iteghluni, naya-

kullghiik neghuumalghiiko Neneghmeng taaqlutek, qa-vaasimalghiik. Unaami unaanguluku mekelghiiq tagh-tughluni, aanluni, esnamun atghaamalghii. Kaalluni,

Page 70: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Iqangiighhaq aghyuughumakanga, "Iqangiighhaq una pi-neghllupiwaa. Ighivgaq piimken, "Sangwaa taakwagunaagaqegkan, tuquutaqigu."

(26) Iqangiighhaam akisimakanga, "Sa ngaawamf3tazigna?" Mekelghiighhaam esghaghyaqminigu, ukazi-

ghhaq tuquumalghii. Mekelghiighhaam taglaasimakanga.4Kaatusagu nayagan aftamakanga. Taagken gaaghumaka-

ngat. Ugusagu~ neghuumalghiiK. Neneghmeng taaqsa-mek, allameng esnamun atghaamalghii. Kaalluni, es-ghaghyaqminigu~ Iqangighhaq tungtungumalghii. Me-kelghiighem taglaasimakanga. Kaatusagu, aghnaghaamaftamakanga. Taagken tungtumeng gaaghumalghiik.Ugusata, neghuumalghiik. Neneghmeng taaqlutek, qa-vaasimalghiik.

(40) Unaami mekelghiiq, taghtuneghmini, esnamunatghaghaqelghii. Atghaneghmini, Iqangiighhaq tung-tungumaaqelghii. Mekelghiighem taglaasimaaqegkangi.Iqangiighhaq aghneq tamaghhaan tungtungaqelghii.Taagken yaywaalingiighhaak pilugungllamalghiikg Maa-ten ilangani quyillegtat tagilaghasimalghiit. Tagi-laghasata, yaywaalingiighhaak esnamun nutaghamengpiluguglutek, atghaamalghiik. Quyillegtat tamlagu-malghiit. Yaywaalingiighhaak liisuqumangisimakegket.

62

Page 71: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

63

Taagken taglaghtuusimalghiit.(50) Taagken mangteghaghtuusimalghiit. Taagken

yaywaalingiighhaq ellmineng tungtuniighyagusimalghiiama pinitun lliighumalghiio

(52) Qamagtuqo Tefaay!

Page 72: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Text No. 23

KAVIIGHHAQ RIISTUNEQ

(3) Iimnanguq. Kaviighhaq esnamun piyaamalghii.Sikum qaynganeng iqallugaghhaak malghuk naalkumakek.Taagken kaviighhaq quutmun taglaamalghii. Taglagh-luni, kaviighhaq iqallugameng neghumalghii. Neghuma-luku amaaghllak tagimalghii. Kaalluni, kaviighhaqaapsimakanga, "Kaviighhaay, sameng neghaqsin?"

(11) Kaviighhaam akisimakanga, "Iqallugamengneghaqunga."

(12) Amaaghllagem aaplaataghaa, "Naken tugusin?"(14) Kaviighhaam akisimakanga, "Naayvam qukaan

sikunga ukisimaaqa. Taagken ukimalleghmun paapkakanaghsimaaqa. Taagken aghulasaqegka, sangyaghsimaa.Sangyaghsagu nusugyaqegka, iqallugam neveghllagumaka-nga. Elpek paapgen taakelghii ama melqughtuqaq iqa-llugameng uglaghluku tugullequten."

(20) Amaaghllagem pimakanga, "Enta, aghulaqla-nga." Llaaghanwha, amaaghllak aghulaqumalghii.Naayvam qukaanun kaalluni, siku ukisimakanga. Ukisa-migu, papeni kanaghsimakanga. Taagken aghulasima-

64

I

Page 73: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

,

kanga. Llaaghanwha, paapga sangyaghsimakanga.Amaaghllagem papeni nusugnaqsaqminigu\ amiiraa ilef-kaghaghsimakanga. Amaaghllagem paapga amiiriighutuq.Taagken amaaghllak qefliqumalghii. Taagken kavii-ghhaq malighqaamakangaQ

(31) Kaviighhaq sumeghtaghaamalghii, "Iiyngiisa-"quma. Taagken kaviighhaam iyegni maghqasimakek.

Maghqallukek, ingaghtaaghumalghii. Amaaghllak kaat-qaghsimalghiiQ

(36) Kaatqaghlluni, pimalghii, "Kaviighhaaysangan waamsinga?"

(38) Kaviighhaam akisimakanga, "Kitum? Amaagh-llak, elpek?"

(40) Amaaghllagem pimakanga, "Llaaghanwha paapkaamiiriighulluku, tagiinga."

(42) Kaviighhaam pimakanga, "Whanga allanguunga,iiyngitunga."

(44) "Maateghhaq ilanga kaviighhaq, nenglaamagh-mi, . "qlmagumaaq.

(45) Llaaghanwha, amaaghllak aghulaqumalghii.(46) Qamagtuq. Tefaay!

65

- I

Page 74: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

66

Text No. 24

YUUK NlJLIGHHILNGUQ

(3) Iimnanguq. Yuuk nulighhilnguq ama nunalgu-tangilnguq. Ellnginaghhaq. Tungtungyupighleghhii.Maaten ilangani ighivgaghmi meteghlluk kaasimalghii.Yugem upuughasimakanga. Meteghlluk iitghumalghii.Yuuk pimalghii, "Nayughistaayl Qayuutaq ketfaghhuo"Llaaghanwha qayuutaq ellmineng ketfaamalghii. Ama

1sagneghek ellmegneng ketfaamalghiik neqmeng imaqel-ghiik, ama ulaaq ellmineng ketfaamalghii. Taagkenulaaq ellmineng neqmeng avegtuumalghii. Taagken me-teghllugenkuk, yugenkuk neghumalghiik. Neneghmengtaaqlutek, tukaan allighat saagsimakangi. Taagkeningaghquullutek qavaamalghiik.

(18) Unaami, taghtughlutek, neghumalghiik. Ne-neghmeng taaqlutek, meteghlluk aghulaqumalghii. Taag-ken yuuk ellnginaghhaghmi kiyaghsimalghii. Tungtu-quyaneghmini, tungtungluni taglaaghaqelghii.

(22) Maaten ilangani tungtuquyamaluku, metegh-2lluk tagimalghii. Yuuk aviillghani, iitghumalghii.

Meteghlluk yugem nayughistenganeng ivaghimalghii.

Page 75: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

!

I

r

Ivaghiyalghiimi, akitem asinganeng neghnavregaghhaatnaalkumakangi. Taagken meteghllugem qaamnangi neghu-makangi. Neghluki meteghlluk aanluni, aghulaqumal-ghii.

4(28) Taagken yuuk tagimalghii. Kaalluni, iit-ghumalghii. Iteghluni, pimalghii, "Nayughistaay, qa-yuutaq ketfaghhu." Qayuutaq ketfaamangisimalghii.Taagken yuuk pimalghii, HAwilleqa:>meteghllugem nayu-ghisteka naafqumaa."

(35) Taagken yugem neghnavregat qerngughsimaka-ngi. Taagken unguvaghsimakangi. Taagken qayuutaqellmineng ketfaghyagusimalghii.

(38) Maaten ilangani meteghlluk tagimalghii.Kaalluni, iitghumalghii. Iteghyan yugem tawanimeteghlluk tuqusimakanga, taagken egsimakanga.

(41) Qamagtuq. Tefaay!

67

Page 76: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

68

Text No. 25

AGHNAGHAQ

(3) Iimnanguq. Yuuk nulilek ama panilek. Pani-ga qepghiigalnguq. Aghneq tamaghhaan aghnaghaq qep-ghiigalnguq. Aanaqelghii eslamun. Aaneghmini atu-ngak saagtaqegkanga. Taagken naghaaghutni atungagemqaaynganun llilaghtughaqegkang, naghaaghaqelghiioNe-keghqughaqegkangi mangteghaV, Quyillget, saaghwitniquyngit. Ilangani mangteghat ulimaaqegkangi esnagh-miit, quyngiilngut. Aghnaghaq qepghiigalnguq, taawa-nginaq naghaaghaqelghii.

(13) Atanga aghvengyuqaq. Naanga mangteghaminiqepghaghaqelghii: gaaghaqelghii, meghtaghaqelghii.Maaten ilangani aghnam panini aghyuughumakanga, l'Agh-.naghaq una qepghaghpenani quunpeng naghaaghllak tama-ghhaan aghneq. Aghneq iingunaan qepghanemni, qenwatmeghnughaqungao Elpek aghnaghaghllagughtuten qep-ghaghpenang taawanginaq naghaaghaquteJ.'l Taagkenaghnaghaq unighyugumalghij~

(20) Atungak tugumakanga. Tuguluku, iimgumaka-nga. Taagken naghaaghutni akeftaghaghqun kanaghquu-

Page 77: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

simakan~io Siighna~ akeftaghaaq neqmeng imiimakangaQTaagken aghulaqumalghii. Taagken naghaaghutet, neqetatungagkun iimgullukf akmagumakangiQ Taagken iglegh-simalghii.

(27) Meghnughyami, tumangani aghuliighumalghii.Taagken, aghuliighluni, atungak saagsimakanga. Saag-lluku, neghumalghii. Neneghmeng taaqluni, qiyamal-ghii nuna tukeghraamaan. Qiyaneghmeng taaqluni, na-g~aagh~~n~~~tagUmakangi~ Taagken aghnaghaam mangte-gh~t Quyillget nekegsimakangi, saaghwitni quyngit.Taagken mangteghat esnaghmiit nekegsimakangiQ Taag-ken naghaaghumalghii. Naghaaqestaghngaaghmi, qavaa-malghiiQ Qavaamaluku, naghaaghutet unguvaamalghiitQEsnam tungangani esnaghmiit mangteghat. Nunivagemtungangani mangteghat Quyillget quyngightupigIIeghiit.

(39) Aghnaghaq, taghtughyaighiimi, aleghquull-ghiit nagasimakangi. DIu allaaghhiinaq. Teghhumama-Iuku, yugem ilani pimakangi, "Apa inga taghtuumaaq.Kevegteggu enkaam whavek tagiteggu." Llaaghanwha,yuget estamat takumakangat. Taagken kevegluku, mang-teghamun aglaasimakangat. Kaatulluku, itghusimaka-ngat.

(47) Taagken aghnam qayuutaq ketfaamakanga.69

Page 78: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Taagken aghnaq quynimeng avegtuumalghii, avegtughat·miluusimakangi. Taagken pimalghii, "Apaay, neghi."Llaaghanwha, aghnaghaq neghumalghiio Taagken aghna-ghaq apangughsimalghii. Neneghmeng taaqluni, aghna-ghaq aanaqsaghtuq, aghnam pimakanga, "Apaay, r1avekpinaqsin?"

(55) Aghnaghaam akisimakanga, "Esnaghmiinunmangteghanun pinaqunga.

(57) Aghnam pimakanga, "Amaghluten, aglaallaken,"(59) Aghnaghaam akisimakanga, "Whangamneng ag-

laghllequnga."(61) Aghnam pimakanga, "Sangan, naagllequten."(63) Aghnaghaam pimakanga, "Naqam aglaatinga."

Llaaghanwha, aghnam aghnaghaq amaghluku, aglaasimaka-nga esnaghmiinun mangteghanun. Kaatulluku, itghusi-makanga •.

(67) Elngaatalf pinitun kiyaghsagutuq.(68) Qamagtuq. Tefaay!

70

Page 79: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

:\

,

Text No. 30

AGHNAGHAGHYAGET

(3) Iimnanguq. Aghnaghaghyaget pagunghaghyaa-malghiito Aghnaghaq ataasiq tamaani qavaamalghii.Qavaamaluku teghsaneghmeng aghtuqiinaghyamegteggumangteghameggnun taglaghtuusimalghiit.

(7) Aghnaghaq qevuulluni qavaamalghii. Qavaa-maluku yugrukutaghllak tagimalghii. Kaalluni aghna-ghaq qavalghii keneghmigumakanga. Naayvamun kaallunimeghqun iveghluni inglung~nun aghviimalghii. Aghvii-samigu mangteghaminun1aglaasimakanga. Kaatullukuitghusimakanga.

(13) Aghnaghaq teghtughyalghiim~ mangteghamilunganiteftuq. Yugem aapsimakanga, "Teghtughsiin?"

(16) "Aa, teghtughtunga."(17) "Whanga tagitamken, qayughllak panigilnguu-

nga. Inqun gaaghtengiighhaaluten." Taagken yuuknepiighumalghii. Neghumalghiik~ Neneghmeng taaqlu-tek ingaghquusimalghiik.

(22) Taagken qavaamalghiik. Una ami teghtughlu-tek aqumumalghiiko Aqumlutek neghumalghiikQ Nenegh-

71

Page 80: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

meng taaqlutek yugem aghnaghaq pimakanga, "Iyataa-maghpek kiyaghtegpenang neghaqi. Neqa allaaghhiinaquglaapigtuq. Iiwen sameng neghyugaqegkuvek neghaqi."

(29) Llaaghanwha aghnaghaam nagaquumakanga.Taagken aanumalghii. Llaaghanwha aghnaghaq pala-ghhaghmeng iyataneghmini neghaqelghii. Yugrukutaagh-llak tagineghmini aghveghmeng aavneghmeng keneghmig-luni. Aghnaghaq qugiliiq. Unaaqunneghagu4 yugruku-taaq aghulaqaqelghii. Aghnaghaq neghyuneghminineghaqelghii. Tawatestaghhiinaq.

(37) Maaten ilangani minglemeng akangqumeng agh-nangestaghhaq aanqaghsimalghii. Aanqaghlluni aghna-ghaq aghyuughumakanga, "Sangavek yeghra t'' uglaapig-lluku neghsin? Yugrukutaaghllagem waamtaaten, in-qun qugilikuvek naayvam esnenganun aghlaalleqaaten.Kaatuskuniten ighugken, talligken uyghagmeng aangel-ghiimeng ngiighqughlleqaak. Ilanga aghnaghaq tazingasuflitaghtaaghaquq naayvam esnengani. Qevuulluniseghletun kiyaghtaquq, talwa qapragpenani. Elngaa-

6tall qevuulluni aqnighaquq." Taagken aghnaq nepii-ghumalghii. Nepighluni, minglemun akangqughhaghmuniitghumalghii.

(47) Taagken aghnaghaghhaq sumegtaghaamalghii.72

Page 81: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

73

"Esghaghhu siighnam aqeftaghaagha meghmeng imighya-qumkun! Ighivgaqu~ neghesqesaqanganga, whaten pina-yaghaqa, 'IiwenIIu neneghmeng taaqaqunga tagiiquten.'Llaaghanwha neghnayanghitungag"

(51) Taagken aghnaghaam siighnam aqeftaghaaghameghmeng imiimakanga. Imighluku qumigumakanga. Mu-Iunghi tuq yugrukutaaq tagimalghii. KaaIIuni itegh-yalghiimi aghveghmeng aavneghmeng keneghmigluni.Aghnaghaq aapsimakanga, "Qaywa neghaqsiin?"

(57) "Aa, neghaqunga. Repall aqsaka eslemka-ghaghteghIIagtuq."

(59) Taagken yugrukutaaq neghumalghiio Nenegh-meng taaqIuni aIIighat saagIIuki ingaghquuIIutek qa-vaasimalghiik. Unaami teghtughlutek yugrukutaaqaanumalghii. Aanyan aghnaghaq aqumluni neghumalghii.Neghumaluku minglemeng akangqumeng aanqaghsimalghiiaghnangestaghhaq. AanqaghIIuni pimalghii, "Enta,maligtinga. Esghaghyaghtughnaqaqa aghnaghaq aqnil-ghii."

(67) Llaaghanwha aghnaghaq piIugugumalghii.Taagken aanlutek naayvamun atghaamalghiik. Kaasagh-tughyalghiimek, aghnaq nagaquumakangak, eIngaataIfqevuuIIuni aqnighaqeftuq~ Taagken kaaIIuteK esghaa-

Page 82: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

makangak suflitaghmi. Elngaatall qapragvingunani.Elngaatall qevuulluni aqnighaqeftuq. Naqam tallii,ighungi uyghagllagmeng ngiighqughluteng.

(74) Taagken aghnangestaghhaam takumakanga aq-,nilghii. Kaalluku iqelqugni suupumakek. Suuplukek

uyghaget awiiquumakangi, yugni kevegyaghqaanghilnguut.Uyghaget awiiqughyamiki, aghnaq aghnangestaghhaam tu-gumakanga. Tuguyamigu naflii ayemquumakangi. Ape-ghiighluni aapsimakanga, "Atan elpek angwaghutell-gaalghii?"

(81) Aghnam akisimakanga, "Aa, pilguuq."(82) Aghnangestaghhaam pimakanga,' "Enta, tuqlu-

ghhu."(84) Llaaghanwha aghnam atami angwaaghutanga

tuqluumakanga. Aghnangestaghhaam pimakangi, "Angwaa-gnun taakwa tagiiquq." Aghnam esghaghyaqminigulO

angwaaghun tagiiqeftuq. Qulangitni aghuliighumalghii.Aghuliighluni qulangitni, kiyaghsimalghii.

(90) Aghnangestaghhaam pimakek, "Taaggun angwaa-ghutkun tugutek. Tugukufte~lquulmun angwaaghutemtengunnaaghiistekl:" Taagken aghnak angwaaghutkuntugulaghasimalghiik. Angwaaghutem quulmun ghhataasi-makek. Nunangitnun kaatullukek ifkaghsimakek.

74

Page 83: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

75

(96) Taagken mangteghamegnunl3 aglaamalghiik.14Kaallutek iitghumalghiiko Iteghyayek angayuqagkenka

quyakumakegketo(99) Qamagtuqo Tefaay!

--~------ --------

Page 84: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

76

Text No. 32

AFSENGAGHHAQ

(3) Iimnanguq. Afsengaghhaq naayvami sikumqaayngani aqumgamaluku paapga kumlaaghqusimakanga.Ama nevuusimakanga. Taagken qiyamaghmi ilagaamal-ghii:

(7) "Kinaaki-ii ~Kinaaki-iit

Kinaaki-iit

Kinaaki-ii,Sikum kumlatutaangaQiyayuglughtunga.Sikik tagiyaquni,GHHataghnnayaghaanga."

(8) Sunanguq taana sikiggaq tagiightao Afsenga-ghhaam I?imakanga, "Awiiten, papegtuuten." SikiggaqawiisimalghiiQ Afsengaghhaq ilagaghlaataghtuq:

(13) "Kinaaki-ii,Kinaaki-ii,Kinaaki-ii,Kinaaki-ii,

Page 85: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

77

Sikum kumlatutaanga.Qiyayuglughtunga.AmikIuggaq tagiyaquni,GHHataghnnayaghaanga."

(14) Sunanguq taana amikIuggaq tagiighta. Af-sengaghhaam pimakanga, "Awiiten, kemgitaghtuten."LLaaghanwha amikIuggaq awiisimalghii. AIIameng iIa-gaghlaataghtuq:

(19) "Kinaaki-ii,Kinaaki-ii,Kinaaki-ii,Kinaaki-ii,Sikum kumlatutaanga.Qiyayuglughtunga.Kaynga tagiyaquni,GHHataghnnayaghaanga."

(20) Sunanguq taana kayngeghIIak tagii. Kay-ngeghllagem iiggemineniafsengaghhaq pategyaqminigJtuqusimakanga, repaIr ighneghii aanqaghqughtesima-kang r', KayngeghIIagem qiyakumakanga. "Sangavekqurfmekestaaghhaamazin? Tuqunnaluten pinghisaghamken."Taagken kayngem afsengaghhaq tugumakanga. Tuguluku

7 -vegaaghmun aglaasimakanga. KaatuIIuku peghumakanga,

Page 86: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

78

inqun maqaghqennaluku. Taagken kayngeghllak aghula-qumalghii neminun.

(28) Qamagtuq. Tefaay!

Page 87: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Text No. 35

QENNGENGANKUK, EFKANGATENKUK

(3) Iimnanguq. AghnaIqwaaghhaqIu, aghnaghaghhaq-Iu eitughaqutaighiik. AghnaIqwaaghhaam aatgha Qennge-nga. Aghnaghaghhaam aatgha EfkanganG Elngaatalll

umiilgita piniqegkangit. AngyaghuuIIuteng, neqengIu-teng, tagianeghmeggni, aghnaIqwaaghhaq neqmeng umiil-gem tuunaqegkanga. Tawatestaghhiinaq.

(10) Maaten, upenghaamaan, Lluughvigmi tanqimi,angyaghuusimaighiit. Angyaghuulluteng, tagiaghtuusi-maighiit, qayughilak anuqIiimakanga, ama evIugughsi-makanga. Taawanginaq umiilgem angyii tagimangisimal-ghiit. Taagken tawani kiyaghsimaighiit.

(14) Umiilgem nulighha alignaighiineng tuqIughi-qelghii, inqun ugini esghiisqelluku. Llaaghanwha,alignalghiit tagiiqelghiit umiilgem nulighhanun. Ta-gineghmeggni ilagaghaqelghiit. Ilangita qilagmun ma-yuumaniluki, piiqegkangit. Ilangita uuvghumaniluki,piiqegkangit.

(19) Maaten ilangani umiilgem nulighhan aghnagha-ghhaq aatgha Efkangan aqfamakanga. Iteghluni, pimal-

79

Page 88: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

80

ghii, "Whanganginaghhaghma pellaghyugaqunga: whang-kunnun aglaqaao" Efkangan aangghumalghiio Llaaghan-wha, Efkangan pilugugumalghii. Pilugugluni, umiilgemnulighhanun aglaamalghiio Kaalluni, iitghumalghii.Iteghyan, aghnam quyakumakanga. Taagken neqlightuu-makanga. Efkangan neghumalghii. Neneghmeng taaqluni,Efkangatem aghnaq pimakanga, "Enta, qUliten." Llaa-ghanwha, aghnaq qulisimalghii. Qulinneghmeng taaqlu-ni, naasquni mesuunamakanga. Mesuunayaqminig~ nuyaniifkaghsimakanga. Taagken Efkangatem nuyat uyguuquusi-makangi. Taaqluki, Efkangatem aghnaq aapsimakanga,"Sikughhiisiin?"

(37) Aghnam pimakanga, "Sikulguunga."(38) Efkangatem pimakanga, "Enta, tagivaqaghhu."

Llaaghanwha aghnam sikuq Efkangatmun tuunumakanga.Efkangatem tugumakanga. Tuguluku, nuyam iqukruganengnuuvumakanga. Nuuvyamigu, sikuq agughsimakanga.Agughsamigu, nuyat tugumakangi. Tuguluki, aanumal-ghii. Aanluni, sikuq sivutmun miluusimakanga. Sikuqaghulaqumalghii. Aghnaq nuyam iqukrugakun tugumiiqu-malghii. Taagken nuyam iqukruga itghusimakanga aag-ramun. Itghulluku, sayugumakanga. Sayugyaqminigu~sangyaghuusimalghii. Taagken sayugumakanga. Sayugu-

Page 89: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

81

Page 90: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

Text No. 37

QATEGHYIIGHAGHHAANKUK METEGHLLUGLLAGENKUK

(3) Iimnanguq. Meteghllugllagenkuk qateghyii-ghaghhaankuk. Meteghllugllagem qateghyiighaghhaqtakumakanga. Kaasan qateghyiighaghhaam pimakanga,"Ent a , ighupung uyghagmeng ifkaghvikaa taal t.egnekd'."

(8) Meteghllugllagem pimakanga, "Enta saaqes-tung~ Whanga ighugka eslegeghllalghiik, elpekighugken melqustun eslegkakalghiik."

(11) Meteghllugllagem qateghyiighaghhaq pima-kanga, "Ighun estughngan aqumi, enkaam quneghlleghhaa-ten." LLaaghanwha qateghyiighaghhaam ighuni estugh-ngan aqumumalghii. Aqumluni quneghsimalghii, esgham-siighwaghluni. Meteghllugem uyghagllak tugumakanga.Tuguluku qateghyiighaghhaam ighungakun ifkaghsima-kanga. Qateghyiighaghhaam ighuni pakregaghsimakangakanagani kuumkaamaan.

(18) Meteghllugem pimakanga, "Ighun ayemneghllu-piwaa. Wata3whanga ighuka ayemneghllugllaguuq."

(21) Qateghyiighaghhaam pimakanga, "Aqumi, ighunestughlluku, enkaam quneghlleghhaaten." LLaaghanwha

82

Page 91: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

meteghllugllak aqumumalghii, ighuni estughlluku, en-k~am quneghsimalghii. Quneghsan qateghyiighaghhaamuyghagllak tugumakanga. Tuguluku meteghllugllagemighunganun ifkaghsimakanga. Ifkaghsaqminigu~ metegh-llugllagem ighunga ayemsimakanga. AyemkaghiiyatnPmeteghllugllak qiyamalghii, "Ighukaaa, ighukaaa!"

(29) Qateghyiighaghhaq nalughqutaamalghii.Waranqu~naama ighnimaanga allngigkastun angkaghma."Waranqun6 naama ighnimaanga peghqinerkaggaalunga."Qateghyiighaghhaq neminun aglaamalghii.

(33) Qamagtuq. Tefaay!

Page 92: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

84

Text No 0 42

K.AYUNKUK, AMAANKUK

(3) Iimnanguq. Kayu sumeghteghaamalghii. Me-ghem kayunga tamaghhaan ungipaatquumakanga, "Amaa es-namun aghneq tamaghhaan piyaagaquq. Ilangani aghne-ghem1atengllaghlleqaqa kilgaaqutaghnnalutung. Leganqamagllusi aaptaqegkangisi, akitaqiteggu, 'Whaantu-nga' 0" Taagken kayu nepighumalghii.

(10) Llaaghanwha maten ilangani amaaghllak esna-mun piyaamalghiio Kayum pimakanga, "Enta, kilgaaqu-taghllutung. Whanga meghqun igleghllequnga, elpekquutkun igleghlleghhaaten." Llaaghanwha, amaaghllakugpeghumalghii.

(15) Taagken kayu ghhataamalghii, ama amaaghllak,esnengakun pangalgumalghii. Pekaghyami, aapsimakanga," ?"Naagu saamna.

(18) "Whaantunga."(19) Taagken allameng kilgaaqulaataghtuko Pe-

. 2 " "kaghyaml aaplaataghaa, Naagu saamna?(22) "Whaantunga."(23) Kayum waamsimakanga amaaghllak, kilgaaqug-

Page 93: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

85

penani, nunam kayunga tamaghhaan llilaqaqegkanga aku-zilleghmeng, "Whaantunga, whaantunga, whaantunga!"

(24) Llaaghanwha, amaaghllak tumangani paneghluni3tuqumalghii. Kayut nenglaqumakangato

(26) Qamagtuqo Tefaay!

Page 94: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand
Page 95: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand
Page 96: UNGIPAGHAATANGIT - Alaska State Library · 2011-09-07 · whal'liso-and-so f as in tafsi belt~ eftut exploding sounds~ aafutut they separated~ kufi coffee~ tuutfik place to stand

..........ORAPIDC 8&RVICJ: CENTERo

UahreNty of A.....