State-of-the-art waterzuivering · 11/1/2007 · Dean Kamen, de uitvinder van de Segway; de gemotoriseerde step. Hij ontwikkelde een drinkwaterinstallatie op basis van compressie

I N D U S T R I E M A G A Z I N E

4de jaargang / nummer 2 / mei 2008

Focus op:

State-of-the-art waterzuivering

Interview: "Lozingsvergunningen zijn zomaar komen te vervallen"

Afvalwater De balans tussen ecologie en economie

I N D U S T R I E M A G A Z I N E r e dAc t I o n e e lInhoud

4 nieuwsDigestHet belangrijkste nieuws uit de watersector van de afgelopen weken.

7 InterviewWat is er zoal te verwachten op het gebied van wetgeving? Nou, héél veel. Zo komt er een Waterwet waarin de WVo opgaat. Bovendien trad recent het zogenoemde Activiteitenbesluit in werking. Om de gevolgen van al die wijzigen in kaart te brengen, knoopte de redactie een gesprek aan met Volkert Bakker en Peter Vermij van Rijkswaterstaat Waterdienst.

11 AfvalwaterVoortdurend moeten ecologie en economie worden afgewogen. Daarbij is het praktisch om te leren van ervaringen van andere bedrijven. Van Akzo bijvoorbeeld. “Welke procesverbeteringen zowel duurzaam als economisch verantwoord zijn, hangt af van de toepassing van de verschillende soorten water op de betreffende productielocatie en de specifieke, locale omstandigheden”, zegt Bernard Tuin, senior process development engineer Research and Technology bij de chemische multinational.

14 Waterzuivering: membraanfiltratieDe opmars van membraanfiltratie zet zich binnen alle takken van waterbehandeling voort. Niet alleen voor het zuiveren van afvalwater, maar ook voor het bereiden van drink- en proceswater, waarbij ook hergebruik van afvalwater steeds interessanter blijkt.

16 Waterzuivering: stikstofverwijderingBewezen technieken voor stikstofverwijdering past de industrie nog maar mondjesmaat toe. De KRW maakt echter investeringen daarin noodzakelijk. We belichten de achtergronden en zetten op een rij wat de mogelijkheden zijn.

19 Waterzuivering: berichtenHet laatste nieuws op het gebied van waterzuivering.

20 WatermarktOver producten en diensten die onlangs op de markt zijn gebracht.

27 Podium: “nederland bezit prima troefkaarten”Vewin-directeur Theo Schmitz schetst de Nederlandse troefkaarten voor wat betreft zuiveringstechnologieën voor drinkwater en afvalwater.

28 Watermarkt nieuwsOver producten en diensten die onlangs op de markt zijn gebracht.

31 CarrièreOp het industriële chemiecomplex van Dow in het Zeeuwse Terneuzen is de variëteit in typen watersystemen indrukwekkend. “Voor elk type watersysteem is een zorgvuldig gekozen waterbehandeling vereist. En juist dat maakt het watervakgebied zo bijzonder interessant”, aldus Jeroen de Heer. Recent is hij werkzaam als Industrial Water & Waste Water Treatment Expert binnen de Zwitserse chemieonderneming Ciba.

32 Internationaal nieuwsEen overzicht van het nieuwsaanbod uit de wereldwijde watermarkt.

34 ServicepaginaAgenda, advertentie-index en colofon.

De doorbraak

Met een nieuwe waterzuiveringstechniek de hele wereld veroveren. Daar droomt toch iedere watertechnoloog van. Maar, wat zou dat dan voor een techniek moeten zijn? Er zijn al zoveel goede zuiveringstechnieken, kan daar dan nog iets aan worden toegevoegd? Membraanfiltratie is aardig op weg de hele waterwereld te veroveren en staat bijna dagelijks in het nieuws. Zo gaan Pharmafilter en Grontmij bij een Delfts ziekenhuis een membraaninstallatie bouwen voor het zuiveren van het afvalwater afkomstig van een vergister van biologisch afbreekbare beddenpo's. Toch krijgt ook die installatie een nageschakelde actiefkool en ozonfilter, omdat membraanfiltratie niet alle vervuilingen uit het water kan halen. Daarvoor zouden de poriën van het membraan nog kleiner moeten zijn en dan komen we in de nanofiltratie. Echter, hoe kleiner de poriën hoe groter de kans op dichtslibben en een toename van de benodigde druk (lees: energieverbruik) om het water toch door de filter te krijgen. Alle nieuwe vindingen die membraanfilters schoonhouden, zijn dan ook steevast groot nieuws. Zit hierin de doorbraak?Deze editie van WaterForum Magazine heeft als focus 'state-of-the-art' waterzuivering. In Nederland wordt hard gewerkt aan innovaties. Toch is het meest recente grote nieuws op het gebied van waterzuivering afkomstig van Dean Kamen, de uitvinder van de Segway; de gemotoriseerde step. Hij ontwikkelde een drinkwaterinstallatie op basis van compressie destillatie. Een techniek die een enorme hoeveelheid energie verbruikt, maar Kamen claimt dat hij met twee procent energieverbruik uit kan ten opzicht van vergelijkbare drinkwatertechnieken. Wordt dit de doorbraak waar iedere watertechnoloog van droomt?

Jac van TuijnHoofdredacteur WaterForum [email protected]

I nte rv I e w4 I N D U S T R I E M A G A Z I N E

n I e u wsd I g e st

Tankreiniger test anaerobe reactor Tankreinigingsbedrijf ITC Transport onderzoekt

of met het anaerobe zuiveringssysteem Biopaq-

AFR mogelijk is vetten uit afvalwater om te zetten

in biogas. Het Brabantse bedrijf reinigt tankauto’s

voor levensmiddelen; een proces waarbij het

reinigingswater ontdaan wordt van vetten. Een

proefproject moet nu uitwijzen of omzetting van

de vetten naar biogas rendabel kan. Zo ja, dan

overweegt het bedrijf een dergelijk zuiveringsin-

stallatie op de nieuwe bedrijfslocatie te bouwen.

Het biogas komt er van pas bij de daar te bouwen

installatie voor warmtekrachtkoppeling. De

Biopaq-AFR (Anaerobic Flotation Reactor) is

een innovatie van Paques. Vlokvormige bacteriën

groeien er door een geïntegreerde flotatie-unit.

Met biogas verzadigd effluent zorgt er voor dat

onopgeloste delen en slib opdrijven, waarna het

effluent er onder weggepompt wordt. Dankzij het

hogere slibgehalte in vergelijking met conventi-

onele slibvergisters én de gesloten reactor, is de

installatie compact en vrij van geurproblemen.

een schematische weergave van

het Pharmafilter dat alle afval- en

afvalwaterstromen samenbrengt.

NAM krijgt puur water uit gezuiverd rioolwaterVanaf 2010 ontvangt de Nederlandse Aardolie

Maatschappij (NAM) dagelijks minimaal 8200

kubieke meter ultrapuur water opgewerkt uit

gezuiverd rioolwater. Leverancier is NieuWater, een

samenwerkingsverband van Waterleidingmaatschap-

pij Drenthe en waterschap Velt en Vecht. Het bedrijf

wil op de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Emmen

nog deze zomer beginnen met de bouw van een

waterfabriek. De NAM gaat het water gebruiken

voor de elektriciteitsopwekking die nodig is voor de

herontwikkeling van het olieveld Schonebeek.

Een ultrafiltratie-installatie verwijdert in de eerste

van vier stappen de onopgeloste bestanddelen

uit het effluent. Daarna volgt een biologisch

actiefkool filter; feitelijk een voorzuivering voor

de nageschakelde omgekeerde osmose installatie.

De omgekeerde osmose vindt vervolgens plaats

in twee stappen: het in de derde trap verkregen

vrijwel ontzoute water wordt in de laatste trap

gepolished met elektro deionisatie. De spoel-

en reinigingstromen die gedurende het proces

ontstaan, worden hergebruikt en/of gaan retour

naar de zuivering. Alleen het concentraat van de

omgekeerde osmose wordt rechtstreeks geloosd.

De bouw van de nieuwe waterfabriek vergt een

investering van ongeveer 43,5 miljoen euro.

Drinkwater weer goedkoper In 2008 zijn de tarieven voor

drinkwater gemiddeld gedaald

met twee cent per kubieke meter.

Dat meldt brancheorganisatie

VEWIN. De daling volgt op een

iets geringere prijsafname van

gemiddeld één cent over 2007.

Grootste dalers dit jaar zijn

Oasen (min acht cent), Evides

(min acht cent) en Vitens (min

vier cent). De enige stijgers zijn

Waterbedrijf Groningen (plus

twee cent) en Brabant Water

(plus drie 3 cent). Verder werd

het drinkwater in de provincie

Utrecht duurder. Dit is toe te

schrijven aan het gelijktrekken

van de tarieven binnen Vitens,

dat in 2006 Hydron Midden-

Nederland overnam.© WaterForum Magazine 2008

in euro’s

Waterkosten (huishoudens)

* = in euro's per vervuilingseenhed, bron: VEMW ** = in euro's per meerpersoonshuishouden, bron: Coelo *** = in euro's per m3, bron: VEWIN - voor industriële gebruikers ca. 30 ct/m3 lager

160

130

140

150

58

56

54

52

1,45

1,46

1,44

1,43

1,42

*

**

***

2006 2006 2006Zuiveringsheffing Rioolheffing Drinkwater

Afvalmix door filter en MBR Het Delftse ziekenhuis Reinier de Graaf laat

op dit moment een demonstratie-installatie

van Pharmafilter bouwen. Dit systeem brengt

alle afval- en afvalwaterstromen samen, waarna

deze in zijn geheel gezuiverd worden. Naast

afvalwater, bevat de stroom ook vast afval als

bioplastics en keukenafval.

De winst zit hem voor een belangrijk deel in

het gebruik van die bioplastics, bijvoorbeeld

biologisch afbreekbare bloemenvazen, incon-

tinentiematerialen of beddenpo’s. Als op zie-

kenhuisafdelingen een shredder staat, kan het

personeel het afval dicht bij de ontstaansplek

snel kwijt en zijn gescheiden afvalstromen

niet langer nodig. Het afval kan er zonder

problemen in. Daarna gaat het geshredderde

afval naar een centrale vergistingsinstallatie.

Die zet het afval om in methaangas. Wat

overblijft, wordt gezuiverd in een membraan-

bioreactor. Een nazuivering met actiefkool en

ozon zorgt dat het te lozen afvalwater vrij is

van medicijnresten.

Adviesbureau Grontmij is ook bij het project

betrokken, vooral voor de ontwikkeling van

een goede zuiveringstechnologie voor het

afvalwater. Voor de demo-installatie in Delft

wordt een membraanbioreactor gebruikt. Als

mogelijke behandeling van het afvalwater

denkt Grontmij aan een actiefkool- en een

ozonfilter. Op de in april gehouden vakbeurs

Industrie en Milieu was er veel lof voor het

concept. Minister Cramer van VROM reikte

aan Pharmafilter en Grontmij de EEP-award

Nederland uit.

I nte rv I e w

5I N D U S T R I E M A G A Z I N E

n I e u wsd I g e st

Meer nieuws online Het nieuws op deze nieuwspagina's is ook te vinden op de website WaterForum Online. Als u een abonnement neemt op de gratis nieuwsbrief, ontvangt u wekelijks het nieuws uit de watersector.

Kijk op: www.waterforum.net

North Water bouwt nieuwe waterfabriek Uiterlijk 1 augustus 2009 wil zetmeelconcern

Avebe in Ter Apel de nieuwe proceswaterzuivering

openen. Niet alleen de bouw, ook de bedrijfsvoe-

ring, exploitatie en het onderhoud zijn in handen

van North Water. De volledig geautomatiseerde

waterfabriek moet jaarrond de gehele dag voor

verschillende bedrijfsprocessen van Avebe water

produceren met vrijwel dezelfde kwaliteit als

drinkwater. De zuivering, met een capaciteit van

600 kubieke meter per uur, gaat op jaarbasis 300

miljoen kubieke meter proceswater produceren.

Zuivering laat waterverbruik fiks dalenSiemens bouwt voor de Duitse papierproducent

Albert Köhler een waterzuivering die het water-

verbruik met negentig procent moet terugdrin-

gen. Het systeem bestaat uit een membraanbiore-

actor met een nageschakelde omgekeerde osmose.

In de nieuwe zuivering koelt een warmtewisselaar

het warme afvalwater. De vrijkomende warmte

gaat naar een nabijgelegen zwembad. Het gekoel-

de afvalwater stroomt vervolgens in een aerobe

biologische zuivering met drie compartimenten.

De slibwaterscheiding vindt plaats in een apart

membraansysteem met een capaciteit van 35

kubieke meter per uur. Volgens Siemens heeft het

hoge slibgehalte en de calciumverbindingen, zo

kenmerkend voor afvalwater in de papierindu-

strie, geen nadelige effecten op de efficiency van

de membranen. Nabehandeling van maximaal

twintig kubieke meter effluent per uur vindt

plaats in een omgekeerde-osmose-installatie.

Daarna is het ontzoute water her te gebruiken.

Het overige effluent wordt na ultrafiltratie

binnen het productieproces ingezet. Volgens

Siemens leidt hergebruik van water tot een

besparing van zeker negentig procent. De nieuwe

zuivering bestaat uit zes modules in containers,

waarmee de beoogde bouwtijd slechts twee

maanden bedraagt. Nog dit voorjaar moet de

nieuwe installatie in bedrijf zijn.

Logisticon levert membraanbioreactor Het Nederlandse Logisticon bouwde recent bij Biogas Boeye in het Vlaamse Haasdonk een mem-

braanbioreactor met nageschakelde nanofiltratie. Een UASB, aerobe biologische zuivering, filtert het

afvalwater. De bioreactor zorgt voor de slib-effluentscheiding. De nagekoppelde nanofiltratie maakt

hergebruik van het effluent mogelijk. Het systeem is voorzien van visualisatie en telemetrie, zodat de

technologen van Logisticon eenvoudig in het systeem kunnen. De hele installatie heeft een ontwerp-

capaciteit van dagelijks 280 kubieke meter.

EIW zet voet op Limburgse bodem Waterleiding Maatschappij Limburg (WML) en

Evides Industriewater (EIW) hebben samen een

nieuw bedrijf voor de levering van industrieel

water opgericht: Evilim Industriewater. De joint

venture richt zich op industriële projecten, zoals

de ontwikkeling en exploitatie van industriële in-

stallaties voor waterbehandeling van proceswater,

afvalwaterzuivering en hergebruik van water.

De samenwerking met WML past voor EIW

in een reeks. Het bedrijf werkt in Nederland al

samen met andere waterbedrijven als Vitens,

WMD en WBG. Verder levert het concern

verschillende waterkwaliteiten aan bijvoorbeeld

Dow in Terneuzen en Hamburg.

Silica-deeltjes zuiveren drinkwater Met silica-deeltjes voorzien van een nanometer-

dun laagje actief materiaal, is drinkwater een-

voudig en voordelig te zuiveren. Die ontdekking

deed een aantal Australische onderzoekers. De

actieve deeltjes, surface engineered silica (SES)

genoemd, bestrijden onder andere biologische

moleculen, pathogenen, bacteriën en parasieten.

Volgens de onderzoekers vindt dit plaats in een

eenvoudig systeem, zodat de kosten lager zijn dan

bij conventionele methoden voor drinkwaterzui-

vering. De vinding is nog niet in de praktijk be-

proefd, maar zou in potentie miljoenen mensen

kunnen helpen in de strijd voor goed water.

het puronmembraan

dat onder het water

zit, wordt toegepast

bij Biogas Boeye.

I nte rv I e w


"Een tsunami van nieuwe regelgeving zou ik het niet noemen. Dat klinkt zo negatief. Maar het is zeker zo dat er op dit moment veel gebeurt op het gebied van de regelgeving voor het lozen van afvalwater." Aan het woord is Volkert Bakker, senior beleidsmedewerker bij de afdeling emissiebeheer van Rijkswaterstaat Waterdienst in Lelystad. Hij is zijn hele loopbaan bij Rijkswaterstaat al betrokken bij de Wvo-vergunningsverlening voor het lozen van afvalwater door de industrie. De laatste jaren hield Bakker zich bezig met de wettelijke veranderingen die uiteindelijk zullen leiden tot de vervanging van de Wvo door de Waterwet, en de vervanging van de Wet milieubeheer door de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo).

Peter Vermij, senior adviseur van de afdeling emissiebeheer van Rijkswaterstaat, is ook nauw betrokken bij de vergunningverlening voor de industrie. Nu de industriële

lozingen sterk zijn teruggebracht, richt Vermij zich meer op de aanpak van diffuse bronnen en de invoering van de Kaderrichtlijn Water. "De nieuwe regelgeving voor het lozen van afvalwater is een niveau lager komen te liggen", voegt Vermij toe. "Sinds 1 januari is het 'Activiteitenbesluit' van kracht, gebaseerd op de Wet milieubeheer en Wvo. Dit betekent dat veel vergunningen zijn vervallen en algemene regels een hoofdrol zijn gaan spelen voor behoorlijk wat activiteiten."

Vaarwel Wvo-vergunningVorig jaar zijn ruim 1100 milieuvergunningen van milieubelastende en doorgaans grotere bedrijven inhoudelijk getoetst aan de Europese regels van de IPPC-richtlijn. Deze ondernemingen blijven ook onder de nieuwe wetgeving vergunningsplichtig. Voor hen bestaat er straks echter nog maar één Wabo-loket. "Op dit moment heeft de overheid

Tekst: Jac van TuijnFoto's: Guy Ackermans

De Wet verontreiniging oppervlakte-wateren (Wvo) heeft zijn langste tijd gehad. De maatregel leidde er toe dat bedrijven hun lozingen saneerden. Inmiddels werkt Den Haag aan de Waterwet waarin de Wvo opgaat. Ook komt er een vervanging van de Wet milieubeheer door de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo). Om het nog ingewikkelder te maken, trad 1 januari het Activiteitenbesluit in werking. Hierdoor zijn opeens lozingsvergunningen vervangen door algemene regels. Reden voor een gesprek met Volkert Bakker en Peter Vermij van Rijkswaterstaat Waterdienst. Beiden waren nauw betrokken bij de veranderingen.

"lozingsvergunningen zijn zomaar komen te vervallen"

Watervergunning (Waterwet) en omgevingsvergunning (Wabo) op komst


plichtige en een groep speciale bedrijven die het afvalwater direct op het oppervlaktewater lozen, blijven wel een Waterwetvergunning verplicht.

Omkering door Activiteitenbesluit De grootste verandering in de nieuwe milieuwetgeving zit in het Activiteitenbesluit, dat ook wel eens omkeringsbesluit wordt genoemd en sinds 1 januari van kracht is. Voorheen moesten bedrijven, op grond van de Wet milieubeheer en de Wvo, voor milieubelastende activiteiten altijd een vergunning hebben. Sinds 1 januari is het omgekeerd. Voor ondernemingen is in principe geen milieuvergunning meer verplicht. Alleen voor bepaalde activiteiten gelden nog milieuvoorschriften die in besluiten per bedrijfscategorie zijn vastgesteld. Bedrijven die vallen onder de Europese IPPC-richtlijn en ondernemingen met zeer specifieke milieubelastende activiteiten, moeten nog wel aan een algemene vergunningsplicht voldoen. Volgens Bakker en Vermij is nog onvoldoende doorgedrongen hoezeer het Activiteitenbesluit de vergunningverlening op zijn kop heeft gezet. "Op 1 januari kunnen vergunningen ineens zijn vervangen door algemene regels zonder dat het bevoegde gezag of het bedrijf dat heeft gerealiseerd," aldus Bakker.

LozingsvoorschriftenVolgens Bakker loopt Rijkswaterstaat op dit moment alle lozingsvergunningen na, voor zover het lozingen betreft op rijkswateren. Voor de regionale wateren doen de waterschappen dat. "We kijken nu welke lozingsvergunningen en welke deelvoorschriften straks in de Waterwet doorlopen, of zijn komen te vervallen. Als het goed is, krijgen alle vergunningsplichtige bedrijven van Rijkswaterstaat een brief over de nog lopende lozingsvoorschriften. De inhoud blijft meestal dezelfde," stelt Bakker gerust. "Dit is vastgelegd in het drie jaar geldende overgangsrecht." Tot 2011 kunnen bedrijven en overheid met elkaar uitzoeken wat onder de algemene regels van het Activiteitenbesluit en de lozingsvergunning van de Waterwet

Terminologie

"sinds 1 januari is het 'Activitei-tenbesluit' van kracht, gebaseerd op de wet milieubeheer en wvo”, zegt Peter vermij.

TerminologieWaterwetNieuwe wet die negen bestaande waterwetten integreert, waaronder de Wvo. De Waterwet is al door de Tweede Kamer aangenomen en moet nog naar de Eerste Kamer. Treedt naar verwachting 2009 in werking.Wet milieubeheer (Wm)Centrale wet voor alle milieuaspecten, behalve voor lozin-gen op oppervlaktewater. Op 1 januari 2009 gaat de Wet Milieubeheer op in de Wet algemene bepalingen omge-vingsrecht (Wabo).Wet verontreiniging oppervlaktewater (Wvo)Stelt dat het lozen van afvalwater is verboden, tenzij daar-voor een vergunning is. De Wvo gaat op in de Waterwet (zie hierboven).Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo)De Wabo regelt de omgevingsvergunning, één geïntegreerde vergunning voor bouwen, wonen, monumenten, ruimte, natuur en milieu. Omvat ook de Wet milieubeheer. De Wabo-wet ligt nu voor behandeling in de Eerste Kamer.IPPC-richtlijnDe Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC)-richtlijn verplicht de Europese lidstaten grote milieuvervui-lende bedrijven te reguleren met een integrale vergunning voor alle mogelijke soorten van vervuiling, op basis van Best Beschikbare Technieken (BBT’s). ActiviteitenbesluitHet Activiteitenbesluit is gebaseerd op de Wet milieubeheer (straks Wabo), de Wet bodembeheer, de Wet verontreiniging oppervlaktewateren en trad 1 januari in werking. Het be-sluit stelt algemene regels aan bedrijven. Deze hebben geen milieu- of watervergunning (meer) nodig.Kaderrichtlijn WaterDe Europese Kaderrichtlijn water (KRW) moet zorgen dat de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater in 2015 in alle EU-lidstaten op orde is. Daartoe worden dit jaar voor het eerst deelstroomgebiedsplannen opgesteld met een maatregelenpakket dat tussen 2009 en 2015 wordt uitge-voerd.

de plicht de milieuvergunning en de lozingsvergunning op elkaar af te stemmen", zo licht Bakker toe. "Straks worden alle vergunningen via dat ene loket afgehandeld. Daarachter moeten het rijk, de provincies, de waterschappen en de gemeenten het eens worden over alle Wabo- en Waterwet-vergunningsvoorschriften." De Wvo-vergunning voor lozingen via de gemeentelijke riolering gaat helemaal vervallen. De meeste bedrijven gaan onder de algemene regels vallen van het Activiteitenbesluit. "Bepaalde bedrijfscategorieën die niet onder de algemene regels vallen en op het riool lozen, hebben straks alleen nog een Wabo-vergunning," vult Vermij aan. Voor IPPC-

I nte rv I e w


valt. Bakker vraag zich af of bedrijven zich deze verandering voldoende realiseren. "Bedrijven moeten zelf uitzoeken of iets wel of niet kan; een essentiële verandering."

Algemene zorgplicht centraalHet interview met Bakker en Vermij komt op het meest fundamentele punt van de nieuwe regelgeving: de eigen verantwoordelijkheid, ondergebracht in de zorgplicht. "Tot nog toe kwamen bedrijven naar de overheid en vroegen wat ze moesten doen. Nu stelt de overheid een kader vast aangevuld met een algemene zorgplicht. Bedrijven dienen daar zelf invulling aan te geven." Bakker is benieuwd hoe dit verloopt. "Op enig moment komen we toch op controle en veronderstellen we dat de zaken goed op orde zijn." Hij verwacht dat het de grotere bedrijven met veel milieukennis makkelijker af zal gaan, dan de kleinere bedrijven die gewend zijn aan duidelijke regels. Wel is er de waarschuwing dat het Activiteitenbesluit de mogelijkheid geeft alsnog gedetailleerde voorschriften op te leggen aan bedrijven die de zorgplicht niet goed uitvoeren.

Principiële kwestieMet de komst van de Wabo en de Waterwet is de wetgeving veel beter op elkaar afgestemd en speelt volgens Bakker en Vermij veel minder de vraag welk ministerie waarvoor verantwoordelijk is. Toch blijft er een principieel verschil tussen de Wabo en Waterwet. De Wet milieubeheer, en straks dus de Wabo-wet, gaat ervan uit dat een activiteit in principe geen milieuvergunning vereist. De overheid heeft wel voor milieubelastende activiteiten specifieke regels opgesteld. De Waterwet daarentegen blijft bij het oude principe en stelt dat het lozen in oppervlaktewater verboden is, tenzij een vergunning is verleend. "Praktisch maakt dit verschil tussen de twee wetten niet veel uit", zegt Bakker. "Voor de Waterwet is vastgehouden aan het idee dat je voor het lozen eigenlijk eerst behoort te vragen of het mag." Volgens Vermij heeft dat te maken met het risico. "Als het misloopt bij een bodemverontreiniging kun je de grond nog saneren. Bij een ongewenste waterverontreiniging is achteraf ingrijpen veel lastiger."

Gevolgen invoering ActiviteitenbesluitPer activiteit regeling voor bodembescherming, luchtemissies, lozingen, afvalscheiding en externe veiligheid;• Peractiviteitgeldendezelfderegels,ongeachtdebranche;• Vanmilieuvergunningnaaralgemeneregels;• Voor37.00bedrijvenvervaltdemilieuvergunning,zoals

voor de metaalsector;• Voor68.000bedrijvenvervaltdemeldingsplicht;• Voor1300bedrijvenisgeenWvo-vergunning

(is straks Waterwetvergunning) meer nodig.

volkert Bakker, senior beleidsmedewerker bij de afdeling emissiebeheer van rijkswaterstaat waterdienst in lelystad: “op 1 januari kunnen vergunningen in-eens zijn vervangen door algemene regels zonder dat het bevoegde gezag of het bedrijf dat heeft gerealiseerd."

Al deze wettelijke veranderingen rond de lozingsvergunning leiden niet tot strengere lozingseisen, verzekeren beiden. Met de dichterbijkomende uitvoering van de Kaderrichtlijn Water ligt dat anders. Volgens Vermij heeft de industrie al veel gedaan aan het terugdringen van de prioritaire stoffen die straks niet meer geloosd of zoveel mogelijk beperkt moeten worden. "Slechts incidenteel zijn nog onvoldoende maatregelen getroffen. Momenteel onderzoeken we of nog onbekende bronnen van prioritaire stoffen bij bedrijven voorkomen. We moeten voor deze potentiële lozingen eerst vaststellen of prioritaire stoffen werkelijk in het afvalwater voorkomen en dan gaan verkennen welke maatregelen mogelijk zijn. Deze categorie van ‘nieuwe’ lozingen wordt pas in de volgende ronde van de Kaderrichtlijn Water werkelijk gesaneerd, " aldus Vermij.Het Activiteitenbesluit kent volgens beiden twee verschillende eisen: lozingen op kleine en op grote wateren. "Op grote wateren staan we meer toe", aldus Bakker. "Mogelijk dat we een lozing op een klein water niet toestaan en eenzelfde wel op een groot water. Daarbij komt dat de Kaderrichtlijn Water de kwaliteit van het oppervlaktewater centraal stelt. Een groot water, vaak ook nog stromend, kan nu eenmaal meer vervuiling hebben dan een klein, stilstaand water."

Wachten op de WaboDe Wabo moet 1 januari 2009 ingaan. Of dat gaat lukken, is zeer de vraag. Zo sprak de Eerste Kamer sterke twijfels uit over de organisatie van de gezamenlijke 'back office'. Hoe regelen de verschillende overheden de situatie samen achter het ene loket? Toch geloven Bakker en Vermij dat de hoofdlijnen overeind blijven. Beiden zijn zich zeer bewust van de grote veranderingen die de nieuwe wetten en besluiten met zich gaan meebrengen. "De vereenvoudiging met algemene regels en het ene loket voor alle vergunningen zijn altijd leidend geweest," aldus Bakker. "Het is een hele omslag in het denken, waar zowel de bedrijven als de vergunningverleners aan dienen te wennen. Als ondernemingen de eigen verantwoordelijkheid en daarmee de zorgplicht goed invullen, zullen ze van de overheid geen last meer hebben."

B e d r I jF I n B e e ld

Kiwa Industrie & Water richt zich met onderzoek en advies op die takken van industrie waarin water een essentieel onderdeel van de processen is. Daar worden voortdurend hogere eisen gesteld aan de kwaliteit en is efficiënt hergebruik van afvalwater inmiddels een must. Daardoor neemt de vraag naar gedegen kwaliteitsborging, technisch-wetenschappelijke ondersteuning en deskundige troubleshooting toe. Kiwa Industrie & Water is op al die terreinen dé partner.

Drie kerntakenDe activiteiten van Kiwa Industrie & Water zijn verdeeld over drie kerntaken. Dat zijn collectief/multi-cliënt onderzoek, ondersteuning bij industriewatervraagstukken of implementatietrajecten en – samen met diverse industriële partners - het ontsluiten, verbreden en delen van kennis en ervaring.

OPIWInnovaties op het gebied van kwaliteitsbewaking van drinkwater, proceswatergebruik en waterhergebruik zijn voor de industrie van groot belang. Innovaties vragen altijd om gedegen onderzoek; een specialisatie van Kiwa Industrie & Water. Voor brancheorganisaties zetten we multicliënt-onderzoeksprogramma’s op; gericht en gedegen onderzoek waar meerdere partijen binnen een branche hun voordeel mee doen. In dat kader worden uiteenlopende onderzoeken verricht voor en met , onder andere, de voedingsmiddelenindustrie, de papierindustrie en de chemische bedrijven. Recent is ook een aanvang gemaakt met het Onderzoekprogramma Industrie en Water (OPIW), waarin meer dan dertig industriële bedrijven participeren in verschillende toegepaste onderzoeksprojecten.

OndersteuningOok individuele partijen kunnen bij Kiwa Industrie & Water terecht voor (implementatie)vraag-stukken op het gebied van drink-, proces-, koel- en afvalwater. De dienstverlening loopt uiteen van scenario- of bureaustudies tot laboratorium- en/of pilotonderzoek. Daarnaast ondersteunen we bij implementatie van industriële waterinstallaties door onafhankelijke, objectieve kwaliteitsborging, second opinion of zelfs troubleshooting.

KennisplatformLeren van elkaar. Kennis, ervaring en best practises uitwisselen. Weten wat er gebeurt op gebied van technologie, onderzoek en (internationale) weten regelgeving. Dat is het idee achter de verschillende Netwerkgroepen die Kiwa Industrie & Water faciliteert. De Netwerkgroepen zijn verdeeld over verschillende, branchegerichte fora, maar kunnen naar wens worden geformeerd. Zo kennen we ‘Voedingsmiddelenindustrie en water’, ‘Papierindustrie en water’, Chemische industrie en water’, ‘Waterbedrijven en industrie’, ‘Zwembaden’ en ‘Vleessector en Water’. In totaal zijn ruim veertig (multinationale) ondernemingen bij het Kennisplatform van Kiwa Industrie & Water betrokken.Kiwa Industrie & Water

Groningenhaven 7, 3433 PE NieuwegeinPostbus1072, 3430 BB Nieuwegeintel (030) 60 69 570.fax (030) 606 11 [email protected]

Aangesloten bij: Aqua NederlandCertificaat: ISO

Kiwa Industrie & water: dé partner voor de industrie

10 I N D U S T R I E M A G A Z I N E

P r AK t I j K


Akzo Nobel zoekt voortdurend naar een balans tussen ecologie en economie

Tekst: Constant Gras

“Welke procesverbeteringen zowel duurzaam als economisch verantwoord zijn, hangt af van de toepassing van de verschil-lende soorten water op de betreffende productielocatie en de specifieke, locale omstandigheden. Het sluiten van waterkringlo-pen is daarom geen doel op zich”, steekt Tuin van wal.Oppervlaktewater en hergebruik van afvalwater lijken de aange-wezen routes naar maatschappelijk verantwoord watergebruik in de industrie. Drinkwater en de schaarse grondwaterbron-nen worden op die manier immers ontzien en lozingen van verontreinigd afvalwater beperkt. Niet onbelangrijk voor deze ontwikkeling is dat de hogere kosten van industriële waterzui-vering dankzij verdergaande behandeling met extra of nieuwe technologie steeds vaker opwegen tegen de toenemende kosten van industrieel gebruik van drinkwater en zoetwaterbronnen. In de meeste gevallen is industriewaterproductie uit (eigen) afvalwater economisch gezien nog echter onrendabel. Dat komt door de hoge investeringskosten die nieuwe zuiverings-technieken met zich meebrengen. Dit geldt voorlopig ook voor het gebruik van ‘oneindige’ zoutwaterbronnen en de ontziltingstechnieken. Daarnaast is het recyclen van indu-striewater in energetisch en milieutechnisch opzicht soms minder duurzaam dan het gebruik van zoetwaterbronnen (waaronder drinkwater) en lozing van reststromen onder de daartoe voorgeschreven condities. Naarmate industriewater-ketens verder gesloten worden, nemen het energiegebruik en het afvalprobleem daarbinnen meestal toe.

Duurzaamheid en continuïteit“Ons uitgangspunt is dat onze producten en productie-processen altijd nóg beter kunnen”, stelt Tuin vast. “Het

Watergebruik is in de procesindustrie belang-rijk met het oog op maatschappelijk verant-woord ondernemen. “Daarbij zijn we continu op zoek naar innovatieve oplossingen voor verbetering van onze milieu- en energiepresta-ties”, aldus Bernard Tuin, senior process deve-lopment engineer Research and Technology bij Akzo Nobel.

milieu en de duurzame ontwikkeling zijn daarbij belangrijke thema’s. Maar hoe we zulke verbeteringen concreet realiseren op watergebied en welke innovatieve technieken we eventu-eel inzetten, hangt af van de specifieke activiteiten en locale mens-, milieu- en wateromstandigheden van de productie-vestiging. Onze strategie kenmerkt zich door het continu zoeken naar technische procesinnovaties die op de specifieke locatie zowel de milieu- en energieprestatie verhoogt, als de continuïteit van de bedrijfsactiviteit waarborgt.”Zoet oppervlaktewater is in volumehoeveelheden verreweg de belangrijkste bron voor industriewaterverbruik in Neder-land. De circa 12,9 miljard kubieke meter die dit jaarlijks betreft, wordt voor ongeveer tachtig tot negentig procent gebruikt voor koeling van industriële processen. Voor hoog-waardiger toepassingen zoals spoelwater, ketelvoedingwater en proceswater, verbruikt de Nederlandse industrie jaarlijks zo’n 240 miljoen kubieke meter drinkwater en ongeveer 220 miljoen kubieke meter grondwater. “De afgelopen tien jaar is een duidelijke differentiatie in het industriewatergebruik te zien, waarbij een verschuiving is opgetreden van grondwa-tergebruik naar oppervlaktewatergebruik”, aldus Tuin. “Die ontwikkeling zet zich nog verder voort. Dat komt door de keuze in Nederland om grondwaterwinning te beperken met het oog op verdroging en deze zoetwaterbron zoveel moge-lijk te reserveren voor drinkwaterproductie.”

ProceswaterDe verschuiving werd bijvoorbeeld een aantal jaar geleden gerealiseerd bij Akzo Nobel in Delfzijl. Tuin: “Bij de zout-winning werd eerst grondwater als oplosmiddel gebruikt. Inmiddels passen we daarvoor proceswater toe dat Water-bedrijf Groningen uit oppervlaktewater maakt. Dit is beter

Duurzaam watergebruik

Afvalwaterzuiveringsinstallatie van

Akzo nobel in rotterdam. een

voorbeeld van de ontwikkelde

biodegradatie bij hogere zoutcon-

centraties die leidt tot een lager

waterverbruik.

Kiwa Industrie & Water richt zich met onderzoek en advies op die takken van industrie waarin water een essentieel onderdeel van de processen is. Daar worden voortdurend hogere eisen gesteld aan de kwaliteit en is efficiënt hergebruik van afvalwater inmiddels een must. Daardoor neemt de vraag naar gedegen kwaliteitsborging, technisch-wetenschappelijke ondersteuning en deskundige troubleshooting toe. Kiwa Industrie & Water is op al die terreinen dé partner.

Drie kerntakenDe activiteiten van Kiwa Industrie & Water zijn verdeeld over drie kerntaken. Dat zijn collectief/multi-cliënt onderzoek, ondersteuning bij industriewatervraagstukken of implementatietrajecten en – samen met diverse industriële partners - het ontsluiten, verbreden en delen van kennis en ervaring.

OPIWInnovaties op het gebied van kwaliteitsbewaking van drinkwater, proceswatergebruik en waterhergebruik zijn voor de industrie van groot belang. Innovaties vragen altijd om gedegen onderzoek; een specialisatie van Kiwa Industrie & Water. Voor brancheorganisaties zetten we multicliënt-onderzoeksprogramma’s op; gericht en gedegen onderzoek waar meerdere partijen binnen een branche hun voordeel mee doen. In dat kader worden uiteenlopende onderzoeken verricht voor en met , onder andere, de voedingsmiddelenindustrie, de papierindustrie en de chemische bedrijven. Recent is ook een aanvang gemaakt met het Onderzoekprogramma Industrie en Water (OPIW), waarin meer dan dertig industriële bedrijven participeren in verschillende toegepaste onderzoeksprojecten.

OndersteuningOok individuele partijen kunnen bij Kiwa Industrie & Water terecht voor (implementatie)vraag-stukken op het gebied van drink-, proces-, koel- en afvalwater. De dienstverlening loopt uiteen van scenario- of bureaustudies tot laboratorium- en/of pilotonderzoek. Daarnaast ondersteunen we bij implementatie van industriële waterinstallaties door onafhankelijke, objectieve kwaliteitsborging, second opinion of zelfs troubleshooting.

KennisplatformLeren van elkaar. Kennis, ervaring en best practises uitwisselen. Weten wat er gebeurt op gebied van technologie, onderzoek en (internationale) weten regelgeving. Dat is het idee achter de verschillende Netwerkgroepen die Kiwa Industrie & Water faciliteert. De Netwerkgroepen zijn verdeeld over verschillende, branchegerichte fora, maar kunnen naar wens worden geformeerd. Zo kennen we ‘Voedingsmiddelenindustrie en water’, ‘Papierindustrie en water’, Chemische industrie en water’, ‘Waterbedrijven en industrie’, ‘Zwembaden’ en ‘Vleessector en Water’. In totaal zijn ruim veertig (multinationale) ondernemingen bij het Kennisplatform van Kiwa Industrie & Water betrokken.Kiwa Industrie & Water

Groningenhaven 7, 3433 PE NieuwegeinPostbus1072, 3430 BB Nieuwegeintel (030) 60 69 570.fax (030) 606 11 [email protected]

Aangesloten bij: Aqua NederlandCertificaat: ISO

Kiwa Industrie & water: dé partner voor de industrie

BOD-OxiDirect®

Snelle en betrouwbare analyse in wateren afvalwater van o.a.:BOD, COD, Ammonia, Nitraat, Nitriet, Fosfaat, etc., etc.

Uw bron voor watertestapparatuur

COD-meting

Handmeters voorpH, EC, dO

Spectro-photometerPCSPECTRO

Photometer

Pro Water b.v., Postbus 960, 7550 AZ Hengelo, Tel.: 074-291 51 50, Fax: 074-291 53 50, E-mail: [email protected], website: www.prowater.nl

I nte rv I e w


voor de natuur en biedt tegelijkertijd voldoende capaciteit om de continuïteit van onze activiteiten te waarborgen. Bovendien wordt het meeste van dit water na verdamping weer gecondenseerd en hergebruikt voor diverse doeleinden.” Op een voormalige Akzo-vestiging in Amsterdam werd de inname van drinkwater als proceswater vervangen door op-pervlaktewater uit het IJ. “In veel gevallen is een bron van zulke hoge kwaliteit helemaal niet nodig, terwijl de kosten natuurlijk ook een rol spelen. In Amsterdam namen we al koelwater uit het IJ. Daaraan voegden we dus een zuiverings-slag toe.”

Extra zuivering en recyclingVoor de hand liggende verschuivingen in industrieel water-gebruik om de productieprocessen zowel in ecologisch als in economisch opzicht te verbeteren (eco-efficiency), zijn dus gevraagd. “Technisch gezien zitten daar vaak wel de nodige haken en ogen aan”, vervolgt Tuin. “Er is immers een extra zuiveringsslag noodzakelijk. In elk afzonderlijk geval moet blijken of die extra slag mogelijk en haalbaar is. Iedere keer kom je weer voor verrassingen te staan. Zo bleek in Amster-dam het scheepvaartverkeer een grote invloed te hebben op de waterkwaliteit. Maar in sommige gevallen kan het gewoon niet, omdat bijvoorbeeld het effluent te veel zouten bevat. Uiteraard onderzoeken we in zo’n situatie wel verdergaande mogelijkheden voor besparingen in watergebruik.”Recycling van effluent en uiteindelijk een gesloten water-kringloop op bedrijfsniveau (zero effluent) lijkt de ideale route naar duurzaam industrieel watergebruik; vanuit de optiek van besparing op waterinname. “Daar zijn we druk mee bezig voor locaties waar grond- en oppervlaktewater schaars zijn. Voor onze vestiging in Mexico City bijvoorbeeld onderzoeken we de mogelijkheid tot hergebruik van efflu-ent”, stelt Tuin vast. “Maar lang niet in alle gevallen is zoiets, met het oog op eco-efficiency, momenteel de beste oplossing. De concentratie aan verontreinigingen neemt bij hergebruik namelijk toe, waardoor je soms een eco-efficiënte biologische zuivering moet stoppen en de uiteindelijke milieubelasting

groter is, dan wanneer je oppervlaktewater inneemt en het effluent na biologische zuivering loost. Dat geldt overigens ook voor procesintensificatie waardoor minder proceswater nodig is, maar bijvoorbeeld het zoutgehalte van het afvalwa-ter toeneemt. De technische uitdaging voor ons is dan om met minder proceswater toch optimaal te blijven opereren. Op het punt van zuiveren bij hoge zoutconcentraties boeken we inmiddels de nodige successen.”

KostenOm, vanuit duurzaamheid geredeneerd, de beste oplossing voor een industrieel waterproductie- of waterzuiveringspro-ces op productievestigingen vast te stellen, gebruikt Akzo Nobel een ‘Sustainabe Water Management Analysis’. Dat is een analysemethode die de kosten van de watervoorziening zowel in geld als in milieueffecten uitdrukt. Daarbij wordt rekening gehouden met de specifieke toepassingen, situaties en omstandigheden op de productielocatie en over de gehele levensduur ervan. “Die analyse hebben we als proef de afgelopen twee jaar toegepast op 36 Akzo-vestigingen over de hele wereld”, vertelt Arie van der Steen, manager HSE RA (Health, Safety & Environment, Regulatory Affairs) bij Akzo Nobel. Hij vervolgt: “Natuurlijk zijn we niet alleen bezig met het verbeteren van onze bestaande waterprocessen. Water heeft bij ons ook een duidelijke plek in de ontwerp-fase van nieuwe productie-installaties en speelt een rol in de investeringsbeslissingen.”Hoe goed Akzo Nobel het op het gebied van sustainability en eco-efficiency doet, is te lezen in de CSR-jaarverslagen over 2006 en 2007. Dat de strategie vruchten afwerpt, werd in september vorig jaar onderstreept met het behalen van de eerste plaats op de prestigieuze Dow Jones Sustainability World Indexes (DJSI), als wereldleider in de chemiesector.

P r AK t I j K

Corporate Social Responsibility (CSR) ofwel maat-schappelijk verantwoord ondernemen, is sinds een jaar of vijf structureel onderdeel van de bedrijfsvoering van het multinationale chemieconcern Akzo Nobel. “In 2004 zijn we in dat kader begonnen met een inventari-satie van onze productieactiviteiten wereldwijd”, vertelt Akzo Nobel manager Arie van der Steen. “Wat betreft het gebruik van industriewater zijn we een grote speler in onze industrietak. Als eerste stap hebben we nu voor een dertigtal van onze productievestigingen het water-gebruik in detail in kaart gebracht, naar soort, omvang engebruik.Vervolgenshebbenwegekekeninhoeverredit watergebruik duurzaam is.”

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen

Bernard tuin bij een van de proefop-

stellingen voor waterzuivering bij

Akzo nobel.

stAte - o F-th e -Art wAte r z u Ive r I n g14 I N D U S T R I E M A G A Z I N E

Legionellapreventie

De nadelen van membraanfiltratie, zoals energieverbruik, vervuiling van membranen en de concentraatlozing, zijn voor organisaties reden onderzoek te doen naar verbetering. Deze optimalisatieonderzoeken kunnen membraanfiltratie nog steviger op de waterbehandelingskaart zetten.Waterschappen onderzoeken de mogelijkheden om de (na-bije) toekomst te kunnen voldoen aan de richtlijnen volgend uit de Kaderrichtlijn Water (KRW). De aandacht ligt op een verlaging van de nutriëntenlozing van stikstof en fosfaat, maar ook de verwijdering van prioritaire stoffen wordt zeker niet vergeten. Membraanfiltratie, uitgevoerd als membraan-bioreactor (MBR), voert op nutriëntengebied en zwevende stoffen een strijd met nageschakelde zandfiltratie, waarbij actief koolfilters voor verwijdering van prioritaire stoffen zorgen.

Afwachtende houdingBinnen de industrie leeft de KRW, maar neemt het overgrote deel een afwachtende houding aan voor wat betreft betere zuiveringsrendementen. Bedrijven wachten op lozingseisen, voordat veel geld wordt uitgegeven aan onderzoeken. De industrie is echter wel op zoek naar verbeteringen en optima-lisatie van watergebruik en -behandeling, waarbij ruimtebe-slag én een lager chemicaliëngebruik veelal in het voordeel werken van membraanfiltratie. De onderzoeken richten zich op de opbrengst van membraaninstallaties (minder vervui-ling), hergebruik van water en de concentraatstroom.

De opmars van membraanfiltratie zet zich binnen alle takken van waterbehandeling voort. Niet alleen voor het zuiveren van afvalwater, maar ook voor het bereiden van drink- en proceswater, waarbij ook herge-bruik van afvalwater steeds interessanter blijkt. De technologie is zeker bewezen, maar verdergaande optimalisatie blijft een punt van onderzoek.

Drinkwaterbereiding met keramische membranenHet terugdringen van de milieuaspecten bij drinkwaterbe-reiding, zoals door verlaging van het chemicaliëngebruik, is een voordeel van membraanfiltratie. Drinkwatermaatschap-pij PWN bereidt in Andijk drinkwater uit IJsselmeerwater door coagulatie (vlokvorming met chemicaliën), bezinking en filtratie, gevolgd door desinfectiestappen. Hiermee wordteenprimakwaliteitdrinkwaterverkregen.Voordetoekomst, waarbij mogelijk ook andere stoffen verwijderd moeten worden, is PWN op zoek naar verdere verbetering. Een fase daarin is de ontwikkeling van een proefinstallatie voor microfiltratie met keramische membranen. RWB Water Services levert de proefinstallatie, waarbij de keuze voor keramische membranen volgens Bas Brouwer van RWB wel-overwogen is. “Keramische membranen verwijderen, net als kunststofmembranen, zwevende stoffen en bacteriën, maar hoeven minder gereinigd te worden. Dit leidt tot een hogere opbrengst van de installatie.” De proefinstallatie wordt naar verwachting in het najaar van 2008 in gebruik genomen. Het hoofddoel voor PWN blijft echter dat de kwaliteit van het drinkwater minimaal op het huidige hoge niveau blijft.

Mogelijk nadeelEen mogelijk nadeel van het gebruik van membraanfiltratie is microbiologische fouling op de membranen, waardoor de opbrengst afneemt. Een manier om dit te beperken, is de dosering van chemicaliën. NieuWater, een samenwer-

Tekst: Rob Schoon Foto: Waterschap Velt en Vecht

Hergebruik van afvalwater wordt steeds interessanter

Het UV-filter van PWN Andijk.

Is membraanfiltratie de toek omst voor hele waterwereld

stAte - o F-th e -Art wAte r z u Ive r I n g


kingsverbandtussenWaterschapVeltenVechtenWater-leidingmaatschappij Drenthe, koos echter voor een meer milieuvriendelijke optie; een biologisch actief koolfilter (BAKF). Effluent van de rioolwaterzuiveringsinstallatie Em-men wordt door NieuWater met omgekeerde osmose (RO) en elektro deionisatie (EDI) opgewerkt tot ultrapuur water voor de Nederlandse Aardolie Maatschappij. Het biologische actief koolfilter werkt daar als voorbehandeling van de ro-installatie. In het filter heersen dusdanig gunstige omstan-digheden voor bacteriën, dat zij de voedingsstoffen uit het water halen. Na het filter kunnen eventueel aanwezige bac-teriën niet of nauwelijks groeien, zodat de microbiologische fouling op de ro-membranen eenvoudig is te beheersen met reguliere reinigingen. Het BAKF als voorbehandeling voor een ro-installatie is wereldwijd de eerste praktijkinstallatie

Concentraatproblematiek onderzochtBij membraanfiltratie is er altijd sprake van een reststroom, het zogenoemde concentraat. Deze afvalstroom met een hoge zoutconcentratie, kan vaak niet zonder meer worden geloosd, wat de toepassing van membraantechnologie niet altijd mogelijk maakt. Binnen het OnderzoeksProgramma IndustrieenWater(OPIW30)onderzoektKiwaWaterResearch met de industrie naar mogelijkheden deze afval-stroom te reduceren of zelfs nuttig toe te passen. Naast het waterverlies van tussen de tien en dertig procent bij mem-braanfiltratie, is de lozing van het zoute concentraat het aan-dachtspunt. Bij Cargill in Bergen op Zoom start dit jaar nog

een pilot, waarbij het concentraat verder wordt ingedikt door nageschakelde membraanfiltratie. De hoeveelheid concen-traat wordt daarmee kleiner en geconcentreerder, waarbij het filtraat nuttig kan worden gebruikt (reductie waterverlies). Het ultieme doel is het krijgen van een concentraatslurrie die nuttig is te gebruiken, al kan de kwaliteit van de slurrie in dat geval problemen geven. De samenwerkende partijen onderzoeken ook of in het voortraject van waterlozingen verontreinigingen kunnen worden voorkomen, om zodoende afzet van concentraat-slurrie (of zelfs poeder) mogelijk te maken.

Innovatie voor bredere toepasbaarheidMembraanfiltratie wordt momenteel breed binnen de industrie gedragen en, gelet op de onderzoeken naar verdere optimalisatie, breidt zich dit in de toekomst naar verwach-ting verder uit. Milieuaspecten zoals een lager chemicaliën-gebruik, het ruimtebeslag, mogelijkheden tot hergebruik en lagere lozingskosten zijn in het voordeel van membraanfil-tratie. De kosten voor de membranen dalen door de markt-werking zoals ook het energiegebruik van de installaties, al is dit vooralsnog hoger ten opzichte van vergelijkbare zuive-ringsstappen. Een greep uit de lopende onderzoeken, zoals hiervoor beschreven, geeft wel aan dat er nog voldoende te verbeteren is en dat daar door onderzoekend en onderne-mend Nederland hard aan wordt gewerkt.

Veilig en milieu-verantwoord koelenMembraanfiltratie voor de waterbehandeling bij koeltorens wordt niet tot nauwelijks toegepast. Ook hier staan de ontwikkelingen echter niet stil. Bij koeltorens zijn bestrij-ding van biologische agentia (bijvoorbeeld legionella) en hoge rendementen (voorko-men afzettingen) de voornaamste aandachtsgebieden. Mede ingegeven door de strenger wordende eisen voor lozing van desinfectiemiddelen, zoals biociden, streven de water-behandelingsfirma’s hier naar optimalisatie en minder milieueffecten. Technieken die gebruik maken van magnetische velden of cavitatie zijn in opkomst in de strijd tegen (hardheids)afzettingen. Op het gebied van chemicaliëndosering komen steeds meer bio-logisch afbreekbare producten op de markt. Deze ‘vernieuwingen’ moeten er voor zor-gen dat de milieuaspecten van koelwaterlozingen, de arbeidsomstandigheden én het rendement blijven voldoen aan de gestelde eisen.

NieuWater gaat het gezuiverde afvalwater van de naastgelegen rwzi nog eens extra zuiveren in de te bouwen waterfabriek, om zodoende het water als ulttraschoon proceswater aan de NAM te kunnen leveren.

Is membraanfiltratie de toek omst voor hele waterwereld


Industrie kiest voor bewezen stikstoftechnieken

De belangstelling voor de verwijdering van de nutriënten fos-faat en stikstof uit industrieel afvalwater neemt toe. Logisch, want ze vormen een belangrijke oorzaak voor algengroei. Vandaar dat de Kaderrichtlijn Water (KRW) die volgend jaar wordt ingevoerd, onder meer strengere eisen stelt voor wat betreft de lozing van (industrieel) afvalwater waarin deze nutriënten zitten.“Wil een bedrijf aan de lozingseisen van de KRW voldoen, dan is extra aandacht nodig voor reductie van stikstof en fosfaat in het afvalwater. Hoe dit voor stikstof is te realiseren en wat de bijbehorende kosten zijn, vormden uitgangspunten voor ons onderzoek”, zegt Hans van Velzen van KWA Bedrijfsadviseurs. Dat onderzoek is eind november 2007 gerapporteerd. In 2006 voerde KWA Bedrijfsadviseurs, eveneens in opdracht van het RIZA, een vergelijkbaar onder-zoek uit naar de reductie van fosfaat (zie kader, red).

Parallel trekkenHet recente rapport spitst zich toe op stikstof bij industrieel afvalwater. In tegenstelling tot communaal afvalwater, zit er in industrieel afvalwater vaak meer stikstof en is er sprake van meer fluctuatie. Van Velzen: “Het rechtstreeks trekken van een parallel tussen zuiveringstechnieken van communaal en industrieel afvalwater is vrijwel onmogelijk. Weliswaar”, zo vervolgt hij, “vindt er momenteel door de industrie een flinke stikstofverwijdering plaats, maar dat is in het licht van de nieuwe KRW vaak nog onvoldoende. Anders gezegd, er zijn aanvullende maatregelen nodig om aan de strengere lozingseisen te blijven voldoen”, zo verduidelijkt hij de reden voor het onderzoek.

De industrie kijkt de kat nog uit de boom als het gaat om extra stikstof-verwijdering uit afvalwater. Daar waar de waterschappen op rwzi's al hebben uitgebreid, past de industrie nog slechts mondjesmaat bewezen technieken toe. Toch zal ook de industriële lozer de stikstofvracht verder moeten terugbrengen. Daarvoor maakte KWA Bedrijfsadviseurs een verkenning van de beschikbare stikstofverwijderingstechnieken. Het bureau zette de prestaties op een rij. Deelstroombehandeling van het afvalwater dat terugkomt van de slibbehandeling, rejectiewater, blijkt een heel goede oplossing die in de industrie nog nergens wordt toegepast.

stAte - o F-th e -Art wAte r z u Ive r I n g

Tekst: Alex van HoofGrafiek: Marco de GrootFoto's: Grontmij en Paques

Anammox is een installatie van Paques op de rwzi Dokhaven in Rotterdam.

De installatie behandelt het stikstofrijke retourwater dat terug komt van de

slibverwerking. Door eerst het stikstof te verwijderen, komt er minder stikstof in

de zuivering terug.

tandje erbij stikstofverwij deringVan Velzen noemt het ‘opvallend’, dat het bedrijfsleven bepaalde zuiveringstechnieken van stikstof nog niet of nauwelijks toepast. “Het bedrijfsleven wacht blijkbaar nog af wat de KRW daadwerkelijk gaat betekenen. Daarbij kiezen zij eerder voor bewezen technieken. De benodigde financiële investeringen vormen evenwel nog een horde.” De kosten komen er echter hoe dan ook wel aan. “Het rapport beschrijft de diverse toepasbare technieken met de rand-voorwaarden en een benadering van de kosten per kilogram verwijderde stikstof. Sommige bedrijven kunnen volstaan met een optimalisatie van de meet- en regeltechniek. De ontwikkeling daarvan en van de programmatuur om de processen te sturen, is inmiddels zo ver dat systemen in bepaalde situaties de stikstof volledig is te verwijderen.”

VoorzuiveringAndere ondernemingen zullen echter dieper in de buidel moeten tasten.” Daarbij valt te denken aan aanvullende zuiveringstechnieken. Het rapport somt een aantal nieu-were (biologische) zuiveringstechnieken op: Babe, Sharon, Anammox en MBR. De voor een bedrijf beste keuze hangt onder meer af van de samenstelling van het afvalwater, de temperatuur, de vorm waarin de stikstof aanwezig is en het gewenste milieurendement. “Ook maakt het nogal uit of er wordt geloosd op een stilstaand beekje of in de Rijn. In ieder geval gaat het om zuiveringstechnieken geschikt voor alle afvalwaterstromen, ook met hogere stikstofgehalten dan 250 milligram per liter.”

I nte rv I e w


I n n ovAt I estAte - o F-th e -Art wAte r z u Ive r I n g

TechniekenGeheel nieuw zijn de technieken overigens niet, want diverse rwzi’s passen bepaalde systemen al toe voor behandeling van rejectiewater van de slibbehandeling. Sinds 2005 bijvoor-beeld gebruikt de rwzi van ’s-Hertogenbosch Babe. Dat staat voor Bio Augmentation Batch Enhanced proces. Daarbij worden nitrificerende bacteriën gekweekt in een aparte reactor. Na vermenging met het ‘normale’ afvalwater, zorgen ze voor aanvullende stikstofreductie. Voordeel is dat dankzij de compacte techniek Babe relatief eenvoudig is in te passen binnen bestaande zuiveringsinstallaties. Dat geldt overigens ook voor Anammox (ANaerobe AMMonium OXidatie) en Sharon (Stable and High rate Ammonia Removal over Nitrite). Bij deze technieken zetten bacteriën via nitriet am-monium om in stikstofgas, wat onder meer leidt tot lagere energiekosten. Bij MBR tenslotte draait het om membraan-filtratie. Hierbij is de slibwaterscheiding vrijwel volledig, waardoor het zuiveringseffect veelal beter is dan bij een conventionele methode.

tandje erbij stikstofverwij dering

KWA Bedrijfsadviseurs - november 2007 © WaterForum Magazine 2008

Stikstofverwijderingstechnieken

Technieken/kenmerken concentratierange rendement (2) rangekosten mg/l N /kg verwijderd

Industrieel (afval)water biologische techniek tot 250 mg/l (1) > 95% 2,5 - 4,5

Communaal afvalwater nieuwe technieken > 250 mg/l (1) > 75% 1,5 - 3,0(BABE, SHARON,Anammox)

biologische technieken tot 250 mg/l (1) > 75% 3,5 - 5,5

biologische techniek - tot 250 mg/l (1) > 75% > 5,5MBR

nageschakelde tot 10 mg/l (1) > 60% > 20denitrificatie

(1) het is mogelijk deze technieken in te zetten bij hogere N-gehalten. De maximale verwijdering is echter begrensd door genoemde gehalten(2) afhankelijk van influentconcentratie

Fosfaat Net als dat voor stikstof geldt, komt in industrieel afvalwater soms veel fosfaatvoor.Destudieuit2006vanKWABedrijfsadviseursschetstdemo-gelijkheden en kosten voor een sterke fosfaatvermindering. Enerzijds vooruit-lopend op de KRW, maar vooral als werkdocument over de haalbaarheid van fosfaatverwijdering versus de kosten. Communale zuiveringsinstallaties kiezen doorgaansvoorbiologischesystemenomfosfaatteverwijderen.VolgensVanVelzenishetbedrijfslevendaarechterlangnietaltijdmeegeholpen,omdathet fosfaatgehalte in te zuiveren afvalwater van industrieën doorgaans veel hoger ligt. Dan zijn andere technieken nodig, zoals chemisch defosfateren.”

Sharon is een installatie van Grontmij op rwzi Zwolle.

Nieuw op de komende editie van de vakbeursAquatech Amsterdam is het Holland Paviljoen.Hier bundelen Nederlandse exposanten die zich specifiek op de thuismarkt richten, hun krachtendoor zich in een collectief te presenteren. Zo kunnenzij zich binnen het toonaangevende vakevenementonderscheidend profileren richting hun belang-rijkste doelgroep: de nationale bezoekers.

FOCUS HOLLAND NIEUWE PIJLER BINNEN AQUATECH AMSTERDAM 2008

Thuismarkt"Aquatech staat bekend als het meest toonaangevende vakeve-nement ter wereld op het gebied van proces-, drink- en afval-water. Het internationale karakter is natuurlijk de kracht vanonze beurs, maar daarbij willen we zeker de Nederlandse belangen niet uit het oog verliezen. Een aantal exposanten richtzich specifiek op de Nederlandse bezoekers omdat zij alleen de nationale markt bedienen. Door deze bedrijven bijeen tebrengen in de vorm van een Holland Paviljoen, kunnen bezoe-kers hen gemakkelijk en snel traceren binnen de beurs", lichtPaddy Young van Amsterdam RAI het initiatief toe. "Zo bren-gen we deze Nederlandse aanbieders en hun potentiële klantennog beter bij elkaar. Ruim de helft van onze bezoekers komt uitNederland, dus voor deze bedrijven biedt Aquatech een grotedoelgroep waarmee ze graag zaken willen doen. Middels hetHolland Paviljoen helpen wij hen graag deze bezoekers naarhun stands te trekken."

Full-service pakketHet Holland Paviljoenonderscheidt zichbinnen Aquatech nietalleen door de herkomstvan de exposanten. Hetconcept is gebaseerd op een full-service pakket met onder anderestijlvolle standaard

standbouw, luxe zithoeken en onbeperkt gebruik van cateringom de bezoekers optimaal te kunnen ontvangen. "Dat is niet het enige voordeel voor exposanten, want minstens zo belang-rijk is de doelgroepgerichte campagne die we voor het HollandPaviljoen kunnen voeren," vult Paddy Young aan.

"Zo beschikken we natuurlijk over een uitgebreide database vanNederlandse bezoekers die we voorafgaand aan het evenemental op het Holland Paviljoen kunnen wijzen. Verder zullen wehet paviljoen op onze website, in de beurscatalogus, op de tv-schermen op de beurs en middels advertenties in vakbladenook nadrukkelijk onder de aandacht brengen."

Digitale relatiekaartenEen ander belangrijk marketingtool dat onderdeel uitmaakt vanhet promopakket waar exposanten van het Holland Paviljoengratis gebruik van kunnen maken, zijn de digitale relatiekaarten.

"We bieden de deel-nemende bedrijven demogelijkheid om viahet digitale handboekmaximaal 2.500 rela-tiekaarten te versturenmet een eigen tekst enhet bedrijfslogo. Ieder

bedrijf kan dus zijn eigen look & feel aan de uitnodiging gevenen zo zonder kosten een gepersonaliseerde uitnodiging verstu-ren aan zijn relaties en potentiële klanten. Vanzelfsprekendkrijgt de exposant inzicht in wie daadwerkelijk gebruik heeftgemaakt van zijn uitnodiging en kan hier, nog voordat de beursbegint, adequaat op inspelen."

HOLLAND PAVILJOENHet Holland Paviljoen maakt onderdeel uit van Aquatech Amsterdam 2008 en is te vinden in de Europa

Foyer van Amsterdam RAI. Deze expositieruimte grenst aan de overige hallen die voor het vakevenement

in gebruik zijn. Aquatech vindt plaats van 30 september tot en met 3 oktober. Meer informatie is te

vinden op www.aquatechtrade.com. Voor deelname aan het Holland Paviljoen kunt u contact opnemen

met Nick Mouthaan van Amsterdam RAI, tel. 020 – 549 22 99, [email protected].

AQUATECH AMSTERDAM

Advertorial

30 SEP - 03 OCT

2008

www.aquatechtrade.com

AdATWatForMag 24-04-2008 14:28 Pagina 1

(Advertorial)

stAte - o F-th e -Art wAte r z u Ive r I n g n I e u ws19I N D U S T R I E M A G A Z I N E

Nieuw op de komende editie van de vakbeursAquatech Amsterdam is het Holland Paviljoen.Hier bundelen Nederlandse exposanten die zich specifiek op de thuismarkt richten, hun krachtendoor zich in een collectief te presenteren. Zo kunnenzij zich binnen het toonaangevende vakevenementonderscheidend profileren richting hun belang-rijkste doelgroep: de nationale bezoekers.

FOCUS HOLLAND NIEUWE PIJLER BINNEN AQUATECH AMSTERDAM 2008

Thuismarkt"Aquatech staat bekend als het meest toonaangevende vakeve-nement ter wereld op het gebied van proces-, drink- en afval-water. Het internationale karakter is natuurlijk de kracht vanonze beurs, maar daarbij willen we zeker de Nederlandse belangen niet uit het oog verliezen. Een aantal exposanten richtzich specifiek op de Nederlandse bezoekers omdat zij alleen de nationale markt bedienen. Door deze bedrijven bijeen tebrengen in de vorm van een Holland Paviljoen, kunnen bezoe-kers hen gemakkelijk en snel traceren binnen de beurs", lichtPaddy Young van Amsterdam RAI het initiatief toe. "Zo bren-gen we deze Nederlandse aanbieders en hun potentiële klantennog beter bij elkaar. Ruim de helft van onze bezoekers komt uitNederland, dus voor deze bedrijven biedt Aquatech een grotedoelgroep waarmee ze graag zaken willen doen. Middels hetHolland Paviljoen helpen wij hen graag deze bezoekers naarhun stands te trekken."

Full-service pakketHet Holland Paviljoenonderscheidt zichbinnen Aquatech nietalleen door de herkomstvan de exposanten. Hetconcept is gebaseerd op een full-service pakket met onder anderestijlvolle standaard

standbouw, luxe zithoeken en onbeperkt gebruik van cateringom de bezoekers optimaal te kunnen ontvangen. "Dat is niet het enige voordeel voor exposanten, want minstens zo belang-rijk is de doelgroepgerichte campagne die we voor het HollandPaviljoen kunnen voeren," vult Paddy Young aan.

"Zo beschikken we natuurlijk over een uitgebreide database vanNederlandse bezoekers die we voorafgaand aan het evenemental op het Holland Paviljoen kunnen wijzen. Verder zullen wehet paviljoen op onze website, in de beurscatalogus, op de tv-schermen op de beurs en middels advertenties in vakbladenook nadrukkelijk onder de aandacht brengen."

Digitale relatiekaartenEen ander belangrijk marketingtool dat onderdeel uitmaakt vanhet promopakket waar exposanten van het Holland Paviljoengratis gebruik van kunnen maken, zijn de digitale relatiekaarten.

"We bieden de deel-nemende bedrijven demogelijkheid om viahet digitale handboekmaximaal 2.500 rela-tiekaarten te versturenmet een eigen tekst enhet bedrijfslogo. Ieder

bedrijf kan dus zijn eigen look & feel aan de uitnodiging gevenen zo zonder kosten een gepersonaliseerde uitnodiging verstu-ren aan zijn relaties en potentiële klanten. Vanzelfsprekendkrijgt de exposant inzicht in wie daadwerkelijk gebruik heeftgemaakt van zijn uitnodiging en kan hier, nog voordat de beursbegint, adequaat op inspelen."

HOLLAND PAVILJOENHet Holland Paviljoen maakt onderdeel uit van Aquatech Amsterdam 2008 en is te vinden in de Europa

Foyer van Amsterdam RAI. Deze expositieruimte grenst aan de overige hallen die voor het vakevenement

in gebruik zijn. Aquatech vindt plaats van 30 september tot en met 3 oktober. Meer informatie is te

vinden op www.aquatechtrade.com. Voor deelname aan het Holland Paviljoen kunt u contact opnemen

met Nick Mouthaan van Amsterdam RAI, tel. 020 – 549 22 99, [email protected].

AQUATECH AMSTERDAM

Advertorial

30 SEP - 03 OCT

2008

www.aquatechtrade.com

AdATWatForMag 24-04-2008 14:28 Pagina 1

waterzuiveringstechnologie in het nieuwsHalf miljoen subsidie voor lab-on-chip voor controle drinkwaterHet Enschedese bedrijf Optisense werkt aan een online detectiesysteem om E.coli-besmetting van drinkwater direct op te sporen. Hart van het sy-steem is een optische chip die moge-lijke bacteriën registreert. Optisense werkt samen met Vitens aan de uitwer-king van het controlesysteem. 'Real-time' detectie levert forse tijdswinst op, zodat een eventuele besmetting veel sneller is vast te stellen. Het 'lab-on-a-chip' is voor meer verontreinigingen inzetbaar. Ook is het te gebruiken voor de bewaking van de drinkwaterkwali-teit tegen bijvoorbeeld terreurdaden. Optisense krijgt van Economische Zaken een innovatiesubsidie van zo'n 500.000 euro. Het systeem heeft ook veel potentie voor export.

Gebruik polymeer verbetert filtreerbaar-heid effluent rwziUltrafiltratie is een bewezen techno-logie om het effluent van een rwzi voor hergebruik geschikt te maken. Probleem is echter dat de membranen snel verstopt raken. Door het gebruik van het polymeer Nalmet is echter de filtreerbaarheid van het effluent te verbeteren en vervuilen de membra-nen minder snel. Ook gegranuleerd actiefkool heeft een positief effect op de zuivering van het effluent. Dat blijkt uit onderzoek van de TU-Delft. Het gebruik van het polymeer verbetert de mogelijkheden van ultrafiltratie van afvalwater, maar van een echte doorbraak willen de onderzoekers nog niet spreken. Daarvoor is aanvullend onderzoek nodig.

Papierfabriek rekent op fikse besparing met MBR en ROSiemens gaat voor de Duitse papier- en kartonfabrikant Albert Köhler een afvalwaterzuivering bouwen, waarin membraanbiotechnologie (MBR) en omgekeerde osmose (RO) zijn gecom-bineerd. De zuivering maakt door ver-regaand hergebruik een besparing van negentig procent op het waterverbruik mogelijk. Het water gaat eerst door een aerobe zuivering en dan via separaat geplaatste membranen door een slibwa-terscheiding. Vervolgens gaat een deel door een RO-installatie, waarna het ontzoute water is her te gebruiken. Het overige gezuiverde afvalwater wordt na ultrafiltratie binnen het productie-proces gebruikt. Nederlandse branche-genoten volgen de ontwikkelingen nauwlettend.

Nieuwe waterzuiveringstech-nologie is regelmatig in het nieuws. Op deze pagina enkele korte nieuwsberichten die recentelijk zijn versche-nen op WaterForum Online. zie ook: ww.waterforum.net

Curaçao krijgt ontzilting met windenergieOm drinkwater te bereiden uit zouten/of brak water is veel energie nodig. Het project 'Drinking with the wind' van de TU Delft leidde tot een proto-type waarbij de ontzoutingsinstallatie direct wordt aangedreven door wind-energie. De installatie is in Nederland getest langs de snelweg A13 en is in februari naar Curaçao verhuisd voor een pilot. Doel van het project is veilig en betrouwbaar drinkwater te produceren in gebieden waar drinkwater schaars is, maar waar windenergie extra zuiverings-mogelijkheden biedt.

De windmolen bij Delft waarmee experimenteel een ontziltingsinstallatie is aangedreven. Deze installatie wordt nu op Curaçao gebouwd.

MAr K t w I jz e rw I e leve rt wAt

A D V E R T O R I A L


Afvalwate

rbehandelin

g

drinkwate

rbehandelin

g

Koelwate

rbehandelin

g

Proces

water

slibbeha

ndeling

Ingeni

eursbure

aus

Advies- e

n ontw

erpbure

aus

3d water S A3 water solutions S ABB b.v.Etten-Leur (076) 508 62 00 www.abb.com/benelux S S A-engineering S Afmitech Friesland S Afvalstoffen Terminal Moerdijk Moerdijk (0168) 389 289 www.atmmoerdijk.nl S S Air liquide S Akanova S Akzo nobel Base chemicals S S Akzo nobel chemicals S Alfa Laval Benelux Breda (076) 579 12 00 www.alfalaval.com/benelux S S Amecon S Amiad Filtomat Filtration systems S S AQA hydrasep S Aqua Barrier holland S Aqua chain S AQuA Industrial watertreatment B.v. S S Aqua Partner S Aqua systems zwaans S Aquacare Europe Hertogenbosch (073) 624 71 71 www.aquacare.nl S Aquador S Aquafix Milieu S Aquality Dirksland (0187) 49 25 41 www.aquality-nl.nl S Aquarel europe S S Aquatec International S SAqua-techniek S S Aqua-terra nova S S ArcadisMaastricht (043) 352 33 92 www.arcadis.nl S S S SArnomij LeidingsystemenNoordwijkerhout 025-2416950 www.arnomij.nl S Artemis systems S S Ashland S S ASV Stübbe Nederland Arnhem (026) 320 18 20 www.asv-stuebbe.de S S S B.v. Profiltra S BAco-adviesbureau S SBedu Pompen S Berghof Filtration & Anlagentechnik S Berkefeld sales office Benelux S Berson uv-techniek S S S



Afvalwate

rbehandelin

g

drinkwate

rbehandelin

g

Koelwate

rbehandelin

g

Proces

water

slibbeha

ndeling

Ingeni

eursbure

aus

Advies- e

n ontw

erpbure

aus

bestuv S Bewasol S S Biothane systems International S Biotower S Bluespring S Bos Benelux S Bosman watermanagement S Brcc S S S Brenntag Nederland Dordrecht (078) 654 49 44 www.brenntag.com S S S S Broveco Machines S centauri Business solutions S "chemotechniek S SChrist HollandZoeterwoude (071) 589 92 18 www.christ.nl S S ciba specialty chemicals S clean Air techniek S clean water S c-Mark S Scolasit holland S colsen S condence watersystemen S cPo technics ltd, theclearwatercompany S crealyse analyser help desk S cytec Industries S S danfoss S Delta Impex 's-Gravenpolder 0113-313000 www.deltaimpex.nl S S delta nutsbedrijven S S delta p meet- en inregeldienst S S dhv S S Sdiederen Afwateringstechniek S dlF S S dlv Meteo S SdMt Milieutechnologie S Sdumicrotech S e.F.c. Industrial Filtration S electropure edI europe S engiplast S S entec holland S enviro chemie S eseP Milieutechniek S esplanada S Seurowater S EvidesRotterdam (010) 293 50 00 www.evides.nl S Dit overzicht is samengesteld op basis van de Marktwijzer van WaterForum Online (per 22 april 2008). Zie www.waterforum.net onder de rubriek ‘Marktwijzer’. Leveranciers van de waterzuiveringsindustrie kunnen daar gratis een basisvermelding krijgen. Een extra opval-

lende vermelding met logo en actieve link is mogelijk tegen betaling.



drinkwate

rbehandelin

g

Koelwate

rbehandelin

g

Proces

water

slibbeha

ndeling

Ingeni

eursbure

aus

Advies- e

n ontw

erpbure

aus

excellent ozone systems S Facet InternationalAlmere (036) 532 00 04 www.facetindustrial.nl S Fiber Filtration S S Fint/lieventum S FMC Chemicals Netherland Delfzijl (050) 785 17 05 www.fmcforet.com S S gallep S S ge Infrastructure water & Proces S genap S S geocomp nederland S GMBOpheusden (0488) 44 94 49 www.gmb.eu S S S GrontmijDe Bilt (030) 694 32 10 www.grontmij.nl S S Sgrünbeck holland S Grundfos AlldosSneek (0515) 42 57 89 www.grundfosalldos.com S S S gtI utiliteit noordwest S h.j. wiefferink S hAB water & Milieu S hans huber S havenaar Meetinstrumenten S hethon nederland S hitma S S hobas Benelux S hoek loos S S S hydranautics S hydrochemie-conhag S hydrologic S hydrovrtX S I.w.s. consult S SIF technology S SIMd Advies S IMso S S Industriediensten nederland S Infram S SIngenieursbureau oosterom S S S Ionics Iberica S jongia S Sjos van den Bersselaar constructie S judo waterbehandeling S Kema S SKemwater S Kiwa Industrie & WaterNieuwegein (030) 606 95 70 www.kiwa-iw.nl S S


Afvalwate

rbehandelin

g



Afvalwate

rbehandelin

g

drinkwate

rbehandelin

g

Koelwate

rbehandelin

g

Proces

water

slibbeha

ndeling

Ingeni

eursbure

aus

Advies- e

n ontw

erpbure

aus

Advies- e

n ontw

erpbure

aus

Knobbe Milieu- en techniek service S Koch International S S K-Pack water treatment S S S Kreeft Betontechnieken S Kurstjens S KWA Bedrijfsadviseurs Amersfoort 033-4221310 www.kwa.nl S waterleiding Friesland S landre Intechnij S Landustrie Sneek Sneek (0515) 48 68 88 www.landustrie.nl S lenntech enviroasia S S lenntech water en luchtbehandeling S Slettinga Associates Foundation S Slieventum S limburg technical services S Logisticon Water TreatmentGroot-Ammers (0184) 60 82 60 www.logisticon.com S S S lubron waterbehandeling S M.t.I. 2000 S Matec Massagoed techniek S Melchemie holland S Melspring International Velp (026) 384 20 40 www.melspring.com S Merrem André de la Porte S S Milfac S Milieucollectief nederland S Morselt Milieutechniek S MtoF Milieutechniek S Multivis waterbehandeling S Munzing chemie S n.v. nuon S S Snajade separation S nalco netherlands S S nItg S nelen & schuurmans consultants S Snering Bögel S nieuwkoop S nijhuis water technology S nivoba engineering S Norit Membrane TechnologyBorne (074) 255 07 77 www.norit.com S S S Paques S Particle Measurement & validation S PatentAgent enschede S Philips S Dit overzicht is samengesteld op basis van de Marktwijzer van WaterForum Online (per 22 april 2008). Zie www.waterforum.net onder de rubriek ‘Marktwijzer’. Leveranciers van de waterzuiveringsindustrie kunnen daar gratis een basisvermelding krijgen. Een extra opval-




Afvalwate

rbehandelin

g

drinkwate

rbehandelin

g

Koelwate

rbehandelin

g

Proces

water

slibbeha

ndeling

Ingeni

eursbure

aus

Advies- e

n ontw

erpbure

aus

Pieralisi Benelux S S Pijttersen S Pilz Benelux S SPolysep S SPro Water Hengelo (074) 291 51 50 www.prowater.nl S S Procensus S SPromac S PromiMent Verder Vleuten (030) 677 92 80 www.prominent.nl S Pure water systems S raak Milieutechniek S S reko Industrial equipment S remon waterbehandeling S rintra S rlr watertechniek S Rochema WatertechniekBergschenhoek (010) 521 74 25 www.rochema.nl S Rossmark WaterbehandelingEde (0318) 69 15 00 www.rossmark.nl S S S S Royal HaskoningNijmegen (024) 328 42 84 www.royalhaskoning.com S S S SRPS BCC B.V.Leerdam (0345) 63 96 96 www.rps.nl S SrwB Afvalwater S sachtleben chemie S S schiphorst-Protherm S sentec dossertechnieken S sepeq S septo Biotechniek S Service in Separation Lelystad (0320) 29 20 25 www.servis.nu S S sItA rioolreiniging en -inspectie S slibbank nederland S slibontwatering.nl S SsnF Floerger nederland S "solIs engineering S S spaans Babcock S spirofil S stork Friesland S strate S suparator S syncera water S Stauw stedelijk waterbeheer en riolering S Stechnisch bureau Bruine de Bruin S technisch Bureau w.M. Bruine de Bruin S




Afvalwate

rbehandelin

g

drinkwate

rbehandelin

g

Koelwate

rbehandelin

g

Proces

water

slibbeha

ndeling

Ingeni

eursbure

aus

Advies- e

n ontw

erpbure

aus

Advies- e

n ontw

erpbure

aus

thales-survey S TNOUtrecht (030) 256 44 21 www.tno.nl S travaini Pompen Benelux S Triqua Wageningen (0317) 46 66 44 www.triqua.nl S S S ts systems S twebo tubes S twin Filter S S unigeni Minerals S unitrans techniek S usF hubert waterbehandeling S Suticon dynatherm S S Suvnl S Vacuplast Lucht Houten (030) 639 05 14 www.oxydent.nl S van Antwerpen Milieutechniek S S van der Arend watertechniek S van der zalm waterbehandeling S S van remmen uv techniek S S veolia MPP systems S S versteden leidingsystemen S vertis BvF S vitens Friesland S S S Svos S vws MPP systems S S w. van der lugt Installatietechniek S Swacon-Aquaven S watec waterbehandeling S wateco S Swater guard S watercare nederland S watercompany International S wateropleidingen, stichting S waterstromen S S S westfalia separator nederland S WetsusLeeuwarden (058) 284 62 00 www.wetsus.nl S S S wiefferink eco-construction S wildkamp S Swill & co S S willems technisch Adviesburo S Switteveen+Bos S SwMA Milieu S "zenon S S S Dit overzicht is samengesteld op basis van de Marktwijzer van WaterForum Online (per 22 april 2008). Zie www.waterforum.net onder de rubriek ‘Marktwijzer’. Leveranciers van de waterzuiveringsindustrie kunnen daar gratis een basisvermelding krijgen. Een extra opval-


MAr K t w I jz e rM utAt I e s



nieuwe aanmeldingenAngst+Pfister AquaCellAquaCombi nederlandAquahandlingBerghof Filtration & AnlagentechnikControl Techniques HACH LAnGEKELLER MeettechniekLubron Waterbehandeling Marino Water Advies Mees van den Brink TSEVan Leeuwen Stainless

MutatiesAalbers & PartnersHKP Europe langcat emailleSomething ElseSpirac Van der Arend Installaties

Berkel en RodenrijsOudehaskeOudehaskeHelmondHaren GnSliedrechtTielReeuwijkOosterhoutHazerswoude DorpHaaksbergenBlaricumBeesd

ArnhemEnschedeVeendam - ZwolleDelfgauwMaarheezeNaaldwijk

Aandrijvingen, Afdichtingen, Kunststoffen, Slangen Kalk/kalksteen, Ontharding, Ontkalkingsapparatuur, Waterbehandeling Kalk/kalksteen, Ontharding, Ontkalkingsapparatuur, Waterbehandeling Ontharding, Ontijzering, Waterbehandeling, Zuiveringsinstallaties Afvalwaterbehandeling, Membraanbioreactor - module, Membraanfiltratie, Ultrafiltratie Aandrijvingen, Automatisering, Frequentieregelaars, Meet- & Regeltechniek Analyse-apparaten, Data logging/procesapparatuur, Labaratoriumapparatuur, Wateranalyse apparatuur Data logging/procesapparatuur, Niveaumeting, Sensoren, Telemetrie Ketelvoedingwater, Koelwaterbehandeling, Legionella - beheersplan opstellen, Waterbehandelingsinstallaties Legionella - advies, Legionella - beheersplan opstellen, Legionella - desinfectie, Legionella - risico-analyse Afzuigtechniek, Druklucht, Koppelingen, Slangen Afsluitmiddelen, Buissystemen, Coatings en -bekleding, Vloeistofniveau- /registreerinstrumenten Buissystemen, Fittingen, Flenzen, Mangaten

Actieve kool, Advies- en ontwerpbureaus, Afscheiders, Afsluiters Afzuigtechniek, Apparatenbouw, Biologische reiniging grondwater/lucht, Doseringsapparatuur Kunststoffen, Watermeters, Watermetingen, Waterschappen Advisering, Drinkwatervoorziening, Ontzouting, Watervoorziening Opslagsystemen, Rioolwaterszuiveringsinstallaties, Schroeftansporteurs, Slibtransportapparatuur Afvalwaterbehandeling, Installatiebedrijven, Meet/regel/controle-installaties, Rioolpompstations

WaterForum Online Marktwijzer: hét zoekregister Dit productenoverzicht is samengesteld op basis van gegevens uit de Marktwijzer van WaterForum Online.Met maar liefst 400 trefwoorden kunt u online snel een selectie maken uit meer dan 1000 leveranciers.De hierboven genoemde bedrijven zijn onlangs aangemelde bedrijven en bedrijven waarvan gegevens in de Marktwijzer gemuteerd zijn.Wilt u uw bedrijf ook laten opnemen in deze Marktwijzer, kijk dan op www.waterforum.net bij Aanmelden.Wilt u ook adverteren met extra publiciteit: bel dan naar 015-3617433 of stuur een email naar [email protected]. Kijk op: www.waterforum.net rubriek Marktwijzer

leveranciers online

MARKTWIjzER


P o d Iu M ve w I n

Aandrijvingen, Afdichtingen, Kunststoffen, Slangen Kalk/kalksteen, Ontharding, Ontkalkingsapparatuur, Waterbehandeling Kalk/kalksteen, Ontharding, Ontkalkingsapparatuur, Waterbehandeling Ontharding, Ontijzering, Waterbehandeling, Zuiveringsinstallaties Afvalwaterbehandeling, Membraanbioreactor - module, Membraanfiltratie, Ultrafiltratie Aandrijvingen, Automatisering, Frequentieregelaars, Meet- & Regeltechniek Analyse-apparaten, Data logging/procesapparatuur, Labaratoriumapparatuur, Wateranalyse apparatuur Data logging/procesapparatuur, Niveaumeting, Sensoren, Telemetrie Ketelvoedingwater, Koelwaterbehandeling, Legionella - beheersplan opstellen, Waterbehandelingsinstallaties Legionella - advies, Legionella - beheersplan opstellen, Legionella - desinfectie, Legionella - risico-analyse Afzuigtechniek, Druklucht, Koppelingen, Slangen Afsluitmiddelen, Buissystemen, Coatings en -bekleding, Vloeistofniveau- /registreerinstrumenten Buissystemen, Fittingen, Flenzen, Mangaten

Actieve kool, Advies- en ontwerpbureaus, Afscheiders, Afsluiters Afzuigtechniek, Apparatenbouw, Biologische reiniging grondwater/lucht, Doseringsapparatuur Kunststoffen, Watermeters, Watermetingen, Waterschappen Advisering, Drinkwatervoorziening, Ontzouting, Watervoorziening Opslagsystemen, Rioolwaterszuiveringsinstallaties, Schroeftansporteurs, Slibtransportapparatuur Afvalwaterbehandeling, Installatiebedrijven, Meet/regel/controle-installaties, Rioolpompstations

nederland bezit prima troefkaarten

Tekst: Theo Schmitz, directeur Vewin

Vanwege het milieu besloot de Haagse overheid dat drinkwaterbedrijven minder gebruik moesten maken van grondwater. Verdroging diende te worden tegengegaan en natuurlijke processen hersteld. Een fikse belastingheffing op grondwater zou de overschakeling naar oppervlaktewater bewerkstelligen.

Dit jaar zijn méér dan zes miljoen Nederlanders voor hun drinkwater afhankelijk van onze grote rivieren. In de toekomst neemt die afhankelijkheid verder toe. Drinkwaterbedrijven investeerden de afgelopen vijftien jaar fors in zuiveringsinstallaties en technologieën voor de behandeling van oppervlaktewater. Ook werden opvangbekkens uitgebreid (onder meer in de duinen) om onze grote steden in droge zomers van voldoende drinkwater te voorzien. Om de landbouw en veeteelt te ontzien (level play field) kregen die sectoren vrijstellingen en ontheffingen.

SchaduwenNieuwe bedreigingen werpen inmiddels schaduwen vooruit. Milieuvreemde stoffen, nutriënten, contrast vloeistoffen, steeds pertinenter/persistent chemisch afval, nano particles, verzilting en kunstmatige opwarming zijn in aantocht, zeker indien de klimaatverandering doorzet. Deze toekomstige problemen zullen niet alleen onze rivieren treffen. Schrikbeelden als de Yangtze en de Yellow River tekenen zich af. En de wereldbevolking groeit door van zes naar acht miljard, terwijl de hoeveelheid ‘fresh water’ beperkt blijft. Hergebruik van water vereist een hogere prioriteit. Investeringen in nieuwe technologieën zijn noodzakelijk om water te zuiveren en de kwaliteit ervan te meten. Steden moeten afvalwater behandelen alvorens het stroomafwaarts te laten doorstromen. De Rotterdamse zuiveringsplant Dokhaven bewijst dat dit kan. Welhaast schoner dan de aanstromende Maas, stroomt het afvalwater de rivier in richting Noordzee.

Verkokering en bureaucratieStrakkere eisen moeten ook worden gesteld aan de lozingen op meren en rivieren en meren. De Verenigde Staten raken doordrongen van deze noodzaak (Colorado), Australië en

Azië evenzeer. De Nijl, Zambezi en Kongo smeken om internationale hulp. Europa nam zich in 2000 in Lissabon voor de Verenigde Staten als innovator te passeren. Brussel heeft daarvoor tientallen miljarden euro’s klaarliggen voor het Kaderprogramma Technologie, voor allerlei vormen van interregionale samenwerking en het nieuwe Klimaatprogramma. Brussel komt er echter niet uit: zie de moeizame debatten tussen het EU-parlement en de EU-Commissie over de Richtlijn Prioritaire Stoffen. Ook de 27 landen beginnen tempo te verliezen. Iedereen wacht op iedereen. Waar Europa met ‘breaking technology’ oplossingen zou kunnen brengen, maken verkokering en bureaucratie een nieuwe opmars. Als Nederland hebben wij prima troefkaarten in handen wat betreft zuiveringstechnologieën voor drinkwater en afvalwater. Dat zijn gouden exportkansen voor onze industrie en consultants. Het lijkt mij dat wij niet langer moeten wachten en ons bedrijfsleven die voorzet moeten geven als zogenoemde launching customers. Niet in de laatste plaats om Nederland ook zelf daarmee een dienst te bewijzen.

Over de Vewin, Vereniging van Waterbedrijven in nederlandVewin is de brancheorganisatie voor de drinkwaterbedrijven in Nederland. Belangrijkste taak is het behartigen van de belangen van de leden in ‘Den Haag’ en ‘Brussel’. Vewin maakt voor de leden relevante documenten en bronnen gemakkelijk beschikbaar, onder andere op basis van een systeem van monitoring van belangrijke discussiepunten en stakeholders.Meer informatie: www.vewin.nl


wAte r MAr K t28 I N D U S T R I E M A G A Z I N E

Verbeterde Lugan-flotatie installatie scoortEnviroChemie komt met de nieuwe Lugan 10.000 flotatie-installatie. Deze doorontwikkelde vondst, met een ca-paciteit van tien kubieke meter per uur, is speciaal ontworpen als voorzuivering van biologische afvalwaterzuiveringin-stallaties. Deze is ook in staat afvalwater van wasprocessen zoals reiniging voor voertuigen en onderdelenreiniging, zover te zuiveren dat het water in het riool is te lozen. Na zuivering in de installatie voldoet het water aan de door de overheid gestelde grenswaarden voor pH-waarde, koolwaterstoffen, lipofiele stoffenenzwaremetalen.DeCZV(ChemischZuurstofVerbruik)enBZV(BiologischZuurstofVerbruik)waardenworden door de zuivering sterk verlaagd.

LIT-UVbehaaldeonlangshetzoge-noemde Ö-Norm drinkwatercertificaat voordestandaardUV-systemenuithetleveringsprogramma. Het Oostenrijkse ‘Forschungs- und Prüfzentrum’ Arsenal Research, testte daartoe onder meer daartoedestandaardDUV-systemen.Deze tests zijn uitgevoerd conform de Oostenrijkse nationale standaard; een wereldwijd aanvaarde kwaliteits-standaard voor desinfectie van (drink-)water met behulp van ultraviolette stra-ling. Overigens, afgelopen jaar plaatste het concern bij de grootste afvalwater-zuiveringsinstallatieterwereldeenUV-desinfectie systeem. In deze installatie wordtdagelijks1,3miljoenkubiekemeterwatermetUVgedesinfecteerd.

Scan brengt waterstromen in beeld Waterscan (www.waterscan.nu) van VanAntwerpenMilieutechniek,iseenplatform waarbij bedrijven met (afval)water zijn door te lichten, en waarbij eventueel een bemonsteringspro-gramma wordt aangeboden. Op die wijze zijn alle vervuilende waterstro-meninbeeldtekrijgen.Veelbedrijvenbetalen namelijk fikse bedragen om hun afvalwater te kunnen of mogen lozen, vaak zonder te weten dat hierop flinke besparingen zijn te realiseren. De waterscan is een hulpmiddel om in de kosten te snijden. Na deze scan kan VanAntwerpenMilieutechniekeenvoorstel doen hoe dit aan te pakken. Daarna kan dit leiden tot een turn-key project. Bovendien kan blijken dat met kleine ingrepen een bestaande wa-terzuivering functioneler is te maken, bijvoorbeeld door inzet van andere vlokmiddelen. Meer informatie:Van Antwerpen Milieutechniek BorsseleTel: 0113 - 655.880www.vambv.nl

Pomp met varia-tiemogelijkheden VanWijk&BoermaPompenbrengtsinds kort eigen serie excentrische wormpompen op de markt; de zoge-noemdeVerderpro.Kenmerkendzijnde variatiemogelijkheden, in tegenstel-ling tot andere pompen die werken op basis van een zogeheten platformstrate-gie. Met de diverse opties en accessoires worden de pompen klanten applica-tiespecifiek afgewerkt. Hierbij valt te denken aan diverse rotor/statorgeome-trieën, afdichtingsopties en keuze in materialen. Met accessoires als een toe-voerschroef, een doseerunit en diverse beveiligingsopties stelt het bedrijf een pomp samen voor elke applicatie. Meer informatie:Van Wijk & Boerma Pompen Groningen, 050 – 549.5900www.wijkboerma.nl

gMc-Instruments nederland nam enige tijd terug de vertegenwoordiging

van de gossen Metrawatt test & Meetapparatuur van Kwx over. de

meeste apparatuur wordt fabrieksmatig geleverd met een dKd-certificaat.

voor herkalibraties van meetinstrumenten is nu een contract afgesloten

met cY Borculo; een door de nederlandse raad voor Accreditatie (rvA)

geaccrediteerd bedrijf. dit biedt een hoge zekerheid. op de foto de heren

hans Bakker (rechts) van gMc en grabel van de Burg van cY Borculo.

Meer informatie: GMC-Instruments NederlandWoerdenTel: 0348 - 421.155www.gmc-instruments.nl

lIt-uv behaalde onlangs het zogenoemde Ö-norm

drinkwatercertificaat voor de standaard uv-systemen uit het

leveringsprogramma.

Meer informatie: LIT UV Europe, Valkenswaard, Tel: 040 - 224.0730www.lit-uv.eu

Kalibraties bij geaccrediteerd meetbedrijf

Kwaliteitsstandaard voor UV-systeem

lugan-flotatie installaties zijn serieel geproduceerde instal-

laties.

Meer informatie:EnviroChemieHaarlemTel: 023 - 534.5405www.envirochemie.nl

I nte rv I e w


P o d Iu M hcw

werkelijke waarde van water: de www-factor

Tekst: Harry Futselaar, vertegenwoordiger voor Norit in het programma Human Capital Water en lector International Water Technology aan de Saxion Hogescholen.

De Nederlandse watersector is zelf schuldig aan zijn gebrekkige imago. Wij hebben het in Nederland zo goed voor elkaar dat weinigen - en leerlingen in de leeftijdscategorie van twaalf tot zestien jaar zeker niet -, stilstaan bij de technische wereld die schuil gaat achter het Nederlandse drinkwater- en afvalwatersysteem. De spaarzame keren dat wij er hinder van ondervinden, is als de straat openligt om de riolering te vervangen of als er ergens in het land een gesprongen hoofdwaterleiding is. Maar vraag de gemiddelde Nederlander - de ouder die veelal een sturende invloed heeft op de leerling - naar de prijs van een kubieke meter drinkwater of naar het bedrag dat men jaarlijks kwijt is aan zuiveringslasten, en dan blijft het vaak stil.

Waarde van waterEen van de mogelijkheden is om de werkelijke waarde van water (gemakshalve de WWW-factor) duidelijk te maken. Krantenberichten van enige tijd terug dat het gemiddelde waterverbruik in Nederland gestegen is van 125 naar 128 liter per persoon per dag, dragen hieraan zeker niet bij. Het heeft meer betekenis om de door Hoekstra gebruikte ‘water foot print’ te gebruiken. Dan komt het gemiddelde verbruik van de Nederlander uit op 3300 liter per dag om onze huidige manier van leven mogelijk te maken. Water is voor al onze dagelijkse producten essentieel, maar is meestal in het eindproduct niet zichtbaar. Als wij duidelijk kunnen maken wat de WWW-factor is van de Ipod-wereld, de smart-drink cultuur, en noem maar op, dan raken wij ‘on speaking terms’ met onze doelgroep.

AfstudeeropdrachtenOok de initiatieven op mbo- en hbo-scholen moeten vooral doorgaan, want dat is in ieder geval een groep die al voor de techniek gekozen heeft. Als wij deze categorie als watersector gezamenlijk via interessante practicumopdrachten in de lagere leerjaren en goede stage- en afstudeeropdrachten, interesseren voor de waterwereld, dan moeten wij dit zeker niet nalaten. Dit is ook de reden dat Norit naar Saxion gestapt is om een vierjarige studieroute te beginnen op basis van de aanwezige ‘oude’ richtingen, zoals Chemische Technologie, Chemie

en Biomedische Laboratoriumtechniek. Wij gooien deze gedegen opleidingen niet overboord, maar gebruiken ze als basis om procestechnologen op te leiden die gedurende hun hele studie te maken krijgen met de breedheid van de waterwereld. Een vergelijkbaar initiatief gaan wij ook ontplooien met de lokale mbo-opleiding in Oost-Nederland. In die regio bestaat namelijk geen fulltime mbo-procestechnologie opleiding meer, terwijl er veel meer mbo’ers dan hbo’ers en academici nodig zijn om onze groeiambities te kunnen realiseren.

FocusDe werkelijke focus voor de HCW (Human Capital Water) moet liggen op de lagere leerjaren in het voortgezet onderwijs. Dus voordat de N&T-profielen worden afgeschoten, omdat natuur- en scheikunde zo weinig aantrekkelijk gevonden worden. Afgelopen kwartaal hebben Waterschap Regge & Dinkel en Norit een pilot gedraaid op een Enschedese middelbare school met als onderwerp decentrale urinebehandeling. Bij de opzet hadden de docenten en wij zo onze twijfels, maar de pilot heeft een geweldige uitwerking gehad: urine is gewoon een vloeibare meststof waar heel veel waarde aan toegekend kan worden. Neerslagvorming door toevoeging van magnesium werd opeens leuk: de WWW-factor!

Over HCWHet programma Human Capital Water is opgezet door veertien bedrijven en instellingen om jongeren te interesseren voor een loopbaan in de watersector. Het programma gaat een aantal activiteiten initiëren om het imago en de bekendheid van de watersector te vergroten, samenwerking te initiëren met onderwijsinstellingen en het ontwikkelen van traineeships en leer/werkplekken.Meer informatie: www.nwp.nl/humancapitalwater

EXCENTRISCHE EXCENTRISCHEWORMPOMPEN, EEN STERK MERKWORMPOMPEN, EEN STERK MERK

Verderpro is een uitgebalanceerdpakket excentrische wormpompen;van standaardoplossingen tot enmet klantspecifieke oplossingen.Neem contact op voor meer info.

VAN WIJK & BOERMA POMPEN B.V.Leningradweg 5, 9723 TP GroningenT 050 549 59 00, www.wijkboerma.nl

Van Wijk & Boerma is geautoriseerd Netzsch-dealer.

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

WBAdv210x150VP.pdf 12/19/07 11:48:09 AM

Toeleveranciers presenteren zich

M A R K T W I J Z E R

In de volgende speciale editie van de WaterForum Marktwijzer geven een groot aantal branche organisaties hun visie op de marktontwikkelingen.Toonaangevende toeleveranciers presenteren in deze editie hun bedrijf en producten/diensten.

Zorg dat uw bedrijf hierbij staat en plaats een bedrijfspresentatie van een hele pagina voor slechts € 995,00 (incl. opmaakkosten).

Deze speciale editie heeft een extra oplage van 2.500 ex. (totaal 7.500 ex.).

Reserveer nu en bel 015-3617433 of stuur een email naar [email protected]

WaterForum Marktwijzer verschijnt in juli en wordt het gehele jaar door verspreid op beurzen en op aanvraag.

Mobiele zeefbandpers Mobiel StepScreen Mobiele decanter

Service in Separation - Zuiveringweg 92 - 8243 PE LELYSTAD - The NetherlandsT: +31 (0)320 292025 - F: +31 (0)320 292029 - E: [email protected]

Oplossingen in:

- Mobiele slibontwatering:- decanters- zeefbandpersen- kamerfilterpersen- indikbanden

- Baggeren en scheiding;- Baggeren en scheiding;

- Afvalwaterbehandeling;

- Verhuur van apparatuur;

www.servis.nu

I nte rv I e w


c Ar r I e r e

Tekst: Alex van HoofFoto: Ciba

“Per toeval rolde ik de watersector in. In 2002 studeerde ik af als scheikundig technoloog aan de Technische Universiteit in Eindhoven. Naast mijn studie, werkte ik zes jaar als glastech-noloog op de afdeling Glas & Keramiek van TNO in Eindho-ven. Echter, mijn belangstelling betrof de procesindustrie. Het vinden van een baan in de procesindustrie verliep moeizaam, totdat mijn oog viel op een vacature bij het chemische bedrijf BK Giulini. Daar kon ik aan de slag als water service engineer. Ik kwam terecht bij een belangrijke klant, Dow in Terneuzen. Daar verzorgde ik vier jaar de waterbehandeling. Het klinkt misschien pathetisch, maar mijn hart voor watertechnologie ging juist open in het Zeeuwse waterrijke landschap. Ik wist niet dat er zoveel verschillende typen ‘watertjes’ bestonden, die ieder hun specifieke aandacht vroegen. Kortom, ik raakte gefascineerd door water.”

Uitdaging“Bij Dow was ik verantwoordelijk voor de service en waterbe-handeling van koel- en ketelwatersystemen. Het werk bestond grotendeels uit het wekelijks controleren van de waterkwaliteit van de verschillende watersystemen en op basis van water-analyses het aanpassen van de doseringen van chemicaliën. Het bleek een goede stap om mij het watervakgebied eigen te maken, maar voor langere tijd is servicewerk niet altijd boeiend. Bovendien trok een toekomst in productie nog steeds mijn aandacht. Daarom greep ik de kans aan om binnen Dow aan de slag te gaan als productie engineer in een polyethyleen plant. Dat bleek echter een misvatting. Hoewel het werk bui-tengewoon uitdagend was, miste ik de invalshoek met water. Productie gaat voor alles, water komt daarna pas. Dat ging tegen mijn gevoel in. Ik wilde terug in het watervakgebied.”

Beide werelden“Die terugkeer kwam al snel, toen zich een mooie baan aan-diende in de waterbehandeling bij Ciba in Zwitserland. Ik woon nu ook in dit land. Ciba is een multinational die chemicaliën

Op het industriële chemiecomplex van Dow in het Zeeuwse Terneuzen is de variëteit in typen watersystemen indruk-wekkend. “Voor elk type watersysteem is een zorgvuldig gekozen waterbehandeling vereist. En juist dat maakt het watervakgebied zo bijzonder interessant”, aldus Jeroen de Heer (34). Recent is hij werkzaam als Industrial Water & Waste Water Treatment Expert binnen de Zwitserse chemieonderneming Ciba.

produceert voor diverse industrieën. In mijn huidige functie als ‘Industrial Water & Waste Water Treatment Expert’ com-bineer ik het beste van beide werelden. Want ik heb nu zeer gevarieerd projectmatig werk én ik houd me volop bezig met watertechnologie, meer precies: industriële waterbehandeling en afvalwaterbehandeling voor de industrie. Zo werk ik nu voor een opdrachtgever aan het conceptueel ontwerp van een nieuwe afvalwaterzuiveringsinstallatie. Bijzonder interessant!”

Hergebruik“Bij Dow ontdekte ik het grote belang van water. Nu ervaar ik bij Ciba via mijn contacten met veelal farmaceutische, agrochemische, en petrochemische bedrijven, dat de behande-ling van afvalwater met het oog op waterhergebruik van steeds groter belang is. Daarbij leer ik iedere dag bij. Een recente les? Onlangs verdiepte ik mij in de toepassing van membraan-technologie om afvalwater verontreinigd met actieve niet-biologisch afbreekbare organische verbindingen te behandelen. Ik zie het als een uitdaging om dit soort afvalwater geschikt te maken voor hergebruik in de procesindustrie. Niet alleen in westerse landen speelt hergebruik van afvalwater een steeds belangrijkere rol. Deze trend zet zich ook door in Oost-Europa, het Midden-Oosten, Azië en Zuid-Ame-rika, waar bedrijven zich steeds meer gaan richten op het beter managen van hun afvalwaterstromen.”

“Mijn fascinatie voor watertechnologie is in het zeeuwse terneuzen ontstaan”

Curriculum Vitae Jeroen de Heer

Opleidingen1993 - 1997: Fontys Hogescholen, Chemische Technologie1997 - 2002: Technische Universiteit Eindhoven, Scheikundige Technologie

Werkervaring1996 - 2002: TNO Glas & Keramiek, Eindhoven, onderzoeker2003 - 2007: BK Giulini, Ludwigshafen, service water engineer2007 – 2008: Dow, Terneuzen, product engineer2008: Ciba, Basel, industrial water & waste water treatment expert

EXCENTRISCHE EXCENTRISCHEWORMPOMPEN, EEN STERK MERKWORMPOMPEN, EEN STERK MERK

Verderpro is een uitgebalanceerdpakket excentrische wormpompen;van standaardoplossingen tot enmet klantspecifieke oplossingen.Neem contact op voor meer info.

VAN WIJK & BOERMA POMPEN B.V.Leningradweg 5, 9723 TP GroningenT 050 549 59 00, www.wijkboerma.nl

Van Wijk & Boerma is geautoriseerd Netzsch-dealer.

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

WBAdv210x150VP.pdf 12/19/07 11:48:09 AM

jeroen de heer werkt sinds kort als ‘waterexpert’ bij

de zwitserse chemieonderneming ciba.

nieuwe tekst

Meer info over loopbaan: zie ook de rubriek Carriere

en Vacaturebank op www.waterforum.net


I nte r nAt I o nA Al32 I N D U S T R I E M A G A Z I N E

world water PressServing International Contacts and Information

Algeria’s AEC has opened bids for four projects with a total capacity of 850,000m3/d, with Hyflux, Befesa, Biwater, and a team of Inima and aqualia in the low bidder positions. The Hyflux low bid for Mactaa was jaw-dropping. It came in at $ 0.55/m3 – a new record low for desalination if you take into account

currency fluctuations. At 500,000m3/d, it will be the biggest membrane desalination plant in the world

With the bulk of Algeria’s desalination programme moving into the construction phase, Israel is promising to be the next big thing for membrane desalters. In response to a worsening drought, Prime Minster Ehud Olmert has asked the Ministry of National Infrastructures to add a further 820,000m3/d to its 1.2 million m3/d desalination programme. In order to build that much new capacity by 2013, it will need to let some more foreigners into its market.

Oman, meanwhile, has published its seven-year water forecast, without any major surprises. Increased demand is expected to be offset by water savings

in Muscat. A new IWPP is planned, although the capacity has yet to be specified.

goIng PuBlIc After a faltering start to 2008, the IPO calendar in the water sector has

really picked up pace, with three deals set to be priced over the next few weeks. RWE is looking to raise up to $1.9 billion by selling a chunk of American Water. The indicative price range of $24.00-$26.00 values the equity at between $3.84 billion and $4.16 billion, which is less than the $4.6 billion RWE paid for it back in 2003 (debt has increased by $1 billion to $5 billion over the same period). No wonder it has chosen to test the waters by floating off a 40% stake, rather than the majority it has been promising all along.

corPorAte restructurIng Siemens is re-organising its water business in the first major shake-up since the acquisition of USFilter in 2004. The company’s 20+ business lines are being streamlined into four core

thInKIng BIg

Via het internationale samenwerkingsverband World Water Press houdt WaterForum Magazine u op de hoogte van het nieuwsaanbod uit de wereldwijde watermarkt. Het nieuws is in kaart gebracht door Global Water Intelligence, één van de partners in World Water Press.

segments, with an emphasis on the service side of the business. This should help boost profitability, which is still below management’s target. GWI spoke to the CEO of Siemens’ Industry Solutions division, Joergen Ole Haslestad.

BAd Moves Our annual survey of the US contract operations market shows that revenues among the six big operators dipped slightly in 2007. Both market leader Veolia and American Water blamed the declines on lower design-build revenues from DBO contracts. As previously contracted plants are commissioned, the design build cash flows cease, but it is not all bad news. An increasing number of public authorities seem to be embracing the DBO approach, and Veolia is well positioned on two of the larger contracts which are in the works.

With such good prospects in sight, we were puzzled to hear that Veolia Water North America’s CEO Joe Burgess has left the company, and jumped ship to join Insituform. It is a brave move. He will be the company’s fourth CEO in five years. Insituform shares are languishing at around half the price they stood at in February last year, and the shareholders are up in arms.

I nte rv I e w


I nte r nAt I o nA Al

W O R L D W A T E R P R E S S

euroPe Stenham Asset Management has launched a new fund that will invest heavily in the global water sector. The Stenham Global Resources Fund is focused on non-energy related sectors such as water, agriculture and commodities, and plans to invest up to 30% of its resources in water.

Dr. Ian Stewart has been appointed CEO of Veolia Water Solutions & Technologies’ operations in the UK, Germany, Austria and Switzerland. Ian has been MD of VWS in the German-speaking countries since 2004.

FCC has won a €155 million contract to remove chemical sludge from the Flix reservoir in Tarragona, Spain. The contract gives FCC 42 months to extract, treat and landfill an estimated 1 million m3 of waste produced by local chemical plants over the last hundred years, and to restore the affected stretch of the Ebro river.

The EBRD is planning to lend up to €7 million to the Arges Regional Water Project in Romania. The project will allow local company Apa Canal to increase its service area through the connection of communities adjacent to Pitesti city to the water and sewerage network.

AMerIcA MWH has partnered with the American Water Works Association Research Foundation (AwwaRF) and the California Energy Commission to develop a desalination research database. See www.desalinationresearch.net.

Suez Environment is to acquire Utility Service Company (USC), a US-based water storage tank maintenance specialist. USC’s activities will supplement those of United Water

For more information on Global Water Intelligence, please contact Emma Welsch, sales & marketing manager: [email protected] or www.globalwaterintel.com

and should lead to synergies in both the regulated and contract operations markets. “This acquisition will allow us to possess expertise spanning the entire US water business value chain,” said Suez Environment CEO Jean-Louis Chaussade.

25 companies have now signed up to the CEO Water Mandate, a UN Global Compact initiative which obliges companies to make water resource management a business priority. By the end of 2008, it is anticipated that 50-100 companies will have signed up.

MIddle eAst Mekorot will purchase 10MW of electricity from a private power producer in an attempt to cut its energy costs. The company is buying electricity from the Delek Group, which set up an 80MW power plant adjacent to the Ashkelon desalination plant. Mekorot currently pays $160 million a year for electricity and consumes 6% of the electricity produced in Israel.

Siemens Industry has been awarded a €60 million contract to provide the equipment for a 900km pipeline to supply potable water to residential customers from the Shuqaiq desalination plant in Saudi Arabia. Eight pumping stations will transport water at a rate of 400,000m3/d. The Shuqaiq Water Transmission System will start operating at the beginning of 2010.

AsIA Former Zenon CEO Dr. Andrew Benedek has been announced as the winner of the inaugural Lee Kuan Yew Water Prize. The award comes with a cash prize of US$215,000, and will be presented at the inaugural Singapore International Water Week in June. The award honours Dr. Benedek’s pioneering work on the development of low-pressure membranes.

Grameen Bank and Veolia Water have set up a new company called Grameen-Veolia Water Ltd. The company will be 50% owned by Veolia Water AMI and 50% by Grameen Healthcare, and its mission will be to operate water treatment and production plants in poor rural areas in Bangladesh. The alliance will enable Grameen-Veolia Water to bring drinking water to more than 100,000 people for a total investment of around € 500,000.


s e rv I c e PAg I nA34 I N D U S T R I E M A G A Z I N E

Adverteerder Pagina Telefoon E-mail Website Aquatech 18 (020) 549 12 12 [email protected] www.aquatechtrade.comDuijvelaar Pompen 2 (0172) 48 83 88 [email protected] www.dp.nlKIWA Industrie & Water 10 (030) 606 95 70 [email protected] www.kiwa-iw.nlLogisticon Water Treatment 6 (0184) 60 82 60 [email protected] www.logisticon.comProminent 35 (030) 677 92 80 [email protected] www.prominent.nlPro Water 12 (074) 291 51 50 [email protected] www.prowater.nlService in Separation 30 (0320) 29 20 25 [email protected] www.servis.nuSiemens 36 (070) 333 34 95 [email protected] www.siemens.comWetsus 12 (058) 284 62 00 [email protected] www.wetsus.nlVan Wijk en Boerma Pompen 30 (050) 549 59 00 [email protected] www.wijkboerma.nl

BIjSLUITERSWilo Nederland B.V. (0251) 22 08 44 [email protected] www.wilo.nl

c o lo F o n

28 mei, NieuwegeinWater in transitieVoorjaarscongres met als thema: Transitiemanagement.organisatie: Kvwn, rijswijk, (070) 414 47 78.www.kvwn.nl

31 mei- 6 juni, VietnamHandelsmissie (afval)waterzuivering Vietnamhandelsmissie naar vietnam, specifiek voor de (afval)waterzuiveringssector. doel is om de missie expliciet te richten op de snel groeiende industriële zones.organisatie: evd en MeetIn, (0)50 210 3530www.meetin.eu/water

3 juni, Leuven, België Aquarama Tnav workshopvakbeurs en workshop met als thema: Innovatieve watertechnologieën in de industrie.organisatie: Aquarama en Fco Media, (0032) 473 86 59 70.www.aquarama.be

A g e n d A

WaterForum Magazine voor en over Industrie enWater, is een uitgave van: novaForum Business Media BV, Postbus 228, 2640 AE Pijnacker, 015-3617433, www.waterforum-media.net.Doelgroep Midden en hoger technisch, financieel, commercieel en algemeen management in de industrie (textiel, papier, voeding, chemie, etc.), de drink-, proces- en afvalwatersector en in toeleverende sectoren. Oplage 5.000 exemplaren Uitgever Rinus Onland Hoofdredacteur Jac van Tuijn Redactie Constant Gras, Douwe Korting, Arjan Veering, Olav Lammers, Alex van Hoof (eindredactie). Redactie secretariaat Sylvia van Winden, [email protected] Met medewerking van: Marco de Groot (illustraties), Guy Ackermans (fotografie), Arjen Frentz, Harry Futselaar. Verkoop Henk van der Brugge, Matthijs Onland, 015-3617433, [email protected] Verkoop secretariaat Sylvia van Winden 015-3617433, [email protected] Abonnementenadministratie WaterForum Magazine wordt op aanvraag toegestuurd aan de relevante doelgroepen. De prijs van losse nummers bedraagt 10,00 euro. Aanvraag en/of adresmutaties via [email protected] Vormgeving Varwig Design VOF, Hengelo, Matchfield Concept & Design, Hoofddorp Druk Den Haag offset BV Rijswijk Leveringsvoorwaarden Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van NovaForum Business Media BV zijn van toepassing de voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel Haaglanden. Copyright NovaForum Business Media BV, 2008. Auteursrecht op inhoud en vormgeving zijn voorbehouden aan de uitgever. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit WaterForum Magazine is slechts toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever.

Actuele agenda onlineDeze, en nog veel meer evenementen, zijn te vinden op de website WaterForum Online. Vanuit de agenda kunt u bij de meeste evenementen direct doorklikken voor het programmaoverzicht en u eventueel digitaal aanmelden. Kijk op: www.waterforum.net

22 – 23 september, LeeuwardenWetsus Congres 2008 het jaarlijkse openbare congres van wetsus.organisatie: wetsus, leeuwarden, (058) 284 6200. www.wetsus.nl

30 september – 3 oktober, AmsterdamAquatech AmsterdamInternationale vakbeurs voor professionals op het gebied van proces, drink- en afvalwater.organisatie: Amsterdam rAI (020) 549 23 27.www.aquatechtrade.com

1 oktober, Amsterdam WaterForum KennisOntbijtKennissessie met ontbijt ter introductie van Aquatech beursbezoek.efficiënter en effectiever uw Aquatech beursbezoek voorbereiden.organisatie: waterForum Media, 015-3617433, www.waterforum-media.net

20 - 21 mei, NieuwegeinDe consequenties van de Kaderrichtlijn Water deze cursus geeft een overzicht van de consequenties van de Kaderrichtlijn water voor het watersysteem en de waterketen.organisatie: stichting PostAcademisch onderwijs, delft, (015) 278 46 18.www.pao-tudelft.nl

21 - 23 mei, Shanghai, ChinaAquatech ChinaInternationale expositie over proces-, drink- en afvalwater.organisatie: Amsterdam rAI (020) 549 23 27.www.aquatechtrade.com27 – 30 mei, Sofia, BulgarijeWater Sofia 2008 Beurs gericht innovaties op het gebied van watervoorziening en rioleringsystemen en het stimuleren van internationale handelsrelaties.organisatie: wAsser Berlin, Berlijn, +49 (0)30 3038 2079.www.messe-berlin.de

Dit jaar staat in iedere editie van WaterForum Magazine een thema centraal:10 juli Marktwijzer 2008 met producten diensten en bedrijven18 september Innovaties en business development met bijlage Aquatech vakbeurs27 november Energie en water

Voor redactionele bijdragen: [email protected] adverteren: [email protected]

v o o r u I t B l I K o P wAt e r F o r u M M A g A z I n e 2 0 0 8

A d v e r t e n t I e I n d e X

Ideale oplossingen voor desinfectie - met ProMinent

Ideale commerciële en technische oplossingen vanuit een uitgebreide, technische portfolio

Ontwerp van het ideale proces door mensen met applicatie kennis

www.ProMinent.nl/desinfectie

Experts in Chem-Feed and Water Treatment

Alle processen voor desinfectie van water.

Alle processen uit één hand: Chloordioxide, Ozon, UV, membraanfiltratie en doseren van vloeibare desinfectanten

ProMinent Verder B.V. • Utrechtseweg 4A • NL–3451 GG Vleuten • T: +31 30 677 92 80 • F: +31 30 677 92 88 • E: [email protected] • www.prominent.nl

PMA4AdvPompNL.indd 1 11-1-2007 10:50:19

v o o r u I t B l I K o P wAt e r F o r u M M A g A z I n e 2 0 0 8

Ideale oplossingen voor desinfectie - met ProMinent

Ideale commerciële en technische oplossingen vanuit een uitgebreide, technische portfolio

Ontwerp van het ideale proces door mensen met applicatie kennis

www.ProMinent.nl/desinfectie

Experts in Chem-Feed and Water Treatment

Alle processen voor desinfectie van water.

Alle processen uit één hand: Chloordioxide, Ozon, UV, membraanfiltratie en doseren van vloeibare desinfectanten

ProMinent Verder B.V. • Utrechtseweg 4A • NL–3451 GG Vleuten • T: +31 30 677 92 80 • F: +31 30 677 92 88 • E: [email protected] • www.prominent.nl

PMA4AdvPompNL.indd 1 11-1-2007 10:50:19

Documents

State-of-the-art waterzuivering · 11/1/2007 · Dean Kamen, de uitvinder van de Segway; de gemotoriseerde step. Hij ontwikkelde een drinkwaterinstallatie op basis van compressie