RİYAZİYYAT · 2020-04-06 · 1 Quram Qoqişvili, Teymuraz Vepxvadze, İya Mebonia, Lamara Kurçişvili RİYAZİYYAT II sinif ŞAGİRD KİTABI III hissə Qrif Gürcüstan Təhsil,

1

Quram Qoqişvili, Teymuraz Vepxvadze,İya Mebonia, Lamara Kurçişvili

RİYAZİYYATII sinif

ŞAGİRD KİTABI

III hissə

Qrif Gürcüstan Təhsil, Elm, Mədəniyyət və İdman Nazirliyinin

2018-ci il 24 iyul tarixli № 25 Əmri əsasında verilmişdir.

İNTELEKT nəşriyyatıTbilisi

2

Quram Qoqişvili, Teymuraz Vepxvadze,İya Mebonia, Lamara Kurçişvili

RİYAZİYYAT

II sinif

III hissə

ŞAGİRD KİTABI

İNTELEKT nəşriyyatıTbilisi 2020

Tərcüməçi Leyla Guliyeva

Səhifələyici Viola Tuğuşi

Dizaynerləri Quram Qoqişvili

İlya Xelaia

Rəssam Nana Mikaberidze

ISBN 978-9941-31-138-3

© Quram Qoqişvili, Teimuraz Vepxvadze, İya Mebonia, Lamara Kurçişvili, 2020.

© “İntelekt” nəşriyyatı, 2020.

İNTELEKT nəşriyyatıTbilisi, İlia Çavçavadze prospekti 5, tel.: 2-25 05 22

www.intelekti.ge [email protected]

intelekti Publishers5 ilia Chavchavadze Ave., Tbilisi, Georgia. Tel.: (995 32) 2-25 05 22

3

Kitabdan istifadə etmək üçün məsləhətlər ...............................................6

V. Ədədlərin toplanması və çıxılması

1 Ədədi ifadə .......................................................................................198

2 Toplamanın xassələrini yada salırıq.............................................203

3 Onluqların toplanması və çıxılması ..............................................207

4 Ədədi pillədən istifadə edirik .........................................................211

5 Birrəqəmli ədədi toplayaq ..............................................................214

6 Birrəqəmli ədədi çıxaq ....................................................................217

7 Onluqları sayırıq və toplayırıq ......................................................221

8 Onluqları çıxaq .................................................................................224

9 İkirəqəmli ədədləri toplayaq ...........................................................229

10 İkirəqəmli ədədləri çıxaq ................................................................232

11 İkirəqəmlıi ədədlərin toplanmasının və çıxılmasının

müxtəlif üsulları ...............................................................................237

12 Təkrar .................................................................................................240

II sinifdə keçilmiş materialın yekunu və yüksək

çətinliyə malik məsələlər ........................................................................249

Riyazi işarələr və onlardan istifadə etmək üçün tapşırıqlar ..........261

Fiqurlar ......................................................................................................261

Riyazi terminlər ........................................................................................262

Mündəricat

4

Kitabdan istifadə etmək üçün məsləhətlər

Məsləhətləri oxuyun, xüsusi işarələrin funksiyası ilə tanış olun.

Bu işarə sinifdə həll olunası tapşırıqları göstərir. Bu tapşırıqların nömrələri dairələrə daxil edilmişdir, rənglidir, məsələn, 4 .

Bu işarə ev çalışmaları üçün ayrılmış tapşırıqları göstərir. Bu tapşırıqların nömrələri üçbucaqlılara daxil edilmişdir, məsələn, 1 .

Bu simvolla həlli tez-tez kifayət qədər zəka işlənməsini tələb edən məsələlər nəzərdə tu-tulur. Bu tapşırıqların nömrələri dördbucaqlılara daxil edilmişdir, məsələn, 4 .

Bu işarələrlə qeyd olunmuş tapşırıqlar qrup çalışmaları üçün ayrılıb.

Bu işarələrlə oyunlar qeyd olunub. Riyazi bilik olmadan onlarda zəfər qazanmaq qeyri mümkündür.

Kim birinci olacaq. Bu işarə ilə verilmiş tapşırıqları həll edərkən, çalışın, zəkanızla birlikdə kəskin düşüncənizi göstərəsiniz.

Bu işarə tez-tez xatırladır ki, kitabda olan hər hansı əlavə qeydlər yolverilməzdir. Qeydlər yalnız dəftərdə aparılmalıdır.

Qrup iŞi

Ev tapşırığı

Düşün

i

Sinifdə

5

ƏDƏDLƏRİN TopLANMASI VƏ çIXILMASI

V fəsil

15 lari

Sizin biliyiniz o qədər dərinləşəcək ki, 100-dək ədədlərin toplanmasını və

çıxılmasını asanlıqla bacaracaqsınız. Bu fəsil sizə bu məsələdə kömək edəcək. Bir çox diqqətəlayiq məsələni həll edə

biləcəksiniz. Sonda bu tədris ilində öyrənilən materialları təkrarlayacağıq.

6

Ədədi ifadə1Sinifdə

Yazıları oxuyun:

Ədədi ifadənin qiymətini tapın:1 9+7 2 13–3 3 15–7 4 5+3+2 5 9+6–4.

Qiorqi 4 larilik kitab almaq istəyir. Onun 3 ədəd 1 lariliyi və 2 ədəd 2 lariliyi var. Müxtəlif ödəniş imkanlarını göstərən ədədi ifadələr yazın.

Sandronun 10 lariliyi vardı. 3 larilik albom və 6 larilik bloknotu aldıqda hansı məbləğ qalacaq?

• Verilmiş ədədi ifadənin qiymətini tapın.• Bu məsələni yenə hansı yolla həll etmək olar?

1

2

3

4

9+7 15 – 713 – 3 5 + 3 + 2

Bu yazılar ədədi ifadələrdir. Əgər əməli yerinə yetirsək, ədədi ifadənin qiymətini taparıq.

Məsələni həll etmək üçün 10-dan 6 ilə 3-ün cəmini çıxmaq olar:

10 – (6+3)

Bu ədədi ifadənin qiymətinin tapılması üçün ilk öncə mötərizədəki əməli yerinə yetirməliyik.

Dərslər 116 - 118

7

Yazını oxuyun və ədədi ifadənin qiymətini tapın:

1 6+(3+1) 2 8–(2+3) 3 (4+6)–34 (6+3)+1 5 (8–2)+3 6 4+(6–3).

5

İfadəni köçürün və mötərizələri elə yazın ki, doğru bərabərlik alınsın:

1 4–1+2=1 2 6–3–2=5 3 8–5+1=2 4 10–4+5=1.

6

Ədədi ifadələrin qiymətlərini müqayisə edin (>, < və ya = işarələrindən istifadə edin):

1 3+5 və 8+4; 2 2+7 və 3+6; 3 3+5 və 3+6.

7

Şahmat dərnəyinə 6 şagird üzv oldu. Tezliklə onlara daha 2 qız və 5 oğlan qoşuldu. İndi şahmat dərnəyində neçə üzv var?

• Mötərizələrdən istifadə edərək məsə-lənin həlli üçün ifadə qurun.

• Mötərizələrdən istifadə etmədən məsə-lənin həlli üçün ifadə qurun.

8

Ədədi ifadənin qiymətini tapın:1 18 – (4 + 6) 2 25 – (15 + 10) 3 7 + (2 + 1)4 9 – (2 + 4) 5 (3 + 7) – 4 6 (7 + 2) + 17 (9 – 2) – 4 8 3 + (7 – 4) 9 30 – (15 + 5).

Ədədi ifadəni yazın və onun qiymətini tapın:1 16-dan 9 və 7-nin cəmini çıxaq;2 10-ya 8 və 6-nın fərqini toplayaq.

1

2

Ev tapşırığı

8

Ninonun 11 larisi vardı. O, 3 lari xaçapuriyə, 1 lari isə – sərinləşdirici suya verdi. Ninonun nə qədər məbləği qaldı?

Ədədi ifadə qurun və məsələni həll edin.

Vato 5 larilik papaq almaq istəyir. Onun 1 larilikləri (3 ədəd) və 2 larilikləri (3 ədəd) var. Ödəmə üsullarını göstərən ədədi ifadələr qurun.

Yazın və ədədi ifadələrin qiymətlərini tapın:1 6-ya 14-ün və 5-in fərqini toplayaq;2 18-dən 2-nin və 6-nın cəmini çıxaq;3 9-a 8-in və 5-in fərqini toplayaq.

Ratinin 5 lariliyi və 2 lariliyi vardı. O, 3 lariyə dəftərlər aldı. Onda nə qədər məbləğ qaldı?

Bu məsələnin həlli üçün Rati iki ifadə qurdu: (5+2)–3 və (5–3)+2 .

İzah edin: sizin fikrinizcə Rati ifadə qurarkən necə mühakimə aparırdı?

Gəmi modeli almaq üçün Mamuka satıcıya 50 larilik verdi. Satıcı ona 20 larilik və 10 larilik qaytardı. Mamuka modelə nə qədər pul ödədi?

Məsələni həll etmək üçün iki cür ifadə qurun və onun qiymətini tapın.

3

4

5

6

7

9

Sizin fikrinizcə hansı fiqur buraxılmışdır?Cavabı izah edin.

• Şəkildə hansı fiqurlar təsvir olunub?• Onları hansı iki qrupa ayırmaq olar? Ayırmanın müxtəlif üsul-

larını tapın.

Düşün

1

2

1 23 4 5

6

8 9

7

Ədədlər verilmişdir: 22, 25, 14, 13, 28, 18, 15, 16, 19.Bu ədədləri iki sıra ilə cədvələ elə

düzün ki,• hər sırada ədədlər azalan sıra ilə düzülsün;• birinci sıradakı hər bir ədəd ondan aşağıda yazılan ədəddən

böyük olsun;• ikinci sıranın hər hansı bir ədədi birinci sıranın hər hansı bir

ədədindən böyük olsun.

3

10

6-dan 4-lə 2-nin fərqini çıxsaq alarıqa) 6–(4–2) b) 6–(4+2) c) 6+(4–2).

2 onluqdan 1 onluq və 3 təkliyin çıxılmasını bu cür yaza bilərik

a) 20–(1+3) b) 20–(10+3) c) 10+(10–3).

Doğru bərabərlik seçina) 2+6=3+5 b) 3+6=6+2 c) 4+6=5+4.

4

5

6

10-a 5-lə 3-ün fərqini toplasaq alarıqa) 8 b) 12 c) 15.

10-dan 5-lə 3-ün fərqini çıxsaq alarıq

a) 2 b) 12 c) 8.

Axtarılan məsafənin addım-addım təs virini ədədi ifadə ilə göstərə bilərik

a) 8 – (6 – 4) b) (8 – 4) + 6

c) (6 + 4) – 8.

1

2

36 addım

8 addım ?

4 addım

Bu şəkildən hissə kəsilmişdir.• Bu hissə verilmiş variantlardan hansı ola

bilər (seçiminizi izah edin)?a) b) c)

4

Düzgün cavabı seçin (dəftərdə işləyin)

11

Ədədi ifadələrin qiymətlərini müqayisə edin:

1 6+3 və 3+6; 2 7+10 və 10+7;3 2+9 və 9+2; 4 10+8 və 8+10.

Yada salın və cümləni tamamlayın:

Bərabərliyin düzgünlüyünü yoxlayın:1 (3+7)+4=3+(7+4); 2 (2+8)+1=2+(8+1).

Bərabərliyin düzgünlüyünü yoxlayın:1 2+4+8+1=(2+8)+(4+1); 2+(4+8)+1=(2+1)+4+8;2 3+2+7+8=(3+7)+(2+8); 3+(2+7)+8=7+(2+3)+8.

5-in, 3-ün və 2-nin cəmini müxtəlif üsullarla tapın:

Toplamanın xassələrini yada salırıq 2

1

2

4

5

3

Sinifdə

Toplananların yerini dəyişdikdə cəm ...

Verilmiş ədədləri istənilən ardıcıllıqla topladıqda cəm dəyişmir.

DİQQƏT!

(5+3)+2=? 5+(3+2)=?

Dərslər 119 - 121

12

Toplamanın xassələrindən istifadə edin və tez toplayın:1 5+4+5+1; 2 7+4+3+6; 3 8+3+2+7; 4 6+3+4+6.

6

• Dəftərə köçürün və boş xanaları hər hansı birrəqəmli ədəd-lərlə düzgün doldurun:

1 7 + = + 7; 2 4 + = + 4;3 6 + = + 6; 4 7 + = + 7.

• Boş xanaları doldurmaq üçün neçə variant mövcuddur? Cavabı izah edin.

Dəftərə köçürün və toplanarkən ifadənin qiymətinin tapılmasını asanlaşdıran ədədlərin altından xətt çəkin:

Toplamanın xassələrindən istifadə edin və ifadənin qiymətini tapın:

1 2+3+8; 2 4+5+6; 3 7+6+3; 4 9+8+1.

Dəftərə köçürün və buraxılmış ədədləri yazın:1 (5 + ) + 3 = 5 + (2 + 3); 2 ( + 6) + 9 = 1 + (6 + 9).

1

3

4

2

Ev tapşırığı

6+7+3 9+3+1 5+8+2

9+7+3 6+5+4 4+9+6

8+5+5 8+7+2 8+1+9

5+7+3 3+5+5 9+6+1

13

18 və 9-un fərqi nəyə bərabərdir?a) 7 b) 8 c) 9.

10 və 6-nın cəmi nəyə bərabərdir?a) 13 b) 15 c) 16.

Nika topa ikilarilik və 2 ədəd 10 larilik ödədi. Top neçəyədir?a) 10 lari b) 22 lari c) 21 lari.

Sandro 3 ədəd on lariliklə və 2 ədəd bir lariliklə köynək aldı. Köynək neçəyədir?

a) 32 lari b) 31 lari c) 30 lari.

5 ədəd 10 larilik və 1 ədəd 5 larilik cəmi neçə lari edər?a) 50 lari b) 54 lari c) 55 lari.

4 ədəd 5 larilik və 1 ədəd 2 larilik cəmi neçə lari edər?a) 20 lari b) 24 lari c) 22 lari.

1

2

3

4

5

6

KİM BİRİNCİ oLACAQ ?Dəftərə köçürün və mötərizələri elə yazın ki, doğru bərabərlik

alınsın:1 16 – 11 – 3 = 8 2 20 – 4 – 3 + 1 = 203 8 – 2 – 2 – 2 = 6 4 12 – 6 – 6 + 6 = 18.

Teqanın və Laşanın birlikdə 20 larisi var. Əgər Laşa Teqaya bir lari versə, onda onların məbləği bərabərləşəcək. Hər birinin neçə larisi var?

i

1

2


14

Riyazı oyun: “onluqlarla saymaq”

Aşağıda göstərilən şəkildəki kimi, iki plakatda “qarışıq“ şəkildə ədədlər təsvir olunub, onların arasında 6 və ya 7 “yuvarlaq onluqdur.” Plakatlar lövhəsində verilmiş ədədlərdən iki qrupdan birinin üzvü istənilən bir plakatda təsvir olunan yuvarlaq onluqları artan sıra ilə, ikinci qrupun üzvü isə - ikinci plakatda təsvir olunan yuvarlaq onluqları azalan sıra ilə yazır. Sonra lövhədəki plakatlar dəyişdirilir və qrupun başqa üzvləri bir-biri ilə yarışır. Hansı qrup üzvü tapşırığı tez və düzgün yerinə yetirsə, o qrup qalib gəlir.

Hər oyunda qrup özü üzv seçir...İştirak edən şagirdə hətta başqa tapşırıq verilə bilər: plakatda

təsvir olunmuş yuvarlaq onluqların növbəti ədədlərini artan (azalan)sıra ilə yazsın və ya yuvarlaq ədədlərdən 2 vahid artıq ədədləri yazsın və s.

15

Toplayaq: 40 + 20

Çıxaq: 50 – 30

Ədədlərin çıxılması şəklində yazın:

Diaqram şəklində ifadə edin və fərqi tapın.1 50 – 30 2 40 – 10 3 70 – 20.

onluqların toplanması və çıxılması 3

1

2

3

4

Sinifdə

+ 4 onluq + 2 onluq = ? onluq40 + 20 = ?

5 onluq – 3 onluq = ? onluq50 – 30 = ?

? – ? = ?

azalan çıxılan fərq

• Azalanı, çıxılanı və fərqi söyləyin.

Dərslər 122 - 124

16

7 onluq + 2 onluq = ? onluq70 + 20 = ?

5 onluq + 3 onluq = ? onluq50 + 30 = ?



Onluqları ədədi pillədə düzmək olar; ədədi pillədən istifadə edin və ədədlərin fərqini və ya cəmini tapın:

5

6

7

8

9

Onluqlarla saydan istifadə etməklə (irəli və ya geri) toplayaq və ya çıxaq. Məsələn, 60+30 cəmində 60-dan sonrakı 3 onluğu sayırıq: 70, 80, 90.

60 + 30 = 90

60 – 30 fərqində 60-dan geriyə 3 onluq sayırıq: 50, 40, 30.

60 – 30 = 30

Müxtəlif üsullardan istifadə edin:

010

2030

4050

70

90

60

80

1 90-20; 2 80-10;3 70-50; 4 80-20;5 70-30; 6 50-10;7 30+20; 8 40+50.

17

İfadənin qiymətini tapın:1 40+20; 2 50–10; 3 60+30;4 80–20; 5 70+30; 6 90–30.

Qiyanın 50 lariliyi vardı. O futbol topuna 20 lari ödədi. Qiyanın nə qədər pulu qaldı?

Sandro sadə qələm və pozan aldı. Karandaşa 20 tetri, pozana isə 10 tetri ödədi. O satıcıya 50 tetri verdi. Satıcı hansı məbləği geri qaytarmalıdır?

Müxtəlif üsullarla həll edin.

Ədədlərin çıxılması şəklində yazın.

1

2

3

4

Ev tapşırığı

50 tetri və 20 tetri birlikdə edər a) 60 tetri b) 70 tetri c) 80 tetri.

50 lari – 20 lari =

a) 20 lari b) 40 lari c) 30 lari.

2 ədəd 20 larilik və 1 ədəd 10 larilik birlikdə edəra) 50 lari b) 40 lari c) 30 lari.

1

2

3


18

10 tetri və 20 tetri birlikdəa) 40 tetridir b) 30 tetridir c) 20 tetridir.

50 lari və 10 lari birlikdə bu qədərdir: a) İki iyirmi larilik b) üç iyirmi larilik c) dörd iyirmi larilik

4

5

Kim birinci olacaq?

Hansı daha çox məbləğdən ibarətdir:1 3 ədəd 20 larilik, yoxsa 50 larilik və 4 ədəd 2 larilik?2 3 ədəd 10 larilik, yoxsa 5 ədəd 5 larilik?3 50 larilik yoxsa 4 ədəd 10 larilik və 2 ədəd 5 larilik?4 2 ədəd 20 larilik, yoxsa 3 ədəd 10 larilik və 3 ədəd 5

larilik?5 50 larilik, yoxsa 3 ədəd 10 larilik, 3 ədəd 5 larilik və 3

ədəd 1 larilik?

Salomenin və Sandronun birlikdə 15 larisi var. Salomedə San-drodan 3 lari çoxdur. Hər birinin neçə larisi var?

Tennis raketkası və top birlikdə 30 laridir. Tennis raketkasının qiy məti 2 topun qiyməti qədərdir. Top neçəyədir?

i

1

2

3

19

Ədədi pillədən istifadə etməklə məchul toplananı tapaq:

Məchul toplananı tapın:

Azalan 11-dir, fərq 5-dir. Bərabərlikdə məchul ədədi tapırıq

Ədədi pillədən istifadə edirik.

Ədədi pillədən istifadə edirik 4

1

2

3

Sinifdə

01

23

45

7

9

11

6

8

10

12

9 + ? = 12

11 – ? = 5

010

2030

4050

70

90

60

80

50 + ? = 80

01

23

45

7

9

11

6

8

10

• Çıxma zamanı əksinə sayırıq – neçə

sıçrayış edilmişdir? • Məchul çıxılan nəyə bərabərdir?

Dərslər 125 - 126

20

Ədədi pillədən istifadə edin və məchul çıxılanı tapın, əgər:

Bir pillə geriyə saymaqla məchul çıxılanı tapın.1 9– ? =5; 2 17– ? =8; 3 15– ? =9; 4 19– ? =11.

Hər bir ədədi onluqarın və təkliklərin cəmi şəklində yazın (təkliklərin sayı 10-dan az olsun):

32; 54; 63; 96.

Ratinin 50 larisi vardı. O iki ədəd 20 larilik tennis raketkası aldı. Onun nə qədər pulu qaldı?

Mziyanın 49 larisi var. O bacara bilər ya yox: • 3 ədəd 20 larilik çanta almağı? • 5 ədəd 10 larilik albom almağı?• 2 ədəd 20 larilik üzgüçülük kostyumu almağı? Neçə larisi

qalacaq?

4

5

6

7

8

4050

70

90

60

80

1 Azalan 90, fərq – 60-dırsa.

2 Azalan 70, fərq – 30-dursa.

2030

4050

7060

80

21

Ədədi pillədən istifadə etməklə və ya bir pillə saymaqla məchul toplananı tapın:

1 8+ =12; 2 7+ =10; 3 6+ =11; 4 +5=13.

Geriyə saymaqla məchul çıxılanı tapın:1 11– =8; 2 12– =9; 3 10– =7; 4 14– =11.

Ədədi pillədən istifadə edin və məchul çıxılanı tapın:1 9– =4; 2 9– =6; 3 11– =9; 4 12– =5.

1

2

3

Ev tapşırığı

11–5=6 bərabərliyində 11

a) çıxılandır b) azalandır c) cəmdir.

12–4=8 bərabərliyində 4

a) çıxılandır b) azalandır c) fərqdir.

40+30=70 bərabərliyində 40

a) azalandır b) toplanandır c) cəmdir.

Verilmiş üç ədəddən hansı +5=11 bərabərliyinin məchul toplananıdır?

a) 4 b) 6 c) 5.

Verilmiş üç ədəddən hansı 3+ =10 bərabərliyinin məchul toplananıdır?

a) 7 b) 8 c) 9.

1

2

3

4

5


22

Birrəqəmli ədəd toplayaq5Sinifdə

Say çöpləri ilə ədədləri ifadə edin və cəmi tapın:

Ədədi ifadələrdən istifadə edin və toplayın.1 37 + 2; 2 44 + 5; 3 65 + 3; 4 82 + 6.

1

2

Toplayaq: 23 + 4

onluq təklik

onluq təklik

2 34

onluq təklik

onluq təklik

2 34

7

onluq təklik

2 34

2 7

onluq təklik

onluq təklik

3 63

onluq təklik

4 52

onluq təklik

onluq təklik

+

+

+ + +

1

2

Dərslər 127 - 129

23

Saydan istifadə edirik və toplayırıq: 58 + 3

Saydan istifadə edirik – 58-dən sonra 3 ədəd sadalayırıq: 59, 60, 61.

3

62 + 34 79 + 2618 + 35 78 + 37

58 + 3 = ?

Sayma üsulu ilə toplayırıq:

2

3

Ev tapşırığı

Ədədləri toplayın (ədədlərin təsvirini çöplərlə göstərin):

onluq təklik

2 63

onluq təklik

3 72

onluq təklik

onluq təklik

onluq təklik

4 14

onluq təklik

+

+

+

1

24

4

56 + 3

56 ? ?

56 + 3 = ?

5 96 + 3

? ? ?

96 + 3 = ?

6 66 + 2

66 + 2 = ?

49 + 2

49 + 2 = ?

73 + 4

73 + 4 = ?

18 + 4

18 + 4 = ?

7

8 9 10

onluq təklik

2 43

onluq təklik

+

Sayma üsulu ilə toplayırıq:

?

? ?

?

? ? ? ? ? ? ? ?

79 + 2 =

a) 80 b) 81 c) 82.

1 49 + 2 =

a) 51 b) 49 c) 50.

2

49 + 3 =

a) 50 b) 52 c) 51.

5 23 + 4 =

a) 26 b) 27 c) 28.

6

39 + 2 =

a) 41 b) 40 c) 42.

3 89 + 2 =

a) 90 b) 91 c) 92.

4

25 + 4 =

a) 29 b) 28 c) 30.

7 38 + 2 =

a) 39 b) 40 c) 41.

8

67 + 5 =

a) 71 b) 72 c) 73.

9 88 + 4 =

a) 82 b) 94 c) 92.

10


25

Say çubuqlarından istifadə edərək ədədləri təqdim edin və çıxın.

Birrəqəmli ədədi çıxırıq 6

1

2

3

Sinifdə

Çıxaq: 28 – 6

onluq təklik onluq təklik

2 86

2

onluq təklik

2 86

2 2

– –

28-i təqdim edək təklikləri çıxırıq təklikləri çıxırıq

onluq təklik

3 75

onluq təklik

2 94

onluq təklik

3 82

onluq təklik

onluq təklik

onluq təklik

–

–

–

Dərslər 130 - 132

26

54 – 3

54 – 3 =

Geriyə saymaqla çıxın (nümunəyə baxın):

4

82 – 4

82 – 4 =

7 95 – 3

95 – 3 =

6 34 – 4

34 – 4 =

5

Çıxmanın hər hansı bir üsulunu seçin və fərqi tapın:1 33 – 2; 2 49 – 4; 3 58 – 5; 4 64 – 3.

8

Nümunə62 – 3

60-dan sonra 3 təklik geriyə sayırıq.

61 60 59 62 – 3 = 59

Düşün

Buraxılmış rəqəmi tapın:1 onluq təklik

3 1

3 6

+ ?

3 onluq təklik

4 9

4 1

–?

5 onluq təklik

8 6

8 0

–?

2 onluq təklik

6 4

6 8

+ ?

4 onluq təklik

1 8

1 4

–?

6 onluq təklik

5 4

5 7

+ ?

27

Say çöplərindan istifadə edərək ədədləri təqdim edin və çıxın:

Ev tapşırığı

1

2

onluq təklik

4 53

? ?

onluq təklik

2 63

? ?

onluq təklik

onluq təklik

–

–

63 – 3

63 – 3 =

Kote çıxmanı bu cür yerinə yetirdi:

60 – 3 = 63

Sizin fikrinizcə Kote hansı mühakiməyə görə səhvə yol verdi?

3

9

55 – 3

55 – 3 =

4 36 – 4

36 – 4 =

72 – 3

72 – 3 =

50 – 1

50 – 1 =

43 – 4

43 – 4 =

5

6 7 8

Geriyə saymaqla çıxın:

28

Tiniko çıxmanı bu cür yerinə yetirdi: 61 – 4 = 21

• İzah etməyə çalışın, Tiniko hansı yolla fərqi tapmağa çalışırdı?

• Fərqi tapın.

İmeda ədədləri bu cür topladı: 42 + 5 = 97

• İmeda hansı üsulla cəmi tapmağa çalışırdı?• Siz bu toplamadan hansı ədədi alardınız?

10

11

Riyazi oyun: “onluqlarla saymaqda (on-on aşaraq)”-da səhv etmirəm.

Qruplara 10-10 açıqca paylanır:

Hər açıqcada ədədlər 10 pillə aşaraq qəbul edilmişdir. Qrup üzvləri açıqcaları paylayırlar (lazım gələrsə, bəzi şagirdlərə 2 yaxud artıq açıqca verilə bilər).

Müəllim hər hansı bir ikirəqəmli ədəd deyir. Hansının açıqcasında bu ədəd təsvir olunubsa, o şagird açıqcanı yuxarı qaldırmalıdır.

Hansının üzvü açıqcanı doğru və daha tez göstərərsə (bu qrupun başqa üzvləri açıqcanı göstərmirlər), həmin qrupa bir bal yazılır. Daha çox bal toplayan qrup qalib sayılır. Artıq xal toplayan qrup qalib gələcək.

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90

4 14 24 34 44 54 64 74 84 94

2 12 22 32 42 52 62 72 82 92

6 16 26 36 46 56 66 76 86 96

8 18 28 38 48 58 68 78 88 98

1 11 21 31 41 51 61 71 81 91

5 15 25 35 45 55 65 75 85 95

3 13 23 33 43 53 63 73 83 93

7 17 27 37 47 57 67 77 87 97

9 19 29 39 49 59 69 79 89 99

29

onluqları sayırıq və toplayırıq 7Sinifdə

Verilmiş ədədlərin bu cür təqdiminin hər hansı qaydasını tapın və bu qayda ilə ədədləri dəftərdə yazmağa davam edin:

1

12, 22, 32, 42, ...

5, 15, 25, 35, ...

4, 14, 24, 34, ...

1

2

3

3, 13, 23, 33, ...

9, 19, 29, 39, ...

16, 26, 36, 46, ...

4

5

6

35 + 30 Toplamanı onluqlardan istifadə edərək yerinə yetirmək olar: 10-10 sayırıq, onluğu 3 dəfə artırırq.

Cədvəldən istifadə etmək olar.

45 55 65 35 + 30 = 65

5 15 25 6535 7545 8555 95

on-on sayma üsulu ilə toplayın:

44 + 10

66 + 30

2

5

73 + 20

15 + 30

3

6

18 + 30

55 + 20

4

7

Say çöplərindən istifadə edin və toplayın: 45 + 208


42

50

? ?

+

Dərslər 133 - 136

30

Say çöplərindən istifadə edin və toplayın: 24 + 309


23

40

? ?

+

33 + 10 =

a) 43 b) 53 c) 63.

1 45+10=

a) 54 b) 55 c) 35.

2

22+40=

a) 62 b) 42 c) 26.

5 52+30=

a) 55 b) 80 c) 82.

6

85+10=

a) 76 b) 86 c) 95.

3 76+20=

a) 86 b) 96 c) 78.

4

63+30=

a) 66 b) 93 c) 83.

7 31+40=

a) 35 b) 81 c) 71.

8

Say çöpləri ilə ədədləri təqdim edin və toplayın.

Ev tapşırığı

32 + 20 = ?

1


32

20

? ?

+

32 + 20


31

Bu fiquru dəftərə çəkin və elə iki parça keçirin ki, onları kəsdikdə burada təsvir olunmuş hissələr alınsın.

Verilmiş fiquru dəftərə çəkin və üzərindən elə parça keçirin ki, parçanı kəsdikdə iki bərabər fiqur ala biləsiniz:

25 + 20 =

2


22

50

? ?

+

25 + 20

42 + 30

17 + 20

3

10 32 + 3011

61 + 20545 + 304 27 + 306

onluqlarla sayma üsuli ilə toplayın:

45 + 30

? ? ?

45 + 30 = ?

7 14 + 30

14 + 30 = ?

8? ? ?

28 + 40

28 + 40 = ?

9? ? ? ?

Düşün

1

21 2

32

onluqları çıxırıq8Sinifdə

Ədədlər cədvəlinə diqqət yetirin:

• Hər bir sətirdə hansı ədədlər ardıcıllıqla yazılmışdır? • Hər bir sütunda hansı ədədlər ardıcıllıqla yazılmışdır?• 35 ədədi hansı sütundadır? 35-dən əvvəlki və sonrakı ədədləri

sadalayın. Bu ədədlər harada yerləşdirilmişdir? • 56 ədədi hansı sətirdədir? Ondan 10 vahid böyük və 10 vahid

kiçik olan ədədləri sadalayın. Bu ədədlər harada yerləşdirilmişdir? • Cədvəldən istifadə edin və toplama əməlini yerinə yetirin

47+20. Sətirdə yoxsa sütunda saymalıyıq? • Cədvəldən istifadə edin və onluqlarla geriyə sayın: 86, 76, ...

1

0 10 20 30 40 50 60 70 80 901 11 21 31 41 51 61 71 81 912 12 22 32 42 52 62 72 82 923 13 23 33 43 53 63 73 83 934 14 24 34 44 54 64 74 84 945 15 25 35 45 55 65 75 85 956 16 26 36 46 56 66 76 86 967 17 27 37 47 57 67 77 87 978 18 28 38 48 58 68 78 88 989 19 29 39 49 59 69 79 89 99

Onluqlarla geriyə saymaqla çıxma əməlini yerinə yetirin: 72 – 30 .

72-dən geriyə üç onluq sayırıq:62 52 42 72 – 30 = 42

Dərslər 137 - 139

33

37 – 20

onluq təklik

32

70

1 7

–

onluqlarla geriyə sayma üsulundan və ya ədədlər cədvəlindən istifadə edərək çıxın:

Say çöplərindən istifadə edərək ədədləri təsvir edək və çıxaq:

35 – 10

53 – 30

2

5

85 – 50

76 – 20

3

6

67 – 40

72 – 40

4

7

Vanikonun 65 tetrisi vardı. 50 tetri xərclədi. Vanikonun neçə tetrisi qaldı?

Bekanın 83 larisi vardı. 60 lariyə xizək aldı. Bekanın neçə larisi qaldı?

Anbarda 97 yeşik yağ vardı. Şənbə və bazar günü hər günə qırx yeşik payladılar. Bundan sonra neçə yeşik qaldı?

8

9

10


37 – 20 = 17

Nümunə

34

29 – 10

42 – 20

11

12

onluq təklik

onluq təklik

onluq təklik

21

90

? ?

–

onluq təklik

422

200

? ?

–

29 – 10 = ?

42 – 20 = ?

onluqlarla geriyə sayma üsulundan və ya ədədlər cədvəlindən istifadə edərək fərqi tapın:

Ev tapşırığı

17 – 101

63 – 304

79 – 307

Onluqlarla geriyə saymaqla buraxılmış yerləri doldurun.10

53 – 202

65 – 205

49 – 308

45 – 203

66 – 406

84 – 409

70, 60, 50, 40, ...

99, 89, 79, 69, ...

1

2

81, 71, 61, 51, ...

67, 57, 47, 37, ...

3

4

35

54 – 30

37 – 20

11

12

onluq təklik

onluq təklik

onluq təklik

53

40

? ?

–

onluq təklik

32

70

? ?

–

54 – 30 = ?

37 – 20 = ?

Say çöplərindən istifadə edərək ədədləri təsvir edin və çıxın:

28 – 10 =

a) 18 b) 82 c) 80.

49 – 10=

a) 93 b) 48 c) 39.

1

3 59 – 20

a) 59-dan kiçikdirb) 59-dan böyükdür c) 59-a bərabərdir.

4

40 – 20

a) 30-dan böyükdürb) 30-dan kiçikdirc) 30-a bərabərdir

5

37 – 10 =

a) 47 b) 27 c) 73.

2


36

Kote, Paata və Nika velosipedlə gəzintiyə çıxdılar. Üç velosipedin 8 təkəri vardır. Bu velosipedlərin neçəsi ikitəkərli və neçəsi üçtəkər-lidir?

6 ildən sonra Məryəm 13 yaşında olacaq. Məryəm 3 il bundan əvvəl neçə yaşında idi?

Zuranın 16 larisi vardı. O bu məbləğdən nə qədər xərclədisə, bir o qədəri də qaldı. Zuranın nə qədər pulu qaldı?

Şəkli dəftərə köçürün və 1, 2, 3, 4, 5 ədədlərini boş damalara elə düzün ki, 3 ədədin cəmi yuxarıdan aşağıya və 3 ədədin cəmi soldan sağa 9-a bərabər olsun.

Şəkli dəftərə köçürün və 1, 2, 3, 4, 5 ədədlərini boş damalara elə düzün ki, 3 ədədin cəmi yuxarıdan aşağıya və 3 ədədin cəmi soldan sağa 10-a bərabər olsun.

Toka və Nikanın birlikdə 61 larisi var. Nikanın məbləği Tokanın ikiqat artırılmış məbləğindən 1 lari artıqdır. Hər birinin neçə larisi var? Məsələyə uyğun diaqram tərtib etməyə çalışın və məsələni həll edərkən ondan istifadə edin.

Düşün

1

2

3

4

5

6

37

İkirəqəmli ədədləri toplayaq 9Sinifdə

Toplayaq 23 + 34 .

63 + 15

36 + 21 1

3

2

Toplayaq 17 + 12 .

onluq təklik

11

72

2 9

onluq təklik

23

34

? ?

onluq təklik

61

35

? ?

onluq təklik

32

61

? ?

+

+

+

+

Onluqları toplayırıq

Təklikləri toplayırıq

17 + 12 = 29

23 + 34 = ?

63 + 15 = ?

36 + 21 = ?

Nümunə

Dərslər 140 - 141

38

Sinifdə 24 qız və 15 oğlan var. Sinifdə cəmi neçə şagird var?

Zura topa 23 lari, köynəyə isə – 14 lari ödədi. Zura bu əşya-lara nə qədər pul xərclədi?

Konsert zalının birinci sırasında 38, ikinci sırasında isə – 31 tamaşaçı əyləşmişdi. Bu iki sırada cəmi neçə tamaşaçı vardı?

Alt-alta yazmaqla toplayın:

4

5

6

7

6030

+1 40

20+

3 3612

+543

5+

2 526

+4 74

11+

6

onluqların və təkliklərin təsvirlərindən istifadə edin

, və toplayın:

Ev tapşırığı

1

2

onluq təklik

21

72

onluq təklik

31

41

+

+

27 + 12

34 + 11

2712

+

3411

+

3

onluq təklik

23

13

+

21 + 33

2133

+

39

Yay tətilində Məryəm Ninoya mobil vasitəsi ilə 26 bildiriş, Nino isə Məryəmə – 23 bildiriş göndərdi. Hər ikisi cəmi neçə bildiriş göndərdi?

Mestiyada bir ailə mehmanxanası yanvar ayında 37, fevral ayında isə 42 turist daha artıq qəbul etdi. Bu mehmanxana fevral ayında neçə turistə xidmət göstərdi?

4

5

6

onluq təklik

22

71

+

27 + 21

2721

+

43+11=

a) 44 b) 54 c) 55.

87+11=

a) 88 b) 98 c) 99.

74+11=

a) 85 b) 84 c) 83.

25+63=

a) 98 b) 88 c) 79.54+23=

a) 74 b) 77 c) 57.

1

5

3

7 8

63+11=

a) 64 b) 83 c) 74.

61+38=

a) 89 b) 98 c) 99.

88+11=

a) 89 b) 90 c) 99.

2

6

4


40

İkirəqəmli ədədləri çıxırıq10Sinifdə

54 – 13

47 – 24

1

2

Çıxın 58 – 17 .

onluq təklik

51

87

? ?

onluq təklik

51

43

? ?

onluq təklik

42

74

? ?

onluq təklik

51

87

4 1

–

–

–

–

Təklikləri çıxırıq,

onluqları çıxırıq,

alırıq:

581741

4724

–

–

5413

–

çıxın. Əvvəlki misaldan istifadə edin.

Nümunə

Dərslər 142 - 144

41

33 – 22

95 – 63

Açiko bir torpaq sahəsinə 68 ting əkdi. Burada ikinciyə nisbətən 23 ting artıq əkdi. İkinci torpaq sahəsinə neçə ting əkdi?

Ani gül dəstəsi düzəltmək üçün 27 çoba ny as-tığı, Sofo – bundan 14 ədəd az çoba nyas tığından istifadə etdi. Sofo neçə çobany astığından istifadə etdi?

Beka imtahanda 76 bal topladı. Mamuka isə 24 bal az topladı. Mamuka neçə bal toplayıb?

86 – 25

3

4

6

7

8

5

onluq təklik

32

32

? ?

onluq təklik

96

53

? ?

onluq təklik

82

65

? ?

–

– –

3322

–

9563

–8625

–

42

çıxmanı yerinə yetirin:Ev tapşırığı

68 – 32

49 – 36

49 – 18

97 – 35

39 – 24

28 – 18

33 – 12

1

3

5

5

2

4

6

onluq təklik

63

82

? ?

onluq təklik

43

96

? ?

onluq təklik

41

98

? ?

onluq təklik

93

75

? ?

onluq təklik

32

94

? ?

onluq təklik

21

88

? ?

onluq təklik

31

32

? ?

–

–

–

–

–

–

–

6832

–

4936

–

4918

–

9735

–

3924

–

2818

–

3312

–

43

Şəkildə dörd dairə cədvələ elə yerləşdirilmişdir ki, hər sətirdə və hər sütunda olan dairələrin sayı bərabərdir.

• Hər sütunda və hər sətirdə neçə dairə var?• Verilmiş cədvəli dəftərə köçürün və orada 8

dairəni elə yerləşdirin ki, hər sütuna və hər sətirə üç dairə yerləşsin.

Verilmiş cədvəli dəftərə köçürün. Orada 10 dənə üç bucaqlını elə yerləşdirin ki, hər sütuna və hər sətirə üç üçbucaqlı yerləşsin.

Dörd dairəni və dörd dördbucaqlını iki sətirə və iki sütuna (əvvəlki məsələnin cədvəlinə baxın) elə yerləşdirin ki, hər sətirdə və hər sütünda dördbucaqlının sayı üçbucaqlının sayından 1 vahid artıq olsun.

Düşün

1

2

3

38–11=

a) 37 b) 27 c) 36.

98–11=

a) 97 b) 88 c) 87.

59–11=

a) 48 b) 69 c) 70.

1

5

3

49–11=

a) 28 b) 38 c) 47.

76–45=

a) 31 b) 41 c) 21.

89–11=

a) 78 b) 80 c) 88.

2

6

4


44

Dairələrə + və ya – işarələrini elə seçib yazın ki, doğru bərabərliklər alınsın:

18 8 = 8 2

Köçürün və buraxılmış yerləri doldurun:

16 3=13 0

15 3 = 16 2

6 5 = 7 4

4

8

6

5

7

8 92 4

9 93 6

+ +3

9

5

–

Riyazi oyun:“Hansı ifadənin qiyməti böyükdür?”

Qruplara açıqcalar cütlüyü paylanılır. Məsələn, bir cütlük bu cür ola bilər:

Qrupun hər bir üzvünə açıqcaların bu cür cütlüyü verilir. Hər bir qrup açıqcaların cütlüklərindən topladıqları ifadədə cəmləri çox (az) olan cavabları cəld yığmalı və müəllimə təqdim etməlidir. Qiymətləndirmə zamanı yerinə yetirilən tapşırıqların düzgünlüyü və çevikliyi nəzərə alınacaq.

“Yaxşı məktəb” veb potralından istifadə etməyinizi məs-ləhət görürük, orada “Karusel” və “Qatar” kompüter oyunlarını

aşkar edəcəksiniz. Onlar ədədlərin toplanması və müqayisəsizamanı biliyinizin yoxlanmasında sizə kömək edəcək.

8 + 7 + 15 + 65 7 + 65 + 20 + 8

45

İkirəqəmli ədədlərin toplanmasının və çıxılmasının müxtəlif üsulları 11

Sinifdə

Cəmi tapaq: 29 + 24 .

•Səkildə verilmiş qırmızı üçbucaqlıların sayı hansı ədədlə ifadə olunur?

•Bu ədəd neçə təklikdən ibarətdir?•Göy üçbucaqlıların sayı hansı ədədlə

ifadə olunur?• Bu ədəd neçə təklikdən ibarətdir?• Toplamanı onluğu aşmaqla təsvir

edin.• Nəyə bərabərdir 29+24?

29 + 24 = ?

Şəklə diqqət yetirin və bu şəklin əsasında tapın 29 + 24 . Ədədi ifadədən istifadə edərək onu təsvir edin.

• Birinci ədəddə neçə onluq var?• İkinci ədəddə neçə onluq var?• Birinci və ikinci ədədlərin təkliklərinin cəmi nəyə bərabərdir?

Əvvəlki məsələnin göstərişlərindən istifadə edin və ədədləri “onluğu aşmaq” qaydasından istifadə edərək toplayın. Nümunə əsasında toplama prosesini təsvir edin.

1 28 + 13; 2 37 + 15;

3 57 + 13; 4 65 + 18.

1

3

2

65 + 18 = 65 + 5 + 13 = 70 + 13 = 83.

Nümunə

Dərslər 145 - 148

46

Əvvəlki məsələnin üsulundan istifadə edin və toplayın. Nümunədən istifadə edin.

1 38 + 15; 2 47 + 16;

3 67 + 14; 4 75 + 16.

Onluqları ayırdıqdan sonra qalan təklikləri tapın:

62 = 6 onluq və ? təklik 62 = 5 onluq və ? təklik 62 = 4 onluq və ? təklik.

Əvvəlki məsələdən istifadə edin və çıxmanı yerinə yetirin. Nümunədən istifadə edin.

1 45 – 18; 2 53 – 17;

3 64 – 19; 4 75 – 26.

Nümunə əsasında çıxmanı yerinə yetirin.

1 42 – 18; 2 64 – 13;

3 53 – 17; 4 75 – 26.

4

5

6

7

75 + 16=(70 + 5) + (10 + 6) = 80 + 11 = 91

Nümunə

75 – 26 = (60 + 15) – (20 + 6) =

= (60 – 20) + (15 – 6) = 40 + 9= 49.

75 – 26 = 75 – 20 – 6 = 55 – 6 = 49.

(əvvəlcə yuvarlaq onluqları çıxırıq, sonra isə təklikləri).

Nümunə

Nümunə

47

Nümunə əsasında çıxmanı yerinə yetirin:

1 52 – 18; 2 64 – 19;

3 75 – 18; 4 86 – 27.

Nümunə əsasında çıxmanı yerinə yetirin: 1 62 – 19; 2 75 – 18;

3 68 – 19; 4 87 – 29.

Nümunə əsasında çıxmanı yerinə yetirin: 1 62 – 19; 2 76 – 19;

3 58 – 19; 4 86 – 18.

86 – 27 = (70 + 16) – (20 + 7) =

= (70 – 20) + (16 – 7) = 50 + 9= 59.

87 – 29 = 87 – 20 – 9 = 67 – 9 = 58.

86 – 18 = 86 – 20 + 2 = 66 + 2 = 68.

Nümunə

Nümunə

Nümunə

Ev tapşırığı

Nümunə əsasında toplayın:

Buraxılmış yerləri doldurun: 73 = 7 onluq və ? təklik 73 = 6 onluq və ? təklik 73 = 3 onluq və ? təklik 73 = 5 onluq və ? təklik

Nümunə əsasında toplayın:

1

3

4

5

6

2

57 + 16 = 57 + 3 + 13 = 60 + 13 = 73.

Nümunə

67 + 15 = (60 + 7) + (10 + 5) = 70 +12 = 82.

Nümunə

1 49 + 16; 2 58 + 14;

3 68 + 16; 4 57 + 16.

1 39 + 15; 2 48 + 13;

3 78 + 17; 4 67 + 15.

48

Təkrar

Ədədləri (dəftərdə) onluqlarla və təkliklərlə iki cür ifadə edin:

42 = ? onluq 2 təklik42 = ? onluq 12 təklik



Dəftərə köçürün, iyirmiliklərə ayırın və hər bir ədədin adını müzakirə edin:42 = ? iyirmilik 2 təklik63 = ? iyirmilik 3 təklik84 = ? iyirmilik 4 təklik

Ədədin yazılışında hər bir rəqəmin mənasını söyləyin:

43, 55, 67, 80

1

2

3

Hər bir ədədin adını onun onluqlarının və təlkiklərının təsvirləri ilə müqayisə edin.



75 = ? iyirmilik 15 təklik98 = ? iyirmilik 18 təklik76 = ? iyirmilik 16 təklik

Birrəqəmli və ikirəqəmli ədədləri tək-tək yazın: 3, 10, 15, 5, 67, 98, 99, 53, 1.

4

12Dərslər 149 -

49

Dəftərə köçürün və cədvəli doldurun:

toplanan 6 4 12 20 14 23

toplanan 8 5 6 25

cəm 10 20 22 55

Dəftərə köçürün və cədvəli doldurun:

azalan 15 35 45 40 50 48 45

çıxılan 6 7 8 32 11 20

fərq 10 10 10 20 40

Məchul ədədi söyləyin:14 + 3 = ? 12 + 0 = ? 3 + ? = 17 0 + ? = 12

Üç ədədi sadə üsulla toplayın:8 + 3 + 7 6 + 4 + 6 9 + 3 + 1

8 + 3 + 2 12 + 5 + 5 40 + 5 + 20

1, 4, 5, 6, 7 və 8 ədədləri verilmişdir. Bu ədədlərdən hansı məchul ədəd ola bilər:

5 + ? > 10.

2 5 8 9 ədədləri arasından bərabərsizlikdə olan məchul ədədi seçin.

2 + ? > 10

5 7 8 9 ədədləri arasından bərabərsizlikdə olan məchul ədədi seçin.

4 + ? < 10

5

6

7

8

9

10

11

50

Məchul ədədi tapın:20 təklik = ? onluq 40 təklik = ? onluq60 təklik = ? iyirmilik 50 təklik = ? onluq40 təklik = ? iyirmilik 80 təklik = ? iyirmilik

25 təklik = ? iyirmilik və yenə ? təklik25 təklik = ? onluq və yenə 5 təklik

“Yaşıl” rəqəmin mənasını sadalayın:

Dəftərdə sadalanan ədədi yazın on dörd, otuz səksən, otuz beş yetmiş bir, doxsan səkkiz

Şəkildə təqribən neçə şar var – təqribən 20 yoxsa 50?

12

13

14

15

78

7, 78, 70

24

2, 24, 20

97

9, 97, 90

37

7, 37, 30

12

1, 12, 10

63

6, 63, 60

84

8, 84, 80

42

2, 42, 40

59

9, 59, 50

51

Bərabərsizliyin işarəsini seçin, hansı böyükdür?

Oyuncaq parovoz 30 lariyədir. Bu məbləğlə onu almaq mümkündür ya yox?

50 tetriliklərdən, 20 tetriliklərdən, 10 tetriliklərdən istifadə edin və hər bir verilmiş əşyanı almaq üçün bu məbləği 3 cür təsvir edin.

28 yoxsa 32

16

17

18

60 tetri

maTematikarveuli

40 tetri

qarTuli enarveuli

50 tetri

52

Dəftərə köçürün və müvafiq ədədləri nöqtələrin yerinə yazın.

Verilmiş rəqəmlərdən hər hansı iki rəqəm istifadə edin və buraxılmış ədədi söyləyin:

6-cı sinif şagirdlər arasında sorğu aparılmışdır – yayda onların sevimli əyləncələri nədir? Piktoqramla sorğunun nəticələri göstərilmişdir.

Hər bir iki şagirdi bildirir. Piktoqrama əsasən suallara cavab verin:

1 Neçəsi üzgüçülüyü söylədi?2 Cəmi neçə şagird sorğudan keçirildi?3 Neçəsi meşədə gəzməyi seçdi?

19

20

21

Mənim sevimli əyləncəm

Top oyunu

Üzgüçülük

Meşədə gəzinti

Balıq tutmaq

2 onluq + 6 onluq = ... onluq

20 + 60 = ...

20 + 60 = ... iyirmilik3 onluq + 3 onluq = ... onluq

30 + 30 = ...

30 + 30 = ... iyirmilik

5, 6, 2

64 < ?

1, 9, 6

18 > ?

4, 1, 6

15 > ?

8, 3, 5

84 < ?

53

Dəftərə köçürün və buraxılmış ədədi yazın:

Çıxmanı yerinə yetirin: 54 – 31

Təkrarlanan fiqurlar qrupunu seçin:

Sizin fikrinizcə, hansı fiqurlar bərabərdirlər? Bu fiqurları dəftərə çəkin və qələmlə eyni rəngdə rəngləyin:

22

23

24

25

8 onluq – 6 onluq = onluq80 – 60 =

80 – 60 = iyirmilik 9 onluq – 5 onluq = onluq90 – 50 =

90 – 50 = iyirmilik

onluq təklik

53

41

? ?

–5431

–

1

2

54

•Nöqtələri şəkildə göstərildiyi kimi dəftərdə qeyd edin.

•Göstərilmiş sıraya əsasən nöqtələri birləşdirin.

•Sizin fikrinizə görə, birləşdirilmiş parçaları bərabər olan nöqtələrin nömrələrini sadalayın.

•Seçiminizi izah edin.

7, 8, 10, 20, 16, 18, 17, 19.

Bu ədədləri ikiqat artırmaqla mümkün olan ədədləri yazın.

Nə qədər onluğu varsa, bir o qədər də təkliyi olan ədədləri yazın.

18-in və 2-nin cəmini və fərqini yazın.

Toplamanın xassələrindən istifadə edin və ifadənin qiymətini asanlıqla tapın:

17+16+4+3.

Nino iki kitab aldı. Biri 20 lari, digəri ondan 6 lari artıqdır.

Bu iki kitaba Nino nə qədər pul ödədi?

Bir rəfdə 25, ikinci rəfdə isə – 12 kitab var. Hər iki rəfdə neçə kitab var?

Sualı elə dəyişin ki, məsələ çıxma əməli ilə həll olunsun.

26

27

28

29

30

31

32

55

Verilmiş məsələnin qısa şərtini tərtib edin və həll edin:

Hər bir fiquru adlandırın:

•Neçə çoxbucaqlı təsvir olunub?•Neçə əyri xətt təsvir olunub?• Neçə sınıq xətt təsvir olunub?

Məryəmdə qardaşı Vatoda olduğu qədər pul var. Məryəm 12 larilik kitab, Vato isə – 10 larilik top aldı. Hansında daha az pul qaldı və neçə lari?

Dərzinin eyni uzunluqda iki parçası vardır. Birin-cidən o 3 qarış, ikincidən isə 5 qarış uzunluqda parça kəsdi. Qalan parçalardan hansı daha uzundur?

Müğənnlilər müsabiqəsinə hazırlaşmaq üçün Aniyə 24 gün lazım oldu. Bu vaxt Lukanın hazırlanma vaxtından 15 gün azdır. Lukaya hazırlanmaq üçün neçə gün lazım oldu?

Rusiko 27-yə bir ədəd topladı, İrma isə 27-dən bu ədədi çıxdı. Hər ikisi eyni cavabı aldı. Qızlar hansı ədəddən istifadə etdilər?

33

34

35

36

37

38

Getdi _ 6 şagird.

Qaldı _ 8 şagird.

Vardı _ ?

Vardı _ 80 lariQaldı _ 60 lariXərclədi _ ?

1 2

56

Müxtəlif üsuldan istifadə edərək toplayın və çıxın. 38+11 85+14 76–11 55–14

76+19 57+18 75–16 47–18.

Burada göstərilmiş ədədlər cədvəlinə diqqət yetirin:

Bu cədvəldə hər bir ədədin yerini necə göstərək? Razılaşaq: məsələn: əgər, ədəd üçüncü sətirdə və ikinci

sütundadırsa, o zaman onun yerini bu cədvəldə ədədi cütlüklə göstərək: 3, 2 . Əgər ədəd 6-cı sətirdə və 8-ci sütundadırsa, o zaman onun yerini bu cür yazırıq: 6, 8 . Beləliklə, 4, 7 cütlüklə 36 ədədi, 2, 9 cütlüklə isə 18 ədədi təyin olunur.

• 1, 1 ; 5, 6 ; 9, 3 ; 10, 10 cütlükləri hansı ədədləri bildirirlər?

• Yuxarıda verilmiş qaydaya əsasən sonrakı ədədlərin yerini sadalyın; 33; 41; 5; 10; 66; 84.

• 5, 4 yerdə yazılmış ədədin sağ və sol tərəfində qeyd olunmuş ədədlərin cəmini və fərqini, aşağıda və yuxarıda yazılmış ədədlərin cəmini və fərqini tapın.

• Elə bir qayda tapın ki, cədvəldən istifadə etmədən verilmiş ədədin müvafiq (ədədi cütlüyün) yerini söyləyəsiniz, yalnız yerlərinə görə – bu yerdə yazılan ədədi söyləyirsiniz.

40

39

0 1 2 3 4 5 6 7 8 910 11 12 13 14 15 16 17 18 1920 21 22 23 24 25 26 27 28 2930 31 32 33 34 35 36 37 38 3940 41 42 43 44 45 46 47 48 4950 51 52 53 54 55 56 57 58 5960 61 62 63 64 65 66 67 68 6970 71 72 73 74 85 76 77 78 7980 81 82 83 84 85 86 87 88 8990 91 92 93 94 95 96 97 98 99

57

Əməlləri yerinə yetirin:

16 – 11 + 3 13 – 9 – 3 19 – 8 + 4

(16 – 11) + 3 13 – (9 – 3) 19 – (8 + 4)

16 – (11 + 3) (13 – 9) – 3 (19 – 8) + 4

16 – (11 – 3) 13 – (9 + 3) 19 – (8 – 4)

Mötərizələri elə qoyun ki, doğru bərabərlik alınsın:

19 – 8 + 4 = 7 16 – 11 + 3 = 2 13 – 9 – 3 = 7

İfadələrin qiymətlərini müqayisə edin:

14 + 3 – 2 14 + (3 – 2) 17 – 6 – 3 17–(6 – 3)

20 + 9 – 7 (20 + 9) – 7 18 – 9 + 7 18 – (9 + 7).

Boş damaları ədədlərlə və əməl işarələri elə doldurun ki, – (9 ) =

verilmiş ifadə məsələyə uyğun olsun:“Nənə 18 nazuki bişirdi. Səhər yeməyində 9 nazuki yeyildi,

günorta yeməyində – daha 4-ü. Şam yeməyinə neçə nazuki qaldı?”

Damaları müvafiq ədədlərlə düzgün doldurun: 18 + ( – 6) = 18 + 8 – 17 – (9 + ) = 17 – – 3.

Ədədi ifadə yazın və onun qiymətini tapın: •30-u 15 və 5-in fərqi ilə azaldın; •30-u 15 və 5-in cəmi ilə azaldın; •30-u 15 və 5-in fərqi ilə artırın;•30-u 15 və 5-in cəmi ilə artırın.

1

2

3

4

5

6

II sinifdə keçilən materialın ümumiləşdirici və yüksək çətinlikli tapşırıqları.

58

Andriyada 16 lari, Elenada isə bu məbləğin yarısı qədər vardı. Andriya Elenaya 3 lari verdi. İndi onların hansında çox məbləğ var və nə qədər çox?

Sandro və Andriyanın hərəsinin qırx larisi vardı. Sandro öz məbləğinin yarısını xərclədi, Andriyanın xərclədiyi məbləğ Sandronun xərclədiyi məbləğin yarısına bərabərdir. Hansı çox xərclədi – Andriya ya Sandro? Hansında çox məbləğ qaldı? Hər birində neçə lari qaldı?

Cədvəli doldurun:

Damaları müvafiq ədədlərlə doldurun:

Tortu 30 dilimə kəsdilər və iki qaba bölüş-dürdülər. Birinci qabdan 6 dilim, ikincidən isə 4 dilim götürdükdən sonra sayları bərabərləşdi. Əvvəlcə hansı qabda çox dilim var idi və nə qədər çox?

Əvvəlcə hər bir qabda neçə dilim var idi?

7

9

10

11

8

ədəd 40 80 50 70 60 90

üç onluq az

20

50

59

Ədədi ifadə şəklində yazın və bu ifadənin qiymətini tapın:

• 5 onluğun və 3 təkliyin cəmi =

• 5 onluğun və 3 təkliyin fərqi =

• Birinci toplanan 6 onluq, ikinci toplanan 3 onluqdur. Cəmi tapın.

=

• Azalan 9 onluq, çıxılan 5 onluqdur. Fərqi tapın.

=

Elenanın 80 tetrisi vardı. O bulka aldı və bundan sonra onun məbləği ikiqat azaldı.

• Bulka neçəyədir? • Elenanın nə qədər pulu qaldı?

On-on on larilik, iyirmi larilik və əlli larilik əskinaslarınız var. Onlardan 60 larilini neçə cür düzəltmək olar? Ən az neçə ədəd əskinasdan istifadə edə bilərik?

Cədvəldən istifadə edin və boş damaları doldurun:

Müəllimlər otağında dənə tabaşir vardı. Həftə ərzində dənə xərcləndi. Müəllimlər otağında neçə dənə tabaşir ...

12

13

14

15

16

–20 – 20+ 10 + 1050

vardı xərclədi qaldı60 20 ?

60

Məsələni həll edin və cədvəli doldurun:

Tövlədə yalnız ağ və qara qoyunlar var – ağ 30-dur, qara isə 30 baş artıqdır. Bu tövlədə cəmi neçə qoyun var?

Sandronun yeddi on lariliyi və yeddi bir lariliyi var, Qiorqinin də həmin o qədəri vardı, sonra anası yenə bir beş larilik artırdı. Qiorqidə hansı məbləğ olacaq?

Boş damaları doldurun:

Ədəd oxundan istifadə edərək toplamanı yerinə yetirin:

Ədəd oxundan istifadə edərək toplamanı yerinə yetirin:

17

20

21

18

19

ağ qara cəmi

19 + 7 = ?

67 + 5 = ?

46 + 8 = ?

82 + 9 = ?

19 20

67 68

46 47

82 83

63 + 5

63 + 5 = ?

63, ? , ? , ? , ? , ?

49 + 4

49 + 4 = ?

49, ? , ? , ? , ?

–7 – 10 +4+ 2 + 2 –1031

61

Toplayın:

Çıxmanı yerinə yetirin?

Boş damaları düzgün doldurun:

Geriyə saymadan istifadə edin və çıxmanı yerinə yetirin:

Elene satıcıya iyirmi larilik, beş larilik və bir iki larilik verdi. Satıcı ona bir lari xırda qaytardı. Elene nə qədər pul ödədi?

İdman oyunu iki hissədən ibarət və hərəsi iyirmi dəqiqəlikdir. Oyunun bitməsinə üç dəqiqə qaldıqda hakim görüşü dayandırdı. Bu oyun neçə dəqiqə davam etdi?

17

26

27

23

24

25

–10 – 4 +7+ 5 + 1046

onluq təklik

6 45

? ?

onluq təklik

5 83

? ?

onluq təklik

7 34

? ?

onluq təklik

3 97

? ?

onluq təklik

5 27

? ?

onluq təklik

8 54

? ?

+

–

+

–

+

–

65 – 3

65 – 3 = ?

65, ? , ? , ?

87 – 6

87 – 6 = ?

87, ? , ? , ? , ? , ? , ?

49 – 4

49 – 4 = ?

49, ? , ? , ? , ?

62

Əgər bu gün may ayının 25-dirsə, onda 6 gün, 8 gün əvvəl ayın neçəsi idi?

Əgər bu gün iyunun 19-dursa, onda 7 gün, 9 gün sonra ayın neçəsi olacaq?

Yazılışının sonu 6 ilə bitən bütün ikirəqəmli ədədləri azalan sıra ilə yazın. Hansı qanunauyğunluğu görürsünüz? Bu qanunauyğunluqla davam edilsə, növbəti ədəd hansı olacaqdır?

İrma 39 yaşındadır. 7 il bundan əvvəl İrma neçə yaşında idi? 8 il sonra o neçə yaşında olacaq?

Qatarın birinci vaqonunda 42 sərnişin, ikincidə isə – 8 sərnişin artıqdır. Bu iki vaqonda birlikdə neçə sərnişin var?

Ədəd oxunda 6-dan 10 pillə ilə saymaqla alınan ədədlərin müvafiq nöqtələri qeyd olunmuşdur.

•Boş damaları müvafiq ədədlərlə doldurun.•Qeyd olunmuş ədədlərin təkliklər mərtəbəsinin rəqəmini

söyləyin.

Ədəd oxunda qeyd olunmuş nöqtələrdən bəzisinin uyğun ədədi yazılıb, bəzisinin isə – yox. Verilmiş ədədlərdən seçin – 74, 3, 95, 58, 27, 49 – və boş damaları doldurun.

28

29

32

34

33

30

31

6 16 96

0 10 20 40 6030 50 70 80 90 100

63

Boş damaları doldurun:

Müqayisə edin:•66 və 23-ün cəmini 90-la;•87 və 30-un fərqini 55-lə.

Bir qutuda 37 dəftərxana sancağı, ikincidə isə – 23 dəftərxana sancağı var. Üçüncü qutuda isə birinci və ikinci qutuların ümumi sayının yarısı qədərdir. Üç qutuda birlikdə neçə dəftərxana sancağı var?

Əməlləri yerinə yetirin:(29 – 5) + 10 (49 – 2) + 20 (80 – 3) + 10

(43 – 4) + 30 (48 – 1) + 50 (38 – 4) + 40

Zuka 48 vərəqli dəftərin əvvəlcə 4-nü, sonra isə – daha 8-ni doldurdu. Bu dəftərdə neçə doldurulmamış vərəq qaldı?

Alt-alta yazmaqla toplayın:

23 larilik çantanı aldıqdan sonra Lelanın 57 larisi qaldı. Çantanı almazdan əvvəl Lelanın neçə larisi vardı?

35

36

38

39

40

41

37

6334

+2731

+7315

+6421

+5226

+3246

+4612

+2534

+

1 53 72 64 8

5135 3 25

5 866 78

+ ++14

23

986 8

++

64

Boş damaları doldurun:39 + = 55 71 + = 87 92 – = 48

66 – = 41 81 – = 56 49 + = 67

Qiorqi 12 yaşındadır; Qiorqinin anası ondan 24 yaş böyükdür, atası isə – anasından 3 yaş böyükdür. Qiorqinin və valideynlərinin yaşlarının cəmini tapın.

Birinci gün 37 zənbil üzüm dərildi, ikinci gün – 5 zənbil artıq. Bu iki gündə neçə zənbil üzüm dərildi?

•81 və 29-un fərqini 30 vahid azaldın;•54 və 18-in fərqini 43 vahid artırın;•39 və 36-nın cəmini 27 vahid azaldın;•48 və 16-nın cəmini 31 vahid artırın.

12 və 25 arasında olan ədədləri yazın.Neçə ədəd yazdınız? 1 ədədini neçə dəfə istifadə etdiniz? 2 ədədini? 0?

Müqayisə edin:

80-də iyirmiliklərin sayı 40-da onluqların sayı

20-də beşliklərin sayı 15-də üçlüklərin sayı

40-da onluqların sayı 20-də dördlüklərin sayı

50-də onluqların sayı 20-də beşliklərin sayı

42

43

44

45

46

47

65

Zalda stulların 5 cərgəsi var, hər cərgədə 10 stul. Zalda neçə stul var?

Kino zalında 8 cərgənin hərəsində 10 stul var. Filmi göstərən zaman 8 stuldan başqa bütün stullar tutulmuşdu. Neçə stul tutulmuşdu?

Artan sıra ilə düzülmüş ikirəqəmli ədədlərin ardıcıllığı verilmişdir: 12, 22, 32, 42, 52, 62, 72, 82, 92.

Bu ardıcıllığın neçə həddi var?

Bu ardıcıllığın orta həddi hansıdır?

Bu ardıcıllığın orta həddi soldan neçəncidir?

Sağdan neçəncidir?

Ninonun və Ereklenin eyni məbləğdə pulları var. Nino 20 lari xərclədi və 7 larisi qaldı, Erekle isə pul xərcləmədi. Ereklenin neçə larisi var?

Xatunanın və İrmanın eyni məbləğdə pulları var. Xatuna 20 lari xərclədi və 30 larisi qaldı. İrma 12 lari xərclədi. İrmada neçə lari qaldı?

Azalan 87-yə bərabərdir, çıxılan azalandan 10 vahid azdır. Fərqi tapın.

Çıxılan azalandan 20 vahid azdır. Fərqi tapın.

Don 23 lari bahalaşdı və indi 72 laridir. Bahalaşmazdan əvvəl donun qiyməti neçəyə idi?

12 qızılgüldən iki eynicür dəstə düzəltməlidirlər. Hər dəstədə neçə gül olacaq?

48

49

50

53

54

55

56

51

52

66

39-dan sonrakı və 30-dan əvvəlki ədədini toplayın.57

Hər hansı bir ədədin ikiqat artması ilə alınan, 12 və 25 arasında olan ədədləri yazın.

58

Teona cərgədə soldan beşincidir. Teonanın solunda cərgədə neçə adam var?

59

Nikoloz cərgədə soldan beşinci, sağdan yeddincidir. Bu cərgədə cəmi neçə adam var?

60

Niko öz məbləğinin yarısını və əlavə 1 lari xərclədi. Bundan sonra onda 6 lari qaldı. Əvvəlcə Nikoda neçə lari vardı?

62

Avtandil qabda olan fındıqların yarısını yedi və 8-i qaldı. Əvvəlcə qabda neçə fındıq vardı?

61

İrmanın və Rusudanın indi yaşlarının cəmi 14-dür. 1 ildən sonra, 3 ildən sonra onların yaşlarının cəmini tapın.

63

Meridə Ninoya nisbətən 2 lari artıqdır. Meri Ninoya nə qədər lari verməlidir ki, onların məbləği bərabərləşsin?

65

Rəqəmlərinin cəmi 6 olan bütün ikirəqəmli ədədləri yazın. Neçə ədəd aldınız?

64

Merinin və Ninonun məbləğləri bərabərdir. Meri Ninoya 2 lari verdi. İndi hansında daha çox və nə qədər pul var?

66

Bu “tikinti” neçə kubla qurulub?67

67

Mziyada 5 vərəq vardı. O bir vərəği 4 yerə kəsdi. Sonra isə alınmış bir vərəği 3 yerə kəsdi. Bundan sonra Mziyada cəmi nə qədər vərəq olacaq?

68

Bekada 6 vərəq vardı. O bir vərəği altı yerə kəsdi. Sonra isə alınmış bir vərəği altı yerə kəsdi. Bundan sonra Bekada cəmi nə qədər vərəq olacaq?

69

Ədədlər verilmişdir: 21, 30, 3, 25, 12, 9, 19, 15, 6, 27, 47.

Onların arasından toplayarkən 50 alınan 3 ədəd seçin.70

Yeddi ədədi: 1, 2, 3, 4, 5, 6 və 7 ədədlərini burada təsvir olunmuş dairələrə elə düzün ki, hər bir verilmiş istiqamətdə yazılan ədədlərin cəmi 15-ə bərabər olsun.

72

Nika fikirləşirdi: mənim məbləğim yarısı qədər və daha 6 lari artsa, o zaman məndə 36 lari olacaq. Nikanın nə qədər pulu var imiş?

73

Ani fikirləşirdi: mənim məbləğim yarısı qədər artsa, sonra isə alınan məbləğ ikiqat artsa, o zaman məndə 90 lari olacaq. Aninin nə qədər pulu var imiş?

74

Əvvəlki məsələdə verilmiş ədədlərin arasından elə 3 ədəd seçin ki, toplayarkən 42 alınsın.

71

Buraxılmış rəqəmləri düzgün doldurun:21 + 3 + 5 = 90 28 + + 12 = 95 4 + 3 + 23 = 92

75

68

Damalı lövhədə 5 daş düzülmüşdür. Hər bir daşın yerini (lazım gəlsə) sağa, sola, yuxarı, aşağı elə dəyişin ki, oxlarla göstərilmiş bütün istiqamətdə yalnız bir daş qalsın.

Bu cədvəli elə ədədlərlə doldurun ki, burada göstərilmiş hər bir istiqamətdə yazılan ədədlərin cəmi eyni bir ədədə bərabər olsun.

Bu cədvəli elə ədədlərlə doldurun ki, burada göstərilmiş hər bir istiqamətdə yazılan ədədlərin cəmi eyni bir ədədə bərabər olsun.

Eyni hərfləri eyni ədədlərlə, fərqli hərfləri isə fərqli ədədlərlə elə dəyişin ki, düzgün bərabərlik alınsın.

i + i + e + e = ii

Verilmiş dördbucaqlıdan iki parçanı elə keçirin ki, bu dördbucaqlı bölünsün:

a) Üç üçbucaqlıya, b) İki üçbucaqlıya və dördbucaqlıya,c) Bir üçbucaqlıya və iki dördbucaqlıya, ç) Dörd üçbucaqlıya,d) Üç üçbucaqlıya və dördbucaqlıya, e) İki üçbucaqlıya və iki dördbucaqlıya, f) İki üçbucaqlıya və iki beşbucaqlıya,g) Bir üçbucaqlıya, iki dördbucaqlıya və beşbucaqlıya

76

78

79

80

77

9 2

3

7

6

1012

14

69

Riyazi işarələr və onlardan istifadə etmək üçün nümunələr

Fiqurlar

Riyazi işarələr Adları Nümunələr

= bərabərdir 17 – 7 = 10

≠ bərabər deyil 17 – 7 ≠11

< kiçikdir 17 < 19

> böyükdür 12 + 2 > 12

0, 1, 2, 3, 4, 5,

6, 7, 8, 9rəqəmlər

17 (1 onluqdan və 7 təklikdən ibarət olan

ədəddir)

+ toplayaq5+15

(5-ə 15 toplayaq)

– çıxaq18–6

(18-dən 6 çıxaq)

Dairə Uçbucaqlı Dördbucaqlı Nöqtə Parça

Beşbucaqlı Əyri xətt Altıbucaqlı Sınıq xətt

Riyazi terminlər

Toplanan, cəm 7 + 8 = 15

onluq

iyirmilik

Azalan, çıxılan, 18 – 10 = 8 fərq

toplanan

azalan çıxılan fərq

cəm

10,

20,

,

,

Documents

RİYAZİYYAT · 2020-04-06 · 1 Quram Qoqişvili, Teymuraz Vepxvadze, İya Mebonia, Lamara Kurçişvili RİYAZİYYAT II sinif ŞAGİRD KİTABI III hissə Qrif Gürcüstan Təhsil,