52
Pas kûlni kawa SUMALNIN/ SUMALNINI SINSNI LÂNI United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization Wark yamnin/yamnini balna tangâwa K i l i t n a 3

Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

  • Upload
    others

  • View
    1

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

Pas kûlni kawa

SUMALNIN/SUMALNINI SINSNI LÂNI

United NationsEducational, Scientific and

Cultural Organization

Publicado en el 2015 por la Organización de las Naciones Unidas para la Educación, la Ciencia y la Cultura (UNESCO),7 Place de Fontenoy, 73752 Paris 07 SP, Francia

En el marco del Programa de los Sistemas de Conocimientos Locales e Indígenas (LINKS), Sector de Ciencias Naturales

© UNESCO 2015Todos los derechos reservados

Los términos empleados en esta publicación y la presentación de los datos que en ella aparecen no implican toma alguna de posición de parte de la UNESCO en cuanto al estatuto jurídico de los países, territorios, ciudades o regiones ni respecto de sus autoridades, fronteras o límites.

Las ideas y opiniones expresadas en esta obra son las de los autores y no reflejan necesariamente el punto de vista de la UNESCO ni comprometen a la Organización.

Cubierta: Julia Cheftel

Impreso en Francia

Para mayor información, por favor contactar a:Douglas Nakashima y Serena HecklerSección de las Pequeñas Islas y el Conocimiento IndígenaUNESCO, SC/PSD/SII1, rue Miollis, 75732 Paris Cedex 15, [email protected]@unesco.orgwww.unesco.org/links

Wark yamnin/yamnini balna tangâwa

Kilitna

3

Preschool Teachers book cover 2015.indd 3 23/11/2015 10:20

Page 2: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos
Page 3: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

Equipo de desarrollo del curriculumRosalío Miguel Castro*, Rigolain Hernández*, Demetrio Antolín Jacobo*, Elizabeth Salomón McClean, Wapolio Ricardo Patrón*, Amancio Taylor Ramón*, Celia Rener Ramírez*, Isidro Martinez (MINED), Gustavo Madrigal (MINED), Santos Duarte (MINED), Sabelino Smith (SEAR), Maritza Alemán (MINED), Mabel Guevara Urbina, Leyla Barbosa Toribio, Serena Heckler (UNESCO)

Miembros participantes del equipo del libro “Conocimientos del Pueblo Mayangna sobre la Convivencia del Hombre y la Naturaleza: Peces y Tortugas”Nacilio Miguel Frithz, Francisco Solano González Dixon, Orlando Bruno Arcangel

Equipo de coordinación UNESCO-LINKSSerena Heckler, Douglas Nakashima, Jonathan Baker

Agradecimientos especiales por su valioso aporteAlberto Lopez (MINED-SEAR Bonanza), Faran Dometz (MINED), Guillermo Lopez (MINED), María Elsa Guillén (MINED), Pastor Ingram Leiva (SEAR), Roberto Paramo (UNICEF), Dr. Juan Arríen (Comisión Nacional de la UNESCO), Claudia Valle (Comisión Nacional de la UNESCO), Rosalyn McKeown (UNESCO), Marco Zolly, Sergei Yurevich, Guillermo Alejandro Rodriguez

Revisores del mayangnaWapolio Ricardo Patrón, Amancio Taylor Ramón, Demetrio Antolín Jacobo, Rigolain Hernández, Rosalío Miguel Castro, Elizabeth Salomón McClean

Diagramación y producciónJulia Cheftel (UNESCO-LINKS)

Revisora del españolKatya Villarreal Rodríguez

* Equipo de la Educación Intercultural y Bilingüe-Panamahka (MINED), Bonanza

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 1 04/12/2015 12:13

Page 4: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

2

Kûl sumalyang balna yakat Bukni adi/aka wark yamnin/yamnini wauhnitaya dawi yaihnit yakat wauhtaya ûk nining lauwa kidi/yaka, pas kûlni kawa kilitna bâs yakat nining lauwi baisa buk bin/bini ûk as kapat minit lakwi. Adi/aka yamna kûl tunan dûwa wark yamnin/yamnini bukni wisamni dûwa yakaupak sumalnin/sumalnini sinsni lâni balna kidi/yaka walwi dûna Mayangna pâni balna yak muih dawi dî nining bang yakarak kulninna lâni amang lalawa: Waspa dîni dawi Kuah karak yakaupak sumalnin/sumalnini tunan bukni as (1) dawi bû (2) balna karak, kalpakwi yamna mayangna kûlni tunan dûwa muihni balna dawi wark yamwa UNESCO – LINKS muihni balna karak, kûl sinsni lâni tadimunwi yamwa yakat Mayangna yalahwa lâni yakat. Baisa yul mahni kalahwa kidi/yaka laih adi/aka bukni akat, kaput bik baisa dî mahni mai yulwi.

Walabis ahal yayal wark yamnin/yamnini bukni kidi/yaka amput/ampu yus yamna atnin/atnini alasna karak dawi yakisdinin/yakisdinini kidi/yaka tâni dûna atnin/atnini dawak bik kûl sumalyang yakat nining lauwi amput/ampu wark yamna atnin/atnini kidi/yaka, kal uduhna balna nitnina lâni yakat talwinah. Sumalnin/sumalnini tuna kidi/yaka yamwi amang lânin ki, dawak bik sinsni lâni balna kidi/yaka uduhwi talnin ki dî lan kalwa munah yakisdana balna kaupak dawi wark yamnin/yamnini sâtni ûk balna karak.

Wark yamnin/yamnini balna kidi/yaka kûl kayang yakat sans as kalawi lan kalnin/lan kalnini Mayangna sinsni lâni balna. Adi/aka amput/ampu sumalnin/sumalnini wauhnitaya kidi/yaka uduhna arungka kau yamna sîmh wark yamnin/yamnini bukni wisamni kau dûwa kaput/kapu. Uduhna bani yakat yakisdinin/yakisdinini sâtni yamwi walabis ahal yayal alasna dûnin/dûnini lânina parasni yamwa yakat, diyamda balna kidi/yaka dawi sinsni lâni dûda kidi/yaka mayaihkit kau dî niningh dûda balna kidi/yaka Mayangna pâni balna yakat kau palni yuldarang kat Waspa dîni dawi Kuah karak, dî kasna balna yakat ilpni lâni yulni dawi panabas sâtni kau Mayangna yakat yayamwa kidi/yaka.

Wark balna as as kidi/yaka pâ tanituna balna dawak muih barak balna bik sak atnin/atnini nitki, kaput bik adika/aka dî wisamni lankalna as ki pâ muihni balna bitik nining yakat dawak bik kûl sumalyang nining yakat bik. Adi/aka sinsni lâni wirihna muih barak dî amang lâwa dawak walabis balna niningna yakat dî nuhni/nuhnini as ki umani taimni kau sinsni lâni amang lâwa kidi/yaka, adika sumalwa tunan kidi/yaka yamni amang lâwa tannika laih awaski kaunah walabis balna muih yak rispik munnin lan kakalwi. Kidi/yaka yulni, kûl sumalyang balna dî amang lâwa muihni yakat kulnin/kulnini laihwi dû kiunin/kiunini wark yamnin/yamnini awarni yakat.

Sumalnin/sumalnini sinsni lâni balna kidi/yaka dawak wark yamnin/yamnini balna wauhnitaya ûk nining lauwa kidi/yaka ulna ki yulni bû kau Panamahka dawi Yuskuh. Kauhna bayalni bin as karak sahyakwi dawak yul balna Yuskuh kau kidi/yaka wasautni kayah bâni kau rawasna/ulna dûwi. Aput laih kûl sumalyang kidi/yaka kapahni talwas karang yulwi talwi amang lânin/lânini nining yakat.

Kûl sumalyang balna yakat diyulnin/diyulnini sumalnin/sumalnini sinsni lâni kidi/yaka dawi yulni kidi/yaka nining kana atnin/atnini wark yamnin/yamnini wauhnitaya sâtni kau ban yuldarang kat wayani nuhni/nuhnini kau wauhtaya pîs dakna, tunbalak kau dawi wark wauhnitaya yakat yamnin/yamnini balna. Kaput/kapu tâni dûwi alasna dî yamnin/dî yamnini yakisdana balna yakat, kûl sumalyang balna kidi/yaka nining kana karang wark yamnin/yamnini sâtni alasna karak, yulna atnin/atnini sumalnin/sumalnini tuna wisamni kalahwa kidi/yaka dawi diyulna atnin/atnini amput/ampu main talnin/talnini.

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 2 04/12/2015 12:13

Page 5: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

3

Yul tunan balnaKûl amput/ampu yamnin/yamnini sinsni lâni uduhna kidi/yaka 4

Sainni balna yulwi talnin/talnini 6

Sinsni lâni yamnin/yamnini nuhni/nuhnini bitik yakat 7

Rabutna paskau sumalwa tunan balna 10

Sumalwa tunan uduhna 2: Muihki main talik amang lâtayang

Nining kawa tâni 1: Dî balna libitwi talwa 13

Sumalwa tunan uduhna 3: Wanaihki balna kalpaktik yamtik alasna dûtayang

Nining kawa tâni 2: Ûpas yakat lâni balna 17

Nining kawa tâni 3: Ûpas muihni balna wark yayamwa kidi/yaka 20

Nining kawa tâni 4: Walabis yulni rawasna/ulna bin/bini 23

Sumalwa tunan uduhna 4: Pâki ritsni kidi/yaka main talik yus yamtayang

Nining kawa tâni 5: Muihni minit pîsni balna 29

Nining kawa tâni 6: Waspa dîni dawi kuah balna amput/ampu kal sasahwa 33

Nining kawa tâni 7: Dîwail balna kidi/yaka nuhni/nuhnini kulta main talah 37

Sumalwa tunan uduhna 5: Alas yalahwa sauni pîs daklana yakat yalahtayang

Nining kawa tâni 8: Mâ sauki pîs daklana dînin/dînini ubunin/ubunini, alasna dawak û mahawa balna kat 42

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 3 04/12/2015 12:13

Page 6: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

4

Kûl amput/ampu yamnin/yamnini sinsni lâni uduhna kidi/yaka

Kûl amput/ampu yamnin/yamnini sinsni lâni wisamni uduhna kidi/yaka kûl ûni pasyakat baisa kau yamni sumalnin/sumalnini. Kaput laih sahyakna as yakat nining kawi yulni tunan bahwa balna bitik yakat, amput/ampu sinsni lâni yamwi kiwa bitik yakat rabutna as pasyakat bang kidi/yaka kalahna atnin/atnini Waspa dîni dawi Kuah bukni yakat dawi kûl kayang balna bukni yakat.

Pas sahyakna yakat dûwi yulni balna mahni kau tunan bahwa yakat; kulna tâni dûwi dawak nining kawa tâni bik, amput/ampu laihwi talnin/talnini as yamnin/yamnini dawak ûk balna sinsni lâni dûwa yakarak:

1. Sahyakna aswa kidi/yaka yakat yulni balna bitik kawi tunan bahwa kulna tâni, nining kawa tâni laihwi talwi nining kawa yakat dawi sinsni lâni ûk karak.

2. Sahyakna buwa kidi/yaka yakat baisa yus yamwi dawi kidi/yaka pasyakat kawi kûl sumalyang wark yamnin/yamnini sinsni lâni ûk manas dûnin/dûnini ki.

Lâs yakat yul wisasamni bûas yakna bang ki, isi amang lânin/lânini yulni Ispayul yulni kau dawi Panamahka yulni kau bik.

Paul

e G

ros

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 4 04/12/2015 12:13

Page 7: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

5

Sainni balna as as kau nining kawi amput/ampu buk yamna kidi/yaka yus yamnin/yamnini, yuldarang kat wayani balna, wauhtaya balna awaskat wauhtaya dakna yakat bik.

Waspa dîni dawi Kuah bukni yakat yulwa kidi/yaka nining lauwi kûl sumalyang dawak walabis al yal binina kidi/yaka sinsni lâni baisa tuhni kau yamna atnin/atnini.

Tunan bahwa kidi/yaka kulna tâni balna kau palni nuhni/ nuhnini kidi/ yaka ana bangki dawak sinsni lâni ûk bitik yakat.

Rabutna paskau wayani balna kidi/yaka Waspa dîni dawi Kuah bukni kaupak yakna.

Nining kawa tâni bani kidi/yaka wark yamwa yakat nining lauwa wauhnitaya kidi/yaka dûwi baisa yaksihni sumalnin/sumalnini ki.

Sainni balna kidi/yaka warkni yamnin/yamnini nining kawi (buk basni 8 yakat talah).

Nining kawa tâni kau sumalwa tunan balna kidi/yaka walyakna wark yamnin/yamnini sumaltun sahyakna bukni niningh dûda yakaupak.

Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini balna dûwi amput/ampu lan kalnin/kalnini balna kidi/yaka baisa yamni yamwi parasni tuhni kau yamna atnin/atnini.

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 5 04/12/2015 12:13

Page 8: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

6

Sainni balna

Sumalnin/sumalnini sinsni lâni kau sainni balna kalahwa kidi/yaka:

Sainni kidi/yaka Nining kawi

Paiwak kaiwa – Adika/aka warkni yamwi paiwak taimni manah. Kûl sumalyang balna warknina yamnin/yamnini ki, baisa paiwak kaiwas kau (wauhtaya basni 8 yakat talah)

Yul bautayang – Kûl kayang balna wahainina awaskat kûl sumalyang karak yul babauwi

Dakâyang – Kûl kayang balna kisi as yulwak dakakâwi

Wanaihni karak – Kûl kayang ahal yayal binana kidi/yaka ûnipas muihni ilpni munah baisa yamni lan kakalwi

Wauhtaya pîs dakna – Waspa dîni wayani wauhtaya kau dakna kidi/yaka muih binina yakikisdi

Kullayam – Kûl kayang balna kullawi dîwaya, kisi, rawaswi/ulwi yakwa pâni, wayani yamwi yakisda kidi/yaka awaskat dî ûk kullayam balna

Pâki yakat – Kûl kayang balna pânina kat lan kakalwi

Talayang – Kûl kayang balna tatalwa munah lan kakalwi dawi wayani as kidi/yaka awaskat sau wayani talwa yakat kûlwi talwi

Wauhtaya – Kûl kayang walabis ahal yayal balna wauhnitaya yakat yamnin/yamnini balna bang kidi/yaka awi papatwangh

Y

I

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 6 04/12/2015 12:13

Page 9: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

7

Sinsni lâni yamnin/yamnini nuhni/ nuhnini bitik yakat

Sinsni lâni yamnin/yamnini nuhni/nuhnini bitik yakat, kûl sumalyang al yal yakat nining lauwarang warkni balna yaksihni yamwarang yakat:

1. Amput/ampu ridi yamnin/yamnini

• Pas kûlni kawa kilitna bâs, EIB, yakat laita talah kûl rikni ka wark yamnin/yamnini bukni sumalnin/sumalnini tunan dûwa yakat, rabutna paskau wauhtaya basni 10 dawi 11 yakat.

• Sans as diyatah walabis ahal dawi yayal balna yakat wayani kidi/yaka tatalwangh yuyulwangh dawi wayani yayamwang, dakyayakwangh, wasautni kakahwang dawi yakikisdangh wark yamnin/yamnini wauhnitaya sâtni nining lauwa yaka karak.

2. Yamta nû kalna man munah baisa yamni sumalnin/sumalnini

• Wayani balna nining kawa kidi/yaka yamni laihta tala data yul baisa yaktah Waspa dîni dawi Kuah bukni yakaupak wark yamnin/yamnini wauhnitaya yakat wark yamnin/yamnini sâtni bang kidi/yaka yamnin/yamnini. Sumalnin/sumalnini sinsni lâni yulni wark yamnin/yamnini sâtni kalahwa kidika/yaka kau. Nining kawa tâni bâni kau, yamni laihwi talwi sumalnin/sumalnini tuna dûwa yaka karak.

• Walabis alasna diyamtah ahal dawi yayal yakat diyultang yuyulwangh sumalwa tunan yulni kidi/yaka dawi sipki yus yamnin/yamnini wayani balna yakau wauhtaya pîsni dakna kau, yamnin/yamnini wauhnitaya yakat yamnin/yamnini balna kalahwa kidi/yaka kau bik.

• Walabis ahal dawi yayal balna yakat niningna katan dîwaya balna kalahwa kidi/yaka Waspa dîni dawi Kuah bukni kaupak dawi parahni kau disumaltah sîmh sumalwa tuna bâni kau.

• Yulta talah yul ulna kalahwa kidi/yaka dawi yamni diyaktah Mayangna muih bararak balna yul babauna kidi/yaka ais/aisa yulnin/yulnini want yah.

• Traitalah walabis ahal dawi yayal warau balna yakat sans as diyatang kat wark yamnin/yamnini balna kidika/yaka wanaihni balna awaskat main talwa muihni awaskat muih barak as karak yalalahwa muihni pasyakat kawi nining lauwangh.

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 7 04/12/2015 12:13

Page 10: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

8

3. Amput/ampu amang lâwa balna kidi/yaka sumalnin/sumalnini pasyakat anin/anini yah

Wark yamnin/yamnini as as kau nîtki muih al yal dî amang lâwa kat sak atnin/atnini kûl ûni yakat sinsni lâni sir munnin/munnini. Biri biri amang lâlawa kidi/yaka yul bauwi dakakana karang walabis ahal yayal balna karak. Kau palni kidi/yaka laih yalahwa lâni amang lâwa kidi/yaka parasni yamna karang Mayangna kapat. Kaput bik kiunin/kiunini sip awaskat, walabis ahal yayal lan munnin/munnini ûk kidika/yaka laih:

• Warkni kidika/yaka yamni yamnin/yamnini kat muih barak al yal yakat baisa kau kal yul baunin/baunini ki sumalwa tunan walabis al yal yakat nining kawarang kidika/yaka;

• Pâ muih bararak al yal dis kat muih ûk painin/painini papangh awaskat nanangh sumalwa tunan kidi/yaka amang lâwa kat;

• Muih barak kurih nuhni/nuhnini dûwa yulni sip lapakwas kat, witing ûni yakat tanit kau yawa kal yulnam ki sumalwa tunan kidika yulni sumalnin/sumalnini;

• Muih barak kidi/yaka kûl kayang balna kukunghnina awaskat titinghnina, papangh nanangh sip ki tanit kau paidi sumalwa tunan kidika/yaka kal yulnin/yulnini.

• Kûl kayang balna amang lâwa muihni sip kiwi disumalwas karang kat, kûl sumalyang turwi amang lâna kidika/yaka diyulna karang. Tanitkau turwi amang lânin/lânini ki amang lâwa muihni yakat awaskat kûl sumalyang balna balna kal uduhwi TEPCE yayamwa yakat biri biri yul bauwi dakakana karang.

Paul

e G

ros

Paul

e G

ros

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 8 04/12/2015 12:13

Page 11: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

9

Wark yamnin/yamnini yakat nining lauwa wauhnitaya balna

Wayani balna (8)

Wauhtaya pîs dakna balna (3 por 4)

Wauhtaya (1) Waspa dîni dawi Kuah bukni (2)

Organizaciónde las Naciones Unidas

para la Educación,la Ciencia y la Cultura

Organizaciónde las Naciones Unidas

para la Educación,la Ciencia y la Cultura

•• • • • • • •• • •• •• • • • • • ••

Sistemas de ConocimientosLocales e Indígenas

www.unesco.org/links

Couv Volume 2:Layout 1 9/6/10 16:38 Page 1

Publicado en el 2015 por la Organización de las Naciones Unidas para la Educación, la Ciencia y la Cultura (UNESCO),7 Place de Fontenoy, 73752 Paris 07 SP, Francia

En el marco del Programa de los Sistemas de Conocimientos Locales e Indígenas (LINKS), Sector de Ciencias Naturales

© UNESCO 2015Todos los derechos reservados

Los términos empleados en esta publicación y la presentación de los datos que en ella aparecen no implican toma alguna de posición de parte de la UNESCO en cuanto al estatuto jurídico de los países, territorios, ciudades o regiones ni respecto de sus autoridades, fronteras o límites.

Las ideas y opiniones expresadas en esta obra son las de los autores y no reflejan necesariamente el punto de vista de la UNESCO ni comprometen a la Organización.

Cubierta y diseños: Julia Cheftel

Impreso en Nicaragua

Para mayor información, por favor contactar a:Douglas Nakashima y Serena HecklerSección de las Pequeñas Islas y el Conocimiento IndígenaUNESCO, SC/PSD/SII1, rue Miollis, 75732 Paris Cedex 15, [email protected]@unesco.orgwww.unesco.org/links

Pas kûlni kawa

Wark yamnin/ yamnini wauhnitaya

United NationsEducational, Scientific and

Cultural Organization

Kilitna

3

Bosawas preschool student Covers 2015.indd 3 23/11/2015 09:51

Mayangnapânibalnayakm

uihdaw

idîniningbang

yakarakkulninnalâniamanglalaw

abukni(as)1

Mayangna pâni balna yak muih dawi dî niningbang yakarak kulninna lâni amanglalawa

Sau daklana Nikarawa dawi Honduras yakat ki, asang pas nahni pan, was sauni yamni dûwa kidika, nahnini laih Americaakat Amazonia usnit yaka ki. Dî sangnika dûwa balna apaknin pâni BOSAWAS ( bocay-sahlai-waspuk) Nicarawa akat. Sauniayangni pakwa kidi ‘corredor biológico Mesoamericano’ lakwi talna kat apakna atnin nuhnini palni ki, dî sangnika dûwabalna pânina biodiversidad centroamericana pâni akat, indian Mayangna balna yalahwi ûnina dudûna kurih tausinbayakwi kaina yak dawi wayah bik ki. wais balna kidika nû daih pan dawi dîwail balna sangni naka nuhnini palni kidika.Yalahwa lâni dûwa yakarak talwi laihwi yamwa munah yulmi yakna. 2005 kurihni yak Nikarawa kingni râmhnina dianaMayangna sauni yak apakna lâni dûwa kidi Reserva de la Biosfera BOSAWAS kapat bahang indian balna bik dî sangnikadûwa balna yulni yuyulwa kidika râmhnina sak ki.

Bukni adi Mayangna balna pânina yak. Muih al dawi dî nining bang yakarak, sinsni lâni talwi amanglawa yakarak yulwiyamna waspa dîni dawi kauh karak. Kulna tâni bû dûwi kidika laih pâ muihni balna ais amanglawi yulwa yakat yamna,tanka laih sulani balna kaiwarang kidi adi sinsni lâni nahni, tuhni kau nû kalwi yulna indian kapat, yaihnit kan dî niningbalna awaihdak yaka nuhnini palni kalaih Mayangna kapat warkni balna yamwi kaiwa kidi tanit kat apakwi dûwi kiuninki. Sani pasyakat.

Adika warkini kau palni laih Mayangna balna sinsni lâni laihwi yamni talwa munah yulwi yakna waspa dîni sangnika,dawi bukni adi bû kau sahyakna, pas kidi laih Mayangna sauni pasyak talwa yulni yulna sinsni lâni dûwa munah waspadîni balna yulni, bûwa yakat sîmh Mayangna balna yuyulna kuah sangnika yak, amput waspa dîni laihnin yak dawi waspadîni amput yus yamnin balna yak bik.

Paule M Gros y Nacilio Miguel Frithz

Waspa dîni dawi kuah karak bukni (as) 1

ISBN 978-92-3-404149-2

Organizaciónde las Naciones Unidas

para la Educación,la Ciencia y la Cultura

Organizaciónde las Naciones Unidas

para la Educación,la Ciencia y la Cultura

Sistemas de ConocimientosLocales e Indígenas

www.unesco.org/links

Mayangna Couv Vol 1:Layout 1 7/6/10 20:23 Page 1

Mayangnapânibalnayakm

uihdaw

idîniningbang

yakarakkulninnalâniamanglalaw

abukni(as)2

Mayangna pâni balna yak muih dawi dî niningbang yakarak kulninna lâni amanglalawa

Sau daklana Nikarawa dawi Honduras yakat ki, asang pas nahni pan, was sauni yamni dûwa kidika, nahnini laih Americaakat Amazonia usnit yaka ki. Dî sangnika dûwa balna apaknin pâni BOSAWAS ( bocay-sahlai-waspuk) Nicarawa akat. Sauniayangni pakwa kidi ‘corredor biológico Mesoamericano’ lakwi talna kat apakna atnin nuhnini palni ki, dî sangnika dûwabalna pânina biodiversidad centroamericana pâni akat, indian Mayangna balna yalahwi ûnina dudûna kurih tausinbayakwi kaina yak dawi wayah bik ki. wais balna kidika nû daih pan dawi dîwail balna sangni naka nuhnini palni kidika.Yalahwa lâni dûwa yakarak talwi laihwi yamwa munah yulmi yakna. 2005 kurihni yak Nikarawa kingni râmhnina dianaMayangna sauni yak apakna lâni dûwa kidi Reserva de la Biosfera BOSAWAS kapat bahang indian balna bik dî sangnikadûwa balna yulni yuyulwa kidika râmhnina sak ki.

Bukni adi Mayangna balna pânina yak. Muih al dawi dî nining bang yakarak, sinsni lâni talwi amanglawa yakarak yulwiyamna waspa dîni dawi kauh karak. Kulna tâni bû dûwi kidika laih pâ muihni balna ais amanglawi yulwa yakat yamna,tanka laih sulani balna kaiwarang kidi adi sinsni lâni nahni, tuhni kau nû kalwi yulna indian kapat, yaihnit kan dî niningbalna awaihdak yaka nuhnini palni kalaih Mayangna kapat warkni balna yamwi kaiwa kidi tanit kat apakwi dûwi kiuninki. Sani pasyakat.

Adika warkini kau palni laih Mayangna balna sinsni lâni laihwi yamni talwa munah yulwi yakna waspa dîni sangnika,dawi bukni adi bû kau sahyakna, pas kidi laih Mayangna sauni pasyak talwa yulni yulna sinsni lâni dûwa munah waspadîni balna yulni, bûwa yakat sîmh Mayangna balna yuyulna kuah sangnika yak, amput waspa dîni laihnin yak dawi waspadîni amput yus yamnin balna yak bik.

Paule M Gros y Nacilio Miguel Frithz

Waspa dîni dawi kuah karak bukni (as) 2

Organizaciónde las Naciones Unidas

para la Educación,la Ciencia y la Cultura

Organizaciónde las Naciones Unidas

para la Educación,la Ciencia y la Cultura

ISBN 978-92-3-404150-8

Sistemas de ConocimientosLocales e Indígenas

www.unesco.org/links

Mayangna Couv Vol 2:Layout 1 8/6/10 10:18 Page 1

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 9 04/12/2015 12:13

Page 12: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

10

Rabutna paskau sumalwa tunan balna

Nining kawa tâni

Kulna tâni Sumalwa tunan Bukni adi/aka

basni balna

Wark yamnin/yamnini yakat nining lauwa wauhnitaya balna

Waspa dîni dawi

Kuah bukni basni

Sumalwa tunan uduhna 2: Muihki main talnik amang lâtayang

Niningkawa tâni 1

8. Libitta tala pîsni kapat dawi satûk kidi/yaka dî balna kau, sait kau yaktah angdika/angka kapapat kidi/yaka.

8.1. Dî balna libitwi talwa– Uduhna as kau dawi uduhna bin ûk kau

13 kaupak 15

Waspa dîni yayamni, pipihni dawi sasâni wayani as; wauhtaya pîs dakna kau waspa dîni yayamni, pipihni dawi sasâni; wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 1

44 kaupak 48

Sumalwa tunan uduhna 3: Wanaihki balna kalpaktik yamtik alasna dûtayang

Niningkawa tâni 2

2. Baisa amang lâtah dawak parasni kalatah alasna yamnin sâtni kau, lâni balna dawak ûnipas yak yamwa balna.

2.1. Ûpas yakat lâni balna

17 kaupak 19

Waspa dîni sir munwa wayani as; wauhtaya pîs dakna kau waspa dîni yayamni, pipihni dawi sasâni; wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 2 dawi 3 yakat

351 dawi 352

Niningkawa tâni 3

2.3. Ûpas muihni balna wark yayamwa kidi/yaka

20 kaupak 22

Waspa dini înin/înini sâtni wayani as;wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 4 kaupak 6 yakat

352 kaupak 378, 389

Niningkawa tâni 4

11. Baisa amang lâtah dawak parasni kalatah yulni balna yus yamnin Mayangna mayalahda lâni kat, yakisdana dawi yulbau dakawa yak bik.

11.1. Walabis yulni rawasna/ulna bin/bini

23 kaupak 27

Mayangna balna kisi wayani as;wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 7 kaupak 14 yakat

235, 245, 287, 291

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 10 04/12/2015 12:13

Page 13: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

11

Nining kawa tâni

Kulna tâni Sumalwa tunan Bukni adi/aka

basni balna

Wark yamnin/yamnini yakat nining lauwa

wauhnitaya balna

Waspa dîni dawi

Kuah bukni basni

Sumalwa tunan uduhna 4: Pâki ritsni kidi/yaka main talik yus yamtayang

Niningkawa tâni 5

5. Walta talah angdika/angka dîni balna kidi/yaka baisa nuhni/nuhnini kulnayah, watwa pâni, dî kaswa lâni balna dawi dîwail balna watwa kidi/yaka; talkih mawa kapat nining kata, nuhni/nuhnini kulna lâni dawak amput/ampu main talna atnin/atnini kidi/yaka witingna yakat.

5.1. Muihni minit ampat pîsni balna

29 kaupak 32

Waspa dîni dawi Kuah muihni pîsni wayani as; wark yamnin/ yamnini wauhnitaya basni 15 kaupak 18

49, 283

Niningkawa tâni 6

5.2. Waspa dîni dawi kuah balna amput/ampu kal sasahwa

33 kaupak 36

Waspa dîni as binina dûwa wît wayani as;wark yamnin/ yamnini wauhnitaya basni 19 kaupak 21 yakat

49, 291, 86, 208, 274

Niningkawa tâni 7

5.4. Dîwail balna kidi/yaka nuhni/nuhnini kulta main talah

37 kaupak 40

Siwi balna wayani as; wark yamnin/ yamnini wauhnitaya basni 22 kaupak 24 yakat

32 kaupak 36

Sumalwa tunan uduhna 5: Alas yalahwa sauni pîs daklana yakat yalahtayang

Niningkawa tâni 8

2. Alasna dûtah dawak wark sâtni mayalahda dawi mâ lâki yayamwa pas yakat awa dî kasna balna ayangni pakta, ubunin/ubunini dawi dînin/dînini sâtni balna mâ sauki daklana pîsni yakat.

2.2. Mâ sauki pîs daklana dînin/dînini ubunin/ubunini, alasna dawak û mahawa balna kat

42 kaupak 45

Dî kasna sâtni plit kau waspa dîni dawi kuah karak yamna wayani as; wark yamnin/ yamnini wauhnitaya basni 25 dawi 26

392 kaupak 399, 418 kaupak 421

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 11 04/12/2015 12:13

Page 14: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

12 Wark yamnin/yamnini balna tangâwa: Pas kûlni kawa

Way

ani y

amna

mui

hni C

ristó

bal T

ham

y Ló

pez

Wark yamnin/yamnini balna tangâwa

SUMALWA TUNAN UDUHNA 2:

MUIHKI MAIN TALIK AMANG LÂTAYANG

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 12 04/12/2015 12:13

Page 15: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

13Sumalwa tunan uduhna 2: Muihki maintalnik amang lâtayang Nining kawa tâni 1

Dî balna libitwi talwa

Kulna tâni 8

Libitta tala pîsni kapat dawi sâtuk kidi/yaka dî balna kau, sait kau yaktah angdika/angka kapapat kidi/yaka.

Tunan bahwa

Adi/aka nining kawa tâni akat libitwi talwarang dî balna kulnin/kulnini lâni yamnin/yamnini kulwa kidi/yaka:• Libitwi talnin/talnini kapapat kidi/yaka dawak sâtuk dî balna kau lâih talda balna

kidi/yaka.• Mayangna balna amput/ampu waspa dîni sahyayakwa kaput papatna

atnin/atnini.Wark dawak yakisdana balna munah, walabis ahal dawi yayal binina kidi/yaka laihwi tatalwarang dî balna kapapat kidi/yaka dawak satûk balna lâih talda kidi/yaka, yuyulna karang alas alas dawak kulna nuhni/nuhnini lâni karak ap dakakawarang ûk balna yuyulwa yakat.

Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini

• Walabis ahal dawi yayal yakat diyultah yul bauna atnin/atnini witingna ais/aisa amang lâlawih waspa dîni yayamni, pipihni, dawi sasâni karak dawi libitwi talnin/talnini kûl sumalyang al awaskat yal sumalna yaka karak.

• Wauhtaya pîs dakna yaka dûta isdah waspa dîni balna pîsni as as ayangni pakta walabis ahal dawi yayal balna karak waspa dîni ayangni yulwi yakna atnin/ atnini yulni.

Waspa dîni dawi Kuah bukni basni

44 (waspa dîni balna walyakna), 45 dawi 46 (waspa dîni uduhna bang yakaupak dâninawan bik dudûwi), 47 dawi 48 (waspa dîni uduhna balna dawi libitwi talna)

Wark yamnin/yamnini yakat nining lauwa wauhnitaya balna

• Wayani as waspa dîni sâtni salap minit kau bû sahyakna Mayangna balna tatalwa yakat

• Pakni 10 yakat wauhtaya pîs dakna kau 12 waspa dîni yayamni, pipihni dawi sasâni wayani dûwi

• Wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 1

Nining kawa tâni 1

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 13 04/12/2015 12:13

Page 16: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

14 Wark yamnin/yamnini balna tangâwa: Pas kûlni kawa

Wark yamnin/yamnini balna Dî balna libitwi talwa

1. Waspa dîni yayamni, pipihni dawi sasâni balna

Diyultang kat wayani as yakat walabis ahal yayal tatalwang waspa dîni yayamni, pipihni dawak sasâni.

• Diyultang kat yuyulwangh tatalna kidi/yaka.

• Tânina dûtang kat yamni tatalwang.

• Diyultang kat yul babauwang pîsni kapapat, satûk dawak waspa dîni yus yamda kidi/yaka.

• Uduhta tuyulsah wayani as yamtah datang kat yul babau-wang wayani tatalna kidi/yaka (Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 44 kaupak 48 kau yul kalahwa kidi/yaka yus yamtah).

• Wasautni yulni yul bautanauh, pîsni ampat kidi/yaka dawak nuhni/nuhnini ampus kidi/yaka waspa dîni yayamni, pipihni dawi sasâni balna.

• Yulwi dakawa balna kidi/yaka yus yamtah yul bauwarang balna yakat tâni dûnam yulni:

o Waspa dîni balna adi/aka angdika/angka amang lâtamanh?

o Waspa dîni balna adika/aka angdika/angka kasna manah? o Waspa dîni balna angdika/angka baisa dibin yah? o Waspa dîni balna angdika/angka baisa nuhni/nuhnini yah? o Angdika/angka wasnipa dîni kidi/yaka sasâni yah? o Angdika/angka wasnipa dîni kidi/yaka pipihni yah? o Mayas dawi susum ituni awas kat susum kukunin kidi/

yaka ais/aisa yakat satûk yah? o Waspa dîni baisa muih kakaswa kidi/yaka angdika/

angka yah?

Way

ani y

amna

mui

hni C

ristó

bal T

ham

y Ló

pez

Nining kawa tâni 1

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 14 04/12/2015 12:13

Page 17: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

15Sumalwa tunan uduhna 2: Muihki maintalnik amang lâtayang Nining kawa tâni 1

2. Waspa dîni walwi yakna yayamni, pipihni dawak sasâni

Walabis ahal dawi yayal balna yakat diyultang kat yakikisdang waspa dîni wayani yamna kidi/yaka wauhtaya pîs dakna kau dawi papatwang angdika/angka kal uduhna yakat dîni kidi/yaka.

• Diyultang kat wasautni kakahwang waspa dîni yayamni, pipihni dawak sasâni balna kidi/yaka (wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 1).

• Sans as diyangtang kat yul bauwi tatalwang ais/aisa yulni waspa dîni balna kidi/yaka kal uduhna sâtsât kau kal ududuhwih.

3. Waspa dîni yayamni, pipihni dawi sasâni balna kidi bukni bin as yamtayang

Niningna lautang kat dîwaya sâtni bukni bin as yayamwang waspa dîni uduhna kau (waspa dîni yayamni, pipihni dawi sasâni), dawak dîwaya bukni bin kidi/yaka alahtah disangnika nining dûwa pâni yakat.

• Buk bin/bini tannika di yultah data dî paktah ritsni balna niningh bang kaupak dûwi yus yamnin/yamnini, tikam, pan/pana minik tat pîsni balna kau bik.

Pez bueno: Pahwa

Pez blanco: Mabai

Pez negro: Kirhsa

I

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 15 04/12/2015 12:14

Page 18: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

16 Wark yamnin/yamnini balna tangâwa: Pas kûlni kawa

Wark yamnin/yamnini balna tangâwa

SUMALWA TUNAN UDUHNA 3:

WANAIHKI BALNA KALPAKTIK YAMTIK ALASNA DÛTAYANG

Me

nuka

Sc

etb

on-

Did

i

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 16 04/12/2015 12:14

Page 19: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

17Sumalwa tunan uduhna 3: Wanaihki balna kalpaktik yamtik alasna dûtayang Nining kawa tâni 2

Ûpas yakat lâni balna

Kulna tâni 2

Baisa amang lâtah dawak parasni kalatah alasna yamnin/yamnini sâtni kau, lâni balna dawak ûnipas yakat yamwa balna.

Tunan bahwa

Adi/aka nining kawa tâni akat yuldarang ki mâ lâki dawi walabis ahal yayal balna ûnina yakat yayamwa kidi/yaka kulnin/kulnini lâni as karak:• Mayangna kapat mâ laki balna dawi amput/ampu yalahda lâni balna kidi/yaka

bitik amang lânin/lânini.• Mayangna yalahwa lâni kat waspa dîni sir munnin/munnini yulni nuhni/nuhnini

kulwa kidi/yaka amang lânin/lânini ki.Mayangna mâ lâki balna yulni ûpas yakat yul bauda kidi/yaka amput/ampu dî pamwa dawi sir mumunwa dai kidi/yaka alasna diyamwarang, walabis ahal dawi yayal balna yakat yul bauna atnin/atnini sumalwa tunan yulni amang lâlawa kidi/yaka. Adi/aka wark yamnin/yamnini balna yakaupak, yulbauwi tatalna karang witingna amang lâlawa kidi/yaka sumalwa tunan yulni, alas kulnin/kulnini kaupak, yulna atnin/atnini dawi ap didakana atnin/atnini ûk balna yakat kulna lâni karak.

Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini

• Walabis ahal dawi yayal balna yakat diyultang yul babauwang witingna ais/aisa amang lâlawa kidi/yaka waspa dîni îwi sir munna atnin/atnini lainni yakat dawak libitwi tatalwangh kûl sumalyang al awaskat yal sumalna yaka karak.

• Walabis ahal dawi yayal balna uduhta tuyulni as kau, sumalwa tuna tatalna kidi/yaka baisa tuhni kau laihwi talnin/talnini yulni. Yus yamtah basni 351 (waspa dîni îwi sir munwa kidi/yaka).

• Waspa dîni dawi Kuah bukni yakat waya balna bang kidi/yaka niningna katah dawak parahni kau disumaltah sîmh dîni. Yul ulna balna kidi/yaka yulta talah basni 351 bukni sahyakna bu yakat dawak laih diyaktah ais/aisa yulnin/yulnini want yah Mayangna muih bararak yul babauna kidi/yaka.

Waspa dîni dawi Kuah bukni basni

351 (Waspa dîni balna amput sir munna atnin kidi)

Wark yamnin/yamnini yakat nining lauwa wauhnitaya balna

• Waspa dîni sir munwa wayani as• Wauhtaya pîs dakna balna waspa dîni yayamni, pipihni dawi sâsani• Wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 2 dawi 3 yakat

Nining kawa tâni 2

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 17 04/12/2015 12:14

Page 20: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

18 Wark yamnin/yamnini balna tangâwa: Pas kûlni kawa

Wark yamnin/yamnini balna Ûpas yakat lâni balna

Tuyulsah as diyultang yayamwang dawak papangh as awaskat itangh as yultang kaiwi dî sumalwangh waspa dîni amput/ampu sir mumunwa dai kidi/yaka dî sumalwangh.

• Diyultang kat rispik lâni kat apdis dawi dakakâwangh. • Alasna diyamtang kat yul babauwang yul dakakana kidi/yaka.

Warkni adika/aka yamni yamnin/yamnini kat awaskat muih barak al as awaskat yal as sip kûl ûni yakat kiwas kat sinsni lâni yamnin/yamnini nuhni/nuhnini bitik yakat laihta talah (buk basni 8 yakat).

Muih binina yakat dîyultang tatalwang waspa dîni sir munwa wayani kidi/yaka diyatang tatalwang.

• Diyultang yul babauwang ais/aisa tatalna kidi/yaka. • Niningna lautang kat yamni tatalwang.

Yul rawasna/ulna pak kidi/yaka yamni lâih yulta tala diyatah:

• Diyultang kat apdis dawi kulna lâni karak dakakâwangh.

2. Mayangna balna kidi/yaka waspa dîni sir mumunwih

Y

Nining kawa tâni 2

Muih mahni waspa dîni lalaihwa kat, aput lakun kau kapat awasa kat (awaskat), pûkta was klasni kau, waspa dîni îyang balna yaka kulwi dawi talna. Waspa dîni lalaihna yaka kapapat wayayahwi awasa bik (awas bik) muih tulu rang yaka luih papat papat dudûwi.

Waspa dîni îtayang kat, tuna yakapapanghki kau pas kalakiki, usnit yakat ûkbalna kau diyakiki. Mâ as kat bûlah bikpapanghki laih ban kalatayang. Waspa dîniawas bik dî muihni sâtni ûk karang bik.Papanghki laih datasa yangna katpapanghki yaka awak kat sip datasayang.

Al barakni, Arangdak

Pahwa muih as luih as [20] awasa katmuih as luih as minit kau salap [30] îta-yang kat, tawan kau wanaihki balnabangwahaiki balna awasa kat daiki balna kau,yaka balna kapat kau. Diyatasa yang katlahtik datik plit as diyatayangna.

Al barakni, Arangdak

yangna akat bûas kau diyatang:

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 18 04/12/2015 12:14

Page 21: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

19Sumalwa tunan uduhna 3: Wanaihki balna kalpaktik yamtik alasna dûtayang Nining kawa tâni 2

• Alasna diyamtang kat yul babauwang yul dakakana kidi/yaka.

• Alasna diyamtang kat yul babauwang ais/aisa yulni nuhni/ nuhnini kukulwih waspa dîni sir munna atnin/atnini kidi/yaka.

Waspa dîni wayani sâtni wauhtaya pîs kau dakna kidi/yaka yusyamtah dawak waspa dîni sir munwa kapat wayani yamta isdah.

Ridi diyamtang kat ûnipas muihni balna karak yul babauwang witingna pânina yakat amput/ampu yayamwih waspa dîni sir munnin/munnini kidi/yaka.

• Sans as diyatang kat yul babauwang ûnipas muihni balna amput/ampu yayamwih waspa dîni lalaihna kidi/yaka sir munnin/munnini kat.

• Diyultang kat rispik lâni kat apdis dawi dakakâwang.

• Muih binina ahal dawi yayal yakat diyultang kat wayani yamwi dawi wasautni kakahwang ûnipas muihni balna waspa dîni sir munwa bang kapat (wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 3 yakat).

3. Waspa dîni sir munwa kapat maisdangh

4. Waspa dîni sir munnin/munnini yulni kidi/yaka mâ wanaihki balna karak yul baudanangh

5. Waspa dîni sir munnin/munnini kidi/yaka wayani as yamdanangh

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 19 04/12/2015 12:14

Page 22: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

20 Wark yamnin/yamnini balna tangâwa: Pas kûlni kawa

Ûpas muihni balna wark yayamwa kidi/yaka

Kulna tâni 2

Baisa amang lâtah dawak parasni kalatah alasna yamnin/yamnini sâtni kau, lâni balna dawak ûnipas yakat yamwa balna.

Tunan bahwa

Adika/aka nining kawa tâni akat laih yuldarang ki ûpas kau wark balna yamda kidi/yaka kulnin/kulnini lâni as karak: • Amang lânin/lânini mâ muihki barak balna amput/ampu dî papamwa dai kidi/

yaka, wara kat ban yamda kidi/yaka.• Mayangna pâni balna yakat dî pamnin/pamnini sâtni kau yus yayamwa dai kidi/

yaka ayangnina pakna atnin/atnini.• Yamni talna atnin/atnini dawak kulna lâni kalana atnin/atnini dî pamnin/pamnini

sâtni yamda balna yakat.

Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini

• Walabis ahal dawi yayal balna yakat diyultang yul babauwang witingna ais/aisa amang lâlawa kidi/yaka ûnipas muihni balna karak dî papamwakat ais/aisa kau papamwa dîni kidi/yaka yuyulwangh dawak libitwi tatalwang kûl sumalyang al awaskat yal sumalna yaka karak.

• Walabis ahal dawi yayal balna tuyulni as kau uduhta, sumalwa tunan bayakna kidi/yaka baisa yamni laihwi talnin/talnini yulni. Waspa dîni dawi Kuah bukni, basni 346, 352 dawi 378 kat yus yamtah. Wayani balna kidi/yaka niningna katah, yulta tala diyatah yul pîs rawasna/ulna balna kalahwa kidi/yaka lâih diyulta Mayangna muih bararak sinsnina lâni yul babauna kidi/yaka.

• Wayani balna kidi/yaka dûta yus yamtanauh dawak muih binina ahal yayal pîsni ampat kidi/yaka talwi yuyulwangh.

Waspa dîni dawi Kuah bukni basni

353 kaupak 378, dawak rabutni pak kidi/yaka bik basni 389 yakat.

Wark yamnin/yamnini yakat nining lauwa wauhnitaya balna

• Amput/ampu dî pamnin/pamnini sâtni balna wayani as• Wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 4 kaupak 6 kat

Nining kawa tâni 3

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 20 04/12/2015 12:14

Page 23: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

21Sumalwa tunan uduhna 3: Wanaihki balna kalpaktik yamtik alasna dûtayang Nining kawa tâni 3

Wark yamnin/yamnini balnaÛpas muihni balna wark

yayamwa kidi/yaka

Mayangna pâni balna yakat amput/ampu dî papamwa wayani balna kidi/yaka diyultang tatalwang.

• Diyultang kat ais/aisa tatalna kidi/yaka yuyulwang. • Niningna lautang kat yamni tatalwang. • Alasna diyamtang kat Mayangna pâni balna yakat amput/

ampu dî papamwa kidi/yaka yuyulwang. • Diyultang kat wayani balna yakat talwi amang lalâwang

wanaihnina balna amput/ampu dî papamwa kidi/yaka dawak bik yuyulwang.

• Yulwi dakana singka bang yakau diyultang yul babauwangh:

o Aima as ûmapas muihni balna karak alahwa kuyulh kau dî pamna manh?

o Wais kidi/yaka wah ilisni kau waspa dîni ihîwih? o Aima as sibangh kau waspa dîni ihîwak talnamanh? o Wais balna kidi/yaka sîbangh kau waspa dîni ihîwih? o Dî pamnin dîni sâtni balna akaupak angdika/angka man

yus yamta talna manh?

Papangh, itangh balna karak kalpakta pâ yakat awaihna as yamtanauh, muih barak al, yal as kau awaskat waspa dîni îyang muihni as kau, amput/ampu waspa dîni înin/înini dîni yayamwa kidi/yaka talnin/talnini.

• Pâ yakat awaihna yamtasman kat muih waspa dîni iyang muihni as yultang kaiwi dî umalwangh waspa dîni înin/înini dîni balna amput/ampu yayamwa kidi/yaka.

• Kaput bik sip ki wayani kau yamta duyawa dî sumaltang amput/ampu waspa dîni înin/înini dîni yayamwa kidi/yaka.

1. Waspa dîni balna ampapat kidi/yaka

2. Amang lâlawa balna waspa dîni înin/înini dîni mâ niking kakawi

Y

Nining kawa tâni 3

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 21 04/12/2015 12:14

Page 24: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

22 Wark yamnin/yamnini balna tangâwa: Pas kûlni kawa

• Diyultang kat apdis dawi dakakâwang muih barak awaskat papangh as sumalwa kidi/yaka.

• Kûl ûni yakat nawatta aiwama taimni, alasna diyamtang kat yul babauwangh ais/aisa tatalna kidi/yaka.

• Wark yamnin/yamnini wauhnitaya (basni 5) yakat diyatang kat dûwi yus yamnin/yamnini dîni balna dîwayani as yayamwangh.

Sans as diyatang kat yul babauwang witingna pas dî pamwi tatalna kidi/yaka.

• Diyultang rispik lâni kat apdis dawi dakakâwang ûk balna yakat kulna lâni karak.

Ilp dîmunta yakisdana as yamtah ûpas muihni balna karak dî pamna uiwa kapat wayani.

• Wayani yamwi yakisdana yayamna kidi/yaka diyultang kat yul bauwi tatalwang.

• Diyultang kat tatalwang dawi ap dis dakakâwang ûk balna yakat kulna lâni karak.

Alasna diyamtang kat dîwaya yamwi wasautni kakahwang wark yamnin/yamnini wauhnitaya yakat ûnipas muihni balna karak dî pamna kiwa kapat (basni 6 yakat).

3. Yuldanangh waspa dîni baisa înin/înini amang lâda kidi/yaka

4. Mâ as waspa dî pamnin/pamnini wayani kapat yamdanagh

I

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 22 04/12/2015 12:14

Page 25: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

23Sumalwa tunan uduhna 3: Wanaihki balna kalpaktik yamtik alasna dûtayang Nining kawa tâni 4

Walabis yulni rawasna/ulna bin/bini

Kulna tâni 11

Baisa amang lâtah dawak parasni kalatah yulni balna yus yamnin/yamnini Mayangna mayalahda lâni kat, yakisdana dawi yul baudakawa yakat bik.

Tunan bahwa

Adi/aka nining kawa tâni akat yuldarang ki sumalwa tuna kapat walabis yulni ulna kulnin/kulnini lâni laih.• Kisi dakana atnin/atnini, yul yulna balna dawi dî kalahwi bayakna kidi/yaka

Mayangna pâni balna yakat• Kûl sumalyang namang lauwa kat lâih amang lâna atnin/atnini kisi balna kidi/yaka,

yul yulna balna dawi dî kalahwi bayakna balna bik• Kisi balna kau wayani kalahwa kidi/yaka yulyakna atnin/atnini dawak yulni baunin• Mayangna pâni balna yakat kîsi awaskat yulni yulna balna kidi/yaka ayangnina yultahAdi/aka warkni balna yakaupak, walabis ahal dawi yayal balna kidi/yaka laihwi tatalna karang witingna ais/aisa amang lâlawa kidi/yaka sumalwa tuna yulni, yulwi yayakna karang dawi ap dakakana karang kulna nuhni/nuhnini karak ûk balna yakat.

Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini

• Mayangna balna kisinina kidi/yaka walabis balna yakat diyultang kat. Kûl sumalyang sumalna kidi/yaka karak libitwi tatalwangh.

• Walabis balna kidi/yaka tuyulsah as yamtah sumalwa tunan lan kakalna kidi/yaka baisa yamni yamwi dû kiunin/kiunini Waspa dîni dawi Kuah bukni.

Waspa dîni dawi Kuah bukni basni

235, 245, 287 kaupak 291

Wark yamnin/yamnini yakat nining lauwa wauhnitaya balna

• Wayani as kisi balna Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 235 dawi 287 yakat bangki• Wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 7 kaupak 14 yakat

Nining kawa tâni 4

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 23 04/12/2015 12:14

Page 26: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

24 Wark yamnin/yamnini balna tangâwa: Pas kûlni kawa

Wark yamnin/yamnini balnaWalabis yulni rawasna/

ulna bin/bini

1. Mayangna kisini, balna waspa dîni dawi kuah karak yulni

Pâ bin/bini as kaupak muih barak as dî amang lâwa kat yultang kaiwi yulwangh Mayangna balna kisi awaskat yul yulna parahni amang lalâwa dai kidi/yaka waspa dîni dawi kuah yulni.

Warkni adika/aka yamni yamnin/yamnini kat awaskat muih barak al as awaskat yal as sip kûl ûni yakat kiwas kat sinsni lâni yamnin/yamnini nuhni/nuhnini bitik yakat laihta talah (buk basni 8 yakat).

• Nining lautang kat yulwi yakwang yul yulna balna kidi/yaka. • Alasna diyamtang kat kisi pîni balna kidi yuyulwangh. • Diyultang kat rispik lâni kat apdis dawi dakakâwangh.

2. Mûpating wahma bin as kau pan/pana parasni dûwa as dauh kalana yulni

Diyultang wayani yakat talnin/talnini. • Niningna katang kat yamni tatalwang. • Waya balna kidi/yaka yus yamtanauh, yul kalahwi bayakna

pak kidi/yaka dinit binni lâih parasni yultang kat dakakawang (buk basni 235 Waspa dîni dawi Kuah bukni yakat):

Y

Nining kawa tâni 4

Aima as kat mûpating as lakun kau kana. Kaunah kurih mâni dai bahangh lakunni buh lakna, bilam dai kidi/yaka yuh kau daunnin manah dai. Wahma as bayak kiwa lik kat ilp yulna bilam dai kidi/yaka wasni pas yakaupak yaknin. Wahma dai kidi/yaka kal yulna: “Mâ yakki kat ais yâma yah?” Bilam kidi/yaka nangnitlana: “Dî as makiki man yakat ilp karangki”. Wahma dai kidi/yaka bilam yakwi dukiuna was

kung yakat, biri pan/pana bin/bini kalana, dawak kalyulna: “Muih as mabaukuh tarangkat, mabilkuh tarang awaskat dutni mayamkuh tarangkat panani bin/bini adi/aka nining katah dawak muih bitik kidi/yaka man karak yamni karang”. King walanibis yal kidi/yaka wahma yakat bilna dawak pananibin kidi/yaka nining kawak laik talna.

Mûpating, wahma as kau pan/pana parasni dûwa kat dauh kalana

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 24 04/12/2015 12:14

Page 27: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

25Sumalwa tunan uduhna 3: Wanaihki balna kalpaktik yamtik alasna dûtayang Nining kawa tâni 4

• Alasna diyamtang yuyulwangh kisi yulni balna kidi/yaka. Yulwi dakana singka bang yakau diyultang yul babauwangh:

o Kisini kidi/yaka ais/aisa yulni yulwih? o Angkat pâni kalahna yah? o Kisini muihni balna kidi wais balna yah? o Kisini adi/aka ais/aisa yulni ayangni kaput yah? o Kisini adi/aka amput/ampu danh kalnin/kalnini want manh?

• Diyultang kat rispik lâni kat apdis dawi dakakâwang. • Alasna diyamtang kat kisini kidi/yaka amput/ampu want

yakat wayani yamwi wasautni kakahwangh (wark yamnin/ yamnini wauhnitaya basni 8 yakat).

• Minit as diyatang kat dîwaya yayamna kidi/yaka sir mumunwangh.

3. Kuah dawi sana karak kikirana

Uduhta tuyulsah yamta wayani as dûta yus yamtah, data kisini kidi/yaka yultah dînit binni laih karak yultang dakakawangh (Buk basni 287 Waspa dîni dawi Kuah bukni yakat):

• Diyultang kat walabis ahal dawi yayal rispik lâni kat apdis dawi dakakâwangh.

• Alasna diyamtang kisi yulni yulwa kidi/yaka yul bauwi dakakawangh.

• Kisi yayamna muihni balna kidi/yaka ais/aisa palni yayamna daih diyultang yul babauwangh.

Kuah kal saranini as yayamna dai sana karak, sana laih kirayang ki. Kaunah kuah laih witing

kirinini sip awasa bangh, kuah ûk karak yul bauwi dadana. Dawa kat wilin kalahna dai.

Kaput dawak pat yul babauna bahangh, tanit kau sihpamna dai, pâni yulna yakat. Mahka kalahwi kikirana. Kunah kuah laih minikun yakauna watna dai, mahka wilihwi was kau kakiuna. Dawak sana pâni yakat kiwi kawak kuahni laih pat kiuna sak dai. Sana kulna laih sîmh kuahni kuh atna dai, kaunah kuah ûk tuna kiuna sak dai. Kaput win munna dai Kuah sana yakat.

Kuah dawi sana karak kikirana

Way

ani y

amna

mui

hni C

ristó

bal T

ham

y Ló

pez

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 25 04/12/2015 12:14

Page 28: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

26 Wark yamnin/yamnini balna tangâwa: Pas kûlni kawa

• Yulwi dakana bâs bang yakau diyultang yul babauwangh.

o Kuah yakatlau sana yakat ais/aisa kal yulna yah? o Kuah kidi/yaka ais/aisa yamna daih? o Lâs kat wais/waisa win kalna daih?

• Diyultang muihni balna wayani yayamwangh kisi yakaupak kulta yus yamtah dawi kullayam (wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 9).

4. Waspa dîni dawi Kuah balna kisini kidi/yaka yultah

Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 245 dawak 291 kau kisi kalahwa kidi/yaka diyultah. Dawi wark yamnin/yamnini wauhtaya basni 10 awas kat 14 yakat yakisdînin/yakisdînini sâtni kalahwa kidi/yaka muih binina karak isdanauh.

• Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 245 dawi 291 kau wayani balna kidi/yaka duta yusyamtah, muih binina kidi/yaka talwi yuyulwangh pîsni ampat/ampu kidi/yaka.

Way

ani y

amna

mui

hni C

ristó

bal T

ham

y Ló

pez

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 26 04/12/2015 12:14

Page 29: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

27Sumalwa tunan uduhna 3: Wanaihki balna kalpaktik yamtik alasna dûtayang Nining kawa tâni 4

5. Kisi balna kidi/yaka wayani yamdanangh

Diyultang kat kûl ûni watak yak kalahwi kisi kau yulwa kapat yamwi yakikisdangh.

6. Waspa dîni dawi kuah karak yulni yultah

Waspa dîni dawi kuah karak kisini as dipaktang witingna ais/aisa amang lâlawa kidi/yaka yayamwangh.

• Sans diyatang kisi yayamna kidi/yaka yuyulwangh.

I

I

Paul

e G

ros

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 27 04/12/2015 12:14

Page 30: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

28

Wark yamnin/yamnini balna tangâwa

SUMALWA TUNAN UDUHNA 4:

PÂKI RITSNI KIDI/YAKA MAIN TALIK

YUS YAMTAYANG

Me

nuka

Sc

etb

on-

Did

i

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 28 04/12/2015 12:14

Page 31: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

29Sumalwa tunan uduhna 4: Pâki ritsni kidi/yaka main talik yus yamtayang Nining kawa tâni 5

Muihni minit pîsni balna

Kulna tâni 5

Walta talah angdika/angka palni muihni minit pîsni balna yah, watwa pâni, lâni balna, dawi dîniwail wâtwi dikaswa kaswa balna kidi/yaka. Amput/ampu witingna balna yakat nuhni/nuhnini kulwa kidi/yaka nining kana karang.

Tunan bahwa

Adika/aka nining kawa tâni baisa palni tatalwarang kidika/yaka waspa dîni dawi kuah karak muihnina minit tang pîsni balna yakat kulna tâni dûwi: • Amang lânin/lânini waspa dîni dawi kuah karak muihni minit pîsni balna kidi/yaka• Waspa dîni dawak kuah pîsni balna kidi/yaka yulnin/yulnini • Waspa dîni dawi kuah ampat/ampu kal rawaiwa kidika. Wayani balna kapapat

dawi sâtuk walyaknin/walyaknini. Adi/aka yakisdana munah warkni yamwarang kapapat dawi satutuk balna kidi/yaka talyayakwarang rispik lâni kat dis dawi dakakawangh ûk balna yuyulwa kidi/yaka.

Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini

• Walabis balna kidi/yaka tuyulni as yamtah sumalwa tunan lan kakalna kidi/yaka baisa yamni yamwi dû kiunin/kiunini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 49 dawi 283 kat. Waspa dîni dawi kuah balna angka pîsni kau kalititikwa kidi/yaka diyultang yuyulwangh.

• Walabis ahal dawi yayal balna dîwaya yamwi birnin pâni as yayamwangh angdika/angka dîni balna kidi/yaka baisa nuhni/nuhnini kulnayah, watwa pâni, lâni balna, dikaswa balna dawi waspa dîni dawi kuah karak wawâtwa kidi/yaka.

• Waspa dîni dawi kuah muihni minit pîsni balna kidi/yaka diyultang yuyulwangh as bani yak ais/aisa ilpni diyawa kidika.

Waspa dîni dawi Kuah bukni basni

49 (Bukni I) dawi 283 (Bukni II), yakat

Wark yamnin/yamnini yakat nining lauwa wauhnitaya balna

• Waspa dîni dawi kuah karak pîsni wayani as nuhni/nuhnini kau nining kawa• Wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 15 dawi 18 yakat

Nining kawa tâni 5

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 29 04/12/2015 12:14

Page 32: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

panuhni

mâluihni

nangtak

labani

dinit suru wahni sutnidinit suru balhnin/balhnini

sarani sait balhnin/balhnini

mamahni sut balhnin/balhnini

dangni balhnin/balhnini

wakalni

pirini lainni

Partes de un pez: Waspa dîni pisni balna

30 Wark yamnin/yamnini balna tangâwa: Pas kûlni kawa

Wark yamnin/yamnini balnaMuihni minit pîsni balna

1. Waspa dîni muihni pîsni balna

Waspa dîni pîsni wayani balna kidi/yaka diyultang tatalwangh. • Tatalna kidi yaka diyultang yuyulwangh. • Niningna katang yamni yayamwangh.

• Waspa dîni muihni pîsni ayangni balna kidi/yaka ais/aisa yak yus yamwih, diyultang yuyulwangh.

• Yulwi dakana singka bang yakau diyultang yul babauwangh.

o Waspa dîni wayani kidi/yaka ampapat yah? o Waspa dîni amput/ampu kal rawawaiwih? o Muihni pîsni angdika/angka kal rawaiwi yus yamwih? o Muihni yak ais/aisa nandakna dûwih? o Angdika/angka pîsni kau dikaswih?

Alasna diyamtang waspa dîni kidi/yaka wasautni kakahwangh (wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 16 yakat).

• Wayani yamna kidi/yaka diyultang biribiri laihwi tatalwangh dawi wasnipa dîni pîsni ayangni yuyulwangh.

Nining kawa tâni 5

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 30 04/12/2015 12:14

Page 33: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

31Sumalwa tunan uduhna 4: Pâki ritsni kidi/yaka main talik yus yamtayang Nining kawa tâni 5

2. Taldanangh waspa dîni dawi kuah karak mayaihkit kau niningh awaihdak kidi/yaka

Uduhna kau wâtna as yamtah muih binina wanaihni balna karak waspa dîni dawi kuah karak mayaihkit kau niningh awaidahdak kidi/yaka talnin/talnini yulni.

• Diyultang kat plun sutni wâtna awaskat yuhul dû uiwangh waspa yak awak waspa dîni kalahwak talnin/talnini yulni.

• Minit as diyatang tatalna balna kidi/yaka yuyulwangh. • Diyultang kat rispik lâni kat apdis dawi dakakâwangh.

• Adi/aka wâtna yakat muih ahal yayal binina kuah tatalwas kat, wayani balna kau niningna katah waspa dîni dawi kuah bukni I dawi II yakat (wayani nining kana as karang kat basni 289, 299, 300, 326, 336) dawi witingna karak diyulbautah.

3. Kuah muihni pîsni balna

Walabis ahal dawi yayal diyultang kat kuah muihni pîsni balna wayani yakat tatalwangh.

• Alasna diyamtang tatalna dîni balna kidi/yaka yuyulwangh • Niningna katang yamni yayamwangh. • Kuah muihni pîsni ayangni balna kidi/yaka ais/aisa yak yus

yamwih, diyultang yuyulwangh. • Yulwi dakana arungka bang yakau diyultang

yul babauwangh:

o Kuah muihni kidi/yaka ampat yah? o Ûntak kidi/yaka ais/aisa yak ilp kalmunwih? o Kuah muihni pîsni balna angdika/angka kidi/yaka ahni

kau kalahwih? o Muihni pîsni tanit kauh dawi dangnit kauh kidi/yaka ais/

aisa yak yus yamwih?

Alasna diyamtang kat kuah muihni pîsni balna kidi/yaka dakwi papatwi birwi dawi wasautni kahwangh dawi yuyulwangh (wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 16 kaupak 17 kat).

• Warknina kidi/yaka diyultang wiririhwangh.

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 31 04/12/2015 12:14

Page 34: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

32 Wark yamnin/yamnini balna tangâwa: Pas kûlni kawa

4. Waspa dîni dawi kuah balna kidi/yaka ais/aisa kakaswih

Diyultang kat papangh nanangh balna yak yulwi dakakawangh, waspa dîni dawi kuah balna kidi/yaka ais/aisa kakaswih dawak ampat karang yah di kakaswas karang kat.

• Payahwak diyultang wanaihnina balna diyuyulna kidi/yaka yuyulwangh.

• Diyultang kat rispik lâni kat apdis dawi dakakâwangh.

5. Waspa dîni dawi kuah balna kidi/yaka ampat kal rawawaiwih

Diyultang kat kûl ûni watak yak kalahwi wayani yamwi yakikisdangh, amput/ampu waspa dîni dawi kuah karak kal rawawaiwa kidi/yaka, buhni kau dawak waspa kau bik.

• Wayani angdika/angka baisa yamni yamwa kidi/yaka diyultang kat tingpas as tiswi kalalawangh.

6. Waspa dîni dawi kuah pîsni balna kidi/yaka yulni in baudanangh

Alasna diyamtang kat waspa dîni dawi kuah muihni pîsni balna kau in baunin/baunini as kullawi yamwi in babauwangh.

• Diyultang kat binni balna kidi/yaka tingkau bik titiswangh dawak dî ûk binni sâtni yamwa balna karak bik yayamwangh.

I

I

Paul

e G

ros

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 32 04/12/2015 12:14

Page 35: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

33Sumalwa tunan uduhna 4: Pâki ritsni kidi/yaka main talik yus yamtayang Nining kawa tâni 6

Waspa dîni dawi kuah balna amput/ampu kal sasahwa

Kulna tâni 5

Walta talah angdika/angka dîni balna kidi/yaka baisa nuhni/nuhnini kulnayah, watwa pâni, lâni balna, dikaswa balna dawi dîwail balna wâtwa kidi/yaka. Walwi nining kana karang amput/ampu witingna balna yak nuhni/nuhnini kulwa kidi/yaka.

Tunan bahwa

Adika/aka nining kawa tâni baisa palni tatalwarang kalaih amput/ampu waspa dîni dawi kuah karak kal sasahwa kidi/yaka:• Amang lânin/lânini waspa dîni dawi kuah karak amput/ampu kal sasahwa kidi/yaka• Waspa dîni dawi kuah karak amput/ampu kal sasahwa kidi/yaka yulyakninAdi/aka yakisdana munah warkni yamwarang kapapat dawi satutuk balna kidi/yaka talyayakwarang waspa dîni dawi kuah karak amput/ampu kal sasahwa kidi/yaka rispik lâni kat dis dawi dakakâwangh ûk balna yuyulwa kidi/yaka.

Sinsni lâni yamnin/yamnini balna

• Waslabis ahal yayal balna yak diyultang kat waspa dîni dawi kuah karak amput/ampu kal sasahwa kidika yulni yuyulwangh.

• Diyultang kat kûl kau lan kakalna kidi/yaka wanaihnina balna yakat diyuyulwangh kuah amput/ampu kalsasahwa yulni kidika/yaka.

• Wayani balna kidi/yaka niningna katang tatalwangh dawi buk kau pak pîs as as kalahwa kidi/yaka yultatalang dakakawangh (bukni as basni 49, 86, 208, 274 yakaupak dawi bukni bû basni 291, 292, 303, 322 yakat). Mayangna muih bararak balna, yul balna amang lâlawa yuyulna kidi/yaka dî sumaltah.

Waspa dîni dawi Kuah bukni basni

49 (bukni I), 291 (bukni II), 86 (yak taras/mayas) yulni yulwi, 208 (kirhsa) dawi 274 (kisaris).

Wark yamnin/yamnini yakat nining lauwa wauhnitaya balna

• Waspa dîni as binina dûwa wit wayani as• Wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 19 kaupak 21 kat

Nining kawa tâni 6

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 33 04/12/2015 12:14

Page 36: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

34 Wark yamnin/yamnini balna tangâwa: Pas kûlni kawa

Wark yamnin/yamnini balnaWaspa dîni dawi kuah balna

amput/ampu kal sasahwa

1. Waspa dîni binina karak

Waspa dîni amput/ampu kal sasahwa kidi/yaka diyultang wayani yak tatalwangh.

• Tatalna kidi/yaka diyultang yuyulwangh.

• Niningna katang yamni yayamwangh.

• Diyultang amput/ampu yayamwa kidi/yaka yuyulwang.

2. Waspa dîni balna kal sasahwa

Tuyulsah kau papatta isi karak diyultah waspa dîni amput/ampu kal sasahwa kidika.

• Dînit kau yul rawasna/ulna pakyakat yamni laihta talah data baisa sinsni lâni yaktah, Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 49 yakat.

• Diyultang kat dis dawi rispik lâni kat sumalwa kidi/yaka dakakâwangh.

• Minit as sans diyatang kat amang lalâwas kidi/yaka lâih kalalahwangh.

Nining kawa tâni 6

Waspa dîni balna luih yaka taim bûlulukwi kurih as pasyakat.dauna wainiku pisba wainiku kat. Wat ûklukwa kalaih sûpa wainiku, kauna lâskalaih bûlah lulukwi kurih palni kaput laihawasa ki.

Al barakni, Arangdak

Tatuna laih

Mayangna sauni wasni balna pasyakat baisa amang latah laih taim bû lulukwi. Tuna laih mahni lukwi kurih kat ma bukni yakat, was buhlakwa yakat was parasni murwas yakat sans dûwi ûnina yayakwi. Wat usnit lukwa yakat laih sûpa wainiku pas yakat ki.

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 34 04/12/2015 12:14

Page 37: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

35Sumalwa tunan uduhna 4: Pâki ritsni kidi/yaka main talik yus yamtayang Nining kawa tâni 6

• Diyultang waspa dîni as binina dûwa waspa dîni mûlalah binina dûwa wit wayani yayamwangh (wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 20 yakat).

Amang lâtas man kat awaskat wayani kau nining kama kat yus yamtah Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 70 kau wayani kidi/yaka.

3. Kuah balna kal sasahwa

Walabis ahal dawi yayal balna yakat wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 19 kau yulwa kidi/yaka sumaltah isi lâih karak kuah amput/ampu kal sasahwa kidika/yaka (Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 291 dawi 292 yakat).

• Kuah sumani yulni yul bautanauh dawi muih al amput/ampu walwi yakwa kidi/yaka bik (Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 292 yakat).

• Sumaltah kuah sumani kidi/yaka bitik yaknin/yaknini awas/ awasa nuhni/nuhnini laih kal sahnin/sahnini ki.

Laihta yultatalah Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 291 kaupak 293 kau yulwa yakat.

• Diyultang kat dis dawi rispik lâni kat sumalwa kidi/yaka dakakâwangh.

• Minit as sans diyatang kat amang lalâwas kidi/yaka lâih kalalahwangh.

Way

ani y

amna

mui

hni C

ristó

bal T

ham

y Ló

pez

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 35 04/12/2015 12:14

Page 38: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

36 Wark yamnin/yamnini balna tangâwa: Pas kûlni kawa

• Diyultah niningna lautah walabis ahal dawi yayal balna kauhmak yakat kuah lukna bang kapat wayani yayamwangh (wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 21 yakat).

4. Yaihmat kau dî niningh dûwa awaihdak yakat waspa dîni dawi kuah karak walanibis balna kidi/yaka

Uduhna kau wâtna as yamtah yaihmat kau Waspa dîni dawi Kuah binina balna bang kidi/yaka tatalwangh.

• Paitah papangh dawi nanangh awaskat ûpas muihni ûk balna bik walabis ahal dawi yayal balna minikna dawi kiunin.

• Wâtta yawa waspa dîni binina dûwa wît talman sip awaskat, yus yamtah waspa dîni binina dûwa wît wayani kau.

5. Waspa dîni dawi kuah kal sasahwa kidi/yaka yulni in baudanangh

Diyultang kat in bauna balna waspa dîni dawi kuah kal sasahwa kapat walabis balna kal rawawi wayani yamwi in bautanauh.

I

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 36 04/12/2015 12:14

Page 39: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

37Sumalwa tunan uduhna 4: Pâki ritsni kidi/yaka main talik yus yamtayang Nining kawa tâni 7

Dîwail balna kidi/yaka nuhni/nuhnini

kultik main talayang

Kulna tâni 5

Walta talah angdika/angka dîni balna kidi/yaka baisa nuhni/nuhnini kulnayah, wâtwa pâni, lâni balna, dikaswa balna dawi dîwail balna wâtwa kidi/yaka. Walwi nining kana karang amput/ampu witingna balna yak nuhni/nuhnini kulwa kidika/yaka.

Tunan bahwa

Adika/aka nining kawa tâni baisa palni tatalwarang kalaih dîwail balna kidi/yaka nuhni/nuhnini kulwi main talnin/talnini. • Nining kanin/kanini dîwail balna kidi/yaka nuhni/nuhnini kultik main talayang.• Dî sangnika dûwa balna dâninawan kidi/yaka dî yultang amang lâlawangh.• Amput/ampu tanit daknin/daknini balna kidi/yaka as as yultanauh.Adika/aka yakisdana yayamwa munah niningna katah dîwail balna yak nuhni/nuhnini kulwi main talnin/talnini kidika/yaka.

Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini

• Walabis ahal dawi yayal balna dîwaya yamwi birnin pâni as yayamwangh angdika/angka dîni balna kidi/yaka baisa nuhni/nuhnini kulnayah, wâtwa pâni, lâni balna, dikaswa balna dawi waspa dîni dawi kuah karak wawâtwa kidi/yaka.

• Wayani balna kidi/yaka niningna katang tatalwangh dawi buk kaupak pîs as as kalahwa kidi/yaka yultatalang dakakawangh Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 32 kaupak 36 kat, Mayangna muih bararak balna, yul balna amang lâlawa yuyulna kidi/yaka dî sumaltah.

• Dîwaya yamwi birnin pani yulni kidi/yaka yamni dî sumaltah dawak ais/aisa kau yamnin/yamnini kidi/yaka bik diyultah.

Waspa dîni dawi Kuah bukni basni

32 kaupak 36 (bukni I) yakat

Wark yamnin/yamnini yakat nining lauwa wauhnitaya balna

• Siwi wayani as karak• Wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 22 kaupak 24 kat

Nining kawa tâni 7

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 37 04/12/2015 12:14

Page 40: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

38 Wark yamnin/yamnini balna tangâwa: Pas kûlni kawa

Wark yamnin/yamnini balna Dîwail balna kidi/yaka

nuhni/nuhnini kultik main talayang

1. Dîwail balna dâninawan

Dinit kau yul rawasna/ulna pak kidi/yaka yamni dînit binni laih yulta talah diyatah:

• Diyultang kat rispik lâni kat apdis dawi dakakâwang ûk balna yak bik

• Niningna lautang yulwi talna kidi/yaka tannika duduwangh.

Dîwaya kau walik lik awa kapatnah bik awasa kat nawalh atwi. Adika/aka muihni â kapat wayani kau tulu awa yaka Mayangna sauni asangnipas kau dawi wasni balna, yak asang nunuhni kau pâ nai balna. Dîwail balna dâninawan balna kidi witingna ah atwa taimni kat dî îyang dîwail

as yamwarang ki. Awas bik dîpamyang yal kidi waspa dîni as ilwarang atna kat ilwi. Dîwail balna dâninawan yaka, muih yaklau dîniwail balna kau uya îwas atnin/atnini yulni main ditalwa bang awi. Kaunah malni kau ki lâih kalahwas ki watwi bik, wais as dîwail awas kat waspa dîni uba mahni îwa kat sirihni siknis as dilaihwi.

Way

ani y

amna

mui

hni O

rland

o Br

uno

Nining kawa tâni 7

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 38 04/12/2015 12:14

Page 41: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

39

2. Siwi balna dâninawan

Siwi balna wayani kidi/yaka niningna katah, parahni kau yamtah Arangdak kaupak muih bararak bû yul babauna kidi/yaka siwi balna dâninawan yulni dawak diyultah walabis balna yakat:

• Diyultang kat siwi dâninawan kidi/yaka wayani yamwi wasautni kakahwangh (wauhnitaya basni 23 yak).

3. Dîwail balna yakat dutni yamdak ais/aisa kalahwarang yah

Wayani yamwi yakisdana as yamtah, yulni tunan kidi/yaka amput/ampu karang ki “Dîwail balna yakat dutni yamdak ais kalahwarang yah”. Diyultah kau palni kidi/yaka siwi baisa mahni ihîwarang kat ais kalahwarang yah.

• Diyultang kat tatalwangh wayani yamwi yakikisda kidi/yaka. • Diyultang kat yakikisdana yayamna kidi/yaka ais/aisa dîni

yayamna kat yuyulwangh.

Sumalwa tunan uduhna 4: Pâki ritsni kidi maintalik yus yamtayang – Nining kawa tâni 7

I

Dîniwail balna yaka muih luih dâniwandudûwi atdi, akat awasa kat pâ ûk balnayak bik, siwi yaka dî manas yamwi atwiyuyulwi yang îkuh itik awaih dakta lik yangkat alwana rumhwi lapwi, dawi minitniyak was lauwi. Bangh, kaput dawak siwiyaka uiwi dawak kalni atakna balnayaka taplawak muih yaka sip rumhwas kaldawi. Mâ as kat dî îyang yaka siwi îna kiwakat, minikauhni, kalsuhni kal awi mahkaû yak nawatwi kainini yulni was lauwaskarang bik, dîniwail balna yaka kalnisip taldaski. Yang dâniwan palni laih,talasayang, kaunah siwi as îtang laihalwana rumhwi was lauwi ana rang.

Al barakni, Arangdak

Yang [dâniwan] palni laih talasyang, kaunahwat as laih siwi mahni kal uduhni bangyakat, muih wiuhwak dakanayang. Kaunahtalasyang dai, siwi dangnitna yak muih aslik kidi sîmh muih mayang kapat ki atwi.Muihni kidi dangnit yak bik siwi as lik kidisiwi mahni kidi ûl tânina tuna kawi. Siwinitunan dûwa kidi pihni ki, dawi tunani biknuhni ki, dawi siwi palni kaput tanit araknibânipah naini ki. Papanghki aput yayulnadai, wat as bulit tias kau bû [7] pawak dauwidawi watwi sangkasangka kalna yatnadai: bulit kau dauwas dai ti. Dâniwanyaklau mahni kidi tunan dûnin dana dai…Mayangna kau siwi mawi atwi.

Al barakni, Arangdak

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 39 04/12/2015 12:14

Page 42: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

40 Wark yamnin/yamnini balna tangâwa: Pas kûlni kawa

4. Dîwail balna kidi/yaka apaknin

Alasna diyamtang kat yul bauwi dakakawang, pama yak amput/ampu dîwail balna apakwi tanitna daknin kidi/yaka. Diyultang kat yul babauwang dîwail balna amput/ampu nuhni/nuhnini kulwi main talnin/talnini kidika/yaka.

• Sans as diyatang kat kulninna kau ais/aisa kukulwa kidi/yaka yuyulwangh dîwail balna amput/ampu nuhni/nuhnini kulwi main talnin/talnini kidika.

• Diyultang kat amput/ampu dîwail balna main talnin/talnini yulni as as yuyulwangh.

• Diyultang kat rispik lâni kat apdis dawi dakakâwangh.

5. Dîwail balna kidi/yaka rispik munwi main talnin/talnini

Diyultang kat dîwaya as yayamwangh sumalwa tunan kaupak sait yakat. “Amput/ampu dîwail balna nuhni/nuhnini kulwi main talnin/talnini kidi/yaka mâ pâki yakat”, kullata yamtanauh (wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 24 yak).

Paul

e G

ros

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 40 04/12/2015 12:14

Page 43: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

41

Wark yamnin/yamnini balna tangâwa

SUMALWA TUNAN UDUHNA 5:

ALAS YALAHWA SAUNI PÎS DAKLANA

YAKAT YALAHTAYANG

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 41 04/12/2015 12:14

Page 44: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

42 Wark yamnin/yamnini balna tangâwa: Pas kûlni kawa

Mâ sauki pîs daklana dînin/dînini ubunin/ubunini,

alasna dawak û mahawa balna kat

Kulna tâni 2

Alasna dutah dawak wark sâtni mayalahda dawi mâ laki yayamwa pas yak awa dî kasna balna ayangni pakta, ubunin/ubunini dawi dînin/dînini sâtni balna mâ sauki pîs daklana yakat.

Tunan bahwa

Adika/aka nining kawa tâni baisa palni tatalwarang kalaih dikasna dawak dînin/dînini balna ayangni pakwi yulnin, ma sauki pîs daklana pâni balna yakat, kulnin lâni laih:• Waspa dîni dawi kuah karak baisa dikasna yamwi kakaswa kidi/yaka ayangni

balna amang lânin/lânini ki. • Mayangna pâni balna yak waspa dîni dawi kuah karak baisa dikasna yamwi

kakaswa kidi/yaka tala yultah.• Diyulnin/diyulnini dikasna balna ridi yamnin/yamnini kat salaini atnin/atnini nuhnini

kidi/yaka yamwi lan kalnin/kalnini. Adika/aka wark yamnin/yamnini balna karak yul bauwi tatalna karang sumalwa tunan amang lâlawa kidika kaupak dawi risnipik lâni kulna nuhni/nuhnini dûwa kidi/yaka niningna kana karang.Adika/aka warkni yamwarang ki Waspa dîni dawi Kuah bukni kau (bukni bû basni 392 kaupak 399 dawi 418 kaupak 421 yakat) wayani dûwa kidi/yaka karak talwi yayamwarang.

Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini

• Walabis ahal yayal balna yak diyultang kat Waspa dîni dawi Kuah karak dikasna yayamwa kidi/yaka ayangnina as as yuyulwangh.

• Walabis balna uduhta tuyulna as yamtah sumalwa tunan lan kakalna kidi/yaka baisa yamni yamwi dû kiunin/kiunini Waspa dîni dawi Kuah bukni basni 392 a 399, 418 a 421 kat.

• Waspa dîni dawi kuah karak amput/ampu yamwi kakaswa wauhnitaya as rawasta yakta walabis ahal yayal balna yul dû uina yakarak.

• Wayani balna kidi/yaka niningna katang tatalwangh Waspa dini dawi Kuah bukni basni 392 kaupak 399, dawi 418 kaupak 421 (bukni bû) yakat. Dî sumaltah Mayangna muih bararak balna, yul balna amang lâlawa yuyulna kidi/yaka.

Nining kawa tâni 8

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 42 04/12/2015 12:14

Page 45: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

43Sumalwa tunan uduhna 5: Alas yalahwa sauni pîs daklana yakat yalahtayangNining kawa tâni 8

Waspa dîni dawi Kuah bukni basni

392 kaupak 399 dawi 418 kaupak 421 (bukni II)

Wark yamnin/yamnini yakat nining lauwa wauhnitaya balna

• Waspa dîni dawi kuah kau lahna wayani as• Wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 25 dawi 26 yak

Paul

e G

ros

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 43 04/12/2015 12:14

Page 46: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

44 Wark yamnin/yamnini balna tangâwa: Pas kûlni kawa

Wark yamnin/yamnini balnaMâ sauki pîs daklana

dînin/dînini ubunin/ubunini, alasna dawak û mahawa balna kat

1. Niningh kasda dîni balna ridi yamwa

Alasna diyamtang tatalwangh ûninayak waspa dîni dawi kuah balna karak amput/ampu mayalahda kat kasnin/kasnini ridi yayamwa kidi/yaka.

• Sans as diyatang ûnina yakat amput/ampu waspa dîni dawi kuah karak yamwi kakaswa kidi/yaka yuyulwangh.

• Yulwi dakana tias kau as bang kidi/yaka kau diyultang yul babauwangh:

o Waspa dîni ais/aisa sâtni kat baisa kaskih mawih? o Kuah kidi/yaka amput/ampu kaskih mawih? o Dikasna sâtni mayalahda kat kasda dîni talnamana kidi/yaka

ayangni ais/aisa yah? o Wais ridi yamna yah? o Ais/aisa sâtni wasnipa dîni awaskat kuahni kau ridi yamna yah? o Angdika/angka sâtni ridi yamna kidi/yaka kau yamni

talna manh?

2. Mayangna pâni balna yak niningh kasda dîni balna

Mayangna pâni balna yakat mayalahda kat dikasna sâtni wauhtaya kau wayani bang kidi/yaka diyultang tatalwangh.

• Tatalna balna kidi/yaka diyultang yuyulwangh. • Niningna katang yamni yayamwangh. • Diyultang kat angdika/angka dîni kasna baisa yamni

kakaswa kidi/yaka ayangni yuyulwangh.

• Waspa dîni dawi kuah karak amput/ampu ridi yayamwa kidi/yaka diyultang yuyulwangh.

Nining kawa tâni 8

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 44 04/12/2015 12:14

Page 47: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

45Sumalwa tunan uduhna 5: Alas yalahwa sauni pîs daklana yakat yalahtayangNining kawa tâni 8

3. Kukungh dawi titingh balna niningh dikasna balna yusyayamwa dai kidi/yaka

Pâ muihni barak as kûl ûni yakat paitang kiwi diyulwangh, kukungh dawi titingh balna was dîni kasnin/kasnini amput/ ampu yayamwa daih dawi waradi mâ wanaihki balna amput/ampu yayamwih.

• Diyultang rispik lâni kat tapayuwi dakakawangh. • Diyultang kat yuyulwangh dikasna sâtni sara mâni

yayamwa dai kaput yayamna kidi/yaka angdika/angka baisa yamni talna kidi/yaka witing kulninna lâni kat

Warkni adika/aka yamni yamnin/yamnini kat awaskat muih barak al as awaskat yal as sip kûl ûni yakat kiwas kat sinsni lâni yamnin/yamnini nuhni/nuhnini bitik yakat laihta talah (buk basni 8 yakat).

4. Sara taim amput/ampu dikasna balna yayamwa dai kidi/yaka

Muih binina yakat diyultang wanaihnina awaskat main talwa muihni balna karak yul babauwangh sara mâni amput/ampu dikasna balna yayamwa dai kidika yuldarang kat wabul, wîsubangna, wiwana, wasni pasa puna kapat balna.

• Diyultang biribiri yuyulwangh wanaihnina balna awas bik main talwa muihni amput/ampu yamnin/yamnini dî yuyulna kidi/yaka.

• Diyultang kat rispik lâni kat apdis dawi dakakâwangh. • Diyultang waspa dîni dawi kuah karak mayalahda lâni kat baisa

yamni talna kidi/yaka wayani yamwi wasautni kakahwangh (wark yamnin/yamnini wauhnitaya basni 26 dawi 27 yakat).

Y

Paul

e G

ros

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 45 04/12/2015 12:14

Page 48: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

46

Yul tunan tamnika balna karak

Panamahka/yuskuh Español

Amang lâtayang Aprendo

Amang lâwa al dawi yal Sabio y sabia

Dakâyang Escucho

Dakni bin kau En equipo

Dakni bin kau uduhtah Organícelos en equipos

Diyatah Dé

Kûl amput yamnin/yamnini sinsni lâni uduhna kidi La organización de las sugerencias

Kûl kayang bitik yakat Toda la clase

Kullayam Creatividad

Kulna tâni Competencia

Laihwi talnin/talnini ais/aisa amang lâwa kidi/yaka Indicador de evaluación

Muih bû karak En pareja

Nining katayang Presento

Nining kawa tâni Guía

Nining kawi Indica

Paiwak kaiwa Visitante

Pâki yak En mi comunidad

Rabutna paskau sumalwa tunan balna Tabla de contenidos

Rawastayang/ultayang Escribo

Sainni Ícono

Sainni balna yulwi talnin/talnini Leyenda de los iconos

Sinsni lâni yamnin/yamnini nuhni/nuhnini bitik yakat Consejos prácticos Generales

Sinsni lâni yamwi amang lânin/lânini Consejos prácticos

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 46 04/12/2015 12:14

Page 49: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

47

Panamahka/yuskuh Español

Sumalnin/sumalnini sinsni lâni Sugerencias metodológicas

Sumalwa tunan Contenido

Sumalwa tunan uduhna Eje temático

Talayang Observo

Tanmaka dûtah Oriéntese

Tunan bahwa Introducción

Uduhna as Primera Unidad

Wanaihni karak En familia

Wark baisa ûk Actividad Extra

Wark yamnin/yamnini wauhnitaya Cuaderno de trabajo

Wark yamnin/yamnini balna tangâwa Actividades complementarias

Wark yamwa yakat nining lauwa wauhnitaya Materiales de acompañamiento

Waspa dîni dawi Kuah bukni El libro Peces y Tortugas

Wauhtaya pîs dakna Tarjetas

Wayani Lámina acompañante

Wayatubuk sumalwa Programa de estudio

Yamni yulwi talnin/talnini Documéntese

Yamnin/yamnini Ejercicios

Yamtayang Aplico

Yamtik talayang Practico

Yamwi kiunin balna Desarrollo

Yul bautayang Converso

Yul tunan balna Índice

Yultatalah Lea

Yultik talayang Leo

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 47 04/12/2015 12:14

Page 50: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

48

Paul

e G

ros

Me

nuka

Sc

etb

on-

Did

i

Me

nuka

Sc

etb

on-

Did

i

Bosawas preschool MAY teacher book 2015.indd 48 04/12/2015 12:14

Page 51: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos
Page 52: Sector de Ciencias Naturales Todos los derechos reservados …climatefrontlines.org/sites/default/files/mayangna/... · 2016. 8. 4. · Todos los derechos reservados Los términos

Publicado en el 2015 por la Organización de las Naciones Unidas para la Educación, la Ciencia y la Cultura (UNESCO),7 Place de Fontenoy, 73752 Paris 07 SP, Francia

En el marco del Programa de los Sistemas de Conocimientos Locales e Indígenas (LINKS), Sector de Ciencias Naturales

© UNESCO 2015Todos los derechos reservados

Los términos empleados en esta publicación y la presentación de los datos que en ella aparecen no implican toma alguna de posición de parte de la UNESCO en cuanto al estatuto jurídico de los países, territorios, ciudades o regiones ni respecto de sus autoridades, fronteras o límites.

Las ideas y opiniones expresadas en esta obra son las de los autores y no reflejan necesariamente el punto de vista de la UNESCO ni comprometen a la Organización.

Cubierta: Julia Cheftel

Impreso en Nicaragua

Para mayor información, por favor contactar a:Douglas Nakashima y Serena HecklerSección de las Pequeñas Islas y el Conocimiento IndígenaUNESCO, SC/PCB/[email protected]/links