Upload
others
View
17
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Mụclục
LờiGiớiThiệuCủa
RaymondAron-
LờiMởĐầu-Nicolas
MachiavelKínhDâng
ĐứcNgàiUyNghiêm
LaurentDeDédicis
Chương2:Những
VươngQuốcThếTập
Chương3:Những
VươngQuốcHỗnTập
Chương4:LýDoVương
QuốcCủaDariusKhông
NổiLoạnChốngLạiCác
VịThừaKếVua
Alexandre
Chương5:PhươngCách
CaiTrịNhữngĐôThị,
NhữngVươngQuốcĐã
CóSẵnNềnSinhHoạt
VàLuậtPháp
Chương6:NhũngLãnh
ThổMớiChiếmĐược
NhờVõLựcVàTài
NăngCủaKẻChiến
Thắng
Chương7:NhũngLãnh
ThổMớiChiếmĐược
NhờVõLựcVàTàiLực
CủaKẻKhác
Chương8:NhữngKẻ
NhờHànhViHènÁc
LàmĐượcChúaCông
Chương9:Những
VươngQuốcDướiChế
ĐộDânChính
Chương10:SứcMạnh
CầnChoVươngQuốc
Chương11:Những
VươngQuốcTrực
ThuộcGiáoHộiCông
Giáo
Chương12:Những
HạngCầmQuânVà
LínhĐánhThuê
Chương13:QuânChính
Quy,QuânPhụTrợVà
QuânHỗnHợp
Chương14:Quân
VươngĐốiVớiChiến
Tranh
Chương15:SựKhen
ChêĐốiVớiQuốc
Vương
Chương16:TínhHào
PhóngVàCầnKiệm
Chương17:ĐộcÁcĐể
DânSợHayĐộLượng
ĐểDânYêu
Chương18:Quân
VươngVàChữTín
Chương19:TránhĐể
DânGhétVàKhinhBỉ
Chương20:CôngTác
XâyCấtThànhTrì
DoanhTrại
Chương21:CáchCai
TrịĐượcLòngDân
Chương22:TổngBộ
TrưởngCủaChúa
Chương23:Phương
CáchTránhNịnhThần
Chương24:LýDoCác
VươngHầuÝMấtHết
ĐấtĐai
Chương25:SốMệnhVà
ConNgười
Chương26:KêuGọi
AnhHùngCứuNước
LờiGiớiThiệuCủaRaymond
Aron
Ebookmiễnphítại:
www.Sachvui.Com
Trongkhotàngchứađựngnhữngvăn
thưđượcxếpvàoloại“bấttử”,quyểnsáchnhỏnàycómộtđịavịriêngbiệt,vàcólẽlàđộcđáonữa.Tacóthểruồngbỏcoinhưmột“thiêntiểuluậnácnghiệt”viếtradomốicảmhứngcủamộtbộócvôliêmsĩưagây
rối.Tacũngcóthểcoiđólàmộtángvănchươngtuyệttácvềchínhtrị.Nhưngtừxưađếnnay,khiđãcầmquyểnsách,độcgiảkhôngthểkhôngđọcchokỹtừđầuđếncuối,khôngthểlơđễnhgạtbỏnóđược.Cuốnsách
nàykhôngcòntínhchấtmớimẻnữa-cũngnhưnhiềutácphẩmbấthủkhác-nhưngnóvẫngiữđủquyềnnănglàmngâyngấttríócta.Tôibiếtnhưvậy,nhưngtôikhôngchắclàmìnhhiểuvìsao.
Trongtrítôinảyracâutrảlời:CuốnQuânVươnglàcuốnsáchcótínhchấtcóminhbạchhiểnnhiênlàmchóimắtmọingườivàcáchọcgiảcũngnhưnhữngđộcgiảtầmthườngchỉphícôngkhimuốntìmhiểusự
huyềnbícủanó,tácgiảMachiavelmuốnnóilênnhữnggì?ÔngmuốngiáohuấnVuahaylànhândân?Ôngđứngvềphenào?PheđộctàichuyênchếhaypheCộnghòa?Haylàôngchẳngởphenàocả?
Ngàynaytakhôngcòncóthểchấpnhậnlờidiễngiảngđộcác,nhưngthiênlệchcủatriếtgiaJ.J.Rousseau.
ÔngnàyđãviếttrongmộtđoạncướcchúởcuốnXãƯớc(ContratSocial)rằng:
Machiavellàmộtngườilươngthiệnvàmộtcôngdântốt,nhưngkhimangthânphụcvụchotriềuđìnhhọMedicis,dướisựápchếcủachínhquyền,ôngbuộcphảitráhìnhtìnhyêu,tựdocủaông.Riêngviệcôngchọn
mộtnhânvậtghêtởmkhảố(BorgiaCésar)làmvaichínhchứngtỏthâmýcủaông.Saukhiđốichiếu,sosanhnhữngtưtưởngtráingượcnhaucủacuốnQuânVươngnàyvànhữngcuốnDiscourssurTiteLivevà
HistoiredeFlorence,tasẽthấyrõônglàmộtchínhtrịgiauyênthâmvàcácđộcgiảcứuxétmộtcáchhờihợt,vớithànhkiếnthiênlệchnhữngtácphẩmcủaông.TriềuđìnhLaMãcấmngặtkhôngchosáchcủaôngđượcphát
hành,bởivìôngtaquárõcáitriềuđìnhấy.
Không,khônghềcósựtráingượcgiữahaicuốnQuânVươngvàLesDiscourssurTiteLive.Machiavelyêuquýtựdovàôngkhônggiấudiếmgì
mốitìnhcảmđó.Nhưngnếumuốnlậpmộtquốcgiamới,hoặcđánhđuổihếtbọnxâmlăngdãmanrakhỏiđấtnướcthìnềntựdocủamộtdântộchưhỏngthốinátcũngbấtlựctrướcviệcnày.Ailýluậntheothuyết
Aristoteđểphântáchkỹcàngnhữngphươngcáchduytrìmộtchếđộchuyênchếtànbạo,họsẽkhôngưagìchếđộnàyvàghétthêmnhữngâmmưucủanhữngkẻlàmsuyđồiđạolýphongtụccủadânchúngđịaphương
đểmongdễbềđặtáchthốngtrịácôn.
ĐểtìmhiểuthựcnghĩacủacuốnQuânVươngvàchủtâmtốihậucủaMachiavelkhôngthểkếtthúcvộivàngnhưvậyđược.Tatìmhiểubằngbiện
chứngpháp.Đápmộtcâuhỏitứclàlạigâythêmnhữngcâuhỏikhác,rồilẩnquancólẽtalạitrởlạiđiểmxuấtphát,trởlạicâuhỏiđầutiên,mỗilầnnhắclại,nótrởnêntếnhịthêmlên.Machiavelconngườicủahuyếtthống
caoquýưachuộngtựdovàoánghétđộctàichuyênchế-nhưngôngcónhiềukinhnghiệmnhờđọcsửvànhờhànhđộng,ônghiểubiếtdòngbiếnchuyểncủacuộcđời,tínhchấtbấtnhấtcủaquầnchúng,cănbản
mongmanhcủachínhquyền.Khôngảotưởng,khôngthànhkiến,ôngkhảosáttấtcảcácchếđộchínhquyền,chiasắpthànhloại,đặtranhữngđịnhluật-nhữngđịnhluậtkhoahọcchớkhôngphảilànhữngđịnhluật
đạođức-vàmỗilãnhthổphảiđượcchiếmcứhoặcđượccaitrịtheođịnhluậtđó.Nếucóphảivìthựcôngchỉchútrọngvàonhữnglãnhthổmớichiếmcùngnhữnglãnhthổsuynhượcvànếuvìônghơitỏvẻngưỡng
mộCésarBorgiacùngnhữngthủđoạncủahắn,nhưchúngtađãchêtráchông,thìthậtlànhầmto.Mộtôngthầythuốccũngvậy,mấtnhiềuthìgiờđểnghiêncứucácbệnhtậthơnlàđểnghiêncứumộtcơthểkhỏemạnh.
Thậtvậy,nghiêncứunhữngcănbệnhlýthúhơnlàmộtcơthểlànhmạnhnhiều.Đánglưuýhơnnữalàvìcóbệnhthìmớimờithầy.Lýthúhơnlàkhicóbệnhphátsinhthìthầythuốcmớichịutìmkiếm,khámpháranhững
giềngmốiđiềuhànhcủacáccơnăngtrongcơthểconngười.Vậyđãcóaichêtráchôngthầythuốcthíchbệnhtậthơnlàsứckhỏeđâu?Nóichocùng,lỗiđâuphảitạiMachiavel,nếutìnhtrạngphonghóadântộcÝĐạiLợi
thờiđóđúngnhưôngtảcả.
Lýluậnbiệnchứngđếnđây,ngườidiễngiảicảmthấylậptrườngởtrênlàvữngchắc.Tôikhỏicầnphảigánchotácgiảkhảnăngbiếtcheđậymột
cáchbỉổihaysiêuviệt,Machiavelđãtrởnênmộtnhàbáchọcvàtrongcáithếkỷđangsaymêkhoahọcnàydùngdanhhiệuđótặngônglàquáđủrồi.Michiavellàngườisánglậpnghànhkhoahọcchínhtrị.Oscar
MorgenternlấylàmtiếcrằngcácnhàchuyênmônhiệnnayvềkhoahọcchínhtrịkhôngmanghếtnhữngchâmngôncủaMichiavelraphântáchkỹcàngđểchọnlựaranhữngđiềucóthểmangápdụngđược.
ĐộcgiảđọclạichươngVIIthấykểcôngcủaCésarBorgianhưsauđây:SaukhichiếmcứtoàncõixứRomange,CôngtướcBorgiathấyxứnàytrướckiabịthốngtrịdomộtbọnTiểuvươngkhôngcóđầyđủuy
quyền,họchỉbóclộtnhândânchứđâuphảilàcaitrị...Côngtướcxétthấycầnphảidẹpyênbọnnày,bắthọquythuậncảvàouyquyềnthếtụccủaNgài,rồisẽthànhlậpchohọmộtcơcấuchínhquyềnhoànhảohơn,
NgàigiaophótrọngtráchchoMessireRamyd’Orquemộtnhânvậtđộcácvànóngtính,toànquyềnhànhđộng.Trongmộtthờigianngắntrêntoànxứcôngcuộcbìnhđịnhvàthốngnhấtđượchoàntấtđemlại
vinhdựlớnlaochongườiphụtrách.
CésarBorgiađãtưởngthưởngbậccôngthầnnàybằngcáchnào?
Ngàimuốntỏchotấtcảaicũngtinlàtrongthờigianbình
địnhnếucónhữngbiệnphápquákhắcnghiệt,khôngphảitựNgàiralệnhmàdothútínhcủakẻthừahành.ThếlàđộtnhiêntrongmộtbuổisángkiaNgàinghiêmlệnhmangvịcôngthầnchặtthâyralàmhaimảnhvứtphơi
ởgiữacôngtrườngbêncạnhmộtcáithớttháithịtvàmộtcondaođẫmmáu.Cảnhtượngkhủngkhiếpấylàmchonhândânngẩnngơsửngsốtnhưngcũnglạicóvẻhàilòng.
Đólàtấtcảbí
quyếtcủalốitrìnhbàytrắngtrợncủaMachiavel.Khôngcógìgiảndịhơn,thuầnlývàvàhữuhiệuhơnlàbàihọcchứađựngtrongcâuchuyệnkểtrên.Đừngsợbịchêtráchlàquákiêukỳ,tacứthửphiêndịch
chuyệnnàybằngmộtngônngữtrừutượngxem.Muốnmanglạithanhbình,trậttựđếnchomộtlãnhthổđươngsốngtrongcảnhchémgiết,cướpbóclẫnnhauthìchỉmộttaylãnhtụtànácvàmẫncánlàđápứngnổicác
nhucầukhẩnthiết.Tớigiaiđoạnsau,khitháibìnhtrởlạithìphảithaythếngaymộtvịquândânchínhcóđứcđộmớicólợichotìnhhìnhchungtrongxứ.Thậtthế,trongthờigiancaitrị,vịlãnhtụtànácvàmẫntiệptất
đãphạmnhiềuđiềulàmchodânoánghét.Khiấykhôngcókếnàohayhơncả,hysinhcánhânnày,đưarachịuđựng,đónnhậnsựphẫnnộcủadânchúng,dânchúngvốnvẫnbạcbẽoxưanay.Thủđoạnkhủngkhiếpnàycốtđể
choĐứcVua(trongviệcnàylàCésarBorgia)tỏralàmìnhvôtộitrongnhữnghànhvitànácmàkẻthừahànhđãnhândanhphạmphải.Làmsaotaphảnđốinhữnglýlẽchínhxácnhưthếđược?Cólẽtakhông
thểphảnđốinổi.Nhưngcũngkhôngdễgìbắttaphảitánthưởng,hưởngứngnhữngthủđoạnấy.
Thìracácxãhộicổxưacũngđãbiếtđếnkỹthuậtdùngnhânvật“bungxung”rồi
đấy.KỹthuậtnàyđốivớicácVuaChúathìhiểnnhiênlàhữulợichắcchắnrồi.Sựthànhcôngliêntiếpcủakỹthuậtnàycóđủđểchocácdanhsưchữabệnhchocáccơchếxãhộimangkhuyếncáoápdụngkhông?Xinnhắc
sauđâymộtđoạnvăncủaMachiavel:“...muốnchiếmgiữnhữnglãnhthổđóđượcchắcchắnchỉviệctiêudiệthếtnòigiốngcủavịChúatrịvì”.Đócóthểgọilàmộtlời“khuyếncáo”khảdĩthihànhđượckhông?Lời
khuyếncáonàycóthểlàhaychogiaiđoạncấpthờivàhaykhitamuốnthấyhiệunghiệmngay,cũngnhưthủđoạngiếtbỏcôngthầnsaukhivịnàyđãlậplạitrậttựquánhanhđếnnỗigâyoánhậntrongnhângian.
“Conngườivẫnchỉlàconngười”.Nhữngđiềumàkinhnghiệmởđờidạytakhôngbaogiờphùhợpvớinhữngđiềumàcácnhàđạođứckhuyênbảota.
Đếnđâytathấy
mộtcâuhỏiđộtnhiênxuấthiện:cóphảiMachiavellấylàmthíchthúkhiôngdặnngườitarằngnhữngphươngpháphữuhiệutronglãnhvựcchínhtrịđềutráivớinhữnggiáolýcủaThánhĐường?Cáchchọnnhữngnhân
vậtđiểnhìnhđãtỏlộchongườitathấylàôngđãcươngquyếtchấpnhậnmộthìnhthức“chínhquyềntheokiểuFlorence”,SựthậthiểnnhiênlàcácQuốcgiađềuphátsinhradomộtcuộcbạođộng.Vậynhữngngườisáng
lậpracácQuốcgiatứclànhữngngườicótráchnhiệmxâyđắpchốngđỡnhữngcôngtrìnhkiếntrúc-nhữngtậpđoànnhândân-rấtmảnhdẻ,tấtnhiênhọbịdồnvàocáithếphảidùngbạolực.
NhưngđếnkhitaxéttớicáchthứccủaMachiavelbênhvựcvàlàmrạngdanhnhữngvịkiếntrúcsưxâydựnglịchsửmàôngđãkểtêntrongsách,taphảitựhỏi:MachiavelmuốnthúcđẩyngườitaBáđạohayVương
đạo(vàođườngtộilỗihayđườngđạođức),khiápdụngcáiquyềnthuậtmangdanhông,“quyềnthuậtMachiavelisme”,haychếđộCộngHòaNhânDân?
Cóphảiđôikhi
ôngdựavàogiáolýGiaTôcheđậybớtsựtrắngtrợntànbạotrongthuyếtcủaông,hoặcđểcódịpchotưtưởngcủaôngđượcpháttriểnrangoàivònggòbóbởinhữngsựthựccủakhoahọc?Đểkếtthúc,tatựhỏicóphải
Machiavelcóýđịnhmachiaviliquekhông,khicốcheđậybớtphânnửabộmặtvôluâncủathuyếtchínhtrịdoôngđẻra,hoặcbằngcáchgánchonómộtcănbảngồmnhữngnhậnthứckháchquan,hoặcbằngcách
tựthúlàđắctộinhưngbắtbuộcphảilàm?
Sauhết,nhữngngườilưutâmkhảosátcácgươnglịchsửbằngconmắtkhácvớiMachiavelkhôngthểmờámđếnnỗikhôngtrôngthấynhữngthành
côngcủađộcác,củanhamhiểm.JacquesMaritainmangdòngbiếnchuyểnvôtậncủalịchsửđểchốnglạithuyếtMachiavel.Ôngnói:“CáitốihảohữuthờitrongđónềncônglýQuốcgiađượcnảynở,vàcáitốihủhữu
thờitrongđónhữngbấtcông,nhữnghàkhắctrànlan.Haiđiềuđócóthểkháchẳnvớinhữngkếtquảcấpthờimàtríócconngườicóthểtiênliệuđượcvàchínhmắtđượcnhìnthấy.Thựcvậy,tathấyrấtkhóphânriêngratừng
tácđộngcócănnguyênxalắcởngượcdònglịchsử.Khócũngnhưkhitađứngởcửasôngmàmuốnbiếttrongbátnướcvừađượcmúclêncóchừngnàynướctừnguồnnàychảytới,cóchừngkianướctừlạchnọchạylại...”Lýluận
củaMaritainnhưtrêncũngkhôngđủthuyếtphụcđượctôi.NhàtriếthọcMaritainchỉnhắctôirằng:CáchdiễngiảinhữngsựkiệnchínhtrịcủaMachiavelkhôngphảilàcáchdiễngiảiđộcnhấtvàcáchdiễngiảinàyphảibắt
nguồntừmộtýđịnhnàođó.Vậyýđịnhđólàgì?Thếlàbâygiờ,taởvàovòngquayluẩnquẩnrồiđó,bởivìtacóthểđưararấtnhiềucâutrảlời.Machiavelđãdiễngiảinhưvậylàvìdotìnhthếbắtbuộc,docôngviệcônglàm
làmộtdựánkhoahọc,doôngmuốntìmkiếmcănnguyêncủanhữngtìnhthếcăngthẳng,doôngchánnảnnhântìnhthếthái,doôngcótưtưởngCộnghòahănghái,haydoôngcóthiệnchímuốnthốngnhấtQuốcgiaÝsau
khiđãđượcgiảithoátkhỏiáchthốngtrịcủabọnmanrợxâmlăng?
Tấtcảnhữngcâutrảlờitrênđâyđãđượclầnlượtđưaradocácnhàphêbìnhđủcácloại.Dùđãcótừngấycâutrảlời,nhưngcho
đếnnay,cuộcphêbìnhvẫnbìnhthảntiếnhànhkhôngngừng:Chínhtrịlàhànhđộngnàocũnghướngvềthànhcông.Nếusựthànhcôngcũngđòihỏiđếnnhữngbiệnpháptráiđạolý,thìvịQuânvươngcóphảikhướctừsựthành
côngkhông?Cóchịunhúngtayvàonhơbẩnkhông?CóchịuhysinhtâmhồncaothượngđểcứuvãnQuốcgiakhông?Đứnggiữangãbađường,vịQuânvươngphảingừngởđâutrênconđườngmàbắtbuộcôngtaphải
theo?VịQuânvươngcódámtừchốisựmantránếunóithậtôngtasẽtựchuốclấythảmbại?
Tôiviếtbàinàyhồitháng3nămI962.ĐúngbanămrưỡikểtừngàymộtnềnCộng
hòabịbạitànvìkhônggiữnổixứAlgeriechoPhápquốc.NhữngkẻsánglậpnênnềnCộnghòakếhậucũngvẫnlỳgantheochínhsáchcủabọnngườicũmàhọđãchửirủa.Nhưngnếucầnphảihôlớn,kêuto“Algerielàđất
Pháp”đểmưuviệcđưaDeGaullelênnắmchínhquyền,vànếuxétviệctrởvềđiệnElyséecủaconngườicôđơnđấtColombeylàcầnthiếtchoquyềnlợichungQuốcgiaPhápthìnhữngkẻchủtrươngđãlạmdụng
lòngngaythẳng,trungthànhcủađồngđộivàlàmsailạcmụctiêutranhđấucủadânchúng.ThếcóphảilàhọđãtựnguyệnlàmhoenốtínhdanhcủahọđểphụcvụquyềnlợiQuốcgiakhông?
HaylàtaphảinóicũngnhữnglãnhtụcaitrịchỉcóthểphụcvụđầyđủquyềnlợiQuốcgia,nếuhọcoithườngdanhdựcủachínhhọ-nhưngaiđứngraxétđoándanhdựhọ?Vàdânchúngcócòngiậnhờnnữakhông,khihọ
thấysựlừadốihọđãmanglạithànhcôngtốtđẹpchoQuốcgia.
Machiavelquảđãcócanđảmbảovệđếncùngcáiluânlýhànhđộngdoôngđềravàkhimuốnchốngđốilạitachỉcứlẩnquẩntrong
mộtmớcâuhỏimàtacũngkhôngtrảlờinổi.
LờiMởĐầu-Nicolas
MachiavelKínhDângĐứcNgàiUyNghiêmLaurentDeDédicis
Thườnglệnhững
kẻnàomuốnđượclòngưuáicủađấngQuânvươngđềuphảiđíchthândiệnkiếnvàdângbiếumộtlễvậtgìquýgiánhấttrongkhotàngriêngcủamình.ChắcchắntrướclàVươngthượngsẽthíchthúkhinhậnđược.Họthường
haymangdângnàolàthầnmã,nàolàbảokiếm,nàolàthảmvàng,nàongọc,kimcương.NóitómlạilànhữnglễvậtcógiátrịtươngxứngvớimứccaosangcủađấngQuânvương.
HạthầnthànhtâmmuốnbàytỏcụthểýchíphụctùngChúathượng,nhưngtìmquanhtrongtàngkhốgiađìnhkhôngcóđượcthứgìđánggiá.Xétrathầnchỉcòncómớkiếnthứcvềsựnghiệpcủabậcvĩnhânxưa,
mộtmớkinhnghiệmvềcácsựviệcđươngkimvàmộtcôngtrìnhnghiêncứutừlâunămnaycácsựliệucổtruyền.Trongmộtthờigiankhálâu,thầnđãnghiềnngẫmvàhếtsứcthậntrọngđểcôkếttấtcảvàomộtcuốnsách
nhỏnày,naythầnkínhdânglênChúathượng.
Kỳthủy,thầntựxétcuốnsáchnhỏnàykhôngđángđượcdânglênĐứcNgài.NhưngsauthầnlạivữnqtâmtinởlòngnhântừcủaĐứcNgài,nênchắc
chắnlàcuốnsáchsẽđượcĐứcNgàitiếpnhận.ThầnxétvìkhôngcótặngvậtnàolớnlaohơnlàmộtphươngtiệndânglênĐứcNgàiđểNgàicóthểtrongkhoảnhkhắcthờigiannghethấutấtcảnhữngđiềuthầnđã
tìmkiếmcầncùgomgóptrongbaonhiêunămtrường,cókhicòngặpnguyhiểmđếnbảnthânnữa.
Trongcuốnsáchnày,thầnkhôngthêudệtvănhoadàigiòngvàdùngnhữngdanhtừ
sáongữkêuvanghoặcchephủbằngmộthìnhthứcthẩmmỹtheonhưthóiquencủacáctácgiảvănnghệ.Trongthâmtâmthầnmongmuốn,nếunókhôngmanglạilợilộchayvinhdựgìthìnócũngphảitỏrõphươngdiện
tânkỳvàtínhcáchquantrọngcủađềtài.Thầncũngkhôngmuốnrằngdothànhkiếnđịavịvớixãhộithấphèncủacánhânthầnmàthiênhạgánchothầncáitộihỗnxược,dámdựbànvàocôngviệctrịquốccủa
cácvịQuânvương,vàlạicòndámđặtbàyracảnhữngquyluậtnữa.Vàviệclàmcũngchẳngkhácnàonhữnghọasĩkhivẽphongcảnhthiênnhiên,phảiđứngdướiđồngruộngthấpmớithâungắmđượcthựccảnhcủa
đồngruộng;cũnggiốngnhưmuốnhiểubiếtrõràngtínhchấtcủaChúathìphảilàmdân.
BởivậykínhtặnglênĐứcNgàitặngvậtnhỏnàyvớitấtcảlòngthànhkính.Saukhiđọc
xongxétkỹ,ĐứcNgàisẽthấyrõướcvọngcựcđộcủathầnmongthấyĐứcNgàisớmbướctớiđịavịquyềnuycaocả,vảlạimứcđộphongphúcùngnhữngđứctínhđặcsắccủaĐứcNgàicũngđãtrànđầyhứahẹnnâng
ĐứcNgàilênđịavịấy.
ĐôikhitừtrênđịavịcaoquýĐứcNgàicóliếcmắtnhìnquaxuốngnhữngnơiuám,ĐứcNgàisẽthấybảnthânkẻhạthầnđãliêntiếpchịuđựngbiếtbaonhiêusựtrớtrêuthăng
trầmdosốmệnhgâynên.
Chương2:NhữngVươngQuốcThếTập
TôiđãgạtrangoàilềnhữngxứCộnghòaDânquốcmàtôisẽbànkỹởnơikhác.Suốtởnhữngtrangdưới,với
thểvănvắntắt,tôisẽtrìnhbàylầnlượttheokhuônkhổvạchratrongchươngđầutrênđây,tôichỉchuyênchúđếncácVươngquốc,biệnluận,tìmhiểuxemnhữngxứấyđãđượccaitrịvàgìngiữnhưthếnào.
TôicóthểnóingayrằngcácVươngQuốcdướichếđộThếtậpgầngũivớidònggiốngquýtộcnhàChúanêncôngcuộcbảotồndễdànghơnlàởcácxứmớichiếm.ĐấngQuânvươngchỉcầnđừnglàmxáotrộn,đừng
thayđổinềntrậttựcũdotiềnnhânđãlậpnên.Ngoàira,khicósựxíchmíchgìxảyrathìchỉtìmcáchlàmêmdịuđithìyênviệccả.ỞđâynhàVuachỉcầncómứctàinăng,khônkhéobậctrungcũnggiữđượcđịavịcủa
mình,trừtrườnghợpbịtruấtphếdomộtlựclượngđịchquânđặcbiệthùngmạnh.
Kẻloạnthầnchiếmngôicũngchẳngvữngđâu,khichỉxảymộtbiếncốnhỏlàhắnđổngayđểcựuChúacó
thểtáingựlênngaivàng.
Mộttỷdụ:ởÝĐạiLợi,QuậncôngxứFerrarenăm1484bịngườiVenitientấncông,năm1510bịquâncủaGiáohoàngJulesđảphá.Hailần
đềuthuamàvẫngiữnổingaivàng,chỉnhờởmứcthâmniêncủaVươngtộcnàyvàcũngvìnhàVuatrịvìlàdoluậtthiênnhiên,từtrướctớinaychưacónhiềulýdocầnthiếtbuộcNgàiphảilàmnhữngviệcdởkhiến
chodânchúngtrongxứmấtlòng,tủinhục.NhưvậychắcchắnVuađượcdânmếnyêuhơnnhữngkẻmanhtâmphảnloạn,nếunhàVualạikhôngcónhiềutínhhư,tậtxấuquáđángchodânphảighétbỏ,thìtấtnhiêncảm
tìnhcủadânsẽnghiênvềNgài.VảlạisựthâmniênvàliêntụctrịvìcủadònghọnhàVua,nhữngkỷniệmđểlạitrongnướckhiếnchodântựgạtbỏnhữnglýdocủabấtcứmộtsựthayđổinào.Họcũngthừahiểumỗicuộc
thayvịđổingôichỉlànhữngviênđáđặttrướcđểgâynênmộtcuộcthayvịđổingôimớikhácnữa.
Chương3:NhữngVươngQuốcHỗnTập
Đốivớimộtlãnhthổmớithuphụcthậtlànhiềusựkhókhăn.Trướchếtlàvìvùngđấtnàykhôngphải
hoàntoànmớithànhlập,màchỉlàbộphận,mộtphầnđấtphụthuộcvàolãnhthổkhác.Toànthểkhuđấtđainàycóthểgọilàmột“VươngquốcHỗntập”.Nhữngsựthayđổi,xáotrộntrướcđâylàdoởnhữngmốikhó
khănphátsinhởngaynộibộcủacácVươngquốcmớithànhlập.Conngườilúcnàocũngsẵnsàngmuốnthayđổichủnhân,tưởngrằngsẽgặpnhữngđiềuhayhơn.Ýniệmấylàduyêncớthúcđẩyhọquaykhí
giớichốnglạiChúacủahọ.Họđãnhầm,saunàykinhnghiệmsẽchohọbiếttìnhtrạngcủahọsẽkémsúthơntrước.
Cácsựxáotrộnrốirencònbắtnguồnởmộtcănnguyêntự
nhiênvàthườngtìnhnữa,khiChúamớinắmquyềncaitrịmộtxứ,tránhsaokhỏigâymốihờnoáncủadânxứấytrướcnhữnghànhvibắtbuộcnhưviệclậpcácđồnbinhởkhắpnơi.Thêmnữatronggiaiđoạnchiếmđóng
đấtđaitấtnhiênđãxảyranhiềusựhàhiếpdânchúng.DĩnhiênnhữngđiềuđósẽtrởnênkẻthùđốivớinhữngngườimàChúađãphárốiđờisốngcủahọ.Đằngkhác,đốivớinhữngkẻđãđồngtìnhgiúpChúathâmnhập
vàoxứhọ,Chúakhôngthểtrìumếnvàlàmvuilònghọmãiđược,vìtakhôngsaođềnđáp,tưởngthưởnghếtdụcvọngcủahọđược.ĐốivớihọChúacũngkhôngsaodùngkếquyếtliệtđượcvìhọvẫnlàânnhâncủa
Chúa.Vậykhitamuốnchiếmcứmộtxứnào,dùtacómộtđạohùngbinhchăngnữacũngvẫncầnnhấtlàsựhưởngứngcủatoànthểnhândânxứđó.
Muốnchứngmìnhnhữngđiềunày,tôixin
kểchuyệnvuaLouisXII.NgàiđùngđùngkéoquânchiếmcứxứMilan,rồiđộtnhiênbịthấtthủngayxứấy.LầnđầunàychỉcóđạoquâncủatướngLudovicSfarzacũngđủđánhbậtNgàirakhỏixứ.Thấtbạilàvì
nhândântrongxứ,saukhimởcửathànhđónrướcquânnhàVuakhôngthấyđượcthỏamãnnhữngướcvọngchồngchấttrongtríóchọtừbaolâunay.Thêmnữa,họlạikhôngchịunổinhữngsựtanrãchiarẽdotân
Chúagâynêntrongxứhọ.
Mộtthựctrạngnữatacầnnhậnrõlàmộtkhiđãchiếmlạiđượcnhữngxứdấyloạncướpchínhquyềncủata,thìsaunàykhómàcókẻlậtđổnổita,vì
trongdịpdẹploạn,tađãtrừngtrịhếtkẻcótội;tađãlôiranhữngkẻkhảnghi,cácnơisuyyếuđãđượcxâythànhđắplũy.
ThếchonênởthờikỳxứMilanbịPhápđôhộlầnthứnhất,Công
tướcLudovicchỉmớirầmrộkéoquânhămdọangoàibiêngiới,tứckhắclàchínhquyềnPhápbịsụpđổ.Đếnthờikỳđôhộthứhai,toànthếgiớiphảiliênminhlại,đoànkếtchặtchẽmớithắngnổi,đẩyluirangoàilãnhthổÝ
ĐạiLợinhữngđạoquânchiếmđóngcủaPhápvương.Đólàhậuquảcủanhữngnguyênnhânmàtôiđãtrìnhbàyởtrên.
ThếlàcảhailầnnướcPhápđềubịtướcmấtquyềnđôhộtrên
xứMilan.
Duyêncớsựthấtbạilầnthứnhấtđãđượctrìnhbàyrõrệtởtrên.Bâygiờnếumuốntìmlýdocủasựthấtbạilầnthứhai,trướchếttaphảitrìnhbàyrađâynhữngphươngkế
màbấtcứvịQuânvươngnàoởtrườnghợptươngtự,nhưPhápvương,phảimangápdụngngõhầucủngcốlạiđịavịcủamình.ThếmàPhápvươngđãbỏquakhôngthihành.
Vậytôinóingay
tớinhữngxứ,nhữngtỉnhbịchinhphụcvàsátnhậpvàomộtVươngquốccổhơn.Tacóthểxếplàmhailoại:nhữngxứ,tỉnhhoặccùngmộtnòigiống,cùngmộtngônngữvớiVươngquốc,hoặclàkháchẳn.Nếu
làtrườnghợptrênthìcôngcuộcbảothủlàviệcdễ,nhấtlàdânxứ,tỉnhnàychưatừngđượcsốngtựdo.Muốnthôntínhchắcchắnnhữngtỉnh,xứnàytachỉcầntiêudiệthếtdòngdõicựuChúatrịvìthờitrước.Cònđối
vớinhândân,nếutacứđểnguyênnhữngđặcquyềncũcủahọ,chohọsinhsốngvớiphongtụcgiốngta,trongcảnhthanhbình.VídụnhưtrongnhữngxứBourgogne,Bretagne,GascognevàNormandie,dângian
đãlâudàiphụctùngtriềuđìnhPhápquốcdùlàngônngữcóđôiphầnkhácbiệt,nhưngphongtụctậpquángiốngnhaurấtdễhòahợp.
Kẻđichinhphụcnhữngxứ,tỉnhloại
này,nênmuốnthôntínhlâudàicầnphảilưutâmđếnhaiđiểm:MộtlàtiêudiệtdòngdốicủacựuChúa.Hailàđừngthayđổiluậtphápvàthuếkhóacủahọ,thếrồinhữnglãnhthổmớinàysẽtựkhắc,trongmộtthờigian
ngắn,hòahợpvớinhữngphầnđấtcũđểtrởthànhmộtQuốcgiaduynhấtvàthốngnhất.
Nhưngkhitachiếmcứnhữngxứcủacácdântộccóngônngữ,phongtụcvàchínhthểdịđồngthì
lạilàchuyệnkhác.Đâymớithậtphảitrôngvàosựmayrủivàtàikhônkhéocủata.Mộtphươngchướcquantrọngkhẩncấpnhấtlàkẻchinhphụcphảiđíchthândichuyểnđếnđóngởngaytạichỗ.Thếrồicôngcuộc
chiếmđóngsẽtrởnênlâudàivàbềnvững.XưaHoàngđếThổNhĩKỳđãcóbiệttàitrịvìđượclâunămtrênnướcHyLạpnhưngcũngphảiápdụngphươngsáchcưtrúthườngxuyêntạichỗnênmớibảovệđược
đấtnày.
Cóởngaytạichỗthìmớitrongthấyđượcnhữngbiếncốxáotrộnđểsớmtìmphươnggiảiquyết,nếuởxacáchbức,tachỉđượcbiếttớinhữngbiếncốxáotrộnkhinóđãtrở
nênquátrầmtrọng,lúcđóđãchậmmấtrồi,vôkếkhảthi.VảchăngChúacómặttạichỗ,thìcácTổngbộtrưởngkhôngdámthamnhũngquámức,vìdânchúngcóthểkêumáchvớiChúamộtcáchdễdàngvànhữngýnguyệnsẽ
đượcminhxétngay,vàcũngvìcóởgầnthìdânmớibiếtkínhsợChúahoặcmếnyêuChúanếuChúalàngườihayngườitốt.Đượcnhưvậynhữngkẻthùngoạibangcómuốnxâmlăngcũngphảiengại.Kếtquả
chắcchắnlàxứsởkhómàbịmất,khiChúanhấtđịnhđíchthânđóngtạinơiđây.
Mộtphươngpháptốtnữalàchuyểnnhữngđoàndidânvàomộtvàiđịađiểmtrongxứđểlậpthànhnhững
biệtkhu.Bởidùsaotacũngcầnnhữnglựclượngquânsựhùngmạnhvàmộtđoàncánbộthântín.ViệclậpnhữngđoàndidânkhôngtốnkémbaonhiềutiềncủaChúa,kinhphícủaviệcdichuyểnvàđịnhcư
nhữngdidânkhôngđángkể.Việcnàychỉlàmthiệthạimộtítquyềnlợicủamộtthiểusốdânkhôngđángkểbịbắtbuộcphảinhườngmộtphầnruộngnhàchobọndânmớitới.Đámdânđịaphươngbịthiệthạilà
bọnnghèotúng,giacưrảiráckhắpnơi,nênkhôngthểchốngđốilàmnguyhạigìchoChúađược.Cònlạiđasốkhốidânđịaphương,phầnthìthấyquyềnlợimìnhkhôngbịxúcphạmnênnínthinh,giữtháiđộthản
nhiên,phầnthìcóóccầuantránhphạmlỗiđểkhỏibịđànápnhưkẻkhác.
Tôicóthểđoánchắclànhữngđoàndidânnàykhônggâytốnkémgì,họlạicólòngtrungthanhhơnhếtvà
họcũngchẳnglàmhạigìcholắmđếnnhândânbảnxứ.
Đếnđâytanênnhớkỹrằngdânchúngthườngchỉxửtrítheohaiđường:hoặclàmơntrớnhoặclàchémgiếtbởivìhọchỉbiếtrửa
nhữnghậnnhỏmàkhôngthểbáonhữngthùlớn,nênkhitamuốntrịhọthìphảitrịcáchnàođểkhỏisợhọbáothùlạiđược.
Nhưngđánglẽlậpnhữngđoàndidân,nếuChúachỉduytrìtrong
xứmớinhữngđạoquânsĩ,Chúasẽphảichiphítốnkémnhiềuhơn.Baonhiêutàisảntrongxứphungphíhếtchocáccôngtácxâydựngdoanhtrại,đếnnỗiphảikếtcụclợibấtcậphại.Lòngdânsẽoánghétvìquânsĩdi
chuyểnluânhồi,đồnảixâylênđắplạilàmthiệthạichodângian.Vớinhữngxáotrộnấy,ngườidânnàocũngđaukhổrồimỗingườidântrởnênmộtkẻthùvàtấtcảtậpđoànkẻthùcóthểlàmnguyhạichoChúa.Cóđượctập
đoàn,làvìdânbảnxứdùlàkẻbạitrậnnhưnghọvẫnđượctựdoởlạiquênhàgầngũisátcạnhnhau.
Vậysaukhisosánhcáckếhoạch,tathấycuộcxâmchiếmmộtđấtđaibằngquân
sựlàvôích.Nhưngtráilạibiếtápdụngphươngsáchchodunhậpvàođấtđịchnhữngđoàndidânthìlạiíchlợilớnchocuộcxâmlăng.
Nhưngườitathườngnói,khiChúa
côngchiếmcứmộttỉnhnàocủamộtQuốcgiacótínhchấtdịđồngvớinhữngtỉnhcũtrongnước,Chúacôngphảitìmcáchnắmlấyquyềnlãnhđạovàbảotrợnhữnglânbanghènyếuhơn,cònđốinhữnglânbangmạnhhơnthì
phảitìmcáchlàmsuygiảmlựclượngcủahọ.Thêmnữalàđểngăncảnkhôngchongoạinhânhùngcườnghơnmìnhcóthểxâmnhậpvàotrongxứ.Sựdẫnnhậpngoạinhânvàonướcxảyralàvìcósựxíchmíchnộibộ,
nhữngthamvọngcánhânquátrớnhoặclòngsợsệtnghikỵlẫnnhau.NhưxưakiangườiEtolienđưangườiLaMãvàoxâmnhậpcácxứkháclàđềudomộtbọnngườibảnxứrướchọvào.Thếchonênkhicó
ngoạinhâncủamộtnướchùngcườngnàovàođượctrongxứ,tứckhắcbọnngườibảnxứhènyếuđềuđổxôtheosau.Họbịthúcđẩydoýchímuốnchốngđốilạingườilãnhđạohiệnhữuđangđètrênđầuhọđếnmứclàngoại
nhânthuphụcbọnngườitytiệnnàydễnhưtrởbàntayđểlàmhậuthuẫnchohọlậpnênmộtchínhquyền.Ngoạinhânchỉcònphảinghĩtớiviệckiềmchếkhôngchobọntiệnnhânnàyquálộngquyềnhoặcgâynên
sứcmạnhriêng.Vớiquyềnlựctrongtay,vớiquyềnbốthíânhuệ,ngoạinhântrởnênvịtrọngtàiđộcnhấttrongnước.
NgườilãnhđạoQuốcgianếukhôngtheodõiđiểmnày,dù
cóđịavịrồicũngmấtngay,hoặcđượcởlạiđịavịngàynào,thìluônluôngặptrămnghìnkhókhănvàphiềnphức.
ChỉnhữngngườiLaMãlàchứngtỏnổirằnghọđãhiểuthấu
nhữngvấnđềtrênđây.Mộtkhichiếmxứnàolàhọdichuyểnngaynhữngđoàndidântới,dungdưỡngnângnhữngtốpdânhènyếulênmứcvừaphải;khôngđểchoquámạnh,bọnnàoquámạnhthìphảidìm
xuốngbớt,vànhấtthiếtkhôngchobọnngoạinhânhùngcườngnàođặtchânxâmnhậpvàoxứ.TôimuốnlấylàmtỷdụnướcHyLạpkhibịngườiLaMãcaitrị,chínhquyềnLaMãdungdưỡngchongườiEtoliensvàAchéens,
làmsuynhượcĐếquốcngườiMacédoniens,đánhđuổiTướngAntiochus.DùdântộcAchéenstưởngthưởng,nhưngngườiLaMãcũngvẫnnhấtđịnhkhôngđểchoxứhọmạnhhơnlên.VuaPhilippehếtsức
thuyếtphục,kếttìnhthânhữumàngườiLaMãvẫndìmxuống,dùTướngAntiochusmạnhmấy,ngườiLaMãcũngkhôngđểchogiữmộtkhoảnhđấtriêngnàotrongxứ.
ChínhquyềnLa
MãthậtđãxửtrítheođúngđườnglốicủacácvịChúađủtàiđức,khôngnhữngbiếtnhìnrõnhữngbiếncốxáotrộnhiệnhữumàcòntiênđoánđượcđicácbiếncốcóthểxảyraởtươnglaiđểliệubềtránhđượcmộtcách
rấtkhônkhéo.Thậtthế,nếutatiênđoánđượcnhữngbiếncốxáotrộnsẽxảyra,tacóthểgiảiquyếttrướcmộtcáchdễdàng.Nếutachờchonótiếntớigầnkề,thìphươngchướcnàocũnglàquáchậmrồi,vìlúcđócoi
nhưmộttrọngbệnhkhôngthuốcnàochữakhỏi.Nhưngtrườnghợpấy,giốngnhưbệnhtrạngcủangườibịchứngsốttiêumònthânthể.Theoýkiếncácbácsĩ,chứngbệnhlúckhaiphátrấtdễchữakhỏinhưnglạilà
mộtbệnhrấtkhótìmracănnguyên.Cănbệnhchưatìmrathìlàmsaothầythuốcchữachokhỏibệnhđược?Saubệnhbiếnchuyểnđếnlúcđãtrởnênnặngkhómàchữakhỏi.
Việcnướccũng
nhưvậythôi.Ngườilãnhđạocótàiđứcbiếttiênđoánđượcnhữngviệcdở,khinóxảyralàcóphươngcáchđốiphóngay.Nếulạikhôngbiếtnhìntrướcđoánsau,đểchocơsựnảymọcđếnmứcaiaicũngtrongrõthìlúcđó
khôngcònphươngthuốcnàocứuchữanổi.NgườiLaMãthườngtiênđoánđượcnhữnghậuquảcủacácsựviệc,nênluônluônđốiphó,sửachữađượckịpthời.Khihọbiếtmộttìnhtrạngcăngthẳngkéodàithêmchỉ
cólợichođịch,thìhọkhôngngầnngạimởcuộcchiếntranh.ThếchonênhọđãđộtnhiênkhaichiếnvớiPhilippevàAntiochusởtrênđấtHyLạpđểtránhkhóilửachiếntranhtrênđấtnướcÝcủahọ.Tuyrằnglúcấy
haicuộcchiếntranhcóthểtránhđược,nhưnghọvẫncốtìnhgâynên.Vàhọkhôngưanghecâuchâmngônsaunàymàcácnhàhiềntriếtđươngthờiluônmồmtốingàynhắctới:“Phảihưởngthụnhữnglợiđiểmcủathờigian”.
Họchỉhưởngthụnhữnglợiđiểmcủagiátrịvàtríkhônngoancủahọthôi,bởivìthờigianchạyquatrướcmắtcóthểmanglạinhữngđiềuxấucũngnhưđiềutốt,điềudởcũngnhưđiềuhay.
BâygiờtatrởlạichuyệnnướcPháp,xemcósựviệcnàogiốngnhưtrênđãxảyrachưa.TôikhôngnóitớiVuaCharlesVIII,chỉđềcậptớiVuaLouisXIImàngườitabiếtrõkếhoạchlãnhđạocủanhàVuađãáp
dụngđểbảothủđượclâudàinhữngđấtđaiđãchiếmcứđượcởtronglãnhthổÝĐạiLợi.Tasẽthấytrênnhữngđấtđainày,nhàVuađãlàmnhữngviệctráihẳnlạivớinhữngđiềumàmộtChúacôngđánglẽphảilàm
trênnhữngxứ,tỉnhmớichiếmđượccủamộtdântộckhác.
VuaLouisXIIđặtchânxâmnhậpđượcvàođấtÝlàdolòngthamvọngcủadânVénitiensmuốndựavàosựhiệndiệncủa
nhàVuađểmongchiếmcứlấymộtnửaphầnđấtxứLombardie.
TôikhôngmuốntráchnhàVuađãlợidụngđiểmnàybởivìthâmtâmnhàVuavẫnmuốnxâmnhậpvào
nướcÝ.NhưngkhốnnỗiTiênHoàngCharlesđãvụngxửtrínêncáccỗngngõđềuđóngchặtchặnđườngvàovàcũngchẳngcòncóbạnhữunàođồngminhvớimìnhnữa.VìvậynênnhàVuabắtbuộctìmchođược
nhữngmốithânhữumới.KếhoạchnàychắcchắnmanglạithànhcôngchoNgàinếuNgàikhôngphạmmộtlỗilầmnàokhác.
Vậy,saukhichiếmcứđượcxứLombardie,VuaLouislấylạiđược
uydanhmàcựuHoàngCharlesđãlàmmấtđi.ĐôthịGênesđầuhàng,dânFlorentienstrởnênbạnđồngminh,HầutướcMantoue,CôngtướcFerrare,Bentivogle,BàFord,cácVươngtướcFaenza,Pimini,
Camerins,Piombino,Lucquois,Pisans,Grennoisngườingườitấpnậplầnlượttớicầuxintùngphục.ĐếnlúcnàydânVentiensmớitỉnhngộthấycáimưumôđiênrồcủamìnhmuốncóhaitỉnhtrongxứLombardie,đãvô
tìnhgiúpchoVuaLouistrởnênchúatểmộtphầnbađấtÝ.
KểđếnđâyaicũngthấyrõnếuVuaLouismuốncủngcốthếlựcởÝ,thìchỉvìệclàmtheokếhoạchđãnóiởtrên:chỉcầnbảovệchechở
chobọnchínhquyềnthânhữuởcácxứ,cáctỉnh.Họcósốđôngnhưngđềuyếuhèn,kẻthìsợsệtĐứcGiáohoàng,kẻthìsợhãidânVénitiens,nêntấtcảbọnhọphảibámchặtlấyĐứcVua.Nếubiếtlợidụngtoànbọn
họthìVuaLouiscònsợgìaicóthểmạnhhơnđược.Nhưngtráilại,khimớiđặtchântớithànhMilan,nhàVuatứckhắcgiúpsứcĐứcGiáohoàngAlexandretớithuphụcxứRomagne.VuaLouiskhôngbiếtrằng
nhưvậylàtựmìnhlàmyếumìnhđi.NhàVuađãlàmmấtđinhữngngườibạnyếukémsẵnsàngđặtmìnhdướisựchechởcủanhàVuađểchốngđỡlạithếlựccủaGiáohoàng.NhờvậyuythếcủaTòaThánhThiênChúatrở
nênmạnhthêmnhiều,vìthêmvàothếlựctinhthần,giờđâyTòaThánhcòncómộtthếlựcđấtđailớnlaonữa.
ĐãtrótphạmđiềulầmlỗiđầutiênnhàVuabắtbuộccứphảiđểcácbiếnchuyểnđi
theođườnglốiđó.ĐếnnỗivềsaumuốnngăncảnbớtthamvọngcủaGiáohoàngAlexandre,vàsợGiáohoàngtrởnênchúatểxứToscane,nhàVualạiphảiđíchthântrởlạiđóngtrênđấtÝ.KhôngnhữngđãlàmchoTòa
ThánhThiênChúatrởnênhùngmạnh,đãvôtìnhtrụcxuấtcácthânhữucủamình,nhàVuacònnhầmđếnmứckhichiếmcứxứNapleslạicùngchiaxẻđấtđaixứnàyvớiVuaYPhaNho.TrướcđónhàVuanắmtrọnquyền
kiểmsoátÝĐạiLợigiờđâyônglạiđưamộtngườikhácvàocùngngựtrị.Nhưvậylànhữngkẻcóthamvọngvànhữngkẻbấtmãntrongxứđãcómộtnơiquytụ.
Vẫngiữđượctoàn
cõinướcÝdướiquyềnthốngtrịcủamìnhvớimộtvịChúađịaphươngbùnhìnthìloạingayôngnàyđiđểđặtvàongôimộtvịChúakhácvềsauchínhkẻnàyđãđuổinhàVuarakhỏixứ!
Mộtđiềurấtthườngtìnhvàhợpvớithiênnhiênlàconngườiaicũngcólònghammuốnchinhphục,sẵnsàngchinhphụcbấtcứlúcnàonếuhọcóthểlàmđược.Kẻchinhphụcsẽđượctánthưởnghayítnhất
cũngsẽkhôngbịchêtrách.Nhưngnếukhônglàmnổiviệcnàymàlạicứcốlàm,thìđólàmộtlỗilầmvàlàmộtđiềuđángchêtrách.Vídụ,nếungườiPhápcóđủsứcxâmchiếmxứNaplesthìhọphảitựlàmmộtmình.
Nếukhôngthìthôi,chứkhôngnênchiađôixứấyvớimộtnướckhác.KhiPhápVươngchiađấtxứLombardievớingườiVénitiens,tacóthểthathứđượclàvìcóthếthìngườiPhápmớiđặtchânvàođấtnướcÝđược.
NhưngđếnkhichiađấtxứNaplesvớiTâyBanNhathìthậtđángtội,vìlúcđóxétrasựchiaxẻkhôngphảilàđiềucầnthiết.
TómlạiPhápvươngLouisthờiđóđãphạmnămđiềulỗilầm:
-Làmsuynhượcthêmnhữngbạnđồngminhyếukémhơnmình.
-TrênđấtÝ,đãlàmtăngcườngthêmsứcmạnhcủakẻđãmạnh.
-Đểchomộtngoại
bangrấtmạnhxâmnhậpvàocácxứmớichiếm.
-Khôngđíchthânđếntrúđóngthườngxuyêntrênđấtnướcmớichiếm.
-Khôngchotổchứcđịnhcưnhững
đoàndidânvàocácxứmớichiếm.
Nămđiềulầmlỗiđókểrakhôngnguyhạilắm,ítnhấtlàtrongthờigianNgàicònsống,nếuNgàikhôngphạmmộtlầmlỗithứsáu:tướcđoạthếtđất
đaicủangườiVénitiens.LầmlỗilàvìnếunhàVuađãkhônglỡnânguyquyềncủaGiáohoànglênquácao,đãkhônglỡdẫndắtngườiTâyBanNhaxâmnhậpvàođấtÝ,thìviệcNgàiphảisuygiảmbớtuythếcủa
dânVénitienslàviệchợplývàcầnthiết.NhưngnếunhàVuađãtróthànhđộngnhưthế,khôngbaogiờnênlàmchodânVénitiensquásuynhượcđinữa.Vìnếuhọcònđủsứcmạnhnhưxưa,tấtnhiênhọsẽkhôngđể
choaicóthểlạixâmđoạtđượcxứLombardiebởivìýhọnghĩnếukhônglàmchủđượcxứnàythìhọkhôngđểchongườikhácđặtchântới,ngoàiPhápvương.Còncácđịchthủkhácthìhọkhôngmuốnđẩy
ngườiPháprađểchoxứLombardiebịrơivàoquyềnthốngtrịcủangườiVénitienes.
Tìnhtrạngnhưthếaicòndámtấncônggâyhấncùngmộtlúcvớicảhaiphía(PhápvàVénitiens).
NhưngnếuaibảorằngPhápvươngLouisđãnhượngxứRomagnechoGiáohoàng,xứNapleschoTâyBanNhalàđểtránhkhỏimộtcuộcđạichiến,tôitrảlờitứckhắc,dựatheonhữnglýlẽkểtrên,rằngta
khôngbaogiờnêntựgâyranhữngsựlủngcủngxáotrộnđểmongtránhkhỏimộtcuộcchiếntranh.Vìnhưvậytakhôngthểtránhkhỏichiếntranhmàchỉtrìhoãnnólạiđểrồiphảichịunhiềuthiệthạihơn.
NếuaingờrằngVuaPhápsởdĩnhượngđấtRomagnechoĐứcGiáohoànglàdolờihứađổiđấtlấygiấyphépcủaGiáohoàngchoNgàihủybỏcuộchônnhâncũvàxinmộtchứcHồngYchoĐứcTổnggiámmụcxứ
Rouen,thìtôisẽtrảlờisau,khinàotôiđềcậpđếnvấnđềchữtíncủacácVuaChúa.
PhápvươngLouisđểmấtxứLombardiechỉvìkhôngthihànhphươngkếmànhữngkẻkhácđãápdụngđể
chiếmđóng,giữvữngnhữngđấtđaiđượclâuđời,cóđượcnhưvậycũngchỉlàcôngviệchợplýbìnhthườngchứchẳngphảilàmộtsựkỳdiệugì.
TronglúctôiđàmđạoởNaplesvớiTổng
giámmụcthànhRouen,vềtinQuậncôngxứValentinois-lúcđócònđượcgọilàTướngCésarBorgiatứclàcontraicủaĐứcGiáohoàngAlexandre-đangkéoquânchiếmđóngxứRomagne,ĐứcTổnggiámmục
RouennóibởitôilàdânÝthậtnênkhôngbiếtchiếntranhlàgì.Tôiliềntrảlời:chỉvìngườiPhápngungốcvềchínhtrịquá,nếukháthìkhôngbaogiờhọđểchochínhquyềnThiênChúagiáotrởnênquámạnhthếnày.
TathấyrõngaytrướcmắtlàngườiPhápgiúpchoGiáohoàngvàTâyBanNhatrởnênmạnhtrênđấtÝtứctựhọđãgâysuysụpchohọ.Donhữngsựviệctrênđâytacóthểlậpngaymộtquythứcrấtđúng,khôngbaogiờsaihoặc
rấtítkhisai:“Ngườinàogiúpchokẻkháctrởnênhùngcườngtứclàmìnhtựtiêuhủymình”.Bởivìkẻấyđượchùngcườnglànhờtađãmangmộttàikhônkhéovàsứcmạnhcủatađểgiúphọ.Nếucứđểyênthìkẻấylúc
nàocũngnơmnớpsợtàikhônkhéovàsứcmạnhcủata.
Chương4:LýDoVươngQuốcCủaDarius
KhôngNổiLoạnChốngLạiCácVịThừaKếVua
Alexandre
Nghĩtớikẻđi
chinhphụcgặptrămnghìnsựkhókhănphảigiảiquyếttrênnhữngđấtđaimớichiếmcứ,aicũngthánphụcsựnghiệpcủaAlexandređạiđế.NgườitrởnênchúatểÁChâuchỉtrongkhoảngmấynămtrờirồilạichếtngay
saukhichiếmcứđượctoàncõi.Lúcđóaicũngtưởngtoàncõisẽnổidậychốngđối.Nhưngtráilạinhữngbậckếvịsaunàyđềuởlạitrịvìyênổn,khôngbịmộtsựphiềntoáinào.Vềsaucósựphiềntoáinàoxảyra
cũnglàdonhữngngườikếvịquáthamvọngtựgâynên.
ỞđiểmnàytôitrảlờingayrằngnhữngVươngquốcđượclưudanhhậuthếđềuđãđượccaitrịtheohaithểthứcsauđây:
-HoặcdomộtQuốcvươngcùngvớimộttậpđoànthuộchạthântínđượccắtđặtvàođịavịTổngBộtrưởngđểgiúpVuacaitrịlãnhthổ.
-HoặcdomộtQuốcvươngcùngvới
bọncáccônghầulãnhchúaởđịaphương.BọnnàytạivịkhôngphảidođặcâncủaQuốcvươngmàlàdotruyềnthốnggiatộccủahọ.Bọnnàycóthuộchạquầnthầnriêng,họsẵncómộttínhưuáitựnhiênđối
vớibáchủlàQuốcvương.
VềnhữngnướcdomộtChúacôngđộclựctrịvìvớisựgiúpsứccủamộtbọncậnthầntôitớ,thìnơiđâyuyquyềncủaChúacôngrấtlớn,vìtrêntoàncõi
chỉcómộtmìnhôngtađượccôngnhậnlàbáchủ.Nếucòncónhữngkẻkhácđượcdângiantuânlệnhthì,họlàBộtrưởngcôngchứccủaChúacông,nhưnghọkhôngđượcdânchúngyêumếncholắm.
Nhữngtỉdụcủahaithểthứcchínhquyềnnóitrêntathấyngayởthờiđạiđươngkim,tứcVuanướcPhápvàĐạiđếnướcThổ.ToàncõiVươngquốccủaVuaThổđềudomộtmìnhNgàinắmquyềnthốngtrị.Toàn
dânlàkẻtôiđòi,lànôlệ.Lãnhthổđượcphânchialàmnhiềukhuvực,ởmỗikhuvựcNgàibổnhiệmmộtvịThốngđốc.CácvịnàybịthuyênchuyểnthaythếhoặcbãichứclàdosởthíchriêngcủaNgài.TráilạiVua
PhápthìlạicóởxungquanhmìnhcảmộttậpđoànđôngđảocácTiểuvươngđãnốitiếpđờiđờinắmgiữquyềnthốngtrịnhữngkhuvựcđấtđairiêng.Từthượngcổ,quyềnấyđãđượctoànthểthầndânchấpnhậntrongtình
lưuluyến.BọnTiểuvươngđãcósẵnnhữngtướcvịnhữngđặcquyềnmànhàVuakhôngdámmạohiểmbãicấtcủahọđi.
Giờđemsosánhhaithểthứccaitrịtrênđây,tasẽthấyđốiphó
vớichếđộcủaVuaThổ,nếumuốnđánhchiếmlãnhthổcủaNgài,tasẽgặpnhiềukhókhăn.Nhưngkhiđãchiếmđượcthìdễgiữbinhquyền.NhữngkhókhănmàtacóthểgặpkhiđịnhchiếmđoạtđấtđaicủaVua
Thổlàdonhữngnguyênnhânsauđây:
TrướchếttrongnướckhôngcónhữngTiểuvươngquêgốctạixứđứnglênkêugọingoạinhântớigiúp.Kẻnàycũngkhôngthểmongmỏibọncậnthần
củaĐứcVuanổiloạntạophảngiúpsựxâmlăngđượcdễdàng.
SựviệcsẽnhưthếlàvìbọncậnthầnđềulàthuộchạchịuơnsâucủanhàVua.Bọncậnthầnphảnbộidùcóbịmuachuộcchăngnữa
cũngkhônglôikéonổidânchúngtheoconđườngphảnloạn.VậykẻnàomuốnđánhbạiVuaThổphảibiếttrướclàsẽphảiđươngđầuvớinhữnglựclượngđoànkếtchặtchẽ,vàchỉnêntinvàoquânlựccủamìnhchứ
đừngmongvàosựtanrãcủalựclượngđốiphương.Và,mộtkhiđãđánhbạiđượcquânlựccủanhàVuarồithìchỉcònphảisợnhữngngườitronggiatộcnhàVuacònsốngsótlại.NếutiêudiệthếtdòngdõinhàVuarồi,thì
khôngcònphảisợainữa,bởivìcònlạilàbọnthầntửthuộchạkhôngcóuyquyềngìđốivớidânchúngnữa.Nếukẻthắng,trướcđãkhôngmongnhờtớibọnnàygiúpđỡ,vềsaucũngchẳngphảiesợgìnữa.
Bâygiờngượclại,tađềcậpđếncácnướccóchếđộcaitrịnhưkiểunướcPháp.KẻchinhphụccóthểđểđangxâmnhậpvàonướcvàmuachuộcvàiLãnhchúa.Việcmuachuộcnàyrấtdễlàvìbaogiờcũngsẵncókẻ
bấtmãn,nhữngkẻmongthấynhữngcuộcđổimới.Nhữngkẻnàylúcnàocũngsẵnlòngmởcửathànhđónngườichinhphụcxâmlăng.Nhưngđếnkhichiếmđóngđấtđaixongrồimớithấynhiềusựphiềntoái,
liênmiênxảyra.Mộtmặtđốivớinhữngkẻđãđồngtìnhgiúpđỡmình,mộtmặtđốivớinhữngkẻbịmìnhđènén.DùchokẻchiếnthắngđãtiêudiệtđếntậngốcnòigiốngnhàVua,nhưngvẫncònbọnTiểuvương,họcó
thểnổilênphátđộngmộtphongtràochốngđối.Kẻchiếnthắngkhôngsaolàmvừalònghếtmàcũngkhôngsaogiếthếthọđiđược.Trongtìnhtrạngnàychỉcầnmộtdịpkhôngmayxảyralàkẻchiếnthắngsẽ
mấthếtnhữngđấtđaiđãchiếmcứđượctrướckia.
BâygiờnênxemxéttớithểthứcthốngtrịĐếquốccũcủaVuaDarius,tasẽthấygiốnghệtnhưthểthứccủaVuaThổvĩđại.Hoàng
đếAlexandrechỉphảikéoquântớigiaochiếnvàsốquâncủaDaiuschếtđi,toàncõilãnhthổngoanngoãnchịusựcaitrịcủaVuaAlexandre.Lýdocủaviệcnàyđãnóitớiởtrên.NếunhữngngườikếvịVuaAlexandre
biếthòahiệpcùngnhauthìhọcóthểgiữmãiđịavịthốngtrịxứnàykhôngkhónhọcgìhết;bởivìtrongtoànquốckhônghềxảyramộtcuộcrốiloạnnàongoạitrừnhữngxáotrộndochínhnhữngngườikếvịnhàVuatự
gâyra.
NhưngđốinhữngQuốcgiatổchứcnhưnướcPhápthìkẻxâmlăngkhólòngmàngồiyêncaitrịđược.DođótathấyphátsinhranhữngcuộcnổiloạnởcácnướcTâyBanNha,
Gaule,HyLạpđểchốnglạingườiLaMãvàủnghộcáccựuChúađịaphương.TrongthờigiandânchúngcònvọngtưởngtớicácvịcựuChúanày,ngườiLaMãkhôngchắcnắmgiữmãinhữngđấtđaimới
chiếmđược.Nhưngvềsaulòngvọngtưởngcủadântắtdầnđi,vànhờsựchiếmcứlâunămcùngsứcmạnhcủaĐếquốc,ngườiLaMãtrởnênchủnhânôngchắcchắnyênổncủanhữnglãnhthổnày.Rồitừngàyấytrở
vềsaunhữngngườiLaMãcầmquyềncũngcókhitranhgiànhnhauquyềnlợi,mỗingườinắmgiữmộtphầnđấtriêngtùytheothếlựccủamình,nhưnghọvẫncùngnhauchiếmgiữđượctoànvẹncáclãnhthổ.Nòigiốngcác
cựuChúađãbịtiêudiệt,dânbảnxửchỉcònbiếtngườiLaMãlàVươngchủcủahọthôi.
VậynhữngaisuyluậnkỹcácsựviệckểtrênđâyđềukhônglấylàmlạkhithấyĐại
hoàngđếAlexandrenắmgiữtoàncõiÁĐôngđượcdễdàngnhưvậy.Tráilạinhữngkẻchinhphụckhác,chẳnghạnnhưôngPyrrhusvànhiềuvịkhácnữa,muốnnắmgiữđượccácđấtđaichiếmcứ,phảikhó
nhọcvôcùng.Đókhôngphảilàdolựclượngyếuhaymạnhcủakẻthắngtrận,màlàtùytheotừngtrườnghợp.
Chương5:PhươngCáchCaiTrịNhữngĐôThị,NhữngVươngQuốcĐãCóSẵnNềnSinhHoạtVàLuậtPháp
Ởnhữngxửbịchiếmđóngmàdângianđãquensốngtrongnềntựdovớiluậtlệriêngcủahọ,kẻxâmlăngcóbakếhoạchđểgiữvữngngôitrịvì:-Mộtlàtànpháhết-Hailàđíchthânđếnđóngởtạichỗ-Balà
cứđểchodânsốngtheotậptụccủahọ,tachỉthụhưởnglợilộccốnghiếnrồilậpnênmộttiểuchínhphủđịaphươngvớinhiệmvụduytrìtìnhhữunghịcủanhândânbảnxứvớita.BọnngườiítỏiđượcChúanânglên
địavịnàychỉlàmộtthiểusố,tựbiếtlàhọgiữvữngđượcđịavịlâudàinhờuyquyềnvàlòngtínnhiệmcủaChúa,nênhọtậntâmhếtsứcbảovệquyềnthốngtrịcủaChúa.Chắcchắnlà,nếutathậtkhôngcótâm
muốnlàmphásảnmộtđôthịđãquensốngtrongtựdo,việcthudùngnhữngcôngdânđịaphươngvàonhữngtráchvụcaitrịlàphươngsáchtốtnhất.
TacóhaitỉdụlàngườiLacédémoniens
vàngườiRomains(LaMã).NgườiLacédémonienschiếmcứhaithànhAthènesvàThèbesrồichỉđểlạimộtsốcôngchứccaitrịnhưngsaunàycũngmấtcảhaixứđó.TráilạingườiRomains(LaMã),saukhichiếmcứ
nhữngxứCapoue,CarthagevàNumance,đềutànnhẫnthìlạigiữđượclâudài.
ĐếnkhichiếmcứđượcnướcHyLạp,ngườiLaMãcũngmuốnxửtrínhưngườiLacédémoniens,nghĩa
làđểchodânbảnxứsốngtheotậptục,luậtlệcủahọ.Nhưngkếtquảkhôngtốtđẹp,đếnnỗivềsaulạiphảitànphámấyđôthịrồitìnhthếchungmớiđượcổnđịnhvàgiữđượctoànlãnhthổnàylâuđời.Sựthựchiểnnhiên,khi
tamuốnchiếmgiữvữngchắcmộtlãnhthổkhôngcócáchgìhayhơnlàhãytànphánóđiđã.VịChúanàokhimớichiếmđoạtđượcchínhquyềntrênmộtlãnhthổđãquensốngtrongtựdo,màkhôngtànphánóđithìcó
ngàynósẽquaylạitiêudiệtChúađó.Bởivìlúcnàonócũngấpủnhữngâmmưukhởiloạndướidanhnghĩabảovệtựdovàcổtụccủanhândân.Dùthờigiantrịvìcólâuchăngnữanhândânlãnhthổbịtrịcũngkhôngbao
giờquênhaidanhtừấyđâu.Dùlàmcáchnàochăngnữanếukhôngphảilàđuổiđinơikháchayphântánđixa,họcũngkhôngquênvàkhicódịplàhọlạinêucaodanhnghĩacủahaiđiểmnày.CũngnhưtrườnghợpcủaPise
saumộttrămnămbịdânFlorentinsđôhộ.
NhưngtrongmộtĐôthịhaymộtQuốcgiađãlâuđờisốngdướiquyềnthốngtrịcủamộtQuốcvương,khidòngdõinhàVuabịdiệtvong;vìsựphục
tùngđãtrởnênmộtthóiquen,nhândânkhôngsaothỏahiệpcùngnhauđểchọnlấymộtvịtânVươnggiữahọvớinhauđược.Vìkhôngquensốngtrongtựdonênhọrấtchậmchạp,lừngkhừngkhicầntranhđấubằngvũ
lực.Ởtìnhtrạngnày,mộttânChúaxâmlăngrấtdễđánhbạihọvàgiamchặthọtrongvòngthốngtrị.TráilạiởnhữngxứCộnghòa,sinhlựcnhândânmạnhhơn,sựoánghétlòngthíchbáothùrửahậnmạnhmẽhơn;họ
khôngquênnổinếptựdocũđểthảnnhiênsốngcuộcđờibịtrịđược.Thếchonênmuốnthốngtrịhọ,chỉcócáchchắcchắnhơnhếtlàtiêudiệthọhoặcphảiđíchthântớitrúđóngngaytrongđấthọ.
Chương6:NhũngLãnh
ThổMớiChiếmĐượcNhờVõLựcVàTàiNăngCủaKẻChiếnThắng
Đềcậptớinhững
lãnhthổhoàntoànmới,trongđóvịlãnhtụcũngnhưcơcấuchínhquyềnđềumớicả,xinđừngailấylàmlạkhithấytôiđưaranhữngtấmgươnglịchsửvĩđại,bởivìcònngườiđạiđasốluônluônnoitheoconđườngđãdo
ngườikhácvạchsẵn,cáchànhvicũngrậptheocùngmộtkiểu.Nhưngkhốnnỗikhôngphảiviệcgìcũngđiđúngđườnglốicủatiềnnhânđược.Trênphươngdiệnđạođứccũngchưachắcsánhkịpvớingườilàm
gương.Chonênngườikhônngoan,thậntrọngphảibiếtconđườnghaycủanhữngbậcvĩnhâncóchântàimànoitheo,đểrồinếuchínhmìnhkhôngđủtàinăngđúngmứcthìítracũnghưởngthụđượcdưvịlưutruyền
củatiềnnhân.Talấylàmtỉdụcácnhàthiệnxạ.Họbiếtratầmmứckhảnăngcâycungcủahọ,nếucầnbắnvàocáiđíchởxaquátầm,họphảinhắmmũitêncaohơnvịtrícủađích.Sởdĩtớiđíchđượclàvìmũitênphảitheo
đườngvònglêncaorồimớirơixuốngtrúngđích.
Vậykhitôinóicáclãnhthổhoàntoànmới,vớimộtvịChúacôngmới,việccaitrịkhókhănhaydễdãilàdochínhsáchnghiêm
khắchaynhunhượccủakẻcầmquyền.Saumộtcuộcphiêulưu,kẻbìnhdânnhảylênđượcđếnngôivịChúa,taphảiđoánngaykẻấythànhcônglànhờởtàinăngriênghoặcnhờởsốmệnhhêncủahắn.Cóđượcmộttronghai
điềukiệnđó,vịtânChúacũngđỡphầnkhókhăntrongviệctrịquốc.Nhưngdùsaokẻthậtsựcóchântàisẽởvữngtrênđịavịhơnkẻỷlạivàosốmệnhmayrủi.Kẻnàylạicòncóthểthâulượmthêmđượcnhiềuchiến
thắng.Khiđềcậpđếnnhữngnhânvậthoàntoàndotàinăngriêng,chứkhôngnhờtớisốmệnhmayrủi,màtrởnênbậcChúacông,tôixinkểnhữngvịhiểnháchnhấtlàMoise,Cyrus,Omulus,Thésée,vànhiềungười
khácnữa.TakhôngcầnphảiphêbìnhtớiMoise,vìMoiselàvịthừahànhmệnhlệnhcủaThượngđế,nhưvậyđủđểtatônkínhrồi.NhưngnếutanghĩtớiCyrusvàmấyvịkhác,cùngnhữngvịđãchiếmcứđấtđaivà
sánglậpnênnhữngVươngquốc,tathấyhọlànhữnghạngngườiđángtônphục.Vìnếutaxétkỹcôngviệcvàcáchhànhsựcủahọ,tasẽthấyhọkhôngkémgìMoise,luônluônđượcThượngđếhướngdẫn.Khixétkỹsự
nghiệpvàtiểusửcủacácvịnày,tathấyđiềumaymắnđộcnhấtcủahọlàđãgặpthờicơ.Thờicơđemlạichấtliệuđểhọđúctạcthànhnhữnghìnhthểmàhọưathích.Thờicơđãđưalạichohọnhữngvấnđề,những
sựviệcđểhọgiảiquyếthayuốnnắntùytheosởthích.Nếukhôngcócơhội,tàinăngtríóccủahọđãbịtiêumavànếukhôngcótàinăngtríócthìcơhộicũngtrôiquauổngphí.
PhảicócơhộilàlúcdânDoThái(Israel)cưtrútrênđấtAiCậpđangbịngườinướcnàyxemnhưnôlệ,đènén,ứchiếpthìMoisemớiđượcdânDoTháiphụctùngcầukhẩnxincứuthoátkhỏivòngxiềngxích.Phải
nhờnguyêndoRomulusđãsốngtrongkhoảngđấtquáchậthẹpcủaxứAlbe,vàlàmộtđứatrẻbịruồngbỏtừthửasơsinh,ôngmớitrởthànhvịanhhùngsánglậpnênkinhthànhLaMã(Rome)vàlàchúatểtrêntoàn
xứ.CònCyrusnổidanhlànhờsốnggiữalúcdântộcPerses(BaTư)đangoánghétĐếquốcngườiMèdes;giốngngườinàyvìđãđượchưởngthụthanhbìnhlâuquánêntrởthànhươnhènnhunhược.Théséeđãthi
thốhếttàinănglàvìlúcđódântộcAthéniens(NhãĐiển-HyLạp)đangởtrongtìnhtrạngphânhóachiarẽ.Vậytathấycơhội,thờithếđãtạonêncácvịanhhùng,vàcácvịanhhùngnàycóđủtríốcthôngminh,tài
năngđểnắmlấycơhội,thờithếđó.Kếtcuộclàxứsởhọtrởnênhùngmạnhvàdântộchọsốngtronghạnhphúchoàntoàn.
ĐềcậpđếnnhữngkẻkháccũngđichiếmmộtVươngquốccho
mình(nhưcácvịtrênđây)bằnghànhviquyếtliệt;khichiếmđónghọphảikhónhọcthật,nhưngđếnlúctrịvìthìlạidễdàng.Nhữngkhókhănphảivượtquadochỗhọbắtbuộcphảibanbốnhữngsắcluật,đặtra
cácđịnhchếđểsángtạonênmộtcơcấuchínhquyềnvàđểcủngcốuyquyềncánhânhọ.Khôngcógìkhógiảiquyết,khóthànhcôngvànguyhiểmbằngcuộcphiêulưutrongcôngtácsánglậpmộtchếđộmớitoàn
diệnchomộtQuốcgia.
Bởivìngườilãnhđạocuộccáchmạngnàysẽgặpnhữngkẻthù,tứclànhữngkẻđãđãđượchưởngnhiềulợilộccủachếđộcũ,vàbênhvựcmìnhmộtcáchhờihợt,họa
chăngchỉlànhữngkẻvừađượchưởngthụnhữnglợilộcmới.Sựủnghộlừngkhừngvìbọncộngtácviênmớivẫnsợsệt,kiêngnểkẻthùđứngsaulưngphápluậtcũ,phầnkháchọchưathấygìđảmbảochắcchắnlàchínhsách
củachếđộmớisẽbềnvữnglâudài.Dođó,tathấynhiềutrườnghợpnhữngkẻthùcũphảncônglạidễdàngvàbọnmớichỉchốngcựlạimộtcáchhờihợt,yếuớtđểrồibịthấtbại.
Nếumuốnthấutriệtvấnđềtaphảitựhỏingườiđitìmcáimớicóthểtựlựclàmđượcgìhaycònphảitùythuộcvàonhữngngườikhácnữa?Nghĩalàmuốnthànhcôngcầnphảikêugọisựgiúpđỡcủangườikhác
haychỉtrôngcậyvàosứcmạnhcủamìnhlàđủ?
Trườnghợpthứnhấtthìluônluônthấtbại,trườnghợpthứhai,nếubiếttựlựcvàxửdụngsứcmạnhcủamình,thìitkhithấtbại.
Vậytacóthểkếtluậnkẻnàocóbinhlựchùngmạnhtrongtaylàphảithắngkẻcóbinhlựcthuakém.Ngoàinhữngđiểmnóitrên,tacònphảinghĩtớitínhchấtbấtnhấtcủatâmlýquầnchúng.Tacóthểthuyếtphụcdễ
dàngđểhọtintheomộtviệcnhưngrấtkhógiữvữngniềmtinấytronglònghọ.Thếnêntaphảigiữvữngtrậttựđểkhinàohọkhôngtinnữa,tacóthểdùngsứcmạnhbắthọphảitintheo.Moise,Cyrus,Théséenếukhôngcó
võkhídồidàocũngchẳngbảovệđượclâudàichếđộcủahọ.NgaynhưthờiđạiđươngkimtathấyLinhmụcJérômeSavonaroleđãbịlậtđổngaykhiđặtxongnềntrậttựmớimàôngđãsánglập.Bởivìkhi
dânchúngbắtđầuhếttinởôngthìônglạikhôngcóđủlựclượngđủđểgiữvữnglòngtincủanhữngkẻđãtinvàđểthuphụcthêmnhữngkẻchưatinông.Vậynhữnglãnhtụởtronghoàncảnhnhưôngthậtlàkhókhăn,
biếtbaonguyhiểmđặtgiữađườngđi,phảicóđủtàinăngmớivượtquanổi.Khinhữngkhókhănđãvượtqua,nhữngkẻghentyđãbịdiệttrừhết,lúcđóđượcđámdânchúngtônsùngquýmến,vịlãnhtụsẽởyênổntrên
địavịhùngcường,bảođảm,vớiđầyđủvinhquangvàhạnhphúc.
Ngoàinhữngtấmgươnglịchsửvĩđạinêutrêntôimuốnkểthêmmộttỷdụnhỏhơn,nhưngcũngcùngmộttínhchất,trongsố
nhiềutrườnghợptươngtự.TôimuốnnóitớiHiéronxứSyracuse:VịnàyxuấtthânlàmộtthườngdânsautrởthànhmộtChúacông.
Sựmaymắnđộcnhấtcủaônglàđãgặp
thờicơ.NguyêndodângianxứSyracuse,bịthúcđẩybởichiếntranhvàsựkhẩnthiếtnộibộphảivộibầuHiéronlênlàmchỉhuyquânlực.Từđịavịnày,ôngdầndầntỏralàmộtnhânvậtđủtưcáchlàmChúa.Vốndĩ
từkhichưacóđịavị,ôngđãlàngườicórấtnhiềutàinănglỗilạc.ChonênlúcđóđãcóngườibảorằngôngchỉthiếuVươngquốcđểtrởthànhĐếvương.Ônggiảitánhếtđộiquândânvệcũđểlậpngaymộtđoànbinhsĩ
mới.Ngoàinhữngthânhữucũvẫnluônluônđượctôntrọngôngcòntạothêmnhiềubạnđồngtâmđồngchímớinữa.Nhưthếôngđãtựlựcgâynênmộtđoànthânhữuđồngchívàmộtđạobinhsĩtincẩnriêngcủamình.Trên
nềntảngvữngnhưvậy,ôngmuốnxâycấtlâuđàinàocũngđược.Quảthật,khitranhđấukhónhọcbaonhiêuthìđếnlúcthụhưởngđượcthỏamãnbấynhiêu.
Chương7:NhũngLãnh
ThổMớiChiếmĐượcNhờVõLựcVàTàiLựcCủaKẻKhác
Nhữngkẻxuấtthântừlớpthườngdân
chỉnhờvậnmaymàtrởthànhChúa,khilêntớiđịavịthìkhôngkhónhọcgì,nhưnggiữvữngđượcđịavịlạilàviệckhókhănvôcùng.Gặpvậnmaybốclênnhưdiều,đườngđichẳnggặpchútchônggai,nhưngkhianvị,
cáccôngviệcnangiảinảyraliênmiên.Đólànhữngkẻmangtiềntàimualấyđịavị,hoặcdongườikhácbanâncho.TrườnghợpnàygặpnhiềutrênđấtHyLạpnhưởcácđôthịLonievàHellespont.ỞcácnơinàyHoàngđế
DariustạonênnhữngTiểuchúađểhọgiữgìnanninhvàuydanhchoHoàngđế.CảđếncácHoàngđếLaMãcũngvậy,aicótiềnbỏranuôiđượcnhiềubinhsĩlàcóthểbướctớiđếvị.BọnChúacôngnàyđượctạivị
nhờthếlựcThầnTài,vàdoýmuốncủanhữngkẻkháccắtđặthọlênđịavịcaoquý.Haiđiềunàychỉlànhữngđiềuthấtthườngvàmongmanh.Cứthựcmànói,bọnhọkhôngbiếtcáchvàkhôngthểgiữnổiđịa
vị.Vìquensongtronggiớihạlưu,họkhôngbiếtquyềnchỉhuylàgì,trừkhihọcótríócphithườngvàcósựcuồngnhiệttronghànhđộng.Họkhôngthểlàmgìđược,vìhọkhôngcótrongtaymộtlựclượngtrungkiên
thànhtín.Hơnnữanhữnglãnhthổrơivàotayhọquálẹ,cũngnhưtấtcảcácthựcvậtthiênnhiên,visinhmọclớnquámaulẹ,nênkhônglàmsaocóđủrễ,đủsợi,đủthớđểcóthểđứngvữngtrướcmộttrậncuồngphongđột
khởi.ĐólàsốphậncủanhữngkẻbộtpháttrởthànhChúatrongkhoảnhkhắc,nếuhọkhôngcótàinăngđặcsắcđểnắmgiữnhữngsựmaymắnđưađếntay,vànếusaukhitạivị,họkhôngbiếtxâydựngnềnmóngvững
vàngchođịavịcủahọ,điềumàcácngườikhácphảilàmtrước.
BâygiờtôimuốnđưahaitỷdụlịchsửtiêubiểuchohaiphươngsáchtrởthànhChúa,hoặcdotàinănghoặcdocủacải.Đótức
làtrườnghợpFrancoisSforzavàtrườnghợpCésarBorgia.
Sforzavớitàinăngsiêuviệtvànhữngphươngtiệnthíchứng,xuấtthântừchứcQuảnquânthấpkém,đãtrởnênCôngtướccaitrị
Milan.Ôngđãphảitựgầydựnguyquyềnbằngtrămngàncôngkhóthìônglạigiữvữngđịavịmộtcáchdễdàng.CònCésarBorgia,màngườitathườnggọilàCôngtướcValentinois,đãchiếmgiữđượcnhiều
lãnhthổnhờtàisảntiềnbạccủađấngthânphụông.Chonênsauthânphụôngmất,cácđấtđaicũngmấttheoluôn,dùôngđãlàmđủcáchmàngườiđờicóthểlàmđược.Ôngmanghếttâmtríhoạtđộngnhưbấtcứngười
tàigiỏinàokhácđểmongcắmrễsâuvàonhữnglãnhthổmàôngđãđượcthụhưởngnhờbinhlựcvàtàisản,tiềnbạccủangườikhácđemlại.
Nhưđãnóiởtrên,vịVươnghầunàokhi
lênngôichưaxâykịpmộtnềntảngchouyquyềncủamình,vềsaulàmcũngđược,nhưngnềnmóngấysẽnguyhiểmvôcùngvàcóthểlàmchocảtòanhàsuysụpđổ.
Nếuxemkỹtấtcả
sựnghiệp,côngtrìnhcủaCôngtước,tathấyrõôngđãlàmrấtnhiềuđểxâyđắpnềnmóngchouythếtươnglaicủaông.Khitrìnhbàydàidòngvềvấnđềnày,thiếtnghĩkhôngphảitôiđãđirangoàiđề.Tôixétkhôngthểcó
phươngchâmnàohayhơnchocáctânChúa,lànoigươngnhữngsựnghiệpcủavịCôngtướcnày.VànếuvềsauchínhCôngtướckhôngđượchưởngkếtquả,cônglaocủamình,khôngphảidoôngmàdomộtsựtrớ
trêucủasốmệnh(Côngtướcđãchếtyểu).
GiáohoàngAlexandreVI(ChađẻcủaCésarBorgia)khicóýmuốnlàmchoCôngtướctrởthànhmộtvịLãnhchúauy
liệt,Ngàiđãgặpnhiềusựcảntrở,ngaylúcấyvàcảsaunàynữa.MộtlàNgàikhôngthểbanchoconmộtlãnhthổnàokhôngtrựcthuộcGiáohội.VảchăngNgàicũngthừabiếttrướcdântộcVénitiensvàCôngtướcxứMilan
khôngbaogiờưngthuậnđểchoNgàilấyđấtcủaTòaThánhbanchoconmình.Thêmnữa,FaenzavàRiminitừxưađếnnàyvẫnđượcdânVénitiensbảotrợ.NgoàiraNgàicònphảinhìntớinhữnglựclượngquânsựcủaÝ
quốc.TuylúcnàoNgàicũngxửdụngđượcchúng,nhưngnhữngquânlựcnàylạiđặtdướiquyềnchỉhuycủanhữngnhânvậtvốnsợuyquyềnNgàilêncaoquá.NhữngnhânvậtnàylạilàngườitronggiađìnhhọOrsinivà
ColonnacùngbèlũthântínnênNgàikhôngdámtincẩnhọđược.BâygiờNgàichỉcòncáchlàmđảolộnhệthốngđươngthời,làmrốiloạntrậttựtrêntấtcảcácxứcủanhữngngườinày,mớicólýdotáchriêngmộtlãnh
thổchoconNgàicaitrị.KếhoạchđượcNgàithihànhthànhcôngrấtdễdàng.BởicùnglúcđódânVénitiens,vìnhữnglýdokhácnữa,đangcóýđịnhđưangườiPhápxâmnhậpvàođấtÝ.Khôngnhữngkhông
phảnđốiviệcnày,NgàicòndangtayđóntiếpvàbanngaychoVuaLouisnướcPhápphépThánhđểlydịcùngcựuHoànghậu.VậychínhdânVénitiensđãgiúpvàGiáohoàngAlexandreưngthuậnđểVuaPháp
dunhậpvàođấtÝ.Ngượclại,khiGiáohoàngđịnhthôntínhxứRomagne,chínhVuaLouisđãphảinhậnmangnhânlựccủamìnhgiúpNgài.
CôngtướcBorgia,conNgài,lạimướn
thêmcảquânsĩcủaOrsiniđểđánhlạiđoànquâncủaColonnađóngtạixứnàyđểchiếmcứđấtđai.
Sauđó,Côngtướcvừalogiữvữngđấtnày,vừacóthamvọngbànhtrướngthếlựcra
ngoàibờcõi.Nhưngônggặpngayhaitrởlựclớn:mộtlàđoànquânOrsinimàôngmướnthiếuhẳnlòngtrungthành,hailàthâmýcủangườiPháp.NghĩalàCôngtướcrấtsợbọnquânđánhthuêcủagiatộcOrsini
manhtâmkhôngnhữngkhônggiúpôngđichiếmcácxứkháccòncóthểtrởmặthấtôngkhỏinhữngđấtđaiđãchiếm.ÔngcònsợPhápvươngLouiscũngsẽxửtrínhưvậynữa.ĐốivớibọnquânOrsini,ôngđãthấymột
vàiđiểmbáohiệulòngphảntrắccủahọ.SaukhichiếmđượcxứFaenzalúctấncôngxứBologne,ôngthấyhọrấthờhữngngoàichiếntrận.VềphíaVuaLouis,ôngđãbiếtchắcthâmýcủanhàVua.Saukhiđãchiếm
xongđấtUrbin,ôngtấncôngluônsangđấtToscane,bịVuacươngquyếtngănlạivàbắtrútquânvề.
Saumấybiếncốnày,ôngđắnđolợihại,rồiquyếtđịnhtừnaykhôngtrôngmongvào
vậnmệnhmayrủivàcũngkhôngnhờcậyđếnlựclượngcủakẻkhácnữa.Theophươngchâm,việcđầutiênônglàmlàhạuythếcủaColonnavàOrsiningaytạithànhphốLaMã(Rome).Ôngđãlôikéotấtcảbọnquần
thầnquýpháivềpheông.Ôngbanchohọquyềncaochứctrọnglươngtolộclớn.Rồitùytheocấpbậcôngchophéphọlậpnênđộiđoànbinhsĩvàgâycơsởchínhquyềnđịaphươngđếnnỗichỉtrongmấytháng,bọn
quầnthầnquýtộcđềunhạttìnhthânthiếtvớibèpháicũđitheovềvớiông.Sauđó,ôngchỉcònchờdịpđểdiệttrừbọnOrsini.Cơhộiđếnđúnglúc,ôngliềnnắmlấykhaitháctriệtđể.ĐólàlúcbọnOrsinitỉnhngộthấy
rằngmìnhởvàomộttìnhtrạngtốinguy,khiCôngtướcCésarBorgiacùngvớiGiáohoàngtrởnênmạnh.HọđãngấmngầmhộihọpởtỉnhMagione,gầnPérouse,bànđịnhmưukếgâyloạntrongxứUrbinvàgâyxáo
trộntrậttựtrongxứRomagnecùngvôsốsựrắcrốilàmchoCôngtướchoảngsợ.NhưngôngđãlợidụngngaysựtrợlựccủangườiPhápđểdẹpyêntấtcả.Saukhilấylạiđượcuythếvữngchắc,ôngliềntrởmặtkhông
tindùngngườiPhápcùngvớicảbọnngoạinhânkhácnữa.Thậtlàngườitráotrởquayquắt.Ônglàmmặtđạođức,giảdốiđếnnỗicònxingiảnghòa,xóahếthậnthùvớibọnOrsininhờsựtrunggiangiànxếpcủaGiám
mụcPaulo.Khiphảigâylòngtinđểnhờcậy,ôngchiềunịnhGiámmụcPauloquámức:dângtặngluôn,nàolễphục,nàotiềnbạc,ngựaxe.GiámmụcnểlờibènracôngthuyếtphụcchokỳđượcbọnOrsini,tự
kéonhautớitỉnhSinigaglia,đặtmìnhdướiquyềnông.Bọnlãnhtụchốngđốiđãbịtiêudiệt,dưđảngcủachúngnayđãtrởnênbạncủaôngrồi.Ôngđãxâydựngxongnềntảngchouythế.Ôngnắmvữngtrongtay
toàncõixứHomagnevàVươngquốcUrbin,toàndânthầnphụcvàtônsùngông,bởivìhọđãbắtđầuthụhưởngnhữngânhuệdoôngbanbố.
Sauđây,tôikhôngmuốnbỏquênkhông
kểmộthànhđộngrấtnổitiếngcủavịChúacôngnàymàkẻkháccũngcầnbắtchước.SaukhichiếmcứxongtoàncõixứRomagne,ôngthấyxứnàybịchiaxẻbởimộtlũTiểuchúavôquyền.Họchỉchămloviệcbóclột
nhândânchứkhôngnghĩtớiviệccaitrịkhiếnnhândâncàngngàycàngthêmchiarẽ,trongxứđầydẫytrộm,cướp,đâmchémlẫnnhau.ÔngnghĩngayrằngcầnphảidẹpyênbọnTiểulãnhchúanày,đưahọvàomột
mốiphụctùngHoàngquyền,rồilậplêntrongxứmộtcơcấuchínhquyềnmạnhmẽ.ÔngbèngiaophótrọngtráchnàychomộtnhânvậthữudanhlàRemyd’Orque,cótiếnglàngườitànácvàlanhlẹ.Vịnàyđượctoàn
quyềnhànhđộng.Trongmộtthờigianngắntoànxứđượcthanhbìnhvàthốngnhất,thậtlàmộtđạidanhdựchoông.Nhưngsauđóôngthấysựtoànquyềnchémgiếtnàykhônghợpthờinữavàcóthểtrở
nênghêtởm.ÔngbènthiếtlậplênởgiữatỉnhmộttòaánnhândândướiquyềnchủtọacủamộtôngChánhthẩmhiềnđứcvàmỗiđịaphươngđượccửmộtTrạngsưđạidiện.Ôngthừabiếttrướclànhữngbiệnpháphà
khắcvừaquađãgâynhiềuđiềuthấtnhântâm.Nayôngmuốntẩyxóakhỏitríóccủanhândânnhữnghìnhảnhđóđểlấylạitìnhthânhữucủahọ.Ôngmuốntỏrõchotấtcảbiếtlàtrướckiacónhữnghànhđộngtàn
áckhôngphảidoôngralệnhmàhoàntoàndothiêntínhxấuxacủakẻthừahành.Ôngtìmngaycơhội.Mộtbuổisángkia,giữacôngtrườngtỉnhCésènaông,ralệnhmangRemyd’Orquechặtralàmhaimảnh,
phơithâygiữatrời,bêncạnhcómộtcáithớtvàcondaođẫmmáu.Cảnhtượngkhủngkhiếpnàylàmchotoàndânngẩnngơnhưngkhoáitrá.
Bâygiờtatrởlạikhởiđiểmcủacâu
chuyện:CôngtướcCésarBorgianayđãtrởnênhùngcường,cácmốinguyxadần,bọnlânbangcóthểhãmhạiđềubịtiêudiệtcảrồi.Trênconđườngbànhtrướngthếlực,ôngchỉcònengạingườiPhápnữathôi.
BởivìôngbiếtrõPhápvươngtuyđãnhậnthứcđượcsựnhầmlẫncủamình,nhưngkhôngvìvậymàcứđểchosựnhầmlẫnkéodàimãi.
Vìthếôngđểtâmđitìmkiếmthêmbạnđồngminh,đồngthời
khởisựchâmchọcngườiPháp,bắtđầutừlúchọkéoquânxuốngxứNaplestấncôngquânYPhaNhođangvâyhãmthànhGaète.TrongthâmtâmôngmuốnkéomọingườicùngmìnhchốnglạingườiPháp.Âmmưu
nàysắpthànhtựuthìgặpngayđứcthânphụcủaông,GiáohoàngAlexandre,bănghà.
TrênđâylànhữngthủđoạncủaCôngtướcCésarBorgiađãthihànhtronggiaiđoạnlịchsửvừaqua.
MộtđiềumàôngbắtđầuphảilosợtừkhiĐứcGiáohoàngAlexandrequađời:cóthểvịnốingôisẽkhôngphảilàmộtbạnchechởchoôngnữa.NgườinàysẽcốtìnhhủydiệtnhữnggìmàĐứcGiáohoàng
Alexandređãbanchoông.Ôngđãtiênliệuđềphòngbằngbốncáchsauđây:
MộtlàôngtrudihếtgiatộchuyếtthốngcủacácTiểuchúamàôngđãbóclột,tướcđấtcủahọ,đểchotânGiáo
hoàngkhôngcòncóthểtáilậpđịavịcủahọđượcnữa.Hailàmuachuộc,thuphụcvềmìnhtấtcảquầnthầnLaMãđểhọbaovâykìmhãmGiáohoàng.Balàlôikéo,ápbức,càngnhiềucàngtốt,cácvịHồngYgiáochủ
vềông.ĐiểmthứtưlàôngtựgâychomìnhuythếhùngmạnhtrướckhiĐứcGiáohoàngquađờiđểrồiđộclựcôngcóthểchốnglạivớibấtcứai.
Trongbốnđiểm,khiĐứcGiáohoàng
Alexandremất,ôngmớihoàntấtđượcba.Điểmthứtưcònđangtiếnhànhdởdang.Thứnhất,vềnhữngTiểuchúamàôngđãtướcđoạttàisản,bắtđượcailàônggiếtchếtngay,vàchỉcómộtsốrấtíttrốnthoátđược.
VềbọnquầnthầnquyềnquýởLaMãthìtấtcảđãthầnphục;cácvịHồngYcũngvậy,đasốđãtheopheông.Cònvềnhữngdựtínhchinhphụctươnglai,ôngđãcómưukếđểtrởnênchúatểxứToscane,vàđãthôn
tínhxongxuôihaixứPérousevàPiombino,đặtnềnbảohộtrênxứPise.ĐốivớingườiPháp,ôngkhôngcònđếmxỉa,nểnanggìnữa.LýdolàngườiPhápđãbịngườiYPhaNhođuổirakhỏixứNaplesrồi.Thếnên
bâygiờcảhainướcnàyđềuphảivuốtve,kếtthânvớiông,vàôngđãngangnhiênkéoquânsangxứPise.Sauđó,xứLucquesvàSiennengoanngoãnxinliênkếtngayvớiôngvàkhôngkiêngnểgìngườiFlorentins
nữa,dùhaixứấytrướckiavẫnnểsợxứnày.ĐếnnhưdânFlorentinsđồngminhlàthếcũngcònxuýtbịôngchinhphục.Nếuôngchiếnthắngnốtdântộcnày(giáôngkhởicuộcđúngvàonămĐứcGiáohoàngAlexandre
từtrần,thìđãxongrồi),thìôngđãtụtậpdướitrướngđượcmộtquânlựchùnghậuvàđãgâyđượcuydanhtuyệtvời,đếnmứccóthểđộclựcgiữvữngngôibáchủkhỏicầnnhờtớitàisảnvàsứcmạnhcủakẻkhácnữa.
Kểtừngàyôngbắtđầumởcuộcchinhchiến,vừađúngnămnămthìĐứcThánhCha,GiáohoàngAlexandre,bănghà,chỉđểlạichoôngđượcđộcmộtxứRomagnelàyênổnvữngchắc.Ngoàira,cácxứkhác
đềucònởtrongtìnhtrạngbấtổn,lạicònbịkẹtvàogiữahaiđạoquânthùnghịchrấtmạnh.Vàchínhôngcũngốmđau,bệnhtìnhluônluôntrầmtrọng.Nhưngmaysaoôngcómộtnănglực,mộtsứcmạnhphithườnglạicó
biệttàidụngnhân,biếttrọngdụngngườinày,ruồngbỏngườikhác.Hơnnữanhữngnềnmóngmàôngxâydựngtrongthờigianngắnđềuđãkiêncốvôcùng.Nếuhaiđạoquânthùnghịchchậmtấncôngvànếusứckhỏeông
sớmvãnhồi,dùtrămnghìnsựkhókhănôngsẽgiảiquyếtđượchết.Trênthựctế,tathấynềnmónguyquyềnquảthậtvữngchắc.ChonênôngcốnánlạiRomagneđượchơnmộttháng.SauđótạikinhthànhLaMã,tuy
đãlâmtrọngbệnh,nửasốngnửachết,bảnthânôngvẫnđượchoàntoànanninh.BọnđốilậpBaglioni,VittelivàOrisniđềutậptrungởthànhLaMãmàkhôngkẻnàođụngchạmtớiông.
TrongcuộcbầungườikếvịchoĐứcGiáohoàngAlexandre,tuykhônglàmchoứngcửviênbùnhìncủaôngđượctrúngcử,ôngcũngđãcảnkhôngchongườiôngghéttrúngcửđược.Nếuôngkhônglâmbệnhkhi
ĐứcGiáohoàngbănghà,thìmọisựsẽdễdàngbiếtbao.NgàyĐứctânGiáohoàngJulesIIđắccử,kếvịGiáohoàngAlexandrevừabănghà,chínhôngđãnóivớitôirằngôngđãchuẩnbịsẵnsàngkếhoạchgiảiquyếttấtcả
vấnđềkhókhăncóthểxảyrasaungàychaôngmất.ÔngcóngờđâulàngàyĐứcGiáohoàngtịchcũngchínhlàngàybệnhtìnhcủaôngbắtđầunặngthêmđểsắpđưaôngđếncõichết.
MangtấtcảnhữngsựnghiệpcủaCôngtướctậphọplạirồicứuxétkỹcàng,tôikhôngthấyđiểmnàođểchêtrách.Hơnnữatacònnênđemlàmgươngchonhữngkẻđãbướctớiđịavịlãnhđạonhữngđấtđailớnhoặc
cácVươngquốcnhờtàisảnhaybinhlựccủangườikhác.Côngtướclàngườicóchílớnvàtâmhồncaocả.Trongcácsựviệcnêutrên,ôngkhôngthểlàmthếnàokháchơnđược.Sựnghiệpcủaôngsởdĩbịbỏdởdang,vìcáichết
củaThánhChaAlexandrevàbệnhtrạngcủachínhông.
Tómlạikẻnàokhinắmđượcchínhquyềntrênmộtlãnhthổmới,xétthấycầnphảihànhđộngthìlàmnhưsau:
-Nắmvữngkẻthù
trongtay.
-Kếtthêmthânhữu.
-Dùngmưukếhaysứcmạnhđểthắngcáctrởngại.
-Xửtríchodânvừayêumến,vừasợ
uyquyền.
-Làmchobinhsĩphảikínhtrọngvàtuânlệnhmình.
-Canhcảicáctụclệcổhủ.
-Hủydiệtnhữngkẻcóthểvàchắcsẽ
làmhạimình.
-Vừanghiêmkhắcvừađạilượng,vừacaothượngvừakhoángđãng.
-Giảitánđoàndânvệcũtỏvẻbấttrung,lậpđoànmớithaythế.
-DuytrìchặtchẽtìnhthânthiệnvớicácĐạivương,Tiểuchúa,làmsaochohọluônluônphụcvụmìnhvàkhôngbaogiờdámnghĩtớilàmhạimình.
Kẻđókhôngthểtìmđâunhữnggương
mẫutânkỳhơnlànhữnghoạtđộngcủavịCôngtướcValentinoisnàytứcCésarBorgiavậy.
NgườitachỉchêôngởchỗđãđểchoGiáohoàngJulesIItrúngcử.Sựlựachọn
nàythậtlàdở.Vìnhưtôiđãnói,nếuôngkhôngthểlàmchomộtnhânvậtbùnhìncủaôngtrúngcửthìítraôngcũngphảigạtrangoàinhữngkẻmàôngkhôngmuốnthấyởngôiGiáohoàng,nhấtlànhữngvịHồngYmà
ôngđãdámnhụcmạ,vànhữngkẻkhitrúngcửlênngôisẽcóthểsợuyquyềnônglênquácao.Bởivìtheotâmlýthôngthường,conngườiámhạilẫnnhaulàdolòngoánhậnhoặcsợhãi.Trongsốnhữngngườibịônghạ
nhục,cónhữngvịnhưlàHồngYSaintPierreesLiens,Colonna,SaintGeorgesvàAscagne.Sốnhữngvịcònlại,nếuđắccửchắcchắnsẽđềusợsựbànhtrướnguyquyềncủaông,ngoạitrừĐứcHồngYAmboisevà
cácHồngYngườiYPhaNho.ĐứcHồngYAmboisekhôngesợuyquyềncủaCôngtước,vìsaulưngNgàicòncóthếlựccủaĐạivươngPhápquốc.CácHồngYYPhaNhocũngkhôngtìmcáchhạôngvìhọlàđồng
minhcủaông.
Giữatìnhhìnhlúcnày,lýranếuôngkhôngbầuđượcmộtvịHồngYYPhaNholênngôiGiáohoàngthìôngphảinàiépkhéoléochoHồngYAmboisetrúngcửmới
phải.ÔnglạiđimặccảquyềnlợiđểđưaHồngYSaintPierreesLienslênngôitứclàGiáohoàngJulesII.Kẻnàotưởngnghĩrằngtrongmốiliênquangiữacácđạinhân,nhữngânhuệmớithibancóthểlàmquênđượccáinhục
xưakia,thìthậtlàquánhầm.
VậytathấyrõCôngtướcđãphạmmộtlỗilầmtrongviệcbầucửGiáohoàngnày.
Vàdođóchínhtựôngđãgâynênsựsụp
đổtốihậuchotấtcảcôngnghiệpcủaôngvậy.
Chương8:NhữngKẻNhờHànhViHènÁcLàmĐượcChúa
Công
Ngoàirangườitacòncóhaicáchđểbướctừcấphạlưulên
địavịChúacôngkhôngcầnnhờtớitàinăngvàtiềncủa.Việcnàytakhôngthểbỏquakhôngbàntớiđược.MộttronghaicáchsẽđượcbànluậnkỹcàngkhinóiđếncácchếđộCộnghòa.Nhữngcáchấygồm:
Mộtlàngườitaxửdụngnhữngphươngtiệnhiểmácvàtộilỗiđểchiếmngôichúatể.HailàkẻthườngdântrởthànhChúatể,nhờởlòngáimộcủacáccôngdânkhác.Đểbắtđầutrìnhbàycáchthứnhất,chúngtôixinđưa
rahaitỷdụ:Mộtởthờicổvàmộtởthờiđươngkim,khôngcầnđisâuvàochângiátrịvàquyềnhạncủanhânvậttrongchuyện,vìtôixétnếuaicần,thìchỉviệctheogươngtrongcâuchuyệnlàđủ.
TiểuvươngAgathocletỉnhSiciletrởthànhQuốcvươngxứSyracuse,trướckiakhôngđượchạngcôngdânbựctrungmàchỉlàhạngthấphènnhấttrongxãhội.Cònmộtanhthợđồgốm,từbéđếnlớnôngsốngcuộc
đờiđầytộilỗicủakẻhènác.Nhưngsựhènácnàylạiđiđôivớimộtnghịlựcvàmộtsứcmạnhkinhkhủngchonêntrongquânđội,từngbậcmột,ôngđãthăngquantiếnchứcmộtcáchmauchóng.Chẳngbaolâuđãlà
QuảnquâncủathànhSyracuse.Tớiđượcđịavịnày,trongtríócôngđãnảyrathamvọnglàmVua.Từlúcđó,ônglậptâmnắmgiữlấyquyềnlộcmàmọingườiđãbanchoông.Ôngbènbímậtliênkếtvớiquâncủatướng
AmilcarxứCarthageđangchiếnđấutrênđấtSicile.Thếrồi,mộtbuổisángkia,ônghộihọpdânchúngđôngđảođồngthờichiêutậpđầyđủHộiviênThượngHộiĐồng,vàcácnhânsĩgiàusangcóthếlựctrongthành,
nóilàđểbànluậnviệcnước.Khimọingườicómặtđôngđủôngralệnhhạsáthếtsạch.Sauđóôngdùngsứcmạnhđểnghiễmnhiênnắmquyềnthốngtrịtoànxứkhôngcầnđếnbầucử,đềcửcủanhândân.
Ngoàichiếntrườngôngbịthuahaitrận.QuâncủadânCarthaginoisbaovâythànhtrìcủaông,nhưngôngvẫnđủsứcbảovệ.Ônglậpkếđểlạibêntrongmộtphầnquâncầmcự,cònmộtphầnôngkéosangPhi
ChâuđánhvàođấtđaisàohuyệtcủadânCarthaginois.Bọnnàyphảibỏcuộcvâythành,rútquânvềnướcđểrồithỏahiệpvớiôngchiađấtđai.DânCarthaginoischiếmgiữPhiChâu,cònôngthìtoànquyềncaitrịđảo
Sicile.
Aixétkỹcôngnghiệpcủaôngsẽthấyôngtuyệtnhiênkhôngnhờchútnào,hoặcnhờrấtít,vàosựmaymắn.ÔnglêntớiđịavịChúacôngkhôngphảinhờơnhuệcủaaicả,mà
chỉnhờbaonhiêugianlaonguyhiểmphảitrảiqua,đểdầndầnthăngcấpbậctrongđạoquândânvệ.ÔnglạiphảicóbaonhiêuhànhđộngnguyhiểmcantrườngđểgiữvữngngôiChúa.
Phầnkhácta
khôngthểbảoởôngcó“Ferocita”[1]đượckhiôngđangtaygiếthạiđồngbào,phảnbộibèbạn,khôngcólòngthươngxótai,khôngtínngưỡngđạogiáonào.Vớinhữngphươngtiệnnàyngườitachỉcóthểchinh
phụcđấtđaiđượcthôi,chứtiếngtămdanhdựkhônglàmsaocóđược.Nếuxéttớilòngquảcảmcủaôngkhixuấtnhậpnơinguyhiểm,sựcanđảmphithườngtronggiờphútchốngđỡrồithắngthếnhữngđốiphươngthù
nghịch,tathấylàôngkhôngnhườngbướcmộtvịdanhtướngnàokhác.Nhưngkhốnnỗinhữngthútínhtànác,vônhânđạovàtộilỗiđâydẫycủaôngkhôngchotaxếpôngvàohạngvĩnhântoànhảođược.Vậytacũng
khôngthểnóiôngnổidanhlànhờmaymắnhayvìcóferocitađược.
Bâygiờtôiđềcậptỷdụthứhaiởthờiđạiđươngkim.TrongthờigianGiáohoàngAlexandreVItạingôithìOliverottodeFermo
làmộtđứatrẻmồcôiđượcngườichútênlàJeanFoglianinuôidậy.Cònrấtíttuổi,OliverottođãđượcgiaochoôngPaoloVitellidạybinhnghiệpđểđếnkhithànhtàisẽbổvàomộtcấpbậckhảquantrongđạoquân
Quốcvệ.SaukhiPaolotừtrầnOliverottođượcchuyểnsangdướiquyềnchỉhuycủangườianhemcủaPaolo,tứclàVitellozzo.Cbẳngbaolâuhắntrởnênđệnhấtchiếnhữucủavịchỉhuy,nhờtríócthông
minhlanhlợi,tinhthầnquảcảm,thânthểcườngtráng.Nhưnglònghắnlạiấmức,coiđịavịcủamìnhlàtitiện,khicònphảilệthuộcvàomộtngườikhác.Chonênhắndựtínhlàmchuyệnlớnbằngkếlợidụngtình
trạngtinhthầnsuynhượccủadânxứFermo-họưathíchmộtnềnthốngtrịhơnlàtựdo-vớisựủnghộcủachúsoáiVitellozzohắntìmcáchmangquânchiếmgiữtoànxứFermo.Thếrồimộtngàykiahắnviếtthư
chochúlàFoglianitỏýmuốnbáiyếtvànhânthểthămtỉnhthành,vìđãđichinhchiếnvắnglâu,naymuốnnhìnlạiquêhương.Lấycớlàđãchịukhổbaonămchỉmongđượcdanhgiánhưngàynay,vàmuốnđểchođồngbào
trongtỉnhbiếtlàtừxưatớinayhắnđãkhônglãngphíthờithiếuniên,nênhắntỏýmuốntrởvềnhưmộtnhânvậtquantrọngđượcdânchúngđóntiếpcựckỳhuyhoàng.Hắnsẽvàothànhvớimộtđộikỵmãcậnvệ
mộttrămbinhsĩvàmộtđoànbạnhữuvànhânviêntháptùng.Hắnlạikhéonóilànhưvậydanhdựkhôngriênggìchohắnmàchocảngườichúđãnuôidưỡnghắnlúcthiếuthời.Đượcthư,ôngchúsướngqua,ra
côngtổchứcmộtcuộcnghênhtiếpcháuthậtchuđáohuyhoàng.Saukhiđóntiếplongtrọng,ôngchúnuôinhườngluônchocháuởngaytrongdinh.Saumấyngàytoantínhthựchiệnnhữnghànhvitộilỗidựtrù,hắntổ
chứcmọiyếntiệcvôcùnglongtrọngmờiôngchúvàcácnhânvậtquantrọngtớidự.Khitiệcxong,cácmónduhícũngchấmdứt,Oliverottovờvĩnhđưarabànluậnmộtvàivấnđề,quanhệtrongxứ,nhưkhenngợiuydanh
vàsựnghiệpcủaĐứcGiáohoàngAlxandrevàCesar,conNgài.Ôngchúcùngthamgiathảoluận.Hắnliềnđứngphắtdậytuyênbố“Ởđâytabànviệclớn,vậyyêucấutấtcảquývịcùngvàophòngkínđểtiệnbềtraođổiý
kiến”.Ôngchúvàcácbạnhữuđềutheovàophòng.Ainấyvừaantọathìlũlínhcậnvệtừnơikínnhảyxổrathẳngtaychémgiếtcảôngchúlẫnđồngbọnkhôngcònsótlấymộtngười.SaucuộctànsátnàyOliverottonhảylên
yênngựachạyvòngkhắpđôthànhrồihôlínhđếnvâychặtlấydinhGiámQuốcTốiCao.Toànthểnhândânkinhhãituântheomệnhlệnhrămrắp.Hắnliềnlậpnênmộtchínhphủdướiquyềnlãnhđạocủahắn.Và
saukhiđãtiêudiệthếtnhữngkẻbấtmãnvềvụnày,xétracóthểhạihắn,hắncủngcốđịavịbáchủhếtsứcchúđáodokếhoạchmới,soạnthảolạivàbanbốcácluậtlệmớivềphươngdiệnquânchínhcũngnhưdân
chính.ChonênchỉtrongkhoảngmộtnămhắnngồivữngtrênngôiChúacôngxứFermo.Cáclânbangphảikiêngnể.VềsaunàyCesarBorgiađãphảimấtkhánhiềucônglaovàmưulượcmớidiệtđược
Oliverotto.VịChúacôngFermovàvịsưphụVittellozzođãtruyềnchohắn“ferocita”vàsựnhamhiểmhènác.HắnbịngườicủaCesarBorgiaphụckíchgiếtchếttạiSinjgaglia,nơimàbọnOrinivàVitelliđãbị
Cesargiết.Mànhàikịchnàyxảyra,mộtnămsaungàyOliverettogiếtchú.
ĐếnnaychúngtacóthểđặtcâuhỏivìsaoAgathoclecùngnhữngtêntươngtự,saubaonhiêuhànhvi
phảnbộivàtànbạo,vẫnsốngyênđượclâunămtrênđấtnướcnhiềukhilạicònđánhbạiđượccảkẻthùngoạibangmàkhôngbịđồngbàocủahọnổidậychốngđối?Trongkhiđóthìnhiềukẻkhônggiữnổiđịavị
ngaytrongthờibìnhchứchưanóilàthờiloạnlạcrốiren.Tôitưởngcóthểlàvìhọbiếtxửdụngnhữngthủđoạntànbạođúnglúc,đúngcách.
Nếubảocócáidởvàcócáihay,thìngười
tacóthểbảomộtthủđoạntànbạolàhaykhinàonóđượcxửdụngchỉmộtlầnthôi,vàođúnglúctốicầnchosựanninhcủanhàcầmquyền.Nhưngnócũngphảicóphầnlợicàngnhiềucànghaychodângian.Thủđoạntànbạo
làdởkhibắtđầuthihànhthìnhẹtayquárồidầndầntrởnênácliệt.Theođúngphươngphápthìlúcđầuphảiácliệtngayrồidầndầnnhẹbớtđi.
Kẻnàodùngthủđoạnhay,vềsaucóthể
đượccứunguydođứckhoanhồngcủaThượngđếvàloàingười,nhưtrườnghợpcủaAgathocletrênđây.Cònkẻkhácxửdụngthủđoạntànbạodởthìthậtkhôngsaocứuvãnđược.
Donhữngđiềukểtrên,taphảinhắcchokẻnàokhimớinắmquyềnchínhmộtxứ,nếuxétcầnphải,dùngcảvàdùngngaymộtlượtđểvềsaungàyngàykhỏiphảinghĩtớinữa.Cóvậythìmớitrấntĩnhđượcnhân
tâm,thuphụcđượcnhândânvềphíamìnhbằngcôngtácânđứctốtlànhdomìnhbanphátdầndầnsaunày.
Kẻnàonắmchínhquyềnmàtheomộtđườnglốikhácdosựtínhtoánsailạc,hoặc
vìluônluônưutưsợhãithìbắtbuộcphảithủsẵntrongtaymộtcondaogăm.Tronglòngchẳngdámtinai,ngaycảbọncậnthần,thântín,tráilạibọnnàycũnghếttintưởngvàoChúavìluônhọphảinhậnchịunhững
lờitráchmắnggâygắt.
Vậytaphải:nếucầnlàmđiềuác,thìlàmngaycảmộtđợt,vìthờigiancàngngắnbaonhiêuthìnhândânsẽnếmmùicayđắngítđibấynhiêu.Nếulànhữngđiềuthiệnthìta
cứtừtừmàbanbốđểchonhândânthưởngthứclairai,thấmthíakỹcànghơn.
ThêmnữamộtChúacônglúcnàocũngnêncùngvớidângian,cùnglocùngtínhtấtcảcácviệctrong
nướcphòngkhinhỡranhữngbiếncốdùhay,dùdở,họsẽkhôngnghĩtớiviệccầnthiếtphảithayvịđổingôiđốivớiChúa.
Bởivìmộtkhithờithếbiếnđổi,gặplúckhôngthểthihànhthủ
đoạnkhắcnghiệtđượcnữathìdùcóthithốđiềuthiệncũngchẳngcólợigì,dângianđãbiếtrõlàChúađanglâmvàothếphảilàmnhưvậy,nênhọcũngsẽchẳngmangơnchútnào.
Chúthích:
[1]ferocita:nghĩatựđiển:sứcsốngmãnhliệtcủahoangthú.TheoMachiavel:ferocitalàmộtđứctínhmàcáclãnhtụcầncó.
Chương9:NhữngVươngQuốcDướiChếĐộDânChính
Bâygiờtabướcsangđịahạtkhác:Khimộtcôngdânthường,khôngdothủđoạn
hiểmáchaybạođộngghêtởmmàtựnhiênlòngtinyêucủađồngbàođưalênđịavịchúatểtrongnước,nắmgiữquyềncaitrị.Chếđộđóngườitagọilàchếđộdânquyền.Lênđượcđịavịnàykhôngphảivìcóferocitahay
vìgặpmaymắn,màchỉlànhờtàikhônkhéothithốđúngthời.TôinóinhưtrênrằngmộtngườicóthểbướclênngôiChúanhưvậyhoặclànhờởlòngtinyêucủalớpbìnhdânhoặcdolòngtincủagiaicấptrưởnggiả.
Bởivìxãhộinàocũngcóhaigiaicấpcónhữngtâmtrạngkhácnhau.Từđóphátsinhratìnhtrạnglàgiớibìnhdânthìkhôngchịuđểchobọntrưởnggiảcầmđầu,hàhiếpmình,cònbọntrưởnggiảthìluônluônthèmmuốn
lãnhđạovàđènéntoànthểnhândân.Từhaithamvọngmâuthuẫnđóxuấtphátramộttrongbahậuquảsauđây,hoặclàchếđộVươngquốchoặcchếđộTựdo,hoặctìnhtrạnghỗnđộn.
MộtVươngquốccóthểxâydựngnêntùytheothờicơhoặcdodânchúnghoặcdobọntrưởnggiả.Bọntrưởnggiảmộtkhitựbiếtsứclựcmìnhkhôngchốnglạivớisứcmạnhcủatoànkhốinhândân,họlênđịavị
chúatể,đểvềsaunấpdướibóngkẻnàymongthỏamãnlòngtham.Vềphíabìnhdâncũngvậy,mộtkhihọbiếtkhôngcódiệukếnàohơnđểđươngđầuvớibọntrưởnggiả,tựtìmchọnvàđềcaomộtnhânvậttrongbọnhọ
rồibầulênngôichúatểđểbảovệchechởchohọ.
Kẻnàođượcbọntrưởnggiảđưalênngôichúatểsẽgặpnhiềukhókhănđểgiữvữngđịavịhơnkẻdokhốibìnhdânbầulên,bởivì
xungquanhmình,toànlàbạncũđồngliêunganghàngvớimìnhnênchỉhuykhôngnổivàcũngkhôngthểbắthọvàokhuônphépđược.Tráilại,kẻnàođượcdânchúngbầulên,độctônngồitrênngaitrịvì,ởdướimình
toànthểnhândânaiaicũngphảituântheomệnhlệnhrămrắp.Vảchăng,mộtvịChúakhôngthểcứlươngthiệnmàlàmthỏamãnlòngthamcủabọntrưởnggiảđược.Vàmuốnlàmvừalònghọ,tấtphảilàmthiệthại
đếnkẻkhác,kẻấychắcchắnlàthằngdân.Nguyệnvọngcủadânchúngbaogiờcũnglươngthiệnhợplýhơnlàcủatrưởnggiả,nênbọnnàyluônluôntìmkếgiàyxéohàhiếpbọndânhèn.Nhưngdânhènlạichẳngbao
giờchịuđểngườitahàhiếp.
Thêmnữa,ởtrongnước,Chúachỉcómột,nhândânthìđông.NếutoànthểnhândânthùnghịchthìđịavịChúavữngsaođược?Đámngườitrưởnggiảkhông
đángsợvìchúngítngườicòncóthểmuachuộcđược.NếuChúaởngôitrịvìtrênmộtkhốinhândânthùnghịchlúcnàoChúacũngcóthểchờđónmộthiểmhọatốinguylàtoàndânbỏrơiChúa.Nhưngđếnkhi
bọncậnthầnlàmphảnthìlạinguyhiểmchoChúahơnnhiều.KhôngnhữnghọbỏrơiChúa,vìhọlàbọnláucátrôngxahơndânđen,nênhọvộikiếmngaynơichắcchắnđểẩnmìnhvàbợđỡnịnhhótngaykẻnàoxemra
mạnhhơn,cóthểthắngChúa.
MộtđiềunữalàChúalúcnàocũngphảisốngcùngvớikhốinhândânbấtdibấtdịch.Cònđốivớibọnquyềnthầnthuộchạ,Chúatronglúctrịvì
dâncầnphảigiữmãimộtbọn.HàngngàyNgàicóthểthayđổihọ,truấtquyềnkẻnày,banquyềnchokẻkiatheoýmuốn.
Saucùng,nếutamuốnhiểurõđiểmnày,tôixinnóirằng
bọntriềuthầnthuộchạcóthểxếpđạicươnglàmhailoạichính:
Mộtloạithìtừcáchthihànhcôngvụđếntoànthểcáchànhvithườngnhậthọtậntâmtrungthànhgắnmìnhliềnvớivận
mệnhcủaChúa,vàphụcvụnghiêmchỉnhkhôngthamnhũngbóclộtnhândân.
Mộtloạithìchỉbiếtphụcvụmộtcáchthờơ,lữnglờ.
ĐốivớiloạitrênChúaphảiưuáihọvà
banchohọnhiềudanh,nhiềulợi.CònđốivớiloạithứhaiChúaphảisuyxétkỹrồiđốixửvớihọtheocáchsauđây:
-Hoặchọlàbọnbầytôikhôngcótâmhồn,vớibảntínhươn
hènthìChúavẫncóthểdùnghọđược,nhấtlàkẻnàocóchúttàinăngkhảdụng.BởivìlúcthịnhhọcũnglàđoànngườigópcôngxâydựnguydanhchoChúa,nhỡgặplúcsuyhọcũnglàngườivôhại.
-Hoặchọlàbọncótháiđộkhôngquyếttâmliênkếtdoóctínhtoánvàlòngdụcvọng,tứclàbọníchkỷ,nghĩtớimìnhhơnlànghĩtớiChúa.Đốivớibọnnày,Chúaphảiphảiđềphòngcẩnthậnvànênedè,coichúngnhưlà
nhữngkẻthùđãramặt.BởivìlúcvậnsuychínhhọsẽlànhữngngườihãmhạiChúa.
ThếchonênkẻnàonhờnhândânmàlênđượcđịavịChúa,thìphảiluônluôngiữtìnhưuáivớidân.Việcđó
thậtdễthihành,bởivìdânkhôngđòihỏigìhơnlàđừngcóápchếhọ?Tráilại,kẻnàodựavàolựclượngcủabọnquyềnthầnchốnglạinhândânđểlênngôiChúa,thìsaunàybắtbuộctronghànhđộngnàocũngphảitranhthủ
nhântâmđểdânvềphíamình.Điềunàycũngdễthànhcông,chỉcầnlúcnàoChúacũngcóýmuốnbảovệ,chechởchonhândân.Bảntínhconngườilàkhithụhưởngđượcânhuệbanbốdonhữngkẻmìnhcứyên
tríchỉsẵnsàngxửácvớimình,thìsựcảmkíchvàghiơnlạisâuxahơnnhiều.VịChúanàobiếtxửtrínhưvậysẽđượcnhândânyêuquýthêm,nhấtlànếuvịChúađókhôngphảidodânbầulên.Chúacóthểtranhthủlòng
dânbằngnhiềucách,uyểnchuyểntùytheosựviệclầnlượtxảyra,nêntakhôngthểđặttrướcđượcmộtquyluậtnhấtđịnh.VậyChúaphảitùycơứngbiến.TôichỉxinkếtluậnmộtcâulàChúaphảibiếtxửsựđểlấy
lòngưuáicủadân,nếukhôngkhicósựbấttrắcxảyravôphươngcứuchữa.Mộttỉdụlịchsử:VuaNabisxứSpartephảichốngcựcuộctấncôngcủacảnướcHyLạpvàmộtđạoquânLaMãrấtkiêucăngsaunhiều
chiếnthắng.ThếmàmìnhNgàiđủsứcbảovệđượccảchínhQuốclẫncácthuộcQuốc.ĐểchốnglạinguycơấyNgàichỉcầnnắmvữngtrongtaymộtsốthầndân,binhsĩítỏi.Vớisốnàysẽkhôngsaođủlựcđược,nếubìnhnhật
Ngàibịdânghét.Muốnchỉtríchýkiếnnàycủatôi,xinđừngvộinhắctớicâutụcngữnày:“Ngườiđặtlòngtinnơinhândâncũngnhưngườixâynhàlênđấtbùn”.Bởivìcâunàycóphầnnàođúngvớitrườnghợp
mộtngườithườngdânđặtlòngtinlênnềntảngấyđểtưởngmongrằngnhândânquanhmìnhsẽcứuvớtmìnhkhibịkẻthùhaygiớicôngquyềnứchiếp.Tưởngnhưvậythườngsẽbịthấtvọng.Đólàtrườnghợpđãxảyra
chogiađìnhGracquesởLaMãvàchoMessireGeogesScaliởFlorence.NếumộtChúacôngtrịvìbiếttheophươngphápdựavàothếnhândân,tứclàmộtvịChúacótàichỉhuy,cótâmhồncaocả,khôngrunsợ
trướcnhữngbiếncốnguynanbấttrắc,biếtloxa,chuẩnbị,banbốhiệulệnhnghiêmkhắc,tỏtríquảcảmđểlàmgươngchokẻquanhmìnhvữngdạcantrườngthìChúasẽthấytoànthểthầndânluônsátcánhbênmình.
NhưthếnềntảnguyquyềncủaChúađãđượcxâyđắpvữngbền.
NhữngQuốcgiadânchínhnàysẽbịxáotrộnngaykhimàchínhthểđươngởchếđộdânquyềnchuyểnsangmột
chếđộđộctài.BởivìChúahoặctrựctiếptrịdânhoặctựtáchcaolênđểgiaophóquyềnhànhchobọncậnthần.Vớichếđộthứhainày,địavịcủaChúasẽyếuđivàbấpbênh,nguyhiểm,vìbắtđầutừlúcđóChúaphảihoàntoàn
trôngcậyvàoýchícủabọncậnthầnđãđượcngồivàovịtríquyềnuyvữngvàng.BọnnàycóthểhạiChúadễdàngnhấtlàkhihọbịthấtvọnghaybấtmãnđiềugì,vớikếhoạchlàliênkếtnhauđểchốngđốilạiChúa.Khicơn
nguybiếnđãđến,khôngphảilúcđểChúanghĩtớiviệclấylạiquyềnhànhđượcnữa.Bởivìtừnhândânchođếnkẻthừahànhđãlàmquenthóithầnphụctrựctiếpvàobọnquyềnthầncaosang.Khigặpkhókhăn,họ
khôngcòntâmtrínghĩngợiđếnbổnphậntuântheomệnhlệnhtrựctiếpcủaChúanữa.Hơnnữa,khigặpthờithếbấpbênh,Chúasẽkhôngthấyquanhmìnhcònailàngườiđểtincậyđượcnữa.
NhưvậylàvìChúachỉbiếtđặtlòngtinvàonhữngkẻhiệnratrướcmắttrongthờithanhbình,giữalúcmàthầndânaicũngđềucầnnươngtựavàouyquyềnQuốcgia,cũngxumxoechạyquanhgầnChúakhihọthấy
tửthầncònởxalắcxalơ.Nhưngđếnkhithờithếđổithay,chínhquyềnnhàChúacầntớithầndângiúpđỡthìthanôi,họlẩnđâumấtcả.Sựviệckểtrênquảlàmộtkinhnghiệmvôcùngnguyhiểm,chỉmộtlầnxảyralàtiêu
masựnghiệpnhàChúa.
ThếchonênvịChúanàocóđủtàisức,lạiphảithihànhphươngsáchnắmgiữthầndânluônluônởmứchọphảicầntớiChúavàuyquyềncủa
Ngàiphảiđượcduytrìtronglúcthịnhcũngnhưlúcsuy.Đượcnhưthế,nhândânmớimãimãibềnbỉtrungthànhvớiChúa.
Chương10:SứcMạnhCầnChoVươngQuốc
MuốnkhảosátvàphêbìnhgiátrịcácVươngquốc,tacầnphảiđềcậptớiđiểmnữa:Chúacôngcaitrị
mộtlãnhthổrộnglớncóđủlựclượngtựvệkhông?Hayphảicầnsựbảotrợcủangườikhác?Nghĩalàtôimuốnnói:
-Mộtlà,cácvịChúacóđủlựclượngđểtựlập,cóđủngười,
cóđủtiềnđểtạodựngvàhuấnluyệnmộtđạoquânhùngmạnhđủsứcứngchiếnvớibấtcứquânđịchtừđâuđếntấncông.
-Hailà,nhữngvịChúacôngchỉcómộtquânlựcyếuhèn,luôn
luônphảidựavàosứcmạnhcủakẻkhác,chứriêngmìnhkhôngbaogiờdámmangquânxuấttrậnchốnglạicuộctấncôngcủakẻthù,nhưthếchỉcócáchrútquânvàotrongbốnbứctườngthành,bốtrícanhphònghào
lũyđểcốthủ.
Vềtrườnghợpthứnhất,tôitrìnhbàyquatrênđây,đếndịpkháctươngtự,tôisẽbàntrởlại.
Đốivớitrườnghợpthứhai,tôichỉkhuyênnhữngvịChúađương
sựthườngnhậtphảitíchtrữlươngthựcxâyđắpcácthànhlũyvữngchắc,cònphíabênngoàilãnhthổkhỏicầnlưutâmnhiềuvềquânsự.Nhưngvềcáchđốixửvớinhândân,Chúaphảinghetheonhữnglờikhuyếncáoở
chươngtrên,vàdướiđâytôisẽnóithêm.ĐượcnhưvậykẻnàomuốngâyhấnvớiChúacònphảinghĩngợinhiều,vìkẻấykhôngbỗngdưngdámhànhđộngkhithấytrướcmặtđầynhữngkhókhăn.Vảchăng,
ngườingoàikhôngthểtìmđượcdịpđểgâysựvớivịChúacôngngoàithìđượclòngdânchúng,trongthìđầyđủthànhtrìkiêncố.
LấytỷdụcácđôthịlớnbênĐứcquốc,hưởngmộtnềntựtrịtự
do,vớimộtvùngngoạiônhỏhẹp.HọchỉtuântheomệnhlệnhcủaHoàngđếĐứcquốctùytheoýmuốncủahọ,vàhọcũngkhôngesợnhữnglânbanghùngmạnh.CácĐôthịấyđềuđãcóthànhlũykiêncố;vòngquanhcó
hàosâulũycao,cóđộitrọngpháohùnghậu,khotànglươngthực,nhiênliệuđầyđủchonhucầutrongmộtnăm.Mọingườiđềucảmthấymuốnchiếmđượcchúngquảthựcgaygolâudài.Ngoàira,chínhquyềnĐôthị
luônluôncókếhoạchnuôidưỡngkhốidânnghèocưtrúngoạithànhmàkhônggâytổnhạichocôngquỹ,bằngcáchthihànhcácđạicôngtácxâydựngnềntiểukỹnghệchodânchúngcócôngănviệclàmsinhsống
hàngnăm.Họcònđềcaodanhdựvõnghiệp,songsongvớiviệcthihànhnhữngphươngsáchhoànhảođểluôndungdưỡngtinhthầnchiếnđấucủanhândân.
VậyvịChúacông
nàocómộtthànhtrìkiêncố,đượcnhândânkhôngghétbỏ,oánhận,sẽkhôngcònaitấncôngmình.Dùsaocũngcókhigặpkẻlậpmưuđánhchiếm.Nhưngkẻấychắcchắnsẽphảitựrútluivớisựthảmbạinhụcnhãcho
họ.Lýdolàởđờimọiviệcđềuluônluônbiếnchuyển,khôngcógìvữngchắcđượclâudài.ThếnàocũngcókẻmanhtâmkéoquânđếnbaovâymộtĐôthị.Nhữngkẻấykhómàgiữvữngtinhthầnquânsĩsuốtcảnăm,
trongtìnhtrạngánbinhbấtđộngquanhthànhbịhãm.Nóinhưvậycóngườisẽphảnđốibằnglýlẽsauđây:
Khithànhbịvây,dânchúngtrongthànhthấyhoamầu,tàisảnởngoàibịquânđịch
cướpbóchếtsạch;vớicảnhgiamhãmquálâu,tàisảnbịtiêutan,dânchúngsẽquênChúa,khôngcònđủtinhthầnchịuđựngđượcnữathìsao?Tôixintrảlờirằngởtrườnghợpđó,mộtvịChúacóuylực,thừa
dũngcảmsẽgiảiquyếttấtnhữngkhókhăndễnhưtrởbàntay.HàngngàyChúaphảigiảnggiảichothầndânnuôihyvọng,thấysựnguynansắpchấmdứt,tuyêntruyềnvàotríóchọlànếuquyhàng,tấtcảsẽbịkẻđịchtànsát.
Đồngthời,phảikhônkhéokếthợpquanhmìnhmộtnhómngườithànhtâm,dũngcảmcươngquyếtđồngtửđồngsinhvớiChúa.
Thêmnữa,quânđịchtớigiápthànhgiữalúcquândâncủa
Chúacònđầynhiệthuyết,hăngsaytấpnậpgiữthành.Bênngoàiđịchquânratayđốtphátrêntoànxứ.NhưvậyChúacôngcólosợgìhơnkhông?Nhấtđịnhlàkhông.Bởivìítlâusaucuộctànphácủađịch,tuysựcan
đảmcủanhândâncóphầnsútkém,nhưngnhữngthiệthạivậtchấtđãtrôngthấyhiểnnhiên,nhữngnỗiđauđãthấmvàođáylòngdân,lúcđónhândânsẽthấykhôngcònphươngsáchnàohayhơnđểcứuvãnđượccảnhđau
thươngnàybằngcáchquytậpquanhChúavàhếtlòngủnghộNgài.Chúathìphảichânthànhtỏýthươngdân,bởidânđãvìChúa,chịucảnhtannátcửanhà,đồngánghoamầubịpháhủy.Bẩmtínhconngườibaogiờcũng
nhớdainhữngânhuệbanchongườikhác,vànhữngânhuệngườitađãbanchomình.
Tómlại,tacóthểkếtluận:mộtChúacôngbiếtloxa,cóthểgiữvữngtinhthầnquảcảmcủaquândândưới
trướngtừđầuđếncuối,suốtthờigianbịvây,nếukhotàngdựtrữcóđầyđủlươngthựcvàkhígiới.
Chương11:NhữngVươngQuốcTrực
ThuộcGiáoHộiCôngGiáo
Tronggiaiđoạnlịchsửhiệnđại,tachỉcòncầnđềcậpđếncác
lãnhthổtrựcthuộcGiáohội.Đốivớicáclãnhthổnàynhữngsựkhókhănđềuởthờikỳtrướckhinắmquyềncaitrị.Côngviệcchinhphụcnhữnglãnhthổnàycũngphảinhờ,hoặcnhữngkếhoạchácliệt,hoặcdovận
mayđưađến.Nhưngkhiđãhoàntấtcôngcuộcchinhphục,nhờuytínlớnlaocủaTòaThánh,việccaitrịtrởnênbềnvững,khôngcầnđếnđiềunóitrênnữa.Uytínnàyvànhữngcơcấucaitrịlâuđời,bềnvững,khiến
chocáctânChúatạivịđượclâunămdùcáchxửtrívàsinhhoạtcủacácChúathếnàođinữa.Cóđấtđailệthuộcmàkhôngphảibảovệ,cólũquyềnthầndướitrướngmàkhôngcầnchỉhuylãnhđạo:thếmànướcvẫn
khôngmất,quyềnthầnthuộchạvẫnluônluôntrungthành,khôngkhinàodámnghĩchuyệnphảnloạn,tronghoànvũ,chỉnhữngQuốcgianàylàđượcvữngbền,sungsướngtrongthanhbình.NhưngđâylànhữngQuốcgiađược
lãnhđạodomộttríóccaosiêu,thườngnhânkhôngthểđạttớiđược.Vậytôixinmiễnbàn.NhữngQuốcgiađãđượcĐấngTốiCaodungdưỡngbảovệ,màtadámbàntớithìthậttáobạovàkiêucăngquámức.Nhưngvẫn
cóngườihỏivàbắttôigiảithíchvìsaoảnhhưởngvàthếlựcđấtđaicủaGiáohộiquámạnhnhưvậy?Trướckia,ngaytrênđấtÝĐạiLợi,từnhữngVuaChúaoaihùngchuyênchếđếnmộtTiểuvươnghaymỗiHầu
tướcđềuchẳngđếmxỉagìđến,uyquyềnđócủaGiáohội.ThếmànaymộtôngVuanướcPhápphảirunsợtrướcmặtGiáohoàng.ĐứcGiáohoàngđãcóthểtrụcxuấtVuaPháprakhỏiđấtÝ,làmsuynhượcdântộc
Vénitiens.Nhữngsựviệcđóđãquárõrệt,tôichỉcầnkểlạiđôibabiếncố.
Tỷdụ:nướcÝtrướckhiVuaPhápCharlestới,toàncõidướiquyềntrịvìcủaĐứcGiáohoàng,dân
Véniliens,QuốcvươngxứNaples,CôngtướcxứMilan,vàdânFlorentinois,cácnhàchuyênchếđóđềphònghaihiểmhọachính:
-Khôngđểmộtnhómngoạinhânnào
độtnhậpvàohẳntrongnước.
-Chínhquyềnxứnàocaitrịxứấy,khôngđượclấnchiếmsangxứkhác.
LúcđóthiênhạchỉesợĐứcGiáohoàngvàdânVénitiens.Để
chếngựdânVénitiens,tấtcảcácxứđồnglòngđoànkếtđốiphó.ThídụnhưkhingăncảnhọchiếmcứxứFerrare.ĐểphongtỏauyquyềnĐứcGiáohoàng,ngườitalợidụnguydanhcủacácnhàquyềnthầntrongkinhthànhLa
Mã.BọnnàycóhainhómlàOrsinivớiColonna.Chínhhainhómnàycũnglụcđụcmâuthuẫnvớinhau.TrướcmặtGiáohoàng,hainhómnàythườngbiểudươnglựclượnghùngmạnhcủahọ,vìthếuytíncủaGiáo
hoàngcũngbịsuygiảmnhiều.CũngcóvịGiáohoàngđặcbiệtcantrườngnhưĐứcGiáohoàngSixtechẳnghạn.NhưngtìnhtrạngvẫnkhôngthayđổivìtrungbìnhthờigiantrịvìcủacácviGiáohoàngđềungắn
ngủi,mỗivịchỉsốngtrênngôiđượcđộmườinăm.Trongkhoảngthờigianấy,lậptâmlàmsuygiảmthếlựccủamộtnhómlộngquyềnđãlàkhó,lạithườngxảyranhữngchuyệnnhưsau:MộtvịGiáohoàngđãcốtâm
làmsuynhượcuythếcủabọnColonna,khichếtđi;vịkháclênkếvịvốnghétbọnđốilậpOrsini,đãhếtlòngnângđỡbọnColonna.ThếrồivịGiáohoàngnaycũngchẳngsốnglâuđểtiêudiệthẳnbọnOrsini.Vìvậytrong
giaiđoạnlịchsửnàyuyquyềnthếtụccủacácvịGiáohoàngkhôngmấyđượctôntrọngtrênđấtÝ.TìnhtrạngnàykéodàimãichođếntriềuđạiĐứcGiáohoàngAlexandreĐệlục.NgàilàvịGiáohoàngđộcnhấtbiếtxử
dụngtiềntàivàsứcmạnhđểgâyuyquyền,vớisựtrợlựccủaCôngtướcValentinoisvàcũngnhờdịpngườiPhápxâmnhậpvàođấtÝ,nhưtôiđãkểởchươngtrên.Thậtra,thâmtâmNgàikhônglàmđểGiáohộithụ
hưởngquyềnlợi,màđểchoconNgài,CôngtướcCésarBorgia,đượchưởnguythế.Nhưngkếtcuộc,saukhiNgàibănghà,vàCôngtướcBorgiatậnsố,GiáohộitrởnênhùngcườngnhờcôngnghiệpcủaNgàiđểlại.
Ngườikếvị,tứcGiáohoàngJulesII,nghiễmnhiênthấyGiáohộicóuyquyềnmãnhliệtvớitoànxứRomagnebịlệthuộc,cácquyềnthầnsuynhược,cácnhómđảngbịtiêudiệt.TấtcảđềudocôngcủacựuGiáohoàngAlexandre.
GiáohoàngJulesIIthấytrướcmặtconđườngđãmởrộngthênhthang,thahồvơvéttàisản,tiềnbạc(việcnàycốGiáohoàngAlexandre;khôngbaogiờnghĩtới).GiáohoàngJulesIIkhôngnhữngtiếptục
giatănghoạtđộngtrênconđườngấy,lạicònâmmưuchiếmcứthêmxứBologne,tiêudiệtdântộcVénitiens,tốngkhứngườiPháprakhỏiđấtÝ;nhữngcôngcuộcấyđềuthànhcôngmỹmãn,vàđángđượctánthưởnglàvìtấtcả
đãlàmgiatănguythếGiáohộichứkhôngvìquyềnlợicánhânnào.ĐốivớihainhómOrsinivàColonna,Ngàigiữnguyêntìnhtrạngcũ.Nhiềukhihọcũngthườngxíchmíchvớinhau,chựcrắcrối.Nhưngcóhaiđiểm
đángngạicầmchânhọ:ThứnhấtlàuyquyềncủaGiáohộiquálớnkhiếnhọphảikinhsợ.ThứhailàcảhainhómđềukhôngcómộtvịHồngYnàolàngườicủamình.Đócũnglànguồngốccủasựlụcđụcbấthòathường
xuyêngiữahainhóm.Tìnhtrạngbấtổnsẽluônluônkéodài,nếuhọcóđượctrongmỗiphemấyvịHồngYgiáochủ.Cácvịnày,dùởtrongkinhthànhLaMãhayởngoài,cũngthườngdungdưỡngtìnhtrạngphân
lygiữacácnhómđảng,nêncácTiểuvương,TiểuchúađềulâmvàocảnhbắtbuộcphảitựbảovệcácvịHồngYđó.CũngdoâmmưuthamvọngcủacácvịGiáochủ;bọnquyềntướctrongtriềungấmngầmgâyrốichốngđối
lẫnnhau.ĐếnthờiđạiđươngkimĐứctânGiáohoàngLeonlênngôi,NgàithấyrõuyquyềncủaTòaThánhthậthùngcường.NhândânthìhyvọngnếutrướckiacácvịTiênHoàngđãdùngvõlựcđểbànhtrướnguythế,
từnaytânGiáohoàngsẽthìbannhiềuthêmânđứcđểchouyquyềnNgàilêncaohơnnữavàxứngđángvớilòngtônkínhcủathầndân.
Chương12:NhữngHạngCầmQuânVàLínhĐánhThuê
Ởnhữngchươngtrên,tôiđãđặcbiệtkêcứutínhchấtcủamỗiloạilãnhthổ,màtừđầu
tôinêulên.Tôiđãcốgiảnggiảiđượcphầnnàonguyênlýcủanhữngcuộcthịnhsuy,cùngphơibàymưukếnhữngkẻtìmcáchchiếmđoạtvàgìngiữđấtđai.Đếnđây,phảicứuxétthêmtrênbìnhdiệntổngquát,những
nguycơgặpphảivàcácphươngkếkhảdĩthihànhkhicần.
Nhưtrênđãthườngnói,đãlàmộtvịChúacôngphảitrịvìtrênmộtnềntảngthậtkiêncố,nếukhôngrấtdễđổnhào.Nhữngcăn
bảnchínhyếuchobấtcứmộtchínhquyềnQuốcgianào,mớicũhayhỗntạp,đềulà:phápluậthoànmỹ,quânlựchùngmạnh.Ởđâuquânlựcyếuhènkhôngthểcóphápluậthoànhảođược.Vànếuđãcóquânlựcmạnh
thìcóthêmluậtpháptốtlàmộtđiềurấthợplý.
Trongchươngnày,tôixinđểriêngvấnđềphápluật,chỉđềcậptớivấnđềquânlực.MộtvịChúacôngmuốnbảotoànđấtđai
Vươngquốcphảicómộtđạoquânhoặctừnhândântrongnước,hoặcthuêmướnngoạinhân,hoặcchỉlàđoànquânphụvệ,hoặcđoànquânôhợpđủcácthứtrên.Đoànquânthuêmướnngoạinhânvàđoànquânphụvệ
khôngnhữngchỉlàđámbinhsĩvôgiátrị,màcòncóthểlàmốihậuhọanguyhiểmnữa.Mộtnhàlãnhđạođặtnềntảngchínhquyềntrênbọnquânthuêmướnchẳngbaogiờcóđịavịvữngmạnhđược.Đámquân
nàyluônluônchiarẽnhau,nhiềudụcvọng,vôkỷluật,kémlòngtrungthành,anhhùngrơmlúcởnhà,ramặttrậnlàmộtlũhènnháttrướcquânthù.ĐốivớiThượngđế,họlàlũbấtkính,đốivớingười,họlàbọnvôlương.Tuylà
Chúa,tacũngchẳngtrìhoãnđượcvậnsuyđến,hayquânthùkhởicuộctấncông.BọnquânnàythờibìnhđangtaypháhạitiềntàicủaChúa,gặpthờichiếnchúngsẽkhôngngănđượckẻthùtớicướpphá.Sởdĩcótìnhtrạngnày,làvì
chúngnàocótìnhnghĩa,hyvọnggìởtươnglai,vớiđồnglươngítỏicủaChúabanchođểgắnmìnhvàovịtríhiệntại.NhưthếcóđủchochúnghysinhtínhmạngchoChúakhông?Chúngchỉsốngdướitrướng
củaChúanhữnglúckhôngcóchiếntranh.Mộtkhichiếntranhbùngnổ,chúnglạimuốntrốntránhhayđàongũ.Sựkiệnnàyrấtdễhiểu,cứlấyhiệntrạngsuysụpnướcÝlàmtỉdụ.Trongmộtthờigianquádài,các
chínhquyềnđãỷlạivàolựclượngđộiquânđánhthuê.Trongthờigianđócũngcólúcchúnglậpđượcmộtvàichiếncôngnhonhỏtrongnộibộ.Đếnkhicóquânngoạixâmtấncông,chúnglộnguyênchântướng.Thếnên,
VuaCharlesnướcPhápkhitiếnđánhnướcÝ,chỉmangtheomộtđoànchiếnsĩthưsinhcũngđủchiếnthắng.CóngườichorằngngườiÝmấtnướcvìhọcóquánhiềutộilỗi.Nhưngđókhôngphảilànhữngtộimàhọ
nghĩ(lỗiđốivớiThiênChúa)màlànhữnglỗilầmđãkểởtrên.TómlạitấtcảtộilỗiđềudocácvịChúacôngkếtiếpgâynên,rồicũngchínhcácvịấygánhchịu,tấtcảnhữnghậuquảđớnđauhơnhết.
Thâmýtôilàmuốntrìnhbàycặnkẽtấtcảnhữngtaihọadosựdùngloạibinhsĩnày.Cáccấpsĩquanchỉhuybọnquânđánhmướnnàycũngcóngườicótàivềbinhpháp,cũngcóhạngrấtkém.Nếuhọcótài,ta
lạicàngkhôngnêntincậybởivìhọluônluôncốgắnggâyuythếcánhân.Nhưthếhọđãhạita,tuychínhtalàchủhọ,hoặchọtựýgâyhấntiêudiệtnhữngkẻkháckhôngtheoýmuốncủata.Nếuhọvôtài,uythếtalại
càngsuysụpnhanhhơn.Nóinhưthế,tấtcóngườihỏirằng,vịchỉhuymộtbinhlựcthuêmướnhaychánhquynàomàchảxửtrínhưvậy?Tôisẽtrảlời:PhàmcuộcchiếntranhnàocũngdoVuaChúatrịvìtrênmộtVương
quốchoặcdoChínhphủcaitrịmộtnướcCộnghòachủtrương.NếulàVươngquốcthìchínhChúacôngphảiđíchthânramặttrậnchỉhuyquânsĩ.NếulànướcCộnghòa,Chínhphủsẽcửmộtcôngdânragiữtráchnhiệm
điềukhiểnchiếnsự.Ngườinàykhôngđủtàibathìthaythếngườikhác.Nếungườigiữtrọngtráchchỉhuycóđủtàinăngcantrường,chỉviệckiềmchếhọtrongvòngluậtpháplàhọkhôngdámhànhđộngtráiđường
lốidoChínhphủvạchra.Kinhnghiệmlịchsửchotathấy,chỉcócácVươngquốchayCộnghòaDânquốccóchiếnthuậtđàoluyệnquânlựcsẵnsàngmớihoàntấtđượcmỹmãnnhữngviệclớn.Cònbọnquânđánhthuêchỉ
luônluôngâythêmđaukhổvàthiệthại.Hơnnữa,mộtDânquốccóquânlựccủachínhmình,sẽkhóbịrơivàovòngkiềmtỏađộctàicủamộtcôngdânhơnlàDânquốcđócómộtđoànquânđánhthuê.
LaMãvàSparte,trongmộtthờigiandàicóquânlựcmạnhmẽvàđãgiữđượctựdo.DânThụySĩcóquânđộirấthùngcườngvàhọrấtđượctựdo.Trongnhữngthídụlịchsửvềnhữngđoànquânđánhthuê,ta
đượcthấytrườnghợpngườiCarthaginoissuýtnữathìbịđoànquânđánhmướncủahọtiêudiệt,saukhichấmdứttrậnchiếnđấutiênvớingườiLaMã,dùđoànquânđódomộtvịTướngCarthaginoischỉhuy.
SaucáichếtcủaEpaminondasdânThébainsđưaPhilippexứMacédoinelênngôiTướngsoáithốnglãnhquânlựccủadântộcnày.Saukhichiếnthắng,ôngtướcluônnềntựdocủadânThébains.TạiMilan,
saucáichếtcủaCôngtướctrịvì,dânchúngthuêFrancoisSforzacầmđầuquânlínhchốnglạingườiVénitiens.VịTướngnày,saukhichiếnthắngkẻthùtạiCaravage,quaylạiápchếchínhnhữngchủ
cũcủamình.Chacủaông,lúccòntrôngcoiquânđộiphụcvụNữhoàngJeanexứNaples,đãđểquânlựcsuysụpquáđộ,đếnnỗiNữhoàngphảicầucứuđếnVuaxứAragonđểkhỏimấtnước.CondânVénitiensvà
Florentins,trongquákhứđãbànhtrướnglãnhthổvớinhữngđoànquânloạiđó.NhưngcácvịTướngthốnglãnhquânlựccủahọ,tuyđãchiếnthắngrấtnhiềutrận,vẫnkhônglợidụngđịavịđểbướclênngôi
Chúacông.ĐượcnhưvậylàvìsốmệnhđãưuđãidânFlorentins.CácTướngsoáicótàidohọbầulênthốnglĩnhquânđội,nhữngngườicóthểtướcđoạtnềntựdocủadânchúngnày,lạikhônglàmđượcviệcđó;hoặc
vìhọthấttrận,hoặcbịngăntrở,hoặcthamvọngcủahọnhầmchỗkhác.Trongsốnhữngkẻlỡbịthấttrận,cóJeanAucut.Mộtngườiđãnóiriêngchotôibiết,nênkhôngbịthấttrận,toàndânFlorentinsđãbịông
thốngtrịrồi.CònTướngSforza(cha)lạibịngăncảnbởiđoànquâncủaBraccioluônluônchốngđốilạiông.KhiFrancoisSjorzalênnắmquânđội,ôngchuyểnthamvọngcủamìnhsangxứLombardie.Lúcđó,
BracciođangchốnglạiGiáohộivàVươngquốcNaples.
Bâygiờtahãytrởlạinhữngchuyệnxảyragầnđây.DânFlorentinsđưaPaulVitellilênlàmThốngsoái.Ôngnàylàmột
ngườirấtkhônngoan.Từmộtđịavịthấphèn,dầndầnôngđãgâyđượcniềmtinvớitấtcảmọingười.NếuđánhthắngđượcthànhPise,mọingườiđềunghĩrằngdânFlorentinsbắtbuộcphảithầnphụcông.Vì,
nếuôngtrởmặtđầuquânchođịch,họsẽbịởtrongtìnhtrạngtuyệtvọng.Cònnếutiếptụcgiữônglại,họbắtbuộcphảituânlệnhông.VềdânVénitiens,xétkỹtiếntrìnhcủahọ,tathấyhọchiếnđấumộtcáchanhdũngvàkhôn
khéo,vàthườngđoạtđượcchiếnthắng,khichínhhọ,nhữngnhàquýtộcdẫnđầu,dânchúngtheosau,cùngxôngratrận.Nhưngđếnkhichuyểnhướngchínhtrịvàbắtđầutìmcáchbànhtrướnglãnhthổvàonộiđịa,họlại
bắtchướcthóixấucủacácVươngthổkháctrênđấtÝlàthuêlínhđánhmướn.Trongnhữngbướcđầucủacuộcbànhtrướngtrênbộđó,vìđấtđaichưađượcrộnglớnlắmvàtiếngtămcònquálớnlaonênhọkhôngsợbị
Tướnglãnh,Quảnquânphảnlại.NhưngđếnkhibờcõiđượcmởmangrộngrãinhờCarmignola,họbắtđầuthấyđãchọnlầmđường.SaukhiôngnàyđánhbạiđượcCôngtướcMilan,họnhậnthấyôngtakhôn
khéovàcanđảm,nhưnglạikhônghăngháilắmkhiratrận.Họnghĩôngtakhôngthểđemthêmchiếnthắngchohọnữa,vìôngtakhônghềmuốnthế.Họlạikhôngthểtướcchứccủaôngvìnhưthếcóthểhọsẽmấthết
nhữngđấtđaivừachiếmđược.Cuốicùnghọbắtbuộcphảihạsátông.Sauđó,lầnlượtđưalênthốnglãnhquânlựclànhữngTướng:BarthélemydeBergame,RobertdeSanSeverino,BátướcPitiglianovànhiều
ngườikhácnữa.Nhữngngườinàychỉcóthểlàmmấtđiđấtđaichứkhólònglấythêmđượcmảnhnào.VàtạiVaila,thảmbạiđãđến.Chỉtrongmộtngày,dânVéniliensmấthếttấtcảnhữnggìhọgomgóp,thulượmđược
mộtcáchkhónhọctrongtámtrămnăm.
Tómlại,dùngnhữngđoànquânloạinày,đôikhicũngthuđượcchútítthắnglợinhỏ,mộtcáchvôcùngchậmchạp,Nhưngđếnkhithấtbại,sựsuysụp
đếnrấtnhanhchóngvàtaihạivôcùng.
Quamấythídụtrên,tathấynướcÝđãlâunămđượccaitrịdựatrênlựclượngcủanhữngđạoquânthuêmướn.Tôimuốntrìnhbàycặnkẽtìnhtrạng
đạoquânấytừtrênxuốngdưới,từlúcphátkhởiđếnsuốtthờigianbànhtrướng,đểcùngtìmphươngcáchđốiphó.
Nhưaicũngbiết,từkhithếlựcĐếquốcLaMã(Empire
RomainGennanique)bịđánhbạikhỏiđấtÝuyquyềnĐứcGiáohoànglênmạnh.ToàncõinướcÝđượcchianhiềuTiểuquốc.ỞđasốcácĐôthịlớn,nhândâncầmsúngnổidậyđánhđuổinhữngkẻcótướcvịquyềnquý.Bọn
nàytrướckiađãdựavàothếlựccủaHoàngđếuyhiếpđènéndânchúng.Giáohộiđãngầmủnghộnhữngcuộcdấyloạnnày,vớimụcđíchgâythêmthếlựccủaTòaThánh.Nhiềunơinhândântựlậpvùngtựtrị.
Đếnmộtlúc,nềnthốngtrịtoàncõinướcÝnằmtrọntrongtayTòaThánhvàmộtvàiCộnghòanhỏ.Nhưngcáctusĩvàkẻthườngdânđượcbầulênnắmchínhquyềnkhôngthôngthuộcbinhpháp,nênviệcđầutiênlàtìm
mướnngườingoạibanglàmlính.
NgườiđầutiêntrongbọnTướngđánhthuêđãgâyđượctiếngtămlàAlberigodeComoxứRomagne,sauđólàBracciovàSforzav.v...Suốtmột
thờigiandài,cácTướngnàyđãtunghoànhlàmmưalàmgiótrêntoàncõiđấtnướcÝ.TừthờiđóđếnngàynaycònnhiềuvịTướngkháctiếptụcxửdụngvàchỉhuynhữngđạoquânloạiấy.Kếtquảcủanhữngcuộc
múamayđẹpmắtdobọnnàybiểudiễntrongbaonăm,làđấtđainướcÝđãliênhồibịVuaCharles(Pháp)kéoquântrànngậptứphương,VuaLouis(Pháp)cướpphá,VuaFerdinand(YPhaNho)giàyxéo,quânđội
ThụySĩlàmnhụcnhãQuốcgia.Bọnchỉhuyđoànquânđánhthuêtrướchếtmuốngâyuydanhchomìnhnêncốtìnhlàmgiảmuydanhcủađoànbộbinh,vìđoànnàytoànlàhạngngườivôTổquốc,sốngvềkỹnghệđánh
giặcmướn.Họkhôngđủsứctạolậpuythếvàcũngkhôngđủnănglựctựcungphụngnênđãtựthugọnthànhmộtđoànkỵbinhvớimộtsốquâníthơn,đểđượcphầndungdưỡngvàtạothêmoaiphong.Thếchonêntrongmột
trạilínhcóhaichụcngànngười,tachỉthấycóhaingànbộbinhcòntoànlàkỵbinh.Họcònkhônkhéodungdưỡngnhautrongtinhthầnbạcnhược,lườibiếng,hènnhát.Khixuấttrận,họkhôngcóchíquyếttửnênbịkẻ
địchbắtlàmtùbinhrấtdễ.Đêmđến,khôngbaogiờhọdámmởcuộctấncông.Nếutrậntuyếnngoàithìkhôngdámđánhvàothànhnếuởtrongthànhthìkhôngdámđánhra.Chungquanhđồntrại,khôngbaogiờ
họđàohàođắplũy.Gặptuyếtrétmùađông,khôngbaogiờthèmđituầntiểungoàiđồngruộng.Tấtcảđiềutrênđềuphùhợpvớimớquânluậtmàhọđãtựđặtra,cốtđểtránhnhữngcôngtácnặngnhọcvànguy
hiểm.ĐólàtấtcảnhữngduyêncớlàmchonướcÝtrởnênhènyếuvànhụcnhã.
Chương13:QuânChính
Quy,QuânPhụTrợVàQuânHỗnHợp
Nóitớiđoànquânphụtrợ,taliêntưởngngaytớimộtbọnbinh
sĩvôích.KhicầucứuvớimộtvịChúakhác,vịnàymớimangquânđếngiúptabảovệnonsông.VídụtrongcuộctranhchấpvớixứFerrare,GiáohoàngJulesIIđãthấtvọngvớibộmặthènyếucủađoànquânthuêmướn,
liềnquaysangkýkếthiệpướcvớivuaFerdinandnướcYPhaNhođểmượnquânsanggiúp.Nhưngđạoquânviễnchinhđigiúpnướckhácnhưkiểunày,chỉtốtđốivớichínhChủsoáicủahọvàchỉđemlợilạicho
ngườinàymàthôi.Cònnhữngkẻcầucứutớihọsẽthiệthạivôcùng.Nếuđoànquânđóthua,thìnướcmìnhvẫnlànướcbạitrận.Nếuđoànquânđóthắngmìnhsẽtrởnêntùnhâncủađoànquânnày.
Tronglịchsửcổthời,đầydãynhữngbiếncốnhưtrênđây.Nhưngtôicầnphảikểmộttrườnghợptiêubiểuvừaxảyra:trườnghợpĐứcGiáohoàngJulesII.KhimuốnchiếmxứFerrare,Ngàiđãvôcùngkhờdạitự
đặtmìnhtrongtaymộtngoạibang.NhưngthậtmaymắnchoNgài,cómộtđệtambiếncốxảyrađãgiảmbớttaihọadosựquyếtđịnhsailầmcủaNgài.Đúnglúcđạoquâncứutrợngoạinhânbịquânđịchđánhtanởthành
Ravenne,bấtngờđạoquânThụySĩvừakéođếnđánhbạiđượcđịchquân.NhờđóNgàithoátkhỏicảnhkìmhãm,nhưmộttùnhângiữamộtbênlàđịchquân,mộtbênlàbọnquânngoạibangđếncứutrợ(Ngàithắng
trậnlànhờởđạoquânThụySĩchứkhôngphảinhờởbọnquâncứutrợ,vìchínhbọnquânnàyđãbịđịchquânđánhbại).DânFlorentinsvìkhôngquânlựcnêndẫnmườingànquânPhápvàođấtÝđểchiếmthành
Pisechohọ;họđãtựmanghọavàothân.HoàngđếConstantinoplekhixưa,đểchốnglạilânbang,đãgọimườingànquânThổvàođấtHyLạp.Saukhichấmdứtchiếntranhbọnnàylạikhôngmuốnrờikhỏi
HyLạp.Đólàbướcđầucuộcxâmlăngxứnàybởibọnvôđạo.
TómlạichỉcóvịChúanàokhờkhạo,chiếnmàkhôngmuốnthắng,thìmớicầucứutớiđoànquâncứutrợngoạinhân.Bọnnày
cònnguyhiểmbằngmấybọnquânthuêmướn.Dùngbọnhọtathấythuathiệttrướckhôngsaothắngđược,vìhọlàmộtđoànquâncóhệthốngtổchứchẳnhòi,đãquentuântheomệnhlệnhcủangườichỉhuytrựctiếp
củahọhơnta.Cònbọnquânthuêmướnsaukhithắngtrận,họcómuốnlàmhạitacũngphảimấtnhiềuthờigian,họcònphảichờlâumayramớicócơhộithuậntiện,bởivìđoànquânđóôhợp,khôngcóhệthốngcơ
ngũchặtchẽ.Vảlạichínhtatuyểndụnghọdầndầnvàtrảlươngbổngtrựctiếpchohọ.Chứcvịchỉhuybọnôhợpnàycốnhiêntađãđặtmộtđệtamcánhân.Vịchỉhuynàykhôngthểmộtsớmmộtchiềugâyđủuytín
cóthểlôicuốnhọvàoconđườngnguyhạichotađược.Rốtcuộc,đốivớibọnquânthuêmướn,điềunguyhiểmnhấtchotalàsựlườibiếngvàhènnhátkhilâmtrận.Cònđốivớibọnngoạinhâncứutrợ,điềunguyhiểm
nhấtlạilàsựcantrườngcủabọnnày.
Vậy,mộtvịChúacótríóckhônngoan,phảitránhsựỷlạivàohailoạiquânnóitrênvàphảiquyếttâmchấpnhậntrước,thàthuatrậnvớiquânsĩcủa
mìnhcònhơnthắngtrậnnhờquânngoạibang.Vàphảinhậnđịnh,mộtchiếnthắngdolựclượngkẻkhácmangtớichotalàmộtchiếnthắnggiảtạo.
Đếnđâytacóthểđemtrườnghợpvà
hànhvicủaCésarBorgiaraphântích,xemcógiốngtrườnghợptrênkhông?VịCôngtướcnày,khitấncôngxứRomagnevớimộtđoànquânphụtrợtoànngườiPháp,hạhaithanhtrìImolavàFalidễnhưkhông.Nhưng
sauđóôngthấyngayrằngbọnquânnàykhôngthểtincậyđược.ÔngquyếtđịnhthuêmướnquâncủabọnOsinivàVitelli,nghĩrằngbọnnàyítnguyhiểmhơn.Vềsauônglạithấyrõbọnmớinàycótháiđộkhảnghi,tỏ
vẻvôlươngvàrấtcóthểgâynguyhạihơnnữa,ôngbènsathảihếtvàquyếttựlậpmộtđoànquânhoàntoàncủariêngông.Sauđóngườitamớithấytìnhthếtrongnướckháchẳn.Uydanhôngnổibậthơntrongthờigian
ôngdùngmấyhạngquânphụtrợcủangườiPhápvàquânthuêmướncủabọnOsinivàVitelli.Từđó,toànthểquânsĩchỉđặtdướiquyềnchỉhuytrựctiếpduynhấtcủaông.Uydanhcàngcaolên,thiênhạlạicàngesợ
ông,bởivìôngthựcsựlàchúatểcủacáclựclượngriêngdoônglậpnên.
Tôicũngmuốnkểmộttrườnghợpđiểnhìnhnữa,làCôngtướcHiéroncaitrịxứSyracuse(màtôiđãcó
dịpnóitớiởnhữngchươngtrên).ÔngchínhlàmộtvịTướngchỉhuyđạoquânđánhthuêcủaxứnày.Ôngsớmthấyđoànquânnàyvôích,nguyhạinhưnhữngđoànquânđồngloạiởnướcÝcủachúngtahiệngiờ.
Khốnnỗi,ônglạibịkẹtvàotìnhtrạngkhôngthểgiữbọnnàyđược,lạikhôngthểgiảitánnổibọnchúng.Ôngbènmưugiếthại,loạisạchbọnchúng.Sauđóônglãnhđạocôngcuộcchiếnđấuhoàntoànvớiquânsĩriêngcủa
ông,tuyệtđốikhôngdùngtớilựclượngcủakẻkhácnữa.
Tôicũngmuốnnhắclạimộtchuyệntươngtự,cóchéptrongCựuƯớc.KhiDavidhiếnmìnhchoSaul,tìnhnguyệnđidiệt
Goliath,ChủsoáidânPhilistins,SaulmuốnDavidgiữvữngcantrường,bèngiaokhígiớiáogiápcủamìnhchoDavid.Ôngnày,saukhiđãmặcthửáogiápvàongười,liềntrảlạichoSaulvànóilàbộgiápđóchỉkhiến
choôngmấtniềmtựtinvàotàisứcmình.Rồiônglênđườngđitìmkẻđịchvớimộtnỏmộtđao.
Nóitómlạidùngkhígiớicủangườikhácđểchiếnđấuchỉtổchonóđâmvàolưng,đè
lênngười,siếtvàocổmìnhthôi.
VusCharlesVIInướcPháp,PhụhoàngcủaVuaLouisXI,làmộtvịHoàngđếcóthựctàivàlạicóthêmtàisảnvĩđại.Ngàiđãgiảithoátđượcnước
PhápkhỏiáchthốngtrịcủangườiAnhCátLợi,thấutriệtsựcầnthiếtphảilậpmộtđạoquângồmbinhsĩbảnxứcủamình,Ngàiđãthànhlậpđượcmộtđạokỵbinh,vàmộtđạobộbinhgồmtoànngườitrongnước.Nhưng
ngườiconNgàisauđólàVuaLouis,lạibỏhẳnngànhbộbinhbảnxứvàbắtđầuđituyểnmướnngườiThụySĩthaythếvào.CácđờiVuasaucũngtheochínhsáchsailầmấy,khiếnchođếnngàynay,tathấynướcPháp
ởvàomộttìnhthếvôcùngnguyhiểm.QuânđộiPháptrởnênlaicăngvìchínhquyềnđãnângquácaođoànquânmướn,gốcngườiThụySĩ,lênđàidanhvọng,đếnnỗiđoànkỵbinhbảnxứcũngphảilệthuộcđoànquân
ngoạilai.ĐoànkỵbinhbảnxứđãquáthấmnhuầnthóiquenchiếnđấubêncạnhđoànbộbinhThụySĩ,nênhọkhôngcònkhảnăngđểchiếnthắngmộtmìnhnữa.GiờđâyngườiPhápkhôngcònđủsứcchốnglạiquânThụy
Sĩ,họcũngkhôngcòngâychiếnvớixứkhác,nếukhôngcóđoànquânThụySĩnày.VậyquânđộicủaPháplàmộtđạoquânhỗnhợp,mộtphầnlàquânthuêmướn,mộtphầnlàquângốcbảnxứ.Giátrịđoànquânhỗnhợp
nàycaohơngiátrịđoànquânhoàntoànthuêmướnhayhoàntoànngoạibangphụtrợ,nhưnglạikémhẳngiátrịcủamộtđoànquânthuầntúybảnxứ,gồmtoànthầndântrongnước.SauđóuythếnướcPhápbịkém
sútđi.Quảlàmộttỷdụlịchsửhiểnnhiên.VíthửcácvịthừakếTiênhoàngCharlesVIIcứtheođuổivàcảithiệnchínhsáchcủaNgàithìĐếquốcPhápđãcómộtuythếvôđịch.Khốnnỗikẻhậuthếlạithườngkémtrísuyxét,
kémtàikhônngoan,đãbịquyếnrũdohươngvịngọtngàogiảtạo,khôngbiếtởtrongcòncóbaonhiêunọcđọc.
NhưvậytathấyvịChúanàocóquyềnlãnhđạomộtQuốcgia,màkhôngtiênliệu
đượcnhữngnguyhiểm,nhữngtaibiếnngaytừlúcnósắpphátxuất,thìthậtlàkhôngkhônngoantàicántínào.Thựcra,cũngítngườicótàinăngthiênphúấy.NếuxétkỹcănnguyênsựsuysụpcủaĐếquốcLaMã,tasẽ
thấybắtđầulàdosựthuêmướnquânsĩngườiGoths.Ngaytừlúcđó,binhlựcĐếquốctrởnênlaicăng.VìthếgiátrịchiếnđấucủachínhbinhsĩLaMãbắtđầusuynhượcsútkém,trongkhigiátrịcủabọnlínhngười
Gothscứtăngdần.
Kếtluậnmột:Quốcgiakhôngthểchắcchắnvữngmạnhđược,nếukhôngtựlậpđầyđủmộtquânlựcthuầntúyQuốcgiađóvàkhiấytồnvongcũngsẽtùythuộcsự
mayrủi.
CâuchâmngônsauđâycủaTacitevẫnluônluôncógiátrị:
“Khôngcógìyếuớtvàmongmanhhơnuydanhcủamộtcườngquốckhôngcóbinhlựcriêngcủamình”(Rien
n’estsifaibleouinstablequelerenomd’unepuissancequines’appuiepassuruneforceàelle).
Mộtbinhlựcriêngcủamìnhphảilàmộtđạoquângồmtoànthầntửvàcáchạng
côngdântrongnước,ngoàiraphảicoilàquânthuêmướnvàquânphụtrợhết.MuốnlậpmộtbinhlựcthuầntúyQuốcgiakhôngphảilàchuyệnkhó.Chỉcầnnoigươngbốnnhânvậtđiểnhìnhmàtôikểtrênđây.Thêm
nữatacóthểkểHoàngđếPhilippe,PhụhoàngcủaAlexandreleGrand(ALịchSơnđạiđế),cùngnhiềuVươngquốcvàCộnghòakhácnữa,cũngđãtựlậpđượcnhữngquânlựcthuầntúyQuốcgia.
Chương14:QuânVươngĐốiVớiChiến
Tranh
VịQuânvươnglúcnàocũngphảisuytư,nghiềnngẫmvềchiếntranh,vềcáchtổchức
quânđội,cùngcáchgiữgìnkỷluậtquânđội.Đólàkỹthuậtphảicókẻcủachỉhuy.Biếtđiềuquânkhiểntướng,khôngnhữngchỉgiúpchocácVươnghầutạivịtựbảovệđịavị,màcòncóthểgiúpchokẻthườngdânbướclên
địavịchúatểnữa.NgượclạikhiđấngQuânvươngđắmsaytửusắckhônglorènbinhluyệntướngthìchắcchắnôngsẽmấtnướcvìkhônglưutâmđếnkỹthuậtchiếntranh,vàlýdokhiếnngườitachiếmthêm
đượcđấtđainhờthườngxuyênchămlocôngviệcquânsự.
FrancoisSforzavìbiếthọchỏikỹthuậtbinhnghiệpnêntừđịavịmộtthườngdânđãtrởthànhCôngtước,chúatểxứMilan.Đến
đờicácconcháusaunàyđềukhôngchịulaotâm,laolựchọchỏivõnghiệp,nênđãtừđịavịCôngHầurơixuốngbậcthườngdân.VịChúanàokhôngthônghiểubinhthuật,sẽluôngặptaihọa,lạicònbịkhinhrẻnữalàkhác.
Điềuđó,đãởđịavịChúa,taphảitránh.Sosánhkẻcóbinhlựctrongtayvớikẻkhôngcógì,tathấyrõsựkhácbiệtnhau.Tấtnhiên,kẻcóbinhlựckhôngbaogiờchịucúiđầutuânlệnhkẻkhôngcótênlínhnàodưới
tay.Ngượclạikẻkhôngcótênlínhdướitaycũngkhôngthểđượcyênthângiữamộtbọnquyềnthần,tôitớđầyđủkiếmtên.Đàngnàykhinhrẻđàngkia,đàngkialúcnàocũngesợđàngnày.Nhưvậylàmsaohaiđànghòa
hợpvớinhauđượclâudài.Dođó,tathấynếumộtvịChúacôngkhôngthônghiểubinhthuậtsẽgặpnhiềusựphiềntoáichomình,khôngbaogiờđượcbinhsĩkhâmphụcvàchínhmìnhcũngkhôngbaogiờdámtintưởng
vàoai.
VậyvịChúacôngluônphảitựđàoluyệnbinhthuậtbằnghaicách,mộtlàhànhđộng,hailàhọchỏisuytư.Đểtựđàoluyệnbằnghànhđộng,trướctiênphảigiữkỷluật
tuyệtđốitrongquânđội.Ngoàira,cũngnêntổchứcnhữngcuộcsănbắnđểlàmphươngtiệnluyệntậpthânthểcườngtráng,ngõhầuchịuđựngđượcnhữngsựgianlao,vàlàmộtdịpđểtìmhiểuđịahìnhđịathế,đolường
núicaovựcthẳmđồngruộng,đểbiếtrõthểchấtsôngngòiđầmlầy.Đólànhữngđiểmthiếtyếucầnphảichuyêncầnnghiêncứu.Nhữnghoạtđộngấymanglạihaiđiềulợi:trướclàhiểubiếtđượcđịalýlãnhthổcủa
mình,đếnkhicầnsẽbảovệnonsôngdễdàng.Saulàcóthểliêntưởngđượcđịathếphíađịch,bởivìnúisông,đồngruộngởTỉnhnàycũngtươngtựnhưởTỉnhkia.MộtvịChúacôngkhônghiểubiếtcặnkẽnhữngđiều
này,tứclàkhôngcóđủtàinăngcầnthiếtđểtrởnênmộtvịTướnglãnhgiỏi.Bởivìsựtaoluyệnnàydạytabiếtđượcthếđịch,biếttìmnơicắmtrại,dichuyểnquânlính,dànbàytrậnđồ,nắmđượcưuthếkhimuốnbaovâymột
địađiểm.NhiềusáchsửcóchépnhữnglờikhenngợiPhilopoemen,chúatểdânAchéens.Mộttrongnhữngđiềuđángkhenônglàtronglúcthanhbình,ôngluônluônhọchỏibinhpháp.Khingaoducùngbạn
hữuởngoàiđồngruộng,ôngthườngdừnglạiđểcùngnhauthảoluận.Vídụ,nếuquânđịchxuấthiệntrênngọnđồikia,quântatiếntớiđây,thìnênthếnào,xemưuthếthuộcvềbênnào,tacóthểtiếnquânlêntấn
côngđượckhông?Nếutamuốnrútluithìphảitheongãnào?Nếuđịchrờibỏvịtrírútđi,tatruykíchbằngchiếnthuậtnào?Cảđoàncùngđi,cùngthảoluận,đềcậptớitấtcảnhữngtrườnghợpcóthểxảyra.Ôngchăm
chúngheýkiếncácbạn,rồibàytỏýkiếnriêngcủaông,đểcùngtìmlấymộtkếtluậnhaynhất.Nhờthế,mỗikhicócuộcchiếntranh,ôngđếnkéobinhthanhtoánđịchquânmộtcáchdễdàng.
Trênphươngdiệntraudồihọcvấn,rồisuytư,cácvịChúacôngcầnphảiđọcnhiềusáchsử,tìmhiểunhữnghànhđộngcủacácdanhnhân,ngẫmxétcáchthứctrịquốctrongthờichiếntranh,tìmkiếmnguyênnhân
sựthànhcônghaythấtbại,đểthấyđiềuhaythìtheo,thayđiềudởđểtránh.Nênchọnlấymộtvĩnhânlịchsửmìnhưathích,làmthầntượngchotấtcảcôngnghiệpcủamình.ThếchonênngườitathườngnóiAlexandre
leGrandbắtchướcAchille,CésarbắtchướcAlexandre,vàScipionlàhiệnthâncủaCyrus.
MộtChúacôngcótríóckhônngoan,phảibiếttuântheocáchthứchọchỏitrênđây.
Phảibiếtlợidụngthờigiờnhànrỗilúcthanhbình,đọcnhiềulịchsửđểxâyđắpchomìnhmộtvốnhọcthức.Điềuđósẽgiúpíchkhigặprốiren,tăngthêmsứcchốngđỡnhữngcơnphongbabãotápmàvậnrủisẽđưađếncho
mình.
Chương15:SựKhenChêĐốiVớiQuốcVương
BâygiờxétđếncáchcưxửvàcửchỉcủamộtvịChúađốivớithầndânvàthân
hữu,thếnàochophải.Tôibiếtđãcónhiềunhàtríthứcviếtvềvấnđềnày.Naynếutôibàytỏtưtưởngcủamìnhkhácxatưtưởngcủahọ,khôngkhỏimangtiếnglàngườilậpdị.Nhưngvìmuốnviếtranhữnggìmìnhtựxét
cóthểgiúpíchchongườiđọc,nêntôidiễntảđúngsựthựcchứkhôngthêuvẽtheotrítưởngtượng.CónhiềungườiđãvẽranhữnglãnhthổVươngquốchoặcCộnghòamàchưaaitừngtrôngthấytậnmắthoặcbiếtchắc
cóthực.Ởđời,kiểumìnhhiệnđangsốngkhácxakiểumìnhđánglẽlàphảisống;cũngnhưviệcmìnhđanglàmkhácxacácviệcmàmìnhđánglẽphảilàm.Nếutabỏthựctếhiểnhiệnđểtheođuổicái“đánglẽ
phảithếnàythếkia”mãichắcchắntatựtiêutựhủy.Nếutacứnhấtđịnhluônluôngiữmứcđạođứctuyệtđối,chắcchắntasẽbịtiêudiệtgiữađámđôngmàđasốlàhạngngườibấthảoquanhta.ThếchonênvịChúanàomuốn
giữvữngđịavịkhicầnphảibiếtcáchgácđạođứcmộtbên;lúcápdụngđứcđộ,lúckhông,tùytheonhucầucủathờithế.
Naytahãytạmgácnhữngcungcáchtoànhảotoànmỹmàngười
tatưởngtượng,bắtmộtvịChúaphảicóđủ,đểbàntớithựctrạng.Tôicóthểnóingay,khingườitaphêbìnhtưcáchcủaconngười,nhấtlàconngườiấylạilàmộtvịChúa,ngườitaphảicốgánchomộtphẩmtínhđặcbiệtđể
khenhaychê.Nghĩalàconngườiấyrộngrãihaybiểnlận,từthiệnhaythamlam,độcáchayhiềntừ,giantráhaytínnghĩa,ươnhènnhútnháthayhungtợncanđảm,từtốnhaykiêucăng,dâmôhaytrongtrắng,chânthành
hayláucá,ngangbướnghayônhòa,nghiêmnghịhaydễdãi,ngoanđạohayvôtínngưỡng,vàcònnhiềuphẩmtínhđốichọivớinhaunữa...TôithừabiếtaiaicũngtônsùngvịChúanàogomđủtrongngườitất
cảcácphẩmtínhởphầnhay.Nhưngkhốnnỗithânphậnconngườiđâuchophéptacóđủđượctấtcảcácphẩmtínhhoànhảovàlàmđượctấtcảmọiviệchay.VậymộtvịChúachỉcầncóđủtríkhônngoansángsuốt,
tránhlàmnhữngđiềuxấuxatộilỗikhiếnôngtacóthểbịmấtnước.Nhữngtậtxấulặtvặtkhôngnguyhạitrựctiếpđếnsựtồnvongnêncốhếtsứctránhkhỏi,nếukhôngđượcthìđànhchịuvậy,chẳnghạigìmay.Ta
phảixétđiềunàynữa,mộtvịChúamàlúcnàovàlàmviệcgìcũngsợbịthiênhạchỉtríchtậtxấuvặtcủamình,cũngkhólònggiữvữngđượcuyquyền.Tómlại,cókhivịChúalàmmộtviệcmàtinlàđúngđạolý
lạibịthảmbại,cũngcókhilàmmộtviệctronglònglosợlàxấulạithuđượckếtquảtốtvàbềnvững.
Chương16:TínhHàoPhóngVàCầnKiệm
Tronghaiphẩmtínhnếutrênđây,tôiphảinóingaycólẽhàophóngthìtốthơn.Nhưnghàophóngđến
mứcmangtiếngphóngtúngthìchínhmìnhlàmhạimình.Nếuchitiêuđúngmứcphảichăngsẽkhôngđượctiếnghàophóng,tráilạicònbịchêlàbủnxỉnbầntiện.Muốngâyđượcdanhtiếnghàophóngđốivớinhững
kẻquanhmình,trămsựđềuphảicựckỳhuyhoàngsangtrọng;đếnmộtlúcvịChúahàophónglãngphíhếttàisản.Khiđónếuvẫncònmuốngiữtiếngtămấy,tấtnhiênphảibóclộttớinhândân,lậpsưucaothuếnặng,
vàkhôngtừviệcgìcóthểlàmratiềnbạc.Từđónhândânbắtđầuchánghét,khôngcònaimuốnquýmến,vìChúađãlâmvàocảnhnghèorồi.TrongkhiChúaphóngtúng,phungphíquátrớnđãlàmthiệthạiđasố
nhândânmàchỉmộtthiểusốđượcthụhưởng.Đếnlúctìnhthếrốiren,Chúasẽlàngườitrướctiênnhậnlãnhtaivạhiểmnghèo.NếuNgàibiếttrướctaivạsẽxảyranhưthế,đểbớtphungphítrongkhiđangphóngtúng,thì
lạimangtiếngbầntiệnkeokiệt.
VậymộtvịChúacông,nếukhôngđủtàilựcđóngvaihàophóngđểkhỏigâytaibiếnchomìnhvànếucóđủtríóckhônngoanthìhãyđànhchịutiếnglà
ngườibủnxỉn.Thờigiancòndài,mộtngàykiagặpcuộcchiếntranhhaycơhộixâydựngnhữngđạicôngtac,Ngàitránhđượcchodânkhỏiphảiđónggópnặngnề,tấtnhiênsẽđượcdânquýmếnhơnlàhàophóng.Như
thếNgàiđãthiânchotoànthểnhândânrồiđó.Cómangtiếngbủnxỉncầnkiệmchăngnữa,cũngchỉđốivớithiểusốquenthóithụhưởngcácânhuệ.Ởthờiđươngkimtachỉthấynhữngngườicótiếngcầnkiệmmớilàm
đượcviệclớn.Kẻhoangphíđềuthấtbạihết.GiáohoàngJulesIIđãvungphítàisảnđểbướclênngôi,nhưngrồiNgàitựbiếtphảitiếtkiệmđểsaunàycòncóđủphươngtiệnđốiphóvớicáccuộcchiếntranh.Pháp
vươngthờiđósởdĩmởđượcnhiềucuộcchiếntranhmàkhôngbắtdângianchịuthêmsắcthuếnặngđặcbiệtnào,bờivìthườngnhậtđốivớinhữngchiphíphùphiếm,Ngàichỉtiêumộtcáchgiớihạnvàsốtiềntiếtkiệmdanhdụm
lâungàynayđượcđemradùng.VuanướcYPhaNhohiệnnaycũngvậy,nếuNgàilàngườihoangphírộngrãitrongsựchitiêu,làmsaohoàntấtmỹmãnđượcbaonhiêucôngtáchữuích.
MộtvịChúamuốnkhỏiphảitìmcáchbóclộtthầndân,muốnluônluôncóphươngtiệnđểtựvệ,muốnkhôngbaogiờquátúngthiếu,muốnkhỏiphảinghĩtớimưumôgiantrátànác,thìkhôngbaogiờnênlưuýđến
lờiphêbìnhcủathiênhạchomìnhlàkeokiệt.NếubảođólàtậtxấuthìchínhtậtxấunàygiúpChúaởngôitrịvìlâudài.NếucóngườibảoJulesCésarnhờtínhhàophóngđểlênđượcngôiHoàngđế,vànhiềukẻkhác
nữa,hoặccótínhhàophóngthậtsựhoặcchỉcóhuyềndanhấythôi,màlênđượcnhữngđịavịcaosang;tôitrảlờingay,cóhaitrườnghợp:Một,kẻấyvốndĩđãlàmộtchúatểtruyềnthống;hai,kẻấyđangmớimưuđồtiến
lênđịavịchúatể.Ởtrườnghợpthứnhất,kẻấychẳngcầnphảihàophónglàmgì.Ởtrườnghợpthứhai,cầnphảigâytiếngtămlàngườihàophóng.Césarởvàotrườnghợpthứhainày,tứclàmộtkẻmưuđồbướclênĐếvịLaMã.
Khiđãđạttớiđích,nếuHoàngđếkhôngtựkiềmchếnhữngmónchitiêuquálớnlao,tựmìnhsẽlàmchongaivàngsụpđổ.NếuaicãirằngnhiềuvịVươnghầuxâydựngsựnghiệphiểnháchnhờcácchiếncông,đềucó
tiếnglàngườihàophóngxưanay,tôitrảlờingay,cóhaitrườnghợp:MộtlàvịVươnghầuấyđãtiêuxàiphungphívớitiềnriêngcủamìnhvàtiềncủathầndân,hailàtiêutiềncủakẻkhác.Trườnghợptrênthì
nêncầnkiệm,cònởtrườnghợpdướicầnphảichitiêuthậtrộngrãi.VìvịVươnghầumangquânđichinhphụcđấtđai,cướpphácácĐôthị,thunạptàisảncủađịch,tứclànhữngcủacảicướpđượcởtayngườikhác.
Nhưthếcàngphảichitiêuchorộngrãi,quânsĩmớitùngphụcmình.TheogươngCyrus,CésarvàAlexandire,khichiếmđoạtđượccủacải,nênphânphátrộngrãi.Chitiêuhàophóngvớicủacướpđoạtđượckhônghại
chodanhtiếngcủata,cònđượcthêmtiếngtốtnữa.
Ởđời,nếucứmangcủariêngtiêuxàiphungphíthìsẽhaomònđếnhếtsạch,chođếnbướccơhànkhốnkhó.Khiấymuốngỡ
lại,tấtphảigiởthủđoạnthamtànđểrồichuốclấylòngoánghétcủanhândân.ĐãởđịavịmộtVươnghầu,Chúatểphảihếtsứctránhlâmvàocảnhấy.Vậykhônhơnhết,cứchịumangtiếngkeokiệtmàkhôngbịoán
ghét,cònhơnchuộclấytiếnghàophóngđểsaunàyphảimangtiếngthamtànvớiôdanhcùnglòngoánhậncủamọingười.
Chương17:ĐộcÁcĐểDânSợHayĐộLượngĐểDânYêu
Vươnghầunàocũngmuốncótiếngnhântừkhôngđộcác.Nhưnglòngnhântừ
cầnphảithithốchođúnglối.CésarBorgiađicótiếnglàngườiđộcác.NhưngnhờsựtànáccủaôngmàxứRomagneđượccảitiến,thốngnhất,nhândântrởnêntrungthànhvàđượcsốngtrongthanhbình.Cânnhắcta
thấyCésarBorgiacònnhântừhơnlàdânFlorentins.Dânnàychỉvìmuốngiữtiếngnhântừ,tửtếđãđểchocảtỉnhPistolaphảibịtiêudiệt.VậymộtVươnghầukhôngnênsợmangtiếnglàtànác,khicầnphảigiữthần
dântrongvòngđoànkếtvàphụctùng.Kinhnghiệmchothấy,nhưthếcóđứcnhântừhơnlàmravẻthươngdânlạiđểchotrậttựrốiloạnrồixảyranhữngvụcướpbócgiếtchócnhaulungtungtrongdânchúng.Nhữngbiến
cốnàythườngthiệthạichotoànthểnhândân,cònnhữngsựtrừngphạtnghiêmkhắccủaVươnghầuchỉđụngchạmđếnnhữngcánhânmàthôi.TrongsốcácVươnghầuvịnàomớilênngôikhôngsaotránhnổitiếngnghiêm
khắc,tànácđược,vìởnhữngđấtđaimớichiếmđóngcónhiềusựhiểmnghèocầnphảidẹpyên.
NhưngvịtânChúakhôngnênquátựtinmàhànhđộnghấptấp,cũngkhôngnênquárụt
rèesợ,tráilạicầnphảibiếtxửsựbìnhtĩnhônhòa,khônkhéotheolòngnhânđạo.Phảitránhđừngquátinngườiđểmắcnhiềusơhởvàđừngđanghiquáđếnnỗithànhbấtnhấtkhôngaichịutintheonữa.
Đếnđây,mộtcuộctranhluậnphátkhởiđểnhậnđịnhxemmộtvịVươnghầuđểdânyêuvàmộtvịđểdânsợ,đằngnàocólợihơn.Tôitrảlờingaylàcầncảhaithứ.Nhưngdunghợpcảhaithứđóthậtkhókhănvôcùng.Nếu
chỉđượccómộtthứ,chắcchắnhơnhếtlàlàmchodânsợmìnhcònhơnđểchodânyêu.Thườngtìnhconngườibộibạcvàgiantrá,tínhtìnhthayđổiluôn,thấynguycơthìsợ,thấylợithìham.Khicònthiânđược
chohọ,họhoàntoànthuộcvềta,tỏvẻsẵnlòngcốnghiếnxươngmáu,tàisản,tínhmệnh,concáicủahọchota.Nhưngchỉđượcvậykhihọthấycònlâutamớicầndùngđếnnhữngthứấy.Khitrôngthấytasắpcần
tớihọ,tứcthìhọlẩntránhngay.VịChúanàochỉtinvàolờiđườngmậtcủahọmàkhôngchuẩnbịđềphòng,rồiracũngsẽđiđếnbạivong.Nhữngtìnhnghĩagâynêndolợilộc,tiềnbạckhôngdolòngchânthànhcao
quývôtư,thườngchưađượcthửtháchtronglúcnguynanbaogiờ,nênkhitacầntới,nósẽtiêutanngay.Conngườilúcnàocũngsẵnsànglàmhạikẻhiềnlànhkhảáihơnlàkẻcóuyquyềnaiaicũngphảikhiếpsợ.Tình
nghĩachỉtồntạidodâychuyềncủaânhuệliêntiếp.Bảntínhconngườiđộcácđếnnỗikhithấytrướcmắtmộttưlợinàolớnhơn,tứcthìsợidâychuyềnđósẽbịcắtluôn.Nhưngkhitríócbịámảnhvềnhữngtrừngphạt
nghiêmkhắcthìconngườilạisợhãikhôngdámhànhđộngcẩuthảnhưvậy.DùsaovịChúacũngphảibiếtcáchlàmoaichodânsợởmứcđộkhôngphảicầndânyêumến,nhưngphảitránhđừngđểchodânghét.Chúa
vẫnrấtcóthểcócảhaiđiểm:dânsợuyquyềnđồngthờikhôngoánghétmình.Muốnđượcnhưvậycầnphảituyệtđốikhôngcướptiền,chiếmvợcủathầndân.Khicầncũngnênchémgiếtmộtvàikẻxấu,nhưngphảicólýdo
chứngcớminhbạch.Trườnghợpnàocũngvậy,tàisảncủadânchúngphảiđượctôntrọngtriệtđể,vìconngườicóthểquêncáichếtcủachađẻnhưngkhôngbaogiờquênsựmấtmáttàisảncủahọ.MộtvịChúađãlậptâm
bóclộtnhândânthìthiếugìlýdođểchiếmđoạttàisảncủahọ.Muốntìmlýdođểxửtửmộtngườidâncòndễhơnthếnữa,việcnàylạichóngbịquênlãnghơn.
Khichỉhuymột
đạoquânđôngđảo,Chúatuyệtđốikhôngđượcsợmangtiếngácnghiệt.Cónhưvậyđạoquânmớithuầnnhấttrongkỷluậtsẵnsàngchiếnđấu.AnniballàmộtdanhTướngcónhiềuthànhtíchvẻvang.Ngườitakểlại,
khiôngcótráchnhiệmchỉhuymộtđạoquânôhợprấtlớngồmbinhsĩnhiềunướcchiếnđấuởhảingoạixaxôi,khôngbaogiờxảyrasựxíchmíchnộibộhaymộthànhđộngphảnbộinào.Đượcnhưvậynhờtínhácnghiệtđếnvô
nhânđạocủaông.Thêmvàonhiềuđứctínhkhácnữa,lúcnàoôngcũngđượcbinhsĩtôntrọngvàkínhsợ.Nhiềusửgiaviếtvềông,khôngkhảosátcặnkẽ,rấttándươngsựnghiệpcủaông,nhưnglạichêtrách
nhữnghànhđộngtạonênsựthànhcôngnày.
Mộtlãnhtụnếuđãnghiêmkhắc,dầucónhiềuđứctínhtốtkháccũngkhôngđủ.TalấyngayTướngScipionlàmtỷdụ.Ônglàmộtnhânvậtnổidanhtrong
lịchsử,nhưngtạiTâyBanNha,quânđộicủaôngnổiloạnchốnglạiông.Lýdo:ônglàngườiquáhiềnlànhvànhântừđểchobinhsĩtựdoquámứcđếnbấtchấpcảkỷluậtbinhpháp.GiữaQuốchội,NghịsĩFabius
MaximusđãphảicôngkíchônglàkẻlàmmụcnátcảmộtđạoquânanhdũngcủaLaMã.Mộtchuyệnnữa,dânLocrienobịmộtviênTùytácủaôngbóclộtvàtiêudiệtmàôngkhônghềbảovệđámdânnàyvàkhônghề
trừngphạtviênTùytáđắctộikia.Khiviệcđưaraxétxử,ôngđượcthathứnhờlờibiệnhộnày:“TrênđờicónhiềuhạngngườicũnggiốngnhưScipion,chỉbiếtgiữmìnhđểkhôngbaogiờsangã,hơnlàtrừngtrị
tộilỗicủakẻkhác”.Vớitínhtìnhnhunhượcấy,nếuScipionđượccầmquyềnlâudài,uydanhcũngchẳngcòn.NhưngmaythaytrênôngcònquyềnhànhcủaThượngnghịviệnLaMã,nênnhữnglỗilầm
củaôngkhôngrõrệt.Nhờvậy,danhtiếngcủaôngvẫncòn.
Trởlạicâuhỏinênđểchodânsợhaydânyêu,tôikếtluậnngườidânkhiyêulàdoýthíchthấtthườngcủahọ,khisợvìuyquyền
củaChúa.VịChúakhônngoancẩntrọngphảicăncứvàomình,chứđừngtrôngmongvàongườikhác.Mộtđiềucầntâmniệmluônlàphảixửsựchodânđừngoánghétmình.
Chương18:QuânVươngVà
ChữTín
ChúngtaaimàkhôngkhenngợinhữngvịChúacônggiữđúnglờihứavàsốngtrongliêmkhiết,
khôngmưumô,xảotrá.Nhưngởthờiđạinày,biếtbaonhiêuvịChúatểlàmnênsựnghiệphiểnháchmàchẳngđếmxỉagìđếntínnghĩa,chỉluônluônmưumôlừalộcnhândân,thếrồicũngcóuythếvượtcaohơn
nhữngbậcVươnghầukháccốchấpgiữlấychữtínnghĩa.
Vậytaphảixácnhận,cóhaiphươngcáchđấutranh,mộtdựatrênluậtpháp,haidựavàosứcmạnh.Phươngcáchthứnhất,
phùhợpvớibảntínhcủaloàingười,phươngcáchthứhaicótínhchấtthúvật.Nhungtrongcuộcđấutranh,phươngcáchthứnhấtthườngkhôngđủhiệulựcnênphảixửdụngphươngcáchthứhai.VịChúaphảibiếtxử
sựvừanhưconvậtvừanhưthằngngười.QuyluậtnàyđãđượcgiảngdạychocácVươnghầubằngcácbảncổvănbóngbẩy,kểrằngAchillevànhiềuvịChúatểoaihùngthờixưađãđượcnuôinấngdomộtquáivậtđầu
ngườimìnhthú.NhưthếđấngQuânvươngphảibiếtxửtrítùylúc,khinhưloàingườikhinhưloàivật.Nếukhông,khótồntạilâudàitrênngôichúatểđược.
Trườnghợpphải
xửtrínhưloàivật,ChúacôngphảivừalàCáovừalàSưTử.SưTửkhôngđểýtớinhữnglướicạmquanhmìnhcònCáolạisợChóSói.VậyphảilàCáođểtránhlướicạm,phảilàSưTửchoChóSóikinh.Nhưvậyvị
nàochỉmuốnlàmSưTửthôi,thìthậtquángâythơ.
VịChúanàokhônngoankhôngnênquantâmđếnnhữnglờimìnhđãhứatrước,mộtkhisựthihànhđócóhạichomình,hoặckhi
lýdocủalờihứaấyđãlỗithờivàhếtthựcgiárồi.Nếuloàingườiaiaicũnggiữđúngđạolý,lờikhuyếncáocủatôitrênđâythậtlàvônghĩa.Nhưngkhốnnỗihọđềuácôncả;họcógiữtínnghĩavớimìnhđâu,vậycầngìmình
phảikhưkhưgiữtínnghĩavớihọ.KhimộtvịChúađịnhbỏquamộtlờihứa,thiếugìcáchbiệnbạchcheđậy.ỞđờinàythiếugìnhữngLãnhchúađãbỏtrôiquachẳngchútmảymaythihànhnhữnglờicamkếthứa
hẹn.Vớibọncáogiàấy,cácsựviệclạitrôichảytốtđẹp.Nhưngphảihếtsứckhônkhéocheđậy,vờvĩnh,vẽhoahòehoasói.Lạicũngnênbiếtloàingườivốncótínhđơngiảnđểbịtràolưulôicuốn,chonênkẻnào
địnhtâmlườnggạtvẫnluônluôngặpđượcngườitintheo.
Tôilấyngaymộttỷdụsauđây,trongsốhàngtrăm,hàngngànthídụhiệnhữuởthờinày:GiáohoàngAlexandreVIlúcnào
cũngnghĩtớilừabịpmọingười,luônluôncựclựccamđoanhếtlờithềthốt,thếrồilạinuốtlời,phảnbộingayđấy.Ngàicóbiệttàiởmônnày,nênnhữngsựgiantrácủaNgàivẫncóngườitinnghe.VậyVươnghầukhôngcần
phảithậtcóđủcảcácđứctínhđãkểtrên,màchỉcầngiảdạnglàtacóđầyđủ.TôicòndámnóithêmnếuVươnghầuthậtcóđủcácđứctínhấylạichỉcóhạithôi.Tốthơnchỉnêngiảdạngcóđủcácđứctínhấy.Cũngnhưgiả
dạngnhântừ,trungtín,nhânđạo,liêmchính,ngoanđạo,đểrồikhinàohữusựtacóthểxửtrítráingượchẳnlại.TanênnhớmộtVươnghầukhimớilênngôikhôngthểnhấtnhấttheoconđườngtoànthiệnđược,bởivìtrong
côngcuộcxâydựngvữngchắcuyquyền,nhiềukhibắtbuộcphảihànhđộngtráilờihứacũ,vônhânđạo,bấtlương,phảnlạilờidạycủađạogiáo.Vậyphảiluônluônsẵnsàngquaytheochiềugió,tùycơứngbiến,cốđi
sátconđườngthiện,nhưngkhicầnchớngạibướcvàođườngác.
BậcVươnghầuphảithậntrọnglờinói,luônluônbiểulộđủnămđứctínhkểtrênsaochongườiđốithoạicảmthấymìnhgiàu
lòngnhântừ,trọngtínnghĩa,giữliêmkhiếtvàtônsùngđạogiáo,nhấtlàđiểmsaucùngnày.Loàingườiđasốnhậnxétbằngmắtchứkhôngbằngtayítkhithâmhiểm.Aiaicũngnhìnthấyhàoquangcủatachứítaihiểutới
nộitâmta.Thiểusốbiếtthấuconngườithậtcủatacũngchẳngdámcôngnhiênphảnđốidưluậncủađasốkia,huốnghồphíađasốlạiđượcchínhquyềnhỗtrợ.Muốnphêphánnhữnghànhđộngcủaconngười,
nhấtlàcủacácVươnghầu,khôngcótòaánnàoquyếtđoántrướcđược;tachỉcóthểxétđoándokếtquảtốtxấucủanóthôi.Vươnghầuphảiđặtchomìnhmụcđíchchiếnthắngđốiphươngvànắmvữnguyquyền.
Đểđạttớiđíchnày,mọiphươngtiệnđềuđángđượctuyêndươngtánthưởng.Đasốdânchúnglànhữngkẻtầmthườngchỉbiếtnhậnxétbềngoàicácsựviệc;khiđãcóđasốnàyủnghộrồi,làcầngìđếmxỉatớicáitối
thiểuđốilậpnữa.HiệnnaytôibiếtcómộtVươnghầu,tôixingiấutênluônluôngàothétnàoHòaBìnhnàoTínNgưỡng;nhưngthâmtâmôngchẳngưagìhaitiếngđó.Thựctế,tôibiếtrõnếuôngquảthậtthànhtâmyêu
chuộnghaitiếngđó,ôngđãtiêumacảuyquyềnlẫncơnghiệprồi.
Chương19:TránhĐểDânGhétVàKhinh
Bỉ
Ởchươngtrên,tôiđãđềcậptớinhiềuđứctínhhệtrọngcủabậcVươnghầu,naytôibàn
sơquavềnhữngđứctínhphụkhác.TỷnhưVươnghầuphảicótránhnhữngviệclàmcóthểgâylòngoánhậnvàkhinhkhicủadânchúng.Nếugiữvữngđượctônchỉấy,Vươnghầucứđànghoàngthihànhsứ
mệnhkhỏilomangcáctiếngxấukhác.
Trêntrămngànviệc,điềukhiếnchodânoánghétnhấtlàviệcbóclộttàisản,cậysứcmạnhchiếmđoạtthêthiếpcủathầndân,Vươnghầutuyệtđối
phảitránhhaiđiềuđó.Đốivớingườidân,khitàisản,danhdựhọđượcantoàn,họsẽsốngcuộcđờibìnhthảnthoảimái,Vươnghầuchỉcònphảiđốiphóvớithamvọngcủamộtthiểusốthôi.Triệthạbọnthiểusốnày,
thậtchẳngcòngìkhókhănnữa.
DânbiểulộsựkhinhkhivớiChúa,khiChúatỏrangườitínhkhíthấtthường,nhẹdạ,tínhtìnhphụnữnhútnhát,baphải.Chúaphảitránhnhững
điềuđó,nhưconthuyềnlẩntránhnhữngmõnđángầmngoàibểkhơi,vàcốgắngtrongnhữnghoạtđộnghằngngày,biểulộthểcáchhuyhoàng,longtrọng,tínhtìnhnghiêmnghịcườngtráng.Đốiphóvớinhữngâmmưuty
tiệnriêngtưcủabọnhạthần,quyếtnghịcủaChúabanbốphảiđượctuyệtđốitôntrọng.TómlạiởquanhChúaphảicóluồngdưluậnkhôngkẻnàolừabịpquayquắtvớiChúađược.
KhivịChúađãtạođượcuytínnhưthếchocánhânmạnh,uydanhsẽlừnglẫy.Kẻthùsẽkhôngthểdễdàngâmmưulậtđổ,hoặctấncôngđược;ítrahọcũngphảibiếtChúalàngườinayđãđượctoàndânkínhsợ.
TuynhiênChúacũngvẫnphảiđềphònghaiphía:Nộiloạnvàngoạixâm.Chốngngoạixâmcầncóbinhlựcmạnhcùngsứcủnghộcủacácđồngminhtốt.Nếubinhlựcmạnhdĩnhiênsẽcóđồngminhtốt.Khingoạivụđượcêm
đẹptấtnhiênnộivụcũngsẽđượcbảođảmvữngmạnh,trừtrườnghợpbấtngờcủamộtcuộcphảnnghịch.NếuChúabiếtđiềuchỉnhcáchsinhhoạtvàxửsựtheođườnglốitôiđipháthọanhưtrênđây,dùcóngoạibangnào
chựcmưutínhtấncông,Chúachỉcầncantrườnglàcóthểchốngđỡđược.NhưtrườnghợpcủaNabisxứSpartertôiđãcódịpkể.
Khimốibanggiaovớingoạinhânđược
êmđẹprồi,Chúachỉcònphảiengạibọncậnthầnthôngđồngbímậtvớinhau,mưumôphảnloạn.Chốnglạiâmmưunày,Chúasẽnắmchắcphầnthắng,nếuthườngnhậtChúakhônglàmchoaioánghét,khinhkhivàdân
chúnghếtlòngmếnchuộng.Đólàphươngthuốclinhnghiệmnhất,vìkẻphảnbộikhởiloạngiếtChúathườngchorằnghànhđộngcủahọsẽlàmđẹplòngdân.Khiđoánchừnglòngdânkhôngthuậntheo,quyếtnhiênhọ
khôngdámliềulĩnhhànhđộng,nếucứlàm,họsẽgặptrămnghìntrởngạikhókhăn.Kinhnghiệmchotathấybiếtbaonhiêucuộcphiếnloạnđãxảyra,nhưngchỉsốítđượcthànhcông.Lýdokhôngaimộtmìnhđơn
thươngđộcmãmàkhởiloạnđược.Khicầnphảirủrêngườinàyngườikhácnữa,chắcaiđíchthựccùngcómốibấtmãncămhờnnhưmình?Nhiềukhimìnhthổlộâmmưuphảnloạnchomộtkẻbấtmãnthật,nhưng
chẳngmaykẻnàylạilợidụngngaycơhộiđểmuachuộclạilòngtincủaChúabằngcáchđitốcáotộitrạngcủamìnhchoChúabiết;tấtnhiênnósẽđượchưởngtấtcảnhữnggìnóhằngmongmuốn.Trướcmộtđàngtrông
thấylợichắcchắn,mộtđàngmốilợicònbấpbênhnguyhiểm,ngườibạnđồngđộicủamìnhtrongcuộcdấyloạnphảilàngườibạnchíthânvớimình,hoặclàkẻthùbấtcộngđáithiênvớiChúa,tamớihoàntoàntincậyđược:
Tómlạitronglúckhởisự,kẻphảnloạnbaogiờcũnghốthoảng,vìsợhãinhữnghìnhphạtcóthểđếnchomìnhsaunày,vàlòngnghikỵxungquanhmình.TrongkhivềphầnChúa,lúcnàocũngvẫncóuyquyền,luậtpháp
phươngtiệncủaQuốcgiachechởchoNgài.NếuChúalạiđượcnhândânmếnthương,thậtkhócókẻdámdấyloạnlậtChúa.Sauđócònphảisợnhữngbiếncốbấttrắcxảyra,vàsợnhấtnhândânlạitrởthànhthùnghịchvới
mình,lúcấythậthếtđườngthoátthân.
Córấtnhiềuthídụlịchsửchứngminhnhữngbiếnchuyểnkểtrên,nhưngởđâytôichỉkểlàmthídụmộtviệcđãxảyraởthếhệôngchachúngta:
ÔngAnnibalBentivogli(ôngnộicủaTướngAnnibalđươngkim)khiđangởngôiChúacaitrịxứBolognebịbọnphảnthầnCanneschidấyloạnsáthạihếtdònghọChúa,chỉcònsótlạimộtđứatrẻsơsinh
nằmquêntrongvõng.Saucuộckhởiloạntànsátnày,dânchúngxúcđộngnổidậychémgiếthếtbọnphảnloạnCanneschi.DânchúngthươngdòngnhàChúađếnmứcsaucáichếtcủaAnnibalkhôngthấycònngườitrong
Vươngtộcđủlớnkhônđểtrịvì.ChỉnghenóicònmộtngườithuộcdònghọChúatronglúcrốirenđãlạcsangxứFlorencelàmconnuôimộtanhthợrèn,dânBolognebènsaingườitìmkiếmkỳđượcngườinàymangvề.Họ
lậpmộtchínhphủtạmthờicaitrịchờchođếnkhicậuJean(tênđứatrẻ)đếntuổiđưalênngôitrịvìlàmChúanắmgiữthựcquyền.
KếtluậnChúa:khôngnênquásợnhữngcuộckhởiloạn
phảnbội,miễnChúabiếtgiữdânlàmbạn.Khidânkhôngquýmếnmàlạioánghét,Chúasẽluônluônsợcảmọingười.ChonêntrongnhữngQuốcgiacótổchứcnghiêmchỉnh,nhữngvịChúatểxửsựđểcholớp
nhânsĩquyềnthầntônkính,tintưởng,thỏamãnnguyệnvọngcủadânchúngchohọđượcvuilòng.ĐólànhiệmvụquantrọngcủaChúa.
NướcPháplàmộtnướcaicũngbiếthiện
naycónềncaitrịthậtchỉnhtề.Tathấytrongnướcbiếtbaotổchứcpháplýhoànhảo;dựavàođóPhápvươngtrịvìrấtđànghoàng,vàvữngmạnh.Trongsốnhữngtổchứccôngquyềnấy,taphảikểhàngđầulàViệnDân
Biểu(hayNghịviện),vớithẩmquyềnthậtlớnlao.Nhữngluậtgiasánglậprathểthứcchínhquyềnnày,mộtmặthiểurõnhữngthamvọngvàtháiđộngạomạncủabọnquyềnphiệt,nênthấycầnphảiđặtcáithắng
kìmhãmbớtmồmmépchúnglại.Mặtkháchọbiếtrõnỗicămhờnnhưngedèsợhãicủadânchúngđốivớibọnquyềnphiệt.Muốnbảođảmquyềnlợichokhốidânchúng,cácluậtgiađãnghĩcáchkhôngđểVuaphảiramặtbênh
vựcdânchúng,sợbọnquyềnphiệtcămhờn;cũngkhôngphảitỏlộýchínângđỡbọnquyềnphiệt,sợbọnbìnhdânbấtmãn.CáchấylàviệcsánglậpraramộtđệtamThẩmquyền(Nghịviện).KhidoVuacóthểxửdụngtổ
chứcđệtamThẩmquyềnnàyđểđậpkẻlớn,bênhvựcngườinhỏ.Chếđộnàythậthoànhảo,khônngoangiúpchođịavịNgaiVàngvàVươngquốcđượcvữngchắc.Tacóthểrútratừđấymộtdanhngônbấthủ:
ChúanênđểchongườikhácgiữvaitròthihànhnhữngnhiệmvụcóthểgâyoánthùvàđíchthânChúachỉgiữlấynhữngvaitròthiânpháthuệ.
Mộtlầnnữatôikếtluận:Chúaphảinương
nhẹbọncậnthầnquyềnquý,nhưngđốivớidânchúngphảibiếtcáchcưxửsaochohọkhôngoánghétmình.
NhiềungườicôngphutheodõilịchsửcuộcđờicácHoàngđếLaMã,đãnóicónhiều
việcxảyratráingượcvớitưtưởngtôitrìnhbàytrênđây.HọkểcóvịHoàngđếsuốtđờicưxửrấtchuđáolạithêmcóđủtàinăng,thếmàrồicũngbịmấtcảđấtnước,hoặcbịgiếthạidochínhthầndântrongnướcphản
lại.Vậymuốngiảithíchminhbạchnhữngnghivầnấy,tôiphêbìnhsơlượcdướiđâyđặctínhcủadămbavịHoàngđếLaMãấy,phântíchlýdosựsuyđổcủahọ,lýdokhôngkhácmấyđốivớinhữngđiềutôiđãnói.
Tôisẽđềcậptớinhữngsựkiệnxácđángđểlưuýnhữngngườithônghiểulịchsửthờiđó.TôichỉnóitớitriềuđạicácHoàngđếtừMarcAurèlelephilosopheđếnMaximin(tứclànhữngvịnày:Marc,Commode(conMarc)
Perlinax,Julien,Sévère,Antonin,Caracalla(conAntonin),Macrin,Héliogabale,AlexandrevàMaximin.Trướchết,tacầnnhớởcácnướckhác,(ngoàiĐếquốcLaMã),vịchúatểchỉphảiđốiphóhai
mặt:Mộtlàlòngthamcủabọnquyềnphiệt,hailàphongtràobấtmãncủagiớibìnhdân.RiêngĐếquốcLaMã,cácvịHoàngđếcònphảiđốiphóvớimộtkhókhănthứbanữa,làchịuđựngnhữnghànhđộngtànáccủabinhsĩ.
NhiềuvịHoàngđếđãbịdiệtvongvìkhôngsaothỏamãnđượcbinhsĩlẫnnhândân.Nguyêndonhândânvốnvẫnyêuchuộnghòabìnhvàcuộcđờiyêntĩnh,họquýmếnnhữngvịChúakhiêmnhượnghiếuhòa.Còn
binhsĩthìthíchnhữngvịChúahiếuchiếnhunghăng,tànácvàthamlam,bóclột.HọmuốnChúaxửtrívớidânnhưvậyđểhọkiếmchác,hưởnglợi,thỏathíchlòngthamvàthútínhđộcáccủahọ.DođónhữngvịHoàng
đếnàokhôngcócátínhvàkỹthuật,lạikhôngcóđủuydanhđểkiềmchếđượccảhaiphethìthếnàocũngbịdiệtvong.PhầnnhiềucácvịHoàngđế,nhấtlàcácvịmớilênngôiđứngtrướckhókhănphảiđiềuhòahai
tâmtrạngtươngphảncủahaiphe,thườngquaytheochiềuthỏamãnbọnbinhsĩđãhàhiếpnhândân.Nếunghiênvềmộtphe,Chúakhôngsaotránhkhỏibịmộtpheghét,tấtnhiênphảilaotâmkhổtrítìmcáchlàm
vừalòngcảhaiphe.Nhưngvôkếkhảthi,Chúađànhphảingãtheochiềuchuộngphenàocósứcmạnh.VìthếnhữngtânHoàngkhicầnnắmngayưuthếđềuphảikếtthânvớibinhsĩhơnlàvớidânchúng.Điềuđó
manglạihậuquảxấutốttùyởuytínriêngcủaHoàngđếđốivớihọ.Dođó,tathấynhữngHoàngđếMarcPertinaxvàAlexandre,lànhữngnhânvậtcótưcách,rấtkhiêmtốn,cólòngyêucônglý,ghétsựtànác,màcũngphải
chếtthảmthương,chỉtrừcóMarccònđượcsốngchếttrongdanhdựvìđãlênngôidohệthốngThếtập,chứkhôngphảinhờtớicôngơncủabinhsĩvànhândân.Vảlạiônglàngườiđạođứcnênaiaicũngphảitônkính.
Suốtđờiônglokiềmchếcảhaiphe,khônghềbịoánghéthoặckhinhkhi.CònPertinaxkhilênngôiHoàngđếbịsựchốngđốicủaquânsĩ.Bọnnàyquensốngbừabãi,lộnghànhnhưdướitriềuTiênđế
Commode,khôngchịunổicuộcđờilươngthiệnmàPertinaxghéphọvào.VìthếhọnungnấutronglòngsựoánghétvàcònkhinhkhiHoàngđếvìNgàiquágiànua.VìthếPertinaxtrịvìchẳngđượcbaolâuđãbịdiệtvong.
Đếnđây,tanênnhớcókhimìnhlàmđiềuhaycũngbịghétnhưkhilàmđiềudở.Chonên,nhưtôiđãnóitrên,nếuChúamuốnnắmvữngchínhquyền,nhiềukhibắtbuộckhôngthểnhântừ.Bởivìmuốncủngcốđịavị
Chúaphảicầnsựủnghộcủanhữngtậpđoànnhândân,tậpđoànquânsĩ,tậpđoànquyềnphiệt.Khicầntớimộttậpđoànnào,màtậpđoànđóđãthốinát,Chúađànhphảiđồnglõađểhọthỏamãnlòngtham.Tronghoàn
cảnhđó,dùcólàmđiềuhaycũngkhôngphảilàthượngsách.ĐếnnhưHoàngđếAlexandre,thậtlàmộtngườinhântừ,đượctántụngđủđiều,nhấtlàsuốttrong14nămtrịvìĐếquốc,Ngàikhônggiếthạimộttội
nhânnàotrướckhiphápluậtxétđoáncôngminh.NhưngNgàilạicótínhtìnhẻolảnhưđànbà,đểcácviệctriềuchínhchoĐứcMẫuhậuđiềukhiển,nênNgàibịkhinhkhi,rồiquânsĩnổidậychốngđốivà
sáthại.
Tráilại,thảoluậntớinhữngđứctínhcủacácHoàngđếkhácnhưCommode,Sévère,Antonin,CaracallavàMaximin,tathấycácvịnàyđềutànác,haybóclột,hàhiếpkhinhmiệt
nhândânđểmuachuộc,lấylòngbọnbinhsĩ.CácvịHoàngđếnàyrồicũngbịdiệtvongthảmbại,chỉtrừcóHoàngđếSévère.Sévèrelàngườinghiêmkhắc,đôikhicóhàhiếpnhândânđểchiềuchuộngbinhsĩ
nhưngvẫnởyênđượctrênngaivàng.BởivìHoàngđếlàngườitoànthiện,toànhảo,nêncảbinhsĩlẫnnhândânđềukínhphụctônsùngnhưthầnthánh.MộtvịHoàngđếmớilênngôimàđượcnhưthế,quảthựcNgàiđãkhéoléo
đóngđượccảhaivaitròSưTửlẫnCáorừng.Nhưtôiđãnóiởđầuchương,vịChúanàocũngcầnbắtchướchaiconthúấy.KhiSévèrecònlàvịchỉhuymộtđạoquânởtỉnhEsclavonie,biếtHoàngđếJulien-kếvị
Pertinax-làngườinhunhược,ôngliềnkíchthíchquânsĩ,bảonênkéovềLaMãbáothùchocựuHoàngPerlinaxvừabịđoàncậnvệgiếtchết.Dướidanhnghĩaấy,ôngbấtthầnxuấtquânkéovềthànhLaMã.Ông
khôngmảymaytỏýmuốnchiếmđoạtngaivàngHoàngđế.LọtđượcvàoThành,QuốchộikhiếpsợbènbầuônglênngôivàlênántửhìnhHoàngđếJulien.Saukhitạivị,ôngmuốnlàmChúatểtrêntoànlãnhthổĐế
quốc,nhưnggặpngayhaiviệcrấtkhógiảiquyết:ởphíaĐông,trênphầnđấtthuộcÁChâu,TướngNigerchỉhuytốicaođạoÁbinh,tựphonglàmHoàngđế.Mặtkhác,ởphíaTâyTướngAlbincũngđangmưumôviệc
tươngtự.Sévèrecảmthấynguyhiểmvôcùngnếumộtlúcđốiđịchvớicảhaikẻthù.Ôngbènlậpkế,mộtmặttấncôngTướngNiger,mặtkháctìmcáchlừadốiAlbin.ÔnggởingaymộtbứcquốcthưbáochoAlbin
biếtôngđượcbầulênngôiHoàngđếvàôngmuốnchiaxẻvinhdựấyvớiAlbin,kèmtheocảquyếtnghịcủaQuốchộiphongAlbinvàochứcPhụChánhgầnngôiHoàngđế.Nhậnđượcquốcthưvàchứctước,Albintưởnglàsự
việcđànghoàngthẳngthắn,chấpthuậnngay,khôngchútdodự.SaukhiSévèrethắngtrận,hạsátđượcNigervàổnđịnhđượctìnhthếởĐôngphương,ratrướcNghịviện,ônglớntiếngchêtráchAlbinlàngườivongânbạc
nghĩađangmưumôámhạiông,nênôngởtìnhthếbắtbuộcphảitrịtộiAlbin.ÔngliềnkéoquânđếntậnđấtGaule,phátanchínhphủđịaphươngvàbắtgiếtAlbin.
Xétkỹsựnghiệp
củaHoàngđếSévèretathấyôngdữnhưSưTửvàláunhưCáorừng,khiếnchothiênhạvừakinhsợvừatônsùng,vàkhônglúcnàobịquânsĩoánghét.Khôngaingạcnhiênvềviệcxuấtthântừgiớibìnhdânmàônglạicó
thểnắmgiữđượcquyềnthốngtrịtrênmộtĐếquốchùngmạnhnhưvậy.Uydanhônglớnđếnmứcôngthườngthihànhchínhsáchbóclộtnhândânthếmàkhôngainghĩtớioánhờn.Đếntriềuđạiconônglà
Antonin,cũnglàngườicónhiềutínhtốt,đángkínhđốivớinhândânvàkhảáiđốivớiquânsĩ.Làmộtchiếnsĩthuầntúychịuđựngđượcgianlao,khôngmấylưutâmtớingônngữvănvẻ,tớicuộcđờikhoáilạccùng
nhữngdángđiệuhàohoanênôngđượctoànthểquânsĩyêumến.Nhưngtínhkhíhungtợnvàtànáccủaônglạitớimứccaođộ.ÔngđãđangtaysáthạimộtsốdânchúngthànhLaMãvàgầnhếtdânthànhAlexandrie.Đến
lúcmọingườiđềuoánghét;cảbọnngườiởquanhôngcũngphảikinhhãi.Rồingàykia,ôngbịmộttênĐộitrưởnghạsátngaygiữađámbinhsĩcủaông.
Ởđiểmnày,tanênnhớnhữngcuộcmưu
sátkiểunhưtrêndosựquyếttâmthihànhcủamộtkẻliềuchếtnênVuaChúanàocũngkhólòngthoátđược.Điềucầnlàthườngnhậtphảitựkiềmchế,đừngđườngđườngsỉnhục,thóamạthậmtệmộtcánhânnàotrong
bọncậnthầnphụngsựquanhmình.TrườnghợpHoàngđếAntoniotrênđây,trướckiaNgàiđãxửtửnhụcnhãanhruộtcủatênĐộitrưởngthíchkháchnày.Ngàicònđểtênnàytrongđoànquâncậnvệ,lạithêmngày
nàocũngthóamạđedọanónữa.ThậtlàmộtlầmlỗilớnlaođãđưaNgàiđếncáichếtbithảm.
BâygiờtanóitớiCommode,cònđẻcủaHoàngđếMarc,lênngôidohệthốngThế
tập.TânHoàngCommodecóthểnắmvữngquyềnhànhcaitrịĐếquốcrấtdễdàng,NgàichỉcầntheođườngcũcủaTiênhoàngxửtríchođẹplòngdânvàbinhsĩ.NhưngNgàibẩmsinhtínhácđộc,muốnthỏa
mãnsựhăngsaybóclộttàisảnnhândân.Ngàikhởisựlôikéotoànthểquânsĩvềmìnhvàthibanchohọrấtnhiềuđặcquyền,ânhuệ.Mặtkhác,cáchxửsựcủaNgàilạibêbốikhôngđúngvớiđịavịcaosang.Tácphong
củaNgàikhôngđượcnghiêmchỉnh(nhiềulầnNgàinhảyđạixuốngđấutrườngthitàivớibọngiácđấuvàcònlàmnhữngtròchơihạtiệnkhôngđángvớicácbậcVươnggiả).VìthếNgàitrởnênmộtnhânvậtđángkhinh
dướimắtquânsĩ.DầndầnNgàivừabịoánghét,vừabịkhinhbỉ,đếnngàykia,trongmộtcuộckhởiloạn,Ngàibịgiếtchết.
Đếnđây,phảiphêbìnhđếnđặctínhcủaHoàngđếMaximin.
Ngàilàmộtnhânvậthunghănghiếuchiến.DướitriềuđạiAlexandre(tôiđãcódịpđềcậptới),toànthểquânsĩbấtmãnvìsựnhunhượccủaHoàngđếnênsaukhiAlexandrebănghà,họđồnglòngbầu
Maximinlênngôi.Nhưngsau,Maximinlạisớmmấtngôilàvìhailýdo:Mộtlàôngxuấtthântừtronggiớihạlưuxãhội.Lúcthiếuthờiaicũngbiếtônglàmộttênchăncừu,nênthiênhạvẫntỏrakhinhbỉông.Hai
là,trướckhivàothànhnhậnlễđăngquang,ôngđãcótiếnglàconngườitànác.SaukhinắmvữngbinhquyềnôngdungtúngbọnquanlạitrongnộithànhLaMãvàngoàicácđịaphuơngthihànhnhữngthủđoạn
tànác.Toàndânđềuvừaphẫnnộvềdònggiốngtytiệncủaông,vừaoánghétôngđếncựcđộvìkhôngkhíkinhhoàngdonhữngthủđoạntànáccủaônggâynên.BắtđầuPhiChâukhởiloạn,rồiQuốchộicùngdân
chúngnộithànhLaMã,dânchúngtoànlãnhthổÝquốccũngnổidậychốngđối.ThêmvàođóquânđộiđươngvâythànhAquiléegặpnhiềukhókhăn,cũngtỏlòngphẫnnộtrướctàtâmcủaHoàngđế.Họkinh
sợHoàngđếvìNgàibịbaokẻthùtấncôngcácmặt,nênquayđaolàmphảnvàhạsátông.
TôikhỏicầnnóiđếncácvịHoàngđếsaunhưHéliogabale,MacrinvàJulien,vìhọtoànlànhữngngười
đángkhinhbỉ,nêntriềuđạicủahọđibịhủydiệtlẹnhưtrởbàntay.
Bâygiờtôixinkếtluậnchươngnày:Ởthờiđạinày,cácvịChúakhônggặpmấykhókhăntrongcách
đốixửvớiquânđội.TuylúcnàoChúacũngphảinểvìhọnhưngkhihữusựvẫncóthểthắngđượchọdễdàng.Ngàynay,khônggiốngnhưthờiđạiĐếquốcLaMã,Chúakhôngcònđạoquângồmtoànbinhsĩcónguồngiống
cộirễởtừngđịaphươngliênkếtchặtchẽvớinhữngTiểuchínhphủởnơiđó.TrongtrườnghợpnàyChúacầnchiềuchuộngbinhsĩhơnlànhândân,vìhọcóthểmạnhhơndân.Ngàynaytìnhthếngượclại,thìChúa
cầnphảilấylòngdânhơnlàbinhsĩ,vìdântrởnênmạnhhơn;trừtrườnghợpcủaLeGrandTare(ĐạiđếThổNhĩKỳ)vàxứSoudan.SởdĩĐạiđếThổNhĩKỳởngoàiquyluậtvìNgàigiữvữngđượcanninhvà
uylựccủaĐếquốclànhờởđạoquângồm12.000bộbinhvà15.000kỵbinhđượcdungdưỡngdướitrướngtrongtìnhthânái.NgoàiraNgàikhôngcầnnghĩtớiainữa.CũngnhưxứSoudan,toànlãnhthổ
doquânđộinắmquyềnthốngtrị,chínhphủchỉchiềuchuộngbinhsĩ,khôngcầnđếmxỉatớinhândân.TanênnhớxứSoudancótínhcáchkhácbiệtcácVươngquốckhác,vìnótươngtựnhưGiáohộiCônggiáo.Xứnàykhôngthể
sosánhvớimộtVươngquốccóchếđộThếtậphaymộtVươngquốcTânLậpđược,bởivìconcháucủacáccựuHoàngkhôngthểkếnghiệplênngôiHoàngđếđược.Ngaivàngchỉdànhchongườiđượccửtriđoànhợpthức
bầulên.Chếđộnàytồntạitừxưatớinay,nênkhibầuxongmộtvịtânHoàngđế,ngườitakhôngthểgọixứấylàmộtVươngquốcTânLậpđược.Ởđâyvìthếkhôngthấyxảyranhữngkhókhănnhưởcácxứmớithànhlập.
MộtđiềunữalàkhitânHoàngmớilênngôi,nhưngchínhphủvẫnlàcơcấucótổchứcsẵnsàngtrướclễĐăngQuangcủatânHoàng,chonêntânHoàngđầyđủtưcáchnhưmộtvịHoàngđếkếvịdoThếtậpđưalên.
Đếnđây,tôixintrởlạichủđềcủachươngnày.QuývịnàosuyxétkỹluậnthuyếttrênđâysẽthấyrõoánghétvàkhinhbỉlàcănnguyênsựsuyvongcủamấyvịHoàngđếkểtrên.NgoàiracònbiếtthêmvìsaomộtsốVương
hầucaitrịtheocáchnày,mộtsốcaitrịtheocáchkháchẳn,cóvịđượchưởngcuộcđờisungsướngđếncùng,cũngcóvịthìcuộcđờikếtthúcmộtcáchthêthảm.Vídụ:PertinaxvàAlexandrelànhữngvịtânHoàng,lạicaitrị
theocáchcủaMarcmộtHoàngđếlênngôidoThếtập,thìthậtvôíchvàcòntaihạinữa.NhưCaracalla,CommodevàMaximinlạiđibắtchướcSévèrethìthậtnguyhiểm,vìmấyvịấylàmgìcóđủtàinăngđểnoitheo
Sévèređược.
MộtvịtânHoànglênngôitrịvìmộtVươngquốcTânLập,khôngthểbắtchướchoàntoànnhưMarc,cũngkhôngthểnhấtthiếttheogươngcủaSévèređược:Chỉcó
thểlấyởSévèrenhữngđứctínhthaolượctrongcôngtrìnhlậpquốc,lấyởMarcnhữngđiềuhữuíchchocôngcuộcduytrìvàcủngcốsựthanhbìnhvinhquangcủamộtVươngquốcvốnsẵncótừxưamộttrạng
tháiquânbìnhvữngchắc.
Chương20:CôngTácXâyCấtThànhTrìDoanhTrại
NhiềuVươnghầumuốnnắmvữnguyquyềnQuốcgiabèntướchếtkhígiớicủa
thầndân,cũngcóvịgiữlạitừngphetừngnhómởcácĐôthị.MộtsốVươnghầulạitựgâynhữngmốiáccảmtrongdânchúng.Sốkháccólấylòngnhữngphầntửcótháiđộlừngkhừngkhimớilênngôi.Vươnghầu
nàythíchxâythànhđắplũy,Vươnghầukhácthíchsanbìnhđịacácthànhlũycũ.Đốivớinhữngsựviệckểtrên,dùchỉcóthểnhậnđịnhriêngtheotínhchấtcủatừngQuốcgia,tôicũngxinphêbìnhmộtcáchtổng
quáttheotínhcáchtươngđồngcủađềtài.
Vậytôithiếtnghĩ,mộttânChúakhôngbaogiờnêntướckhígiớicủathầndân.Tráilại,khithấyhọkhôngcóđủcònphảicungcấpthêmnữa.Chúacó
thểtinchắcnhữngdânmớiđượcmangkhígiớilàlínhcủamình.Cũngnhờthếbọnbinhsĩcũlừngkhừngsẽtrởnêntrungthành,chođếnbọnkhảnghicũngvậy.SaucùngtấtcảthầndânsẽtrởthànhlínhcủaChúahết.
Trênthựctế,Chúakhôngthểnàocấpkhígiớichotấtcảthầndânđược,nhưngsựkhoáitrácủathiểusốđượccấpphátkhígiớisẽgiúpChúacaitrịsốdâncònlạimộtcáchvôcùngvữngvàng.Cáchđốixửtuycó
khácbiệt,nhưngtoànthểnhândânsẽthôngcảmvàtrởnênmộtđoànngườimangơnChúa.HọkhônggiậnhờnvìhọsẽxétbiếtaiđượcChúathiânchocầmsúnglàngườicógiátrịvàphảigánhnhiềutráchvụ,nhiều
nguyhiểmhơn.VìvậynếuChúatướchếtkhígiới,họsẽcoinhưChúalàmnhụchọ.HọsẽnghĩChúanghilòngtrungthànhcủahọ,hoặcchohọlàbọnhènnhát,hayphảnloạn.HaiýnghĩấysẽgâynênsựoánghétChúa.
SựthựcChúabaogiờcũngphảicólính,nếukhôngtindùngdân,Chúasẽphảituyểnmộbọnlínhđánhmướn.Giátrịbọnnàythếnào,tôiđãtrìnhbàyởmộtchươngtrên.Nếubọnnàyquảgiỏithật,Chúaliệucóđủquânsốđể
chốngnhữngkẻthùhùngmạnhvàthanhlọcnhữngphầntửkhảnghitronghàngngũthầndânkhông?
Vậy,tânChúatrịvìmộttânQuốcphảiluyệnnhândânthànhbinhsĩ.Lịchsửđãcó
biếtbaothídụchứngminhnhữngsựviệctrênđây.NhưngkhiChúavừasápnhậpthêmTỉnhmớivàoChínhquốc,thìcầnphảitướckhígiớibọnquânnhânởTỉnhnày,trừnhữngphầntửtừđầuđãtỏratrung
thànhvớiChúa.Mộtthờigiansau,códịpbiếnhọthànhươnhàn,yếuđuốidầnđi.Đểcaitrịtoànlãnhthổ,ChúachỉcầntớilựclượngquânchínhquyđượcdungdưỡnggầnmìnhtạiChínhquốc.
Cácbậctiềnnhânmàchúngtanêntônsùngnhưhiềntriếtđãdạy:NếumuốngiữxứPistoielàphảigâynêntrongnộibộnhữngcuộctranhchấpgiữacácphenhómvànếumuốngiữxứPise,phảixâythànhđắplũy.Cho
nênkhimuốnđôhộ,chiếmcứdễdàngmộtxứ,tỉnhnàotiềnnhânlàđềulậpmưugâymốibấthòatrongnộibộnơiđó.KếhoạchnàycólẽđãhiệunghiệmtrongthờigiannướcÝđangởtìnhtrạngnghiêngngả.Ngày
nay,tôitưởngthủđoạnchiarẽđểdễcaitrịkhôngcóíchlợigìnữa.Vídụđịchquânđịnhxâmchiếmmộtlãnhthổnàokhimớitiếnđếnbiênthùyđãthấycảnhnổiloạnrốirenởtrong,chắcchắnxứnàysẽthấtthủ
ngay,vìlúcđópheyếuthếsẵnsàngbắtliênlạcvớiquânđịch.Cònlạiphekiadùcómạnhmấycũngkhôngthểmộtmìnhđươngđầunổi.
DântộcVénitienstừnghiểunhững
nguyênlýtrênđâytrongthờigiannắmquyềnthốngtrịnhiềuđôthị,đãrắptâmdungdưỡnghaiphe,pheGuelfesvàpheGibelins.Tuykhôngbaogiờthúcđẩyhaiphechốngđốinhauđếnđổmáu,nhưng
thườngxuyêngâymốibấthòagiữahaiphe,vớimụcđíchphávỡsựđoànkếtcủahọđểhọkhôngđủsứcmạnhchốnglạimình.Nhưngrốtcuộckinhnghiệmchotathấythủđoạnấykhôngmanglạikếtquảtốtđẹp.Bởivì,saukhi
ngườiVénitiensbịmộtphenbạitrậntrướcthànhVaila,mộtvàixứdướiquyềnđôhộcủahọđãphấnkhởi,mạnhbạonổidậytranhthủlạinềnđộclập.NhữngphươngcáchđótốcáosựyếukémcủamộtQuốcgia.MộtVương
quốclớnmạnhkhôngbaogiờnêntạoranhữngcuộctranhchấp,rốirenchiarẽgiữacácbèphái.Nhữngthủđoạnnàychỉdùngđượctrongthờibìnhđểdễcầmđầu,saikhiếnnhândân.Đếnkhichiếntranhbùngnổ,
thủđoạnnàykhôngphảilàmộtkếhoạchbảođảmthànhcông.
ĐiềuchắcchắnlàVươnghầu,saukhihoàntấtđượcnhiềucôngnghiệp,vàdiệttrừđượchếtnhữngmũidùihướngvềmình,
đươngnhiêncóuydanhlừnglẫy.DođónếuthầnsốmệnhmuốngiúpchomộttânChúamautrởthànhvĩnhân,thìxuikhiếntrongxứhiệnlầnnhữngkẻđịchlặtvặt,nhữngâmmưuchốngđối,đểChúacódịpra
taytiêudiệt,xemnhưnhữngnấcthangchoChúaleodầnlêndanhvọngtốicao.NhiềungườivẫncònnghĩrằngvịChúanàokhônngoanphảitựtạoranhữngvụchốngđốiđểcódịpthẳngtaydiệttrừ,ngõhầuđượctiếng
tămvàtánthưởngcủamọingười.
CácVươnghầu,nhấtlàcácvịtânVương,lúcvừanắmquyềnthườngnghikỵmộtsốquầnthầnmới.Vềsaulạithấybọnnàytrungkiênhơnbọncũ
đãđượctintưởnglúcđầu.ThídụPandolphePetrucci,VươnghầuxứSienne,caitrịhoàntoàndựavàobọnquầnthầnmàlúcđầuôngnghingờhơnngườikhác.Nhưngđiểmnàykhôngthểbấtdibấtdịch,cóthểthayđổi
tùytừngtrườnghợp.Tôichỉxinkểviệcsaunay:lúcđầutânChúamớilênngôi,cónhữngkẻđứngngayvềpheđốilập.Nhưngrồihọlâmvàothếyếudần.Khiấytấtnhiênhọcầnphảicókẻnângđỡthìmớisốngyênđược.
LúcnàytânChúathudụngđượchọrấtdễdàng,vàhọsẽphảiphụcvụvớitấtcảlòngtrungthành.Họtựxétphảirasứcđoáicôngchuộctộiđểxóabỏnhữngthànhkiếnxấucủamọingườiđốivớihọ.Thudụngnhững
hạngngườinày,tânChúasẽcólợihơnbọncậnthầncũ,lànhữngkẻnhờbámvàonhữngđịavịvữngchắcrồi,nênphụcvụvớitinhthầnuểoảitắctrách.
Nhânđây,tôimuốnnhắcChúanhớ,
khidântrongmộtxứđãkhẩnnàivàgiúpđỡđểNgàichiếmcứxứhọ,phảixétxemhọhànhđộngnhưvậyvìnguyêndonào.NếukhôngphảidotìnhcảmkínhmếntựnhiêncủahọđốivớiNgài,màchỉvìhọbấtmãnvớichính
quyềncũ,thìNgàirấtkhógâytìnhthânthiệnđượcvớihọ.Ngàisẽkhônglàmsaocóthểthỏamãndụcvọngcủabọnhọđược.Xétkỹgươnglịchsửcổkim,tasẽthấylýdocủanhữngsựkiệnnàynhưsauđây:tânChúarất
dễgâytìnhthânhữuvớinhữngkẻđãđượcchếđộcũưuđãihơnlàhạngngườibấtmãnchếđộcũđãliênkếtgiúpNgàichiếmxứsởhọ.
ThườnglệcácVươnghầumuốngiữ
vữnguyquyềnđềuxâythànhđắplũy.Trướclàtrưngdâycương,mócsắtratrướcmặtnhữngkẻâmmưuchốngđối,saunữadùnglàmnơitrúẩnkhicócuộcnổiloạnbấtthìnhlình.Thờixưa,kếhoạchnàycòncógiátrịphầnnào.
NgàynaytalạithấyVươngtướcNicolasVitelli,chopháhủyhaithànhtrìởtỉnhCastello.CôngtướcUbaldoxứUrbin,saumộtthờigianbịCésarBorgiađánhbậtrakhỏixứ,khitrởlạinắmchínhquyềnliềnra
lệnhsanthànhbìnhđịatấtcảthànhtrìtrongnước.Ngàixétthấynếukhôngcómộtthànhtrì,đồnảinàosẽkhôngcònsợbịđịchtấncôngchiếmcứgìcả.HọBentivoglikhitrởlạixứBolognecũnghànhđộngnhư
thế.Vậynhữngđồnảicólợihaycóhạitùytừnglúc.Nếunócólợichoviệcnàythìlạihạichoviệckhác.Vềvấnđềnày,tacóthểkếtluậnnhưsau:VịChúanàosợdânhơnquânngoạixâm,thìphảixâynhiềuđồnải.Tráilại,
vịnàosợquânngoạixâmhơndântrongnướcthìkhỏiphảilotớivấnđềấy.ThànhMilanmàCôngtướcFrancoisSforzaxâycấtđãlàmhạichoôngvàchocảgiatộcônghơnbấtcứmộtcuộcrốiloạnnàoxảyratrong
xứ.Nóichocùng,khôngcóthànhtrìnàovữngchắchơncáchcưxửđểnhândânkhôngoánghét.DùChúacóđónggiữđượcđồnải,nhưngtoàndânvẫnmanglòngoánhờn,họsẽkhôngcứuChúamộtkhibọncậnthầnquay
súngphảnloạn.Bọnnàylạithườngđưangoạinhântớihỗtrợ.ỞthờiđạinàytachưathấythànhquáchđãmanglợiíchlớnlaochoChúanào,trừtrườnghợpnữBátướcForli.SaungàyBátướcphuquân
(Jérôme)chết,Bàđãẩnnấuvàomộtthànhtrìkiêncốđểtránhcơnphẫnnộcủadânchúng;trongkhichờquânxứMilanđếncứumạngvàgiúpchoBàlấylạiđượcquyềnchánh.Sựviệcđãxảyraănkhớpnhưthếvìkhôngcó
ngoạinhântớihỗtrợphedânchúngkhởiloạn.Saunày,khiquâncủaCésarBorgiatấncôngthìcácthànhlũylạichẳnggiúpíchđượcgìchoBà,vìđịchquânđãâmmưuliênkếtvớinhândân,lúcnàyoánghétBàrồi.Tathấy
trongbiếncốtrên,nếumuốncủngcốđịavị,Bànênnuôidưỡngcảmtình,lòngquýmếncủanhândânhơnlàxâythànhđắplũytrêntoànxứ.
Vậysaukhixétkỹcácsựviệctrìnhbày
trên,tôikếtluận:Cóxâythànhđắplũyhaykhông,khôngquantrọnglắm.Nhưngkẻnàochỉỷlạivàothànhlũykhôngđểýđếnsựoánhậncủanhândânthìthậtđángtrách.
Chương21:CáchCaiTrị
ĐượcLòngDân
KhôngcógìlàmthiênhạkhâmphụcmộtVươnghầuhơnkhiNgàihoàntấtđượcnhữngcôngnghiệpvĩ
đại,caoquývàcónhữngcửchỉgươngmẫuchongườitanhớmãi.HiệnnaycóFerdinandd’Aragon,đươngkimHoàngđếnướcYPhaNho.TacóthểgọilàmộtTânhoàng,vìbanđầuNgàichỉlàmộtTiểuvương,
saunhờcôngdanhlừnglẫyNgàitrởthànhmộtvịHoàngđếđệnhấtcủaGiaTôgiáo.Xétkỹ,tathấytấtcảhànhđộngcủaNgàivĩđạicókhicònphithường.Ngaythờigiankhởiđầutriềuđại,Ngàiđãtấncôngxứ
Grenade.ChiếnthắngnàytrởthànhnềntảngchocôngtrìnhsánglậpchínhquyềntrêncáclãnhthổkháccủaNgài.TrướchếtNgàixâydựngsựnghiệpmộtcáchthảnhthơikhôngsợaingăncản.CácTiểuvươngxứCastille
đểhếttâmtrítheodõicuộcchiếnnày,khôngcònainghĩtớimộthànhđộngnàokhác.Trongkhiấy,tấtcảcácTiểuvươngkhôngngờrằng,uytínvàmãnhlựccủaNgàiđãngựtrịtrongtâmtríhọ.Ngàiđãdungdưỡngđược
mộtđoànbinhsĩdocôngcủaGiáohộivànhândân.Nhờcuộcchiếntranhlâudài,Ngàiđãxâynềntảngchomôtđạoquânriêng;chínhđạoquânnàyđãmanglạichoNgàibiếtbaodanhvọng.Thêmnữa,trong
khidựtínhthựchiệnnhữngcôngtáclớnlaohơn,đểcóthểtiếptụcxửdụngtôngiáo,NgàiápdụngngaymộtchínhsáchvôcùngnghiêmkhắcdựavàoGiáoluật:trụcxuấtchokỳhếtgiốngdânMarraneskhỏixứ.Ta
khôngthểtìmđượcmộttỷdụnàothươngtâmvàkỳquặcnhưvậy.Cũngvới“bộáochoàng”ấy,vàcũngdựavàolýlẽấy,NgàichiếmcứtoàncõiPhiChâu,tấncôngvàoÝ,gâychiếnvớiPháp.Ngàiluônluônâm
mưugâynhữngchuyệnlớn,khiếntrínãocủathầndânlúcnàocũngởtìnhtrạngcăngthẳng,chờđợi,vừakínhphục,vừakhiếpsợnhữngthắnglợimàNgàithâulượmđược.Ngàicóbiệttàikéodàiliêntiếptừcuộcchiếnnàysang
cuộcchiếnkhác,đếnnỗithầndânkhôngcònchútthờigiờnhànrỗigiữahaicuộcchiếnđểnghĩtớioángiậnNgài.
TrongviệctrịQuốcnếuVươnghầucónhữnghànhđộngđánglưutruyềntrong
kýứcdânchúngthìthậthữuích.TỷdụVươngtướcBernabéViscontiđãlàmnhưsau:Khimộtngườilàmmộtviệcđặcbiệttốthayđặcbiệtxấutrongcôngvụthườngxuyên,Ngàitìmngaymộtcáchrấttânkỳđể
thưởnghaytrừngphạtkẻấy.NhờvậyngườitasẽnhắcnhởtớiNgàiluôn.Trongmọicôngviệc,Vươnghầuphảilưutâmtuyêntruyềnchonhữnghànhđộngcủamìnhđểgâytiếngtămlàmộtnhânvậtvĩđạivàtoànhảo.
Vươnghầucònđượcquýtrọnghơn,nếuởtrườnghợpnàocũngtỏralàbạnhoặcthùnghĩalàkhôngbaogiờcótháiđộbaphải.Ngàiphảitỏraminhbạch,baodungkẻnàychốnglạikẻkia.
Tháiđộrõrệtnhưvậycólợihơnlàđứngvàothếtrunglập.Nếucóhainướccùnglàlânbang,cósứcmạnh;khaichiếnvớinhau,Vươnghầuphảisuynghĩtrướcxemđếnkhichiếntranhkếtliễu,Ngàicóphảisợnước
thắngtrậnhaykhông?Trongtrườnghợpnào,Ngàicũngnênxuấtđầulộdiệnvàthamchiếnhẳnhòithìmớicólợi.Nếucóởnguyênvịbấtđộng,saunàynướcthắngtrậncũngsẽvồNgài,rồinướcthấttrậnthấythếcũngkhoáitrá
hảhê.Đếnlúcđó,chẳngcóquyềnlựcnàochechởchoNgàivàcũngkhôngcònlânbangnàocứuNgàinữa.Tấtnhiên,kẻchiếnthắngkhôngchấpnhậnnhữngbạnhữucótháiđộkhảnghi,vìkhihữusự
khôngtớigiúphọ.Kẻchiếnbạicũngkhôngmuốngiúp,vìtađãkhôngmangquântớichiaxẻsốmệnhrủirovớihọ.
SaukhiTướngAntiochuskéoquânsangHyLạp,dongười
Floliensđưavào,đểđánhđuổiquânLaMã,ôngsaisứgiảđithuyếtphụcdânAchéens(vốnlàbạnthântìnhvớingườiLaMã)đểbọnnàyđứngtrunglập.Ngượclại,dânLaMãtuyêntruyềndânAchéenscầmkhígiới
đểthamchiếnvớihọ.ViệcnàyđượcđưarathảoluậntrướcĐạihộiNhânDânAchéens.TrướchộinghịSứthần,TướngAntiochusvẫncốnàinỉđểdânAchéensđứngtrunglập.SứthầnLaMãliềnphảnđốibằngluận
điệusau“Trongkhixúicácôngđứngtrunglập,ngườitabảodolàkếhoạchtốtđểbảotoànlãnhthổvànềnanninhriêngcủacácông.Xétralýluậnấythậttráingượcvớilươngtriconngười.Vảchăngtronglúcnày,nếucácông
thamgiacuộcchiếnđểlàmmộthànhđộngđẹpđẽ,manglạiuydanhchomình,saunàycácôngsẽtrởthànhmiếngmồingonchokẻnàothắngtrongcuộcchiếntranhnày”.
Luônluôntathấy
chỉkẻnàokhôngphảithậtlàbạncủatamớixuitađứngtrunglập.Nhữngngườibạnthậttâm,khihữusựbaogiờcũngkhẩnnàitacầmkhígiới.NhữngVươnghầucóbảntínhdodự,muốntránhnhữngmốinguytrướcmắtthường
theođườngtrunglậpvàcũngvìthếthườngbịbạivong.Tráilại,khimộtVươnghầungangnhiênbênhvựcchomộtphenàonếupheấysauchiếnthắngtrởnênhùngcườngvàcoithườngvịVươnghầuđinữa,vịấycũng
cóchútânhuệvớihọ,vìđãcùngnặnglờihứaliênminh.Loàingườikhôngvôơnbạcnghĩađếnnỗikhixongviệclạiquênơn,cóthểhủydiệtnhau.Vảchăng,chưacóchiếnthắngnàođemđếnhậuquảsángsủarõrệtngay,
nếukẻchiếnthắngcònlưutâmđếnnhiềuvấnđềchungquanhnhấtlàviệcxửsựcôngbằngvớinhữngkẻliênquanđếnmình.Nếuchẳngmayngườibạnđồngminhcủatacũngbạitrận,họvẫnbảobọc,nângđỡta,thathiết
xemtanhưngườibạncùngchungsốmệnhđểngàykiacùngsátcánhquậtcường.Trongtrườnghợphailânbanggầntakhaichiếnvớinhau,nếuthấylựclượngcủahainướcởmứcdùnướcnàothắngtacũngchẳngsợ,khôn
hơnhếttaliênkếtgiúpmộtnướcđánhbạinướckia.Saucuộcthắngtrậnchungnày,nướcbạnđồngminhsẽhoàntoànlệthuộcvàota,vìhiểnnhiênnhờtagiúphọmớithắngđượckẻthù.
Vớinhữngcâuchuyệnkểtrên,xinnhắcđểcácVươnghầunhớnênhếtsứctránhviệcliênminhvớimộtnướcmạnhhơnmìnhđểđánhmộtnướckhác(trừtrườnghợpkhẩnthiếtvàbắtbuộcphảilàm).Vídụcóthắng
trận,tacũngtrởthànhtùnhâncủahọ.CácVươnghầunêncốgắngtránhđếnmứctốiđanhữngtrườnghợpbịlệthuộcvàokẻkhác.DânVénitiensliênkếtvớingườiPhápđểtácchiếnvớiVươngtướcMilan(tuysựliênminh
đókhôngcầnthiết)nênsaukhichiếnthắngchínhcuộcliênkếtấyđãđưahọđếnbướcdiệtvong.Nhưngcónhữngtrườnghợpbắtbuộc,nhưkhiGiáohoàngvàdânYPhaNhomangquântấncôngxứLombardie,
dânFlorentinephảitìmbạnđồngminhmớichốngnổi.KhôngVươnghầunàodámtựtinđãchọnđúngmộtlựclượngchắcchắnđểliênkết,nêntahãycoitấtcảcáclựclượngđềukhôngchắcchắn.Bởisựviệcởđờicho
tathấykhôngthểtìmcáchtránhđượctrởngạinàymàkhôngvấptrởngạikhác.Vìvậycầnthậntrọngxácđịnhtầmmứcquantrọngcủacáctrởngạitrướcmắt,đểchọncáinàonhẹhơnhết.
Ngoàisựviệckểtrên,Vươnghầuphảitỏrabiếttrọngtàiđức,biếtbanvinhdựchonhữngkẻcóbiệttàitrongmỗingành.Saunữaphảikhuyếnkhíchtoànthểnhândânnênsinhsốngyênổnđểpháttriểnnghềnghiệp
củahọtrongđịahạtthươngmại,canhtácruộngđất,cùngtrongtấtcảcácsinhhoạtkhác.
Làmsaochonôngdânkhôngbỏđấthoangvìlosợbịngườikháclạichiếmđoạt
mất,giớithươnggiakhỏibỏnghềtheonghềkhácvìsợthuếkhóa.VậyVươnghầuphảitưởngthưởngnhữngaimuốnhànhnhữngnghềnghiệptrênđây,vàhoạtđộngbằngcáchnàyhaycáchkhácđểlàmgiàuchoxứsởđất
nước.Thêmnữa,hàngnăm,mộtvàikhiVươnghầucũngphảitổchứcnhữnghộihè,nhữngcuộcduhíđểnhândâncódịphảhêvuiđùagiảitrí.Địaphươngnàocũngchiaratừngtậpđoànnghềnghiệp,đoànthểchủng
tộc;Vươnghầuphảiđặcbiệtlưutâmđếnnhữngđoànthểấy.Mộtvàikhiphảixuấthiệntrongnhữngcuộchộihọpcủahọđểnêugươngtìnhbácái,nhưngphảiluônluôngiữgìntínhcáchnghiêmtrang,không
baogiờđểkémphầnoaiphongcủađịavịVươnggiả.
Chương22:TổngBộTrưởng
CủaChúa
MộtviệctốiquantrọngcủaChúalàbiếttìmchọnnhữngTổngbộtrưởng.Bọnnàyxấuhaytốttùythuộctríóc
khônngoancủaChúa.SựxétđoánđầutiêncủanhândânđốivớiphẩmcáchvàtríóccủamộtvịVươnghầudolúctrôngthấyrõnhữngnhânvậtmàNgàiquytụquanhmình.Khibọnnàylànhữngngườiđầyđủtàinăng
vàlòngtrungthành,ngườitasẽkhenChúakhônngoan,đứcđộ,vìngườitatinChúađãhiểubiếtđượckẻnàođủtàinăng,kẻnàogiàulòngtrungthực.Trongtrườnghợpngượclại,ngườitasẽphêbìnhrấtgắtgao.
BấtcứhànhđộnglầmlỗiđầutiênnàocủachínhquyềnngườitađềucholàdosựlựachọnnhữngcộngtácviêncủaChúa.
Xinnêuviệcsauđây.KhôngmộtaiđãbiếtgiátrịcủaAntoine
deVénafre,mộtBộtrưởngcủaLãnhchúaPandolphePétruccixứSienne.KhôngtántụngvịLãnhchúađãtìmmờiđượcnhânvậtnàyracôngtác.Tríócconngườicóbaloại:Loạithứnhấtcủangườitựhiểucácsựviệcxảyra;
loạithứhaicủangườiphảinghegiảithíchmớihiểu;loạithứbacủangườikhôngmuốnhiểugìhết.Loạithứnhấtlàloạituyệthảohạng,loạithứhailàhảohạng,loạithứbalàloạivôích.VươngtướcPandolphenếu
khônghẳnlàloạithứnhấtthìítracũnglàloạithứhai.NhiềuphenngườitathấyVươngtướccóđủtríxétđoán,biếtđiềuhayđiềudởdokẻkháclàmhoặcnóira.ThêmnữaNgàikhôngtựpháthuyđượcđiềugì,nhưnq
Ngàibiếtđượccáihay,cáidởcủaBộtrưởngcộngtác.Ngàibiếttánthưởngcáinày,chêtráchcáikia.Nhưvậy,viênBộtrưởngkhônghyvọnglạmquyền,màphảiđitheođườngchánhđạo.
NhưngbằngcáchnàoChúacóthểhiểuthấuđượctưcáchcủamộtvịBộtrưởng?Sauđâylàmộtphươngphápchínhxácnhất:KhiChúathấymộtBộtrưởngchỉnghĩtớibảnthânhơntớiChúavàthấytrongcáchànhvi
riêngtưcũngnhưlúcthihànhcôngvụ,ôngtachỉnghĩtớitưlợi,BộtrưởngấychẳngbaogiờđánggiávàChúacũngkhôngbaogiờnêntincẩnôngta.ĐánglýngườinàođãđượcChúaủyquyềnchogiữtrọngtrách
điềukhiểnmộtngànhchínhquyền,phảiquênkhôngbaogiờnghĩtớimìnhđểluônluônnghĩtớiChúa.NgườiấycũngkhôngbaogiờnênlàmbậnócChúavớinhữngviệclăngnhăngkhôngliênhệđếntrọngtráchcủa
Chúa.Mặtkhác,nếumuốndìudắtBộtrưởngcủamìnhluôntheođườngchánhđạo,Chúacũngphảinghĩtớihọ,bandanhvọngtiềnbạc,đểhọtrởnênngườithụâncủaChúa,ởmứchọcảmthấykhôngthểsốngxa
Chúađược,vừađủthỏamãnướcvọng,đểhọkhỏimongmuốncaosanghơnnữaluônluônlosợnhữngthayđổicóthểmangbấtlợichohọ.MộtkhimốitươngquangiữaChúavàcácđạithầnđượcgiữđúngtầmmứcấy,
haibêncóthểtinlẫnnhau.Tráilạinếukhôngđượcnhưvậy,vềsauthếnàocũngcósựbấtlợichođàngnàyhayphíakia.
Chương23:PhươngCáchTránhNịnh
Thần
Tôikhôngbỏquahaycốýlãngquênmộtvấnđềquantrọng,màcácChúaítkhiđề
phòngnếukhôngkhônngoanvàsuyxétkỹ:đólàbọnnịnhthần,triềuđìnhnàocũngcóđầydẫy.Bảntínhconngườithíchtângbóc,nịnhbợnhau,nênkhôngaitránhkhỏinhững“côntrùngdịchhạch”ấyđược.Muốn
chốnglạinó,phảigặpđiềunguyhiểmkhác,làChúacảmthấyhìnhnhưmìnhbịkhinhrẻ.Khôngcócáchgìđểđềphòngnhữnglờixiểmnịnh,kháchơnlàChúacứchịunghenhữngkẻnóithật,vàđừngtỏraphậtý.Nhưngkhốn
nỗi,nóithậtquá,lạimangtộixúcphạmđếnsựtônkínhđốivớiChúa.ThếnênChúaphảichọnphuơngsáchthứba,làchọnlựaquanhmìnhmộtbọnhiềnnhân,chobọnnàyquyềntựdotrìnhbàytấtcảsựthậttrong
phạmvinhữngvấnđềChúađặtra,tuyệtnhiênkhôngđượcrakhỏiphạmviđó.KhiấyChúaphảihỏihancặnkẽvàlắngngheýkiếncủahọ.Sauđó,Chúatựmìnhphánđoántheocáchriêng.Đốivớitừngngườiđã
trìnhbàynhữnglờikhuyếncáo,Chúaphảixửsựcáchnàođểhọcảmthấythoảimái,thíchthú,saukhiđãđượctựdođàmđạovớiChúavềmộtviệcnàođó.Ngoàinhữngngườinóitrên,Chúakhôngnênnghetheo
mộtngườinàokhácnữa.Saukhixétđịnh,Ngàiphảicươngquyếttheođuổicôngcuộcthihànhchođếncùng.Chúanàoxửsựkhácđườnglốiấy,làđãbịbọnnịnhthầnchônvùisựnghiệp.Nếucùngmộtvấnđề,Chúalại
hỏiýkiếnlungtungcủanhiềukẻdịđồng,đểluônluônthayđổiýkiến,nhưthếNgàisẽkhôngcònđượctôntrọng.
Trênđềtàinày,tôimuốnkểmộttỷdụđươngthờiDomLuca,
cậnthầncủađươngkimHoàngđếMaximilien,đãbìnhphẩmNgàirằng:Hoàngđếchẳngnghelờikhuyêncủaai,Ngàicũngchẳnglàmtheoýriêngcủamình.Thậtthế,HoàngđếMaximilienlàngười
rấtkínđáo,khôngchoaibiếtnhữngdựđịnhcủaNgàivàcũngchẳnghỏiýkiếnaicả.Nhưnglúcthihành,nếubịbọncậnthầnphảnđối,Ngàibãibỏngay.ChonênhômnayNgàilàmviệcnày,ngàymailạiphábỏ,
khôngaihiểuNgàimuốngì,địnhlàmgìvàkhôngaitinởnhữngquyếtđịnhcủaNgàinữa.
VậyVươnghầulúcnàocũngnêntrưngcầucácýkiến,nhưngchỉkhinàotựNgài
muốnhỏichứkhôngdokẻkhácáplựcđược.Ngàicònnênlàmchocụthứngkẻnàothíchđưalờikhuyếncáokhikhônghỏitới.CònvềphầnNgài,chínhNgàiphảithườnghỏi,vàphảikiênnhẫnnghecho
thấutriệttấtcảnhữngsựthật.ĐôikhiNgàicũngtỏvẻphẫnnộkẻnàovìquásợsệt,khôngchịunóihếtlời.NếuphêbìnhmộtVươnghầucótiếngkhônngoan,lànhờnhữngbộóccủabọncậnthần,thìthậtnhầm
to.MộtđịnhluậtchungbấthủlànếuVươnghầucótríócuámthìchẳngaikhuyênbảođượcđiềugìhaycả.TrừkhiNgàinhấtnhấtỷlạihoàntoànvàomộtcậnthầnkhônngoanlỗilạc,đểynắmtrọnquyềnhànhcaitrị.
Hiệntượngnàychắcchắncó,nhưngchỉtồntạitrongmộtthờigian;vìmộtcậnthầnnhưvậysẽdầndầntruấthếtquyềnhànhcủanhàVuatrongmộtthờigianngắn.MặtkhácnếunhàVuahỏiýkiếnlungtungnhiềungười,
chẳngbaogiờNgàithấyhọgặpnhautrongsựhòahợpcả.VậynhàVuaphảilàngườicóócxétđoánminhmẫnmớithốngnhấtđượctưtưởngcủahọ.Trongđámcốvấn,ngườinàotrongthâmtâmcũngchỉnghĩđếnlợiriêng
củamình.NhàVuakhólònghoáncảivàhiểuthấuđược.Muốnthayđổihọcũngchẳngtìmđượcaihơn.Conngườiđếncùngaicũnglộnguyênhìnhvớitínhtìnhácđộc,nếukhôngbắtbuộchọphảilàmngườilươngthiệnhoàn
hảo.
Vìthế,tôikếtluận:nhữnglờikhuyếncáohay,củabấtcứai,đềuđượcthúcđẩydotríkhônngoan,sángsuốtcủaChúa,chứkhôngphảinhờnhữnglờikhuyếncáoấyChúa
mớitrởnênkhônngoansángsuốt.
Chương24:LýDoCácVươngHầuÝMấtHết
ĐấtĐai
Nếunhữngđiềukhuyếncáotôiđãtrìnhbàynhữngchươngtrênđượcthihành,Vương
hầusẽcótácphongcủamộtlãnhchúagiàdặn,dùchínhthứcchỉlàmộttânVương;sauđóđịavịNgàisẽvữngchắcnhưđãcólâuđờitạiVươngquốcnày.MộttânVươngluônbịthiênhạtheodõicáchànhvikỹhơnnhững
VươnghầulênngôidoThếtập.KhinhữnghànhđộngcủaNgàichothấyđúngđườngđạođức,nósẽgiúpNgàitranhthủđượcnhândânvàthầndânsẽquýmếnNgàihơnmộtvịvuaThếtập.Loàingườisaymê
thíchthúnhữngsựviệchiệntạihơnquákhứ.Thấynhữngviệchiệntạihayđẹp,họtánthưởnghếtmức,chẳngnghĩgìtớiviệckhácnữa.HọsẽhếtmìnhbênhvựcnhàVuatớicùngtrongcácvấnđề,miễnlàtrongcáclãnh
vựckhácNgàiđừngmanglỗilầmgì.NhưvậyNgàisẽđượctánthưởng,tônsùngbộiphần:vừacócôngxâydựngnênmộtVươngquốcmới,vừamanglạichoxứsởnhữngluậtphápcôngminh,thànhlậpbinhlựchùng
mạnh,gâyđượccácmốithânhữutrungkiênvàcònthêmbiếtbaotấmgươngsángnữa.NhữngvịVươnghầutruyềnthống,mớisinhrađãlàmHoàngtử,saukhilênngôibáuđãgâybaonhiêutiếngxấuchỉvìđứcđộhèn
kém,nênđểchomấtcảlãnhthổVươngquốc.Cácvịnàythậtđãmangnhụcbộiphần.
BâygiờnếuxéthànhđộngcủanhữngVươnghầuđãmấtnướcnhưVuaxứNaples,Quậncông
Milan...tathấytrướchết,họthấtbạivìvấnđềbinhlựckém.Saunữahọđãgâythùoánvớinhândân,cókhiđượclòngdânthìlạikhônggâyđượcchútcảmtìnhnàocủabọnquyềnphiệt.Nếukhôngcónhữnglỗi
lầmtolớnđó,khôngaicóthểmấtnướcđược.VuaPhilippedeMacédoinengườiđãbạitrậntrướcQuintusFlaminins,VuamộtnướcnhỏbéđốivớiHyLạphayCộnghòaLaMã.KhiHyLạp,LaMãđếntấncông,Vua
Philippevìbiếtnghềcầmbinhlạiđượclòngdân,cóuyphongđốivớibọnquyềnthần,ôngđãchốngcựvớiquânđịchmộtcáchoanhliệttrongmấynắmtrời,vềsaucómấtmấythành,nhưngnướcvẫngiữđược.
MấyvịVươnghầunướcÝcủachúngtatrịvìtừnhiềunăm,naybịmấtnước,mấtngôikhôngthểtráchsốmệnhmàchínhdosựhènnhátcủahọ.Tronglúcthanhbình,họkhôngnghĩthờithếcóthểthấyđổi(mộttật
chungcủaconngườilàlúcbìnhankhôngaitínhđếntrậnphongbasắptới).Khicóloạntới,khôngnghĩđếnviệcchốnggiữ,chỉlochạytrốn,mangtheohyvọnglànhândânsẽchánghéttháiđộcaynghiệtcủakẻchiến
thắng,sẽrướcmìnhtrởlạingôi.Nếukhôngcònphươngcáchnàohơn,thìđànhdùngcáchấy.Nhưngthựclànhụcnhãnếukhôngxửdụngcáckếhoạch,phươngphápkhác,đểphảidùngđếnphươngsáchtiêucựcnày.Ta
đừngnênđểmìnhngãquỵrồimongkẻkhácđếndựngdậy,vìđiềunàyítkhixảyra.Nếucóchăngnữa,nhàVuacũngkhôngnêntinvàođó,vìviệcbảotrợấycóvẻhènvàlàviệcdongườikháclàmchứkhôngdochínhmình.
CôngcuộcbảovệanninhphảidochínhNgàirasức,trổtàitổchứclấymớicóthểbềnbỉvữngchắcđược.
Chương25:SốMệnhVàCon
Người
Nhiềungườiđãtinvàluônluôntin,trămsựđềudoThượngđếvàsốmệnhchiphốiđịnhđoạt;conngười
khônngoanđếnđâucũngkhônguốnnắnsửachữađượcviệcđời.Nhiềungườichorằngcóđổmồhôikhónhọccũngkhôngsaochủđộngcácsựviệcđượcnênđànhnhắmmắtđểbàntaysốmệnhdìudắt.Ngàynay
thuyếtsốmệnhđãtrởlạingựtrịđầuócconngười,vìtrongthờiđạinàybiếtbaocuộcthayđổilớnlaođãxảyrahằngngày,ngoàisứcướcđoáncủata.Chínhtôiđôikhicũngphảitinvàothuyếtđó.Nhưngtacầnphảigiữ
tríxétđoánkháchquankhỏibịtắtlịm.Tôithiếtnghĩchỉnêntinsốmệnhđịnhđoạtmộtphầnnhữngcôngnghiệpcủatavàphảidànhquyềnchủđộngphầncònlại.Tôivísốmệnhnhưnhữngconsông,gặpmùamưa
nguồnnướcchảycuồncuộntrànngậpđồngruộng,pháhủynhàcửacâycối,làmlởsậpbờnàymangđấtphùsabồiđắpbờbênkia.Trướcdòngnướcchảyầmầm,ngườingườibỏchạy,cònainghĩđếnviệcđắpđêngăncản.
Nướclũcómùa,khinướccạndòngsôngyênlặngngườitakhôngthongdongnghĩtớiviệcxâyđê,đắpđập;đếnkhinướcdângcao,lòngsôngtrànngập,tasẽbớthãihùnglongại,vàtainạngâynênsẽđỡphầnnào
thiệthại.Sốmệnhcũngnhưvậy.Nơinàokhôngcógìcảntrởchốngcựđược,nósẽraoaidùngsứcmạnhtấncôngnhưnướclũkhôngđập,khôngđêdựnglênđểngăncản.NếuxétkỹnướcÝ,nơiphátkhởibaonhiêu
cuộcbiếnđổi,tathấyyhệtnhưmộtcánhđồngkhôngđê,khôngđập.NếuđượcchechởbằngmộtchếđộnghiêmkhắcnhưởcácnướcĐức,Pháp,YPhaNho,trậnnướclũđãkhôngmanglạibiếtbaobiếncố,biếtbaosựxáotrộn
rốirenchonướcÝ.Tôichỉcầnnóithếcũngđủchoaimuốntìmhiểuphươngcáchđểđươngđầuvớisốmệnh.
Bâygiờxinvàođềtài;tathấycóvịVươnghầunaysướngmaikhổmàkhônghiểutựnhiên
nhưthếhayvìmộtduyêncớnào.Theoýtôi,nhưtrênkiađãgiảnggiải,vịVươnghầuấychỉnhắmmắttheosốmệnh,nênkhisốmệnhthaychiều,vịấyngãtheongay.
Tôinghĩrằngvị
nàobiếtxửsựhợpthờithếsẽđượchưởngsungsướng.Cònvịnàokhôngtiênliệutheothờitấtnhiênsẽkhổsở.Loàingườihoạtđộngnhằmđạttớimụcđíchtốihậulàdanhvàlợivàđềuápdụngnhiềuphươngpháp
khácbiệt:ngườithậntrọng,kẻhunghăng,ngườinàydùngbạolực,ngườikiatheokỹthuật;cókẻthậtkiênnhẫn,lạicókẻthậtnóngnảy.Bằngcáchnàongườitacũngđạttớimụcđíchđược.Thếnhưngtathấyhaivị
Vươnghầucaitrịcùngđườnglốithậntrọngmộtvịthànhcông,mộtvịlạithấtbại.Cókhimộtvịthậntrọng,mộtvịhunghăng,đườnglốilàmviệckháchẳnnhau,thếmàcảhaiđềuthànhcông.Kếtquảnhưthếcũngbởi
nhữngviệclàmcóhợphaykhônghợpthờicơ.Nhưtrêntôiđãnói,cókhihaingườilàmviệctheophươngcáchkhácbiệtcóthểcùngtớikếtquả,cũngcókhihaingườitheocùngmộtcáchlàmviệc,nhưngmộtngườiđạtđượctới
mức,mộtngườilạithấtbại.Thậtlàcùngmột“nhân”mà“quả”lạikhácnhau.NếumộtVươnghầucaitrịvớitríócthậntrọngkiênnhẫnmàlạigặpthờicơ,sựviệcbiếnchuyểnnhịpnhàng,tấtnhiênsẽthànhcôngoanhliệt.
Nhưngđếnkhithờithếbiếnđổi,Ngàikhôngbiếtcáchthayđổicáchthứclàmviệc,thếnàocũngbịhủydiệt.CónhữngvịVươnghầuthậtkhônngoan,nhưngcốchấp,khôngchịumềmdẻouốnmìnhtheothờithế,hoặcnghĩ
conđườngđangtheođãđưamìnhđếnthịnhđạt,cầngìđổisangconđườngkhác.Vậyngườicótínhquáthậntrọng,đếnkhicầnphảitáobạokhôngdámlàm,tấtnhiênsẽbịbạivong;nếubiếtthaytínhkhíđểgióchiềunàoche
chiềuấy,sốmệnhcũnguốntheomình.
Trongcôngcuộcđiềukhiểnviệcnước,ĐứcGiáohoàngJulesIIlúcnàocũngdùngchínhsáchmạnhmẽ,hùnghồn,rấtphùhợpvớithờithế,nênluôn
luônhoàntấtđượccôngnghiệp.TỉdụnhưcuộcchiếnthắngđầutiênchốnglạixứBoogle.LúcsinhthờiVươngtướcGiovanniBentivoglnithấydânVénitiensvàVuaYPhaNhobấtmãn,Ngàiliềnkếtthânvớinước
Pháp,rồitựmìnhmạnhdạnxuấtquânmởcuộctấncông.ThếlàdânVénitiensvàdânYPhaNhothốilui,mộtđằngthìvìquákinhsợ,mộtđằngthìmuốnbảotồnlãnhthổxứNaples.Thêmnữa,trongcáchànhvibạođộng,lúc
nàoNgàicũnglôikéoPhápvươngcùnglàm.VuaPhápthấyGiáohoàngchuyểnbinhcũngmuốnlợidụngtìnhliênkếtđểhạuythếdânVénitiens,nênkhôngtừchốiviệcmangquâncủamìnhhỗtrợNgài,lạisợNgài
giận.VìvậyGiáohoàngJulesđãdámtiếnbinhnhưvũbão,mộtviệcmàchắckhôngvịGiáohoàngnàodámlàmtronglúcđó.NếuchờđếnlúccácQuốcgiavữngmạnh,mọiviệcđềuổnđịnh,mớidámxuất
quântiếnđánh,chắcchẳngbaogiờthànhcôngđược.Khiđó,VuaPhápđãtìmrahàngvạnduyêncớđểtừchốisựhỗtrợ;cònvềphíađịch,chắchọcũngsẽcóhàngvạnkếđểthihànhkhiếnNgàiphảiesợ.
TôikhôngkểhếtcáccôngnghiệpmàNgàiđãđạtthànhcôngmỹmãn,khôngaicócáchchứngminhngượclạiđượcbởiNgàiđãsớmquađời.
Giálúccònsống,bỗngnhiênthờithế
thayđổiđòihỏimộtsựcaitrịthậntrọngvàmềnmỏngchắcchắnsựnghiệpcủaNgàisẽsuysụpvìbảntínhNgàiluônluônhùnghổ,khôngthểkhácđược.
Kếtluận:sốmệnh
thayđổi,conngườithìhànhđộngcốchấp,gặplúchaiyếutốtươngđồnghòahợp,conngườisẽthànhcôngmỹmãn,gặplúctráingược,conngườisẽthấtbạikhốnđốn.Thêmnữa,tôicòntinrằngmạnhdạntốthơn
thậntrọngrụtrè.Sốmệnhgiốngnhưngườithiếuphụ;nếumuốnbắthọphụctòng,taphảithườngcươngquyếtchốngchọivớihọ.Tathườngthấyhọdễbịchinhphụcbởinhữngngườicưxửlạnhlùngvớihọ.Ta
thấysốmệnhcũngnhưcácthiếuphụ,thườngquấnquítluyếnáivớibọntrángniên,vìbọnnàybaogiờcũngdámmạnhdạnchỉhuymộtcáchhiênngangvàtànác.
Chương26:KêuGọiAnhHùngCứuNước
Saukhicânnhắc,xétđoántấtcảcácsựviệckểtrên,vàsuyluậnmọilẽ,tôitựhỏingàynayởnướcta(Ý
ĐạiLợi)đãđếnlúcđểmộttânChúalậpnêndanhvọngđượcchăng?NếutânChúachođâylàcơhộiđểmộtngườicótríóckhônngoan,cótàinănglỗilạcnắmlấyvinhdựchomìnhvàmanglạiquyềnlợicho
nhândân,Ngàisẽthấyngaytrướcmắtbiếtbaonhiêuviệcthuậntiện.Thậtlàmộtdịpmayhiếmcó.Nhưtrênkiatôiđãnói,phảicódânDoTháibịlàmnôlệởAiCập,giátrịcủathủlãnhMoisemớiđượcminhxác.DânBa
TưcóbịdânMèdesđènén,mớibiếtkhítiếtanhhùngcủaCyrus.DânAthénienscólytán,mớibiếtrõtàikhônkhéocủaThèsée.
VậynayTổquốccólâmvàocảnhtuyệtvọng,tamớicócơtìm
đượcmộtAnhhùngÝĐạiLợi.CảnhnướcÝhiệnnay:nhândânbịnôlệhơndânDoThái,yếuhènhơndânBaTư,lytánhơndânNhãĐiển,khôngngườilãnhđạo,sốngtrongcảnhrốirenvôtrậttư,bịhàhiếp,bóclột,xâu
xé,quânngoạixâmtựdohoànhhành,đấtnướcchịubiếtbaonỗiđaukhổthảmthương.
Chođếnngàynày,thỉnhthoảngcũngcómộtvàinhânvậtmanglạitiahyvọng,chodântinThượngđếsaihọ
xuốngcứuvớtnonsông;nhưngchẳngmaygiữađườngđanghăngsayhoạtđộng,lạibịbánhxesốmệnhđènghiến.ĐếnnỗigiờđâyTổquốclâmcảnhhữuthểvôhồn.Ailàngườiratayhàngắnnhữngvếtthươngđau,
ailàngườirataydẹpbọngiặccướphungtànhoànhhànhbatỉnhLombardie,Naples,vàToscane,nhưnhữngungthưmáuchảykhôngngừng?ToàndântâmniệmcầuTrờimaucửmộtanhhùngxuấtchúnghòngtiêu
diệthếtbọnrợhungtàn,hàngắn,xoadịunhữngcảnhđauthươngtrênđấtnước.NhândânsẵnsànghăngháinếuhàngtheosaungườiHùngphấtcờkhởinghĩa.PhảitìmNgườiHùngđóởđâunếukhôngphảilàtrong
dònghọcủaĐứcNgài,[1]mộtdònghọuyliệtđangđượcsốmệnhưuđãi,lạicóNgàilàngườitàiđức?VớisựphùhộcủaThượngđếvàGiáohội(màmộtngườitrongtộchọđanglèolái)chắcchắnNgàicóthểlàngười
lãnhđạocuộcgiảiphóng.ThihànhsứmệnhthiêngliêngnàycũngchẳngkhókhăngìnếuNgàiluônđặttrướcmắttấmgươnglịchsửvàsựnghiệpcủacáctiềnnhânmàtôiđãkểtrongsáchnày.Thậtvậy,những
ngườiđótoànlànhânvậttàibahiếmthấy.Nhưngdùsaohọcũngchỉlàngười,vàlạikhôngđượcgặpthờicơtốtđẹpnhưĐứcNgài.Côngcuộccủahọđâucóhợplý,dễdãinhưcôngcuộccủaĐứcNgài,hơnnữahọ
đâucóđượcThượngđếnângđỡnhưĐứcNgàihiệngiờ.CônglýtốicaođangđứngvềphíaĐứcNgài:“Chiếntranhrấthợplýchonhữngailâmcảnhphảicầnđếnnó.Võkhítrởnênthiêngliêngkhingườitachỉcònhy
vọngởnó”.Toàndâncũngthànhtâm,nhiệttình,sựthànhcôngkhôngcònkhónữa,miễnNgườiHùngcứuQuốcbiếtnoigươngýchínhữngnhânvậttôiđãnhắctêntrongsáchnày.Thêmnữa,giữalúckhởisựthihành
nhiệmvụ,Thượngđếđãbanchonhiềuđiềmlạkỳ:nướctriềurútcạn,mâytantrờisáng,suốinướctrongkhechảyra,mưanắngthuậnhòađemlạihoamầutươitốt.Tấtcảnhưđãgópphầnxâyđắpuyquyềncho
ngườicứuQuốc.Ngàiphảitựtaythihànhsứmạng.Thượngđếkhôngômđồmtấtcảmọiviệc,muốndànhphầnchủđộngchongườicứuQuốcđểvềsauhưởnglấyuydanh.
Khôngphảisựkỳ
dị,nếutathấychođếnnaykhôngmộtngườidânÝnàolàmnổinhữngviệcmọingườiđangmongđợiởmộtvịAnhhùngthuộcdònghọĐứcNgài.Tathấysaubaonhiêubiếnđổi,baonhiêuchiếncuộc,tinhthầnthượng
võcủaquândânÝhầunhưbịdậptắt;trạngtháiấyđãđượcgâynêndochếđộhủnátcủathờiđạicũ,đếnnaychưangườicảithiện.NgườiHùngcứuQuốcnắmgiữquyềnhành,nếubiếtsánglậpkỷcươngmới,ban
hànhphápluậtmới,sẽhưởngthụbiếtbaovinhdự.NhữngđiềuđómộtkhiđãđượcxâydựngtrênnềnmóngvữngchắchuyhoàngsẽmanguydanhlừnglẫyđếnchongườicứuQuốc.Trongnướctathiếugìviệcđểcải
cách,chỉcầncóđầunãohoànhảo,chântaythihànhcứngrắn.Thửnhìnnhữngcuộctranhchấp,ẩuđảlặtvặtgiữacáccánhân,tathấyngườidântasứclựckhônkhéothôngminhcóthừa;nhưngđếnkhiphảiđươngđầuvới
cuộcchiếnđấuquymô,tấtcảđềumangbộmặthènnhátthảmhại.Điềuđólàdosựbấttàibấtlựccủacấpchỉhuy.Cũngcómộtsốngườichỉhuyhiểubiếtđôichút,nhưngkhôngđủchothiênhạphụctùng.Aiaicũngcảmthay
chưatìmrađượcngườilãnhđạocóđủtàinăngđứcđộnổibậtkhiếntấtcảphảituântheo.Chonêntrongthờigiankéodài20nămqua,mộtđạoquânnàogồmtoànbinhsĩbảnquốc,gặpchiếncuộclàthấtbại,nhưnhữngtrận
Fornoue,Alexandrie,Capoue,GenesAgnadel,Bologne.Mestre...
VấynếuĐứcNgàimuốnnoigươngcácvĩnhânxưa,việcđầutiênlàphảithànhlậpngaymộtquânlựcthuầntúy
Quốcgiađểlàmcănbảnchotấtcảcáccôngnghiệpcủamình.Nhưthếmìnhmớicóđượcđoànbinhsĩtrungkiên,thuầnnhấtvàhoànhảo.Khitưcáchcánhâncủamỗingườiđượchoànmỹ,tậpthểsẽtrởnênhùngcường
nhấtlàkhihọcảmthấyđượclãnhđạohẳnhòi,đượcVuaChúaquýmếnvàdungdưỡngđầyđủ.Tathấyrõsựcầnthiếtphảithànhlậpngaymộtbinhlựctheocáchtrên,đểgiátrịdântộccóthểđươngđầuđốiphóvớiquânxâm
lăngngoạibang.SauđâyxinnêumộttỷdụđoànquânbộbinhThụySĩvàYPhaNhonổidanhoaihùngnhưngcảhaiđềucónhượcđiểm,nênđếnkhicómộtđệtamlựclượngnàotấncông,cảhaiđềubịbại.LínhY
PhaNhokhôngbaogiờdámđươngđầuvớiquânkỵmãđịch,vàlínhThụySĩrấtsợđụngđộvớiđoànbộbinhnàomạnhbạohunghăng.DođótathấyquânYPhaNhođãthuakỵbinhPháp,vàquânThụySĩbịbộ
binhYPhaNhođánhbại.Tuyđiềunàychưacóbiếncốnàochứngminhrõrệt,tacũngthấynhiềuviệctươngtựđãxảyratrongmấyngàyởthànhRavenne,lúcđoànbộbinhYPhaNhotấncôngđộiquânĐứchàngngũchỉnh
đốn,mạnhmẽkhôngkémgìquânThụySĩ.LínhYPhaNhothânhìnhdẻodai,taycầmmộc,taycầmdáomáctunghoànhtrênmặttrậnkhôngaiđịchnổi;nếukhôngcóđộikỵbinhĐứckéotớinhưvũbãophảncônglại,
họđãgiếthếtcảbọnbộbinhấyrồi.
Saukhibiếtracácnhượcđiểmcủahaiđạobộbinhkia,tacóthểthànhlậpmộtđạotânbinhcóđủtưcáchkhôngsợmộtloạibộbinhnàokhác,cũngđủ
sứcđươngđầuvớicácđoànquânkỵmãcủađịch.Đượcnhưvậylànhờnhữngđoànquânhoàntoànmớimẻ,hàngngũđượcthayđổichỉnhđốn.NhữngcôngtáccáchmạngtrongcươngvịnàysẽmanglạichotânChúabiết
baodanhvọngvàoaiphong.
TakhôngbỏquacơhộinàyđểchoTổquốc(nướcÝ)đãđợichờquálâu,naymớithấyxuấthiệnmộtvịcứutinh.Tôikhôngthểnóisaochođủđểbày
tỏhếtlòngkínhmếnvôbiêncủatoàndântrongnướckhitiếprướcNgài.Đấtnướcđãbaophenbịdàyxéodướigótquânthùngoạibang,đangkhaokhátphụcthù,ấpủtronglòngniềmtinbấtdiệtvớibiếtbaogiọt
lệ.CửanàokhôngrộngmởđónNgài?Dânnàodámtừnankhôngtuântheomệnhlệnh?Kẻnàodámtỏlòngghentỵ?NgườidânÝnàokhôngnghiêngmìnhkínhcẩntrướcmặtNgài?Nềnthốngtrịtànkhócdãmanđãlàm
chotoàndânghêtởm.
ThànhkhẩnxinNgàinhậnlấysứmệnh,cùngbầunhiệthuyết,cùngniềmhyvọngnhưmộtĐấngAnhHùngkhaicuộcchiếnđấubảovệcônglý.Ngàitungcờkhởi
nghĩađểđưaTổquốclênđườngvinhquang.DướiquyềnlãnhđạocủaNgài,thơcủa(Petarque)sẽđượcchứngminh:
Đạolýchốngbạotàn,võkhísẽsớmthànhcông
tiêudiệtquânthù.
Trídũngcảmtừxưavẫnđóvàcòn
mãimãitrongngườidânta.
Chúthích
[1]Laufentde
Medici.
HẾT