GUÆSTIONES OVIDIANÆ.

QUARUM

S P E C I M E N A L T E R U M

Q U O D E S T

I N G E N I O A M A T O R I I C A R M I N I S O V I D I A N I

VEN IA A M PL. FACULT. PH ILO S. UPSAL.

p . p .

C A H O L U S G U I L I E L M U S L I N D E RP h ilo s . Mag:., S lip . B urén .

ET

S A M U E L A X E L I U S K Ö N S B E R GO stro g o th i.

IN AUDITOR. GUSTAV. A. D. XV II KAL. QUINCTIL, MDCCCIII h . r . m. s.

P. 3.

IJ P S A L I Æ .T Y PIS E X SCR IPSIT REG. ACAD TYPOGRAPHES.

quae q u a m v is eximia corporis pu lchr i tud ine fo rm æ q u e v e

n u s ta te d iu t iu s d e le c te t poë tam am ab i lem illum q u id em

sed v a r iu m in omni g enere vitae e t m u t a b i l e m 1). Q u i d ?

q u o d suae ipsius ancillae posthab itam se cognovit Co

r i n n a ? 2) Dolet q u id em a liquando poeta, quod ita a b

a m o r e v e x a tu m se e sse e t c ru c ia tu m dicat, vix u t re

l ic tu m sit in toto pectore , q u o d v a c u u m e sse t v u lne r i

b u s 3 ). Q u a re ve lu t i em er i t is stipendiis

Me q u o q u e — inquit — qui toties m eru i su b am o re puellae,

D e fu n c tu m p lac ide v iv e re tem p u s e r a t 4 ).

Q u o d t a m e n vix e r a t conques tus , q u u m , sen ten t ia m u

ta ta , qu idv is potius perferre q u a m servitio dominae libe

rari se m alle a sse v e ra t . A tq u e sic ille:

»Vive« deus »posito« si q u i s mihi d icat »amore«,

D eprece r: u s q u e adeo du lce puella m alu m e s t . 5)

In ean d e m saepius incurr i t am oris sive inconstantiam

Quondam Cæsareæ nimis pueli»Ficto carmine subditum Corinnæ.

»Sed eorum sententia dudum rejecta est. Procul dubio Corinna e libertinarum ct m eretricum Renere fuit«. Jahn. Ovid. opp. Tom. I , pag. 225. Cfr. praeterea bac de re »Lebensbeschreibung der röm ischen Dichter von L. Crusius, aus d. Engl, von Chr. H . Schmid. Halle 1777.« T om . I, pag. I, pag. 318 sq. De ficta libertinarum carm inibus celebratarum adpellationc cfr. Paldam . 1. I., Dissen: P ræ - fat. ad Tib., cett.

1) Amor. II, El. IV . I II , El. V II et vero vv. 23—26.2) Amor. II, El. V III .

3) Amor. II, El. IX , 1 - 2 4 .4) 1. I.

5) I. 1. v. 2 5 - 2 0 .

s iv e dubita t ionem a u t so l l ic i tud inem 2). N am quod qu is

negare t ,

Uno posse a liquem tem p o re a m a r e d u a s 3),

v id it O v id ius non m odo u n a m s e d n e d u a s q u id em

sibi sufficere : adeo se esse p ro n u m ad a m o rem , u t , si

q u a forte e sse t puella vel formae praestantia vel cu l tu s

artificio insignis, m ax im am quaeque ipsi in jiceret a d m i

ra tionem su i e t ve ro a p p e t i t i o n e m 4). E t qu ia n o v u m

se m p er aliquid a lq u e in ex p e r tu m s e c ta tu r poe ta , fit fere

u t non tam in un ius alicujus m ulie r is a m o r e deperea t ,

qu am uni s tud io am an d i ded itu s sit , in i i sq u e ipsis a u t

vo lu p ta tu m illecebris su a v ib u sq u e m o tio n ib u s , quae ex

forma cu ju scu n q u e feminae oculis s e n s ib u s q u e percipian

t u r , a u t angoribus, molest iis , offens ionibus am a n t iu m

pectora v e rsan t ib u s cupidissime saepe haereat e t com m o

re tu r . Q u id ? quod r e p u d iu m in te rd u m e t discidium

pro ob lec tam ento e t occasione a r r i p i t ? 1) Quid e n im ?

1) Cfr. A m or. II, El. X I.

2) Am or. II, 10, 2.

3) Am or. II, E l. IV.

4) A m or. II, 4, 9 sq.Non est certa meos quæ forma irrita t am ores

Centum sunt caussæ, cur ego semper am em .

5) Am or. II, 19, 3 sqq.Quod licet, ingratum est; quod non licet, acrius u rit:

Ferreus est, si quis, qued sinit alter, am a t.

Speremus pariter, pariter m etuam us am antes,E t faciat voto rara repulsa locum

Quo milii fortunam , quæ num quam fallere cu re t?

Nil ego, quod nullo tempore lædat, am o. e tc .

cfr. I, El. X II.

in perjuriis illis a m a t o r i i s ? 1) Q u id ? in cus tod ibus illis e t m ari t is zelo typ is vel increpandis vel obsecrandis e t a d m iser icord iam im p e l len d is2] nonne v id em u s animo

sa n e libentiss imo versar i p o ü tam ? A m orem enim quasi q u o d d a m ins ta r militiae ob tinere d ic t i ta n s3), am ando n e

scio q u id negotii a tq u e industriae quaerit. Q u a re vehe

m e n te r e x sec ra r i solet eos, qui ad len a ru m confugiant

in a n i ta te m , in iisque p u te n t q u id q u am praesidii e s s e 4).

P roprio en im , u t ita dicam, M arte a m a n d u m censet

O vid ius , ob e a m q u e rem nom inatim ac paene d ixerim

g ra v i te r m o n e t dom inam su a m a tq u e h o r ta tu r , ne libe

r a m am oris oblec ta t ionem in inhones tam m eretr ic ii sord e m d e t r u d a t 8).

In r e b u s illis om nibus ad s im il i tudinem suae aetatis

h om inum factus e t conform atus es t Naso. Ac praeterea

1) Am or. I I , El. V II; I I I , El. I II .

2) Am or. I , E l. V I; II, EU. II, I I I ; I II , El. IV .

3) Cfr. venustissimam Amor. I, E!. IX , quæ hodie quoque o- m nium fere in ore est:

M ilitat omnis amans, et habet sua castra cupido:A ttice, crede mihi: m ilitat omnis amans etc.

Cfr. Art. A m at. I I , 233.

4) Am or. I , El. V III . Cfr. P roperi. IV , 5.Quanto in odio et contem ptu habuerit Ovidius univeräam rem

magicam, patet ex multis locis ut A rt. Am at. I, 99— 106; Remed. 249—264; M edicam. Fac. 35— 43. Cfr. Amor. I I I , El. V ; T ibuli. 1, 2, 41— 56; P rope rt. I, I, 19—24.

5) Amor. I , El. X ; III, El. V III

u t in El. IV, Amor. lib. I I ! ) verissimam sui ingenii

m o r u m q u e su o ru m spec iem a tq u e imaginem express i t

O vid ius , sic nulla e s t res neq u e in r e ru m natura n eq u e

in hom inum vita , cu jus non sit capax mens e jus ad

vi tia ac v i r tu te s æ q u e mobilis e t propensa. E r a t en im

levis, inconstans, amoris re tinendi q u a m m ax im e incu ri

osus cal l idusque m uliebris quasi au ræ c a p t a t o r 2), id em q u e

g r a v i s 3), fidelis4), facilis ad e xardescendum sollic itusque

p rop ter a lienum a m o r e m 5). Qui faceta ironia e x s u l t a t 6),

qui nimia a r te d e l e c t a tu r 7), eu n d em v idem us su m m a an i

mi mollitia e t verecund ia c o m m e n d a r i8), ingenuaque q u a

dam s im plic ita te e t s incera facili tate a b u n d a re * ) . Q u e m

1) Cfr. prior, pag.

2) Cfr. Am or. I , 3, yv. 2, 26; 4, V. 15 s q q . ; 7, V. 12; 9 ; 10, passim; 11 passim ; 12 vv. 21— 22; I I , 1, vv. 15—21; 4, v. 11 sqq. 5 passim 15; III , Ell. 2, 6.

3) Amor. I, El. 15; II, El. 14, 2 9 - 3 8 ; II, El. 11. Cfr. A rt. Am at. 177—216.

4) Amor. I I , Ell. I I ; 14, 41—44; 15; III , El. 9.

5) Amor. II, 5 ; 17; III , 8 ; 11; 12; 14. Cfr. A rt. A m at. I I ,539—554.

6) Amor. I, 13, 4 7 - 4 8 ; II, Eli. 7 ; 19; I I I , 4 ; 3 7 - 3 8 ; El. 12. Cfr. A rt. A m at. II, 493— 510.

7) A m or. I I , 10, 5— 6; 4, 29— 30; II, El. 2 ; Art. A m at. 101 sq. Medie. Fac. 1— 31.

8) Am or. I, 7, 21— 22; 51 s q q . ; 13, 47— 48; 11,-4, II s q q .;5, 4 5 - 5 4 ; El. 6 ; 11, 45— 52; 14, 4 l - i i ; Eli. 15, 16; I II , 6,passim; El. 9; 13, passim. Cfr. Reiiwd. 655—672; celt.

9) Amor. I, 13, passim; I I , 6 ; 11, 45— 52; El. 16; I I I , 5;6 , p a ss im .

d e n iq u e nonnulli e rubescun t non m odo legere sed

a t t ingere , u tpo te qui e la tus vo lup ta te ad om nem t u r

p i tu d in em d e la b a tu r 1), idem incredibile es t in q u a n ta m

1) A m or. I, -i. 36—37; 47— 48; 5 ; II, 8, 28; 14; III , 7. Ari. A m at. I, 283 sq.; II. 307 sqq.; 113 sq q .; 667— 732; III, 769— 808; Remcd. 399—440. Ingenue ipse non dissimulata infirm itate fatetur (A m or. I l l , 11, 37—38):

N equitiam fugio: fugientem forma reducit;Aversor morum crim ina: corpus amo.

Unde concludere licet, fuisse Corinnam formosissimam illam quidem, sed nulla magnopere morum venustate ornatam . Ah lioc loco non alienum videtur anim advertere, quo factum sit, ut tam multi iique eruditi homines Ovidio litem intendere solerent lascivire tetræquc scilicet libidinis. Quod quidem judicium quum ex Qvinctilianeo illo loco (cfr. huj. disp. pag. 5) tam quam ex fonte quodam m anaverit, quibusnam ratiunculis confirmare illud conati sint docti viri, jam diu demonstrat Ciofanus (apud Rurmann. Ov. opp. omn. A m - stelod. 1727. Tom I, pag. 323) his verbis: » — — ait Qvinctilia- nus lib. X , cap. I (§ 93) — — E legia Grœcos quoque provocam u s: cujus m ihi tersus atque elegans m axim e v id e tu r auctorT ibu llu s. S u n t r/ui P ropertium m alint. O vid ius utroque la sc iv io r ; sicu t durior G allus. Quem locum, cum vulgo non intclli- gatur, ipse declarabo. Is ig itur Quinctilianus, cum Latinos scriptores in quacunque disciplina cum Græcis comparasset, tum illa, qua: modo recitavi, verba addit, in quibus de Elegiæ praestantia apertissime loquitur. Cum ergo et ex suo et ex quorundam judicio, cuinam illorum Elegiæ scribendæ principatus esset deferendus, dixisset, subdidit Ovidium Tibullo et Propertio esse lasciviorem, Gallum vero duriorem. Si quod dixi verum est, ut de Elegiae præstantia loquatur, nullo pacto verbum, quo ille u titu r, lascivior exponi potest eo sensu, quo vulgus accipit. Quod enim antithelon esset lascivior cum verbo d u rio r? nullum, au t certe otiosum . Ergo necessario dicendum est a Quinctiliano, qui id, ut Rhodiginus anim advertit, a Seneca accepit, ubi quod hic Noster lib. I M etam orph. de diluvio scribit, examinat, om nino sigm i/icari O vid iu m p lu rib u s m odis , quam T ibu llus ct P ropertiu s so liti su n t, sententiam suam , non

s e n o n n u n q u a m er iga t e t ve rborum e t se n te n t ia ru m digni

t a te m , ac p rope m ajes ta tem , quasi in c oe lum ascendens ,

ad eo u t non p o e ta ru m jocos sed P la to n u m sap ien t iam

au d ire nobis v id e a m u r 1).

H æ c omnia m ag n a m pa r te m transferr i possun t e tiam

a d re liqua Ovidii ca rm ina amatoria . Quae q u u m a p r i

va tis quodam m odo ipsius Ovidii am oribus refugiant, et,

quasi latius imperii fines occupantia , in u n iv e rsa s om ni

u m ejus aetatis hom inum res am atorias se e ffundant , u t

g ra d u ita p rospec tu longius procedunt. H ic a u te m quia

s ic im m en su s p an d itu r cam p u s , u t singu la te rm inare

m inus tam en eleganter, ex tu lisse«. Addo hoc. Q uinctil. X, 1, g 88 »lascivus quidem ,, inquit, in heroicis quoque Ovidius, et nimium am ator ingenii sui«. Quid hoc aliud significet quam lasciviam illam Ovidii in eo esse, f/uod n im ium a m a lo r s it ingen ii su i? Alius enim locus ejusd. Scrip t, (g 9), ubi de hum ilibus et obscenis mentio est, ista voce lasciviae non u titu r. De orationis, non de rerum lascivia Q uinclilianum dicere auctor quoque est Funccius (de viril, aetat. Lat. linguae, pag. 263). Ne plura. Non mirum sane, si ex iis, quae tam m ulta tam que varia Rom am tam quam in asylum quoddam confluxerunt, vitia et corruptelae, u t illis tem poribus atque in illo scriptore, nonnulla fuisse, quae irreperent in elegantissima Ovidii carm ina, quippe quae verissimam vitae im aginem exprimerent.

1) Amor. I, 10, 1 3 - 1 4 ; EI. 15; II, 4, 2 — 8 ; A rt. Am at. II, 119— 144; 467—492; Remad. 231—232; 7 l3 ; Medie. Faciei 43—50. Quod si quaerat quispiam, unde ejusmodi quoque carm ina, quae ad am atoria proprie non sint referenda, ut Amor. I l l , E ll. IX , X III, ln Am orum Libros irrepserint, ejus rei caussam ex eo repetendam puto, quod Ovidius, quum ex eodem fere fonte, quo am orem , derivari et amicitiam et pietatem viderit, omnia uno eodemque animi studio et sinceritate am plectitur.

oculis h a u d facile queas, su m m at im ta n tu m proponem us ea,

q u æ A rtis Amatoriae, R emediorum amoris, Medicaminis Facie i

su n ta rg u m e n ta . Ac p r im um qu idem quaeramus, Art is illius

a m a to r ia e 1) quaenam fueri t ratio e t consilium. Quid spec

ta n s en im Naso a r te m illam t r ad e n d am su sce p i t? Q u a

in r e di judicanda qui d ix e ru n t , idcirco esse a r te m illam

t r ad i tam , u t libidines ado lescen tu lo rum exci ta re t , ii q u in

in m a x im u m opinionis inciderin t e r ro rem , non d u b i to 2).

1) »Inscripsit (Ovid.) Iios libros A rte m A m a n d i , quod nomen etiam in plurimis codd. exstat, praeterquam quod librarii sæ penu- m ero simpliciter A rte m O v id ii com m em oraverunt. Usitatior tam en nunc est inscriptio A r tis A m atoriœ , quam Seneca primum in usum induxisse videtur, qui in Controversiis A rtes Ovidii A m atorias comm em oravit«. Jalin . Ov. Opera. Tom. I, pag. 354.

2) Dixit enim ipse Naso:Quisquis in hoc artem populo non novit am andi,

Me legat, et Iccto carm ine doctus am et.A rte citæ veloque rates rem oque m oventur;

A rte leves currus: a rte regendus am or.Q uibus verbis hæc fere subjecta est sententia:U t promiscuis omnium generum libidinibus ac voluptatibus continen tu r civium nostrorum anim i, ita tam en om nia misceri ac tu rbari videmus, quum nulla omnino sit norm a ac regula, ad quam dirigan tu r nostri amores. Q uare, quum recte atque ordine agitari debeant omnia, quisquis in hoc populo non tam am are non didicit (na tu ra enim ita com paratum , u t sine ullo m agistro ac præceptore am ori indulgcamus) quam non habet, quonam modo am are possit optim e, is confugiat ad mea artis amatoriae praecepta, ita ut, quum tem ere ac nullo consilio, naturam solam ducem secuti, adhuc am averint in ter se pueri et puellae, nemo in posterum sit, quin doctus i. e. v ia et ratione amet. Yid. Art. A m at. I, 29—30; II, 107; 599— 600; Item ed. 361—398. Clr. Am or. I, 1, 5— 10. Bene hac de re Manso (Charaktere der vornehmsten Dichter etc. pag. 338— 339). Egregie Paldanius (Röm. E ro t. pag. 73) »Nicht subjective U nsilt-licbkeit, die der Zeit ist cs, welche ihr Repräsentant sc h ild e rt «(pag. 74) »er hat nicht die eiserne Stirn heutiger Rom an-Schreiber und Rom an-Schreiberinnen, einen so jäm m erlichen, dem unverantwortlichsten Egoismus angehörenden T rium ph wohlgefällig zu schildern und mit guten Herzen, Geldbeuteln und ähnlichen schönen Dingen auszustaIhren. Nichts von allem dem ist bei Ovid. Rei ihm setzen sich Liebender und Geliebte wie zu einer Schaek- partic h in ; dass sic spielen wollen, darüber sind sie einig, nu r wer den ändern zuerst m alt m acht, wer zuerst eine Blosse entdeckt, darauf kommt es hin«.

Q u i d ? docere voluit O vidius, q u o n a m modo a sse q u e re n tu r h om ines a m o ru m ar t i f ic ia? in q u ib u s tota o ccu p a ta e t vero ex erc i ta ta e ra t illa æ t a s ? Q u i d ? a m a re docuit O v id iu s homines, a q u ib u s didicit ipse, quod ad fastig ium p erven ire posset libidinosa hom inum mollities e t lu x u r ia ? N im iru m quae sp a rsa e t dissipitata j a c eb a n t effeminati cu l tu s im m a tu ræ q u e hum an i ta t is quasi m e m b ra p a r te sq u e , ea und ique conquisivit, disposuit , a tq u e in a r tis q u a n d am form am redegit. Q uo fac tum est, u t O v i d iana illa Ars omatoria ejus aetatis ju s ta e v a d e r e t m o ru m descriptio. E o d em q u e in loco e t n um ero ponenda su n t R em ed ia illa amoris.

Quod vero opus s u u m am ato r ium praeceptis conc lu su m ad didactici, quod dicunt, carm inis s im il i tud inem conform avit Ovidius, vide, quan to opere indu lser i t su o ru m c iv ium volun ta t ibus e t desideriis. In illo carm in is g e n ere mirifice sibi p lacuerun t R om anorum poetae: cu jus q u id em rei, u t ce tera exem pla praeteream, L u c re t iu s e t Virgilius possun t esse documento . E ra t e n im hoc g en u s a d Rom ani ingenii g rav ita tem q u u m m a x im e a p tu m e t a ccom m o d a tu m . Q uo quid efficacius ad adprobat ionem legen t ium m ovendam , q u a m quo in ca rm ine an tea , q u u m s ta re t ve te r is disciplinae severi tas , g rav iss im a quaeque inessen t a rg u m e n ta , eo effeminatis jam a tq u e emollitis h om inum animis nihil praeter jocos ac lepores cele b r a r i ? Lev i ta t is enim e t imbecil litatis e s t id h a b e re pro n u t r im en to sui dedecoris e t flagitii, q u o d vel m a x i m u m pristinae vir tu t is fuerit decus.

T um vero de carm in ibus illis Artis Amatoriae e t

R em ed io rum amoris si quaeritur q u a m ad illa ad h ib u e r i t

O v id iu s inventionis ar tem, facile appareb it , quid de a m a torio c a rm in e Ovidiano ex is t im an d u m sit. Inde enim ag noscas div inam illam e legan tiam e t felicitatem ingenii O vid ian i , multo usu e t pruden tia praestantis, omnia suo quasi im perio subjicere c u p ie n t i s 1).

P ro certo po llic itus2) e ffec tu rum se esse, u t »docti a m e n t« omnes, exponit poeta , q u e m ad m o d u m non solum benevolen tiam sibi cap ian t pue lla rum p u e r i 3) p u e - r o ru m q u e puellae1), sed c av ean t e tiam u tr ique , ne a m o ris infelicitate devicti in re ru m om nium despera t ionem d e c i d a n t 5). Ac v ide omnia, quae pristinis tem poribus nihil aliud quam o s ten d eru n t opulentissimae reipublicae populi Rom ani legibus in s t i tu t isque m ajorum temperatae g rav ita tem , m ajes ta tem , magnificentiam, q u an to opere jocis ac nugis delieiisque an im orum lu x u r ian t iu m inserviant. F o ru m illud, ubi audita olim est e loquen t ium virorum vox, G rach o ru m , C rassorum , Ciceronum, Caesarum, nihil jam praeter leves a m a n t iu m susu rros r e s o n a t 6 ). Ad th e a t ra 7) m ulieres

S p e a ta tu m ven iun t , ven iu n t sp e c te n tu r u t ipsae8). Quonam stud io e t a rdore incitati ad C i r c u m 9) ad ludos

1) Cfr. htij. disp. pag. 9.2) Art. I, J sqq.3) A rt. Lih. I—II.i ) A rt. Lib. III.3) Homed. Amor.6) Art. I, 79—88.7) Ait. I, 8 9 - 1 3 1 .8) I. I. v. 99.9) Art. I, 135— 163.

gladiatorios 1)7 ad p o r t ic u s 2), ad ipsa d e o ru m t e m p l a 3),

advo lan t j u v e n e s ? n e m p e amoris im pe tu e t v o lup ta te .

Qu id ig i tu r? ad n a u m a c h ia m 4) illam ob A u g u s to e x h i

b i tam confluunt h om ines : n u m quid ad lud ic ra s p e c ta n d a ?

Im m o vero dicit N aso :

Q uis non invenit , tu rb a quod a m a re t in i l l a ? 5)

Ad t r iu m p h u m redeun t is ex oriente e x e r c i t u s 6) o b

viam procedit om nis m ulti tudo. Q u o in h o m in u m

c oncursu q u o t s u n t ju v e n e s , qui non m ag is ad

t r ium ph i m ag n i tu d in em adjiciant oculos q u a m a n im u m in

ten d a n t ad v e n e re æ delecta tionis a u c u p i u m ? 7) Convivia

ineunt, u t epulis f ru an tu r se rm onum que h i la r i ta te e t lae

titia afliciantur, a t m u lto e tiam magis u t v ino len tis viris

im ponentes u x o re s blandis ve rb is p e r m u l c e a n t 8). N u l lus

d en ique n e q u e in u rb e neq u e ex tra u r b e m locus est ,

in quo non h o m in u m libidines, tam q u a m in su o q u o d a m

domicilio, h a b i t e n t 9).

1) i. I. vv. 104— 170.2) I. I. vv. 07—74. Cfr. A rt. III, 387— 388; 391. Cfr. »Ro

merska Folkets Hemseder af d 'A rnav. Öfvers. Upsal. 1777.«pag. 90.

3) A rt. I , 75—78. Cfr. Bottiger. Sabin. T . I , l)a8* 206 ;232— 233. A rt. Amas. III , 452; Remed. 000.

4) A rt. I, 171 — 176. »Classem designat, quam M . A ntonius (ut docet P lu tarch .) partim Orientalibus copiis, partim viatoribus, agasonibus, messoribus, adolescenlulis per totam Graeciam a m agistris captis, collegerat, et contra Augustnm duxerat: quæ deinde apud Actium devicta et Romam adducta, in naum achia Cæsaris pulcherrim um praebuit spectaculum». M erula ap. Cnipping. Ov. opp. A rt. I, v. 172.

5) A rt. I, 175.6) A rt. I, 177—228.»Augustus finito Hispano bello, in Syriam ad com ponendum

Orientis statum venit: m elum que P hraati injecit, ne bellum Parth isin f e r r e t . Hic autem intelligendum est de Parthica expeditione,quam Tiberius (vel potius Cajus, Juliae et Agrippae filius, u t ostendit Micyll. ad I. I.) auspiciis Augusti suscepit«. M erula ad v. 1/7.

7) Cfr I. I. vv. 2 t7 — 228.8) A rt. I, 229—252; 525— 008; III, 719—708.9) A rt. I, 253— 202.

U t loca, in qu ibus v e rs a tu r am or, sic viae a tq u e a rtes , q u ib u s concilietur, in n u m e ra b i l e s1). E t om n es posse a d nequit iam adduci feminas, quis est , qui n e g e t ? 2) Ancillae e t servi c o r ru m p e n d i3), literae s c r ib en d a e 4), c ap tan d a e t exsp ec tan d a t e m p o r a 5) , occasiones6), o p p o r tu n i t a te s 7), blanditiae adb ibendae8), u ten d a per ju r ia e t m e n d a c i a 9 ), lacrimae10), c e t e r a 11), ad d iversas d iv e r s a r u m 12) volunta tes com ponenda e t conform anda f a c ie s13), c u l t u s 14), m o r e s 15).

I isdem fere a r tibus , q u ib u s p a ra tu s e t e xc i ta tus est, r e t in eb i tu r e t foveb itu r a m o r 16). P rae terquam quod omni urbanita t i , obsequio, s e d u l i t a t i 17) opera danda est , s u m t ib u s q u e p a r c e n d u m 18), cognitum h ab ea t a m a to r ingenium suae dominae e t mores, ita u t illi injiciat de sider ium s u i 19). Q m considera tum haberi se v u l t e t p ru d e n te m am ato rem , p robe sciat , qu id faciat, si qua forte vestigia alieni am oris a n im ad v er te r i t dom ina : p ro u t

J) A rt. I, 2 6 5 -7 7 0 .2) A rt. I, 269— 350.3) A rt. I, 3 5 1 -3 5 8 ; 375—394. Cfr. I I, 251—260.4) I. I. 4 3 7 -4 8 6 . Cfr. H I, 467— 498.5) A rt. I, 399—416.G) Art. I. 3 5 9 -3 7 4 ; 4 1 7 — 436. Cfr. I I, 2 6 1 -2 9 4 . Cfr. Bec

ker Gallus I, p. 119.7) A rt. I, 487— 504.8) 1. 1. 619—630.9) I. I. 6 3 1 -6 5 8 .10) 1. I. 6 5 9 -6 6 2 .11) I. I. 6 6 3 -6 6 8 . Cfr. 6 6 9 -7 2 2 .12) I. I. 755—770. Cfr. 111, 525— 576.13) A rt. I , 723— 732.14) I. 1. 733—736.15) I. 1. 737—738; II, 175—208. Cfr. III , 3 5 3 -3 8 0 .16) A rt. Lib. II.17) A rt. I I , 1 0 7 -1 4 4 ; 1 4 5 -1 6 0 : 1 7 5 - 2 0 8 ; 287—314, 315—

336. Cfr. I I I , 6 7 3 -6 8 2 .18) Art. I I, 261—294. Cfr. I , 417—436.19) A rt. I I, 3 4 5 -3 7 2 . Cfr. 1, 7 5 5 -7 7 0 ; III, 5 2 5 -5 7 6 .

t e m p u s postulet, a u t praefracte neg an d u m a u t l ibere fa tendum esse, cum alte ra se rem h a b u is s e x). Q uis esset enim tam feru s ta m q u e iniquus, qui p u ta re t in un ius am ore m a n e n d u m se m p er e s s e ? 2) Nihilo minori c u m consilio e t indulgentia t rac tanda est puella, si qua in amoris infidelitate dep reh en sa s i t 3). Rivalis q u o q u e h ah en d u s p a t i e n t e r 4). Q ui quod semel n ac tus est, i te ru m ac sæ p iu s assequi velit, ei g a r ru litate e t c a lu m n i i s5) a b s t in en d u m est.

In iq u u m au te m p u ta b a t O vid ius in e rm es a rm a t i s t r a dere, ob e am q u e rem puellas e tiam amatori is a r t ib u s im b u endas esse c e n s u i t 6 ). Qua in re pe rseq u en d a h au d scio an longe m ax im u m e lucea t Nasonis ingenium. Ac profecto nostro ju re nobis con tendere v idem ur, n em in em u n q u a m poëtam fuisse, qui tam sagac i te r indagaveri t , t a m acu te perspexerit, tam den ique feliciter ex p resse r i t m u l ie b rem in d o le m , q u a m ingeniosissimus hic am oris praeceptor. Yix ullæ enim su n t in m ulie rum na tura tam c æ c æ a u t o bscuræ la tebræ , quas non adierit , pe rag rav er i t , exp lor a n t .

Videbat 'sagaciss im us rei amatoriae a rti fex m ulie res h au d q u id q u am an tiqu ius habere , q u a m u t viris se exornaren t, h a b eren tq u e . quo q u am m ax im e c o m m e n d a ren t faciem, formam, v e n u s ta te m 7). D ixit ig i tu r :

O rd ia r a cu l tu — — —

J) A rt. II, 373—49?.2) A rt. II, 38 9 — 3 9 0 .3) I. I. I I , 115— 334.4) I. I. 535—600.5) !. !. 601—640.6) A rt. Lib. I I I .7) F .st ejus rei nimium contem nendum testim onium opus illud

de Medicamine Faciei, cujus quidem carminis quod tam exipua Pa rs exstat, est quod doleamus.

C u r a d a b i t faciem: facies neglecta p e r ib i t ;Idaliae similis sit licet illa d eae1''.

C u l tus en im q u u m a n im i 3) tu m praecipue c o rp o r i s3 ) v ix dici po tes t q u a n tu m h a b ea t m om enti ad a m o re m c o m p a r a n d u m . Cognoverit puella m ores hom inum a tq u e ingenia , u t e t sciat, quo q u e m q u e modo t rac te t , n e v e in i l le ce b ra ru m laqueos i n c id a t4) . Id den ique agat mulier, u t e t j u v e n e m blanditiis su is i r re t i tu m ten ea t n eq u e ipsa t e n e a t u r 5), c a v e a tq u e a b æ m u l i s 6).

J a m vero , quod bene ve r ta t , sa tis pa læ s træ a tq u e exercita tionis . In solem e t pu lv e rem prodeant . Quod si qu is accep t i s vu ln er ib u s e proelio reced ere cupiat, n e qu e h a b ea t , u n d e dolori to lerando p a r sit, confugiat ad am oeniss im a illa R em ed io rum quasi dever t icu la , ubi sit a liquod la t ib u lu m ac pe rfug ium aegri tud in is7). Ac pr im u m q u id em

Princ ip i is obs ta : sero m edicina pa ra tu r ,C u m m ala pe r longas convaluere m o r a s .8)

Quod q u id e m quo com m odius facias, otio re l i c to 9) ad negotia d e c u r r a s forensium laborum , rusticae vitae, v e nandi, c e t e r a r u m r e r u m 10 . Q u a m longissime poteris ex caussa ipsa e t quasi fonte tui mali p ro fu g ia sX1) ; sin m i

l l A rt. I l l , 100. 1 0 5 -1 0 6 .2) I. I. 311—396.3) I. I. 100— 280.4) I. I. 525— 576; 6 7 3 - 6 8 2 ; 749— 768. Cfr. II, , '4 5 - 3 7 2 .5 ) I. I. 5 7 7 -6 5 8 .6) I. I. 659— 672; 6 8 3 -7 4 6 .7) Carmen illud Remediorum amoris ut sententiarum copia

et \a rie ta te sic orationis facilitate et clepantia proxime accedit ad A m rrum et A rtis Amatorias libros, ita u t in num ero præstantis- simorum Ovidii carm inum jure referendum sit. Cfr. Jalm Ov. opp. Tom. I. pap. 487.

8) Rcrned. 91— 92. Cfr. vv. 78— 131.9) I. I. 135— 150.10) I. 1, 151—212.11) ). 1. 2 1 3 -2 1 8 .

n u s , etiamsi dom inam tu a m nullo in odio h a b e a s 1), a t

p e r sv ad e a s tibi, u t putes , nihil illa nec vilius esse nec

l e v i u s 2). Q u id ? quod e x ipsa am o r is in tem peran tia

p e te n d u m es t rem ed ium a m o r i s ? 3) O m nia den ique

effugias, quae red in teg ra re possint » v e te r is vest igia flam

mae«4). C e te ru m in his c a r m in ib u s in su n t multae d e

scrip tiones e t narra t iones, quae un iversae orationis p e rp e

tu ita ti a rg u te c o n n e c tu n tu r , q u a r u m q u e quasi hospitio

p lacide ex c ip iu n tu r l e g e n te s 5).

R e liquum est, u t de r e ru m in v e n ta ru m Disposit ione d i

cam us. Quae qu idem res non longam sa n e requ ir i t d ispu ta t io

nem. R e ru m enim e t sen ten t ia ru m t a m lenis e t fluens es t

con tex tus , tam facilis, planus, a p e r tu s ordo, u t alia aliis

quasi sua sponte su cced an t e t ve lu t i ex im proviso a d

s i n t 6). Tria imprimis sun t , q u æ a d r e ru m in carm ine

Ovidiano e t se n ten t ia ru m o rd inem collocat ionem que h aud

ex iguam h a b ea n t vim, incredibilis illa phantasiae, q u a m

dicunt, v i s 7), judicii p r u d e n t i a 8), a c u m e n in g en i i9). Quae

omnia ita inter se con juncta sun t , u t q u a m v is a liud alio

loco magis non n u n q u am a p p a r e a t , in p lurimis tam en

a p te cohaereant. E ten im acu m en s e m p e r h a b e t , quod

probare , dem ons tra re , efficere veli t, idque ne in ex i

l ita tem q u a n d am abea t, p roh ibe t cogitationis copia e t

varie tas, quae tam en q u om inus in n im iam q u a n d am l u x u -

1 ) 1 . 1 .2) I. I. 299— 356.3) I. I. 399— 488; 5 2 3 -5 4 2 .4) 1. ). 5 4 3 -8 1 0 .5) A rt. I, 101 — 132; I I , 1 9 - 9 7 ; 1 2 3 -1 4 2 ; 1 8 5 -1 9 2 ;

oft9_ i 0 8 ; 467— 488; 561— 588; I I I , 685—746; Remecl. 271—286; 46 9 _ 4 8 4 ; 549— 578; 591—604; 6 6 3 -6 6 8 . Cfr. Amor. I , 7, 51 sqq .; I I . 5. 33—42; I I I , 1, 1 sqq.; 5, 1 sqq.; Kl. 6;

" 6) Cfr. Jahn Ov. opp. Tom. I, pag. V III .7) Cfr. Amor. I. 1; 14; cctt.8) Cfr. A m or. I. 9 ; I I , 5; Art. passim.9) Cfr. Am or. I, 6; I I , 2; cctt.

r iam in cu r ra t , obsta t illa v e ræ poesis fictrix ac modera tr ix , tem peran t ia . Quoties a u te m animo e t cogitatione aliquid effinxit poöta, s ta tim ex mémorisé su æ thesauris e x p ro m i t illam exem p la ru m e t sim il i tud inum vim, u t h a bea t , q u o id, quod m en te informarit , u be r ius i llustret e t m agnif icen tius exornet. Q u a re e tiamsi u n a m q u a m q u e rem ve luti om ni ex pa r te p e r lu s tra tam , om nibus num er is p e r fectam e t absolutam proferre soleat, ita u t nihil sit, quod addi v id ea tu r posse, n u m q u a m tam en sic evolat, u t r e l in q u a t a u t quasi e conspectu a m i t ta t p e rp e tu u m r e ru m tenorem , sem p erq u e eodem redit , u nde profectus e s t 1). Haec qu id em in par tibus. Sed u t ad un iversam c a r m inum form am e t quasi h ab itum , ad loquendi com plex u m se r iem q u e deven iam us, ita fere h o ru m carm in u m com para ta ratio est, u t ad q uosdam re ru m e t sen ten t ia ru m flexus recedat oratio, quo fit, u t id, quod initio plane ac sim plic ite r na r ra tu r , e x tre m a oratione in co n tra r iu m se v e r t a t 2;. In A r te en im Amatoria, u t hoc e x em p lu m afferam, postquam prim o e t secundo libro viris praecepta t rad id i t Ovidius, tertio libro, u t in contrariis v e r sa tu r l iben ter , q u u m ad m ulie res in s t i tuendas e t e ru d i endas accedit , sen ten t iam plane m u ta t e t re ca n ta t — u t h ac voce u ta r — quodam m odo id, quod a n te cec i-

)Cfr. A m or. I , I, 10—48; 6, 3—24; 10. 13—42; I I . 2, 2 7 - 4 0 ; 41— 54; 5, 3 3 - 5 8 ; 6, 3 - 2 0 ; 2 1 —39; i3 , 4 - 2 7 ; 14, 9 - 2 0 ; 16, 1 0 - 3 3 ; 17, 1 5 - 2 3 ; I I I , 2, 7— 19; 6, 2 3 - 1 0 0 ; 10, 3 —14; 17— 42; 12, 19— 43; A rt. Am at. I 413—454; 435—461; 469—480; 621— 630; 631— 644; 645— 657; 6 8 1 -7 1 4 -I I . 1 9 - 9 7 ; 145— 154; 1 7 7 -1 9 4 ; 3 3 7 - 3 1 4 ; 3 4 9 - 3 5 6 ; 357— 372) 427— 434; 47 9—488; 647— 652; 657— 662; 679— 692; I I I . 11—24; 3 1 - 4 0 ; 6 1 - 8 0 ; 1 0 6 -1 1 2 ; 113— 120; 1 8 1 -1 8 7 ; 218— 226;315— 326; 396—412; 4 l3 — 4 l6 ; 425— 530; Remcd. 54— 70; 79— 90; 9 1 -1 0 2 ; 1 1 1 -1 1 8 ; 119— 132; 2 2 5 - 2 3 6 ; 2 6 1 - 2 8 8 ; 3 7 2 - 3 8 4 ; 441— 450; 706— 7i f ; 7 1 7 -7 2 4 ; 7 2 5 - 7 3 8 ; M ed. Fac. 3— 10; coit.

2) Cfr. Am or. I I , 5; 9 ; I I I , 3 , 11; cctt.

R

4G>

nit. M eni a p p a re b i t sententiae recep tus , si u n iv e rsam

A rtem A m ato r iam e t Remedia amoris in te r se c o m p a r a

v e r i s 1). Haec r e ru m d is t r ibuendarum proprie tas m iru m

q u a n tu m c ongru it e t concordat cum un iverso ingenio

m or ibusque Ovidii, omnia s icu t an im o sic ca rm in e

complecti, omnia in su u m usum conver te re , om nia amori

suo sub jicere cupientis .

H æ c fere habu im us, q u æ de am atorio c a rm in e O v i

diano d isp u ta rem u s . Quo qu idem in ca rm ine si inesse

v ideam us m ajo rem q u a m pro nostris m oribus l ibe r ta tem et

p e tu l a n t i a m 2 ), a b ipsa ‘na tu ra pa ren te tota an t iq u i ta s

propius abfu it q u a m hujus aetatis simulatio, quae ve rb is

religiosa, e ffrenatior factis est. D enique si qu id est,

quod v ituperes , tem pori t r ibuas : si, quod laudes, Ovidio.

1) Hoc si minus cernitur in Amorum Libris, quam in ceteris, ejus rei caussa in eo videtur esse, quod in illis Libris propius accedit Ovidius ad priorum Poetarum in rebus disponendis rationem et consuetudinem , in Arte autem A m atoria et Remediis mere propriam secutus est. In Libris illis Amorum aliud quoque, videtur com m em oratione d ignum . Q uam quam , u t ait Jahn (O v. opp. Tom. I, pap. 22(i) »poeta carmina eo, quo scripta sunt, ordine non edidit, sed eum im m utavit«, non tam en sine ullo consilio et ratione disposita videntur. Vides in primo libro augentem se pedetentim et crescentem amoris ardorem atque studium : in secundo summo quasi incendio flagrantem eundem que sensim tepescentem (cfr. Eli. 5, 7, 8, 10, i7 , 19); in tertio exstingui jam coeptum (cfr. Eli. 4, 5, 8, 11, \'2, l i ) . Corinnam enim magis magisque alienam a suo amore vidit. Quam ob rem ea quoque, quæ quum non ad amorem pertinerent, pro solatio essent, et remissionis aliquid haberent, tractavit, ut tragoedias (El, I ) , amicitias (El. IX . cfr. Remcd. 589—591)), sacra (EI. X III) .

2 ) Vix ullus exstitit apud Romanos poeta, qui quocunque in lubrico versabatur verborum castitatem et honestatem magis servarit quam ille ipse — » nequ itis Naso poeta suæ«. Cfr. Manso C haraktere etc; I I I , pag. 343.