THE GOSPEL MANUSCRIPT OF KURASHItitus.uni-frankfurt.de/personal/jg/pdf/jg2012b.pdf · documentation, undertaken in September 2010 with kind support by the village inhabitants, has

Le Muséon 126 (1-2), 83-160. doi: 10.2143/MUS.126.1.2983535 - Tous droits réservés.

© Le Muséon, 2013.

THE GOSPEL MANUSCRIPT OF KURASHI

A Preliminary Account

It is a well known fact that Svanetia played an important role in the

history of Georgia, especially in its Golden Age when Christian churches

were built in its villages and ancient manuscripts such as the Adishi Gos-

pels of 978 A.D. found their way into the high mountains. In spite of their

importance for the study of Old Georgian, not all manuscripts of Svanetia

have been studied in such detail as the Adishi Gospels, however. This

is especially true for three manuscripts that have not been transferred

to the Historical-Ethnographical Museum of Mestia but remained in

the property of the villages they pertain to, viz. Lakhamula, Kurashi, and

Lakhushdi1.

In the course of two excursions to Svanetia undertaken in 2007 and

2010, the three manuscripts mentioned were inspected by an international

group of scholars2, with a view to classify them and prepare them for

further investigation as well as preservation. The present article is intended

to provide a preliminary account of the Gospel manuscript of Kurashi,

with a special focus on its palimpsest pages that have now for the first

time been analysed using the method of multispectral imaging3.

1. The Kurashi Gospel codex

1.1. The most recent account of the Kurashi Gospel codex was provided

by the Georgian philologist Valeri Silogava in 19864. According to his

account, the manuscript consisted of 150 parchment folios measuring

29 × 22 cm in his time, all decomposed into single quires (რვეული) or

1 For previous accounts of these three mss. cf. TAKAÏCHVILI, Expédition, p. 429–430 / 407–408 / 374–376, and SILOGAVA, Monuments, I, p. 57–60.

2 Apart from the present author, the group consisted of D. Gogashvili, M. Machkhaneli, B. Outtier, G. Partskhaladze, S. Sarjveladze, M. Tandashvili, and D. Tvaltvadze. The excursion of 2007 was part of the INTAS project “Critical Edition of the Old Georgian Versions of Matthew’s and Mark’s Gospels – Catalogue of the Manuscripts Containing the Old Georgian Translation of the Gospels” (ref. no. 05-1000008-8026); that of 2010, of the project “Georgian Palimpsest Manuscripts” funded by the Volkswagen Foundation.

3 Cf. GIPPERT, Application, p. 168–179 as to the basics of this method. 4 Cf. SILOGAVA, Monuments, I, p. 58–59: “9: ქურაშის ოთხთავი, XII ს.”. Note that

the name of the village of Kurashi is erroneously spelt ყურაში, i.e. Ωurasi, in TAKAÏCHVILI’s account.

96268_Museon_2013_1-2_05_Gippert.indd 83 1/07/13 14:03

84 J. GIPPERT

even leaves. Of 44 of the folios, the margins had been cut off, probably

because they contained some historical information5; nevertheless many

accessorial notes could still be found throughout the codex6. The original

quires displayed a pagination that Silogava considered to be contempo-

rary to the Nuskhuri writing of the main text (გადაწერისდროინდელი),

which he assigned to the 12th century. In addition, Silogava referred to a

numbering of pages (გვერდების პაგინაციისას), recte folios, that ended

up with no. 151, with no. 16 omitted in the sequence; it remains unclear

by whom this pagination was applied. The author further remarked that the

bifoliate consisting of the two folios numbered 88 and 91 are palimpsest,

with a lower text written in a 10th c. Asomtavruli hand. Two colophons,

both transcribed in toto in Silogava’s account, provide us with the names

of the donor of the manuscript, one Inay Xes†inis®e, and the scribe, a

certain Giorgi7. Silogava did not give any information as to the extent of

the Gospel text covered by the codex.

1.2. Today, the Kurashi codex is in a bad condition indeed. Kept in

a wooden box without any further protection in the small chapel of

St. George’s of Kurashi, at a height of ca. 1500 m, it has been exposed

to both extreme weather conditions and rodents’ teeth and excrements

for many years. Nevertheless, a thorough inspection and photographical

documentation, undertaken in September 2010 with kind support by the

village inhabitants, has made it possible to reconstruct the structure of

the codex and to provide the following more detailed account.

1.2.1. The Kurashi codex is a Gospel manuscript written in Nuskhuri

minuscules extending from the beginning of Matthew (more exactly,

the list of ‘chapters’ = lections from this Gospel) to John 14.23. In its

present state, the codex comprises the remnants of 22 quires consisting

of three to four bifoliates each, thus summing up to 164 folios. Of this

total, 151 folios have survived, plus the remainders of two further folios

that were cut off leaving but a small stripe in the respective folds (i.e.,

5 “44 ფურცლის აშია, როძლებზედაც სვანური ისტორიული საბუთები იქნებოდა ძოთავსებული...” (SILOGAVA, Monuments, I, p. 58).

6 “ხელნაწერს ძოეპოვება სხვადასხვა ხასიათის ძრავალი ძინაწერი” (SILOGAVA, Monuments, I, p. 58).

7 Both these colophons were first published in MARR, Travels, p. 5 with n. 4 and, for a second time, in TAKAÏCHVILI, Expédition, p. 407. The question raised by MARR (ibidem) whether the family of the donor was Svan by origin, thus leading to the assumption that Gospel manuscripts such as that of Kurashi might have been written in Svanetia or, at least, on behalf of Svanetians rather than having been brought to Svanetia from elsewhere, cannot be dealt with here.


THE GOSPEL MANUSCRIPT OF KURASHI 85

the original folios *19rv and *35rv; cf. Fig. 1, p. 156 showing the bifo-

liate consisting of *19v and its ‘partner’, *22r); it is probable that these

folios comprised miniatures as there is no lacuna in the text at the given

positions (Mt. 12.13 and 20.24). The other missing 11 folios must have

belonged to quires no. 1 (fols. *2, *3, *5, *6, *7: Mt. 1.1–2.13 and

3.10–5.30), 2 (fols. *10 and *15: Mt. 6.28–7.16 and 9.36–10.20), and 7

(fols. *49, *52, *53, *56: Mt. 26.61–27.10; 27.58–28.208; Mk. 1.23-

2.2). The original codex must have comprised at least two quires more,

covering the end of the Gospel of John. The folio pagination applied in

the top, bottom, or side margins (with a pencil, often indiscernible

today)9 is highly misleading as it was obviously undertaken without fur-

ther investigation into the original sequence of quires and of the text

contained in them; e.g., no. ‘1’ was assigned to the page containing

Lk. 6.49–7.10, the recto of the first folio of quire no. 15, which must

originally have been fol. *101 of the codex, and no. ‘151’ was attached

to the page containing Mt. 6.7–19, originally the recto of the first folio

of quire no. 2. The following Table summarises the attempt to provide a

consistent reconstruction of the original sequence of folios along the

quires (‘Qu.’)10 of the codex; folio numbers referring to this enumeration

system (‘Orig.’) are prefixed by an asterisk (*) later on in the present

account, and numbers referring to the previous pagination (‘Pag.’)11, by

a crux (†)12

8 Fol. *53v may have comprised a colophon or another miniature as the text of Mt. 28 is likely to have ended on *53r. The Gospel of Mark begins explicitly with its chapter index on fol. *54r.

9 Obviously some pagination numbers were not written down at all on the respective folios, especially numbers higher than 100, of which only every fifth number shows up.

10 Numbers given in parentheses are only attested at the beginning or the end of a quire, numbers in square brackets are reconstructed in toto.

11 Numbers given in parentheses are barely readable, numbers in square brackets are reconstructed in toto.

12 In the Table, missing folios are indicated by a grey background. In the content columns (‘from’ / ‘to’), ‘ind.’ stands for (lection) index, ‘col.’ for colophon, ‘vac.’ for vacat, ‘min.’ for miniature.

Qu. Pag. Orig. from to(1) [79r] 1r Mt. ind. Mt. ind.

[79v] 1v Mt. ind. Mt. ind.

2r [Mt. 1.1 Mt. 1.11]

2v [Mt. 1.11 Mt. 1.21]

3r [Mt. 1.21 Mt. 2.5]

3v [Mt. 2.5 Mt. 2.13]

Qu. Pag. Orig. from to(78r) 4r Mt. 2.13 Mt. 2.22

(78v) 4v Mt. 2.22 Mt. 3.10

5r [Mt. 3.10 Mt. 4.4]

5v [Mt. 4.4 Mt. 4.14]

6r [Mt. 4.14 Mt. 4.25]

6v [Mt. 5.1 Mt. 5.11]


86 J. GIPPERT

Qu. Pag. Orig. from to

7r [Mt. 5.11 Mt. 5.20]

7v [Mt. 5.20 Mt. 5.30]

[80r] 8r Mt. 5.30 Mt. 5.42

[80v] 8v Mt. 5.42 Mt. 6.7

2 151r 9r Mt. 6.7 Mt. 6.19

151v 9v Mt. 6.19 Mt. 6.28

10r [Mt. 6.28 Mt. 7.5]

10v [Mt. 7.5 Mt. 7.16]

[128r] 11r Mt. 7.16 Mt. 7.27

[128v] 11v Mt. 7.27 Mt. 8.9

[129r] 12r Mt. 8.9 Mt. 8.17

[129v] 12v Mt. 8.17 Mt. 8.28

[130r] 13r Mt. 8.28 Mt. 9.5

[130v] 13v Mt. 9.5 Mt. 9.15

[131r] 14r Mt. 9.15 Mt. 9.24

[131v] 14v Mt. 9.24 Mt. 9.36

15r [Mt. 9.36 Mt. 10.9]

15v [Mt. 10.9 Mt. 10.20]

(150r) 16r Mt. 10.20 Mt. 10.29

(150v) 16v Mt. 10.29 Mt. 10.41

(3) 135r 17r Mt. 10.41 Mt. 11.10

135v 17v Mt. 11.10 Mt. 11.21

[126r] 18r Mt. 11.21 Mt. 12.1

[126v] 18v Mt. 12.1 Mt. 12.13

19r min.? min.?

19v vac.? vac.?

[127r] 20r Mt. 12.13 Mt. 12.25

[127v] 20v Mt. 12.25 Mt. 12.36

[132r] 21r Mt. 12.36 Mt. 12.45

[132v] 21v Mt. 12.45 Mt. 13.7

[133r] 22r Mt. 13.7 Mt. 13.19

[133v] 22v Mt. 13.19 Mt. 13.27

[134r] 23r Mt. 13.27 Mt. 13.36

[134v] 23v Mt. 13.36 Mt. 13.46

[125r] 24r Mt. 13.46 Mt. 13.55

[125v] 24v Mt. 13.55 Mt. 14.9


4 [66r] 25r Mt. 14.9 Mt. 14.20

[66v] 25v Mt. 14.20 Mt. 14.31

[67r] 26r Mt. 14.31 Mt. 15.7

[67v] 26v Mt. 15.7 Mt. 15.20

[68r] 27r Mt. 15.20 Mt. 15.31

[68v] 27v Mt. 15.31 Mt. 16.2

(75r) 28r Mt. 16.3 Mt. 16.13

(75v) 28v Mt. 16.13 Mt. 16.24

[81r] 29r Mt. 16.24 Mt. 17.5

[81v] 29v Mt. 17.5 Mt. 17.17

[69r] 30r Mt. 17.17 Mt. 17.26

[69v] 30v Mt. 17.26 Mt. 18.8

[70r] 31r Mt. 18.8 Mt. 18.16

[70v] 31v Mt. 18.16 Mt. 18.26

[71r] 32r Mt. 18.26 Mt. 19.1

[71v] 32v Mt. 19.1 Mt. 19.12

5 (72r) 33r Mt. 19.12 Mt. 19.23

(72v) 33v Mt. 19.23 Mt. 20.2

73r 34r Mt. 20.2 Mt. 20.15

73v 34v Mt. 20.15 Mt. 20.24

35r min.? min.?

35v vac.? vac.?

[74r] 36r Mt. 20.24 Mt. 21.2

[74v] 36v Mt. 21.2 Mt. 21.13

[82r] 37r Mt. 21.13 Mt. 21.23

[82v] 37v Mt. 21.23 Mt. 21.32

83r 38r Mt. 21.32 Mt. 21.42

83v 38v Mt. 21.42 Mt. 22.7

[84r] 39r Mt. 22.7 Mt. 22.17

[84v] 39v Mt. 22.17 Mt. 22.33

85r 40r Mt. 22.34 Mt. 23.4

85v 40v Mt. 23.4 Mt. 23.16

(6) 86r 41r Mt. 23.16 Mt. 23.26

86v 41v Mt. 23.27 Mt. 23.35

87r 42r Mt. 23.35 Mt. 24.7

87v 42v Mt. 24.7 Mt. 24.21




(88r) 43r Mt. 24.21 Mt. 24.31

(88v) 43v Mt. 24.31 Mt. 24.44

(89r) 44r Mt. 24.44 Mt. 25.6

(89v) 44v Mt. 25.7 Mt. 25.20

90r 45r Mt. 25.20 Mt. 25.29

90v 45v Mt. 25.29 Mt. 25.39

91r 46r Mt. 25.39 Mt. 26.5

91v 46v Mt. 26.5 Mt. 26.18

(92r) 47r Mt. 26.18 Mt. 26.30

(92v) 47v Mt. 26.30 Mt. 26.40

(93r) 48r Mt. 26.40 Mt. 26.51

(93v) 48v Mt. 26.51 Mt. 26.61

[7] 49r [Mt. 26.61 Mt. 26.73]

49v [Mt. 26.73 Mt. 27.10]

76r 50r Mt. 27.10 Mt. 27.22

76v 50v Mt. 27.22 Mt. 27.33

[104r] 51r Mt. 27.34 Mt. 27.46

[104v] 51v Mt. 27.46 Mt. 27.58

52r [Mt. 27.58 Mt. 28.2]

52v [Mt. 28.2 Mt. 28.11]

53r [Mt. 28.11 Mt. 28.20]

53v col.? col.?

105r 54r Mk. ind. Mk. ind.

105v 54v Mk. ind. Mk. ind.

77r 55r Mk. 1.1 Mk. 1.11

77v 55v Mk. 1.12 Mk. 1.23

56r [Mk. 1.23 Mk. 1.35]

56v [Mk. 1.35 Mk. 2.2]

8 [99r] 57r Mk. 2.2 Mk. 2.13

[99v] 57v Mk. 2.13 Mk. 2.22

[94r] 58r Mk. 2.22 Mk. 3.5

[94v] 58v Mk. 3.5 Mk. 3.17

95r 59r Mk. 3.17 Mk. 3.28

95v 59v Mk. 3.28 Mk. 4.6

[96r] 60r Mk. 4.6 Mk. 4.17

[96v] 60v Mk. 4.17 Mk. 4.29


[97r] 61r Mk. 4.29 Mk. 4.40

[97v] 61v Mk. 4.40 Mk. 5.11

[98r] 62r Mk. 5.12 Mk. 5.23

[98v] 62v Mk. 5.23 Mk. 5.35

9 [100r] 63r Mk. 5.35 Mk. 6.3

[100v] 63v Mk. 6.3 Mk. 6.14

[101r] 64r Mk. 6.14 Mk. 6.25

[101v] 64v Mk. 6.25 Mk. 6.36

[102r] 65r Mk. 6.36 Mk. 6.44

[102v] 65v Mk. 6.44 Mk. 7.4

[103r] 66r Mk. 7.4 Mk. 7.14

[103v] 66v Mk. 7.14 Mk. 7.26

[106r] 67r Mk. 7.26 Mk. 8.1

[106v] 67v Mk. 8.1 Mk. 8.13

[107r] 68r Mk. 8.13 Mk. 8.25

[107v] 68v Mk. 8.25 Mk. 8.35

10 [108r] 69r Mk. 8.35 Mk. 9.7

[108v] 69v Mk. 9.7 Mk. 9.18

[109r] 70r Mk. 9.18 Mk. 9.29

[109v] 70v Mk. 9.30 Mk. 9.41

[110r] 71r Mk. 9.41 Mk. 10.1

[110v] 71v Mk. 10.1 Mk. 10.15

[111r] 72r Mk. 10.16 Mk. 10.26

[111v] 72v Mk. 10.26 Mk. 10.34

[112r] 73r Mk. 10.34 Mk. 10.46

[112v] 73v Mk. 10.46 Mk. 11.4

[113r] 74r Mk. 11.4 Mk. 11.15

[113v] 74v Mk. 11.15 Mk. 11.28

11 [114r] 75r Mk. 11.28 Mk. 12.6

[114v] 75v Mk. 12.6 Mk. 12.16

115r 76r Mk. 12.16 Mk. 12.26

115v 76v Mk. 12.26 Mk. 12.36

[116r] 77r Mk. 12.36 Mk. 13.2

[116v] 77v Mk. 13.2 Mk. 13.12

[117r] 78r Mk. 13.12 Mk. 13.23

[117v] 78v Mk. 13.23 Mk. 13.36


88 J. GIPPERT


[118r] 79r Mk. 13.36 Mk. 14.9

[118v] 79v Mk. 14.9 Mk. 14.19

[119r] 80r Mk. 14.19 Mk. 14.30

[119v] 80v Mk. 14.31 Mk. 14.41

12 120r 81r Mk. 14.41 Mk. 14.52

120v 81v Mk. 14.53 Mk. 14.64

[121r] 82r Mk. 14.64 Mk. 15.1

[121v] 82v Mk. 15.1 Mk. 15.15

[122r] 83r Mk. 15.16 Mk. 15.29

[122v] 83v Mk. 15.29 Mk. 15.40

[123r] 84r Mk. 15.40 Mk. 16.3

[123v] 84v Mk. 16.3 Mk. 16.16

[137r] 85r Mk. 16.16 col.

[137v] 85v vac. vac.

138r 86r Lk. ind. Lk. ind.

138v 86v Lk. ind. Lk. ind.

13 (136r) 87r Lk. ind. Lk. ind.

(136v) 87v Lk. 1.1 Lk. 1.7

[139r] 88r Lk. 1.7 Lk. 1.20

[139v] 88v Lk. 1.20 Lk. 1.33

140r 89r Lk. 1.33 Lk. 1.47

140v 89v Lk. 1.47 Lk. 1.63

[141r] 90r Lk. 1.63 Lk. 1.79

[141v] 90v Lk. 1.79 Lk. 2.10

[142r] 91r Lk. 2.10 Lk. 2.22

[142v] 91v Lk. 2.22 Lk. 2.35

[124r] 92r Lk. 2.36 Lk. 2.45

[124v] 92v Lk. 2.46 Lk. 3.2

14 [143r] 93r Lk. 3.3 Lk. 3.12

[143v] 93v Lk. 3.13 Lk. 3.22

[144r] 94r Lk. 3.23 Lk. 4.2

[144v] 94v Lk. 4.2 Lk. 4.13

145r 95r Lk. 4.14 Lk. 4.24

145v 95v Lk. 4.24 Lk. 4.35

[146r] 96r Lk. 4.36 Lk. 4.44

[146v] 96v Lk. 5.1 Lk. 5.10


[147r] 97r Lk. 5.10 Lk. 5.19

[147v] 97v Lk. 5.19 Lk. 5.30

[148r] 98r Lk. 5.30 Lk. 5.39

[148v] 98v Lk. 5.39 Lk. 6.10

[149r] 99r Lk. 6.10 Lk. 6.20

[149v] 99v Lk. 6.21 Lk. 6.32

[?r] 100r Lk. 6.32 Lk. 6.42

[?v] 100v Lk. 6.42 Lk. 6.49

15 1r 101r Lk. 6.49 Lk. 7.10

1v 101v Lk. 7.10 Lk. 7.21

2r 102r Lk. 7.22 Lk. 7.30

2v 102v Lk. 7.31 Lk. 7.40

3r 103r Lk. 7.40 Lk. 8.2

3v 103v Lk. 8.2 Lk. 8.12

4r 104r Lk. 8.12 Lk. 8.21

4v 104v Lk. 8.21 Lk. 8.30

5r 105r Lk. 8.30 Lk. 8.41

5v 105v Lk. 8.41 Lk. 8.49

6r 106r Lk. 8.50 Lk. 9.6

6v 106v Lk. 9.6 Lk. 9.16

7r 107r Lk. 9.16 Lk. 9.26

7v 107v Lk. 9.27 Lk. 9.38

(8r) 108r Lk. 9.39 Lk. 9.49

(8v) 108v Lk. 9.50 Lk. 9.62

16 9r 109r Lk. 9.62 Lk. 10.11

9v 109v Lk. 10.11 Lk. 10.22

(10r) 110r Lk. 10.22 Lk. 10.33

(10v) 110v Lk. 10.33 Lk. 11.1

(11r) 111r Lk. 11.2 Lk. 11.12

(11v) 111v Lk. 11.12 Lk. 11.23

(12r) 112r Lk. 11.23 Lk. 11.32

(12v) 112v Lk. 11.33 Lk. 11.43

13r 113r Lk. 11.43 Lk. 11.53

13v 113v Lk. 11.53 Lk. 12.8

14r 114r Lk. 12.9 Lk. 12.21

14v 114v Lk. 12.21 Lk. 12.33




15r 115r Lk. 12.33 Lk. 12.45

15v 115v Lk. 12.45 Lk. 12.56

17r 116r Lk. 12.56 Lk. 13.7

17v 116v Lk. 13.7 Lk. 13.18

17 18r 117r Lk. 13.18 Lk. 13.29

18v 117v Lk. 13.29 Lk. 14.5

19r 118r Lk. 14.5 Lk. 14.14

19v 118v Lk. 14.14 Lk. 14.26

20r 119r Lk. 14.26 Lk. 15.2

20v 119v Lk. 15.2 Lk. 15.13

21r 120r Lk. 15.13 Lk. 15.23

21v 120v Lk. 15.24 Lk. 16.3

22r 121r Lk. 16.3 Lk. 16.14

22v 121v Lk. 16.14 Lk. 16.24

(23r) 122r Lk. 16.24 Lk. 17.3

(23v) 122v Lk. 17.3 Lk. 17.15

24r 123r Lk. 17.15 Lk. 17.28

24v 123v Lk. 17.29 Lk. 18.5

25r 124r Lk. 18.5 Lk. 18.16

25v 124v Lk. 18.17 Lk. 18.30

18 26r 125r Lk. 18.31 Lk. 19.3

26v 125v Lk. 19.4 Lk. 19.15

27r 126r Lk. 19.15 Lk. 19.28

27v 126v Lk. 19.28 Lk. 19.40

28r 127r Lk. 19.40 Lk. 20.5

28v 127v Lk. 20.5 Lk. 20.16

29r 128r Lk. 20.17 Lk. 20.27

29v 128v Lk. 20.28 Lk. 20.42

30r 129r Lk. 20.42 Lk. 21.8

30v 129v Lk. 21.8 Lk. 21.22

31r 130r Lk. 21.22 Lk. 21.34

31v 130v Lk. 21.34 Lk. 22.10

32r 131r Lk. 22.10 Lk. 22.25

32v 131v Lk. 22.25 Lk. 22.36

33r 132r Lk. 22.36 Lk. 22.47

33v 132v Lk. 22.47 Lk. 22.60


19 34r 133r Lk. 22.60 Lk. 23.2

34v 133v Lk. 23.2 Lk. 23.14

35r 134r Lk. 23.14 Lk. 23.26

35v 134v Lk. 23.26 Lk. 23.38

36r 135r Lk. 23.38 Lk. 23.52

36v 135v Lk. 23.52 Lk. 24.10

37r 136r Lk. 24.10 Lk. 24.23

37v 136v Lk. 24.23 Lk. 24.35

38r 137r Lk. 24.36 Lk. 24.49

38v 137v Lk. 24.50 Jo. ind.

(39r) 138r Jo. ind. col.

(39v) 138v col. vac.

40r 139r Jo. 1.1 Jo. 1.16

40v 139v Jo. 1.16 Jo. 1.30

41r 140r Jo. 1.31 Jo. 1.43

41v 140v Jo. 1.43 Jo. 2.6

20 42r 141r Jo. 2.6 Jo. 2.16

42v 141v Jo. 2.17 Jo. 3.4

43r 142r Jo. 3.4 Jo. 3.17

43v 142v Jo. 3.17 Jo. 3.29

44r 143r Jo. 3.29 Jo. 4.9

44v 143v Jo. 4.9 Jo. 4.20

45r 144r Jo. 4.21 Jo. 4.35

45v 144v Jo. 4.35 Jo. 4.46

46r 145r Jo. 4.46 Jo. 5.4

46v 145v Jo. 5.4 Jo. 5.15

(47r) 146r Jo. 5.15 Jo. 5.25

(47v) 146v Jo. 5.25 Jo. 5.38

(48r) 147r Jo. 5.38 Jo. 6.6

(48v) 147v Jo. 6.6 Jo. 6.17

(49r) 148r Jo. 6.17 Jo. 6.27

(49v) 148v Jo. 6.27 Jo. 6.40

21 (50r) 149r Jo. 6.41 Jo. 6.53

(50v) 149v Jo. 6.53 Jo. 6.64

(51r) 150r Jo. 6.65 Jo. 7.7

(51v) 150v Jo. 7.7 Jo. 7.20


90 J. GIPPERT

1.2.2. Colophons, marginal notes and other secondary elements

1.2.2.1. The scribe’s colophon of the Kurashi Gospels is contained

on fol. *138r / †39r, a leaf that has been badly damaged by cutting off

two thirds of the right column, with the colophon persisting on the

remaining third at the bottom of the page (cf. Fig. 2, p. 157). It is likely

that the part that was cut off contained some more colophon-like text, as

the left column ends with the final entry of the list of ‘chapters’ (თავები) =

lections from St. John’s Gospel (nos. Èd = 24 to lv = 36)13 (plus a later

note, cf. below) and the verso of the folio is empty (albeit covered by

later notes as well, cf. below), the Gospel text proper beginning on

fol. *139r. The missing part might also have contained a cross or some

other type of miniature. The scribe’s colophon, which is clearly written

by the same Nuskhuri hand as the main text, reads:

13 That ‘chapter lv = 36’, which is about Jesus asking Simon Peter as to whether he loves him, is the last chapter in this list, is proven by other Georgian manuscripts such as ms. no. 176 of the Historical-Ethnographical Museum of Kutaisi or the Sinai Gospel ms. no. 16, which provide the same information on fols. 243r (cf. Fig. 3, p. 158) and 245r, resp. – My thanks are due to the staff of the Kutaisi museum and to the librarian of St. Catherine’s monastery, Father Justin, who made these manuscripts available to the members of the above-named INTAS project in April, 2007 and May, 2009.


(52r) 151r Jo. 7.20 Jo. 7.32

(52v) 151v Jo. 7.32 Jo. 7.44

53r 152r Jo. 7.44 Jo. 7.46

53v 152v Jo. 7.46 Jo. 8.19

(54r) 153r Jo. 8.19 Jo. 8.30

(54v) 153v Jo. 8.31 Jo. 8.42

55r 154r Jo. 8.42 Jo. 8.51

55v 154v Jo. 8.51 Jo. 9.5

56r 155r Jo. 9.6 Jo. 9.17

56v 155v Jo. 9.17 Jo. 9.27

57r 156r Jo. 9.28 Jo. 10.1

57v 156v Jo. 10.1 Jo. 10.12

22 (58r) 157r Jo. 10.12 Jo. 10.25

(58v) 157v Jo. 10.25 Jo. 10.38


59r 158r Jo. 10.38 Jo. 11.10

59v 158v Jo. 11.10 Jo. 11.25

60r 159r Jo. 11.25 Jo. 11.39

60v 159v Jo. 11.39 Jo. 11.50

61r 160r Jo. 11.50 Jo. 12.2

61v 160v Jo. 12.2 Jo. 12.13

62r 161r Jo. 12.13 Jo. 12.25

62v 161v Jo. 12.25 Jo. 12.37

63r 162r Jo. 12.37 Jo. 12.50

63v 162v Jo. 12.50 Jo. 13.12

64r 163r Jo. 13.12 Jo. 13.26

64v 163v Jo. 13.26 Jo. 13.37

65r 164r Jo. 13.37 Jo. 14.11

65v 164v Jo. 14.11 Jo. 14.23



ქ(რისტ)ე ო(ჳფალ)ო შ(ეიწყალ)ე ს(უ)ლითა |აძის წიგნისა ძწე|რალი ც(ო)დვ(ი)ლი გ(იორგ)ი.

Christ, Lord, have mercy with the soul |The writer of this book, sinful Giorgi.

Apart from the colophon and the later notes, the folio contains the

remnants of what may have been a purchase contract written in Mkhedruli

script. The text, most of which has been lost due to the clipping of the

leaf, has been the object of two previous editions14 that cannot be improved

upon, given the bad state of the manuscript (cf. Fig. 4, p. 159).

Another contract-like note written in Mkhedruli script is found in

the bottom margin of fol. *161v / †62v. This text, of which the first

three lines have been preserved, has as well been edited before15;

according to V. Silogava’s account, it was not detectable at his time,

however16. The text, which was dated to the 14th-15th cc. by ∏. Ingoro-

qva, is especially important as it refers to the ‘Archmartyr’ as the patron

of the church and twice to the name of the village of Kurashi itself17.

In its present state (cf. Fig. 5, p. 159), the four lines can be restored as

follows:

ესე : წიგნი : დაუწერეთ : და დავუდევით18 : ჩ[ვ]ენ |ვისაც : ქურაშის : ძთავარძოწაძესა : წინაშე : სასაფლა[ო] | (გვა)[ქუს :]

ერთობილთა : ქურაშისა : ძპყრობელთა : ...

This book has been written and deposited by us |who have a cemetery in front of the (church of the) Archmartyr of Kurashi, | (we,) the entire (congregation of) rulers of Kurashi...

1.2.2.2. The donor’s colophon is found on fol. *85r / †137r, placed

after the end of St. Mark’s Gospel in the middle of the second column

of the page, and written in two paragraphs in the same Nuskhuri hand

as the main text, each beginning with a large Asomtavruli initial in red

(cf. Fig. 6, p. 159). It reads:

14 INGOROΩVA, Monuments, p. 101, no. 113; SILOGAVA, Monuments, I, p. 125, no. 22. Both editors date the text to the 14th-15th cc.

15 INGOROΩVA, Monuments, p. 74, no. 76, reedited in SILOGAVA, Monuments, I, p. 125, no. 23.

16 “საბუთის დედანი არსად ჩანს, იგი, NºNº 2, 22 და 23 საბუთების ძსგავსად, ალბათ ძოთავსებული იყო ქურაშის ოთხთავის ერთ-ერთ გვერდზე, როძელიც აძჟაძად დაკარგულია” (l.c.).

17 A second text referring to Kurashi that may once have existed in the Kurashi Gospel codex (INGOROQ‰VA, Monuments, p. 114, no. 126, reedited in SILOGAVA, Monuments, I, p. 102–103, no. 2) is no longer detectable.

18 INGOROQ‰VA read დავდევით.


92 J. GIPPERT

აძის წ(ძიდ)ისა ს(ა)ხ(ა)რ(ე)ბისა | დაწერა პ(ირვე)ლ(ა)დინაჲ | ხეშტინის ეძ(ა)ნ იუ|რა19 და დაიწერა ძისი|თა საურავითაო(ჳფალ)ო ღ(ძერ)თო ძოიჴს(ე)ნე | ინაჲ ხეშტინის ე |ძეუღლე და ენი | ძისნი და შეუნდვენ | ყ(ოველ)ნიც(ო)დვანი ძ(ა)თნი ა(ძე)ნ :

The writing down of this Holy Gospel | was firstundertaken by Inay | Xes†inis®e, | and it was writtenwith his | endeavour. Lord, God, remember | Inay Xes†inis®e, |his wife and sons, | and forgive | alltheir sins! Amen!

Both above the colophon (in the right column) and below (in the

bottom margin), there must have been some further text which has been

erased and is unintelligible today, even in applying multispectral imag-

ing. From the appearance of the few characters that are discernible,

it seems unlikely that this was part of the original manuscript; instead we

may have the remnants of secondary notes applied by a different hand

here20. The same is true for four lines that are written in the right column

below the colophon and which represent the same text as the first four

lines of the colophon, copied by an extremely clumsy hand as if used

for an exercise of writing Nuskhuri letters; this even includes the two

outdented Asomtavruli initials that are repeated separately (cf. Fig. 7,

p. 159). The impression that we have writing exercises here is further

supported by three groups of characters representing the beginning of the

Nuskhuri alphabet that are added above the colophon (ა to დ), between

the two columns (ა to ვ, cf. Fig. 7, p. 159) and in the right margin

(ა to ჱ), respectively.

1.2.2.2.1. This type of secondary notes is not restricted to the present

colophon page, however. As a matter of fact, similar ‘exercises’ are met

with on many pages of the codex, both as ‘copies’ of the Gospel text and

in form of alphabetic sequences. E.g., we find at the bottom of fol. *59r / †95r a copy of the beginning of the last passage of the main text on the

page, Mk. 3.29, written in a not less clumsy way21, and the right margin

19 Sic; there is no trace of an abbreviation mark so that SILOGAVA’s (l.c.) restitution of იურ(უ)ა (instead of the more ‘regular’ form *იურვა as proposed by MARR, Travels, n. 3) remains doubtful.

20 Traces of erased text are also found in the bottom margin of fol. *38r / †83r. 21 In a similar way, the text of Mt. 22.42–43 is copied from ხ(ოლო) ძ(ა)თ ჰ(რ)ქ(უე)ს

to (ჰ)ხადის ძ(ა)ს in the right half of the bottom margin of fol. *40r / †85r, preceded by an unidentifiable passage reading (tentatively) ესე ხანი | დაიცადე უკთუ უკთესი (‘this time | await if [it is] better’??) in the left half; and the text passage და ძოძეც ერთი of Lk. 15.29 has been copied from the bottom line of fol. *120v / †21v into the margin below, with the second ძ substituted by გ. On fol. *126r / †27r, the words of the first



of the same page provides a near-to complete Nuskhuri alphabet. In other

cases, the alphabetical sequence is combined with a transcript of the

numerical values of the individual letters as in the margins of fol. *44v / †89v where the sequence extends from ‘ა ერთი’ (‘a one’) to ‘წ ოთხათასი

ჭ ოთხათასი’ (‘© 4,000 ) 4,000’ [sic, instead of ხუთათასი 5,000]), or

on fol. *47r / †92r where we find the sequence from ‘ა ერთი’ (‘a one’)

to ‘ტ საძასი’ (‘† 300’)22. The impression that we have spelling exercises

lines of both columns (from Lk. 19.15 and 22) are copied into the margin above, with (ვე-)ცხლი იგი (in 19.15) being replaced by დადა იგი (?) in a first attempt.

22 Another ‘numerical’ sequence of this type is found on fol. *71v / †110v (ა = ეთი [sic!] to წ = ოთხათასი) and, partially, on fols. *128v / †29v (ა to კ, then ლ = ათი to ო) and *143v / †44v (ა = ერთი to ნ = ათი + კე [!]). The numerical principle may also be seen in the short note reading ასა ათასა in the bottom margin of fol. *80r / †119r if this stands for *ათი ათასი ‘hundred thousand’, and in the note beginning with ა ერთ and ending with აბგ in the bottom margin of fol. *147v / †48v. For the sequence on fol. *85v / †137v cf. below. — Further specimens of (parts of) alphabets are found on fols. *9v / †151v (ა to ი); *11r / †128r (ა to დ, preceded by ძაქუს ‘I have’ with an unintelligible sequence of characters, ფხსუხ|დხა, following it); *28r / †75r (ა to ჟ, accompanied by a sequence like ძ|არცხ|ხუნა [for ძარხცენა ‘left hand’ or ძარხცუენელ- ‘embarrassing’?] in the right [!] margin); *34v / †73v (ა to ზ); *39r / †84r (once ა to ჰ, once ქ to ჰ, plus some instances of letters in the right margin); *40v / †85v (ა to ჵ, partly erased); *41r / †86r (ა to ვ?, plus some individual letters); *41v / †86v (ა to ე); *42r / †87r (ა to ლ, in Mkhedruli letters); *46r / †91r (ა to ტ); *47v / †92v (ა to ტ); *57v / †99v (once ა to ჳ, once ა to ქ, with პ to ჳ added above the line, plus two indiscernible characters, possibly ჩ and ჯ; in addition, the page exhibits the unintelligible sequence of აბარაო [აბა რაო ‘so what, he said’?]); *58r / †94r (once ა to ძ, once ა to ე in the right margin, very faint; two further lines in the bottom margin erased); *60r / †96r (ა to ზ, with a few characters [ა, შგნ?] preceding them, in the right margin, plus an erased text of three lines, obviously beginning with ოˆ ღო = უფალო ღძერთო ‘Lord, God!’, in the bottom margin); *61v / †97v (once ა to ძ in Mkhedruli script, once ა to ო and once ა to ჱ in Nuskhuri script, plus a few extra characters); *63v / †100v (ა to დ, rest cut off in the bottom); *65r / †102r (ა to ვ, plus a few extra signs); *66v / †103v (ა to დ); *67r / †106r (ა to ჱ); *68r / †107r (ა to ღ, with the unintelligible sequence საბეგს preceding it [*საბეგვს dat. sg. ‘threshing flail’?]); *68v / †107v (ა to ე); *71r / †110r (ა to ვ); *74v / †113v (ა to თ, with most of the characters distorted); *75v / †114v (twice ა to გ); *77r / †116r (right margin: ა to პ); *80r / †119r (ა to დ); *85v / †137v (ა to ს); *90v / †141v (ა to ნ); *101v / †1v (ა to ბ, twice); *102r / †2r (ა to ზ, with another გ+ე added by a later hand?); *107v / †7v (ა to დ); *111r / †11r (ა to ვ); *111v / †11v (ბ to ჯ, with დ missing); *114r / †14r (ა to ჲ); *116v / †17v (ა to ე, with ბ added after ე); *118v / †19v (ა to ც, in Mkhedruli); *120v / †21v (ა to ო); *121r / †22r (ო to ჰ); *130v / †31v (ა to ჯ, with ე added above the line); *133v / †34v (ა to ო, with some characters missing); *140r / †41r (ა to ხ); *142r / †43r (ა to ე); *143r / †44r (ა to ვ, with ძ and ხ following); *143v / †44v (ა to ღ); *144v / †45v (ძ to ტ); *147r / †48r (ა to ნ); *147v / †48v (ა to ლ); *150r / †51r (ა to ო უ); *150v / †51v (ა to ვ); *151r / †52r (ა to ჰ, with ყ to ხ missing); *152v / †53v (ა to ტ); *154v / †55v (რ to ჯ, with unintelligible ძსაწ preceding); *155r / †56r (ა to ჟ); *155v / †56v (ა to წ); *156r / †57r (ა to ი, with ჱ and თ missing); *158v / †59v (ა to პ); *159r / †60r (ა to შ); *160r / †61r (ა to ვ, with ე and ვ repeated, and unintelligible ჩც წ added in the bottom margin). — The complete alphabet (ა to ჰ or ჵ) is present on fol. *26r / †67r, in the bottom margin of fol. *77r / †115r, on fols. *96r / †146r, *113v / †13v, *114v / †14v, *120r / †21r (twice, in Mkhedruli), *123r / †24r, *123v / †24v (in Mkhedruli),


94 J. GIPPERT

here is further supported by the sequences of repeated characters and

abbreviations we find in the bottom margin of fol. *126r / †27r, starting

with three instances of each ძ and ნ and including, among others, four

instances of ზˆა (usual abbreviation of ზედა ‘on, above’) and four of ხˆ (usual abbreviation of ხოლო ‘but’), preceded by what may have been

intended to be the beginning of the alphabet again.

1.2.2.2.2. Whether these ‘notes’ are really due to some ‘exercising’

is hard to decide. A hint to this may be found on fol. *77v / †116v which

contains, in its bottom margin, a short note reading თუ გინდა ანბა, followed by the four first letters of the alphabet, აბგდ. If the note can be

restored to read თუ გინდა, ანბანი (დასწერე) ‘If you like, (write down)

*129v / †30v, *144r / †45r, *146r / †47r (with a remarkable distortion of the last eight characters), *148v / †49v, *151v / †52v, *154v / †55v, and possibly also in the right margin of fol. *59r / †95r where the end has been cut off after ჩ. A whole series of five alphabets is noted on fol. *38v / †83v (three times ა to ჰ, once ა to ღ, once ა to ფ, plus some extra characters and ornaments). Note that უ is usually inserted after ო. — Other unintelli-gible sequences of characters are met with (in Nuskhuri script) on fol. *26v / †67v (ოარჲთჳშრყელ|ერთანთანდენ|რხ ?);*30r / †69r (გრწსა ?); *32r / †71r (არქ || არა|ხ ?); *33r / †72r (აერთ|შვგ|ს|ააქს|ჩჲზ ??); *37r / †82r (დფბ თ: ჲტ ქე დღ დ | დ ??); *44r / †89r (ადაძინა; read *ადაძიანი ‘man, human’?); *51r / †104r (აოდგ.რთ?ა); bottom margin of *59r/ †95r (turned by 180°: ძას წირბგსა ?); *59v / †95v (ღერძეთის გვძად | ჯონძოზზიღვართოთრა დირდვი ??; read *ღძერთის გვაძად ‘as the corpse of God’ etc., with ღერძეთი- representing a ‘Svanicized’ form of the word for ‘God’?); *60v / †96v (ახი|თბ|გჲა ??); *62r / †98r (დოოოქოჲზძ ??, plus a few non-alphabetic signs); *71r / †110r (ლიველწი | ფეკა, in Mkhedruli script); *81r / †120r (სასო|ღბადუ|რებყრრე|ლაზაძ|ოგგიგე|შთ ?? read სასო უბედურება ‘hope, misfortune’ in the beginning?); *98v / †149v (ძექიე|ხიგნ|იდჩ ?); *100r / †???r (ებაქაუბიჩაჩაუიუტ ??); *101r / †1r (ღერ|ძე??; read ღერძეთ ~ ღძერთი ‘God’?); *104v / †4v (აˆს წსრსს. გˆტგსტ ?); *106v / †6v (ეიზადსძყ ?); *108r / †8r (only ძხდაწიძ, with ა embraced by დ, discernible, the rest faded away); *109r / †9r (in Asomtavruli majuscules: გდბწელიხ; it seems that this simply repeats some of the initial characters of the main text of fols. *108v and *109r, just as the majuscule გ indicat-ing the third Eusebian canon for Lk. ‘119’ = 10.22 is imitated in the bottom of fol. *109v / †9v); *110v / †10v (ძექიდხ); *111r / †11r (სსფვ, perhaps standing for სასუფეველი ‘reign’, which is not present in the context of the page, however); *117r / †18r (სახარება ‘Gospel’, at the end of a thoroughly erased two-line note); *117v / †18v (დ და ან); *119r / †20r (აჱწაა ??); *121r / †22r (ძა and ძაზა); *122r / †23r (საქხ|ძსწ ??); *127v / †28v (საჯარო ფა ძოაურებელის რენისა ?); *130r / †31r (in Mkhedruli: დატრიდადალივერივისა ?); *140v / †41v (შიში ასი ოცი ერთი ძი ლ აოანი | იან ყინელ არს ‘fear 100 20 1 millionaire is ice’ ??, with additional single characters); *142v / †43v (ა ჲ ბგგრხშოდღ); *149v / †50v (წიძდღაძრთ : წაწˆ იძˆრბოგოწყნ? . ოˆფნლწკჭ | ბაგდˆავი | რნიიძხჩჯ|ძო); *156v / †57v (ძშაბი ?). — In the notes on fols. *82r / †121r (ანაშლაბაბი|ძეთე?ორი|ნნ ო ??) and *99r / †149r (ანაშშ|შ ?) we might seek the name ანა, and in the note on fol. *145v / †46v (ძსწრაბეგ), a name like ძირზაბეგ. — Arbitrary symbols or ornamental signs are found on several pages, too, e.g., *82v / †121v (left margin), *83r / †122r (right margin), *88r / †139r, *94v / †144v, *101v / †1v, *102v / †2v, *103r / †3r, *118r / †19r (all in the bottom margins); *120v / †21v (in the left margins of both columns); *128r / †29r (in the right margin); *139v / †40v (in the bottom margin); *147v / †48v (right margin); *149r / †50r (bottom margin); *152v / †53v (in the left margin); *158v / †59v (in the left margin, in black ink); *159r / †60r (in the left margin).



the alphabet’, this might indicate that the spelling out of the alphabet on

pages of the Gospels was a deliberate action admitted by an authoritative

person, probably the parish priest.

1.2.2.3. Apart from ‘writing exercises’ of the type discussed above,

the Gospel manuscript contains a considerable amount of meaningful

notes in the margins, naming persons to be blessed or the like. Several

times, it is the family name Gurc(i)ani that is mentioned in such contexts.

This is true, e.g., for fol. *68r / †107r, whose right margin contains the

following note written in three lines in a well-styled Nuskhuri hand sim-

ilar to, but not identical with, the hand of the main text:

ქ ღˆო : და : დეტოს : გურჩანს : ღდელკურთხ|ევილს : – აქით : ქონება23 : – იქთ : – | ცხონება : – აˆნ.

This text can tentatively be restored in the following way:24

ქ(რისტე) ღ(ძერთ)ო და დეტოს გურჩანს ძღდელკურთხეულსაქით ქონება, იქით ცხონება. ა(ძე)ნ.

Christ, God, and for De†o Gurcan, the blessed priest24, (may there be) wealth here, salvation there. Amen!

The same De†o is likely to be meant in a marginal note that appears in

the bottom margin of fol. *69r / †108r, with the first three words written

first in Nuskhuri, then repeated, as everything following them, in Mkhe-

druli script; cf. the following transcript (where the Nuskhuri part is put

in brackets):

[ქ აძის ძწერელ დეტოს] აძის ძწერელი დეტო|ს დღეძიეცძქიელი დაგაბრიელი შნძოწყა|ლებისძალდსა დეტო გურჩანს აძენ (?).

The text of this note can hesitatingly be restored as follows25:

[ქ(რისტე) აძის ძწერელ დეტოს]აძის ძწერელს დეტოს დღე ძიეც ძიქიელი და გაბრიელიშენ(ი) ძოწყალების ძადლსა25

დეტო გურჩანს აძენ

[Christ, to the writer of this, De†o,]To the writer of this, De†o, give day(s),Michael and Gabriel, with (lit. in?) the mercy of your charity (?),to De†o Gurcan. Amen!

The verso of the same leaf (fol. *69v / †108v) contains a note with a

similar text but with another person mentioned, viz. Åƒ ansox Dackeliani,

23 Before ქონება, two characters have been deleted; probably ცხ, i.e. the beginning of ცხონება, was written here first by anticipation.

24 Cf. SILOGAVA, Monuments, II, p. 621 for other attestations of this term, the exact meaning of which remains unclear (‘blessed to be a priest’? ‘blessed by a priest’?).

25 Note that ძალდ is the regular form in which Georgian ძადლ-ი ‘mercy’ appears as a borrowing in the Lower-Bal dialect of Svan; there are several examples in the texts published in SANIDZE et al., Chrestomathy, p. 229–233.


96 J. GIPPERT

one of the princes of the Dadiskeliani dynasty who ruled over the lower

part of Upper Svanetia until the Russian conquest. This is by no means

surprising as the church yard of Kurashi is known to have been the ceme-

tery of the Dadiskelianis26. The text runs:

ქ აძ ჯანსოხს დაჩქელანს დღე ძიეც ძქიელ და | გაბრიელ თავარანგელოზნი შენ ძოწყა|ლებისძალდსა აძის ძწერელ დეტოს დღე

ძიეც ღˆთო აˆნ | ბატონო ჯა|ძსოხ დაჩქე|ლან

This can be restored correspondingly:

ქ(რისტე) აძ ჯანსოხს დაჩქელიანს დღე ძიეცძიქიელ და გაბრიელ (ძ)თავარანგელოზნიშენ(ი) ძოწყალების ძადლსა (?) აძის ძწერელს დეტოს დღე ძიეცღ(ძერ)თო ა(ძე)ნბატონო ჯა|ძსოხ დაჩქე|ლან

Christ! To this Åƒ ansox Dackeliani give day(s),Michael and Gabriel, the archangels,with (lit. in?) the mercy of your charity (?), to the writer of this, De†o, give day(s),God, amen!Lord Åƒ ansox Dackeliani!

A part of the formula we have here appears three more times in con-

nection with one De†o, viz. on fol.*132r / †33r and on fols. *112v / †12v

and *113r / †13r27. Of the first note (written in Mkhedruli script), only

the first half can be determined with certainty:

ქ(რისტე) აძის ძწერელსა დეტოს ღძერთო ძიშველე ძიწყალე

Christ, to the writer of this, De†o, God, help me, have mercy on me,

ძიდისაგულსატერისანე (?) ძიეცეს. may ??? be given to him!

In the second note (written in Nuskhuri script), it is the beginning of the

sentence that remains unclear; it reads: ივისქაშ ქ აძის ძწერელ დეტოს

დღე ძიეცეს ღˆო. Leaving the initial part aside, this can be restored as

follows:

ქ(რისტე) აძის ძწერელს დეტოსდღე ძიეცეს ღ(ძერთ)ო

Christ, to the writer of this, De†o,may day(s) be given, God!

26 A comprehensive account of this fact was given as early as 1876 by the Russian traveller A.I. Stoyanov, who sojourned in Tengiz Dadiskeliani’s mansion in Eceri (STOYANOV, Voyage, p. 238–472). In his account of Kurashi and the cemetery (ibidem, p. 319–321), he mentions two princes bearing the name of Dçansug, viz. one who was the brother of a ‘second’ Otar (other than the founder of the dynasty), and one who was the father of his host, Tengiz. It is likely that the Åƒ ansox mentioned in our note is iden-tical with the former one.

27 The name De†o occurs in one more note, in the right margin of fol. *130r / †31r. This text is unclear, however; it reads: დეტო ღძირიხიადუბ?უ.



In the third note (written in Mkhedruli script), the formula continues

with the name Giorge ™exisi, which must refer to a church devoted to

St. George, probably just the church of Kurashi28. It reads: ქ აძის ძწერელ

დეტოს დღე ძიეც ღძერ|თო აძენ გიორგე ტეხიში შენი ხუცეცი, which

can be restored as follows:

ქ(რისტე) აძის ძწერელს დეტოსდღე ძიეც ღძერთო აძენგიორგე ტეხიში შენი ხუცესი

Christ, to the writer of this, De†o,give day(s), God, amen!St. George of ™exisi, your priest29.

The same formula is further used in a note (in Mkhedruli script) on

fol. *95v / †145v where it is one Kauzai Gurcani that is mentioned.

Ignoring a few ornamental marks at its beginning and the end, the text

reads30:

აძის ძწერელ ქაუზაი გურჩანდღე ძიეცეს

To the writer of this, Kauzai Gurcan,may day(s) be given!

A similar note in Mkhedruli referring to the same person is also found

on fol. *138r / †39r, the page containing the scribe’s colophon. Here the

text reads:

აძის ძწერელ ქაუზაი გ(უ)რჩანს[დ]ღე ძიეცეს ღძე[რ]თ(ო)ქ(რისტე) ღერძეთ31 ძე აიძინ

To the writer of this, Kauzai Gurcan,may day(s) be given, God,Christ, God, to me, amen!

The same person may further be mentioned in the isolated form ქაოზ

appearing in the bottom margin of fol. *80v / †119v. The forms ქაუზაი

and ქაოზ obviously reflect the personal name ქაოზ attested in the

Amirandarejaniani and in the Georgian adaptations of the Sahname

( Persian Qavus).

Another member of the Gurc(i)ani family is mentioned in the note

appearing on fol. *37v / †82v which seems to read:

საძოთხი | კარი გა|უღე აოს|ო ქრის|დე გუტუ | გურჩანს | აქა დღე | ძიეცეს ღ|ძერთო | სა : გუტუს გურჩანს საოკუ ცხონება |

ძიეცს შეუდოს ონ ან

28 Cf. MARR, Travels, p. 5, according to whom the church was named ‘ჯგჷრაგ ∂g¢rag’, i.e. ‘George’, locally. – The same name is attested in the form გიორგი ტეხიშა in a memorial document of the 15th–16th cc. in the formula დიდებაჲ გˆი ტეხიშას written in red colour (cf. SILOGAVA, Monuments, I, p. 302, no. 40).

29 Note the remarkable misspelling of ხუცესი appearing as ხუცეცი. 30 Below this line, an older note consisting of three lines in Nuskhuri script has been

erased. 31 If this word is read correctly, it must represent the Svan word for ‘God’; cf. n. 22

for other occurrences of this spelling.


98 J. GIPPERT

In a similar way, we read on fol. *39r / †84r, with yet another name:

საძოთხ|ისა კარრი | გაუხა | გიურგისი | გურჩანი|სი

The formula can on this basis be restored as follows: 32

საძოთხისა კარიგაუღე გაუღიაიესუ ქრისტე32

გუტუ გურჩანს გიორგი გურჩანისიაქა დღე ძიეცეს ღძერთოს(ულს)ა გუტუ გურჩანს საუკუნო ცხონება ძიეცესშეუნდოს ო(ჳფალძა)ნ ა(ძე)ნ

The gate to paradiseopen, he has openedJesus Christ,for Gu†u Gurcani! of Giorgi Gurcani.Give day(s) to him here, God!May the soul (of) Gu†u Gurcan be granted eternal life!May the Lord forgive him, amen!

The same Gu†u Gurcani is likely to be responsible for the long note

applied on page *85v / †137v, originally a vacat, which begins with another

‘numerical’ arrangement of the complete Nuskhuri alphabet extending

from ‘ა : ერთი’ (‘a : one’) up to ‘ჰ : ცხრაათა(ს)ი’ (‘h : 9,000’) in its

first 14 lines. After this, we read: ღˆო აშე აკორ|თხე : გუტუს გურჩანს :

აძის ძწე|რელს : სˆა : შეუნოს : ონ ან ან ოˆ. აშე აკორთხე obviously

represents the formula *აშენე და აკურთხე სახლი ‘build up (and) bless

the home’, which also occurs in a note on fol. *156r / †57r, obviously

devoted to the same Gu†u; it reads: ღ(ძერთ)ო | აშენე | და აკ|ურთ|ხე

სა|ხლი და | საყო|ყილი | აეის | ძწე|რელ|სა გუ|ტუს. In comparison with

a graffito of the Kurashi church and a memorial document signed by the

same person33, this can be taken to read:

ღ(ძერთ)ო აშენე და აკურთხე სახლი და საყოფელიაძის ძწერელისა გუტუს

God, build up and blessthe home and dwelling placeof the writer of this, Gu†u.

In a similar way, the note on fol. *85v can be restored as follows:

ღ(ძერთ)ო აშე(ნე) აკურთხეგუტუს გურჩანსაძის ძწერელსს(ულს)ა შეუნდოს ო(ჳფალძა)ნ ა(ძე)ნ ა(ძე)ნ ო(ჳფალო)

God, build up (and) bless (the home)for Gu†u Gurcani,the writer of this!May the Lord forgive (his) soul, amen, amen, Lord!

The person named Gu†u Gurc(i)ani is likely to be mentioned in at least

one more marginal note, viz. on fol. *84r / †123r, where the name appears

at the end of a strange sequence of abbreviations: ჩˆეძˆდე|დˆასეˆრ|თˆიქაˆთ|

32 The spelling with -სდ- instead of -სტ- reflects the Svan pronunciation. 33 Graffito no. 207 and ms. H-2091 ზ; cf. the edition in SILOGAVA, Monuments, II,

p. 364 and Monuments, I, p. 275, no. 5.



ძˆიძˆოძე | ასშექ|დაჲძიწ | აძˆიშ წე|რელ გუ|ტუˆ გუˆრჩა|ნ. If აძიშ

წერელ stands for აძის ძწერელი ‘the writer of this’, this note may again

have been written by Gu†u himself, with a peculiar ‘Svanicized’ form of

the pronoun (აძის) with the Svan genitive ending -იშ replacing Georgian

-ის (for which cf. below). Whether the beginning of the note can be

restored to read ჩეძ(ს) დედას ერთი ქათ(ა)ძი ძოძე(ც) ‘give me one

hen for (?) my mother’ must remain open34.

One more member of the Gurc(i)ani family is mentioned in a three-line

note in the bottom margin of fol. *87v / †136v. Unfortunately, the note

has been erased to some extent so that only parts of it can be made out.

What we seem to read is: ეზაე (?) გურჩან ******** ქი|რჯარ ძაქაილ

ჯაქუძინე | ნეზნინძა?ა ხ?შრი?? Apart from Eza(e) Gurcani, at least

Makail can be secured as a personal name here35.

Most of the Gurc(i)anis that have left their traces in the Kurashi Gospel

codex are listed as belonging to the family of Gu†u in the above-mentioned

memorial document where Gu†u, as the head of the family, is styled a

deacon (დიაკონი), or in other documents of the same type36. However,

there is no information available as to their biographical dates so that we

are left with V. Silogava’s tentative dating of Gu†u’s memorial as per-

taining to the 15th–16th cc37.

Another marginal note relating to a person is found (in Mkhedruli

script) on fol. *38r / †83v; here it is obviously the name of one ‘Ba†oni

Tatarqan’ that is mentioned: ძერე ძე | ძესეტე | ძერე – ჩˆნ | – ძაგიერა|და ბატონო | თათრყან | ძიშველე ძა. Restoring this to *ძერე ძე, ძესვეტე,

ძერე ჩ(ვე)ნ, ძაგიერად, ბატონო თათ(ა)რყან, ძიშველე ძე does not

help very much for understanding it (‘Then I, the stylite, then we, instead,

Lord Tatarqan, help me’?); however, the Tatarqan in question may well be

another member of the Dadiskeliani clan38. Note that ძეს(ვ)ეტე might also

refer to an inhabitant of Mes†ia here, the name of the town being derived

from სვეტი ( სეტი) ‘pillar’ (probably in alluding to the cathedral of

სვეტი ცხოველი in Mcxeta). — In a two-line note at the bottom of

34 Other characters preceding this note (ი|ბაბ|გუდ|დ ?), following it (in minor size: ძაძინა|რარ|რა ?) and applied in the bottom margin of the same page (წაზვჯჵ; intended to be the end of the alphabet?) remain unintelligible.

35 One Makail Sviplipxe is named as the wife of one Gu†u in a memorial document of the 18th c. relating to the family of one Lazare Svipliani (LOIV R–13, 12r.; cf. SILOGAVA, Monuments, I, p. 299, no. 35).

36 Cf. SILOGAVA, Monuments, II, p. 549 as to attestations of Kauzai Gurc(i)ani’s name.

37 Ms. H-2091 ზ; cf. the edition by SILOGAVA, Monuments, I, p. 275, no. 5. 38 STOYANOV, Voyage, p. 320 mentions one Tatarxan who was the grandfather of his

host, Tengiz.


100 J. GIPPERT

fol. *106r / †6r, we read the name of a ‘scribe’ (დაძასაწერელსა!) spelt

კაკფერ ოაკელან. While the family name remains unclear, the first name

can be restored as კახბერ, a name also appearing in isolated notes on

fols. *81r / †120r and *140v / †41v. This is the Georgian name კახაბერი

which is attested for several persons in Svanetian documents39. — Personal

and family names may further be hidden in the – otherwise unintelligible –

note on fol. *66r / †103r which reads ისკისტარიანევ|ნოს დადეოსუყობ ე.

The name-like element ისკისტარიან further appears in the bottom note

of fol. *154r / †55r, which also mentions one member of the Margiani

clan: იჯახუ ძარგიანსი წიძაღა ხაწა? ეწეს | ძეწე ჩაწან [ხაწან] შეფაი

ისკისტარიან ეუ?? | ქანცხლიან40. The actual meaning of these notes

remains unclear, however.

1.2.2.4. Sometimes it is more general blessings that can be made out from

the notes, as on fol. *47v / †92v where we read კრათხეულრ|ს41 უფალ

ღი სღქრ ღძრთო, obviously beginning with the formula *კურთხეულ

არს უფალი ღძერთი ‘Blessed is the Lord, God’ and ending with the

vocative of ‘God’, ღძერთო, again42. In a similar way, the bottom margin

of fol. *60v / †96v contains the formula კურთხულ არს უ, i.e., კურთხეულ

არს უფალი ‘Blessed is the Lord’, preceded by კურეუ which may stand

for the vocative formula კჳრიე უფალო ‘Kyrie, Lord’. Different from this,

the lengthy line in the right margin of fol. *80r / †119r seems to be a mere

conglomeration of formulaic words: ძისისა სულისა ცოდვისა დიდება აძიშ ფუსდავ. The final word (possibly to be read ფუსდავს, if the iso-

lated ს character appearing below ფუ pertains to it) might represent a form

of Svan ფუსდ ‘prince, ruler’, with აძიშ again representing the Svanicized

form of Georgian აძის ‘its’ (‘The glory of the sin of his soul, to its ruler’?).

— Another blessing seems to be hidden in a note in the bottom margin of

fol. *103v / †3v, which remains obscure, however. It reads: სა ვინცაშენდობას

ძოძიხსენიან შˆს ღˆნ აˆნ ღˆო, the end of which can be restored to

შ(ეუნდო)ს ღ(ძერთძა)ნ ა(ძე)ნ ღ(ძერთ)ო ‘may God forgive him, amen,

God!’, a formula occurring elsewhere. The beginning seems to conceal

another well attested formula, შენდობით ძოძიხსენიე(თ) ‘remember me

39 Cf. SILOGAVA, Monuments, II, p. 520 as to the attestations. 40 The note is followed by a (distorted) alphabetical sequence from ა to ჱ, with all char-

acters marked by an abbreviation mark and a colon separating them. In the right margin, the same hand has left another unintelligible note reading ვნცაღვ or the like.

41 With ხ added above the line. 42 Another short note applied in the bottom margin of fol. *47v / †92v by the same hand

is unintelligible; it reads ბურნყპკლისი შდსი, with a few additional characters below the line. ბურნყ might represent the name ბურნაყ appearing in a memorial document relating to one Memu Ubliani (ms. H–2090 ა; cf. SILOGAVA, Monuments, I, p. 299, no. 36).



with pardoning’, but the exact wording remains obscure. Apart from this,

შენდობა ‘pardoning’ may also be found in the – otherwise unintelligible –

bipartite note on fol. *110r / †10r which seems to read (bottom margin –

right margin): აზერი ხოხˆრა ძიჩ უინხა | შულაფხ ეზა ხი ნა || აძს |

წესს | ეზა|ს? შე|ნ?დო|ბას43 ჲნ ნ|ა. Azeri might represent a personal

name here as in the case of one member of the Dadiskeliani family men-

tioned in a memorial document of the 18th c.44, and Xasulapx-, one of the

names of female descendance that are typical for Svanetia. — A quotation

from an unknown source may be concealed in the note ზˆა ძანიჭე ერი

შენი appearing, with an alphabet following, in the bottom margin of

fol. *111v / †11v; this may be restored to ზ(აქარი)ა ძ(ოძ)ანიჭე45 ერი

შენი ‘Zakaria, give me your army’. — The note ბეგსი ვად|დბით.

ღრთ? თ ღრთი | ხე occurring in the bottom margin of fol. *120v / †21v

may conceal a formula like ვადიდებთ ღძერთსა ‘we praise God’.

1.2.2.5. Apart from the few indications of a ‘Svanicization’ of Georgian

words or endings noted above, we find some complete Svan sentences

in the marginal notes46. One of them is ძადე ხოხალ, lit. ‘he does not

know (it)’, which is written, in bold Nuskhuri letters in dark red colour,

in the bottom margin of fol. *124v / †25v, preceded by a cross in black

(cf. Fig. 8, p. 160). The spelling agrees well with the form the syntagm

has today in the Lower-Bal dialect area47. As it stands, the note might refer

indirectly to the quotation of commandments introduced by ძცნებანი

იცნი ‘You know the commandments’ in Lk. 18.20, a passage contained

in the given page.

A second note in Svan is added in the bottom margin of fol. *125v / †26v, written in the same colour and probably by the same hand as the

preceding one (cf. Fig. 9, p. 160). The text, which extends over three lines,

is not totally clear, however. It reads: ძაი ჩოძნე : დიკენდე ითორ |

გუტო დეხყიჩე ძიჩა ლიჱუ|დის : აშ ესგენისგ : ღრ. The following

restitution, which is based on the Lower-Bal dialect again, is tentative:

43 ბ and შ are not distinguishable in this hand. 44 Cf. SILOGAVA, Monuments, I, p. 282, no. 11. 45 The second ძ of ძოძანიჭე seems to be added supra lineam. – A second ზ, written

in smaller size in front of ზˆა, is likely to have been added by a different hand, as a second-ary copy. The note is followed by one more alphabet.

46 My thanks are due to Medea Sagliani who discussed these notes with me in Septem-ber, 2011. All remaining errors are mine.

47 In the Lower-Bal texts published in DAVITIANI et al., Lower-Bal Texts, the formula appears several times with different subject persons: ძადე ძიხალ ‘I don’t know’ (to be corrected to ძადე ხოხალ in the given reported speech context according to the publishers; p. 161, l. 35); ძადე ხოხალხ ‘they don’t know’ (p. 163, l. 14); ძადძა ხოხალ ‘he doesn’t know’ (p. 185, l. 18).


102 J. GIPPERT

ძა¨ჲ ჩუˆეძნედიკუˆენდ დე ითორგუტო დე ხყიჩე ძიჩა ლიჭუˆდისაშ ესგენისგ ღ(ე)რ(ძეთ)

What shall I do?The deacon has not learned it!You cannot cause Gu†o to read this.Thus it stands out, God.

If interpreted correctly, this note might refer to the Gu†u (~ Gu†o)

Gurcani ‘the deacon’ we have dealt with above. And the deep sigh uttered

in it might concern the unsuccessful ‘writing exercise’ visible on the

opposite page, fol. *126r / †27r (cf. n. 21 above).

A third note in the Svan language is found on the verso of fol. *126 / †27; this, however, is written in black and obviously by a different hand

(cf. Fig. 10, p. 160), possibly that of De†o Gurciani as attested on fol. *68r / †107r. It reads: ქˆ ზაუდ ქაშა გსუღ ხˆრ გა გს აჱქა | ხჩოდ ღუეძა გეზრდირი. The wording can be restored with confidence again, albeit

the content remains surprising:

ქ(რისტე) ზაუˆდ ქაშაგს-უღუˆ ხარ,

გაგს აჩქა ხჩოდ,ღუˆე ძაგ ეზარდ ირი

‘Christ! Next year you ought to be in Circassia, you (ought to) prepare porridge then, everything will be good then’.

It is likely that some of the ‘unintelligible’ passages and words mentioned

above can also be explained as rendering Svan utterings; an assumption

that requires further investigation.

1.2.2.6. A peculiar note is found in the bottom margin of fol. *71r / †110r, which contains Mk. 9.41–10.1. This note, written by an awkward

Mkhedruli hand, clearly reflects a verse of St. Matthew’s Gospel (Mt. 28.16),

referring to it in the style of a lectionary by naming the source and introduc-

ing the pericope with the formula ძას ჟაძსა შინა ‘by that time’48. The text,

whose beginning is repeated once with minor corrections, reads: ქ(რისტე)

სახა(რება) ძათეისი ქ(რისტე) სახარება ძათეი|სი თავისა ძას ჟაძსა შინა ხოლ იგი ათერთძეტი წარვედის თასა ძას გალიელიეიასა სათასა. The

quotation from St. Matthew’s Gospel continues in the bottom margin of

fol. *70r / †109r with the following words stemming from Mt. 28.17–18:

48 The addition of ძას ჟაძსა შინა ‘by that time’ at the beginning of a lection is a typical feature of the lectionary style. In the Paris Lectionary, it is found, e.g., introduc-ing the lection of Lk. 10.25–37 read on the Sunday of the 5th week of Lent (no. 474): ძას ჟაძსა შინა აღდგა შჯულის ძეცნიერი ვინძე, contrasting with და აჰა ესერა შჯულის ძეცნიერი ვინძე აღდგა of the ‘normal’ Gospel text as appearing in the Adishi Evangeliary, the Protovulgate and the Athonite Vulgate (as well as the Kurashi Gospels, fol. *110r / †10r). Cf. GARITTE, Analyse, p. 107, for the most frequent “stereotype” for-mulae of this type.



იგი ებრ ანება ძათნი იოსო და იხილო იგითადაყ|ვანისცეძდი ძას

ხოლო როძელი შეურგულე | ძოვიდა ძათესო და იტყოდე ურქუაი

ძოძეცენ ყო.

Comparing this with the text of Mt. 28.16–18 as contained in the Old

Georgian lectionaries of the ‘Jerusalem’ rite, we arrive at notable differ-

ences in the wording, including the formula ძას ჟაძსა შინა which is not

attested in the latter. What is more, Mt. 28.16–18 is comprised in the

lectionaries in a longer lection extending from Mt. 28.1 to the very end

of the Gospel, 28.20 (lection read on the Saturday after Easter, no. 739

in Tarchnischvili’s edition). The exact source of the ‘quotation’ we have

in the note must thus remain open, all the more since the end of the

Gospel of Matthew (27.58–28.20) is missing in the Kurashi Gospels

(lacuna between fols. *51v and *54r)49. Nevertheless, the text of the note

can be restored with certainty by comparing that of the La†al Lectionary

and the Athonite vulgate.

Kurashi Gospels *71r–*70r La†al Lectionary fol. 336r–v Athonite Vulgate

სახარება ძათეი|სი თავისა (სახარებაჲ ძათჱს თავისაჲ)

ძას ჟაძსა შინახოლ(ო) იგინი ათერთძეტნი წარვიდეს (ძ)თასა ძას გალილეაჲსსა სადაცა-

ხოლო ათერთძეტნი იგი ძოწაფენი წარვიდეს ძთასა ძას ზედა, გალილეას, სადაცა

ხოლო ათერთძეტნი იგი ძოწაფენი წარვიდეს გალილეად, ძთასა ძას, სადაცა

-იგი ებრ ანება ძათ იესუ და იხილეს იგი და თაყვანის-ცეძდეს ძასხოლო როძელნიძე შეორგულდესძოვიდა ძათა იესუ და იტყოდა და ჰრქუა ძოძეცა ძე ყო(ველი...)

უბრ ანა ძათ იესუ. ვითარცა იხილეს იგი და თაყუანის-სცეს ძას, ხოლო როძელნიძე შეორგულდეს. ძოვიდა ძათა იესუ და ეტყოდა: ძოძეცა ძე ყოველი ჴელძწიფებაჲ...

უბრ ანა ძათ იესუ. იხილეს იგი და თაყუანის-სცეს ძას, ხოლო როძელნიძე შეორგულდეს. ძოუჴდა ძათ იესუ, ეტყოდა და ჰრქუა: ძოძეცა ძე ყოველი ჴელძწიფებაჲ...

In a similar way, we find on fol. *116r / †17r a compressed and much

distorted version of the genealogy extending from Mt. 1.1–1150, intro-

duced by the mere title სახარება ‘Gospel’. Cf. the following synopsis:

49 Another note that may be taken to be from a secondary source, this time a hymn to the Theotokos, is found on fol. *27r / †68r (სახოე|ბადურცხ|უჱნელა|დაძოგიგე|ბათა ღ|თისა|ძშობელ|ო; read *სახიობად ურცხჳნელად ძოგიგებთ, ღძრთის-ძშობელო ‘We reply to you with unashamed singing, Mother of God’?).

50 The lection of Mt. 1.1–17 is prescribed for the Sunday before Nativity in the La†al lectionary; cf. the edition in TARCHNISVILI, Lectionnaire, II, p. 74 (no. 1427 Ba).


104 J. GIPPERT

Mt. Kurashi Gospels *116r

La†al Lectionary fol. 600r Athonite Vulgate

სახარება 1.1 წიგნ შობაგა (!?) წიგნი შობისა იესუ

ქრისტესი, ისა დავითისი, ისა აბრაჰაძისი.

წიგნი შობისაჲ იესუ ქრისტესი, ისა დავითისი, ისა აბრაჰაძისი

1.2 უდა იუდა ძასა აბრაჰაძ შვა ისაკი; ისაკძან შვა იაკობ; იაკობძან შვა იუდა და ძანი ძისნი;

აბრაჰაძ შვა ისაკ; ისაკ შვა იაკობ; იაკობ შვა იუდა და ძანი ძისნი;

1.3 იუდ | ხოლო იუდა შვა ფარეზ ... ხოლო იუდა შვა ფარეზ ...1.14 შუა ელიუდ ... აქიძ შვა ელიუდ; ... აქიძ შვა ელიუდ;1.15 შუა ეზერისა

შუა ძატთანიელიუდ შვა ელიაზარ; ელიაზარ შვა ძატათან; ძატათა[ნ] შვა იაკობ;

ელიუდ შვა ელიაზარ; ელიაზარ შვა ძატთან; ძატთან შვა იაკობ;

1.6 შუა | სალაძონ იესე შვა დავით ძეფე; დავით ძეფეძან შვა სოლოძონ;

იესე შვა დავით ძეფე; დავით ძეფეძან შვა სოლოძონ ჰურიაჲს ცოლისაგან;

1.2 შუა იუდა და ი ძისნი აბრაჰაძ შვა ისაკი; ისაკძან შვა იაკობ; იაკობძან შვა იუდა და ძანი ძისნი;

აბრაჰაძ შვა ისაკ; ისაკ შვა იაკობ; იაკობ შვა იუდა და ძანი ძისნი;

1.3 შუა ხოლო იუდა შვა ფარეზ ... ხოლო იუდა შვა ფარეზ ...

It may be important in this context that Mt. 1.1–11 is missing in the

Kurashi Gospels just as Mt. 28.16–20 is. We might therefore suppose that

the two notes were intended to fill the lacunae in question (fols. *2 and

*52–*53) as the corresponding lections were indispensable. This presup-

poses, of course, that the loss of the folios must have occurred rather early.

There is one more note referring to a Gospel lection, in the bottom margin

of fol. *104r / †4r which contains Lk. 8.12–21. Here it is the Gospel of Mark

that is referred to; the text simply reads სახარება ძარკოზის თავისა, with

the ‘introductory’ formula ძას ჟაძსა შინა following it. As there is no fur-

ther text indicated, we cannot decide which passage is meant here. Compar-

ing the cases of the two lections from Matthew, we might guess, however,

that it was intended to substitute the lacuna between Mk. 1.23 and 2.2 which

is the only lacuna within Mark in the Kurashi codex (fol. *56)51.

2. The Gospel text

As was stated before, the main content of the Kurashi codex is the text

of the four Gospels of Matthew, Mark, Luke, and John, originally arranged

51 Three lections from Mk. 1 and 2 are prescribed in the La†al lectionary for the 1st, 2nd, and 3rd Sunday after the Feast of the Dedication (ენკენია), viz. Mk. 1.12–28, 29–45, and 2.1–12; cf. TARCHNISVILI, Lectionnaire, II, p. 71–72 (nos. 1427 Ab–Ad).



in the canonical order, with an index of chapters or lections preceding

each of them. Both the main text and the indexes are written in a nice

Nuskhuri hand of ca. the 12th c., in two columns à 27 lines per page, with

an average of 14 letters per line. In the Gospel text, large (Asomtavruli)

initials appear outdented into the margins; they are usually in red when

they are accompanied by Ammonian section numbers (in black) and

Eusebian canon numbers (in red), otherwise in black. In the indexes, red

initials (in Asomtavruli) appear to be placed within the line while the

majuscules used for the enumeration are outdented and in black. The

headings of the indexes and of the Gospel texts proper are in larger

minuscule rubrics. There is no trace of a Eusebian apparatus in the bot-

tom margins. Both the main text and the indexes make extensive use of

abbreviations.

2.1. In this way, the Kurashi codex shares many characteristics with

other Georgian Gospel manuscripts of the late Middle Ages, and we might

assume it to be one more witness of the so-called Athonite Vulgate that

was established by George the Hagiorite on Mt. Athos in the middle of

the 11th century. However, there are some indications off-hand that

the text it contains may rather be attributed to the redaction provided

by George’s father Euthymius († 1028 A.D.), which represented an

‘intermediate’ stage between the ‘Protovulgate’ of the 10th century and

George’s more thorough re-adaptation to the Greek tradition of his time52.

It is true that the characteristics of the ‘Euthymian’ redaction have not

been determined with certainty yet, and but a few possible representatives

of it have been identified so far, viz. the Gospel manuscripts of ™beti

(995 A.D.), Mes†ia (1033 A.D.), Urbnisi (11th century), and Palestine

(1048 A.D.)53. It is all the more striking, then, that the Kurashi codex,

apart from several other features that may be regarded as archaisms, coin-

cides with the Palestinian Gospels in at least one crucial element, viz.

the placement of the pericope on Jesus and the woman taken in adultery

(Jo. 7.53–8.11) within the Gospel of John. While in most Old Georgian

Gospel mss. that contain the pericope, this pericope is found in its ‘usual’

52 For a preliminary discussion of the Gospel text contained in the Kurashi codex cf. GIPPERT, Hagiorites.

53 Cf. MACXANELI, Anbandidi, p. 8–11 with references to former studies. The two codexes of Urbnisi and Palestine, which were first published in IMNAISVILI, Final Redactions, are subsumed (as ‘F’ and ‘G’) in the online edition of the Protovulgate redaction worked out within the ARMAZI project by Elguja Giunashvili, Manana Machkhaneli, Sophio Sarjveladze, Zurab Sarjveladze, Darejan Tvaltvadze, and the present author; cf. http://titus.uni-frankfurt.de/texte/etca/cauc/ageo/nt/cinant/cinan.htm.


106 J. GIPPERT

position (i.e., between Jo. 7.52 and 8.12), the Kurashi Gospels places it,

just like the Palestinian codex, between Jo. 7.44 and 7.45 (on fols. *152rv / †53rv). It is true that the authenticity of the pericope has been much

debated as it is missing in toto in the oldest Greek Gospels (codd. Sinai-

ticus and Vaticanus, papyri 66 and 75) as well as most of the Georgian

‘Protovulgate’ manuscripts54 and many other archaic witnesses, and other

arrangements of the pericope are wide spread (e.g., before the beginning

or after the end of St. John’s Gospel). However, for the peculiar arrange-

ment we find in the two Georgian codexes the question remains whether

this was due to Euthymius’ work, taking into consideration that the Athonite

is reported to have provided a complete new translation (or redaction) of

the Gospel of John55.

2.2. It goes without saying that a full account of the characteristics of

the Gospel text provided by the Kurashi codex cannot be attempted here.

To illustrate its intermediate position between the ‘Euthymian’ and the

‘Vulgate’ redaction, it may suffice to discuss a few examples from the

Gospels of John (ch. 4), Luke (ch. 24), and Matthew (ch. 26) here56. For

this purpose, relevant passages are displayed below contrasting the text

of the Kurashi Gospels (‘k’) with that of the Protovulgate (mostly based

upon the Gospels of Åƒ ru)i = ‘D’ and ∏arxali = ‘E’), the Athonite Vulgate

(represented by the Gospels of Vani = ‘H’, Ejmiacin = ‘I’, Gelati = ‘K’

etc.) and, where available, divergent readings of the Urbnisi (‘F’), Pales-

tine (‘G’), and Mt. Sinai Gospels (Sin. 15, 975 A.D., ‘R’, and Sin. 30,

10th c., ‘P’)57.

2.2.1. John 4.1–40

See appendix I.1.

54 This is true, at least, for the Gospels of Åƒ ru)i (‘D’, 936 A.D.), ∏arxali (‘E’, 973 A.D.), and Opiza (‘A’, 10th c.), as well as the Adishi Gospel manuscript (‘C’, 978 A.D.) which represents an even earlier redaction. Cf. also MACXANELI, Anbandidi, p. 17.

55 This is clearly stated in Euthymius’ Vita (which was compiled by his son, George); cf. the edition in ABULADZE et al., Hagiographical Monuments, II, p. 62, l. 10–11: ‘თარგძნა უკუე ვითარცა ვთქუთ: თარგძანებაჲ იოვანეს თავისა სახარებისაჲ...’ (‘He translated, as we have already said: a translation of the Gospel of John...’). To distinguish the redactional work of the two Hagiorites more precisely remains a task of high impor-tance indeed for Kartvelology.

56 According to Euthymius’ Vita, the Athonite provided a new version of the Gospel of Matthew, too (‘თარგძანებაჲ წძიდისა ძათეს თავისა სახარებისაჲ’: p. 64, l. 2).

57 The synopsis (Appendix I.1.) has been made possible by preparatory work under-taken by Lela Samusia and Natia Dundua in the course of the LOEWE project ‘Digital Humanities’ at the University of Frankfurt.



2.2.2. Luke 24.41–53

See appendix I.2.

2.2.3. Mt. 26.17–45

See appendix I.3.

2.3. The arrangement clearly shows that the Kurashi codex together with

those of Urbnisi, Palestine, and Mt. Sinai takes an intermediate position

between the ‘Protovulgate’ and the ‘Athonite Vulgate’ in their wording, with

the Kurashi Gospels being a bit closer to the latter. It is especially the cases

where both the Kurashi text and that of the other ‘deviant’ codexes go

together with either the ‘Protovulgate’ or the ‘Athonite Vulgate’ that force

us to assume another redaction to be represented in them; this is likely to be

that of Euthymius. It goes without saying that much further research is nec-

essary to corroborate this.

3. The palimpsest pages

The fact that two folios (*43 / †88 and *46 / †91), originally the third

bifoliate of quire no. 6 of the Kurashi codex, are palimpsest has been

known since V. Silogava’s account of 1986; however, there has not been

any effort yet to identify the contents of their lower layer. This is all the

more astonishing as in the bottom margin of fol. *43r / †88r, three lines

of the underwriting can be made out with the naked eye, with two of them

written in red ink. The text they contain can easily be identified as the title

of a lectionary entry for the 17th January, with St. Anthony mentioned as

the saint commemorated on that day.

3.1. The thorough multispectral analysis of the two folios undertaken in

September, 2010, has revealed that the lower layer of the palimpsest pages

is indeed part of a lectionary, the text on the bifoliate extending from the 9th

to the 17th January. The original manuscript was written in two columns à

27 lines per page, with an average of 20 Asomtavruli letters per line (exclud-

ing large initials that appear outdented here and there). In preparing the

bifoliate for re-usage, one or two lines were cut off at the bottom and up to

three letters, in the right or left margins. On the basis of a comparison with

the Old Georgian lectionaries of the ‘Jerusalem’ rite, the text can be restored

with high reliability as displayed in Tables I-IV below (see Appendix II)58.

58 Within the diplomatic rendering provided in the Tables, three degrees of readibility are distinguished by printing in black, dark, and light grey; erased characters are repre-


108 J. GIPPERT

3.1.1. The lectionary text preserved in the palimpsest begins in the

first line of the left column of fol. 91r within verse 22 of the 3rd chapter

of the Gospel of Luke. The pericope in question ends with Luke 4.1 in

line 6 of the same column, with all verses from 3.23 to 3.38 omitted; it

is followed immediately by the title of the next entry reading ‘On the

5th day’ (me-ê dgesa)59, combined with the incipit of Ps. 76.17/77.16

(gixiles sen ©qalta g(mert)o ‘The waters saw you, God’), assigned to the

‘second tone’ (qmay b), and the corresponding refrain (dasdebeli) which

represents the incipit of Ps. 76.2/77.1 (qmita cemisa g(mrt)isa mima(rt),

‘With my voice to God (I cried)’). It is clear by all this that the day con-

cerned here is Jan. 10th as the ‘fifth day’ after Epiphany, as both the psalm

to be sung on this day and the lection from Luke read on the day before

agree by and large with the respective parts of the liturgy of Jan. 9th and

10th in the Paris lectionary (entries no. 126 and 127 in M. Tarchnisvili’s

edition)60. The main difference consists in the fact that the pericope from

Luke ends with 3.22 in the latter witness61, the addition of Lk. 4.1 remain-

ing distinctive of the Kurashi palimpsest; this addition seems natural though

as the lection is about the baptism of Jesus in the Jordan, and 4.1 ends this

episode after the insertion of the genealogy provided by Luke in 3.23–38.

Another notable difference between the Kurashi palimpsest and the Paris

Lectionary is the reference to St. John’s chapel as the place of the synaxis,

which is mentioned in the latter witness after the date (Èrebay iovane

©midas); it must be stated that in the palimpsest, this type of references

to the localities of Jerusalem is missing throughout (whereas the Paris

Lectionary usually omits the indication of ‘voices’ or ‘tones’). The Arme-

nian lectionary of the Jerusalem type62 shows barely any correspondences

in the given context.

The text of the pericope from Luke reveals no peculiarities that would

help determine its position within the Old Georgian tradition. The same

is true for the incipits of Ps. 76.17/77.16 and 76.2/77.1; note, however,

sented outlined, and characters that are restituted outside of the preserved fragment are printed white on a grey background. Red ink used in the original manuscript is rendered by applying red colour accordingly.

59 At least the numerical information contained in this entry is likely to have been written in red ink in the underwriting.

60 TARCHNISVILI, Lectionnaire, I, p. 24–25. 61 As a matter of fact, the pericope (consisting of Lk. 3.21–22) is not spelt out at the

given position in the Paris Lectionary but in its first occurrence on the day before (no. 123 in TARCHNISVILI, Lectionnaire, I, p. 24). Astonishingly enough, the pericope is not con-tained in Ë. Danelia’s edition of the Old Georgian NT pericopes from the ‘Jerusalem’ lectionaries (DANELIA, Lectionary, II).

62 Cf. the edition in RENOUX, Codex Jér. 121.



that in the latter, the palimpsest exhibits a more regular text in reading

g(mrt)isa mima(rt) ‘towards God’ instead of owpali ‘Lord’ as in the

Paris Lectionary63. In the synopses in Appendix I.4 to I.12, the text of

the palimpsest (‘O’) is contrasted with that of the Paris Lectionary (‘P’)64

and, for the Gospel pericopes, the major redactions of the Georgian NT

(‘K’) plus the Greek (‘G’) and Armenian (‘H’) texts. For the lectionary

titles, the Armenian text compared is taken from the Jerusalem lectionary

as edited by Renoux65. See Appendix I.4. and I.5. for the pericope from

Luke and the Psalms.

3.1.2. In agreement with the Paris Lectionary again, the next lection

following is from St. Paul’s Letter to the Ephesians (4.1–16), introduced

by a corresponding title (saÈitxavi pavle epeseltay). In some respects,

the text of the palimpsest is closer to the oldest redaction of St. Paul’s

Epistles in Old Georgian66 than to the Paris Lectionary, e.g. in placing

simdablita ‘with humbleness’ before simswdita67 ‘with peace(fulness)’;

by inserting urtiertars ‘one another’ after tavs-idebdit ‘care for’ in 4.2;

or by omitting zeda ‘on’ after siquarulsa ‘love’ in 4.15. In other cases, it

even shows otherwise unattested variants as in the case of is©rapet ‘you

hurried’ aor. vs. is©rapdit ‘id.’ impf. in 4.3; in the insertion of zecit ‘from

above’ after gardamoqda ‘he came down’ in 4.10; in the metathesis of

asaÈisa ‘of the size’ and savsebisa ‘of the completeness’ in 4.14; or in

the addition of ars ‘is’ after sem†Èicebowl ‘compacted’ in 4.16. As in the

Paris Lectionary, the lection is followed by a hallelujah (aleluay, in red

ink) introduced by qovelta ©armartta ‘of all heathens’, which obviously

refers to Ps. 46.2 (agi†quelenit qelni tkuenni qovelta ©armartta ‘clap your

hands, all you heathens’); possibly, the reference is indicated explicitly

by m ˆv = 46 in the palimpsest. See the synopsis in Appendix I.6., which

also comprises the text of the second Georgian recension (‘K2’)68.

63 Thus according to TARCHNISVILI, Lectionnaire, I, p. 25. 64 Together with the number of the resp. entry in TARCHNISVILI, Lectionnaire. 65 RENOUX, Codex Jér. 121, p. 218/80 ff. — In the transcription, different kinds of

brackets are used to mark the levels of readability and preservation: [square brackets] mark minimal readability, {curly braces}, reconstructed (unreadable) text passages within, and <angle brackets>, reconstructed text passages outside of the preserved text; addition-ally, (parentheses) are used to denote the characters omitted in abbreviations.

66 Redaction ‘AB’ according to the edition in DZO¢ENIDZE – DANELIA, Pauline Epistles.

67 As to the unusual spelling with <owi> cf. 3.3 below. 68 Redaction ‘CD’ according to the DZO¢ENIDZE – DANELIA, Pauline Epistles. – Note

that the Armenian lectionary once again provides a different pericope here, viz. Heb. 12.18–27, introduced by Յեբրայեցւոց թղթոյն Պաւղոսի առաքելոյ ընթերցուած ։ Ի՜Ե։.


110 J. GIPPERT

3.1.3. Different from the Paris Lectionary, the lection following this is

not from the Gospel of Matthew (Mt. 3.1–13, no. 129) but from the first

chapter of the Gospel of John69. The passage in question (1.29–34) is

not attested elsewhere in the Old Georgian lectionaries of the Jerusalem

rite; only its continuation (1.35–42) is contained in the La†al Lectionary,

which provides it for the 29th April70. However, Jo. 1.29–34 is prescribed

for the 5th day after Epiphany, i.e., the 10th January, in the index of lec-

tions provided by the 10th century scribe Ioane Zosime as an appendix

to the evangeliary codex Sin. georg. 3871. In the Kurashi palimpsest,

the pericope is introduced by the usual title saxarebay iovanes tavisay72,

lit. ‘Gospel from the chapter of John’, written in red ink. As the text dif-

fers considerably among the Old Georgian witnesses, the wording of the

palimpsest is contrasted below (see Appendix I.7.) with that of the three

major NT redactions. The collation reveals that the lectionary text con-

tained in the Kurashi Gospels is often remarkably close to the redaction

of the Adishi Gospels (‘K1’); cf., e.g., the formula aha esera Èravi igi

g(mrtisa)y ‘Look, behold, the lamb of God’ in 1.29, contrasting with plain

aha, Èravi gmrtisay in the Protovulgate (‘K2’) and aha, †arigi gmrtisay in

the Athonite Vulgate (‘K3’), or the usage of aqocnes ‘will destroy’ vs.

agixunes ‘will take away’ in the same verse. In other cases, however, the

palimpsest takes an intermediate position as in 1.32 where it reads garda-

momavali vitarca †redi ‘coming down like a dove’ with a participle as in

the Protovulgate but with the word order of the Adishi codex (gardam-

ovidoda vitarca †redi ‘came down like a dove’).

3.1.4. The palimpsest text of fol. *46 / †91 ends with the title (in red

ink) of the ‘sixth day’ after Epiphany, i.e., the 11th January. The location

of the synaxis (St. Stephen) is again missing in the palimpsest; instead,

it names the singing ‘tone’ once more (qmay d = 4). The psalm indicated

69 The Armenian lectionary prescribes Lk. 1.39–56 for the same day; cf. RENOUX, Codex Jér. 121, p. 220/82.

70 TARCHNISVILI, Lectionnaire, II, p. 4, note b) to no. 938 (where the passage is errone-ously styled Jo. 1.34–42). The text of this pericope is available in the edition DANELIA, Lectionary, II, p. 381.

71 Cf. GARITTE, Index, p. 344, no. 22. – In the rubrics of the evangeliary Sin. georg. 63, Jo. 1.29–34 is prescribed for the 2nd day after Epiphany (Jan. 7th), with the lections of the preceding passages, Jo. 1.6–17 and 18–28 following on the 5th and 6th day (Jan. 10th–11th); cf. VERHELST, Lectionnaire, p. 218: 13., 17., 18. = nos. 36, 39, 40 (after GARITTE, Fragment, p. 75: 13., 16., 17.). My thanks are due to B. Outtier who drew my attention to this.

72 Sic, with -e- instead of -e- in the genitive form of the evangelist’s name. – The Paris Lectionary announces the lection from Matthew in a similar way (saxarebay mates tavi-say: TARCHNISVILI, Lectionnaire, I, p. 25).



by its incipit (ixiles qovelta Èideta ‘All the ends (of the world) have seen’)

is 97/98.3 as in entry no. 130 of the Paris Lectionary73. The correspond-

ing refrain (dasdebeli) may well have been announced in the last line of

the page but its incipit (ugalobdit upalsa galobita ‘Sing unto the Lord a

(new) song’; Ps. 97/98.1) can only have been spelt out on the next page.

There is no correspondance whatsoever with the Armenian lectionary at

the given position again. See Appendix I.8.

3.2. The second folio of the palimpsest (*43/ †88) begins with the text

of Jo. 3.22 as part of a pericope which extends from just this verse up to

Jo. 4.3 in the Paris Lectionary (no. 139). This is the Gospel lection of the

‘eighth day’ after Epiphany, i.e., the 13th January. Even though the text

is shorter in the palimpsest, ending with Jo. 3.36, it is clear that we have

the same lection here. This implies that ca. eight entries (nos. 131–138

in Tarchnisvili’s edition of the Paris Lectionary) are missing between the

two parts of the bifoliate, which must therefore have embraced at least

one more bifoliate in the quire it pertained to in the original manuscript.

3.2.1. The wording of St. John’s Gospel as contained in the palimp-

sest once again reveals remarkable coincidences with the Adishi codex,

opposing itself to both the later Gospel redactions (Protovulgate, Athonite

Vulgate) and the Paris Lectionary. This is true, e.g., for Jo. 3.22 where

the palimpsest and the Adishi Gospels have ikceoda mo©apiturt ‘moved

around together with the disciples’ (compare Arm. srjer nokäwk¨ ‘moved

around with them’) while the other witnesses, in agreeing with Gk. dié-

triben met’ aût¬n, show iqopoda / iqo mat tana ‘sojourned with them’.

In a similar way, the palimpsest and the Adishi text omit the equivalent

of Gk. baptíhwn in 3.23 where the other witnesses have the finite form

natels-cemda ‘baptized’, and in 3.27 they stand out in using simple araray

‘nothing’ instead of arca erti ray ‘not even one thing’, continuing with

the peculiar conditional sentence ara tow mocemowl iqos misa ‘if it were

not given to him’ instead of more usual uÈuetu ara ars mocemowl (misa)

‘if it is not given (to him)74’. In other cases, the palimpsest opposes itself

to the Adishi text, agreeing with the Protovulgate and the Paris Lection-

ary instead; thus we find, e.g., sevrdomil iqo ‘he had fallen into’ instead

of seegdo ‘he had been thrown into’ in 3.24, or movidodes impf. ‘they

73 The text edited by TARCHNISVILI, Lectionnaire, I, p. 25 has ixilet (‘you have seen’ or ‘see!’) instead of ixiles, which is likely to be a misprint.

74 Similar cases are found in Jo. 3.28 (mo©ame xart rametu garku tkuen vs. me©amebit me rametu vtku), 3.31 (gardamovals vs. momavali) and elsewhere.


112 J. GIPPERT

came’ instead of movides aor. ‘id.’ in 3.2375. In the latter context, the

palimpsest even provides an isolated variant in adding qovelni ‘all’ as the

subject of ‘coming’; here, the other witnesses have either mravalni ‘many’

or no explicit subject at all. To account for such divergencies in a wider

perspective, the synopsis (see Appendix I.9.) includes all witnesses men-

tioned so far, plus the Caucasian Albanian text (‘A’)76 where available.

3.2.2. After the pericope from John, the palimpsest continues with

the title (in red) introducing the 17th January, with St. Anthony mentioned

as the commemorated saint. Comparing this with the Paris Lectionary, we

may state that about five entries (covering Jan. 14th to 16th) must have

been omitted here (nos. 140–144); this seems justified, however, as even

the latter source contains no specific lections for those days. The entry for

the 17th, as far as it has been preserved at the page break, is quite similar

in the palimpsest and the Paris codex, including the indication of the

‘tone’ of the oxitay hymn (â gowerdi, i.e. ‘1st plagal’) and of the psalm

(g gowerdi, i.e. ‘3rd plagal’). The text of the oxitay (br©qinvale ars saxeli

seni ‘Your name is brilliant’) is common to both of them, too77; for the

psalm (54.7–9/55.6–8: vinmca mcna me prte(ni) ‘Who will give me

wings’ up to macxovarsa cemsa ‘my saviour’) and its refrain (dasdebeli:

qurad-ige gmerto, locvisa cemisa ‘Listen, o God, to my prayer’, Ps. 54.2/

55.1), this cannot be warranted as most of the text has been lost with the

page-final line. The text of the Armenian lectionary deviates considerably

again. See Appendix I.10.

3.2.3. The first lection for the 17th January, Prov. 11.7–13, is the only

pericope from the OT attested in the palimpsest. It clearly matches the

lection contained in the Paris Lectionary under the same date (no. 146).

In the synopsis (see Appendix I.11.), the two lectionary texts are con-

trasted with that of the Mcxeta Bible (‘S’) as the only further witness

available for Old Georgian. There are clear indications that its wording

is less close to the palimpsest than that of the Paris Lectionary; cf., e.g.,

moispos ‘will be destroyed’ vs. ©ar©qmdes ‘id.’ in 11.7, the omission of

Èaci ‘man’ (ibidem), mieces ‘will be given’ vs. seipqras ‘will be seized’

in 11.8, or cnobaman ‘knowledge’ vs. sibr®ne ‘wisdom’ in 11.9.

75 Similar cases are found in Jo. 3.36 (romeli urc iqos ®isa(gan) vs. romelsa ara hr©menes ®e; dadgromil ars vs. daadgres) and elsewhere.

76 Cf. the edition of the Sinai palimpsest manuscripts Sin. georg. N 13 and N 55 in GIPPERT et al., Albanian Palimpsests, I, p. III-3–4 and II, p. V-14–16.

77 The text of this hymn to St. Anthony is found under the same date in the oldest Georgian hymnaries; cf. ME™REVELI et al., Hymnary, p. 78 and 73.



3.2.4. Different from the Paris Lectionary, which adds two further

OT pericopes here (147 = Sir. 2.1–1278 and 148 = Lam.Jer. 3.22–32),

the palimpsest immediately continues with the lection of Heb. 11.32–34,

the beginning of the first NT pericope provided for Jan. 17th in the Paris

codex (no. 149: Heb. 11.32–40). This pericope is important indeed as in

Heb. 11.33–38, the hitherto known Old Georgian versions (redactions

AB = ‘K1’ and CD = ‘K2’ of the Pauline Epistles as well as the lection-

aries of Paris and La†al) exhibit a peculiar trait in adducing the names of

the Biblical persons that were affected by the tortures mentioned in the

text79; within the Armenian tradition, a similar feature is only attested in

St. Ephrem’s Commentary on the Epistles80. The Kurashi palimpsest

does confirm the ‘Georgian’ type of tradition, its wording being closest

not to the Paris Lectionary but to the older redaction of the Pauline Epis-

tles again. The synopsis (see Appendix I.12.) once more comprises the

Caucasian Albanian text, which agrees with the Armenian in not adding

the Biblical names.

3.3. Even though many parts of the palimpsest remain barely legible,

we may safely state that it exhibits a few noteworthy traits in its ortho-

graphy. This is true, first of all, for the spelling of the sequence [ºi] which

would be represented by plain , i.e. <w>, in ‘standard’ Old Georgian.

In the palimpsest, we usually find the digraph <ow> used instead as

in xowdodit ~ xwdodit ‘you went’ in Eph. 4.1, i†qows ~ i†qws ‘he says’

in Eph. 4.8, or romlisatows ~ romlisatws ‘because of which’ in Jo. 1.30.

As peculiar spellings of the ‘diphthong’, we may note simsowidita ~

simswdita ‘with peace’ and msowidobisayta ~ mswdobisayta ‘with peace-

fulness’, both with <owi> instead of <w>, in Eph. 4.2–3. On the other

hand, the digraph <ow> appears to have been used instead of usual <v>

in the verbal form moaowlina ~ moavlina ‘he sent’ in Jo. 3.34. Another

remarkable spelling is met with in the title of the entry of the 17th January

where the name of the month is written with initial y- (yanvarsa, fol. *43rb / †88rb line 23). All these spellings are attested elsewhere in the Georgian

tradition so that they cannot be used to determine the provenance of the

palimpsest with certainty.

78 In TARCHNISVILI’s edition, the passage is erroneously styled ‘Eccli., II, 1–12’ (Lec-tionnaire, I, p. 27).

79 Cf. the edition DZO¢ENIDZE – DANELIA, Pauline Epistles, p. 06–08. 80 Cf. VAN ESBROECK, Hébreux, p. 43–64, and GIPPERT, Armenian Layer, p. I-7,

note 29.


114 J. GIPPERT

3.4. The same is true for the use of abbreviations. What we do find

abbreviated in the palimpsest is, first of all, the usual set of nomina sacra

(gî = gmerti ‘God’, oî = owpali ‘Lord’, iˆw = Jesus, kê = kris†e ‘Christ’,

iêl = Israel, and dˆt = Davit), conjunctions (xˆ = xolo ‘but, and’, rˆ =

rametow ‘that, because’, vâ = vitarca ‘as, like’, vˆd = vitarmed ‘that,

as’, vê = vidre ‘until’, râ = rayta ‘so that, in order to’, aˆd = aramed

‘but’), postpositions (zâ = zeda ‘on’), pronominals (rˆl- = romel- etc.

‘who, which’, qˆl- = qovel- etc. ‘all’), pronouns (tkˆn = tkuen ‘you (pl.)’,

cˆn = cuen ‘we’, sˆn = sen ‘you (sg.)’), and frequent verbal forms (tkâ =

tkua ‘said’, hˆkâ/es = hrkua/es ‘said (sg./pl.) to him/her’, mrkâ = mrkua

‘said to me’), which are characteristic in general for Old Georgian palimp-

sests written in Asomtavruli majuscules81. In addition, the Kurashi palimp-

sest provides examples of abbreviated spellings that seem to pertain to a

more recent layer; this is true, e.g., for word stems like sˆl- = sowl- ‘soul,

spirit’, ©ˆd- = ©mid- ‘holy’, ©ˆ©ˆ(r)me†qowel- = ©ina(ys)©arme†qowel-

‘prophet’, mo©ˆp- = mo©ap- ‘disciple’, kˆqn- = kueq(a)na- ‘earth, ground,

land’, or kˆlˆk- = kalak- ‘city, town’, which seem not to be attested in

Georgian manuscripts before the 9th century. As a comparatively late

feature, we may further regard the omittance of the single vowel a in

word stems like Èˆc- = Èac- ‘man’, the preverb / postposition gˆn = gan

‘out (of)’, the ergative ending -mˆn = -man, or similar contexts (e.g.,

amisˆsa = amisasa ‘to his’ and si®isˆsa = si®isasa ‘to the bridegroom’s’

or owqowˆrs = owqowars ‘loves’)82. Together with the abbreviations

of terms that are typical for lectionary titles (qˆy = qmay ‘voice, tone’,

gî = gowerdi ‘side, plagal’, dasdˆbˆli = dasdebeli ‘refrain’, saÈˆxˆvi =

saÈitxavi ‘lection’, and pˆni = psalmowni ‘psalm’), these features strongly

suggest the manuscript to date from the 9th or 10th centuries; an assump-

tion which agrees well with the overall paleographic appearance of the

palimpsest.

3.5. It remains a remarkable fact that the present bifoliate is the only

remnant of the palimpsest lectionary within the Kurashi Gospels. For the

time being, it remains a mere guess that the palimpsest folios of another

Svanetian manuscript, the codex of Laxushdi, might have derived from

the same original. The verification of this assumption presupposes a

thorough investigation of the latter codex using multispectral imaging;

a task of primary importance indeed.

81 Cf. GIPPERT et al., Vindobonensis, p. xxix–xxxi. 82 The omittance of other vowels remains exceptional; cf., e.g., akˆndes ~ akundes

‘they had’ or agvaor®inebdˆt ~ agvaor®inebdet ‘we will raise’.



Conclusion

Despite of its deplorable state, the Kurashi Gospel codex reveals

remarkable features off-hand that render a more thorough investigation

worthwhile. This is true not only for the Gospel text proper but also for

the palimpsest pages as well as the manyfold colophons, notes and post-

scripts it contains, among them the oldest specimens of written Lower-Bal

Svan known so far. The codex by all means deserves to be restored and

preserved in better conditions than today, a task that will hopefully be

accomplished soon83.

Transliteration of the Georgian

ა ბ გ დ ე ვ ზ ჱ თ ი კ ლ ძ ნ ო პ ჟ რa b g d e v z e t i È l m n o p z r

ს ტ ჳ უ ფ ქ ღ ყ შ ჩ ც წ ჭ ხ ჴ ჯ ჰ ჵs † w u p k g q s c c ® © ) x q h o

Bibliographical Abbreviations

ABULADZE et al., Hagiographical Monuments, II = Il. ABULAÅE – N. ATA-NELISVILI – N. GOGUAÅE – M. DOLAKIÅE – C. KURCIËIÅE – C. CANËIEVI – C. ÅƒGAMAIA (ed.), �ველი ქართული აგიოგრაფიული ლიტერატურის �ეგლები, II (XI-XV სს.) [Monuments of the Old Georgian Hagiographical Literature, II (11th-15th cc.)], Tbilisi, 1967.

DANELIA, Lectionary, II = Ë. DANELIA (ed.), ქართული ლექციონარის პარიზული ხელნაწერი, ტ. I, ნაწილი II [The Paris Manuscript of the Georgian Lectionary. Vol. I, pt. II], Tbilisi, 1997.

DAVITIANI et al., Lower-Bal Texts = A. DAVITIANI – V. TOPURIA – M. KALDANI (ed.), სვანური პროზაული ტექსტები. II: ბალსქვეძოური კილო [Svan Prose Texts. II: The Lower-Bal Dialect], Tbilisi, 1957.

DZO¢ENIDZE – DANELIA, Pauline Epistles = K. ÅO¢ENIDZE – Ë. DANELIA (ed.), პავლეს ეპისტოლეთა ქართული ვერსიები [The Georgian Versions of the Pauline Epistles], (�ველი ქართული ენის კათედრის შროძები [Works of the Chair of Old Georgian], 16), Tbilisi, 1974.

GARITTE, Analyse = G. GARITTE, Analyse d’un lectionnaire byzantino-géorgien des évangiles (Sin. géorg. 74), in Le Muséon, 91 (1978), p. 105–152 and 367–447.

GARITTE, Fragment = G. GARITTE, Un fragment d’Évangéliaire géorgien suivant l’ancien rite de Jérusalem (cod. Sin. géo. 63), in Bedi Kartlisa, 32 (1974), p. 70–85.

83 With kind support by the Theodor F. Leifeld-Stiftung, Ahlen.


116 J. GIPPERT

GARITTE, Index = G. GARITTE, Un index géorgien des lectures évangéliques selon l’ancien rite de Jérusalem, in Le Muséon, 85 (1972), p. 237–398.

GIPPERT et al., Albanian Palimpsests, I / II = J. GIPPERT, W. SCHULZE, Z. ALEKSIDZE, J.-P. MAHÉ (ed.), The Caucasian Albanian Palimpsests of Mount Sinai, vol. I/II (Monumenta Palaeographica Medii Aevi. Series Ibero-Caucasica, 2.1/2.2), Turnhout, 2009.

GIPPERT, Application = J. GIPPERT, The Application of Multispectral Imaging in the Study of Caucasian Palimpsests, in Bulletin of the Georgian National Academy of Sciences / საქართველოს ძეცნიერებათა ეროვნული აკადეძიის ძოაძბე, 175/1 (2007), p. 168–179.

GIPPERT, Armenian Layer = J. GIPPERT (ed.), The Caucasian Albanian Palimpsests of Mount Sinai. Vol. III: The Armenian Layer (Monumenta Palaeographica Medii Aevi. Series Ibero-Caucasica, 2.3), Turnhout, 2010.

GIPPERT, Hagiorites = J. GIPPERT, The Georgian Hagiorites and their impact on the centres of Georgian eruditeness, to appear in the proceedings of the conference “Georgian Athonites and Christian Civilization” (Tbilisi 2011), Hauppauge (N.Y.), 2013.

GIPPERT et al., Vindobonensis = J. GIPPERT (ed.) in co-operation with Z. SARJVELADZE and L. KAJAIA, The Old Georgian Palimpsest Codex Vindobonensis georgi-cus 2 (Monumenta Palaeographica Medii Aevi. Series Ibero-Caucasica, 1), Turnhout, 2007.

IMNAISVILI, Final Redactions = I. IMNAISVILI, ქართული ოთხთავის ორი ბოლო რედაქცია [Two Final Redactions of the Georgian Gospels], Tbilisi, 1979.

INGOROQ‰VA, Monuments = ∏. INGOROQ‰VA, სვანეთის საისტორიო �ეგლები, ნაკვ. ძეორე: ტექსტები [Historical monuments of Svanetia, II: Texts], Tbilisi, 1941.

MACXANELI, Anbandidi = M. MACXANELI, ანბანდიდი. სახარება-ოთხთავის IX საუკუნის ხელნაწერი [Anbandidi, a 9th century Gospel manuscript], Tbilisi, 2010.

MARR, Travels = N.Ja. MARR, Izé poãzdoké vé Svanåù (Lãtomé 1911 i 1912 g.) [From the Travels to Svanetia (Summer 1911 and 1912)], in Hriståanskiî Vostoké [Christian East], 2 (1913), p. 1–36.

ME™REVELI et al., Hymnary = E. ME™REVELI, C. (ANÈIEVI, L. XEVSURIANI (ed.), უ�ველესი იადგარი [The Oldest Hymnary], Tbilisi, 1980.

RENOUX, Codex Jér. 121 = Le Codex arménien Jérusalem 121. II. Édition com-parée du texte et de deux autres manuscrits, Introduction, textes, traduc-tion et notes par Ch. RENOUX (Patrologia Orientalis, 36; t. 2, fasc. 168), Turnhout, 1971.

SANIDZE et al., Chrestomathy = A. SANIÅE, M. KALDANI, Z. (UMBURIÅE (ed.), სვანური ენის ქრესტოძათია [Chrestomathy of the Svan Language], Tbilisi, 1978.

SILOGAVA, Monuments, I/II = V. SILOGAVA (ed.), სვანეთის წერილობითი �ეგლები. I: ისტორიული საბუთები და სულთა ძატიანეები / II: ეპიგრფიკული �ეგლები [Written Monuments of Svanetia. I: Historical Documents and Lists of Parishioners / II: Epigraphic Monuments], Tbilisi, 1986 / 1988.

STOYANOV, Voyage = A.I. STOYANOV, Putejestvåe po Svanetåi [Voyage through Svanetia], Zapiski Kavkazskago Otdãla Imperatorskago Russkago Geografiweskago ObÏestva [Communications of the Caucasian



Department of the Imperial Russian Geographical Society], 10/2 (1876), p. 238–472.

TAKAÏCHVILI, Expédition = E. TAKAÏCHVILI, Expédition archéologique en Letch-khoum et en Svanethie / E. TAQ‰AISVILI, არქეოლოგიური ექსპედიცია ლეჩხუძ-სვანეთში 1910 წელს, Paris, 1937.

TARCHNISVILI, Lectionnaire, I / II = M. TARCHNISVILI, Le grand lectionnaire de l’Église de Jérusalem (Ve–VIIIe siècle), [édition] I / II, (Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium, 188 / 204 ; Scriptores Iberici, 9 / 13). Louvain, 1959 / 1960.

VAN ESBROECK, Hébreux = M. VAN ESBROECK, Hébreux 11,33–38 dans l’ancienne version géorgienne, in Biblica, 53 (1972), p. 43–64.

VERHELST, Lectionnaire = S. VERHELST, Le Lectionnaire de Jérusalem. Ses tra-ditions judéo-chrétiennes et son histoire (Spicilegii Friburgensis Subsidia, 24), Fribourg, 2012.

University of Frankfurt / Main Jost GIPPERT

Senckenberganl. 33

D-60325 Frankfurt, Germany

[email protected]

Abstract — The Gospel manuscript preserved in the mountain hamlet of Kurashi in Upper Svanetia is peculiar in many respects. It is cluttered with mar-ginal and other notes, many of which seem to be mere writing exercises of a priest’s disciple but which also include a few sentences in Lower-Bal Svan, prob-ably representing the oldest written monuments of this language. The Gospel text of the codex, allegedly of the 12th c., exhibits some peculiarities that contradict its being grouped together with most other minuscule manuscripts of the same age as pertaining to the ‘Vulgate’ recension of George the Athonite. One bifoliate of the codex is a palimpsest, with an underwriting in majuscules of ca. the 9th–10th cc.; the text, here restored for the first time, forms part of a lectionary of the ‘Jerusalem’ type, covering the period from the 9th to the 17th January, with several features that may be taken to be archaic.


118 J. GIPPERT

AP

PE

ND

IX I

: S

YN

OP

SE

S O

F T

HE T

EX

TU

AL C

ON

TE

NT

S

AP

PE

ND

IX I

.1.

Synopsi

s of

John 4

.1–40

Jo.

Prot

ovul

gate

FGk

Ath

onite

Vul

gate

4.2

და რაძეთუ

თჳთ

იესუ

რაძეთუ

თჳთ

იესუ

რაძეთუ

თავად

ი იესუ

რაძეთუ

თჳთ

იესუ

4.4

ხოლო განსლვად

იყო

იგი

ხოლო თავად

ი განსლვად

იყო

4.5

და ძ

ოვიდ

ა იგი

ქალ

აქად

საძარი

აჲსა

და ძ

ოვიდ

ა იგი

ქალ

აქსა

საძარი

აჲსასა

და ძ

ივიდ

ა ქალ

აქსა

საძარიტ

ელთასა

ძისცა ი

აკობ

ესა თ

ჳსსა

იოსებს

ძისცა ი

აკობ

იოს

ებს ესა

თჳსსა

.

4.6

ძაშუ

რალი გზ

ისა ს

ლვისა

ძისგან

ძაშუ

რალი გზ

ისაგან

სლვისა

ძაშუ

რალ

იყო

გზი

სა

სლვისაგან

ძაშუ

რალი გზ

ისა ს

ლვისაგან

4.9

დედ

აკაცისაგან


ელისა

საძარი

ტელ

ისა დ

ედაკაცისაგან

დედ

აკაცისაგან


ელისა

საძარი

ტელ

ისა დ

ედაკაცისაგან

4.10

უკუ

ეთუძცა უ

წყოდ

ე შენ

უკუ

ეთუძცა ი

ცოდე შენ

4.11

ჰრქუ

ა დედ

აკაცძან ძან

ჰრქუ

ა ძას

დედ


4.13

როძელი სუ

აძს წყლისა ა

ძისგან

როძელი სუ

ძიდეს

წყლ

ისა აძისგან

ძერძ

ეცა ს

წყურო

დის

სწყუ

როდის

კუალ

ადსწყუ

როდის

კუალ

ადცა

4.14

როძელძან სუ

ას წყლ

ისა

ძისგან


ას წყლ

ისაგან


ას წყლ

ისა ძ

ისგან

არაძედ

წყალი იგი,

როძ

ელი

არაძედ

წყალი,

როძ

ელი

4.16

წარვ

ედ დ

ა ძოუ

წოდე

წარვ

ედ დ

ა ძო(ჰ)ხადე



Jo.

Prot

ovul

gate

FGk

Ath

onite

Vul

gate

4.17

სთქუ

, რაძეთუ

არა გ

ივის

ქძარი

სთქუ

, ვითარძედ

: არა ძ

ივის

ქძარი

4.18

როძელი აწ

გივის

აწ როძ

ელი გივის

არა ქ

ძარი

შენი არს

არა ა

რს ქძარი

შენი

ეგე ჭეშძარიტ

ად სთქუ

ესე ჭეშძარიტ

ი სთ

ქუ4.

19ვხედ

ავ, რაძეთუ

ვხედ

ავ, ვითარძედ

ვხედ

ავ, რაძეთუ

4.20

იერუ

სალჱძ

ს არს ად

გილი,

სადა-იგი

იერუ

სალჱძ


გილი,

სადა

იერუ

სალჱძ

ი არს ად

გილი,

სადა

იერუ

სალჱძ


გილი,

სად

ა

4.21

არცა

ძთასა ა

ძას,

არცა

იერუ

სალჱძ

ს(ა)

არცა

აძას

ძთასა, არცა

იერუ

სალჱძ

ს არაძედ

არცა

აძას


არაძედ

(!)

არცა

აძას


იერ

უსალჱძ

ს

4.23

რაძეთუ

ძაძაჲ

ეგევითართა ე

იებს

რაძეთუ ძაძაჲცა ე

გევითართა ე

იებს

4.24

ჯერ

-არს

თაყუანის

-ცეძაჲ

ჯერ

-არს

თაყუანის

-ცეძაჲ

ძისი

თანააც თაყუანის

-ცეძაჲ

4.25

ვიცი

, უფა

ლო,

რაძეთ

უ ძესია

ვიცი

, რაძეთუ

ძესია

ოდეს

ძოვ

იდეს

იგი

, ძითხრ

ასოდ

ეს ძოვ

იდეს

იგი

, ძაშინ

ძითხრ

ასოდ

ეს ძოვ

იდეს

იგი

, ძითხრ

ას

4.27

და ა

ძას სიტყუ

ასა ო

დენ

ძოვ

იდეს

და ა

ძას ოდ

ენ სიტ

ყუასა

ძოვიდეს

და ა

ძას ოდ

ენ სიტ

ყუასა ზ

ედა

ძოვიდეს

4.28

და დ

აუტევა დ

ედაკაცძან ძან

სარწ

ყული იგი

დაუ

ტევა ს

არწყული იგი ძისი

დედ


დაუ

ტევა უ

კუე სარწ

ყული იგი

ძისი

დედ


უთხრ

ა კაცთა ძ

ათ ქალ

აქისათ

აუთხრ


ათ ყოვ

ელივე

უთხრ


ათ4.

29ნუ

უკუ

ე ესე არს ქრ

ისტჱ

ნუუკუ

ე იგი არს ქრ

ისტე

4.30

და გ

აძოვ

იდეს

გაძო

ვიდეს


120 J. GIPPERT

Jo.

Prot

ovul

gate

FGk

Ath

onite

Vul

gate

4.33

იტყო

დეს

ურთ

იერთ

ას

ძოწაფე

ნი იგი

, ვითარძედ

იტყო

დეს

ძოწ

აფენი

ურთ

იერთ

ასიტ

ყოდეს

ძოწ

აფენი იგი

ურთ

იერთ

არს,

ნუუკუ

ჱიტ

ყოდეს

ძოწ

აფენი ურთ

იერთ

ას:

ნუუკუ

ეძო

-ვინძე

-ართ

უა ჭ

აძად

იძო

-ვინძე

-ართ

უა ძ

ას ჭაძად

ი4.

34ჩეძი

ჭაძად

ი ესე არს,

რაჲთა

ჩეძი

ჭაძად

ი არს ესე,

რაჲთა

ჩეძი

ჭაძად

ი არს,

რაჲთა

4.36

და ძ

ოძკალძან სასყიდ

ელი

ძიიღ

ოსდა ძ


ელი

თჳსი ძიიღ

ოსდა ძ


ელი თჳსი ძო

იღოს

4.37

რაძეთუ

აძით

არს სიტყუ

აჲ იგი

ჭეშძარი

ტრაძეთუ

აძით

არს ჭეშძარიტ

სიტ

ყუაჲ

იგი

რაძეთუ

სხუ

აჲ არ

ს, როძ

ელძან

სთესა

ვითარძედ

სხუ

აჲ არ

ს,

როძელძან სთ

ესა


სხუ

აჲ არ

ს ძთ

ესვარი

4.39

ძრავალ

თა ჰ

რწძენა

ძისი

ძრავალ

თა ჰ

რწძენა

ძისა ძ

იძართ

ყოველი,

რაჲცა

ვქძენ

, ძითხრ

ა ძე

ყოველივე ძითხრ

ა ძე,

რაოდ

ენი ვქძენ

ყოველი ძითხრ

ა ძე,

რაო

დენი

ვქძენ

ყოველივე ძითხრ

ა ძე,

რაო

დენი

ვქძენ

AP

PE

ND

IX I

.2.

Synopsi

s of

Luke

24.4

1–53

Lk.

Prot

ovul

gate

FGk

Ath

onite

Vul

gate

24.4

1და ვ

იდრე

არღა

ჰრწ

ძენა

და ვ

იდრე

-იგი

არღა

ჰრწ

ძენა

24.4

2და თ

აფლისა გ

ოლი

(– E

)და თ

აფლისაგან

გოლ

ი (+

E)

24.4

3ჭაძა

წინაშე ძათსა

(+

G)

ჭაძა

ძათ

წინაშე

(– G

)ჭაძა

წინაშე ძათსა

24.4

4და ჰ

რქუა ძ

ათდა ჰ

რქუა

ვიდრე

-იგი

ვიყავ

თქუ

ენ თ

ანა

(+F

)

ვიდრე

-იგი

ვიყავღა

თქუ

ენ თ

ანა (

– F

)

და ფ

სალძუ

ნთა ჩ

ეძთჳს

და ფ

სალძუ

ნთასა ჩ

ეძთჳს

და ფ

სალძუ

ნთა ჩ

ეძთჳს



Lk.

Prot

ovul

gate

FGk

Ath

onite

Vul

gate

24.4

9შეიძოს

ოთ ალ

ი ძაღლ

ით გაძო

შეიძოს

ოთ ალ

ი ძაღლ

ით

24.5

0და გ

ანიყვანნა ი

გინი

ვიდ

რე ბეთ

ანია

(დ)ძდე

და განიყვანნა

იგინი გარე

ვიდრე

ბეთანიადძდ

ე

24.5

3ძარადის

(<

F) და ა

კურთ

ხევდ

ეს ღძერთ

საძარადის

, აქებდეს

და ა

კურთ

ხევდ

ეს ღძერთ

სა

AP

PE

ND

IX I

.3.

Synopsi

s of

Mt.

26.1

7–45

Mt.

Prot

ovul

gate

RP

FG (F

lac.

> 2

6.30

)k

Ath

onite

Vul

gate

26.1

7ძო

უჴდ

ეს ძოწ

აფენი იესუ

სძო

ვიდეს

ძოწ

აფენი

იესუ

ჲსა

ძოუჴდ

ეს ძოწ

აფენი

თჳსნი

ძოუჴდ

ეს ძოწ

აფენი

იესუ

ს

26.1

8ძო

ღუარძან ეგრე

ძო ღ

უარი ეგრე

გეტ

ყჳს

ძო ღ

უარი ეგრე

თ იტყჳს

26.1

9უბრ

ანა

ძათ

იესუ

და

ძოუძზ

ადეს

პასქაჲ იგი

უბრ

ანა

ძათ

იესუ

უბრ

ანა

ძათ

იესუ

, და ძ

ოუძზ

ადეს

პასქაჲ იგი

26.2

2და ი

წყო კაცად

-კაცად

ძან

ძათძან სიტყუ

ადდა ი


-კაცად

ძან

ძათძან

და ი


-კაცად

ძან

ძათძან სიტყუ

ადდა ი

წყეს

კაცად

-კაცად

ძან ძათძან სიტყუ

ად

26.2

5რო

ძელძანცა ძ

ისცა

იგი

,

და ჰ

რქუა

როძელძან ძისცა ი

გი,

და თ

ქუა

როძელძანცა ძ

ისცა

იგი

, და ჰ

რქუა

როძელძანცა ძ

ისცა

იგი

,

და თ

ქუა

26.2

6ძო

იღო იესუ

პური

,

აკურთ

ხა დ

ა განტეხა

ძოიღ

ო პუ

რი, აკურთ

ხა

და გ

ანტეხა

ძოიღ

ო იესუ

პური

,

აკურთ

ხა დ


ძოიღ

ო იესუ

პური

,

აკურთ

ხა, განტ

ეხა

ძოიღ

ო იესუ

პური

, და

ჰძად

ლობ

და დ


26.2

7ჰძად

ლობ

და, ძისცა ძ

ათ

და ჰ

რქუა

და ჰ

ძადლობ

და, ძისცა ძ

ათ დ

ა ჰრქ

უა

ჰძად

ლობ

და დ

ა ძისცა

ძათ

და ჰ

რქუა

და ჰ

ძადლობ

და, და

ძისცა ძ

ათ დ

ა თქუ

ა


122 J. GIPPERT

Mt.

Prot

ovul

gate

RP

FG (F

lac.

> 2

6.30

)k

Ath

onite

Vul

gate

26.2

9არღარა

ვსუ

ა ძე აძიერი

თგან

არღა

ვსუ

ა ძე აძიერი

თგან


არღარა

ვსუ

ა ძე

აძიერი

თგან

26.3

0და გ

ანვიდეს

იგინი

ძთასა ძ

ასდა წ

არვიდეს

იგინი

ძთასა ძ

ასდა გ

ანვიდეს

ძთასა ძ

ას

26.3

1დავსცეძ

ძწყეძსსა

დავსცე ძწყეძსი

26.3

3და ჰ

რქუა:

დაღათ

უ (

+G

) სხუანი ყო

ველნი

და ჰ

რქუა:

დაღაცათ

უ

(–G

) სხუანი ყო

ველნი

და ჰ

რქუა ძ

ას:


უ სხუ

ანი

ყოველნი

და ჰ

რქუა ძ

ას: დაღათ

უ


დაბრკ

ოლდენ

შენდა ძ

იძართ

(+

F)

დაბრკ

ოლდენ

შენდა

ძოძართ

(–F

)

დაბრკ

ოლდეს

შენდა

ძიძართ

დაჰბრ

კოლდენ

შენდა

ძოძართ

ძე არ

ასად

ა დავბრ

კოლდე

ძე არ

ასად

ა დავ

(ჰ)ბრკ

ოლდე შენდ

ა ძიძართ

ძე არ

ასად

ა დავჰბრკ

ოლდე

26.3

5დაღათ

უ იყო

ს შენ თანა

სიკუ

დილ

ი ჩეძი

დაღათ

უ იყო

ს სიკუ

დილ

ი ჩეძი

შენ

თანა


უ იყო

ს სიკუ

დილ

ი ჩეძი

შენ

თანა


უ ჯერ

-იყო

ს სიკუ

დილ

ი ჩეძი

შენ

თანა

26.3

6ძო

ვიდა ი

ესუ

დაბასა ძ

ასძო

ვიდა ი

ესუ

ძათ

თანა დ

აბასა

ძოვიდა ი

ესუ

ძათ

თანა

ადგილსა

26.3

9და წ

არვიდა ძ

ცირე

დდა წ

არ-რე-ვიდა ძ

ცირე

დდა წ

არვიდა ძ

ცირე

დ

იტყო

და:

ძაძაო

ჩეძო,

უკუ

ეთუ

იტყო

და:

ძაძაო

, უკუ

ეთუ

იტყო

და:

ძაძაო

ჩეძო,

უკუ

ეთუ



Mt.

Prot

ovul

gate

RP

FG (F

lac.

> 2

6.30

)k

Ath

onite

Vul

gate

26.4

0ესოდ

ენ ვერ

ალ

-გიცა ჟ

აძ ერთ

ესოდ

ენ ვერ

ალ

-გიც

ჟაძ

ერთ

ესოდ

ენ ვერ

უ ლ

ეთ ჟაძ

ერთცა

ესოდ

ენ ვერ

უ ლ

ე(თ

)

ჟაძ ერ

თ

26.4

2ილ

ოცვიდა დ

ა თქუ

აილ

ოცვიდა ი

ესუ

და თ

ქუა

ილოც

ვიდა დ

ა თქუ

ა

26.4

3ძო

ვიდა კ

უალ

ად დ

ა პოვ

ნაძო

ვიდა დ

ა კუალ

ად

პოვნა

26.4

4დაუ

ტევნა

იგინი

და ძ

ერძე

წარვიდა

დაუ

ტევნა

იგინი

და

კუალ

ად წარვიდა

ილოც

ვიდა (

< F

) და ძ

ასვე

ილოც

ვიდა ძ

ასვე

ილოც

ა და ძ

ასვე

26.4

5ძო

ვიდა ძ

ოწაფ

ეთა თ

ანა

და ჰ

რქუა

ძოვიდა ძ

ოწაფ

ეთა დ

ა ჰრ

ქუა


ოწაფ

ეთა თ

ანა

და ჰ

რქუა


ოწაფ

ეთა დ

ა ჰრქ

უა

AP

PE

ND

IX I

.4.

Synopsi

s of

the

per

icope

from

Luke

3.2

2-4

.1

OP

123/

126

KG

H

*46r

a

L

k. 3

.22

და გ

არდაძოჴ

და ს

ული

წძიდ

აჲ

ჴორც

იელით

ა ხილ

ვითა,

და გ

არდაძოჴ

და ს

ული

წძიდ

აჲ

ჴორც

იელით

ა ხილ

ვითა,

ka

ì k

ata

b±

na

i tò

pneÕm

a t

ò †

gio

n

sw

ma

tik

¬ç e

÷dei

եւ իջա

նել հ

ոգւոյն

սրբ

ոյմա

րմնաւ

որ տ

եսլեամ

բ

1{ვ

(ითარც)ა ტ

რედი ძის

ზ(ედ

)ა დ

}[ა ჴ

ძ]{აჲ}

ვითარცა

ტრე

დი,

ძის

ზედა, და ჴ

ძაჲ


ტრე

დი,

ძის

ზედა;

და ჴ

ძაჲ

Üv

per

iste

rà

n ê

p’

aûtó

n,

ka

ì f

wn®

n

իբրե

ւ զաղ

աւնի

՛ի վեր

այ

նորա

։. Ե

ւ գալ

ձայ

ն


124 J. GIPPERT

OP

123/

126

KG

H

2{იყო

ზეცით

და}

თქ(ოჳ

)[ა შ

(ე)]

{ნ}

იყო ზე

ცით

და თ

ქუა:

შენ

იყო ზე

ცით

და თ

ქუა:

შენ

êz o

ûr

ano

Õ g

enés

qa

i,

Sù

՛ի յերկ

նից որ

ասէ

ր, դո

ւ

3{ხარ

} [ ეჲ

]

{ჩეძი სა

}ყოჳ

არ{ელი}

ხარ ჱ

ჩეძი

საყუ

არელ

ი,

ხარ ჱ

ჩეძი

საყუ

არელ

ი,

e˝

ö u

ïóv

mo

u ö

âga

pj

tóv,

ես որդ

ի իմ

սիր

ելի.

L

k. 4

.14

{შ(ე

)ნ ს

}[ათ

]{ნო

-გიყავ

} | დ

ა ი(ესო

)ჳ [სა

]\{ვსჱ

შენ სათნო

-გიყავ

. შენ სათნო

-გიყავ

. |

ხოლო იესუ

, სავსჱ

ên s

oì

eûdó

kj

sa

. |

Îj

so

Õv

dè p

lß

rj

v

ընդ քե

զ հա

ճեցա

յ ։.։

. |

Եւ յի

սուս

լի

5ს(ოჳ

)ლი}

[თა]

წ(ძი

)დ[ითა]

{ძო}

\{იქცა

} სუ

ლით

ა წძიდით

ა, ძო

იქცა

pneúm

ato

v ä

gío

u

üp

és

trec

en

հոգւով

սրբ

ով դար

ձաւ

6იო

{რდა}ნით

იო

რდანით

, და

ძოჰყვანდ

ა სულსა

უდაბნო

დ.

âp

ò t

oÕ ˆ

Ior

dá

no

u,

ka

ì

≠geto

ên t

¬ç p

neúm

ati

ên t

±Ç ê

rß

mw

ç

՛ի յորդ

անան

է. եւ

վար

էր

հոգւովն

յանա

պատ.

AP

PE

ND

IX I

.5.

Synopsi

s of

the

rubri

c of

Jan.

10

th w

ith t

he

inci

pit

s of

Ps.

76.1

7/7

7.1

6 a

nd 7

6.2

/77.1

OP

127

H

*46r

a6

ძე-ე

ˆ

Ps.

76.

17 /

77.

167

დ[ღ

]{ესა}

[:]

ფ(სალ

ძოჳ)ნი

[:]

{ჴ˜ჲ

ბˆ}

გიხილეს

დღე

სა: ეˆ

: კრე

ბაჲ იო

ვანე

წძიდას

:

ფსალ

ძუნი

გიხილ

ეს

Սուրբ Լե

առն֊Ձի

թենե

աց։ Եւ

այս

կան

ոն

կատա

րի։ Սա

ղմոս

.Ղ՜Ը

. կց

ուրդ

։ Բա

րձր

8შ(ე)ნ

[წ]{ყალთა ღ

(ძერ

)თო

დ(ა)

ს}დ

(ე)ბ

(ე)ლ

ი შენ წყალ

{თა}

. დასდებელ

ი ար

աքէք

Աստ

ուած

մեր եր

կիրպ

ագէք

ի

լեառ

ն սո

ւրբ նո

րա։

Ps.

76.

2 /

77.1

9[ჴ]

{ძით

}[ა ჩ

ეძით

ა ღ(ძრთ

)ი]{სა

} [ძიძა]

(რთ

)ჴძით

ა ჩეძით

ა უფა

ლი.



AP

PE

ND

IX I

.6.

Sy

nopsi

s of

the

per

icope

from

St.

Pau

l’s

Let

ter

to t

he

Ephes

ians

(4.1

–16)

OK

1K

2P

128

GH

*46r

a

Eph

.

10{ს

}[ა]{

კ(ით

)}[ხ

(ა)]ვი პავლ

ჱ ე}

[ფ]{ე}

[ს]{ელ

თაჲ

} საკითხავი

: პავლ

ჱ:

ეფეზ

ელთაჲ

:

4.1

11გ{ლოც

ავ თ

ქ(ოჳ

ე)ნ კრ

ოჳ}

[ლი ესე]

გლოც

ავ თ

ქუენ

,

კრული ესე

გლოც

ავ თ

ქუენ

ძე,


გლოც

ავ თ

ქუენ

,


Pa

ra

ka

l¬

oŒn

üm

¢v

êgÑ

ö

dés

mio

v

Արդ

՝ աղա

չեմ զձ

եզ ես որ

կապե

ալս եմ

12{ო

(ჳფლ

)ისა

} [ძი]

{ერ

რ(აჲთ

)}[ა]

ღირ

ს[ა]დ

[ხ]ოჳ

\

{დოდ

ი}[თ

უფლ

ისა ძ

იერ,

რაჲთა

ღირს

ად ხჳდ

ოდით

თქუ

ენ

უფლ

ისა ძ

იერ,

რაჲთა

ღირს

ად ხჳდ

ოდით

უფლ

ისა ძ

იერ,

რაჲთ

ა ღირ

სად

ხჳდოდ

ით

ên k

ur

íwç â

zíw

v

per

ipa

t±s

ai

՛ի տ(

է)ր,

արժա

նի գնա

լ

13ჩინ]

{ე}[ბასა

ძ]{ას

} ჩინებასა

ძას

ჩინებით

ძით

, ჩინებასა

ძას

t±

v k

lß

sew

v կո

չման

ն

14{თ

}[ქ]

{ოჳენსა}

[რ(ოძე

)]{ლ

საცა

-იგი

} [ჩი]

\[ნ]

{ებო

}[ჳ]ლ

თქუ

ენსა

,

როძელსაცა

-იგი

ჩინებუ

ლ

როძლ

ითა ი

ჩინენით

, თქუ

ენსა

,

როძელსაცა

-ეგე

ჩინებუ

ლ

¯v

êk

lß

qj

te,

յոր կո

չեցա

րուք

։

4.2

15[ხა]{

რ}[თ

|] {ყ(ოვ

)ლ}[ით

ა სი

]{ძ}

\[დაბლი]

{თა}

ხართ

, | ყოვ

ლით

ა სიძდ

აბლით

ა | ყოვ

ლით

ა სიძდ

აბლით

ა ხართ

, | ყოვ

ლით

ა სიძშჳდ

ითა

metà

pá

sj

v

tap

ein

of

ro

súnj

v

ամ(ենա

յն)

խոնա

րհութ(

եամ)բ,

16[დ

ა ]ს[იძშო

ჳ]ი[დი]

{თა}

და ს

იძშჳდით

ა, და ს

იძშჳდით

ა, და ს

იძდაბლით

ა, k

aì

pr

aútj

tov,

եւ

հեղո

ւթ(եամ

)բ,

17{ს

(ოჳ)ლ

}[გ]

{რ ელებით

ა}

[თავს]იდ

\[ებდით

]

სულგრ

ელებით

ა, თავს-იდ

ებდით

სულგრ

ელებით

ა, თავს-იდ

ებდით

სულგრ

ელებით

,

თავს-იდ

ებდით

metà

ma

kr

oqum

íav,

ânex

óm

eno

i

եւ երկ

այնմ

տու(թ

եամ)բ՝

անսա

լ

18ოჳ

[რ]თ

ი[ე]რთ

[ა]რს

სი\ყოჳ

[ა]რ[ოჳ

ლ]ი

{თ}

ურთ

იერთ

ას

სიყუ

არულით

,

ურთ

იერთ

ას

სიყუ

არულით

ა, სიყუ

არულით

, â

ll

ßl

wn ê

n â

gá

pj

Ç, մի

մեան

ց սի

րով


126 J. GIPPERT

OK

1K

2P

128

GH

4.3

19ისწრ

აფე[თ

] ისწრ

აფდით

ისწრ

აფდით

ისწრ

აფდით

s

po

udá

honte

v փո

ւթալ

20დაძ

[ა]{რ

}[ხ]

{ვა}

[დ

ერ]თ

ობ[ას

]ა

დაძარხვად

ერთ

ობასა


ერთ

ობასა


ერთობ

ასა

tjr

e⁄n

t®

n

ënó

tjta

պահե

լ զմի

աբան

ու(թ

)ի(ւն

)

21{ძას

ს(ოჳ)ლისასა

სიძტ

კიცითა}

ძას სუ

ლისასა

სიძტ

კიცითა

ძას სუ

ლისასა

სიკრ

ველით

აძას სუ

ლისასა

სიძტ

კიცითა

toÕ p

neúm

ato

v ên

t¬ç s

undés

mw

ç

հոգւոյն յօդի

ւ

22[ძი]

{თ}

[ძშო

]{ჳ}ი{დ

}[ო]ბისაჲთ

ა ძით

ძშჳდობ

ისაჲთა.

ძით

ძშჳდობ

ისაჲთა.

ძით

ძშჳდობ

ისაჲთა.

t±v

eîr

ßnj

v·

խաղա

ղութ

ե(ան

)։

4.4

23ერ

თ [ჴ]ო

[რ]{ც}

და ე

რ[თ

ს(ოჳ

)ლ] ვ(ით

არც)ა

ერთ

ჴორც

და ე

რთ

სულ

, ვითარცა

ერთ

ჴორც

და ე

რთ

სულ


-იგი

ერთ

ჴორც

და ე

რთ

სულ


πn s

¬m

a k

aì

πn

pneÕm

a,

ka

qÑ

v k

aì

մի մար

մին՝

եւ մի

հոգի

.

ո(ր)պ(

էս) եւ

24[ი

]ჩინენი[თ

] ერ

თ[ი

]თ{ა

ძი}[თ

] ს[ა]ს

\[ო]ე[ბ]

{ითა}

იჩინენით

ერთ

ითა

ძით

სასოე

ბითა


ერთ

ითა

ძით

სასოე

ბითა


ერთ

ითა

ძით

სასოე

ბითა

êk

lß

qj

te ê

n m

i¢ç

êl

píd

i

կոչեցա

րուք

՛ի մի

յոյս

25[ჩი]

{ნ}[ები]

{ს}[ა ძ

ის]

{თქ(ოჳ

ე)}\

{ნისაჲთა

ჩინებისა

ძის

თქუ

ენისაჲთა;


თქუ



თქუ


t±v

kl

ßs

ew

v üm

¬n·

կոչման

ձեր

ոյ։

4.5

26ე}

[რთ

] {არს

ო(ჳფა

)}[ლ

]

{და ე

რთ}

ერთ

არს უფა

ლ დ

ა ერ

თ

ერთ

არს უფა

ლ დ

ა ერ

თ

ერთ

არს უფა

ლი და

ერთ

efiv

kúr

iov,

mía

Մի է տ

(է)ր

, մի

4.6

27<სარწ

ძოჳნოე

ბა დ

ა | ერთ

>84

სარწ

ძუნო

ება დ

ა ერთ

ნათლის

-ღება,

| ერთ

სარწ

ძუნო

ება დ

ა ერთ

ნათლის

-ღება,

| ერთ

სარწ

ძუნო

ება დ

ა ერ

თ ნათ

ლისღე

ბა,

|

ერთ

pís

tiv,

πn

bá

pti

sm

a·

| efiv

հաւա

տք, մի

մկրտ

ու(թ

)ի(ւն

)։ | մի

84 M

ore

than

tw

o m

ore

lin

es w

ould

be

nec

essa

ry i

f th

is v

erse

wer

e to

be

com

ple

te;

it s

eem

s li

kel

y t

hat

ert

natl

is-g

eba h

as b

een o

mit

ted a

fter

da ‘

and’

her

e.



OK

1K

2P

128

GH

*46r

b

1[ა]

{რ}[ს]

{ღ(ძერთ

)ი დ

ა ძა

}[ძა

]{ჲ ყ(ოვ

ე)}<

ლთაჲ

>

არს ღძ

ერთი და ძ

აძაჲ

ყოველთაჲ

, რო

ძელი

ყოველთა ზ

ედა ა

რს დ

ა ყო

ველთა ძ

იერ და

ყოველთა შ

ინა.

არს ღძ

ერთი და ძ

აძაჲ

ყოველთაჲ

, რო

ძელი

ყოველთა ზ

ედა ა

რს დ

ა ყო

ველთა ძ

იერ და

ყოველთა შ

ინა.

არს ღძ

ერთი და

ძაძაჲ ყო

ველთაჲ

,

როძელი ყო

ველთა

ზედა ა

რს დ

ა ყო

ველთა ძ

იერ და

ყოველსა

შინა.

qeò

v k

aì

pa

t®r

pá

ntw

n,

ö ê

pì

pá

ntw

n k

aì

dià

pá

ntw

n k

aì

ên

p¢

sin

.

ա(ստ

ուա)

ծ, եւ հ

այր

ամենե

ցուն

, որ

՛ի վեր

այ

ամենա

յնի,

եւ ընդ

ամենե

սին,

եւ յա

մենե

սին

՛ի մե

զ։

4.7

2რ(აძეთ

ოჳ)

[თით

]{ოე

ოჳლსა

} [კ

(ა)ც(ა)დ

-] {კ(ა)ც

(ა)}<

დსა

>

რაძეთუ

თით

ოეულსა

კაცად

-კაცად

სა

ხოლო თით

ოეულსა

კაცად

-კაცად

სა

რაძეთუ

თით

ოეულსა

კაცად

-კაცად

სა

Ënì

dè ë

ká

stw

ç Այլ

իւրա

քանչիւր ումե

ք

3{ჩ

(ოჳე

)ნგ(ა)}

[ნსა

]

{ძოც

ეძოჳ

}<ლ

>

ჩუენგანსა ძ

ოცეძულ

ჩუ

ენსა

ძოც

ეძულ

ჩუ

ენგანსა ძ

ოცეძულ

™

m¬

n ê

dó

qj

՛ի

մէնջ

տուեա

լ

4{არ}

[ს ძ

]{ად

ლი

საზო

ძისა

}<ებრ>

არს ძადლი

საზო

ძისაებრ


საზო



საზო


™ x

ár

iv k

atà

tò

métr

on

են շն

որհք

ըստ

չափո

յ

4.8

5{ნიჭისა ქ

(რისტ

)ჱსისა

|

რ(ოძ

)ლისათ

}<ოჳ

ს>

ნიჭისა

ქრი

სტჱს

ისა.

|

როძლ

ისათ

ჳს

ნიჭისა

ქრი

სტჱს

ისა.

|

როძლ

ისათ

ჳს

ნიჭისა

ქრისტჱს

ისა.

|

როძლ

ისათ

ჳს

t±v

dw

re¢

v to

Õ

Xr

isto

Õ.

| diò

պարգ

եւաց

ն ք(

րիստ

ո)սի

։

| վաս

ն որ

ոյ եւ

6[ი

]{ტ

}[ყო

]{ჳს

}[ აღ

ჴ]{დ

}[ა]

{ძაღალ

ს}<ა დ

ა>

იტყჳს:

აღჴდ

ა ძაღალ

სა

და

იტყჳს:

აღჴდ

ა ძაღალ

სა

და

იტყჳს:

აჴდა

ძაღალსა

,

légei,

Â

na

bà

v eîv

Àc

ov

ասէ.

ել ՛ի

բար

ձունս՝

7წ[არ

]{ძო

ტყო

}[ჳე

]{ნა

ტყო

ჳჱ}

წარძ

ოტყუ

ენა ტ

ყუე

წარძ

ოტყუ

ენა ტ

ყუე

წარძ

ოტყუ

ენა ტ

ყუჱ

©Çx

ma

lÉ

teus

en

aîx

ma

lw

sía

n,

գերե

աց զգե

րութ

ի(ւն

),

8და {

ძისცა ნ

ი}[ჭ

]{ად

კაც}

<თა>

და ძ

ისცა

ნიჭად

კაცთა.

და ძ

ისცა

ნიჭად

კაცთა.

და ძ

ისცა

იგი

ნიჭად

კაცთ

ა. ∂dw

ken d

óm

ata

to⁄v

ânqr

Ép

oiv

.

եւ ետ

պարգ

եւս

մարդ

կան։


128 J. GIPPERT

OK

1K

2P

128

GH

4.9

9{ხ

(ოლო)

აღსლ

ვაჲ ი}

[გი

ძისი

] {რ

ა}<ჲძე>

ხოლო

‘აღსლ

ვაჲ იგი’

ძისი

რაჲძე

ხოლო

‘აღსლ

ვაჲ იგი’

ძისი

რაჲძე

ხოლო

‘აღსლ

ვაჲ

იგი’

რაჲძე

tò d

è ˆ

Anéb

j t

í Որ

ելն

զի՞նչ

10[ა]

{რს არა}

[თ

]{ოჳ

} [იგი

]

რ(აძეთ

ოჳ) შ[თ

]ა{ჴ}

<და>

არს,

არა თ

უ იგი

,

რაძეთუ

შთაჴდა

არს,

არა თ

უ იგი

,

რაძეთუ

შთაჴდა

არს,

არა თ

უ იგი

,

რაძეთუ

შთაჴდა

ês

tin e

î m

® º

ti k

aì

ka

téb

j

է, եթ

է ոչ՝

զի էջ

11[იგი

პი]რვ

ელ[ად

ქოჳე

]{სკნ}

<ელ

>\თ

ა იგი პირვ

ელად

ქუესკნელ

თა

იგი პირვ

ელად


თა

იგი პირვ

ელად


თა

eîv

tà

ka

tÉte

ra

[mér

j]

նախ

՛ի ստ

որին

կող

մ

12{ქ

(ოჳე

)ყ}[ნ]ისათ

[ა] {თანა}

თანა ქ

უეყანისათ

ა?

თანა ქ


ა?

თანა ქ


ა?

t±v

g±

v;

երկր

ի։

4.10

13[რ

(ოძე

)]ლი-იგი

[გა]რ

დაძო[ჴ]{

და}

როძელ

-იგი

გარდ

აძოჴ

და,

როძელ

-იგი

გარდ

აძოჴ

და,

როძელი-იგი

გარდ

აძოჴ

და,

ö k

ata

bà

v որ

էջն,

14{ზ

}[ე]

{ც}ით

ი]გივე არს

რ(ოძ

ე)[ლ

]{-ი

}<გი

>

იგივე არს,

როძ

ელ-იგი

იგივე არს,

როძ

ელი

იგი არს,

როძელი-იგი

aûtó

v ês

tin k

aì

ö

նոյն

է՝ եւ ո

ր

15[ა]

ძ[ა]ღ

[ლ]დ

[ა] ზ

(ედ

)ა

ყ(ოვ

ე)ლ

[თ]{ა ც

ა}<თა>

აღძაღლ

და ზ

ედა

ყოველთა ც

ათა,

აღძაღლ

და ზ

ედა


ათა,

აძაღლდა ზ

ედა


ათა,

âna

bà

v üp

er

ánw

pá

ntw

n t

¬n

oûr

an¬

n,

ելն ի վե

րոյ ք

ան

զամ(են

այն)

երկ

ինս,

4.11

16[რ

(აჲთ

)ა ა]{

ღავს

}[ნ]ეს

ყ(ოვ

ე)ლ

[ნ]{ი

| და ძ

}<ან

>

რაჲთ

ა აღავსნეს


. | დ

ა ძან

რაჲთ



. | დ

ა ძან

რაჲთ



. | დ

ა ძან

ÿna

pl

jr

És

jÇ t

à

pá

nta

.] |

ka

ì a

ûtò

v

զի լց

ցէ զամ

(ենա

յն)։

| Եւ

նա

17ძო

ს[ცნ

]ა რ(ოძ

ე)ლნიძ[ე]

{ძოც

}<ი>

\ქოჳლ

[ნი]

ძოსცნა

როძ

ელნიძე

ძოციქუ

ლნი

,

ძოსცნა

როძ

ელნიძე

ძოციქუ

ლნი

,

ძოსცნა

როძ

ელნიძე

ძოციქუ

ლნი

,

∂dw

ken t

oùv

mèn

âp

os

tól

ouv,

ետ զոմ

անս առ

աքեա

լս,

18და რ

(ოძე

)ლ[ნი]ძე

[წ(ინაჲს

)წ(არ

)ძ]<ეტ

>\

ყო[ჳელ

]ნი

როძელნიძე

წინაჲსწარძ

ეტყუ

ელნი

,


წინაჲსწარძ

ეტყუ

ელნი

,


წინაწარძ

ეტყუ

ელნი

,

toùv

dè p

ro

fß

tav,

զո

մանս

մար

գարէ

ս,

19და რ

(ოძე

)ლ[ნიძე

ძ]{ახ}

<ა>

\[რე

ბელ

]{ნი


ძახარე

ბელნი

,


ძახარე

ბელნი

,


ძახარე

ბელნი

toùv

dè

eûa

ggel

istá

v,

զոմա

նս ա

ւետա

րանի

չս,



OK

1K

2P

128

GH

20დ

}[ა რ

(ოძე

)ლნიძე

ძ]{წ

}<ყ>

\[ეძსნი


ძწყეძსნი



და რ

ოძელ

ნიძე


toùv

dè p

oim

éna

v զո

մանս

հովի

ւս

21და] ძ[ო

]ღო[ჳარნ

ი]

და ძ

ო ღუ

არნი

და ძ

ო ღუ

არნი

და ძ

ო ღუ

არნი

k

aì

did

as

ká

lo

uv,

եւ

վար

դապե

տս.

4.12

22და[ს

ა]ძ[ტ

]კი[ც]ებელ

[ა]{დ

წ(ძი

)დათ

}<ა ს

ა>\[ქძ

]ე[დ

]

დასაძტკიცებელად

წძიდ

ათა, საქძედ


წძიდ



წძიდ


pr

òv

tòn

ka

tar

tis

mò

n t

¬n

ägíw

n e

îv ∂

rgo

n

՛ի հա

ստատ

ութի

(ւն)

սրբո

ց, ՛ի

գործ

23ძ[სახ]

{ოჳ}

[რე]

{ბისა

აღს}

<ა>

\[შე

]ნებლ

[ა]{დ

} ძსახურე

ბისა

,

აღსაშჱ

ნებელად

ძსახურე

ბისა

,

აღსაშჱ


ძსახურე

ბისა

,

აღსაშჱ


dia

ko

nía

v, e

îv

oîk

odo

m®

n

պաշտ

աման

, ՛ի

շինո

ւած

24[გო]ჳაძისა

ქ(რი

სტ)[ჱს

]{ის

}<ა>

გუაძისა ქ

რისტ

ჱსისა,

გუაძისა ქ

რისტ

ჱსისა,

გუაძისა

ქრისტჱს

ისა,

toÕ s

Ém

ato

v to

Õ

Xr

isto

Õ,

մարմն

ոյն

ք(րի

ստո)սի

.

4.13

25ვ(იდ

რ)[ე

]{ძდ

ე ძივეწი

}[ფ]ნ[ეთ

] {ჩ

(ოჳე

)ნ}

ვიდრე

ძდე

ძივეწიფნ

ეთ ჩუენ

ვიდრე

ძდე ძივიწინეთ

ვიდრე

ძდის

ძივეწივნეთ

ჩუენ

méx

ri

ka

tantß

sw

men

մինչեւ

հասց

ուք

26{ყ

(ოვე

)}[ლ

]{ნივე

ერ}[თ

]{ობ

ასა ძ

ას

სარწ

}\<ძო

ჳნოე

ბისასა


ერთ

ობასა

ძას


ერთ

ობასა


ერთ

ობასა

ძას

oï

pá

nte

v eîv

t®

n

ënó

tjta

ամենե

քեան

՛ի մի

միաբ

անութի

(ւն)

27და ძ

ეცნიერ

ე>\<ბას>

{ა }85

სარწ

ძუნო

ე-

სარწ

ძუნო

ე-

სარწ

ძუნო

ე-

t±v

pís

-հա

ւա-

*46v

a

1{ს

}[ა]{

რ}[წძო

]{ჳ}

[ნ]{ო}

[ე]

{ბისასა დ

}[ა]

-ბისასა დ

ა -ბისასა დ

ა -ბისასა დ

ა -t

ew

v k

aì

-տոց

՝ եւ

2<ძეც>

{ნიერე

}[ბა

]{სა

2 }

[ისა

ღ(ძრ

თ)]ის

(ა)სა

ძეცნიერე

ბასა

ისა

ღძრთ

ისასა,


ბასა

ისა

ღძრთ

ისასა,


ბასა

ისა

ღძრთ

ისასა,

t±v

êp

ignÉ

sew

v

toÕ u

ïoÕ t

oÕ q

eo

Õ,

գիտո

ւ(թ)ե

(ան)

որդ

ւոյն

ա(ստ

ուած

ո)յ.

85 T

he

rest

ora

tion o

f a

27

th l

ine

nec

essi

tate

s th

e as

sum

pti

on o

f a

maj

or

dit

togra

phy h

ere.


130 J. GIPPERT

OK

1K

2P

128

GH

3<ძაძ>

{ა}[კ]

{აცად

ს}[რ]

ოჳლ

[ა]{დ

} ძაძაკაცად

სრუ

ლად

, ძაძაკაცად

სრუ

ლად

, ძაძაკაცად

სრუ

ლად

, eîv

ãndr

a t

él

eio

n,

յայր

կատ

արեա

լ

4<საზ>

{ოძა

}[დ

სა]{

ვს}[ებისა

ა]სა[კ

]ისა

საზო

ძად

ჰასაკისად

სავსებისა

საზო

ძად

ჰასაკისად


საზო

ძად

ასაკისა


eîv

métr

on ™

lik

íav

toÕ p

lj

rÉ

ma

tov

՛ի չա

փ հա

սակի

կատա

րման

ն

4.14

5<ძი

>{ს

ქ(რისტ

)ჱსისა

|

რ(აჲთ

)ა არა ვ

იყოჳ

ნეთ

} ძის ქრ

ისტჱს

ისა,

|

რაჲთ

ა არა

ვიყვნეთ

ძის ქრ

ისტესისა,

|

რაჲთ

ა არღ

არა ვ

იყვნეთ

ძის ქრ

ისტჱს

ისა,

|

რაჲთ

ა არა

იყვნეთ

toÕ X

ris

toÕ,

| ÿna

mj

kéti

√m

en

ք(րի

ստո)սի

։ | Զ

ի մի

յայսմհ

ետէ ի

ցեմք

6<ყრ

>{ძა ჩ

ჩოჳ}

[ი]ლ

ღელვა

-აღტეხ

\<ი>

{ლ

ყრძა

ჩჩჳლ

,

ღელვა

-აღტეხილ

ყრძა

ჩჩჳლ

,

ღელვა

-აღტეხილ

ყრძა

ჩჩჳლ

,

ღელვა

-ატეხილ

nß

pio

i,

kl

udw

nih

óm

eno

i

տղայ

ք խռ

ովեա

լք

7და}

ძ[იძ]ოტ

[ა]ცე

[ბო]ჳლ

ყ(ოვ

ე)ლ

\<ს>

{ა

და ძ

იძოტ

აცებულ


და ძ

იძოტ

აცებულ


და ძ

იძოტ

აცებულ


ka

ì p

er

ifer

óm

eno

i

pa

ntì

եւ տ

ատան

եալք

յամ(են

այն )

8ძას}

ქ[ა]

რ[სა

] ძ[ო

ღ]ოჳ

რე\<ბი

>{სასა}

ძას ქარს

ა ძო

ღურე

ბისასა

,


ა ძო

ღურე

ბისასა

,


ა ძო

ღუარებისასა,

âném

wç t

±v

did

as

ka

lía

v

հողմ

ոց

վարդ

ապետ

ու(թ

)ե(ա

ն),

9[ს

]ი[ვერ

ა]გ[ით

]{ა კ

აც}

[თაჲ

]\<თა>

სივერაგითა კ

აცთაჲთა

სივერაგითა კ

აცთაჲთა

სივერაგითა

კაცთ

აჲთა

ên t

±Ç k

ub

eía

ç t¬

n

ânqr

Ép

wn

խաբէ

ութ(

եամ)բ

մարդ

կան.

10{დ

ა ზა}

[კ]ოჳ[ლე]ბ[ით

ა]

ძანქ

[ა]\<ნე

>{ბ

}[ის

]{ა

და ზ

აკვუ

ლებით

ა ძანქანებისა

და ზ

აკვუ

ლებით

ა ძანქანებისა

და ზ

აკულებით

ა ძით

ძანქანებისა

ên p

ano

ur

gía

ç pr

òv

t®n m

eqo

deía

n

խորա

մանգ

ութ(

եամ)բ ՛ի

խաբէ

ութի

(ւն)

4.15

11ა(რ

აძე)დ

ჭე}

[შძა

]რი[ტ

ვიყ]

\<ო>

{ჳნეთ

} ძის ძიძართ

საცთ

ურე

ბისაჲსა,

|

არაძედ


ტ


ძის ძიძართ

საცთ

ურე

ბისაჲსა,

|

არაძედ


ტ


ძის ძიძართ

საცთ

ურე

ბისაჲსა;

|

არაძედ


ტ


t±v

pl

ánj

v, |

âl

jqeúo

nte

v dè

մոլորո

ւ(թ)ե

(ան)։

| այլ

ճշմա

րտեա

լք

12[სი]ყო

ჳარო

ჳლსა

და

სიყუ

არულსა

და

სიყუ

არულსა

ზედ

ა და

სიყუ

არულსა

ზედ

ა და

ên â

gá

pj

Ç սի

րով՝



OK

1K

2P

128

GH

13<ა>

{ღვ}

[ა]ორ

[ინე]ბდ

(ე)თ

{ძისა}

აღვაორ

ინებდ

ეთ ძისა

აღვაორ

ინებდ

ეთ ძისა

აღვაო

ინებდეთ

ძისა

aûzß

sw

men e

îv

aûtò

n

աճեց

ուսց

ուք

՛ի նա

14<ძი

>{ძა}

[რთ

] ყ(ოვ

ე)ლსა

რ(ოძ

ე)[ლ

] {ა

}[რს

] {თ

ავ}

ძიძართ

ყოვ

ელსა

,

როძელ

არს თავ

ძიძართ

ყოვ

ელსა

,

როძელ

არს თავ

ძიძართ

ყოვ

ელსა

,

როძელსა

არს თავ

tà p

ánta

, º

v ês

tin

™ k

ef

al

ß,

զամ(են

այն)

, որ

է գլուխ

4.16

15<ძი

>{სა}

[ქ(რი

სტ)ე

| რ(ოძ

)

ლი]საგ(ა)[

ნ ყ(ოვ

ე)]ლ

ი გო

[ჳა]\

<ძ>

{ი}

ძისა

ქრი

სტჱ,

|

როძლ

ისაგან

ყოვ

ელი

გუაძი

ძისა

ქრი

სტე,

|

როძლ

ისაგან

ყოვ

ელი

გუაძი

ძისა

ქრი

სტე,

|

როძლ

ისაგან

ყოველი გუ

აძი

Xr

istó

v, |

êz o

œ

p¢

n t

ò s

¬m

a

ք(րի

ստո)ս.

| ուստի

ամ(ենա

յն) մա

րմինն

16[შენა]წ

ევრე

ბ[ოჳ

ლ დ

ა შენაწევრ

ებულ

და

შენაწევრ

ებულ

და

შენაწევრ

ებულ

არს

და

suna

rm

ol

ogo

ú-

meno

n k

aì

յօդե

ալ եւ

17შე

]/<ძ>

{ტკ}

[იცებ]

{ო}[ჳლ

]

არს

შეძტ

კიცებუ

ლ არ

ს შეძტ

კიცებუ

ლ არ

ს შეძტ

კიცებუ

ლs

um

bib

ahó

meno

nպա

տշաճ

եալ

18<ყ(ოვ

)>{ლ

}[ით

ა შ]ეახ[ლებ

]{ით

}[ა]

ოჳხ{ოჳ

}[ე]

\<ბ>

{ის}

[აჲ]{თ

}[ა]

ყოვლ

ითა შ

ეახლ

ებით

ა უხუ

ებისაჲთა

ყოვლ

ითა შ

ეახლ

ებით

ა უხუ

ებისაჲთა

ყოვლ

ითა

შეახლებით

ა უხუ

ებისაჲთა,

dià

pá

sj

v ä

f±

v

t±v

êp

ixo

rj

gía

v

ամ(ենա

յն) խա

ղալեօք

տարա

բերո

ւ(թ)ե

(ան)՝

19{შე}წე

[ვ]ნ

[ი]{საებ

}[რ

სა]\

<ზ>

{ოძისა

შეწევნისაებრ

საზო

ძისა


საზო

ძისა


საზო

ძისა

ka

t’ ê

nér

geia

n ê

n

métr

wç

ը(ստ

) ազ

դեցո

ւ(թ)ե

(ան)՝

չափո

վ 20

თ}[ით

ო]{ეოჳ

ლისა

ა}\<ს>

{ოჲსა}

თით

ოეულისა ა

სოჲსა;

თით

ოეულისა ა

სოჲსა;

ასოჲ

სა;

ënò

v ëk

ás

tou

mér

ouv

ը(ստ

) իւրա

քանչիւր

մասի

ն՝21

სიორ

ილ

[სა ძ

ა]ს

გ[ოჳ

]\<ა>

{ძის

(ა)}[სა

სიორ

ილსა

ძას

გუაძისასა

სიორ

ილსა

ძას


სიორ

ილსა

ძას


t®n a

Δzj

sin

to

Õ

sÉ

ma

tov

զաճո

ւմն մար

մնոյ

22ჰყ

]ოფდ

[ი]თ

აღსა

[შენ

]\ე[ბე

]ლ[ად

ჰყოფ

დით

აღსაშენებელად

ჰყოფ

დით

აღსაშენებელად

ჰყოფ

დით

აღსაშჱ


po

ie⁄t

ai

eîv

oîk

odo

m®

n

գործ

է՝ ՛ի

շինա

ծ

23თა]ვ

ი[სა

თქო

ჳენ]ის

[ა]

თავისა თ

ქუენისა





ëa

uto

Õ

անձի

ն իւրո

յ


132 J. GIPPERT

OK

1K

2P

128

GH

24[სიყ

]{ოჳ

არო}

[ჳ]ლ

ით :

|

ა[ლ(ელოჳ

აჲ) ძ]

{ˆვ}

[:]

:

სიყუ

არულით

. სიყუ

არულით

. ძშჳდ

ობით

. |

ალელ

უაჲ

ên â

gá

pj

Ç. սի

րով։

Ps.

46.

225

<ყ(ოვ

ე)>

[ლთ

]{ა

წარ}

[ძ]{ართთა}

ყოველთა

წარძ

ართ

{თა}

.

[....

..] կաց

ցէ ի

խոր

անի

քում։

AP

PE

ND

IX I

.7.

Sy

nopsi

s of

the

per

icope

from

John 1

.29–34

OK

1K

2K

3G

H

*46va

Jo.

26

{ს(ა

)}ხ(ა)რ(ე)ბ(ა)ჲ

იოვა

[ნეს

] {თ

(ა)ვი}

\<საჲ

Աւետա

րան ըս

տ Ղուկա

յ Ի՜

Զ։1.2

927

ხვალ

ისაგან

ხედ

ვი>

\[დ

]{ა}

ხვალ

ისაგან

ხედ

ვიდა

ხვალ

ისაგან

იხილა

ხვალ

ისაგან

იხილა

T±

Ç êp

aúr

ion

bl

ép

ei

Ի վա

ղիւ ա

նդր տե

սանէ

*46vb

1ი{ოვ

}[ა]

{ნე ი(ესო)ჳ

ძოძავალი ძისა

და}

იესუ

ს, რაძეთ

უ

ძოვიდოდ

ა ძისა

, და

იესუ

, ძო

ძავალი ძისა

,

და

იოვანე

იესუ

,

ძოძავალი ძისა

, და

tòn

Îj

so

Õn

êr

xó

meno

n p

rò

v

aûtó

n,

ka

ì

զյիս

ուս զի

գայ

ր առ

նա.

եւ

2თ

[ქ(ოჳ)

]{ა აჰა ესერ

ა კრ

ავი

იგი}

თქუ

ა: აჰა

, ესერ

ა, კრ

ავი იგი

თქუ

ა: აჰა

, კრ

ავი

თქუ

ა: აჰა

, ტარიგი

légei,

‰Id

e ö

âm

nò

v

ասէ·

ահաւ

ասիկ

գառ

նն

3[ღ

(ძრთ

ისა)ჲ]

{რ(ოძელძა

)ნ} აჴო{

ცნეს

} [ც

]{ოდ

}[ვანი

]

ღძრთ

ისაჲ

, რო

ძელძან

აღჴო

ცნეს

ცოდ

ვანი

ღძრთ

ისაჲ

, რო

ძელძან

აღიხუნეს ცო

დვანი

ღძრთ

ისაჲ

,

როძელძან აიხუ

ნეს

ცოდვანი

toÕ

qeo

Õ ö

a÷r

wn

t®n ä

ma

rtí

an

աստո

ւածո

յ որ բա

ռնայ

զմեղս

4სო

ფ[ლი]სანი

{ესე არ

}[ს

რ(ოძ

)]{ლ

ისა}

86

სოფლ

ისანი.

სო

ფლისანი.

სო

ფლისანი.

to

Õ k

ós

mo

u.

աշխար

հի։.

86 M

ost

of

the

line

was

obvio

usl

y e

rase

d i

n t

he

pal

impse

st b

ecau

se t

he

text

anti

cipat

ed t

he

beg

innin

g o

f th

e nex

t ver

se.



OK

1K

2K

3G

H

1.3

05

{ესე

არ}

[ს]

{რ(ოძ)ლისათ

ოჳს ძე

ვთქ}

\[ოჳ

]

ესე არს,

როძლ

ისათ

ჳს-იგი

ძე

გეტყო

დე:


როძლ

ისათ

ჳს-იგი

ძე

ვთქუ

:


როძლ

ისათ

ჳს-იგი

ვთქუ

:

oœtó

v ês

tin ü

pèr

oœ ê

gÑ

e˝p

on,

Սա

է վա

սն որո

յ եսն

ասեի

·

6შეძ[დგო

ძა]{დ

} [ჩეძსა

] შეძდ

გოძად

ჩეძსა

შეძდ

გოძად

ჩეძსა

შეძდ

გოძად

ჩეძსა

Ô

pís

w m

ou

զկնի

իմ

7ძო

ვ[ა]ლ

[ს კ

]ა{ც

}[ი

რ(ოძ

ე)]{ლი}

[წინა

]

ძოვალს კაცი

, რო

ძელ

წინა


,

როძელი პირვ

ელ


,

როძელი პირვ

ელ

∂r

xeta

i â

n®

r Ω

v

∂m

pr

os

qén

գայ ա

յր· որ

առա

ջի

8ჩე

[ძ]{სა

} [იყ]ო და

{იყო

წი}[ნა

]\[ვ

]{ე

ჩეძსა იყო,

რაძეთ

უ

იყო წინავე

ჩეძსა იყო,

რაძეთ

უ

უპირადჱს

ჩეძსა იყოს

,

რაძეთუ

უპირატეს

mo

u g

égo

nen,

ºti

pr

¬tó

v

իմ եղե

ւ, զի

յառա

ջ իս

կ էր

1.3

19

ჩეძსა

| ძე

} [ა

]{რა

ვიცოდ

ე იგი}

ჩეძსა.

| და ძე

არა

ვიცო

დე იგი,

ჩეძსა არს.

| ძე არა

ვიცო

დე იგი,

ჩეძსა არს.

| დ

ა ძე

არა ვიცო

დე იგი,

mo

u ¥

n.

| k

âgÑ

oûk

≠Çd

ein

aûtó

n,

քան զի

ս· | եւ ե

ս ոչ

գիտե

ի զն

ա·

10

{ა(რაძე)დ

} [რ

(აჲთ

)ა

გ]{აძო

ეცხადოს

ი(სრ

ა)ჱლ

სა}

არაძედ

რაჲთა

გაძო


ისრაჱლ

სა,

არაძედ

რაჲთა

გაძო


ისრაჱლ

სა,

არაძედ

რაჲთა

გაძო


ისრაჱლ

სა,

âl

l’

ÿna

fa

ner

wq±

Ç t¬

ç

Îs

ra

®l

այղ զի

յայտ

նի լի

նիցի

իսրա

յիղի

11

აძისთ

[ოჳს

] ძო

[ვ]{ედ

ძე}

[წყ]

{ლი}

\თ[ა

აძისთჳს

ძოვ

ედ ძე

წყლით

ა აძისთჳს

ძოვ

ედ ძე

წყლით

ა აძისთჳს

ძოვ

ედ ძე

წყლით

ა dià

to

Õto

¥l

qo

n

êgÑ

ên À

da

ti

վասն

այնոր

իկ եկի

ես

ջրով

1.3

212

ნ]ა[თ

]ლის

-ცე[ძად

|

წ]{აძ}

[ა]

{იო}

\[ვ]

{ა}[ნე

]

ნათლის

-ცეძად

. | წაძა

იოვანე

ნათლის

-ცეძად

. | წაძა

იოვანე

ნათლის

-ცეძად

. |

და წაძა

იოვ

ანე

ba

ptí

hwn.

| K

aì

êm

ar

túr

js

en

Îw

ánnj

v

մկրտ

ել։.

| Վ

կայեաց

յովհ

աննէ

ս

13

{და თ

}[ქ(ოჳ

)]{ა

რ(აძეთ

ოჳ)}

და თქუ

ა:

და თქუ

ა, რაძეთუ

: და თქუ

ა, რაძეთუ

: l

égw

n º

ti

եւ ա

սէ· թե

14

{ძე ვიხ}

[ი]{ლე სო

ჳლი

ღ(ძრ

თ)ისა

}\ჲ

ვხედ

ევდ

სულსა

ძას

,

რაძეთუ

ვიხილე სუ

ლი

ღძრთ

ისაჲ

,

ვიხილე სუ

ლი

ღძრთ

ისაჲ

,

Teqéa

ma

i tò

pneÕm

a

տեսա

նեի զհ

ոգին


134 J. GIPPERT

OK

1K

2K

3G

H

15

გარდ

აძ[ოძავალი]

ვ(ით

არც)ა ტ

\რე[დი]

გარდ

აძოვ

იდოდ

ა, ვითარცა

ტრე

დი,


ტრე

დი,

გარდ

აძოძ

ავალ

ი ვითარცა

ტრე

დი,

გარდ

აძოძ

ავალ

ი k

ata

ba

⁄no

n Ü

v

per

iste

rà

n

զի իջա

նէր իբ

րեւ

զաղա

ւնի

16

ზ[ე]

{ცით

დ}[ა

დ]{აადგ}რ[ა]

ზეცით

და დაადგრ

ა ზე

ცით

და დაადგრ

ა ზე

ცით

, და

დაადგრ

ა êz o

ûr

ano

Õ,

ka

ì

∂m

ein

en

յերկ

նից.

եւ հ

անգչէր

1.3

317

ძას

[ზ(ედ

)ა | დ

ა ძ]

{ე}

[ა]{რ}

[ა ვი]

{ცო}

[დე]

ძას ზე

და.

| და ძე

არა

ვიცო

დე

ძას ზე

და.

| ძე

არა

ვიცო

დე

ძას ზე

და.

| და ძე

არა ვიცო

დე

êp

’ a

ûtó

n·

| k

âgÑ

oûk

≠Çd

ein

ի վե

րայ ն

որա·

| եւ ե

ս ոչ

գիտե

ի

18

[ი]{გი

ა(რაძე)დ

რ(ოძ

ელძა

)ნ}

[ძო]

{ძავლი}

[ნა ძ]ე

იგი,

არაძედ

როძელძან

ძოძავლ

ინა ძე

იგი,

არაძედ


ძოძავლ

ინა ძე

იგი,

არაძედ


ძოძავლ

ინა ძე

aûtó

n,

âl

l’

ö

pém

ca

v m

e

զնա·

այլ

որ ա

ռաքե

ացն

զիս

19

[ნ]ა

[თ]ლ

ი[ს-ც]ეძ

[ა]{დ

} წყლით

ა ნათლის

-ცეძად

წყლით

ა, ნათლის

-ცეძად

წყლით

ა, ნათლის

-ცეძად

წყლით

ა, b

ap

tíhe

in ê

n

Àda

ti

մկրտ

ել ջ

րով,

20

{ძ(ა

)ნ} ძრ

ქ(ოჳ

)[ა ძე

]

რ(ოძ

ე){ლ

ს}[ა

]

{ზ(ედ

)ა ი

}ხ[ი

]ლ{ო

}

ძან ძრ

ქუა ძე

:


ზედ

ა იხილ

ო

ძან ძრ

ქუა ძე

:


ზედ

ა იხილ

ო

ძან ძრ

ქუა ძე

:


ზედ

ა იხილ

ო

êk

e⁄n

óv

mo

i e˝p

en,

Êf

’ Ω

n å

n ÷

dj

Çv

նա ա

սաց ցի

ս, յո

յր

վերա

յ տես

անից

ես

21

ს(ოჳ

)[ლი ი]

{გ}[ი

გარდ

აძოძ

ავალ

ი]

სული იგი,

გარდ

აძოძ

ავალ

ი სუ

ლი

გარდ

აძოძ

ავალ

ი სუ

ლი

გარდ

აძოძ

ავალ

ი tò

pneÕm

a

ka

tab

a⁄n

on

զհոգ

ին զի իջ

անից

է

22

და[დ

]{გრ

}[ოძ

]ილი8

7 {ძას}

ზ(ედ

)[ა]

იგი

და დად

გროძ

ილი ძას

ზედა, იგი

და დად

გროძ

ილი ძას

ზედა, იგი

და დად

გროძ

ილი

ძის ზე

და, იგი

ka

ì m

éno

n ê

p’

aûtó

n,

oœtó

v

եւ հան

գչից

ի. նա

23

არს რ(ოძ

ელ)[ი]

ნ[ა]თ

[ელ

]-{სც}

[ეძდ

]{ეს

ს(ოჳ

)}ლი\თ

[ა

არს,

როძ

ელი

ნათელ

-სცეძდ

ეს

სულით

ა

არს,

როძ

ელძან

ნათელ

-სცეს სუ

ლით

ა არს,

როძ

ელძან

ნათელ

-გცეს

სულით

ა

ês

tin ö

ba

ptí

hwn

ên p

neúm

ati

ägíw

ç.

՛է որ

մկր

տէ հոգ

ւովն

87 da ‘

and’

poss

ibly

mis

sing b

y h

aplo

gra

phy.



OK

1K

2K

3G

H

1.3

424

წ(ძი

)დით

]ა | ძე ვი

{ხილ

ე}

დ[ა

ვწ]

\აძე

წძიდ

ითა.

| და ძე

ვიხილე და ვწაძე,

წძიდ

ითა.

| და ძე


წძიდ

ითა.

| და ძე


kâ

gÑ

ëÉ

ra

ka

, k

aì

mem

ar

túr

jk

a

սրբո

վ· | եւ ե

ս տե

սի, եւ

վկայ

եցի.

25

{რ(აძეთოჳ

)} [ესე არ

]{ს

ეჲ იგი ღ(ძრ

თისა)ჲ}


ესე

არს

ჱ იგი

ღძრ

თისაჲ

.

რაძეთუ

ესე

არს

ჱ

ღძრთ

ისაჲ

.

რაძეთუ

ესე

არს

ჱ

ღძრთ

ისაჲ

.

ºti

oœtó

v ês

tin ö

uïò

v to

Õ q

eo

Õ.

եթե սա

է որդ

ին

աստո

ւածո

յ։.

AP

PE

ND

IX I

.8.

Sy

nopsi

s of

the

rubri

c of

Jan.

11

th w

ith t

he

inci

pit

s of

Ps.

97/9

8

OP

130

H

*46vb

Ps.

97/9

8.3

26

[ძე]

-ვˆ დ

[ღესა]

ფ(სალ

ძოჳ)

[ნ]ი

: [ჴ(ძა

)]{ჲ

} დ

ˆ [იხი

]\<ლეს

დღე

ს(ა)

: ვˆ

: კრე

ბაჲ სტ

ეფანე წძიდ

ას:

ფსალ

ძუნი

იხილეთ

Ի վե

ցերո

րդ ա

ւուրն ժո

ղովի

ն ի Ղազ

արւովն

ն։

Եւ ա

յս կան

ոն կատ

արի·

Սաղ

մոս.

Ի՜Թ

. կց

ուրդ

·

Տէր

27

ყ(ოვ

ე)ლთა კიდეთ

ა დასდ

(ე)ბ

(ე)ლ

ი>’

ყოველთა კიდეთ

ა. დასდებელ

ი հա

ների

դժո

խոց

զան

ձն իմ.

(Ps.

97/9

8.1

)უგალობ

დით

უფა

ლსა

გალ

ობი{თა}

:.

փրկե

ցեր զի

ս յա

յնցա

նէ ոյք

իջա

նեն


136 J. GIPPERT

AP

PE

ND

IX I

.9.

Synopsi

s of

the

per

icope

from

Jo.

3.2

2-3

.36

OK

1K

2K

3P

GH

A

*43r

a

Jo.

3.22

აძისა შ

ეძდგ

ოძად

ძოვიდა

იესუ

და

ძოწაფე

ნი ძი

სნი

აძისა შ

ეძდგ

ოძად

ძოვი

და იე

სუ დ

ა ძო

წაფე

ნი ძი

სნი

აძის

ა შეძ

დგოძ

ად

ძოვი

და იე

სუ დ

ა ძო

წაფე

ნი ძი

სნი

აძის

ა შეძ

დგოძ

ად

ძოვი

და იე

სუ დ

ა ძო

წაფე

ნი ძი

სნი

Met

à ta

Õta

¥lq

en ö

Îj

soÕ

v ka

ì oï

maqj

taì

aûto

Õ

Յետ

այնո

րիկ ե

կն յի

սուս

եւ աշ

ակեր

տք նո

րա

1[ქ(

ოჳე)ყ

(ა)ნა

]{სა

ძას

ჰოჳრ

}[იას]ტ

ანი\{

სასა

ქუეყანასა ძ

ას

ჰური

ასტა

ნისასა

ქუეყ

ანად

ჰური

ასტა

ნისა

ქუეყ

ანად

ჰური

ასტა

ნისა

ქუეყ

ანად

ჰური

ასტა

ნისად

eîv

t®n

Îou

daía

n g±

n,

յերկի

րն հր

էաստ

անի.

2და

ი}ქ[ც

ე]ოდა

[ძ]{ო

წ(ა)}ფ{

ი}\

{თ}[ო]

ჳრ{თ

}

და ძუ

ნ იქცეო

და

ძოწაფი

თურთ

და ძუ

ნ იყო

ფოდა

ძათ

თანა

და ძუ

ნ იყო

ფოდა

ძათ

თანა

და ძუ

ნ იყო

ძათ

თანა

kaì

êke⁄

dié

trib

en

met’

aût

¬n

եւ ան

դ շրջ

էր նո

քաւք

3და

{ნა}

[თ]{ე}

[ლს-ც

ე]{ძ}და

და ნა

თელს

-სცეძდა

. და

ნათე

ლ-სც

ეძდა

. და

ნათე

ლ-სც

ეძდა

. და

ნათე

ლ-სც

ეძდა

. ka

ì êb

ápti

hen.

հա

նդեր

ձ եւ մ

կրտէ

ր։.

3.23

4{იყო

იოვა

}ნ[ჱცა

] ენო{

ს}

[ძახლ

]{ო}

\[ბ]{

ელად

ძუნ ი

ყო იო

ჰანეცა

ენჵნს,

ძახლ

ობელ

ად

იყო იო

ვანე

ცა დ

ა ნათე

ლ-სც

ეძდა

ენონ

ს, ძახლ

ობელ

ად

იყო იო

ვანე

ცა დ

ა ნათე

ლ-სც

ეძდა

ენონ

ს, ძახლ

ობელ

ად

იყო იო

ჰანე

ცა დ

ა ნათე

ლ-სც

ეძდა

ენოძ

ს, ძახლ

ობელ

ად

¥n

dè k

aì ö

Îw

ánnj

v

bapt

íhw

n ên

Aîn

Ñn

êggù

v

Մկրտ

էր եւ

յովհ

աննէ

ս ՛ի

յաեն

ովն մե

րձ

5სა

}[ლი

]{ძ}

[სა]

{რ(აძ

ეთოჳ

)} [წყ

]{ალ

ნი}

სალი

ძსა, რა

ძეთუ

წყალ

ნი

სალი

ძსა, რაძე

თუ

წყალ

ნი

სალი


თუ

წყალ

ნი

სალე


თუ

წყალ

ნი

toÕ

Sal

eím,

ºti

Àda

ta

առ սա

ղիմ.

զի ջո

ւրք

6[ძ]

/{რავალნ

ი იყო

ჳ}[ნე

]{ს}

ძ[ოჳნ

და]

ძრავალ

ნი იყ

ვნეს

ძუნ,

და

ფრიად

იყვნ

ეს ძუ

ნ, და

ფრ

იად

იყვნ

ეს ძუ

ნ, და

ფრ

იად

იყვნ

ეს ძუ

ნ, და

po

llà

¥n

êke⁄

, kaì

բա

զումք

եին ա

նդ, ե

ւ

7[ძ]

{ო}[ვ]{

იდო}

დ[ე]ს

ყ(ოვე

)ლნი

[და

]

ნათ{

ე}\ლ

{ს-იღ

}[ებდე

]ს

ძოვიდე

ს და

ნათე

ლს-იღ

ებდე

ს. ძო

ვიდო

დეს ძ

რავალნ

ი და

ნათე

ლ-იღ

ებდე

ს. ძო

ვიდო

დეს დ

ა ნათე

ლს-იღ

ებდე

ს ძი

სგან

.

ძივი

დოდე

ს ძის

ა ძრ

ავალ

ნი დ

ა ნათე

ლს-იღ

ებდე

ს.

pare

gíno

nto

kaì

êbap

tího

nto·

գային

եւ մկ

րտեի

ն։.

3.24

8რ(აძეთ

ოჳ)

[ა]რ[ღა

შევრ

]

დ[ო]

\ძილ

რაძეთუ

არღა

შეეგდო

რა

ძეთუ

არღა

შევრ

დოძი

ლ რაძე

თუ არ

ღა

შევრ

დოძი

ლ რაძე

თუ არ

ღა

შევრ

დოძი

ლ oΔ

pw g

àr ¥

n be

blj

mé-

nov

Զի չե

ւ եւս

էր ա

րկեա

լ

9{იყო

იოვ}

[ანე ს

]{აპ

}ყ[რ

ო]\{ბილე

დ იო

ჰანე

საპყრო

ბილე

სა.

იყო იო

ვანე

საპყ

რობი

ლედ.

იყო იო

ვანე

საპყ

რობი

ლედ.

იყო იო

ჰანე

საპყ

რობი

ლესა

.

eîv

t®n

ful

ak®

n ö

Îw

ánnj

v.

զյովհ

աննէ

ս ՛ի բ

անդ։

.



OK

1K

2K

3P

GH

A

3.25

10ხ(ო

ლო) ი}

[ყო]

{გ}[აძო

]ი[ე]ბ

[აჲ]

ხოლო

იყო გაძო

იება

და იყ

ო გაძო

იებ

აჲ

და იყ

ო გაძო

იებ

აჲ

ძოწაფე

თაგან

და იყ

ო გაძო

იებ

აჲ

ძოწაფე

თაგან

Êgé

neto

oŒn

hß

tjs

iv

Եղեւ

խնդի

ր

11[ძ]

{ოწ(ა

)ფეთ

აჲ

ჰოჳ}რი

ათა [

თ]{ანა

} ძო

წაფე

თა იო

ვანესთ

ა ჰუ

რიათ

ა ძიძარ

თ ძო

წაფე

თაგან

იოვანჱ

სთა ჰ

ურიათა

თანა

ძოწაფე

თაგან

იოვანე

სთა ჰ

ურიათა

თანა

ძოწაფე

თაგან

იოვანჱ

სთა ჰ

ურიათა

თანა

êk t

¬n

maqj

t¬n

Îw

ánno

u me

tà

Îou

daío

u

յաշա

կերտ

ացն յ

ովհա

ննու

ընդ հ

րեի

3.26

12გ(ა

)[ნწძე

]დ[ი]

{სათ

ოჳს}

|

ძ[ოვ]ი

დ[ე]{

ს}

განწძედი

სათჳ

ს. |

ძოვიდე

ს განწძე

დისათჳ

ს. |

ძოვი

დეს

განწ

ძედი

სათჳ

ს. | დ

ა ძო

ვიდე

ს განწ

ძედი

სათჳ

ს. |

ძოვი

და

perì

kaq

aris

moÕ.

| ka

ì

¥lq

on

վասն

սրբո

ւթեա

ն· | ե

կին

13[იო

]{ვა

}[ნეს]{

ა და

ჰ(რ)ქ(

ოჳ)ეს

} ძ[ა

]{ს}

იოჰანჱ

სა დ

ა ჰრქ

უეს

ძას:

იოვანჱ

სა დ

ა ჰრქ

უეს

ძას:

იოვანე

სა დ

ა ჰრქ

უეს

ძას:

იოვანე

სა დ

ა ჰრქ

უეს

ძას:

pròv

tòn

Îw

ánnj

n ka

ì

e˝pa

n aû

t¬ç,

առ յո

վհան

նէս ա

սեն

ցնա·

14{რ

აბი რ

ა}ბი

{რ(ოძ

ელ)ი}

[იყო შ]ე

{ნ თ

}[ანა]

რაბი

, როძ

ელი-ი

გი იყ

ო შენ თ

ანა

რაბი

, როძ

ელ-იგ

ი იყო

შენ თ

ანა

რაბი

, როძ

ელი-ი

გი იყ

ო შე

ნ თანა

რაბი

, როძ

ელი-ი

გი იყ

ო შე

ნ თანა

¨Rab

bí, Ω

v ¥

n me

tà

soÕ

ռաբբ

ի, որ

էրն ը

նդ ք

եզ

15{წიაღ იო

რდა}

[ნესა

]

{რ(ო

ძ)ლისათ

ოჳ}\

[ს წიაღ

იორდ

ანესა,

როძლ

ისათ

ჳს

წიაღ

იორდ

ანეს

ა, რო

ძლის

ათჳს

წიაღ

იორდ

ანეს

ა, რო

ძლის

ათჳს

წიაღ

იორდ

ანეს

ა, რო

ძლის

ათჳს

péra

n to

Õ Î

ordá

nou,

˜ç

յայնկ

ոյս յո

րդան

անու,

որում

16შ(ე

)]{ნ

სწა]{

ძე აჰ

ა იგი

} [ნა

თ]{ელ}

ს-[ცე

]\{ძს

შენ ს

წაძე

, აჰა

, იგი

ნათე

ლს-სც

ეძს

შენ ს

წაძე

, აჰა

, იგი

ნათე

ლ-სც

ეძს,

შენ ს

წაძე

, აჰა

, იგი

ნათე

ლ-სც

ეძს,

შენ ს

წაძე

, აჰა

თუ

ნათე

ლ-სც

ეძს,

sù

mema

rtúr

jka

v, ÷

de

oœto

v ba

ptíh

ei

դուն

վկայ

եցեր

.

ահաւ

անիկ

նա մկ

րտէ·

17და

}[ ყ(

ოვე)]

ლ[ნი

ძ]{ი}

[ვ]ლე

ნ[ან]

ძის{ა}

და ყო

ველნ

ი ძივლე

ნან

ძისა

.

და ყო

ველნ

ი ძივ

ლენან

ძისა

.

და ყო

ველნ

ი ძივ

ლენან

ძისა

.

და ყო

ველნ

ივე

ძივლ

ენან

ძისა

.

kaì

pánt

ev ∂

rxon

tai

pròv

aût

ón.

եւ ամե

նեքի

ն գան

առ

նա։.

3.27

18[ძ]

ი{ოჳ

გო}

[ი]{ო

ვა}[ნე

]

{და}

ჰ(რ)ქ(ო

ჳ)[ა ვ

ე]{რ}

ძიუგ

ო იო

ვანე

და

ჰრქუ

ა: ვერ

ძიუგ

ო იო

ვანე

და

ჰრქუ

ა ძათ

: ვე

რ ძი

უგო იო

ვანე

და

ჰრქუ

ა ძათ

: ვე

რ ძი

უგო იო

ჰანე

და

ჰრქუ

ა ძათ

: ვე

რ âp

ekrí

qj Î

wán

njv

kaì

e˝pe

n, O

û

Պատա

սխան

ի ետ

յովհա

ննէս

եւ ա

սէ· ո

չ

19{შე}

[ძ ]{ლე

ბელ

არს

კაცი

} ძ[ო

]{ღე

ბ}\{ად

შეძ ლე

ბელ

არს კ

აცი

ძოღე

ბად

ჴელ-

ეწიფ

ების

კაცს

ა ძო

ღებად

ჴელ-

ეწიფ

ების

კაცთ

ა ძო

ღებად

ჴელ-

ეწიფ

ების

კაცს

ა ძო

ღებად

dúna

tai

ãnqr

wpo

v

lamb

ánei

n

կարէ

մարդ

առն

ուլ

20თ}

[ა]ვ[ი

თ] თ

ო[ჳსით

ა]რ[არ

აჲ]

თავით

თჳსით

არარ

აჲ,

თავი

თ თჳ

სით

არცა

ერთი

რაჲ

,

თავი

თ თჳ

სით

არცა

ერთი

რაჲ

,

თავი

თ თჳ

სით

არცა

ერთი

რაჲ

,

oûdè

πn

յանձ

նէ եւ

ոչ ին

չ.

21არა თ

[ოჳ ძ

ოც]ეძ

[ოჳლ

]

იყ[ო

]{ს}

[ძი

]\{სა

არა თ

უ ძო

ცეძუ

ლ იყოს

ძისა

უკუე

თუ არ

ა არს

ძოცე

ძულ

ძისა

უკუე

თუ არ

ა არს

ძოცე

ძულ

ძისა

უკუე

თუ არ

ა არს

ძოცე

ძულ

êàn

m® ¥

Ç ded

omén

on

aût¬

ç

եթե ո

չ իցէ

տուե

ալ նմ

ա


138 J. GIPPERT

OK

1K

2K

3P

GH

A

3.28

22ზე

ცით

გარ}

[დაძო]

{:}

|

[და]

თ[ქ(ო

ჳე)ნ]

ზეცით

გარდ

აძო.

|

თქუე

ნ თჳთ

ზეცი

თ. | თქ

უენ თ

ჳთ

ზეცი

თ. | თქ

უენ თ

ჳთ

ზეცი

თ. | თქ

უენ თ

ჳთ

êk t

oÕ o

ûran

oÕ. |

aûto

ì üm

e⁄v

յերկն

ից ՛ի

վերո

ւստ։.

|

Դուք

ձեզէ

ն 23

[ძოწაძე

] ხართ

რ(აძ

ეთოჳ

)

{გარ

}ქოჳ

თ[ქ(

ოჳე)]

{ნ}

ძოწაძე

ხართ

ჩეძდ

ა, რა

ძეთუ

გარქ

უ თქ

უენ,

ძეწაძე

ბით

ძე, რ

აძეთ

უ ვთ

ქუ:

ძეწაძე

ბით

ძე, რ

აძეთ

უ ვთ

ქუ:

ძეწაძე

ბით

ძე, რ

აძეთ

უ ვთ

ქუ:

moi

mart

ure⁄

te º

ti

e˝po

n

վկայ

էք ին

ձ. Զի

ասա

ցի

ձեզ

24[ვ(

ითარძე

)დ ძ]

{ე არ

ა ვ}

[ა]რ ქ(რ

ისტ)

[ე ა(რ

აძე)]

დ ძო

[ვ]{ლ

}[ი]\

ნ[ებ]{

ოჳლ

ვითა

რძედ

: არ

ა ვარ

ძე

ქრისტჱ

, არა

ძედ

ძოვლ

ინებულ

არა ვ

არ ძე

ქრის

ტე,

არაძედ

ძოვლ

ინებ

ულ

არა ვ

არ ძე

ქრის

ტჱ,

არაძედ

ძოვლ

ინებ

ულ

არა ვ

არ ძე

ქრის

ტე,

არაძედ

ძოვლ

ინებ

ული

[ºti

] O

ûk e

îmì

êgÑ

ö

Zri

stó

v, â

ll’

ºti

Âpe

sta

lmén

ov

թե չե

մ ես ք

րիստ

ոսն·

այղ թ

ե առա

քեալ

25ვარ წინ}

[ა] ძ[

ის]ა

[:--

] ვარ წინა

ძისა

. ვარ ძე

წინაშე

ძისა

. ვარ წი

ნაშე

ძისა

. წი

ნაშე

ძისა

. eî

mì ∂

mpro

sqe

n

êkeí

nou.

եմ ա

ռաջի

նորա

։.

3.29

26{რ

(აძეთ

ოჳ) რ(ოძ

)ლისაჲ

არნ ს

ალი

} [იგ

]{ი}

[ არ

ნ] რა

ძეთუ

როძ

ლისაჲ

არნ ს

ალი

, იგი

არნ

როძე

ლსა ა

ქუს ს

ალი

,

სი ჱ

არს;

როძე

ლსა ა

ქუნდ

ეს

ს ალ

ი, იგ

ი სი

ე არს

;

როძე

ლსა ა

ქუს ს

ალი

,

იგი ა

რს

ö ∂x

wn

t®n

númf

jn

numf

íov

êstí

n·

Որ ու

նի հա

րսն.

նա է

{efa

-han

ayoe

nÈe

e bi

n

oo-n

e}

27<ს

ი ჱ ხ(ო

ლო) ძიყუ

არი

სი ისაჲ ძ

ის>

სი ჱ

; ხო

ლო ძი

ყუარ

ი სი ისაჲ ძ

ის,

ხოლო

ძეგო

ბარი

სი ი

საჲ

ხოლო

ძეგო

ბარი

სი ი

საჲ

სი ე

; ხო

ლო ძე

გობარი

სი ი

საჲ,

ö dè

fíl

ov t

oÕ

numf

íou,

փեսա

յ· իսկ

բարե

կամ

փեսա

յին

{***

****

pon

’e

bowqa

nao

e **

****

*}[i

]

*43r

b1

რ(ოძ

ე)ლი [

დგა]{

ნ} [და

]

ისძ[ე

ნ]{ნ ძ

ის}<

სა>

როძელი

დგან დ

ა ისძენნ

ძისსა,

როძე

ლი დ

გას დ

ა ესძი

ს ძის

ი, რო

ძელი

დგას დ

ა ეს

ძის ძ

ისი,

როძე

ლი დ

გას დ

ა ის

ძენს

,

ö ës

tjkÑ

v ka

ì âk

oúw

n

aûto

Õ,

որ կա

յ եւ լ

սէ նմ

ա.

[b]{

owra

-h˜}

[Èe]

{iha-

hana

yoo}

[wÈe

o](o

w){

x}

2სიხარ{

ოჳ}[ლი

თ იხარ

]{ებნ

ჴძ}<

ას>\ა

სიხარუ

ლით

იხარ

ებნ

ჴძასა

სიხარუ

ლით

უხარინ

ჴძით

ა სი

ხარუ

ლით

უხარის

ჴძით

ა სი

ხარუ

ლით

უხარის

ჴძით

ა xa

r¢ç x

aíre

i di

à t®

n

fw

n®n

ուրախ

ութեա

մբ ու

րախ

լինի վ

ասն ձ

այնի

{hüwÈm

owxe

n

hüwÈm

owx-

ahal

-

anÈe

}[È]

(a){

l’in

}

3ძას [

სი]{ ი

}[ს(ა

)სა ა]

წ {ესე

სიხ}

<ა>\

{რ}[ო]

{ჳლი

ძის ს

ი ისასა. აწ

ესე

სიხარუ

ლი,

ჴძით

ა სი

ისაჲთა

. ესე

სიხარუ

ლი

ჴძით

ა სი

ისაჲთა

. ესე

უკუე

სიხარუ

ლი

ჴძით

ა სი

ისაჲთა

. ესე

სიხარუ

ლი

toÕ

numf

íou.

aÀt

j o

Œn

™ x

arà

փեսա

յին։.

Արդ ա

յս ուր

ախութ

իւն

{***

****

* gå

en}

[i e

]

{hüwÈm

ow}[

x]

4რ(ოძ

ელ)ი

ჩეძი

არს

აღს}

[რ]<ოჳ

>\ლ{

ებოჳ

ლ რო

ძელ

ჩეძი

არს,

აღსრ

ულებულ

ჩეძი

აღსრ

ულებ

ულ

ჩეძი

აღსრ

ულებ

ულ

ჩეძი

აღსრ

ულებ

ულ

™ ê

m® p

eplß

rwta

i. որ

իմս է

լցեա

լ [z

](a)

-[h]

(˜Èe)

-[va

]

{bai

-biy

ay}-

3.30

5არს :

} | [ძ]ი

სა [ჯე

რ არ

]{ს}

არ

ს. | ძისა ჯ

ერ-არ

ს არ

ს. | იგი

ჯერ

-არს

არს.

| ძის

ა ჯერ

-არს

არს.

| ძის

ა ჯერ

-არს

êke⁄

non

de⁄

է· | ն

մա պ

արտ

է {n

ava

. oow

beg

a}

6აღორ

[ი]ნე

[ბ]ა[ჲ

] და

[ჩეძდ

]{ა დ

}<ა>

\კლებ

[ა]{ჲ

} აღ

ორ ინებაჲ დ

ა ჩეძდ

ა დაკლე

ბაჲ.

აღორ

ინე

ბად

და

ჩეძდ

ა ძოკ

ლებად.

აღორ

ინე

ბად,

ხოლო

ჩეძდ

ა ძოკ

ლებად.

აღორ

ინე

ბაჲ,

და

ჩეძდ

ა დაკლე

ბაჲ.

aûzá

nein

, êmè

dè

êlat

toÕs

qai.

աճել,

եւ ին

ձ մեղմ

անալ

։. {b

ån’i

-ihe

sa z

a-al

mal

-ihe

sa}



OK

1K

2K

3P

GH

A

3.31

7[ზე]{

გ}[ა]

{რ}[და

]ძ[ოძ

ა]{ვ}

\

ალი88

ზეგარდ

აძოძ

ავალ

ი ზე

გარდ

აძოძ

ავალ

ი ზე

გარდ

აძოძ

ავალ

ი ზე

გარდ

აძო ძო

ძავალი

Ö

ãnw

qen

êrxó

meno

v Որ

ի վե

րուստ

ն գայ

. {h

ega-

hasÈe

-va

halo

s†ay}

8[ი]

გ{ი ყ

(ოვე

)ლთ}

[ა ზ(ედ

)]{ა

არს}

ყოველთ

ა ჟეჟ

თა არ

ს. იგი ყ

ოველ

თა ზედ

ა არ

ს. იგ

ი ყოვ

ელთა

ზედ

ა არს.

იგი ყ

ოველ

თა ზედ

ა არს.

êpán

w p

ántw

n ês

tín·

՛ի

վերո

յ է ք

ան

զամե

նայն·

{hal

-aha

i≈oy

ce≈

txoc

}

9[რ

(ოძელ)

ი] {ქ

(ოჳე

)ყნ}[ისა]

{არს}

[ ა]{

ძისგანი ა

რს}

<და>

89

როძელი

ქუეყანისა

აძისგანი

არს,

ქუეყანისაგან

არს

და როძ

ელი ა

რს

ქუეყ

ანით

,

ქუეყ

ანის

აგანი ა

რს

და როძ

ელი ა

რს

ქუეყ

ანით

,

ქუეყ

ანის

აგანი ა

რს

და როძ

ელი ა

რს

ქუეყ

ანით

,

ქუეყ

ანის

აგანი ა

რს

ö ø

n êk

t±

v g±

v êk

t±v

g±v

êsti

n

որ յե

րկրէ

աստ

ի է.

յերկր

է է,

{asa

laxo

s†ay-

hasÈe

-va

asal

axoc

-nav

a}

10[ქ(

ოჳე)ყ

ნ]{ი}

[ს]{ასა

} იტ

[ყო]{ჳს

რ(ოძელ)

ი ზე

ც}\ით

და ქუ

ეყანისასა

იტყჳს;

როძ

ელი

ზეცით

და ქუ

ეყანის

ასა

იტყჳს,

ხოლო

ზეც

ით

და ქუ

ეყანის

ასა

იტყჳს,

ხოლო

ზეც

ით

და ქუ

ეყანის

ასა

იტყჳს,

ხოლო

ზეც

ით

kaì

êk t

±v

g±v

lale

⁄.

ö êk

toÕ

oûr

anoÕ

եւ յեր

կրէ խ

աւսի

։. Որ

յերկն

իցն

{asa

laxo

c il’

ow-Èa

-oen

}

3.32

11გა

{რდ}

[ა]ძო

[ვა]ლ

[ს] |

{რაჲცა

} გარდ

აძოვ

ალს,

| რაჲცა

ძო

ძავალი

, | როძ

ელი

ძოძავალი

ყოვე

ლთა

ზედა

არს.

| და

როძე

ლი

ძოძავალი

, | როძ

ელი

êrxó

meno

v [ê

pánw

pánt

wn

êstí

n·]

| Ω

գայ. |

զոր ի

նչ {h

ega-

hasÈe

e

cow

dow

axoc

}

3.34

12{იხილ}

ა [ეს

]{ძა

} და

წ[აძებ]ს

|90 {და

რ(ოძ

ელ)}

<ი>-

\[იგი]

იხილ

ა და ე

სძა, წაძებს

,

და წა

ძებასა

ძას ძ

ისსა

არავინ

შეიწყნარებს.

|

როძელძ

ან შე

იწყნაროს

წაძებაჲ ძ

ისი,

აღიბეჭდა

, ვით

არძედ

ღძერ

თი ჭე

შძარიტ

არს.

| რაძეთ

უ რო

ძელი

-იგი

იხილ

ა და ე

სძა, აძას

წაძე

ბს, დ

ა წაძებ

ასა

ძისს

ა არავი

ნ ძიი

ღებს

.

| როძ

ელძან ძ

იიღო

წაძებაჲ ძ

ისი,

დაჰბ

ეჭდა

, რაძეთ

უ ღძ

ერთი

ჭეშძ

არიტ

არს.

| რაძეთ

უ რო

ძელი

იხილ

ა და ე


წაძე

ბს, დ

ა წაძებ

ასა

ძისს

ა არავი

ნ ძიი

ღებს

.

| როძ

ელძან ძ

იიღო

წაძე

ბაჲ ძ

ისი,

დაჰბ

ეჭდა

, რაძეთ

უ ღძ

ერთი

ჭეშძ

არიტ

არს.

| და რ

ოძელ

ი

იხილ

ა და ე


წაძე

ბს, დ

ა წაძებ

ასა

ძისს

ა არარას ვ

ინ

ძიიღ

ებს.

| როძ

ელძან

ძიიღ

ოს წა

ძებაჲ ძ

ისი,

დაჰბ

ეჭდა

, რაძეთ

უ ღძ

ერთი

ჭეშძ

არიტ

არს.

| და რ

ოძელ

ი

ëÉra

ken

kaì

≠ko

usen

toÕt

o ma

rtur

e⁄, k

aì

t®n

mart

uría

n aû

toÕ

oûde

ìv l

ambá

nei.

| ö

labÑ

n aû

toÕ

t®n

mart

uría

n ês

frá

gis

en

ºti

ö qe

òv â

ljqß

v

êsti

n. |

Ωn g

àr

ետես

եւ զո

ր լուա

ւ. վկ

այէ·

եւ զվ

կայու

թիւն

նորա

ոչ ոք

ընդո

ւնի։.

|

Որ ըն

դունի

զվկա

յութի

ւն նո

րա·

կնքե

աց. թ

ե աստ

ուած

ճշմար

իտ է·

| զի

զոր

{pow

layg

an-a

ha

aÈa-

h˜Èe

-o}[

ow

i]{h

a-h˜Èe

. po

wla

ygan

oya

now

t-iso

w-e

fa

efa-

hasÈe

pow

layg

an o

ya

****

***-

n-oe

n b˜g}

<†ë

gen-

ana>

{Èe}

-<va

>

88 R

ather

zeg

ard

am

om

ava

li t

han

zeg

ard

am

o m

om

ava

li a

s in

the

Par

is L

ecti

onar

y.

89 T

he

rest

ora

tion p

ropose

d h

ere

is v

ery u

nce

rtai

n.

90 T

he

end o

f 3.3

2 a

s w

ell

as t

he

com

ple

te t

ext

of

3.3

3 i

s om

itte

d i

n t

he

pal

impse

st.


140 J. GIPPERT

OK

1K

2K

3P

GH

A

13{ღ

(ძერთ

ძა)ნ

ძო}[ა]ო

ჳლინ

[ა91

ს]იტყ

[ოჳ]<

ა>\[თა

]

ღძერ

თძან

ძოავლი

ნა,

სიტყ

უათა

ღძერ

თძან

ძოავლი

ნა,

სიტყ

უათა

ძოავლი

ნა ღძე

რთძან,

სიტყ

უათა

ძოავლი

ნა ღძე

რთძან,

სიტყ

უათა

âpés

teil

en ö

qeò

v tà

rßma

ta

աստո

ւած ա

ռաքե

աց

զբան

ս {h

e}<

biya

y-ha

nay-

oow

xÈe>

{b˜g

il’ow

x}

14{ღ

(ძრთ)

ისა}

[თა]

იტყო

ჳ[ს]

რ(აძეთ

ოჳ)

[ა]{რ

ა}

ღძრთ

ისათ

ა იტყ

ჳს,

რაძეთუ

არა

ღძრთ

ისათ

ა იტყ

ჳს,

რაძე

თუ არ

ა ღძ

რთის

ათა ი

ტყჳს

,

რაძე

თუ არ

ა ღძ

რთის

ათა ი

ტყჳს

,

რაძე

თუ არ

ა to

Õ qe

oÕ l

ale⁄

, oû

gàr

աստո

ւածո

յ խաւ

սի· զ

ի ոչ

եթե

{b˜e

i}<l’

ow-Èa

-anaÈe

-

oen>

3.35

15ზო

ძ[ი]{თ}

ძის[ც

]{ა

ღ(ძერთ

ძა)}

[ნ ს(ო

ჳ)ლი

იგი]

| ძ{ა

}<ძა

>\სა

ზოძით

ძისცა

ღძერ

თძან

სული

იგი.

|

ძაძასა

ზოძი

თ ძო

სცის

ღძერ

თძან

სული

. |

ძაძასა

ზოძი

თ ძო

სცა

ღძერ

თძან

სული

. |

ძაძასა

ზოძი

თ ძი

სცა

ღძერ

თძან

სული

. |

ძაძასა

êk m

étro

u dí

dws

in t

ò

pneÕ

ma. |

ö p

at®

r

չափո

վ տայ

աստ

ուած

զհոգ

ին։.

| Հայ

ր | [

de]

16ოჳ

ყო[ჳ(

ა)რს]

ეჲ დ

ა ყ[(

ოვე)ლ

ივე]

{ძ}<

ი>\[ს]ც

ა უყ

უარს

ე დ

ა ყოვ

ელი

ძისცა

უყუა

რს ჱ

და

ყოვე

ლივე

ძოსც

ა უყ

უარს

ჱ დ

ა ყო

ველი

ვე ძო

სცა

უყუა

რს ჱ

და

ყოვე

ლივე

ძისც

ა âg

ap¢ç

tòn

uïón

, kaì

pánt

a dé

dwke

n

սիրէ

զորդ

ի. եւ

զամե

նայն

ինչ ե

տ {b

owqa

na-b

}<aa

gar

ax>

[ta]

{dage-n

-oen

} <

ce≈

hil’

>

3.36

17[ჴე

ლთა ძ

ისთა

] |

{რ(ო

ძე)ლ

სა}

[ჰრ]{წ}

\[ძენ]{

ეს}

ჴელთ

ა ძისთა

. |

როძელს

ა ჰრწ

ძენეს

ჴელთ

ა ძის

თა. |

როძე

ლსა ჰ

რწძე

ნეს

ჴელთ

ა ძის

თა. |

როძე

ლსა ჰ

რწძე

ნეს

ჴელთ

ა ძის

თა. |

როძე

ლსა ჰ

რწძე

ნეს

ên t

±Ç x

eirì

aût

oÕ. |

ö

pis

teúw

n

՛ի ձե

ռս նո

րա։.

| Որ

հաւա

տայ

<oo

w>

{k}[

a k]

o(w

y){o

x} |

(håy

)[a]

-{ah

a-hasÈe

}

18 ეჲ [

ა]{ქ(ო

ჳ)ნ}დ

ეს

[ცხო]

{რ}[ება]<

ჲ>

ჱ, ძ

იიღო

ს ცხო

რებაჲ

ჱ, აქუ

ს ცხო

რებაჲ

ჱ, აქუ

ნდეს

ცხორ

ებაჲ

ძი

სი, აქუ

ნდეს

ცხორ

ებაჲ

eîv

tòn

uïòn

∂xe

i hw

®n

յորդի

. ընդ

ունի զ

կեան

սն

<ga

rax

e>[f

a]-o

(e)n

g(ow

y)ow

(n)

19საოჳ

კოჳნო[ჲ :

] საუკ

უნოჲ

, საუკ

უნოჲ

, საუკ

უნოჲ

, საუკ

უნოჲ

, aî

Éni

on·

յաւիտ

ենակ

անս·

(n’)

ño

20ხ(ო

ლო)

[რ(ო

ძელ)

]ი [ო

ჳრ]{ჩ}

იყ[ოს]

ის[ა

არ]{ა ი

ხ}<ი

>\{ლ

ო}[ს

და როძ

ელსა

არა

ჰრწძენეს

ჱ, არა

იხილ

ოს

ხოლო

როძ

ელი უ

რჩ

იყოს

ისა

, არა

იხილ

ოს

ხოლო

როძ

ელი უ

რჩ

იყოს

ისა

, არა

იხილ

ოს

ხოლო

როძ

ელი უ

რჩ

იყოს

ისაგან,

არა

იხილ

ოს

ö dè

âpe

iq¬

n t¬

ç uï¬

ç

oûk

∫cet

ai

եւ որ

ոչ հն

ազան

դի

որդւո

յ. ոչ տ

եսցէ

(n)[

o]{w

-ï}-

[baq

al]-

{ha}

(nay

)o[e

nÈ](

e)

[ga]

{rax

n-aÈa

l-oo

w

21ცხ

]{ორ

ებ}[აჲ

] ა(რ

აძე)დ

რის[ხ

]{ვა

}<ჲ>

ცხორ

ებაჲ

, არა

ძედ

რისხვაჲ

ცხორ

ებაჲ

, არაძე

დ რი

სხვაჲ

ცხორ

ებაჲ

, არაძე

დ რი

სხვაჲ

ცხორ

ებაჲ

, არაძე

დ რი

სხვაჲ

hwß

n, â

ll’

™ ô

rg®

toÕ

զկ

եանս

ն· այ

ղ բա

րկութ

իւն

gow

yow

now

n sa

ifow

n

22ღ(ძრ

თისა

)ჲ და

[დგ]{

რო}[ძი

]ლ [ა]რ

ს [ძ]

{ის}

[ზ(ედ

)ა]

ღძრთ

ისაჲ

დაად

გრეს

ძას ზ

ედა.

ღძრთ

ისაჲ

დადგ

როძი

ლ არს ძ

ის

ზედა

.

ღძრთ

ისაჲ

დადგ

როძი

ლ არს ძ

ის

ზედა

.

ღძრთ

ისაჲ

დადგ

როძი

ლ არს ძ

ის

ზედა

.

qeoÕ

mén

ei ê

p’ a

ûtón

.աս

տուա

ծոյ մն

այ ՛ի

վերա

յ նոր

ա։.

b˜e b

owra

oow

l hal

a}

91 m

oaow

lina s

ic;

cf.

3.3

, p.

113.



AP

PE

ND

IX I

.10.

Synopsi

s of

the

rubri

c of

Jan.

17

th w

ith t

he

inci

pit

s of

psa

lm 5

4/5

5

OP

145

H

*43rb

23

თ(თ

ოჳეს

)ა ჲანვარს

ა92 ი

ˆზ ჴსენებაჲ

თთუესა იანვარსა

იˆზ

: ჴსენებაჲ

Յան

ուար

ի ամ

սոյ ո

ր աւ

ր .Ժ

՜Է.

Յիշատ

ակ24

წ(ძიდის

)ა ანტ

ონისი ოხ

(ითა)ჲ

: აˆ

:

გ(ოჳ

ერდ

)ი [

:]

ძაძისა

ჩუენისა ანტონ

ისი.

საძხრ

ად

ოხით

აჲ ჴძაჲ ა˜

გ(უ

ერდ

)ი

սրբո

յն Ա

նտոն

ի ան

ապատ

ական

ի։

Ժող

ով ի

Սուրբ

Յար

ութեա

նն եւ ա

յս

կանո

ն կա

տարի

.

25

ბრ[წ

]{ყ}

[ინ]

{ვ}[ალ

ე არს

ს]{ახ}

[ელი

შ(ე)ნი

]

ბრწყინვალე არს სახელი შენი

(Ps.

54.7

/55.6

)26

<ძარადის

> {ფ(სალძო

ჳ)ნი

ჴ(ძა)ჲ

:}[

გˆ :

გ(ოჳერდ

)]{ი

ვინძ}

<ცა

>

ძარადის

. ფს

ალძუ

ნი ჴძაჲ:

გˆ

გუერ

დი ვინძცა

Սաղ

մոս

.Ճ՜Ժ

Ե. կցո

ւրդ·

Պատ

ուակ

ան

27

<ძცნა

ძე ფრ

თე ვ(იდ

რ)ე

ძაცხოვ

არსა

} ძცნა

ძე ფრ

თე.

ვიდ

რე ძაცხო

ვარს

ა ჩეძსა:

დასდებელ

ი ყუ

რად

იღე

ღძერ

თო ლოც

ვისა

ჩ[ეძისა

?]

է առ

աջի Տէ

ր մա

հ սր

բոց իւրո

ց։

*43va

(Ps.

54.2

/55.1

)1

<დას

>{დ

(ე)ბ

(ე)ლ

ი ყო

ჳრად

იღე

ღ(ძერთ

)ო}

[ლ]{ოც

ვისა

} დასდებელ

ი ყუ

რად

იღე

ღძერთ

ო ლოც

ვისა

ჩ[ეძისა

?]

մահ սր

բոց իւրո

ց։

92 T

he

a o

f tt

ow

esa i

s em

bra

ced b

y t

he

(init

ial)

t;

as t

o t

he

spel

ling o

f ya

nva

rsa

cf

3.3

, p.

113.


142 J. GIPPERT

AP

PE

ND

IX I

.11.

Synopsi

s of

the

per

icope

from

Pro

v.

11.7

–13

OP

146

SG

H

*43va

Pro

v.

2<აˆ

სა>

{კით

ხავი

:

იგავთაჲ

:}9

3

პირვ

ელი:

საკითხავი

:

იგავთაჲ

:

11.7

3<აღ

>{სრო

ჳლე}

[ბა]სა

[კ]ა

[ცი]სა

ძარ\

<თლ

>{ისასა

}

აღსრ

ულებასა

კაცისა

ძართლისასა

აღსრ

ულებასა

კაცისა

ძართლისასა

tel

eutß

sa

nto

v

ândr

òv

dik

aío

u

՛Ի վ

ախճա

նել ա

ռն

արդա

րոյ

4[არა

] {წარწყძდ

ეს}

არა წარწ

ყძდეს

არა ძო

აკლდეს

o

ûk

∫l

luta

i ոչ

կոր

նչի

5<სა

>{სოე

ბაჲ ძ}

[ისი

:

ხ(ოლ

ო) სი]ქ[ა]

\<დო>

{ჳლი

სასო

ებაჲ

ძისი,

ხოლო სიქადული

სასო

ებაჲ

, ხო

ლო

სიქადული

êl

pív

, tò

dè

ka

úx

jm

a

յոյս.Րբա

յցՐպ

արծա

նքՐ

6ოჳ

}[ღ]ძრ

[თოთ

]{აჲ

} წ[არ

]\<წყ

>{ძ

}[დ

]{ეს

} უღძ

რთოთ

აჲ

წარწ

ყძდეს

.

უღძ

რთოთ

ა ძო

ისპო

ს.

t¬n

âs

eb

¬n

∫l

luta

i.

ամպա

րշտա

ց կո

րիցե

ն։

11.8

7ძ[ა]რთ

ალი კა

[ც]ი

ძ[ო]

\<ნა

>{დ

ირეთ

აგან

ძართ

ალი კაცი

ძონადირ

ეთაგან

ძართ

ალი

ძჴეცისაგან

dík

aio

v êk

qß

ra

v Արդ

ար՝ յ

որսո

ղաց

8განერი

ს}

განერი

ს განერე

ს êk

dúnei,

փր

ցանի

՝

9<და>

{ძის წილ

} [შ

]ე[იპ]

{ყრას

ოჳ}\

<ღძ

>{რ

თოჲ

}

და ძის წილ

შეიპყრ

ას

უღძ

რთოჲ

.

და ძის წილ

ძიეცეს

უღძ

რთოჲ

.

ânt’

aûto

Õ d

è

pa

ra

díd

ota

i ö

âs

eb

ßv.

եւ փ

ոխան

ակ ն

(ո)ր

(ա)

մատն

ի ամ

պարի

շտն։

93 R

esto

rati

on o

f th

e ti

tle

ver

y u

nce

rtai

n.



OP

146

SG

H

11.9

10პირძ

[(ა)ნ]

{კაცისა

ოჳ}\

<შჯ

>{ო

ჳლოჲ

}საძ

(ა)[ნ

პირძ

ან კაცისა

უსჯ

ულოჲ

საძან

პირს

ა უღძ

რთოთ

ასა

ên s

tóm

ati

âs

eb

¬n ՛Ի

բեր

անս ան

օրին

աց

11ს]

{აფრ

ჴჱ დ

ა}\<ოჳ

>{ბის

საფრ

ჴჱ დ

აუბის

საფრ

ჴე

pa

gìv

որ

ոգայ

թ

12ძო

}[ყო

ჳასსა თოჳ

სს]{ა}

ძო

ყუასსა

თჳსსა

, ძო

ქალაქეთ

ა,p

ol

íta

iv,

ընկե

րաց.

13

<ხ(ოლ

ო)>

[ს]იბრ

ნ[ეჲ კაც]ის

[ა ძ

]

{არ}

\<თლ

>{ისასა

}

ხოლო სიბრ

ნჱ

კაცისა

ძართლისაჲ

ხოლო ცნობ

აძან

ძართ

ლისაძან

a÷s

qj

siv

dè

dik

aíw

n

իմաս

տութ

ի(ւն

) ար

դարո

ց

11.1

014წ[არ

]{ე}ძ[ა]

{რთის

|

სახ}

[ი]\

<ე>

{რებით

}[ა]

წარე

ძართ

ის.

|

სახიერ

ებით

ა განაგის იგი.

|

eΔo

do

v. |

յաջո

ղեալ

է։

| ՛Ի

բարո

ւթե(ան

)

15კა

[ცთა

ძართ

ალთ

]\<ა>

{ჲთა}

კაცთ

ა ძართ

ალთაჲთა

ძართ

ალძან

კეთილ

სა შინა

արդա

րոց յօրի

նեցա

ւ

16

[გ(ა

)]ნეწ[ეს

]ა ქ

(ა)ლ

(ა)[ქი

ხ(ოლ

ო) წარწ

ყ]\{ძ}

[ე]{დასა განაწესა

ქალ

აქი,

ხოლო წარწ

ყძედ

ასა

წარჰ

ძართ

ოს ქალ

აქი

და წ

არწყძედა

քաղա

ք. եւ ՛

ի կո

րստե

ան

17კ}

[აც]თ

[ა ]

{ოჳღ

ძრ}\

{თოთ

ა}[სა]

კაცთ

ა უღძ

რთოთ

ასა უღძ

რთოს

ა ամ

պարշտա

ց

11.1

118იყო[ს სიხარ]

{ოჳლ

}[ი

|

კოჳ]

\{რთ

ხე}ვი[თა]

იყოს

სიხარული.

|

კურთ

ხევითა

სიხარუ

ლი.

|

კურთ

ხევითა

ên â

ga

qo

⁄v

եղեւ

ուրախ

ու(թ

)ի(ւն)։

| Յօր

հնու

(թ)ե

(ան)

19

{ძართა}

[ლთ

]{აჲ

}[თა]

ძართ

ალთაჲთა

წრფე

ლთათ

ა dik

aíw

n

ուղղ

ոց

20

{ა}[ღე

]{ძა

}[რთ

ის]

{ქ(ა

)ლ(ა

)ქი}

[ხ(ოლ

ო)]

პირ[ით

ა]

აღეძართის

ქალ

აქი,

ხოლო პირი

თა

აღეძართოს

ქალ

აქი,

ხოლო პირი

თა

ka

tÉr

qw

sen

pó

liv

, s

tóm

as

in d

è

բարձ

րասց

ի քա

ղաք.

եւ

բերա

նօք


144 J. GIPPERT

OP

146

SG

H

21

[ოჳღ

ძ]{რ

თოთ

აჲთა

დაეძჴოჳ

ს}

უღძ

რთოთ

აჲთა

დაეძჴჳს

.

უღძ

რთოთ

ათა

დაიქცეს

.

âs

eb

¬n

ka

tes

ká

fj

.

ամպա

րշտա

ց կո

րծան

եսցի

։

11.1

222

{კ}[ა]

{ცძ(ა)ნ

ოჳგო

ჳნო}

[ჳრძ

(ა)ნ

]

შეო[ჳ]

\{რაცხ

-ყვნის

}

კაცძან

უგუ

ნურძ

ან

შეურაცხ

-ყვნის

შეურაცხ

-ყვნის

m

uk

tjr

íhei

po

lít

av

Արհ

ամար

հէ զըն

կերս

23

[ძ]{ოქ

(ა)ლ

(ა)}

[ქე]ნი

[ხ(ოლო)

კა]

\{ცსა

ძოქალაქენი თჳსნი

,

ხოლო კაცსა

ძოქალაქენი

ნაკლ

ულევანძან

გონებითა, ხო

ლო

კაცი

ênde®

v f

ren¬

n,

ân®

r d

è

այր պա

կասա

միտ.

այր

24

ბ}[რ

]{ ენსა დოჳ

ძილი}

[ჰძ]

\{ატ

ინ

ბრ ენსა დუძილი

ჰძატ

ინ.

გონიერ

ი ძყუდრო

ებით

იქცევინ.

fr

ónim

ov

™s

ux

ían

ãgei.

իմաս

տուն

զլռութի(ւն

) սի

րէ։

11.1

325

კაცძ

(ა)ნ

ოჳგოჳ

ნოჳრ

ძ(ა)ნ

აძ}\

<ხილის

კაცძან

უგუ

ნურძ

ან

აძხილის

კაცი

ორე

ნა

განაცხად

ებს

ân®

r d

ígl

ws

so

v

âp

ok

al

úp

tei

Այր

երկ

խօս

՝

26

ზრახვაჲ ხ(ოლ

ო) კაცძ(ა)ნ

ბრ \ენძ(ა)ნ>

ზრახვაჲ სასჯ

ელსა

შინა

, ხო

ლო კაცძან

ბრ ენძან

ძოყუ

სისა

ხუაშიადსა

, ხო

ლო

სარწ

ძუნო

ძან

bo

ul

àv

ên

sunedr

íwç,

pis

tòv

dè

յայտ

նէ զխոր

հուրդս

յա

տենի

, իսկ

հա

ւատա

րիմն

27

<დაიძარხ

ის ზრახვაჲ

>94

სულგრ

ელებით

დაიძარხ

ის

ზრახვაჲ.

დაფ

აროს

იგი

. p

no

±Ç k

rúp

tei

pr

ágm

ata

.

ոգւով՝

ծած

կէ զիր

ս։

94 T

his

ver

se m

ust

hav

e bee

n s

hort

ened

consi

der

ably

if

it e

nded

in t

he

27

th l

ine.



AP

PE

ND

IX I

.12.

Synopsi

s of

the

per

icope

from

Heb

. 11.3

2–34

OK

1K

2P

GH

A

*43v

b

Heb

.

1{ბ

ˆ ს(ა)

კ(ით)

ხ(ა)ვი

პავლ

ჱ ებრა

ელთა

ჲ}

დˆ :

საკი

თხავი:

პავლ

ჱ: ებ

რაელ

თაჲ:

11.3

22

დ[ა რ

]{აჲღა

ძე ვთ

ქოჳა

რ(აძეთ

ოჳ) და

}\ძა

[კლე]{

ბს

და რაჲღა

-ძე ვთ

ქუა?

რაძე

თუ დ

აძაკლე

ბს


-ძე ვთ

ქუათ

?

რაძე

თუ დ

აძაკლე

ბს


-ძე ვთ

ქუათ

?

რაძე

თუ დ

აძაკლე

ბს

Kaì

tí

∂ti

légw

;

êpil

eíc

ei

Եւ ա

րդ՝ զ

ի՞նչ ե

ւս աս

ացից

. զի չ

է բաւ

ական

(y)a

zow

påm

own

owpe

-zow

:

now

t-an

aÈe-po

w

3ძითხ

რობად

ჟაძი

} ძე

ძითხ

რობად

ჟაძი

ძე

ძითხ

რობად

ჟაძი

ჩუ

ენ ჟაძი ე

სე

ძითხ

რობად

me g

àr d

ijgo

úmen

on

ö xr

ónov

ժամա

նակս

պատ

մելոյ

, e pï

bic≈e

sa

4{ე

}[სე

გედ]

{ეო}

[ნის]{

თოჳს

და}

ესე გ

ედეო

ნისთ

ჳს,

ესე გ

ედეო

ნისთ

ჳს,

ძსაჯ

ულთა

თჳს:

გედე

ონის

თჳს,

perì

Ged

eÉn,

վա

սն գե

դեովն

ի, ge

d<eo

ni g

åen

own>

5{ბა}[

რ]{აკ

ისთო

ჳს დ

ა} [ს]

{ა}[ფ

]{სო

}\{ნი}

[სთ]{ოჳ

ს ბარაკი

სთჳს

,

საძფ

სონი

სთჳს

ბარაკი

სთჳს

,

საფს

ონის

თჳს

ბორაკი

სთჳს

,

საფს

ონის

თჳს

Bar

ák, S

amc

Én,

բա

րակա

յ, սամ

փսովն

ի, <

ba>

raÈi

<sa

mps

oni :

>

6და

იეფთ

}[აჲ

]{სთ

ოჳს}

და

იეფთ

აჲსთ

ჳს,

და იე

ფთაჲსთ

ჳს,

და იე

ფთაჲსთ

ჳს;

Îef

qáe,

յեփ

թայա

յ, <

yep>

(t)a

(i)

:

7დ{

ა დ(ავ

ი)თი}სთ

[ოჳ]{

ს}

[ს]{აძო

ჳჱლ}

\[ის

]{თო

ჳს

დავი

თისთ

ჳს დ

ა საძუ

ელის

თჳს

დავი

თისთ

ჳს დ

ა საძო

ელის

თჳს

ძეფე

თა -

-

დავი

თისთ

ჳს დ

ა საძო

ელის

თჳს;

Dau

íd t

e ka

ì

Sam

ou®

l

դավթ

ի, եւ

սամո

ւելի,

d(˜t)

<i :

sam

oeli>

8და

და

და

და

ka

ì եւ

own

9წინაჲსწარძ

ეტ}\

{ყოჳ

ელთა

} წინაჲს

წარძ

ეტყუ

ელთა

, წი

ნაჲს

წარძ

ეტყუ

ელთა

, წი

ნაწარძ

ეტყუ

ელთა

: t¬

n pr

ofj

t¬n,

այ

լոց մա

րգար

էիցն

. (e

)<n’

eg

marga

ve>

now

[g]<

oy>

11.3

310

[რ(ოძე

)ლნი

სარ]წ[ძ

]

{ოჳნოე

ბით}

როძე

ლნი

სარწ

ძუნო

ებით

როძე

ლნი

სარწ

ძუნო

ებით

აბრაჰაძ დ

ა ძსაჯუ

ლნი,

როძე

ლნი

სარწ

ძუნო

ებით

oŸ d

ià p

íste

wv

Որք

հաւա

տովք

hå

y<ax

owne

n>


146 J. GIPPERT

OK

1K

2P

GH

A

11[ერ

]{ეო

დეს}

[ძე

]ფ{ეთა

და იქ

ძ}\[ო]

{დ}[ეს

]

ერეო

დეს ძ

ეფეთ

ა [აბ

რაჰაძ დ

ა ძსაჯ

ულნი

]; იქ

ძოდე

ს

ერეო

დეს ძ

ეფეთ

ა [აბ

რაჰაძ დ

ა ძს

აჯულ

ნი];

იქძო

დეს

ერეო

დეს ძ

ეფეთ

ა; ka

tjgw

nís

anto

bas

ileí

av,

eîrg

ásan

to

պարտ

եցին

զթագ

աւոր

ու(թ)

ի(ւն)ս

.

գործ

եցին

<Èib

o-Èe>

-han

a<yå

ñÈe

e üw≈o

wna

x>

biy(

ay)-

<n-

åñ>

12{სიძარ

თლესა ა

ბრ}\

[აჰ]{აძ

სიძართ

ლესა

[აბრაჰაძ,

სიძართ

ლესა

[ლო

ტ,

აბრაჰაძ,

dika

ios

únj

n,

զարդ

արութ

ի(ւն).

<

sero

wna

x>

13ძ}

[ო]სე

{ისოჳ

ფინეეზ}

ძო

სე, ი

ესუ

და

ფინე

ეზ];

ძოსე

, იეს

უ და

ფინე

ეზ];

ძოსე

, ისუ

და ფ

ინეე

ზ იქძო

დეს ს

იძართლ

ესა;

14[ძი

]ეძ[თ

ხ]{ოჳ

ნეს

აღთქ

ოჳძა

}\{სა

ძიეძ

თხჳნეს

აღთქ

უძასა

ძიეძ

თხჳნეს

აღთქ

უძასა

აბრაჰაძ,

ისუ

და ქა

ლებ

êpét

uxon

êpag

geli

¬n,

հասի

ն աւետ

եաց.

ape-[

n]-<

å˜r

haypeo

wno

w>go

x

15აბრა

ჰაძ ი

სოჳ}

[ქ]{

ალებ

დაოჳ

}\{ყოჳ

ნეს}


იესუ

და

ქალებ

]; დ

აუყვ

ნეს


იესუ

და

ქალებ

]; დ

აუყვ

ნეს

ძიეძ

თხჳნეს

აღთქ

უძასა.

<bo

w†ay

-n-å

ñ>

16[პი

რნი ლ

ოძ]{თა

}[ნი

] პირნ

ი ლოძ

თანი

პი

რნი ლ

ოძთა

ნი

საფს

ონ დ

ა დავით

და

დანი

ელ

∂fra

zan

stó

mata

león

twn,

խցին

զբեր

անս ա

ռիւծ

ուց.

<®o

w>

mow

<go

x

****

****

***>

11.3

417

[სა]ფ

{ს}[ო]ნ დ

(ავი)თ

[დ]{ანი}

[ე]{ლ

|

და}

[შ]\[რტ

ე]{ს}

[საძფ

სონ,

დავი

თ და

დანი

ელ];

| და

შრიტ

ეს

[საძს

ნ, და

ვით

და

დანი

ელ];

| და

შრიტ

ეს

დაუყ

ვნეს

პირნ

ი ლო

ძთანი;

∂sbe

san

շիջ

ուցին

a†e

<s-

biya

y-n-

åñ>

18[ ა

ლ]{ი

ცეცხლი

საჲ სა

}\[ძთ

ა ალ

ი ცეცხლ

ისაჲ

[საძთ

ა ალ

ი ცეცხლ

ისაჲ

[საძთ

ა საძ

თა

dúna

min

puró

v,

զզօր

ու(թ)

ի(ւն)

հրոյ.

<o

mi>

l’[a]

<no

wna

x ©a

y>

19ყრ

ძ]{ათ

ა ანანია ა

ზა}\რი

ა ყრ

ძათა

: ანანია

, აზარი

ა ყრ

ძათა


, აზარი

ა ყრ

ძათა


, აზარი

ა

20და

ძის[ა

]ელ [გ(ა

)ნე]{რნ

ე}[ს

პი]\რს

ა და

ძისაელ

]; გა

ნერნ

ეს

პირს

ა და

ძისაელ

]; გა

ნერნ

ეს

პირს

ა და

ძისაელ

დაშრი

ტეს

ალი ც

ეცხლ

ისაჲ

;

∂fug

on s

tóma

ta

ապրե

ցան ՛

ի բեր

անոյ

<ka

r≈e-n

-å˜r

®ow

mowgo

xoc>

21ძახ[ო

ჳლისასა]

{ოჳრ

ია}

ძახჳლი

სასა

[ურ

ია

ძახჳლი

სასა

[ურ

ია

ურია

ma

xaír

jv,

սր

ոյ.

<ga

>i[

z]<

deow

n :>

22[ძ]

{ღდ}

ელი [

დ]{ა

ელ}[ია

წ(ინაჲს

)წ(ა)]

{რძეტ}

[ყ(ოჳ

ე)}\[ლი

ძღდე

ლი დ

ა ელი

ა წინაჲს

წარძ

ეტყუ

ელი];

ძღდე

ლი დ

ა ელი

ა წი

ნაჲს

წარძ

ეტყუ

ელი];

ძღდე

ლი დ

ა ელი

ა წი

ნაწარძ

ერტყ

უელი

განე

რნეს

პირს

ა ძახჳლი

სასა

;



OK

1K

2P

GH

A

23გ(ა

)ნ ლი

ერ]დ

ე[ს]

{ოჳ ლო

ჳ}\რებისა[გ

(ა)ნ

გან

ლიერ

დეს

უ ლუ

რები

საგან

და ას

ა ძეფ

ჱ და

ვით

ძეფჱ

, êd

unam

Éqj

san

âpò

âsqe

neía

v,

զօրա

ցան ՛

ի տկ

արութ

(են)է.

<bo

w≈i-

he>

-n-å

˜[r]

<no

wge

rña

xoc>

24დ(

ავი)თ

] {დ

ა ასა

ძე}\ფე

[ეზ

ეკია

, საძფს

ონ,

ისუ]

;

[ეზეკ

ია, ს

აძფს

ონ,

ისუ]

;

ეზეკ

ია, ასა

ძეფჱ

25ი[ქ

ძნ]{ნეს

ლიერ

ბრ ო

ლა}\

<სა

იქძნ

ნეს

ლიერ

ბრ ო

ლასა

იქძნ

ნეს

ლიერ

ბრ ო

ლასა

გან

ლიერ

დეს

უ რუ

ლები

საგან;

êgen

ßqj

san

îsxu

roì

ên p

olém

wç,

եղեն

զօրա

ւորք

՛ի պա

տերա

զմի.

<he

>-n

-å˜(r

) <

bow≈iå

˜r

ä≈o

wx>

26შინა

აბ>{

რაჰაძ}

<ლო

ტ ძო

სე>

შინა


ლოტ,

ძოსე

შინა


ლოტ,

ძოსჱ

გედე

ონ, ბ

არაკ

, საფ

სონ

27<დ

ა ისო

ჳ ბანაკები

აოტე

ს>

და იე

სუ];

ბანაკე

ბი

აოტე

ს და

იესუ

]; ბა

ნაკე

ბი

აოტე

ს და

დავით

ბანაკე

ბი

აოტე

ს pa

remb

olàv

∂kli

nan

առին

զբան

ակս

heq[

a]<

y Èa

rava

row

x>

უცხო

თესლ

თაჲ

[გედე

ონ, ბ

არაკ

,

საფს

ონ დ

ა დავით

];

უცხო

თესლ

თაჲ

[გედე

ონ, ბ

არაკ

,

საფს

ონ დ

ა დავით

];

უცხო

თესლ

თაჲ,

ძოიყ

ვანნ

ეს დ

ედათ

ა âl

lotr

íwn·

օտար

աց։

<en

’eg>

å˜(y

)


148 J. GIPPERT

APPENDIX II: REPRODUCTION OF THE PALIMPSEST PAGES

TABLE I

Fol. *46r / †91r

*46ra

*46rb

1 1

2 2

3 3

4 4

5 5

6 6

7 7

8 8

9 9

10 10

11 11

12 12

13 13

14 14

15 15

16 16

17 17

18 18

19 19

20 20

21 21

22 22

23 23

24 24

25 25

26 26

27 27

*46ra *46rb



Lectionary

*46ra

*46rb

1 < < ~

< < 1

2 < < [ [ 2

3 < < 3

4 < < 4

5 < < <E < 5

6 ̂ 6

7 : < : < ̂ E Y 7

8 < < [

~ 8

9 < 9

10

G

[ ~ 10

11 < 11

12 < <

~ < 12

13 13

14 < < 14

15 < < < 15

16 < < 16

17 < < 17

18 < [ 18

19 < 19

20 < 20

21 < 21

22

< 22

23 < < 23

24

~ < 24

25 ~ < 25

26 < < 26

27 27

*46ra *46rb


150 J. GIPPERT

TABLE II

Fol. *46v / †91v

*46va

*46vb

1 1

2 2

3 3

4 4

5 5

6 6

7 7

8 8

9 9

10 10

11 11

12 12

13 13

14 14

15 15

16 16

17 17

18 18

19 19

20 20

21 21

22 22

23 23

24 24

25 25

26 26

27 27

*46va

*46vb



Lectionary

*46va *46vb

1 < 1

2 < < < 2

3 < < 3

4 4

5 < < < 5

6 6

7 < < 7

8 O I 8

9 9

10 < < < SA 10

11 < 11

12 12

13 < < ~ 13

14 < < < 14

15 < < < < < 15

16 16

17 < 17

18 < < < 18

19 19

20 ~ < < < 20

21 < 21

22 < < 22

23 < < 23

24 : < < : : < 24

25 < ~ < 25

26 ] < ̂ > : < ̂ 26

27 S < [ 27

*46va *46vb


152 J. GIPPERT

TABLE III

Fol. *43r / †88r

*43ra

*43rb

1 1

2 2

3 3

4 4

5 5

6 6

7 7

8 8

9 9

10 10

11 11

12 12

13 13

14 14

15 15

16 16

17 17

18 18

19 19

20 20

21 21

22 22

23 23

24 24

25 25

26 26

27 27

*43ra

*43rb



Lectionary

*43ra

*43rb

1 [ < 1

2 < 2

3 < 3

4 < 4

5 ~ : 5

6 6

7 < 7

8 ^

~ < < 8

9 < 9

10 ~ < < 10

11 < 11

12 < < 12

13 [ < 13

14 < < ~ 14

15 < < < 15

16 < < < 16

17

< < 17

18 [ < 18

19

~ : 19

20 < 20

21 < 21

22 : < ~

< < 22

23 ~ < < 23

24 < < < < < : A^: < : 24

25 :__ < 25

26 ~ < < < : ^ : < 26

27 ~ < 27

*43ra *43rb


154 J. GIPPERT

TABLE IV

Fol. *43v / †88v

*43va

*43vb

1 1

2 2

3 3

4 4

5 5

6 6

7 7

8 8

9 9

10 10

11 11

12 12

13 13

14 14

15 15

16 16

17 17

18 18

19 19

20 20

21 21

22 22

23 23

24 24

25 25

26 26

27 27

*43va

*43vb



Lectionary

*43va

*43vb

1 [LI < CVISA ̂ [ 1

2 ~ : : ~ 2

3 3

4 4

5 : ~ 5

6 6

7 < 7

8 8

9 9

10 < < 10

11 < 11

12

~ 12

13 13

14 14

15 15

16 < [ ~ 16

17 < 17

18 18

19 19

20 [ ~ IT < 20

21 21

22 ~ < ] ~ 22

23 [ ~ < 23

24 < < 24

25 < < 25

26 ~ < 26

27 < 27

*43va *43vb


156 J. GIPPERT

APPENDIX III: FIGURES

Fig. 1. The Kurashi Gospels, fols. *19v-*22r



Fig. 2. The Kurashi Gospels, fol. *138r / †39r


158 J. GIPPERT

Fig. 3. Ms. no. 176 of the Kutaisi Historical-Ethnographical Museum, fol. 243r



Fig. 4. The Kurashi Gospels, colophon and part of ‘contract’ text on fol. *138r (bottom)

Fig. 5. The Kurashi Gospels, ‘contract’ text on fol. *161v (bottom)

Fig. 7. The Kurashi Gospels, secondary copy of donor’s colophon on fol. *85r (right column)

Fig. 6. The Kurashi Gospels, donor’s colophon on fol. *85r (right column)


160 J. GIPPERT

Fig. 8. The Kurashi Gospels, Svan note at the bottom of fol. *124v

Fig. 9. The Kurashi Gospels, Svan note at the bottom of fol. *125v

Fig. 10. The Kurashi Gospels, Svan note at the bottom of fol. *126v (turned by 180°)
