Upload
duongkien
View
213
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Przepływająca przez Sanok rzeka San ma swoje źródła
na Przełęczy Użockiej
The River San f lowing throughSanok has its source at the Użocka Pass
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:38 Strona 8
SANOK. W nazwie tego miasta pobrzmiewa starsza od niej nazwa rzeki, a nazwa toprosta, piękna i pełna skojarzeń. Pewnie z daleka pochodzi w odniesieniu do rzeki,może nawet z Tracji. W praindoeuropejskim rdzeniu san-, se- dopatrują się etymolodzyznaczenia prędkiego nurtu – tak o rwącej rzece podobno mówiono. Ale jednocześnieliczą się i inne, też obcojęzyczne skojarzenia, które wpływają na nasz stosunek do rzeki,a przez nią i do miasta. Jakieś łacińskie „zdrowie” (sanitas) tam pobrzmiewa, przecieżsanus to „zdrowy” (mens sana in corpore sano to „w zdrowym ciele zdrowy duch”), i stąd uzdrawiające sanatoria i sanacje. I świętość w Sanie daje się słyszeć, bo jestprzecież sanctus („święty”) i Santa Madonna, a później i prościej przypomina się świętyFranciszek z San Francisco i święty Sebastian z San Sebastian. A może i Hosanna się z tym skojarzyć, co z judaizmu do chrześcijaństwa się dostała jako okrzyk radości i prośba o wybawienie. A dodajmy, że dodane na końcu do japońskich imion takie -sanpokazuje także szacunek, to więcej niż polskie pan.
SANOK. Older than the name of this city is the name of the river – San – and thename is simple, beautiful and full of associations. It probably comes from a distance inrelation to the river, even from Thrace perhaps. In the Proto-Indo-European core san-,se- etymologists discern the meaning “swift current” – this is what a rushing river wasapparently called. But at the same time other foreign language associations count, that inf luence our relationship with the river, and through it with the city. Some Latin“health” (sanitas) resounds there, after all, sanus is “healthy” (mens sana in corporesano is “a healthy mind in a healthy body”), and hence the healing sanatoria and sani-tation. And holiness can be heard in San, because there is, after all, sanctus (“holy”)and Santa Madonna, and later, more simply we are reminded of St. Francis in San Francisco and St. Sebastian in San Sebastian. And maybe we can associate Hosannato it, which from Judaism to Christianity is received as a cry of joy and plea for deliverance. And let us add that -san added at the end to Japanese names also shows respect.
S A N O K
Jer
zy
Bra
lcz
yk
10
Drzeworyt Tadeusza Turkowskiegoprzedstawiający widok na miasto
znad Sanu, 1955
A woodcut by Tadeusz Turkowskishowing the view of the city from
the San, 1955
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:38 Strona 10
San to dobre połączenie głosek i liter, zręczne i sympatyczne.A nam, starszym, kojarzy się wciąż jeszcze z komunikacją. Sanem płynęło się oczywiściekiedyś (i dziś można) do Wisły, ale my pamiętamy inne, częste podróże sanami,łączącymi wsie i miasteczka jako pekaesy i przemierzającymi ulice większych miast jakoautobusy miejskie. Ileż się w tych sanach zdarzało! O ile pamiętam, jelcze były wygod-niejsze, ale sany zawsze łączą się w moich wspomnieniach ze szczególną swojskością.Produkowano je oczywiście w Sanoku, który wziął swoją piękną nazwę od rzeki.Najdawniejsza warstwa nazewnictwa w języku polskim to nazwy wód: jezior, rzek. Nasi protoplaści najpierw nazywali akweny, jako wspólne tym, co nad nimi żyli. Od nich często pochodzą nazwy miast. To konkretne miasto dodało do nazwy rzeki,nad którą leży, osobliwy i rzadki w polszczyźnie przyrostek -ok. Niektórzy sądzą, że wzięty on został ze staroruskiego – taki przyrostek jest na przykład w rosyjskichrzeczownikach piesok czy ogoniok. Woleli go widocznie sanoccy mieszczanie od w pewnym okresie równoległego -ik, bo jak świadczą dawne zapiski, kiedyś dzisiejszySanok także Sanikiem nazywano. Teraz już tylko jako Sanok zapada w pamięć tych, co przekraczają bieszczadzką bramę i tych, co zostają tu na trochę dłużej. I miastu łatwiej z taką piękną i dobrze się kojarzącą nazwą.
San is a good mix of sounds and letters, clever and pleasant.And we, the elderly, still associate it with transport. The San was sailed in the past (and still can be) to the Vistula, but we remember different, frequent journeys on Sans[San is the name of a bus make – transl.], connecting villages and cities as intercitybuses and driving through the streets of major cities as city buses. So much happenedin these Sans! As I recall, Jelcz buses were more comfortable, but Sans are always linkedin my memory with a special familiarity.They were obviously produced in Sanok, which took its beautiful name from the river.The earliest layer of names in Polish are the names of waters: lakes, rivers.Our ancestors first named the bodies of water, as shared for those who lived on them.From these names often come the names of cities. This city was given the name of theriver on which it lies, and added to it was the peculiar, rare in Polish, suffix -ok. Somebelieve that it was taken from the Old Russian – this suffix is used, for example, in theRussian nouns piesok or ogoniok. The Sanok burghers apparently preferred it to -ikused in parallel at a certain period, because, as evidenced by past records, at one timetoday's Sanok was also called Sanik. Now, as Sanok, it is memorable to those who passthrough the Bieszczady gate and those who stay here a bit longer.And the city has it easier with such a beautiful and evocative name.
S A N O K11
Międzymiastowy autobusmarkiSan H-100A,
fot. Damazy Kwiatkowski, 1967
San H-100A intercity bus, photo Damazy Kwiatkowski, 1967
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:38 Strona 11
Wieczorny klimat Rynku zachęcado romantycznych spacerów
The evening atmosphere of theMarket Square encourages
romantic strolls
29
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:39 Strona 29
Głó
wna
św
iąty
nia
Sano
ka –
koś
ciół
pw
. Prz
emie
nien
ia P
ańsk
iego
The
mai
n ch
urch
in S
anok
– t
he C
hurc
h of
the
Tra
nsfi
gura
tion
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:39 Strona 38
39Z
wyk
ły d
zień
w n
iezw
ykły
m m
ieśc
ie –
ulic
e: 3
Maj
a i J
agie
llońs
kaA
n or
dina
ry d
ay in
an
extr
aord
inar
y ci
ty –
the
str
eets
: 3 M
aja
and
Jagi
ello
ńska
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:39 Strona 39
O u
roku
ulic
zek
z ok
resu
fin
de
sièc
lepr
zypo
min
ają
daw
ne w
itryn
y sk
lepo
we
The
cha
rm o
f th
e fi
n de
siè
cle
stre
ets
is r
ecal
led
by o
ld s
tore
fron
ts
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:39 Strona 50
51„O
rle
gnia
zdo”
– w
illa
rodz
iny
Zal
eski
chThe
“Eag
le's
Nes
t” –
the
Zal
eski
fam
ily v
illa
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:39 Strona 51
Secesyjna willa na przedmieściu
Art Nouveau villa in the suburbs
Kamienica „z duszą” u stópSzklanej Górki
The house “with soul” at the footof Szklana Hill
S A N O K60
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:40 Strona 60
Schody Serpentyny i restauracja„U Szwejka”– może kiedyśzaglądali tu c.k. wojacy?
The Serpentyny Stairs and the “U Szwejka” restaurant – perhapseven the Imperial-Royal troops
looked in here?
S A N O K61
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:40 Strona 61
Jesienny widok z parku na willęDomańskich
An autumn view from the park tothe Domański villa
71
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:40 Strona 71
W 1832 roku dwóch emigrantów z Kongresówki, Walenty Lipiński i Mateusz Beksiński,założyło w Sanoku zakład kotlarski, w 1886 roku przemianowany na zakładprzemysłowy. Syn Walentego, Kazimierz Lipiński, otworzył kilka lat później PierwszeGalicyjskie Towarzystwo Budowy Maszyn i Wagonów w Sanoku, a w latach 1894–1895przystąpił do budowy fabryki na terenie dzielnicy Posada Olchowska. Tradycje tegozakładu kontynuuje obecnie Sanocka Fabryka Autobusów „Autosan”. W 1848 roku Karol Pollak założył w Sanoku drukarnię, z pras której wychodziływybitne dzieła literatury polskiej, znajdując odbiorców nie tylko w Galicji, ale i w zaborach rosyjskim i pruskim. Pierwszy zeszyt „Biblioteki Polskiej” redagowany przez Kazimierza Józefa Turowskiego wydrukowano w 1855 roku, a w 1861 roku Pollak otworzył księgarnię i publiczną wypożyczalnię książek. Na przełomie XIX i XX stulecia wyjątkowo intensywnie rozwijało się życie kulturalnemiasta; powstawały stowarzyszenia kulturalne, oświatowe, sportowe oraz spółdzielnie –polskie, ukraińskie, rusińskie i żydowskie.
Nagrobek Mateusza Beksińskiego– od niego zaczęła się sanocka
historia słynnego rodu
The tombstone of MateuszBeksiński – the Sanok history of this famous family began
with him
Tablica na grobowcu Lipińskichupamiętnia Kazimierza – twórcę
Fabryki Wagonów
The plaque on the Lipiński tombcommemorates Kazimierz –
founder of the Carriage Factory
Fabryka Wagonów i droga doStroży Wielkich w tle, fot. autor nieznany
The Carriage Factory and the roadto Stróże Wielkie
in the background, photo author unknown
Kuźnia Fabryki Wagonów L. Zieleniewski w Sanoku, 1925
The forge of the L. ZieleniewskiCarriage Factory in Sanok, 1925
S A N O K78
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:40 Strona 78
In 1832, two immigrants from Congress Poland, Walenty Lipiński and MateuszBeksiński, set up a boilermaker’s plant in Sanok, in 1886 renamed as an industrialplant. Walenty’s son, Kazimierz Lipiński, a few years later, opened the First GalicianCompany for Machinery and Carriage Construction in Sanok, and in the years 1894–1895 began building a factory in the district of Posada Olchowska. The traditionsof this plant continue today in the Sanok Bus Factory “Autosan”.In 1848, Karol Pollak founded a printing house in Sanok, with presses that published
the outstanding works of Polish literature, finding customers not only in Galicia, butalso in the Russian and Prussian partitions. The first issue of the “Polish Library”,edited by Kazimierz Józef Turowski, was printed in 1855, and in 1861 Pollak opened a bookstore and public lending library. In the late 19th and early 20th centuries, the cultural life of the city developed especially intensively; cultural, educational, and sports associations and cooperatives were formed – Polish, Ukrainian, Ruthenianand Jewish.
Tabliczka znamionowa, 1896
Nameplate, 1896
Walenty Lipiński i MateuszBeksiński – ojcowie założyciele
sanockiej fabryki
Walenty Lipiński and MateuszBeksiński – the founding fathers
of the Sanok factory
Hala dworca kolejowego weLwowie – jedno z najpiękniejszychdzieł konstrukcyjnych sanockiej
fabryki
The hall of the railway station inLviv – one of the most beautifulengineering works of the Sanok
factory
Lokomobilowy kocioł parowy –jeden z ważniejszych produktów
Fabryki Maszyn w latach 1886–1888
Locomotive steam boiler – one of the most important productsof the Machinery Plant in the
years 1886–1888
Wagon tramwajowy doczepny dlaWarszawy, 1922
Tram wagon trailer for Warsaw,1922
S A N O K79
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:40 Strona 79
Ramerówka na zdjęciuwykonanym przez Władysława
Beksińskiego, ok. 1905Ramerówka in an image taken
by Władysław Beksiński, c. 1905
Niegdyś mieściła się tutajCzytelnia Mieszczańska, później
Klub Górnika-Naftowca
Once the Municipal ReadingRoom was housed here, later the
Miners' and Oilmen's Club
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:41 Strona 86
87
Szkoła Ludowa im. FranciszkaJózefa, fot. Władysław Beksiński
ok. 1905Franz Joseph Folk School, photo
Władysław Beksiński, c. 1905 Dziś II Liceum Ogólnokształcące Today the II High School
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:41 Strona 87
Sanok – rycina, drzeworytKazimierza Piastuszkiewicza,„Kłosy”, 11 czerwca 1885, nr
1041, wyd. Jana Konopackiego
Sanok – engraving, woodcut byKazimierz Piastuszkiewicz,
“Kłosy”, June 11, 1885, No. 1041,pub. Jan Konopacki
Zamek królewski na nadsańskiejskale
The royal castle on the rockoverlooking the San
101
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:41 Strona 101
Fragment wystawy sztukicerkiewnej od XII do XX wieku
w Muzeum Historycznym
Part of the exhibition of Orthodox art from
the 12th–20th centuries in the Historical Museum
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:42 Strona 109
Zaprzęgi konne czekają na turystów, by zawieść ich w zapomniany świat dawnejGalicji. Sanocki Skansen(Muzeum Budownictwa
Ludowego)
Horse-drawn carriages waiting for tourists to transport them intothe forgotten world of old Galicia.
Sanok Open Air Museum(Museum of Folk Architecture)
113
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:42 Strona 113
War
szta
t ko
łodz
ieja
w iz
bie
dom
u z
1880
rok
uA
whe
elw
righ
t's w
orks
hop
in t
he c
ham
ber
of a
hou
se fro
m 1
880
Wsz
ystk
o ju
ż go
tow
e na
sza
baso
wy
wie
czór
. Kuc
hnia
dom
u ży
dow
skie
go z
Jać
mie
rza
Ever
ythi
ng is
rea
dy for
the
Sab
bath
eve
ning
. The
kitc
hen
of a
Jew
ish
hous
e fr
om J
aćm
ierz
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:42 Strona 118
119
Wnę
trze
cha
ty z
Pos
ady
Olc
how
skie
j z 1
880
roku
The
inte
rior
of a
hut
from
Pos
ada
Olc
how
ska
from
188
0W
syp
ialn
i por
anny
por
ząde
k, g
ospo
darz
e ud
ali s
ię ju
ż do
pra
cyIn
the
bed
room
mor
ning
ord
erlin
ess,
the
occu
pant
s of
the
hou
se h
ave
alre
ady
gone
to
wor
k
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:42 Strona 119
Koś
ciół
z B
ącza
la D
olne
go w
san
ocki
m S
kans
enie
The
chu
rch
from
Bąc
zal D
olny
in t
he O
pen
Air M
useu
m in
San
okN
iew
ielk
a, u
rocz
a ce
rkie
w z
Ros
olin
a w
Ska
nsen
ieA
sm
all,
char
min
g O
rtho
dox
chur
ch fro
m R
osol
in in
the
Ope
n A
ir M
useu
m
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:43 Strona 132
133
Mal
owni
cza
cerk
iew
z G
rązi
owej
na
stok
ach
Gór
Sło
nnyc
hThe
pic
ture
sque
Ort
hodo
x ch
urch
fro
m G
rązi
owa
on t
he s
lope
s of
the
Sło
nne
Mou
ntai
ns
Wnę
trze
ekl
ekty
czne
j cer
kiew
ki p
w. ś
w. O
nufr
ego
The
inte
rior
of th
e ec
lect
ic O
rtho
dox
Chu
rch
of S
t. O
nuph
rius
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:43 Strona 133
Ołtarze i belka tęczowa kościoła z Bączala Dolnego
pw. św. Mikołaja z 1667 roku
The altars and the rood beam of the church of St. Nicholas of 1667 from Bączal Dolny
134
Sanok blok [to do].qxp_Layout 1 21.11.2016 08:43 Strona 134