Upload
edona-xhemajli
View
229
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
1/61
Sigurimi i licensës
për shfrytëzim
Zbatimi i përvojës
më të mire për
shfrytëzim
Ruajtja
e
resurseve
natyrore
Promovim i
riciklimit
Lehtësim
i
aksesit
në resurse
Parandalim i
shfrytëzimit
të ali shëm
Përmirësim i
performancës
tërësore mjedisore
Si të Sigurojmë Efikasitetin e
Shfrytëzimit të Resurseve Agregate
në Komunitetet Lokale
Udhëzues
SEE/A/151/2.4/X
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
2/61
Mbështetur në:
Raportet e përgatitura në kuadrin e paketës së punës 3 të Projektit të SARMa
të titulluar “ Menaxhimi i qëndrueshëm i resurseve agregate” (SEE/A/151/2.4/X)
Website: http://www.sarmaproject.eu
Informacion për redaktimin
Redaktori: F. Chalkiopoulou & K. Hatzilazaridou (IGME, Greece) Kopertina & fotot: F. Chalkiopoulou
Botimi:
Universiteti Teknik
i Kretës
Viti botimit 2011
© Copyright
Ky publikim pasqyron vetëm pikpamjet e autorit dhe të Autoritetit të administrimit të Programit te Europës
Juglindore. Ai
nuk
mban
përgjegjësi
për
ndonjë
përdorim
tjetër
të
informacionit
të
përfshirë
në
të.
“Si të sigurojmë efikasitetin e shfrytëzimit të resurseve agregate nëkomunitetet lokale”
Udhëzues i përbashkët për palët vendim‐marrëse në nivel lokal
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
3/61
F a q e | 1
PËRMBAJTJA
PERSHKRIMI Faqe
Parathënie
3
1 Hyrja 5
1.1 Qëllimi i udhëzuesit 6
1.2 Metodologjia 6
1.3 Struktura e udhëzuesit 7
2 Si i plotësojmë nevojat tona për agregate? 9
2.1 Rëndësia e agregateve në jetën e përditëshme 11
2.2 Përshkrim i shkurtër i praktikave që përdoren në prodhimin e
agregateve në vendet e Europës JL
12
3 Çështjet kryesore që ndikojnë në qëndrueshmërinë e resurseve agregate në nivel lokal
23
3.1 Nevoja për zhvillim të qëndrueshëm 24
3.2 Problemet sociale 24
3.3 Aspektet mjedisore 25
3.4
Shfrytëzimi i paligjshëm
28
3.5 Riciklimi 30
3.6 Procesi i dhënies së lejeve 31
4 Treguesit kyç për një industri të qëndrueshme 33
4.1 Të përgjithëshme 34
4.2 Përvojë pozitive 35
5 Key recommendations to local authorities and communities 45
5.1
Progamet lokale
të
zhvillimit
46
5.2 Rritja e shkallës së njohjes dhe vetëdijes 47
5.3 Parandalimi i shfrytëzimit të paligjshëm 47
5.4 Promovimi i riciklimit 48
5.5 Mjete të reja në procesin e vendim‐marrjes 49
6 Terma të përzgjedhur dhe definicione 50
7 Referenca 52
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
4/61
2 | Fa q e
Kontribuesit
Autorët e udhëzuesit:
Chalkiopoulou, Fotini, Institut i Gjeologjisë & Zbulimit të Mineraleve (IGME), Greqi
Hatzilazaridou,
Kiki, MSc,
Instituti
i Gjeologjisë
&
Zbulimit
të
Mineraleve
(IGME),
Greqi
Recenzuesit:
Emri Përkatësia
Të brendshëm
Agioutantis, Zach, Dr Universiteti Teknik i Kretës (TUC), Greqi
Blengini, Gian
Andrea,
Dr
Politekniku i Torinos,
Itali
Cibin, Ubaldo, Dr Rajoni Emilia Romana, Dep. Mbrojtjes së MjedisitTokës dhe Zonës
bregdetare
Garbarino, Elena, Dr Dep. Zhvillimit të qëndrueshëm e Mjedisit, Shërbimi i vlerësimit të
ndikimit mjedisor, Provinca e Torinos, Itali
Marinescu, Mihai, Dr Universiteti i Bukureshtit, Fak. Gjeologji ‐Gjeofizikë Rumani
Moisiu, Ledi Shërbimi Gjeologjik Shqiptar, Shqipëri
Pelosio,
Andrea,
Dr
Shërbimi
i
Planif.
Territorial,
Provinca
e
Parmës,
Itali
Solar, Slavko, Dr Shërbimi Gjeologjik i Sllovenisë, Slloveni
Simic, Vladimir, Dr Univ. Beogradit, Fak. Miniera – Gjeologji, Serbi
Tamas, Hamor, Dr Zyra hungareze për Miniera‐Gjeologji, Hungari
Tiess, Guenter, Dr Universiteti i Lobenit, Austri
Anëtarët e jashtëm të bordit këshillimor
Brown, Teresa Shërbimi Gjeol. Britanik (BGS), Mbtetëria Bashkuar
Hejny, Horst, Dr Ekspert i jashtëm (konsulent), Gjermani
O’Brien, Jim President i Shoqatës Europiane të Agregateve (UEPG), Borad,
Mbretëria e Bashkuar
Shields, Deborah J., Dr Univ. Shtetit të Kolorados, Shtetet e Bashkuara të Amerikës
Të jashtëm
Adam, Katerina, Dr Univ. Kombëtar Teknik i Athinës (NTUA), Greqi
Falënderime
Partnerët e Projektit SARM dëshirojnë të falënderojnë Komisionin Europian për financimin e projektit, i cili
krijoji lehtësi për të punuar bashkërisht, shkëmbyer pikpamjet dhe arritur një nivel të lartë bashkëpunimi,
që në esencë mundësoi realizimin e këtij projekti..
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
5/61
F a q e | 3
Parathënie Agregatet përdoren në ndërtimin e banesave, ndërtesave treg‐
tare, zhvillimin industrial, si dhe një varg projektesh të infrastruk‐
turës publike. Vendet e Europës juglindore janë të pasur me agre‐
gate, por si administrimi, ashtu dhe shfrytëzimi i tyre është i lidhur
me
nevojat
e
brendëshme
apo
ato
ndër
rajonale.
Në
nivel
lokal, problemet kryesore janë ato të ndikimit mjedisor, riciklimi i kufi‐
zuar, nevoja dhe kapaciteti ekzistues për konsultime me palët e
interesuara apo mungesa licensave sociale, që kanë aftësi të op‐
erojnë.
Në përgjigje të këtyre sfidave, si dhe me synim të nxitjes për ndry‐
shime, Komisioni i BE ka aprovuar projektin me titull “Menaxhimi i qëndrueshëm i resurseve
agregate” (SEE/A/151/2.4/X – SARM a), i cili është bashkë financuar nga ERDF në vitin 2009.
Dy janë objektivat kryesorë te këtij projekti:
i.
Të zhvillojë
përqasje
drejt
një
administrimi
të
qëndrueshëm
të
resurseve
agregate
(SARM)
për vëndet e Europës juglindore, e cila synon shfrytëzimin efikas dhe me ndikim të pakët
social‐mjedisor, si dhe merr në konsideratë menaxhimin e mbetjeve
ii. Të zhvillojë politikën e furnizimit të përzier të qëndrueshëm në vëndet e Europës juglin‐
dore, që nënkupton përdorimin e burimeve të shumëllojshme, përfshirë mbetjet e ricik‐
luara, bishtrat (mbetjet) industriale (shllaket), që në totalin e tyre rritin përfitimin dhe
mbështetin përdorimin e agregateve për disa breza.
Objektivat e këtij projekti përfshijnë gjithashtu koordinimin e aktiviteteve në administrimin e
resurseve agregate, rritjen e përvojës dhe transfertën e saj drejt të tjerëve, mbështetjen e
kapaciteteve ndërtuese
të
subjekteve
të
ndryshme,
qeverisë
dhe
shoqërisë
civile.
Aktivitetet
e zhvilluara në kuadër të këtij projekti kanë ndërlidhur aktorë të ndryshëm institucionalë,
vendim‐marrësit, institucionet zbatuese, sektorin ekonomik, operatorët e guroreve, shoqërinë
civile dhe organizatat jo qeveritare. Kjo është realizuar nëpërmjet seminareve, që kanë rrahur
në disa drejtime kryesore. Në rrafshin lokal, është pikërisht ky udhëzues qe sintetizon të gjithë
problematikën në fjalë. Në mënyrë më të hollësishme, ky udhëzues synon: a. optimizimin e
efikasitetit të prodhimit të agregateve parësore; b. parandalimin ose minimizimin e ndikimeve
mjedisore të shfrytëzimit, si dhe përmirësimin e aspekteve rehabilituese; c. minimizimin e
shfrytëzimi të paligjshëm, duke rritur shkallën e njohjes; d. promovimin e procesit të riciklimit
(ndërtim, shëmbje & mbetjet në gurore); e. rritjen e kapacitetit të grupeve të interesuara apo
atyre që
preken
nga
ky
aktivitet,
për
të
kuptuar
dhe
interpretuar
në
mënyrë
korrekte
të
gjitha
çështjet që lidhen me shfrytëzimin e guroreve, si dhe nxitur dialogun me autoritetet lokale dhe
operatorët respektivë..
Kordinatori i Projektit
Slavko V. Solar
Geological Survey of Slovenia
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
6/61
4 | Fa q e
Fig.1: Bllok diagrama e strukturës së projektit dhe metodologjia e përdorur për formulimin e
Udhëzuesit
Struktura e SARMa
WP3: ‘Aktivitete të shfrytëzimit
dhe
shkatërrimit
në
nivel
objekti
WP1 WP2 WP4 WP5
Activiteti 3.1: ‘Praktika mjedisore
dhe miqësore të shfrytëzimit’
5 raste të studjuar, pasqyruar në
raporte të veçantë.
Aktiviteti 3. 2. ‘Shfrytëzimi i
paligjshëm’
5 raste të studjuar, pasqyruar
në raporte të veçantë.
Aktiviteti 3.3. ‘Riciklimi’
9 raste të studjuar,
pasqyruar në raporte të
veçanta.
1 raport
përmbledhës
“Aktivitete shfrytëzimi dhe
shëmbje në nivel objekti”
1 raport përmbledhës
“Shfrytëzimi i paligjshëm”
1 raport përmbledhës
“Riciklimi”
Aktiviteti 3.4:
Përgatitja e Udhëzuesit
në nivel objekti, bazuar
në 3 raportet
e
mësipërm
SHPËRNDARJA
1 Udhëzues
i vetëm
i titulluar:
“Si të sigurojmë efikasitetin e shfrytëzimit të resurseve agregate
në komunitetet locale (Në anglisht dhe gjuhën kombëtare)
2. Raporte të
veçantë
SARMAa PP3 &
raportet e PP 4
3. Biblio rafia
2. Recenzë e
brëndshme
3. Recenzë e
jashtëme
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
7/61
F a q e | 5
1. Hyrje
Në përgjithësi,
“Efikasiteti
i resurseve”
përcaktohet
si përvojë apo praktikë, ku përdorimi i lëndës ma‐
teriale mbështetet me përparësi mbi konceptin
“Kufizim‐Ripërdorim‐Riciklim‐Restaurim”, ku
shkalla e prioritetit është në sensin zbritës (Terma
dhe definicione të përzgjedhura, kapitulli 6 i Ud‐
hëzuesit).
Zbatimi
i
këtij
definicioni
për
agregatet
realizohet
nëpërmjet Menaxhimit të qëndrueshëm të re‐
surseve agregate (SARM) dhe Prodhimit të qën‐
drueshëm të përzierjeve (SSM), të cilët janë
veprime kyç, që duhen realizuar nga të gjitha palët
e përfshira (prodhuesit, autoritetet, komunitetet).
Vetëm trajtimi i bashkërenduar, siguron efi‐
kasitetin e resurseve
agregate.
Në mënyrë më të specifikuar, synimet kryesore
janë : a. të punohet për një ndikim efikas dhe
kosto te ulët social‐mjedisore për shfrytëzimin e
guroreve, duke marrë parasysh edhe menaxhimin e
mbetjeve (SARM), b. të përdoren burime të
shumëllojshëm, përfshirë mbetjet e ricikluara dhe
mbetjet
industriale
të
nënprodukteve
(shllaket).
Këto lëndë të përziera rritin përfitimin neto të
shfrytëzimit të agregateve, si dhe vlejnë edhe për
brezat e ardhshëm (SSM). [Burimi: Fjalori SARMAa http://www.sarmaproject.eu/]
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
8/61
6 | Fa q e
1.1 Qëllimi i udhëzuesit
Udhëzuesi “Si të sigurojmë efikasitetin e shfrytëzimit të resurseve agregate në
komunitetet lokale” përfaqëson një produkt publik me rëndësi të Projekti SARMa. Ai i
adresohet palëve të interesuara në nivel lokal, të cilat janë subjektet që merren me
guroret (industria), shoqëria / komuniteti dhe autoritetet lokale. Ai përfshin një varg
këshillash, mesazhesh dhe rekomandimesh, si dhe shpjegon kërkesat për veprimet
që duhen ndërmarrë për të arritur efikasitetin e shfrytëzimit në nivel lokal.
Rekomandimet e sugjeruara synojnë :
− Inkurajimin e praktikave pozitive, që janë miqësore në pikpamje mjedisore, të
cilat duhen aplikuar gjate proceseve të shfrytëzimit të agregateve.
− Të sjellin ide për zhvillimin instrumenteve të nevojshëm që parandalojnë
shfrytëzimin e paligjshëm.
− Të
promovojnë
aktivitete
ricikluese,
që
vlejnë
për
prodhimin
e agregateve.
Ky dokument nuk ka karakter teknik e ligjor dhe nuk synon të zëvendësojë
dokumentet zyrtare kombëtare dhe legjislative, si dhe dukumentet e tjera udhëzuese
për subjektet që merren me prodhimin e agregateve. Ai vë në dukje problemet
shqetësuese, si dhe sugjeron veprimet e nevojshme në një mënyrë të thjeshtë e të
kuptueshme. Në esencë, ky Udhëzues përpiqet të kontribuojë për një zhvillim të qëndrueshëm të
vëndeve të Europës juglindore, duke përmirësuar e rritur më tej menaxhimin e
qëndrueshëm të praktikave dhe politikës së shfrytëzimit të agregateve, si dhe
përdorimit
të
qëndrueshëm
të
lëndëve
të
tjera
të
përziera.
Kjo
mënyrë
pune
do
të
mundësojë licensimin social për subjektet e ndryshme, duke i aftësuar ata në
zhvillimin me leverdi të biznesit.
1.2 Metodologjia
Në Projektin SARMa kanë marrë pjesë 15 partnerë nga 10 vënde të Europës
juglindore (Fig. 2). Vëzhguesit, që ndoqën këtë aktivitet përfaqësonin dikastere të
ngarkuara me problemet minerare, autoritetet lokale, si dhe dhomat e tregtisë dhe
industrisë. Kontribut kanë sjellë gjithashtu shërbimet gjeologjike, institutet,
fakultetet, që kanë punuar rregullisht si ekspertë, si dhe këshilltarët e niveleve
politike në qeveri e industri. Të gjithë së bashku kan ë shkëmbyer dhe azhurnuar
shkallën e njohjes dhe ekspertizën në fushën e agregateve. Njëkohësisht, në këtë
aktiviutet janë përfshirë 8 borde vendim‐marrëse, të cilët udhëheqin veprimtarinë e
prodhimit të agregateve.
Projekti SARMa është strukturuar ne 5 paketa pune, 2 prej të cilave janë të karakterit
të përgjithshëm dhe 3 janë tematike (fig. 1). Paketa 3 “Shfrytëzimi dhe shëmbjet në
nivel objekti” është pjesa thelbësore e projektit, që synon të realizojë objektivat
nëpërmjet katër
aktiviteteve,
të
cilat
janë
fokusuar
në
përmirësimin
e efikasitetit
të
resurseve në nivel lokal.
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
9/61
F a q e | 7
Udhëzuesi aktual është realizuar në kuadrin e aktivitetit 3.4 të projektit dhe bazohet
kryesisht në raportet përmbledhës të PP3 (Paketa e Punës 3) (fig. 3.1). Njëkohësisht
janë marrë në konsideratë:
− Raportet e veçantë, të përgatitur nga partnerët e projektit në suazën e PP 3, të
cilët lidhen me studimin e rasteve të ndryshme në vendet e Europës juglindore.
Rastet
e
aktivitetit
3.1
janë
përzgjedhur
për
të
demonstruar
shembuj
të
shfrytëzimit të agregateve, shoqëruar me aplikimin e praktikave miqësore ndaj
mjedisit. Rastet në aktivitetin 3. 2 shqyrtojnë shfrytëzimin e paligjshëm.
Rezultatet e monitorimit të këtij aktiviteti janë përdorur për të tërhequr
rekomandime se si duhet të parandalojmë shfrytëzimin e paligjshëm në vendet e
Europës juglindore. Përveç raporteve, brënda aktivitetit 3.33 jane kryer
pyetësorë, të plotësuar nga partnerët. Ata sollën të dhëna mbi praktikat e
riciklimit, që aplikohen në vendet e Europës juglindore.
− Raportet
e përgatitura
në
suazën
e PP
4,
dhe
më
specifikisht
në
aktivitetin
4.1,
janë përfshirë në studimin e kuadrit të legjislaciont dhe atij rregullator, që synon
menaxhimin e qëndrueshëm të resurseve agregate.
− Dokumentet e publikuara dhe websitet lidhen me përmbajtjen e Udhëzuesit.
Të gjitha burimet, e përmendura më lart, janë referuar në mënyrë të detajuar në
kapitullin 7 të Udhëzuesit.
Përpara daljes në dritë, Udhëzuesi është recenzuar nga subjekte të brëndshëm dhe
të jashtëm, partnerët e projektit dhe recenzentët e jashtëm të emëruar . Në këtë
mënyrë,
ky
raport
perfaqëson
nje
vizion
të
sintetizuar
të
shumë
ekspertëve
(kontribuesit, fq. 2.).
Fig. 2: Takimi i i dytë i partnerëve të Projektit SARMa. Split, Kroaci, 4‐5 Shkurt 2010
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
10/61
8 | Fa q e
1.3 Struktura e Udhëzuesit
Udhëzuesi është strukturuar në 7 kapituj. Në kapitullin në fjalë përfshihet
informacioni hyrës, ku pasyrohet qëllimi i Udhëzuesit, metodologjia e aplikuar, si dhe
struktura e tij.
Kapitulli 2 përmban informacion të përgjithshëm mbi aktivitetin e prodhimit të
agregateve në Europë, si dhe praktikat e shfrytëzimit në vendet e Europës juglindore.
Si shembuj konkretë janë sjellë të dhënat e përzgjedhura nga shqyrtimi i rasteve të
ndryshme.
Kapitulli 3 vë në dukje problemet kryesore, që lidhen me aktivitetet e shfrytëzimit në
nivel lokal. Të dhënat e ofruara paraqiten ashtu siç janë identifikuar nga vëzhgimet e
kryera në kuadër të projektit. Qëllimi i këtyre të dhënave është të evidentojë
problemet, në mënyrë që autoritet lokale dhe komunitetet ne Europën juglindore të
marrim masat e duhura, si dhe të menaxhojme situatën në mënyrë të qëndrueshme.
Edhe në
këtë
aspekt,
janë
ofruar
të
dhënat
që
janë
fituar
nga
shqyrtimi
i rasteve
të
ndryshme.
Kapitujt 4 dhe 5 sugjerojnë praktika dhe rekomandime të dobishme, të cilat i
adresohen industrisë dhe palëve lokale. Ky kuadër propozimesh përfshin sintezën e
shëmbujve pozitivë nga vëndet e Europës juglindore, përvojën dhe praktikat të
pranuara gjerësisht në Europë.
Termat e përzgjedhura dhe definicionet e përdorur në Udhëzues, shpjegohen në
kapitullin 6. Ky aspekt është konsideruar me rëndësi, në mënyrë që lexuesit të kenë
qartësi dhe
të
kuptojnë
brendinë
e termave
të
përdorur.
Burimet
e referencave
janë
cituar në kapitullin 6 dhe ato mund të shfrytëzohen sipas nevojës.
Së fundi, të gjithë dokumentet e cituar ne Udhëzues jane pasqyruar sipas alfabetit
në kapitullin 7.
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
11/61
F a q e | 9
2.
Si
i
plotësojmë
nevojat
për
agregate?
Aktualisht, rreth 90 % e prodhimit global të agre‐
gateve në Europë kryhet nga resurset natyrore në
karrierat e guroreve dhe minierat. Sasia e mbetur e
prodhimit prej 10 % sigurohet nga sedimentet de‐
tare, riciklimi i mbetjeve industriale, siç janë
shllaket, hirat, si dhe mbetjet e ricikluara nga ndër‐
timi, prishja ose shkatërrimi i objekteve të ndry‐
shme.
Prodhimi agregateve detare dhe agregateve të
ricikluara do të vazhdojë të rritet. Megjithkëtë, në
pikpamje afatgjatë, rreth 85 % e kërkesave do të
mbulohet ende nga agregatet e prodhuar në gu‐
rore.
Agregatet e prodhuar nga aktivitetet ricikluese nuk
duhet të shihen si konkurrentë të agregateve të
prodhuar në karrierat e guroreve. Në pikpamje
strategjike, të dy këto burime duhet të shfrytëzo‐
hen bashkërisht, duke plotësuar në këtë mënyrë
objektivin e furnizimit të e qëndrueshëm me lëndë
të përziera (SSM)
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
12/61
10 | Fa q e
Fig. 3: Prodhimi i agregateve në Europë sipas burimit të origjinës
Grafiku është ndërtuar nga F. Chalkiopoulou sipas të dhënave dhe kategorizimit të burimeve të
ndryshme, të paraqitura në “Politikat e planifikimit dhe procedurat e lejeve, të cilat mundësojnë
ofertën e qëndrueshme të agregateve në Europë”, Universiteti i Lobenit (2010), Raporti
përfundimtar i Shoqatës Europiane të agregateve, fq. 9.
Shënim: Ashtu siç është theksuar edhe në kapitullin 2. 1, agregatet prodhohen edhe nga
mbetjet (bishtrat) e shfrytëzimit minerar. Në raportin e cituar më lart, ky tip agregatesh nuk
është përmendur në mënyrë të veçantë. Me sa duket, ai është përfshirë në kategorinë
“shkëmbinj të bluar (grimcuar) në gurore”
Agregate
të prodhuar
(shllake të grimcuar,
hira)
2%
Rërë dhe zhavorr
nga minierat 41%
Shkëmbinj të bluar në gurore
49%
Materiale të
ricikluar nga ndërtimi
dhe prishja e
objekteve
6%
Agregate
detare (te nxjerra
Nga deti ose liqeni)
2%
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
13/61
F a q e | 11
2.1 Rëndësia e agregateve në jetën e përditëshme
Agregatet janë materiale copëzore apo të grimcuar, të cilët takohen në gjëndje
natyrore (rëra, zhavorre) ose prodhohen, duke thërmuar apo bluar shkëmbinj të
ndryshëm. Ata mund të jenë në gjëndje të lidhur (me çimento, gëlqere, ose asfalt)
ose të lirë. Ky material përdoret në ndertim, duke qënë pjesë ose tërësi e një
ndërtese apo strukture inxhinierike. Po ashtu, këto materiale cilësohen si “agregate
ndërtimi” dhe përdoren kryesisht në beton, llaç, si gurë për shtrim rrugësh, asfaltim,
në kanalizime drenimi, material mbushës ose ballast (çakëll) për rrugët hekurudhore.
(Termat e përzgjedhura dhe definicionet ndodhen në kapitullin 6 të Udhezuesit . [Selected terms and definitions, chapter 6 of the manual]
Siç shihet, në këtë studim përdoren terma të reja, si “agregate të ricikluar” dhe
“agregate të prodhuara” , që jane produkte me origjinë konvencionale, që janë
ndryshe nga agregatet që merren nga guroret dhe minierat. “Agregatet e ricikluar”
sigurohen nga riciklimi i mbetjeve, që krijohen gjatë procesit të ndërtimit ose nga shëmbjet, shkatërrimi i objekteve të ndryshme. Këtu përfshihen tullat e dëmtuara,
thyera ose të coptuara, copa betoni, mbetje materialesh nga procesi i muraturës.
“Agregatet e prodhuar” krijohen nga aktiviteti industrial gjatë përpunimit apo
ripërpunimit të mbetjeve (bishtrave), nënprodukteve të ndryshme etj. Nganjëherë,
“agregatet e prodhuar” cilësohen si agregate dytësore. Lidhur me mbetjet nga
shfrytëzimi minerar, apo sterilet, siç quhen shpesh, ato krijohen gjatë proceseve të
kërkim zbulimit, shfrytëzimit, përpunimit, stokimit të resurseve minerale, punimet në
karriera etj. Të gjithë këta materiale, mund të përpunohen, duke prodhuar produkte
agregate. [Termat e përzgjedhura dhe definicionet ndodhen në kapitullin 6 të Udhezuesit ].
Çdo vit, rreth 65 % e agregateve, që konsumohen në Europë shkojnë për qëllime
ndërtimi. Kjo spikat sidomos në vëndet me seizmicitet të lartë, ku ndërtimet duhet të
jenë veçanërisht të qëndrueshëm dhe betoni përbën nje standart ndërtimi. P. sh.,
ndërtimi i një shtëpie në Greqi me sipërfaqe 120 m2, e cila ndodhet në një zonë me
seizmicitet të lartë, ka nevojë për 180 m3 (ose më shumë se 400 ton) beton. Rreth 70‐
80 % e sasisë së betonit përbëhet nga agregatë. Ndërtesat sociale, siç janë shkollat,
spitalet, stadiumet kërkojnë sasi të konsiderueshme të agregateve. Sipas të dhënave
të Shoqatës Europiane të agregateve (2010), nevojiten rreth 3000 ton agregate për çdo shkollë të zakonëshme, ndërsa për një stadium duhen rreth 300.000 ton
agregate. Sipas destinacionit, agregatet përdoren në mënyrë indirekte si çimento
dhe gëlqere (gëlqerorë të pjekur) ose direkte në betone dhe llaç. [Burimi: Raport vjetor
2010‐2011, UEPG, http://www.uepg.eu/].
Agregatet janë shumë të rëndësishëm në punimet e infrastrulkturës e sidomos për
ndërtimin e rrugëve. Kështu, për ndërtimin e një rruge të nivelit kombëtar, per 1 km
rrugë nevojiten 30.000 ton agregate. Në këtë rast, agregatet përdoren për
bazamentin e rrugës
apo
në
përzierjen
asfalto
‐beton
të
sipërfaqes
së
rrugës.
Rreth
20
% e konsumit të agregateve në nivel Europian i përket ndërtimit të rrugëve,
autostradave, rrugëve hekurudhore dhe kanalizimeve ujore.
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
14/61
12 | P a g e
Përveç përdorimeve të mësipërme, sasi të caktuara të agregateve shkëmbore
karbonate përdoren në trajtë të granuluar apo të bluar imët në aplikime të
ndryshme, si ushqim për kafshët, industrinë e sheqerit, industrinë e xhamit,
industrine plastike (bojra, plastikë) etj.
Kërkesa për agregate eshtë gjithashtu e lidhur ngushtë me nivelin e mirëmbajtjes dhe
riparimit të ndërtesave ekzistuese, si dhe nivelin e projekteve inxhinierike civile.
Meqënëse agregatet janë materiale të rënda dhe voluminoze, transporti i tyre rrit
ndjeshëm koston. Megjithkëtë, shumica e tregjeve është lokale apo rajonale, kurse
tregtia në nivel ndërkombëtar është e kufizuar. Zhvillimi i një rrjeti të përshtatshëm
të minierave dhe karrierave është i domosdoshëm për të plotësuar kërkesat e tregut
lokal/rajonal, kufizuar koston e transportit, zvogëluar ndikimet mjedisore, si
emetimet e CO2.
Sipas të dhënave të UEPG, të paraqitura në raportin vjetor 2010‐2011, kërkesa totale
për agregate në Europë është 3 miliard ton në vit. Sektori i agregateve ka një qarkullim prej rreth 20 miliard Euro dhe një konsum mesatar 5.5 ton në vit për
frymë. Sipas këtij burimi, industria e agregateve përfshin rreth 16.000 kompani, të
cilat janë ndërmarje të vogla ose të mesme. Ato operojnë në 24.000 gurore dhe
miniera, si dhe kanë punësuar në mënyrë direkte ose indirekte 300.000 njerëz. Deri
tani, sektori i agregateve është sektori më i madh ndër industritë nxjerrëse jo
energjetike.
Sipas një vlerësimi empirik, në ekonomitë e zhvilluara në disa vënde të Europës,
kërkesa vjetore për agregate mund të arrijë deri 12 ton për frymë. Megjithkëtë, në
kushtet e krizës së sotme ekonomike, ky sektor ka pësuar rënie rreth 20 % ne vitin
2009 krahsuar me vitin 2008. Në vitin 2010, në disa vende në recesion po vihet re
rënie e mëtejshme e prodhimit.
Pavarësisht kësaj situate, parashikohet që kërkesa për agregate shpejt do të rritet,
duke arritur në nivelin e vitit 2008 me 3,5 miliard ton. Bazuar në rritjen ekonomike të
Europës qëndrore e juglindore, në planin afatmesëm parashikohet të kemi nje rritje
deri 4 miliard ton. Kërkesa në rritje për agregate duhet të drejtohet nga sistemi i
politikave kombëtare për mineralet dhe sistemi i planifikimit. [Burimi: Politikat e
planifikimit dhe
procedurat
e licensimit
sigurojne
një
ofertë
të
qëndrueshme
me
lëndë
agregate
në Europë, Univ. Lobenit, 2010; Raporti përfundimtar i UEPG, fq. 6,7].
2.2 Përshkrim i shkurtër i praktikave që zbatohen në prodhimin e
agregateve në vendet e Europës juglindore (EJL)
Përsa i përket Europës (fig. 3), rreth 90 % e prodhimit të agregateve tërësore
realizohet në karriera të shkëmbinjve të fortë, si dhe në miniera për rërë dhe zhavorr.
Pjesa tjetër prej 10 % e prodhimit Europian të agregateve vjen nga sedimentet
detare, mbetjet industriale të ricikluara (shllake, hira), si dhe mbetjet e ndërtimit dhe materialet e prishje‐shëmbjeve të ricikluar.
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
15/61
F a q e | 13
Ashtu siç është dokumentuar nga projekti SARMa, praktikat e prodhimit të agregat‐
eve në vendet e Europës juglindore përfshijnë: a. nxjerrjen dhe përpunimin e
shkëmbinjve nga guroret, si rërë dhe zhavorr nga minierat, b. përpunimin e
mbetjeve minerare dhe gërmimin e tokave/shkëmbinjve me punime civile, si dhe
përpunimin e mbetjeve industriale. Megjithkëtë, praktika kryesore e prodhimit të
agregateve në vëndet e Europës juglindore mbetet shfrytëzimi me karrierë në gurore dhe miniera të tjera të ngritura për këtë qëllim. Nëpërmjet aktiviteteve specifike,
prodhohet një varietet i gjerë i produkteve, i përshtatshëm për përdorim të
ndryshëm. Agregatet e tjerë, të prodhuar në mënyra të tjera dhe jo nëpër gurore,
përdoren gjithashtu për ndërtimin e rrugëve, betonit duke qenë konform standartit
të cilësisë. Përsa i përket prodhimit të agregateve nga materiale të ricikluar, për momentin ai
është i kufizuar.
2.2.1
Agregate
shkëmbore
të
bluar,
rërat
dhe
zhavorret
Në kuadër të projektit, janë shqyrtuar raste të ndryshme, të cilët pasqyrojnë
veprimtarinë në guroret e shkëmbinjve, si dhe shfrytëzimin e rërës e zhavorrit nga
miniera (Tabela 1).
Këto raste janë marrë si shëmbull për të treguar praktikën e shfrytëzimit mjedisor
miqësor në vëndet e Europës juglindore. Të dhënat janë marrë dhe vlerësuar në 5
gurore dhe miniera, që përfaqësojnë shembuj tipikë të prodhimit të agregateve. Dy
nga këto karriera janë per rërë dhe zhavorr (Trstenik‐Kroaci dhe Lanca dei Francesi,
Itali), ndërsa tre të tjerë (Araxos‐Greqi, Revarsarea ‐ Rumani dhe Kovilovaca‐Serbi)
përfaqësojnë aktivitete per shfrytëzimin e shkëmbinjve [Burimi: Raport sintezë në
ndihmë të raporteve kryesorë studimorë të SARMa lidhur me aktivitetin në objekte; Aktiviteti 3.
1 (praktikat e mira). http://www.sarmaprojevt.eu/]
Tabla 1: Studimi i rasteve në kuadër të projektit SARMa, të
cilët tregojnë praktika mjedisore miqësore të shfrytëzimit
Vendi EJL Partner i
SARMa‐s
Rast i studjuar
(Gurore / minierë) Materiali i nxjerrë
Kroaci MINGORP Trstenik Rërë & zhavorr
Greqi IGME Araxos Shkëmb (gëlqeror)
Itali ER & Parma Lanca dei Francesi Rërë & zhavorr
Rumania FGG Revarsarea Shkëmb (diabaz)
Serbia RGF Kovilovača Shkëmb (gëlqeror)
Metoda e shfrytëzimit është karrierë (Fig. 4). Aktiviteti i prodhimit të agregateve
shkëmbore të bluara përfshin punime në infrastrukturë (akses në objekt / rrugë
transporti), zhvillimi i krahëve të gurores, nxjerrje e shkëmbinjve (në qoftë e domos‐doshme, pas shpërthimit të minave), përpunimi i materialt të nxjerrë me bluarje dhe
sitisje (fig. 5), stokimi dhe në fund transportimi i produktit në treg. Sedimentet e
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
16/61
14 | P a g e
rërës dhe zhavorrit shfrytëzohen me eskavator hidraulik (pas largimit të mbulesës)
dhe merren poshtë nivelit të akuiferit. Në varësi të madhësisë së kokërrizave të
lëndës së parë, rëra dhe zhavorri mund të kenë nevojë për klasifikim të mëtejshëm
për të prodhuar fraksione me dimensione të caktuara, ashtu siç i kërkon tregu.
Fig. 4: Gurore e gëlqerorëve, Araxos, Greqi
[Burimi: Raport përgatitor për guroren e gëlqerorëve, Araxos; Aktiviteti 3.1.
http://www.sarmaproject.eu/]
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
17/61
F a q e | 15
Fig. 5: Impiant lëvizës për bluarje dhe sitisje, gurorja Araxos
[Burimi: Raport përgatitor për guroren e gëlqerorëve, Araxos; Aktiviteti 3.1.
http://www.sarmaproject.eu/]
Fig. 6: Gërmim me dragë i rërës dhe zhavorrit në Lanca dei Francesi, Itali
[Burimi: Raport pilot i objektit Lanca dei Francesi; Aktiviteti 3.1. http://www.sarmaproject.eu/]
Fig. 7: Objekti Trstenik Kroaci, shfrytëzim me dragë lundruese me shirita transportues
[Burimi: IGM, Sljuncara Trstenik d.d, Kroaci, fotografuar nga B. Kruk]
Objekti Lanca dei Francesi në itali (fig. 6) prodhon alevrite, argjila dhe argjila ranore.
Objekti Trstenik (fig. 7 ) ndodhet ne fushën e përmbytur të lumit Sava, në rajonin e
Zagrebit, Kroaci. Karrierat prodhojnë alevrit, argjilë, zhavorr, rërë dhe torfë. Gurorja
Araxos, Greqi (fig. 4) prodhon kryesisht agregate shkëmborë të bluar të gëlqerorëve
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
18/61
16 | P a g e
kalcitikë. Gurorja Revarsarea e diabazeve në Rumani prodhon agregate shkëmbore të
bluar, gurë, çakëll dhe rërë të bluar. Së fundi, gurorja gëlqerore e Kovilovacës (fig. 8)
prodhon kryesisht agregate shkëmbore të bluar.
Prodhimi mesatar i guroreve dhe minierave lëviz rreth 400.000 deri 850.000 ton
agregate në vit. Produktet e fundit agregate gjejnë përdorim në fusha të ndryshme,
si rrugë, ndërtim ndërtesash, ballast për hekurudha, industrinë e xhamit, metalurgji dhe si shtesa për ushqimin e kafshëve (Tabela 2).
Tabla 2: Përdorimi i agregateve, të prodhuar në gurore dhe miniera në vëndet e EJL
Quarry or pit Main uses or/and fields of application
Trstenik, Kroaci Rrugë dhe ndërtim ndërtesash
Araxos, Greqi Rrugë dhe ndërtim ndërtesash
Lanca dei Francesi, Itali Llaç me çimento, beton, industri xhami, tulla,
Skarpatë rrugësh
Revarsarea, Rumani Ndërtim rrugësh dhe digash, ballast hekurudhe
Kovilovača, Serbia Rrugë dhe ndërtesa (80%), metalurgji (10%),
filler in shtesa në ushqimin e kafshëve (10%)
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
19/61
F a q e | 17
Fig. 8: Gurore gëlqerorësh, Kovilovača, Serbia
[Burimi: Raport
përgatitor
i objektit,
gurorja
Kovilovaca;
Aktiviteti
3.1.
http://www.sarmaproject.eu/]
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
20/61
18 | P a g e
2.2.2 Agregate të prodhuar nga aktivitete riciklimi
Shprehja “agregatë të prodhuar nga riciklimi” nënkupton të gjithë produktet agre‐
gatë të prodhuar nga aktivitete riciklimi, të ndryshëm nga ata që bëhen në gurore.
Disa lloje nën produktesh industrialë (bishtrat) mund të kthehen me efektivitet në
produkte dytësore nëpërmjet riciklimit. Këto produkte mund të përdoren si zëvëndë‐
sues ose në përzierje me agregatet natyralë për disa destinacione përdorimi. Kjo
mënyrë pune kursen resurset e pa rinovueshme, kufizon përdorimin e terrenit dhe
ndikimin në mjedis. Në këtë
kuptim, “agregatet e prodhuar
nga riciklimi” përfshijnë
gjithashtu agregate të prodhuar
nga mbetjet (sterilet) minerare.
Sipas klasifikimit të aktiviteteve
ricikluese, të propozuar dhe pranuar nga partnerët e SARMa‐
s, janë evidentuar 4 tipe të ricik‐
limit, të cilët konsiderohen
burime potenciale për agregate
(Tabela 3). Aktivitetet e riciklimit
të renditur në tabelën 3 janë
brënda kuadrit ligjor të disa Di‐
rektivave
dhe
Komunikimit
të
BE
për administrimin e këtyre ti‐
peve të mbetjeve. [Burimi: Raport
sintezë në ndihmë të raporteve kryesorë studimorë të SARMa lidhur me aktivitetin në objekte;
Aktiviteti 3.3 (riciklimi). http://www.sarmaproject.eu/]
Duhet theksuar, se përsa i përket materialeve të ricikluar për prodhim agregatesh
dhe përdorimit të tyre, gati nuk ka diferenca midis vendeve të EJL. Lidhur me ricik‐
limin e mbetjeve nga ndërtimi dhe shëmbjet, duhet thënë se pothuajse në të gjitha
vëndet e EJL, legjislacioni kombëtar, si dhe objektivat e riciklimit, janë ende në fazë
pak të avancuar. Informacioni që vijon më tej është grumbulluar nga pyetësorët, të cilët trajtojnë problematikën e riciklimit. Ata janë plotësuar nga partnerët e projektit.
− Në Shqipëri, një pjesë e bishtrave, që mbeten pas procesit industrial të pasurimit
të kromiteve përdoren për prodhimin e agregateve në industrinë e ndërtimit.
− Në Hercegovinë nuk ka impiante përpunimi, ndërsa në Bosnje ka pak të tillë.
− Në Greqi, legjislacioni kombëtar mbi riciklimin e mbetjeve nga ndërtimi dhe
shëmbjet është forcuar vetëm kohët e fundit. R1 mbetjet (mbetjet e industrisë
nxjerrëse) dhe R4 (shllaket) përdoren për prodhimin e agregateve në ndërtimin e
rrugëve. R1 mbetjet dhe R3 mbetjet (terrenet/shkëmbinjtë e gërmuar nga pun‐
ime civile), shërbejnë shpesh për mbushje. Deri tani nuk ka të dhëna për tonaz‐
hin e tyre.
Tabla 3: Klasifikimi i aktiviteteve ricikluese si
burim potencial për prodhimin e agregateve
R1: Riciklimi i nënprodukteve, sterileve dhe
mbetjeve të industrisë nxjerrëse
R2: Riciklimi i mbetjeve nga ndërtimi dhe
shëmbjet
R3: Riciklimi i materialit (terren & shkëm‐
binj), të gërmuar gjatë punimeve civile
R4: Riciklimi i mbetjeve industriale ( p.sh.
shllake, nga shkrirja e mineraleve heku‐
rorë, hirave nga mbetjet e ngurta ko‐
munale, hirave nga djegia e qymyrit)
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
21/61
F a q e | 19
− Në Serbi, sasi të kufizuara të mbetjeve nga ndërtimi dhe shëmbjet, riciklohen për
prodhimin e agregateve. Mbetjet industriale, si shllake dhe hirat, të krijuar nga
djegia e qymyreve përdoren rastësisht si lëndë e parë për prodhimin e agregat‐
eve.
− Në Serbi, sasi të kufizuara të mbetjeve nga ndërtimi dhe shëmbjet, riciklohen për
prodhimin e agregateve. Mbetjet industriale, si shllake dhe hirat, të krijuar nga djegia e qymyreve përdoren rastësisht si lëndë e parë për prodhimin e agregat‐
eve.
− ‐ Në Austri, mbetjet R1 (mbetje minerare) shfrytëzohen kryesisht si material
mbushës në gurore. Megjithkëtë, një përqindje e lartë e tipeve të tjerë të mbet‐
jeve i nënshtrohen përpunimit si vijon: 83 % (5 milion ton nga 6 milion ton) e
mbetjeve R2 (mbetje nga ndërtimi dhe shëmbjet), 72 % (15.9 milion ton nga 22
milion ton) e mbetjeve R3 (terrene dhe shkëmbinj të gërmuar) dhe 69 % (1.1 mil‐
ion ton nga 1.57 milion ton) e mbetjeve R4 ( mbetje industriale). Afërsisht 100 % e asfaltit (mbetja R2) riciklohet, ndërsa 90‐95 % e betonit të përdorur (mbetja
R2) gjithashtu ricikohet.
Rastet e shqyrtuar, të renditur në tabelën 4, shërbejnë si shëmbuj për prodhimin e
agregateve të riciklimit në vëndet e EJL. Këto raste janë heterogjene, sepse variojnë
nga përpunimi i mbetjeve minerare në përpunimin e materialeve të ndërtim &
shëmbjeve, gërmim terreni/shkëmbinjsh dhe mbetje industriale (p.sh. shllake, hira)
[Burimi: Raport sintezë i studimit kryesor të modeleve të objekteve, SARMa projekt; Aktiviteti
3.3
(riciklimi).
http://www.sarmaproject.eu/]
Tabela 4: Rastet e studjuar për riciklimin në kuadër të projektit SARMa
Vendi Partneri i
SARMa‐s Rasti studjuar
Aktiviteti
nxjerrës
Tipi i
riciklimit
Shqipëri METE Bulqiza Minierë kromi R1
Greqi
IGME
Gerakini
Minierë mag‐
neziti R1
Itali ER & Parma Madregolo (Collecchio) ‐ R2
Itali ER & Parma Castellarano Rërë & zhavorr R1,R2,R3,R4
Rumani FGG&IGR Deva Ruschita Mermer R1
Slloveni GeoZS Velica Piresica ‐ R2,R3
Slloveni GeoZS Sezana ‐ R2,R3
Slloveni GeoZS Dogose ‐ R2,R3
Slloveni GeoZS Smarje‐Sap ‐ R2,R3
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
22/61
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
23/61
F a q e | 21
Në kuadër të projektit, janë shqyrtuar 6 impiante riciklimi, prej të cilëve, dy në Emilia‐
Romana, Itali dhe katër në Slloveni. Këto raste u zgjodhën për të treguar potencialin
e prodhimit të agregateve të ricikluara në vendet e EJL.
Impianti i riciklimit në Madregolo (Collecchio) në Itali, (Fig. 11), është një shembull i
evolucionit nga “shfrytëzimi i tradicional i guroreve” në “shfrytëzimn e integruar dhe
ricklimin”. Ky impiant ri‐përpunon dhe ri‐ciklon agregatet që krijohen nga shtresa asfaltike e gërryer e rrugëve (R2), që përzihet me agregate natyrore. Procesi i nxehtë
dhe i ftohtë janë dy operacionet teknike që përdoren për përzierjen e tyre. Në me‐
todën e parë, agregatet e ricikluar janë si shtesë në më pak se 20 % të përzierjes
tërësore. Në metodën e dytë, agregatet e ricikluar janë si shtesë me mbi 50 %.
Agregatet e ricikluar të cilësisë së dytë për ndërtim rrugësh, aeroportesh dhe
portesh janë në përputhje me standartet e tregut të BE. Po ashtu, prodhohet edhe
asfalto ‐ betoni i ricikluar. [Burimi: Raport përmbledhës i Raporteve studimorë kryesorë për
objektet model të SARMa‐s; Aktiviteti 3.3 (Riciklimi). http://www.sarmaproject.eu/]
Fig. 11: Impianti i riciklimit në Madregolo (Collecchio), Itali
[Burimi : Raportet studimore kryesore për objektet model të SARMa‐s (Riciklimi). Rasti
Madregolos]
Impianti i riciklimit të Kastelaranos, Itali përdor tekonologjitë ekzistuese më të mira
në fushën e riciklimit. Ai ndodhet pranë një fabrike që prodhon rërë dhe zhavorr, e
që i përket
sektorit
Sassuolo
‐Scandiano
të
qeramikës.
Për
rrjedhim,
76
%
e materialit
që riciklohet është mbeturinë e industrisë qeramike (R4). Kapaciteti i impiantit është
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
24/61
22 | P a g e
150.000 ton/vit. [Burimi: Raportet studimore kryesore për objektet model të SARMa‐s;
(Riciklimi), Rasti i Kastelaranos].
Rast tjetër i studjuar është ai i Rumanisë në guroren e mermerit Deva Ruschita. Rreth
50 % e shkembinjve të shfrytëzuar shkon për prodhimin e 190.000 ton/vit mermer si
gur dimensional. Blloqet e nxjerrë, që nuk janë të përshtatshëm si gurë dimensionalë,
si dhe mbetjet e krijuara nga impianti i prerjes, përpunohen nga një kompani tjetër që merret me prodhimin e materialeve mbushës, e cila ndodhet pranë gurores së
mermerit Deva Ruschita. [Burimi: Raportet studimore kryesore për objektet model të
SARMa‐s; (Riciklimi), Rasti i Deva Ruschita].
Impianti i ricikimit në Velica Piresica, Slloveni, ndodhet në një sektor të braktisur të
një guroreje të dolomiteve, e cila aktualisht është në punë. Mbetjet R2 (mbetje ndër‐
timi dhe shëmbje) dhe R3 ( terren dhe shkmbinj të germuar nga punime civile) tra‐
jtohen pikërisht në këtë impiant, duke prodhuar agregate të ricikluar të cilësisë së
lartë dhe të mesme, të cilët përdoren për ndërtim rrugësh dhe hekurudhash. [Burimi:
Raportet studimore kryesore për objektet model të SARMa‐s; (Riciklimi), Rasti i Velica Pirecica].
Në kushte te ngjajshme ndodhet impianti i riciklimit në Sezana, Slloveni, i cili gjëndet
në nje sektor të braktisur të një guroreje të gëlqeroëve. Mbetjet e tipit R2 dhe R3
përpunohen në këtë impiant, i cili prodhon agregate të cilësisë së lartë dhe të
mesme. [Burimi: Raport përmbledhës i Raporteve studimorë kryesorë për objektet model të
SARMa‐s; Aktiviteti 3.3 (Riciklimi) http://www.sarmaproject.eu/]
Rasti tretë i impianteve të riciklimit nga Sllovenia është ai i Dagose, që lokalizohet në
objekt të shfrytëzuar për rëra & zhavorre, pjesërisht i rihabilituar, pranë lumit Drava.
Në këtë zonë ndodhen edhe dy impiante të tjerë: njëri prodhon agregate rërë &
zhavorr, ndërsa tjetri përgatit beton të përzier. Materiali që furnizon impiantin e
riciklimit të Dogoses përbëhet nga mbetje të tipit R2 dhe R3, ndërsa agregatet e
prodhuara janë të cilësisë së mesme dhe të ulët, të përshtatshëm për ndërtim
rrugësh, prodhim betoni dhe përzierjesh bitumi dhe për punime për rimbushje.
[Burimi: Raport përmbledhës i Raporteve studimorë kryesorë për objektet model të SARMa‐s;
Aktiviteti 3.3 (Riciklimi). http://www.sarmaprojevt.eu/].
Rasti i fundit, që është studjuar, është ai i impiantit të riciklimit në Smarje‐Sap,
Slloveni,
i
cili
ndodhet
në
një
zonë
të
braktisur
të
një
guroreje
të
dolomiteve,
që
është ende në punë. Aktiviteti riciklues kryhet një herë në vit, duke marrë me qera
paisjen (bluesin) për trajtimin e mbetjeve të tipit R2 dhe R3. Ky impiant prodhon
agregate të ricikluar të cilësisë së ulët, të përshtashëm për punime rimbushje. [Burimi: Raport përmbledhës i Raporteve studimorë kryesorë për objektet model të SARMa‐s; Aktiviteti
3.3 (Riciklimi). http://www.sarmaprojevt.eu/].
Mbështetur në analizën e rasteve të studjuar, duhet nënvizuar se shumica e
impianteve riciklues për të cilët është bërë fjalë, janë instaluar në sektorë të guroreve
/ objekteve të shfrytëzuara ose që janë ende aktive, në afërsi të zonave industriale
dhe pranë zonave urbane. Kjo praktikë pune ështe e arësyeshme sepse:
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
25/61
F a q e | 23
− Impiantet ricikluese furnizohen me mbetje të përziera të industrisë nxjerrëse,
mbetje industriale dhe mbetje të ndërtim/shëmbjeve. Materiale të kësaj natyre
gjënden lehtësisht në zona të tilla.
− Impiantet bluarës / selektivë të agregateve në gurore/miniera janë të vlefshëm
dhe mund të përdoren gjithashtu edhe nga impiantet riciklues.
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
26/61
24 | Fa q e
Fig.
12:
Pluhuri
është
i
zakonshëm
gjatë
punës
në
gurore
[:
Foto
nga
arkiva
e
autorit]
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
27/61
F a q e | 25
3.
1.
Problemet
kryesore
që
ndikojnë
në
qëndrueshmërinë
e
resurseve
agregate
në
nivel
lokal
Agregatet
janë
produkte
me
kosto
të
ulët,
të
rëndë
dhe voluminozë. Duke qenë të domosdoshëm nga
ana ekonomike dhe mjedisore, burimet e
shfrytëzimit të tyre zakonisht ndodhen pranë qen‐
drave kryesore të konsumit, e sidomos atje ku
transporti me hekurudhë apo me anije nuk është i
mundur. Meqënëse argregatet shfrytëzohen në
karriera të hapura, ndikimi i tyre në estetiken e pei‐
sazhit është evident. Ndikime të tjera potenciale mjedisore mund të krijohen gjatë punës në karri‐
era/ miniera apo transportit të materialit.
Shfrytëzimi i gurores mund të prekë komunitetet
që banojne përreth, si dhe nevojat e tyre. Në këtë mënyrë, megjithëse jo formalisht, kjo veprimtari
kërkon nje pranim social, por me kusht, që ajo të
zhvillohet pa
probleme
dhe
në
mënyrë
miqësore.
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
28/61
26 | Fa q e
3.1 Nevoja për zhvillim të qëndrueshëm
Sipas raportit të “Komisionit Botëror mbi Mjedisin dhe Zhvillimin” (1987), zhvillimi i qëndrueshëm është “zhvillimi që plotëson nevojat e të sotmes, pa komprometuar aftësinë e brezave të ardhshëm në plotësimini e nevojave të tyre”. Zhvillimi i qën‐drueshëm përfshin zhvillimin ekonomik, së bashku me cilësinë e e mjedisit, ku secili
mbështet njeri
tjetrin.
Në
esencë,
termi
“Zhvillim
i qëndrueshëm
nënkupton
zhvil
‐
limin ekonomik dhe social, duke mos ezauruar (shteruar) resurset natyrore”. [Burimi: “E ardhmja jonë e përbashkët: Komisionit Botëror mbi Mjedisin dhe Zhvillimin”, Bruntland, G.
1987].
Autoritetet, industria dhe shoqëria duhet të bashkëpunojnë në nivel krahinor dhe
lokal, në mënyrë që shfrytëzimi i qëndrueshëm i agregateve të jetë i suksesëshëm. Për të siguruar një administrim dhe prodhim të qëndrueshëm te resurseve agregate , secila nga palët e interesuara duhet të marrë përsipër disa përgjegjësi. Autoritet kanë
përgjegjësi
të zhvillojnë
politikën,
kuadrin
rregullator,
nxitjen
ekonomike,
që
krijon
klimë të favorshme për kompanitë e guroreve, duke sjellë siguri që nevojat dhe pref ‐erencat e komuniteteve rrethuese do të respektohen. Industria duhet të zhvillojë aktivitetin e saj, duke njohur përgjegësitë dhe duke qenë anëtare e mjedisit ju jeton
komuniteti. Shoqëria (përfshirë organizatat jo qeveritare) ka përgjegjësinë për të qenë e informuar mbi problemet e administrimit të resurseve agregate. Të gjitha
palët e interesuara kanë përgjegjësinë të identifikojnë dhe zgjidhin shqetësimet leg‐ jitime, duke kontribuar në mënyrë konstruktive në procesin e vendim‐marrjes që i adresohet jo vetëm atyre, por një spektri të gjerë të objektivave dhe interesave.
[Burimi: “Menaxhimi
dhe
mbrojtja
e resurseve
agregate”,
Raport
‐dosje
e hapur
02
‐415,
Sher
‐
bimi Gjeologjik i ShBA, Langer, W.H. 2002].
Në ditët e sotme, një pjesë e rëndësishme e informacionit mjedisor, i cili përdoret për të interpretuar, parashikuar apo projektuar problemet e zhvillimit të qëndrue‐shëm, që lidhen me me sistemet industriale, vjen nga aplikimi i metodologjisë së Vlerësimit të ciklit të Jetës. Industria e minierave/ guroreve është një nga sektorët ku kjo metodologji është aplikuar më pak ose konsensusi për zbatimin e saj ende nuk është arritur. [Burimi: Kriteret e Vlerësimit të ciklit të jetës; Aktiviteti 3.3 (Riciklimi). http://www.sarmaproject.eu/]
Në këtë kontekst, për palët e interesuara, të përfshira në sektorin e agregateve në nivel lokal, dalin një sërë përgjegjësish. Ashtu, siç u pa gjatë zbatimit të projektit
SARMa, në vendet e EJL ka disa sfida, ndër të cilat rradhitim : sigurimi i licensës so‐ciale për të ushtruar aktivitet, menaxhimi i impakteve mjedisore potenciale, paran‐
dalimi i shfrytëzimit të paligjshëm, promovimi i aktiviteteve ricikluese, eliminimi i mangësive në kuadrin legjislativ.
3.2 Problemet sociale
Është jashtë çdo dyshimi që për zhvillimin e infrastrukturës dhe qëllime ndërtimi, shoqëria ka nevojë për agregate. Nga njera anë mbetet shqetësim oferta me kosto
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
29/61
F a q e | 27
efektive për agregate me cilësi të pranueshme. Nga ana tjetër, nxjerrja e agregateve nga guroret apo objektet e tjera të shfrytëzimit për rërë & zhavorr, kërkon një
proces të tërë mekanik, që përfshin transportin e sasive të mëdha të materialit, i cili mund të sjellë në mënyra të ndryshme shqetësime në komunitetin lokal (shiko para‐
grafin 3.3). Ndër më kryesoret janë: a. ndryshimi i peisazhit në sektorët fqinjë, b.
ndikimi në
mjedis,
habitate
dhe
specie,
c.
shqetësimi
i vazhdueshëm
nga
transporti
nëpër fshatra etj. Shqetësime lindin dhe nga natyra e shfrytëzimit, që prek mjedisin rrethues dhe komunitetin. Po ashtu, banorët vendas dhe autoritetet kanë shqetësim për menaxhimin e territorit pas mbylljes së aktivitetit dhe përdorimin e gurores së abandonuar.
Rritja e sipërfaqes së shfrytëzimit të agregateve mund të kufizohet nga zgjerimi i ko‐munitetit, që ndodh nga mungesa e planeve për administrimin e territorit, si dhe mungesa e lëndeve të para. Ndërkohë, shumë gurore, dikur në periferi të komu‐
nitetit, sot
ato
janë
“gëlltitur”
dhe
rrethuar
nga
zhvillimet
dhe
zgjerimi
urban.
Sido që të jetë, problemet sociale në nivel lokal mund të krijohen nga dy aspekte kon‐
fliktuese : a. pikpamja e konsumatorit, dhe b. pikpamja e qytetarit “të shqetësuar”.
Shumë qytetarë pjesërisht nuk e mbeshtetin shfrytëzimin e guroreve sepse nuk njo‐
hin varësinë e shoqërisë nga agregatet. Kjo është “sindroma ‐ jo në oborin tim”. Ky
vështrim mund të kufizojë zhvillimin e agregateve. [Burimi: “Menaxhimi dhe mbrojtja e resurseve agregate”, Raport ‐ dosje e hapur 02‐415, Sherbimi Gjeologjik i ShBA, Langer, W.H.
2002]
Vitet e fundit, nëpërmjet konsultimeve me publikun, në disa vende të EJL është para‐shikuar procedura e lejeve në aspektin mjedisor. Kjo ka sjellë një përfshirje më të
gjerë të komuniteteve lokale në procesin e vendim‐marrjes për gurore të reja apo ato që janë në punë. Palët e interesuara, si komunitetet lokale dhe organizatat jo
qeveritare, mund të krijojnë pengesa të konsiderueshme në performancën e guror‐eve, sidomos në rastet kur ato e zhvillojnë aktivitetin pranë zonave natyrore të
mbrojtura dhe
objekteve
arkeologjike.
Duke
përmbledhur
nevojat
për
aktivitetin
e prodhimit të agregateve, miratimi social është themelor për të zhvilluar një aktivitet
të qetë dhe pa probleme
3.3 Problemet mjedisore
Aspektet kryesore mjedisore, që prekin zhvillimin e qëndrueshëm të resurseve naty‐rore lidhen me:
− Si vlerësohet, monitorohet dhe menaxhohet efektivisht impakti mjedisor, i cili
krijohet
gjatë
fazave
të
ndryshme
të
projektit
për
shfrytëzimin
e
agregateve
(planifikimi, zhvillimi, impiantet, proceset e punës).
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
30/61
28 | Fa q e
− Në se disponohet nje plan rehabilitimi efikas, i zhvilluar mirë dhe bindës, që mund të kompensojë komunitetet lokale në rast se krijohen dëmtime të pash‐
mangëshme për shkak të aktiviteteve të shfrytëzimit.
Ndikimet mjedisore ndyshojnë nga nga një gurore në tjetrën, duke qenë në vartësi të
metodës së shfrytëzimit, teknikës së përpunimit, projektit tërësor, si dhe shkallës së
shfrytëzimit.
Objektet e shfrytëzimit, të cilat ndodhen në një mjedis qe cënohet lehtë, si ligatinat ose pranë lumenjve, liqenjve apo terreneve me vlerë të madhe natyrore, mund të sjellin një impakt potencialisht më të madh, në krahasim me ato objekte që ndodhen
në sektorë qe kanë pësuar tashmë nje impakt të rëndë mjedisor.
Ndryshimi i peisazhit është ndikimi direkt dhe më i qartë që sjell aktiviteti në gurore.
Ai prek aspektin estetik të mjedisit, duke sjellë çrregullim jo vetëm në komunitetin lokal, por edhe në habitatet ekzistuese (Fig. 13).
Fig. 13: Pamje e përgjithëshme e gurores dhe impiantit në Kovilovac, pranë qytetit Despotovac,
Serbi [Burimi: Raport përgatitor për guroren Kovilovac; Aktiviteti 3. 1.
http://www.sarmaproject.eu/]
Gjatë shfrytëzimit, karrierat e guroreve mund të kenë nevojë për zhvendosjen
mbulesës së tokës, si dhe të krijojnë hapësira për stokimin e materiali dhe infrastruk‐
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
31/61
F a q e | 29
turën e objektit të punës (ndërtesa, rrugë për të shkuar në objekt). Sipas rastit, të tilla aktivitete mund të sjellin çrregullime në botën e kafshëve të egra, në mënyrë të
përkohëshme ose të përherëshme, direkt ose indirekt, pranë ose larg zonës ku zhvil‐lohet ky aktivitet. (Tabela 5).
Tabela 5. Impaktet potenciale në biodiversitet gjatë aktiviteteve nxjerrëse
[Burimi : Udhëzues
i BE
për
rastin
e zhvillimit
të
aktiviteteve
nxjerrëse
jo
energjetike,
konform
kërkesave të Natyra 2000, Komisioni Europian, Korrik 2010, fq.. 31]
Impakti potencial ne habitat dhe speciet
Stadet/Aktivitetet
Z h
d u k j a h a b i t a t i t ,
p e
r k e q e s i m
o s e
f r a
g m e n t a r i z i m
Ç r
r e g u l l i m
o s e
z h
v e n d o s j e e
s p
e c i e v e t ë
n d
e s h m e
Z h
d u k j e o s e d ë m t i m
i s p e c i e v e o s e t u f a v e
N d
r y s h i m e n ë
p ë
r b ë r j e n e s p e c i e v e
( f l o r a & f a u n a
l o k a l e
K o
l o n i z i m i i o b j e k t i t
n g
a s p e c i e t ë h u a j a
e t ë r e j a
N d
r y s h i m e d h e
d e
g r a d i m i i
e k
o s i s t e m e v e u j o r ë
Zbulimi
Shpime dhe kanale
Rrugë / Rrugë gjurmë
Qarkullim njerëzish e makinash
Përgatitje objekti/Shfrytëzim
Largimi/stokimi i mbuleses dhe
bimësise
Zhvillimi infrastrukturës
(linja
tensioni, rrugë, mullinj, shirita
transporti)
Shëpërthim minash
Nxjerrje & stokim
Shkarkim ujrash të sipërfaqes e
gruntit
Ulje e nivelit të akuiferit
Transport materiali
Përpunim
Coptim‐bluarje
Dambë dhe stoqe mbetjesh
Mbyllja objektit
Rrethimi i gurores, minierës dhe
dambës
Rrethimi me gardh i zonave të
rrezikshme
Nxjerrje
nga
përdorimi
i
rrugëve,
çmontim ndërtesash
Ri mbjellje e bimësisë në zonat e
dëmtuara
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
32/61
30 | Fa q e
Monitorimi dhe përpunimi i mund‐
shëm i cilësisë së ujit
Aktiviteti i shfrytëzimit në gurore mund të çojë në ndryshimin e cilësisë së ujit të pijshëm për shkak penetrimit në thellësi të ujërave të shplarjes që përdoren në
gurore, si dhe ndotësve të tjerë. Në qoftë se do te kërkohet mos përdorimi i ujit në
objekt, aktiviteti
nxjerrës
mund
të
modifikojë
potencialisht
kushtet
hidrogjeologjike
në zonën e shfrytëzimit, si dhe në zonat përreth, duke sjellë ndryshime në rrjetin e
drenimit, që shkaktohet nga nga mos balancimi provizor. Ky i fundit sjell largimin e ujit, infiltrimin e tij etj.. Në këto raste, kjo situatë mund të ndikojë në cilësinë dhe sasinë e ujit në burimet e tjera, ligatinat etj. (ndërprerje hidraulike).
Gjatë shfrytëzimit dëgjohen zhurma të ndryshme, si edhe dridhje të terrenit në qoftë
se punohet me mina. Zhurmat dhe dridhjet mund të prekin speciet e ndryshme rreth e përqark, si dhe komunitetet lokal , në se banesat e tyre ndodhen pranë gurores.
Emetimet
e
pluhurit
janë
gjithashtu
të
pranishme
gjatë
procesit
të
shfrytëzimit
dhe
transportit. Ato ndikojnë në cilësinë e ajrit, tokës së punueshme dhe habitateve (Fig. 12).
Megjithëkëtë, duhet pranuar se vitet e fundit industria nxjerrëse e agregateve ka përmirësuar mjaft performancën mjedisore dhe është fokusuar në ruajtjen e
biodiversitetit dhe zonave të mbrojtura “Natyra 2000”. Disa raste të studjuara, në
kuadrin e projektiit SARMa, (Tabela 1), tregojnë shembuj të kryerjes së veprimtarisë
nxjerrëse në afërsi të zonave të mbrojtura të Natyrës. Gurorja Araxos në Greqi operon brënda zonës Natyra 2000. Lanca dei Francesi në Itali ushtron veprimtari në
terrene
të
përmbytura
të
Lumit
Po,
që
kufizohen
me
zonën
Natyra
2000.
Gurorja
Kovilovaca në Serbi operon pranë grykës të lumit Resava, e cila është rezervat i posaçëm Natyre, që quhet Vinatovaca. Gurorja Revarsarea (Rumani) ndodhet në mes të rrugës migratore të zogjve të egër. [Burimi: Raport përmbledhës i Raporteve studimorë kryesorë për objektet model të SARMa‐s; Aktiviteti 3.1 (Praktikat pozitive).
http://www.sarmaprojevt.eu/]. Aktualisht, në shumë vende të EJL, monitorimi sistematik dhe administrimi i mirë i
ndikimeve mjedisore, të diskutuara më lart, kanë mundësuar përpilimin e detyrimeve ligjore për operatorët e guroreve. Megjithkëtë, ende mbetet rrugë për të bërë në
arritjen e nivele
të
larta
të
performancës
mjedisore.
3.4 Problemet e shfrytëzimit të paligjshëm
Përkundër kuadrit ligjor ekzistues për guroret, disa vende të EJL ende vazhdojnë të ballafaqohen me aktivitete të paligjshme. Kjo situatë sjell ndikime të forta ekonomike, sociale dhe mjedisore, që prekin jo vetëm zonat ku zhvillohen këto
aktivitete, por edhe më gjerë.
Gjatë studimit të kryer janë përzgjedhur raste të ndryshëm, duke identifikuar shkaqet
potenciale për
shfrytëzim
të
paligjshëm
në
vendet
EJL,
si
dhe
jemi
përpjekur
të
pro
‐
pozojmë mënyrat e duhura për ti parandaluar. Si rezultat i kësaj praktike, janë fituar
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
33/61
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
34/61
32 | Fa q e
− Operatorët e paligjshëm nuk zbatojnë rregullat e sigurimit teknik dhe shëndetësor. Në këtë mënyrë, janë të pranishme rreziqe serioze për sigurinë e
vetë operatorëve, mjedisin rrethues, banimet dhe banorët. Meqënëse, ata nuk janë profesionistë dhe janë të pa autorizuar, ata nuk zbatojnë teknika dhe me‐
toda mqësore shfrytëzimi ndaj mjedisit. Përkundrazi, praktika e zakonëshme e
tyre ështe
grabitja
e agregateve,
e shoqëruar
me
hedhje
mbeturinash
në
mënyrë
të pa kontrolluar.
− Shfrytëzimi paligjshëm ka ndikime ekonomike negative në nivel lokal, rajonal dhe kombëtar, sepse operatorët e paligjshëm nuk paguajnë taksë apo detyrimet
e tjera, që parashikohen për guroret e ligjëshme.
− Mungesa e studimeve afat mesme dhe afatgjata për nevojat e tregut në nivel lokal, të bashkërenduara me procesin e lejeve të shfrytëzimit, inkurajon shfrytëzimin e paligjshëm.
− Së
fundi,
një
faktor
që
”lejon”
aktivitetet
e
paligjshëm
të
shfrytëzimit
është
mungesa e monitorimit efikas dhe të përhershëm, si dhe instrumentet që duhet të përdorin autoritetet kompetente për këtë problem..
3.5 Problemet e riciklimit
Riciklimi nuk duhet konsideruar si një aktivitet i vetëm. Ai duhet parë në kontekst më të gjerë si një resurs i integruar dhe menaxhim i mbetjeve. Në këtë kuptim, prodhimi
i agregateve nga aktivitetet e riciklimit (shiko paragrafin 2.2. 2) është i lidhur me
legjislacionin respektiv.
Bashkimi Europian ka adoptuar një numër direktivash, të cilat synojnë harmonizimin e menaxhimit të mbetjeve dhe politikave të mbetjeve urbane për të gjithë Europën,
të cilat garantojnë mbrojtjen e mjedisit..
‐ Direktiva kuadër e mbetjeve (Direktiva 2006/12/BE mbi mbetjet)
‐ Direktiva mbi vend depozitat e mbetjeve (Direktiva 1999/31BE mbi vend
depozitat e mbetjeve).
‐ Direktiva e kontrollit dhe parandalimit të integruar të ndotjeve (Direktva
2008/1/BE).
‐ Direktiva e mbetjeve minerare (Direktiva 2006/21/BE mbi menaxhimin e mbet‐
jeve nga industria nxjerrëse)
Studimi i rasteve të ndryshme, i paraqitur në paragrafin 2.2.2 të Udhëzuesit (Tabela
4), tregon shembuj për prodhimin e agregateve nga aktivitete riciklimi në vendet e EJL. Përmes këtyre rasteve është treguar se mendimi i përgjithshëm për riciklim dhe rrugët e aktiviteteve ricikluese është konceptuar dhe menaxhuar në mënyrë të atillë,
që ato të bëhen burime agregatesh, por duhet të themi se ky aspekt shikohet ndry‐
she nga
njëri
vend
në
tjetrin
në
vendet
e EJL. [Burimi: Raport përmbledhës i Raporteve
studimorë kryesorë për objektet model të SARMa‐s; Aktiviteti 3.3 (Riciklimi).
http://www.sarmaproject.eu/]
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
35/61
F a q e | 33
Shumë vende të EJL, në politikat e tyre minerale nuk marrin në konsideratë prodhimin e agregateve nga aktivitetet potenciale të riciklimit. Ndërkohë, prodhimi i
agregateve nga përpunimi i mbetjeve minerare është praktikë e zakonëshme e tyre. Nga ana tjetër, prodhimi i agregateve nga mbetjet e ndërtimit dhe shëmbjeve është i
kufizuar. Disa vende ende nuk kanë miratuar legjislacion për këto aspekte specifike të
riciklimit.
Si rezultat i kësaj, baza e të dhënave për agregatet nga aktivitete e riciklimit mungon ose është e kufizuar [Burimi: Raport përmbledhës mbi legjislacionin dhe kuadrin rregullator për një menaxhim të qëndrueshëm të resurseve agregate në disa vende të EJL, SARMa].
Prodhimi i agregateve nga aktivitetet e riciklimit kufizon përdorimin e terrenit dhe impaktin mjedisor. Në të njejtën kohë, ai kursen resurset e pa rinovueshme dhe rrit
efikasitetin e resurseve. Të gjitha këto probleme janë sfida shqetësuese për politi‐kanët dhe administratën publike. Duke e sintetizuar problemin, çështja qëndron: a.
si
të
organizojmë
dhe
menaxhojmë
grumbullimin
dhe
riciklimin
e
materialeve
të
mbetura, b. duhet të bëjmë të kuptohet si prodhohen agregatet nga riciklimi dhe në se ato janë plotësuese për agregatet e prodhuara nga guroret. Në bilanc të fundit, kjo praktikë siguron një ofertë të qëndrueshme të materialit të përzier.
3.6 Problemet e procesit të lejeve
Ndërsa ka disponibilitet të madh për agregatet, që ndeshen kudo në vendet e EJL,
aksesi në resurset e tyre, si dhe oferta shpesh është e vështirësuar nga procedurat e gjata të marrjes së lejeve.
Në shumë raste, sistemi i lejeve për gurore është kompleks dhe ngadaltë, duke vështirësuar pa nevojë aksesin tek resurset. Po ashtu, vlefshmëria e shumë lejeve eshtë tepër e shkurtër dhe nuk justifikon një investim të përshtatshëm. Del e nevo‐
jshme, që secili vend të krijojë një sistem të thjeshtuar, të shpejtë dhe të justifikue‐
shëm të lejeve të shfrytëzimit. Ideal është aplikimi i metodës “one‐ stop‐shop”, e cila është sinteza e lidhjeve dhe procedurave racionale në nivel kombëtar‐rajonal‐lokal, si
dhe agjensive të përfshira në këtë veprimtari. Kjo përvojë siguron aktivitet industrial shumë të mirë, me performancë sociale dhe mjedisore.
Pjesmarrja e publikut
sigurohet
gjatë
fazës
së
licensimit
mjedisor,
nëpërmjet
sean
‐
cave publike apo pikpamjeve të shkruara. Megjithkëtë, përfshirja e publikut të ftuar shpesh është problematike dhe në mjaft raste problemi përfundon në gjyq. [Burimi: Raport përmbledhës mbi legjislacionin dhe kuadrin rregullator për një menaxhim të qëndrue‐
shëm të resurseve agregate në disa vende të EJL, SARMa]
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
36/61
34 | Fa q e
Fig. 15: Gurororja Araxos ( Greqi) ndodhet brënda zonës së mbrojtur të natyrës. Rajone rreth
objektit të gurores shquhet nga biodiversiteti pë shkak të afërsisë me ligatinat e Parkut natyror
të Strofilia‐ Kotihi [Burimi: Foto nga arkivi personal i autorit ]
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
37/61
F a q e | 35
4. Parametrat kryesorë për
qëndrueshmërinë
në
industri
Në thelb, termi “zhvillim i qëndrueshëm” nënkup‐
ton arritjen e zhvillimit ekonomik dhe social pa
ezauruar (shteruar) resurset natyrore të vendit.
Licensë sociale, që lejon zhvillimin e aktivitetit të
shfrytëzimit, do të thotë kur një projekt shfrytëzimi
minerar ka marrë miratimin dhe pranimin nga ko‐
muniteti i atyshëm dhe më gjerë. Ajo është një li‐
censë që nuk mund të jepet vetëm nga autoritetet,
strukturat politike apo qoftë dhe nga sistemi ligjor.
Para
sëgjithash
ajo
duhet
të
marrë
pëlqimin
nga komuniteti fqinj. Një pranim i tillë duhet të arrihet
në disa nivele, por së pari ai duhet të fillojë dhe të
jetë i mbështetur mirë në miratimin social nga ko‐
munitetet lokale për zhvillimin e resurseve.
8/17/2019 SARMa Manual Resource Efficiency AL
38/61
36 | Fa q e
4.1 Të përgjithëshme
Në rastet kur bëhet vlerësimi i
ndikimeve potenciale të aktiviteteve
të shfrytëzimit të agregateve, është e
rëndësishme të kihet parasysh se ky
ndikim nuk i përket vetëm procesit të
shfrytëzimit, por të gjithë
infrstrukturës së krijuar (rrugët e aksesit në objekt, shiritat transportues, impiantet
bluarës, vendet e stokimit etj.). Ky ndikim ka lidhje me të gjitha fazat e projektit, duke
filluar me fazën e zbulimit dhe operacionet e tjera që kryhen në objekt (zgjerimi i
zonës së punës apo deri mbyllja eventuale dhe rehabilitimi). Lidhur me këto çështje,
planifikimi dixhital i zhvillimit të gurores është një mjet i domosdoshëm, sepse ai
mundëson skenarë të ndryshëm dhe rrjedhimisht do të zhvillojë diskutime midis
operatorëve dhe
palëve
të
interesuara.
Parandalimi dhe zbutja e ndikimeve përmes ciklit të jetës të gurores është gjithashtu
një moment me rëndësi, që përcakton leverdinë dhe fazën projektuese të projektit.
Marrja e masave të përshtatëshme dhe zbutëse ndihmon në evitimin e disa efekteve
negative të shfrytëzimit. Ndjeshmëria ndaj mjedisit ku zhvillohet aktiviteti është me
rëndësi të posaçme.
Aktualisht, kufizimet që sjellin shumica e Legjislacioneve kombëtare dhe Europiane
për mjedisin, shtrojnë nevojën e përmirësimit të performancës mjedisore nga indu