QUỐCGIAKHỞINGHIỆP

Nguyêntác:Start-upNationTácgiả:DanSenor,SaulSinger

Ngườidịch:TríVươngCôngtypháthành:AlphabooksNhàxuấtbản:NXBThếGiới

Trọnglượngvậnchuyển:400gramsKíchthước:14x20.5cm

Sốtrang:403Ngàyxuấtbản:05/2013

Giábìa:99.000₫

Nguồn:http://tve-4u.orgType+Làmebook:thanhbt

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Cuốnsáchnàyđượcgiớithiệuởđâynhằmchiasẻchonhữngbạnkhôngcóđiềukiệnmuasách!

Cònnếubạncókhảnănghãymuaủnghộnha!

Giớithiệu

“Quốcgiakhởinghiệp”làcâuchuyệnviếtvềsựpháttriểnthầnkỳcủanềnkinh tế Israel từ lúc lậpquốc chođếnkhi trở thànhquốcgia cónền côngnghệhàngđầuthếgiới.Quyểnsáchnàycóthểtrảlờichonhữngthắcmắclàmthếnàomộtđấtnướcnhỏbélạicóthểtồntạigiữasựthùđịchcủacácquốcgialâncận,đốiphóvớinhữngcuộcchiếngiữvữngbờcõimàvẫntạorasựsángtạovượtbậctrongcáclĩnhvựccôngnghệ,quânsựvàdânsự.

Vớingòibútsắcsảo,phongphúvàtậptrungnhữnglờinhậnxétthựctếtừnhữngdoanhnhânthànhcônghàngđầu,“Quốcgiakhởinghiệp”đãđemđếnnhữngcáinhìnmớimẻvềconngườivàđấtnướcIsrael, làmsángtỏphầnnàonhữngthànhcôngtưởngchừngnhưkhôngtưởngcủađấtnướcnhỏbénày.Cátínhquyếtliệt,dámtháchthứcvàsángtạokhôngngừngcủanhữngconngườiDoTháilưuvong,chạytrốnvàsốngsótsaunhữngcuộcthảmsáttrongChiếntranhthếgiớithứII,khôngcamchịucuộcsốngnghèokhó,họđãcùngvớinhữngngười theoChủnghĩaPhụcquốcDoTháigầydựngvàbảovệđấtnướcIsraelbằngchínhsứclựccủamìnhvàkhiếncảthếgiớiphảikinhngạc.

Ngàynay,IsraellàmộttrongnhữngquốcgiacónềnkinhtếpháttriểnnhấtthếgiớivàcólĩnhvựccôngnghệpháttriểnkhônghềthuakémThunglũngSiliconcủaHoaKỳ.“Quốcgiakhởinghiệp”đượcxuấtbảnvớihyvọngsẽđemđếnchođộcgiảnhữngbàihọcvềkhởinghiệpcủamộtquốcgialuôncónềnkinhtếpháttriểnsôiđộng,conngườithìluônhướngđếnsựcáchtânvàhướngđếnmộttươnglaitươisánghơn.

Mụclục

MỘTCUỐNSÁCHPHẢIĐỌC

LỜINÓIĐẦU

GHICHÚCỦANHÓMTÁCGIẢ

LỜIGIỚITHIỆU

PHẦNI:MỘTQUỐCGIANHỎBÉCÓTHỂLÀMĐƯỢCGÌ?

Chương1:“Ngoancố”

Chương2:Doanhnhântrênchiếntrường

PHẦNII:“GIEOMẦMVĂNHÓASÁNGTẠO”

Chương3:NhânvậtcủaQuyểnSách

Chương4:Harvard,PrincetonvàYale

Chương5:Nơitrậttựgặphỗnloạn

Chương6:Mộtchínhsáchcôngnghiệphiệuquả

Chương7:Nhậpcư

Chương8:CộngđồngDoTháihảingoại

Chương9:PhépthửcủaBuffett

Chương10:Yozma

Chương11:Phảnbộivàcơhội

Chương12:Từđầuđạntênlửađếnmạchnướcphun

Chương13:ThếlưỡngnancủaSheikh

Chương14:Cácmốiđedọađốivớisựthầnkỳcủanềnkinhtế

KẾTLUẬN

LỜIBẠT

LỜITỰACỦAĐẠISỨISRAELTẠIVIỆTNAM

MỘTCUỐNSÁCHPHẢIĐỌC

-ĐẶNGLÊNGUYÊNVŨ

Sánglập-ChủtịchTrungNguyên

Cómộtsốcâuhỏimàchúngtacầnphảixácđịnhlànỗi-trăn-trở-đời-người.Ấy là:Tại sao có người thành công - kẻ thất bại?Tại sao có nướcgiàu -nướcnghèo?TạiSaoViệtNamVẫnMãiNghèo?Làmthếnàođểtrởthànhquốcgiavĩđại,hùngcường,cótầmảnhhưởng?NgườiKhácLàmĐượcSaoTaKhông LàmĐược?NướcKhác LàmĐược SaoNước TaKhông LàmĐược?

Trướcnhữngcâu-hỏi-thời-đại, ta cầnphải thao thứcnhiềungàyđêm,phảitìmhiểuquanhiềusáchvở,thamvấnnhiềunhảnhhưởng,phảinghiêncứunhiềuquốcgiavàmụcsở thịnhiềucảnhđời...Cónhiềuquốcgia,dân tộccầnphảiđượcđiểncứuđể rút ranguyên lý thànhcôngphổquát choViệtNam.VàIsraellàdântộckhông-thể-bỏ-quatrênhànhtrìnhnày.

CuốnsáchđặcsắcmàBạnđangcầm trên taykểnhiềucâuchuyệnkỳ thúlàmtoátlênphẩmchấtvượttrộicủaconngườivàđấtnướcIsrael.SáchphầnnàogiúpBạngiảimãhiệntượngIsrael,phầnnàotrảlờinhữngcâuhỏilớnnêutrên.

TôicóthểmaymắnhơnmộtsốngườikhicókhánhiềucơhộiđithựcđịaIsrael.NỗiniềmđauđáutrongTôilà,bằngcáchnàomàmộtdântộcchỉvớikhoảng14triệudânlạicóthểsảnsinhravôsốchủnhânNobel,khoahọcgialỗilạcvànhữngnhàchínhtrị-kỹnghệđạitàiđểkiểmsoátcáclĩnhvựcthen chốt của thế giới?Làm thế nàomàmột dân tộc hai nghìn nămvongquốclạicóthểchiphốihànhtinh?Làmthếnàomàmộtquốcgia8triệudân,vớichỉ65nămtuổilạilàmchủđượccuộcchơi,luônnắmthếthượngphongtrước khối thù địch tôn giáo hơn 350 triệu người bủa vây? Israel có tàinguyênthiênnhiênbằngkhông,haiphầnbadiệntíchlàhoangmạc,cònlạilàđồinúi,sỏiđácằncỗi;nướcngọtthiếutrầmtrọng.Nghịchcảnhnhưvậy,điềukiệnthiếuđất-thiếunước-thiếungườinhưvậymàhọvẫnluôntựchủ.

ĐiềuđángsuyngẫmlàdiệntíchnướctalớnhơnIsraelkhoảng12lần,dânsốđônghơngần11lầnvàtàinguyênnhiềugấpbộiIsraelnhưngGDPđầungườilạikémhọ23lần,thậmchícònphảigiántiếpnhậnviệntrợtừquốcgianày.ĐâylàNỗiNiềmLớncủachúngta!

Ta cần phải hỏi, họ làm được sao ta không làm được?Họ nào phải thầnthánhgì!Họcũnglàdathịt,cũngsinh-lão-bệnh-tửnhưta.Họcũnglàngườinhưtathôi.Vậy,tạisaohọlàmđượcmàtakhônglàmđược?Tatuyệtkhôngthiếubấtkỳmộtđiềukiệnnàođểtrởthànhcườngquốc.Nhưngphảichăngyếu tố chúng ta thiếu chính là sứcmạnh tinh thần, nhất là tinh thần quậtcườngvàđoànkếttrongthờibình?

Trở thànhdoanhnhân khởi nghiệp là chuẩnmực trong xã hội Israel ngàynay.Rõ ràngVănHóađóngvai trò sinh tử trongphát triểnquốcgia, bêncạnhTầmNhìn của giới tinh hoa,ÝThứcHệ, ThểChếVĩMô vàChiếnLượcThựcThi,đượckíchxúcbởiVănHoáKhởiNghiệp.

PhântíchngườiDoThái-Israel,Tôiđúcrútrabatinhthầnđặctrưng:ChiếnBinh,DoanhNhânvàSángTạo,đồnghànhvớiHoàiBãovềDântộcVĩđạivàTưduyToànbiên-Toàndiện-Toàncầu.Trongđó, tinh thầnSángtạo làtinh thần luôn tưduyxé rào, tiếp cậnkhônngoanvàđặcbiệt là tinh thầnSáng-Tạo-có-Trách-Nhiệm.TinhthầnSángtạo,theoTôi,đượcngườiIsrael-DoTháicoilàNăngLượngSống

SởdĩquốcgiaIsraelhùngcường-ảnhhưởngnhưthế,làmchủđượcthờiđạinhưthế,theoTôi,làbởihọsởđắcmộtHoàiBão-baTinhThầnmàtôiđãnhắcđinhắclại.

BạnhãyđọcsáchvàmàichíđểhànhđộngchomộtViệtNamHùngMạnh,ẢnhHưởngvàTrườngTồn,trướcmọimốiđedọa-thiêntạolẫnnhântạo.NgườiKhácLàmĐượcThìTaLàmĐược.NướcKhácLàmĐượcThìNướcTaLàmĐược.Tanhấtđịnhlàmđược.TôinguyệnsátcánhbênBạn.

KhiCùngNhau,KhôngGìLàKhôngThể!

LỜINÓIĐẦU

Conngườicóxuhướngỷlạivàotrínhớhơnlàóctưởngtượng.Kýứcđồngnghĩavớinhữngđiềuquenthuộc,còntrítưởngtượngchỉmangđếnnhữngđiềuxalạ.Vìthế,trítưởngtượngđôikhiđángsợ,nóđòihỏingườitaphảimạohiểmtừbỏnhữnggìthânquen.

Israellàquốcgiakhởinguồntừtrítưởngtượngcủanhữngconngười2000nămlưuvong,vớihànhtrangkhôngcógìngoàinhữnglờicầunguyệnvàsựthiếuvắngquêhương.Nhưngchínhnhữnglờinguyệncầutrọnvẹnnàyđãnuôidưỡnghyvọngvà lòng trung thànhcủangườiDoTháivớivùngđấthứacủachaônghọ.

CùngvớisựrađờicủaNhànướcIsrael, lờinguyệncầuvĩđạiđóđãđượcgieovàovùngđấtnhỏbé:Đấtđaicằncỗi,lánggiềngthùđịch.HànhtrìnhcổxưatừAiCậpđếnIsrael,dântộcDoTháichúngtađãphảibăngquasamạckhổng lồ, thì nay, khi quay về, ngôi nhà của chúng ta vẫn là hoangmạc.Chúngtađãphảixâydựngmọithứtừđầu.Nhưnhữngconngườinghèokhótrởvềngôinhàtrênmảnhđấttồitàncủamình,chúngtaphảikhámphásựgiàucótrongkhanhiếm.

Vốnliếngduynhấtmàchúngtacó thểsửdụngchính làconngười.Mảnhđất khô cằn không tự dưng sản sinh ra vàng,màphải cần đến những conngườitìnhnguyệnlàmnhiều,hưởngít.Họđãphátminhralốisốngmớinhưkibbutz,đãxâydựngnênnhữngthịtrấnvàcộngđồngdâncưtừnơichưahềtồntại.Họlaođộngcậtlựcvàkhôngbaogiờthỏamãnvớibảnthân,songhọcũngchínhlànhữngconngườibiếtướcmơvàhướngđếnsựsángtạo.

Lànhữngnhàtríthứcvàlýtưởngnhưnghọkhôngngạingầncàyxớiruộngđồngbằngđôcủachínhmình.Khipháthiệnđấtđaikhôcằnvàthiếunước,họđãchuyểnsangphátminhvàkhoahọckỹthuật...

Môhìnhhợptácxãnôngtrangtrởthànhlồngấp,vàngườinôngdânchínhlànhàkhoahọc.MọiứngdụngcôngnghệcaoởIsraelđềubắtđầuvớingànhnông nghiệp. Thậm chí khi đất đai hạn hẹp và thiếu nước, Israel vẫn trở

thànhmộttrongnhữngquốcgiadẫnđầuvềnôngnghiệp.Nhiềungườivẫnxemnôngnghiệpđồngnghĩavới lạchậuvềcôngnghệ,nhưnghọđã lầm:95%bímậtlàmnênnăngsuấtnôngnghiệpphithườngcủaIsraelkhônggìngoàicôngnghệ.

Sựthùđịchcủamôitrườngxungquanhchưabaogiờgiảm.Israelđãbịtấncôngbảylầnchỉtrong60nămđầutiênkểtừkhilậpquốcvàbịcấmvậntoàndiệnvềngoạigiaolẫnkinhtế.Khônghềcólựclượngnướcngoàiđếnviệntrợ.Cáchduynhấtgiúpchúng tachiến thắngkẻ thùápđảovềmặtvũkhíchínhlàlợithếđượctạoranhờlòngdũngcảmvàcôngnghệkỹthuật.

Israelnuôidưỡngsứcsángtạokhôngtươngđồngvớidiệntíchquốcgiamàvớinhữngmốiđedọachúngtaphảiđốimặt.Hơnthếnữa,sứcsángtạotrênmặt trận an ninh còn tạo ra nềnmóng cho các ngành côngnghiệp dân sựtrongnước.

ChiếnlượcpháttriểnquânsựcủaIsraelthườnglàmụctiêukép,vídụnhưngànhhàngkhôngphùhợpchocảnhucầudânsựlẫnquânđội.Sựhợptácgiữaquânđộivàcácngànhcôngnghiệpdânsựđãtrởthànhvườnươmcôngnghệ, mang đến cho rất nhiều thanh thiếu niên cơ hội được tiếp cận vớinhữngtrangthiếtbịtốitânvàkinhnghiệmquảnlý.

Israelsẽluônlàmộtnướcnhỏnếuxétvềdiệntíchvàdânsố,nênsẽkhôngbaogiờcóthểtrởthànhmộtthịtrườngtiêudùnglớn,hoặcpháttriểnnhữngngànhcôngnghiệpquymô.Nhưngnếukíchthướcchỉquyếtđịnhsốlượng,thìquymônhỏhơnlạitạoracơhộiđểtốiưuhóayếutốchấtlượng.

LựachọnduynhấtcủaIsraellàtheođuổichấtlượngdựatrênsựsángtạo.

ThủtướngđầutiêncủaIsraelđãtừngphátbiểu:“Nhữngchuyêngiachỉlàchuyên gia trong những chuyện đã có tiền lệ, không có chuyên gia chonhữngđiềuchưaxảyđến”.Để trở thành“chuyêngia” tương lai, tầmnhìnphảithaythếkinhnghiệm...

Tôi tin rằng thậpkỷsắp tớisẽ rất thúvịđốivớicác lĩnhvựckhoahọcvàcôngnghiệpvìsựpháttriểncùnglúccủabayếutốsau:

Thứnhấtlàsựtrỗidậycủatríthôngminhnhântạo.Nănglựcxửlýsốliệuvàtưduycủamáytínhđãtăngmộttriệulầntrong25nămqua.

Thứhailàsựgiatăngcáckhámphákhoahọc-kếtquảcủaviệcgiatăngsốlượngcácnhàkhoahọc trên toàn thếgiới (chủyếu tạiTrungQuốcvàẤnĐộ),cùngvớinhữngtiếnbộvềcôngnghệ.

Cuối cùng là sự rađời của côngnghệnano sẽgiúpkhámphánãobộ conngười, tạo vật kỳ vĩ nhất của vũ trụ. Thành tựu này cũng sẽ tiết lộ thêmnhữngkhảnăngtiềmẩnkháccủaconngười,mởranhiềuphươngthứcgiaotiếpmới; tạoracáctháchthứcmangtínhxãhộitheonhữngcáchchúngtachưathểhìnhdungđược.

Vớichỉbathayđổinàythôi,chúngtasẽđượcchứngkiếnnhữngphépmàuvượtxađườngchântrờicủangàyhômnay.Chúngtasẽcóthểphòngngừahoặcchiếnthắngcáccănbệnhnany,giảiquyếtmâuthuẫntrongxãhộivàdu hành xa hơn vào không gian, hoặc sâu hơn xuống những đại dương.Thậmchí,chúngtacòncócơhộikhámphánhữngđiềubíẩnnhấtcủanhânloại:Ýnghĩatốithượngchosựtồntạicủaloàingười,vàcâuchuyệnbímậtđằngsauócsángtạocủamỗichúngta.

Israelđangchuẩnbịmọithứchocuộchànhtrìnhvĩđạiđó,hỗtrợcácquốcgiađồnghànhkhác,cũngnhưnhậnsựgiúpđỡtừhọ.

Cuốn sách các bạn đang cầm trên tay,Quốc gia khởi nghiệp, làmột liềuthuốcgiácngộ.NócóthểđượcxemnhưbảntómlượctạmthờivềlịchsửcủaIsrael,mộtđấtnướcmàbảnthânnólúcnàocũngtronggiaiđoạnkhởinghiệp.Trongđó,haitácgiảDanSenorvàSaulSingerkểlạicâuchuyệnvềnhữngconngười Israel luônbấtchấpvà thách thức truyền thốngxưacũ -nhữngngườiđã tạo ra “bímật Israel”, biếnđất nướcnày thành trung tâmnghiêncứuvàpháttriểntrọngyếucủacácdoanhnghiệpcôngnghệhàngđầuthếgiới.

Đứngtrướcngưỡngcửadẫnvàothậpkỷmớiđầyhấpdẫnvàsôiđộng,Israelđangxâydựngđểsẵnsàngbướcvàogiaiđoạnkhởiđầucủathờikỳkhámphákhoahọcmới.Trongnhữngnămtới,Israelsẽtiếptụcgiữvữngcamkếtchongàymaitươiđẹphơn,vớitinhthầnluônsẵnsàngmạohiểmvàtựlàmmới bản thân. Hy vọng rằng bằng việc tăng cường nắm bắt các lĩnh vựckhác,chúngtasẽkhôngchỉđảmnhiệmvai tròmanglạihòabìnhchokhuvực,màcòn tiếp tục tạo ranhữngđónggóp lớnđể thỏamãnướcmơcủanhânloạivềsứckhỏe,thịnhvượngvàtựdochomọingườiởmọinơi.

SHIMONPERES

NguyênTổngThIsrael

GHICHÚCỦANHÓMTÁCGIẢ

Cuốnsáchnàybànvềsựcáchtânvàtinhthầnkhởinghiệp,cũngnhưnhữngnhântốgiúpmộttiểuquốcnhưIsraelcóthểđạtđượccảhaiyếutốtrên.

Đâykhôngphải cuốn sáchvề côngnghệ, dù chúng tôi cónhắcđếnnhiềudoanhnghiệphoạtđộng trong lĩnhvựcnày.Tuyrất thích thú trướcnhữngảnhhưởngcủacôngnghệđốivớithếgiớihiệnđại,nhưngchúngtôichỉtậptrungbànvềhệsinhtháiđãvàđangtạoranhữngýtưởngkinhdoanhmớitheocáchhợplýnhất.

Cuốnsáchcósựphatrộngiữamộtchútkhámphá,mộtchúttranhcãivàmộtchútvănkểchuyện.Cóthểbạnđãnghĩrằngquyểnsáchsẽđượcviết theothứtựthờigian,xoayquanhcácdoanhnghiệp,hoặcnhữngnhântốchủchốtmàchúngtôixácđịnhlànhữngngườiđãgópphầntạorahìnhmẫucáchtâncủaIsrael.

Tuybịcámdỗbởiýtưởngmangtínhtổngquátnêutrên,nhưngcuốicùngchúngtôiđãlựachọncáchtiếpcậnchitiếtvàtỉmỉhơn.

Đểviếtcuốnsáchnày,chúngtôiđãđánhgiálịchsửvàvănhóaIsrael,chắtlọc những câu chuyện của các công ty để tìm hiểu cội nguồn năng lượngsáng tạo của dân tộcDo Thái và những biểu hiện của nó. Chúng tôi cònphỏngvấnmộtsốnhàkinhtếhọcvànghiêncứuquanđiểmcủahọ.Thậmchí,chúngtôicònmởrộngnghiêncứusanglĩnhvựclịchsử,kinhdoanhvàđịachínhtrị.

TuysựngưỡngmộdànhchonhữngcâuchuyệnchưađượckểcủanềnkinhtếIsraelđãđóngvaitròlớntrongviệcthúcđẩychúngtôiviếtcuốnsáchnàycũngnhưđề cập đến những lĩnh vựcmà Israel đangbị tụt hậu, chúng tôicũngđánhgiánguycơđedọathànhcôngcủaquốcgianày.Phầnlớnnhữngđánhgiánày sẽkhiếnđộcgiảngạcnhiên,dochúnghoàn toànkhông liênquanđếnnhữnggìbạnthườngđượcnghetừcácphươngtiệntruyềnthôngquốctế.

Trongcuốnsách,chúngtôitậptrungnghiêncứusâuhaivấnđề:Tạisaocácngành nghề đòi hỏi sự sáng tạo củaMỹ không tận dụng được lợi thế củanhữngdoanhnhântàinăngđãtừngtrảinghiệmvàđượcđàotạotrongmôitrườngquânđội,điềunàyhoàntoàntráingượcvớinềnkinhtếIsrael;vàtạisaothếgiớiẢ-rậplạigặpkhókhăntrongviệcthúcđẩytinhthầnkhởinghiệpcủagiớidoanhnhân.

Trênthựctế,nhữngđềtàinàyđòihỏiphảicósựnghiêncứukỹvàsâurộnghơnphạmvicủacuốnsáchbạnđangcầm trên tay; thậmchícầnphảiviếtmộtcuốnsáchdànhriêngchotừngchủđềtrên.

Cuốicùng,nếucómộtcâuchuyệnthườngbịbỏquabấtchấpsựđưatinrộngrãicủagiớitruyềnthôngvềIsrael,thìđóchínhlànhữngsốliệukinhtếchủchốtthểhiệnrằngIsraellàđạidiệnchosựtậptrungcaođộcủaýchícáchtânvàtinhthầnkhởinghiệpcủanhânloạiđươngđại.

Cuốnsáchlànỗlựccủachúngtôiđểgiảithíchhiệntượngtrên-HiệnTượngIsrael.

LỜIGIỚITHIỆU

“Nóihayđấy,nhưnganhđịnhlàmgì?”

-SHIMONPERESNÓIVỚISHAIAGASSI-

Haingườingườiđànôngtạothànhmộtcặpđôikỳlạkhihọngồichờtrongmột dãy buồng sang trọng của khách sạn Sheraton Seehof trên núiAnpơ,phầnvắtngangqualãnhthổThụySỹ.Khôngđủkiênnhẫnđểxóatanbầukhôngkhícăngthẳngbằngnhữngcâutángẫu;họchỉnhìnnhauđầyloâu.Ngườiđànônglớntuổi,cólẽgấpđôituổingườithanhniêncònlạitỏrabìnhtĩnhhơn.Ôngkhôngthuộctuýpngườidễnảnlòng.

Người thanhniênbộc lộvẻ tự tin thường thấyởmộtkẻ thôngminh,songviệcliêntụcbịtừchốibắtđầuthúcđẩysựhoàinghitronganh:Liệuanhcóđủ sức vực dậy ba ngành công nghiệp khổng lồ?Anh thật sự lo lắng chobuổihọpkếtiếp.

Khônghiểuvìsaongườiđànônglớn tuổi lạichấpnhậnmạohiểmvớicáigiálànguycơbịmấtdanhdự.VìôngchínhlàngườiIsraelnổitiếngnhấtthếgiới,ngườiđãhai lầngiữchứcvụ thủ tướngvà từngđoạtgiảiNobelHòabình.Ởtuổi83,ShimonPereschắcchắnkhôngcầnthêmcuộcphiêulưunàonữa.

Đểcóđượccuộcgặpgỡnàycũngđã làmột thử thách lớn.ShimonPeresđượcxemnhư câyđại thụ trênDiễnđànKinh tếThếgiớiDavosđược tổchứchàngnăm.Đốivớicánhtruyềnthông,việcchờxemnhàlãnhđạoẢ-rậpnàosẽbắttayShimonPerescũnglànguồntindựđoánnhữnggìđangthậtsựdiễnrađằngsaumộtsựkiệnđượcngụytrangbằngvỏbọchộithảokinhtế.ShimonPereslàmộttrongnhữngnhàlãnhđạonổitiếngmàGiámđốcđiềuhành(ChiefExecutiveOficer-CEO)củacáctậpđoànlớntrênthếgiớiđềumuốngặp.

Vìthế,khiPeresđưaralờimờigặpgỡCEOcủanămnhàsảnxuấtxehơilớnnhấtthếgiới,nghĩalàôngthậtsựmuốngặphọ.Nhưngđólàđầunăm

2007-khicuộckhủnghoảngkinhtếthếgiớidườngnhưvẫncònrấtxavời,vàcáclãnhđạongànhcôngnghiệpxehơinàyvẫnchưacảmnhậnđượcsứcépmàhọsẽphải trảiquachỉmộtnămsauđó.Vàbaônglớn trongngànhcôngnghiệpôtôMỹlàGeneralMotors,FordvàChryslerđãkhôngđáplạilờimờicủaShimonPeres.

Chỉmộtnhàlãnhđạođượcmờixuấthiện,songôngtalạidànhtoànbộ25phútđầucủacuộcnóichuyệnđểchứngminhýtưởngcủaPereslàbấtkhảthi.NhânvậtnàykhôngbuồnlắngnghekếhoạchcủaThủtướngIsraelvềmột thế giới chỉ sử dụng phương tiện chạy bằng điện, và giả sử có nghechăng nữa, ông ta cũng không bao giờ nghĩ đến việc giới thiệu nó ởmộtquốcgia“tíhon”nhưIsrael.

“Nghenày,tôiđãđọccáctàiliệucủaShai(Agassi)rồi”,vịlãnhđạonóivớiPeres, ám chỉ những bạch thư gửi kèm thưmời trước đó, “cậu ta thực sựđanghoangtưởng.Làmgìcóloạixechạyđượcbằngđiện.Chúngtôiđãthửnghiệm rồi, nhưngkhông thànhcông”.Ông ta tiếp tụckhẳngđịnh loạixehybridmớilàgiảiphápthựctếnhất.

ShaiAgassichínhlàngườithanhniêntrẻtuổibêncạnhShimonPeres.Tạithờiđiểmđó,anhđanglàCEOcủaSAP(Đức),côngtysảnxuấtphầnmềmchodoanhnghiệp lớnnhất thếgiới.AnhgianhậpSAPnăm2000,saukhidoanhnghiệpnàymualạicôngtyanhmớithànhlập,TopTierSoftware,vớigiá400triệuđô-laMỹ(USD).VụchuyểnnhượngnàychứngminhmộtthựctếrằngmặcdùbongbóngcôngnghệđãvỡthìtrướcđómộtsốcôngtycủaIsraelvẫnthuđượclợinhuận.

AgassithànhlậpTopTierkhianhchỉmới24tuổi.Mườilămnămsau,anhlãnhđạohaicôngtyconcủaSAP,trởthànhnhàlãnhđạotrẻtuổinhấtvàlàngườiduynhấtkhôngmangquốctịchĐứcđứngvàohàngngũbangiámđốcSAPvàcònnằmtrongdanhsáchđềcửchứcvụCEO.Dùđểmấtchứcvụnàyởtuổi39,anhvẫntựtinsẽđếnngàynólàcủaa

Thếmàgiờđây,Agassi,cùngvịTổngthốngkếnhiệmcủaIsraellàShimonPeres,đangphảicốgắnggiảnggiảichomộtlãnhđạongànhôtôvềtươnglaicủangànhcôngnghiệpsảnxuấtxehơi.Lúcnày, thậmchíngaycảAgassicũngbắtđầuhoàinghi toànbộý tưởngcủamìnhlàvô lý,đặcbiệtkhinóhoàntoànmangtínhlýthuyết.

TạiDiễnđànDoanhnhântrẻdiễnrahainămtrước,sựkiệnmàAgassigọilà“BabyDavos”, anhđãbị thuyếtphụcbởi suynghĩphải tìmcáchbiến thếgiớitrởnêntốtđẹphơnchođếnnăm2030.Phầnlớnđạibiểuthamdựđềucho rằng doanh nghiệp của họ cần cải tiến chiến lược kinh doanh, riêngAgassi lại trìnhbàymộtýtưởngthamvọngđếnnỗiaicũngnghĩrằnganhquángâythơ:“Tôinghĩrằngđiềuquantrọngnhấtcầnlàmlàtìmcáchchấmdứtsựphụthuộcvàodầumỏ”,anhnói.

Agassitinrằngchỉcầnmộtquốcgiakhôngcầnđếndầumỏ,cảthếgiớisẽhọctheo.Vàđiềuđầutiênlàphảicónhữngchiếcxehơikhôngchạybằngxăng.

Nhưngnếuchỉýtưởngnàythôithìvẫnchưaphảilàcáinhìnsâusắcmangtínhcáchmạng.

Agassi đã nghiên cứu những công nghệ tiên tiến như tế bào năng lượnghydrođểmanglạiđộngnăngchoxe,songchúngđềuquáxavời,ítnhấtphải10nămnữamớithựchiệnđược.VìthếAgassiquyếtđịnhchỉtậptrungvàocôngnghệdễchếtạonhất:Xechạybằngắcquysạc.Trongquákhứýtưởngnàyđãtừngbịloạibỏdocònnhiềuhạnchếvàquátốnkém,nhưngAgassitinrằnganhcógiảipháplàmchoxeđiệnkhôngchỉtrởnênkhảthimàcònphùhợpvới người sửdụng.Nếuxeđiện cũngmạnhmẽnhưxehơi chạybằngxăngthìailạikhôngmuốncómộtchiếc?

Hiểm họa chiến tranh thường trực đã khiến người Israel - với dân số chỉchiếm1/1.000tổngdânsốthếgiới,luôncótháiđộnghingờđốivớinhữnglờigiảithíchthôngthường.NếubảnchấtcủangườiIsrael,nhưPeresnóivớichúngtôisaunày-là“khôngbaogiờbiếtthỏamãn”-thìAgassichínhlàđạidiệntiêubiểucủaquốcgianày.

NhưngnếukhôngcóPeres thìcó thểAgassicũngkhôngđủcanđảmtheođuổi ý tưởng của anhđến cùng.Sau khi ngheAgassi thuyết phục về việcchấmdứtsựlệthuộcvàodầumỏ,PeresđãgọichoAgassivàhỏi:“Nóihayđấy,nhưnganhđịnhlàmgì?”

Chođếntậnlúcđó,Agassinói,anh“chỉđơnthuầnlàđanggiảimộtcâuđố”-đóvẫnchỉlàlýthuyếttrêngiấy.NhưngrồichínhPeresđãđặtvấnđềvớiAgassitheocáchrõràngnhất:“Cthậtsựlàmđượcđiềunàykhông?Còngìquantrọnghơnviệcchấmdứtsựlệthuộcvàodầumỏ?Aisẽthựchiệnđiều

nàynếukhôngphảilàcậu?”Vàcuốicùng,Pereskếtthúcbằngcâuhỏi:“Tôisẽgiúpđượcgìchocậu?”

Pereskhôngnóisuông.SauGiángsinhnăm2006,ôngđãlôiAgassivàocơnlốc50cuộcgặpgỡvớinhómcácnhàlãnhđạocủachínhphủvàngànhcôngnghiệphàngđầuIsrael,baogồmcảThủtướng.Agassithổlộ:“Cứmỗisáng,tôi cómặt trongvănphòngcủaPeres, tóm tắt lại nộidungcuộchọphômtrước,vàôngấygọiđiệnđểsắpxếpcáccuộcgặpgỡchongàyhômsau.NếukhôngcóPeres,cóthểtôiđãkhôngcócơhộitiếpxúcvàtraođổivớinhữngnhânvậtđó.”

Peresgửi thưđếnnămnhàsảnxuấtxehơi lớnnhất thếgiới,kèm theo tàiliệu trình bày củaAgassi.Đây chính là lý doPeres vàAgassi căng thẳngngồichờtrongphòngkháchsạnsangtrọngởThụySỹ,đâygầnnhưlàcơhộicuốicùngcủabộđôinày.

“Chođếnbuổigặpgỡđầutiên,Perescũngmớichỉnghemộtđốngkháiniệmtừtôi -mộtngườicóchuyênmôntronglĩnhvựcphầnmềmmáytính.Tôibiếtđượcnhữnggì?Ôngấyđãchấpnhậnmạohiểmvìtôi”.

Những cuộcgặpmặtDavos là dịpđầu tiênđểPeres đích thânđánhgiá ýtưởngđốivớinhữngngườithậtsựlàmtrongngànhcôngnghiệpôtôthếgiới.VàvịlãnhđạođầutiênmàhọgặpkhôngnhữngđãdậptắtýtưởngđómàcòndànhphầnlớnthờigianrasứcthuyếtphụcPeresvàAgassitừbỏthamvọngcủahọ.Agassiđãrấtxấuhổ:“Tôiđã làmvịchínhkháchquốctếđóhoàn toànbẽmặtbằngcáchnhìnông tanhư thểôngấykhônghiểumìnhđangnóigì.”

Nhưng buổi hẹn tiếp theo của họ sắp bắt đầu. Carlos Ghosn, CEO củaRenault-Nissannổidanhtronggiớikinhdoanhthếgiớinhưmộtnghệsĩthayđổihàngđầu.SinhratạiBrazilnhưngbốmẹlàngườiLebanon,GhosnrấtnổitiếngởNhậtkhiôngđiềuhànhNissan,khiđóđangthualỗnặngnềvàgiúp tập đoàn này thu về lợi nhuận chỉ sau hai năm.NgườiNhật biết ơnGhosnvàđáplễbằngbộtruyệntranhđượcphóngtácdựatrêncuộcđờithậtcủaông.

Peres bắt đầu bằng giọng nói nhẹ đếnmứcGhosn nghe không rõ, nhưngAgassilạirấtkinhngạc.Saukhihứngchịumànchỉtríchtừcuộchọphômtrước,AgassingỡPeressẽnóiđiềugìđóđạiloạinhư“ShaiAgassicómộtý

tưởngđầythamvọngvềxeđiện.Tôisẽđểcậuấytrìnhbày,vàôngcóthểchocậuấybiếtýkiếncủamình”.Nhưngthayvì“luivề”,Peresbỗngtrởnênhăngháihơnkhithuyếtphụcvàtháiđộcũngmạnhmẽhơn.

“Thờicủadầuđãqua,ngườitavẫnkhaithácdầunhưngkhôngthậtsựcầnnónữa”.Quantrọnghơn,PeresnhấnmạnhvớiGhosn,dầulàthứđangnuôidưỡngchủnghĩakhủngbốvàsựbấtổn.“ChúngtakhôngcầnđếnláchắnphòngthủtênlửaKatyusha”,ôngchỉra,“nếutìmđượccáchcắtđứtnguồnviệntrợchochúngởchốtchặnđầutiên”.

RồiPereschủđộngngănchặnmọi tranhcãibằngcáchkhẳngđịnhnhữngcôngnghệthaythếvẫnchưarađời.Ôngbiếtcácđạigiaxehơitrênthếgiớiđangthửnghiệmmộtloạtcácgiảiphápmớinhưxehybrid,xehybridplug-invàxeđiệnnhỏ-nhưngkhôngcôngnghệnàotrongsốnàyhứahẹnmởrakỷnguyênmớichongànhvậntải.

ChỉnămphútsaukhiPeresbắtđầutrìnhbày,Ghosnngắtlời:“ÔngPeres,tôiđãđọctàiliệucủaShairồi.”-PeresvàAgassicốkhôngnhănmặt,nhưngcảhaiđềucảm thấybuổigặpmặt sắpđiđúnghướng.Ghosnnói:“Cậu tahoàntoànđúng.Chúngtacócùngýnghĩ.Tươnglaiphảilàđiện.Chúngtôicóxehơirồi,vàcảắcquynữa.”

Peresgầnnhưkhôngnóinênlời.Chỉvàiphúttrước,ôngvàAgassiđãhứngchịumànthuyếtgiáosaysưavìsaoxeđiệnlàthứvôdụng,vàxehybridlàgiải pháp tốt hơn. Nhưng cả Peres và Agassi đều biết rõ xe hybrid đồngnghĩavớingõcụt.Làmsaomộtphươngtiệnlạicóthểcùnglúctrangbịhainguồnnăng lượng riêngbiệt?Hiệngiáxehybrid rấtđắt, trongkhichỉ tiếtkiệmđược20%nănglượngsovớicácloạixethôngthường.Họkhôngthểđưamộtquốcgiathoátkhỏitìnhtrạnglệthuộcvàodầubằngloạicôngnghệnày.

TheoquanđiểmcủaPeresvàAgassi,dùnghybridkhôngkhácgìviệcchữavếtthươngdođạnsúngtrườnggâyrabằngbăngcánhâncả.

Chưabaogiờhọnghenhữngđiềunàytừmộtnhàlãnhđạotrongngànhcôngnghiệpôtô.Vìthế,PeresđãbuộtmiệnghỏiGhosn:“Vậyôngnghĩgìvềxehybrid?”

“Tôithấychúngkhôngcóýnghĩagìhết.Xehybridgiốngnhưnàngtiêncá

vậy:Khibạnmuốnconcáthìbạnnhậnđượcngườiphụnữ,khibạnmuốnngườiphụnữthìbạnlạinhậnđượcconcá”-Ghosntrảlờimộtcáchđầytựtin.TràngcườisauđócủaPeresvàAgassivừachânthành,vừabộclộcảmgiácnhẹnhõm.Liệuhọđãtìmthấymộtđốitácthậtsựphùhợpvớitầmnhìncủamình?

BâygiờlạiđếnlượtGhosnlolắng.Dùlàngườilạcquan,nhưngnhữngtrởngạicơbảncủaxeđiệnvẫncònđó:Ắcquycógiáquácao;quãngđườngdichuyểnchưabằng1/2xechạyxăng;thờigiansạcthìl

Giá quá cao trong khimức độ tiện dụng gần như bằng không, xe “sạch”,khôngkhóivẫnchỉlàmộtngáchrấtnhỏtrênthịtrường.

Đáplại,PeresnóiôngcũngtừngcónhữnghoàinghitươngtựchođếnkhigặpAgassi.CâunóinàylàtínhiệugợiýchoAgassigiảithíchcáchthứcgiảiquyếtnhữngkhókhăntrởngạinàybằngcôngnghệhiệncó,chứkhôngphảinhữngphépmàunănglượngphảimấthàngthậpkỷnữamớixuấthiện.Lúcnày,sựchúýcủaGhosnđãchuyểntừPeressangAgassi.

ÝtưởngcủaAgassivừahợplývừađơngiản:Xeđiệnđắttiềnchỉvìắcquycủachúngcógiáquácao.Bánchiếcxeđượctrangbịắcquycũnggiốngnhưbánxevớilượngxăngđủdùngtrongvàinăm.Nhưngkhitínhtoánchiphí,xeđiệnthậtralạirẻhơnrấtnhiều-trungbìnhmỗidặmchỉtốn7xu(đãbaogồmắcquyvàđiệnsạc)sovới10xuchomỗidặmchạybằngxăngkhoảng2,5USD/gallon.Nếugiáxăngdầutănglên4USD/gallon, thìkhoảngcáchchiphínàylạicàngkhổnglồ.

Hãytưởngtượng,bạnkhôngmấttiềnmuaắcquy-nhưmộtloạinhiênliệu-khimuaxe, thayvàođóchiphíchoắcquysẽđượcphânbổchosuốtquátrìnhsửdụngxe.Dođó,xeđiệnsẽrẻnhưxechạybằngxăng,vàchiphísạcắcquychắcchắnsẽrẻhơnxăngdầu.

Vềlâuvềdài,lợithếvềchiphíđiệnchắcchắnsẽtăngkhiắcquyngàycàngrẻhơn.

Vượtquaràocảngiácảlàbướcđộtphálớnnhất,nhưngnhưthếvẫnchưađủđểxeđiệntrởthành“Xehơi2.0”,nhưAgassinói,thaythếhoàntoànmôhìnhgiaothôngtừngđượcHenryFordphátminhcáchđâyhơnmộtthếkỷ.Xe truyền thống có thể đi được 300 dặm chỉ với 5 phút tiếp nhiên liệu,

Ghosntựhỏi,liệuxeđiệncóthểcạnhtranhđượckhông?

GiảiphápcủaAgassilàcơsởhạtầng:Hàngngànbãiđậuxeđượcliênkếtthànhmạng lưới, xây dựng các trạm thay ắc quy dọc đường và điều phốitoàn bộ các trạm này bằng “mạng lưới thông minh”. Trong hầu hết cáctrườnghợp,chỉcầnsạcắcquychoxetạinhàvàchỗlàmlàđủđểphươngtiệnhoạtđộngcảngày.

Nhữngaicónhucầudichuyểnđườngdàicóthểthayắcquytạicáctrạmđổidọcđường, tươngtựviệcđổxăng/dầu truyềnthống.AgassiđãmờimộtvịtướngIsraelvềhưu,cókinhnghiệmquản lýhậucầnphức tạpđảmnhiệmchứcCEOcông tyđịaphương,có tráchnhiệmquyhoạchhệ thốngđườngdâyvàmạnglướisạcđiện/đỗxetrênc

Điểm then chốt trong mô hình này là khách hàng sở hữu xe, còn doanhnghiệpcủaAgassi,BetterPlace, sẽ sởhữuắcquychochiếcxecủakháchhàng.

“Nóhoạtđộngthếnày”,Agassibắtđầunóikỹhơn,“giốngnhưđiệnthoạidiđộngvậy.Bạnđếnnhàcungcấp.Nếumuốn,bạncóthểtrảtiềnmộtlầnduynhấtđểsởhữuthiếtbịvàkhôngcầncamkếtgì.Nhưngthườngthìaicũngsẽkýhợpđồng từhai tới banăm.Đổi lại, họđược sởhữu thiết bịmiễnphíhoặcchỉphảimuavớigiátượngtrưngrấtrẻ”.

Xeđiện cũng làmđượcyhệt vậy,Agassi giải thích thêm,BetterPlace sẽđóngvai trònhưnhàmạngdiđộng.Bạnđếnđại lýxevàkýhợpđồngsửdụngdựa trên sốdặm thayvì sốphút, rồinhậnmộtchiếcxeđiện.Chỉcóđiềuhọkhôngsởhữuắcquy,màlàBetterPlace.

CôngtycủaAgassisẽthuvềlợinhuậnkhôngchỉtừviệcbánxemàtừcácdịchvụliênquanđếnắcquycủakháchhàngtrongvòngbốnnămhoặclâuhơn;vớimứcphímàkháchhàng thườngchichoxăngdầuhàng tháng thìnayhọcóthểtrảchođiệnvàắcquy.Agassikếtluận:“Bạnvừasửdụngmộtphươngtiệnsạchvớimôitrường,màchiphílạirẻhơnxechạybằngxăng”.

Agassi tiếp tục trả lờiphầnPeresbỏ lửngbằngcâuhỏi: “Tại sao lại chọnIsraellàmthíđiểmchodựánnày?”

Thứnhấtlàvấnđềdiệntích.Israellàquốcgia“thửnghiệm”hoànhảocho

xeđiện.Diệntíchnhỏvàlánggiềngthùđịchđãkhiếnnơiđâytrởthànhmột“ốcđảodichuyển”khépkín.VìngườiIsraelkhôngthểláixerangoàibiêngiớiquốcgia,nênkhoảngcáchdichuyểncủahọluônquanhquẩntrongmộtdiệntíchbénhấtnhìthếgiới.ĐiềunàygiúpgiớihạnsốlượngtrạmđổiắcquymàBetterPlacephảixâydựngtronggiaiđoạnđầucủadựán.BằngcáchcôlậpIsrael,Agassinóivớinụcườitinhquái,kẻthùcủahọđãvôtìnhtạoramộtphòngthínghiệmhoànhảođểthửnghiệmcácýtưởngmới.

Thứhai, người Israel ý thức rõnhữngphí tổnvề tài chínhvàbảovệmôitrườngkhiphảilệthuộcvàodầumỏ.

Thứba,bảnchấtcủangườidânIsraellàluônưathíchcáimới-họgầnnhưđứngđầuthếgiớivềthờigiantruycậpInternetvàtỉlệsửdụngđiệnthoạidiđộnglênđến125%,nghĩalàđasốđềucónhiềuhơnmộtchiếc.

Một điều không kém phần quan trọng,Agassi biết anh có thể tìm thấy ởIsraelnhữngnguồncần thiếtđểgiảiquyếtphầnmềmphức tạpcho“mạnglướiđiện toán thôngminh”,cónhiệmvụmởcácđiểmsạcvàquản lýquátrình sạc ắcquycủahàng triệuxe cùng lúcmàkhôngbị quá tải. Israel làquốcgiacómậtđộkỹsưgiỏivàchitiêuchocôngtácnghiêncứu,pháttriểnkhoahọcnhiềunhấtthếgiới,nósẽlànơilýtưởngđểthựchiệndựánnày.

Agassicònmuốntiếnxahơnnữa.Suychocùng,nếuIntelcóthểsảnxuấtđại trà loại chip tinh xảo nhất của họ tại Israel, tại saoRenault-Nissan lạikhông thểchế tạoxeđiệnởđây?Ghosnchorằngviệcnàychỉkhả thivớiđiềukiệnsốlượngxesảnxuấttạiIsraelphảiđạtítnhất50nghìnchiếc/năm.

Không chớpmắt, Peres cam kết với Ghosn con số 100 nghìn xe/năm tạiIsrael.Ghosnđồngý,miễnsaoPeresgiữlờihứacủamình.

TrướcbuổigặpvớiGhosn,Agassicầnbayếutốđểthựchiệnkếhoạch:Mộtquốcgia,mộtcôngtysảnxuấtxehơivàtiền,nhưngđểđạtđượcbấtcứyếutốnàotrongđó,anhcầnphảicóđượchaiyếutốcònlạitrước.

Vídụ,khiPeresvàAgassiđếngặpthủtướngEhudOlmertđểcamkếtgiúpIsrael thoátcảnh lệ thuộcvàodầumỏ,ôngđãđặt rahaiđiềukiện:Agassiphảikýđượcgiaokèovớimộttrongnămnhàsảnxuấtôtôhàngđầuthếgiớivàgâyquỹ200 triệuUSD- sốvốncần thiếtđểphát triểnmạng lướiđiệntoánthôngminh,biếnnửatriệubãiđậuxethànhđiểmsạcđiệnvàxâydựng

mớicáctrạmđổiắcquy.Agassiđãcónhàsảnxuấtôtô,giờlàlúcthựchiệnđiềukiệnthứhai:Tiền.

Tuynhiên,Agassiđãlắngngheđủđểtinrằngýtưởngcủaanhcóthểthựchiệnđược.AnhquyếtđịnhbỏviệctạiSAP-mộtquyếtđịnhlàmgiớicôngnghệchoángváng-đểthànhlậpBetterPlace(AgassiđãtrảiquabốncuộcthảoluậnvớibanlãnhđạoSAPđểthuyếtphụcrằnganhhoàntoànnghiêmtúckhinghỉviệc).

Tuynhiên,giớiđầutưquốctếkhônghàohứngnhảyvàomộtdựánđòihỏiphảitáiđịnhhìnhbangànhcôngnghiệplớnnhấttrênthếgiớilàxehơi,dầumỏvàđiện.Thêmvàođó,xeđiệnsẽvôdụngnếukhôngcócơsởhạtầng,mạnglướiắcquyphảiđượcxâydựngvàtriểnkhaihoànchỉnhtrướckhixeđiệnđượcsảnxuấthàng loạt.Điềunàycónghĩa làmất200 triệuUSDđểmắclạihệthốngdâyđiệnchotoànbộđấtnước-mộtphítổnđầutưkhổnglồkhiếnchobất cứnhàđầu tưnàocũng thấyđauđầu.Kể từkhibongbóngcôngnghệ tiêu tanvàonăm2000,giớiđầu tư tàichínhquốc tếđã trởnênthậntrọnghơnrấtnhiều.Khôngaimuốnchimộtnúitiềnthậtmàlợinhuậnthìchưathấyđâu

Trừmộtnhàđầutư,tỉphúngườiIsrael,IdanOfer,ngườitrướcđótừngcóphivụđầu tưkhổng lồvàoTrungQuốcbằngviệc thâu tóm lượng lớncổphần tạihãngxehơiCherryAuto-Mobile.Sáu tháng trước,Ofermuamộtnhàmáylọcdầu.Chonênôngcũngđượcxemlàcóhiểubiếtvềôtôvàdầumỏ.

KhiMikeGranoff, nhà đầu tư ngườiMỹ đầu tiên của Better Place gợi ýAgassigõcửanhàOfer,Agassinói:“Tạisaoôngấylạiđểtôilôikéorakhỏihaicôngviệckinhdoanhmớinhấtcủamình?”Nhưngrồianhcũngkhôngcógìđểmất.Sau45phúttraođổi,OferđồngýcấpchoAgassi100triệuUSD.Vềsau,ôngđầutưthêm30triệuUSDvàyêucầuđộingũngườiTrungQuốclàmxeđiệnchodựán.

Agassiđãkiếmđược200triệuUSD,biếnBetterPlacethànhdoanhnghiệpmới thành lập lớn thứnăm trong lịchsử. Israel trở thànhnơi thíđiểmđầutiênvàcácnướckhácnhanhchóngtiếpbước.Vàothờiđiểmcuốnsáchnàyđang được viết, chính phủ Đan Mạch, Úc, khu vực vịnh San Francisco,HawaiivàtỉnhOntario- tỉnhđôngdânnhấtCanada-đãtuyênbốsẽ thamgiadựán.BetterPlacecũng làcông tynướcngoàiduynhấtđượcđềnghị

cạnhtranhtrongviệcpháttriểnhệthốngxeđiệnchoNhật-mộtđộngtháibấtthườngđượcđánhgiárấtcaotronglịchsửvìchínhsáchbảohộnộiđịacủachínhphủNhật.

TrongsốnhữngngườihoàinghicóThomasWeber,GiámđốcnghiêncứuvàpháttriểncủaMercedes.Ôngchobiếtvàonăm1972,Mercedestừngchếtạomộtmẫuxebuýtchạybằngđiệnvớiắcquycó thể tháo rời,đặt tên làLE306.Cuốicùng,họđãpháthiệnrarằngviệctháolắpắcquycóthểgâychậpđiệnvàcháynổ.

CâutrảlờicủaBetterPlacenằmởtrạmđổiắcquy.Nóhoạtđộngtươngtựcác trạm rửaxe tựđộng.Khikháchhàng láixevàomột trạmđổi ắcquy,chiếcxesẽđượcmộttấmthépnânglên,tháochốtgiữ“viên”ắcquy.Viênắcquyđãcạnsẽđượcchovàotrạmsạc,vàmộtviênắcquymớisẽđượclắplạivàophầndướixe.Toànbộquytrìnhdiễnrachỉtrongvòng65giây.

Agassirấttựhàovềphươngphápmàđộingũkỹsưcủaanhđãápdụngđểxửlýviệctháolắpvàthaythếnhữngviênắcquynặnghàngtrămpound.Họđãsửdụnghệthốngmóctươngtựđểgiữnhữngquảbomnặng500poundtrêncácmáybaychiếnđấu.Khônghềcósaisótnàotrongcơchếthảbom,ápdụnghệthốngnàyắcquyđượcđảmbảotrongxeđiện,ngaycảkhiđãbịtháorời.

Nếudựánnàythànhcông,tácđộngtoàncầucủaBetterPlacevềmặtkinhtế,chínhtrịvàmôitrường,v.v...cóthểvượtquanhữngcôngtycôngnghệhàngđầuthếgiới.VàýtưởngnàysẽlanrộngtừIsraelrakhắpnơi.

NhữngdoanhnghiệpnhưBetterPlacevàdoanhnhânnhưAgassikhôngphảingày nào cũng xuất hiện. Scott Tobin, một nhà đầu tư thuộc quỹ BatterVentures(Mỹ)đãdựđoán:ÝtưởngvĩđạitiếptheosẽđếntừIsrael.Trongnháymắt,Israelchothấytạisaonókhôngquábấtngờ...

NhữngcôngtycôngnghệvàgiớiđầutưtoàncầuđangmởđườngđếnIsraelvàởđây,họ tìm thấy sựkếthợpđộcđáogiữa sự táobạo,óc sáng tạovànhững con người quả cảm.Điều này lý giải tại sao số lượng các công tyIsraelcó tên trênsànchứngkhoánNASDAQnhiềuhơn tấtcảcáccông tycủa châuÂu cộng lại, Israel là quốcgia cómật độ cácdoanhnghiệpmớithànhlậpnhiềunhấtthếgiới.Vớitổngsố3.850doanhnghiệpmớilập,đồngnghĩavớicứ1.844ngườiIsraelthìlạicómộtdoanhnghiệp.

SànchứngkhoánNewYorkkhôngphảilàđốitượngduynhấtbịIsraelthuhút,màcònmộtlĩnhvựckháccóvaitròquantrọngđịnhnhấtđốivớilĩnhvựccôngnghệ:Đầutưmạohiểm.

Năm2008,vốnđầutưbìnhquânđầungườiởIsraelnhiềugấp2,5lầnMỹ,30lầnsovớichâuÂu,80lầnsovớiTrungQuốcvà350lầnsovớiẤnĐộ.Xéttrênsốliệucụthể,Israel-vớidânsố7,1triệungười-thuhút2tỉUSDtừcácnguồnđầutư, tươngđươngvớisốvốndo61triệudânAnh,và145triệudânPhápvàĐứccộnglại thuhútđược.Israelcũnglànướcduynhấtchứngkiếnsựtăngtrưởngtíchcựccủacácnguồnvốnđầutưtừnăm2007đếnnăm2008,nhưminhhọatrongHìnhI.1.

SauMỹ,Israel làquốcgiacónhiềudoanhnghiệpniêmyết trênsànchứngkhoánNASDAQ,hơnbấtcứnướcnàokháctrênthếgiới,kểcảẤnĐộ,HànQuốc,SingaporevàIreland,nhưminhhọatrongHìnhI.2.HìnhI.3chothấyrõ Israeldẫnđầu thếgiớivềngânsáchdànhchonghiêncứuvàphát triểnkhoahọc.

TheosốliệutrongHìnhI.4,Israelcótốcđộtăngtrưởngcaohơnmứctrungbình của nhóm các nước phát triển liên tục trong nhiều năm kể từ 1995.Thậmchí,nhữngxungđộtvũtrangcũngkhôngthểcảnbướctiếnkinhtếcủaIsrael.Từnăm2000đếnnăm2006,Israelkhôngnhữngchịuảnhhưởngkhibongbóngcôngnghệtoàncầutanv,màcòntrảiquagiaiđoạncăngthẳngnhất trongtronglịchsửtấncôngkhủngbốvàcuộcchiếnLebanonlần thứ

hai.ThếnhưngthịphầncủaIsraeltrongthịtrườngliêndoanhtoàncầuvẫntăngtrưởnggấpđôi-từ15%lên31%.

TrongngàycuốicùngcủacuộcchiếnLebanonlầnthứhai,thịtrườngchứngkhoánTelAvivcòncaohơncảngàyđầutiêncủacuộcchiến.Ngaycảkhitrướcđó Israel vừa thựchiện chiếndịchquân sựkéodài ba tuầnvàoDảiGaza(năm2009).

CâuchuyệncủanềnkinhtếIsraelđặcbiệtgâytòmòkhixemxéttìnhtrạngnghiêmtrọngcủaquốcgianàytrongnửathếkỷtrước.GiađìnhShaiAgassichuyểntừIraqđếnIsraelnăm1950-hainămsaungàyrađờicủanhànướcIsrael.GiađìnhAgassichỉlàmộtphầntrongbiểnngườitịnạnchạytrốnlànsóngbạolựcđangbùngpháttrongthếgiớiẢ-rậpsaukhinhànướcIsraelrađời.

Tại thờiđiểmđó,nhànướcDoTháinontrẻcùnglúcphảiđốimặtvớihaithử thách tưởngchừngkhông thểvượtqua:Chiếnđấuchonềnđộc lậpvàtiếpnhậnmộtlượnglớnngườitịnạndicưtừchâuÂuvàcácquốcgiaẢ-rập

xungquanh.

DânsốIsraeltănggấpđôichỉtronghainămđầulậpquốc.Trongbảynămsauđó,consốnày tăng thêm1/3.CứbangườiIsrael thìcóđếnhaingườimớidicưđến.Ngaykhivừacậpbến,nhữngngười tịnạnđãbịbuộcphảicầmsúngvàgửi rachiến trường.Cónhữngngườivừasốngsót từ trại tậptrungcủaĐứcQuốcXãthìnayđãngãxuốngtrênchiếntrường,trướccảkhitêntuổihọđượcghilại.

Xéttrêntỉlệtươngquan,sốngườiIsraelhysinhđểbảovệnhànướcIsraelcònnhiềuhơnsốlínhMỹthiệtmạngtronghaicuộcđạichiếnthếgiới.

Nhữngaisốngsótphảipháttriểnnềnkinhtếkiệtquệ.“Mọithứđềubịhạnchế”,mộtngườimớinhậpcưthanphiền:“Chúngtôicósổmuahàng,phảixếp hàng dài đểmua theo chế độ tem phiếu,mỗi tuần chỉ đượcmột quảtrứng”.Lúcđó,mứcsống trungbìnhcủangườidânIsraelđượcsosánh làngangbằngngườiMỹnhữngnăm1800.

Vậylàmthếnàomàmộtquốcgia“khởinghiệp”nhưIsraelkhôngnhữngtồntạimàcònvươnmìnhtừmộtnơitùtúngbịbaovâyđểtrởthànhmộtcỗmáycôngnghệcao,đạttăngtrưởnghơn50lầntrongvòng60năm?LàmthếnàomàmộtcộngđồngngườitịnạnkhôngxudínhtúichuyểnmìnhtừvùngđấtmàMarkTwaintừngmiêutảlà“mộtđấtnướchoangvắngvàthêlươngmộttrongnhữngnềnkinhtếnăngđộngnhấtthếgiới?Đếnnhàphântíchchínhtrị-kinh tếngười Israel,GidiGrinstein, cũngphảikinhngạc thốt lên: “Xemnày,vịthếkinhtếcủachúngtôisovớinướcMỹđãtănggấpđôi,dânsốtănggấpnămlầnvàphảiđốiphóvớibacuộcchiếntranh.Đâylàđiềuchưatừngcó trong lịch sử kinh tế thế giới”. Ông còn nhận định rằng: “Các doanhnghiệpIsraelsẽtiếptụcmàntrìnhdiễnngoạnmụchơnnữa”.

VùngĐấtThánhkhôngchỉ làđiểmđếncủađoànngườihànhhươngtrongnhiềuthếkỷnaymàcònthuhútnhiềuđốitượngkhác.CEOkiêmChủtịchGoogle,ôngEricSchmidtnói rằngMỹlàđiểmđếnsốmộtchocácdoanhnghiệp, nhưng “sauMỹ, Israel là nơi tốt nhất”.CEOcủaMicrosoft, SteveBallmerđãgọiMicrosoft làmột“doanhnghiệpIsrael”,vìsố lượngvàvaitròtrungtâmcủađộingũnhânviênngườiIsraeltrongcôngtynày.

TỉphúMỹWarrenBuffett,ngườiluônáccảmvớinhữngrủiro,đãtựphávỡnguyêntắckhôngbaogiờmuacáccôngtynướcngoàitrongnhiềuthậpniên

củaông-bằngviệcthâutómISCARMetalworking,mộtdoanhnghiệpIsraelvớigiá4,5 tỉUSD,ngay trước thờiđiểmxảy ra cuộcchiếngiữa IsraelvàLebanonnăm2006.

ThậtkhóđểcácdoanhnghiệpcôngnghệkhôngđểmắtđếnIsrael.GầnmộtnửacáccôngtycôngnghệhàngđầuthếgiớiđãmualạicácdoanhnghiệpmớithànhlậpcủaIsrael,hoặcmởcáctrungtâmnghiêncứuvàpháttriển(R&D)tạiđây.ChỉriênghãngCiscođãmualạichíndoanhnghiệpcủaIsrael,vàvẫnđangtiếptụccôngcuộctìmkiếm.

PaulSmith-PhóChủtịchPhilipsMedicalphátbiểu:“ChỉhaingàyởIsrael,tôiđãnhìnthấynhiềucơhộihơnphầncònlạicủathếgiớitrongmộtnăm”.GaryShainberg-PhóChủtịchphụtráchlĩnhvựcsángtạovàcôngnghệcủahãng viễn thôngBritishTelecom nhận xét: “Israel có nhiều ý tưởng hoàntoànmới-khôngphảiloạiýtưởngbìnhmớirượucũ-hơncảThunglũngSillicon.Vàsứcsángtạocủahọchưacódấuhiệudừnglạingaycảtrongthờikỳsuythoáikinhtếthếgiới”.

MặcdùcâuchuyệnvềcôngnghệcủaIsraelđangdầnđượcbiếtđếnnhiềuhơn,nhưngngaycảnhữngngườikểlạinócũngkhôngtránhkhỏikinhngạc.PhóChủtịchhãngNBCUniversal,khiđượccửđếnIsraelđể thămdòcáccông ty truyền thông kỹ thuật số của nước này đã tự hỏi: “Tại sao tất cảnhữngđiềunày lạixảy raở Israel?Tôichưabaogiờchứngkiến tấtcảsựhỗnloạnvàsángtạocùngdiễnratrênmộtvùngđấtbénhỏnhưvậy”.

Đâychínhlàcâuhỏimàcuốnsáchmuốngiảiđáp.TạisaolàIsrael

Nghịchcảnhlànguyênnhânchínhgiảithíchcho“hiệntượngIsrael”.Trongnghịchcảnh,ngườitasẽpháthuytốiđakhảnăngsángtạo.Nhiềuquốcgiavàvùng lãnh thổcódiện tíchnhỏbévà thườngxuyênbịđedọanhưHànQuốc, Singapore và Đài Loan cũng phát triển một cách kiêu hãnh và ấntượngnhư Israel.Nhưngkhôngmộtnướcnàocó thểsảnsinh ra“vănhóakinhdoanh” - chưanóiđếnhàng loạt công tykhởinghiệp - như Israel đãlàm.

Trongđó,nhiềungườiphỏngđoányếutốDoTháiđãgópphầnkhôngnhỏ.KháiniệmchorằngdântộcDoTháirấtthôngminhđãănsâuvàotiềmthứcphươngTây.Ngaycảnhómtácgiảchúngtôicũngthấyđiềunày.KhichúngtôinóivớiaiđórằngmìnhđangviếtmộtcuốnsáchtạisaoIsraellạisángtạo

đếnvậy thìnhiềungườiđãphảnứnglạivànói:“Đơngiản thôi,ngườiDoTháirấtthôngminh,nênkhôngcógìngạcnhiênkhiIsraellạisángtạođếnvậy”.

Dovậy,thànhcôngcủaIsraelbịmặcđịnhbằngmộtđịnhkiếnxãhộimờmịthơnlàsựthật.

Ngaytừkhilậpquốc,dânsốtuyítỏicủaIsraellạicónguồngốctừhơn70quốcgiakhácnhau.NhữngngườitịnạnDoTháiđếntừIraq,BaLanhoặcEthiopiađươngnhiênkhôngthểchiasẻcùngmộtngônngữ,nềngiáodục,vănhóahoặclịchsử,ítnhấtlàhaithiênniênkỷtrước.Nhưnhàkinhtếhọcngười Ireland,DavidMcWilliams giải thích: “Israel không phảimột quốcgiaDoTháiđachiềunhưquanniệmtruyềnthống...mànênđượcxemnhưmộtmảnhđấtđộcthần,nơicưumangdântộcDoThái-mộtdântộcmangtheomìnhtinhhoavănhóa,ngônngữvàtruyềnthốngcủamọidântộctrênthếgiới”.

Rõràng,bíquyếtthànhcôngcủaIsraelkhôngchỉphụthuộcvàotàinăngcủatừng cá nhân. Trên thế giới không thiếu những cá nhân tài năng, với sốlượngcònnhiềuhơncả Israel.Singapore làmộtvídụ.Quốcgianày luôndẫnđầuthếgiớivềđiểmkiểmtratoánvàkhoahọc.Nhiềudoanhnghiệpđaquốc gia cũng đã mở chi nhánh ở những nước như Ireland hay Ấn Độ.“Nhưng chúng tôi không xây dựng các bộ phận chiến lược ở đó;Google,Cisco,Microsoft,Intel,eBay,v.v...aicũngthếcả.BíquyếtcủachúngtôilàgiaosinhmạngcôngtyvàotayđộingũnhânviênởIsrael.Đâykhôngchỉđơn thuần làgia côngdịchvụ, nhưđặt tổngđài điện thoại tạiẤnĐộhaythành lập phòng IT ở Ireland.Điều chúng tôi làmở Israel là độc nhất vônhị.”

MộtnguyênnhânkháchayđượcnhắctớilàngànhcôngnghiệpquốcphòngvàquânsựcủaIsrael,vốnđã tạoranhiềucông tycon thànhcông.Nhưngđâymớichỉlàmộtphầncủacâutrảlời,vìnókhônglýgiảiđượclýdotạisaonhiềuquốcgiacũngsởhữuquânđộihùngmạnhvẫnkhôngtạorathànhcông tương tự cho khu vực tư nhân.Và việc chuyển hướng nguyên nhânsang khu vực quân sự chỉ làm nảy sinhmột câu hỏimới: Vậy, quân độiIsraelcóbíquyếtgìđểthúcđẩycácdoanhnghiệptrongnước?

Thậmchí, ngay cả dưới ảnhhưởng của quânđội, tại sao đến bây giờ cácdoanhnghiệptrongngànhanninhnộiđịa,quốcphòngvàchốngkhủngbố

củaIsraelcũngchỉđónggópchưađến5%tổngGDPcủanướcnày?

Câutrảlờithậtsựắtphảirộnglớnvàsâuxahơnthế.NóphảiliênquanđếnnhữngcánhânlàmkinhtếnhưShaiAgassi,biểutượngcủanướcIsraelmới.Đâykhôngchỉlàcâuchuyệncủatàinăng,màcònlàlòngkiêntrì,ýchíbềnbỉ,củasựđặtcâuhỏikhôngmệtmỏivớinhàcầmquyền,củasựthoảimáiungdungkếthợpvới tháiđộ lạcquan trước thấtbại, tinh thần tập thể, sứmạng,rủirovàsángtạotrongnhiềulĩnhvực.

Thếnhưng,ngườiIsraelquábậnrộntrongviệcthànhlậpcácdoanhnghiệpđểcóthểngồi lạivàxâuchuỗicâuchuyệnthànhcôngcủahọlàmbàihọcchocácquốcgiakhác,cũngnhưcáctậpđoànvàdoanhnghiệpkhác.

ĐâychínhlàlúcthíchhợphơnbaogiờhếtđểhiểuvềphépmàukinhtếcủaIsrael.ĐặcbiệttrongbốicảnhnềnkinhtếMỹđanggặpmộtsốvấnđềmangtínhnềntảng,dùquốcgiaBắcMỹnàyvẫnlàđượcxemlànềnkinhtếcạnhtranhnhấtthếgiới.

Trướckhikhủnghoảngnăm2008diễnra,giớiquansátcuộcchạyđuacáchtâncôngnghệđãđưaranhiềucảnhbáovềnguycơtụthậucủaMỹ.CurtisCarlson, Viện nghiên cứu Stanford dự đoán: “Ấn Độ và Trung Quốc lànhữngcơnsóngthầnsắpnhấnchìmnướcMỹ”.Ôngdựbáocôngnghiệpsảnxuấtthiếtbịytế,cácngànhdịchvụvàcôngnghệthôngtincủaMỹsẽsớmthuacuộc,dẫnđếnhậuquảlàhàngtriệungườimấtviệclàm,tươngtựnhưtrongthậpniên1980,khiNhậtBảnquamặtMỹtronglĩnhvựcđiệntửtiêudùng.

Lốithoátduynhất,theoCarlson,làngườiMỹphải“họccáchcảitiếnnhữnggìđãcó”cùngvớiviệcphát triểncácngànhhoàntoànmới tronglĩnhvựcnănglượng,côngnghệsinhhọcvàcácmảngdựatrênkhoahọckhác.TheocáchdiễnđạtcủaJohnKao,giảngviênKhoaKinhtếĐạihọcHarvard,nướcMỹđang“tiếnnhanhvàodĩvãng”,là“conbògiànuađangcạnkiệtbầusữa,dầnđánhmấthệthốngýthứcvềmụcđích,cũngnhưngọnlửaquyếttâmđạtđượcmụcđíchđó”.

Kinhtếsuythoáibuộcnhânloạiphảichútrọnghơnđếnsựcáchtân.Khủnghoảngtàichínhthếgiớibùngnổsausựsụpđổcủathịtrườngbấtđộngsản,vốn bắt nguồn từ các sai lầm tín dụng của hệ thống ngân hàng.Nói cáchkhác,sựthịnhvượnggiảtạotrướcđóđượcxâydựngtrênnhữngbongbóng

dễvỡ,thayvìsựtăngtrưởngsảnxuấtmangtínhchấtbềnvữngvàđángtincậyhơnđốivớinềnkinhtế.

TheoRobertSolow,nhàkinhtếhọctừngđoạtgiảiNobel,cảitiếncôngnghệlàchìakhóaduynhấtđưađếnnăngsuấtcaovàtăngtrưởng.Đâylàgiảiphápđãđượcchứngminhlàduynhấtđểthúcđẩynềnkinhtếtiếnlên,nhấtlàsựcáchtânđếntừcácdoanhnghiệpmớithànhlập(start-up).TheodữliệutừCụcthốngkêMỹ:Từnăm1980đếnnăm2005,nhữngdoanhnghiệptạoranhiềucôngănviệclàmnhấtđềucótuổiđờidướinămnăm.ChuyêngiakinhtếCarlSchramm,GiámđốcquỹKauffmanFoundation-quỹchuyênnghiêncứuvềhoạtđộngkinhdoanhcủacácdoanhnghiệpmới thành lập-khẳngđịnh:“Đểduytrìvịthếdẫnđầunềnkinhtếthếgiới,nướcMỹphảilấy“tinhthầnkhởinghiệp”làmlợithếcạnhtranhchủđạo.Thiếutinhthầnnày,chúngtasẽkhôngcóđònbẩy”.

Thựctếlànhiềuđiểnhìnhdoanhnghiệp,baogồmcáchộkinhdoanhnhỏlẻvà các công ty quymô vừa và nhỏ hoạt động trong các “ngách” của thịtrườngnhưngvĩnhviễnkhôngthểthoátkhỏinhữngngáchđó.NhưngIsraellại tập trung phát triển tinh thần khởi nghiệp tăng trưởng cao - là nhữngdoanhnghiệpmớithànhlậpvàcóđủkhảnăngthayđổicụcdiệncácngànhcôngnghiệptoàncầu.Tinhthầnkhởinghiệpnàyđộcđáoởchỗnósửdụngnhữngnhân tàiđặcbiệt, từkỹsưchođếncácnhàquản lývàchuyênviêntiếpthị-nhằmthươngmạihóabấtkỳýtưởngcáchtânkhảthinào.

Dĩnhiên,Israelkhônghoàntoànmiễnnhiễmvớirủirothấtbạidànhchocácdoanhnghiệpmớithànhlập.SongvănhóavàtruyềnthốngcủaIsraelphảnánhmộttháiđộđộcđáodànhchothấtbại:Họliêntụccốgắngvựcdậymộtdoanhnghiệpthấtbại,hơnlàđểmặcnóchếtyểutronghệthống.

TheobáocáocủaHãngTưvấnquảnlýquốctếMonitorGroup,ởIsrael,khimộtdoanhnghiệpthànhcông,nósẽgiúpcảicáchthịtrường.Nhưngnếuthấtbại,nóvẫntạoraáplựccạnhtranhcho(các)doanhnghiệpđanghoạtđộng,từđótiếptụckíchthíchthịtrườngpháttriển.

Nóingắngọn,Israellàđấtnướccủasựcáchtânvàócsángtạo.PhươngTâycần sự cách tân, Israel luôncó.Hiểuđượcnguồnnăng lượngkhởinghiệpnàybắtnguồntừđâu;sẽđivềđâu;làmsaođểcóđượcnó;vàlàmthếnàođểcácnướctrênthếgiớihọchỏiđượctừIsraellàmộtnhiệmvụquantrọngđặtrachothếhệchúngta.

PHẦNI:MỘTQUỐCGIANHỎBÉCÓTHỂLÀMĐƯỢCGÌ?

Chương1:“Ngoancố”

Bốnngười đàn ôngmangquốc tịchMỹ,Nga,TrungQuốc và Israel đangđứngtạigócphố...Mộtphóngviêntiếnđếnhỏi:“Thứlỗichotôi...Xincácvịvuilòngchobiếtýkiếnvềnạnthiếuhụtlươngthựchiệnnay?”

NgườiMỹtrảlời:“Thiếuhụtnghĩalàgì?”

NgườiTrungQuốcngạcnhiên:“Lươngthựclàgì?”

NgườiNgathắcmắc:“Ýkiếnlàgì?”

NgườiIsraelhỏilại:“Thếnàolàxinthứlỗi?”

-MIKELEIGH,HAINGHÌNNĂM-

ScottThompsonnhìnđồnghồ[1].Ôngcóhàngnúicôngviệcphảigiảiquyếtxongvàocuốituần,thếmàgiờđãlàthứNăm.Thompsonlàconngườicủacôngviệc,ông làChủ tịchkiêmcựuGiámđốcCôngnghệcủaPayPal,hệthống thanh toán trực tuyếnqua Internet lớnnhất thếgiới.Ôngđangđiềuhànhmộttrangwebgiảiphápđểkiểmtravàsửdụngthẻtíndụng.Nhưngôngđãhứadànhchomộtchàngtrai trẻhaimươiphútđểlắngngheanhtatrìnhbàyvềgiảiphápđốiphóvớinạnlừađảothanhtoántrựctuyến,gianlậnthẻtíndụngvàđánhcắpcácthôngtinđiệntửkhác.

Shvat Shaked không có dáng vẻ ngạomạn củamột doanh nhânmới khởinghiệp,cũngkhôngcótínhcáchsôinổiđiểnhìnhcủamộtkỹsưPayPaltrẻtuổi.Thompsonkhông từchốibuổigặpnàychỉbởiBenchmarkCapitalđãyêucầu.

BenchmarkđãđầutưkhánhiềuvàoeBay,từkhiđâychỉmớilàtrangwebđượcvậnhànhtừmáychủđặttạicănhộcủangườisánglập,vớimụcđíchduynhấtlàphânphốisảnphẩmhộpđựngđồlinhtinhhiệuPez.Ngàynay,eBaylàcôngtycógiátrị18tỉUSDcùngđộingũ16nghìnnhânviênkhắp

thế giới. eBay là công tymẹ của PayPal. Benchmark dự định đầu tư vàocôngtyFraudSciencescủaShaked,đặttạiIsrael.Nhằmđảmbảomứcđộantoànchothươngvụ,mộtsốđốitácbênBechmarkđãnhờThompson-vốnhiểubiếtvềgianlậnđiệntử-kiểmtraSh

“Cậucóýtưởnggì,Shvat?”Thompsonhỏitrongkhirấtmuốnkếtthúccuộcgặpcàngsớmcàngtốt.Đilạiloanhquanhnhưmộtngườithiếusựchuẩnbịchomột phút “thuyết phục”quyết định,Shakedbắt đầu lặng lẽ: “Rất đơngiản, chúng tôi tin rằng thế giới chỉ có hai loại người: Tốt và xấu.Và bíquyếtđánhbạinạn lừađảoquamạng là sàng lọchai loạingườinàyngaytrênInternet.”

PhảicốlắmThompsonmớikhôngbiểulộsựthấtvọng.Điềunàylàquásứcchịuđựng.TrướcPayPal,Thompson từng là nhà lãnhđạo cấp cao củagãkhổnglồthẻtíndụngVISA,mộtdoanhnghiệpluônbịámảnhvớiviệcđốiphóvớinạn lừađảo trực tuyến.Phần lớnđộingũnhân lực tạihầuhếtcáccôngtythẻtíndụnghoặcdoanhnghiệphoạtđộngtrựctuyếnđềucónhiệmvụ rà soát kháchhàngmới, phát hiện lừađảovànhậndiện tội phạm,đâychínhnơiquyếtđịnhlợinhuậncủatoànbộdoanhnghiệp, lànơixâydựnghoặcđánhmấtlòngtincủakháchhàng.

VISAvà hệ thống ngân hàng đối tác của tập đoàn này sở hữu hàng chụcngànchuyêngiabảomật.RiêngVISAđãcóhaingàn,trongđócókhoảng50cánhângiỏinhấtlàkỹsưcóbằngtiếnsĩ,tấtcảchỉđểđốiphóvớinhữngkẻlừađảo.Vậymàgiờđâycậunhócnàylạiraogiảngvề“ngườitốtvàkẻxấu”,nhưthểnólàngườiđầutiêntìmravấnđềvậy.

“Nghehayđấy”,Thompsongượngđáp:“Thếcậuđịnhlàmcáchnào?”

“Ngườitốtthìhayđểlộdấuvếttrênmạng,đâygọilàdấuchânđiệntử,vìhọkhôngcógìđểchegiấucả.”ShvattiếptụcbằnggiọngđậmchấtAnh,“cònkẻxấu thìkhông,vìchúngsẽ tìmcáchẩnmình.Tấtcảnhữnggìchúng tacầnlàmlàtìmracácdấuchân.Nếutìmrachúng,ôngcóthểgiảmmọinguycơtiềmẩnxuốngmứcchấpnhậnđượcvàkýbảolãnhchohọ.Điềunàythựcsựrấtđơngiản.”

Thompsonbắtđầunghĩthằngnhócvớicáitênlạlùngnàykhôngphảiđếntừmộtquốcgiakhác,màtừhànhtinhkhácthìđúnghơn.Chẳnglẽnókhôngýthức được rằng chống gian lận điện tử là cảmột quá trình gian nan gồm

nhiềucôngđoạnkiểmtralýlịch,lụctìmlịchsửtíndụngvàxâydựngnhữngthuậttoánphứctạpđểxácđịnhđộtincậyhaysao?NóinhưthếchẳngkhácnàobướcvàoNASAvàđặtcâuhỏi:“Tạisaocácôngphảichếtạotàuvũtrụlàmgì,trongkhichỉcầnmộtnábắnthunlàđủ?”

NhưngvớisựtôntrọngdànhchoBenchmark,Thompsonnghĩrằngôngsẽchiềutheothằngnhócnàyvàiphútnữa.Ônghỏi:“Cậuhọcđượcđiềunàyởđâu

“Nhờkinhnghiệmtruylùngkhủngbố”,Shvattrảlời.Đơnvịcủacậuđượcgiaonhiệmvụhỗ trợ truybắt nhữngkẻkhủngbốbằng cách theodõi cáchoạtđộngtrựctuyếncủachúng.Nhữngtênkhủngbốsửdụngthôngtincánhângiảđể thựchiệncácphivụchuyển tiềnbấthợppháp.NhiệmvụcủaShvatlàtìmkiếmnhữngthôngtinnàytrênmạng.

Thompsonđãnghequáđủtừ“chuyêngiasănkhủngbố”này,ôngchỉđơngiảnhỏi:“Thếcậuđãthửthựchiệnđiềuđóchưa?”

“Thưa rồi”, Shvat đáp bằng vẻmặt tự tin. “Chúng tôi đã thử nghiệm quahàngngàngiaodịch,vàchỉcóbốnlầnthấtbại.”

“Ồ,thếcơđấy”,Thompsontựnóivớimình.Nhưngôngkhôngnénnổisựtòmò.“Điềunàymấtbaolâu”,ônghỏi.

ShvatShakedchobiếtcôngtycủacậuđãphântíchtổngcộng40nghìngiaodịchtrongvòngnămnămkểtừngàythànhlập.

“Được rồi,mọi chuyện sẽ thếnày”,Thompsonnóivàônggiao choShvatmộttrămngàngiaodịchđãđượcPayPalphântíchtrướcđó.ĐâylànhữnggiaodịchkháchhàngmàPayPalđãxửlýnênhọphảiloạibỏmộtsốdữliệubảomậtthôngtinkháchhàng,nghĩalàcôngviệccủaShvatsẽcònkhókhănhơn. “Để xem cậu làm được gì”, Thompson đề nghị, “và trả kết quả chochúngtôi.Chúngtôisẽđốichiếukếtquảcủacậuvớikếtquảcủacôngty”.

Thompson thầm nghĩ, công ty của Shvat mất năm năm để giải quyết 40nghìntrườnghợp,thìôngsẽkhônggặplạithằngbétrongthờigiansắptới.NhưngThompsonkhôngđòihỏiđiềugìthiếucôngbằngcả.Đâylàphépthửcầnthiếtđểxácđịnhhệthốngkỳlạcủamộtthằngnhóccólàmnêntròtrốnggìởthếgiớithựckhông.

Bốnmươi nghìn giao dịch trước đây của Fraud Sciences đều được xử lýbằngtay.ShvathiểurằngđểgiảiquyếtđượcthửtháchtừphíaPayPal,cậusẽphảitựđộnghóahệthốngcủamìnhđểđápứngkhốilượnggiaodịchphảixửlý,giữnguyênđộtincậyvàphảingấunghiếnchúngtrongkhoảngthờigiankỷ lục.Điềunàyđồngnghĩavớiviệcphảinhanhchóng làm lại từđầuhệthốngmàcôngtycủaShvatđãthửnghiệmsuốtnămnămqua.

Thompsonbàngiaodữ liệuchoShvatvào thứNăm.“Tôinhận thấymìnhkhôngcùngquanđiểmvớiBenchmark.TôitưởngrằngmìnhsẽkhônggặplạiShvatnữa,ítnhấtlàtrongnhiềutháng”,Thompsonnhớlại,nênôngvôcùngngạcnhiênkhinhậnđượcemailtừvàoChủnhật,trongđóviết:“Chúngtôixongrồi”.

Thompsonkhôngtinđiềuđó,việcđầutiênônglàmtrongsángsớmngàythứHailàchuyểntoànbộcôngtrìnhcủaShvatchođộikỹsưcóbằngtiếnsĩđểkiểmnghiệm,vàphảimấtđếnmộttuầnđểđốichiếukếtquảcủaShvatvớiPayPal.ĐếnthứTư,độikỹsưcủaThompsonđãrấtkinhngạcvớinhữnggìhọthấy:NhómcủaShvatchorakếtquảchínhxáchơnnhiềusovớinhữnggìPayPalđã làmđược - trong thờigianngắnvàvớinhữngdữ liệuđãbịcắtxén.Sựkhácbiệtđặcbiệthiện rõ trênnhữnggiaodịch từngkhiếnPayPalgặprắcrối-Cụthể,FraudSciencesđạttỉlệchínhxáccaohơn17%.Đúnghơn,đâylànhữnghồsơkháchhàngđãbịPayPaltừchối.SonggiờPayPalbiếthọđãlầm.“Đâyđềulànhữngkháchhàngtốt.Chúngtôiđãsailầmkhitừchốihọ.Nhưnglàmthếnàomàhọkhônglọtquahệ thốngcủaShvat?”Thompsonđặtcâuhỏi.

ThompsonnhậnraôngđangđứngtrướcmộtcôngcụthậtsựnguyênbảnđểchốnglạinạngianlậnquaInternet.“Tôichỉbiếtngồiđóvàsữngngườivìkinhngạc”,Thompsonhồitưởnglại.“Chúngtôi làdoanhnghiệpgiỏinhấttronglĩnhvựcquảnlýrủironhưnglạibịmộtđộingũchỉvới55nhânviênngườiIsraelđánhbạivớilýthuyếtphânbiệtngườitốtkẻxấu”.VớiítdữliệuhơnPayPal,FraudSciencescóthểdựđoánchínhxácailàkháchhàngtốtvàaikhông.ÔngướctínhvàothờiđiểmđómứcđộhiệuquảtronghệthốngcủaFraudSciencesđãđitrướcPayPalđếnnămnăm.VớicôngtyVISA,họthậmchísẽkhôngbaogiờnghĩrađượcmộtý tưởngnhưvậy,kểcảkhichohọmườiđếnmườilămnămđểthựchiện.

ThompsonbiếtrõmìnhphảinóigìvớiBenchmark:PayPalkhôngthểmạo

hiểmđứngnhìncôngnghệđộtphácủaFraudSciences lọtvào tayđối thủcạnh tranh.Chỉđầu tưvàoFraudScienceskhông thôi thìchưađủ,PayPalcầnphảinhanhchóngthâutómcôngtynày.Ngaylậptức.

Thompson traođổi thông tinnàyvớiCEOcủaeBay,MegWhitman. “TôinóivớiScottchuyệnnày thậtvô lý.Chúngta làdoanhnghiệpdẫnđầu thịtrường,còncôngtytíhonkiatừđâuravậy?”NhưngcũngnhưThompson,saukhingheđộingũkỹsưkểlạinhữnggìđãxảyra,MegWhitmanchỉbiếtkinhngạc.

Đếnđâylạinảysinhvấnđềmới.BộđôiThompsonvàWhitmanbiếtnóigìvớiShvatđây?NếuđểShvatbiếtcôngnghệcủaanhtađãdễdàngđánhbạitêntuổiđầungànhcủalàngcôngnghệ,anhtasẽbiếtmìnhđangnắmtrongtay một thứ vô giá. Thompson biết PayPal phải mua bằng được FraudSciences, nhưng phải thông báo kết quả kiểm tra thế nào để Shvat khôngnânggiácôngtyvàvịtríđàmphán?

ThếlàThompsonbắtđầuhoãnbinh.ÔnghồiđápnhữngláthưháohứccủaShvat bằng tuyên bố PayPal cần thêm thời gian để xử lý kết quả kỹ hơn.Cuốicùng,ôngđồngýcôngbốkếtquả trực tiếpvớinhómnhânviêncủaFraudSciences tạiSanJosevớihyvọngcóthêmchút thờigian.Chỉ tronghaingày,ShakedđãcómặtởcửanhàThompson.

Tuynhiên,Thompsonkhôngbiếtrằng,nhữngôngchủcủaFraudSciences-ShakedShvat vàSaarWilf, từng phục vụ trong đơnvị tình báo 8200 củaquânđộiIsrael-lạikhônghứngthúvớiviệcbáncôngtychoPayPal.HọchỉmongmuốnnhậnđượclờikhenngợitíchcựccủaThompsonnhằmtiếnhànhcácyêucầuthẩmđịnhrótvốnđầutưtừBenchmarkCapital.

ThompsonquaysangMeg:“Chúngtaphảiquyếtđịnhthậtnhanh.Họđãđếntậnđâyrồi”.Bàđồngý:“Muađi”.Saukhitínhtoán,họđềnghịmứcgiá79triệuUSD.NhưngShakedđãtừchối.BanlãnhđạoFraudSciences,baogồmquỹđầu tưBRMCapital của Israel tin rằnggiá trị thật của công tyởvàomức200triệuUSD.

EliBarkat,mộttrongnhữngthànhviênsánglậpBRM,giải thíchlýthuyếtđằngsaugiátrịtươnglaicủacôngtynày:“Thếhệanninhđiệntoánđầutiênchỉchốnglạiviệclâynhiễmvirustừcácmáytínhcánhân.Thếhệthứhaitậptrungvàoviệcxâydựngtườnglửađểchặntintặc”.Barkatbiếtvềnhững

mốiđedọa,ôngđãtừngđầutưvàphát triểncáccôngtyđểngănngừavàchống lại nạn tin tặc. Trong số đó có Checkpoint,một doanh nghiệp củaIsraeldomộtcựuchiếnbinhđơnvị8200thànhlập,hiệncógiátrịlênđến5tỉUSDvàđượcgiaodịchtrênsànchứngkhoánNASDAQ.PhầnlớnkháchhàngcủaCheckpointlànhữngcôngtynằmtrongdanhsáchFortune100vàchínhphủcủanhiềunướctrênthếgiới.Thếhệthứbacủaanninhđiệntoánsẽlàchốnglạiviệcxâmnhậpvàocáchoạtđộngthươngmạiđiệntửcủatintặc.“Vàđâycũnglà thị trườnglớnnhất”,Barkatchobiết thêm:“Từtrướcđến nay, các tin tặc chỉ làm cho vui - nó chỉ làmột sở thích.Nhưng khithươngmạitrựctuyếtpháttriển,tintặccóthểlàmratiềnthật”.

BarkatcũngtinrằngFraudSciencesđangcótrongtayđộingũkỹsưvàcôngnghệtốtnhấtđểchốnglạinạnlừađảotíndụngtrênInternet.“BạnphảihiểutâmlýcủangườiIsrael.Mộtkhibạnpháttriểncôngnghệđểtruylùngkhủngbố,khirấtnhiềusinhmạngvôtộitùythuộcvàokếtquảtìmkiếm,thìviệclùngbắtvàitêntrộmchỉlàtròtrẻcon.”

Sauvàingàyđàmphán,ThompsonvàShakedđồngýconsố169triệuUSD.TheolờikểcủaThompson,PayPalhyvọngcóthểmuaFraudSciencesvớimứcgiáthấphơn.KhiđàmphánvàShvatđưaragiácaohơn,ôngchorằngđóchỉlàconsốkhôngcăncứ,“Tôinhậnramìnhchưabaogiờthấykhuônmặtthuyếtphụctỉnhbơđếnvậy,nhưngthựctế thậtsựýthứcđượcgiátrịthậtcủahọ.Họkhôngphảinhữngtaybánhàng.Họkhôngthổiphồnglên.Shvatđãchơibàingửa.Anhtachỉđơngiảnnóivớichúngtôirằng:“Đólàgiảiphápcủachúngtôivàchúngtôibiếtnólà tốtnhất.Mứcgiáđưara làhoàn toànxứngđáng”.“Thế làxong.Đây làvấnđềsự thậtmàbạnkhôngđượcthấythườngxuyên”,Thompsontâmsự.

Không lâu sau đó, Thompson có chuyến ghé thăm công ty ông vừamuabằngmáybay.Khoảng45phútcuốicủachuyếnbaykéodài20tiếngtừSanFrancisco, ôngnhấmnháp chút café để lấy lại sự tỉnh táovà tình cờnhìnthấyquỹđạobaytrênbảnđồ.Ôngcóthểthấybiểutượngmáybaynhỏxíuởchặngcuốiđườngbay,làTelAviv.Điềuđócũngtốtthôi,chođếnkhiôngđểýphầncòn lạicủabảnđồ,nhữngđịadanhxungquanh Israel trênmànhình:Beirut -Lebanon,Damascus -Syria,Amman - JordanvàCairo -AiCập.Trongkhoảnhkhắc,ôngrơivàohoảngloạn:“Mìnhđãmuamộtcôngtyởkhuvựcđầyrẫycáchoạtđộngchiếnsựthếnàysao?”DĩnhiêntrướcđóThompsonbiếttênnhữngnướclánggiềngcủaIsrael,nhưngđâylàlầnđầutiênôngnhậnraIsraelbénhỏvàliềnkềvớinhữngquốcgiathùđịchnóitrên

tớinhườngnào.“Cứnhư thể tôiđangbayđếnNewYork thì lạinhìn thấyIrannằmởnơiđúngraphảithuộcvềNewJerseyvậy”,Thompsonthuậtlại.

Ấn tượng này kéo dài không lâu sau khi ông bước ra khỏimáy bay. Tuynhiên,trướckhiôngcảmthấythoảimáiởnơicónhữngđiềulạlẫmvàgâysốc,nóđãkịpmangđếnchoôngmộtsốngạcnhiên thúvị.Ấn tượngđầutiênvàmạnhmẽnhấtlàtrongbãiđậuxecủaFraudScience.Mọixehơiđềudánbiểu tượngPayPal lêncản trước.“Bạnkhôngbaogiờchứngkiếnmộtlòng tựhàovà lòngnhiệt tình lớnđến thếởmộtcông tyMỹ”,Thompsonnói.

Ấn tượng thứhaiđập thẳngvàoThompsonchính là tháiđộcủanhânviênFraudSciences trongbuổihọp toàncông tymàôngphátbiểu.Mọigươngmặtđềuquaysangnhìnôngchămchú.Khôngmộtainhắntin,lướtwebhayngủ gật. Bầu không khí còn nóng lên khi bắt đầu vào màn thảo luận.Thompsonhồitưởnglại:“Mọicâuhỏiđềurấtsắcsảo.Tôithậtsựthấybấtngờvìchưabaogiờnhậnthấynhữngquansátđộcđáonhưvậy-từngđiềumột.Họkhôngphảilàđồngnghiệphaycấpquảnlý;họchỉlànhữngnhânviên trẻ tuổi.Thếnhưng,khôngmộtai tự tivềnhữngthách thức logicmàchúngtôiđãlàmnhiềunămởPayPal.Tôichưabaogiờchứngkiếnmộttháiđộ tập trung, thẳng thắnvàkhôngngạingầnnhư thế trongđờimình.Đếnmứctôiđãtựhỏi:Aiđanglàmviệcchoai?”

NhữnggìScottThompsonvừatrảinghiệmchínhlàliềuthuốcđầutiêncủangườiIsraelvềtinhthần“chutzpah”.TheohọcgiảDoTháiLeoRostenmôtả tiếngYiddish, thứngônngữSlavơcủangườiĐứcđã thất truyền từ lâu,“chutzpahnghĩa là “táo bạo, gai góc, trắng trợn, thần kinh, vô liêm sỉmà

khôngngôntừnàocóthểmiêutảchínhxác”[2].NgườinướcngoàisẽchứngkiếnsựcảgannàyởbấtkỳđâutrênđấtIsrael:Trongcáchcácsinhviênđạihọcnóichuyệnvớigiảngviên,nhânviêntháchthứcôngchủ,binhlínhchấtvấnsĩquanchỉhuyvàthưkýsửalưngcácbộtrưởngchính phủ. Tuy nhiên, đối với người Israel, đây không phải là sự cả gan,mà là điều hết sức bìnhthường.NgườiIsraelhọcđượcrằngtínhquyếtđoánnàylàđiềubìnhthường,tínhtrầmlặngsẽlànguycơbịtụtlạiphíasau,dùlàởnhàriêng,trêngiảngđườnghaytrongquânđội.

ĐiềunàyđặcbiệtrõtrongcáchngườiIsraelgọitênnhau.JonMedved,mộtnhàđầutưmạohiểmvàlàdoanhnhânngườiIsrael,thíchtríchdẫnnhữnggìônggọilà“phongvũbiểubiệtdanh”:“Bạncóthểhiểuđượcnhiềuvềbảnchấtmộtxãhộithôngquacáchngườidângọitêngiớilãnhđạocủahọ.Israellànướcduynhấttrênthếgiớimàmọinhânvậtnắmquyền-baogồmcảthủ

tướng và các tướng lĩnh trong quân đội - đều đượcmọi người, kể cả dânchúnggọibằngbiệthiệu.”

Cụ thể,biệtdanhcủaThủ tướngBenjaminNetanyahuvàArielSharon lầnlượt là “Bibi” và “Arik”.Một cựu lãnh đạo đảng Lao động là Bin-yaminBen-Eliezer có biệt danh “Faud”. Vị Tham mưu Trưởng trong quân độiIsraelgầnđây làMosheLevisởhữubiệtdanh“MosheVeHetzi”,nghĩa làMoshe-và-một-nửa, do ông này cao đến 1,98 mét. Nhiều cựu tướng lĩnhkhác trong lịch sử quân đội Israel cũng được đặt biệt danh nhưRehavam“Gandhi” Zeevi, David “Dado” Elazar và Rafael “Raful” Eitan. Một nhàlãnh đạo nổi tiếng của Đảng Shinui, Yosef Lapid từng mang biệt danh“Tommy”.Còn“Bugie”làbiệtdanhcủavịbộtrưởnghàngđầutrongchínhquyềnkếtiếpcủaIsraellàIsaac“Bugie”Herzog.Ngườitakhôngngạidùngcôngkhainhữngcái tênđặcbiệtnày, thayvìchỉnóisau lưngcácvịquanchức.Điều này, theo lập luận củaMedved, chính là đại diện chomức độthânmậttrongcácmốiquanhệcủangườidânIsrael.

TháiđộvàsựthânmậtcủangườiIsraelcònđượcbắtnguồntừnềnvănhóakhoandungmàngườiIsraelgọilà“thấtbạicótínhxâydựng”,hay“thấtbạithôngminh”.Giớiđầu tư Israel tin rằngnếukhông thôngcảmvớimột sốlượnglớnthấtbạicủacácdoanhnghiệp,thìsẽkhólòngđạtđượcsựđổimớithậtsự.TrongquânđộiIsrael,xuhướngxemxétcácbiểuhiện-dùthấtbạihaythànhcông-tronghuấnluyện,nhữnglầntậptrậnmôphỏng,thậmchíngaytrênchiếntrường,đềumanggiátrịtrunglập.Miễnlàcácphivụmạohiểmđượcthựchiệnmộtcáchthôngminhvàkhôngbấtcẩnthìngườitaluônhọchỏiđượcđiều

NhưgiảithíchcủagiảngviêntrườngĐạihọcThươngmạiHarvard(HSB),ôngLorenGary,việcphânbiệtrạchròigiữa“mộtcuộcthửnghiệmđượclên

kếhoạchkỹlưỡngvàviệcănmay”[3]làrấtquantrọng.ỞIsrael,sựphânbiệtnàycàngthểhiệnrõtronglĩnhvựcđàotạoquânđội.Mộtsĩquanhuấnluyệnkhôngquânchochúngtôibiết:“Chúngtôikhôngcổvũquámứckhibạnlàmtốt,nhưngcũngkhônggiếtchếtbạnnếuchẳngmaythất

bại”[4]

.

Thật vậy, một nghiên cứu vào năm 2006 của Đại học Harvard cho thấynhữngdoanhnhântừngthấtbạisẽcócơmaythànhcôngcaohơn20%vớilần khởi nghiệp tiếp theo của họ; đây là tỉ lệ cao hơn những người khởinghiệp lần đầu và không quá thua kém những doanh nhân từng đạt được

thànhcôngtrướcđó[5].TrongcuốnTheGeographyofBliss(tạmdịch:Địalýhạnhphúc),tácgiảEricWeinermiêutảmộtquốcgiacólòngbaodungvớisựthấtbạilàquốcgia“củanhữngngười

đượctáisinh,nhưngkhôngphảivớiýnghĩatôngiáo”[6]

.ĐiềunàycàngtỏrađúngđắntrongchínhsáchluậtbảohộphásảnvàthànhlậpdoanhnghiệpcủaIsrael.Theođó,nướcnàyđượcxemlàmôitrườngtốtnhấtTrungĐông-vàlàmộttrongnhữngnơitốtnhấtthếgiới-đểmởmộtcôngtymới,kểcảkhidoanhnghiệpcũcủabạnbịphá sản.Điềunàycòncó thểhiểu theonghĩangười Israel luônkhôngngừngnỗlựctìmkiếmcơhộimới.

Aimớiđến Israel sẽ thấyngườibảnxứ thật thô lỗ.Người Israel sẽkhôngngạingầnhỏibạnbaonhiêutuổi,haykhoecănnhàhọởvàxehọđigiábaonhiêu tiền.Thậmchíngười Israelcònnhậnxétnhữngôngbốbàmẹxa lạgặptrênđườnghaytrongcửahàngbáchhóarằnghọkhôngchoconcáiănmặcphùhợpvớithờitiết.NhữnggìđượcnóivềngườiDoThái-haingườiDoThái,baýkiến-làhoàntoànchínhxácvớingườiIsrael.Nhữngngườikhôngthíchsựthẳngthắnđượcxemlàquátrớnnàysẽkhôngcóthiệncảmvớingười Israel, nhưngngườikhác thì thấy thoảimáivàxemđây làbiểuhiệncủasựchânthành.

“Chúng tôiđã làm theocáchcủangười Israel; chúng tôi tranhcãiđếnkhi

thắngmớithôi”.[7]ĐâylàcáchShmuel“Mooly”Eden,lémlỉnhtómtắtvềquátrìnhđốiđầulịchsửgiữabanlãnhđạoIntelởSantaClaravànhómnhânviênIsraelcủamình.Vàđâycũnglàmộtbàihọckinhnghiệmvềtinhthần“chutzpah”.

SựsốngcòncủaIntelđãquyếtđịnhkếtquả.NhưngcuộctranhchấpdữdộivàkéodàinhiềuthángnàykhôngchỉvìIntel,màsẽđịnhđoạtsựtồntạicủamáy tínhxách tay -một sảnphẩmngàynayquáphổbiếnđếnnỗibịxemthường.EdenlàngườiphụtráchcáchoạtđộngcủaIntelởIsrael-nhàtuyểndụngtưnhânlớnnhấttrêncảnướcvàđạtkimngạchxuấtkhẩuhàngnămlên

tới1,53tỉUSD[8].EdenkểlạicâuchuyệncủaIntelởIsrael,vàcuộcđấutrígiữaIntelvàngườiIsrael.

Trongsuốtlịchsửpháttriểncủangànhđiệntoánhiệnđại,tốcđộxửlýdữliệu-khoảngthờigiancầnthiếtđểmáytínhcủabạnhoàntấtmộtthaotác-đượcquyếtđịnhbằngtốcđộcủacácconchipbóngbándẫn.

Nhữngbóngbándẫnnàyhoạtđộngtheophươngthứctắt-mởtheochukỳđểtạoramậtmã,giốngnhưnhữngchữcáiđểtạothànhtừ.Tậphợplại,hàng

triệuchukỳđượcghi lạivà thao tácdữ liệunhữngcáchvô tận.Cácbóngbándẫn tắt -mởvới tốcđộcàngcao (“đồnghồ tốcđộ”củacácbóngbándẫn),phầnmềmchạycàngnhanh,chuyểnhóacácmáyvi tính từcácmáytínhtoánđơnthuầnthànhphươngtiệngiải tríđaphươngtiệnvàmáymócdùngtrongcácdoanhnghiệp...

Nhưngđếntậnnhữngnăm1970,chỉnhữngnhàkhoahọcnghiêncứuvềtênlửavàcáctrườngđạihọclớnmớisửdụngmáytính,vàimáytínhcònchiếmcảcănphòng,thậmchícảtòanhà.Ýtưởngvềmộtchiếcmáytínhcánhânnằmgọn trênbàn làmviệc chỉ là thứ sảnphẩmcủakhoahọcviễn tưởng.Songmọithứbắtđầuthayđổivàonăm1980,khinhómHaifacủaIntelthiếtkếraconchip8088,vớicácbóngbándẫncóthểtắt-mởkhoảngnămtriệulầnmỗigiây(4,77megahertz),vàcókíchthướcđủnhỏđểtạoramáytínhdùngtrongvănphòngvànhàriêng.

TậpđoànIBMsauđóđãchọnchip8088củaIntellàmnãobộchomáytínhcánhân,hayPCđầutiêncủahãngnày,mởramộtkỷnguyênmớichomáytính. Đây cũng là một đột phá vượt bậc của Intel. Phóng viên MichaelMalonenhậnxét:“VớihợpđồngcủaIBM,Intelđãchiếnthắngtrongcuộc

chiếnvixửlý”.[9]

Từđótrởđi,côngnghệđiệntoánngàycàngthunhỏvềkíchthướcvànhanhhơnvề tốc độ xử lý.Vàonăm1986, nhàmáy sản xuất duynhất tại nướcngoàicủaIntelởJerusalemđãchorađờichip386,đạttốcđộ33megahertz.Dùchỉ làmộtphầnnhỏsovới tốcđộcủabộchipngàynay, song tại thờiđiểmđóIntelđãgọiđâylàmộtconchip“siêunhanh”-gấp7lầnchip8088.Intel đã vững vàng trên lộ trìnhmà người đồng sáng lập hãng làGordonMoore đã dự đoán:Cứ sau 12 - 24 tháng, số lượng bóng bán dẫn lắp đặttrongconchipsẽgiảmmộtnửa,còntốcđộthìtănggấpđôi.Câunóinàycònđượcbiếtđếnvớitêngọi“ĐịnhluậtMoore”.

Nhưvậy,ngànhcôngnghiệpvixửlýđãđượcxâydựngtrênnhậnthứcnày,chorađờinhữngthếhệchipngàycàngmạnhhơn.IBM,PhốWallvàgiớibáochítronglĩnhvựckinhdoanhcũngnhanhchóngnhậpcuộc,vớitốcđộvàsốlượngbóngbándẫngiờđâylàtiêuchuẩnđểxácđịnhsứcmạnhcủamộtconchip.

Quátrìnhnàykéodàiđếnnăm2000,thờiđiểmxuấthiệnmộtyếutốkhác:

Nănglượng.ĐúngnhưMooredựđoán,chipngàycàngnhỏhơnvànhanhhơn.Songchúngcũngtiêuthụnhiềuđiệnnănghơnvàdođótỏanhiềunhiệthơn,trởthànhmộtvấnđềthậtsựđángquanngại.Giảiphápkhảthinhấtlàdùngquạt,nhưngvớimáytínhxáchtaythìquạtquálớnđểlắpđặtvàobêntrong.Các chuyêngia trongngànhgọivấnđềhócbúanày là “Bức tườngnănglượng”.

NhữngkỹsưngườiIsraelcủaIntellànhómđầutiêntrongcôngtynhậnthấyđiềunày.ĐộingũHaifacủaIntelđãmấttrắngnhiềuđêmvớicàphênóng,đồănnguộivànhữngcuộcthảoluậnchitiếtđểvượtqua“bứctườngnănglượng”.Họđãtậptrunghơnbấtkỳaitrongngànhcôngnghiệp“diđộng”-thiếtkếchipchomáytínhxáchtayvàcácthiếtbịcầmtaykhác.Nhậnthấykhuynhhướngnày,IntelđãgiaochochinhánhIsraelchịutráchnhiệmpháttriểnnhữngchipdiđộngchocảtậpđoàn.

Nhưng thậmchí khi đã được giao trọng trách này, nhómkỹ sư Israel vẫnkhôngchịu thỏahiệpđể làmviệc theophongcáchIntel.DavidPerlmutter,GiámđốcIntelIsraelchobiết:“Thậmchítrướccảkhiđượcgiaonhiệmvụnhưmột nhómdi động, nhómphát triểnở Israel đã luôn đề xuất các giảiphápchobộvixửlýdiđộng-tráingượcvớinhữngquanniệmtruyềnthốngởIntel”.DavidtốtnghiệpHọcviệnCôngnghệTechnion,nơiđượcxemlà

MITcủaIsraelvàthamgiathiếtkếchiptạiIntelIsraeltừnăm1980[10].Mộttrong số những ý tưởng độc đáo này là việc tìm cách vượt qua “bức tường năng lượng”. RonyFriedmanlàkỹsưhàngđầucủaInteltạithờiđiểmđó.Ôngđãluôntrăntrởtrongviệctìmcáchsảnxuấtnhữngconchiptiêuthụítnănglượng,vốnngangnhiênchốnglạigiáođiềuđangthắngthếkhiđórằngcáchduynhấtgiúpchipmạnhhơnlàcấpthêmnhiềunănglượngchobóngbándẫn.Ôngnghĩđiềunàyhơigiốngviệcbắtđộngcơxehơilàmviệcnhiềuhơnđểgiúpxechạynhanhhơn.Chắcchắncósựliênquangiữatốcđộxehơivàtốcđộcủabộvixửlý,nhưngđếnlúcnàođóđộngcơxehơisẽbịnóngdoquátải,vàcảchiếcxesẽchậmlại.

Friedmancùngđộingũkỹ sư Israel đã tìm ragiải pháp tương tựnhưquátrình sang sốcủaxehơi,người láivẫnđảmbảođược tốcđộxe trongkhiđộngcơchạychậmlại.Trongmộtconchip,điềunàyđượcthựchiệntheocáchkhác:Họphântáchcáclệnhđượcgửiđếnconchip.Nhưnghiệuquảthìvẫnthế:NhữngbóngbándẫntrongdòngchiptiếtkiệmđiệncủanhómIntelIsraelkhôngcầntắt-bậtnhanhnhưtrước,tuynhiênquátrìnhxửlýdữliệuvẫntươngtựnhưviệcsangsốxehơilêntốcđộcaohơn,nênchúngcóthểxửlýphầnmềmnhanhhơn.

KhinhómkỹsưIntelIsraeltrìnhbàyýtưởngcủahọvớibanlãnhđạoIntelở

SantaMonica,họđãnghĩrằngchắcsếpsẽrấthồihộp.Còngìtốthơnmộtchiếcxehơichạynhanhmàkhôngquánóng?Tuynhiên,điềuđượcnhómIsraelnhìnnhậnnhưmộttàisản-rằngđộngcơsẽchậmhơn-banlãnhđạoIntellạicoiđólàrắcrốilớn...Suychocùng,toànbộngànhcôngnghiệpbándẫnkhiđóđãđánhgiásứcmạnhvàgiátrịcủamộtconchipbằngcáchđotốcđộxửlýhay“Đồnghồtốcđộ”.

Những con chip của Israel có tốc độ xử lý nhanh hơn cũng không quantrọng.“Độngcơ”củamáytính-tạoratừnhữngconchipcủabóngbándẫnlạitắt-mởkhôngđủnhanh.GiớiphântíchtạiPhốWallbàytỏsựhứngthú(haylạnhnhạt)vớicổphiếucủaInteldựatrênhiệusuấtcủathamsố:Đồnghồ tốcđộnhanhhơn:Mua;Đồnghồ tốcđộ chậmhơn:Bán.Những ai cốgắngthuyếtphụcngànhcôngnghiệpvàgiớibáochírằngsốliệunàyđãlỗithờilàkẻthuacuộc.ĐặcbiệtkhichínhIntellànơiđãtạoranó-thôngquađịnhluậtMoore-sựgắnbócủaphảnxạcóđiềukiệnvớiđồnghồtốcđộ.NótươngtựnhưviệcthuyếtphụchãngxeFordtừbỏviệctìmkiếmthôngsốmãlựcmạnhhơn,hoặcnóivớihãngTiffany’srằngkíchcỡcaratchẳnglàgì.

“Chúngtôibịbậtrakhỏibánhxethờiđại-đồnghồtốcđộlàvuavàchúng

tôilàkẻngoàilề”,RonyFriedmanhồitưởnglại[11].

bộphậnchipcủaIntel,PaulOtelliniđãrasứchủytoànbộdựán.HọcthuyếtvềthôngsốtốcđộđãănsâuvàonãocủabanlãnhđạoIntel,vàhọkhôngcóýđịnhtổchứcmộtcuộchộithảovềviệcnênhaykhôngnênthayđổiđiềuđó.

“Hộithảo”làmộtphầncủavănhóaIsrael,vốncótừthờilậpquốc.Từcuốitháng3đếncuối tháng5năm1947,DavidBen-Gurion-đượcđánhgiá làGeorgeWashingtoncủaIsrael-đãtiếnhànhđiềutrathựctrạngvũtrangcủangườiDoTháiPalestine,trongsựtiênđoáncủamộtcuộcchiếnchắcchắnsẽxảyranếuIsraeldámtuyênbốđộclập.Ôngđãdànhnhiềuthờigianđểgặpgỡ,thămdòvàlắngnghecáccánhântronggiớiquânsựthuộcmọicấpbậc.HơnsáuthángtrướckhiLiênHợpQuốcquyếtđịnhthôngquakếhoạchchiatáchPalestinethànhhaiquốcgia:MộtnhànướcDoTháivàmộtnhànướcẢ-rập,Ben-GurionđãnhậnthứcsâusắcrằnggiaiđoạntiếptheotrongmốixungđộtẢ-rập-IsraelsẽkhácxavớicuộcchiếnmàquânđộiDoTháithamgiatừtrướckhithànhlậpnhànướcIsraelchínhthức.Dovậy,họcầnlùilại,giữanhữngtranhcãiđangdiễnra,đểlậpkếhoạchđốiphóvớinhữngmốiđe

dọacậnkề.

Kết thúc buổi hội thảo, Ben-Gurion đã viết về sự tự tin và sẵn sàng củanhữngngườilínhnhưsau:“Chúngtaphảithựchiệnnhiệmvụkhókhăn-laychuyểntậngốcnhữngngườivẫn,đãvàđangnghĩrằnghọđangcóthứgìđó.Thựctế,họchẳngcógì.Họcóýchí,họcónănglựctiềmẩn,nhưnghọcũng

cầnýthứcrằng:Cóbộtmớigộtnênhồ”[12].

Dĩnhiên,OtellinicủaIntelkhôngbiếtđếncâuchuyệnnày,nhưngnhómkỹsưIsraelgửiđếnôngmộtthôngđiệptươngtự.HọđãnhìnthấytrướcviễncảnhIntelngàycàngtiếngầntới“bứctườngnănglượng”.Thayvìthụđộngchờđểhúcvàonó,nhómkỹsưIsraelmuốnOtellinitránhđiềuđóbằngcáchlùilạimộtchút,bỏlạinhữngtưduythôngthường,vàxemxétsựthayđổimangtínhcănbảntrongchiếnlượccôngnghệcủaIntel.

Theomộtsốngườinhậnđượcsự“quấyrầy”củanhómkỹsưIntelIsrael,cácCEOởSantaClarađãmuốnbópchếtnhómIsrael.ĐộingũnhânviênIsraelđãtrảiquachuyếnbay20giờgiữaTelAvivvàCalifornia,thườngxuyênđếnnỗidườngnhưhọcómặtởkhắpnơi,sẵnsàngdồncácvịCEOởhànhlanghoặc thậmchí trongnhàvệ sinh,hoặcbấtkỳđâuđể tranh luậnvề trườnghợpcủahọ.DavidPerlmutterdànhmộttuầnmỗithángđểcómặttạiđạibảndoanhSantaClaravàdànhphầnlớnthờigianđểnhấnmạnhvềtrườnghợpcủanhómIsrael,nhằmthuyếtphụccácsếpgiữlạidựáncủahọ

Một luận điểm được phía Israel nhấnmạnh là việc dẹp bỏ học thuyết vềthôngsốđồnghồtốcđộtuykhôngphảilàkhôngcórủiro,nhưngnếucứgiữlạitưduynàysẽcòngâynguyhiểmhơn.NóinhưDovFrohman,ngườisánglập Intel Israel: “Nỗi sợ hãi mất mát luôn lớn hơn niềm hy vọng nhận

được”[13].

FrohmanđãcốgắngrấtlâuđểnuôidưỡngvănhóatranhluậnvàkhôngnhấttrítạiIntelIsraelvàônghyvọngrằngđặctínhnàysẽảnhhưởngtớiSantaClara.“Mụctiêucủangườilãnhđạo”,ôngnói“làtốiđahóasựchịuđựng-trongkhikhuyếnkhíchsựbấtđồngchínhkiến.Khimộttổchứcđangtrongthờikỳkhủnghoảng,thiếusựchịuđựnglàvấnđềlớn.Điềuđócónghĩalànhữngthayđổibạnthựchiệnlàchưađủtriệtđể...hoặcnhữngýkiếnđãđâmđầuxuốngđất.Nếubạnthậmchíkhôngnhậnramọingườitrongtổchứcbấtđồngvớibạn,bạnđanggặprắcrốirồi”.

Cuốicùng,nhómkỹsưngườiIsraelđãsốngsótvàchiếnthắngtrongcuộctranhluậnvớicácôngchủngườiMỹ.MộtCEOcủaIntelnhớlại:“Mỗilầnxuấthiện,họlạicónhữngkếtquảnghiêncứuvàdữliệutốthơn,thuyếtphụchơn”.Dầndần,họđãđưaranhữnglậpluậnvữngchắcvềhướngpháttriểncho ngành công nghiệp này.Nhóm Israel đã nói với các nhà quả lý rằng:Intelhoặclàpháttriểntheohướngđóvàdẫnđầu,hoặcsẽbịlỗithời.

CuốicùngthìOtellini,lầnnàyvớicươngvịCEO,đãthayđổiýđịnh.Thậtkhó để phản bác lại công trình nghiên cứu áp đảo của nhómkỹ sư ngườiIsrael,chưakểđếnsựbềnbỉcủahọ.Vàotháng3năm2003,dòngchipmớicómãlàBanias-đượcđặt theotênmùaxuânởphíaBắcIsrael-đãđượcđưarathịtrườngdướidạngchipCentrinodànhchomáytínhxáchtay.Tốcđộcủanóchỉbằngmộtnửaconsố2,8gigahertzphổbiếntrongdòngchipPentiumđangthốngtrịthịtrườngmáytínhbàn,vớigiáđắtgấpđôi.Nhưngnóđãđemlạichongườidùngmáytínhxáchtaytínhdiđộngvàtốcđộmàhọcần.

Việc chuyển sang dùng thiết kế của nhómkỹ sư Israel được Intel và giớicôngnghệgọilà“bướcngoặtkhônngoan”,vìnólàcáchtiếpcậnhoàntoànkhácbiệt sovớiphươngpháp truyền thống lànỗ lực tăng tốcđộcủachipnhưnglạibỏquayếutốquantrọnglàlượngnhiệttỏaravàmứctiêutốnđiệnnăng.Saunày,Intelđãápdụngmôhình“khônngoan”nàykhôngchỉchochipdiđộng,màcònchocácthếhệchiptiếptheodànhchomáytínhđểbàn.Khinhìnlại,điềuấntượngnhấtvềchiếndịchcủanhómIsraelchothiếtkếmớichính lànhữngkỹsưnàkhôngchỉcốgắnghoànthànhcôngviệccủahọ.Họquantâmđếntươnglaicủacảcôngty;cuộcchiếnnàykhôngphảiđểphânthắngthuatrongnộibộIntel,màlàđểthắngtrongcuộcchiếnvớicácđốithủ.

Kết quả làmẫu thiết kế chipmới củanhóm Israel, từngbị chếgiễu trongcông ty,được thị trườngđónnhậnvangdội,gópphầnvàosự tăng trưởng13%trongdoanhsốbánhàngcủaInteltừnăm2003tớinăm2005.NhưngIntelvẫnchưahoàntoànloạibỏhếtcácnguycơ.Bấtchấpthànhcôngcủadòngchipmới,vàonăm2006,nhữngcạnhtranhmớiđãkhiếnthịphầncủaIntelgiảmxuốngmứcthấpnhấttrongvòngmườimộtnăm.Lợinhuậnròngcũngvìthếgiảm42%khiIntelbuộcphảihạgiábánsảnphẩmđểgiữvững

thịphần[14].

MọichuyệnbắtđầukhảquanhơnchoIntelvàocuốitháng7năm2006,khiOtellinitrìnhlàngchipCore2Duo,thếhệtiếptheocủadòngPentium.Đâylàdòngchipápdụng”bướcngoặtkhônngoan”củanhómnghiêncứuIsraelkếthợpvớimộtcôngnghệmớikhác-cũngdonhómIsraelphátminh-là“côngnghệlõikép”,giúptănghiệunăngcủadòngchipmớimạnhhơnbaogiờhết. “Đây lànhữngbộvixử lý tốtnhấtmàchúng tôi từng thiếtkếvàpháttriển.Sảnphẩmnàykhôngchỉlàmộtthayđổimangtínhnềntảng,màcònlàbướcnhảyvọtmangtínhcáchmạng”,Otellininóivới500thínhgiảtạimộtbuổi liênhoanởđạibảndoanhSantaClaracủaIntel.Ôngvừadứtlời, trênmànhìnhlớnlậptứchiệnranhữngkỹsưđángtựhàođãlàmnênconchipmới.HọđangănmừngthànhcôngtừnhàmáyHaifa,Israelthôngquasóngvệ tinh.CổphiếucủaIntelđãgiảm19%trongcảnămthìsau lễcôngbốsảnphẩmmớivàotháng7,consốnàyliềnnhảyvọtlên16%.Trênđàchiến thắng, Intel liên tụccho ramắt40mẫuchipmới trongvòng100ngàytiếptheo,phầnlớntrongsốnàyvẫndựatrênthiếtkếcủanhómkỹsưIsrael.

Rony Friedman, người hiện vẫn làm việc tạiHaifa, và là lãnh đạo nhữngnhómpháttriểnsảnphẩmcủaInteltrênkhắpthếgiới,chobiết:“Thậtkhôngthể tin chỉmớivàinăm trước,khôngai thèmquan tâmđến sảnphẩmcủachúngtôi.CòngiờđâychúngtôiđangtạoranhữngbộchipđónggópphầnlớnvàodoanhthucủaIntel.”

ĐơnvịbanđầuchỉlàmộtchinhánhhẻolánhgiờlạitrởthànhphaocứusinhchoIntel.DougFreeman,chuyênviênphântíchcủaAmericanTechnologyResearchnhậnxétnhómkỹsưIsraelđã“cứusốngtậpđoànIntel”.Nếucácnhânviênbậc trung tạiHaifakhôngdám thách thứccấp trêncủacông ty,hẳnvịthếtoàncầucủaIntelngàynayđãgiảmsútrấtnhiều.

Việcgiảithànhcôngbà“bứctườngnănglượng”củanhómkỹsưIsraelcòntạoramộtthànhtựutíchcựckhác.Chúngta thườngkhôngnghĩrằngmáytính tiêu thụnhiềunăng lượng-chúng ta thườngbậtmáy tínhsuốtngày-nhưng,một lượng lớnmáy tính thìvẫn tốnđiện... JohnSkinner,CEOphụtráchbộphậncôngnghệsạchcủaIntel,đãtínhtoánlượngđiệnnăngmàbộvixửlýcủaIntelcóthểđãtiêutốnnếucôngtyvẫntiếptụcsảnxuấtchúngtheocáchcũ,thayvìcó“bướcngoặtkhônngoan”vềphíathiếtkếtiếtkiệmđiệnnăngcủanhómIsrael:Mộtkhoảntiếtkiệm20TW(terawatt)điệnchỉtrong hơn hai năm rưỡi.Đây là sản lượng điện đủ thắp sáng cho 22 triệu

bóngđènloại100Wliêntục24giờmỗingày,bảyngàymộttuầntrongsuốtmộtnămliền.Trongbáocáocủamình,Skinnerviết:“ChúngtôiđãtiếtkiệmđượchaitỉUSDchiphínănglượng.Consốnàyđủđểxâyvàinhàmáynhiệtđiện...Chúngtôi rất tựhàođãgiảmđượcđángkể lượngkhí thảiCO2của

côngty”[15].

Tuynhiên,ýnghĩatrongcâuchuyệnIntelIsraelkhôngchỉdừnglạiởviệcnhómkỹsưHaifađãđemlạimộtgiảiphápcáchmạnggiúpvựcdậycảcôngty.Mộtsángkiếnđơnlẻvẫnchưađủđểthuyếtphụcmộtbanlãnhđạokhôngkhoannhượng.Phảisẵnsàngđưanólêncấpcaohơn,thayvìngoanngoãnchấpnhậnmọimệnhlệnhtruyềnxuống.Nhưnghànhđộngmạnhmẽvàtáobạonàytừđâura?

DadiPerlmutterhồi tưởng lạicúsốccủamộtđồngnghiệpMỹkhi lầnđầutiênchứngkiếnvănhóacôngsởcủangườiIsrael.“Khithấychúngtôibướcratừphònghọp,ainấymặtđỏbừngvìlathét,anhấyhỏitôicóchuyệngìvậy.Tôitrảlời:Chẳngcógìhết.Chúngtôiđãđạtđượcvàikếtquảtốtđẹp”.

Loại tranh luậnquyết liệtbịghétcayghétđắng trongvănhóakinhdoanhcủacácquốcgiakhác,nhưngvớingườiIsrael,đâylàgiảipháptốtnhấtđểgiải quyếtmột vấn đề.Một nhà đầu tư ngườiMỹ trong các doanhnghiệpmớithànhlậpcủaIsraelnói:“Nếucóthểdẹpbỏcáitôibanđầu,bạnsẽtạora bầu không khí rất thoải mái. Trong các doanh nghiệp Israel hầu nhưkhôngcóhiệntượngnóixấusaulưng.Bạnluônbiếtmìnhđangđứngởvịtrínào.Việcnàycũngtránhmấtthờigianchonhữngviệcnhảmnhíkhác.”

SaunàyPerlmutterchuyểnhẳnđếnSantaClara,trởthànhPhóChủtịchphụtráchbộphậnđiệntoándiđộngcủaIntel.Bộphậncủaôngtạoramộtnửadoanh thu cho toàn công ty.Ông nói, “Khi tôi quay về Israel, giống nhưquayvềnềnvănhóaxưacũcủaIntelvậy.Mọichuyệndễdànghơn trongmộtquốcgianơisựlịch thiệpkhôngquáquantrọng”.khácbiệt trongvănhóaMỹvàIsraellớnđếnnỗiIntelđãbắtđầutổchứcnhiều“hộithảogiaolưuvănhóa”đểlàmcầunối.MoolyEden-nhânvậtchủtrìcácbuổihộithảocủaIntel-chobiết:“SaukhisốngởMỹnămnăm,tôicóthểkhẳngđịnhđiềuđộcđáonhấtcủaIsraellànềnvănhóa.NgườidânIsraelkhôngcóvănhóaquákỷluật.Từthuởsơkhaichúngtôiđãđượcdạyphảiluônnghingờcáicósẵn,phảiluônđặtcâuhỏi,tranhluậnvềmọivấnđềvàsángtạo.”

Cuốicùng,ôngkếtluận:“QuảnlýnămnhânviênngườiIsraelluônkhókhănhơnnămmươingườiMỹ.VìngườiIsraelluônthửtháchbạnmọilúc-bắtđầubằngnhữngcâuhỏinhư“Tạisaoônglàsếpcủatôi; tạisaotôikhông

phảisếpcủaông?”[16]

Chương2:Doanhnhântrênchiếntrường

VịchỉhuytăngthiếtgiápIsraeltừngthamgiacuộcchiếnvớiSyriacũnglàgiámđốckỹthuậtgiỏinhtthếgiới.Giớichỉhuytăngthiếtgiáplàbậcthầytriểnkhaivàchỉđạochi tiếtcaođộ.Nhậnxétnàydựatrênhaimươinămkinhnghiệmlàmviệcchungvàquansáthọ.

-ERICSCHMIDT-

Ngày6tháng10năm1973,tạithờiđiểmtoànbộđấtnướcIsraelđangngừngmọihoạtđộngđểănmừngngàylễlinhthiêngnhấttheolịchDoThái,liênquân Ai Cập và Syria phát động cuộc chiến Yom Kippur tấn công chớpnhoángvàonhànướcDoThái.Chỉtrongvàitiếngđồnghồ,quânđộiAiCậpđãxuyênthủngtuyếnphòngthủcủaIsraeldọckênhđàoSuez.BộbinhAiCậpcũngtrànvàocácụxetăngđượcIsraelchuẩnbịtừtrướctrongtrườnghợpbịtấncông,vớihàngtrămxetăngAiCậpvàSyrianhanhchóngtiếnsátngaysauđó.

ĐãsáunămsauchiếnthắngvangdộicủaIsraeltrongCuộcchiếnSáuNgàynăm 1967, chiến dịch quân sự chưa từng có tiền lệ trên thế giới khi đó.Trướccuộcchiến,dườngnhưmọiyếu tốđềuchống lạinhànướcDoTháimới ra đời vỏn vẹn 19 năm; họ đứng trước nguy cơ bị liên quân Ả-rậpnghiềnnát.Nhưngsausáungàygiaochiến,IsraelđãđánhbạicùnglúcquânđộiAiCập,JordanvàSyriavàmởrộngbiêngiớikhigiànhđượccaonguyênGolan,dảiGazavàbánđảoSinaicủaAiCập.

ChiếnthắngnàyđãmangđếnchongườiIsraelcảmgiácbấtkhảchiếnbại,khôngmột ai nghĩngườiẢ-rậpdámmạohiểmkhai chiếnnữa.Thậmchí,giớiquânđộiIsraelcũngtinrằngnếungườiẢ-Rậptấncônglầnnữa,họsẽvẫnchiếnthắngnhưnăm1967.

Vìvậyvàongày6tháng10năm1973,Israelchưasẵnsàngchocuộcchiếnnày.TuyếnphòngngựmỏngmanhcủaIsraeldọckênhđàoSuezkhôngphảiđốithủcủaquânAiCậpápđảo.Đằngsautiềntuyếnbịpháhủy,Israelchỉcònđúngba lữđoànxe tăngđứnggiữaquânAiCậpvà thủđôTelAviv,trongđóchỉmộtlữđoàngầntiềntuyếnnhất.

DướisựchỉhuycủathượngtáAmnonReshef,lữđoànnàycónhiệmvụbảovệmộtkhuvựcrộng120dặmchỉvới56chiếcxetăng.TrongkhicăngthẳngchờđợicuộcchạmtránvớiquânAiCập,Reshefbỗngthấytừngchiếctăngbị trúng đạn. Nhưng lúc đó không hề có bóng dáng xe tăng hoặc vũ khíchống tăngcủakẻ thù.Vậy thứgìđang tiêudiệt lữđoàn tăngcủaAmnonReshef?

Đầutiên,ôngtưởngxetăngcủamìnhbịdínhhỏalựctừsúngphónglựu,haycòngọilàsúngchốngtăngvácvai.Reshefliềnralệnhchoquânlùilạimộtchútđểthoátkhỏitầmbắncủasúngphónglựu.Thếnhưngcácxetăngvẫntiếp tụcnổ tung.Lúcnàyvị thượng támớihiểu rằngđơnvịmìnhđang làmụctiêucủamộtloạivũkhívôhìnhhoàntoànmới.

Đúngvàolúcđó,tổláimộtxetăngbịtrúngđạnnhưngmaymắnthoátchếtkểlạivớiResheftuyhọkhôngnhìnthấygì,nhưngnhữngngườibêncạnhcónhìn thấymột tia sángđỏ chiếuđếnxe tăngmục tiêu.Người tapháthiệnnhiềusợidâybêncạnhđốngxáctăngbịbắncháy.ReshefđãkhámpháravũkhíbímậtcủangườiAiCập:TênlửaAT-3Sagger.

Được thiết kế bởi Sergei PavlovichNepobedimyi,một người có họ trongtiếngNganghĩalà“bấtkhảchiếnbại”,tênlửaSaggerrađờivàonăm1960.VũkhímớinàylúcđầuchỉtrangbịchocácnướcthuộckhốiWarsawnhưngsaunày lạiđượcquânđộiSyriavàAiCập sửdụng trong suốt cuộcchiếnYonKippur.Saunày,BộQuốcphòngIsraelthốngkêhọđãmất400xetăngtại phòng tuyến phía bắc và nam, cùng 600 chiếc khác bị hư hỏng nặngnhưngđãquaylạichiếntrườngsaukhiđượcsửachữa.Trongsố290xetăngthuộcsưđoànthiếtgiápIsraelởbánđảoSinai,cóđến180chiếcbịpháhủyhoàn toànngay trongngàyđầu tiên.Mộtnửadođạnsúngphóng lựu,nửacònlạiđếntừtênlửaSagger.

TênlửaSagger là loại tênlửađượcdẫnhướngbằngdây,vàdomộtngườilính nằm sátmặt đất bắn đi. Tầm bắn hiệu quả của Sagger vào khoảng 3nghìn mét, gấp 10 lần súng phóng lựu, và sức hủy diệt cũng mạnh hơn

nhiều[17].

Ngời điều khiển Sagger có thể hoạt động đơn độc và không cần nấp sauchướngngạivật,cácụcátđãgiúpthựchiệnviệcnày.Anhtachỉcầnkhai

hỏatênlửabayvềvịtríxetăng,sauđódùngphímđiềukhiểnđểđiềukhiểnchấmđènđỏnằmởđuôi tênlửa.Chừngnàongười línhcònnhìnthấyánhđènđỏ,sợidâylúcnàyvẫnnốivớiđuôitênlửachophépanhtađiềukhiển

tênlửabaytớimụctiêumộtcáchchínhxáctừkhoảngcáchrấtxa[18].

TìnhbáoIsraelđãbiếtvềSaggertừtrướccuộcchiến,thậmchícònđốiđầutrựcdiệnvớinó trongcácđợtxungđộtnhỏ lẻdọcbiêngiớiAiCập trongCuộc chiến tiêuhao saunăm1967.Tuynhiên, giới lãnhđạo chópbu củaIsrael lại cho rằng Sagger cũng chỉ là một loại vũ khí chống tăng khác,khôngkhácmấysovớiloạitừngsửdụngtrongcuộcchiếnnăm1967,vốnđãbịquânđộiIsraelđánhbại.Vàcứthế,IsraelkhônghềchuẩnbịsẵnphươngánđốiphóvớimốiđedọaSagger.

Reshefvàbinhlínhđãphảitựkhámpháxemthứvũkhígìđangtấncônghọvàlàmthếnàođốiphóvớinó,tấtcảdiễnradướisứcnóngcủachiếntrường.

NhómsĩquancònlạicủaReshefđãdựavàobáocáocủaquânlínhđểtìmramộtsốnhượcđiểmcủaSagger,nhưtốcđộbaychậmvàbịlệthuộcvàotầmmắtquansátliêntụccủangườiđiềukhiểntừxa.ThếlàquânIsraelthựchiệnchiếnthuậtmới:Mỗikhimộtxetăngnhìnthấytiasángđỏ,tấtcảxetănglậptứcvừadichuyểntheonhiềuhướngngẫunhiên,vừakhaihỏavềvịtrícủakẻtấncôngởđằngxa.

Bụimùbốclêndochuyểnđộngcủaxetăngsẽchephủtầmngắmbắncủakẻtấn công.Vàngược lại, việckhai hỏakhiếnkẻ thùkhông thể tiếp tụcdõitheoánhđènđỏởđuôitênlửa.

Saukhi cuộc chiếnkết thúc, chiến thuậtnày cònđượcnhiềunướcNATOhọctheo.Khôngphảibàihọclýthuyếtđượcnhaiđinhailạitrongcáchọcviệnquânsự,hoặcđược in thànhcácgiáoánchiến tranh,chiến thuậtmớihoàntoànlàthànhquảứngbiếntrênchiếntrườngcủaquânđộiIsrael.

Như thông lệ trongquânđội Israel,nhữngchiến lượcsáng tạođềuđến từbinhlínhngoài tiền tuyến-cụ thể làcácsĩquanchỉhuyxe tăngvànhómbinh lính của họ.Những người này thấy việc hỏi ý kiến lãnh đạo để giảiquyếttìnhhuốngđangxảyratạichiếntrườnglàkhôngcầnthiết.Họkhôngthấylạkhitựđưaramộtsángkiếnchiếnthuậtvàứngbiếnngaytrongthờigianthực,hoặckhiđangbay.

Tuynhiênđiềunhữngngườilínhnàyđãtiếnhànhlàrấtkhácthường.Nếulàmviệctrongmộtcôngtyđaquốcgiahayhoạtđộngtrongbấtkỳđơnvịnào thuộc quân đội nước ngoài, có lẽ họ đã không thực hiện những hoạtđộngtươngtự;hoặcítnhấtcũngkhônglàmmộtmình.NóinhưnhàsửhọcMichaelOren, từnglàmviệc trongquânđộiIsraelvới tưcáchsĩquanliênlạc:“MộtsĩquanbậctrungúytrongquânđộiIsraelcóquyềnraquyếtđịnh

lớnhơnngườiđồngcấpthuộcbấtkỳquânđộinàotrênthếgiới”[19].

Điềunày,nhưchúng tôiđãchỉ ra trongvănhóa tậpđoànởchương trước,cũng tương tựnhư thế, thậmchícòn lớnhơn trongquânđội Israel.Thôngthường,khingheđếnkháiniệmvănhóaquânđội,aicũngtưởngtượngrahệthốngthứbậcnghiêmkhắc,sựphụctùngcấptrênvôđiềukiệnvàchấpnhậnthựctếrằngmỗingườilínhchỉlàrăngcưatrongmộtbánhrănglớn.Nhưngđịnhnghĩanàykhôngđúngvớiquânđội Israel.VàởIsrael,mọicôngdânđềuphảithựchiệnnghĩavụquânsựkéodàitừ2đến3năm.

Hiệntượngsĩquancấpdướicóquyềnđưaraquyếtđịnhvượtcấptrongquânđội Israel làkếtquảcủanhucầu thực tếcũngnhưbảnchấtcủa lực lượngnày. “Quân đội nước nào cũng nhận mình giỏi ứng biến, chẳng hạn nhưTrungQuốc,PháphayAnh.Nhưnghầuhếtđềudừnglạiởmứcđộlýthuyết.

Bạnphảinhìnvàocơcấutổchức(củaIsrael)[20]mớithấyrõđiềunày.”ĐólàlờinhậnxétcủaEdwardLuttwak,nhàlịchsửquânsựkiêmchiếnlưcgia,tácgiảcủacuốnThePentagonandtheArtofWar(tạmdịch:LầuNămGócvàNghệ thuật chiến tranh) và cuốnThe IsraelArmy (tạmdịch:Quân độiIsrael).

Đểlàmrõhơnýtrên,Luttwakgiảngvềtỉlệchỉhuyvàsĩquanthuộcbiênchếquânđộihầuhếtcácnướctrênthếgiới,sosánhvớimôhìnhquânđộiIsrael, nơi có rất ít sĩ quan chỉ huy. “Quânđội Israel đặc biệt thiếu hụt sĩquancấplãnhđạo.Cấpdướicóquáítchỉhuyđểbáocáo.Tấtcảđồngnghĩavớiviệcsẽcónhiềusángkiếnhơnđếntừbinhlínhcấpdưới”,ôngnói.

LuttwakchỉrarằngquânđộiIsraelcónhiềutrungúyvàrấtítđạitá.TrongquânđộiMỹ,cứnămbinhlínhthìcómộtsĩquan,thì tỉ lệnàyởquânđộiIsraellàchíntrênmột.KhônglựcIsraelcũngtươngtự,mặcdùcóquymôlớnkhôngquânPhápvàAnhnhưngvẫn có rất ít sĩ quan cấp cao.KhôngquânIsraelhiệnnaydohaivịtướnghaisaolãnhđạo,cấpbậcthấphơnnhiều

sovớitiêuchuẩncủanhiềunướcphươngTây.

ViệcnướcMỹlệthuộcnặngnềvàochỉhuycấpcaothậtracũnghợplý.Suychocùng,quânđộiMỹcóquymôlớnhơnrấtnhiều,thườngthamchiếnxanhàvàphảiđốimặtvớinhữngthửtháchvềhậucầnvàtruyềnđạtmệnhlệnhtriểnkhaiquântạinhiềuchâulụccùnglúc.

Tuynhiên,bấtchấpviệcquânđộimỗinướccóquymôvàcơcấu tổchứcphùhợpvớisứmệnhcủariêngmình,việcquânđộiIsraelcóítchỉhuyhơnvẫnmang lạinhiềuhệquả tíchcực.Chẳnghạnnhư trườnghợpcủaGiladFarhi,một thiếu tá31 tuổi.Anh tacó sựnghiệpkháđiểnhình:Đi lính từnăm18tuổitrongmộtđơnvịbiệtkích,sauđólàmchỉhuymộttrungđộivàmộtđạiđộibộbinh.Sauđó,anhđượcbổnhiệmlàmphátngônviêncủasởchỉhuyphíanam,rồitrởthànhphóchỉhuytiểuđoànđoànbộbinhHaruv.Giờđâyanhlàchỉhuymộttrungđoànbộbinhmớithànhlập.

NhómtácgiảgặpGiladFarhitạimộtcăncứởthunglũngJordan.Chỉmộtngàysaucuộcphỏngvấn,mộtnhómtânbinhsẽđếnđơnvịcủaFarhi.Vàbảy tháng tiếp theo, Farhi sẽ chịu trách nhiệm huấn luyện 650 binh lính,phầnlớnvừahọcxongtrunghọc;cùngvớikhoảng120sĩquan,độitrưởng,

hạsĩquanvànhómnhânviênhànhchính[21].

TheoFarhi,điềuthúvịnhấtởđâylàcácchỉhuycấpđạiđội.“Họrấtthúvị.Nhữngthanhniênnàymới23tuổi,mỗingườichịutráchnhiệmquảnlý100lính,20sĩquanvàhạsĩquan,bachiếcxe,đồngnghĩavới120khẩusúng,súngmáy,thuốcnổ,lựuđạn,mìn,v.v...Mộttráchnhiệmtolớn.Chưahết,nếu lực lượng khủng bố tấn công khu vực thì chỉ huy đại đội sẽ có tráchnhiệmvớiviệcđó.”Farhiđặtracâuhỏi:“Nóitôinghexem,trênthếgiớicóbaonhiêuthanhniên23tuổiphảigánhtrênvaiáplựcnặngnềđếnthế?”

Farhiminhhọamộtthửtháchđiểnhìnhmànhữngchỉhuy23tuổiấyphảiđốimặt.Trongchiếndịchquânsựở thànhphốNablus thuộcBờTây,mộtbinhsĩ trongđạiđộicủaFarhibị thươngvàmắckẹtbên trongcănhộcủamộttênkhủngbố.Lúcnày,ngườichỉhuyđạiđộitạihiệntrườngcóbathứ:Mộtchúchónghiệpvụ,cácbinhsĩcònlạivàmộtxeủiđất.

Ngườichỉhuybiếtnếupháilínhvàotrongtòanhàsẽcónguycơgâythêmthương vong. Nếu anh dùng xe ủi để phá tòa nhà sẽ gây nguy hiểm cho

ngườilínhbịthương.TìnhhuốngcàngnangiảikhitòanhàmụctiêulạicóchungbứctườngvớimộttrườnghọccủangườiPalestine,bêntrongvẫncòngiáoviênvàhọcsinh.Trênmáitrườnghọc,cácphóngviênđangghilạitoànbộsựviệc,còn tênkhủngbốvẫnxảsúngvàocả línhIsrael lẫnnhómnhàbáo.

Trongsuốtvụđốiđầu,vịchỉhuyđạiđộiđãtựđưaramọiquyếtđịnh.Farhiđãcốgắngchỉđạotừxanhưngôngbiếtcầnchocấpdướicủamìnhtùycơứng biến. “Có hàng ngàn tình huống khó khăn cho người chỉ huy và đâykhôngphảilàtìnhhuốngtrongsáchgiáokhoa.”

Cuối cùng người lính bị thương cũng được cứu khỏi tòa nhà, nhưng vẫnchưagiảiquyếtđượctênkhủngbố.Vịchỉhuybiếtrằngcácgiáoviêntrongngôitrườngkhôngdámditảnhọcsinhmặcdùđanggặpnguyhiểm,vìsợbịbọnkhủngbốkết tộiđồng lõavới lính Israel.Anhcũngbiếtnhómphóngviênsẽkhôngchịu rờikhỏimáinhàvìkhôngmuốnbỏ lỡ tin tứcsốtdẻo.Giảiphápcuốicùngđượcđưara:Dùnglựuđạnhơicayđểxuangườikhỏitrườnghọc.

Khibiết giáoviên, học sinhvànhómphóngviênđượcan toàn,người chỉhuyđạiđộibắtđầudùngxeủiphádỡcănnhàđểbuộctênkhủngbốrahàng,rồidùngchóđểkhốngchếhắn.Bấtngờ,tronglúcpháhủytòanhà,mộttênkhủngbốkhácxuấthiệnbêncạnhtrườnghọc,nhưngliềnbịnhómbinhsĩđứnggácvòngngoàitiêudiệt.

Toànbộchiếndịchkéodàibốngiờ.“Vịchỉhuy23tuổinàyđãxửlýmọiviệctrongsuốtbốntiếngđồnghồchođếnkhitôiđến”,Farhichobiết.

“Sausựkiệnđó,ngườichỉhuytrởvềdoanhtrạivànhữngngườilínhtrongcăncứđãphảinhìnanhbằngánhmắtkhác.Bảnthânanhcũngtrởthànhmộtconngườikhác,mộtconngườiđứngởtiềntuyến,chịutráchnhiệmchosinhmạngcủabinhlínhdướiquyền,củacácgiáoviênvàtrẻemPalestinevàcảnhững phóng viên quốc tế - Farhi kể lại. “Cậu ấy không cần chinh phụcĐôngÂunhưngđãđềxuấtýtưởngsángtạochotìnhhuốngvôcùngphứctạp.Vàcậuấychỉmới23tuổi.”

SauđóchúngtôiđượcnghecâuchuyệnvềYossiKlein,mộtphicôngtrựcthăng20tuổitrongcuộcchiếnLebanonnăm2006.AnhđượclệnhgiảicứumộtbinhlínhbịthươngnặngtrongchiếntrườngởmiềnNamLebanon.Khi

đến hiện trường, anh nhận thấy người lính bị thương đang nằm trênmộtchiếccáng,nhưngxungquanhcóquánhiềubụicâyrậmrạpkhôngđủchỗchotrựcthănghạcánhhoặcđápxuốngđểkéochiếccánglên.

Khôngcósáchvởnàohướngdẫncáchthứcđốiphóvớinhữngtìnhhuốngnhưthếnày,nhưngnếucósáchởđó,nócũngkhônggợiýđượcnhữnggìKleinđãlàm.Anhquyếtđịnhdùngđuôicánhquạttrựcthăngđểphátquangtoànbộ tán lácủacácbụicâyxungquanh.Việc làmnàycó tínhrủi rorấtcao,vìđộngcơởphầnđuôicóthểbịhỏngbấtkỳlúcnàovàtrựcthăngsẽrơitanxác.NhưngKleinđãcắttỉanhữngbụirậmđủđểđápxuốngmặtđấtvàđưangườilínhbịthươnglên.NgườilínhđượcđưatớibệnhviệnởIsraelvàđượccứusống.

Khi nói chuyện với các chỉ huy dưới quyền, Farhi hỏi: “Bao nhiêu đồngnghiệphọcnămcuốiởtrườnghuấnluyệnbayđượckiểmtratheocáchnhưvậy?Làmsaoanhcóthểđàotạovàlàmchomộtthanhniên20tuổitrởnênchínchắnđểgánhvácnhiệmvụnhưvậy?”

Mứcđộ traoquyềnhạnvượt cấp trongquânđội Israel thậmchí từng làmlãnhđạocácquốcgiangạcnhiên.Năm1974, trongnhiệmkỳđầutiêncủaThủtướngYitzhakRabin,mộtnữsĩquanthuộcđơnvịtìnhbáo8200trongquânđội Israel,cùngđơnvịcủangười sáng lập raFraudSciences,bịmộtnhómkhủngbốbắtcóc.ThiếutướngAharonZeevi-Farkash,chỉhuyđơnvị8200-đơnvịtươngđươngvớiCụcAnninhQuốcgiaMỹ-đãmiêutảlạivẻkinhngạctrêngươngmặtcủathủtướngRabin:

“Côấylàmộttrungsĩ,vàRabinyêucầuliệtkêmọithôngtinmàcôấybiết,do lo sợ bị khai thác thông tin tuyệtmật. Sau khi đọc xong bản tóm tắt,Rabinđãralệnhthựchiệnngaymộtcuộcđiềutra:Làmthếnàomộttrungsĩlạibiếtđượcquánhiềubímậtquan trọngcủanềnanninh Israel?Tại saođiềunày lạixảy ra?”Kể từkhi trở thànhThammưu trưởngchoquânđộiIsraeltrongCuộcchiếnSáungày,Rabinđãgặpphảinhiềuvấnđềkhiếnôngkinhngạc.

Farkashtiếptụccâuchuyện:“Thếlàtôinóivớiôngấy,thưangàiThủtướng,trườnghợpcủahạsĩquannàykhôngphảicábiệt,vàcũngkhôngphảilàmộtsailầm.Mọisĩquantrongđơnvịtìnhbáo8200đềunắmđượcnhữngdữliệutốimậtnày,bởinếuchúng tôigiớihạnnhững thông tinnàyvớihọ, thìsẽkhôngđủnhânlựcđểhoànthànhcácnhiệmvụđượcgiao.Chúngtôi luôn

khanhiếmsĩquan.”

Vàtrênthựctế,điềunàyvẫnchưathayđổi,dosựkhanhiếmnhânlựckhông

chophépchúngtôixâydựngmộthệthốngmới[22].

Farkash,giờđâylàchủmộtcôngtycungcấpgiảiphápbảomậttiêntiếnchocáctậpđoàn,châmbiếmrằngnếusovớicácsiêucườngtrênthếgiới,Israelđangthiếubốn“đạitướng”:Đạitướnglãnhthổ,đạitướngnhânlực,đạitthờigianvàđại tướngngânsách.Trongsốđóthì thiếuhụtnhânlựclànghiêmtrọngnhất: “Chúng tôikhông thểphânbổnhiều sĩquannhưcácquốcgiakhác,vìthếcáchạsĩquanphảilàmthayviệcđúngrathuộccấpbậctrungtáhoặctươngtựnhưvậy”.

Khanhiếmnhânlựccũnglànguyênnhângópphầntạoramộttínhchấtđộcđáo của quân đội Israel: Lực lượng dự bị được xem như xương sống củaquânđội.

Ởhầuhếtcácnướckhác,lựclượngdựbịtrongquânđộiđượcxâydựngnhưmộtbộphậnbổsungchoquânchínhquy-làlựclượngquốcphòngchủchốtcủacácquốcgia.TuynhiênđốivớiIsrael,donhỏbécảvềdiệntíchlẫndânsố,màngaytừđầuaicũnghiểulànếuchỉdựavàoquânchínhquysẽkhôngbaogiờđủsứcđốiđầuvớimộtcuộctấncôngtổnglựctừkẻthù.

Khônglâusaucuộcchiếngiànhđộclậpnăm1948,lãnhđạoIsraelphátminhracơcấuquânđộivớiquândựbịlàchủđạođộcnhấtvônhịtrênthếgiới:Línhdựbịkhôngchỉlàcácđơnvịdựbịmàcònđượccácsĩquandựbịchỉhuy.Quândựbịởcácnướckháccó thểcóhoặckhôngđượccácsỹquanchínhquychỉhuynhưnghọsẽcóvàituầnhoặcvàithángđàotạotrướckhiđược gửi ra chiến trường. Luttwak nói: “Không quân đội nào dựa vào sốlượnglớnbinhlínhcủamìnhlànhữngngườiđượcgửirachiếntrườngchỉsauhaingàynhậpngũ...”

Khôngmộtailúcđóbiếtđượcliệuhệthốngnàysẽhoạtđộngrasao,dođâylàmôhìnhchưatừngcótiềnlệ.Ngayđếnbâygiờ,cảthếgiớicũngchỉcómỗiIsraelsửdụngmôhìnhnày.NhưsửgiaquânsựFredKagan(Mỹ)giảithích:“Đâythựcchấtlàmộtphươngphápquảnlýquânsựtồitệ,nhưnglạiđược người Israel vận hành xuất sắc vì họ không còn lựa chọn nào

khác”[23].

Chưahết,môhìnhquânđộidựbịcủaIsraelvừalàminhchứngvừalàchấtxúctácchosựsángtạocủaquốcgiaDoThái.VìtrongquândựbịIsrael,hệthốngthứbậcbịxóabỏkhimộttàixếtaxicóthểralệnhchocáctỉphú,còncác thanhniêncó thểhuấn luyệnchú,báccủamình;hệ thốngquândựbịcũnggiúpcủngcốđặctínhhỗnloạn,chốnglạiphâncấpthứbậc,vốncóthểtìmthấytrongmọikhíacạnhxãhộiIsrael,từphòngthammưuđếnlớphọchayphònghọpcủabangiámđốc.

NatiRonlàmộtluậtsưtrongđờisốngdânsựvàlàthiếutáchỉhuymộtđơnvịquândựbị.“Cấpbậcgầnnhưvônghĩatronghàngngũquândựbị”ôngnóivớichúngtôinhưthểđâylàmộtđtựnhiênnhấttrênthếgiới.“Mộtbinhnhìcóthểnóivớivị tướngtronglúcluyệntập,rằngcáchôngđanglàmlà

sai,phảilàmnhưthếnàymớiđúng”[24].

AmosGoren,mộtnhàđầutưmạohiểmcủahãngApaxPartnersởTelAvivcũngđồngývớiýkiến trên.Ông từng là línhchínhquycủađộibiệtkíchtrongquânđội Israel suốt nămnăm, và tiếp tục thamgia lực lượngdựbịtrong25nămtiếp theo:“Suốt thờigianphụcvụ tronglực lượngdựbị, tôichưabaogiờchàobấtkỳai,trongkhitôikhôngphảisĩquanmàmớichỉlà

línhtrơn”[25].

Luttwaknóivềđiềunày:Trongquá trìnhhình thành lực lượngdựbị,bầukhôngkhídânsựgiữacáccánhânsốngđờiquânđộitrongbộáolínhvẫnđượcduytrìtốiđa”.

Điều này không có nghĩa là binh lính sẵn sàng bất tuân lệnh từ cấp trên.Nhưng Goren giải thích cho chúng tôi hiểu: “Giá trị của binh lính Israelkhôngphụthuộcvàoquânhàm,màđượcquyếtđịnhbởinănglựccủahọ”.HoặcnhưLuttwaknói:“Ralệnhvàtuânlệnhlàởtrongkhíchấtcủanhữngngườiđànôngcónhiệmvụvàsẵnlònghoànthànhnhiệmvụ,vậynênphâncấpchỉhuykhôngquáquantrọng,đặcbiệt làkhisựphâncấpnàythườngxuyênvướngphảisựkhácbiệtvềtuổitácvàđịavịxãhội”.

Khi chúng tôi hỏiThiếu tướngFarkash tại saoquânđội Israel luônchốngphâncấpvàcởimởvớiviệcbinhlínhchấtvấncácmệnhlệnhcủacấptrên,ôngchobiếtđâykhôngchỉlàbảnchấtcủariêngquânđộiIsrael,màcònlàcủalịchsửvàxãhộiIsrael.

“Tôngiáocủachúngtôilàmộtcuốnsáchmở”,ôngnóivớigiọngphảngphấtngữđiệuchâuÂu,gợinhớvềnhữngnămthángxaxưakhiôngcònsốngởTransylvania.“Cuốnsáchmở”màôngmuốnnóiđếnchínhlàcuốnTalmud-tậpghichépcónộidungphongphúvềhàngthếkỷtranhcãitronggiớigiáosĩDoTháivềcáchthứcdiễngiảivàhọctậptheoKinhThánh-vàtháiđộluônđặtcâuhỏiđãkhắcsâuvàotínngưỡngcủadântộcnày,cũngnhưđặctínhquốcgiaIsrael.

Nói như tác giả người Israel,AmosOz, đạoDoThái cùngnước Israel đãnuôidưỡng“mộtvănhóatranhcãivànghingờ,mộttròchơibấttậncủadiễngiảivàphảnbiện,táidiễngiảivàphảnbiệnđốilập.KểtừngàyđầutồntạicủanềnvănminhDoThái,nềnvănminhnàyđượcnhậndiệnbởi tínhưa

tranhcãicủamình”[26].

Thựcvậy,việcxemnhẹcpbậctrongquânđộiIsraelcũngxâmlấnvàođờisốngdânsự.Thậmchínócònphávỡhệthốngtônticủaxãhội.Giáosưtôntrọng sinhviên,ôngchủ tôn trọngngườihầucaocấpcủamình...Luttwakchobiết: “Mỗi người Israel đều có ít nhấtmột người bạn trong lực lượngquândựbị”,Ôngnhậnxét thêm:“Việccùngngủ trong lều tạm,ănchungthựcphẩmnhàbinh,cùngnhaukhôngtắmtrongnhiềungàyđãgiúplínhdựbị - xuất thân từ những hoàn cảnh xã hội khác nhau - trở nên bình đẳng.Israellàquốcgiacósựphânbiệtgiaicấpmờnhạtnhấtsovớihầuhếtcácnướckhác;môhìnhquândựbịđãgópphầnduytrìvănhóanày”.

Sựmờnhạtcủaphâncấpvàcấpbậc,hơnnữa,lạikhôngphảilàđiểnhìnhtrongquânđộicủacácnướckhác.CựusĩquanquânđộidựbịIsraelkiêmsửgiaMicheal Oren - hiện là đại sứ Israel tạiMỹ - đãmiêu tả cảnh tượngthường thấy trongdoanh trại quânđội Israel như sau: “Cácviên tướngvàbinhlínhngồiquâyquầnbênnhau,aingồigầnbìnhcàphênhấtsẽtựđộngđiphacàphêchonhữngngườicònlại.Vìthếviệctướnglĩnhphacàphêchocấpdưới,hayngượclạiđượcmặcđịnhlàrấtbìnhthường.Khôngcóquytắcgìchonhữngviệcnhưvậy.NhưngtrongquânđộiMỹthìhoàn toànkhác.Nếubạnđangngồivớicácđạiúy,tấtcảsẽimthinthítkhimộtthiếutábướcvào.Rồi tấtcảcứngngười lạikhimộtvịđại tábướcvào.TrongquânđộiMỹ,cấpbậctuyệtđốiquantrọng.BinhlínhvàsĩquanMỹgiơtaychàoquân

hàmcủanhau,chứkhôngphảingườimangquânhàmđó”[27].

TrongquânđộiIsrael,cónhiềucáchcựckỳđộcđáođểtháchthứcchỉhuycủamình.“Tôiởtrongmộtđơnvịquânđộimàởđóchúngtôiđãđáđítsĩquancủamình”Orenkểlại-“chúngtôitậphợplạivàbỏphiếubãinhiệmsĩquan.Cánhântôichứngkiếnviệcnàyhailần.Tôithựcsựthíchtaysĩquan,nhưng lạibị loạikhỏicuộcbỏphiếu.Họđãbỏphiếu loại tayđại tá.”Khinhómchúngtôihỏivớisựhoàinghilàlàmsaoviệcnàylạicóthểdiễnra,Oren giải thích: “Anh bước đến và nói: Tôi khôngmuốn anh, anh khôngtốt”.Ýtôilà,họgọimọingườibằngtênthôi,khônggọiđầyđủcảhọ.Rồianhđếngặpmộtsĩquancấpcaohơntaysĩquannàyvànói:“Hắntaphảiđichỗkhác”.Đólàsựđánhgiáquanănglựclàmviệc,chứkhôngphảidựatrêncấpbậc.

VịtướngđãvềhưuMoshe“Bogey”Yaalon,nguyênTổngthammưutrưởngquânđộitrongcuộcchiếnintifadalầnthứhai,kchúngtôicâuchuyệntươngtựxảy ra trongcuộc chiếnLebanon lầnhai: “Mộtđơnvịquândựbị thựchiệnmộtcuộchànhquântạilàngcủangườiLebanonởDabu.Chínbinhlínhcùngmộtsĩquanđãthiệtmạngvànhiềungườikhácbịthương,trongđócócảngườicháucủa tôi.Toán línhsốngsót sauđóđãchỉ tríchviênchỉhuytiểuđoànvềsựkémcỏicủaanhtatrongquátrìnhđiềuhànhchiếndịch.Cácbinhlínhcấpđạiđộilêngặpchỉhuycấplữđoànđểphànnànvềchỉhuycấptiểu đoàn... Dĩ nhiên, vị lữ đoàn trưởng phải tiến hành điều tra cẩn thận,nhưng cuối cùng viên chỉ huy tiểu đoàn buộc phải từ chức bởi chính quy

trìnhbỏphiếubấttínnhiệmcủabinhlínhdướiquyền.”[28]

Yaalon tin rằng tínhchấtđộcáocủaquânđội Israelđóngvai trò rấtquantrọngtrongviệcpháthuyhiệuquảhoạtđộngcủahọ:“Ởđây,bíquyếtlãnhđạolàniềmtincủabinhlínhđốivớichỉhuycủamình.Nếukhôngcóniềmtinnày,binhlínhsẽkhôngbaogiờtuânphụcngườichỉhuy.Vàtrongtrườnghợpvừanêu,vịchỉhuytiểuđoànđãthấtbại.Nócóthểlàsựthấtbạichuyênmôn trong trườnghợpnày,có thể là thấtbạivềđạođức trong trườnghợpkhác.Nhưng dù ở bất kỳ trường hợp nào, người lính cũng phải biết cáchchấpnhậnvàđượckhuyếnkhíchđểbướclênphíatrướcvànóivềnó.”

NguyêngiảngviênHọcviệnquânsựWestPointFredKagantinrằngngườiMỹcó thểhọchỏikinhnghiệm từphía Israel.Ôngchia sẻvới chúng tôi:“Tôi không nghĩ rằng việcmột chỉ huy phải thường xuyên lo lắng bị cấpdướiquamặtlàtốt,nhưcáchhọthểhiệntrongquânđộiIsrael”.“Mặtkhác,quânđộiMỹcóthểhọchỏitừcáchđánhgiá360otrongsuốtquátrìnhxem

xétthăngchứcchocácsĩquan.Ngaylúcnàytronghệthốngcủachúngta,nhữngquyền lợiđangđến từmộtchiều.Đểđược thăngchức,mộtsĩquanphảilấylòngnhiềusĩquancấpcaohơn.Nhữngsĩquancấpthấpthìkhôngcócửa.”

KếtluậnmàOrenđúcrúttừsựphôdiễncủahầuhếtcácquânđội-vàđượcFredKagangọilàsựbấttuân-thựcchấtchínhlàviệcquânđộiIsrael“baodunghơnnhiềusovớiquânđộiMỹ”.Điềunàynghecóvẻkỳlạ,vìquânđộiMỹ được gọi làmột đội quân “tình nguyện” (không phải không được trảlương,màlàtựnguyệnthamgia),trongkhiquânđộiIsraelđượcxâydựngdựatrênchếđộcưỡngbáchtòngquân.

Tuynhiên,Orengiải thích,“trongđấtnướcnàycómộtquy tắcxãhộibấtthànhvăn:Mọingườidânđềuphảithựchiệnnghĩavụquânsự,chừngnàochínhphủvàquânđộivẫnchịutráchnhiệmtrướcnhândân...TôinghĩquânđộiIsraelcónhiềuđiểmtươngđồngvớiquânđội thuộcđịaMỹnăm1776hơnlàquânđộiMỹcủanăm2008.Nhânthể,GeorgeWashingtonhiểurằngcấpbậc“Đạitướng”củamìnhkhôngcónhiềugiátrị,màôngphảithậtsựtrởthànhvịtướngvĩđại-vàđiềucơbảnlàngườidânphảitựnguyệnphụcvụ”.

Quânđội thuộcđịa làvídụđiểnhìnhchonhữngđiềuOrenmiêu tả,vìhọgần như ngày nào cũng phải quyết định xem có nên tiếp tục xung phongkhông.Nhưngđó làmột “quânđội củadân”,vàquânđội Israel cũng thế.NhưOrenmiêu tả, giốngnhưquân thuộcđịa, quânđội Israel sởhữumộtphẩmchấtrờirạc,ítkiểucáchnhưngbaodunghơn,bởibinhlínhđangchiếnđấuvìsựtồnvongcủatổquốchọ,cònhệthốngcấpbậcđượctạoratừthànhphầntiêubiểucủachínhnhữngconngườimàhọđangbảovệ.

Thậtdễtưởngtượnglàmthếnàomànhữngbinhlínhkhôngquantâmtớicấpbậc sẽ không e sợ khi nói với chỉ huy câu: “Ông đã sai”. Thứ tinh thầnchutzpahnày,vốnđượctôiluyệnquanhiềunămtrongquânđộiIsraelđãchothấycáinhìnsâusắc làmthếnàomàShvatShakedcó thểgiảngchogiámđốcPayPalvềsựkhácnhaugiữa“ngườitốtvàkẻxấu”trênInternet.HoặclàmthếnàomànhómkỹsưIsraelcủaIntelkhôngchỉthựchiệncuộccáchmạnglậtđổkiếntrúccơbảncủasảnphẩmcủachínhcôngtymình,màcònthayđổicáchngànhcôngnghiệpnàyđánhgiágiátrị.Sựquảquyếthayxấcxược.Tưduyphêphán,độc lập,vớisựbấtphục tùng.Tầmnhìnsâurộnghaykiêu ngạo, chọn từ nào phụ thuộc vào quanđiểm của bạn, nhưng tựuchung, tất cả đềumiêu tả tinh thần khởi nghiệp Israel điển hình của giới

doanhnhân.

PHẦNII:“GIEOMẦMVĂNHÓASÁNGTẠO”

Chương3:NhânvậtcủaQuyểnSách

“Đithậtxa,ởthậtlâu,nhìnthậtkỹ.”

-TẠPCHÍOUTSIDE-

ThủphủLaPazcủaBoliviacao3419métsovớimựcnướcbiển,nhưngElLobocòncaohơnthế.ElLobolàmộttổhợpnhàhàng,kháchsạn,câulạcbộxãhộivàlànơiduynhấtbánđồănIsraelởBolivia.ĐiềuhànhElLobolàngườithànhlậpnơinày,DoritMorallivàEli-chồngcô.Cảhaiđềulàngười

Israel[2

GầnnhưnhữngtayphượtngườiIsraelđếnBoliviađềughé thămElLobo,khôngchỉđểthưởngthứcẩmthựcquênhà,đểnóitiếngHebrew,màcònđểgặpgỡngườiIsrael.Họbiếthọsẽtìmthấythứgìđókhácởđây,mộtthứcòngiátrịhơnnhiều:QuyểnSách.

DùđượcnhắcđếnởsốítnhưngQuyểnSáchkhôngphảilàmộtcuốnsáchmàlàmộtbộsưutậplộnxộnvàliêntụcđượcthêmvàocác“tạpchí”đếntừkhắpnơinhấtlàtừnhữngnơixaxôinhấttrênthếgiới.Mỗi“tạpchí”làmộtbảnchép tay“KinhThánh”những lờikhuyên từmộtngườiđidu lịchgửiđếnngườikhác.Dầndần,QuyểnSáchkhôngcòn làđộcquyềncủangườiIsrael,nhưngcáctácgiảvàđộcgiảcủanóthườngđếntừIsrael.

ChínhxácthìQuyểnSáchđặtởElLobođượckhaibútnăm1986,mộtthángsaungàykhai trươngnhàhàngnày.Dorit nhớ lại:Hômấy, bốnkháchdulịchngườiIsraelghéquanhàhàngvàhỏi:“QuyểnSáchđâurồi?”Côđãrấtbốirốivànhữngvịkháchgiảithíchýhọlàmộtcuốnsáchmàngườitacóthểđể lạiýkiến, lờikhuyênvàcảnhbáochokháchđếnsau.Nhómkháchliềnrangoàiđểmuamộtquyểnsổtrắngtặngchonhàhàng.Bàiviếtđầutiên-bằngngônngữHebrew-nóivềmộtngôilànghẻolánhtrongrừngmàhọnghĩlànhữngngườiIsraelkhácsẽthích.

QuyểnSáchđãđitrướccảInternet,làcáithựcsựbắtđầuởIsraelvàonhững

năm1970,nhưngthậmchítrongthếgiớicủanhậtkýtrựctuyến(blog),tròchuyện trực tuyến (chat)và tinnhắn thìcácđịnhchếdựa trêngiấyvàbútnguyênthủyvẫncósứcmạnh.

ElLobođãtrởthànhđầumốikhuvựccủaQuyểnSách,đếnnayđãcóthêmsáu tập khác sau quyển sách gốc năm 1989, cùng với những quyển khácdànhchoBrazil,Chile,Argentina,PeruvàkhuvựcphíaBắccủaNamMỹ.CónhữngquyểnkhácnóivềnhữngđịađiểmởChâuÁ.CuốnsáchgốcchỉđượcviếtbằngtiếngHebrew,cáccuốnsáchngàynayđượcviếtbằngnhiềungônngữkhácnhau.

“Nhữngbàiviếtđangônngữnàyrấtmangtínhngẫuhứng:Bựcbộicó,thấtvọngcó,tươiđẹpcó;giốngnhưmộtlễhộicủanhữngýtưởng,lờikhẩncầu,vàcácsốđiệnthoạiđã lỗi thời.”TạpchíOutside trongmộtsốbáođầyấntượngnăm1989đã tường thuậtvềQuyểnSách: “Cómột trangkhenngợinhữngcôgáixinhđẹp(sic)tạimộtsànnhảydisco;trangtiếptheothìkhuyênngườita‘phảighéthăm’mộthangđộngbăngtuyệtđẹpởđâuđó,ítnhấtlàchođếnkhimộtngườikhácviếtnguệchngoạcchữ“KHÔNG”lênđó.RồilạiđếnmộttrangnữaviếtbằngtiếngNhật,nửacònlạilàmộtđoạnvănbằngtiếngĐứcdàyđặcnhữngđồthịhìnhcộtmiêutảcaocủatòanhàcùngcácsơđồvàcáckếhoạchkhácnhau...Mộttrangkhácthìnguệchngoạcchỉdẫnđimuaxuồng trong rừngmưanhiệtđới thuộcCôngviênquốcgiaManucủaPerucùngmộtđoạntáibútbiểuhiệntháiđộbuồnvàthấtvọng;mộtcáicảnhbáongớngẩnvềviệcnàyviệcnọ,vàmộthìnhminhhọachimtoucantênlàFelipbốnmàucùngnhữnghọatiếttrangtrídiêmdúa.”

Mặcdùđãđượcquốctếhóa,QuyểnSáchvẫnlàmộthiệntượngnguyênbảncủaIsrael.NhữngphiênbảncủaQuyểnSáchvềcácđịaphươngkhácđượcduytrìvàmởraởbấtkỳnơinàomà“lànsóng”-cáchnhàxãhộihọcDaryaMaozcủaĐạihọcHebrewgọi“mốtdichuyển” thayđổiđiểmđếndu lịchcủangườiIsrael-lantới.RấtnhiềudânphượttrẻtuổingườiIsraelchỉđơngiảnlàđitheoQuyểnSáchtừnơinàyđếnnơikhác,trôitheodòngchỉdẫntừcácnhómphượt quốc tế, trongđóHebrew làmột trong các thứ tiếngphổbiếnnhất.

Cómột câu chuyện cười về những du khách người Israel rất nổi tiếng ởNepal, Thái Lan,ẤnĐộ,ViệtNamvà Peru như sau:Chủmột khách sạnthấymộtvịkháchxuấttrìnhhộchiếuIsraelbènhỏi:“Nhântiện,bọnanhcóbao nhiêu người?” “Bảy triệu”, vị khách trả lời. Người chủ liền hỏi tiếp:

“ThếbaonhiêungườidânnướcanhvẫncònởIsrael?”

Không có gì ngạc nhiên khi người dân nhiều nơi trên thế giới vẫn tưởngIsraelphảilớnvàđôngdânnhưTrungQuốc,dựavàosốlượngkháchdulịchIsraelghé thămnướchọ.TạpchíOutside (Mỹ)viết:“Người Israelđãhấpthụđượcquytắcphượttoàncầumộtcáchquyếtliệthơnbấtkỳquốcgianàokhác,đólà:Đithậtxa,ởthậtlâu,vànhìnthậtkỹ”.

TínhthíchdulịchcủangườiIsraelkhôngchỉđểnhìnngắmthếgiới;ngọnnguồncủanócònsâuxahơnnhiều.Đầutiên,đơngiảnlàvìnhucầuđượcgiảitỏasaunhiềunămphụcvụtrongquânđội.Yaniv,mộtngườiIsraelđượctạpchíOutsidechọn,làđiểnhìnhcủanhiềukháchdulịchIsrael:“Anhđãbùđắpchonhữngnămthángđểtóckiểuquânđộibằngviệckhôngcắttóc,cạorâu:Cằmrậmrạprâu,vàmáitócbạcmàucủaanhđãxoắnlạithànhmộthỗnhợpcủacáclọntócngắnvàtócmaikiểuChínhThốnggiáo,tấtcảcuốnlạithànhmộtdạngngườisói.Yanivthừanhận“máitóclàvìquânđội”.“Đầutiênlàtóctai,sauđólàđidulịch.”

Chođếngầnđây,ngườiIsraelkhôngthểdulịchđếnnhữngnướclánggiềng,mặcdùBeirut,Damascus,AmmanvàCairochỉcáchIsraelmộtngàyláixe.HiệpướchòabìnhvớiAiCậpvà Jordan cũngkhônggiúp thayđổi nhiềutìnhtrạngnày,dùhiệnnayđãcónhiềungườiIsraeltòmòđếnthămcácquốcgianày.Trongnhiềutrườnghợp,sựmởcửamongmanhnàyvẫnkhônglàmnảnchímongmuốnphávỡnhữngibuộcvốnlàmộtphầntronglịchsửhiệnđạicủaIsrael.

SựcôlậpđãtồntạitừtrướckhicóNhànướcIsrael.Cuộctẩychaykinhtếđầutiênxuấthiệntừnăm1891khicácnướcẢ-rậpxungquanhyêucầugiớicaitrịcủanhànướcOttomanPalestinengăncấmviệcnhậpcưvàbuônbánđấtđaicủangườiDoThái.Năm1922,phiênhọplầnthứnămcủacácnướcẢ-rậpPalestineđãkêugọitẩychaytoànbộhoạtđộngkinhdoanhcủangười

DoThái[30].

Vàonăm1943,mộtcuộctẩychaychínhthứcđãdiễnravàkéodàihơnkhiLiênđoànẢ-rậpgồm22quốcgia tiếptụccấmmuabáncácsảnphẩmcủangànhcôngnghiệpDoTháitrênđấtPalestine,nămnămtrướckhiNhànướcIsraelchínhthứcthànhlập.LệnhcấmcònmởrộngranhữngcôngtynướcngoàiởbấtkỳquốcgianàomuabánvớiIsrael(tẩychaythứcấp).Thậmchí

cònđưanhữngcôngtygiaodịchvớinhữngcôngtynàyvàodanhsáchđen(tẩy chay cấp độ 3).Gần nhưmọi hãng xe hơi lớn củaNhậtBản vàHànQuốc-baogồmcảHonda,Toyota,MazdavàMitsubishi-đềutuânthủlệnh“tẩychaythứcấp”vàxecủacáchãngnàykhônghềxuấthiện trênđườngphốIsrael.ChỉcómộtngoạilệđángchúýlàSubaru,trongmộtthờigiandàigần như độc chiếm thị trường Israel nhưng lại bị cấmnhập khẩu vào các

nướcẢ-rập[31].

Chính phủ các nước trong Liên đoànẢ-rập đều thành lập riêngmộtVănphòngTẩychayđể thihànhchiếndịchchính,giámsáthànhvicủanhữngmụctiêuthứcấpvàcấpđộ3,cũngnhưnhậndiệncáctriểnvọngmới.Theogiảng viên Christopher Joyner thuộc trường Đại học GeorgeWashington:“Trongtấtcảcáccuộctẩychayhiệnnay,thìsựtẩychaycủaLiênđoànẢ-Rập chống lại Israel là hiểmđộc nhất về tư tưởng, tinh vi nhất vềmặt tổchức, dai dẳng nhất về mặt chính trị và khiêu khích nhất về tính pháp

lý”[32].

Chiến dịch tẩy chay lần này còn nhắm vào nhữngmục tiêu khác thường.Năm1974,LiênđoànẢ-rậpđãđưađạoBaha’ivàodanhsáchđen,dongôiđềncủatôngiáonàyởHaifathuhútquánhiềudukhách,manglạidoanhthuchoIsrael.ChínhquyềnLebanontừngcấmchiếuphimhoạthìnhCôngchúangủtrongrừngcủaWaltDisney,chỉvìnhânvậtchúngựatrongphimcótên

DoTháilàSamson[33]

Trongbốicảnhnhưvậy,rất tựnhiênkhigiới trẻIsraelvừa tìmcách thoátkhỏithếgiiẢ-rậpđãtẩychayhọ,vừamuốnbàytỏsựcoithườngchủnghĩaphânbiệtđó.Họnhưmuốnnói:“Cácvịcàngcốnhốtchúngtôibaonhiêu,chúngtôicàngmuốnchocácvịthấymìnhcóthểthoátrabấynhiêu”.Cũngvì lý do này, rất tự nhiên khi Israel tận dụng những đấu trường như viễnthông,máy tính,phầnmềmvàInternet.Trongnhữngngànhnghềnày,cácđườngbiêngiới,khoảngcáchvàchiphívậnchuyểnthựcsựkhôngcònliênquanđếnnhau.NhàđầutưmạohiểmngườiIsrael,OrnaBerryđã traođổivớichúng tôi:“Viễn thôngcôngnghệcaođã trở thànhmôn thể thaoquốcgiagiúpchúngtôichốnglạinỗisợnơichậthẹp,đólàcuộcsốngtrongmột

quốcgianhỏbịkẻthùvâyquanh”[34].

Đâylàsựbắtbuộc,chứkhôngchỉlàsởthíchhaysựtiệnlợi.

Vì Israel buộc phải xuất khẩu hàng hóa đến những thị trường rất xa, cácdoanh nghiệp Israel trở nên ác cảmvới nhữngmặt hàng to lớn, được sảnxuấtđạitràvàchiphívậnchuyểncaomàchỉhứngthúvớiphầnmềmvàcáclinhkiệnnhỏgọn,vôdanh.Ngượclại,chínhđiềunàyđãgiúpcủngcốvịtríhoànhảocủaIsraelkhithếgiớichuyểnsangcácnềnkinhtếdựatrêntrithứcvàsựsángtạo,mộtxuhướngvẫntiếpdiễnđếnngàynay.

Xéttrênphươngdiệnbịmấtnhiềuthịtrườngtiêuthụvànhữngkhókhănđèlênsựphát triểncủanềnkinh tế, thậtkhóđể thốngkêhếtphí tổnmàcáccuộctẩychaycủakhốiẢ-rậpvàlệnhcấmvậncủathếgiới-nhưlệnhcấmvậnquânsựcủaPháp -đãgây thiệthạicho Israel tronghơn60nămqua.NgườitaướctínhIsraelđãmấtkhoảng100tỉUSD.Tuynhiênphầnngượclạicũngkhóđoánkhôngkém:“SựnỗlựckhôngngừngnghỉcủangườidânIsraelbấtchấphoàncảnhkhókhănnàyđánggiábaonhiêu?”

Ngàynay,cáccôngtyIsraelgắnkếtchặtchẽvớinềnkinhtếTrungQuốc,ẤnĐộvàMỹLatin.Bởi, nhưOrnaBerrynói, Israel đã sớmưu tiênpháttriểnngànhviễnthông,mọicôngtyđiệnthoạilớncủaTrungQuốcđềudựavàophầnmềmvàthiếtbịviễnthôngcủaIsrael.MạngxãhộitrựctuyếnlớnthứbaởTrungQuốc,phụcvụlượngthànhviênlênđến25triệungười trẻtuổi,thựcchấtđượcpháttriểntrênnềntảngmộtcôngty“khởinghiệp”củaIsraeltênlà“Koolanoo”,trongtiếngHebrewcónghĩalà“Tấtcảchúngta”.CôngtynàydomộtngườiIsraelcógiađìnhnhậpcưtừIraqthànhlập.

Trongsự thểhiệnđặcbiệtcủa tínhnhanhạy,nhữngnhàđầu tưmạohiểmIsrael từngđầu tưvàoKoolanookhinócòn làmạngxãhộicủangườiDoThái, đãhoàn toànbiếnđổi bản sắc củanó, chuyển toànbộ lãnhđạođếnTrungQuốc,nơinhữngnhàđiềuhànhtrẻtuổiIsraelvàTrungQuốclàmviệccùngnhau.

GilKerbs,cựuthànhviênđơnvị8200cũngdànhrấtnhiềuthờigianởTrungQuốc.Saukhirờiquânngũ,anhđếnBắcKinhđểvừahọctiếngTrungvớimộtthầyđịaphương,nămtiếngmỗingày,mộtthầymộttrò,suốtmộtnămtrời-vừalàmviệctạimộtcôngtyTrungQuốc-đểcóthểxâydựngmạnglướikinhdoanhtạiđây.NgàynayGilKerbslàmộtnhàđầutưmạohiểmởIsraelchuyênlàmviệcvớithịtrườngTrungQuốc.MộttrongnhữngdoanhnghiệpIsraelcủaanhhiệnđangcungcấpcôngnghệsinhtrắcgiọngnóicho

ngân hàng bán lẻ lớn nhấtTrungQuốc.Anh kể cho chúng tôi rằng Israelthực sựđãcó thờigian làmăndễdàngởTrungQuốchơn làởChâuÂu.“Thứnhất,chúngtôiđếnTrungQuốctrướckhikháchdulịchđến”,anhámchỉnhữngngườixemTrungQuốclàthịtrườngmớinổinhữngnămgầnđây.“Thứhai,TrungQuốckhôngkỳthịngườiDoThái.NóthậtsựlàmôitrườngrấtthânthiệnvớiIsrael”,anhnói.

Người Israel đang bỏ xa các đối thủ quốc tế của họ trong việc xâm nhậpnhững thị trườngnhưvậy,mộtphầnvìhọphảinhảycóckhỏivùng trũngTrungĐôngvàtìmkiếmcáccơhộimới.MốiliênhệgiữanhiềuthanhniênIsraelkhoácbalôđichudukhắpthếgiớivàcôngcuộcxâmnhậpthịtrườnghảingoạicủacácdoanhnhânIsraelrấtrõràng:Ởđộtuổingoài20,nhữngngườiIsraelkhôngchỉtrảiquacáccuộckiểmtranhằmpháthiệnranhữngcơhộikỳlạởnướcngoàimàhọcũngkhôngngầnngạidấnthânvàocácmôitrường xa lạ và đốimặt với những nền văn hóa rất khác biệt.Nhà sử giaquânsự,EdwardLuttwakướctínhđếntuổi35,rấtnhiềungườiIsraelđãđi

dulịchtrêndướimườinước[35].NgườiIsraeldấnthânvàocácnềnkinhtếmớinổivàcácvùnglãnhthổxaxôimộtphầnđểtheođuổinhữngđiềuviếttrongQuyểnSách.

Mộtvídụ rõnétcho tinh thầnquốc tếcủangười Israel làNetafim,doanhnghiệpcungcấphệthốngtướitiêutheophươngphápnhỏgiọtlớnnhấtthếgiới.Thànhlậpvàonăm1965,NetafimlàvídụhiếmhoicủamộtcôngtyđóngvaicầunốigiữanềnnôngnghiệplạchậucủaIsraeltrongquákhứvớisựbùngnổcôngnghệsạchhiệntại.

NetafimdoSimchaBlasssánglập,ônglàkiếntrúcsưcủamộttrongnhữngdựáncơsởhạtầnglớnnhấtđượcxâydựngtrongnhữngnămđầucủaNhànướcIsrael.SinhraởBaLan,ôngđãhoạtđộngrấttíchcựctronglựclượngtựvệcủangườiDoTháiởWarsawtrongThếchiếnI.Vàonhữngnăm1930,khônglâusaukhiđếnIsrael,ôngđãđảmnhiệmchứcvụKiếntrúcsưtrưởngtrongCôngtycấpnướcquốcgiaMekorot,vàxâydựnghệthốngđườngốngvàkênhđàodẫnnước từsôngJordanvàbiểnGalilee tớivùngNegevkhôhạn.

ÝtưởngvềcôngnghệtướinhỏgiọtđếnvớiBlasskhiôngquansátmộtcáicâyđanglớntrênsânnhàhàngxómmàdườngnhư“khôngcầnnước”.Thậtra,cáicâykhổnglồnàyđãsốngnhờnguồnnướcròrỉtừlỗthủngcủaống

nướcngầm.Saukhinhựahiệnđại trởnênphổbiếnvàonhữngnăm1950,Blass nhận ra hệ thống tưới tiêunhỏgiọt là khả thi vềmặt kỹ thuật.ÔngđượccấpbằngsángchếvàkýmộtthỏathuậnvớihợptácxãnằmởvùngsamạcNegev,NôngtrangHatzerim,đểápdụngcôngnghệmới.

Netafimđitiênphongkhôngchỉvìnópháttriểnmộtcáchlàmsángtạođểlàmtăngsảnlượngcâytrồnglên50%trongkhigiảm40%lượngnướctướitiêu,mànócònlàmộttrongnhữngNôngtrangcôngnghiệpđầutiêntrênthếgiới.Chođếnthờiđiểmđó,nhữngNôngtrang(bibbuzt)-cáccộngđồngtậpthể-đềusốngdựavàonôngnghiệp.Ýtưởngvềmộtnhàmáynôngtrangđểxuấtkhẩurathếgiớilàmộtđiềumớilạ.

NhưnglợithếthậtsựcủaNetafimlàviệckhôngngạidichuyểnđếnnhữngnơixaxôiđểtìmkiếmcácthịtrườngđangrấtcầnsảnphẩmcủahọ-nhữngnơimàvàothậpniên1960và1970,giớidoanhnghiệpphươngTâyđơngiảnlàkhôngthèmviếngthăm.Kếtquảlàgiờđây,Netafimhoạtđộngởhơn110quốcgiatrênkhắpthếgiới.TạichâuÁ,NetafimcóvănphòngởViệtNam,Đài Loan, New Zealand, Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan, Nhật Bản,Phillipines,HànQuốcvàIndonesia.TạiNamMỹlàArgentina,Brazil,Chile,Colombia, Ecuador và Peru.Netafim còn có 11 văn phòng ở châuÂu vàLiênXôcũ,mộtởÚcvàmộtởBắcMỹ.

NhờvàotínhưuviệttrongcôngnghệcủaNetafim,chínhphủcủacácquốcgiathùđịchtrướckiađãmởlạicáckênhngoạigiao.Netafimcũngcómặttạikhối Hồi giáo ở Liên Xô cũ như Azerbaijan, Kazakhstan và Uzbekistan.Đồngthời,cácnướcnàycũngđitiênphongtrongquátrìnhlàmấmlạicácquanhệngoạigiaovớichínhphủIsraelsaukhiLiênXôtanrã.Năm2004,Bộ trưởng Thương mại Israel, Ehud Olmert, cùng đi với Netafim trongchuyến viếng thămNam Phi với hy vọng thành lập liênminh chiến lượcmới,đãmangvềchocôngtynàyhợpđồngtrịgiá30triệuUSD,cùngmộtbảnghinhớgiữahaichínhphủvềnôngnghiệpvàpháttriểnnhữngvùngđấtkhôcằn.

Cứnhưthế,cácdoanhnhânvàCEOngườiIsraelcòntựgắnmìnhvớinhiệmvụngoạigiaotựphongđểđạidiệnchođấtnước.Nhiềudoanhnhânnổitiếngthếgiới của Israel không chỉ truyềnbá côngnghệmà còn tìmcách “chàobán”cảnềnkinhtếIsrael.JonMedved-nhàcủa“phongvũbiểutênhiệu”đểđolườngmứcđộthânmật-làmộtvídụđiểnhình.

LớnlênởCalifornia(Mỹ),Medvedđượcđàotạovềcáchoạtđộngchínhtrịchứ không phải kỹ thuật.Công việc đầu tiên của ông làmột nhà tổ chứcPhụcquốcDoThái.ÔngchuyểnđếnIsraelvàonăm1981vàtạmthờisinhsốngbằngcách thựchiệncácbuổinóichuyện,giảnggiảivề tương laicủaIsraelchongườidânIsrael.Nhưngrồimộtcuộc tròchuyệnvàonăm1982vớimộtnhàquảnlýcủaRafael,mộttrongnhữngnhàthầuquânsựlớnnhấtIsrael,đãlàmlóesángtưduycủaMedved.NhàquảnlýnàyđãkhôngkháchsáokhithẳngthắntraođổivớiMedvedrằngnhữnggìônglàmlàsựlãngphíthờigianvàsứclực:IsraelkhôngcầnthêmmộtnhàPhụcquốcDoTháihaymộtchínhtrịgiachuyênnghiệp,Israelcầndoanhnhân.ChacủaMedvedđãkhởi tạomộtdoanhnghiệpnhỏchuyên sảnxuất thiết bị thuphátquangởCalifornia. Thế là Medved bắt đầu chào bán sản phẩm của cha mình tạiIsrael.ThayvìđitừnôngtrangnàytớinôngtrangkhácđểbántươnglaicủaIsrael,ôngđitừcôngtynàytớicôngtykhácđểbáncôngnghệtruyềndẫnquang.

SaunàyMedvedđivào lĩnhvựcđầu tưvà thành lập IsraelSeedPartners,mộtcôngtyđầutưmạohiểm,ngaytronggaracủaôngởJerusalem.Nguồnquỹ của công ty lên đến 260 triệu USD và ông đã đầu tư vào 60 doanhnghiệp Israel, bao gồm Shopping.com, sau này được eBay mua lại, vàCompugen cùng Answer.com, cả hai đều được niêm yết trên sàn chứngkhoánNASDAQ.Năm2006,MedvedrờiIsraelSeedPartnersđểthànhlậpvàđiềuhànhcôngtyriêng-Vringo,mộtđơnvị tiênphongtronglĩnhvựcsảnxuấtnhạcchuôngvideochođiệnthoạidiđộngsaunàyđãnhanhchóngxâmnhậpvàothịtrườngchâuÂuvàThổNhĩKỳ.

NhưngcôngtyVringochưaphảilàđiềuquantrọngnhất.BấtchấpnhữnggìMedved làm cho các doanh nghiệp củamình, ông đã dành rất nhiều thờigian, rấtnhiều thờigian -cácnhàđầu tưcủaông thanphiền,đểđi thuyếtgiảngvềnềnkinhtếIsrael.Lầnnàođinướcngoài,Medvedcũngchuẩnbịmáy chiếu di độngvàmáy tính xách tay chứađầy các bài thuyết trình đểgiảnggiảivềcácthànhtựucôngnghệcủaIsrael.Trongcácbàidiễnvănhaynhững cuộc trò chuyện với bất kỳ ai chịu lắng nghe - Medved luôn tándươngnhữngcộtmốc“đầutư”màởđócáccôngtyđượcmualạihayđượcniêmyết,vàdanhmụccáccôngnghệ“madeinIsrael”.

Trongcácbài thuyết trìnhcủamình,Medvedthườngnửađùanửa thậtnóirằngnếuIsraellàmtheo“IntelInside”-chiếnlượcquảngcáođểlàmnổibậtsựcómặtkhắpnơi củabộvixử lý tiên tiếncủa Intel, thì temdán“Israel

Inside”tươngtựsẽxuấthiệntrênbấtkỳthứgìmọingườitrênthếgiớichạmđến,vàôngbắtđầuđếmmộtdanh sáchvídụ:Từmáy tính,điện thoạidiđộng, tới thiếtbịy tế; từcác loại tândượckỳdiệxãhội trực tuyến, côngnghệ năng lượng sạch, tới cả đồ ăn vàmáy thu ngân trong trong các cửahàngchúngtamuasắm.

RồiMedvednhắckhéovớicáccôngtyđaquốcgiađangdựbuổithuyếttrìnhrằnghọsẽbỏlỡvàithứnếukhôngthànhlậpchinhánhởIsrael.Trướckhithuyếttrình,nếuMedvedpháthiệnraquanchứcđiềuhànhcủamộtcôngtynàođótronghàngghếthínhgiảthìchắcchắcôngsẽnóirằngđốithủcủahọđãcómặttạiIsrael.“LýdoIsraelcómặttrongmọithứchúngtachạmđếnlàvìmọicôngtychúngtôigiaodịchđềucómặttạiIsrael.Còncácvịthìsao?”Medvedđặtracâuhỏivànhìnthẳngvàokhángiả.

MedvedđãđảmnhiệmvaitròmàởcácquốcgiakhácđúngraphảilàPhòngThươngmại,BộtrưởngThươngmạihayBộtrưởngNgoạigiao.

TrongsốcáccôngtykhởinghiệpmàMedvedcangợitrongbàithuyếttrìnhcủamình,hiếmkhiôngnhắcđếnnhữngcôngtymàônggópvốn.Ôngluônvòđầubứt taimỗikhichuẩnbịchobài thuyết trình:“TôicóphảicangợiVirngogiữanhữngcôngtymớiđầyhứahẹncủaIsraelkhông?Điềuđóthậtngốc đúng không?Đó là sự quảng bá rất tốt cho công ty”, nhưng ông đãchốnglạiđiềuđó.“ƯutiêncủatôilàđấtnướcIsrael.NhữngnhàđầutưMỹthườngtranhcãivớitôivềviệcnày:”Ôngđãnângđỡchocáccôngtyđốithủthayvìcôngtycủachínhmình”.Medvedtâmsự:“Họnóiđúng.Nhưnghọđãquênmấtvấnđềlớnhơn.”

Medvedhoạtđộngkhôngmệtmỏi.Ôngđãtrìnhbàybàithuyếttrình50lầnmỗinămtrongsuốt15nămvừaqua.Nhưđãnói,tổngcộnggần800lầntạicáchộithảocôngnghệvàđạihọctrênkhắpthếgiới,ở40quốcgia,ghiđiểmvớicácquanchứcquốctếđếnthămIsrael.

AlexVieux,CEOcủatạpchíRedHerringnóivớichúngtôirằngôngđãcómặttại“hàngtriệuhộithảovềcôngnghệởnhiềuchâulục.LúcnàotôicũngthấyngườiIsraelnhưMedvedđangdiễnthuyếtcùngvớinhữngđồngnghiệptừ các nước khác. Những người khác luôn giới thiệu về công ty của họ.

NhữngngườiIsraelluôngiớithiệuđấtnướcIsrael”[36].

Chương4:Harvard,PrincetonvàYale

Bảnchấtxãhộinơiđâykháđơngiản.

Mọingườiđềbiếtnhau.

-YOSSIVARDI-

DavidAmirgặpchúng tôi tạinhà riêngở Jerusalem trongbộđồphicôngnhưngkhôngcóvẻngổngáocủamộttayTopGun.Chuđáo,ănnóinhỏnhẹvàhơinhúnnhường,trônganhgiốngsinhviênngànhkhoahọcxãhộihơnmộtphicôngđiểnhìnhvớiphongcáchquânsựnghiêmkhắc,ngaycảkhivẫnmặcquânphục.Tuynhiên,khingheanhgiảithíchvớiniềmtựhàovềcáchthứcKhônglựcIsraelđãhuấnluyệnđượcnhữngphicônggiỏinhấtthếgiới -dựavào thành tíchcủacáccuộc thiquốc tếcũngnhưnhữngkỷ lục

trongchiếnđấu-dễhiểuvìsaoanhphùhợpvớimôitrườngnày[37].

Trongkhihọcsinhtrunghọcnướckhácbậnnghĩsẽtheohọctrườngđạihọcnào,thìhọcsinhIsraellạicânnhắcnhữnggiátrịkhácnhaucủacácđơnvịquânđội.Cũngnhưhọcsinhởnhữngnơikhácđangnghĩcầnphảilàmgìđểthivàotrườngtốtnhất,nhiềuhọcsinhIsraellạiđangđịnhhướngbảnthânđểđượctuyểndụngvàocácđơnvịcủaquânđộiIsrael.

Nămmườihaituổi,AmirquyếtđịnhhọctiếngẢ-rập,phầnvìbiếtđiềunàycóthểsẽgiúpanhđượctuyểnvàonhữngđơnvịtìnhbáoưutúnhất.

NhưngáplựcthituyểnvàonhữngđơnvịnàythậtsựtănglênkhicácthiếuniênIsraeltrònmườibảytuổi.Mỗinăm,nhữnglờiđồngiữahọcsinhtrunghọcvàhọcsinhcuốicấplankhắpIsrael:Aiđượcyêucầuthửsứctrongkhóahuấnluyệnphicông?Aisẽvào“sayarot”,đơnvịbiệtkíchcủahảiquân,línhnhảydù, lữđoànbộbinh?Vàđơnvị tuyểnchọnkhắtkhenhất làSayeretMatkal,đơnvịlínhbiệtkíchthuộcthammưutrưởngquânđội?

Vàhọcsinhnàosẽđượcyêucầuthửsứctrongnhữngđơnvịtìnhbáotinhhoanhư8200,nơiShvatShakedvàngườiđồngsánglậpcủaFraudSciences

từngphụcvụ?AisẽđếnsưđoànhệthốngmáytínhMamram?VàaisẽđượcchọnvàoTalpiot,đơnvịkếthợphuấnluyệncôngnghệvớitấtcảhoạtđộngcủanhữngđơnvịbiệtkíchhàngđầu?

ỞIsrael,mộtnămtrướckhiđủtuổinghĩavụquânsự,mọithanhniênnamnữmườibảytuổiđềuphảiđếntrìnhdiệntạicáctrungtâmtuyểnquâncủaquânđộiIsraelđểtrảiquađợtsơtuyểnkéodàimộtngày,baogồmkiểmtratâmlývànăngkhiếu,phỏngvấnvàkhámsứckhỏe.Vàocuốingàysẽcóbảnphânloạikếtquảsứckhỏevàtâmlý,vàtừngứngviêntrẻtuổisẽnhậnđượcđềxuấtkhả thi trongbuổipcánhân.Ứngviênđápứngyêucầusứckhỏe,năngkhiếuvàtínhcáchđượctraocơhộilàmcácbàikiểmtraphụđểđượcnhậnvàonhữngđơnvịhoặcsưđoàntinhnhuệtrongquânđộiIsrael.

Chẳnghạn, cácbài sáthạchcủa lữđoàn línhdù tổchứcba lần trongmộtnăm, thườnglàvài thángtrướckhiứngviênđượcchọnđủtuổiquândịch.Cáccôngdântrẻtuổiphảitrảiquacuộckiểmtratâmlývàthểchấtnghiêmngặtkéodàihaingày,từmộtnhóm4nghìnứngviênbanđầulọcxuốngcòn400ứngviêntươnglaichocácđơnvịkhácnhau.Bốntrămlínhdùnàycóthểtìnhnguyệnthamgiabàikiểmtrathựcđịavàquytrìnhsànglọcđểgianhậplựclượngđặcbiệt,thườngsẽkéodàinămngàygồmmườimộtbàitậpluyệnlặpđilạilại,mỗibàikéodàivàitiếngđồnghồvàluônđượcthựchiệndướpáplựcthờigian,thểchấtvàtinhthần.Trongsuốtquátrình,thờigiannghỉrấtngắnngủivàgầnnhưkhôngđượcngủ,thựcphẩmvàgiờănthìcóhạn.Nhữngngườithamgiamiêutảnămngàynàynhưkhoảngmờkéodài,khôngphânbiệtnổingàyvàđêm.Đồnghồvàđiệnthoạiđềubịcấm-nhómtuyểnquânmuốntạoranhữngtrảinghiệmcàngmấtphươnghướngcàngtốt.Saunămngày,họxếphạngtừngcánhân.

Haimươibinhlínhxếphạngcaonhấtcủatừngđơnvị lậptứcbắtđầuquátrìnhđàotạokéodài20tháng.Nhómngườihoàntấthuấnluyệncùngnhauđượcduytrìthànhmộtnhómtrongsuốtthờigianphụcvụởquânchínhquyhoặcdựbị.Đơnvịlàgiađìnhthứhaicủahọ.Nhữngngườinàyvẫntiếptụcphụcvụtrongquânđộidựbịkhihọvàotuổi40.

TronglúcrấtkhólọtvàocáctrườngđạihọchàngđầucủaIsraelthìnhữngcơsởđàotạoquốcgiađượcxemlànganghàngvớivớiHarvard,PrincetonvàYale chính là cácđơnvị tinhnhuệcủaquânđội Israel.Cácđơnvịmànhữngứngviênnàytừngphụcvụcóthểchonhàtuyểndụngtươnglaibiếtngườiđóđã trảiquanhữngquy trình tuyểnchọnnào,cũngnhưnhữngkỹ

năngvàkinhnghiệmliênquanmàhọđãcó.

“ỞIsrael,quákhứquânngũcủamộtngườiđôikhicònquantrọnghơnquákhứhọcthuậtcủahọ.Mộttrongnhữngcâuhỏithườngxuấthiệntrongbuổiphỏngvấnlà:“Bạnđãphụcvụởđơnvịnàotrongquânđội”,GilKerbsnói.”Ônglàcựusĩquantìnhbáo,ngườimàsaukhiđitheoQuyểnSáchthìhiệnđang làm việc trong ngành đầu tưmạo hiểm của Israel và chuyên về thịtrườngcôngnghệcủaTrungQuốc.“TrênInternetcónhữngquảngcáotuyểndụngđềrõ:Chỉnhậncựusĩquan8200.Hiệphộicựusĩquanđơnvị8200đãcóbuổihọpmặttrêncảnước.Nhưngthayvìdùngphầnlớnthờigiancùngnhauhồitưởnglạicáctrậnđánhvànhữnghoàiniệmquânsự,cuộchọpmặthướngvềtươnglai.Cáccựusĩquantậptrungvàomạnglướilàmăn.Nhữngdoanhnhânthànhđạtthuộcđơnvị8200khixưathuyếttrìnhvềcôngtyvà

lĩnhvựchọđanglàm.”[38]

Nhưchúngtađãthấy,khônglựcvàcácđơnvịbiệtkíchtinhnhuệcủaIsraelnổitiếngvìsựlựachọnkhắtkhe,độkỹlưỡngvàkhókhăntrongkhâuhuấnluyện,vàchấtlượngcủacựusĩquan.NhưngtrongquânđộiIsraelcònmộtđơnvịvớisựlựachọncựckỳnghiêmngặtvàhuấnluyệnhàkhắcởmứccaohơn,đặcbiệttronglĩnhvựccảitiếncôngnghệ.ĐơnvịnàylàTalpiot.

TênTalpiotxuấtpháttừmộtcâutrongnhữngBàiThánhCa,đềcậpđếnmộttháp pháo của lâu đài, thuật ngữnày bao hàmnhững thành tích đỉnh cao.Talpiotvừalàđơnvịcócơchếtuyểnchọnkhắtkhenhấtvừacóthờigianhuấnluyệnkéodàinhất:41tháng,lâuhơncảtoànbộthờigiannghĩavụcủahầuhếtbinhlính.Nhữngaithamgiachươngtrìnhnàycònphảikýcamkếtởlạiquânđộithêmsáunăm,nângthờigianphụcvụtốithiểutrongquânđộicủahọthànhchínnăm.

Chương trình là sản phẩm trí tuệ của hai nhà khoa học thuộc Đại họcHebrewlàFelixDothanvàShaulYatziv.HọnảyraýtưởngnàysauthấtbạicủacuộcchiếnYomKippurnăm1973.Khiđó,Israelvẫncònchoángvángvìbịtấncôngbấtngờvàsốthươngvonghọphảigánhchịu.CuộcchiếnlàlờicảnhbáođắtgiárằngIsraelphảibùđắpchodiệntíchnhỏvàdânsốítỏicủamìnhbằngcáchduytrìthếmạnhvềcôngnghệvàchấtlượng.HaigiáosưtìmđếnBộtrưởngQuốcphòngIsraelkhiđólàRafael“Raful”Eitanvớiýtưởngđơngiản:ChọnramộtnhómnhỏnhữngtàinăngtrẻxuấtchúngnhấtcủaIsraelvàđàotạođểhọnắmbắtđượcnhữngcôngnghệchuyênsâunhất

màcáctrườngđạihọcvàquânđộicóthểnghĩra.

Banđầuchỉlàmộtthửnghiệmkéodàimộtnăm,hiệnnaychươngtrìnhnàyđãthựchiệnliêntụctrongbamươinăm.Mỗinăm,2%họcsinhphổthôngxuấtsắcnhấtcủaIsrael,khoảng2000người-đượcyêucầuthamgia.Vàcứmườingườithìchỉcómộtngườivượtquađượchàngloạtbàisáthạch,chủyếuvềvật lývàtoánhọc.Hai trămứngviênnàysauđóphải trảiquamộtcuộckiểmtrakéodàihaingàyvềnăngkhiếuchuyênsâuvànhâncách.

Mộtkhiđượcgianhậpchươngtrình,họcviênTalpiotphảitrảiquavănbằngđạihọccaocấpchocácmôn toánhọchoặcvật lý,cùng lúc làmquenvớinhữngnhucầucôngnghệtạimọichinhánhthuộcquânđộiIsrael.Chươngtrìnhhọcthuậthọđượcđàotạovượtxakiếnthứccủamộtsinhviênđạihọcbìnhthường,ởIsraelhaybấtkỳđâu-họphảihọcnhiềuhơntrongthờigianngắnhơn.Họcũngphảitrảiquakhóahuấnluyệncănbảnlínhdù.Ýtưởnglàmang đến cho họ cái nhìn tổng quát củamọi nhánh chính trong quân độiIsrael,đểhọhiểuđượccảnhucầuquânsựlẫncôngnghệ-đặcbiệtlàmốiliênhệgiữaquânsựvàcôngnghệ.

Tuynhiên,cungcấpmộtlượnglớncácloạikiếnthứcchohọcviênlạikhôngphảimục tiêucuốicùngcủachương trình.Mục tiêuxahơn, làđểbiếnhọthànhnhữngnhàlãnhđạocóđịnhhướngnhiệmvụvàcókhảnănggiảiquyếtcácvấnđề.

Họđạtđượcmụctiêuđàotạonàybằngcáchliêntụcgiaochohọcviêncácnhiệmvụvớinhữngchỉdẫntốithiểu.Vàinhiệmvụrấtbìnhthườngnhưtổchứchộithảogiữacáchọcviên,đòihỏisựđiềuphốigiữadiễngiả,thiếtbịvàcơsởvậtchất,vậnchuyểnvàthựcphẩm.Nhữngnhiệmvụkhácthìphứctạphơnnhưxâmnhậpvàomạngviễn thôngcủamộtnhómtổchứckhủngđanghoạtđộng.

Nhưngđiểnhìnhnhất làviệcbuộchọcviênphải tìmragiảipháptổngthểchotừngvấnđềquânsựcụthể.Vídụ,mộtnhómhọcviênphảigiảiquyếtchứngđaulưngnghiêmtrọngmàphicôngtrựcthăngmắcphảidorungđộngtừđộngcơcánhquạt.Đầutiên,họcviênTalpiotphảitìmracáchđolườngtácđộngdorungđộngcủatrựcthănggâyrachocộtsống.Sauđó,họthiếtkếramộtchiếcghếcókhảnăngtùychỉnh,gắnnóvàomộttrựcthăngmôphỏng,rồikhoétmộtlỗởphầntựalưng.Tiếptheo,họgắnmộtcâybútởsaulưngngườiphicông,bắtanhnày“bay”chiếctrựcthăngmôphỏngnày,và

dùngmộtcameratốcđộcaogắnvàolỗhổngởphầntựalưngđểchụphìnhnhững vết mực tạo ra bởi các rung chấn khác nhau. Cuối cùng, sau khinghiên cứu chuyển động bằng cách phân tích dữ liệu tạo bởimáy tính từthôngtintrongnhữngbứcảnh,họđãthiếtkếlạighếngồicủaphicôngtrựcthăng.

Giảsử,nhómhọcviênvượtquađượchaihoặcbanămđầucủakhóahọc,họtrởthànhnhững“Talpion”,mộtdanhphậncóuytíncảtrongquânsựlẫndânsự.

ToànbộchươngtrìnhTalpiotnằmdướiquyềnchỉhuycủaMafat,bộphậnnghiên cứu và phát triển khoa học trong quân đội Israel, tương tự nhưDARPA(DefenceAdvancedResearchProjectAgency-tạmdịch:CơquanNghiêncứudựánquốcphòngtiếnbộ)củaMỹ.CôngviệccủaMafatlàphânbổ từngTalpionvềcácđơnvịnhấtđịnh trongquânđội Israelđểhọhoànthànhsáunămnghĩavụtiếptheo.

Tronggiai đoạnđầu, tính chất chú trọng sựưu túmột cách cực đoan củachươngtrìnhTalpiotđãbịnhiềungườichỉtrích.Chươngtrìnhsuýtnữađãkhôngđượckhởiđộngdogiớilãnhđạoquânsựnghĩrằngviệcđầutưquánhiềuvàomộtnhómnhỏnhưvậylàkhôngđáng.Gầnđây,nhữngngườichỉtríchvẫnnhậnxétchươngtrìnhlàmộtthấtbại,dohầuhếtcáchọcviêntốtnghiệpđềukhôngởlạiquânđộisauchínnămnghĩavụ,vàkhôngtrởthànhlãnhđạocấpcaotrongquânđộiIsrael.

Tuynhiên,dùviệcđàotạoTalpiotđượctốiưuhóađểduytrìthếmạnhcôngnghệcủaquânđộiIsrael,sựkếthợpcủakinhnghiệmlãnhđạovớikiếnthứckỹ thuật là rất lý tưởng nếu được áp dụng để thành lập các doanh nghiệpmới.Mặcdùchỉcó650ngườitốtnghiệpchươngtrìnhtrong30nămqua,họđãtrởthànhmộttrongsốnhữnghọcgiảvàngườisánglậpcácdoanhnghiệpthành đạt hàng đầu của Israel.NICE Systems, tập đoàn quốc tế đằng saunhữnghệthốnggiámsátcuộcgọiđược85trongsố100doanhnghiệpthuộcnhóm Forbes 100 sử dụng, do một nhóm “Talpion” sáng lập. Compugencũngthế,đâylàcôngtydẫnđầuvềgiảimãbảnđồgienngườivàpháttriểnthuốc.NhiềucôngtycôngnghệcủaIsraelcómặttrênNASDAQđềudocácTalpion thành lập hoặc có cựu sĩ quan Talpion nắm giữ những vị trí chủchốt.

Dođó,nhữngkiếntrúcsưcủaTalpiot,DothanvàYatzivphảnbácmạnhmẽ

nhữnglờichỉtrích.Đầutiên,họlậpluậnrằngsựcạnhtranhgiữacácđơnvịđểgiànhđượccácsĩquanTalpiottrongnộibộtrongquânđộiIsraellúcđó-vốn phải nhờ đến sự dàn xếp của Thủ tướng - đã tự biện hộ cho chínhchươngtrình.Kếđến,họkhẳngđịnhcácTalpiondễdànghoànvốnđầutưtrongsáunămphụcvụbắtbuộc.Thứba,cólẽcũnglàquantrọngnhất,2/3sĩquanTalpiot tốtnghiệpdùlàmtronggiớihọcthuậthaycác tậpđoàncôngnghệcũngtiếptụccónhữngđónggóptolớnchoxãhộivàchonềnkinhtế,giúpcủngsốsứcmạnhcủađấtnướctheonhiềucáchcácnhau.

NhữngTalpioncóthểđạidiệnchotầnglớptinhhoacủatinhhoatrongquânđộiIsrael,nhưngchiếnlượccơbảnđằngsausựpháttriểncủachươngtrình-cungcấpkhóahuấnluyệnsâurộnghơnnhằmhìnhthànhtưduygiảiquyếtvấnđềvàsựsángtạo-làbằngchứngrõràngtronggiớiquânsự,cũngnhưmộtphần trong tậpquánngười Israel:Đào tạongười laođộng thành thạonhiềuchuyênmôn,hơnlàcựckỳxuấtsắcchỉtrongmộtlĩnhvực.

Lợi thếmànềnkinh tế và xã hội Israel thu được từ trải nghiệmnghĩa vụquốcgiarộnglớnnàyđượcmộtngười-khôngphảingườiMỹhayIsrael-giảithíchtậngốcchochúngtôi.GaryShainbergcóvẻbềngoàigiốngmộtthủythủhơnlàmộtngườiđammêcôngnghệ,cólẽvìôngtừngphụcvụ18nămtronghảiquânAnh.HiệnônglàPhóChủtịchphụtráchlĩnhvựcsángtạovàcôngnghệcủahãngBritishTelecom.ÔnggặpchúngtôitạimộtquánbarởTelAvivtrongmộtbuổichiềumuộn.Đâythựcchất làmột trongrấtnhiều chuyến công tác của ông tới Israel, ông đang trên đường tới vùngVịnh,cụthểlàđếnDubai

“CóđiềugìđótronggensángtạocủangườiIsraelmàtakhôngthểgiảithíchđược”,Shambergnói.Nhưngôngcũngbắtđầumộtgiảthuyết.“Tôinghĩnóđếntừsựtrưởngthành.Bởikhôngđâutrênthếgiới,ngườitavừalàmviệctrongmột trung tâm sáng tạo công nghệ, lại vừa tham gia nghĩa vụ quân

sự.”[39]

Cứđến18tuổi,ngườiIsraelvàoquânđộitốithiểutừhaiđếnbanăm.Nếusauđókhôngtiếptụctingũ,họthườngvàođạihọc.“TỉlệngườiIsraelvàođại học sau khi giải ngũ là rất lớn, nếu so với bất kỳ đâu trên thế giới”,Shainbergnói.

Theo số liệu của tổ chứcOECD (Organization for EconomicCooperation

andDevelopment-TổchứcHợptácvàpháttriểnkinhtế),45%ngườiIsraelcótrìnhđộđạihọc,thuộcnhómcaonhấtthếgiới.VàtheoNiêngiámcạnhtranh toàn cầu mới đây của IMD (International Institute for ManagementDevelopment-ViệnQuảnlýPháttriểnquốctế),Israelxếpthứhaitrongsố60quốcgiapháttriểntheotiêuchí“cónềngiáodụcđạihọcđápứngnhucầu

củamộtnềnkinhtếcạnhtranh”.[40]

Khisinhviênhọcxongđạihọc,họởvàođộtuổi25;mộtsốđãcóbằngthạcsĩ,vàphầnlớnđãkếthôn.Shainberglýgiải:“Tấtcảđiềunàylàmthayđổinănglựcvàtinhthầncủamỗicánhân.Họtrưởngthànhhơnrấtnhiều;trảinghiệmsốnghơn.Tấtcảsứcsángtạochỉlàđểtìmraýtưởng.”

Sựsángtạothườngdựavàoviệccóquanđiểmmớimẻ.Quanđiểmlạiđếntừkinhnghiệm.Kinhnghiệmthựctếcũngthườngđếnvớituổitrưởngthành.NhưngởIsrael,bạncóđượckinhnghiệm,quanđiểmvàsựtrưởngthànhởtuổicòn trẻ,bởicảxãhộiđãchuyểnhóa rấtnhiềukinhnghiệmvào trongconngườiIsraelkhihọchỉmớitốtnghiệptrunghọc.Lênbậcđạihọc,đầuóchọđãởmộtvịtrírấtkhácsovớingườiMỹcùngtuổi.

“Bạnđãcóquanđiểmhoàntoànkhácvềcuộcsống.Tôinghĩđólànhờgiáodục,kếthônkhicòntrẻ,vàtrảinghiệmtrongquânđội.Tôitừngphụcvụ18nămtronghảiquânAnh,nêntôicómộtdạngđồngcảmvớinhữngđiềunhưvậy.”Shainbergtiếptục:“Trongquânđội,bạnởtrongmộtmôitrườngphảitựsuynghĩ.Bạnphải tựđưaranhữngquyếtđịnhsốngcòn.Bạnhọccáchtuânthủkỷcương.Bạnhọccáchrènluyệntrínãođểhoànthànhnhiệmvụ,đặcbiệtnếubạntiềntuyếnhoặcđangthamgiahoạtđộngquânsự.Vàđiềunàyrấttốtvàrấthữudụngtrongthếgiớikinhdoanh”.

Sựtrưởngthànhnàycònđặcbiệtmạnhmẽkhikếthợpvớibầunhiệthuyếtcủatuổitrẻ.

Từkhilậpquốc,ngườiIsraelluônchorằngtươnglai-dùgầnhayxa-đềulàdấu hỏi.Mỗi khoảnh khắc đều có tầm quan trọng chiến lược. NhưMarkGerson,mộtdoanhnhânngườiMỹ từngđầu tưvàovàidoanhnghiệpmớithànhlậpcủaIsraelmiêutả:“KhiđànôngIsraelmuốnhẹnhòvớimộtphụnữ,anhtasẽhỏicôấyngaytrongbuổitốihômđó.KhidoanhnhânIsraelcómộtý tưởng,anh ta sẽ thựchiệnnóngay trong tuần.Quanđiểmcho rằngnêntíchlũynănglựckinhnghiệmtrướckhimởmộtdoanhnghiệphoàntoàn

khôngtồntại.Điềunàylạirấttốttrongkinhdoanh.Quánhiềuthờigianchỉ

chobạnthấyđiềugìsẽthấtbại,chứkhôngphảicáitạorasựthayđổi”.[41]

VớiAmir,cũngnhưnhiềungườiđếntuổinghĩavụkhác,quânđộiIsraelđãchoanhcơhộithúvịđểkiểmnghiệmvàchứngtỏnănglựcbảnthân;nhưngsựtuyểnmộcủaquânđộicũngmangđếnnhữngtrảinghiệmcógiátrịkhác:Quânđội Israel làmôi trườngduynhất trongxãhội Israelchophép thanhniênlàmviệcchungvàgắnbómạnhmẽvớibạnbèđếntừnhữngnềnvănhóa,tôngiáovàkinhtế-xãhộikhácnhau.MộtthanhniênDoTháiđếntừNga,ngườikháctừEthiopia,mộtsabra(ngườiDoTháisinhraởIsrael)thếtục từngoạiôTelAviv,một sinhviênDoTháichính thống từJerusalem,haymộtnôngtrang(kibbuznik)đếntừmộtgiađìnhnôngdân...đềucóthểgặpnhauởcùngmộtđơnvị.Họtrảiquatừhaiđếnbanămphụcvụtoànthờigian tronglực lượngchínhquyvàsauđó làkhoảng20nămnữahoặchơntronglựclượngdựbị.

Nhưđãbiết,cơcấuquânđộiIsraelphụthuộcrấtlớnvàolựclượngdựbị,vìmộtquốcgianhỏnhưvậykhôngcócáchnàoduy trì lực lượngchínhquythường trựcđủ lớn.Nênvớibinh lính,nhữngmốiquanhệ trongquânđộithườngđượclàmmớitrongnhiềuthậpkỷsaukhihọphụcvụtrongquândựbị.Cứvàituầntrongmộtnăm,hoặcmộttuầntạithờiđiểmnhấtđịnh,ngườiIsraellạirờicuộcsốngnghềnghiệpvàcuộcsốngcánhânđểvàoquânđộitậpluyện.Khôngcógìngạcnhiênkhinhiềumốiquanhệkinhdoanhđượcthiếtlậptrongnhữnggiờdàithựchiệnnhiệmvụ,đứnggácvàluyệntập.

TalKeinan,cựusinhviênIsraelcủaTrườngKinhdoanhHarvard(HBS)chobiết,“Cứnămnămmộtlần,HBSlại tổchứcbuổihọpmặtlớpkéodàihaingày”.“Việcnàyrấtvuivàgiúpcủngcốcácmốiquanhệ.Chúngtôidàthờigiannàyđểthămcácbạncùnglớpvàngồinghegiảng.Nhưnghãythửtưởngtượngmộtbuổihọpmặttươngtựđượctổchứchàngnăm,mỗilầnkéodàitừhaiđếnbốntuần.Đólạilàđơnvịbạnđãsốngchungbanămtrongquânngũ.Vàthayvìngồinghegiảng,cácbạncùngnhautuầntrabiêngiới.Điềunàynuôidưỡngmộtmốiquanhệràngbuộchoàntoànkhácbiệt,kéodàicảđời

người.”[42]

Thậtvậy,nhữngmốiquanhệnảynở trongquá trìnhquândịch tạoramộtmạnglướibêntrongmộtxãhộivốnđãrấtnhỏvàcómốiliênhệchặtchẽvớinhau.YossiVardichobiết:“Cảnướcchỉcómộtcấpđộchiatách.”Ônglà

chađỡđầucủahàngchụcdoanhnghiệpInternetkhởinghiệpvàmộtcôngtykết nốimạng thành công.Giống JohnMedved,Vardi cũng làmột đại sứkinhdoanhhuyềnthoạicủaIsrael.

VardichobiếtcónhiềucôngtyIsraelđãngưngquảngcáotuyểndụngtrênbáogiấy:“Giờđều làquảngcáo truyềnmiệng...Biểuđồxãhội Israelkháđơngiản.Tấtcảmọingườiđềubiếtnhau;tấtcảcùngphụcvụtrongquânđộivớianhemcủanhữngngườikhác;mẹcủamọingườicũngtừngdạybạnbècủaconcáihọtrongtrường;ôngcậulại làchỉhuytrongđơnvịcủaaiđó.

Khôngaicóthểgiấumìnhđược.Ởđâymứcđộminhbạchrấtcao”[43].LợiíchcủamốiliênkếtchặtchẽnàykhôngchỉởIsrael,nhưngởIsraelnhữnglợiíchnàyphổbiếnrộngrãihơnbìnhthường.

CũngkhôngbấtngờkhiquânđộiIsraelcónhiềuđiểmchungvớiquânđộinướckhác,nhưcácbuổisáthạchkhắcnghiệtchonhữngđơnvịtinhnhuệ.Tuynhiên,quânđộinướckhácchỉcó thể tuyểnquân từnhữngngười tìnhnguyệnranhậpquânđội.Họkhôngcókhảnăngnghiêncứuhọcbạcủatừnghọcsinhtrunghọcvàmờinhữngngườiđạt thànhtíchcaonhấtcạnhtranhvớinhữngngườiđồnglứatàinăngnhấtđểlọtvàovàivịtríđángthèmkhát.

Haynhưmộtsĩquantuyểnmộchobiết:“QuânđộiIsraelđượcquyềnchọntừnhữngngườigiỏinhất.ỞMỹthìcáchlàmhoàntoànngượclại.Chúngtôi

chỉbiếthyvọngngườigiỏinhấttựtìmđếnmình”.[44]

ỞMỹ,quânđộilàmhếtkhảnăngđểtìmrangườigiỏinhấtvàhyvọnghọsẽthíchlàmviệctrongquânđộiđiểmsốtrungbìnhcủacácứngviêncholớptânbinhhàngnămcủaHọcviệnquânsựMỹtạiWestPointdaođộngtrongkhoảng3,5vàphòngtuyểnsinhliệtkêrahàngloạtsốliệuthốngkêđểcáchọcviênđủ tiêuchuẩnnăng lực lãnhđạo,baogồmcảnhữngngười làđộitrưởng đội thể thao ở trung học (60%), chủ tịch hội học sinh trung học(14%).Phòngtuyểnsinhlưutrữdữliệucựckỳtoàndiệncủamọiứngviêntương lai đang chờ xét duyệt, thường có cả học bạ tiểu học. Như tác giảDavidLipskyviếttrongcuốnsáchvềWestPoint,AbsolutelyAmerican(tạmdịch:NgườiMỹ tuyệt đối): “Nếu bạn gọi điện liên hệ tớiWest Point khiđanghọclớpsáu,bạnsẽnhậnđượcthưphảnhồitừbộphậntuyểnsinhcứsáuthángmộtlầnchođếnkhivàotrunghọc,lúcnàytỷlệchọiđãtănggấpđôi”.Khoảng50nghìnhọc sinh trunghọcnộphồsơ triểnvọngvàoWestPointmỗinăm,cuối cùngHọcviệnchỉ chọn ramột lớp tânbinh200học

viên.Khikếtthúcchươngtrìnhđàotạokéodàinămnăm,mỗisinhviêntốtnghiệp đã tiếp nhận được nền tảng giáo dục trị giá một phần tư triệu

USD[45].

Nhưng ngay cả với nỗ lực phi thường như bộ phận tuyển sinh củaWestPoint,một số lãnh đạo cấp cao trong quân độiMỹ cũng rất thất vọngkhikhông thể tiếp cận với học bạ của số lượng lớn các học sinh khác ởMỹ.Khôngtruycậpđượcthìkhôngthểhướngtớiđúngđốitượngđểtuyểndụng“theoyêucầu”.

MộtcuộcđốithoạivớimộtngườilínhMỹđãnhấnmạnhthêmgiátrịkinhtếcủahệthốngIsrael.ĐạitáJohnLowrygianhậpbinhchủnglínhthủyđánhbộsaukhitốtnghiệptrunghọc,vàđãphụcvụtrongquânđộichínhquyvàtronglựclượngdựbịsuốt25nămqua.ÔngcóbằngMBAcủaHBSvàtiếptụcđứngvàohàngngũ lãnhđạo củaHarley-Davidson,một hãng sảnxuấtdòngxesang trọng trịgiánhiều tỉUSD.Lúcđóôngvẫnđanghoàn thànhnghĩavụdựbịcủamình:LàmnhiệmvụtạikhuvựcSừngchâuPhi(HornofAfrica),VịnhBaTư,vàchiếndịchBão tápsamạc trướckhichuyểnsangkinhdoanh.

LowrychỉhuymộtngànlínhthủyđánhbộvàdichuyểnđếnnhiềucăncứdựbịtrênkhắpnướcMỹcuốituầncủamỗitháng,chưakểnhữngđợttriệutậpkéo dài một thángmỗi năm. Lowry cũng giúp giám sát một số nhàmáy

Harleyvàquảnlýkhoảngmộtnghìnnhânviên[46].

Banngày,ônglàmộtCEOcấpcao;đêmđến,ôngđàotạolínhthủyđánhbộchuẩnbịđi Iraq.Ônghoánchuyểngiữahai thếgiới rấtnhpnhàng.Lowrychỉ ước rằng trải nghiệm quân sự của ông được phến trong thế giới kinhdoanhMỹnhưnóđangđượcphổbiếntronggiớidoanhnhânIsrael.

Lowry,tốtnghiệpĐạihọcPrinceton,chiasẻ:“Quânđộituyểndụngbạnkhibạncòntrẻvàhọgiúpbạnnhậnrarằngkhiphụtráchmộtviệcgìđó,bạnphảichịutráchnhiệmchomọiviệcxảyravàcảnhữngviệckhôngxảyra.”Ôngchobiếtthêm:“Câunóikhôngphảilỗicủatôikhôngtồntạitrongvănhóaquânđội.Khôngtrảinghiệmđạihọcnàodạybạnnhưvậy...rủirocaovàáplựccăngthẳng.Khibạnphảichịuáplựcởtuổicòntrẻnhưvậy,bạnbuộcphải tưduytrướcbađếnbốnnướccờ...với tấtcảnhữnggìbạncó...trênchiếntrườnglẫntrongkinhdoanh.”

MạnglướiquanhệtrongbinhchủnglínhthủyđánhbộrấtquantrọngđốivớiLowry.Nhữngđồngđộicũcũngchínhlàbancốvấncósẵncủaông.“Đólàmộtthếgiớikháccủatìnhbạn,ngoàicôngviệc,nhưngnhiềungườitrongsốhọđềucóliênkếtvớimạnglướikinhdoanhcủatôi.MớihômtrướctôivừanóichuyệnvớimộtngườisĩquanđangquảnlýchinhánhRaytheon,đóngởAbuDhabi.Tôiđãbiếthọtừ5đến25nămtrước”Lowrynhấnmạnh.

QuânđộicũngtốthơnđạihọctrongviệckhắcsâuvàocáclãnhđạotrẻtuổitưduymàLowrygọilà“biênđộxãhội”:“Đồngđộitrongquânngũđếntừmọitầnglớptrongxãhội;quânđộichínhlàhọcviệnmàthuầntúyđánhgiádựavàoyếutốnănglực.Họccáchlàmviệcvớimọingười-dùhọxuấtthântừđâu-làđiềutôivậndụngvàocôngviệckinhdoanhhiệntạikhigiaodịchvớinhàcungcấpvàkháchhàng.

NếutấtcảnhữngđiềunàynghecóvẻquenthuộcvớimiêutảcủachúngtôivềvaitròcủaquânđộiIsraeltrongviệcnuôidưỡngvănhóadoanhnghiệpIsrael,thìđúnglàthế.NếuđasốdoanhnhânIsraelbịảnhhưởngsâusắcbởiquá trình phục vụ trong quân đội, thì lý lịch quân sự là điều hiếm gặp ởThunglũngSillicon,vàkhôngphổbiếntronggiớilãnhđạotậpđoànMỹ.

DoanhnhânJonMedvedngườiIsrael-từngbánlạinhiềudoanhnghiệpkhởinghiệpchocáccôngtylớnởMỹ-kểvớichúngtôi:“Khinóiđếnnhữnglýlịch trongquânđộiMỹ, thunglũngSiliconhoàn toànkhôngcókháiniệm.Đâylànỗihổthẹn.ThậtlãngphíkhiđáđítnhữngtàinănglãnhđạokhihọrờikhỏiIraqvàAfghanistan.ThếgiớikinhdoanhMỹkhôngbiếtphảilàmgì

vớihọ”.[47]

Khoảngcáchgiữadoanhnghiệpvàquânđộilàtriệuchứngcủasựchiacắt,cònlớnhơngiữaquânđộiMỹvàcộngđngdânsự,vốnđượclãnhđạoWestPointnhậndiệncáchđâyhơnmộtthậpniên.Mùahènăm1998,TrungtướngDanielChristman,TổngGiámđốcWestPoint,cùngTướngJohnAbizaid,sĩquanchỉhuyWestPointláixetrênĐườngcaotốcNewJerseyghévàosiêuthịbánxăngvàthứcănvenđườngđểdùngbữaănnhanhtạiDenny’s.

BấtchấpnhữnghuychươngtrênbộquânphụcmàuxanhlábậcBcủahaingười,bàchủquáncườivàbiểulộmộtcáchnhiệtthànhlòngbiếtơnđếnhaivị tướng Christman và Abizaid vì... sự sạch sẽ của những công viên. Bà

tưởnghọlànhânviêncủaSởcôngviên[48].

Bấtchấpsựnỗlựccủagiớilãnhđạoquânđội,ngàynaycóquáítthanhniênMỹcảmnhậnđượcmốiliênkếtvớithờigiantạingũ,chứđừngnóiđếnviệcbiếtaitừnglàlính.Sauhaicuộcchiếnmớiđây,hiệncứ221ngườiMỹmớicómộtngườilàlínhchínhquy.SosánhconsốnàyởcuốiThếchiếnII,cứ10ngườiMỹthìcómộtngườitrongquânđội.

TomBrokaw, tác giả cuốn TheGreatest Generation (tạm dịch: Thế hệ vĩđại),nóivớichúngtôirằngsauThếchiếnII,mộtngườiđànôngtrẻkhôngphụcvụtrongquânđộisẽkhókiếmviệctốttronggiớikinhdoanh.Brokawmiêutảphảnứngđiểnhìnhcủanhàtuyểndụngthờiđóđốivớimộtngườikhông phải cựu quân nhân đang tìmviệc ở khu vực tư nhân: “Người này

chắcchắncóvấnđềgìđó”[49].

Vàonăm1975,sauchiếntranhViệtNam,khichếđộquândịchkếtthúc,mộtbầukhôngkhíngượclạibắtđầuxâmnhậpvào:“Vănhóadânsựvàquânsựbắt taynhau, traođổisốđiện thoại,vàbắtđầumấtdấu lẫnnhau”-DavidLipskymiêutả.

NhữngtácđộngkinhtếcủaviệcnàyđãđượcAlChasegiảithíchtậngốcchochúngtôi.AlChaseđangđiềuhànhmộtcôngtytuyểndụngcácnhàquảnlý,chuyênsắpxếpsĩquanquânđộiMỹvàocácdoanhnghiệptưnhân,từdoanhnghiệpmới thành lậpđếnnhữngdoanhnghiệp có trongdanh sáchForbes100nhưPepsiCovàGE.

Từngsắpxếpchohàngtrămcựubinh,AlChasebiếtrõsựnhạybéntrongkinh doanh nào được tạo nên từ những kinh nghiệm chiến trường. TheoChase,quânđộitrongthờikỳChiếntranhLạnhrấtkhác,khiđócácsĩquantrẻcó thể trảiqua toànbộsựnghiệpmàkhôngđòihỏikinhnghiệmchiếntrườngthựctế.NhưngcuộcchiếnIraqvàAfghanistanđãthayđổiđiềuđó.

Hầuhếtcácsĩquantrẻthamgianhiềutrậnđánh”[50].

NhưchúngtađãthấyởIraq,nhữngcuộcchiếnsausựkiện11-9phầnlớnlànhữngcuộcchiếnchốngchiếntranhdukích,nơinhữngquyếtđịnhsinhtửđượcđưaratừcácchỉhuycấptrung.Vídụ,nhữngchiếnlượcchốngchiếntranhdukíchcủaĐạitướngDavidPetraeusđãđượcquânđộiMỹcôngnhận

không chỉ vì họ cómặt và tuần tra những khu dân cư địa phương ở Iraqnhằm bảo vệ an ninh cho dân thường Iraqmà họ còn thật sự sống trongnhữngkhudâncưđó.

Điềunàykhácvớicáchmàhầuhết cácđơnvịquânđộiMỹđãchiếnđấutrongnhữngcuộcchiếntrướcđó,baogồmcảnhữngnămđầucủacuộcchiếnIraq.Khi đó, lụcquânvà lính thủyđánhbộMỹ sống trongnhững căn cứquânsựtiềntiêu(FOB),làcáctổhợpđộclậptolớnmôphỏngcáccăncứởMỹ.Mộtcăncứquân sựFOBđiểnhìnhcó thểchứahàngchụcngàn línhhoặchơn.

Nhưng kể từ năm 2007, các căn cứ nằm trong khu dân cư ở Iraq chỉ cókhoảngmộtngànhoặcíthơn,chỉvàitrămlính,cảbộbinhvàlínhthủyđánhbộ.Điềunàyđãgiúpcácđơnvịnhỏhơnđộclậpkhỏisưđoàntrongnhiệmvụhàngngàycủahọ,vàchỉhuycấptrungđượctraothêmquyềnhạnđểraquyếtđịnhvàứngbiếnhơn.

Nathaniel Fick là một đại úy lính thủy đánh bộ từng tham chiến ởAfghanistanvà Iraq, trướckhianh theođuổichương trìnhvănbằngképởHBSvàtrườngHànhchínhquảntrịKennedy(đềuthuộcĐạihọcHarvard),vàviếtsáchvềtrảinghiệmcủamình,cuốnOneBulletAway.

AnhkểchochúngtôingheởIraqvàAfghanistan“línhthủyđánhbộcóthểđiphátgạotạimộtdãynhà,tuầntraquanhmộtdãynhàkhácvàgiaochiến

tổnglựctạidãynhàthứba.Tấtcảtrongcùngmộtkhudâncư”[51].

Tùyvàotìnhhìnhcủangàyhômđó,cácchỉhuycấptrungtrongnhữngcuộcchiếnhiệnđạicủaMỹcó thểđặtmìnhvàovai thị trưởngcủamột thịtrấnnhỏ,chiếnlượcgiatáithiếtkinhtế,nhàngoạigiao,nhàthươngthuyếtgiữacácbộlạc,quảnlýcáctàisảntrịgiáhàngtriệuUSD,đồngthờilàgiámđốcanninh.

CũngnhưquânđộiIsrael,cácchỉhuycấptrunghiệnnaycóxuhướngtháchthứcsĩquancấpcaotheocáchhọ,vềcơbản,chưatừnglàmtrongquákhứ.Mộtphầnlàdotrựctiếpthamgiachiếndịch,chứngkiếnđồngđộibị thiệtmạngmàcácsĩquancấpdướitinrằnglàkếtquảcủanhữngquyếtđịnhtồi,thiếuchiếnlược,hoặcnhữngthôngtinmờmịttừcấpcaohơn.

NhưnhàphântíchquânsựMỹ,FredKargangiảithích,binhlínhMỹ“đãbắtkịpngườiIsraeltrongsuynghĩrằngsĩquancấpdướinàođãtừngthamgianhiềunhiệmvụsẽbỏquasựtếnhịđốivớichỉhuycủahọ”.Cómộtsựtươngquangiữakinhnghiệmchiến trườngvàkhuynhhướng thách thứccấp trêncủabinhlínhcấpdưới.

Vớitấtcảkinhnghiệm“quảntrị”trênchiếntrường,cáccựubinhbướcratừcuộcchiếnIraqvàAfghanistanđượcchuẩnbịtốthơnbaogiờhếttrongthếgiớikinhdoanh,dùlàđểxâydựngcôngtykhởinghiệphaylãnhđạocáctậpđoànlớnvượtquagiaiđoạnkhókhănhiệntại.

AlChasekhuyêncáccựuchiếnbinhkhôngnênđểnhữngkẻkháctrongthịtrườngviệclàm,nhữngkẻvốnđãởtrongthếgiớikinhdoanhvàhiểukháiniệm “danh pháp”, đe dọa. Những cựu binh, ông nói, có thể đặt lên bànnhữngthứmàđồngnghiệptrongthếgiớikinhdoanhcủahọchỉcóthểmơđến,baogồmcảcảmnhậnvềsựcânbằng-làloạicảmnhậnchỉthựcsựcóđượctrongmộttìnhhuốngsốngcòn;khuyếnkhíchlựclượngnhânviên;khảnăngđạtđượcsựđồngthuậnkhibịépbuộc;vàmộtnềntảngđạođứcvữngchắcđãvượtquathửtháchcủachiếntrận.

BrianTice,sĩquanbộbinh,từnglàđạiúytronglựclượnglínhthủyđánhbộMỹkhianhquyếtđịnhchuyểnsanglàmkinhdoanh.Khiđóanhđã30tuổivà hoàn tất nămđợt triển khai quân - bao gồm các nhiệmvụ tạiHaiti vàAfghanistan-vàđangthựchiệnnhiệmvụthứsáuởIraq.

Anh viết bài luận cho đơn xin nhập học chương trìnhMBA củaĐại họcStanford trên chiếc laptop trongmột tòa nhà cháy dở tại Iraq, gần căn cứkhôngquânAlAsad,trongtỉnhAlAnbarđầybạolựcởphíaTâyIraq.Anhphảihoànthànhđơnxinhọctrongnhữnggiờrảnhvìcácnhiệmvụluôndiễnravàonửađêm.Làsĩquanchỉhuyhànhquântrongmộtđơnvịcó120línhthủyđánhbộ,Ticephảixâydựngmộtmộtchươngtrìnhchomỗicuộchànhquân chống lại phiến quân vàAlQaeda - xác định hỏa lực cần thiết, baonhiêulínhthủyđánhbộ,vàbaonhiêuyểmtrợtừkhôngquânkhicầnthiết.Nênbanngàylàlúcduynhấtanhcóthểnghỉngơivàlênkếhoạchchocác

cuộchànhquântiếptheo”[52].

CáchkhuhọcxátrườngStanfordđếntámngàndặm,anhkhôngthểđápứngyêucầuphỏngvấn trực tiếpcủanhà trường.ộphận tuyểnsinhđãsắpxếp

mộtcuộcphỏngvấnquađiệnthoạimàTicephảithựchiệngiữacáccuộcbắntỉavàvâyráp,trongkhiđứnggiữahoangmạc.

Ticephảixincánbộ tuyểnsinh thứ lỗivì tiếngồn trực thăng trênđầu,vàphảicắtngắnbuổiphỏngvấnkhiđạnsúngcốirơingaybêncạnh.

NgàycàngnhiềusĩquanquânsựMỹxinhọcchươngtrìnhMBA,giốngnhưđạiúyTice,đãphảinỗlựchơnbìnhthườngđểthựchiệnýđịnh.Năm2008,trongsốnhữngứngviênMBAsánggiálàmbàikiểmtraGMAT(GraduateManagementAdmissionTest-tạmdịch:Bàikiểmtratuyểnsinhngànhquảntrịsauđạihọc),có15.259ứngcửviên(khoảng6%)làngườicókinhnghiệmquânsự.Tại trườngThươngmạiDarden thuộcĐạihọcVirginia, số lượngứngviênquânđộităng62%từnăm2007đến2008.Nămnhấtcủaniênkhóa2008có333sinhviên,40ngườitrongđóxuấtthântừquânđội,baogồm38ngườitừngphụcvụtạiAfghanistanhoặcIraq.

Tổ chứcGraduateManagement Admission Council, đơn vị quản lý và tổchứckỳthiGMAT,đãưutiênviệcsắpđặtsaochoconđườngtừmặttrậnđếntrườngkinhdoanhphảithuậnlợihơn.

TổchứcnàyđãramắtchươngtrìnhMBAOperation,giúpthànhviêncáclựclượngvũtrangtìmđượcnhữngtrườngkinhdoanhmiễnphínhậphọc,hoặccungcấpnhữnggóihỗtrợtàichínhhàophóngvàthậmchíhoãnhọcphíchonhữngcựubinhgặpkhókhănvềtàichính.

Hộiđồngnàycòn lậpnhững trung tâm thiGMATngay tại cácdoanh trạiquânđội,mộttrongsốđóđượcmởtạiFortHood,Texasvàonăm2008;mộttrungtâmkhácdựđịnhmởtạicăncứkhôngquânYokotaởNhậtBản.

Tuynhiên,nhữngnhàtuyểndụngvàlãnhđạocáctậpđoànMỹlạibịhạnchếtrongviệctìmhiểuvàvậndụngkinhnghiệmchiếntrườngvàgiátrịcủanóvào thếgiới thươngmại.Như JonMedvedgiải thích, đơngiản là hầuhếtgiớidoanhnhânMỹkhôngbiếtđọcmộtlýlịchquânsựnhưthếnào.

AlChasekểchochúngtôivềnhiềucựubinhôngtừnglàmviệccùng,đãnóichuyệnvớingườiphỏngvấntuyểndụngvềtấtcảnhữngkinhnghiệmlãnhđạotrênchiếntrường,baogồmnhữngtrườnghợpraquyếtđịnhmangtínhrủirocao,vàcuốicùnglàvềnănglựcquảnlýmộtlượnglớnconngườivàtrangthiếtbị tạivùngchiến.Khikết thúcbuổiphỏngvấnthìngườiphỏng

vấnlạihỏimộtcâu:“Câuchuyệnanhkểrấtthúvị,nhưnganhđãbaogiờcómộtcôngviệcthậtsựchưa?”

ỞIsraelthìngượclại.CácdoanhnghiệpIsraelvẫntìmkiếmngườicókinhnghiệm trong khối tư nhân, việc phục vụ trong quân ngũ đem lại nhữngthướcđođượctiêuchuẩnhóacaochonhàtuyểndụng-lànhữngngườihiểurấtrõlàmmộtsĩquantừngphụcvụtrongmộtđơnvịtinhnhuệcóýnghĩathếnào.

Chương5:Nơitrậttựgặphỗnloạn

Hoàinghivàtranhcãi-đâylàhộichứngcủanềnvănminhDoTháivàhộichứngcủanướcIsraelngàynay.

-AMOSOZ-

Khoảng30quốcgiacóchếđộnghĩavụquân sựbắtbuộckéodàihơn18tháng.Hầuhếtđềulànhữngquốcgiađangpháttriển,phidânchủhoặccảhai.Nhưngtrongnhómcácnướcpháttriển,chỉcóbanướcyêucầuthờigianphụcvụtrongquânđộidàihạnlàIsrael,HànQuốcvàSingapore.Khôngcógìngạcnhiêncả,vìbanướcnàyđềuđốimặt sựđedọa thường trựchoặc

từngtrảiquanhữngcuộcchiếnsinhtửgầnđây[53].

ĐốivớiIsrael,cácmốiđedọasựtồnvongđãcótrướckhinótrởthànhmộtquốcgiađộclập.Bắtđầutừnhữngnăm1920,thếgiớiẢ-rậpphảnđốiviệcthànhlậpmộtquốcgiaDoTháiởPalestine,rồitìmcáchđánhbạihoặcgâysuyyếuchoIsraelbằngnhiềucuộcchiếntranh.

HànQuốcsốngvớimốiđedọathườngtrựctừBắcTriềuTiên,vớisốlượngquânchínhquykhổnglồcáchthủđôSeoulchỉvàidặm.CònSingaporeluônámảnhquákhứbịNhậtBảnchiếmđóngtrongThếchiếnII,nhữngcuộcđấutranhgầnđâyđểgiànhđộclập,đỉnhđiểmlànăm1965vàthờikỳkhôngổnđịnhsauđó.

Chương trìnhNghĩa vụ quốc gia (National Service) Singapore ra đời năm1967.Bộ trưởngQuốc phòngSingapore, ôngTrươngChíHiền giải thích:“Chúngtôiphảitựbảovệmình.Đâylàvấnđềsốngcòn.Lànướcnhỏvớidân số ít, cáchduynhất đểxâydựngmột đội quânvới quymôđủ lớn làthôngqua chếđộnghĩa vụquân sựbắt buộc.Đó là quyết địnhkhông thểxemnhẹ,dùchếđộnghĩavụquânsựbắtbuộccóđemlạinhữngtácđộngđáng kể đối với mỗi người Singapore. Nhưng không còn giải pháp nào

khác.”[54]

Khimớiđộclập,Singaporechỉcóhaitrungđoànbộbinh,đượcngườiAnh

thành lập và chỉ huy. Thậm chí 2/3 số binh sĩ không phải công dânSingapore. Để tìm kiếm giải pháp, Bộ trưởng Quốc phòng đầu tiên củaSingapore,NgôKhánhThụyđãgọiđiệnchoMordechaiKidron,cựuđạisứIsrael ởTháiLan; ngườimà ông quen biết khi cùng làmviệc tại châuÁ.“NgôKhánhThụynóivớitôirằnghọnghĩchỉcóIsrael,mộtquốcgianhỏbịnhiềunướcHồigiáovâyquanhmớicóthểgiúphọxâydựngquânđộinhỏ

gọnvàtinhnhuệ”,Kidronchobiết[55].

Singaporegiànhđộclậphailầnchỉtronghainăm.Lầnthứnhấtlàgiànhđộclập từngườiAnhvàonăm1963,với tưcáchmộtphần lãnh thổMalaysia.Lầnthhai làđộclậpkhỏiMalaysiađểtránhnộichiếnvàonăm1965.Thủtướng hiện nay của Singapore,NgôTácĐống,miêu tảmối quan hệ giữanướcôngvớiMalaysiavẫncòncăngthẳngsau“cuộchônnhânkhônghạnhphúcvàcuộclyhôncayđắng”.

NgườiSingaporecũnglosợtrướccácmốiđedọatừIndonesia,cùnglúcvớidukíchcộngsảncóvũtrangtừĐôngDươngđangnhămnhetrànvàophíabắcSingapore.

ĐáplạilờikêugọigiúpđỡcủaNgôKhánhThụy,quânđộiIsraelcửĐạitáYehudaGolanviếthaicuốncẩmnangcholựclượngquânsựSingaporenontrẻ:Một là viết về học thuyết chiến tranh và cơ cấu củaBộQuốc phòng,cuốncònlạinóivềcáctổchứctìnhbáo.Sauđó,sáusĩquanquânđộiIsraelcùnggiađìnhchuyểnđếnsốngtạiSingapoređểhuấnluyệnbinhlínhvàxâydựngquânđộidựatrênchếđộnghĩavụquânsựbắtbuộc.

Cùngvớimôhìnhnghĩavụquân sựbắtbuộcvàquânđội chuyênnghiệp,SingaporecònthunạpcácthànhtốtrongmôhìnhlựclượngdựbịcủaIsrael.Tấtcảcácbinhsĩđãhoànthànhxongnghĩavụchínhquybắtbuộcphảithamgiacácnhiệmvụngắnngàyhằngnămđếnnămhọ30batuổi.

ĐốivớithếhệlậpquốccủaSingapore,NationalServicekhôngchỉđểphòngthủ.Tronglễkỷniệm35nămthànhlậpquânđộiSingapore,ThủtướngNgôTácĐốngđãphátbiểunhưsau:“NgườiSingaporethuộcmọitầnglớpxãhộiđềuchungvaisátcánhluyệntậpdướitrờimưa,trờinắng;cùngleođồivàhọccáchchiếnđấubênnhautrongrừngsâuvàtrongcáctòanhà.ViệccùngtrảinghiệmtrongquânngũsẽgiúpbinhlínhgắnbóvớinhauvàđịnhhìnhchotínhcáchvàbảnsắccủaSingapore”.“Chúngtavẫnđangtiếnhóanhư

mộtquốcgia.Chaôngtalàngườinhậpcư...Ngườitanóirằngtrongnghĩavụquânsựbắtbuộc,mọingười-dù làngườiTrungQuốc,Malay,ẤnĐộhayngười laiÁ-Âu-đềucócùngmàuda:Màunâucháynắng!Khicùngnhauchiếnđấutrongmộtđơnvị,ngườitasẽbắtđầutôntrọngvàtintưởngnhau.NếuxảyrachiếntranhđểbảovệSingapore,họsẽchiếnđấuvìđồng

độinhưchiếnđấubảotổquốc”[56].

Thay“Singapore”bằng“Israel”,đâycóthểlàbàiphátbiểucủaDavidBen-Gurion.

DùquânđộiSingaporedựatheomôhìnhquânđộiIsrael-môi trườngthửtháchcủanhiềudoanhnhânIsrael-nhưng“conhổchâuÁ”lạithấtbạitrongviệcươmmầmchocáccôngtykhởinghiệp.Tạisao?

KhôngphảităngtrưởngcủaSingaporekhôngấntượng.GDPbìnhquântínhtheođầungườithựctếcủaSingaporelàtrên35nghìnUSD,thuộchàngcaonhấttrênthếgiới,vàtốcđộtăngtrưởngGDPthựctếđạttrungbình8%mỗinămkểtừngàylậpquốc.Bấtchấpcâuchuyệntăngtrưởngcủamình,giớilãnhđạoSingaporevẫnkhôngthểtheokịpthếgiớivốnxemtrọngbayếutốmangtínhlịchsửvàxalạvớivănhóaSingapore:Sángkiến,chấpnhậnrủirovàsựnhanhnhẹn.

Ngàycàngnhậnthứcsâusắchơnvềsựthuakémtrongkhảnăngchấpnhậnrủi ro đã thúc đẩy Bộ trưởng Tài chính Singapore, TharmanShanmugaratnam ghé thăm Nava Swersky Sofer, nhà đầu tư mạo hiểmIsrael,ngườisaunàyđiềuhànhcôngtychuyểngiaocôngnghệcủaĐạihọcHebrew.Côngtycủatrườngđạihọcnày,đượcgọilà“Yissum”,nằmtrongtốpmườichươngtrìnhhọcthuậthàngđầuthếgiới,đượcđánhgiábằngsựthươngmạihóacáccôngtrìnhnghiêncứuhọcthuật.

ShanmugaratnamđãhỏibàSofer:“LàmsaoIsraelthựchiệnđượcđiềuđó?”ÔngthamdựhộinghịG-20,nhưngbỏngàycuốicùngđểđếnIsrael.

Ngàynay,hồichuôngcảnhbáonàyđượcchínhvịcôngthầnlậpquốccủaSingapore,LýQuangDiệutừnggiữchứcthủtướngtrong30nămgiónglên.“Đãđếnlúcbùngnổsángtạomớitrongkinhdoanh.Chúngtacầncốgắng

nhiềuhơnvàcầncónhiềucôngtykhởinghiệphơnnữa”[57],ôngnói.

CảmgiáctươngtựcũngxuấthiệntạiHànQuốc,quốcgiacóchếđộnghĩavụquânsựbắtbuộcvàmốiđedọatừbênngoài,cũngtươngtựnhưSingapore,nhữngyếutốnàyvẫnkhôngthểsảnsinhranềnvănhóakhởinghiệpgiốngIsrael

Rõ ràng, Hàn Quốc không thiếu những tập đoàn công nghệ lớn. ErelMargalit,doanhnhânngười Israelnắm trong taynhiềudoanhnghiệpkhởinghiệpliênquanđếnngànhtruyềnthông,thậtsựxemHànQuốclàmảnhđấtmàumỡchonhữngcôngtycôngnghệhiệnđạicủaông.“Mỹlànữhoàngvềmặtnộidung,nhưngvẫnmắckẹttrongkỷnguyênphátsóngquảngbá,trong

khiTrungQuốcvàHànQuốcđãđếnthờiđạitươngtác”[58].

Vậy tại saoHànQuốcchưa tạo ra số lượngcông tykhởinghiệp tính theođầungườinhiềubằngIsrael?ChúngtôitìmđếnLaurentHaugđểcócáinhìnsâuhơn.Haug là người sáng lậpvà là thế lựcđứng sauhội nghịLift, tậptrungvàomốiliênhệgiữacôngnghệvàvănhóa.Từnăm2006,nhữngbuổigặpmặtcủaHaugluânphiêndiễnraởGeneva,ThụySỹvàJeju,HànQuốc.ChúngtôihỏiHaugvìsaokhôngcóthêmdoanhnghiệpkhởinghiệpởHànQuốcnữa,mặcdùngườidânHànrấtđammêcôngnghệ.

“VìnỗilosợmấtthểdiệnvàsựbùngnổbongbóngInternetvàonăm2000.ỞHànQuốc,mộtngườithấtbạikhôngđượcxuấtđầulộdiện.Vàođầunăm2000,rấtnhiềudoanhnghiệpđãnhảylênchuyếnxethồcủanềnkinhtếmới.Khibongbóngvỡ,sựmấtthanhdanhtrướccôngchúngđãđểlạivếtsẹotrêntinhthầnkhởinghiệpcủaHànQuốc”,LaurentHauggiảithích.

HaugđãngạcnhiênkhigiámđốcmộtvườnươmcôngnghệtạiHànQuốcchobiếtlờikêugọicácdựánchỉnhậnđược50đềnghịthamgia,“mộtconsốthấpnếuanhbiếtngườiHànQuốcthậtsựsángtạovàcótầmnhìnchiếnlượcđếnmứcnào”.

VớiHaug, người đã từng khámphá toàn cảnh làng công nghệ của Israel:“NgườiIsraelởmộtphíakháccủabứctranhnày.Họkhôngquantâmđếncáigiáxãhộiphảitrảnếuthấtbại,vàvẫnpháttriểnnhữngdựánbấtchấp

tìnhhìnhkinhtếvàchínhtrị”[59].

NênkhiSwerskySofer tiếpđãicáckháchmờitừSingapore,HànQuốcvànhiềunướckhác,tháchthứcchínhlàlàmsaotruyềnđạtnhữngkhíacạnhvăn

hóađãgiúpcácdoanhnghiệp Israelcấtcánh.Nghĩavụquânsựbắtbuộc,phụcvụtronglựclượngdựbị,sốngtrongcảnhbịđedọavàthậmchíđammêcôngnghệvẫnchưađủ.Vậynhữngthànhphầnkháclàgì?

“Tôisẽtrìnhbàyvớicácbạnmộtvídụtươngtựtừmộtgócnhìnhoàntoànkhácbiệt”,TalRiesenfeldnói với chúng tôimột sự thật hiểnnhiên. “Nếumuốnbiết chúng tôi đãdạyứngbiến ra sao, hãynhìnvàoApollo.NhữngđiềuGeneKranzlàmtạiNASA-vốnđượcgiớisửgiaMỹgọilàmôhìnhlãnhđạo-làvídụchonhữngđiềucóthểtrôngchờtừcácchỉhuyIsraeltrênchiến trường.” Câu trả lời của anh cho câu hỏi về tinh thần sáng tạo củaIsrael có vẻ không liên quan đến nội dung, nhưng ông đang nói từ kinhnghiệmcủamình.

TrongnămthứhaiởTrườngKinhdoanhHarvard(HBS),Riesenfeldthànhlập doanh nghiệp chung vớimột trong những đồng đội thuộc đơn vị đặcnhiệmIsrael.Họtrìnhbàyđềxuấtcủamìnhtạicuộcthikếhoạchkinhdoanh

Harvard,vàđánhbại70độikhácđểgiànhgiảinhất[60].

SaukhitốtnghiệpHBSvớikếtquảdẫnđầulớp,Riesenfeldtừchốilờimờihấp dẫn của Google để mở công ty EyeView tại Tel Aviv. Trước đó,Riesenfeldđãvượt quamột trong những buổi tuyểnmộ khắt khe nhất vàchươngtrìnhhuấnluyệntrongquânđộiIsrael.

TrongthờigiantheohọctạiHBS,Riesenfeldđãnghiêncứutrườnghợpso

sánh bài học thảm họa tàu không gian Apollo 13 và Columbia[61]. Năm2003,vụphóngphithuyềnColumbiacótácđộngđặcbiệtđếnngườiIsrael.Mộtthànhviêntrongnhómphihànhđoàn-đạitákhôngquânIlanRamon,phihànhgiangườiIsraelđầutiên-đãthiệtmạngkhitàuColumbianổtung.

NhưngRamonđãlàngườihùngcủaIsraeltừtrướcđórấtlâu.Ôngtừnglàphi công trong sứmệnh táobạocủa lực lượngkhôngquânnhằmpháhủynhàmáyhạtnhânOsirakcủaIraqvàonăm1981.

GiáosưMichaelRobertovàRichardBohmercủaHBSdànhhainămnghiêncứuvàsosánhhaivụkhủnghoảngApollo13vàColumbia.Họchorađờimột công trình nghiên cứu đã trở thành nền tảng cho một lớp học củaRiesenfeld:Phân tíchbàihọc thuđược từquanđiểmquản trị kinhdoanh.Nhưng tại saoRiesenfeld lại nhắc tới chuyệnnàyvớinhóm tácgiả chúng

tôi?CómốiliênhệgìgiữanóvớiIsrael,hayvớinềnkinhtếmangtínhsángtạocủanướcnày?

VụkhủnghoảngApollo13xảyravàongày15tháng4năm1970,khicontàuđãbayđược3/4quãngđường lênmặt trăng.Lúcnày làchưađầymộtnăm sau khiNeilArmstrong vàBuzzAldrin bước ra khỏi tàuApollo 11.NASA như đang sống trênmây. Nhưng khi Apollo 13 bắt đầu nhiệm vụđượchaingày,bayvớivậntốc2.000dặm/giờ,nhữngbìnhchứaoxychínhcủachiếctàuphátnổ.

Việc này đã khiến phi hành gia John Swigert thốt ra câu nói nổi tiếng:“Houston,chúngtôigặpsựcố”.

GiámđốcĐiềuphốibay,GeneKranz,chịutráchnhiệmchỉđạosứmệnh-vàcuộckhủnghoảng- từTrungtâmvũtrụJohnsonởHouston.Ngaylậptứctrênmànhìnhliêntiếphiểnthịnhữngnộidungmỗilúcmộttệhơn.Đầutiên,ôngđượcbáorằngphihànhđoànchỉđủoxydùngtrong18phút,mộtlúcsauchỉcòn7phút,rồi4phút.Mọichuyệnđangvượtkhỏitầmkiểmsoát.

SaukhihộiývớicácnhómchuyêngiaNASA,Kranzyêucầucácphihànhgiachuyểnvàomôđunthámhiểmmặttrăngcókíchcỡnhỏhơn,vốnđượcthiết kế để tách khỏi Apollo cho các hành trình ngắn ngoài không gian.Môđun này có nguồn cung oxy và điện riêng biệt.Kranz sau này nhớ lạirằngôngphảitìmracách“kéonguồndựtrữchỉđủchohaingườitrongbangày,đểhỗtrợchobangườitrongbốnngày”.

Rồi Kranz cùng nhiều nhóm chuyên gia ở Houston tự khóa mình trongphòngchođếnkhichẩnđoánđượcvấnđềcủanguồnôxy,và tìmracáchđưanhómphihànhgiatrởlạiApollorồiquayvềtráiđất.

Đâykhôngphảilầnđầunhữngnhómnàygặpnhau.Kranztừngtậphợphọnhiều tháng trước đó thông qua vô số hình thức. Chương trình luyện tậphàngngàygiúphọphảnứngnhanhnhạytrướcnhữngtìnhhuốngbấtngờvàkhẩncấp,dướimọihìnhthứcvàquymô.

Kranzbịámảnhvớiviệctốiđahóasựtươngtáckhôngchỉgiữacácthànhviêntrongmộtnhómmàvớinhiềunhómkhácnhau,cũngnhưvớicácnhàthầubên ngoài củaNASA.Ôngđảmbảohọ luôngần gũi nhau trong quátrìnhđào tạo,chodùđiềuđóphávỡcácquy tắcdịchvụdânsự,cấmnhà

thầulàmviệctoànthờigiantrongNASA.Kranzkhôngmuốncóbấtkỳsựxalạnàogiữanhữngthànhviênmàmộtngàynàođósẽphảicùngnhaugiảiquyếtkhủnghoảng.

Cuộc khủng hoảng bước vào ngày thứ ba,Kranz cùng cộng sự đã tìm ranhữngcáchsángtạođểđưaApollovề tráiđất trongkhichỉdùngđếnmộtphầnnhỏcủanguồnnănglượngcầnthiết.NhưbàixãluậncủatờThờibáoNewYork, cuộc khủng hoảng có thể đã trở thành tai họa nếu không nhờ“mạnglướiNASAcùngđộingũchuyêngiađãtạonênphépmàuứngbiến

trongtrườnghợpnguycấp”[62].

Đólàmộtkỳ tíchđángkinhngạcvàmộtâuchuyệngâymêhoặc.Nhưng,chúngtôihỏiRiensenfeld,mốiliênhệgiữanóvàIsraellàgì?

Quayvềngày1tháng3năm2003,anhnói,vàongàythứ16củavụphóngphithuyềnconthoiColumbia,contàuvũtrụnổtungthànhtừngmảnhkhiquayvềbầukhíquyển tráiđất.Giờđâychúng tabiếtmộtmiếngbọtcáchđiện-nặng1,67poundscủathùngnhiênliệubênngoàiđãbịvỡtrongkhicấtcánh.Miếngbọtđãvavàomépcánhtráicủacontàu,tạoralỗthủngmàsauđókhísiêunóngđãđốtcháycácbộphậnbêntrongcánh.

Hơnhaituầnkểtừkhicấtcánhvàmiếngbọtdínhvàocánhtàu,vàtiếptheolàvụnổ.LiệungườitacóthểlàmgìđểsửatàuColumbiatrongsuốtkhoảngthờigiannày?

Saukhi đọc nghiên cứu củaHBS,Riesenfeld đã nghĩ chắc chắn nhưvậy.ÔngchỉraviệcmộtnhómkỹsưbậctrungởNASAđãkhôngđượcaiđoáihoài tới saukhihọbáocáovềvụviệc.Nhữngngườinàycoi lạiquá trìnhphóngtàutrênmànhìnhvàđãpháthiệnmiếngbọtcáchđiệnbịrơikhỏithântàu.NgaylậptứchọbáocáolêncácnhàquảnlýcủaNASA.

Nhưnghọđượcbảorằng“vấnđề”miếngbọtkhôngphảilàmới-miếngbọtbịbậtrađãgâyhưhạichotàuconthoitrongnhữnglầnphóngtrước,nhưngchưacótainạngìxảyra.Đâychỉlàvấnđềbảotrì.Cứtiếptụcthôi.

Nhómkỹsưcốgắngphảnbácmiếngbọtbịrơikhỏithântàulầnnàylà“lớnnhất từ trướcđếnnay”.Họyêucầucácvệ tinhMỹtrênquỹđạogửi thêmảnhchụpvềphầncánhbị thủng.Thậtkhôngmay,nhómkỹsư lạibị“đàn

áp”lầnnữa.Banlãnhđạothậmchíkhôngđếmxỉatớiđềxuấttiếptheocủahọ:Phái phi hành gia thực hiện cuộc đi bộ ngoài khônggian để đánhgiáthiệthạivàsửaphầncánhhỏngtrướckhiquayvềtráiđất.

TrướcđóNASAđãnhiềulầnchứngkiếnbọtcáchđiệnrơikhỏithântàu,nóchưa từnggây ra vấnđềgì trongquákhứ, hiện tượngnàyđượcxemnhưthônglệbìnhthườngnênkhôngcầnphảitranhcãithêm.Nhómkỹsưđượcyêucầurangoài.

Đây là một phần trong nghiên cứu của HBS được Riesenfeld chú trọng.CôngtrìnhnghiêncứucủaHBSgiảithíchrằngcáctổchứcđượccơcấutheomộttronghaimôhình:Mộtlàmôhìnhtiêuchuẩn,trongđócácthủtụcvàhệthốngkiểmsoátmọithứ,baogồmcảviệctuânthủnghiêmngặtthờigianvàngânsách;hailàmôhìnhthửnghiệm,theođómọingày,mọibàiluyệntậpvàmọithôngtinmớiđềuđượcđánhgiávàtranhluậntrongmôitrườngvănhóatươngtựphòngthínghiệm

Trong thờikỳcủa tàuColumbia,vănhóaNASAtrung thành tuyệtđốivớiyếutốtiêuchuẩnvàthủtục.Giớilãnhđạoluôncốgọtgiũamọidữliệumớisaochovừakhítvớimộthệthốngcứngnhắc-điềunàyđượcnhàphântíchtình báo quân sự RobertaWohlsetter miêu tả là “sự gắn kết cố chấp với

nhữngniềmtincósẵn”[63].Đâycũnglàvấnđềbàgặpphảitronggiớiphântíchtìnhbáo,nơithườngcósựhìnhdungsailầmkhiđánhgiáhànhvicủakẻthù.

Sựchuyểnhóa từvănhóakhámphá thờiApollo sangvănhóa tiêu chuẩncứngnhắc thờiColumbiacủaNASAbắtđầuvàonhữngnăm1970,khicơquankhônggianyêucầuQuốchộiMỹcấpngânsáchchochươngtrìnhchếtạotàuconthoimới.Loạitàunàyđượcquảngbálàcóthểtáisửdụng,giúpgiảmchiphíchocácchuyếnbayvàokhônggian.TổngthốngNixonkhiđóphát biểu chương trình này sẽ “cáchmạng hóa sự chuyên chở vào khônggiangần,bằngcáchbiếnnóthànhmộtlộtrìnhquenthuộc”.

Kếhoạchkhiđólà tàuconthoisẽthựchiện50chuyếnbaymỗinăm.SaunàyNguyênBộtrưởngKhôngquân,thànhviêncủaỦybanđiềutratainạntàuColombia,SheilaWidnallchobiếtNASAquảngcáotàuColumbianhư“mộtchiếcmáybayBoeing747cóthểhạcánh,quaylạivàbaytiếp”.

Những giáo sư củaHBS chỉ ra: “Du hành vũ trụ, cũng như cải tiến côngnghệ,vềcơbảnlàlàsựnỗlựcthửnghiệmvànênđượcquảnlýtheocáchđó.Mỗichuyếnbaynênđượcxemnhưmộtbàikiểmtravànguồndữliệuquantrọng,thayvìxemnónhưmộtứngdụngquenthuộcdựavàonhữnglầnbaytrước”.ĐâylàlýdotạisaoRiesenfeldhướngchúngtôivàokếtquảnghiêncứucủaHSB.

Chiến tranhvớingười Israelcũng là“nỗ lực thửnghiệm”,nhưcách Israelđối phó tên lửaSagger vàonăm1973.Xét vềnhiềumặt, quânđội và cáccôngtykhởinghiệpIsraelsốngtheovănhóacủaApollo,ôngnóivớichúngtôinhưvậy.

LiênhệvớivănhóaApollo, tấtnhiên là theođánhgiácủaNavaSwersky,chínhlàtháiđộdámlàm,dámchịumàngườiIsraelgọilàroshgadol.Trongquân đội Israel, binh sĩ được chia thành những người tư duy rosh gadol -nghĩađenlà“đầuto”-vànhữngngườitriểnkhaithựchiệnroshkatan,hay“đầunhỏ”.

Tháiđộroshkatanbịxalánh,nghĩalàtiếpnhậnmệnhlệnhvàlýgiảimệnhlệnhcànghẹpcàngtốt,đểtránhbịquytráchnhiệmhoặcphảilàmthêm

Cách tưduy roshgadol làvẫn làm theo lệnh,nhưng theocách tốtnhấtcóthể,vậndụngócphánxétvàđầutưmọinỗlựccầnthiết.Nóđềcaosựứngbiếnhơnlàkỷluật,cũngnhưtháchthứclãnhđạohơnlàtôntrọngcấpbậc.

Thựctế,“tháchthứclãnhđạo”làlờihuấnlệnhđượcbanhànhchomọibinhlính cấp thấp của Israel,một điều đến trực tiếp từ nhiệmvụquânđội sauchiếntranhmàchúngtasẽxemxétsau.ThếnhưngSingaporelạivậnhànhtráingượcvớitâmlýroshgadolnày.

ĐếnSingaporemọingườicóthểnhậnthấyngayđâylàmộtđấtnướccótrậttự.Vôcùngtrậttự.Nhữngthảmcỏđượccắttỉahoànhảovàcáccâycốitươitốtđượcđóngkhungtrongđườngchântrờidonhữngtòacaoốchùngvĩtạora.Trụsởcủacác tổchức tàichínhquốc tếcómặtgầnnhưkhắpcácgócphố.Đườngxásạchbóng,hoàntoànkhôngcórác,thậmchíkhôngcònbóngcỏdại.

NgườiSingapoređượchướngdẫncụthểviệclàmthếnàođểtrởnênlịchsự,íttranhcãi,tránhgâyồnàovàkhôngnhaikẹocaosunơicôngcộng.

Sựtrậttựcònlanđếnchínhquyền.Vềcơbản,ĐảngHànhđộngNhândâncủa Lý Quang Diệu đã luôn nắm quyền lực tuyệt đối kể từ khi Singapregiànhđộclập.Vàôngmuốnnónhưvậy.ÔngluôntinrằngsựđốilậpchínhtrịsôinổisẽlàmsuyyếutầmnhìncủaôngvềmộtnướcSingaporetrậttựvàhiệuquả.

Bấtđồngchínhkiếnkhôngđượckhuyếnkhích,nếukhôngmuốnnóibịđànápthẳngthừng.TháiđộnàyđượcxemlàhiểnnhiênởSingapore,nhưnglạixalạvớiIsrael.

TalKeinan làphicông trong lực lượngkhôngquân Israelcũng tốtnghiệpHBS.Khinóivề“ApollovàColumbia”,ôngtinrằngnếuNASAtrungthànhvớicộirễkhámphácủahọ,sựcốbọtcáchđiệnđãđượcpháthiệnvànghiêmtúcthảoluậntrongnhữngphiên“chấtvấn”hằngngày.

Trongcácđơnvị tinhnhuệ củaquânđội Israel,mỗingày làmột cuộc thínghiệm.Vàmỗi ngàyđềukết thúcbằngmột buổi họp căng thẳngkhimàmọibinh sĩ trongđơnvị - thuộcmọicấpbậc - cùngngồi lạiđểphân tíchngàyhômđó,bấtkểchuyệngìđangdiễnratrênchiếntrườnghaytrênthếgiới.

“Việcchấtvấnnhaucũngquantrọngnhưluyệntậphayđánhtrậnthật”,anhchobiết.Mỗibàitậpbay,bàitậpmôphỏngvàhànhquânthựctếđềuđượcxemnhưmộthoạtđộngthínghiệm“cầnđượckiểmtravàxemxétlạinhiềulần, tiếpnhận thông tinmớivàchịunhữngcuộc tranh luậnnảy lửa.Đó là

cáchchúngtôiđượcđàotạo”[64].

Cácbuổitranhluậnnhómkhôngchỉkhôngkiềmchế,màcònđểviệctựphêbìnhthànhmộtphươngtiệngiúpmọingười-đồngđội,cấpdướivàchỉhuy-họchỏitừnhữngsailầm.“Buổichấtvấnthườngkéodài90phút.Aicũngthamgia.Nórấtcánhân.Đây là trảinghiệmrấtkhắcnghiệt”,Keinanvừanóivừanhớlạinhữnglầnchấtvấntoátmồhôinhấttrongsựnghiệpquânsựcủamình.Đốivớinhữngngườibị“tiêudiệt”(trongnhữnglầntậptrậnmôphỏng),đãlàrấtkhókhăn.Nhưng,vớinhữngngườisốngsótsautrậnchiến-thậmchítrongnhữngbàitậphằngngày-phầnkhókhănnhấttiếptheochínhlàbuổichấtvấn.

Keinan từng là chỉ huyđội hìnhmáybay chiến đấuF-16 trong lực lượngkhôngquânIsrael.“CáchbạngiaotiếpvàphântíchsựbấtđồnggiữanhữngquanđiểmkhácnhauvềmộtsựkiệnhayquyếtđịnhnàođólàmộtphầnlớntrongvănhóaquânđộiIsrael.Đếnnỗiviệcchấtvấnnhaulàloạihìnhnghệthuậtmàbạnphảivượtqua.Trong trườnghuấn luyệnbayvàphiđội... cónhiềucâuhỏixoayquanhkhảnăngtựchấtvấnvàchấtvấnngườikhác.”

Thanhminhchoquyếtđịnhsailầmlàđiềukhôngthểchấpnhận.“Biệnminhchođiềubạnđãlàmlàmộtviệckhôngphổbiến.Nếumắcsailầm,việccủabạnlànêuranhữnggìđãhọcđượctừchuyệnđó.Khôngaihọcđượcgìtừmộtkẻbảothủ.”

Vàmụcđíchcủabuổichấtvấncũngkhôngđơngiảnlàthừanhậnsai lầm.Hiệuứngcủahệthốngchấtvấnlàđểgiúpphicônghiểusailầmlàđiềuchấpnhậnđược,vìnólàcơhộiđểphicôngcảithiệnnănglựccủacảđộivàcủatừngcánhân.Việcchútrọngvàonhữngbàihọchữuích,cótínhứngdụngthayvì tạoranhữnghọc thuyếtmáymóclàđiềuđặc trưngtrongquânđộiIsrael.

TruyềnthốngtừtrướcđếnnaycủaquânđộiIsraellàkhôngcótruyềnthống.Giới chỉ huyvàbinh línhkhôngquágắnbóvớibất kỳý tưởnghoặcgiảiphápnàochỉvìchúngtừnghữudụngtrongquákhứ.

Nguồngốc của văn hóa quyết liệt này khởi nguồn từ thế hệ lập quốc củaIsrael.Năm1948,quânđội Israelkhôngcóbấtkỳ truyền thống,nghi thứchayhọcthuyếtnàocủariêngmình;cũngkhôngtiếpnhậnthểchếcủangườiAnh-quốcgiatừngđặtquânđộitạiPalestinetrướckhiIsraelgiànhđộclập

TheonhàsửhọcquânsựEdwardLuttwak,Israelkhônggiốngvớicácquânđội thờihậu thuộcđịa. “Được lực lượngdânquânngầm tạo ragiữachiếntranh,rấtnhiềungườitrongsốđótừngđượcđàotạotrongcáchầmngầmvớisúnggỗ,quânđộiIsraelđãpháttriểnnhanhchóngdướiáplựcliêntụccủanhữngxungđộtgaygắtvàkéodài.Thayvìngoanngoãnchấpnhậncáchọcthuyết và truyền thống, vốn đã trở thành phổ biến trong giới quân sự củanhiềunướckhác,sựlớnmạnhcủaquânđộiIsraelđượcđánhdấubằnghàngloạtvụnổiloạn,sángtạovàtranhluận.”

Hơnnữa,saumỗicuộcchiến,quânđộiIsraellạitiếnhànhcảicáchquânđộimộtcáchsâurộng,dựatrêncùngquytrìnhcủanhữngtranhluậngaygắtvừa

nêu.

Trongkhiquânđộivẫncònởtìnhtrạnggiảingũsaucuộcchiếngiànhđộclậpnăm1948,Ben-GurionchỉđịnhviênsĩquantừngđượcngườiAnhđàotạo,HaimLaskov,đánhgiácơcấuquânđộicủaIsrael.Laskovđượcphéptáicơ cấuquânđội từ trênxuốngdưới. “Việc tái thẩmđịnhnàykhôngcógìngạcnhiênnếubịthuacuộc,nhưngngườiIsraelvẫncóthểcảicáchngaycảkhiđãthắngtrận.Cáimớikhôngphảilúcnàocũngtốthơncũ,nhưngítnhấtdòngchảycủanhữngýtưởngtươimớicũnggiúphạnchếtiếntrìnhlãohóatrongtưduycủagiớiquânđội-thườnglàcáigiáđắtnhấtchochiếnthắngvà

lànguyênnhânthấtbạitrongtươnglai.”[65]

Chiến thắng trongCuộc chiến Sáu ngày năm 1967 có ý nghĩa quyết địnhnhấtmà Israel từng đạt được. Trong những ngày trước khimởmàn cuộcchiến,cácquốcgiaẢ-rậpcôngkhaituyênbốrằnghọsẽchiếnthắng,vàviệcthiếusựviệntrợquốctếdànhchoIsraelđãthuyếtphụcnhiềungườitinrằngnhànướcDoThái sẽ bị diệt vong. Israel đãphát động cuộc tấn côngphủđầu,tiêudiệttoànbộlựclượngkhôngquânAiCậpngaytrênđườngbăng.TuymangtênCuộcchiếnSáungày,songngườiIsraelđãthắngngaytrongngàyđầutiên,chỉtrongvàigiờđồnghồ.

KếtquảlàliênquâncácnướcẢ-rậpđãbịđẩylùitrênmọimặttrận.

Vàngay cả trong chiến thắng,một điều tương tự vẫn diễn ra:Một đợt tựkiểmđiểm,theosaucuộcđạituquânđộiIsrael.Nhiềusĩquancấpcaođãbịsathảisaumộtcuộcchiếnthànhcông.Dovậy,khôngcógìngạcnhiênkhisaunhữngcuộcchiếngâytranhcãitiếptheo-nhưcuộcchiếnYomKippurnăm1973,cuộcchiếnLebanonnăm1982vàcuộcchiếnLebanonnăm2006,màhầuhếtngườiIsraelđềuchohoàntoànsailầm,Israelđãthànhlậpnhữngủybanđiềutracôngkhainhằmđánhgiálạigiớilãnhđạodânsựlẫnquânsựcủanướcnày.

NhàsửgiaquânsựkiêmcựucánbộcaocấpởBộNgoạigiaoMỹ,ôngEliotCohenchobiết:“QuânđộiMỹcũngthựchiệnnhữngbáocáosaumỗicuộcchiếntrongnộibộquânđội.Nhưngchúngđềuđượcxếpvàodạngthôngtintối mật; một hoạt động hoàn toàn mang tính nội bộ và khép kín. Tôi đãkhuyênnhiềulãnhđạocấpcaotrongquânđộiMỹrằnghọsẽcólợitừmôhìnhủybanđiều traquốcgiagiốngIsrael saumỗicuộcchiến, trongđósĩ

quancấpcaophảichịu tráchnhiệm-và toànbộđấtnướccó thể thamgia

tranhluận[66].

Nhưngđiềunày sẽkhông sớmxảy ra,như sự thấtvọngcủa trung táPaulYingling trong quân đội Mỹ khi ông giảng bài tại căn cứ lính thủy ởQuantico,bangVirginia:“ChúngtađãhysinhhàngngànsinhmạngvàtiêutốnhàngtỉUSDtrongbảynămquachỉvớimongmuốnmanglạisựổnđịnhchohaiquốcgiatầmtrung;trongtươnglai,chúngtakhôngthểápdụngbiện

phápnàynữa.”[67]

Vấnđềởchỗ“mộtbinhnhìmấtsúngtrườngphảichịuhậuquảnặngnềhơn

nhiềusovớimộtviêntướngthuatrận”[68],ôngviết trongbàixã luậngâytranhcãinăm2007.

Mặtkhác,ngườiIsraelcũngđãrấtgiáođiềuvềnhữngủybancủamình,đếnnỗihọthànhlậpmộtủybanngaytạithờiđiểmđangởtrongmộtcuộcchiếnsng còn.Tháng 7 năm1948, những gìEliotCohenmiêu tả là “một trongnhững tậpphimđángkinhngạc”củacuộcchiếngiànhđộc lập, chínhphủIsraelđã thànhlậpmộtủybangồmnhữnggiới lãnhđạo từkhắpcácđảngpháichínhtrịgiữalúccuộcchiếnđangdiễnra.

Ủybandànhhẳnbangàyđểlắngnghelờiđiềutrầncủacácsĩquanbàytỏsựtức giận về chính phủ, cách quân đội Israel thực thi trong cuộc chiến vànhữngđiềuhọtinlàdosựquảnlývimôcủaBen-Gurion.Lậpmộtủybangiữakhóiđạnchiếntranhlàmộtquyếtđịnhđángtranhcãi,vìnócóthểgâyxaonhãng cho công tác lãnhđạo.Nhưng, nhưTalKeinanđã trìnhbày,ởIsraelviệcchấtvấnvềcuộcchiếnquantrọngkhôngkémchínhcuộcchiếnđó.

Gầnđây,mộtlầnnữa,mộtcuộcràsoátquyếtliệtvàmộtbuổichấtvấnquốcgiađượcdiễn ra trước toàndân trongcuộcchiếnLebanon2006.Banđầu,hầuhếtngườidânđềuđồnglòngvớiquyếtđịnhcủachínhphủIsraelđểđáptrảmạnhmẽcuộctấncôngcủalựclượngHezbollahvàobiêngiớiphíaBắcIsraelngày12tháng7năm2006.

SựủnghộcủadưluậnvẫntiếptụcngaycảkhidânthườngởphíaBắcIrsaelhứngchịucuộctấncôngtênlửabừabãi,khiếnchocứbảyngườiIsraelthì

lạicómộtngườiphảibỏnhàditảntrongsuốtcuộcchiến.

TỉlệủnghộchiếndịchtấncôngcủanhữngngườisốngdướitầmbắntênlửacòncaohơnnhữngnơikhácởIsrael.Điềunàycólẽlàđếntừtinhthầnsẵnsàngchịuđựngcủangười IsraelđểchứngkiếnHezbollahbị tiêudiệtvĩnhviễn.

Nhưng Israelđãkhông thể tiêudiệtHezbollahvàonăm2006,cũngkhôngthể làm suyyếuvị thế củaHezbollahởLebanonvàbuộchọphải trao trảnhữngbinhsĩbịbắtcóc.Phảnứngchốnglạigiớilãnhđạoquânsựvàchínhtrịlàrấtgaygắt;BộtrưởngQuốcphòng,ThammưutrưởngquânđộivàThủtướngIsraelnhậnđượcnhiềulờiyêucầutừchức.

Sáuđạiđội(gần600binhlính)đãtiêudiệt400phiếnquânHezbollahtrongcáctrậnđánhtrựcdiện,trongkhichỉcó30trườnghợpthươngvong,nhưngcuộcchiếnvẫnđượcxemlàmột thấtbạivềmặthuấnluyệnvàchiến lượccủaIsrael,vàdườngnhưbáohiệuchocôngchúngvềsựrađinguyhiểmcủanhữngđặctínhcốtlõitrongquânđộiIsrael.

CuộcchiếnLebanonnăm2006là trườnghợpnghiêncứuvềlệchchuẩntừhìnhmẫudoanhnghiệpIsrael,từngthànhcôngtrongnhữngcuộcchiếntranhtrướcđó.Theovịtướngđãvềhưu,GioraEiland,ngườiđứngđầuhaitổchứcuytínlàHộiđồngAnninhquốcgiavàCụcChiếnlượcquânđộiIsrael,cuộcchiếnđãlàmnổibậtbốnthấtbạichínhcủaquânđộiIsrael:

“Cácđơnvịtácchiếnyếukém,đặcbiệttrênmặtđất;sựkémcỏicủachỉhuycaocấp;quátrìnhkiểmsoátvàralệnhkémhiệuquả;nhữngquytắccóvấnđề,baogồmcácgiátrị truyềnthống.”Đặcbiệt,Eilandnói:“nhữngtưduycởimở-cầnthiếtđểgiảmthiểurủirogắnbóvớinhữngtưtưởngsẵncóvàdựavàonhữnggiảđịnhkhôngcầnkiểmnghiệm-đãtrởlênquáhiếmhoi”.

Nóicáchkhác,Israelđãhứngchịuthiệthạidosựthiếutổchứcvàthiếuứngbiến.Eilandcũngghinhậnviệcbinh sĩ Israelkhiđóđãkhôngđược thấmnhuầntinhthần“vậnmệnhcuộcchiếnnằmtrênvaichúngta”.Còngiớichỉhuy thì“dựadẫmquámứcvàocôngnghệ, tạo raấn tượngrằnghọcó thểtiếnhànhcáctrậnđánhchiếnthuậttrênđấtliềnmàkhôngcầnphảitrựctiếpcómặttrênchiếntrường”.

Cuốicùng,EilandnângcaolờichỉtríchmangđậmphongcáchIsraelvàkhó

tưởngtượngđượctrongbấtkỳbộmáyquânsựnàokhác:“MộttrongnhữngvấnđềcủacuộcchiếnLebanonlầnhailàsựgắnbóquámứccủanhữngchỉhuycaocấpvớicácquyếtđịnhcủavị thammưu trưởng.Đànhrằngmệnhlệnhcuốicùnglàdothammưutrưởngđưara,vàkhiquyếtđịnhnàyđượcđưara,tấtcảđềuphảicamkếtthihànhtoàndiện.Tuynhiên,nhiệmvụcủacácchỉhuycaocấplàtranhcãivớithammưutrưởngkhihọcảmthấyôngtasai,vàđiềunàycầnđượcthựchiệnquyếtđoándựatrêncơsởthựctiễnvàchuyênmônmàhọnắmrõ”.

Nhữngtổchứclớn,dùlàquânđộihaytậpđoàn,cầnthườngxuyêncảnhgiácvớitháiđộkhúmnúmvàthóitưduybầyđàn,nếukhôngcảbộmáycónguycơ lao vào những sai lầm nghiêm trọng. Tuy nhiên, hầu hết quân đội vànhiềutậpđoàncóvẻsẵnsànghysinhsựlinhhoạtđểđổilấykỷluật,hysinhsángkiếnđểđổilấytổchức,vàhysinhcảicáchđểcóđượcnhữngđiềucóthểđoántrướcđược.

Điềunày, ít nhấtvềmặtnguyên tắc, khôngphải làphongcáchcủangườiIsrael.

EilandđềnghịquânđộiIsraelnênxemxétcácbiệnphápquyếtliệtđểcủngcốđặctính“khởinghiệp”,tínhsángtạovàchốngphâncấpquảnlýcổđiển.“Việcchophépsĩquancấpthấpđượclênkếhoạchvàchỉhuycácchiếndịchanninhhiệntạivớiítkiểmsoáttừcấptrên,nhằmchuẩnbịtốthơnchohọthamgiamộtcuộcchiếnquyướccóthựcsựlàđiềuđúngđắn,thậmchílà

khảthi?”[69],ôngđặtcâuhỏi.

Cuộc chiến 2006 là hồi chuông cảnh tỉnh rất tốn kémchoquân đội Israelđangbịlãohóavàănmòntừbêntrong,hiệntượngvốnrấtphổbiếnởnhữngđộiquânđãlâuchưaratrận.TrongtrườnghợpcủaIsrael,quânđộinướcnàyđãchuyểntrọngtâmsangphongcáchchiếntranhbiệtkích,thíchhợpđểtruyđuổicáctổchứckhủngbố,songlạilãngquênnhữngkỹnăngvàkhảnăngcầnthiếtchonhữngcuộcchiếnthôngthường.

Tuynhiên,phảnứngcủacôngluậnIsraelvừađểcủngcốhàngngũsĩquan,vừađểnớilỏngchohọ:Làmviệcchămchỉhơntạicấpbậcquyềnlựccủamìnhvàtráchnhiệmđượcủythácchosĩquancấpthấp,cũngnhưkhíchlệnhómnàytháchthứcchỉhuycủamình.Sựthúcđẩyhợplýnàyđượcxemlàđểphụchồicốtlõi”,thayvìtựdohóachúng.

VậytấtcảnhữngđiềutrêncóýnghĩagìđốivớiSingapore,đấtnướckhôngchỉcốgắngbắtchướccơcấuquânđộicủaIsraelmàcònbổsungmộtchútsángtạocủaIsraelvàonềnkinhtế?Nhưchúngtôiđãtrìnhbàyởphầntrên,SingaporecựckỳkhácbiệtsovớiIsraelcảvềsựtrậttựvàbảnchấtcươngquyếtphụctùngcủahọ.

Dònglưuchuyển,theotrườngpháimớicủanhữngnhàkinhtếđangnghiêncứuvềcácthànhphầnchủchốttạoratinhthầnkhởinghiệp-tinhthầnđượcsảnsinhkhiconngườidámvượtquacácràocản,đảongượcmọiquyphạmxãhội,vàtunghoànhtrongmộtnềnkinhtếtựdothươngmại,tấtcảnhằmthúcđẩynhữngýtưởngcấptiến.HoặctheonhưchuyêngiatâmlýĐạihọcHarvard, Howard Gardner bình luận: “Mọi hình thái khác nhau của tínhkhôngđồngnhất... (vídụnhưsự thiếuphùhợp trongmôhìnhbất thườnghaybấtkỳsựkhôngđồngnhấtnào)cũngcósứcmạnhkíchthíchsựsángtạo

trongnềnkinhtế”[70].

Vìthế,trởngạikhủngkhiếpcủatínhlưuchuyểnchínhlàtrậttự.Mộtchútxáotrộnkhôngchỉvôhạimàcòncựckỳquantrọng.Nhữngbộóchàngđầutronglĩnhvựcnày-cácnhàkinhtếWilliamBaumol,RobertLitanvàCarlSchramm-lậpluậnrằngmôitrườnglýtưởngđượcmiêutảthôngquakháiniệm“khoahọccủasựphứctạp”đượcgọilà“lợithếcủasựhỗnloạn”.Họđịnhnghĩa lợi thếđó là“vùngcửasôngmà trật tựcứngnhắcvàhỗn loạnngẫunhiêngặpnhauđểtạorasựthíchnghi,tinhxảovàsángtạoởmứcđộ

cao”[71].

ĐâychínhxáclàmôitrườngmàtrongđócácdoanhnhânkhởinghiệpIsraelđang phát triển lớnmạnh.Họ hưởng lợi từ thể chế chính trị và nền phápquyền ổn định đang tồn tại sẵn trongmột nền dân chủ tiên tiến. Họ cònhưởng lợi từ văn hóa không phân biệt tầng lớp của Israel, nơimọi ngườitrong lĩnhvựckinhdoanhđều thuộcvềnhữngmạng lướiquenbiếtchồngchéo,đượchìnhthànhtừcáccộngđồngnhỏ,chếđộquândịchbìnhđẳng,sựgầngũiđịalývàtínhkhôngcâunệnghithức.

Khôngphảingẫunhiênmàquânđội-đặcbiệtlàcácđơnvịtinhnhuệthuộckhôngquân,bộbinh, tìnhbáovàcôngnghệ thông tin -đãđóngvai trò làlồngươmchohàngngàndoanhnhânkhởinghiệpcôngnghệcaocủaIsrael.

Cácquốcgiakhácdoanhnhânkhởinghiệpởsốlượngnhỏ,songnềnkinhtếIsraelđượchưởnglợitừhiệntượngtưduyroshgadolcùngkhảnăngphánxétcựcđoan,đượchọcthuyếtthửnghiệmhỗtrợthayvìtiêuchuẩnhóa,vàđủlớnđểtạorachấnđộngtầmcỡquốcgiavàcảthếgiới.

Chương6:Mộtchínhsáchcôngnghiệphiệuquả

Thậtkhôngđơngiảnkhiphải thuyếtphụcmọingười rằngnuôicá trênsamạclàviệclàmcóýnghĩa.

-GIÁOSƯSAMUELAPPELBAUM-

CâuchuyệnvềphươngthứcgiúpIsraelđạtđượcthànhtựunhưhiệnnay-tăngtrưởngkinhtế50lầntrongvòng60năm-khôngchỉxoayquanhnétlậpdị trongvănhóacủangười Israel,bản lĩnhkinhdoanhđược tôi luyện trênchiến trường hay yếu tố ngẫu nhiên mang tính địa chính trị. Trong câuchuyện này phải tính đến hiệu quả của các chính sách do chính phủ banhành,cókhảnăngthíchnghitươngtựnhưquânsựvàdânsựcủaIsrael,vàcũngtrảiquanhiềubướcngoặtcủasốphận.

LịchsửcủanềnkinhtếIsraellàmộttronghaibướctiếnvĩđại,bịchiacắtbằngmộtgiaiđoạnkinhtếđìnhtrệvàlạmpháttăngcao.Nhữngchínhsáchkinhtếvĩmôcủachínhphủđãđóngvaitròquantrọngtrongviệcthúcđẩytốcđộtăngtrưởngcủađấtnướcrồiđảongượcvàgiảiphóngnótheonhữngcáchmàngaycảchínhphủcũngkhôngmongđợi.

Bướctiếnvĩđạiđầutiêndiễnratừnăm1948đến1970,giaiđoạnthunhậpbìnhquânđầungườitănggầngấpbốnlầnvàdânsốIsraeltănggấpbalần,

thậmchígiữagiaiđoạnIsraelđangthamgiabacuộcchiếnlớn.[72]Lầnthứhailàtừnăm1990đếnnay,giaiđoạnIsraelchuyểnmìnhtừmộtvùngaotùnướcđọngtrởthànhtrungtâmhàngđầucủacácchươngtrìnhsángtạotoàncầu.Ngườitađãápdụngnhữngbiệnpháphoàntoànkhácbiệt-gầnnhưđốilập:Giaiđoạnđầucủaviệcmở rộngđược thựchiện thôngquamột chínhphủkhởinghiệpcóvaitròchiphốiđốivớikhốidoanhnghiệptưnhânnhỏbévàsơkhai;giaiđoạnthứhaithôngquakhốidoanhnghiệptưnhânkinhdoanhphátđạtmàbanđầuđượcxúctácbằngnhữnghànhđộngcủachínhphủ.Gốcrễcủagiaiđoạntăngtrưởngkinhtếđầutiênđãxuấthiệntừtrướcngàylậpquốcvàocuốithếkỷ19.Vídụ,trongnhữngnăm1880,mộtnhómkhaihoangngườiDoTháiđãcốgắngxâydựngcộngđồngnôngnghiệptạimộtthịtrấnmớithànhlập-PetachTikva-cáchTelAvivngàynayvàidặm.

Đầutiênnhómngườitiênphongnàysốngtrongnhữngcănlềutạm,sauđóđãthuêdânẢ-rậpđịaphươngxâynhữngcănchòiváchđấtchohọ.Nhưngkhitrờimưa,cănchòinàybịdộtcòntệhơncảlều;cònkhinướcsôngtrànbờ,cáckếtcấunàybịnhãora.Vàingười trongnhómbịkiết lỵvàsốt rét.Rồichỉsauvàimùađông,tiềntiếtkiệmcủanhómnôngdânđãcạnkiệt,lốimòndẫnrađườngcáibịxóilở,vàgiađìnhhọgầnnhưchếtđói.

Tuy nhiên, vào năm 1883, mọi việc bắt đầu sáng sủa hơn, Edmond deRothschild,nhàtừthiệnkiêmchủngânhàngngườiPhápgốcDoTháiđãcấpchohọkhoảnhỗtrợtàichínhcầnthiết.Mộtchuyêngianôngnghiệpkhuyênnhómngườikhaihoangtrồngcâykhuynhdiệpởnhữngđầmlầydonướclũtrànvào,cácrễcâysẽhútnướctrongđầmlầy.Tỉlệmắcbệnhsốtrétgiảmrõrệt,vàngàycàngnhiềugiađìnhchuyểnđếnsốngvớicộngđồngđangphát

triểnnày[73].

Bắtđầutừnhữngnăm1920vàtrongsuốtthậpkỷđó,năngsuấtlaođộngởYishuv-cộngđồngDoTháitiềnnhànướcPalestine-đãtăng80%,tạoralượngsảnphẩmquốcgianhiềugấpbốnlầncùngdânsốDoTháitănggấpđôi.Ấn tượng hơn, trong suốt cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới từ năm1931đến1935,tăngtrưởngkinhtếtrungbìnhhằngnămcủangườiDoTháivàẢ-rậpởPalestinelầnlượtlà28%và14%.

Nhữngcộngđồngnhỏdonhữngngườikhaihoanglậpra,nhưPetachTikva,khôngbaogiờcóthểtựmìnhđạtđượcsựtăngtrưởngbùngnổđó.Họđượcbổsungbằnglànsóngdânnhậpcưmới,nhữngngườikhôngchỉđónggópvềmặtsốlượng,màcònmangtheonhữngđặctínhtiênphongđãlậtđổnềnkinhtếdựatrênlòngthiệnnguyện.

MộttrongsốnhữngngườinhậpcưđólàDavidGruen,mộtluậtsưđếntừBaLanvàonăm1906khi 20 tuổi.Khi đến nơi, anh đổi sang tênDoThái làBen-Gurion-tênmộtvịtướngDoTháitừthờiđếchếLaMã,vàonăm70sauCôngNguyên-vànhanhchóngnổilênđểtrởthànhlãnhđạokhôngthểchối bỏ của cộng đồng Yishuv. Tác gia người Israel Amos Oz đã viết:“Trongnhữngnămđầucủanhànướcmới,nhiềungườiIsraelxemôngnhưsự kết hợp của Moses, George Washington, Garibaldi và Chúa Toàn

Năng”[74].

Ben-GurioncònlàdoanhnhânquốcgiađầutiêncủaIsrael.TheodoreHerzl

cóthểđãkháiniệmhóatầmnhìnchochủquyềncủangườiDoTháivàbắtđầukhíchDoThái thahươngbằngkháiniệmlãngmạncủamộtnhànướcchủquyền;songchínhBen-Gurionmilàngườitổchứctầmnhìnnàytừmộtýtưởngđểtrởthànhmộtnhànước-dântộccónănglựcvậnhành.SauThếchiếnII,WinstonChurchillgọiĐạitướngMỹGeorgeMarshalllà“ngườitổchứcsự thắng lợi”của lực lượngĐồngMinh.Diễngiải theocáchnóicủaChurchill, Ben-Gurion là “người tổ chức chủ nghĩa Phục quốcDo Thái”;hoặctheothuậtngữkinhdoanh,Ben-Gurionlàmột“ngườivậnhành”,ngườiđãthậtsựxâydựngđấtnướcIsrael.

TháchthứcBen-Gurionphảiđốimặttronglĩnhvựcquảnlývậnhànhvàlênkếhoạchhậucầnlàvôcùngphứctạp.Xemxétchỉriêngmộtvấnđề:Làmthếnàođểtiếpnhậnlànsóngdânnhậpcư.Từnhữngnăm1930chođếnkhikếtthúcnạnthảmsátngườiDoThái(Holocaust),hàngtriệungườichâuÂugốcDoTháibịchuyểnđếncáctrạitậptrung,mộtsốđãtìmcáchđàotẩuđếnPalestine.Tuynhiên,nhữngngườitrốnthoátlạibịnhiềunướctừchốichotịnạn và buộc phải sống chui lủi, thường là trong những điều kiện khủngkhiếp.Saunăm1939, chínhphủAnhkhiđó, vốn là siêu cường thuộcđịaphụtráchPalestine,đãbanhànhlệnhcấmhàkhắclênlànsóngnhậpcưvớimộtchínhsáchđượcbiếtđếnvới têngọi“BạchThư” (WhitePaper).NhàcầmquyềnAnhtừchốihầuhếtnhữngngườimuốntịnạntạiPalestine.

Đáplại,Ben-Gurionphátđộnghaichiếndịchtưởngchừngtráingượcnhau.Đầutiên,ôngthuyếtphụcvà thuxếpchokhoảng18nghìnngườiDoTháiđang sống ở Palestine quay về châu Âu để gia nhập quân đội Anh trong“TiểuđoànDoThái”chốngĐứcQuốcxã.Cùnglúcđó,ôngtạoramộtcơquan ngầm để bímật vận chuyển người tị nạnDo Thái từ châuÂu sangPalestine, thách thức chính sách nhập cư của Anh. Ben-Gurion, một mặtcùngchiếntuyếnvớingườiAnhởchâuÂu;mặtkhácchốnglạingườiAnhởPalestine.

Hầuhếtlịchsửcủakỷnguyênnàytậptrungvàonhữngcuộctranhđấuquânsự và chính trị để dẫn đến sự ra đời của nhà nước Israel vào năm 1948.Trongsuốtquátrìnhđó,đãnổi lênmộthuyềnthoạixungquanhkhíacạnhkinh tế trongcâuchuyệnnày:Ben-Gurion làmộtngười theochủnghĩaxãhộivàIsraelđượcsinhradướihìnhhàimộtnhànướcxãhộichủnghĩatriệtđể.

Nguyênnhâncủahuyềnthoạinàyrấtdễhiểu.

Ben-Gurionbịđắmchìmtrongmôitrườngchủnghĩaxãhộicủakỷnguyênđó,vàchịuảnhhưởngsâusắcsựtrỗidậycủachủnghĩaMácvàcuộcCáchmạngNganăm1917.RấtnhiềungườiDoTháitrongthờikỳtiềnnhànướcPalestineđến từLiênbangXôViết vàĐôngÂu lànhữngngười theo chủnghĩaxãhội,vàhọđềuchịuảnhhưởngnặngnềcủachủnghĩanà

NhưngBen-Guriontậptrungmộtcáchkhácthườngvàoviệcxâydựngnhànước,bằngmọiphươngtiện.ÔngkhôngđủkiênnhẫnđểthínghiệmnhữngchínhsáchmàôngtinrằngđượctạorađơngiảnchỉđểcôngnhậngiátrịhệtưtưởngMácxít.Trongquanđiểmcủaông,mọichínhsách-kinhtế,chínhtrị,quânsựhoặcxãhội-đềuphảiphụcvụchomụctiêuxâydựngquốcgia.Ben-Gurion là một hình mẫu bitzu’ist cổ điển, đây là một từ trong tiếngHebrewcónghĩagầnvới“ngườitheochủnghĩathựcdụng”,nhưngcóthêmnhiềuphẩmchấtcủamộtnhàhoạtđộng.Bitzu’istlàngườilàmviệctớinơitớichốn.

Chủnghĩabitzu’làtrungtâmcủanhữngđặctínhtiênphongvàlàđộnglựccủatinhthầnkhởinghiệpIsrael.“Gọimộtngườilàbitzu’isttứclàkhenngợingườiđómộtcáchsâusắc”,tácgiakiêmbiêntậpviênLeonWieseltierviết.“Bitzu’istlàngườixâydựng,ngườitướiruộng,phicông,kẻbuônlậusúngvàlàngườikhaihoang.NgườiIsraelcôngnhậnloạihìnhxãhội:Cộccằn,tháovát,nônnóng,mỉamai,hiệuquả,khôngcầnnghĩnhiềumàcũngkhông

cần ngủ nhiều”[75]. Tuy Wieseltier đang miêu tả một thế hệ người tiênphong,songtừngữcủaôngcũngphùhợpđểnóivềbấtkỳaidámmạohiểmmọithứđểthànhlậpnhữngcôngty“khởinghiệp”.ChủnghĩaBitzu’làchủđềđitừnhữngconngườidámđốimặtvớikẻcướpvàtátcạnđầmlầychođếnnhữngdoanhnhân tin rằnghọcó thểbấtchấpnhữngđiềukỳquặcvànòngsúngđểbiếnướcmơthànhhiệnthực.

ĐốivớiBen-Gurion,nhiệmvụchủyếulàlàmsaođểdàntrảingườidântrênmảnh đất sau này sẽ trở thành Israel. Ông tin rằng tập trung cao độ vàochươngtrìnhđịnhcưlàcáchduynhấtđểđảmbảochủquyềntươnglaicủaIsrael.Nếukhông,nhữngkhuvựckhôngcóhoặcítngườiđịnhcưsẽbịkẻthùđoạtmất-nhữngkẻsẽdễdàngthuyếtphụccộngđồngquốctếnếungườiDoTháikhôngcómặttạinhữngkhuvựctranhchấp.Hơnnữa,sựtậptrungdàyđặcởcácđôthị-trongcácthànhphốvàthịtrấnnhưJerusalem,TiberiasvàSafedsẽbiếnnhữngnơinàythànhmụctiêurõràngcholựclượngkhông

quânthùđịch,đâycũnglàmộtlýdođểphântánrộngrãidâncư.

Ben-Gurion cũng hiểumọi người sẽ không chịu chuyển đến các khu vựckémpháttriển,cáchquáxatrungtâmthànhthịvàcơsởhạtầngcơbảnnếuchínhphủkhôngđiđầu trongviệcgiảiquyếtvàkhuyếnkhích táiđịnhcư.Ôngbiếtnhiềunhàtưbảntưnhânsẽkhôngmuốnphảichịurủirochonhữngnỗlựcnhưvậy.

Songsựtậptrungcaođộvàocôngcuộcpháttriểncũngtạoradisảnlàmộtchínhphủkhôngchính thứccan thiệpvàonềnkinh tế.SựchuyênchếcủaPinchasSapirrấttiêubiểu.Trongsuốtnhữngnăm1960và1970,Sapirgiữnhiều trọng tráchnhưBộ trưởngTài chínhhayBộ trưởngThươngmạivàCôngnghiệp.PhongcáchquảnlýcủaSapirvimôđếnmứcôngđãthiếtlậpnhữngtỉgiángoại tệkhácnhauchotừngnhàmáykhácnhau-với têngọi“phươngpháp100tỉgiáhốiđoái”-vàtheodõitấtcảtỉgiánàybằngcáchghivàomộtquyểnsốnhỏmàuđen.

TheoMosheSanbar,ThốngđốcthứhaicủaNgânhàngIsrael,Sapirnổidanhvớihai cuốn sổ. “Một tronghai cuốn sổ làCụcThốngkê trungươngcủariêngông:Sapiryêucầumọinhàmáylớnphảibáocáolạihọđãbánđượcbaonhiêu,bánchoai, đã tiêu thụbaonhiêuđiện...Vàđây là cáchông tanắmrõ,trướckhinhữngsốliệuthốngkêchínhthứcđượclưulại,nềnkinhtếđangdiễnranhưthếnào.”

Sanbarcũngtinrằnghệthốngnàychỉhiệuquảtrongmộtquốcgialýtưởng,luôncốgắngphấnđấuvàcódiệntíchnhỏ:Khôngcóchínhphủminhbạch,nhưng“mọichínhtrịgialúcbấygiờđềuquađờitrongcảnhnghèokhó...Họcanthiệpvàothị trường,quyếtđịnhbấtkỳđiềugìhọmuốn,nhưngkhông

lấytrongtúiaidùchỉmộtxu”[76],Sanbarchobiết.

NÔNG TRANG (KIBBUTZ) VÀ CUỘC CÁCH MẠNG NÔNGNGHIỆP

Trungtâmcủacúnhảyvĩđạiđầutiênlàmộtphátkiếnxãhộimàquymôkhônghềtươngxứngvới tầmảnhhưởngđịaphươngvàquốctếcủachínhnó:Nôngtrang(kibbutz).Ngàynay,tuychiếmchưađến2%dânsốIsrael,songnhữngnôngtrangviênsảnxuấtđến12%lượnghànghóaxuấtkhẩucủacảnước.

Nhữngnhàsửhọcđãgọinôngtranglà“hoạtđộngcôngxãthànhcôngnhất

thếgiới”[77].Tuynhiênvàonăm1944,bốnnămtrướcthờiđiểmlậpquốccủaIsrael,chỉcó16nghìnngườisốngtrongcáckibbutzim(kibbutznghĩalà“tậphợp”hoặc“hợptác”,kibbutzimlàsốnhiều,cònnhữngthànhviêngọilàkibbutznik).Đượctạoranhưcáckhuđịnhcưnôngnghiệpnhằmxóabỏsựtưhữuvàđemlạibìnhđẳngchotoàndân,phongtràođãpháttriểntrongsuốt20nămtiếptheo,lênthành80nghìnngườisốngtrong250cộngđồng,songconsốnàyvẫnchỉchiếm4%dânsốIsrael.Tuynhiênngàynay,cácnôngtrangđãđónggóp15%thànhviêncủaKnesset-têngọiQuốchộiIsrael,vàmộtconsốcònlớnhơnthếcholựclượngsĩquanvàphicôngcủaquânđộiIsrael.Một phần tư trong ố 800 lính Israel hy sinh trongCuộc chiến Sáungàynăm1967làcáckibbutznik-gấpsáulầnsovớitỉlệcủahọtrongtổng

dânsố[78].

Mặcdùviễncảnhvềmộtcôngxãchủnghĩaxãhộicóthểmanghìnhảnhcủamộtnềnvănhóadumục,nhưngđiềunàykhôngđúngvớinôngtranglúcbanđầu.Nhữngnôngtrangviênbắtđầubiểutượnghóasựchịuđựnggiankhổvàloạibỏtínhlễnghi,sựtheođuổibìnhđẳngtriệtđểcủahọđãsảnsinhrachủ nghĩa khổ hạnh.Ví dụ tiêu biểu làAbrahamHerzfield,một lãnh đạophongtràonôngtrangtrongnhữngnămđầutiêncủanhànướcIsrael,ngườichorằngviệcxảnướcnhàvệsinhlàsựsuyđồikhôngthểchấpnhậnđược.Ngay cả trongmột nước Israel nghèo khổ và bị vây hãm của những năm1950,khinhữngnhuyếuphẩmcũngbịgiới hạn, bệxí xảnướcvẫnđượcxemlà tiệnnghiphổ thông trongmọikhudâncưvà thànhphốcủa Israel.Người ta đồn rằng khi chiếc bệ xí đầu tiên được lắp tại một nông trang,Herzfieldđãtựtaydùngrìuphátannó.Nhưngđếnnhữngnăm1960,ngaycảHerzfieldcũngkhôngthểchốnglạisựtiếnbộ,vàhầuhếtcácnôngtrang

đềulắpđặtnhàvệsinhcóxảnước[79].

Môhìnhnôngtrangcótínhchấttậptrungvàdânchủcaođộ.Mỗicâuhỏicủavấnđềtựquản,nhưtrồngcâygìhaythànhviêncónênsởhữutiviđềuđượcđưarathảoluậnkhôngdứt.ShimonPeresnóivớichúngtôi:“Tạinôngtrang không có cảnh sát, không có tòa án. Thời tôi làm thành viên ở đó,người takhôngcótiềnriêng;vàthậmchícònkhôngcócảthưriêngtrướclúctôiđến.Thưgửiđếnvàaicũngđượcđọc”.

Cólẽđiềugâytranhcãinhất làviệctrẻemtạinôngtrangđượctấtcảmọingườinuôidưỡng.Tuymỗinơimỗikhác,nhưnghầuhếtcácnôngtrangđềucónhững“nhà trẻ”,ởđó trẻ emcùngchung sốngvàđượccác thànhviêntrongnôngtrangchămsóc.Tạihầuhếtcácnôngtrang,trẻconđượcgặpchamẹcủachúngvàitiếngmỗingày,nhưngchúngngủcùngbạnbè,chứkhôngphảiởnhàchamẹ.

Sự trỗi dậy của nông trangmột phần là kết quả của những đột phá trongcôngnghệvànôngnghiệpdocácnông trangvà trườngđạihọccủa Israelthựchiện.Sựchuyểndịchtừnhữngkhókhănkhắcnghiệtvànhữnglýtưởngkhôngthểlaychuyểncủathếhệlậpquốccũngnhưchuyểndịchtừviệccàybừa sang côngnghiệp tiên tiến là điều có thể quan sát được tạimột nôngtrangnhưHatzerim.Nông trangnày,cùngvới10khuđịnhcưnhỏvàbiệtlập khác, đã được dựng lên chỉ trong một đêm tháng 10 năm 1946, khiHaganah,lựclượngquânsựchínhcủanhànướctiềnDoTháimuốnthiếtlậpsựhiệndiệncủamìnhtạinhữngđiểmchiếnlượcởkhuvựcphíanamsamạcNegev.Khibìnhminhlódạng,nămngườiphụnữvà21ngườiđànôngđượcpháiđếnđểxâydựngcộngđồng, thấymìnhđangđứng trênmộtngọnđồikhôcằnvàhoangdã,chỉthấymộtcâykeoduynhấtởphíachântrời.

Phảimấtmộtnămtrướckhinhómquản lýxâydựngđườngốngcóđườngkính6 inchdẫnnước từkhuvựccáchđó40dặm.TrongsuốtCuộcchiếnĐộc lập năm1948, nông trangHatzerim đã bị tấn công và cắt đứt nguồnnước.Thậmchísaukhicuộcchiếnkếtthúc,dođấtbịnhiễmmặn,khócanhtácmàvàonăm1959,nhữngthànhviênnôngtrangđãtranhcãivềchuyệnđóngcửaHatzerimđểchuyểnđếnđịađiểmkháccómôi trườngthân thiệnhơn.

Nhưngcuốicùng,cộngđồngnàyđãquyếtđịnhởlạikhinhậnravấnđềđấtnhiễmmặnkhôngchỉảnhhưởngđếnHatzerimmàhầunhưlàtoànbộvùngNegev.Hainămsau,thànhviênquảnlýnôngtrangHatzerimđãthaurửađấtđaitớimứccóthểtrồngtrọtđược.Tuynhiên,đâychỉmớilànhữngđộtpháđầutiêncủaHatzerimchochínhhọvàchocảquốcgia.

Vàonăm1965,kỹsưthủylợiSimchaBlassđếnHatzerimvớiýtưởngchomộtphátminhôngmuốnthươngmạihóa:Côngnghệtướinhỏgiọt.ĐâylàkhởiđầucủađơnvịmàsaunàyđãtrởthànhNetafim,côngtytoàncầuvềkỹthuậttướitiêunhỏgiọt.

GiáosưRicardoHausmannđứngđầuTrungtâmPháttriểnQuốctếtạiĐạihọcHarvard,vàlànguyênBộtrưởngPháttriểntrongchínhphủVenezuela.Ôngcũnglàchuyêngianổitiếngthếgiớivềcácmôhìnhpháttriểnkinhtếquốcgia.Mọiquốcgiađềucókhókhănvàhạnchế,ôngnóivớichúngtôi,nhưngđiềugâykinhngạccủaIsraelchínhlàthiênhướngtiếpnhậncácvấnđề-nhưsựthiếunước-vàbiếnchúngthànhtàisản-nhưtrongtrườnghợpnày làdẫnđầu trongcác lĩnhvựcnôngnghiệpvùnghoangmạc, tướinhỏgiọtvàkhửmặn.Môhìnhnôngtrangluônởvịtrítiềntuyếncủaquátrìnhnàytừkhibắtđầu.Nhữngkhókhănvềmặtmôitrườngmàcácnôngtrangphảiđốimặtcuốicùnglạivôcùnghiệuquả,giốngnhưnhữngmốiđedọaanninhcủaIsrael.Ngânsáchlớnchichoviệcpháttriểnvànghiêncứuđểgiảiquyết các vấn đề quân sự thôngqua côngnghệ cao - bao gồmcôngnghệnhậndiệngiọngnói,thôngtinliênlạc,quanghọc,phầncứng,phầnmềmvànhiềulĩnhvựckhác-đãgiúpIsraelkhởiđộng,đàotạovàduytrìkhốicôngnghệdânsự.

Bấtlợicủaquốcgiakhicómộtphầnlãnhthổbịsamạchóađãđượcchuyểnhóa thànhcủacải.NhìnvàoIsraelhômnay,hầuhếtducáckháchsẽngạcnhiênkhibiết95%diệntíchcủađấtnướcbịxếpvàonhómbánkhôhạn,khhoặcrấtkhôhạn,dựavàolượngmưahằngnăm.Thậtvậy,khimớilậpquốc,samạcNegevđãtrànlênphíaBắc,giữaJerusalemvàTelAviv.Vẫnlàvùngđất lớnnhấtIsrael,nhưngtiếntrìnhxâmthựccủasamạcNegevđãbịđảolộnkhivùngđấtphíaBắccủanóđãphủđầycáccánhrừngvàcáccánhđồngnông nghiệp do con người trồng. Phần lớn điều này đạt được là nhờ cácchínhsáchthủylợisángtạotừthờicủaHatzerim.Israelngàynaydẫnđầuthếgiớivềtáichếnướcthải:Hơn70%lượngnướcđượctáichế,gấpbalầntỉ

lệtạiTâyBanNha,quốcgiađứngvịtríthứhai[80].

NôngtrangMashabbeSade,cũngtrongsamạcNegevcònđixahơn:Nhữngthànhviênnôngtrangđãtìmracáchsửdụngnướctáichếkhôngchỉmộtmànhữnghailần.Họđãđàogiếngsâubằngchiềudàimườisânbóngđá-gầnnửadặm-vàpháthiệnnguồnnướcvừaấmvừamặn.Điunàykhôngcóvẻgì là tuyệt vời, cho đến khi họ tham khảo ý kiến từ Giáo sư SamuelAppelbaumcủatrườngĐạihọcBen-GuriontạiNegev:Ôngấynhậnrađâylànguồnnướchoànhảođểnuôicánướcấm.

“Thậtkhôngđơngiảnkhiphảithuyếtphụcmọingườirằngnuôicátrênsamạclàviệclàmcóýnghĩa”,nhàngưhọcAppelbaumnói.“Nhưngviệcđập

tan ý nghĩ rằng đất đai cằn cỗi đồng nghĩa với vô dụng là rất quan

trọng”[81].Cácnông trangviênbắtđầubơmnguồnnướcnóng37độvàotrongcácbểchứacárôphi,cáchẽmvàcávượcđểsảnxuấtthươngmại.Saukhiđượcdùngtrongbểcá,chỗnướcchứachấtthảicủacágiờlạilànguồnphânbónhoànhảochocácrặngcâychàlàvàôliu.Cácnôngtrangcũngtìmracáchtrồngrauvàcâyăntráiđượctướitrựctiếpbằngnguồnnướcngm.

Mộtthếkỷtrước,IsraelđãđượcMarkTwainvànhiềudukháchkhácmiêutảlàvùngđấtđaphầncằncỗi.Giờđâynơinàycókhoảng240triệucâyxanhdohàng triệungười cùng trồng.Rừngcâyđược trồng trênkhắpđấtnước,nhưnglớnnhấtvàcólẽcũnglàphithườnghơncảchínhlàrừngYatir.

Năm1932,YosefWeitztrởthànhquanchứclâmnghiệphàngđầutạiQuỹquốcgiaDoThái,mộttổchứctiềnnhànướcchuyênmuađấtvàtrồngcâytrênmảnhđấtmàsaunày làIsrael.Weitzmấthơn30nămđể thuyếtphụcchínhtổchứcvàchínhphủcủamìnhtrồngrừngtrênkhuđồiởrìasamạcNegev.Hầuhếtđềunghĩviệcnàylàbấtkhảthi.Giờđâyởđócókhoảng4triệucâytrồng.Hìnhảnhtừvệtinhchothấykhurừngvươnranhưmộtbảnsắpchữcóthểnhìnthấybằngmắtthường,baoquanhlàsamạcàđấtkhôởmộtnơikhurừnglẽrakhôngthểtồntại.FluxNetlàmộtdựánnghiêncứumôitrườngtoàncầuphốihợpcùngNASAthuthậpdữliệutừhơn100tháptheodõitrênkhắpthếgiới.Chỉcómộtngọnthápnằmgiữakhurừngtrongvùngbánkhôhạn:RừngYatir.

RừngYatirsốngnhờnướcmưa,mặcdùlượngmưahằngnămtạiđâychỉđạt280mm,tươngđương1/3lượngmưahằngnămởDallas,Texas.Thếnhưngcác nhà nghiên cứu phát hiện cây trồng trong rừng Yatir có tốc độ sinhtrưởngtựnhiênnhanhhơnkỳvọng,vàlượnghấpthụkhícarbondioxidetừkhôngkhícủachúngtươngđươngvớinhữngkhurừngởvùngônđới.

DanYakirlànhàkhoahọctạiViệnWeizmann,ngườiquảnlýtrạmnghiêncứuFluxNet tạiYatir.Ôngchobiếtkhu rừngkhôngchỉ chứngminh rằngcâycốicóthểpháttriểnởnhữngkhuvựcbịxemlàhoangmạc,màcònchothấychỉcầntrồngrừngtrên12%diệntíchđấtbánhoangmạccủathếgiớilàcóthểgiảmmộttỉtấncarbonởtầngkhíquyểnmỗinăm-tươngđươngvớilượngkhícarbonthảiratừ1000nhàmáynhiệtđiệncôngsuất500MWhằngnăm.Một tỉ tấncarboncũnggópvàomột trongbảy“nhântốbìnhổn”màgiới khoa học cho là sẽ cần thiết để cân bằng lượng carbon trên tầng khí

quyểnởmứchiệntại.

Tháng12năm2008,ĐạihọcBen-Gurionchủtrìmộthộinghịchốngsamạchóa lớnnhất thếgiớidoLiênHợpQuốc tài trợ.Cácchuyêngiađến từ40nướcháohứcđượctậnmắtchứngkiếntạisaoIsraellàquốcgiaduynhấtmà

samạcđangdầnbịđẩylùi[82].

CÚNHẢYVỌTCỦAISRAEL

CâuchuyệnnôngtrangchỉlàmộtphầncủaquỹđạochungtrongcuộccáchmạngkinhtếIsrael.Dùtheochủnghĩaxãhội,chủnghĩapháttriểnhay laigiữahailoại,thànhtíchkinhtếcủaIsraeltrong20nămđầuvẫnrấtấntượng.Từnăm1950đếnhếtnăm1955,kinhtếIsraeltăngtrưởngkhoảng13%mỗinăm,mứctăngtrưởnghằngnămchỉquanhquẩndưới10%vàonhữngnăm1960. Nền kinh tế Israel không chỉ mở rộng, mà còn trải qua điều màHausmanngọilà“cúnhảyvọt”,diễnrakhimộtnướcđangpháttriểnthuhẹpkhoảngcáchthunhậptheođầungườivớinhữngquốcgiagiàucóởthếgiới

thứnhất[83].

Trongkhinhữnggiaiđoạn tăng trưởngkinh tế rấtphổbiếnởhầuhết cácnước,thìnhữngcúnhảyvọtlạihiếmhoihơn.Mộtphầnbathếgiớiđãtrảiquagiaiđoạntăngtrưởngtrong50nămqua,nhưngchưatới10%sốnàyđạtđượcmộtbướcnhảyvọt.Tuynhiên,nềnkinhtIsraelđãtăngthunhậpbìnhquânđầungườicủamìnhtừmứcchỉbằng25%Mỹvàonăm1950lênthành60%vàonăm1970.ĐiềunàycónghĩaIsraelđãtănggấpđôitiêuchuẩnsống

sovớiMỹchỉtrongvòng20năm[84].

Trongsuốtgiaiđoạnnày,chínhphủđãkhôngcónỗlựcnàođểkhuyếnkhíchtinhthầnkhởinghiệptưnhân,vànếucó,cũngchỉlàcườngđiệusựthùđịchsâusắcvớilợiíchcủakhốitưnhân.Mặcdùpheđốilậpcủachínhphủbắtđầuphảnđốibàn taykinh tếnặngnềvà tháiộchốngthị trườngtựdocủachínhphủ,nhữngcũngchỉmộtthiểusốlêntiếngchỉtrích.Nếuchínhquyềnbiết trân trọngvà tìmcáchmởđườngchocác sángkiếndànhchokhối tưnhân,nềnkinhtếđãcóthểtăngtrưởngcònnhanhhơn.

Tuynhiên,khinhìnlạiquákhứ,rõràngmàntrìnhdiễncủanềnkinhtếIsraelmộtphần lànhờsựcan thiệpcủachínhphủ, thayvìđểnó tựphát.Trong

suốtnhữnggiaiđoạnđầucủabấtkỳnềnkinhtếsơkhainào,luôncónhiềucơhộidễnhậnbiếtchođầutưquymôlớn:Đườngxá,hệthốngnước,nhàmáy,cầucảng,mạnglướiđiệnvàxâydựngnhàcửa.Nhữngkhoảnđầutưkhổng lồ của Israel dành cho các dự án như hệ thống dẫn nước quốc giaIsrael,dẫnnướcbiểnGalileetừphíaBắcxuốngvùngNegevkhôhạnởphíaNamđãgiúpkích thích tốcđộ tăng trưởngcao.Sựphát triển thần tốccủanhàcửaởcácnôngtrangđãtạoratăngtrưởngtrongxâydựngvàcácngànhdịch vụ.Nhưng điều quan trọng khi không khái quát hóa chính là:Nhiềunướcđangpháttriểnkhitriểnkhaicácdựáncơsởhạtầnglớnđãlãngphílượngngânsáchnhànướckhổnglồvìthamnhũngvàsựthiếuhiệuquảcủachínhphú.Israelcũngkhôngphảilàmộtngoạilệ.

Mặcdùcácdựáncơsởhạtầngcólẽlàyếutốdễnhậnthấynhất,songđiềugây ấn tượng hơn cả là sự hình thànhmột cách thận trọng của các ngànhcông nghiệp, chẳng hạn các dự án kinh doanh từ bên trong nhà nước.ShimonPeresvàAlSchwimmer,mộtngườiMỹtừngbuônlậumáybayvàvũkhívàoIsrael trongsuốtCuộcchiếnĐộclậpđãnuôigiấcmơtạodựngngành công nghiệp hàng không của Israel. Khi họ trình bày ý tưởng vớiChínhphủIsraelvàonhữngnăm1950,phảnứnghọnhậnđượcđitừsựhoàinghiđếngiễucợt.Vào thờiđiểmđó,hànghóa thiếtyếunhưsữavà trứngvẫncònkhanhiếm,vàhàngngànngườitịnạnmớiđếnvẫnphảisốngtronglều,nênkhôngcógìngạcnhiênkhihầuhếtcácvịbộtrưởngđềunghĩrằngIsraelkhôngđủkhảnăngvàcũngkhóthànhcôngvớinỗlựcđó.

PeresđãthuyếtphụcđượcDavidBen-GurionrằngIsraelcóthểbắtđầusửachữacácmáybaycònlại từThếchiếnII.HọthànhlậpmộtdoanhnghiệplớnnhấtởIsraelkhiđólàBedek.Ngàynay,BedektrởthànhIsraelAircraftIndustries,doanhnghiệpdẫnđầuthếgiớitronglĩnhvựchàngkhông.

TrongsuốtgiaiđoạnpháttriểnnàycủaIsrael,cácdoanhnghiệptưnhâncóthểkhôngcóvaitròquantrọng,donhữngnhucầulớnvàcấpbáchnhấtcủanềnkinhtếlàrấtrõràng.Songhệthốngnàyđãsụpđổkhinềnkinhtếdầntrởnênphứctạphơn.TheonhàkinhtếhọcngườiIsrael,YakirPlessner,mộtkhichínhphủlàmnềnkinhtếbịbãohòavớingânsáchlớndànhchocơsởhạ tầng,chỉcó thể trôngcậyvàocácdoanhnhânđể thúcđẩy tăng trưởng;

chỉhọmớicóthểtìmthấy“nhữngngáchhẹpcủalợithếtươngđối”[85].

Việcchuyểnđổitừpháttriểntậptrungsangnềnkinhtếtưnhânlẽrađãphải

xuấthiệnvàogiữanhữngnăm1960.Trongkhoảngthờigian20nămtừ1946đến1966,nhiềukhoảnđầutưquymôlớnvàocơsởhạ tầngđãđượcthựchiện.Năm1966,khikhôngcònmụctiêuđángkểđểđầutư,Israel lầnđầutiênnếmtrảimứctăngtrưởngkinhtếgầnnhưbằngkhông.ĐiềunàylẽrađãđủđểthuyếtphụcchínhphủIsraelmởcửanềnkinhtếchocácdoanhnghiệptưnhân.Nhưngthayvàođó,nhữngsựcảicáchcấpbách lạibị trìhoãnvìCuộcchiếnSáungày.Chỉ trongmột tuầnkể từngày6 tháng6năm1967,IsraelđãchiếmBờTây,DảiGaza,bánđảoSinaivàcaonguyênGolan.TổngdiệntíchcủacácvùnglãnhthổnàygấpbalầnđấtnướcIsrael.

Bỗngnhiên,mộtlầnnữa,chínhphủIsraellạibậnrộnvớicácdựáncơsởhạtầngquymôlớn.VàbởivìquânđộiIsraelcầnthiếtlậpvịtrítạinhữngvùnglãnhthổmới,cáckhoảnngânsáchkhổnglồđượcdànhchocáccôngtrìnhquốcphòng,anninhbiêngiớivànhữngcơsởhạtầngtốnkémkhác.Đâylàmộtchươngtrình“kíchthích”kinhtếkhổnglồ.

Kết quả là từ năm 1967 đến 1968, đầu tư cho thiết bị xây dựng đã tăng725%.ThờiđiểmxảyracuộcchiếnđãgiúpcủngcốbảnnăngsốngcòncủanhữngchuyêngiahoạchđịnhkếhoạchtrungươngcủaIsrael.

“THẬPKỶMẤTMÁT”CỦAISRAEL

Dẫuvậy,nềnkinhtếcủaIsraellúcđóvẫnđangsốngtrongmộtthờikỳvaymượn.Mộtcuộcchiếnkhácdiễnrasáunămsauđó,cuộcchiếnYomKippurnăm1973,đãkhôngkhôngmanglạisựthúcđẩykinhtếtươngtự.Israelđãhứngchịuconsố thươngvongnặngnề (bangànngườichếtvàhàngngànngườikhácbịthương)vàthiệthạitolớnvềcơsởhạtầng.Trongtìnhcảnhbuộcphảihuyđộngsốlượnglớnquândựbị,quânđộiIsraelđãkéohầuhếtlựclượnglaođộngkhỏinềnkinhtếtrongsáutháng.Ảnhhưởngcủamộtđợttổngđộngviêndaidẳngnhưvậyđãlàmtêliệtcáccôngtyvàthậmchítoànbộcácngànhcôngnghiệp.Hoạtđộngkinhdoanhcũngbịngưngtrệ.

Trongbấtkỳmôitrườngkinhtếbìnhthườngnào,thunhậpcánhâncủagiớilao động trong nước cũng sẽ bị giảm theo.Nhưng ở Israel lại không thế.Thay vì để cho tiền lương rơi tự do, chính phủ đã chống đỡ bằng mộtphươngtiệnmàkếtquảlàdẫnđếnmứcnợcôngrấtcao.

Đểcốgắngbùđắpchokhoảnnợmỗingàymộtphìnhto,mọimứcthuế-baogồmcảthuếđánhvàovốnđầutư-đềutăng.Cáckhoảnnợngắnhạncólãi

suấtcaođượcsửdụngđểtàitrợchocáckhoảnthâmhụttàichính,vềsauđãlàmtăngkhoảntrảlãi.

Tất cả những điều này trùng hợp với sự suy giảm số dân nhập cư thuần.Người nhập cưmới luôn là nguồn sinh lực chủ yếu cho nền kinh tế củaIsrael.Đãtừngcótăngtrưởngròngsốlượngnhậpcưkhisốngườinhậpcưtănggần100nghìnngườivàogiữanăm1972và1973.Nhưngconsốnàygiảmxuốngcòn14nghìnngườivàonăm1974vàgầnnhưbằngkhôngvàonăm1975.

ĐiềuđãkhiếnsựhồiphụccủaIsraeltrởnênkhókhăn-nếukhôngmuốnnóibấtkhảthi-làsựđộcquyềnthịtrườngvốncủachínhphủIsrael.NhưchínhNgânhàngTrungươngIsraelđãmiêutảvàolúcđó:“Sựthamgiacủachínhphủđãvượtquánhữnggì từngđượcbiết tạinhữngnướcdânchủ”.ChínhquyềnIsraelđãthiếtlậpcácđiềukhoảnvàmứclãisuấtchomọikhoảnvayvàcôngcụnợdànhchođối tượngkháchhàngcánhânvà tíndụngdoanhnghiệp.Nhữngngânhàngthươngmạivàquỹhưutríbịbuộcphảidùngtiềngửiđểmuatráiphiếukhôngđượcphépchuyểnnhượngcủachínhphủ,hoặcphảitàitrợchocáckhoảnvaycủadoanhnghiệptưnhânđểthựchiệncácdự

ándànhriêngchochínhphủ[86].

Đây là tình trạng của nền kinh tế Israel trong suốt giai đoạn thườngđượcgiớikinhtếhọcmôtảlà“thậpkỷmấtmát”củaIsrael,kéodàitừgiữanhữngnăm1970đếngiữanhữngnăm1980.Ngàynay,quyếtđịnhcủaInteltrongviệctìmkiếmcáckỹsưtàinăngởIsraelcóvẻnhưmộtđộngtháirõràng.ThếnhưngmộtIsraelmàInteltìmthấyvàonăm1974lạihoàntoànkhônggiốnghiệntại.TrongkhiIsraelcóvẻkhôngcòngiốngnhưmộtvùngđấtđầycát,đầmlầyvàbệnhsốtrét,songdukháchtrongnhữngnăm19cóthểtưởngnhưhọvừahạcánhxuốngmộtnướcthuộcthếgiớithứba.

NhữngtrườngđạihọcvàkỹsưtàinăngcủaIsraeltrongthờikỳnàyđãkhátiêntiến,nhưnghầuhếtcơsởhạtầngđềuđãlỗithời.Sânbaythìnhỏ,kỳdịvàtồitàn.MộtngườiđếnIsraelvàlàmthủtụcnhậpcảnhsẽcảmthấyngayphongvịkiểuXôViết.Khôngcóconđườngchínhnàođủtiêuchuẩnđườngcaotốc.Tínhiệutruyềnhìnhthìchậpchờn,nhưngcũngkhôngthànhvấnđềvì khi đó chỉ có duy nhất một đài truyền hình của chính phủ bằng tiếngHebrew,cùngmộtsốkênhtruyềnhìnhẢ-rậpmàmộtăngtenđủmạnhcóthểbắtđượcsóngtừJordanhoặcLebanon.

Khôngphảiaicũngcóđiệnthoạiởnhàriêng,khôngphảivìhọđềucóđiệnthoạidiđộng,thứnàychưatồntạikhiđó.Nguyênnhânlàviệckéođườngdâyđiệnthoạiđượcmộtcơquancóthẩmquyềncấprấtchậm,vàphảiđợirấtlâumớiđếnlượt.Cácsiêuthị,khônggiốngnhữngchợthựcphẩmphổbiếnởcáckhuphố,làđiềurấtmớimẻvànókhôngcónhiềuhànghóaquốctế.

Cácchuỗicửahàngbánlẻquốctếcũngchưaxuấthiện.Nếucầnthứgìđótừnướcngoài,bạnphải tựđếnđómuahoặcnhờaiđómangvềhộ.Thuếhảiquancao-nhiềungườiủnghộchínhsáchcốgắnglàmhàilòngcácnhàsảnxuấtđịaphương-khiếnhầuhếthànghóanhậpkhẩuhếtsứcđắtđỏ.

Xehơitrênđườnglàmộtđốngsắtdiđộng,mộtsốđượcsảnxuấttạiIsrael(chúngđãtrởthànhđốitượngtrongcáccâutruyệncười,giốngnhưxehơiNga sản xuất ởNga) và cácmẫu xe rẻ tiền nhất, chủ yếu của Subaru vàCitroen,haicôngtydũngcảmhoặctuyệtvọngtớimứcdámtháchthứclệnhtẩy chaykinh tế của khốiẢ-rập.Hệ thốngngânhàngvà các quyđịnh tàichínhcủachínhphủcũnglỗithờinhưngànhcôngnghiệpôtô.ViệcđổitiềnUSDlàphạmphápởbấtkỳđâu,ngoại trừcácngânhàng,vốndùngtỉgiáhối đoái do nhà nước thiết lập. Thậm chí có tài khoản ở ngân hàng nướcngoàicũnglàbấthợppháp.

Tâmtrạngchungkhiđókhákhắckhổ.Sựhưngphấncóđượcnhờthắnglợichấnđộngnăm1967-đượcmộtsốngườisosánhnhưlàđượcânxátửhìnhrồithắngxổsố-nhanhchóngtiêutansaucuộcchiếnYomKippur1973vàbịthếchỗbằngthứcảmgiácmớicủasựbấtan,bịcôlập,vàcólẽtệhơntấtcảlàsailầmbikịch.QuânđộiIsraelhùngmạnhđãhoàntoànbịbấtngờvàtổnthấtnặngnề.Sựanủihiếmthấylúcđó,theothuậtngữquânsự,làIsraelđãchiếnthắngtrongcuộcchiến.NhưngngườiIsraelcảmthấycáclãnhđạochínhtrịvàquânđộiđãlàmhọthấtvọnghoàntoàn.

Mộtủyban thracôngkhaiđượcchỉđịnh,dẫnđếnviệcsa thảiThammưutrưởngquânđộiIsrael,Giámđốctìnhbáovànhiềuquanchứcanninhcaocấpkhác.Tuyđượcủybanmiễntội,nhưngThủtướngGoldaMeirđãnhậntráchnhiệmchonhữnggìđượcxemlàthấtbạivàxintừchứcchỉmộtthángsaukhicôngbốbảnbáocáocủaủyban.Nhưngngườikếnhiệmbà,YitzhakRabinđãbịbuộctừchứcthủtướngvìphunhâncủaôngbịpháthiệnsởhữutàikhoảnngânhàngnướcngoàivàonăm1977.

Vàođầunhữngnăm1980,Israelcònbịảnhhưởngtừlạmphátphimã:Đisiêuthịđồngnghĩavớiviệctiêuhàngngànđồngshekelvôgiátrị.Lạmpháttăngtừ13%vàonăm1971lên111%vàonăm1979.Mộtphầnlàdogiádầutăngvàothờiđiểmđó,nhưngnạnlạmphátởIsraelvẫntăngvọthơnnhiềunướckhác,từ133%vàonăm1980lên455%vàonăm1984,vàgầnđạtmức

bốnconsốtrongvòngmộthayhainămtiếptheo[87].

Ngườidântíchtrữthẻđiệnthoại,vìgiátrịcủachúngkhôngthayđổikhigiácảcácmặthàngkhácliêntụctăng;cũngnhưkhẩntrươngđimuanhuyếuphẩmtrướckhigiádựkiếntăng.Theomộtcâuchuyệntiếulâmthờiđó,đitừTelAvivđếnJerusalembằngxetaxithìtốthơnbằngxebuýt,vìbạncóthểtrảtiềnởcuốichặng,lúcđóđồngshekelđãkịpgiảmgiátrịrồi.

Lýdochínhcủanạnlạmphátphimã, trớ trêu thay, lạichínhlàmột trongnhữngbiệnphápmàchínhquyềnmấtnhiềunămđểđốiphóvới lạmphát:Lậpcácchỉsố.Hầuhếtphươngdiệncủanềnkinhtế-quỹlương,giácả,giáthuê nhà - đều liên quanđếnChỉ số giá tiêu dùng,một thướcđo của lạmphát.

Việclậpchỉsốnhằmbảovệcôngchúngkhỏicảmthấyảnhhưởngcủalạmphát,vìkhiđóthunhậpcủahọsẽtăngcùngchitiêu.Thếnhưngcuốicùng,việclậpchỉsốlạicàngnuôidưỡngvòngxoáylạmphát.

CONĐƯỜNGDẪNĐẾNSỰHỒIPHỤC?

Trongbốicảnhnày,việcIntelmởchinhánhtạiIsraelđặcbiệtgâykinhngạcvàonhữngnăm1970.Tuynhiên,mộtbíẩncònlớnhơnlàviệclàmthếnàoIsrael đã chuyển đổi bản thân từmột quốc gia tỉnh lẻ và bị cô lập để trởthànhmộtquốcgia thịnhvượngvềmặtcôngnghệcaochỉba thậpkỷsau.Ngày nay, du khách đến Israel đặt chân lênmột sân bay hiện đại hơn rấtnhiềusovớisânnaymàhọđãrờiđi.Cácđườngdâyđiệnthoạimới,vớisốlượngkhônggiớihạncó thểđược lắpđặt trongvàigiờchỉvớimột thôngbáo,điệnthoạiBlackberrykhôngbaogiờmấtsóng,vàsóngwificóởtiệmcàphêgầnnhất.SóngwifidưthừatớimứctrongsuốtcuộcchiếnLebanonnăm2006,ngườiIsraelcònmảisosánhloạidịchvụInternetnàolàtốtnhấttronghầm trúbom. Israel có tỉ lệ sởhữuđiện thoạidiđộng tính theođầungườicaohơnbấtkỳđâutrênthếgiới.Hầuhếttrẻemkhoảngmườituổiđãcóđiệnthoạidiđộngcũngnhưmáytínhcánhântrongphòng.Đườngphố

trànngậpcácxehơiđờimớinhất,từHummerschođếnxeSmartcủachâuÂuđỗkíngầnnửacácbãiđỗxe.

“Bạncầntìmmộtsốlậptrìnhviêngiỏi?”GầnđâytrangCNNMoney.comđãđặtcâuhỏinàytrongbàiviết,họđãliệtkêTelAvivlà“mộttrongnhữngnơituyệt nhất để kinh doanh trong thế giới mạng”. “IBM, Intel, TexasInstrumentsvànhiềugãkhổnglồcôngnghệkhácđãđổxôđếnIsraelvìsựhiểu biết công nghệ của chính nơi này... Địa điểm tuyệt nhất để kết thúcthương vụ làYoezerWineBar, với bộ sưu tập các loại rượu vang phong

phú, cùng món bò hầm kiểu Pháp hảo hạng”[88]. Mặc dù vậy, vào năm1990,khônghềcómộtchuỗicửahàngcàphê,vàtấtnhiênlàkhônghềcólấymộtquánrượuvanghaynhàhàngsushitaonhãnào,MacDonald’s,Ikea,haybấtkỳcửahàng thời trangngoạiquốcnào trênkhắpnước Israel.CửahàngMcDonald’sđầutiênmởcửaởIsraellàvàonăm1993,banămsaukhichuỗi cửa hàng lớn nhất mở tại Moscow, và 22 năm sau cửa hàngMcDonald’sđầutiêntạiSydney,Úc.GiờđâyMcDonald’scógần150cửahàngtạiIsrael,nhiềugấpđôisovớiTâyBanNha,ÝhayHànQuốctínhtheo

bìnhquânđầungười[89].

Cúchuyểnmìnhthứhaibắtđầusaunăm1990.Chođếnlúcđó,nềnkinhtếIsraelcónănglựchạnchếđểhuyđộngvốnđầutưvàonhữngtàinăngkhởinghiệpđượcnuôidưỡngbằngvănhóatruyềnthốngvàmôitrườngquânđội.Vàviệctiếptụcbópnghẹtkhốitưnhânđãkéodàithờikỳlạmphátphimã,vốn không được giải quyết cho tới năm 1985, khi Bộ trưởng Tài chínhShimonPerestriểnkhaimộtkếhoạchbìnhổndoNgoạitrưởngMỹGeorgeShultz,nhàkinhtếhọcthuộcQuỹtiềntệquốctế(IMF),StanleyFischer,vàcựuChủtịchHộiđồngcốvấnkinhtếHerbertSteincủanguyênTổngthốngMỹRichardNixonpháttriển.Kếhoạchnàyđộtngộtcắtgiảmnợcông,hạnchếchitiêuchínhphủ,bắtđầutưhữuhóavàcảicáchvaitròcủachínhphủtrongthịtrườngvốn.NhưngđiềunàyvẫnchưađủđểtạoramộtnềnkinhtếdoanhnghiệptưnhânnăngđộngchoIsrael.

Đểnềnkinhtếcóthểthậtsựcấtcánhđòihỏibanhântốbổsung:Mộtlànsóngngườinhậpcưmới,mộtcuộcchiếnmớivàmộtngànhđầutưmạohiểmmới

Chương7:Nhậpcư

TháchthứctừôngchủGoogle

Ngườinhậpcưkhôngsợbắttaylạitừđầu.

Họđượcđịnhnghĩalànhữngconngườithíchmạohiểm.

Quốcgiacủangườinhậpcưlàquốcgiacủanhữngtaychơikhởinghiệp.

-GIDIGRINSTEIN-

Năm1984,Shlomo(Neguse)MollarờingôilàngnhỏcủamìnhởphíaBắcEthiopiacùng17ngườibạn,quyếttâmđibộđếnIsrael.Lúcđócậumới16tuổi.Macha,ngôilànghẻolánhmàMollalớnlên,gầnnhưkhôngcóliênhệvới thế giới hiện đại - không nướcmáy, không điện và không đường dâyđiệnthoại.Ngoàinạnđói tànkhốcđangbủavâykhắpđấtnước,ngườiDoTháiEthiopiacònphảisốngdướimộtchếđộbàiDoTháihàkhắcdochịuảnhhưởngcủaLiênXôcũ.

“ChúngtôiluônmơướcđượcđếnIsrael”,Mollanói.Cậuđượcnuôidưỡngtrong một gia đình Do Thái theo chủ nghĩa Phục quốc Do Thái. Cậu vànhữngngườibạndựtínhđibộvềphíaBắc-từEthiopiađếnSudan,SudanđếnAiCập,băngquaSamạcSinai,vàtừSinaiđếnvớikhuđôthịphíaNam

củaIsraellàBeersheba;sauđóhọsẽtiếptụcđiđếnJerusalem[90].

ChacủaMollađãbánmộtconbòđểtrảchongườidẫndường2USD,nhờchỉđườngcholũtrẻởchặngđầutrongcuộchànhtrình.Chúngđibộcảngàylẫnđêmtrênđôichântrần,vớivàiđiểmdừngchân,băngquasamạcvàtiếnvàorừngrậmởphíaBắcEthiopa.Ởđólũtrẻđốimặtvớihổ,rắnrồibịbọncướptrấnlộttiềnbạcvàthứcăn.NhưngYellacùngnhómbạnvẫntiếptụcđibộhàngtrămdặmtrongmộttuầnđểđếnbiêngiớiphíabắccủaEthiopia.

KhivàođếnSudan,lũtrẻđãbịlínhbiênphòngSudantruyđuổi.BạnthânnhấtcủaMollabịbắnvàbịgiếtchết,sốcònlạibịtrói,tratấnvàtốngvàotù.

Sau91ngày,bọntrẻđượcđưavàotrạitịnạnGedarefởSudan,tạiđâyMollagặpmộtngườiđànôngdatrắngnóinăngkhóhiểunhưngrõrànglàngườihiểu:“Tabiếtcháulàai,vàtabiếtcháumuốnđiđâu”,ôngnóivớiđứatrẻ“Taởđâyđểgiúpcháu”.ĐâymớilàlầnthứhaitrongđờiMollanhìnthấymộtngườidatrắng.Ngàyhômsauôngtaquaylại,tốnglũtrẻlêntrênmộtxetảivàláibăngquasamạctrongsuốtnămgiờliềnchotớikhiđếnmộtbãihạcánhhẻolánh.

Tạiđây,đámtrẻbịđẩylênmộtmáybaycùngvớihàngtrămngườiEthiopiakhác.Đây làmộtphần trongnỗ lựcbímật củachínhphủ Israel; sứmệnhkhôngvậnnăm1984,còngọilàChiếndịchMoses,đãmanghơntámngàn

ngườingườiDoTháiEthiopiađếnIsrael[91].Độtuổitrungbìnhcủanhữngngườinàylà14.MộtngàysaukhiđặtchânxuốngIsrael,tấtcảđềucóquyềncôngdân.LeonWieseltiercủatờNewRepublickhiđóviếtrằngChiếndịchMosesrõrànglà“mộtýnghĩakinhđiểncủachủnghĩaPhụcquốcDoThái:Phải tồn tạimột nhà nướcmà ngườiDoThái không cần thị thực khi đến

đấy”[92].

Giờ đây,Molla là thành viên trongQuốc hội Israel, ông làmột trong haingườiEthiopiaduynhấtđượcbầuvàocơquannày.“Chuyếnbaychỉkéodàibốngiờ,nhưngdườngnhưcómộtkhoảngcáchcủa400nămgiữaEthiopiavàIsraelvậy”,Mollachochúngtôibiết.

Đếntừmộtnôngthônlạchậu,gầnnhưcộngđồngngườiEthiopianhậpcưvàoIsraelđềukhôngbiếtđọchayviết,thậmchílàAmharic,tiếngmẹđẻcủahọ.“Chúngtôikhôngcóxehơi,khôngcónềncôngnghiệp.Chúngtôikhôngcósiêuthị,cũngkhôngcóngânhàng”,MollakểlạithờigianởEthiopia.

Bảy năm sau Chiến dịchMoses là Chiến dịch Solomon, trong đó 14.500ngườiDoTháiEthiopiađãđượcđưađếnIsraelbằngmáybay.Nỗlựcnàydùngtới34máybayvậntảicủaKhôngquânIsraelvàcủahãngElAl,cùngmộtmáybaycủaEthiopia.Toànbộ loạtchiếndịchkhôngvậnnàydiễnratronghơn36giờ.

“Trongchuyếnbaysốchín,tayvịngiữacácghếđãđượcnânglên.Năm,sáuhaythậmchíbảyngườiEthiopia,baogồmtrẻem,ngồichậtcứngtronghàngghếvốnchỉdànhchobangườimộtcáchvuivẻ.Khôngaitrongsốhọtừng

đimáy bay, và có lẽ không biết ngồi như thế là không bình thường”[93],ThờibáoNewYorkviết.

MộtchuyếnbaykháctừEthiopiađãlậpthếgiới:1.122hànhkháchcómặttrênmộtchiếc747ElAl.Nhữngngười lậpkếhoạchdựđịnhchỉchở760người,nhưngvìhànhkháchaicũnggầy,nênhàngtrămngườikhácđãđượcchèn thêmvào.Hai đứa trẻ đãđược sinh ra trong chuyếnbay.Hàng trămhànhkháchbướclênmáybayvớiđôichântrầnvàhoàntoànkhôngcóhànhlý.Vàocuốithậpkỷđó,Israelđãtiếpnhậnkhoảng40nghìnngườinhậpcưEthiopia.

LànsóngngườiEthiopianhậpcưđã trở thànhgánhnặngkinhtếkhổnglồchoIsrael.Gầnmộtnửasốngười trưởng thànhEthiopia từ25đến54 tuổikhông có việc làm, và đa số người Israel gốc Ethiopia sống nhờ trợ cấpchínhphủ.MolladựbáongaycảvớinhữngchươngtrìnhtiếpnhậnnhậpcưmạnhmẽvàđượctàitrợmạnhcủaIsrael,cộngđồngEthiopiacũngsẽkhônghoàntoànhòanhậpvàtựlậpđượctrongítnhấtlàmộtthậpniênnữa.

“Lấybốicảnhnơihọvừarờikhỏicáchđâykhônglâu,điềunàysẽmấtthờigian”,Mollachobiết.TrảinghiệmcủangườinhậpcưEthiopiatươngphảnrõrệtvớitrảinghiệmcủanhữngngườiđếntừLiênXôcũ,phầnlớnhọđếnIsrael gần như cùng lúc vớiChiến dịchSolomon.Câu chuyện thành côngcủalànsóngnàycóthểtìmthấyởnhữngnơinhưtrườngtrunghọcShevach-Mofet.

Cáchọcsinhđãchờđượcmộtlúc,vớisựháohứcthườngdànhchocácngôisaonhạcrock.Rồikhoảnhkhắcđócũngđến.HaingườiMỹbướcvàoquacửahậu,bắttaycánhphóngviênvànhữngnhómngườixungquanh.ĐâylàchặngdừngchânduynhấtcủahọtạiIsrael,ngoàiVănphòngThủtướng.

NhữngngườisánglậpGooglesảibướcvàohộitrường,vàđámđôngreolên.Nhữnghọcsinhkhôngthểtinvàomắtmình.“SergeyBrinvàLarryPage...đang ở trong trường chúng tôi”,một học sinh tự hào nhớ lại. Điều gì đãkhiếncặpđôilừngdanhnhấtthếgiớicôngnghệđếnngôitrườngIsraelnày,màkhôngphảinơinàokhác?

Câutrả lờicóngaykhiSergeyBrincất lời.“Thưacácquýôngvàquýbà,cácchàngtraivàcôgái”,anhnóibằngtiếngNga,sựlựachọnngônngữnày

tạoratràngpháotaykhôngdứt.“TôirờiNgakhimớisáutuổi”,Brintiếptục“TôiđếnMỹ.Giốngnhưcácbạn,chamẹtôilàngườiNgagốcDoTháiđiểnhình.Chatôilàgiáosưtoán.Họđềucóquanđiểmnhấtđịnhvớiviệchọc.Vàtôinghĩmìnhcóthểliênhệvớinơinày,vìtôiđượckểrằngtrườngcácbạngầnđâyđãgiànhđược7trongtổngsố10giảithưởngtạimộtcuộcthitoántoànquốc”,Brintiếptục.

Lầnnàycáchọcsinhvỗtaychochínhthànhtíchcủahọ.“Nhưngđiềumàtôiphảinói,”Brintiếptục,cắtngangtràngpháotay,“cũngchínhlàđiềuchatôi

sẽhỏi-“Thếbagiảilạithìsao?”[94]

Hầuhếthọcsinh tạiShevach-Mofet,giốngBrin,đều là thếhệ thứhaicủangườiNgagốcDoThái.Shevavh-MofettọalạctạikhuvựccôngnghiệpởphíaNamTelAviv,phầnnghèohơncủathịtrấn,vànhiềunămliềnnổidanhlàmộttrongnhữngngôitrườngkhóưanhấtthànhphố.

ChúngtôibiếtvềlịchsửngôitrườngtừNatanSharansky,ngườinhậpcưXôViếtgốcDoTháinổitiếngnhấtIsrael.Ôngtrảiquamườibốnnămtrongcácnhà tù và trại lao động trong khi tranh đấu cho quyền di cư, và là một“refusenik”nổitiếngnhất-cụmtừdùngđểchỉnhữngngườiXôViếtgốcDoTháibịtừchốiquyềnđượcdicư.ÔngtrởthànhphóthủtướngIsraelchỉvàinămsaukhiđượcđikhỏiLiênbangXôViết.Ôngđùavớichúng tôi rằngtrongđảngNgườiNganhậpcưcủa Israelmàông thành lậpkhông lâukhiđến,cácchính trịgia tin rằnghọnênnoigươngkinhnghiệmcủacánhânông:Đitùtrướckhibướcvàoconđườngchínhtrị,khôngcòncáchnàokháccả.

Sharansky nói với chúng tôi tại nhà riêng ở Jerusalem rằng: “Tên ngôitrườnglàShevach(tạmdịch:Lờikhenngợi)”.ĐâylàngôitrườngtrunghọcthứhaimởtạiTelAviv,khithànhphốnàyđượcxâymớivàonăm1946.Nólàmột trongsốnhững trườngmà thếhệmớicủangười Israelbảnđịađếnhọc.Nhưngvàođầunhữngnăm1960,“cáccơquanchứcnăngbắtđầuthửnghiệmchươngtrìnhhòanhập,hơigiốngnướcMỹ”,ônggiảithích.“Chínhquyềnnóichúngtakhôngthểcónhữngngôitrườngsabrathếtục,chúngtaphảiđemnhữngngườinhậpcưtừMorocco,YemenvàĐôngÂu-hãytrộn

tấtcảlại”[95].

Trongkhiýtưởngnàycóvẻtốt,nhưngviệcthựchiệnýtưởngthìrấttệ.Vào

đầunhữngnăm1990,khinhữnglànsóngngườiNgagốcDoTháibắtđầuđổbộvào Israel sau sự sụpđổcủaLiênbangXôViết,ngôi trường trở thànhmộttrongnhữngtrườngtệnhấtthànhphố,vàchủyếuđượcbiếtđếndonạnphạmtội.Lúcđó,YakovMozganov,mộtngườinhậpcưmới,từnglàgiáosưmôn toán tạiLiênbangXôViết,được tuyểnvào trường làmbảovệ.Điềunàyrấtphổbiếnvàothờikỳđó:NhữngngườiNgacóbằngtiếnsĩhaykỹsưđếnvớisốlượngquáđôngđếnnỗihọkhôngthểtìmđượcviệclàmtrongcáclĩnh vực của chuyên môn của mình, đặc biệt khi họ vẫn đang học tiếngHebrew.

Mozganovquyếtđịnhrằngôngsẽmởmộttrườngbuổitốichohọcsinhmọilứatuổi-baogồmcngườilớn-nhữngngườimuốnhọcthêmvềkhoahọchaytoán,trongcácphònghọccủatrườngShevach.ÔngtuyểndụngnhữngngườiNganhậpcưcóbằngcấpcaođangthấtnghiệphoặclàmviệcthờivụđểdạycùngông.Họgọiđây là“Mofet”,một từviết tắt tiếngHebrewcủanhữngtừ“toánhọc”,“vậtlý”và“vănhóa”,đồngthờicũngcónghĩalà“sựxuấtsắc”.“LớphọcngoàigiờcủaNga”thànhcôngtớimứcvềsauđượchợpnhấtchungvớingôitrườngđểtrởthànhShevach-Mofet.Việcnhấnmạnhvềcácmônkhoahọc tựnhiênvàsựhoànhảokhôngchỉ trêndanhnghĩa,màcònphảnánhnhữngđặctínhmànhữngngườinhậpcưmớitừLiênbangXôViếtđemtheođếnIsrael.

NgườidânnhậpcưcũnggópphầntạoraphépmàukinhtếIsrael,khôngkémgìcácyếutốkhác.Lúcmớilậpquốcnăm1948,dânsốIsraellà806nghìnngười.Ngàynay,consốnàylà7,1triệungười;dânsốcủađấtnướcđãtănggầnchín lần trong60năm.Dânsốđã tănggấphaichỉ trongvòngbanămđầu tiên, làm chính quyềnmới hoàn toàn choáng ngợp. Nhưmột nghị sĩquốchộikhiđónói,phảichihọlàmviệccókếhoạchthìđãkhôngđónnhậnquánhiềungườinhưvậy.Côngdân Israel sinh tạinướcngoàihiệnchiếmhơn1/3dânsốcảnước,gầngấpba lần tỉ lệ tương tựcủanướcMỹ.Chíntrongsố10ngườiDoTháiIsraelhoặclàdânnhậpcư,hoặclàconcháuthếhệthứnhấthaythứhaicủadânnhậpcư.

DavidMcWilliams,mộtnhàkinhtếngườiAilentừngsốngvàlàmviệctạiIsraeltừnăm1994,cóphươngphápluậnđầymàusắccủariêngmình,khôngquáhàn lâmđểminhhọa cácdữ liệunhập cư: “Trên thếgiới, bạn có thểnhậnrasựđadạngdânsốrasaothôngquamùithứcăntrênđườngphốvàdanhmụcmónăntrongthựcđơn.TạiIsrael,bạncóthểăngầnnhưbấtkỳđặcsảnnào,từYemenđếnNga,từmónănĐịaTrungHảithậtsựchođến

bánh sừngbòMỹ.Nấuăn làviệcmàhàng lớpngườiDoTháinghèokhổchọnlàmkhiđặtchânđếnIsrael,saukhibịđárakhỏiBaghdad,Berlinvà

Bosnia”[96].

Israelgiờđâylànhàcủahơn70quốctịchvànềnvănhóakhácnhau.SongcácsinhviênmàSergeyBrinđangnhắcđếnthuộclànsóngnhậpcưlớnnhấttronglịchsửIsrael.Tronggiaiđoạn1990đến2000,800nghìncôngdâncủaLiênXôcũđãnhậpcưvàoIsrael;trongđónửatriệungườiđầutiênđếnchỉtrongvòngbanăm.Tổnghợplại,họđãđónggóp1/5chotổngdânsốIsraelvàocuốinhữngnăm1990.NếusosánhvớidânsốMỹ,sẽlàmộttrậnlụtcủa62triệungườinhậpcưvàtịnạnđếnquốcgianàytrongvòngmộtthậpkỷtiếptheo.

“KhicònởLiênbangXôviết,chúngtôiđượcnhậnchungbầusữakiếnthứcrằngbởivìbạn lvốnchẳngcóýnghĩa tíchcựcgìvớichúng tôicả,ngoàiviệcchúngtôilànạnnhâncủachủnghĩabàiDoThái-nênbạnphảiđặcbiệtvượttrộiởlĩnhvựccủamình,dùđólàcờvua,âmnhạc, toánhọc,ydượchaymúabalê...Đólàcáchduynhấtđểxâydựngvàilớpbảovệchochínhbạn,vìlúcnàobạncũngluônxuấtphátsauthiênhạ”.

KếtquảlàdùngườiDoTháichỉchiếmkhoảng2%dânsốLiênXô,họlạichiếm“khoảng30%sốbácsĩ,20%sốkỹsư,v.v...”Sharanskynóivớichúngtôi.

ĐâycũnglàđặctínhSergeyBrinhấpthụtừchamẹngườiNgacủamình,vàlànguồngốccủacạnhtranhmàBrinthấyđượcởcáchọcsinhIsraeltrẻtuổi.NócũngmangtớimộtýniệmmơhồcủabảnchấtnguồnnhânlựcmàIsraelnhậnđượckhi“cửaxảlũ”XôViếtđượcmởvàonăm1990.

Đâythậtsựlàmộttháchthứckhôngnhỏkhiphảinghĩcáchlàmgìvớidòngngườinhậpcưtuyrấttàinăng,nhưngphảiđốimặtvớiràocảnvềngônngữvàvănhóa.Thêmnữa,giớitinhhoacógiáodụccủamộtquốcgialớnnhưLiênbangXôViếtsẽkhôngdễgìhòanhậpvàomộtnướcnhỏnhưIsrael.Trướcđợtnhậpcưhàngloạtnày,Israelđãcótỉlệbácsĩbìnhquântheođầungườicaonhấtthếgiới.Kểcảkhikhôngcósựdưthừanhânlựcnày,cácbácsĩXôViếtcũngphảitrảiquaquátrìnhđiềuchỉnhkhókhănvớimôitrườngytếmới, ngôn ngữmới vàmột nền văn hóa hoàn toànmới.Điều tương tựcũngxảyravớimọingànhnghềkhác.

MặcdùchínhphủIsraelphảivậtlộnđểtìmviệclàmvàxâynhàchonhữngngườimớiđến,songnhữngngườiNgađãcómặtvàothờiđiểmkhôngthểthuậnlợihơn.Sựbùngnổcôngnghệcaobắtđầutăngtốcvàogiữanhữngnăm1990,vàkhốidoanhnghiệpcôngnghệtưnhâncủaIsraelbắtđầuthiếukỹsư.

Ngàynay,bướcchânvàomộtdoanhnghiệpkhởinghiệpcủahaytrongmộttrung tâmR&D lớn ở Israel, bạn có thể tình cờ nghe nhân viên nói tiếngNga.Nỗ lực vươn đến sự xuất sắc tràn ngập khắp Shevach-Mofet, và nócũngphổbiếngiữa làn sóngngười nhập cưmới nói trên, và lan tỏakhắpngànhcôngnghệIsrael.

NhưngkhôngchỉnỗiámảnhvềgiáodụcđãđịnhhìnhnêntínhcáchngườiDoTháinhậpcưvàoIsrael,từbấtkỳnơinàohọđến.NếuxemgiáodụclànhântốduynhấtgiảithíchchothiênhướngkhởinghiệpvàcôngnghệcủaIsrael, thìnhiềunướckhácnơihọcsinhcạnhtranhquyết liệt trongcácbàikiểm tra toán và khoa học căn bản - chẳng hạnSingapore - cũng sẽ ươmmầmchocácdoanhnghiệpmớithànhlập.

NhữnggìmàdânnhậpcưlàtriệuchứngcủanhữnggìmànhàđầutưmạohiểmIsrael,ErelMargalit,tinrằngcóthểtìmthấyởmộtsốnềnkinhtếnăngđộng.ÔngnóivềsựbùngnổcôngnghệởIsrael:“Hãytựhỏichínhbạnrằngtạisaođiềuđóđangdiễnranơiđây?”Chúng tôiđangngồi trongmộtnhàhàngthờithượngởJerusalemmàôngsởhữu,cạnhmộtkhuphứchợpôngxây làm trụ sởchoquỹđầu tưvàmột sốdoanhnghiệpmới thành lậpcủamình.“TạisaođiềuđóđangdiễnraởBờĐôngvàBờTâycủanướcMỹ?Phầnnhiềulýdoliênquanđếnmộtxãhộicủadânnhậpcư.ỞPháp,nếubạncómộtgiađìnhnền tảng tốt, và chẳnghạnbạn làmviệcchomột công tydượctêntuổi,cómộtvănphòngriêngvàthưkýhayđạiloạithế,liệubạncódámbỏđivàmạohiểmtấtcảđểtạoramộtthứmớimẻ?Bạnkhôngdám.Vìbạnđangquáthoảimái.Nhưngnếubạnlàmộtngườinhậpcưởmộtvùngđất mới và đang nghèo túng”, Margalit tiếp tục, “hoặc bạn đã từng giàunhưnggiađìnhbạnbịmất sạchgiasản -chỉkhiấybạnmớicóđộng lực.Bạnkhôngcònnhìnthấymìnhsẽbịmấtgì,màchỉthấymìnhsẽthắngđượcgì. Đó là tinh thần chúng tôi đang có ở đây, trải rộng trên toàn bộ dân

số”[97].

GidiGrinstein từng là cốvấncho cựuThủ tướngEhudBarakvà là thànhviêncủanhómđàmphánIsraeltạihộinghịTrạiDavidnăm(2000)vớiBillClintonvàYasirArafat.ÔngđãtáchravàthànhlậptrungtâmýtưởngReutInstitutecủariêngmình,tậptrungvàoviệclàmthếnàođểIsraelcóthểtrởthànhmộttrongsố15nướcgiàunhấtthếgiớivàonăm2020.Ôngnêuluậnđiểmtươngtự:“Mộthoặchaithếhệtrướcđây,aiđótronggiađìnhchúngtôiđãgóighémđồđạcrấtnhanhvàbỏđi.Ngườinhậpcưkhôngngạilàmlạitừđầu.Họlà, theođịnhnghĩa,nhữngngườidámmạohiểm.Mộtquốcgiacủangườinhậpcưlàmộtquốcgiacủataychơikhởinghiệp”.

ShaiAgassi,ngườisánglậpBetterPlacelàcontraicủamộtngườinhậpcưIraq.Chacủaanh,ôngReuvenAgassiđãbịbuộcphảirờithànhphốBasraởphíaNamIraqcùngvớigiađìnhkhimớichíntuổi.Khiđó,chínhquyềnIraqsathảitoànbộnhânviênDoThái,tịchthutàisảncủahọvàtùytiệnbắtbớngườithuộccộngđồngDoThái.ỞBaghdad,chínhquyềnthậmchícòncôngkhaitreocổtửtù.“Chatôi(ôngnộicủaShai)làmkếtoánchobanquảnlýcảng Basra thì bị đuổi việc. Chúng tôi rất lo cho mạng sống của mình”,

Reuvenchiasẻvớichúngtôi[98].Khôngcònnơinàođểđi,giađìnhAgassinhậpvàodònglũ150nghìnngườitịnạnIraqđếnIsraelvàonăm1950.

NgoàisốliệutuyệtđốicủangườinhậpcưIsrael,còncómộtnhântốkháckhiếnvaitròcủalànsóngnhậpcưđếnIsraeltrởnênđộcđáo:NhữngchínhsáchcủachínhphủIsraelđượctriểnkhaiđểđồnghóanhữngngườimớiđến.

CómộtmốiliênquantrựctiếpgiữalịchsửcủanhữngchínhsáchnhậpcưcủacácnướcphươngTâyvớicáchtiếpcậnđượcgiớicôngthầnlậpquốccủaIsraelápdụng.Trongsuốtthếkỷ17,18và19,sựnhậpcưvàoMỹđượcthảtựdo; và có lúcngười nhập cư cònđược thuêđếnMỹđểgiúpđịnh cưởnhữngkhuvựckémpháttriển.Chođếnnhữngnăm1920,khônghềtồntạiviệchạnchếsốlượngngườinhậpcưởMỹ,mặcdùbịquảnlýbằngnhữngquyđịnhsứckhỏevànhữngbàikiểmtravănhóa.

NhưngkhicáclýthuyếtchủngtộcbắtđầuảnhhưởngđếnchínhsáchnhậpcưcủaMỹ,việctiếpcậntựdodầnbịsiếtchặt.ỦybanTưphápcủaQuốchộiMỹtuyểnmộtnhàtưvấnưusinh,tiếnsĩHarryH.Laughlin,ngườiquảquyếtrằngcómộtsốchủngtộcmangtínhthượngđẳng.Mộtlãnhđạokháccủaphong tràoưusinh là tácgiaMadisonGrant thì tranh luận trongcuốnsáchđượcpháthành rộng rãi củamình rằngngườiDoThái,Ývàmột số

chủngtộckháclàthượngđẳngvìsựkhácbiệttrongkíchthướchộpsọ.

Đạo luậtNhậpcưnăm1924 thiết lậpcácgiớihạnmớivề số lượngngườinhậpcư,căncứvào”nguồngốcquốcgia”.Cóhiệu lực từnăm1929,đạoluậtápđặthạnngạchnhậpcưhằngnămđượcthiếtkếđặcbiệtđểhạnchếngườinhậpcưgốcĐôngvàNamÂu,chẳnghạnngườiDoThái từÝ,HyLạpvàBaLan.Nhìnchung,khôngquá100ngườithuộccácnướcnêutrên

đượcphépnhậpcưvàoMỹmỗinăm[99].

KhiFranklinRooseveltlênlàmTổngthống,ôngkhônglàmgìnhiềuđểthayđổichínhsáchnóitrên.“NhìnvàophảnứngcủaRoosevelttừnăm1938đến1945, có thể thấymô hình suy giảm sự nhạy cảm đối với hoàn cảnh củangườiDo Thái châuÂu”, nhà sử họcDavidWyman cho biết. “Vào năm1942,tuybiếtnạndiệtchủngngườiDoTháiđangdiễnra,RooseveltđãhontoànkhôngnhắcđếnvấnđềnàyvớiBộNgoạigiaoMỹ.Ôngcũngkhôngbaogiờthậtsựgiảiquyếtnómộtcáchtíchcực,dùôngthừabiếtchínhsáchcủaBộNgoạigiaokhiđóhoặclànétránhhoặclàcảntrởcôngtáccứunạn

ngườiDoThái.”[100]

KhiThếchiếnIIbắtđầu,nhữngcánhcửacủaMỹvẫnđóngchặtvớingườiDoThái.SongvấnđềchínhmàngườiDoTháiphảiđốimặtkhitnơitịnạnvàonhữngnăm1930vàđầunhữngnăm1940làMỹkhôngphảinướcduynhấthạnchếngườiDoThái,màngaycảnhiềunướcMỹLatincũngmởcửarấtgiớihạn,trongkhinhữngnướcchâuÂu,vàothờiđimtốtnhấtcũngchỉchấpnhậnchohàngngànngười tịnạnđược“quácảnh” tạm thờinhưmột

phầnnhữngkếhoạchmơhồđểđịnhcưởnơikhác[101].

Thậmchí saukhiThếchiến IIkết thúc,vànạndiệt chủngngườiDoTháiđượcbiếtđếnnhiềuhơn,cácnướcphươngTâyvẫnkhôngsẵnlòngchàođónnhữngngườiDoTháisốngsót.ChínhphủCanadađãbắtđúngcảmnghĩcủanhiềunướckhimộtquanchứcCanadaphátbiểu:“Khôngmộtaicũngđãlàquánhiều!”HạnngạchcủaAnhdànhchongườinhậpcưđnPalestinecũngbịthắtchặthơnrấtnhiều.VớinhiềungườiDoTháilúcđó,họthậtsựkhông

cònchốndungthân,theođúngnghĩađen[102].

Nhậnthứcsâusắclịchsửnày,khichếđộthuộcđịacủaAnhởPalestinehết

hiệu lực;vàongày14 tháng5năm1948,“BảnTuyênngônLậpquốccủaNhànướcIsrael”đãđượcHộiđồngnhândânDoTháibanhành.Trongđónêurõ:“ThảmhọagầnđâyậplênsốphậnngườiDoThái-vụthảmsáthàngtriệungườiDoTháiởchâuÂu-làmộtminhchứngrõràngvềsựcấpbáchtrong việc giải quyết tình trạng vong quốc của chúng ta... NHÀ NƯỚC

ISRAELsẽmởcửachongườinhậpcưDoThái”[103].

Israeltrởthànhquốcgiaduynhấttronglịchsửdứtkhoátnêutrongvănkiệnlậpquốcsựcần thiếtcủamộtchínhsáchnhậpcư tựdo.Năm1950,chínhphủmới của Israel củng cố bản tuyên ngôn bằng LuậtHồi quốc, đến tậnngàynayvẫnđảmbảo“mọingườiDoTháiđềucóquyềnđếnvớiđấtnướcnày”,màkhôngcóhạnngạchsốlượng.

LuậtnàycũngđịnhnghĩamộtngườiDoTháilà“mộtngườisinhratừmẹlàngườiDoThái,hoặcđãcảiđạosangđạoDoThái”.QuyềncôngdânIsraelcũngđượccấpchocảvợhoặcchồngkhôngphảingườiDoThái,chotrẻemkhôngphải ngườiDoThái và cháu củangườiDoThái cũngnhưvợhoặcchồngcủahọ.

ỞMỹ,mộtcánhânphảichờnămnămtrướckhinộpđơnxinnhậptịch(banăm nếu có vợ hoặc chồng là công dânMỹ). LuậtHoaKỳ cũng yêu cầungườinhậpcưmuốntrởthànhcôngdânphảichứngtỏnănglựcvàvượtquakỳ thi về quyền công dân.Quyền công dân Israel có hiệu lực ngay trongngàyđầutiênngườinhậpcưđến,bấtkểhọsửdụngngônngữgì,vàkhôngphảitrảiquabàikiểmtranàocả.

Như David McWilliams đã miêu tả, hầu hết người Israel đều nói tiếngHebrewcùngvớimộtngônngữkhác,chínhlàthứtiếngduynhấthọbiếtkhiđếnIsrael.TạivàithịtrấnởIsrael,ôngchobiết,“cómộttờbáohằngngàybằngtiếngTâyBanNhaởLadino,thứtiếngTâyBanNhacổđượcsửdụngbởingườiDoTháiSephardi - tộcngườivốnbịFerdinandvà Isabella trụcxuấtkhỏivùngAndaluciavàonăm1492....CòntạiPhốDizengoffnáonhiệtởTelAviv,cácquáncàphêcổngânngatiếngĐức.NhữngngườinhậpcưlớntuổigốcĐứcvẫntángẫubằngtiếngHochDeutsch-thứngônngữcủaGoethe,SchillervàBismarck...ỞcuốiconphốlàkhuTiểuOdessa.NhữngbiểnhiệutiếngNga, thứcănNga,báochípháthànhbằngtiếngNga, thậm

chíkênhtruyềnhìnhtiếngNgalàbìnhthường[104].

GiốngnhưShaivàReuvenAgassi,hàngtriệungườiIsraelcónguồngốctừthế giớiẢ-rậpHồi giáo.Vào thời điểm Israel độc lập, khoảng 500 nghìnngườiDoTháiđangsốngtạicácnướcẢ-rậpHồigiáo.NhưngkhilànsóngchủnghĩadântộcẢ-rậpquétquanhữngquốcgianàysauThếchiếnII,cùngvớilànsóngtànsát,đãkhiếnngườiDoTháiphảibỏtrốn.PhầnlớnlàchạyđếnIsrael.

ĐiềuquantrọngnhấtlàviệcIsraelcóthểlànướcduynhấttìmcáchtăngsốlượngdânnhậpcư,vàkhôngchỉchongườithuộcdântộcthiểusốhoặckinhtếkém,nhưchiếndịchnhậpcưngườiEthiopialàmộtvídụ.CôngviệcchàođónvàkhuyếnkhíchdânnhậpcưchiếmmộtvịtrítrongNộicácvớimộtbộchuyêntráchvấnđềnày.KhônggiốngSởDitrúHoaKỳ,duytrìmộttrongnhữngchứcnăngchínhlàgiữngườinhậpcưởngoài;cònBộTiếpnhậnvàNhậpcưIsraelchỉtậptrungvàoviệcmangngườinhậpcưvềnước.

Nếungười Israel nghe thấy trênđài phát thanh rằng lượngngười nhập cưtrong năm giảm, đây được xem là tin xấu, giống như việc năm đó thiếulượngmưa cần thiết. Trong suốtmùa bầu cử, các ứng viên cho chức thủtướng từ nhiều đảngphái khác nhau đều thườngxuyên camkết sẽ “mangđếnmộttriệungườinhậpcưnữa”trongnhiệmkỳcủahọ.

NgoàicácmáybaychởngườiEthiopia,lờicamkếtnàytừngđượcthựchiệnmộtcáchliêntụcvàcólúcrấtquyếtliệt.MộtvídụtiêubiểulàChiếndịchThảmbaythầnkỳ,trongđóchínhphủIsraelđãbímậtvậnchuyển49nghìnngườiYemengốcDoTháiđếnIsraelbằngmáybayvậnchuyểndưthừacủaAnhvàMỹ.ĐâylànhữngngườiDoTháinghèokhổkhôngcóphươngtiệnnàođểtựđiđếnIsrael.Hàngngànngườikhácthìkhôngthểsốngsóttrongchuyếnđikéodài3tuầnđểđếnmộtbãiđápmáybaycủaAnhởAden.

NỗlựcmangngườinhậpcưvềítđượcbiếtđếnnhấtliênquanđếnRomaniahậuThế chiến II.Khoảng 350 nghìn ngườiDoThái sống ởRomania vàocuối những năm 1940, và mặc dù vài người đã trốn đến Palestine, chínhquyềnCộngsảnRomaniađãbắtnhữngngườimuốnrađilàmcontin.ĐầutiênIsraelcungcấpthiếtbịkhoanvàđườngốngchongànhdầukhíRomaniađểđổi lấy100nghìn thị thựcxuấtcảnh.Nhưngvàođầunhữngnăm1960,nhàđộctàiNicolaeCeausescucủaRomaniađòitiềnmặtbằngngoạitệmạnhmới chongườiDoThái rờiRomania.Giữanăm1968và1989, chínhphủIsraelđã trảchoCeausescu112.498.800USDđểđổi lấy tựdocủa40.577ngườiDoThái,tươngđương2.772USDchomỗingười.

Trongbốicảnhđó,chínhquyềnIsraelđãxemviệcgiúpngườinhậpcưhòanhậpvàoxãhộilàmụctiêuchínhcủaBộTiếpnhậnvàNhậpcưIsrael.Đàotạongônngữ làmột trongnhữngưu tiênkhẩncấpvà toàndiệncủachínhphủnày.Ngàynay,cơquannàyvẫntổchứcnhữngkhóahọctiếngHebrewmiễn phí cho dân nhập cư: Năm tiếngmỗi ngày, trong ít nhất sáu tháng.Chính quyền thậm chí còn cung cấpmột khoản trợ cấp cho phí sinh hoạttrong thờigianhọc tiếng, đểngườinhậpcư có thể tập trungvàoviệchọcngônngữmớithayvìbịphântâmchỉhọcchoxong.

Đểcôngnhậnnềngiáodụcnướcngoài,BộGiáodục Israelduy trìPhòngĐánhgiábằngcấpnướcngoài.Chínhquyềncũngtiếnhànhnhữngkhóahọcđểgiúpngườinhậpcưchuẩnbịchocáckỳthichứngchỉnghềnghiệp.CònTrungtâmTiếpnhậnkhoahọcthìcónhiệmvụphốihợpcácnhàkhoahọcmớiđếnvớinhữngngười laođộng Israel,vàBộTiếpnhậnđiềuhànhcác

trungtâmkhởinghiệp,hỗtrợvốnđểlậpcôngtykhởinghiệp[105].

Còncónhiềuchươngtrìnhtiếpnhậnnhậpcưdochínhquyềnhỗtrợnhưngdo người dân Israel tổ chức độc lập. Ví dụ, Asher Elias tin rằng có mộttươnglaidànhchongườiEthiopiatrongngànhcôngnghệcaolừngdanhcủaIsrael.ChamẹcủaEliasđếnIsraelvàonăm1960từEthiopia,gần20nămtrướcnhữngđợtnhậpcưồạtcủangườiEthiopiagốcDoTháivàoIsrael.Chịgái củaAsher,Rina là người Israel gốcEthiopia đầu tiênđược sinh ra tạiIsrael.

Saukhihoàn tất chuyênngànhquản trịkinhdoanh tạiĐạihọcQuản lýởIsrael,EliaslàmcôngviệctiếpthịtạimộtcôngtycôngnghệcaovàtheohọcĐạihọcSelah,khiđóởJerusalem,đểhọckỹthuậtphầnmềm-anhlàmộtngười nghiệnmáy tính.NhưngElias đã bị sốc khi thấy chỉ có bốn ngườiEthiopialàmviệctronglĩnhvựccôngnghệcaocủaIsrael.

“KhôngcócơhộinàochongườiEthiopia”,anhnói.“Conđườngduynhấtdẫnđếnlĩnhvựccôngnghệcaolà thôngquachuyênngànhkhoahọcmáytínhtạicáctrườngđạihọccônghoặccáctrườngkỹthuậttưthục.SinhviênEthiopiathườngđạtkếtquảkémtạikỳthitrunghọcphổthông,khiếnhọbịloạikhỏicáctrườngđạihọchàngđầu,trongkhiđạihọctưlạiquátốnkém”.

Eliasmởlốiđikhác.Năm2003,anhcùngvớimộtkỹsưphầnmềmngười

MỹthànhlậptổchứcphilợinhuậnTechCareers,mộttrạikhởiđộngnhằmchuẩnbịchosinhviênEthiopia tìmkiếmviệc làm trongngànhcôngnghệcao.

Ben-Gurion,trướcvàsaukhilậpquốc,đãxemnhậpcưlàmộttrongnhữngưutiênhàngđầucủaquốcgia.ÔngtinrằngngườinhậpcưkhôngchốndungthâncầnđượctrợgiúptronghànhtrìnhđếnvớinhànướcDoTháinontrẻ.Cólẽquantrọnghơncả,nhữngngườiDoTháinhậpcưđượckhaikhẩnđấtđai,đểchiếnđấutrongnhữngcuộcchiếncủaIsraelvàđểthổisinhkhívàonềnkinhtếcủađấtnướcvừarađời.Đếnnay,điềunàyvẫnđúng.

Chương8:CộngđồngDoTháihảingoại

Đánhcắpmáybay

NhưnhữngngườiHyLạpgiươngbuồmcùngJasonđểđi tìmBộ lôngcừuvàng; những ArgonautMới, sinh ra ở nước ngoài, là những doanh nhânthông thạocôngnghệ, thườngđiđivềvềgiữaThung lũngSilliconvàquênhà.

-ANNALEESAXENIAN-

“Hômnay” - JohnChambervừanóivừasảibướcqua sânkhấu lớnnhằmminhhọacholuậnđiểmcủamình,-“chúngtađangthựchiệncúnhảylớnnhấttronglĩnhvựcsángtạokểtừkhibộđịnhtuyếnđầutiênramắt25nămtrước”. Ông nói vào chiếc micro không dây tại hội nghị của Cisco năm

2004[106].Dùđangmặcbộvestdoanhnhân,vịCEO54tuổicủahãngCisco-côngtyđượcđịnhgiáthịtrườnglớnhơncảGeneralElectrictrongthờikỳbùng nổ công nghệ - trông như thể sắp thực hiệnmột loạt động tác nhảymúa. tạo không khí kịch tính, Chambers tiến đếnmột vật được che chắngiốngtủquầnáolớn,rồimởcửađểlàmlộbachiếcthùngcóvẻphứctạp,mỗi chiếc có kích cỡ và hình dáng giốngmột chiếc tủ lạnh. Đó chính làCRS-1.

Hầuhếtmọingườiđềukhôngbiếtmộtbộđịnhtuyến(rounter)làgì,nêncóthểgặpkhókhănđểhiểucơnhàohứngcủaChambers.Bộđịnhtuyếntươngtự nhữngmodem cũ chúng ta dùng để kết nốimáy tính với Internet.NếuInternetgiốngmộtdòngsôngcuồncuộnthôngtinmàmáytínhchúngtakếtnốiđến,thìbộđịnhtuyếnchínhlànơigiaonhaucủanhữngnhánhsông,vàcũnglàđiểmnghẽncổchaichủyếuvốnquyếtđịnhnănglực tổngthểcủaInternet.

Khôngnhiềucông tycó thểchế tạonhữngbộđịnh tuyếncaocấpnhất,vàCisco-tươngtựnhưMicrosoftđốivớihệđiềuhành,Intelvớibộvixửlý,vàGooglevớicôngcụtìmkiếmInternet-làkẻthốngtrịthịtrườngnày.Trướckhiramắt,CRS-1-một thiếtbị tốnbốnnămcùng500triệuUSDđểphát

triển - đã được sách kỷ lục thế giớiGuinness côngnhận là bộ định tuyếnnhanhnhấtthếgiới.“Tôithíchhạngmụckỷlụcnàyvìcácconsốđềukhổnglồ”.Tôivừalắpđặtmộtmạngkhôngdâytạinhàvàtừngrấthàilòngvớitốcđộ54megabitmỗigiây,song92terabitthìquákinhngạc”,DavidHawksett,

biêntậpmảngkhoahọcvàcôngnghệtạiGuinnesschobiết[107].

Chữ tera trong terabit nghĩa là “nghìn tỉ”, nênmột terabit bằngmột triệumegabit.TheoCisco,CRS-1cókhảnăngtảixuốngbảnincủatoànbộsáchtrongThưviệnQuốchộiMỹtrong4,6giây.Nếudùngmộtmodemdial-upthìviệcnàyphảimất82năm.

KhởixướngviênchínhcủaCRS-1làmộtngườiIsraeltênMichaelLaor.SaukhilấybằngkỹsưtạiĐạihọcBen-GurionởBeersheba,Israel;LaorlàmchoCiscoởCalifornia(Mỹ)trong11năm,nơiôngtrởthànhGiámđốckiếntrúcphầncứngvàkỹthuật.Năm1997,ôngquyếtđịnhtrởvềIsrael,cònCiscothayvìđểmấtmộttrongnhữngkỹsưhàngđầucủamình,đãđồngýđểLaormởmột trung tâm R&D của Cisco tại Israel, cũng là trung tâm đầu tiênngoàinướcMỹ.

Trongkhoảngthờigiannày,LaorbắtđầulýluậnvềviệccầncómộtbộđịnhtuyếnkhổnglồnhưCRS-1.LúcđóInternetcònrấtmớimẻ,nênýtưởngvềthịtrườngdànhchobộđịnhtuyếnlớnnhưthếtỏralạclõng.“Ngườitanghĩchúngtôibịhâmkhipháttriểnsảnphẩmnàybốnnămvềtrước”,TonyBatescủaCiscophátbiểu.“Họnóichúngtôinomiệng,đóiconmắtvàhỏiaimà

cầnđếncôngsuấtlớnđếnvậy?”[108]

LaorlậpluậnchỉkhiCiscochếtạođượcthiếtbịnàythìthờicủaInternetmớiđến.Vào thời điểm đó, rất khó để hình dung Internet - vốn chỉmới chậpchữngvới thưđiện tửvàvài trangWeb sơkhai - sẽ bùngnổ theo cấp sốnhâncùngvớinhucầuthỏamãntrongviệctruyềntảiluồngdữliệukhổnglồtạorabởihìnhảnh,videovàtròchơiđiệntử.

MặcdùCRS-1làthiếtbịlớnnhấttừngcócủaCiscovàlàdựánlớntầmtậpđoàn,nhưngnhómcủaLaorởIsraelmớiđóngvai tròthenchốt trongviệcthiếtkếcảcácconchiplẫnkiếntrúcphầncứngcầnthiếtđểmangcôngnghệnàylêntầmcaomới.Rốtcuộc,khiChambershélộCRS-1tạihộinghịnăm2004,ôngđãđúngvớinhiệthuyếtcủamình.Vớicấuhìnhhoànchỉnh,mỗibộrouterđượcbánvớigiá2triệuUSD,thếmàđếncuốinăm2004đãbán

đượcsáuchiếc.Rồiđếntháng4năm2008,CiscothôngbáodoanhsốCRS-1

đãtănggấpđôitrongchưađầychíntháng[109].

Năm 2008, trung tâm doLaormở tại Israelmột thập kỷ trước đã có 700nhânviên.QuymôcủanóđãmởrộngnhanhchóngcùngvớiviệcCiscothâutóm chín doanh nghiệp khởi nghiệp của Israel, nhiều hơn số công ty màCiscomuavềởbấtkỳnơinàokhác trên thếgiới.Ngoài ra,Ciscocònchi150triệuUSDđầutưtrựctiếpvàocácdoanhnghiệpkhởinghiệpkháccủaIsrael, cũng như góp 45 triệu USD vào quỹ đầu tư mạo hiểm nhắm vàoIsrael.Tổngcộng,Ciscođãchikhoảng1,2tỉUSDđểmuavàđầutưvàocác

côngtyIsrael[110].

YoavSamet,tốtnghiệptừđơnvịtìnhbáo8200tinhnhuệcủaquânđộiIsraelgiờđangphụtráchbộphậnthâutómdoanhnghiệpcủaCiscotạiIsrael,cácnướcthuộckhốiLiênXôcũvàTrungÂuchobiếtCiscoIsraelthuộcnhữngtrungtâmnướcngoàilớnnhấtcủacôngtynày,cùngvớitrungtâmCiscoởẤnĐộvàTrungQuốc.“Nhưng”,ôngnhấnmạnh,“ởTrungQuốcvàẤnĐộcôngviệcđượchoànthànhthuầntúytrênphươngdiệnkỹthuật,nhưngkhicầnđếnsựsáng tạo thuần túyvàhoạtđộng thâu tómdoanhnghiệp, Israel

vẫnởvịtrídẫnđầu”[111].

ÍtaingờCiscolạiđầutưsâurộngnhưvậychoIsrael,vànếuMichaelLaorkhôngquyếtđịnhãđếnlúctrởvềquêhương,hẳnđộingũnhânviênCiscoởIsraelđãkhôngtrởthànhtrungtâmtronghoạtđộngcủatậpđoàn.CũngnhưDovFrohmancủaIntelvànhiềungườikhác,LaorquyếtđịnhthunhậnkiếnthứcvàkinhnghiệmtạiMỹhaybấtkỳnơinàokhácđểcuốicùngsẽquayvềphụcvụcholợiíchcủatậpđoànđaquốcgianơimìnhlàmviệcvàchonềnkinhtếIsrael.

Trong lúcnhiềunước- trongđócócảIsrael - liên tục thanvãnvềviệcbịnướcngoàithuhútcáctinhhoadoanhnhânvàhọcgiả,thìnhữngngườinhưMichaelLaorchothấy“chảymáuchấtxám”khônghẳnlàđườngmộtchiều.Đúnghơn,giớinghiêncứumôndicưquốctếngàycàngnhậnramộthiệntượnghọgọilà“lưuchuyểnchấtxám”,theođóngườitàisẽrađivàđịnhcưởnướcngoàirồi lạiquayvềcốhương,chứkhônghoàntoàn“bỏrơi”mộttronghainơinày.

NhưRichardDevaneviết trongmộtnghiêncứuđượcNgânhàngThếgiớicôngbố,“TrungQuốc,ẤnĐộvàIsraelđượchưởngnguồnđầutưhoặcbùngnổcôngnghệ tronghơnmột thậpkỷqua,vànhữngđợtbùngnổnàyđượcliênkếtvớinhaubởisựlãnhđạotừcộngđồngnhữngngườilàmviệcởhải

ngoạicủacảbanướcnày”[112].

AnnaLeeSaxenianlànhàđịalýkinhtếcủaTrườngU.CBerkeleyvàlàtácgiảcuốnTheNewArgonauts (tạmdịch:NhữngngườianhhùngArgonautcủathờiđạimới)viết:“NhưnhữngngườiHyLạpgiươngbuồmcùngJasontrong chuyến đi tìm kiếm bộ lông cừu vàng, những ngườiArgonautmới,sinhraởnướcngoài,lànhữngdoanhnhânnhuầnnhuyễncôngnghệ,thườngđiđivềvềgiữaThunglũngSilliconvàquênhà”,bàviết.

BàchỉrarằngcáckhuvựccôngnghệđangtăngtrưởngcủaTrungQuốc,ẤnĐộ,ĐàiLoanvàIsrael-đặcbiệtlàhainướcsau-đãvươnlênthành“nhữngtrung tâm toàn cầu quan trọng của sáng tạo”, thành quả của họ “quamặtnhữngnướcgiàucóvàrộnglớnhơnnhưĐứcvàPháp”.Bàquảquyếtgiớitiênphongchonhữngbiếnchuyểnsâusắcnàylànhữngngười“đãđắmchìmtrongnềnvănhóacủaThunglũngSilliconđểhọchỏi.Điềunàybắtđầuvàocuốinhữngnăm1980vớingườiIsraelvàĐàiLoan,vàphảiđếncuốinhữngnăm1990haythậmchíđầunhữngnăm2000mớiđếnlượtngườiẤnĐộvà

TrungQuốc”[113].

MichaelLaor tạiCisco vàDovForhman tại Intel là nhữngArgonaut kinhđiển.Ngaycảkhiđangthunhậnkiếnthứcvàđịavị trongcác tậpđoànđaquốcgialớn,họvẫnnuôidựquayvềIsrael.Khiquayvề,họkhôngnhữngtrở thànhchấtxúc tác cho sựphát triểncôngnghệcủa Israel,màcònxâydựngnhữnghoạtđộngdùngngườiIsrael,vốntạoracácbướcđộtpháquantrọngchotậpđoànnơihọlàmviệc.

LớpngườiArgonautmới,haysự“lưuchuyểnchấtxám”-hìnhmẫungườiIsraelđiranướcngoàirồiquayvềnướclàmộtphầnquantrọngcủahệsinhthái sáng tạo kết nối Israel với cộng đồngDo Thái hải ngoại (Diaspora).NgoàiracòntồntạimộtmạnglướiDiasporakháccủanhữngngườiDoTháikhôngthuộcquốctịchIsrael.

PhầnlớnthànhcôngcủaIsraelcóđượclànhờvàomạnglướiKiềubàohảingoại (Diaspora) sâu rộngmà các nước khác, từAilen,ẤnĐộđếnTrung

Quốc,cũngđãxâydựngđược.TuynhiênmốiquanhệchặtchẽvớiDiasporacủanhữngngườikhôngmangquốctịchIsraellạikhôngtựdưngmàcó,cũngkhông đóng vai trò chất xúc tác cho sự phát triển của ngành công nghệIsrael.Trên thực tế, cộngđồngngườiHoa lưuvong lànguồnđầu tưđónggóp70%FDIvàoTrungQuốc;còncộngđồnglưuvongcủaẤnĐộđãlàmđượcnhiềuđểgiúpxâydựngcơsởhạtầngcôngnghệcaoởquêhươngngaytừlúchệthốngpháplývàkinhtếẤnĐộvẫncònchưapháttriển.

Israelcókinhnghiệmkhác.Trongquákhứ,đasốcácnhàđầutưMỹgốcDoThái thường không quan tâm đến nền kinh tế Israel. Phải rất lâu sau, khiIsrael đã thành công hơn, thì nhiều ngườiDoThái hải ngoạimới bắt đầunhìnIsraelnhưmộtđiểmđếnđểkinhdoanh,thayvìmộtnơichỉđểlàmtừthiệnhaybiểulộlòngtừtâm.

VậynênIsraelcầnphảisángtạotrongviệcsửdụngcộngđồngDoTháihảingoạiđểthúcđẩykinhtế.TruyềnthốngcủaIsraeltrongviệcnhờcậycộngđồngDoTháihảingoại-vốnnhỏnhưngtâmhuyết-đểxâydựngđấtnướcbắtnguồntừchínhnhữngđịnhchếcủanó,chẳnghạnnhưkhôngquânIsrael.

GiấcmơvềmộtngànhsảnxuấtmáybayIsraelxuấthiện trênmộtchuyếnbayrunglắcquaBắcCựcvàonăm1951,trongchiếcphicơvềsautrởthànhchiếc máy bay đầu tiên của Hãng hàng không Quốc gia Israel. Cuộc hộithoạigiữahaingườicótínhcáchhoàntoànkhácbiệt:ShimonPeres,vịTổngthốngthôngtháitươnglaicủaIsrael,ngườivàonăm1951đãphụtráchviệcmuavũkhíchonhànướcDoTháimớithànhlập;vàAlSchwimmer,mộtkỹsưhàngkhôngnóngnảyđếntừLosAngeles,làbạncủaHowardHughesvàKirk Kerkorian. Tên của Schwimmer là Adolph, nhưng do bối cảnh Thế

chiếnII,anhđổithànhAl[114].

PeresvàSchwimmerđangởmộttrongnhiềuchuyếnbayđếnvùngBắccựcbằngnhữngchiếcphicơcũđượcmuacholựclượngkhôngquânnontrẻcủaIsrael.BayquaBắccựclàđiềunguyhiểm,nhưnghọđànhmạohiểmvìnhưthế,chặngbaysẽngắnhơn-người takhôngcânnhắcnhiềukhiphảiđiềukhiểnnhữngchiếcmáybayđãcũrờira.

Al Schwimmer từng làm nghề kể chuyện trước khi bị hấp dẫn bởi ngànhcôngnghiệphàngkhôngvàonhữngngàyđầutiên,khimáybaycònrấtmớilạ.ÔngđanglàmviệcchoTWAthìMỹthamgiaThếchiếnII,vàtoànbộ

ngànhhàngkhôngchuyểnsangphụcvụchiếntranh.Tuykhôngchínhthứcgia nhậpKhông lựcHoa kỳ, Schwimmer cùng các đồng nghiệp phi côngđượccấpquânhàm,đồngphụckhôngquânđể làmcôngviệcvậnchuyểnlính,trangthiếtbịvàcólúclàcácngôisaođiệnảnhđikhắpthếgiới.

Trongsuốtcuộcchiến,nhânthânDoTháicủaSchwimmerkhôngcónhiềuýnghĩavàgầnnhưkhônggâyảnhhưởnglênnhânsinhquancủaông.Nhưngviệcchứngkiếnmột trại tập trungđượcgiảiphóng,xemcácphim tư liệuquayhàngđốngxácngườivà tròchuyệncùngnhữngngườiDoTháichâuÂutìmcáchtịnạnđếnPalestineđãlàmôngthayđổi.Gầnnhưsaumộtđêm,SchwimmerđãtrởthànhngườitheochủnghĩaphụcquốcDoTháitậntụy.

KhinghetinngườiAnhởPalestinetrảvềcáccontàuchởđầyngườitịnạnDoTháichâuÂu,Schwimmernảy raý tưởngông tin là tốthơn:Bayquađầucác tàu tuần tiễucủahảiquânAnhvàchở lậungườiDoTháihạcánhxuốngcácđịađiểmbímật.ÔngđãlầnrađiệpviênmậtcủaBen-GurionởNewYorkvàthuyếtphụcanhtathựchiệnýtưởngnày.Trongnhiềuthángliền, đại diện củaHaganah, quân độiDoThái ngầmởPalestine vẫn tỏ rachần chừ.Nhưng khi biết rõ quânAnh sẽ rút khỏi Palestine vàmột cuộcchiến tổnglựcgiữa thếgiớiẢ-rậpvàIsraelsẽxảyra,Haganahđã liên lạcvớiSchwimmer.

Lúcnày,họcòncóvấnđềcấpbáchhơncảviệcchởlậungườitịnạn:Xâydựnglựclượngkhôngquân.Haganahkhôngcólấymộtmáybayvàsẽhoàntoàn thất bại trướckhôngquânAiCập.LiệuSchwimmer có thểmua, sửachữamáybaychiếnđấuvàchuyểnlậuđếnIsrael?

SchwimmerchođặcvụcủaBen-Gurionbiếtôngsẽbắtđầungaylậptức,dùbiếtnhư thế sẽviphạmĐiều luậtTrung lập1935,vốncấmcôngdânMỹxuấtkhẩuvũkhímàkhôngđượcphépcủachínhquyền.Đâykhôngcònlàchutzpahmàlàtộihìnhsự.

Trongvàingày,SchwimmertìmđượcmộtsốphicôngvàthợmáyDoTháitaynghềcaotừMỹvàAnhđểchếtạothứmàôngnóivớihọlàchiếcmáybay dân dụngDo Thái đầu tiên. Ông bị ám ảnh phải giữ bímật đến nỗikhông tiết lộchohọbiếtvềý tưởngchế tạochiếnđơ.Khicóngườingoàihỏi, ông nói dối rằng đang chế tạo một máy bay cho hãng hàng khôngPanamađểchởgiasúcđếnchâuÂu.

TuybịFBItịchthubachiếcmáybaylớnnhấtmàSchwimmermuađược-bachiếcConstellations-ôngvàcộngsựvẫnchuyểnlậuthànhcôngrakhỏinướcMỹnhữngchiếckhác,mộtsốbayngangquađầucácđặcvụFBIđangralệnhchocácmáybaykhôngđượcphépcấtcánh.Vàophútchót,HaganahgiànhđượcmộtthỏathuậnđộclậpmuaphicơMesserschmitts(Đức)từTiệpKhắc,vốncũngđượcSchwimmerchuyểnđếnIsrael.

KhiCuộcchiếnĐộclập1948xảyra,cácmáybaycủaSchwimmerđãđánhbại cácmáybayAiCậpđangdội bomxuốngTelAviv.Trongnhiều trậnchiến,nhữngphicônghầunhưchưađượcđàotạocủaIsraelđóngvaitròchủđạo trong việc đảm bảo chủ quyền quốc gia đối với samạcNegev -mộtvùngđấtrộnglớnhìnhtamgiáctrảidàivàidặmtừphíaNamJerusalemvàTelAviv,giữabánđảoSinai(AiCập)vàJordan.

Saukhi Israelchiến thắng trongCuộcchiếnĐộc lập,SchwimmerquayvềMỹ bất chấp đang bị truy nã. FBI đã biết về âm mưu buôn lậu củaSchwimmer, cònBộTưphápMỹđã lập cáo trạnghình sự chống lại ông.PhiêntòaxửSchwimmercùngcácphicôngthamgiadoôngtuyểnmộvàophivụnàyđãgâytranhcãitrongcôngluận.Cácbịcáokhôngnhậntội,vìchorằngbảnthânbộluậtđãkhôngcôngbằng.Cuốicùng,Schwimmerchỉphảinộptiềnphạt,điềuđượcnhiềungườixemlàđồngnghĩavớiviệcđượcmiễntội.

Saukhi trắngán,Schwimmerkhôngmấtnhiều thờigianđểquay lại cuộcchơibuônlậu.Đếnnăm1950,SchwimmerđãsátcánhcùngShimonPeres,khi đó làmột học trò trẻ tuổi củaBen-Gurion, vốn đang phục vụ choBộQuốc phòng Israel vừa mới thành lập. Peres tìm cách mua 30 máy bayMustangthừachokhôngquânIsrael,songthayvìthếMỹlạiquyếtđịnhpháhủychúng.

ThếlànhómSchwimmermualạinhữngmáybaybịcắtđôitừchủmộtbãiphếthảiởTexasrồidựnglại,bổsunglinhkiệnvàsửachữađểchúnghoạtđộngđược.Sauđócảnhómlại“tháo”chúngthànhtừngmảnh,xếpvàocácthùngđượcđánhdấu“Dụngcụtướitiêu”vàgửivềIsrael.

NhưngdocầnchuyểngấpnhữngmáybaynàyvềIsrael,mộtvàichiếcvẫnđược giữ nguyên trạng; Schwimmer và Peres đã bay cùng chúng đến TelAviv. Trên chuyến bay này, họ đã cùng bàn thảo về tương lai của ngànhhàngkhôngIsraelvàonăm1951.

Peres liền bị thu hút bởi ý tưởng của Schwimmer về việc tạo dựng mộtngànhcôngnghiệpmáybaycủaIsrael,sẽphụcvụmộtmụcđíchxahơncảchiến lượcquânsựngắnhạn.Đây làmộtphầncủa th tạodựngcácngànhcôngnghiệpIsraelcủaPeres.

Schwimmer khẳng định trongmột thế giới đang dư thừamáy bay từ ThếchiếnII, thìchẳngcólýdogìđểIsraelkhôngmuamáybayvớigiárẻ,rồisửa chữa, nâng cấp và bán lại cho quân đội và hãng hàng không của cácnướckhác,trongkhivẫnxâydựngngànhsảnxuấtmáybaythươngmạicủariêngIsrael.KhônglâusaukhiquayvềMỹ,PeresdẫnSchwimmerđếngặpBen-Gurion,ngườiđangcóchuyếncôngduđầutiênđếnMỹtrêncươngvịThủtướngIsrael.

“Anh đang học tiếngHebrew à?” là câu hỏi đầu tiên củaBen-Gurion khiSchwimmer giơ tay chào ông; cả hai từng gặp nhau nhiều lần trongCuộcchiếnĐộclập.Schwimmercườilớnvàchuyểnchủđề:“CónhiềucôgáiđẹpởCalifornia,ôngcónghĩvậykhôngngàiThủtướng?”

Ben-GurionmuốnbiếtSchwimmerđanglậpkếhoạchgì.Schwimmerkểvềcôngcuộccảicáchmàmìnhđangthựchiện.

“Cái gì?Với chỉ ngần nàymáymócmà anh định cải tiếnmáy bay sao?”Ben-Gurionhỏi,Schwimmergậtđầu.

“ChúngtacầnnhữngđiềunhưthếnàyởIsrael.Vàcòncầnhơnthế.Chúngta cầnmột ngành hàng không thực thụ. Chúng ta cần phải tự chủ”, Ben-Gurionnói.ĐâychínhxáclàđiềuSchwimmerđãthảoluậncùngPereskhibayquavùngbăngtuyết.“Vậyôngnghĩsao?”

ĐiềuSchwimmerkhôngbiếtlàtrướcđóBen-GurionđãgợiýTechnionxâydựngbankỹthuậthàngkhông.Khigiaonhiệmvụ,ôngnói:“Mộttiêuchuẩnsốngcaocấp,mộtnềnvănhóaphongphú;sựtựchủvềtinhthần,chínhtrịvàkinhtế,v.v...sẽkhôngthểđạtđượcnếuthiếungànhhàngkhông”.

“Chắcchắnrồi,tôinghĩôngnóiđúng”,Schwimmerđáplời,rơingayvàocáibẫygiăngsẵncủavịThủtướng.

“Tôi vui vì anh nói thế.Chúng tôimong anh quay về Israel để xây dựng

ngành hàng không cho chúng tôi”, Ben-Gurion nói. Schwimmer liền lặngngườinhìnPeres.

“Cứ làm đi, Al”, Peres nói. Schwimmer phản đối. Ông lập tức nghĩ đếnnhữngbấtđồngsẽvấpphảivớigiớichỉhuykhôngquânIsraelcùngnhữngcơsởquânsựnhỏnhưngquyềnlựccủaIsrael;chưakểôngcònkhôngbiếtnói tiếngHebrew.Schwimmer cũngkhông thuộcđảngphái nào, ôngghétchính trị và thói quan liêu. Sự kết hợp của Israel giữa chế độ kinh tế tậptrungxãhộichủnghĩavànềnchínhtrịchủnghĩathânhữucóthểlàmbấtkỳainghẹtthở,huốnghồmộtngườiđangcóhoàibãoxâydựngmộtngành

ÔngnóivớiBen-Gurionrằngôngchỉbắttaythựchiệnvớiđiềukiệncôngtynàykhôngbịthóitiếncử“conôngcháucha”làmhại,khôngđượccóchuyệndùngảnhhưởngchính trịđểcóviệc làm.“Đâysẽ làmộtcông ty tưnhân,được tổ chức theo các nguyên tắc thươngmại”, Schwimmer nói vớiBen-Gurion.

“AnhlàngườithíchhợpchoIsrael.Hãyđếnđây”,Ben-Gurionđáplời.

Schwimmer đến Israel. Trong vòng năm năm, Bedek, công ty bảo dưỡngmáybaydoôngcùnghaingườiIsraelthànhlậpđãtrởthànhdoanhnghiệptưnhântuyểndụngnhiềulaođộngnhấttrongcảnước.

Đếnnăm1960,Bedek sảnxuấtbiến thểcủamẫuchiếnđấucơFougacủaPháp.TạibuổiramắtvàbaythửchínhthứccủachiếcmáybayđượcđặttênTzukit(nghĩalà“nuốtchửng”trongtiếngHebrew),Ben-GurionđãnóivớiSchwimmer:“NơinàykhôngcònlàBedeknữa.Anhđãđixahơncôngviệcsửachữathuầntúy.Cácanhđãchếtạomộtchiếcphicơ.NênđổitêncôngtythànhIsraelAircraftIndustries(CôngnghiệpHàngkhôngIsrael)”.

PeresvàBen-GurionđãchiêumộthànhcôngmộtngườiMỹgốcDoThái,giúptạoramộttrongnhữngcúhíchdàihạnlớnnhấtchonềnkinhtếIsraelmàkhôngcầnkêugọivốnđầutư,dùchỉmộtđồngUSD.

Chương9:PhépthửcủaBuffett

Đốivớikháchhàngcủachúngtôitrênkhắpthếgiớithìkhôngcócuộcchiếnnàocả.

-EITANWERTHEIMER-

“ChúngtakhôngđếnđâyđểcuỗmnhânviêncủaMicrosoft”,YoelleMaarekcủaGooglenói.“Nhưng”,bàtiếptục,miệngcườibíhiểm,“nếuhọnghĩhọ

sẽhạnhphúchơnvớichúngta,thìchúngtasẽchàođónhọ”[115].Chỉmới10 tuần trước, tên lửa Hezbollah đã dội xuống Haifa, nơi đặt trung tâmnghiêncứuvàpháttriển(R&D)củaGoogledobàlãnhđạo.Vàithángsau,Googlemởtrungtâmnghiêncứuthứhaicáchđómộtgiờ láixevềhướngNam,ởTelAviv.

YoelleMaareklớnlênởPháp,nơibàhọckỹthuậtàlấybằngtiếnsĩngànhkhoa họcmáy tính tại Đại học Columbia vàHọc viện Technion ởHaifa.TrướckhiđượcchọnlàmGiámđốctrungtâmR&DđầutiêncủaGoogletạiIsrael,bàlàmviệctạiIBMResearchtrong17năm,phụtráchlĩnhvực“tìmkiếm”trướckhiGoogletồntạivàkhiInternetvẫncòntronggiaiđoạnthainghén.

VớiMaarek,gốcrễcủaviệctìmkiếmnằmsâutronglịchsử.GiớihọcgiảởthếkỷXVI thamvấncácđốichiếuKinhThánhđểxemMosesđượcnhắcđếnởđâuvàtrongngữcảnhnào.Đốichiếu“vềcơbảnlàmộtbảngmụclục,dựa trên đấy dữ liệu được cơ cấu, là cáchmọi công cụ tìmkiếmđang sửdụng.Nămthếkỷtrước,ngườitalàmviệcnàybằngtay...LàngườiIsraelvàngười Do Thái, chúng ta là những người con của Quyển Sách. Chúng tathíchtracứucácvănbản.Chúngtathíchtìmkiếm”,Maareknói.

Năm2008,GoogleIsraelthuđược100triệuUSDdoanhthutừquảngcáo,gấpđôinămtrướcvàchiếm10%toànbộthịtrườngquảngcáoIsrael-mứcthịphầnlớnhơnmứcGooglecótạihầuhếtcácnướckhác.

TrongkhiGoogleđãtrởthànhmộtđếchếđangtăngtrưởngvềsảnphẩmvà

côngnghệ-từtìmkiếmđếnGmail,Youtube,phầnmềmdiđộng,v.v...-tráitimcủacảtậpđoànvẫnnằmởtrangchủvôcùngthôngdụngcủanó.VànếutrangchủđượctruycậpnhiềunhấttrênthếgiớilàngôiđềncủaGoogle,thìôtìmkiếmcủanóchínhlàvịthánhcủanhữngđiềuthiêngliêngnhất.

Khiđó,việcGoogleIsraeltiếnhànhdựánnhằmthẳngvàotráitimcủacôngty-vàotậnkhungtìmkiếm-cóchútgìđóquáthamvọng.NhómIsraelthửnghiệm một ý tưởng nhỏ vốn không được dùng đến trong hai năm - làGoogleSuggest-vàbiếnnóthànhthứhàngtriệungườinhìnthấyvàsửdụngmỗingày.

Với những ai không để ý đến chi tiết này: Google Suggest là danh sáchnhữnggợiýđượcxổxuốngkhibạnnhập liệuvàoô tìmkiếm.Nhữngnộidungđềxuấtsẽđượccậpnhậttrongkhibạnnhậptừngkýtựtrongchuỗiyêucầutìmkiếm,cùngtốcđộgõphímcủabạn.

Googlenổitiếngvìmangđếnkếtquảgầnnhưngaylậptức.NhưngGoogleSuggestcònphảiđạtđượcđiềunàyvớitừngkýtự.ThôngtinphảiđếnmáychủcủaGooglevàgửilạimộtdanhsáchcácgợiýliênquan,tấtcảdiễnrachớpnhoángtrongmộtphầncủagiâytrướckhikýtựtiếptheođượcgõvào.

Hai tháng saukhibắt đầudựán, cảnhómđượcnghỉ lầnđầu tiên.Kai-FuLee, từnglàGiámđốcGoogleTrungQuốc,chobiếtanhsẵnsàngđốimặtvớirủirocủaviệccáctruyvấnbịchậmlại.RấtkhóđểgõchữTrungQuốc,nêncóSuggestđểtựđộngđiềnphầncònlạicủacáckýtựtượnghìnhtỏrađặcbiệtgiátrịởTrungQuốc.Suggestđãthànhcông,vàsớmmởrộngđếncáctrangGoogleởHồngKông,ĐàiLoan,Nga,TâyÂu,vànhanhchóngcómặttrênGoogletoànthếgiới.

Microsoftkhôngbịbỏxa trongviệcđầutưvốnvàoIsrael.Trongkhi thiệthạitừvụbị2000quảtênlửatấncôngtrongcuộcchiếnLebanonnăm2006vẫn đang trong giai đoạn khắc phục,một Bill Gates bướng bỉnh vẫn ghéthămIsrael.Ôngđếncùngthôngđiệprõràng:“ChúngtôikhôngsợGoogle”,ôngnóivớimộthãng thông tấnIsrael.Trongkhiôngkhông thểcưỡng lạiviệc tranh cãi rằng các công cụ tìm kiếm trên Internet đang “ở trong tìnhtrạngtồitệsovớivịtrínóđãcóthểđạtđược”,ôngcũngthừanhậnGooglevàMicrosoftđangcạnhtranhnhauquyếtliệt.VàchiếntrườngmớichínhlàIsrael.TrướcđóGatestừngnóirằng“nhữngsángtạođangdiễnratạiIsrael

làrấtquantrọngchotươnglaicủalàngkinhdoanhcôngnghệ”[116].

NgườigiàunhấtthếgiớivừarờikhỏiIsraelthìngườigiàuthứnhì,WarrenBuffett xuất hiện.Nhà đầu tư được kính trọng nhất nướcMỹ đến để ghéthămcôngtyđầutiênôngmuangoàilãnhthổnướcMỹ.Buffettdành52giờđểthamquanIscar,côngtychếtạomáycôngcụđượcôngmuavớigiá4,5tỉUSDvàIsrael,đấtnướcôngđãnghenhắcđếnrấtnhiều.“Bạnhìnhdungracảnhnhữngconngườiđichântrầncáchđâyhainghìnnăm,rồinhìnvàonhàmáyIscartrênđỉnhmộtngọnnúi,cungcấpsảnphẩmcho61quốcgia-dùđólàHànQuốchayMỹ,châuÂuhaybấtkỳđấtnướcnào.Điềuđóthậtphithường.Tôikhôngnghĩbạncóthểthậtsựtìmđượcsựkếthợpgầngũiđến

thếgiữaquákhứvàtươnglai,ởbấtkỳnơinàokháctrênthếgiới”[117].

NhưngsẽlàbấtthườngnếuxemlòngtrântrọnglịchsửlàthứđãthuyếtphụcWarrenBuffettchọnIsraellàmnơithayđổichínhsáchkéodàinhiềuthậpkỷcủaônglàkhôngthựchiệncácvụthâutómdoanhnghiệpbênngoàilãnhthổMỹ.ĐócũngkhôngphảithứđãkhiếnngườikhởixướngThuyếtengạirủiro(riskaversion)nàynhìnnhậnkhácđivềnhữngđiểmyếucủaIsrael.

BạnkhôngcầnphảilàWarrenBuffettmớibiếtlongạirủiro.Côngtynàocũngđánhgiácẩnthậncácrủirokhikinhdoanhxatổnghànhdinh,huốnghồlạiởchínhnơiđượcxemlàvùngchiếnsự.TheoBuffett,câuhỏilà:Bạnnghĩnhưthếnàovềrủiro.

Chúng tôi ngồi trong văn phòng của Jon Medved - tại trụ sở chính củaVringoởBeitShemesh,khudâncưgiữa JerusalemvàTelAviv -để thảo

luậnvềrủirođầutưvàoIsrael[118].Nhưngtrướckhiôngtrảlờicâuhỏicủachúngtôi,Medvedđặtracâuhỏicủariêngông.ÔngrútramộttrongnhữngtrangtừmộtbàithuyếttrìnhPowerPoint,bàithuyếttrình“IsraelInside”màôngthườngtrìnhbàytrongvaitròđạisứkinhtếkhôngchínhthức.

“Nhìnbiểuđồnàyđi”,ôngnói(biểuđồ9.1)

“Các bạn nhìn thấy gì ở đây?”Medved hỏi dò. Trục hoành x chỉ từ năm2002đếnnăm2004;trụctungykhôngcótên.Rồicómộtđườngkẻđilên-theohướngtươngđốichéovàtuyếntính-thẳngvàogócphảitrêncùngcủabiểuđồ.Nhưngvì trục tungykhôngcó tên,biểuđồnàychưahoàn thiện.ChúngtôinhậnraMedvedvừanêuramộtcâuhỏimẹo.

“À,có thứgìđó tăng trưởng trongkhung thờigian từnăm2002đếnnăm2004”,chúngtôiđánhbạotrảlời.“Nhưngtrụctungylạikhôngchochúngtôibiếtđólàthứgì”.

“Chínhxác”,ôngnhanhchóngđáplại.“Đócóthểlànhiềuthứ.Đầutiênlàbạo lực.Bi kịch thay, đó từng làmột trongnhữnggiai đoạnbạo lực nhấttrong lịch sử của chúng ta, trong suốt cuộc nổi dậy intifada thứ hai (phảnkhángbằngnémđácủangườiPalestine)vàdẫnđếncuộcchiếnLebanonlầnhai.BiểuđồminhhọasốlượngtênlửabắnvàoIsraeltrongnhữngnămđó”.

Nhưng,Medvednóivớichúngtôi,biểuđồnàycònminhhọachosứctăngtrưởngcủanềnkinhtếIsrael,vốnlêncaotrongnửađầucủathậpkỷ.Rồiônglấytiếpmộttranggầngiốngvớitrangđầu(biểuđồ9.2).

Trục tung y trong trang này được ghi chú “Đầu tư nước ngoài vào ngànhcôngnghệcaoIsrael”.Thậtấntượng,khitrongcùnggiaiđoạnđó,cómộtsựgiatăngđầutưvàoIsraelcùngthờigianvớisựgiatăngsốlầnbịtấncôngbằngtênlửa.

Thựctế,khinghiêncứucácsốliệukinhtếkhác,chúngtôiđãtìmthấyvàibộdữliệutươngđốitươngđồngvớicơcấubiểuđồchungnày.Vídụ,vốnđầutưtrựctiếpnướcngoài(FDI)-mộtsốliệukinhtếvimô-dùngđolườngđầutưtrựctiếptừnướcngoàidướibấtkỳhìnhthứcnàovàomộtquốcgia.Trongsuốtgiaiđoạntừnăm2000đến2005,FDIcủaIsraelđãtănggấpba,cònthịphầnđồngUSDquốc tếdànhchođầu tưmạohiểmvàoIsraelđã tănggấpđôi.

MedvedkhônggợiýrằngcósựtươngquangiữabạolựctạiIsraelvớisựthuhútcácnhàđầutư.Thayvàođó,ôngtinrằngIsraelđãtìmracáchloạibỏcácmốiđedọaanninhkhỏinhữngcơhộităngtrưởngchonềnkinhtế.Nóicáchkhác,ngườiIsraeltựtinrằngcácdoanhnghiệpmớithànhlậpcủahọsẽsống sót qua chiến tranh và hỗn loạn.Và giới doanh nhân Israel cũng cốgắngthuyếtphụcnhàđầutưtinvàođiềunày.

Alice Schroeder, tác giả cuốnTheSnowball (tạmdịch:Quả cầu tuyết), làngườiduynhấtđượcủyquyềnviết tiểu sửchoWarrenBuffett.Chúng tôi

hỏibàvề rủi rođượcnhìnnhận củaviệcđầu tưvào Israel. “Warrenđãởtrongngànhkinhdoanhbảohiểmtừrấtlâu,vànhìnvàomọiquyếtđịnhđầutư thôngqua lăngkínhđó”,bànóivớichúng tôi.“Tấtcả làviệcxácđịnhmứcđộrủironhưcáchbạnlàmvớimộthợpđồngbảohiểm.Nhữngthứbạnthậtsựlongạilàkhảnăngxảyrađộngđấtvàcuồngphong.Warrenhỏi:Có

nhữngloạirủirothảmhọagì,vàliệutôicóthểsốngchungvớinó?”[119]

Iscar, công ty IsraelđượcBuffettmua lại, cónhàmáychínhvàcáccơ sởnghiêncứuvàphát triểnđặt tạiphíaBắc Israel, và từnghai lầnbịđedọatrướcnhữngcuộctấncôngtênlửa-năm1991,khicảnướclọtvàotầmngắmcủa Saddam Hussein trong cuộc chiến vùng Vịnh và trong cuộc chiếnLebanonnăm2006, khiHezbollahbắnhàngngàn tên lửavào các thị trấnphíaBắcIsrael.“Điềunàykhôngđượctínhlàrủirothảmhọasao?”,chúngtôihỏibà.

QuanđiểmcủaBuffett,bànóivớichúngtôi,rằngnếucáccôngxưởngcủaIscarbị trúngbom,họsẽxâymộtnhàmáykhác.Nhàmáykhôngđạidiệnchogiá trị củacông ty.Chính tàinăngcủanhânviênvàbanquản lý,nềntảngquốctếcủacáckháchhàngtrungthànhvàthươnghiệumớitạoragiátrị của Iscar. Nên dù tên lửa có thể phá hủy các nhà máy, thì trong mắtBuffett,chúngvẫnkhôngđạidiệnchorủirothảmhọa.

TrongsuốtcuộcchiếnLebanonnăm2006,chỉhaithángsaukhiBuffettmua

lạiIscar,4.228quảtênlửađãtrútxuốngmiềnBắcIsrael[120].TọalạccáchbiêngiớiLebanonchưađến8dặm,Iscarlàmụctiêuchínhcủatênlửa.

EitanWertheimer,ChủtịchhãngIscar,ngườibáncôngtychoBuffett,chochúngtôibiếtôngđãgọichosếpmớicủamìnhtrongngàyđầutiêncủacuộcchiến.“Quantâmduynhấtcủachúngtôilàphúclợichonhânviêncủamình,vìmáymóchưhỏngvàcửasổvỡnátluôncóthểthaythế”,WertheimernhớlạibuổinóichuyệnvớiBuffett.“Nhưngtôikhôngrõôngcóhiểutâmtrạngcủachúngtôikhông”,tôinóivớiôngtanhưthế.“Chúngtôisẽtiếptụcvớinửasốnhânviêncònlại,nhưngchúngtôiđảmbảomọikháchhàngsẽđược

giaohàngđúnghẹnhoặcthậmchísớmhơn”[121].

Một quả tên lửađã rơi trúngCôngviên côngnghiệpTefen, vốnđượcgiađìnhWertheimerthànhlậpvàxâyxungquanhIscar,vànhiềutênlửarơigần

đó.Vàmặcdùtrongsuốtcuộcchiến,nhiềucôngnhânđãtạmthờichuyểnchỗởcùnggiađìnhxuốngphíanamđấtnước,cáckháchhàngcủaIscarvẫnkhông hay biết. “Chúng tôi có mất chút thời gian để điều chỉnh, nhưngchúng tôi đã không lỡmột chuyến giao hàng nào”,Wertheimer nói. “Vớikháchhàngcủachúngtôitrênthếgiới,thìkhôngcócuộcchiếnnàocả”.

Bằngcáchđáptrảsựđedọatheocáchnày,Wertheimervànhiềungườikhácđãbiếnnhữngmốinguyhiểmcó thểkhiến Israel trôngcóvẻ rủi ro thànhminhchứngchotàisảnbấtkhảxâmphạmcủaIsrael-thứtàisảnđãhấpdẫnBuffett,Google,Microsoftvànhiềutậpđoànkhácngaytừbanđầu.

ÍtaiminhhọachosựgangóccủangườiIsraelhayhơnDovFrohman,ngườitừngsinhratạiAmsterdamchỉvàithángtrướckhixảyraThếchiếnII.KhivòngvâycủaPhátxítĐứclênHàLanngàycàngthắtchặt,chamẹđãbímậtgửiôngchogiađìnhVanTilborgh,nhữngnôngdânThiênchúagiáomộđạohọgặp.GiađìnhnàyluồnláchquacácđườngcốngngầmởHàLanđểchạytrốn.DovmớichỉbatuổikhiôngđếntrangtrạicủahọởvùngnôngthônHàLan,nhưngôngvẫnnhớviệcphảiđộimũđểchegiấumái tócđen,vìgiađìnhnhậnnuôiôngđềutócvàng.KhilínhĐứcsoátnhàđịnhkỳ,ôngthườngtrốnxuốngdướigiường,chuixuốnghầmhoặc trốnvàorừngcùnganhemmình.Nhiềunămsau,DovbiếttinchamìnhđãchếttạitrạiAuschwitz;ông

khôngbaogiờbiếtrõnơimẹmìnhbịgiếthại[122].

Sau cuộc chiến, dì củaFrohman, người đã trốnđếnPalestine trongnhữngnăm1930,truytìmgiađìnhHàLancủaFrohmanvàthuyếtphụchọmangôngđếnmột trạimồcôiDoTháiđểôngcó thểdi cưđếnPalestine.Năm1949,cậubéDomườituổiđặtchânđếnđấtnướcIsraelvừamớithànhlập.

Năm1963,khiDovFrohmanchuẩnbịtốtnghiệpTechnion(ViệncôngnghệIsrael), ôngquyết định theođuổi chương trình thạc sỹởMỹnhằm“mangmộtlĩnhvựcchuyênmôncôngnghệmớivềchoIsrael”.ÔngđượcnhậnvàoMITnhưnglạitheohọcĐạihọcCaliforniaởBerkeley,lànơiôngđượcnhậnmộtkhoảntrợcấp.Đâylàmộtlựachọntìnhcờ.

Trongkhivẫnđangtheohọcchươngtrìnhthạcsỹ,FrohmanđãđượcAndyGrove tuyển vào làm việc tại Fairchild Semiconductor.Một vài năm sau,Grove cùng GordonMoore và Robert Noyce sáng lập Intel. Frohman trởthànhmộttrongnhữngnhânviênđầutiêncủacôngty.Ôngnhanhchóngghi

dấuấnbằngviệcphátminhrathiếtbịsaunàytrởthànhmộttrongnhữngsảnphẩmmanglạilợinhuậncaonhấtvàlàhuyềnthoạicủaIntel-mộtloạichipnhớcóthểtáilậptrình.Khilênđếnvịtríquảnlýcấpcao,Frohmantuyênbốông sẽ rời Intel đểgiảngdạymônkỹ thuật điện tạiGhana.Ôngviết rằngmình“đangtìmkiếmsựphiêulưu,tựdocánhânvàsựpháttriểnbảnthân”-đâylạilàmộtngườiconnữacủaQuyểnSách.

Các đồng nghiệp của ông tại Intel cho rằng Frohman thật điên khi rời điđúngvào lúccông tychuẩnbị lênsànchứngkhoánvà traochonhânviênnhững quyền chọnmua cổ phiếu hứa hẹnmang lại lợi nhuận cao.NhưngFrohmanbiếtrõmìnhmuốngì:Ôngmuốnthànhlậpmộtdoanhnghiệpchứkhôngchỉđilàmthuê.Ôngcũngbiếtnếutiếptụcgiữcươngvịquảnlý,ôngcóthểsẽkhôngbaogiờquaytrởvềIsrael,nơiôngđãnungnấuýtưởngcáchmạngchonềnkinhtếđịaphương:ÔngmuốnIsraeltrởthànhquốcgiadẫnđầutrongngànhthiếtkếchip.

Năm1973,thờiđiểmđểnhậnraýtưởngcủaôngđãchínmuồi.Intelđangđốimặtvớisựthiếuhụtnghiêmtrọngnguồnkỹsư.FrohmanquayvềIntel,trìnhbàyýtưởngvềmột trungtâmthiếtkếtạiIsraelchoGrove,vànhanhchóngthuxếpmộtsứmệnhkhámpháđếnIsrael.BịcuộcchiếnYomKippurtrìhoãn,nhómIntelđếnIsraelvàotháng4năm1974vànhanhchóngtuyển5kỹsưchotrungtâmthiếtkếmớiởHaifa.Trướcđó,Intelchưabaogiờxâydựngmột trung tâmnghiêncứuvàphát triển lớnnào tạinướcngoài.“Rốtcuộc, chúng tôi đã ở trongngànhR&D.Chúng tôi không thểmạohiểmtươnglaicủacôngtybằngviệcđặtnhiệmvụvàhoạtđộngcốtlõicủamìnhởnướcngoài-nằmngoàitầmkiểmsoátcủachúngtôi”,mộtcựunhânviênIntelởCalifornianhớlại.“Israellànơiđầutiênchúngtôilàmđiềuđó.Rất

nhiềungườinghĩrằngchúngtôithậtđiênrồ”[123].

NhómIsraelbắtđầuvớikhoảnđầu tư300nghìnUSDvànămkỹsư toànthờigian.NhưngvàodịpQuốckhánhlầnthứ30củaIsrael,nơinàynhanhchóngtrởthànhnhàtuyểndụngtưnhânlớnnhấtIsraelvới5.400nhânviên.Lúcđầu,khoảnđầutưcủaIntelvàoIsraelgiốngnhưtròchơimayrủi.Saunày,trungtâmđãpháttriểnvàtrởthànhđơnvịcốtlõi tạonênthànhcôngcho Intel. Intel Israel chịu tráchnhiệm thiết kế chip chonhững chiếcmáytínhcánhânđầutiêncủaIBM;thiếtkếrathếhệchipPentiumđầutiên;vàmộtkiếntrúcmimàgiớiphântíchthừanhậnrằngđãcứuIntelkhỏicơnsuythoáikhôngphanhtrongnhữngnăm1990,nhưchúngtôiđãghichéptrong

chươngmột.TạithịtrấnQiryatGatởphíacựcnamIsrael,Intelđãxâymộtnhàmáytrịgiá3,5tỉUSD,nơingườiIsraelthiếtkếchipvớinhữngbóngbándẫnnhỏđếnmứccóthểxếpvừa30triệuchiếctrênđầumộtcâyđinh.Cũngphi thườngnhưthế,sự trỗidậycủaIsraelnhưtrungtâmsảnxuất tốiquantrọngchoIntelđãchứngminhkhônggìcóthểngănsứcsảnxuấtcủanó,kểcảmộtcuộcchiến.

“Chúngtôisẽtinquyếtđịnhcủaông,Dov.Hãylàmnhữnggìôngcầnlàm”.ĐâylàthôngđiệptừbanlãnhđạoIntelchỉvàingaysautháng1năm1991,thờiđiểmkhaimàncuộcchiếnvùngVịnh.

Trướcđónămtháng,IraqđãxâmlượcKuwait.TừthờikhắcFrohmannghethấytinnày,nỗilosẽphảichotoànbộcôngnhânvềnhàbắtđầuxâmchiếmtâmtríông-trongnhữngkhoảnglặngkhiláixeđếnchỗlàm,đứngchờmáybaycấtcánh,hoặctrêngiườngtrướclúcngủ.ÔngbiếtrằngtắtmọithứđisẽlàthảmhọachoIntelIsrael.Nênôngcốloạibỏýnghĩnàykhỏiđầu.

TrongkhihàngtrămngànlínhMỹđượctriểnkhaiđếnẢ-rậpXê-útđểchuẩnbịchocuộcchiến,FrohmanbịphântâmbởinhữngrủiroIntelđangphảiđốimặt.VánbàinàybắtđầutừmộtsảnphẩmcóđượcdoquyếtđịnhcủaIBMvàonăm1980,khihãngnàylựachọnmẫuvixửlý8088đểdùngchomáytínhcánhânIBM,quađótạorabướcđộtpháchoIntel.NhưnggãkhổnglồmáytínhkiađãbuộcIntelcấpphépsửdụngcôngnghệnàychomộtsốhãngkhác;mặcdùchính Intelđã thiếtkế rachip8088. IBMcho rằngviệcdựavàomỗi Intelđể sảnxuấtbộvixử lýnày làquámạohiểm.Nên Intel chỉnhận được 30% tổng doanh số. Lợi ích giá cả và an toàn cho IBM đồngnghĩavớilợinhuậngiảmchoIntel.

Năm 1983, với chip 286, bộ vi xử lý thế hệ tiếp theo củamình, Intel đãthuyếtphụcđượcIBMgiảmsốlượngcácnhàsảnxuấtđượcnhượngquyềnxuống cònbốnnhà, từ đó làm tăng thị phần của chính Intel.Vàvào năm1985, saukhiđầu tư20 triệuUSDvàbốnnămphát triểnbộvixử lý386mạnhmẽhơn,Intelđãchuẩnbịđểchơimộtcanhbạc.Lầnnày,IBMđãchấpnhậnyêucầucủa Intel:Chophépcông tynày trở thànhnhà sảnxuấtduynhấtcácconchipvixửlýđểchạyhầuhếtmáytínhđểbànmớicủathếgiới.ChiếnlượcnàysẽtốiđahóalợinhuậncủaIntel,nhưngcũnglàmtăngrủiro.NếuIntelkhôngthểđẩymạnhnănglựcsảnxuấtđúngthờihạnthìsao?VàrủirolớnhơnlàquyếtđịnhcủabanlãnhđạoIntelởSantaClaralàtậptrungphầnlớntráchnhiệmnàychoIsrael.

Gánh nặng chính rơi vào nhàmáy sản xuất bộ vi xử lý Israel của Intel ởJerusalem,sảnxuấtkhoảng3/4sảnlượngtoàncầucủaIntel,bằngcáchápdụngchếđộhaicalàmviệc,mỗicakéodài12tiếng,7ngàymộttuần.

Nhưnggiờđâynăngsuấtnàyđangbịđedọa.SaddamHusseinđãtuyênbốnếuMỹtấncông,ôngtasẽđáptrảbằngcáchbắntênlửasangIsrael.

ChínhquyềnIsraelxemtrọnglờinóicủaSaddam.IraqcótênlửaScudcóthểbayđếnTelAvivtrongchưađầymườiphút,vànhữngtênlửanàycóthểđượctrangbịđầuđạnhóahọc.Vàotháng10năm1990,chínhquyềnIsraelđãbanhànhđợtphânphátmặtnạphònghơiđộcdiệnrộngnhiềuhơnbấtkỳnơinàokểtừThếchiếnII.

ĐólàthờikhắcdịthườngởIsrael.Trongcáctrườngmẫugiáo,giáoviêndạynhữngđứatrẻnămtuổicáchđeomặtnạphònghơiđộctrongtrườnghợpbịtấncông,vàmọingười thực tậpcáchchạyđếnnhữngphòngkhóakínđặcbiệtnếucòibáođộngvanglên.Hệthốngphânphốimặtnạđượcthựchiệnkỹ lưỡng, vớimỗi gia đình đều nhận được thư chỉ dẫn nơi nhận thiết bị.Quânđội Israelđặt các trạmchỉhuy tiềnphương trongcáckhumuasắm,nênchuyệnmuavàiđôigiàymớivàmộtlycà-phêcùngvớimặtnạphònghơiđộcchogiađìnhkhôngcógìlạ.

FrohmanđãlàmđiềumàmọinhàquảnlýIsraelđãlàmtrongsuốthoặctrướckhicóchiếntranh:Ônglậpkếhoạchchonhữngtìnhhuốngbấtngờchokịchbảnchiếntranh“thôngthường”,trongđónhânviênsẽbịgọivàoquândựbị.HầuhếtngườiIsraeldưới45tuổiđềuphụcvụtrongquândựbịmộtthángmỗinăm.Trongmộtcuộcchiếnkéodài,quândựbịnàycóthểbịtriệutậpđếnkhinàochínhquyềncảmthấyđủ.ĐâychínhxáclàmộtloạithuếkinhtếkhổnglồchocácdoanhnghiệpởIsrael-baogồmngàycôngbịmấtvàgiảmnăng suất - ngay cả trong thời bình.Trongmột cuộc chiến, nhân viên laođộng có thể vắngmặt trong nhiều tuần, thậm chí nhiều tháng.Kết quả lànhiềudoanhnghiệpIsraelđãphásảntrongthờigianchiếntranh.

Đầutháng1năm1991,cáchãnghàngkhôngthươngmạiMỹvàchâuÂuđãhoãnhoặccắtgiảmsốchuyếnbayđếnkhuvực.Vàongày11tháng1,bốnngàytrướcthờihạncủaLiênHợpQuốcđểIraqphảirútquânkhỏiKuwait,chínhphủMỹkhuyếncáocôngdânmìnhrờikhỏiIsrael.Vàongày16tháng1,chínhquyềnIsraelthôngbáomọitrườnghọcdoanhnghiệp,ngoạitrừmột

sốcôngty thiếtyếu(nhưnhàmáyđiện)phảiđóngcửatrongtuầnđóhoặcmuộnhơn.Chínhquyềnmuốnmọingườiởtrongnhà,tránhxađườngphố,vàsẵnsàngẩnnấpvàocácphòngantoànkhicócòibáođộngoanhtạc.

Đối với Frohman, đáp ứng yêu cầu của chính quyền đồng nghĩa với việcngừngsảnxuấtbộvixửlý386củaIntelvàođúngthờikhắcsinhtửcủacôngty.Frohmantrôngchờsựủnghộtoàndiệncủabanquảnlýtrongtrườnghợpbị đóng cửa, nhưng ông cũng biếtmột người chủ sẵn sàng cho nhân viênmìnhnghỉốmkhôngcónghĩamốiquanhệgiữahọsẽtiếptụcmàkhôngbịảnhhưởng.Đặcbiệtkhicách“ốm”nàycóthểsẽlặplạitrongtươnglai.

“Chúng tôi cómột sốmâu thuẫn trong công ty về việc chuyển giao côngnghệ chiến lược và sản phẩm tối quan trọng đến dây chuyền ở Israel”,Frohmannhớlại,“tôiđượcthuyếtphụcrằngnếuchúngtôiphảigiánđoạnsảnxuất, thậmchí chỉ trongmột thời gian ngắn, chúng tôi sẽ phải trả giánghiêmtrọngtrongdàihạn”.FrohmanđãdùnghếtthờigianvàmứcđộtínnhiệmđểthuyếtphụcbanquảnlýIntelđặttươnglaicủacảcôngtyvàotaycủamột chi nhánh nước ngoài, vốn là giấcmơ của ông ngay sau khi rờiIntel.VàchínhchinhánhnàyđangchuẩnbịtrởthànhmụctiêucủatênlửaScud.

NhưngFrohmancómộtnỗi lokhác, thậtngạcnhiên lànỗi lonàycòn lớnhơn:“TôicứnghĩmãivềsựtồnvongcủanềnkinhtếcôngnghệcaovốnvẫncònnonyếucủaIsrael”.Chướngngạichínhdẫnđếncáckhoảnđầutư lớnhơnvàoIsraellàấntượngdaidẳngvềsựbấtổnđịachínhtrịtrongkhuvực.Nếu Intel không thể hoạt động trongmột tình huống khẩn cấp, thì bất kỳniềmtinnàocủacáctậpđoànđaquốcgia,nhàđầutưhaythịtrườngvàosựổnđịnhcủaIsraelsẽlậptứcsụpđổ.

Frohmanđãởnướcngoàiđủlâuđểquenthuộcvớilờikếttộichốnglạiviệcđầu tưvào Israel.Gầnnhưngàynàocũngcódòng tít tệhạivề Israel trênkhắp thế giới: Lại thêmmột vụ tấn công khủng bố... thêmmột sự khiêukhíchởkhuvựcbiêngiới...thêmđổmáu.Intifada.Bạolực,khủngbố,chiếntranh.Đólàcâuchuyệnduynhấtmàmọingườibiết.

ÔngtinrằngcảIsraellẫnnềnkinhtếcủanócầnmộtcâuchuyệnngượclại.Khihạnchótngày15tháng1đãđến,ôngtrởnêngắnbóvớimộtcuộctranhluậntưởngtượngcủabangiámđốc-diễnrađâuđótạiMỹ-giữamộtlãnhđạosốtsắngđầutưvàoIsraelvàmộtbangiámđốcngờvựcđangnghĩrằng

ôngquáliềulĩnh.Vậyngườilãnhđạonhiệttìnhnàycầngìtrongtúiôngta?“Tôihiểu sựngờvực của cácông.Tôi cũngđãxem tin tức.Nhưngđừngquên rằng Intelđã sảnxuấtbộvixử lý386 -một trongnhữngbộvquantrọngnhấtcủa Intel - tại Israel trongsuốtcuộcchiếnvùngVịnh,vàngườiIsraelchưatừngbỏlỡmộtnhịpnào.Họluônđúngkếhoạch.Họchưatừngtrễhạn...dùchỉmộtlần...ngaycảkhitênlửađangdộixuốngđầu.”

Vào ngày 17 tháng 1, Frohman thông báo đến nhân viên quyết định đơnphương của ông để giữ cho Intel Israel hoạt động trong suốt cuộc chiến,chống lạimệnh lệnh từ chínhquyền, nhưngdựa trên tinh thần tựnguyện:Khôngnhânviênnàobịphạtnếuvắngmặt.

Vào lúc 2 giờ sáng ngày 18 tháng 1, Frohman, cũng như hầu hết ngườiIsrael,bịcòibáođộngđánhthức.Ôngvàgiađìnhnhanhchóngđeomặtnạphònghơiđộcvàtựkhóamìnhvàophòngantoàntrongnhà.Khitiếngcòilắngxuống,họbiếtđược8tênlửađãrơitrúngTelAvivvàHaifa-gầntrungtâmR&Dchính của Intel - nhưngkhôngmang theođầuđạnhóahọc.Dựkiếnsẽcónhiềutênlửađượcbắnthêmvàonhữngngàykếtiếp.VẫnkhôngrõliệuSaddamsẽtrangbịđầuđạnsinhhọcchonhữngtênlửaScudtrongtươnglaihaykhông.

Lúc3:30sáng,khiFrohmanđếnnhàmáyvớimặtnạphònghơiđộc,ôngđithẳngđếnphòngsạch-tráitimcủanhàmáysảnxuấtchip,nơicáckỹthuậtviênlàmviệctrongđồbảohộgiốngphihànhgianhằmduytrìmôitrườngkhôngbụibẩn.Mọingườiđãquaytrởlạilàmviệc.Ôngnghekểkhicòibáođộngvanglên trướcđó,cácnhânviênđã luivàophòngan toàn trongnhàmáy,nhưngsaunhữngcuộctạtvềnhàchớpnhoáng,họlạitrởvềvịtrílàmviệc của mình. Khi bắt đầu ca làm việc sáng đầu tiên sau vụ tấn công,Frohmanđãchuẩnbịchứngkiến-kịchbảntuyệtnhất-chỉmộtnửasốnhâncông;thì75%sốnhânviênđãcómặt.Saucuộctấncôngbằngtênlửathứhaicủa Iraqvàođêm tiếp theo, sản lượng tại trung tâm thiếtkếHaifacủaIntel đã tăng lên 80%.Những đợt tấn công càng tàn khốc bao nhiêu, sảnlượng càng lớnbấynhiêu.Chàomừngđếnvới “sựbình thườngmới” củaIsrael.

NhữngnhàlãnhđạotạiđạibảndoanhSantaClaracủaIntelkhôngthểhiểuđượcđiềunày.TrongmộtcuộchọptừxaquađiệnthoạivớiSantaClarahaingàysauđó,còibáođộnglạivanglên.CácthànhviênnhómIsraelxindừngmộtlátđểdichuyển,đeomặtnạphònghơiđộcvàtiếptụccuộchộithoạitừ

bêntrongphòngantoàn.MộtnhómcôngnhânIntelcònlậpnhàtrẻdãchiếnngaytrongnhàmáy,dotrườnghọcđềuđãđóngcửa,vànếunhânviênmuốnlàmộtphầntrongsứmệnhphảnkhángcủaFrohman,họkhôngcònlựachọnnàokhácngoàiviệcmangtheoconcáiđếnchỗlàm.Ngoàicôngviệcchính,họcòntìnhnguyệnthayphiêntrôngnomnhàtrẻ.

DisảnmàtinhthầncamkếtcủaFrohmanđểlạihiệnvẫncònnhìnthấytrongcácquyếtđịnhthiếtlậphoạtđộngquantrọngtạiIsraelcủaquốcgia.Vàmộtvàicơsởtrongsốnày,chẳnghạnnhưcơsởcủaGoogle,đãđượcxâytrongkhoảngthờigiancủacuộcchiếnLebanonnăm2006.

Lờigiảithíchchođiềunàyliênquanđếnnhiềuthứkháchơnlàtàinăngkỹsưthuầntúy.Nócònlàvấnđềcủanhữngnhântốkémhữuhìnhhơn,nhưđộng lựcdẫn tới thànhcôngđến từcánhânđếnquốcgia.Người Israelcómột thuật ngữ cho điều này: “Davka”,một từHebrew khó dịch bao gồmnghĩacủakháiniệm“bấtchấp”kèmmộtchútchếnhạođốithủbằng“độngtácngoáymũi”.Giốngnhưnóirằng:“Chúngcàngtấncôngtabaonhiêu,tasẽcàngthànhcôngbấynhiêu”.

NhưEitanWertheimernói vớiWarrenBuffett vào lúcbắt đầu cuộc chiếnLebanon năm 2006: “Chúng tôi sẽ xác định xem phe nào đã thắng cuộcchiến bằng cách đẩymạnh sản xuất tại các nhàmáy lênmức cao nhất từ

trướcđếnnay,tronglúctênlửadộitrênđầu”[124].NgườiIsrael,thôngquaviệctạodựngdanhtiếngchocảnềnkinhtếlẫnkhốidoanhnghiệp-vừalàđểkhẳngđịnhlòngtựhàodântộc,vừalàthướcđocholòngkiênđịnhcủađấtnước,đãtạodựngđượcniềmtinnơinhàđầutưvàokhảnănggiữvững,thậm chí vượt trội của Israel đối với những cam kết của họ. Nhờ DovFrohman,EitanWertheimervànhiềungườikhác,câuhỏivềrủirothảmhọagầnnhư trở lênvônghĩa đối với giới đầu tưvà các tậpđoànđaquốcgiađangtìmcáchkinhdoanhtạiIsrael.

Chương10:Yozma

Trậnđấu

JohnLennontừngnóivềnhữngnămđầucủadòngnhạcRock&Rollnhưsau:“TrướcElvisthìkhôngcógìcả”.

Vềsựthànhcôngcủađầutưmạohiểmvàtinhthầndoanhnhântronglĩnhvực công nghệ cao của Israel, nói như Lennon thì: “Trước Yozma cũngkhôngcógì”.

-ORNABERRY-

ContraicủaOrnaBerrylàAmitđãtruyềnđimộtthôngđiệptrịgiá32triệuUSD.Amitđãkhôiphụcđược tinnhắn thoạinàyvàchuyểnchomẹmìnhnghe.NgườigọiđếnlàmộtphógiámđốccủaSiemens-tậpđoànviễnthôngĐức.OrnaBerry, lúc đó đang đi công tác nước ngoài để chào bán doanhnghiệpkhởinghiệpcủabàchonhữngcôngtylớncóýđịnhmua,đãđểlgọinày. Tin nhắn từ Siemens đánh dấu khởi đầu của quá trình thâu tómmộtdoanhnghiệpIsraelđầutiênbởimộtcôngtychâuÂu.Vụgiaodịchhoàntấtnăm1995.

Mặcdùngàynayđâylàsựkiệnkhábìnhthường-ngườichâuÂuđãđầutưhàngtrămtriệueurovàocáccôngtyIsrael-vàonăm1995,chưacóainghechuyệnmộtcôngtychâuÂumualạimộtdoanhnghiệpIsrael.OrnaBerrytin rằngmột chương trìnhmới của chính phủ Israel, lúc đó làYozma, đãkhiến điều này trở nên khả thi.Bà cũng tin rằng hàng trămdoanh nghiệpkháccũngcótrảinghiệmtươngtựnhờcócácchínhsáchcủachínhphủ.

Berryđượccangợi làmột trongnhữnglãnhđạokinhdoanhhàngđầucủa

Israel[125].Năm1997,bàđượcbổnhiệmlàmngườiđứngđầucácnhàkhoahọctạiBộCôngnghiệp,ThươngmạivàLaođộng-tổchứclãnhđạocáchtâncủaIsrael;năm2007,bà trở thànhChủtịchHiệphộiđầu tưmạohiểmIsrael. Bà lấy bằng tiến sĩ ngành khoa học máy tính tại Đại học NamCalifornia,làmviệcchoCôngtyTưvấnCôngnghệUnisysởMỹ,rồiquay

vềIsraellàmchoIBMvàsauđólàchoIntel.

Nhưngvàonăm1992,Berry làmộtdoanhnhân lầnđầukhởinghiệp.Hợptác cùng năm đồng nghiệp đến từ Fibronics, bà đã thành lập Ornet DataCommunications,một trongnhững công ty công nghệ đầu tiên của Israel.OrnetDatapháttriểnphầnmềmvàthiếtbịchomạngnộibộ(LAN)đểtănggấpđôitốcđộtruyềntảidữliệu.

TronglúchầuhếtmọingườikếtnốiInternetbằngcáchquaysốquađườngđiệnthoại,côngnghệmạngEthernetpháttriểnnhưmộtcáchđểkếtnốigiữacácmạngLAN- lànhữngnhómmáy tínhởgầnnhau trongnhàhoặcvănphòng.MạngLANcóthểtruyềnnhiềudữliệuhơn,nhanhhơngiữacácmáytínhtrongcùngmạng,nhưngbăngthôngvẫntươngđốihạnchế.GiảiphápcủaOrnetDatalàtạoramộtswitchchocácmáytínhđượckếtnốinày,từđónhânbăngthônglên50lầntheotínhtoáncủaBerry.

OrnetData chỉ cóvài nhânviênởKarmiel, thànhphốphíaBắc Israel, vàmột vănphòng tạiBostonđượcBerry sửdụngkhi bàghévào thànhphố.Trongnhữngngàyđầutiêncủacôngty,bàliêntụcbayđếnMỹđểgâyvốn,nhưngsớmnhậnrakhôngcóaisẵnlòng.

“Khôngcócơchếnàodànhchoviệctàitrợnhữngdựánmớichỉởgiaiđoạnđầuvớirủirocao,trongbốicảnhthiếuvắngđầutưmạohiểmtrongnước”,

bànóivớichúngtôi[].

Đầutưmạohiểmlàkhoảnvốnđầutưthườngđổvàocáccôngtycôngnghệtăngtrưởngcao.Nhưngđốivớihầuhếtnhàđầutưnướcngoài,đổtiềnvàoIsraelcóvẻvôlý.Vớihọ,Israelđồngnghĩavớicáctôngiáocổxưa,nhữngpháthiệnkhảocổvàxungđộtchếtngười.NgaycảnhữngnhàđầutưtừngthánphụctrìnhđộnghiêncứuvàpháttriểncủaIsraelcũnghoảngsợtrướclàn sóng bạo lực đi kèm cuộc nổi dậy của người Palestine (còn gọi làIntifada) vào cuối những năm 1980. Đó là trước khi Dov Frohman quyếtđịnhduytrìhoạtđộngcủaInteltrongCuộcchiếnvùngVịnhnăm1991.

TheoJohnMedved,nhàsánglậpIsraelSeedPartners,“bạncóthểđàmphánvớimộtquỹđầutưMỹbaolâucũngđược,vàhọsẽcườivàomặtbạnkhi

nghebạnnói:‘HãyđếnđầutưvàoIsrael’.”[127]

Sựkhanhiếmvốnđầutưmạohiểm(VentureCapital-VC)củaIsraeltrongsuốtnhữngnăm1980còntạoramộtvấnđềkhác.ỞphươngTây,vaitròcủanhữngnhàđầutưmạohiểmkhôngđơnthuầnchỉlàcungcấptiềnmặt.Chínhvai tròdìudắt,giới thiệuđếnmạng lướicủanhữngnhàđầu tư,những taythâutómdoanhnghiệptiềmnăngkhác,cũngnhưcácđốitácvàkháchhàngmới là điều khiến ngành đầu tư mạo hiểm trở nên đáng giá đối với mộtdoanhnghiệpmớithànhlập.MộtquỹVCtốtsẽgiúpdoanhnhânxâydựngcôngty.

“RõràngkhiấyIsraelđangthiếumộtđiềugìđó”,YigalErlich,mộtnhàlãnhđạokhoahọctừnglàmviệctrongchínhphủvàocuốinhữngnăm1980chobiết:“NgườiIsraelrấtgiỏipháttriểncôngnghệ,nhưnglạikhôngbiếtcách

quảnlýcôngtyhoặctiếpthịsảnphẩm”[128].

DoanhnhânIsraelphảicótưduytoàncầungaytừbanđầu,tạoranhữngsảnphẩmchocácthịtrườngcáchxanhiềungàndặmvàthuộccácmúigiờkhácnhau.Nhưngcâuhỏinghiêmtúcđượcđặtralà:Làmsaođểbảnđịahóasảnphẩmchotừngthịtrường?Làmsaođểsảnxuất,tiếpthịvàcuốicùnglàphânphốisảnphẩmđếncáckháchhàngcáchxabờbiểnĐịaTrungHải?

Trướckhicóđầutưmạohiểm,ởIsraelchỉcóhainguồnquỹ.Thứnhất,cácdoanhnghiệpmithànhlậpcủaIsraelcóthểđăngkýnhậntrợcấpphùhợptạiOCS(OfficeoftheChiefScientist-VănphòngtrưởngkhoahọcIsrael).Tuynhiên,nhữngkhoảntrợcấpnđủsốtiềnmàcáccôngtymớikhởinghiệpnàythậtsựcần,vàkếtquảlàhầuhếtđềuvôtácdụng.Mộtbáocáochínhphủxuấtbảnvàocuốinhữngnăm1980chobiết60%sốcôngtycôngnghệnhậntrợcấpOCSđãkhôngthểhuyđộngthêmvốnnhằmtiếpthịsảnphẩm.Có

thểhọđãtạoranhữngsảnphẩmtốt,nhưnglạikhôngthểbánchúng[129].

Thứnhì, cáccông ty Israel có thểxin trợcấpBIRD(Binational IndustrialResearch&Development-QuỹđầutưnghiêncứuvàpháttriểncôngnghiệpIsrael,HoaKỳ).Được thành lậpnhờsố tiền110 triệuUSDcủachínhphủMỹvàIsrael,quỹBIRDcấpvốnđểhỗtrợnhữngdoanhnghiệpliêndoanhgiữaMỹvàIsrael.BIRDcungcấpcácgói trợcấpkhiêmtốntừ500nghìnđến1 triệuUSDtrongvònghaiđếnbanăm,và thuhồivốnbằng tiềnhoahồngtừcácdựánthànhcông[130].

EdMlavskytrởthànhCEOcủaBIRDkhiôngtrìnhbàymộtbìnhluậnkhông

đượcchuẩnbịtrướctạibuổihọpcủaHộiđồngtưvấnMỹ-Israelvềnghiêncứuvàpháttriểncôngnghiệpvàonăm1978.BIRDđãđượcthànhlậptrướcđóhai năm,nhưngchưa cấpvốnchobất kỳdựánnào.Buổigặp củahộiđồngnhằmchọnrangườikếnhiệmđểđiềuhànhtổchức,vàcácthànhviênđangthấtvọngvớinhữngứngviên.Mlavsky,sinhratạiAnhnhưnghiệnlàcôngdânMỹ,phátbiểu:“Thưacácquýông,điềunàythậttệhại;ngaycảtôicũnglàmtốthơnbấtcứứngviênnào”.Ủybanchorằngđâylàýtưởngtuyệtvời, và cố thuyết phục Mlavsky từ chức Phó Chủ tịch điều hành TycoInternationalvàchuyểngiađìnhđếnIsrael.

VợôngkhôngphảingườiDoThái,vàôngcũngkhôngcóliênhệcảmxúcmạnhmẽvớiIsrael;nhưngtrướcsựnàiépcủaJordanBaruch,TrợlýNgoạitrưởngphụtráchlĩnhvựckhoahọcvàcôngnghệMỹ,MlavskyđãđếnIsraelđể“phỏngvấnchomộtcôngviệctôikhôngmuốnlàm,trongmộtquốcgiatôikhôngmuốnsống”,nhưôngđãnói.

Vợôngủnghộviệcnày,bàtừngđếnthămIsraelvàonăm1979,vàđãđemlòngyêumếnnềnvănhóatiênphongcủađấtnướccònnontrẻnày.ThếlàMlavskyxin nghỉ phép tạiTyco, thu dọnnội thất vào khovà chuyểnđếnIsrael.Ônggiữ chứcvụnày trong13nămđếnkhi cùng sáng lậpGemini,mộttrongnhữnghãngđầutưmạohiểmdochínhphủtrợvốnđầutiêncủaIsrael. Điều hấp dẫn Mlavsky là sự cởi mở của Israel khi sẵn lòng thửnghiệmmọiýtưởngmới,yếutốôngđãkhôngthậtsựxemtrọngchođếnkhihòanhậpvàocuộcsống

MlavskygọiBIRDlàmộtdạng“dịchvụhẹnhò”,bởiôngcùngnhómcủamìnhđóngvaingườimaimốigiữamộtcôngtyIsraelsởhữumộtcôngnghệvớimộtdoanhnghiệpMỹcókhảnăngtiếpthịvàphânphốisảnphẩmnàytạiMỹ.Khôngchỉthế,ngườimaimốinàycòntrảchiphíchocuộchẹn.

HầuhếtcáccôngtycôngnghệMỹđượcBIRDtheođuổiđềucóngânsáchnghiêncứuvàpháttriểnhạnchế.Bởiquymôcủahọchỉtầmhạngtrungsovớicáccôngtyniêmyếtđạichúngvàcóquymôlớn,nênhọsợviệcphảisửdụngdoanhthuhàngquýđểtrảchohoạtđộngnghiêncứutốnkém.

Mlavskynhớlại:“Chúngtôiđến(cáccôngtyMỹ)vànói:CómộtnơigọilàIsrael,màcácôngcóthểđãnghehoặcchưatừngnghetới.Chúngtôicóthểgiúpcácông liên lạcvớinhữngkỹsưđượcđào tạo tốt, sáng tạovà thôngminhởđó.Cácôngkhôngphảitrảtiềnđểthuêhaydichuyểnhọ,vàcácông

cũngkhôngphảilolắngvềnhữnggìxảyrasaukhidựánkếtthúc.Chúngtôisẽkhôngchỉgiớithiệucácvịđếnmộtnhómnhưthế-chúngtôicòntrảcácvị1/2sốtiềnchophầnquývịthamgiavàodựán,vàtrả1/2sốtiềnngườiIsraelcầnđểthamgia.”

Đếnnay,BIRDđãđầutưhơn250triệuUSDvào780dựán,tạora8tỉUSD

doanhsốbánhàngtrựctiếpvàgiántiếp[131].

TácđộngcủachươngtrìnhBIRDvượtxadoanhthuthuầntúy:Nógiúpcáccông tycôngnghệđangphát triểncủa Israelnắmđượccách thứcđểkinhdoanh tạiMỹ.Những công ty này làm việc chặt chẽ với các đối tácMỹ.NhiềucôngtythuêvănphòngtạiMỹvàgửinhânviênranướcngoài,nơihọcóthểhọchỏivềthịtrườngvàkháchhàngcủamình.

Tronglúcthiếuthốnnguồnvốnchủsởhữu,BIRDtạoramộtlốitắtdẫnđếnthịtrườngMỹ.Ngaycảkhiliêndoanhthấtbại,vẫncònđóbàihọctolớnvềviệclàmsaođểtạorasảnphẩmriêngchotừngthịtrường,thayvìchỉđơnthuầnpháttriểncôngnghệ.

Năm1992,gần60%sốcôngtyIsraelniêmyếttrênsànchứngkhoánNewYork và 75% số công ty có tên trên sàn chứng khoánNASDAQđã được

BIRDhỗtrợ[132].

CácnhàđầutưmạohiểmvàgiớiđầutưMỹbắtđầuchúýđếnđ.Tuythế,74%hàngcôngnghệcaoxuấtkhẩurangoàiIsraelđượctạorachỉbởi4%

cáccôngtycôngnghệcao[133].Lợinhuậnkhôngđượcphân tánrộngrãi.Nếu những doanh nghiệp công nghệ mới không thể xin được trợ cấp từBIRDhaychínhphủ,họphảithànhthụcnghệthuật“tựlựccánhsinh”:Sửdụngcácnguồnlựccánhân,cácmốiquanhệhaybấtcứcôngcụnàokhácđểthuthậpvốnđầutư.

JonMedved đã tự lực cánh sinh khi ông đi gõ cửa từng nhà để chào bánnhữngbộthuphátquangcủachamìnhvàonăm1982.Khiđó,côngtycủaôngchỉcó10nhânviên,làmviệcbêntrongmộtnhàđểxeđểchếtạothiếtbịthuvàbắt sóngquang.Medved thừanhậnôngđãkhônghọcquamột lớptoánhayvtlýnàoởđạihọc,vàkhôngbiếtgìvềbảnchấtcủadoanhnghiệpmàchaôngđãgâydựng.ÔngcũngkhôngbiếttiếngHebrew.

“TôinóichuyệnvớimộtnhómkỹsưIsraelkhôngbiếtgìvềcápquang,vàgiảngchohọvềsợiquang.Nếuhọđặtranhữngcâuhỏikỹthuậtkhónhằn,tôisẽtrốnđằngsautiếngHebrewcủahọ-“Tôikhônghiểuanhnóigì,xin

lỗi!”[134]Medved đã viếtmột kế hoạch kinh doanh cho công ty và pháttriểnnhữngdựbáodoanhthubằngphiênbảnphầnmềmbảngtínhđầutiêntrênchiếcmáytínhtobằngcáivalicủamình;nhưngcũngnhưOrnaBerry,ôngthấyviệchuyđộngvốnlàkhôngkhảthi.

Nhàlãnhđạotrongmảngkhoahọc,Erlich, trởnêngắnbóvớinhữngbiệnphápvượtquatháchthứcmàcácdoanhnhânđangphảiđốimặt.Nhưngđãcómộtsốphảnđối:“Đừngphíthờigianvàtiềnbạcvàonhữngcôngtymới

vànhỏ.Họlànhữngdựán thấtbại”,nhữngkẻdèmphanóivớiông[135].Thayvìthế,cácnhàkinhtếcủachínhphủđãkêugọităngcườngvốnvàsựhợptácgiữaIsraelvớinhữngcôngtyđaquốcgialớn,ởthờiđiểmnàyđangtuyểndụnghàngngànngườiIsrael.

CònmộttháchthứckhácđangníuchânIsraelkhiđó:LàmthếnàogiảiquyếtđượcgầnmộttriệungườinhậpcưDoTháiLiênXôđangbắtđầutrànngậpkhắpđấtnước.Chínhquyềntinrằngđểhấpthụsốngườinhậpcưnày,nềnkinh tế Israel sẽphải tạo ranửa triệuviệc làmmới.CứbangườinhậpcưLiênXôlạicómộtnhàkhoahọc,kỹsưhoặcmộtchuyênviênkỹthuật;nênngànhcôngnghệcaocủaIsraelcóvẻ làgiảipháp tốtnhất.Nhưngchỉcáctrungtâmnghiêncứuvàpháttriểnhiệncóthìkhôngđủđểtiếpnhậnnhiềunhânviênmớiđếnthế.

Năm1991,chínhphủthànhlậpcácvườnươmcôngnghệ,có24trungtâmtất cả.Những trung tâmnày cung cấp chohầuhết các nhà khoa họcNganguồnlựcvàtàichínhhọcầntronggiaiđoạnđầunghiêncứuvàpháttriểnđểsángtạo.Mụctiêukhôngchỉđểpháttriểncôngnghệ,màcònđểxácđịnhliệucó thể thươngmạihóavàbánsảnphẩmđóhaykhông.Chínhphủ trợcấp cho hàng trăm công ty với các khoản chi trả lên tới 300 nghìnUSD.ĐiềunàykhiếnnhiềungườiNgamớinhậpcưtìmkiếmđượccôngviệcđúngchuyênmôn.Nhưngnhữngngườichịutráchnhiệmnhậntiềnđượccấplạicóítkinhnghiệmvớicácdoanhnghiệpmớithànhlập.Cácchuyêngiatàichínhcủachínhphủđãkhôngthểgiúpcácdoanhnhânkhởinghiệpnàysựhỗtrợvàquảnlýcầnthiếtđểbiếncácthànhcôngtrongnghiêncứuvàphát triểnthànhnhữngsảnphẩmthươngmạikhảthi.

“Mỗinămkhixemxétthànhcôngcủanhữngcôngtynhỏnày,tôiđềuthấtvọng”,Erlichchobiết.Trongkhihọcóthểđãthànhcôngtrongnghiêncứuvàpháttriển,chúngtôikhôngthấyhọthànhcôngtrongviệcpháttriểncông

tycủamình”[136].Ôngdầnbịthuyếtphụcrằngmộtngànhđầutưmạohiểmtưnhânlàliềuthuốcgiảiđộcduynhất.Nhưngôngcũngbiếtđểthànhcông,ngành đầu tư mạo hiểm Israel cần phải có quan hệ chặt chẽ với các thịtrườngtàichínhnướcngoài.Nhữngmốiquanhệquốctếkhôngchỉđểgâyquỹ; mongmỏi của Israel là nắm bắt được nghệ thuật cố vấn trong kinhdoanh.CóhàngngànhãngđầutưmạohiểmtạiHoaKỳcóliênquanđếnsựthànhcôngcủacácdoanhnghiệpcôngnghệởThung lũngSillicon.Họcókinhnghiệmxâydựngcôngty,hiểucôngnghệvàquytrìnhgâyvốn,vàcóthểhướngdẫncácdoanhnhânlầnđầukhởinghiệp.ĐâylàđiềuErlichmuốnmangđếnIsrael.

ĐólàkhimộtnhómcácnhàchínhtrịtrẻtạiBộTàichínhnảyraýtưởngchomộtchươngtrìnhhọgọilàYozma,trongtiếngHebrewnghĩalà“sángkiến”.

NhưOrnaBerrynói với chúng tôi, “JohnLennon từngnói vềnhữngnămđầutiêncủadòngnhạcRockandroll:“TrướcElvisthìkhôngcógìcả”.VềsựthànhcôngcủađầutưmạohiểmvàtinhthầndoanhnhântronglĩnhvựccôngnghệcaocủaIsrael,nóinhưLennonthì:“TrướcYozmacũngkhôngcó

gì”[137].

Ý tưởng làchínhphủsẽđầu tư100 triệuUSDđể tạo ramườiquỹđầu tưmạohiểmmới.Mỗiquỹphảicóbabên làmđạidiện:Nđầu tưmạohiểmIsraelđangđượcđàotạo,mộthãngđầutưmạohiểmcủanướcngoàivàmộtcôngtyđầutưhoặcmộtngânhàngcủaIsrael.CòncómộtquỹYozmatrịgiá20triệuUSDđểđầutưtrựctiếpchocáccôngtycôngnghệ.

ChươngtrìnhYozmalúcđầuđưaramộtđềxuấtvớitỉlệtươngđương1,5:1.NếuphíađốitácIsraelcóthểgâyquỹđưc12triệuUSDđểđầutưvàonhữngcôngnghệmớicủaIsrael,chínhphủsẽchoquỹnàythêm8triệuUSD.Docóquáđôngcôngtymuốnthamgianênchínhphủđãnângmứcgiớihạn.Họyêucầucáchãngđầutưmạohiểmphảigâyquỹđược16triệuUSDđểnhậnđược8triệuUSDcủachínhphủ.

Tuynhiên,cámdỗthựcsựđốivớicácquỹđầutưmạohiểmnướcngoàilà

tiềmnăngtănggiáđượctíchhợpbêntrongchươngtrìnhnày.Chínhphủsẽgiữ40%cổphiếuvốncủaquỹ,nhưngchophépđốitáclựachọnmualạisốcổphiếuđóvớigiárẻ-cộngvớilãisuấthằngnăm-saunămnăm,nếuquỹnàythànhcông.Điềunàycónghĩatuychínhphủchiasẻrủiro,họvẫncungcấpchocácnhàđầutưmọiphầnthưởng.Từgócnhìncủanhàđầutư,đâylàmộtphivụtốtlạthường.

“Đâylàmộtchươngtrìnhhiếmhoimàchínhphủmởsẵncảlốivàovàcửathoáthiểm”,JonMedvednói.“Đâylàchìakhóachothànhcôngcủanó”.Vàcũnghiếmcómộtchươngtrìnhchínhphủnàothậtsựbiếnmấtsaukhinóhoànthànhxongmụctiêubanđầu,thayvìtiếptụcvôthờihạn.

Khiđó,hầuhếtngườiDoTháihảingoạiamhiểukinhdoanhđềukhôngđầutưvào Israel.Họxem từ thiệnvà làmkinhdoanhnhưhaihoạtđộngkhácnhau. Trong khi họ có những đóng góp khổng lồ cho các tổ chức phi lợinhuậnlàmlợichoIsrael,hầuhếtđềukhôngmặnmàđầutưvàocácnỗlựccôngnghệcaocủaIsrael.

Dĩnhiênvẫncónhữngngoạilệ.

StanleyChais,nhàquảnlýtiềntệởCaliforniađãgiúphuyđộngvốnvòngmộtchoYozmabằngviệctổchứcnhữngbuổigặpgỡgiớiDoTháigiàucótạiCalifornia.ÔngđãgâyđượchàngtriệuUSDchocácquỹ.ErelMargalit,ngườitừngrờiCơquanPháttriểnJerusalemđểquảnlýmộttrongsốnhữngquỹđầutiên,nóirằnghầuhết lượtvốnđầutiênđượcquyêngóptừnhữngngườicó“mộtnơinồngấmtrongtimdànhchoJerusalemhoặcIsrael”.NhàđầutưđịnhchếđầutiêncủaMargalitlàGAN-ngườikhổnglồPháptronglĩnhvựcbảohiểm,cóchủtịchlàmộtngườiPhápgốcDoTháimàMargalittìnhcờgặptrongchuyếnbayđếnParis.

“Chínhphủđãđượcdùngnhưmộtchấtxúctác”,Erlichnói.QuỹYozmađầutiênđượcthànhlậpthôngquahợptácgiữaNgânhàngĐầutưDiscountIsraelCorporationvàAdventVenturePartners,mộthãngđầutưmạohiểmlớncótrụsởtạiBoston.QuỹnàydoEdMlavsky,GiámđốcgiàukinhnghiệmcủaBIRDFoundationvàYossiSelalãnhđạo.

ClintHarris,mộtđốitáctạiAdvent,chobiếtôngđãnhậnthấycógìđókhácthườngvềIsrael trongchuyếnđiđầu tiêncủamình.Trongchiếc taxiđi từsânbayđếnkháchsạnởTelAviv,ngườitàixếhỏiôngtạisaolạighéthăm

Israel.Harrisđápôngđếnđâyđểtìmhiểuvềngànhđầutưmạohiểm.Ngườitài xếbèngiảngkháiquát choHarrisvề tình trạng củangànhđầu tưmạohiểmởIsrael.

QuỹdoAdventtàitrợđượcgọilàQuỹGeminiIsrael.Mộttrongnhữngphivụđầutưđầutiêncủanólàvàotháng11năm1993,khiquỹnàychuyểnmộttriệuUSDchoOrnetDataCommunications.Sốtiềnđầutưcùngvớicáchoạtđộng hỗ trợ quản trị chính là thứOrnet cần để thành công.Nhận thấy sựthiếuhụtkinhnghiệmkinhdoanhcủabanquảnlýcôngty,MlavskyvàSelađãchiêumộMeirBurstinlàmChủtịchbangiámđốcởcôngtymới.Burstinlàmộttaylãoluyệntronggiớidoanhnghiệpcôngnghệcao,từngsánglậpvàlãnhđạoTekem,mộttrongnhữngcôngtyphầnmềmđầutiêncủaIsrael,rồigiữ chứcChủ tịch củaTadiran,một trong những công ty công nghệ quốcphòng lớncủa Israel.Burstin lập tứcmanguy tínvàkinhnghiệmđếnchoOrnet.

Trongkhicôngtyđangngấpnghébênbờvựcphásảnsaukhilãngphíđợtđầu tư tài chính lớn đầu tiên, Yossi Sela từ Gemini đã đảm đương vị tríquyềnCEOđilàmtừRamatHasharonđếnKarmielvớihaigiờláixe,bốnngàymộttuần.“Mất6thángvớilòngkiênđịnhtheođuổimộtmụcđíchduynhấttừcảGeminichođếnnhómthànhlậpOrnet, tìmcáchbáncôngtyvàgiữchođộingũquảnlýkhôngbịrãđám-chưakểnhiềugiờláixetừRamatHasharon đếnKarmielmà tôi không nhớ nổi - nhưng chúng tôi đã thành

công”[138].

MộtnhântốquantrọngkhácđưađếnthànhcôngchocôngtylàGeminicókhảnăngkêugọiđầutưWaldenVentureCapital.Walden,mộtcôngtythànhlậptạiThunglũngSillicon,cókinhnghiệmvớiloạihìnhcôngnghệOrnetđãpháttriển.ViệcsinhlờigấpbasốtiềnđầutưchỉtrongkhoảnghainămkhiếnOrnettrởthànhcâuchuyệnthànhcôngđầutiêncủaGemini.

MườiquỹYozmađượctạoratrongkhoảngthờigiantừnăm1992đến1997chỉhuyđộngđượchơn200triệuUSDvớisựgiúpđỡtừquỹcủachínhphủ.Nhữngquỹnàyđãđượcmualạihoặctưnhânhóatrongvòngnămnăm,vàngàynaychúngquảnlýgầnbatỉUSDtiềnvốnvàhỗtrợhàngtrămcôngtyIsraelmới.Kếtquảđãrõràng.NóinhưErel,“đầutưmạohiểmlàquediêm

thổibùngngọnlửa.”[139]

MộtvàiquỹYozmacóthànhcôngnổibậttừsớmvớicáckhoảnđầutưdànhchonhữngcôngtynhưESCMedical,chuyênthiếtkếvàxâydựnggiảiphápy học sử dụng ánh sáng như tia laser; hãng bán dẫn cao cấpGalileo; nhàcung cấp dịch vụ nhắn tin và e-mail cho doanhnghiệpCommontouch; vàJacada,hãngxâydựngkhônggianlàmviệctrựctuyếnchonhânviênphụcvụkháchhàngtạinhữngcôngtyhàngđầu.

Trongsuốthànhtrìnhnày,nhiềuhãngkháccũngnhảyvàothếgiớiđầutưmạohiểm-thậmchíkhôngcósựtrợgiúpcủaYozmathuộcchínhphủ.JonMedvedvừađểlỡcơhộiđượcYozmađầutư.Nhiềunămsaukhibáncôngtydoôngvàchamìnhgâydựng,ôngnghenóicómộtsuấtđầu tư5 triệuUSDcủaYozmadànhcho các công tymới thành lập.Đượcbiết đếnnhư“tiềnhạtgiống”,loạivốnđầutưnàyđượcxemlàrủironhất,nênYozmađềxuấttỉlệ1:1,theođónhàđầutưphảiđem2,5triệuUSDđặtlênbànđểcóđược2,5triệuUSDtừchínhphủ.

MedvedtìmđếnYigalErlichvớinhữngnhàđầutưsẵnsàngviếtchiphiếuđể xin nhận khoản vốn hỗ trợ. Khôngmay là đã quá trễ. Nhưng điều đókhôngquantrọng.ChươngtrìnhYozmađangtạoratiếngvangtạicộngđồngđầutưMỹđểhọvượtquasựengạivềviệckinhdoanhtạiIsrael.“Israelđãkích thíchnhàđầu tưđủđểchúng tôiđưavào2,5 triệuUSDvà thành lậpIsraelSeedPartnerstrongnăm1994màkhôngcầnkhoảnhỗtrợtươngứngtừphíachínhphủ”,Medvednói.Quỹnhanhchóngtănglên6triệuUSD,vàIsraelSeedtiếptụcgâyquỹđược40triệuUSDvàonăm1999và200triệuUSDnăm2000.

TheoHiệp hội Đầu tư Israel, hiện đang có 45 quỹ đầu tưmạo hiểm củangườiIsrael.EdMlavskychobiết trongkhoảngthờigian từ1992đếnđầu2009cókhoảng240quỹđầutưmạohiểmtạiIsrael,lànhữngquỹđượcđịnhnghĩanhưnhữngcông tynướcngoàivà trongnướcđầu tưchocácdoanhnghiệpmớithànhlậpcủaIsrael.

NhữngchínhphủkháctrênthếgiớisớmchúýđếnthànhcôngcủaYozma.NhàlãnhđạokhoahọcErlichnhậnđượcđiệnthoạitừcácchínhphủnướcngoài, bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc, Canada, Ireland, Australia, NewZealand, Singapore vàNga, tất cả đềumuốn đến Israel và gặp gỡ nhữngngườisánglậpYozma.

Vàotháng12năm2008,Irelandramắt“quỹsángtạo”trịgiá500triệueuro,

đượcthiếtkếnhằmthuhúttàitrợtừcácnhàđầutưmạohiểmnướcngoài.“NhànướcIreland-thậtmỉamaichomộtđấtnướckhôngcóquanhệngoạigiaovớiIsraeltrongsuốt40nămlậpquốcđầutiên-đãhọchỏinhànướcDoThái”,nhàkinhtếhọcIrelandDavidMcWilliamsviết.

CũngnhưYozma,quỹsángtạocủaIrelandthuhútcácquỹđầutưmạohiểmnước ngoài đến Ireland thông quamột loạt quỹ đầu tưmạo hiểm do nhànướchỗtrợđểlàmđốitácvớicácquỹthuộckhốitưnhân.

McWilliamsnói:“ÝtưởngchínhlàđểhấpdẫnkhôngchỉdòngvốncủaMỹcùngnhữngbíquyếtthươngmạitừquốcgianày,màcònđểthuhútdoanhnhântừkhắpchâuÂu.Hiệntại,châuÂucónguồndựtrữkhổnglồcáctàinăngkhoahọcnhưngcóthànhtíchtạodựngdoanhnghiệprấtkémcỏi.Câuhỏiđượcnhiềunhàđầutưđặtralà:GooglecủachâuÂuđangởđâu?Đâylàmộtcâuhỏicôngbằng.Trongvòng10nămtiếptheo,nếuGooglechâuÂuđượctạonênởđâynhờsửdụngtrítuệcủachâuÂu,IrelandvàvốncủaMỹ

thìsao?Đóchínhlàphầnthưởng[140].

Yozmacungcấpthànhphầnquantrọngcònthiếuđểchophépngànhcôngnghệ Israel thamgiađợtbùngnổcôngnghệcủanhữngnăm1990.Nhưngvào năm 2000, ngành công nghệ Israel bị giáng nhiều đòn cùngmột lúc:Bongbóngcôngnghệtoàncầubịvỡ,tiếntrìnhhòabìnhOslobùngnổthànhlànsóngkhủngbố,vànềnkinhtếbịchữnglại.

Tuy nhiên, các doanh nghiệpmới thành lập của Israel nhanh chóng thíchnghivàphảnứng lại.Tronggiaiđoạnnày, Israelđã tănggấpđôi thịphầntrênchiếcbánhđầutưmạohiểmtoàncầusovichâuÂu,tăngtrưởngtừ15%lên31%.Tuynhiên,sự tăng trưởngnàydiễnrabên trongmộtmôi trườngmàcácquyđịnhvàthuếquan,vốnưuáicácdoanhnghiệpcôngnghệmớithànhlậpvànhàđầutưnướcngoàilạikhôngcóđộngtháitươngtựvớiphầncònlạicủanềnkinhtế.

Vídụ,trongkhimộtdoanhnghiệpcôngnghệmớithànhlậpcóthểthuhútsựtàitrợvốntừnhiềunguồnthìbấtcứaicốxâydựngmộtdoanhnghiệptruyềnthống sẽgặpnhiều rắc rối chỉđểvaymộtkhoảnnhỏ.Thị trườngvốncủaIsraellúcđócótínhcưỡngépvàtậptrungcaođộ.VàmộtngànhđặcthùvốncóvẻtựnhiênđốivớiIsrael-ngànhdịchvụtàichính-đãbịngănkhôngchopháttriển.

Năm2001,TalKeinantốtnghiệptrườngHBSchobiết:“NhiềubạnbècủatôiđilàmtạiPhốWalllàngườiDoThái,vàtôikinhngạckhinhànướcDoTháikhôngcómộtngànhnhưvậy.Khinóiđếnviệcquảnlýđầutư,Israelthậmchícònkhôngxuấthiệntrênbảnđồ.”

Lýdonằmởcácquyđịnhcủachínhphủ.Tronglĩnhvựcđầutưmạohiểm,Keinanpháthiện:“Vớicáchcơchếthuếvàquảnlýđượcdựnglênởđây,vềbảnchấtbạncóthểđiềuhànhnhưthểmìnhkhôngởIsrael,điềunàytốt,vàgiúptạoramộtngànhtuyệtvời.Vềcơbản,chínhphủkhôngnhúngtayvàongànhđầutưmạohiểm”,nhưngôngcũngnóithêm:“Bạnkhôngthểlàmbấtcứđiềugìbênngoài lĩnhvựcđầu tưmạohiểm theobấtcứcáchnào.Bạnkhôngđượcphépnhậnphíquản lýquỹchobất cứkhoản tiềnnàodobạnquản lý, nên bạn có thể quên toàn bộ ngành đó. Nó không có triển

vọng”[141].

Kinhdoanhtrongngànhquảnlýtàisảncómộthìnhmẫuđơngiản:Cáchãngnhậnđượcmộtkhoảnphíquảnlýtươngđươngvới1%-2%sốtiềnhọquảnlý.Nhưngkhoảnthulớnthậtsựnằmởphíkếtquảkinhdoanh,thườngdaođộngtrongkhoảng5%-20%lợinhuậnđầutư,tùytừnghãng.

Chođến tháng1năm2005,việccáchãngquản lý tài chính Israel thuphíquảnlýquỹlàbấthợppháp.Nênkhôngngạcnhiênkhingànhnàykhôngtồntạiđểđượcnhắcđến.

Sự thay đổi đến từ Bộ trưởng Tài chính khi đó là Benjamin “Bibi”Netanyahu.

Với sựủnghộcủaThủ tướngArielSharonvàonăm2003,Netanyahucắtgiảmthuế,giảmphíchuyểntiền,giảmlươngcôngchứcnhànướcvàloạibỏ4nghìnviệclàmtronghệthốngnhànước.Ôngcòntưnhânhóanhữngbiểutượnglớncònrơirớttừchínhquyềnlênnềnkinhtế-chẳnghạnHãngHàngkhôngQuốcgiaElAl,CôngtyViễnthôngQuốcgiaBezeq-vàtiếnhànhcảitổkhuvựctàichính.

RonDermer nhận xét: “Với việc xử lý những ảnh hưởng gây ách tắc củachínhquyềnlênnềnkinhtếtrongnước,Bibikhôngcònlàmộtnhàcảicáchmàôngđãtrởthànhmộtnhàcáchmạng.Mộtcuộccảicáchxảyrakhibạn

thayđổichínhsáchcủachínhphủ;mộtcuộccáchmạngdiễnrakhibạnthayđổitưduycốhữucủacảmộtđấtnước.TôinghĩrằngBibiđãthayđổiđượctưduyđó.”RonDermertừnggiữchứccốvấntàichínhchobốnthếhệbộ

trưởngtàichínhIsrael,baogồmcảBộtrưởngNetanyahu[142].

Netanyahunóivớichúngtôi:“Tôigiảithíchchomọingườirằngnềnkinhtếtưnhângiốngmộtngườigầyphảicõngmộtngườibéo-lànhànước-trênlng.Trongkhicuộccảicáchcủatôiđãkhơimàochonhiềucuộcbãicôngdocácliênđoànlaođộngtrêncảnướctổchức;việctôiđặctínhhóanềnkinhtếđãchạmđúngchỗngứa.Bấtcứaitừngnỗlựcxâydựngmộtdoanhnghiệp

(phicôngnghệ) tại Israelđềucó thểđồngcảm”[143].NhữngcảicáchcủaNetanyahugiànhđượcsựủnghộngàycàngtăngcủacôngluậnkhinềnkinhtếbắtđầuthoátkhỏivũnglầy.

Cùnglúcđó,mộtgóicảicáchởkhuvựcngânhàngdoNetanyahuthôngquabắtđầucóhiệulực.Nhữngcảicáchnàydầnxóabỏnhữngtráiphiếuchínhphủđảmbảomứclãisuất6%hằngnăm.Chođếnthờiđiểmđó,nhữngnhàquảnlýtàisảnquỹlươnghưuvàquỹbảohiểmnhânthọcủaIsraelchỉđơnthuầnđầutưvàonhữngtráiphiếuđượcchínhphủđảmbảo.Nhữngquỹbảohiểmnhânthọvàquỹhưutrí“cóthểđápứngcamkếtchitrảchongườithụhưởngcủahọchđơngiảnbằngcáchđầutưvàotráiphiếuchínhphủ.Vàđóchínhxáclànhữnggìhọđãlàm-họkhôngcầnđầutưvàobấtcứngànhgìkhác”,Keinannóivớichúngtôi.“Vớinhữngtráiphiếunày,cácnhàđầutưđịnhchếcủaIsraelkhôngcònđộnglựcđểđầutưvàobấtcứquỹđầutưtưnhânnàokhác.”

Nhưngkhitráiphiếuchínhphủbắtđầuđếnhạnthanhtoánvàkhôngthểgiahạn,họchikhoảng300triệuUSDhàngthángđểđầutưvàonơikhác.“Nênbỗng nhiên, bùm, bạn cómột hồ chứa đầy vốn nội địa để kích hoạt mộtngànhđầutư”,Keinannói,khichúngtôingồinhìnrabiểnĐịaTrungHải,trongvănphòngởtầng13củaôngtạiTelAviv,lànơiquỹđầutưmớicủaôngđặttrụsởchính.“Kếtquảlà,hiếmcónhàquảnlýtiềntệquốctếlớnnàokhôngcóítnhấtmộtkhoảnđầutưtạiIsraellúcnày,hoặctrongcổphầnhoặctrênthịtrườngtráiphiếucôngtymớixuấthiện-mộtthịtrườngchưatừngtồntạicáchđâybanăm,hoặcđầutưvàođồngshekel.”

DonhữngcảicáchởkhuvựctàichínhcủaNetanyahu,việcgiớiquảnlýđầutưthuphílợinhuậnđầutưgiờđâyđãhợppháp.Keinanđãkhônglãngphí

thờigian;ôngthànhlậpKCPS,hãngquảnlýtàisảntàichínhtoàndiệnđầutiêncủaIsrael,tạiTelAvivvàNewYork.“KhoảnhkhắctôiđọcbảndựluậtchochươngtrìnhcảicáchcủaBibi,nhữngbánhxebắtđầulăn.Rõràng,điềunàysẽgiảiphóngnềnkinhtếphi-công-nghệ-caocủachúngta”,Keinannói.

Keinanlậpluậnrằngcórấtnhiềutàinăngđịaphươngkhôngđượcsửdụng.“NếubạnnghĩvềnhữnggìngườiIsrael trẻhọcđượctrongcácđơnvịcủaquânđội,chẳnghạnnhưtìnhbáo...đó thườnglànhữngkỹnăngphântíchđịnhlượngrấttinhxảo-nhưgiảithuậttoán,chạycácxuhướngkinhtếvĩmô. Nếu họmuốn tham gia ngành công nghệ cao, sẽ có rất nhiều doanhnghiệpmớithànhlậptiếpnhậnhọsaukhikếtthúcnghĩavụquânsự.Nhưngnếuhọmuốnlàmtrongngànhtàichính,họsẽphảibỏxứ.Điềunàygiờđãthayđổi.Hãynghĩvềđiềuđó”, ông tiếp tục. “Cónhữngngười Israel làmviệctrênPhốFleetởLuânĐônvìởđâykhôngcóchỗchohọ.Cònbâygiờ,kểtừnăm2003,ởIsraelđãcóchỗchohọ.”

Chương11:Phảnbộivàcơhội[144]

HaivịchađẻthậtsựcủangànhcôngnghệcaoIsraelchínhlàcuộctẩychaykinhtếcủakhốiẢ-rậpvàCharlesDeGaulle,

vìhọbuộcchúngtaphảitiếnlênvàpháttriển

mộtnềncôngnghiệp.

-YOSSIVARDI-

Xuyênsuốtcuốnsách,chúngtôiđãchỉrarằngvănhóaứngbiếnvàchốngphâncấpquảnlýcủaquânđộiIsraelđãđi theongườiIsraelvàotrongcácdoanhnghiệpvàgiúpđịnhhìnhnềnkinhtếIsrael.Vănhóanày-khikếthợpcùngthànhtựucôngnghệIsraelthuđượctừcácđơnvịquânsựtinhnhuệvàcôngnghiệpquốcphòngnhànước-sẽtạothànhmộthỗnhợphiệunghiệm.NhưngsựhìnhthànhcủanềncôngnghiệpquốcphòngIsraelkhônghềbìnhthường.Mộtquốcgiaquánhỏlạicótổhợpcôngnghiệpquốcphòngbảnđịalàđiềuchưatừngđượcbiếtđến.Nguồngốccủanóbắtrễtừsựphảnbộibiđátchỉsaumộtđêmcủamộtđồngminhthâncận.

CáchhaynhấtđểhiểukhoảnhkhắcIsraelbị“dộinước”làthôngquamộtcúsốc có tác động tương tự với người Mỹ. Trong những năm tăng trưởngnhanhsauchiếntranh,vịthếtoàncầucủaMỹbấtngờbịhạgụckhiLiênXôquamặtHoaKỳbằngcáchphóngvệtinhkhônggianđầutiên-Sputnik1.ViệcngườiLiênXôcóthểdẫnđầucuộcchạyđuavàokhônggianđãlàmđasốngườiMỹsửngsốt.Nhưnghồitưởnglại,đâylạilàcúnhảyvọtchonềnkinhtếMỹ.

Nhà kinh tế học sáng tạo JohnKao nói Sputnik “làmột hồi chuông cảnhtỉnh,vànướcMỹđãtrảlời.Chúngtôiđiềuchỉnhchươngtrìnhgiảngdạyởtrườngđểnhấnmạnhviệcdạymôntoánvàkhoahọc.ChúngtôithôngquaĐạoluậtGiáodụcQuốcphòngtrịgiá900triệuUSD(khoảng6tỉUSDtheothờigiáhiệntại)đểcấphọcbổng,cáckhoảnvaychosinhviênvàtrangthiết

bịchotrườnghọc”[145].NASAvàchươngtrìnhApollođượcthànhlập,và

một cơ quan tương tự thuộcBộQuốc phòng cũngđược thành lậpmới vàchuyêntâmvàoviệckhuyếnkhíchcộngđồngR&Ddânsự.

Hơnmột thậpkỷ sauđó,NeilArmstrongđặt chân lênmặt trăng.ChươngtrìnhApollovàkhoảnđầutưquốcphòngcóliênquancủaLầuNămGócđãthúcđẩymộtthếhệnhữngkhámphámớimàsaunàyđềuđượcthươngmạihóa, tạo ra tácđộnggây thayđổinềnkinh tế.Chiếndịchphốihợpnghiêncứu và phát triển này đã sinh ra những khối doanh nghiệp hoàn toànmớitrong ngành viễn thông và điện tử hàng không, cũng như sinh ra chínhInternet,vàtrthànhdisảncủalờiđáptrảMỹdànhchoSputnik.

Israel cũng có khoảnh khắc Sputnik của riêng mình, sau Mỹ mười năm.NgaytrướcCuộcchiếnSáungàynăm1967,CharlesDeGaulleđãdạyIsraelbàihọcsâusắcnhấtvềcáigiácủasựlệthuộc.

DeGaulle,ngườisánglậpNềnCộnghòathứnămcủaPháp,đãthamgiarồirờikhỏicácvịtríchínhphủvàquânsựcấpcaokểtừThếchiếnII,vàđảmnhiệmcươngvịTổngthốngtừnăm1959đến1969.SaukhiIsraelgiànhđộclập,DeGaulleđã lập liênminhvớinhànướcDoTháivànuôidưỡng thứđượccác lãnhđạo Israel tin là tìnhhữunghị sâu sắc.LiênminhbaogồmviệcPhápviện trợchoIsraelcác trang thiếtbịquânsựquantrọngvàmáybaychiếnđấu,thậmchícòncómộtthỏathuậnbímậtđểhợptácsảnxuấtvũ

khíhạtnhân[146].

Giốngnhưcácnhànướcbénhỏ,Israelthíchmuacáchệthốngvũkhílớntừnướckháchơnlàđầutưnguồnlựckhổnglồđểsảnxuấtchúng.Nhưngvàotháng5năm1950,HoaKỳ,AnhvàPhápđãcùngnhaubanhànhTuyênbốchungBabênnhằmhạnchếviệcbánvũkhíđếnTrungĐông.

Thiếunguồncungsẵnsàngtừbênngoài,Israelđãbắtđầungànhvũkhívớicácnhàmáybímậtsảnxuấtsúngđạn.Mộtnhàmáyhoàntoànđượcgiấukíndướimặtđất,bêntrênlàtiệmgiặtủikibbutz,nhữngmáygiặtđượcvậnhànhsuốtngàyđêmđểáttiếngồnbêndưới.ĐượcxâynhờcácthiếtbịthờihậuchiếnbuônlậutừMỹ,vàonăm1948nhàmáynàysảnxuấthàngtrămsúngmáymỗi ngày.Những nhàmáy được xây tạm có nguồn cung súng đượcbuônlậutừkhắpnơitrênthếgiới.DavidBen-Gurionđãgửiđặcpháiviênranướcngoàiđểthuthvũkhítừtậnnhữngnăm1930.

Vídụ,vàonăm1936,YehudaAraziđãtìmcáchchứasúngtrườngtrongmộtnồihơinướctừBaLanđếncảngHaifa.Năm1948,ôngđóngvaimộtvịđạisứtừNicaraguađểđàmphánmuanămgiànsúngđạiliêncủaPháp.

NgườiIsraelthựchiệntrótlọtcácâmmưunàychođếnkhiLiênXô-thôngquaTiệpKhắc-làmngơHiệpướcBabênđểthựchiệnhợpđồngbánvũkhílớntrịgiá250triệuUSDchoAiCậpvàonăm1955.

Đểđáptrả,DeGaulleđứngvềphebênkia.Vàotháng4năm1956,ôngbắtđầuchuyển lượng lớnvũkhíhiệnđạiđến Israel.Quốcgiabénhỏ lầnđầutiêncómộtnhàcungcấpvũkhítầmquốcgiađángtincậy.

SaukhiAiCậpquốchữuhóaKênhđàoSuezvàonăm1956,mốiquanhệtrêncònthắmthiếthơn.PhápdựavàoKênhđàoSueztrongviệcvậntảibiểntừkhuvựcnàyđếnchâuÂu.QuânđộiIsraelđảmbảoPháptiếpcậnđượcvới Suez, đổi lại, Pháp trút cho Israel thêm nhiều vũ khí.Nguồn viện trợngàycàngtăngkhiPhápcùngIsraelhợptáctrongnhiềuchiếndịch.CơquantìnhbáocủaDeGaulleghinhậnsựgiúpđỡcủaIsraeltrongviệclàmsuyyếuphongtràochốngPháptạiAlgeria,mộttrongnhữngthànhtrìthuộcđịacủaPháp.

Năm1960,Pháphứaviện trợ Israel 200xe tăngAMX-13và72máybaychiếnđấuMysteretrongvòngmườinămtiếptheo.

Nhưngvàongày2tháng6năm1967,bangàytrướckhiIsraeltấncôngphủđầuAiCậpvàSyria,DeGaulleđộtngộtcắtđứtquanhệvớiIsrael.“Phápsẽkhôngchấpthuận,vàcàngkhôngủnghộquốcgiađầutiênsửdụngvũlực”,

ôngtuyênbốvớiNộicáccủamình[147].

Nhưng chỉ quyết định của De Gaulle thì chưa đủ để tháo ngòi một cuộcchiếnTrungĐông.NhiềutìnhhuốngmớiđòihỏiphảicónhữngliênminhmớivớiPháp.Năm1967,PháprútkhỏiAlgeria.ĐểlạiđằngsaucuộcchiếnBắcPhidaidẳngvàcayđắng,ưutiêncủaDeGaullegiờlànốilạiquanhệvới thế giớiẢ-rập. Pháp không còn hứng thú sát cánh cùng Israel. “PhápdướithờiDeGaullekhôngcóbạn,màchỉcólợiích”,tuầnbáoLeNouvel

ObservateurcủaPhápởthờiđiểmđónhấnmạnh[148].

NgườikếnhiệmDeGaulle,GeorgesPompidou,tiếpnốichínhsáchnàysau

khinhậmchứcnăm1969.200xetăngAMXlúcđầuđượcPhápcamkếtgiaochoIsraellạiđượcchuyểnđếnLibya,vàPhápthậmchícònchuyển50chiếnđấucơMiragemàIsraelđãtrảtiềnchoSyria,mộttrongnhữngkẻthùhunghăngnhấtcủaIsrael.

Người Israel nhanh chóng tìm kiếm các biện pháp thay thế.Nhà sáng lậpkhôngquânIsrael,AlSchwimmer tựchiêumộmộtkỹsưThụySĩcócảmtình với Israel để kỹ sư này đưa cho ông bản thiết kế động cơMirage vàIsraelcóthểsaochépmẫuchiếnđấucơ.Israelcũngquayvềvớichiếnlượcbuônlậucótừtrướcngàylậpquốc.Trongmộtnhiệmvụnăm1969,nămtàuchiếndongườiIsraelđiềukhiểnđãvượtchặngđườngdài3nghìndặmđểtrốnchạytừPhápvềIsrael.TrịgiáhàngtriệuUSD,nhữngtàutuầndươngnàyđãđượchứagiaochoIsraeltrướcđợtcấmvậnmới.NhưtạpchíTimemiêutảsinhđộngvàonăm1970:“TừthờiBismarckchưatừngcócuộctruylùng trênbiểnnàonhưthế...Ởnhiềuvị trí,ngườiIsraelđãbịmáybaydothámPháp,một tàuR.A.FCanberracủaMalta, tàuchởdầuLiênXô,rừngradarcủahạmđội6củaMỹ,máyquay truyềnhìnhvàcảngưdânÝphát

hiện”[149].

Tuynhiên,nhữngtròluồnláchnàykhôngthểbùđắpchosựthậtnghiệtngã:CuộcchạyđuavũtrangTrungĐôngđangleothangđúngvàolúcIsraelmấthầuhếtnguồncungmáybayvàvũkhívốnkhôngthểthiếu.Lệnhcấmvậnnăm1967củaPhápđãđặtIsraelvàothếvôcùngngặtnghèo.

Trướccuộcchiếnnăm1967,MỹbắtđầubáncáchệthốngvũkhíchoIsrael,bắtđầuvớitênlửađấtđốikhôngHawkdướithờiKennedyvàonăm1962.Khiđó,lựachọnsốmộtcủaIsraellàđểMỹthếchỗPháplàmnhàcungcấpvũkhíchínhchoIsrael.NhưngsựphảnbộicủaPhápđãkhiếnIsraeltinrằnghọkhôngthểtiếptụclệthuộcquánhiềuvàocácnhàcungcấpvũkhínướcngoài.Israelquyếtđịnhphảihànhđộngnhanhchóngnhằmsảnxuấtcáchệthốngvũkhílớnnhưxetănghaymáybaychiếnđấu,mặcdùchưacónướcnhỏnàothànhcôngtrongviệcnày.

NhucầutựchủđãtạoraxetăngMerkava,đượcramắtlầnđầunăm1978vàgiờđãsảnxuấtđếnthếhệthứtư.NhucầunàydẫnđếnviệctạoraNesher-phiênbảnIsraelcủachiếnđấucơMirage-rồisauđóđếnKfir,baylầnđầu

năm1973[150].

Tuynhiên,dựánthamvọnghơncảlàviệcsảnxuấtchiếnđấucơLavi,dùngđộngcơdoMỹsảnxuất.ChươngtrìnhđượcgópvốnchunggiữaIsraelvàMỹ.LaviđượcthiếtkếkhôngchỉđểthaythếKfirmàcònđểtrởthànhmộttrongnhữngchiếnđấucơhàngđầuthếgiới.

Laviđượcpháttriểntoàndiệnvàonăm1982;vàocuốinăm1986chiếcđầutiênđãđượccôngbốvàđưavàohoạtđộng.Nhưngvàotháng8năm1987,saukhihàngtỉUSDđãđượcchiđểchếtạonămphicơmẫu,sứcéptừIsraelvàMỹđãdẫntớisựhủybchươngtrình;đầutiênlàsứcéptừQuốchộiMỹrồiđếncuộcbỏphiếu12chống11thuậntrongNộicácIsrael.

Nhiềunămsau,việchủybỏdựánvẫngâytranhcãi:Cóngườitinrằngngaytừđầuđâyđãlàmộtdựánbấtkhảthi,lãngphíthờigian;ngườikháclạichorằngđâylàmộtcơhộivàngđãbịbỏlỡ.Trongmộtbàiviếtnăm1991trêntạpchíFlightInternational,xuấtbảntrongchiếndịchBãotápSamạc,mộtbiêntậpviênviếtvềcảmnhậnkhibaytrênchiếcLavivàonăm1989:“Giờđây trong khi liên quân đang chiến đấu ở vùngVịnh, họ đã đểmất chiếcchiếnđấucơmàhọcần.Thậtđángtiếckhitôiphảibaytrênchiếcchiếnđấutốt nhất thế giới và biết rằng nó sẽ không bao giờ được đưa vào sử

dụng”[151].

Dùchương trìnhbịhủy,việcphát triểnLaviđể lạiảnhhưởngrõrệt trongquânđội.Thứnhất,ngườiIsraelđãtạoramộtbướcđộtphávềtinhthần:Họđãchochínhbảnthân,đồngminhvàkẻthùthấyhọkhôngphụthuộcvàobấtcứaiđểcóđượcmộttrongnhữngnhântốcơbảnnhấtchosựtồnvongcủađấtnước-mộtchươngtrìnhsảnxuấtmáybaychiếnđấuhiệnđại.

Thứhai, vàonăm1988, Israel đãgia nhập câu lạc bộ củakhoảnghơn10quốcgiađãphóngthànhcôngvệtinhvàokhônggian-mộtthànhtựukhôngthểđạtđượcnếuthiếunhữngkiếnthứccôngnghệtíchlũyđượctrongquátrìnhpháttriểnmáybayLavi.Thứba,mặcdùLavibịhủybỏ,hàngtỉUSDđầu tư vào chương trình đã nâng tầm Israel lên một đẳng cấpmới trongngànhđiệntửhàngkhôngvà,theocáchnàođó,đãgiúpIsraelmạnhmẽtiếnvàođợtbùngnổcôngnghệcaosauđó.Khichươngtrìnhbịđóngcửa,1.500kỹ sư bất ngờmất việc làm.Vài người trong số họ ra nước ngoài, nhưngphầnlớnởlại,đưađếnkếtquảlàsựkếthợplớngiữacáctàinăngkỹthuậttrongcácngànhquânsựvớikhốidânsự.Cáctàinănglớnvềcôngnghệtừngtậptrungchomộtchiếcmáybayđãbấtngờđượcgiảiphóngvàocảnềnkinh

tế[152].

Yossi Gross,một trong những kỹ sư của Lavi sinh ra tại Israel.Mẹ ông,người sống sót từ tập trungAuschwitz, di cư khỏi châuÂu sau cuộc diệtchủngngườiDoThái.LàmộtsinhviêntạiIsrael,Grossđượcđàotạongànhkỹ sư hàng không tại Technion rồi làm việc tại Israel Aircraft Industries(IAI)trongbảynăm.

Gross,mộtkỹsưbaythửnghiệmtạiIAI,bắtđầusựnghiệptrongbộphậnthiếtkế.Khiôngcósángkiếnmớichocànghạcánh,cấptrêncủaôngnóiđừngquan tâmđếnviệc sáng tạomàchỉ cần sao chépmẫuF-16 củaMỹ.“Tôilmviệc trongmộtcông ty lớnvới23nghìnnhânviên,màkhông thể

sángtạo”,ôngnhớlại[153].

KhônglâusaukhiLavibịhủy,GrossquyếtđịnhrờiIAIvàcảngànhhàngkhông. “Trong lĩnh vực hàng không, bạn không thể làmmột doanh nhân.Chínhquyềnsởhữungànhnày,vàcácdựánđềukhổnglồ.Nhưngtôiđãhọcđượcrấtnhiềukỹthuậtởđó,nhữngkiếnthứcnàysẽhữuíchchotôivềsau”.

Cựukỹsưhàngkhôngnàyvềsauđãthànhlập17doanhnghiệpvàpháttriểnhơn 300 bằng sáng chế.Nên theo nghĩa nào đó,YossiGross nên cámơnPháp.CharlesDeGaullekhônghềcóýđịnhgiúpkíchthíchnềncôngnghệcủaIsrael.TuynhiênbằngviệcthuyếtphụcngườiIsraelrằnghọkhôngthểlệthuộcvàocáchệthốngvũkhínướcngoài,quyếtđịnhcủaDeGaulleđãtạonênsựđónggópchủchốtchonềnkinhtếIsrael.

SựgiatăngđầutưnghiêncứuvàpháttriểnkhoahọcquânsựsaukhibịPhápcấmvậnđãtạoramộtthếhệkỹsưIsraelgiàukinhnghiệm.Nhưngđiềunàyđã không xúc tác cho giới doanh nghiệp khởi nghiệp của Israel nếu nhưkhôngđượckếthợpvớimộtthứkhác:Mộtphươngpháptiếpcậnđalĩnhvựcsâusắc,vàsựsẵnlòngthửnghiệmbấtcứđiềugì,dùcógâybấtổnđếnđâuchocáchìnhtháixãhội.

Chương12:Từđầuđạntênlửađếnmạchnướcphun

NếunhưhầuhếtcáclựclượngkhôngquântrênthếgiớiđềuđượcthiếtkếnhưmộtchiếcxeđuaCôngthức1,thìKhônglựcIsraellàmộtxejeepmangtheorấtnhiềucôngcụ...Tạiđây,bạnsẽđi“off-road”ngayngàyđầutiên.Đơngiảnlàxeđuathìkhôngthểvậnhànhtrongmôitrườngcủachúngta[Israel]được.

-TALKEINAN-

DougWoodmớiđếnlàmởIsrael.Bằngsựđiềmtĩnhbiếtnghĩ,anhnổibậthơn các đồng nghiệp Israel có phần thô lỗ. Từ Hollywood, anh đếnJarusalemđể làmmột công việc chưa từng xuất hiện ở nơi này:Wood làGiámđốc sảnxuất bộphimhoạt hìnhdài tậpđầu tiên, được sảnxuất bởiAnimation Lab, một công ty khởi nghiệp do nhà đầu tư mạo hiểm ErelMargalitthànhlập.

WoodlàmviệcvớivaitròPhóChủtịchphụtráchlĩnhvựcpháttriểnvàsảnxuấtphimhoạthìnhởTurner,WarnerBrothers,vàUniversal.KhiMargalitđềnghịanhchuyểntớiJerusalemđểlàmmộtbộphimhoạthình,WoodnóirằngtrướctiênanhphảixemliệuJerusalemđãcómộtcộngđồngsángtạothựcsựhaychưa.SaumộtthờigiansốngởJerusalemtạiBezalel-họcviệnhàngđầuIsraelvềnghệthuậtvàthiếtkế-anhđãbịthuyếtphục.“Tôiđãgặpnhữngngườilàmviệcởđó.Tôigặpmộtsốngườiviếtkịchbảntruyềnhình,[tácgiả]MeirShalev,vàmộtsốtayviếtkịchbảnkỳtàikhác”,anhkểvớichúngtôi.“Họkhôngthuakémgìnhữngngườibạngặpởcáctrườngnghệthuậthàngđầutrênthếgiới.”

SonganhcũngnhậnthấynhữngđiểmkhácbiệtởIsrael.“Ởđây,họcóthóiquen làmviệcđanhiệm.Chúng tôiđãbàn thảovớinhiềucánbộkỹ thuậtngườiIsrael,họtìmranhữnghướngcảitiếnquytrìnhlàmviệccủachúngtôivàgiảiquyếtvấnđềtrựctiếphơn.Cólần,tôilàmviệctrongmộtdựánsángtạovớimộtthanhniêntốtnghiệpngànhnghệthuậtởBezalel.Anhtahơiđặcbiệt- tócdài,đeobôngtai,mặcquầnsoócvàđidépxỏngón.Bỗngnhiênxảyramộtsựcốkỹthuật.TôiđangđịnhgọinhânviênkỹthuậtđếnsửathìchàngsinhviêntừBezalelđãbỏdởcôngviệcđồhọavàbắtđầukhắcphục

sựcốnhưmộtkỹsưlànhnghề.Tôihỏianhtahọcđiềunàyởđâu.Hóaraanh ta cũng làmộtphi công láimáybay chiếnđấu trongkhôngquân.Gãsinhviênnghệthuậtnàyư?Làmộtphicôngláimáybaychiếnđấuư?Giốngnhư toànbộ thếgiới sụpđổvềđây -nóiđúnghơn là“hội tụ”vềđây, tùy

thuộcvàocáchbạnnhìnnhậnsựviệc.”[154]

QuảđúnglàcáckỹsưcôngnghệngườiIsraelđãhọcđượccáchlàmviệcđanhiệm,cũngnhưnhiềulợi thếkhác, trongquânđộiIsrael.ChàngphicôngTalKeinannóivớichúngtôirằngngườitaluôncóthànhkiếnvớisựchuyênmônhóatrongquânđộiIsrael.“NếunhưhầuhếtlựclượngkhôngquântrênthếgiớiđềuđượcthiếtkếnhưmộtchiếcxeđuaCôngthức1,thìKhônglựcIsraellàmộtxejeepkhoẻkhoắnmangtheonhiềucôngcụ.Trênđườngđuakhépkín,xeCôngthức1sẽthắng,”Keinannói.Songanhcũngnóithêm,ởKhôngquânIsrael,“bạnsẽđidãngoạioff-roadngayngàyđầutiên...Chiếc

xeđuasẽkhôngthểvậnhànhtrongmôitrườngcủachúngta.”[155]

SựkhácbiệtgiữachiếnlượcCôngthức1vàchiếnlượcxejeepkhôngchỉởsố lượng;mỗi loại đều kéo theo các chiến thuật và cách tư duy khác hẳnnhau.Điềunàycóthểthấytrongcác“phiđộitấncông”khácnhaumàmỗilực lượngkhôngquânxâydựngchocácchiếndịchcủamình.VớihầuhếtcáclựclượngkhôngquânphươngTây,mỗiphiđộitấncôngđềuđượcxâydựngdựatrênmộtloạtcáclớpđộihình(cònđượcgọilàlànsóng)máybayvớimụcđíchsaucùnglàdộibomlêncácmụctiêu.

Không lựcHoaKỳ thường dùng bốn làn sóng phi cơ đặc nhiệm để hoànthànhmộtnhiệmvụcụthể:Chẳnghạn,mộtmáybaytuầntrađượcthiếtkếđểdọnhànhlangcácmáybayđịch;lànthứhaihạgụcbấtcứhệthốngphòngkhôngnàocủađịchđangnhả tên lửa; làn thứba làcácmáybay tácchiếnđiệntử,máybaytiếpdầuđểtiếpnhiênliệuvàmáybayra-đađểluôndựngđượcmộtbứctranhchiếnđấutoàncảnh;vàsaucùnglàmáybaychiếnđấu:Cácmáybaythảbom.Chúngđượchộtốngbởicácmáybaycườngkíchtrợthủbayxungquanh“đểbảođảmkhôngcógìxảyra,”Keinangiảithích.

“Rấtápđảo,rấthiệpđồngtácchiến,”KeinannóivềhệthốngkiểuMỹ.“Nhưthếtạorakhókhănvềhậucần.Anhphảigặpmáybaytiếpdầuđúngđiểm.Anhphảiphốihợpvớihệthốngtácchiếnđiệntử-chỉcầnmộtngườibaytrễmấygiâylàmọithứrãđám.KhôngquânIsraelkhôngthểdùngmộthệthốngnhư thế ngay cả nếu họ có đủ nguồn lực, nó sẽ chỉ làmột đống lộn xộn.

Chúngtôikhôngcóđủkỷluật.”

TronghệthốngquânsựcủaIsrael,hầuhếtmọimáybayđềuphảithựchiệnnhiều loạinhiệmvụ tácchiếnkhácnhauvà lúcnàocũngchở theo tên lửakhôngđốikhôngnhưloạitiêmkích.“Anhkhôngthểbướcvàotrậnchiếnmàkhôngcótênlửakhôngđốikhông,bấtkểnhiệmvụlàgì”,Keinannói.“AnhcóthểhạđượcmộtmụctiêuởmiềnNamLebanonmàkhôngđụngđộmộtmáybaynàokhác,vàdùcóchăngnữa,căncứcủaanhcũngchỉcáchđóhaiphútbayvàaiđócóthểđếnhỗtrợ.Song,vẫnkhôngcóchuyệnbayđếnmộtlãnhthổthùđịchmàkhôngcótênlửakhôngđốikhông.”

Tươngtự,gầnnhưmọimáybay trongKhôngquânIsraelđềucóhệ thốngtácchiếnđiệntửtrongbuồnglái.KhônggiốngKhôngquânHoakỳ,KhôngquânIsraelkhônggửiđếnmộtđộihìnhđặcbiệtđểtriệttiêuhệthốngra-đacủakẻthù.“Anhtựlàmlấy,”Keinannóithêm.“Tuykhônghiệuquảbằng,nhưngnhư thế linhđộnghơn rấtnhiều.”Rốt cuộc, trongphiđội tấncôngthường thấycủa Israel, khoảng90%máybaymang theoomvàđượcphâncôngmụctiêu.TrongphicơtấncôngcủaHoaKỳ,chỉcócácmáybaychiếnđấucơsaucùngmangbom.

TronghệthốngIsrael,mỗiphicôngđềuphảinắmvữngkhôngchỉmụctiêucủamìnhmàcảnhữngmụctiêukháctrongcácđộihìnhriêngbiệt.“Chẳnghạn,nếumộtmáybaybị bắnhạ, vàhaimáybay tách rađể tìmkiếmphicông bị rơi hay để tham gia vào trận đánh không đối không... những phicôngcònlạiphảigánhcácmụctiêucònsót,”Keinangiảithích.“Nhiệmvụcủaanhlànhưthế-đólàhệquảtấtyếu.Gầnmộtnửathờigiananhphảitấncôngvàocácmụctiêumàtrướcđóđượcgiaochongườikhác.”

SựkhácbiệtrõrệtnhấtgiữahệthốngcủahainướcbộclộkhiquânIsraelvàMỹbaycùngnhautrongnhữngcuộctậptrậnchung.Trongmộtlầntậptrận,KeinanbấtngờkhithấynhữngphicôngMỹđượcđưachomột“cẩmnangbỏtúi”minhhọanhữnghìnhthaodiễnmàphicôngdùngkhibay.“Chúngtôinhìn thấyvànói:Cáiquáigì thếnày?Làmsaoanhbiếtngườikhácsẽlàmgì?”VớiKeinan,hiệnlàmộtnhàđầutư,hệthốngcủaMỹcóvẻgiốngnhưbạnđếnsànchứngkhoánvànói:“Bấtkểthị trườngcórasao, tôivẫnmuavào.”

Tưduyđanhiệmtạoramộtmôitrườngmàtrongđócácchứcdanh-vàsựphânchianhiệmvụcụthểcùngvớinó-khôngcónhiềuýnghĩa.Đólàđiều

mà Doug Wood nhận thấy khi quyết định chuyển từ Hollywood sangJerusalem:“Ởđâythậtthích,vìcáchãngphimHollywoodthườngbảorằngbạncầnmộtgiámđốcdựánvàmộtđiềuphốiviênsảnxuấthoặcmộtchuyênviênphụ trách lay-out.Cònở Israelcácchứcdanh thựcsựchỉ là thứ trừutượng,bởi chúngcó thểhoánđổi chonhau theonhiều cáchvàmộtngườithườnglàmnhiềuhơnmộtviệc.”

“Chẳnghạn,”anhnói,“chúngtôicómộtgãtrongđộiCG,mộtđộidùngmáytínhtạorahìnhảnh,nhưnganhchàngcũnglàmcácmẫunhânvật3Dbằngđấtsét.Vàrồikhichúngtôiđangquaymộtcảnh,thìanhtathốtramộtcâurấthàihướcchođoạnkếtcủacảnhbamươigiâymàchúngtôiđanglàm.Vàtôithíchdòngđóđếnnỗitôiđãviếtlạikịchbảnvàchonóvào.ThếlàgãCGấyđãvượtquabứctườngkỷluậtvàmạohiểmbướcchânvàonghềdựngmôhìnhvàviếtkịchbản.”

ỞMỹ,ngườitagọikiểulấnsânnàybằngthuậtngữmashup,tứclàhỗnhợp.Bản thân thuật ngữ này đã biến đổi nhanh chóng và tiếp thu thêm nhiềunghĩamới.Banđầunóchỉviệcgộphaihaynhiềubàihátthànhmộtbài,rồinóhàmýcảviệckếthợp trongmảngdựngvideovàkỹ thuật số,haymộtứng dụng Web thu thập dữ liệu từ các trang khác - chẳng hạnHousingMap.com, hiển thị bằng đồ họa các quảng cáo cho thuê nhà trênGoogleMaps.Theo cách nhìn của chúng tôi,một “mashup” có thể quyềnnăngkhisựsángtạođượcsinhratừsựkếthợpcáccôngnghệkhácbiệtvàkỷluật.

Những công ty áp dụng phương pháp “mashup” phổ biến nhất ở Israelthường tập trung trongngành thiếtbịy tếvàcôngnghệ sinhhọc,nơibạnthấycáckỹsưhầmgióvàcácbácsỹhợptácvớinhauđểlàmramộtthiếtbịcókíchcỡbằngthẻtíndụngcóthểkhiếnđộngtáctiêmtrởthànhdĩvãng.Hoặcbạnthấymộtcôngty(nơisángchếratếbàobeta,sợiquanghọc,vàtảotừCôngviênquốcgiaYellowstone)tạoramộtláláchnhântạocấyghépđược-đểđiềutrịbệnhtiểuđường.Rồicómộtdựánmớikhởiđộng,xoayquanhviênthuốccóthểtruyềntảihìnhảnhtừbêntrongruộtcủabạnbằngcôngnghệquanghọcvốnchỉđượcdùngchomũidẫnđườngcủatênlửa.

GavrieltừnglànhànghiêncứutênlửachoRafael,mộttrongnhữngnhàsảnxuất vũ khí chính choquânđội Israel.Anh ta chuyênvề các thiết bị điệnquangtinhvichophéptênlửa“nhìnthấy”mụctiêu.Tênlửacóthểkhôngphảilànơiđầutiênđểngườitatìmkiếmcôngnghệyhọc,nhưngIddanđã

cómộtý tưởngmới lạ:Anhta tíchhợpcôngnghệ thunhỏmớinhấtdùngtrongtênlửađểpháttriểnmộtloạimáyảnhgóigọntrongviênthuốccóthểtruyềntảihìnhảnhtừbêntrongcơthểngười.

Nhiềungườibảovớianhlàkhôngthểnhétmộtmáyghihình,máyphát,cácnguồnphátsánghaynănglượngvàotrongmộtviênthuốcmàbấtcứaicũngcó thể nuốt. Iddanvẫn kiên quyết, có lúc cònđến siêu thịmuagà về nhàkiểm chứng xemmẫu thuốc ấy có thể truyền quamô tế bào loài vật haykhông.Anhgâydựngmộtcôngtysảnxuấtloạimáyảnhtobằngviênthuốc,tứcPillCams,vàđặttêncôngtylàGivenImaging.

Năm2001,GivenImagingtrởthànhcôngtyđầutiêntrênthếgiớiđượccổphầnhóaởPhốWallsauvụtấncôngngày11tháng9.Đếnnăm2004,sáunămsaukhithànhlập,GivenImagingđãbán100nghìnviênPillCams.Đầunăm2007,côngtyđạtmốc500nghìnviênPillCams,vàcuốinăm2007đãbánđượcgần700nghìnviên.

Đếnhômnay,thếhệmớinhấtcủaPillCamscóthểtruyềntảimàkhônggâyđauđớn18hìnhchụpmộtgiây,suốthànggiờ,từsâutrongruộtcủangườibệnh.Bácsỹcóthểtheodõihìnhảnhđượcquaytrongthờigianthực,ởngaytrongphònghayphíabênkiađịacầu.Thịtrườngvẫncònrấtrộnglớnvàđãthuhútcácđốithủcạnhtranhkhónhằn;ngườikhổnglồOlympuscũngđangchếtạomáyảnhcủahọtrongmộtviênthuốc.Cáccôngtykhácnhảyvàothịtrườngnàycũnglàchuyệnbìnhthường,vìchỉtínhriêngởMỹcácbệnhvềđườngruộtlànguyênnhâncủahơn30triệulượtngườiđếncácphòngkhám.

CâuchuyệncủaGivenIkhôngchỉlàchuyểngiaocôngnghệtừquânsựsanglĩnh vực dân sự, hay vềmột doanh nhân xuất thân từmột công ty lớn vềcôngnghệquốcphòng.Nólàmộtvídụcủa“mashup”trongcôngnghệ,vềngườikếthợpkhôngchỉcáclĩnhvựcriênglẻcủatênlửavàyhọc,màcònđanghợpnhấtmộtchuỗicáccôngnghệ-từquanghọc,điệntừ,pin,truyềntảidữliệukhôngdây,đếnphầnmềm,đểhỗtrợcácbácsĩphântíchnhữnghìnhảnhhọnhìnthấy.Nhữngkiểu“mashup”nàylàchénthánhcủasángtạocôngnghệ.Thậtra,mộtnghiêncứumớiđâycủaĐạihọcTelAvivđãchothấycácbằngsángchếcủaIsraelkhácvớibằngsángchếkháctrêntoàncầuvìhọviệndẫnsốlượngnhiềunhấtvàtậphợpđadạngnhấtcácbằngsángchếtrướcđấy.

Mộttrongnhững“mashup”nhưvậylàCompugen,mộtcôngtyđãlàmcầu

nốigiữaquânsựvàyhọc.Banhàđồngsánglập-ChủtịchEliMintz,GiámđốccôngnghệSimchonFaigler,vàGiámđốcphầnmềmAmirNatan -đãgặpnhautrongchươngtrìnhTalpiotdanhtiếngcủaquânđộiIsrael.MộtcựuhọcviênTalpiotkhácởCompugen,LiorMa’ayan,nóirằng25trongsố60nhàtoánhọcđãgianhậpcôngtynhờvàocácmốiquanhệtừtrongquânđộicủahọ.

ỞquânđộiIsrael,MintzđãtạorathuậttoángiúpsànglọcquahàngtệpdữliệutìnhbáođểtìmranhữngmỏvàngrấtquantrọngchonhữngthànhcôngcủaIsraeltrongviệctruytìmcácmạnglướikhủngbố.Khivợanh,mộtnhàditruyềnhọc,môtảcácvấnđềmàgiớichuyênmôncủacôgặpphảitrongviệcsànglọcquađốngdữliệuditruyềnkhổnglồ,Mintznghĩlàanhcóthểtìmđượccáchlàmtốthơn.

Mintzvàcáccộngsựcủamìnhtiếnhànhmộtcuộccáchmạnghóaquytrìnhsắp xếp chuỗi gen. Tập đoàn Marck mua bộ sắp xếp dãy đầu tiên củaCompugennăm1994,một năm saukhi công ty được thành lậpvà rất lâutrướckhibộgenngườiđượcgiảimãthànhcông.Songđâymớichỉlàkhởiđầu.Năm2005,Compugenchuyểnđổimôhìnhkinhdoanhvàchuyểnsanglĩnhvựcnghiêncứuvàpháttriểnthuốc,họsửdụngcáckỹthuậtkhácnhautừcáchãngđangchiphốingànhcôngnghiệpdượcphẩm.

Kếthợptoánhọc,sinhhọc,khoahọcmáytínhvàhóahữucơ,Compugenđãđi tiênphong trongviệcphát triển thuốc“dựbáo”.Thayvìkiểm trahàngnghìnhợpchất,hyvọngtìmđượccáigìđócóthể“dùngđược”,chiếnlượccủaCompugenlàbắtđầuởcấpđộgenvàpháttriểnthuốcdựatrênviệccácgenbiểuhiệnthếnàoquaviệcsảnxuấtprotein.

MặtquantrọngtrongcáchtiếpcậncủaCompugenlàsựkếthợplạlùnggiữacác phòng thí nghiệm “khô” (mang tính lý thuyết) và “ướt” (vềmặt sinhhọc).“ThửtưởngtượnglàmviệcvớiBigPharmaởnướcngoàihaymộtkhuvựckhác củađất nước,”AlonAmiPhóChủ tịchphụ trách lĩnhvực côngnghệcủaCompugen,giảithích.“Sựliênlạcmàanhmongđợisẽchậmhơnnhiềunếunhưanhkhôngcócácnhàsinhhọcvàtoánhọclàmviệcvớinhautrêncùngtầnglầu,theođúngnghĩađen,đểbànbạcxemnênthửnghiệmcái

gì,thửnghiệmthếnào,vàđưaracácmôhình.”[156]

Công ty lớn nhất Israel, Teva, nằm trong ngành dược, tương tự như

Compugenvàmột số công tymớiở Israel (ngày càngnhiều công tykhởinghiệpởIsraelthamgiavàothiếtbịytế)cũngliênquanđếnviệcđưathuốcvào cơ thể. Lĩnh vực này dường như phù hợp với thiên hướng tư duy đangànhnghềcủangườiIsrael,cũngnhưtínhcáchthiếukiênnhẫncủahọ-bởiviệcpháttriểnthuốcmấtrấtnhiềuthờigian.

Mộtcôngtycũngdựavàophươngpháp“mashup”nhưvậylàAespironics.Họpháttriểnmộtốnghítthuốccókíchthướcvàhìnhdángnhưmộtthẻtíndụngbaogồmcảtua-bingióchạynhờhơithở.Vấnđềvớirấtnhiềuốnghítnằmởchỗviệcchếtạochúngrấtkhókhănvàtốnkém.Phảitìmracáchđểxịtthuốchiệuquảquamộtlướikimloại.Thêmnữa,quátrìnhnàyphảiđượctínhtoánthờigianchuẩnxácvớihơithởngườibệnhđểtốiđahóavàđiềutiếtlượngthuốchấpthụvàophổi.

DườngnhưAespironicsđãgiảiquyếtđượctấtcảvấnđềnàycùngmộtlúc.Bên trong chiếc “thẻ tín dụng” làmột chân vịt giống như cánh quạt, hoạtđộngnhờ luồngkhôngkhíkhibệnhnhânhítvào từgóc thẻ.Khi chânvịtquay, nó rải thuốc lênmặt lưới, từ đó thổi thuốc ra khỏi lưới và bay vàokhôngkhítheocáchthứcđượctínhtoántrước.Vìcánhquạtchỉhoạtđộngkhingườidùnghítvào,nênnótựđộngđẩythuốcvàophổibệnhnhân.

Sắpxếpchúnglạivớinhauđòihỏisựkếthợpphichínhthốngcủanhiềukỹnăng và kỹ thuật. Bên cạnh các chuyên gia về ống hít, đội ngũ củaAespironicscònbaogồmDanAdler,chuyênvềthiếtkếtua-binkhívàđộngcơmáybay.ÔnglàgiáosưởTechnion,TrườngCaohọcHảiquânMỹ,vàlànhà tư vấn cho các công ty nhưGeneral Dynamics, Pratt &Whitney, vàMcdonnellDouglas.

Việcphốitrộntênlửavàthuốc,máybayvàốnghítngheđãđủlạlùngrồi,nhưngkiện tướngmashup thựcsựphải làYossiGross.SinhraởIsraelvàđượcđàotạovềkỹthuậthàngkhôngởTechnion,GrosslàmviệcchohãngIsraelAircraftIndustriesbảynămtrướckhixinnghỉđểtheođuổinhữngnỗlựckinhdoanhriêng.

RutiAloncủahãngđầutưmạohiểmPitango,đãđầutưvàosáutrongmườibảycôngtykhởinghiệpcủaGross,lýgiảirằngcáchtiếpcậnđangànhcủaanhấylàchìakhóacủathànhcông.“Anhđượcđàotạovềkỹsưhàngkhôngvàđiệntử.Anhấycũnghiểubiếtnhiềuvềvậtlý,dòngchảyvàhuyếtáp,vànhữngkiếnthứcnàyrấthữuíchkhitasuynghĩvềcácthiếtbịcầnđượccấy

vàocơthểngười”.“Thêmnữa”,Alonnhắc,“anhấyquenbiếtrấtnhiềubác

sỹ”[157].

MộtsốcôngtycủaGrosskếthợpcáccôngnghệcựckỳđadạngđếnnỗihọtiếngầnđếnranhgiớicủakhoahọcviễntưởng.Chẳnghạn,Beta-O2làmộtcông tykhởinghiệp làmvề“bể lọcsinhhọc”có thểđượccấyđể thay thếtuyếntụybịkhiếmkhuyếtcủacácbệnhnhântiểuđường.Nhữngbệnhnhânnàymắcphảichứngrốiloạnkhiếnchocáctếbàobetacủahọngừngsảnsinhinsulin.Cấyghéptếbàobetacóthểđánhlừađiềunày,nhưngngaycảkhicơthể không đào thải chúng, chúng cũng không thể sống sót nếu không cónguồncungcấpô-xy.

GiiphápcủaGrosslàtạoramộtmôitrườngvimôkhépkínvàđộclập,chứaloại tảo sản sinh ô-xy từ nhữngmạch nước phun ởCông viên công nghệYellowstone.Bởiloạitảonàycầnánhsángđểsống,mộtnguồnsángbằngsợiquanghọcđượcgắntrongthiếtbịnhỏbằngchiếcmáyđiềuhòanhịptimnày.Cáctếbàobetahấpthụô-xyvàsảnsinhracarbondioxide;còntảothìngượclại,tạoramộthệsinhtháithunhỏkhépkín.Toànbộbểlọcsinhhọcnàyđượcthiếtkếđểcấydướidatrongvòngmườilămphút,điềutrịngoạitrúvàđượcthaythếmỗinămmộtlần.

Kếthợptảođịanhiệt,sợiquanghọc,vàtếbàobetađểchữabệnhtiểuđườnglà tiêubiểuchophươngpháp tiếpcậnđacôngnghệcủaGross.Một trongnhữngcôngtykhởinghiệpkháccủaông,TransPharmaMedical,kếthợphaisángkiếnkhácnhau:Dùngxungđộngsóngvôtuyến(RF)đểtạoracáckênhsiêunhỏtạmthờixuyênquada,vàpháttriểnmiếngđắpthuốcbộtđầutiêntrênthếgiới.“Nólàmộtthiếtbịnhỏ,”Grossgiảithích,“giốngnhưmộtđiệnthoạidiđộng,bạnápvàodatrongmộtgiây.Nóbàomòntếbàobằngsóngvôtuyến,tạorahàngtrămkênhsiêunhỏtrongda.Rồichúngtôiápmiếngđắpbột lên, khôngphảimiếngđắp thông thường.Hầuhếtmiếngđắp đềudùnggelhoặcchấtdính.Chúngtôiinthuốclênmiếngđắp,vàlàmkhô.Khichúng tôiápmiếngđắp lênda,mộtchấtdịch lỏng từ từchảyra từkẽcáckênhsiêunhỏvàkéochấtbộtkhôlại(đượclàmráovàlàmlạnh)từmiếngđắpdướida.”

Grosschorằngthiếtbịnàygiảiquyếtđượcmộttrongnhữngvấnđềnangiảinhấtcủaviệctiêmthuốc:Làmsaođưanhữngphântửlớn,nhưprotein,qualớbiểubìmàkhôngcầnphảitiêm.Nhữngsảnphẩmđầutiênsẽđưahóc-môn

tăngtrưởngvàmộtloạithuốctrịloãngxươngvàocơthểngười;cácmiếngđắpđểcungcấpinsulinvàcácloạithuốckhác,hóc-mônvàphântử-hầuhếtchúngđượcđưavàobằngcáchtiêm-đangđượcthựchiện.

Thiênhướngcủangười Israel trongnhững“mashup”về côngnghệkhôngchỉ là tính ham hiểu biết; nó làmột đặc điểm văn hóa nằm trong cốt tuỷkhiếnIsraelcónhiềucáchtânnhưvậy.MộtsảnphẩmcónềntảngđangànhmàngườiIsraelthườngkếthợpcáckinhnghiệmquânsựvàdânsựcủahọ.Đócũnglàmộtcáchnghĩđãsảnsinhranhữnggiảiphápđặcbiệtsángtạovàmởracácngànhcôngnghiệpmớiđầytiềmnăng,vàcáctiếnbộ“độtphá”trong công nghệ.Nó làmột cách suy nghĩ tự do, khó có thể tưởng tượngtrongcácxãhộicónềnvănhóacứngnhắc,baogồmcảnhữngnướcdườngnhưđangởgiaiđoạncựcthịnhvềpháttriểnthươngmại.

Chương13:ThếlưỡngnancủaSheikh

Tươnglaicủakhuvựcsẽphụthuộcvàoviệcchúngtadạynhữngngườitrẻcáchthứcđểchúngbướcrathếgiới

vàtạodựngcôngty.

-FADIGHANDOUR-

Xuất thân củaErelMargalit thường sẽ không dự báomột tương lai trongngành đầu tư mạo hiểm. Anh sinh ra ở một nông trang, chiến đấu tạiLebanonnăm1982vớitưcáchlàbinhlínhcủaquânđộiIsrael,họctoánvàtriếthọctạiđạihọcHebrewởJerusalem,vàtheođuổihọcvịtiếnsĩtriếthọcởđạihọcColumbia,Mỹ.Luậnvănanhviếtlàvềkhíchấtcủacácnhàlãnhđạotronglịchsử-anhcoihọnhưcác“nhàlãnhđạokhởinghiệp”-nhữngngườitácđộngsâusắcđếnsựpháttriểncủaquốcgia,thậmchícảcácnềnvănminh(anhchọnWinstonChurchillvàDavidBen-Gurionlàmhìnhmẫu).

Sauđó,anh làmviệcchoTeddyKollek,Thị trưởngcủaJerusalem từnăm1965đến1993.TrướckhiKollekthấtbạitrongcuộcbầucửđịaphươngnăm1993,MargalitđãđềramộtýtưởngkhuyếnkhíchcáccôngtykhởinghiệpởJerusalem,lúcấycũngnhưbâygiờ,đangchậtvậtgiữchânnhữngngườitrẻđể họ không sang thành phố Tel Aviv, thủ phủ kinh doanh sôi động củaIsrael.KhiKollek đi khỏi,Margalit quyết định tự thực hiện kế hoạch củamình,nhưngtrongkhuvựctưnhân.Anhđặttênchoquỹđầutưmạohiểmmớimở củamình là JerusalemVenture Partners (JVP), với nguồn vốn từchươngtrìnhYozma

Kể từ khi anh thành lập JVPnăm1994,Margalit đã huyđộngđược hàngtrămtriệuUSDtừTelecomSAởPháp, InfineonTechnologiesAGởĐức,cũngnhưReuters,Boeing,đạihọcColumbia,MITvàChínhphủSingapore.Anhđãhậu thuẫnchohàngchụccông ty,phầnnhiều trong sốđóđãpháthànhcổphiếuracôngchúng(IPO)hoặcđượccáctậpđoànquốctếmualại,tạorakhoảnlợinhuậnkhổnglồ.JVPđãđứngsauPowerDsine,Fundtech,vàJacada, hiện nay tất cả đều được niêm yết trên sànNASDAQ.Một trongnhững thành công lớn của nó là Chromatis Networks, một công tymạng

quanghọc,đượcbánchoLucentvớigiá4,5tỷUSD.

Năm 2007, tạp chí Forbes xếpMargalit ở hạng 69 trên danh sáchMidas“nhữngnhàđầu tưmạohiểmxuấtsắcnhất thếgiới”.Anh làmột trongbangườiIsraelcómặttrongdanhsáchmộttrămnày,vốnhầuhếtlàngườiMỹ.

Song, đóng góp củaMargalit cho Israel còn vượt ra ngoài lĩnh vực kinhdoanh.Anhđangđầutưmộtlượnglớntàisảncánhân-cũngnhưhiểubiếtkinhdoanhcủamình-để làmhồisinhnềnnghệthuậtcủaJerusalem.Anhcho ra đờiMaabada, phòng “thí nghiệm” nghệ thuật trình diễn Jerusalem,hiệnđangdẫnđầutrongliênkếtgiữacôngnghệvànghệthuật;lầnđầutiêntrênthếgiớimangcácnghệsỹvàcáckỹsưcôngnghệđếnvớinhau.

Bêncạnhrạphátphi lợinhuậnmàanhthànhlập,vốnđượcxâytrongmộtnhàkhobỏhoang,Margalitđãbiếnmộtnhàinthànhtrụsởcủamộtcôngtysảnxuấthoạthìnhđầytiềmnăng,AnimationLab,nhằmcạnhtranhvớiPixarvàcácđốithủkháctrongngànhsảnxuấtphimhoạthình.

Jerusalemcólẽlànơicuốicùngđểxâymộtphimtrườngđẳngcấpquốctế.Là trung tâm của ba tôn giáo độc thần, thành phố cổ Jerusalem khác vớiHollywoodmàngườitacóthểtưởngtượng.LàmphimkhôngphảichuyênmôncủangườiIsrael,mặcdùnhữngbộphimIsraelgầnđâyđãđượctrìnhchiếunhiềutrongcácliênhoanphimquốctế.VấnđềphứctạpkháclàtrungtâmnghệthuậtcủaIsraeltậptrungởTelAvivnontrẻthayvìJerusalem,nơiđược biết đến nhờmột lượng lớn thánh tích, khách du lịch và văn phòngchínhphủ.NhưngtầmnhìncủaMargalit- tạodựngcáccôngty,việclàm,ngành nghề, đầu ra cho sự sáng tạo - cũng chính là tầm nhìn cụ thể choJerusalem.

Sựgắnkếtvănhóacó thểchính làmấuchốtcho thànhcôngcủacáccụmkinhtế,trongđóngànhcôngnghiệpcôngnghệcaocủaIsraellàmộttrườnghợp điển hình. Tác giả của khái niệm này, giáo sưMichael Porter thuộctrườngKinhdoanhHarvard,môtảcụmlàmộtmôhìnhđộcnhấtchosựpháttriểnkinh tếvìnódựa trên“sự tập trungvềđịa lý”giữacácđịnhchế liênquanđếnnhau-cácdoanhnghiệp,cơquanchínhphủtrườngđạihọc-trong

mộtlĩnhvựccụthể[158].Cáccụmgiúpcáccộngđồngpháttriểntheocấpsốnhânbởinhữngngườisốngvàlàmviệcbêntrongcụmđềukếtnốivớinhautheocáchnàođó.

Mộtvídụ, theoPorter, là“cụmrượuvang”ởmiềnbắcCalifornia,cóđếnhàngtrămnhàmáyrượuvàhàngnghìnngườitrồngnhođộclập.Ởđócũngcónhữngnhàcungcấpnho,nhàsảnxuấtthiếtbịtướitiêuvàtrangthiếtbịthuhoạch,nhàsảnxuấtthùngrượu,nhàthiếtkếnhãnchai;chưakểđếntoànbộngànhcôngnghiệptruyềnthôngởđịaphương,vớicáccôngtyquảngcáovàcácấnphẩmthươngmạirượuvang.TrườngđạihọcCaliforniaởDavis,cũnggầnkhuvựcnày,cóchươngtrìnhđàotạotrồngnhovàkhoarượunhonổitiếngthếgiới.HọcviệnRượunhonằmởphíanam,tạiSanFrancisco,vàcơquanlậpphápCalifornia,tạiSaramentogầnđó,cónhữngủybanđặcbiệtliênquanđếnngànhrượuvang.Cáccấutrúccộngđồngtươngtựcũnghiệndiện trên khắp thế giới: Cụm thời trang ở Ý, cụm công nghệ sinh học ởBoston,cụmphimảnhHollywood,cụmPhốWallởNewYork,vàcụmcôngnghệởmiềnBắcCalifornia.

Porterlậpluậnrằngmộtnơitậptrungđôngđúcnhữngngườilàmtrongcùngmộtngành,cùngnóivềmộtngànhsẽchophépcáccôngtytiếpcậnhiệuquảhơnvớinhânviên,nhàcungcấpvànhữngthôngtinchuyênbiệt.Mộtcụmkhôngchỉ tồntạiởmôitrườnglàmviệc;nócònlàmộtphầncủađờisốngthườngngày,baogồmsựtươngtácgiữabạnbèởcửahàng

càphêđịaphương,khihọđóncontừtrường,vàtạinhàthờ.Cácmốiquanhệcộngđồngtrởthànhmốiquanhệlàmănvàngượclại.

NhưPorternói, thứ“keoxãhội”gắnmộtcụm lạivớinhaucũng tạođiềukiệnchoviệctiếpcậnnguồnthôngtinthiếtyếuđượcdễdàng.Ôngnhậnxét,mộtcụmphảiđượcxâydựngxungquanh“cácmốiquanhệcánhân,gặpgỡtrực tiếp,ý thứcvềmốiquan tâmchung,vàvị thếcủangười trongcuộc”.ĐiềunàygiốngnhưYossiVardimôtả:ỞIsrael“mọingườiđềubiếtnhauvàcómứcđộminhbạchrấtcao”.

MargalitsẽchỉrarằngIsraelcósựphatrộnchínhxáccácđiềukiệnđểtạoramộtcụmkiểunhưthế-vàđiềunàyrấthiếm.Songtrênhết,nhữngnỗlựcđểtạoracáccụmkhôngphải lúcnàocũngthànhcông.LấyDubai làmvídụ.NếuđếnDubaiđểtìmmộtngườitươngtựnhưErelMargalit,ngườitanghĩđếnMohammedAlGergawi.AlGergawilàChủtịchkiêmCEOcủaDubaiHolding, một trong những công ty lớn thuộc quyền sở hữu của Sheikh.MohammedbinRashidAlMaktoum,người lãnhđạoDubai (cũng làTBộtrưởngQuốcphòngcủaCác tiểuVươngquốcẢ-rậpThốngnhất).Thật ra,

SheikhMohammedchínhlàChủtịch“TậpđoànDubai”.KhôngcósựkhácbiệtgiữatàichínhcôngcủaDubaivàtàisảncánhâncủaSheikh.

AlGergawibỗngtrởnênđángchúýkhivàonăm1997ôngđếngặpSheikhMohammedtrongmajlis,mộtdiễnđànchongườidânbìnhthườngđếngặpSheikh-nógiốngnhưmộtphiênbảnẢ-rậpcủamộtcuộctiếpdân,chỉíttínhtương tác hơn. Trong cuộc gặp gỡ, Sheikh Mohammed chỉ tay vào Al

Gergawivàtuyênbố,“Tôibiếtanhvàanhsẽtiếnxa”[159].

Hóaravàithángtrướcđó,AlGergawi,khicònlàmộtviênchứcchínhphủhạng trung, đã đượcmột trong những “ngườimua sắmbí ẩn” củaSheikhMohammedđiểmmặt-nghềcủahọlàlùngsụctrongcảvươngquốcđểtìmracácnhàlãnhđạokinhdoanhtiềmnăng.Ngaysaucuộcgặpởmajlis,AlGergawinhanhchóngbướcvàoconđườngthăngtiếnđểtrởthànhquảnlýmộttrongbacôngtychínhcủaSheikh.NhữngngườikháctrongchínhphủDubainóivớichúngtôirằngAlGergawiđượcchọnlựabởihọđánhgiáanhlànhàquảnlýcó tài -anhcóthể thựchiệnrất tốtcáckếhoạchmàkhôngtháchthứctầmnhìncủangườilãnhđạo.

HệthốngkinhtếcủaDubaiphầnlớndựatrênchếđộbảohộ,đểduytrìtìnhtrạngthuầnphụccủacưdânđịaphương(chỉ15%trongsố1,4triệungườicưtrúởDubailàngườiEmirati).GiốngnhưSingapore,đólàmộtxãhộicựckỳcótrậttự,vàkhônghềcóchỗchosựphảnđối-ngaycảnhữngcuộcphảnđốiônhòa - trướcchínhphủ.Nhiềunhàsáng lập tổchứcnhânquyềnđầutiêncủaDubaicũnglànhânviênchínhphủvàlệthuộcvàotínhhàophóngcủaSheikhMohammed.

Quyềntựdongônluậnđượchiếnpháp“bảođảm”,nhưngkhôngbaogồmviệcchỉ tríchchínhphủhaybấtcứđiềugìđượccoi làcôngkíchđạoHồi.Khinóiđếntínhminhbạchcủachínhphủ,đặcbiệtlàliênquanđếnkinhtế,xuthếđangđitheohướngsailầm.Mộtluậttruyềnthôngmớiquyđịnh,tộilàmtổnhạiđếnthanhdanhhaynềnkinhtếcủaUAEphảichịumứcphạtlênđếnmộttriệudirham(tươngđương270nghìnUSD).Chínhphủduytrìmộtdanhsáchcáctrangwebbịcấmtruycập;lệnhcấmđượcápđặtbởihệthốngkiểmduyệtInternetcủanhànước(ngườidùngkhôngkếtnối trực tiếpđếntrangwebmàphảiquamộtmáychủ(docơquanviễnthôngđộcquyềncủanhànướckiểmsoát).TheolệnhtẩychaycủacácquốcgiatrongkhốiẢ-rập,cả du khách lẫn người dân đều không thể gọi đến Israel từ đường dây cố

địnhhayđiệnthoạidiđộng:Mãquốcgia972củanướcnàyđãbịchặ

SheikhMuhammedmớiđâyđãrasắclệnhđểngườicontrai25tuổicủaông,SheikhHamdan,sẽtrởthànhtháitử;ngườiconthứvàemtraiôngđượcbổnhiệmlàmhoàngthân.SẽkhôngcócáchnàochomộtngườiEmiratitươngđươngvớiErelMargalitcóthểgiữmộtvaitròlãnhđạocaocấptrongchínhphủ hay làm công chức nhà nước. Bản thân Mohammed Al Gergawi đãthuộcnhómthiểusố210nghìnngườiEmiratitrêntoànđấtnước,vàchỉcónhữngngườitrongphạmvigiớihạnnàylàđủđiềukiệnđểđượcbổnhiệmvàonhữngvịtrícaocấpcủachínhphủhoặcquảnlýcáccôngtycủaSheikh.

Bênngoàigiớilãnhđạochínhthức,Dubaicònmởcửachongườingoàiđếnlậpdoanhnghiệp,nơinàyđãcólịchsửhàngthếkỷlàđầumốithươngmạichomọi thứ từngọc traiđếnvảidệt.Cụnội củaSheikhMohammed từngtuyênbốthànhcôngcủaônglàmộtcảngmiễnthuếvàogiaiđoạnđầuthếkỷXX.ÔngmuốnthuhútcácthươngnhânIranvàẤnĐộ.

Vào thập niên 70, cha của Sheikh Mohammed, Rashid bin Saeed AlMaktoum, ra lệnh nạo vét kênh đàoDubai và xây dựngmột trong nhữngcảngnhântạolớnnhấthànhtinhtạiJebelAli,cáchDubai22dặmvềphíaTâyNam.Năm1979,JebelAlitrởthànhcảnglớnnhấtTrungĐông,vàtheomột số chuyên gia, có thể xếp hạng cạnhVạnLýTrườngThànhởTrungQuốcvàđậpHoovernhưbacôngtrìnhnhântạoduynhấtquansátđượctừngoàikhônggian.JebelAlihiệntạilàtrungtâmtáixuấtquantrọngthứbathếgiới(sauHongKongvàSingapore).

Với Rashid, việc đẩymạnh tự do thươngmại dựa trên thực tế rằng suốinguồnkinhtếcủaDubaisẽcạnkiệt.Vớitrữlượngdầuvàkhíchỉbằng0,5%khuvựcAbuDhabigầnkề,vàthậmchícònthấphơn0,5%nếusovớiẢ-rậpXê-út, trữ lượng của Dubai có thể cạn kiệt trong năm 2010. Như SheikhRashid từng tuyênbốmột câunổi tiếng, “Ôngnội tôi cưỡi lạcđà, cha tôicưỡi lạc đà, tôi láiMercedes, con tôi lái LandRover, con nó sẽ lái LandRover,nhưngcháucủanósẽlạicưỡilạcđà.”

Bêncạnhviệctạoramộtcảngbiểnđẳngcấpthếgiới,ShikhRashidcònthiếtlậpmộtkhuvựcbuônbán tựdođầu tiênởTrungĐông, chophépnhữngngườinướcngoàihồihương100%vốnvàlợinhuậncủahọvàchophépsởhữu tài sản100%vốnnướcngoài.Điềunàygiúp tránhđượcyêu cầu củaUAEvànhiềunước trong thếgiớiẢ-rập là tấtcảcáccông tyđềuphảido

ngườitrongnướcsởhữu.

ThếhệtiếptheocủagiađìnhHoàngtộc-điđầulàSheikhMohammed-đãđẩymôhìnhbuônbántựdođixahơn,vớiviệctạoranhữngcôngviênkinhdoanhdànhriêngchocácngànhcôngnghiệpcụthể.CôngviênđầutiênlàDubai Internet City (DIC), được thiết kế với s của Arthur Andersen vàMcKinsey&Company.

DICmang lạimột trụ sở lý tưởngchobất cứcông tycôngnghệnàokinhdoanhởTrungĐông,ở tiểu lụcđịaẤnĐộ,châuPhi,haycácnước thuộcLiênXôcũ-tómlạilàmộtthịtrườngtiềmnăngvới1.8tỷngườivớitổngGDPlà1.6nghìntỷUSD.Ngaylậptứcđãcó180côngtyđăngkýthuê,baogồmMicrosoft,Oracle,HP, IBM,Compag,Dell,Siemens,Canon,Logica,vàSonyEricsson.

Trongmộtýnghĩanàođó,DICrõ ràng làmột thànhcôngđángghinhận:Năm2006,mộtphầntưtrongsố500côngtyhàngđầuthếgiớiđãhiệndiệnởDubai.Dubaiđãcốgắngtáilậplạicâuchuyệnthànhcôngđó,bằngcáchxâydựngDubaiHealthcareCity,DubaiBiotechnologyandResearchPark,Dubai Industrial City, Dubai Knowledge Village, Dubai Studio City, vàDubaiMedia City (nơi Reuters, CNN, Sony, Bertelsmann, CNBC,MBC,ĐàiPhátthanhẢ-rập,vàcáccôngtytruyềnthôngkhácđềucómặt).

GiámđốcTiếp thịcủaDIC,WadiAhmed,mộtngườiAnhgốcẢ-rập,giảithích, “Chúng tôiđãbiến lý thuyết (cụm)củaPorter thànhhiện thực.Nếubạnđưa tất cảcông tyởcùngphânkhúc lạivớinhau... cơhội thànhhiệnthực.Đólàsựxâydựngmạnglướitrongđờithực.Nóđưasựtíchhợpđếnvớinhữngngườipháttriểnphầnmềm.Cụmcủachúngtôibaogồm600côngtylàmviệccùngnhautrongbánkínhhaicâysố...ThunglũngSiliconcũngcónhữngđiểmtươngtựnhưngnólàmộtkhuvực,khôngphảimộtthựcthể

đượcquảnlýđộclập.”[160]

Quảthực,Dubaibanđầuđãcótốcđộtăngtrưởngấntượngvàtrởthànhmộtđiểmnútthươngmạiquantrọngchỉtrongthờigianngắn.SongkhôngbaogiờcóthểsosánhgiữasốlượngcôngtykhởinghiệpởIsraelvớiDubai,haytổngsốquỹđầutưmạohiểmmàDubaiđãthuhútsovớiIsrael,đólàchưakể đến số lượng các phátminh và bằng sáng chếmới.Vậy điều gì khiếnIsraelvàDubaikhácbiệtnhưvậy?

Tìm hiểu sâu hơn những gì đang diễn ra, chẳng hạn ở Internet City củaDubai, câu trả lời sẽ dầnxuất hiện.ỞDIC, bạn sẽ không tìm thấybất cứcôngtynàodựavàochươngtrìnhR&Dhaysựsángtạolàmnềntảng.Dubaimởcửachocáccôngtytoàncầutântiến,vànhiềucôngtyđãđổbộvàođây.Songhọđếnlàđểnhânrộngnhữngsángtạođượclàmởđâuđótớimộtthịtrườngkhuvựcriêngbiệt.Bởivậy,Dubaikhôngtạorabấtcứcụmcáchtânpháttriểnmạnhmẽnào;thayvàođó,họxâydựngnhữngtrungtâmdịchvụlớnvàthànhcông.VìthếkhiMohammedAlGerwagiđượcSheikhchọnđểthúcđẩyđiềuthầnkỳcủanềnkinhtếởDubaithìnhiệmvụcủaanhlàpháttriểnvàquảnlýđiềuthúvịnàychứkhôngnhấtthiếtphảitạorasựcáchtân,mạohiểm.

CâuchuyệnởIsraelthìkhác.Margalitlàmộttronghàngchụcnghìndoanhnhânnốitiếp.Khôngaichọnanhmàanhtựchọnmình.Toànbộthànhcôngcủaanhđếntừviệcxâydựngcáccôngtysángtạomócnốivàohệthốngđầutưtoàncầuvàhệthốngsinhtháicôngnghệcao,đangkhôngngừngtìmkiếmsảnphẩmvàthịtrườngmới.TrongkhicơsởvậtchấttạođiềukiệnchoquátrìnhnàyởIsraelcóthểkhôngbằngDubai,songcơsởhạtầngvănhoáởđâyđãđượcchứngminhlàmảnhđấtmàumỡhơnđểcanhtácsựsángtạo.

Ngườitacóthểtạoracụmbằngcáchđưaramộthìnhthứckinhdoanhíttốnkémhơnnhằmthuhútcácthànhviênmới,nhưngvẫnchưađủđểduytrìnó.Nếunhưchiphílàyếutốcạnhtranhduynhấtcủamộtcụm,thìcácquốcgiakhác sẽ luôn thựchiệnđiềuđóvới chi phí thấphơn.Còn cácyếu tố chấtlượng khác như:Tính gắn bó chặt chẽ của các cộng đồng trong cụm, nơinhữngthànhviênsống,làmviệcvàxâydựnggiađìnhcùngnhau-gópphầntạorasựtăngtrưởngbềnvững.Điềucốtyếulàýthứcchiasẻsựgắnbónàyvàsốphậncủamộtcụmgiúpvượtquanhữngmốithùhằntronghoạtđộngkinhdoanhhàngngày,lạikhôngphảilàthứdễgâydựng.

Hiểutheocáchđó,Dubaivấpphảinhữngchướngngạirấtlớn.Nhữngngườinướcngoài-cáctaykinhdoanhmạohiểmđếntừchâuÂuhayvịnhBaTư,haynhữnglaođộngthờivụtừNamÁvàẢ-rập-đềuthỉnhthoảngđếnđóđểkiếmtiền.Mộtkhikiếmđượctiền,họthườngsẽtrởvềnhàhoặctiếptụcvớichuyếnmạohiểmkếtiếp.HọcómộtmốiquanhệkiểugiaodịchvớiDubai;họkhôngphảimộtphần trongcộngđồnggắnkết,họkhôngchungnguồngốchaygâydựngnênđiềugìmới.Họđánhgiáchỗđứngvàthànhtựucủamìnhdựatrênnhữnggìđạtđượcởcộngđồngcủahọtạiquênhà,chứkhông

phảiởDubai.Sựgắnkết tìnhcảmvàý thứcnguồngốccủahọnằmởnơikhác.Chúngtôitinrằngđâylàtrởngạicơbảnchomộtcụmcóthểvậnhànhtoàndiện,vànócóthểlàyếutốcảntrởviệchìnhthànhmộtnềnkinhtếkinhdoanhtăngtrưởngcao.

“NếucómộtbongbóngInternetởIsrael,thìYossiVardichínhlàbongbóng

ấy.”[161]NgườinóicâunàylàSergeyBrin,nhàđồngsánglậpGoogle,khinhắcđếnvai tròhỗ trợcủaVardi trongviệc tái thiếtkhuvực Internet củaIsraeltừđốngtrotàncủavụsụpđổthịtrườngcôngnghệtoàncầunăm2000.Tên của Vardi đồng nghĩa với những công ty Internet mới thành lập củaIsrael.ÔngnổitiếngvớiICQ,mộtchươngtrìnhtròchuyệntrựctuyến(chat)trênInternetđượclậprabởingườicontraiArikVardivàbangườibạnthânkhihọmớingoàihaimươi.IsaacApplbaumởTheWestlyGroupnóirằngICQ-chươngtrìnhchatnổitiếngnhấtthếgiớimộtthời-làmộttrongsốítnhững công ty đã “làmbiến đổi công nghệmãimãi”, cùng vớiNetscape,Google,Apple,MicrosoftvàIntel.

ICQ(mộtkiểuchơichữ,nhại“Iseekyou”,nghĩalà“Tôitìmbạn”)đượcramắtvàotháng11năm1996,doVarditàitrợ.ĐâylàchươngtrìnhđầutiênchophépngườidùnghệđiềuhànhWindowsgiao tiếp trực tuyếnvớimộtngười khác. American Online (AOL) cũng sáng tạo ra chương trình chatriêngcủahọ,gọilàInstantMessenger(AIM),gầnnhưcùngmộtlúc,nhưngbanđầuchươngtrìnhcủaAOLchỉdànhchonhữngthuêbaocủamình.

Chương trình của Israel lan truyềnvới tốcđộnhanhhơnnhiều sovới sảnphẩmcủaAOL.Vàotháng6năm1997,gầnnửanămsaukhiICQrađời-khichỉcó22%giađìnhởMỹcóđườngtruycậpInternet-ICQđãcóhơnmộttriệungườidùng.Trongsáuthángsốngườidùngđãtăngvọtlên5triệu,và10 tháng sau là20 triệu.Đếncuốinăm1999, ICQđã có tổngcộng50triệu tên đăngký, trở thànhdịch vụ trực tuyếnđa quốc gia lớn nhất. ICQcũng trở thành chương trình được tải về nhiều nhất trong lịch sử củaCNET.com,với230triệulượttảivề.

Quayvềgiữanăm1998,khiICQđạtconsố12triệungườisửdụng,AOLđãmualạicôngtykhởinghiệpnàyvớigiácaonhấtkhiđóđốivớimộtcôngtycôngnghệIsrael:407triệuUSD.(Họđãkhônngoanđòi trảbằngtiềnmặtthayvìcổphiếu.)

MặcdùkhiđóIsraelđãdấnsâuvàolĩnhvựccôngnghệcao,thươngvụICQvẫnlàmộthiệntượngmangtầmquốcgia.SựkiệnnàykhíchlệnhiềungườiIsrael khác trở thành doanh nhân. Người tạo ra trào lưu ấy là một nhómhippytrẻ.PhảnứngthườngthấycủangườiIsraeltrướcmọihìnhthứcthànhcônglà:Nếuhọlàmđược,tôicóthểlàmtốthơn.Hơnnữa,thươngvụấytrởthànhnguồngốc của lòng kiêu hãnhquốc gia, giống nhưgiành được huychươngvàngtrongThếvậnhộicôngnghệcủathếgiới.Mộtnhanđềđăngtrên tờ báo địa phương tuyên bố Israel đã trở thành một “cường quốc”

Internet[162].

Vardiđầu tưvàonhữngcông ty Internetkhởinghiệpvìông tin tưởnghọ.Song việc ông tập trung vàomảng Internet, trong khi hầu hết người kháchoặcyênvịtrongcáckhuvựctruyềnthốngcủa“ngườiIsrael”,nhưtruyềnthôngvàbảomật,hoặcthamgianhữngmảngmớinóngsốt,nhưcôngnghệlàmsạchvàcôngnghệsinhhọc,khôngchỉđơnthuầndựatrênnhữngtínhtoánlợinhuận.Thứnhất,Israellàmộtcụmcủaông,vàôngýthứcđượcđịavịcủamìnhlà“ngườitrongnộibộ”củacđồngnày-mộtcộngđồngmàôngmuốnthànhcông.Vớisựgắnkếtđó,ôngcũngýthứcđượcvaitròcủamìnhtrongviệcduy trìkhuvựcnày tronggiaiđoạn“khôcằn”.Đầu tưvớimụcđíchcánhâncũngnhưvớimụctiêuchođấtnướcđượcgọilà“lòngyêunướccólợinhuận”gầnđâymớiđượcnhiềungườichúýđến.

Hơnmột thếkỷ trước, trùmngânhàngnổi tiếng J.P.MorganđãgầnnhưmộttayổnđịnhlạinềnkinhtếMỹtrongcuộckhủnghoảng1907.VàothờichưacóCụcDựtrữLiênbang,“Morgankhôngchỉdànhmộtphầntiềncủamìnhmàcònhuyđộngtoànbộthịtrườngtàichínhthamgiacuộcgiảicứu”,nhàsửhọckinhtếvàngườiviếttiểusửRonChernowchobiết.

Khicuộckhủnghoảng2008nổra,WarrenBuffettcóvẻcũngđóngmộtvaitròtươngtựkhibơm8tỷUSDvàoGoldmanSachsvàGeneralElectricchỉtronghaituần.Khicơnkhủnghoảngngàycàngsâu,Buffettbiếtrằngnhữngquyếtđịnhthựchiệnnhữngmónđầutưkhổnglồcóthểlàtínhiệubáochothịtrườngrằngông,nhàđầutưđượcnểtrọngnhấtcủanướcMỹ,khôngchờcổphiếurớtgiáthêmnữavàtinrằngnềnkinhtếsẽkhôngsụpđổ.

NhữngcanthiệpcủaVarditấtnhiêncóquymônhỏhơn,nhưngôngđãtácđộnglênnhómnhữngcôngtykhởinghiệpcủaIsraelbằngcáchđóngvaitròlãnhđạotrongviệcgiữchophânkhúcInternetkhôngbịchìm.Sựhiệndiện

vàkiênđịnhcủaông trongkhuvựcmàaicũng rút luiđãđemđếnsựhồisinhchonơinày.

TạiTechCrunchnăm2008,mộthộithảocóảnhhưởnglớnquytụ51côngtymớikhởinghiệptiềmnăngnhất trênthếgiới,cóbảycôngtycủaIsraelvàphần nhiều trong số đó huy động vốn từYossiVardi.MichaelArrington,nhàsánglậpTechCrunch,làngườiủnghộmạnhmẽcáccôngtycủaVardi:

“Cácbạn[Israel]nêndựngtượngYossiVardiởTelAviv”,ôngnói[163].

TrongcuốnsáchbánchạynhấtBuilttoLast(tạmdịch:Xâydựngđểtrườngtồn),bậcthầykinhdoanhJamesCollinsnhậnđịnhmộtsốthànhcôngtrườngtồntrongkinhdoanhđềucómộtđiểmchung:Mụctiêucốtlõicóthểgóigọntrongmộthayhaicâu.“Mụctiêucốtlõi,”Collinsviết,“chínhlàlýdocơbảnđểcáctổchức,doanhnghiệptồntại.Nóphảnánhtầmquantrọnggắnvớicông trình của công ty... bênngoài việckiếm tiền thuần tuý.”Ông liệt kêmườilămvídụvềcácmụctiêucốtlõi.Tấtcảđềulàcôngty-baogồmWal-Mart,McKinsey,Disney,vàSony-chỉtrừmộtngoạilệ:Israel.CollinsmôtảmụctiêucốtlõicủaIsraellà“cungcấpmộtnơiantoàntrêntráiđấtchongườiDoThái.”ViệcxâydựngnềnkinhtếcủaIsrael,thamgiavàocụm-việcnàycóthểhoánđổichonhau-vàviệcquảngbáranhữngnơisôiđộngnhấtthếgiớiđềugópphầnkhuyếnkhíchnhữngngười“yêunướctạoralợi

nhuận”ởIsrael[164].NhưnhàsửhọcBarbaraTuchmanquansáttrướccuộcbùngnổcôngnghệởIsrael,“Vớitấtcảvấnđềcủamình,Israelcómộtlợithế chỉ huy:Ý thức vềmụcđích.Nhữngngười Israel có thể không có sựsungtúchaymộtcuộcsốngbìnhlặng.Nhưnghọcónhữnggìmàsựsungtúc

cóthểbópchết:Độnglực.”[165]

SựthiếuvắngđộnglựclàvấnđềcủamộtsốthànhviênthuộcHộiđồngHợptácvùngVịnh(GCC),baogồmUAE,Ả-rậpXê-út,Bahrain,Kuwait,Qatar,vàOman.TrongtrườnghợpcủaDubai,mộttrongcáctiuvươngquốcthuộcUAE,hầuhếtdoanhnhânđếntừnơikhácđềubịlợinhuậnthôithúc-vốnlàyếutốquantrọng-chứkhôngphảiđộnglựcxâydựngcộngđồngởDubai.VànhưchúngtađãthấykhixemxétlýthuyếtcụmcủaMichaelPorter,nếuchỉcóđộnglựcvềlợinhuậnthìchưađủđểđưanềnkinhtếcủamộtquốcgiatiếnxa.Khinềnkinh tế lâmvàokhókhăn,như trườnghợpDubai từcuốinăm2008,haytìnhhìnhanninhbấtổn,nhữngngườikhôngcamkếtđểxâymộtngôinhà,mộtcộngđồng,haymộtnhànướcthườnglàngườiđầutiênbỏ

chạy.

VớinhữngnềnkinhtếkháccủaGCC,vấnđềlạihơikhácbiệt.TrongnhữngchuyếndulịchkhắpBánđảoẢ-rập,chúngtôiđãtậnmắtchứngkiếncáchthứcnhữngngườiSaudi-cảgiàlẫntrẻ-hãnhdiệnvềviệcnềnkinhtếhiệnđạihoácơsởhạtầng.NhiềungườiSaudicóxuấtthânbộlạctừnhiềuthếkỷtrước,vàviệcxâydựngmộtnềnkinhtếtiêntiếnđượccảthếgiớighinhậnlàvấnđềliênquanđếnniềmkiêuhãnhcủabộtộcvàquốcgia.

Songtấtcảnềnkinhtếđócũngđốimặtvớinhữngtháchthứccóthểngăncảnbấtcứsựtiếnbộtiềmnăngnào.

ChắchẳncácnhàquảnlývàchínhphủkhắpthếgiớiẢ-rậpsẽchuyểnsựchúýsangviệckíchthíchmộtnềnkinhtếtăngtrưởngcao,vàmộtsốđãlặnglẽhọc tậpIsrael.“Cócáchnàomàchúng tasẽ tạora80 triệuviệc làmtrongthập niên kế tiếp?”Riad al-Allawi hỏi chúng tôi.Al-Allawi làmột doanhnhân thànhđạt người Jordanđãkinhdoanhkhắp cáckhuvực.Támmươitriệu là con số chúng tôi vẫn nghe từ các chuyêngia trong những chuyếncôngduđếnthủđôcủacácnướcẢ-rập.

Cácnềnkinh tếẢ-rậpởBắcPhi (AiCập,Algeria,Morocco, vàTunisia),TrungĐông(Lebanon,Syria,Palestine,Iraq,vàJordan),vàvùngVịnh(Ả-rập

Xê-út,UAE,Qatar,Bahrain,Kuwait,vàOman)baogồmkhoảng225triệungười,chỉchiếmhơn3%dânsốthếgiới.TổngGDPcủathếgiớiẢ-rậpnăm2007chỉcó1.3nghìntỷUSD-gầnbằng2/5nềnkinhtếTrungQuốc.Songsựphânbốtàisảnthìlạirấtkhácnhau:Cónhữngnềnkinhtếgiàudầumỏvới sốdân rất ít (chẳnghạnQatar, chỉvới1 triệungườinhưngGDPbìnhquân theo đầu người là 73.100 USD), và những quốc gia nghèo dầu mỏnhưng có dân số đông, mật độ dày đặc (như Ai Cập, với 77 triệu ngườinhưngGDPbìnhquân theođầungười chỉ khoảng1.700USD).Khái quátchiếnlượcpháttriểnchokhuvựcnàychứađựngnhiềurủirovìkíchthước,cấutrúcvànguồntàinguyênthiênnhiêncủacácnềnkinhtếẢ-rậpkhácxanhau.

Songthậmchívới tấtcảkhácbiệtđó, tháchthứcchungvềkinhtếđốivớithếgiớiẢ-rậpHồigiáovẫnlàquảbomhẹngiờvềnhânkhẩuhọc:Khoảng70%dân số dưới 25 tuổi.Để nhận hết số người này vào làm, phải tạo ra

được 80 triệu việc làmmới đến năm 2020, như al-Allawi nói với chúng

tôi[166].Đạtđượcmục tiêunàyđồngnghĩavớiviệc tạo ramứcviệc làmnhiềugấphailầnmứctăngtrưởngviệclàmởMỹtrongsuốtthậpniênbùngnổcủanhữngnăm1990.“Khuvựccôngsẽkhôngtạorangầnấyviệclàm;các công ty lớn cũng vậy,” doanh nhân thành đạt người Jordan FadiGhandour nói. “Sự ổn định và tương lai của vùng sẽ phụ thuộc vào việcchúng ta dạy người trẻ làm sao để chúng bước vào đời và tạo dựng công

ty.”[167]

SonggiớichủchỉđóngvaitròkhôngđángkểtrongnềnkinhtếcủacácnướcẢ-rập.Ngayctrướckhinềnkinhtếkhuvựcnàybùngnổ,chỉchưađầy4%dânsốtrưởngthànhởUAElàcóviệclàmtrongcácdoanhnghiệpmớithànhlậphoặcdoanhnghiệpquymônhỏ.Vậyđiềugì làràocảnchomột“quốcgiaẢ-rập khởi nghiệp”? Câu trả lời là dầumỏ, các hạn chế quyền tự dochínhtrị,vịthếcủangườiphụnữ,vàchấtlượnggiáodục.

Phầnlớnhoạtđộngkinhtếtrongvùngxuấtpháttừviệcsảnxuấtvàtinhchếkhíhydrocarbon.GDPxuấtkhẩuphidầumỏcủatoànbộthếgiớiẢ-rập-vớisố dân khoảng 250 triệu người - còn ít hơn PhầnLan, với dân số 5 triệungười.Ngoàidầu,còncómộtsốtậpđoànđaquốcgiathànhcông,chẳnghạnnhưUAEdựavàoEmiratesAirlines,OrascomTelecomcủaAiCập,AramexcủaJordan-mộtnhàcungcấpdịchvụhậucần.(OrascomvàAramexdocácdoanh nhân khôn khéo thành lập.) Các hãngdịch vụ do gia đình làm chủcũngđángchúý-trongcácquốcgianhưAiCậpthìcócảcáchãngdệtmayvà công ty hoạt động trong lĩnh vực nôngnghiệp. Song, chođến nay nềncôngnghiệpdầumỏvẫnđónggóplớnnhấtvàoGDPcủakhuvực.Nósảnxuấtgần1/3tổnglượngdầuvà15%tổnglượnggatoànthếgiới.

Nhu cầu về dầumỏ liên tục tăng, trong đó,TrungQuốc vàẤnĐộ là haiminhchứngnổibậtnhấtcủacácquốcgiakhátdầu.Từnăm1998,sựkếthợpnhucầuvềdầucủaẤnĐộvàTrungQuốcđãtănghơn1/3trongchưađầymộtthậpniên.Vìvậy,bấtkểgiádầudaođộngthếnào,nhucầuvềnhiênliệunàyvẫntrảiquamộtsựbiếnđổiởquymôtoàncầu.

Tuynhiên,chínhnềnkinh tếdầumỏở thếgiớiẢ-rậpđãcản trở tinh thầnkhởi nghiệp đang lên cao.Việc phân phối hào phóng tài nguyên dầu chongười dân đã cách ly các chính phủở vùngVịnhkhỏi áp lực cải cách vềchínhtrịvàkinhtế.Tàinguyêndầuđãthắtchặtquyềnlựccủacácchínhphủ

chuyênquyền,vốnkhôngphảithuthuếtừngườidânvàbởivậykhôngcầnphảiđauđầuđápứngnhữnglờiphànnàntừhọ.NhưnhữngsửgiacủathếgiớiHồi giáođãnói, ở cácnướcẢ-rập “sựđảongược củamột câu châmngôn quen thuộc vẫn đúng: Không có sự đại diện nào mà không đánh

thuế.”[168]

Nhữngcảicáchrấtcầnthiếtmàgiớitinhhoacoilàmộtmốinguy-quyềntựdobàytỏchínhkiến,chấpnhậnthửnghiệmvàthấtbại,tiếpcậncácdữliệukinhtếcơbảncủachínhphủ-cầnthiếtchomộtnềnvănhoámàdoanhnhânvànhàphátminhcóthểpháttriển.Cũngnhưcáclýdomàgiớidoanhnhângiúpnềnkinhtếpháttriểnvàtiếnbộxãhội-nóghinhậnnănglực,sựcảitiếnvàkếtquảhơnlàđịavị-cácchínhphủvùngVịnhđãbópnghẹtnó.NhàkhoahọcchínhtrịSamuelHuntingtontừnggọiđólà“thếlưỡngnancủacácvịvua”:Tấtcảcácchếđộquânchủhiệnđạihoáđềutìmcáchcânbằngviệchiệnđạihoákinhtếvớinhữngcácgiớihạncủatựdohóa,vìsmởrộngtựdotháchthứcquyềnlựccủanềnquânchủ.TrongthếgiớiẢ-rập,nhàbáoAnhChrisDavidson,tácgiảcủaDubai:Sựmongmanhcủathànhcông,gọiđâylà“thếlưỡngnancủacácvịsheikh.”

NgoạitrừLebanonvàIraq,chưacómộtcuộcbầucửtựdothậtsựởbấtkỳnướcnàotrong22quốcgiacủaLiênđoànẢ-rập.SaumộtnỗlựctrongcuộcbầucửởUAEnăm2006,thuhútlượngngườiđibỏphiếuthấp,mộtthànhviênquantrọngtrongchínhphủnhậnxét,“Điềunàythậtđángthấtvọngkhichorằngtấtcảứngviênvàngườithamdựđềuđếntừnhữnggiađìnhrấttử

tế,vàmọicánhânđềuđượcphêchuẩnbởicácnhàlãnhđạocủaUAE.”[169]

MộtsốchínhphủẢ-rậpvùngVịnhphải tìmcáchxoaychuyển thế“lưỡngnannày”bằngcáchdùngtàinguyêndầumỏđểhiệnđạihoácơsởhạtầngcủanềnkinh tế, trongkhigiữgầnnhưnguyênvẹncấu trúcchính trị.Thunhậptừnhữnggiaiđoạnbùngnổdầumỏtrướckia-trongnhữngnăm70-khôngđượccácnềnkinhtếtrongkhuvựchấpthụmàbịtiêuxàivàohàngnhậpkhẩutừphươngTây,cáckhoảnđầutưởnướcngoài,vàvũkhíquânsự.Nhữngnềnkinhtếđịaphươngnhìnthấyrấtítlợiíchtrựctiếp.Songtừnăm2002,trên650tỷUSDkhaitháctừ“mỏvàng”dầumỏdonhucầuvềnhiênliệunàytăngcao,đãđượctáiđầutưchoriêngcácnướcvùngVịnh.

Bên cạnh chiến lược cụm được Dubai vàmột số quốc gia vùng Vịnh sửdụng,phần lớndoanh thu từdầumỏcủakhuvựcđãđượcđầu tưvàokhu

vựcbấtđộngsản.ỞGCC,đâylàkhuvựctăngtrưởngnhanhtrênthếgiới.Từnăm2000đến2010,khoảng19,55triệumétvuôngchothuêmới-caoốcvănphòng,khumuasắm,kháchsạn,cơsởcôngnghiệpvàpháttriểnnhàở-đượcđưavàokhaithácởkhuvựcnày,chủyếuởẢ-rậpXê-útvàUAE,vớimứcđộtăngtrưởnghàngnămkhoảng20%trongsuốtgiaiđoạnnày.(MứctăngtrưởnghàngnămcủadiệntíchchothuêởTrungQuốclà15%.)

Songcũngnhưphầncòn lại của thếgiới,bongbóngbấtđộngsảnởvùngVịnhđãvỡ.Vídụ,đầunăm2009,giátrịkhudâncưvàthươngmạiởDubaiđãgiảm30%vàđượcdựđoánsẽcòntiếptụcgiảm.Cácchủsởhữuđãbỏrơibấtđộngsảnmàhọsởhữutheođúngnghĩađenvàrờikhỏiđấtnước,đểtránhbịbắtgiamvìkhôngtrảđượcnợ.Cácdựánxâydựngquymôlớnbịđóngbăng.

Cảdầumỏ,bấtđộngsảnvàcáccụmđềukhôngxâydựngđượcmộtnềnkinhtếsángtạovàhoạtđộngthươngmạităngtrưởngcao.

Trongkhiquảbomhẹngiờvềnhânkhẩuhọcvẫnđangchạy,cácchínhphủởvùngVịnhnhiềudầucũngđãxâydựngnhữngcụmnghiêncứuhọcthuật.Mỗicụmcôngnghệđềutậphợpcáchọcviệngiáodụcquymôlớn.Thunglũng Silicon đã có một khởi đầu tiếng tăm vào năm 1939 khi WilliamHewlettvàDavidPackard,haisinhviênkỹthuậtmớitốtnghiệpcủađạihọcStanford, lấysốvốn538USDcủahọvà lậpnênHewlett-Packard.CốvấncủahọlàmộtcựugiáosưStanford,vàhọmởcửahiệutrongmộtgaragầnPaloAlto.

Theo báo cáo củamột ủy ban tập hợp các trí thứcẢ-rập được LiênHợpQuốcủnghộ,cáctổchứcvănhoávàxãhộiởthếgiớinàyđềuémpháttriển.BáocáoPhátTriểnConngườiẢ-rậpcủaLiênHợpQuốc,trìnhbàynghiêncứucủatổchứcnàytừnăm2002đến2005,chothấysốsáchđượcdịchhàngnămsangtiếngẢ-rậpởtoànbộcácquốcgiaẢ-rậpgộplạichỉbằng1/5sốsáchđượcdịchsangtiếngHyLạpởHyLạp.Sốbằngsángchếđượcđăngkýtừnăm1980đến2000ởẢ-rậpXê-út là171;AiCập là77;Kuwait là52;UAElà32;Syrialà20;Jordanlà15-sovớiconsố7.652ởIsrael.ThếgiớiẢ-rậpcótỉlệmùchữcaonhấttoàncầuvàlàmộttrongnhữngkhuvựccósốlượngcácnhàkhoahọcnghiêncứuđanghoạtđộng thấpnhất tính theosốbàibáođượctríchdẫnthườngxuyên.Năm2003,TrungQuốcđưaradanhsách500trườngđạihọctốtnhấtthếgiới;họkhôngđềcậpđếnbấtcứtrường

nàotronghơn200trườngđạihọcởthếgiớiẢ-rập[170].

Nhậnratầmquantrọngcủacáctrườngđạihọcchochươngtrìnhnghiêncứuvàpháttriển,rấtcầnthiếtchoviệccấpbằngsángchếvàsángtạo,Ả-rậpXê-útmởtrườngĐạihọcKhoahọcvàCôngnghệKingAbdullah,nhằmtạorangôinhànghiêncứucho20nghìngiảngviên,nhânviênvàsinhviên.ĐósẽlàđạihọcđầutiênởẢ-rậpXê-útcónamsinhvànữsinhhọcchungmộtlớp.QatarvàUAEđãthiếtlậpquanhệđốitácvớinhữngtổchứchọcthuậtmangtínhbiểutượngởphươngTây.EducationCityởQatarcũnglàhọcxávệtinhcủatrườngĐạihọcYkhoaWeillCornell,haychươngtrìnhkhoahọcmáytínhvàquảntrịkinhdoanhcủađạihọcCarnegieMellon,chươngtrìnhquanhệ quốc tế của đại hc Georgetown, và chương trình báo chí của đại họcNorthwestern.AbuDhabi-mộttrongbảytiểuquốcởUAE-đãthiếtlậpmộthọcxávệtinhchođạihọcNewYork.ÝtưởngởđâylànếucácquốcgiaẢ-rậpcóthểthuhútnhữngnhànghiêncứusángtạonhấttừkhắpthếgiới,điềunàysẽgiúpkíchthíchnềnvănhoásángtạotrongkhuvực.

Songcáchọcviệnnàykhông tạođượcnhiều tiếnbộ.Họkhông thể tuyểndụngđượcsốlượngổnđịnhcáctàinănghọcthuậtởnướcngoàivềđểđặtnềnmóngvàtạosựgắnbódàilâuvớithếgiớiẢ-rập.ChrisDavidsonchochúngtôibiết:“NóchỉđưacácthươnghiệugiáodụcđếnvùngVịnhhơnlànhậpcưvàđồnghoácácbộnão.”“Cácđạihọcnàytậptrungvàoviệctạo

dựngdanhtiếngquốcgia,chứkhôngphảicảicáchthậtsự.”[171]

Trường hợp của Israel thì khác.Các trường đại học ưu tú được thành lậptrướckhimộtnhànướcrađời.GiáosưChaimWeizmann,nhàhoáhọcnổitiếngthếgiớiđãthúcđẩyngànhcôngnghệsinhhọcnhờphátminhramộtphươngphápmớiđểsảnxuấtacetone,đãnhậnxétđiềukỳquặcnàytại lễkhánhthànhĐạihọcHebrewởJerusalemngày24tháng7năm1918:“Điềunàythoạtnghecóvẻnghịchlýtạimộtmảnhđấtvớidânsốquáthưathớt,mộtmảnhđấtmàmọithứvẫncòndangdở,mảnhđấtphảivậtlộnchonhữngthứđơngiảnnhưmáycày,đườngxávàbếncảng,chúngtanênbắtđầubằng

cáchtạoramộttrungtâmcủasựpháttriểntinhthầnvàtrítuệ.”[172]

Hội đồngquản trị đầu tiên của trườngHebrewbaogồmWeizmann,TổngthốngđầutiêncủaIsrael,AlbertEinstein,SigmundFreud,vàMartinBuber.Technionđượcthànhlậpnăm1912vànhậnsinhviênnăm1924,năm1934

làHọcviệnKhoahọcWeizmanntheosauđóvàonăm1934,vànăm1956làĐạihọcTelAviv-trườngđạihọclớnnhấtIsraelngàynay.Vìvậyvàocuốinhữngnăm1950,dânsốIsraelmớichỉkhoảnghaitriệunhưngđấtnướcnàyđãgieomầmbốn trườngđạihọchàngđầu thếgiới.Cácđạihọc lớnkhác,nhưĐạihọcBar-Ilan,ĐạihọcHaifa,ĐạihọcBen-GurionởNegevđượclầnlượtthànhlậpvàonăm1955,1963,và1969.

Ngàynay,Israelcótámtrườngđạihọcvà27trườngcaođẳng.Bốntrongsốđónằmtrong150trườngđạihọchàngđầuthếgiớivàbảytrườngnằmtrongsố100trườnghàngđầukhuvựcchâuÁ-TháiBìnhDương.Khôngtrườngnào trongsốnày làcơsởvệ tinhcủamột trườngđạihọcnướcngoài.CácviệnnghiêncứucủaIsraelcũnglànhữngnơiđầutiêntrênthếgiớithươngmạihoácáckhámpháhọcthuật.

Năm1959,HọcviệnWeizmannthànhlậpYeda(tiếngDoTháilà“trithức”)đểđưarathịtrườngnhữngnghiêncứucủahọ.KểtừđóYedađãchorađờithànhcônghàngnghìnsảnphẩmcôngnghệykhoavàcáccôngty.Từnăm2001đến2004, học viện đã thu vềmột tỷ shekel (hơn200 triệuUSD) từdoanhthubảnquyền.Năm2006,Yedaxếpđầubảngvềthunhậpbảnquyền

trongsốcácviệnhọcthuậttrênthếgiới[173].

VàinămsaukhilậpraYeda,ĐạihọcHebrewthànhlậpcôngtychuyểngiaocôngnghệcủariênghọ,gọilàYissum(tiếngDoTháilà“thựcthi”).Yissumthuđượchơn1tỷUSDhàngnămnhờbánnghiêncứucủaĐạihọcHebrewvàđãđăngký5.500bằngsángchếvà1.600phátminh.Haiphầnbatrongsốcácphátminhrađờinăm2007củahọthuộclĩnhvựccôngnghệsinhhọc;1/10lànôngnghiệpvà1/10kháclàkhoahọcmáytínhvàcácsảnphẩmkỹthuật. Các nghiên cứu ấy được bán cho Johnson & Johnson, IBM, Intel,Nestlé, Lucent Technologies, và nhiều công ty đa quốc gia khác. Nhìnchung,Yissumđượcxếp12-sau10trườngđạihọccủaMỹvàmộttrườngcủaAnh-trongbảngxếphạngcácbằngsángchếvềcôngnghệsinhhọctrênthếgiới(ĐạihọcTelAvivxếpthứ21).

Israel,quốcgiacủanhữngngườinhậpcư,đãphụthuộcvàonhữnglànsóngnhậpcưnốitiếpđểpháttriểnnềnkinhtế.ChủyếunhờnhữngngườinhậpcưnàymàIsraelhiện tạicónhiềukỹsưvànhàkhoahọcbìnhquân theođầungười,cũngnhưnhiềubàibáokhoahọctínhtheođầungườinhiềuhơnbất

cứđấtnướcnào -109bàibáo trên10nghìnngười[174]NhữngngườiDo

Tháimớiđếnvàcác thànhviêngiađìnhkhôngphảiDoTháicủahọđượcchucấpnhàở,quyềncôngdân,và tiền trợcấp. Israelđượcxemlànơicótiềmnăngkinhdoanhcao,vàgiốngnhưquânđội Israel,đấtnướcnàychỉtríchhệthốngphâncấptôntitrậttự.

Tuynhiên,ởvùngVịnh,cácchínhphủsẽchỉcấp thị thựccư trú trongbanăm,khônghơn -ngaycảvớinhữngngườiHồigiáovàẢ-rập.Khôngcócáchnàođểtrởthànhcôngdânởnhữngquốcgianày.Thếnên,nhữngnhànghiêncứutoàncầukhôngsẵnsàngchuyểncảgiađìnhđôngđúccủahọđếnđâyvàbắtđầusựnghiệptạimộthọcviệnmàđấtnướcchủquảnngăntrởtựdongônluận,tựdohọcthuật,minhbạchchínhphủvàápđặtthờihạncưtrú.TronglúcvàiquốcgiaẢ-rậpvùngVịnhđangcânnhắcthịthựccưtrúnămnămhoặcmườinăm,chưacóchínhphủnàothựcsựchophépđiềunày.

Cáchạnchếcưtrúcũnglàtriệuchứngcủatrởngạilớnhơnchoviệcthuhútcáchọcgiả:Mộtsốchuyêngianghiêncứuđếnđâylàmviệcvàđãsớmnhậnramongmuốncủachínhphủlàgiữhọởbênngoài.NhữngluậtbắtnguồntừáplựcvớicácchínhphủlàphảiduytrìchủnghĩadântộccủangườiẢ-rậpnóichung,vàchủnghĩadântộcchủquyềnnóiriêng.Chẳnghạn,mộtphụnữEmirati lấymộtngườinướcngoài làmviệcởUAE thì sẽphải từbỏquốctịchcủacôta,vàđứaconcủahọsẽkhôngđượccấphộchiếuUAEhaynhậnđượcbấtcứphúclợixãhộinàotừchínhphủ.

Một trong những thách thức lớn nhất của nền văn hoá doanh nhân tăngtrưởngcaoở thếgiớiẢ-rập-bênngoàivùngVịnh- làcácmôhìnhgiảngdạyởtiểuhọcvàtrunghọchayngaycảbậcđạihọcđềuchútrọngviệchọcthuộc lòng. TheoHassanBealaway,một nhà cố vấn choBộGiáo dụcAiCập,việchọcliênquanđếnhệthống,quychuẩnvàsựtôntrọnghơnlàsựthửnghiệm.NógiốngmôhìnhColumbiahơnlàApollo.

Việcnhấnmạnhvàotiêuchuẩnđãnhàonặnramộtchínhsáchgiáodụcđịnhnghĩa thành côngbằng cách đ đầu vào hơn là kết quả đầu ra.Chẳnghạn,theomột nghiên cứu củavănphòngMcKinsey&CompanyởvùngVịnh,cácchínhphủẢ-rậpđãsửdụngnhiềugiáoviênvàđầutưlớnvàocơsởvậtchất-cáctoànhà(vàhiệnnaylàmáytính)-vớihyvọngcảithiệnkếtquảcủasinhviên.Tuynhiên,kếtquảmớiđâytừchươngtrìnhNghiêncứuToánhọcvàKhoahọcQuốctếxếpcácsinhviênSaudihạng43trên45nước(Ả-

rậpXê-útthậmchícònsaucảBotswana,xếpthứ42)[175].

TrongkhitỉlệtrungbìnhgiữasinhviênvàgiáoviênởGCClà12:1-tuyrấtkhảquansovớimứctrungbình17:1ởcácnướcOECD-thìvẫnkhôngtạoratácđộngtíchcựcnào.Thậtkhôngmay,sốliệuởcácnướcchothấytỉlệsinhviên-giáoviênthấpkhôngcómốiliênhệmấtthiếtđếnkếtquảtốtcủasinhviên,vàkhôngquantrọngbằngchấtlượnggiáoviên.SongbộtrưởngGiáodụccủahầuhếtcácquốcgiaẢ-rậpđềukhôngđánhgiáchấtlượnggiáoviên.Đánh giá chất lượng đầu vào dễ hơn nhiều, thông qua phương phápchuẩnhoá.

Việctậptrungvàosốlượnggiáoviênđặcbiệt tácđộngtheohướngcóhạichonhữngnamsinhẢ-rập.Nhiều trườngcủachínhphủđược tách ra theogiớitính:Thầygiáodạynamsinh,côgiáodạynữsinh.Donghềgiảngdạyvốncótruyềnthốngíthấpdẫnnamgiớinênsốthầygiáodànhchonamsinhbịthiếuhụt.Kếtquảlàvìsốlượngthầygiáoít,cáctrườngnamsinhthườngtuyển vào giáo viên kém năng lực. Thực ra, khoảng cách về giới ởGCCtrongkếtquảcủahọcsinhđượcxếpvàohàngcaonhấtthếgiới.

Cuối cùng, có lẽ là nhân tố lớn nhất trong giới hạn của nền kinh tế tăngtrưởng cao, chính là vai trò của phụ nữ. David Landes thuộc Đại họcHarvard,cũnglà tácgiảcủacuốnsáchchuyênđềTàisảnvàsựnghèođóicủacácQuốcgia,nhậnđịnhrằngphongvũbiểutốtnhấtchotiềmnăngtăngtrưởngcủamộtnềnkinhtếnằmởcácquyềnlợivàđịavịcủangườiphụnữ.“Chốibỏphụnữ tức là tướcđoạtnguồn laođộngvà tàinăngcủamộtđấtnước...[và]đụckhoétđộnglựcđiđếnthànhcôngcủanamgiới,”ôngviết.Landestinrằngkhôngcógìlàmsuygiảmđộnglựcvàkhátvọnghơnlàviệcápđặtđịavị.Mọixãhộiđềucógiớitinhhoa,vàmộtsốtrongđóđượcsinhraởđịavị“chiếutrên”.Songkhôngcógìlàmphântánýthứcvềsựgắnkếthơn làgieo rắcvàođầumộtnửadânsố rằnghọ lànhữngconngườivượttrội,nhưvậycũnglàlàmgiảm“nhucầuđượchọcvàlàmviệc”củahọ.Kiểubópméonàykhiếnmộtnềnkinhtếmấttínhcạnhtranh,vàđólàkếtquảcủa

tìnhtrạngkinhtếlệthuộccủangườiphụnữtrongthếgiớiẢ-rập[17].

Nền kinh tế Israel và nhiều nướcẢ-rập khác là những phòng thí nghiệmsốngđộngcho thuyếtkinh tếcụm,vànói rộnghơn,chonhữnggìmàcácquốcgiacầncóđểtạora,hoặcngăntrở,sựsángtạo.Sựtươngphảngiữahaimôhìnhnàycho thấymộtquanđiểmđơngiảnvềcụm- tức làquanđiểmchorằngmộttậphợpcáchọcviệncóthểgomlạivàtạonênmộtthunglũng

Silicon-làsailầm.Hơnnữa,nónhưmộtthứtiềncượccủađấtnước-haylà“độnglực”củaTuchman,đưarachấtkeodínhcầnthiếtđểkhuyếnkhíchcácdoanhnhântạodựngvàchấpnhậnrủiro.

Chương14:Cácmốiđedọađốivớisựthầnkỳcủanềnkinhtế

Chúngtôiđangdùngngàycàng ítxi lanhđểđưacỗmáynày tiếnvềphíatrước.

-DANBEN-DAVID-

Khinềnkinh tế Israelvẫncòn tronggiaiđoạn trứngnước, cộngđồngcáccôngtykhởinghiệpvữngvànghiệnnayđượcsinhragầnnhưcùnglúcvớinềnkinhtếInternet,chỉhơnmộtthậpniêntrướcđó.Giaiđoạnbùngnổcôngnghệở Israelkhôngchỉ trùnghợpvới sự tăng trưởngcôngnghệ thông tintoàncầumàcònvớibongbóngchứngkhoáncôngnghệởMỹ;sựkhởiđộngngànhđầutưmạohiểmcủaIsraelquachươngtrìnhYozma;lànsóngnhậpcưkhổnglồtừLiênXôcũ;vàHiệpướcHoàbìnhOslonăm1993,manglạinhữnggìcóvẻlàtriểnvọnghoàbìnhvàổnđịnh.NếunềnkinhtếthầnkỳcủaIsraelchỉđơngiảnlàđượcxâydựngdựatrênsựtrùnghợpmaymắncủacácsựkiệnthìliệunócóbiếnmấttronghoàncảnhkémmaymắnhơn?Ngaycả nếu nền kinh tế non trẻ của Israel không phải là kết quả của sự ngẫunhiên,thìđâulàcácmốiđedọađíchthựcchothànhcôngkinhtếlâudàicủahọ?

NgườitakhôngcầnsuyđoánvềđiềugìsẽxảyranếucácnhântốtíchcựctạonêncuộcbùngnổcôngnghệcủaIsraelvàocuốithậpniên1990biếnmất.Hầuhếttrongsốđóđãbiếnmất.

Năm2000,bongbóngcôngnghệđãvỡ.Năm2001,tiếntrìnhhoàbìnhOslosụpđổ,khimộtlànsóngđánhbomtựsátởcácthànhphốIsraeltạmthờixóasổngànhcôngnghiệpdulịchtạiđâyvàgópphầnvàocuộcsuythoáikinhtế.Một làn sóngdânnhậpcưkhổng lồ từLiênXôcũ làmdân sốDoTháiởIsraeltănglên1/5vàđãtựtriệttiêuvàocuốithậpniên1990.

Nhữngdiễntiêucựcnàyxảyranhanhchóngvàđồngthờicũngnhưnhữngtiếntriểntíchcựcchỉvàinămtrướcđó.Tuyvậy,tìnhhìnhmớichưamangđến kết cục cho cơn bùng phátmới chỉ năm năm tuổi. Từ năm 1996 đến2000,xuấtkhẩucôngnghệcủaIsraelđãtănghơngấpđôi,từ5.5tỷUSDđến13 tỷUSD.Khibongbóngcôngnghệvỡ,kimngạchxuấtkhẩugiảmnhẹ,

còngần11 tỷUSDvàonăm2002và2003,nhưngrồi tăngvọt trở lại,đạtconsốgần18tỷUSDvàonăm2008.Nóicáchkhác,cỗmáycôngnghệcủaIsraelchậmlạikhôngđángkểdùbịtácđộngbởinhiềubiếncốliêntiếptừnăm2000đến2004,vànókhôngchỉhồiphụcmàđếnnăm2008,cònbấtngờvượtmứcxuấtkhẩunăm2000gần40%.

Cóthể thấybức tranhtươngtự trong lĩnhvựcđầu tưmạohiểm.Khibongbóngđầu tưmạohiểmvỡnăm2000,cáckhoảnđầu tưvào Israelđãgiảmđángkể.Nhưng thịphầncủa Israel trongdòngchảyvốnđầu tưmạohiểmtoàncầutừ15%tănglên30%chỉtrongvòngbanăm,ngaycảkhinềnkinhtếcủahọđốimặtvớiáplựcngàymộttăng.

Tuyvậy,Israelcóthểkhônggiữđượcphongđộnhưthếtrongcuộcsuythoáikinhtế toàncầuhiệnnay,vốnkhônggiốngnhưnăm2000,khôngchỉgiớihạnởcáccổphiếucôngnghệquốctếvànguồnvốnđầutưmạohiểmmàcònkhiếnhệthốngngânhàngtoàncầusuyyếutrầmtrọng.

Có thểnói, sự sụpđổcủanền tài chínhquốc tếđã tácđộngđếnhệ thốngngânhàngcủahầuhếtquốcgia.Tuynhiên,chỉcóhaitrườnghợpngoạilệđángchúýlàCanadavàIsrael:cảhaiđềukhôngphảiđốimặtvớimộtvụphásảnngânhàngnào.KểtừcuộckhủnghoảngngânhàngvàlạmphátphimãcủaIsraelvàođầuthậpniên1980- lênđếnđỉnhđiểmvàonăm1985-vớisựcanthiệptaybacủacảIsrael,chínhphủMỹlẫnIMF-hệthốngtàichínhnướcnàyđãphảiápdụngnhữnghạnchếchặtchẽ.Cácđịnhchế tàichínhcủaIsraelvẫntuânthủcácchínhsáchchovaybảothủ,vớitỷlệvayvốn thông thường là 5:1, trong khi các ngân hàng Mỹ thời trước khủnghoảng là26:1,cònmộtsốngânhàngchâuÂu lên tới61:1.Khôngcó tìnhtrạngchovaythếchấpdướichuẩnởIsrael,vàkhôngtồntạimộtthịtrườngthế chấp thứ cấp nào.Chỉ có sự thiếu vốn tài chính - ngay cả trước cuộckhủnghoảng-chocácdoanhnghiệpnhỏởIsraellàđãđẩythêmnhiềungườibướcvàokhuvựccôngnghệ,nơi thuếvà luật lệ thân thiệnhơnvàcósẵnvốnđầutưmạohiểm.

NhưnhàphântíchtàichínhIsrael,EytanAvriel,nhậnxét,“CácngânhàngIsraellànhữngcỗxengựakéocònnhữngngânhàngMỹlàxeđua.Nhưngcácxeđuaấybịvađụngnặngnềtrongkhicácxekéođichậmhơnvàvẫn

tồntạitrênđường.”[177]

Đây là tin tốt lànhcho Israel.Tuyvậy, trongkhinềnkinh tế Israelkhôngchịuảnhhưởngcủanhữnghoạtđộngchovayxấuhaycácsảnphẩmtíndụngphức tạp, nó lại chịu tác động lớn hơnmức cần thiết đối với lĩnh vực tàichínhmạohiểm,dẫnđếnnguồncungkhanhiếm.Cáchãngđầutưmạohiểmchủyếuđượctài trợtừcácđịnhchếđầutưnhưcácquỹhưutrí,quỹcốnghiến,vàquỹđầutưquốcgia.Cácnhàđầutưnàycónhữngkhoảnphânbổcụthểvớicácgiảiphápđầutưxenkẽ(quỹmạohiểm,cổphầntưnhân,quỹdựphòng), thôngthườngchiếmtừ3%-5%toànbộdanhmụcđầutưcủahọ.Song,khigiátrịđồngUSDcủavốnchủsởhữucông(tứcthịtrườngchứngkhoán)củahọsụtgiảm-chịuảnhhưởnglớntừsựsụpđổthịtrườngtoàncầu-thìnócũnglàmsuygiảmsốtiềnkhảcungchonhữngkhoảnđầutưxenkẽkia.Toànbộchiếcbánhđãbịthunhỏ,làmsuygiảmnguồnvốnsẵncóchocácdựánđầutưmạohiểm.

Việc sụtgiảmnguồnvốnđầu tưmạohiểmcónghĩa lànền tài chính ít có“đổimới” cho nền kinh tế Israel.Hàng nghìn công nhân ở khu vực côngnghệđãbịmấtviệc,vànhiềucôngtycôngnghệkhácđãchuyểnsangchếđộlàmviệcbốnngàyđể tránhphải sa thảicôngnhânnhiềuhơn.Tronghoàncảnhthiếunguồnvốntàichínhmới,nhiềucôngtykhởinghiệpởIsraelđãbuộcphảiđóngcửa.

Cùngvớiviệcquálệthuộcvàođầutưmạohiểmtoàncầu,cáccôngtyIsraelcũngquáphụthuộcvàothịtrườngxuấtkhẩu.HơnmộtnửaGDPcủaIsraelđếntừviệcxuấtkhẩusangchâuÂu,BắcMỹ,vàchâuÁ.Khicácnềnkinhtếnày chậm lại hay sụpđổ, các công ty khởi nghiệp Israel có ít kháchhànghơn.CũngvìsựtẩychaycủangườiẢ-rập,Israelkhôngthểtiếpcậnhầuhếtcácthịtrườngtrongkhuvực.Vàthịtrườngnộiđịathìquánhỏđểđóngvaitròthaythế.

CáccôngtyIsraelcũngsẽgặpnhiềukhókhănhơntrongviệcđàmpháncáclối thoát vốn chủ sởhữu - giốngnhưkỳ IPOcủaGiven Imaging trên sànNASDAQhayviệcbánFraudScienceschoPayPal-mặcdùđâythườnglàphươngtiệnđểcácdoanhnhânvànhàđầutưIsraelkiếmtiền.MộtcuộcsuythoáitoàncầusẽkéotheoítcácvụIPOvàthôntínhhơn.

Tìnhhìnhanninhtrongkhuvựctiếptụcxấuđicũngcóthểđedọađếnsựthànhcôngkinh tế của Israel.Vàonăm2006vàgiai đoạn chuyểngiao từ2008sang2009,IsraelphảichiếnđấuvớihainhómđượcIranđàotạovàtàitrợ.TrongkhicáccuộcchiếnnàyítảnhhưởngđếnnềnkinhtếIsrael,vàcác

côngtyIsraelđãtrởnênrànhrẽtrongviệcduytrìcamkếtvớikháchhàngvànhàđầutư,bấtkểcácmốiđedọaanninhlớnhaynhỏ,phiênbảnkếtiếpđếntừ Iran lầnnàycó thể rấtkhácsovớibấtcứcuộcchiếnnàomàIsrael trảiqua.

Nhưđãđượccáccơquanchứcnăngquốctếvàcáchãngtinthôngbáorộngrãi,Iranđangtheođuổichươngtrìnhhạtnhân.NếuchínhphủIranthiếtlậpmộtchươngtrìnhhạtnhânhoávũkhí,họcóthểtạoracuộcchạyđuavũkhíhạtnhânởkhắpthếgiớiẢ-rập.Điềunàycóthểlàmđóngbăngđầutưnướcngoàitrongkhuvực.

TrongkhihầuhếtnhữngquansátquốctếđềutậptrungvàomốiđedọatiềmnănglàIransẽbắntênlửahạtnhânvàoIsrael,giớilãnhđạochínhtrịvàanninhcủaIsraellạicảnhbáovềtácđộngcủamộtIransởhữuhạtnhântrênkhắpkhuvực,ngaycảnếuchúngkhôngbaogiờđượcdùngđến.NhưThủtướngBenjaminNetanyahunóivớichúngtôi,“MụctiêugiaiđoạnđầucủaIran là đe dọa những công dân tài năng nhất của Israel, khiến họ phải bỏ

đi.”[178]

Rõràng,nếumốinguytừIrankhôngđượcxửlýthíchđáng,nềnkinhtếcủaIsraelcóthểbịảnhhưởng.Tuyvậy,chođếnnaysựhiệndiệncủacácmốiđedọatiềmnăngnhưthếvẫnkhôngngăncảncáccôngtyvàquỹđầutưnướcngoàităngmứcđộđầutưcủahọtạiIsrael.

Quảthực,khinóiđếncácmốinguyhạichonềnkinhtế,cuộcbànluậntrongnộibộIsraelxoayquanhcácyếutốtrongnướcnhiềuhơn.CólẽvìIsraelđãtự“tiêmphòng”đểchốnglạicácmốinguygâyhạichonềnkinhtếtrongquákhứ, hoặc có lẽ vì viễn cảnh của hiểmhọa hạt nhân quá nghiêm trọng đểnhắcđến,nhàkinh tếhọcDanBen-David thuộcĐạihọcTelAviv lại lưutâmđếnmột hiểmhọa khác - hiện tượng “chảymáu chất xám” trong cáctrườngđạihọccủaIsrael.

CóthểnóiIsrael lànướcđiđầu trongcộngđồnghọc thuậtquốc tế.Trongmộtkhảosáttoàncầunăm2008,tạpchíScientistnêutênhaihọcviệncủaIsrael-HọcviệnWeizmannvàĐạihọcHebrewởJerusalem-làhai“nơitốt

nhấtđểlàmviệctrongcáchọcviện”bênngoàinướcMỹ[179].

NhàkinhtếDanBen-Davidchỉchochúngtôimộtnghiêncứucủahaihọc

giảPháp,xếphạngcácquốcgiangoàiMỹdựatheosốbàibáođăngtrêncáctạpchíkinhtếhàngđầuthếgiớitừnăm1971đến2000.Trongđó,nướcAnh-baogồm trườngKinh tếLondon,Oxford, vàCambridge - đứng thứhai.Dựatrênsốbàibáo/lượngngườinghiêncứu,nướcĐứcchưabằngmộtnửaAnh,vàIsraelđứngđầu.“Khôngphảilàhơn5%hay10%,màgấpbảylần-đứng riêngmột cõi.”Ben-David hào hứng nói: “Các nhà kinh tế học củaIsrael đã xuất sắc, các nhà khoa họcmáy tính của chúng tôi còn xuất sắchơn,liênquanđếnlĩnhvựccủahọ.GầnđâychúngtôicóhaigiảiNobelvề

kinhtế,vàmộthayhaigiảivềhoáhọc.”[180]

Nhưngbấtchấpnhữngthànhcôngnày,Ben-Davidvẫnlolắng.ÔngnóivớichúngtôirằngvịtrídẫnđầutronglĩnhvựchọcthuậtcủaIsraelđãsuyyếutrongvàinămgầnđây,vàsẽsuygiảmhơnnữakhicácgiảngviêncaotuổivềhưuvànhiềungôisaomớinổiranướcngoàigiảngdạy.Tronglĩnhvựckinh tế của ông, Ben-David nêu ra một nghiên cứu cho thấy, trong hàngnghìnnhàkinhtếhàngđầuthếgiới,đượcxétdựatrênsốtríchdẫnbàibáocủa họ từ năm1990đến2000, có haimươi lămngười Israel, vàmười bangườitrongsốđóthựcsựởnướcnày.Từkhinghiêncứunàyrađời,chỉcóbốnngườitrongsốhọởIsraeltoànthờigian.KhôngcóaitrongsốmườihaingườiIsraellàmviệcởnướcngoàinăm2000quaytrởvềquêhương.Tổngcộng,ướctínhcókhoảngbanghìngiáosưngườiIsraelđãchuyểnsangcáctrườngđạihọcởnướcngoài.

Ben-DavidlàmộttrongbốnnhàkinhtếhàngđầuvẫnbámtrụởIsrael.Ôngđangrungmộthồichuôngcảnhbáovềmứcđộ tăng trưởngkinh tếkhôngngừngcủanướcnày.Từnăm2005đến2008,Israeltăngtrưởngnhanhhơnhầuhếtcácquốcgiapháttriển.Tuyđãtrảiquacuộcsuythoáivàinămtrước,Ben-Davidlýgiải,“nhữnggìchúngtôilàmlàquaytrởlạiconđườngmụctiêudàihạn.Chúng tôikhôngở trongvùng lãnh thổvôdanh trênbảnđồ;chúngtôiởnơilẽramìnhsẽởnếukhôngcócuộcsuythoái.”

TheoBen-David,vấnđềởchỗ,trongkhikhuvựccôngnghệtăngtrưởngvớitốcđộphimãvàcónăngsuấtngàycàngtăng,phầncònlạicủanềnkinhtếvẫnkhôngtheokịp.“Nógiốngmộtcỗmáy,”ôngnói.“Anhcótấtcảxi-lanhtrongcỗmáy.Anhcótoànbộdânsốtrongđấtnướcmình.Songchúngtôiđang sửdụngngàycàng ít xi-lanhđểđưa cỗmáy tiếnvềphía trước.”Vềthựcchất,cácngànhcôngnghệcaođangtàitrợvốnchophầncònlạicủađấtnước,nhữngnơi“khôngcóđượccôngcụhayđiềukiệnlàmviệctrongmột

nềnkinhtếhiệnđại.”

ViệctậndụngcôngsuấtởdướimứckhiếnchúngtôitinrằnghiểmhoạlớnnhấtchosựtăngtrưởngkinhtếliêntụccủaIsraellàsựthamgiaítỏivàonềnkinhtế.ChỉhơnnửasốlaođộngởIsraellàcóđónggópvàonềnkinhtếmộtcáchhiệuquả,sovới65%ởMỹ.Tỉlệlaođộngthamgiathấptậptrungchủyếuởhaicộngđồng:Haredim,tứcngườiDoTháichínhthốngcựcđoan,và

ngườiDoTháigốcẢ-rập[181].

TrongsốcưdânDoTháiIsraelởđộtuổitừ25-64,84%namgiớivà75%nữcóviệclàm.TrongsốnhữngphụnữẢ-rậpvàđànôngharedim,tỉlệnày

gầnnhưngượclại:Lầnlượt79%và73%khôngcóviệclàm[182].

DânDo Thái chính thống cực đoan, hay haredim, thường không phục vụtrongquânđội.Đểđủđiềukiệnmiễnchếđộnghĩavụquânsự,haredimphảichứngtỏrằnghọđihọctoànthờigiantrongcácchủngviệncủangườiDoThái (yeshivot).Tiêu chuẩn này đượcDavidBen-Gurion đề ra, nhằmnhnđược sự hỗ trợ về chính trị của haredi vào thời điểm lập quốc của Israel.Songtrongkhisự“miễntrừyeshiva”banđầuchỉápdụngcho400sinhviên,kểtừđónóđãtăngđếnmứchàngchụcnghìnsinhviênchọnyeshivathayvìquânđội.

Kếtquảcủaviệcnàyđã tănggấpba lầnhệ luỵchonềnkinh tế.Haredimthườngtựcáchlykhỏilựclượnglaođộngvìhọthiếukinhnghiệmlàmviệctrong quân đội; thêmnữa, vì họ không được phép làm việc nếu họmuốnmiễn trừ nghĩa vụ quân sự - tức là họ phải học - những thanh niên trẻ sẽkhôngcókinhnghiệm trongcảkhuvực tưnhân lẫn trongquânđội (thiếukinhnghiệmdoanhnhân);vàvìvậyxãhộiharedimngàycàngphụthuộcvàotrợcấpcủachínhphủđểsinhtồn.

CóhailýdochínhtạisaotỉlệngườiẢ-rậpởIsraelthamgiavàonềnkinhtếthấp.Một làvìhọkhôngđượcthựchiệnnghĩavụquânsự,nêngiốngnhưharedim,họítcócơhộipháttriểnnhữngkỹnăngkinhdoanhvàứngphómàquânđộiIsraelđãkhắcsâu.Hailà,họcũngkhôngpháttriểnđượcmạnglướikinhdoanhmànhữngngườiDoTháitrẻxâydựngkhiphụcvụtrongquânđội,sựchênhlệchnàyđãlàmtrầmtrọngkhoảngcáchvănhoálâuđờigiữadânDoTháitrongnướcvànhữngcộngđồngngườiẢ-rập.

Mỗinăm,hàngnghìnsinhviênẢ-rậptốtnghiệpcáctrườngcôngnghệvàkỹthuật của Israel. Tuy vậy, theo Helmi Kittani và Hanoch Marmari, đồngGiámđốcTrungtâmPháttriểnKinhtếDoThái-Ả-rập,“chỉcóítngườitìmđượcviệclàmphùhợpvớikỹnăngđượcđàotạo...cácsinhviênẢ-rậpmớiratrườngcầnđượctrangbịhànhtrangquantrọngmàchínhphủkhôngthể

mang lại:Mộtmạng lướibạnbèđúngchỗ.”[183]Vàvì thiếuvắngnhữngmốiquanhệcánhânnhưvậy,ngườiẢ-rậpcànglàngườiDoTháimấtlòngtinvềkhảnăngtổchứcvàquảntrịcủamình.

MộtvấnđềkháclàthànhkiếntrongcộngđồngẢ-rậpởIsraelđốivớiphụnữtronglựclượnglaođộng.Mộtnghiêncứunăm2008củatổchứcChốngbạohànhphụnữ,mộttổchứccủangườiẢ-rậpIsrael,chothấyquanđiểmchungcủa ngườiẢ-rập địa phương có thể đang dần thay đổi, nhưng quan niệmtruyền thống vẫn còn thâm căn.Trongmột cuộc khảo sát, ngay cả nhữngngười“chốngquanđiểmbảo thủ”,vẫnđồngývới tuyênbố:“Phần lớnxãhộiẢ-rậpnênđượcnamgiớikiểmsoát,đànôngđượcxemlàngườiquyếtđịnh;phụnữ làngười thấpkémvàphảicóý thứcphục tùng...Ngườiđànôngđốixửvớibạnđờitheocáchnằmngoàiquychuẩnchấpnhậnđượcđồngnghĩavớiviệclàmnguyhạiđếnchỗđứngcủaanhtatrongxãhội.”

Bấtchấpnghịchlýấy,GiámđốcAidaTouma-SuleimancủatổchứcChốngbạohànhphụnữnóirằng,bàthấyđànôngđangdầnthayđổicáchnhìncủamìnhvớiphụnữ,kểcảviệcchấpnhậnphụnữđilàmởngoài.Bàchobiết:“Có những người đàn ông Ả-rập không vui với sự bất bình đẳng này vàmongmuốncảithiệnmốiquanhệgiữahaigiới.Họthấyquyềnlợicủaphụ

nữcũngchínhlàquyềnlợicủahọ.”[184]

Tuyvậy,vìgiớiharedimlẫnngườiẢ-rậpđềucótỉ lệsinhcao,cácnỗlựcnhằmlàmtăngsựthamgiavàolựclượnglaođộngởhaikhuvựcnàycũnglàcuộcđuavớichiếckimđồnghồnhânkhẩuhọc.TheoIsrael2028,báocáođượcbanhànhbởimộtủybancaocấp,tỉ lệngườiharedimvàẢ-rậpđượcdự đoán sẽ tăng từ 29% trong tổng dân số Israel năm2007 lên 39%năm2028.Nếukhông có sự thay đổimạnhmẽ trongmôhình lao động, sự xêdịchnàysẽlàmgiảmtỉlệthamgialaođộngxuốngthấphơnnữa.“Xuhướnglaođộnghiệnthờirõràngđingượcsựpháttriểnmongmuốn,”báocáonày

cảnhbáo[185].

Trong quá trình diễn ra chiến dịch tái tranh cử chức vụ thủ tướng, BibiNetanyahumongmuốn đưa Israel vàomười nền kinh tế lớn nhất thế giới(tính theo đầu người) và coi đó là vấn đề trọng tâm trong nghị trình củamình.Mộtnhómchuyêngiacốvấnđộclập,HọcviệnReut,đãtheođuổimộtchiếndịchtươngtựgọilàIsrael15.GidiGrinstein,nhàsánglậpkiêmChủtịchReut,làcốvấncủanguyênThủtướngvàBộtrưởngQuốcphòngđươngnhiệm Ehud Barak, người từng là đối thủ chính trị của Netanyahu. TuyGrinsteinđồngývớiNetanyahurằngmụctiêucủaIsraelkhôngchỉlàquốcgiaphát triểnmàcònvươnlênvị trícácquốcgiahàngđầu tính theobìnhquânGDP/đầungười.

NhưGrinsteinnhìnnhận,“Tháchthứcnàykhôngphảilàsựxaxỉ,màlàđiềucần thiết.”Ông tin rằng Israelphải tăng trưởng ítnhất4%bìnhquân theođầungười trongmột thậpniên;khoảngcáchhiện tại trongmứcsốnggiữaIsraelvàcácquốcgiaphát triểnkháckhámongmanh.Ôngnói,“Khuvựckinhdoanhcủachúngtôithuộchàngtốtnhấtthếgiới,vàdânsốchúngtôicótaynghềvànền tảnggiáodụccao.Cùng lúcđó, chất lượngcuộc sốngvàchấtlượngdịchvụcôngởIsraellạithấp,vàvớinhiềungười,dicưlàcơhội

đểđổiđời.”[186]

Điềunàycó thể làcườngđiệu,vì số lượngkỷ lụcnhữngngười Israel làmviệcởnướcngoàiởMỹvàcácquốcgiakhácgầnđâyđãquayvề,mộtphầnvìluậtmiễnthuếmườinămmớibanhànhđốivớinguồnthunhậptừnướcngoài của những người hồi hương này. Tất nhiên, nhiều yếu tố khác bêncạnhthunhậpcũngcandựvàoquyếtđịnhliênquanđến“chất lượngcuộcsống”này.

Song,việc Israel có thể, nên,vàbuộcphải tăng trưởngnềnkinh tếnhanhhơn nữa là rất quan trọng. Trong số nhữngmối đe dọa và thách thứcmàIsraelđangphảiđốimặt,đángkểnhấtchínhlàviệckhôngthểgiữchonềnkinhtếtăngtrưởng,vìđiềunàyliênquanđếnnhữngcntrởvềchínhtrịvàquantâmđếncácvấnđềbịbỏsót.Israelcómộtnềntảngvănhóavàthểchếhiếmhoi,độcnhất, thuầnchất,giúpsảnsinhrasựsángtạovàmôi trườngkinhdoanh;điềucònthiếulàchínhsáchđểkhuếchđạihơnnữavàtrảirộngthứ tài sản đó trong xã hội Israel.Điềumaymắn với họ là việc thay đổichính sách có lẽ dễ dàng hơn thay đổi nền văn hoá, như trường hợp củaSingapore. Như nhà báo Thomas Friedman của Thời báo New York nói,“TôithàgánhchịunhữngvấnđềcủaIsrael,phầnlớnlàvềtàichính,vềthiết

chế, về cơ sở hạ tầng, hơn là các vấn đề của Singapore bởi vấn đề của

Singaporelàgiớihạnvănhóa.”[187]

KẾTLUẬN

Cácnôngdâncủacôngnghệcao

Điềucẩntrọngnhấtlàcódámlàmhaykhông.>

-SHIMONPERES-

KhingồiđợitạimộttrongnhữngphòngchờcủaPhủTổngthống,chúngtôikhôngchắcmìnhsẽcóbaonhiêuthờigianvớiTổngthốngShimonPeres.Ởtuổi85,Pereslàthànhviêncuốicùngcủathếhệlậpquốccòntạivịởvănphòng cấp cao. Peres bắt đầu sự nghiệp năm haimươi lăm tuổi nhưmộtngườiđồngnghiệpvongniên củaDavidBen-Gurionvà tiếp tụcphụng sựgầnnhưmọivịtríbộtrưởng,baogồmcảhailầnlàmthủtướng.ÔngcũngđượctraogiảiNobelhoàbìnhchosựnghiệpcủamình.

Ởnướcngoài,ônglàmộttrongnhữngngườiIsraelđượcngưỡngmộnhất.Ởquênhà,danh tiếngcủaônggâynhiều tranhcãihơn.ChủyếuPeresđượcbiếtđếnnhưlàchađẻcủaHiệpướcOslo,nổitiếngnhờtạonêncáibắttaygiữaYitzhakRabinvàYasirArafattrướcsựhiệndiệncủaBillClintontrongkhuvườnNhàTrắng,nhưngvớinhiềungườiIsrael,ônglạilàbiểutrưngcủahyvọnggiảtạo,chủnghĩakhủngbốvàchiếntranh.

ThậtkhóđểnóihếtsứcảnhhưởngcủaPeresđốivớiđườnglốingoạigiaocủaIsrael,nhưngđâykhôngphải làmốiquantâmchínhcủachúngtôikhinói chuyện với ông. Được biết đến ít hơn nhưng không kém phần quantrọng,ôngcòngiữvai tròmột taydoanhnhânkhởinghiệphàng loạt theokiểurấtđộcđáo-ngườisánglậpcủahàngloạtcácngànhcôngnghiệp.Ôngchưa từng kinh doanhmột ngày nào trong đời. Trên thực tế, ông nói vớichúng tôi rằng cả ông lẫnBen-Gurion đều khôngbiết gì về kinh tế. SongcáchtiếpcậncủaPeresđếnchínhphủlàvai tròmộtdoanhnhânthànhlậpnhữngcôngtykhởinghiệp.

Pereslớnlêntrongmộtnôngtrangtrướckhinhànướcnàyđượcthànhlập.Điềumang tính cách tân không chỉ về cấu trúc xã hội và kinh tế của nhà

nướcIsraelmớithànhlập,nócóýnghĩanuôidưỡngmộtsựđạikhởihành.“Nôngnghiệpmang tínhcáchmạngnhiềuhơncôngnghiệp,”Peresnhanhchóngđưa ranhậnxétnàykhichúng tôivừayênvị trongvănphòngchấtđầysáchcủaông,baoquanhlànhữngvậtlưuniệmdoBen-Gurionvànhữngnhàlãnhđạotrênthếgiớitặng.

“Tronghai lămnăm, sản lượngnôngnghiệp của Israel tănghaimươibảylần.Thậtkỳdiệu,”ôngnóivớichúngtôi.Ngườitakhôngnhậnrađiềunày,Peresnói,nhưngnôngnghiệplàmộtcôngviệctrongđó“95%khoahọc,5%laođộng.”

DườngnhưPeresnhìnthấycôngnghệởbấtcứđâu,từlâutrướckhingườiIsraelcũngnghĩđượcnhưthế.ĐâycóthểlàmộttrongnhữnglýdomàBen-Gurion ủng hộ Peresmạnhmẽ; vị “ChaGià” cũng rất thích thú với côngnghệ,ôngbảochúngtôi.“Ben-Gurionnghĩrằngtươnglaichínhlàkhoahọc.Ôngấyluônnóirằngquânđộikhôngchỉcầncậpnhậtcôngnghệmớinhất,màphảitiênđoánđượccôngnghệcủangàymai,”Peresnhớlại.

VậylàBen-GurionvàPerestrởthànhmộtcặpbàitrùngcôngnghệ.PeresvàAlSchwimmer,taybuônlậugianghồngườiMỹ,bắtđầumơmộngvềngànhcôngnghiệphàngkhôngkhihọbayquaBắccựcnăm1951.NhưngkhitrởvềIsrael,họvấpphảisựchốngđốigaygắt.“Chúngtathậmchícònkhônglàmđượcchiếcxeđạp,”cácbộtrưởngnóivớiPeresvàonhữngngàyngànhsảnxuấtxeđạpnon trẻđã thựcsự thấtbại,dân tịnạn tiếp tụcđổvàođấtnước,vànhữnglươngthựccănbảnvẫncònđượcphânphối.SongvớisựhỗtrợcủaBen-Gurion,Peresđãcóthểthuyếtphụchọ.

Sauđó,ý tưởngcủaPeresvềviệckhởiđộngngànhcôngnghiệphạtnhâncũng bị xoá sổ tương tự. Điều này được xem là quá tham vọng, ngay cảnhữngnhàkhoahọctronglĩnhvựcnàycũngthấyvậy.Bộtrưởngtàichính,người tinrằngnềnkinh tếIsraelnên tập trungvàoxuấtkhẩudệtmay,nóivớiPeres,“Rấtmaylàônggặptôi.Tôisẽđảmbảolàôngkhôngnhậnđượcmộtxunào.”Thế là với tính cách coi thường cácquy tắc,Ben-GurionvàPeres đã tự tài trợ cho dự án bằng tiền ngoài ngân sách, và Peres bỏ quanhững nhà khoa học đã thành danh, chuyển hướng sang các sinh viên ởTechnion,mộtsốtrongđótừngđượcônggửisangPháphọc.

KếtquảlàlòphảnứnghạtnhânởgầnDimona,đượcvậnhànhtừđầunhữngnăm1960màkhôngxảyratainạnnàovàđãbiếnIsraelthànhmộtquốcgia

hạtnhân.Đếnnăm2005, Israel lànướcđứng thứ10 thếgiới về số lượng

bằngsángchếtronglĩnhvựchạtnhân.[188]

SongPereskhôngdừnglạiởđó.LàThứtrưởngBộQuốcphòng,ôngđổtiềnvàoR&Dtrongquốcphòngtrướcsựbấtmãncủagiớilãnhđạoquânsự,vốn(cũngdễhiểu)quantâmnhiềuhơnđếnsựthiếuthốnmuônthuởvềvũkhí,huấnluyệnvàquânsố.

Ngàynay,IsraeldẫnđầuthếgiớivềphầntrămGDPdànhchonghiêncứuvàpháttriển,tạoralợithếtolớnvềcôngnghệchoanninhquốcgiavàkhuvựccôngnghệdânsựvốnlàđầutàucủanềnkinhtế.Tuyvậy,chìakhoáchínhlàcáchxâydựngđấtnước theo tinh thầnkinhdoanhcủaPeres, đượckhuônđúcvàotrongtinhthầnquốcgia.

Schuyểnbiếnnàykhôngdễlênkếhoạchhaydựđoántrước.PhảiđếnmộtthờigianlâusaungườiIsraelmớikịpnhậnra:đãcómột“thậpkỷmấtmát”với mức độ tăng trưởng thấp lạm phát phi mã nằm giữa kỷ nguyên tăngtrưởngcaothờilậpquốcvàkỷnguyêncôngnghệcaonhưhiệnnay.Nhưngnóđãđến,Songkếtquảđạtđượclàngàyhômnay,vàconsuốtkéosợichỉsốphậnấyxuyênsuốttừthờitátđầmtrồngcâycủanhữngngườilậpquốcchođếnkỷnguyêncủacáccôngtykhởinghiệpvàcácnhàthiếtkếchipnhưngàyhômnay.

Cácdoanhnhânngàynaycảmnhậnđượcsứckéocủaconsuốtkéochỉđó.Nếunhưmôitrườngcủanhữngnhàlậpquốclàxãhộichủnghĩavàkhôngmàngđếnlợinhuận,thìngàynay“việcbạnsángchếracáigìđóđãlàcáchhợpphápđểtạoralợinhuận,”ErelMargalit,mộttrongnhữngdoanhnhânhàngđầuIsraelnói.“Bạnkhôngchỉmuabánhànghoá,bạnkhôngchỉlàmộtngười làmvề tài chính.Bạnđang làmđiềugìđóchonhân loại.Bạnđangsáng chếmột loại thuốcmới hay con chipmới.Bạn giống nhưmột falah[“nôngdân” trong tiếngẢ-rập],mộtnôngdân trongcánhđồngcôngnghệcao.Bạnchânlấmtaybùn.Bạnlàmcùngvớinhữngđồngchítrongđơnvịquânđội.Bạnnóichuyệnvềmộtcáchsống-khôngnhất thiết làviệcbạnkiếmđượcbaonhiêutiền,mặcdùrõràngnólàvềchuyệnđó.”VớiMargalit,sựsángtạovàcôngnghệchínhlàphiênbảnthếkỷXXIcủaviệcváccàyrađồng.“Conđườngtiênphongmới,bàikểchuyệncủanhữngngườitheoChủnghĩaPhụcquốcchínhlàviệctạoranhữngthứmới,”ôngnói.

Quảthực,điềulàmnênsứcmạnhcủađộiquânIsraelôhợpngàyhômnaychínhlàviệcnólàmashuplòngyêunướccủanhữngngườilậpquốc,làđộnglựcvàýthứckhôngngừngvềsựkhanhiếmvànghịchcảnh,làtrítòmòvàsự không ngơi nghỉ đã bắt rễ vào người Israel và lịch sử ngườiDoThái.“Đóng góp lớn lao nhất của ngườiDoThái trong lịch sử là sự không hàilòng,” Peres giải thích. “Điều đó khôngmay cho chính trị nhưng tốt chokhoahọc.

“Bạnmuốnthayđổimọilúc,”PeresnóivềngườiDoTháilẫnhoàncảnhcủaIsrael.CũngnhưnhữnggìchúngtôingheđượctừhầuhếtsĩquanquânđộiIsraelmàmìnhphỏngvấn,Peresnói,“MọicôngnghệđếnIsraelđềutừMỹ,nóđivàoquânđội,vàchỉtrongnămphút,họcảitiếnnó.”NhưngđiềutươngtựcũngdiễnrabênngoàiquânđộiIsrael-mộtnhucầuthamlamvôđộđểchắpvá,phátminhvàtháchthức.

ĐềtàinàycóthểtruyngượctừquanđiểmsánglậpcủaIsrael.Nhữngngườilậpnênnhànướchiệnđạinày -haynhữngdoanhnhânquốcgia -đãxâydựngmột“quốcgiakhởinghiệp”đầutiêntronglịchsử.

Tấtnhiênnhiềuquốcgiakhácđãsinhratừvếtxước,từnétbútmàcácthếlực thuộc địa bỏ lại. Chẳng hạn như nước láng giềng Jordan, doWinstonChurchill sáng lập vào năm 1921, người quyết định trao vương quốc nàychoộcHashemite.

Nhữngnướckhác,nhưMỹ,làsảnphẩmcủamộtquátrìnhkinhdoanhhoặccáchmạng thựcsự,chứkhôngphải là sựhợpnhấtquốcgiađược tích luỹdầnquanhiềuthếkỷnhưAnh,Pháp,vàĐức.Tuynhiên,khôngquốcgianàolàkếtquảcủamộtnỗlựccóýthứcnhằmkhaisinhđấtnướchiệnđạitừmộtnhànướcdântộccổxưa.

Tấtnhiên,mộtsốquốcgiahiệnđạicó thể lần tìmdisảncủahọ từcácđếquốccổđại:nướcÝtìmvềLaMã,HyLạp,hayTrungQuốcvàẤnĐộtìmvềcưdânsốngởnhữngkhuvựcđósuốthàngnghìnnăm.Nhưngtrongtấtcảtrườnghợpnày,dânsốbanđầutiếptụcconđườngxuyênsuốtđitừthếhệngàyxưađếnhiện tại,màkhôngbịmấtkiểmsoáthoàn toànđốivới lãnhthổ,hoặcnhữngngườicổxưachỉđơngiảnbiếnmất,khôngđểlạitămtích.Chỉcónhữngngười lậpquốc Israel là có sự táobạođểkhởi sinhmộtđấtnướchiệnđạihàngđầu trongkhuvựcmà tổ tiênhọđãbị trụcxuất từhainghìnnămtrước.

Vậyđâulàcâutrảlờichocâuhỏitrungtâmcủaquyểnsách:ĐiềugìkhiếnIsraelsángtạovàmangtinhthầnkhởinghiệpcaođếnvậy?Lờigiảithíchrõràng nhất nằm trong một loại cụm cổ điển mà giáo sư đại học Harvard,MichaelPorterđãđềxướng,màthunglũngSiliconlàhiệnthân,vàDubaiđãcốtạodựng.Loạicụmđóđòihỏisựgắnbóchặtchẽcủanhữngtrườngđạihọcdanhtiếng,cáccôngtylớn,côngtykhởinghiệp,vàhệsinhtháikếtnốichúng-baogồmmọithứtừnhàcungcấp,mộtổkỹsưtàinăng,vàvốnđầutưmạohiểm.MộtphầndễnhìnthấyhơncủacụmnàylàvaitròcủaquânđộitrongviệcđổvốnR&Dvàocáchệthốnghiệnđại,cácđơnvịcôngnghệtinhtúy,vàtừcôngcuộcđầutưthựcchấtnàyvềmặtcôngnghệlẫnnhânsự,vàotrongnềnkinhtếdânsự.

Song lớp bên ngoài này không giải thích được trọn vẹn thành công củaIsrael.Singaporecómộthệthốnggiáodụcmạnh.HànQuốccóchếđộnghĩavụquânsựbắtbuộcvàđốimặtvớimốiđedọalớnvềanninhchotoànbộsựtồn tại của nó. PhầnLan, ThụyĐiển,ĐanMạch và Ireland đều là nhữngnướctươngđốinhỏnhưngcónềncôngnghệtântiếnvàcơsởhạtầngtuyệtvời;họsảnsinhranhiềubằngsángchếvàgặtháiđượcsựtăngtrưởngkinhtếmạnhmẽ.Nhữngquốcgianàyđãtăngtrưởngnhanhhơn,lâuhơnIsraelvàtậnhưởngmứcsốngcaohơn,nhưngkhôngnướcnàosảnsinhramộtsốlượngcôngtymớikhởinghiệpvàthuhútđượclượngvốnđầutưmạohiểmnhiềunhưIsrael.

AnttiVilpponenlàmộtdoanhnhânngườiPhầnLan,giúplậpramột“phongtràokhởinghiệp”gọilàArcticStartup.PhầnLanlàquêhươngcủamộttrongnhữngcôngtycôngnghệlớnnhấtthếgiới,Nokia,điệnthoạidiđộng.NgườiIsrael thườngnhìnvàoPhầnLanvà tựhỏi,“Nokiacủachúngtađâu?”HọmuốnbiếttạisaoIsraelchưasinhramộtcôngtycôngnghệnàolớnvàthànhcôngnhưNokia.Nhưngkhi chúng tôi hỏiVilpponen về khung cảnh khởinghiệpởPhầnLan,ôngthanvãn,“NgườiPhầnLancónhiềubằngsángchếcôngnghệnhưngchúng tôiđã thấtbại trongviệc tậndụngchúngvàocáccôngtykhởinghiệp.VốnđầutưbanđầuvàomộtcôngtymớiởPhầnLanngốnkhoảngbatrămnghìneuro,gấpgầnmườilầnởIsrael.SốcôngtymớikhởinghiệpởIsraelgấp10lầnPhầnLanvàdoanhthucủacáccôngtykhởinghiệpcũngngắnhơnvànhanhhơn.Tôiđoanchắc,chúngtôisẽchứngkiếnsựtăngtrưởngnhanh,nhưngchođếngiờchúngtôivẫnđisauIsraelvàMỹ

trongviệcpháttriểnvănhóakhởinghiệp.”[189]

TrongkhitốcđộquayvòngvốncaocủacáccôngtykhởinghiệplàmngườiIsraellolắng,Vilpponenlạicoichúngnhưlàtàisản.RõrànglàIsraelcóthứgìđómàcácnướckhácphảisănđón-kểcảnhữngnướcđượccoilàđiđầutrongcuộccạnh tranh toàncầu.Bêncạnhcácnhân tố thểchế tạonêncáccụm,mà Phần Lan, Singapore và HànQuốc đã sở hữu, điều còn thiếu ởnhữngquốcgianàylàcốtlõivănhóađượcxâydựngdựatrênsựnăngnổvàđịnhhướnglàmviệcnhóm,sựcáchlyvàgắnkếtvớinhau,vàgiữquymônhỏnhưngnhắmvàocácmụctiêulớn.

Lượng hóa những phần văn hóa ẩn giấu củamột nền kinh tế không phảichuyệndễ,songmộtnghiêncứutừcácgiáosưsosánhnềnkinhtếcủanămmươibaquốcgiađãđưaraphầnnàocâutrảlời.Nghiêncứunàytìmcáchphân loại các nước dựa theo ba thông số ảnh hưởng đếnmôi trường làmviệc.Liệuchúngsẽ:phâncấpnhiềuhơnhaybìnhđẳnghơn,quyếtđoánhơnhaymềmmỏng hơn, cá nhân chủ nghĩa hơn hay tập thể chủ nghĩa nhiều

hơn?[190]

Nghiêncứucho thấyở Israelcómột sựkếthợp tươngđốibất thườngcácthuộctínhvănhóa.NgườitacóthểtrôngđợimộtquốcgianhưIsrael,nơingườidântheochủnghĩacánhân,sẽcókhuynhhướngítmềmmỏnghơn.Thamvọngcánhâncóthểxungđộtvớitinhthầnđồngđội.Vàngườitacũngsẽ trôngchờmộtkiểuxãhội lấy thamvọng làmđộng lựcsẽphâncấp thứbậc nhiều hơn.Thật ra, Israel đượcđánhgiá cao về chủnghĩa quân bình,mềmmỏngvàcánhânchủnghĩa.NếunhữngngườiIsraelcótínhcạnhtranhvàhunghăng,làmsaohọcóthể“mềmmỏng”?Nếuhọquácánhân,làmsaohọdunghòavớiviệcthiếuhệthốngphâncấpthứbậcvàsự“càobằng

ỞIsrael,nhữngthuộctínhdườngnhưmâuthuẫngiữavừacóđộnglựcvừa“càobằng”,vừathamvọngcánhânvừatậpthểchủnghĩachỉcóýnghĩakhibạnbịnémvàonhữngtrảinghiệmmànhiềungườiIsraelđã trảiquatrongquânđội.Ởđóhọhọcđượcrằngbạnbuộcphảihoànthànhnhiệmvụ,nhưngcáchduynhấtđể làmđiềuđólàở trongmộtnhóm.Câugàothétphổbiếntrongchiếnđấulà“Đitheotôi”:sẽkhôngcósựlãnhđạonếukhôngcócánhânnổibật,khôngcóđộngviêntinhthầnđồngđộiđểcùnggánhváctráchnhiệm.Khôngcóaibịbỏlạiphíasau.Bạncósựchỉdẫntốithiểutừcấptrênvàphảitựứngbiến,thậmchíđiềunàyphávỡmộtsốluậtlệ.Nếubạnlàhạsĩquan,bạncóquyềngọicấp trêncủamìnhbằng tên,vànếubạn thấyhọ

làmđiềugìsai,bạncóquyềnđưaraýkiến.

Nếubạnnổibậtởtrườngcấpbanhờkỹnănglãnhđạo,hoặcđiểmsốtrongcácmônkhoahọc,hoặc cảhai, bạn sẽđượcmột trongnhữngđơnvị tinhnhuệcủaquânđộiIsraeltómlấy,giúpbạnthunạpthêmcáckỹnăngtrongđàotạochuyênsâuvànhữngtrảinghiệmcôngviệctháchthứcnhấtcóthể.Trong chiến đấu, bạn sẽ nhận lệnh của hàng tá người vàmang trênmìnhđốngthiếtbịtrịgiáhàngtriệuđô-la,vàphảiđưaranhữngquyếtđịnhngàncântreosợitóctrongvòngmộtphầnmườigiây.Trongcácđơnvịcôngnghệtinhnhuệ, bạn sẽđượcyêu cầuphụ trách cácdựánphát triển cho cáchệthốngtiêntiến,chobạnkinhnghiệmmàmộtngườigấpđôituổibạnởkhuvựctưnhâncóthểkhôngcó.

Vàkhibạnhoànthànhnghĩavụquânsự,mọithứbạncầnđểthànhlậpmộtcôngtykhởinghiệplàmộtcúđiệnthoại,nếunhưbạncóýtưởngđúngđắn.Tấtcảmọingườiđềuquenmộtaiđótronggiađìnhmình,trongtrườngđạihọc,hayquỹđạoquânsự,làmộtdoanhnhânvàbiếtlàmsaođểgiúpbạn.Aicũngcóthểtiếpcậnđượcnhờđiệnthoạidiđộngvàemail.Lạnhnhạt trênđiệnthoạilàđiềucóthểchấpnhậnđượcnhưngkhôngbaogiờlàquáxalạ;mọingườiđềutìmđượcmốiliênhệnàođóvớingườimàhọcầnliênlạcđểbắtđầu.NhưYossiVardiđãnóivớichúng tôi, “Mọingườiđềuquenbiếtnhau.”

Quantrọnghơncả,việclậpmộtcôngtykhởinghiệphaythamgiavàogiớicôngnghệcao làđiềuđángngưỡngmộnhấtvà làđiều“bình thường”màmộtngười trẻ thamvọng Israelcó thể làm.CũnggiốngnhưngườimẹDoThái khuônmẫu,một ngườimẹ Israel có lẽ sẽ hài lòng khi conmình trởthànhbácsỹhayluậtsư,nhưngítnhấtthìbàcũngsẽtựhàokhicontraihaycongáibàlà“doanhnhân”.Nhữnggìlàngoạilệởhầuhếtnướckháclạilàcon đường chuẩnmực để gây dựng sự nghiệp ở Israel,mặc dù thực tế aicũngbiếtrằng,ngaycảởIsrael,cơhộithànhcôngcủacáccôngtymớikhởinghiệplàkhôngcao.Việcthửvàthấtbạilàđiềubìnhthường.Thànhcônglàtốt nhất, nhưng thất bại cũng không phải là sự nhục nhã; nó làmột kinhnghiệmquantrọngtrongsơyếulílịchcủabạn.

Vìvậy,bímậtthànhcôngcủaIsraellàviệckếthợpgiữacácyếutốcổđiểncủacáccụmcôngnghệvớimộtsốyếutốđộcnhấtcủangườiIsraelđểtăngcườngkỹnăngvàkinhnghiệmcủamỗicánhân,giúphọlàmviệcnhómhiệuquảhơn,vàmanglạinhữngmốiliênhệchặtchẽvàsẵnsàngmọilúctrong

một cộng đồng đã được thiết lập và không ngừng lớn mạnh. Với nhữngngườiquansáttừbênngoài,điềunàyđặtramộtcâuhỏi:Nếunhư“nướcsốtbímật”củangườiIsraellàvũkhícủariênghọ,thìnhữngquốcgiakháccóthểhọcđượcđiềugì?

Maymắnthay,trongkhisựsángtạocóthểkhanhiếm,cũngcónhữngnguồntàinguyênkháccóthểtáisửdụng.Khônggiốngnhưtàinguyênthiênnhiên,nhữngýtưởngcóthểđượclanrộngvàmanglạilợiíchchobấtcứquốcgianàođượcđặtvàovịtrítốtnhấtđểtậndụngchúng,bấtkểchúngđượcphátminhtừđâu.GeorgeBernardShawtừngviết,“Nếubạncómộtquảtáo,tôicómộtquảtáovàchúngtatraođổitáo,thìbạnvàtôivẫncómộtquảtáo.Nhưng nếu bạn cómột ý tưởng, tôi cómột ý tưởng và chúng ta trao đổi

chúngthìmỗingườisẽcóhaiýtưởng.”[191]

Trongkhisựsángtạovềnguyêntắclàmộttàinguyênvôhạn,vàmỗingườicó thể lan truyềnnó,hầunhưmọicông tyđềumuốn thuđược lợi ích lớnnhấttừquátrìnhnày.TừlâucáccôngtylớntrênthếgiớiđãhọccáchđơngiảnnhấtđểthulợitừnhữngsángtạocủangườiIsraellàmualạimộtcôngtyIsraelmớikhởinghiệp,hoặcthiếtlậpmộttrungtâmR&DIsrael,hoặclàcảhai.Vớithếgiớingàycàngtoàncầuhóavàsựchuyểndịchtiếngầnđếnmãnguồnmở,cáccôngtyđaquốcgiakhôngcónhiềunhucầuchoviệctìmcáchsaochépmôitrườngkinhdoanhcủanhữngnướccólợithếcạnhtranhtronglĩnhvựcsảnxuất,sángtạo,haytiếpcậnthịtrườngtrongkhuvực.

Huhếtcáccôngtylớnđềuhiểurằngtrongmộtthịtrườngtoàncầu,nơisựthayđổilàhằngsốduynhất,thìsựsángtạolàmộttrongnhữngnềntảngcủatínhcạnhtranhdàihạn.Hơnnữa,trongkhicácquốcgiavàcôngtycóthểthulợinhờsựsángtạobắtnguồntừmộtnơikhác,việctrởthànhcộinguồncủasựsángtạocũnglànhữnglợithếcủatậpthểvàquốcgia.

Vìmụcđíchnày,việcmôphỏngmộtmôi trường“Israel” làhoàn toàncóthể.VídụnhưDovFrohmanthuộcIntel,ôngnhậnthấyđiềuđólàcầnthiếtngaytrongbảnthânIsrael.CâukhẩuhiệubanđầucủaôngchoIntelIsraelđánglẽlà“nhàmáyIntelcuốicùngđóngcửatrongcơnkhủnghoảng.”Khicácnhânviêncủaôngthấylờimôtảnàyquátiêucực,ôngđổikhẩuhiệucủamìnhthành“sốngsótquathànhcông”-ýnóimụctiêulàthànhcôngnhưngđộnglựclàsựsốngcòn,đólàđiềukhôngthểxemnhẹ.VớiFrohman,chìakhóathànhcôngcủamộtcôngtylớnlà“duytrìbầukhôngkhícủamộtcông

tymớikhởinghiệpđangbấpbênh.”[192]

Hơnnữa,trongkhicácnềndânchủkháckhôngcólýgìthiếtlậpmộtchếđộnghĩa vụ quân sự như của Israel, thìmột chương trình phụng sự bắt buộchoặctựnguyệnởtầmquốcgiacóđầyđủtínhtháchthứccóthểmanglạichonhữngngười trẻ - trướckhihọvàođạihọc -mộtđiềugìđókiểunhưkhảnănglãnhđạo,kỹnănglàmviệcnhóm,cáckỹnăngđịnhhướnggiảiquyếtcôngviệc,vàkinhnghiệmmàngườiIsraelcóđượcnhờthựchiệnnghĩavụquân sự.Mộtchương trìnhnghĩavụquân sựnhưvậycũng sẽ tăngcườngtínhđoànkếttrongxãhộivàgiúpngườitrẻhiểuđượcgiátrịcủaviệcphụcvụđiềugìđólớnlaohơnbảnthânmình,bấtkểđólàgiađình,cộngđồng,côngtyhayđấtnước.Vàchẳnghạn,khinhữngnamnữtrongquânđộiMỹđượcphụcviên, người ta cũng khuyên họ không nên làm giảm tầm quantrọngcủakinhnghiệmquânđộikhixinviệclàm.

Quả thực,với thếgiới cũngnhưbấtkỳquốcgianào, cơhộigia tăng tínhsángtạolàvôcùngtolớn.PaulRomer,ngườiđượcxemlàmộttrongnhữngnhàkinh tế của “lý thuyết tăng trưởngmới,” chỉ ra rằngmức tăng trưởngtrungbìnhhàngnămcủaMỹtừnăm1870đếnnăm1992là1,8phầntrăm-caohơnVươngquốcAnhkhoảng0,5phầntrăm.Ôngtinrằnglợithếcạnhtranhnàyđãđượcduytrìnhờ“tiềnlệcủanướcMỹtronglịchsửlà tạora

nhữngtổchứcdẫntớisựsángtạolớnlaohơn.”[193]Romerchorằngviệctrợcấpchocáccôngtrìnhnghiêncứuđạihọcvàcaohọctronglĩnhvựckhoahọc và kỹ thuật có thể thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế.Hơn nữa,một hệthống“họcbổngnghiêncứusinhlinhđộng”màsinhviêncóthểmangđếnbấtcứtrườngnào,sẽkhuyếnkhíchcácgiámđốcphòngthínghiệmvàcácgiáo sư cạnh tranh nhau để đáp ứng các nhu cầu về nghiên cứu và nghềnghiệpcủasinhviên,chứkhôngchỉchoriêngchínhhọ.

Romerchỉrarằngnhữngbướcnhảyvọtlớnnhấttrongtăngtrưởngvànăngsuấtđượcsảnsinhnhờcác“siêu-ýtưởng”,làmgiatăngthếhệvàlantruyềnýtưởng.Nhữngsángchếvàbảnquyềnlàmộtsiêu-ý tưởngrấtquantrọngđượcngườiAnhphátminhvàothếkỷXVII,trongkhingườiMỹgiớithiệutrườngđạihọcnghiêncứuhiệnđạivàothếkỷXIXvàhệthốngnghiêncứucạnhtranhbằngcáchkiểmsoátchéovàothếkỷXX.

“Chúng ta không biết ý tưởng quan trọng tiếp theo về cách hỗ trợ các ýtưởngsẽnhưthếnào.Chúngtacũngkhôngbiếtnósẽnảyraởđâu,”Romer

viết.“Tuyvậy,cóhaidựbáochắcchắn.Một là,nướcđiđầu trong thếkỷXXIsẽlànướcthựchiệnmộtcuộcđổimới,đểhỗtrợhiệuquảhơnsựsảnsinh cácý tưởngmới trongkhuvực tưnhân.Hai là, người ta sẽ tìm thấy

nhữngsiêu-ýtưởngmớikiểunày.”[194]

Chúng tôi gặp Tổng thống Peres được khoảngmột tiếng rưỡi thì hết giờ.Cuộchẹntiếptheođãđếnvàchúngtôichuẩnbịnóilờitạmbiệt.Nhưngkhichúngtôivừađứngdậythìôngngănlạivànói,“Tạisaocácanhkhôngquaylạisaunửatiếngnữavàchúngtacóthểtiếptục?”Vàchúngtôiđãtrởlại,vàông tiên liệu thôngđiệpcủamìnhdànhchocácdoanhnhânvànhàhoạchđịnh chính sách ở Israel trong những năm kế tiếp: “Mặc kệ những ngànhcông nghiệp cũ. Sẽ xuất hiện năm ngànhmới: Các hình thức năng lượngmới,nước,côngnghệsinhhọc, thiếtbịgiảngdạy-sẽthiếugiáoviên-anninh nội địa để chống khủng bố.” Peres cũng tiên đoán ngành công nghệnano,màôngđãcócôngtrongviệcxâydựngtàitrợ,sẽlàngànhxuyênsuốttấtcảngànhmớitrênvàcảnhữngngànhkhác.

ChúngtôikhôngbiếtliệuPeresđãchọnrađúngcácngànhhaychưa,nhưngđiềuđókhôngquan trọng.Ở tuổi85,ôngvẫncóchutzpahđểsuynghĩvàủnghộnhữngngànhmới.NhưnhữnggìhọđanglàmtrongxãhộiIsrael(vàtrongsuốtlịchsửIsrael),nhữngtinhthầntiênphongvàsángtạogộplạilàmmột.Cốtlõicủasựkếthợpnàylàsựhiểubiếtbảnnăng,rằngtháchthứcđốimặtvớimọiquốcgiapháttriểntrongthếkỷXXIlàlàmsaođểtrởthànhmộtnhàmáyýtưởng,baogồmcảsảnsinhýtưởngtạichỗvàthulợitừýtưởngsảnsinhởnơikhác.Israellàmộttrongnhữngnhàmáyýtưởngđiđầuthếgiới,vàcungcấpđầumốichocácsiêu-ýtưởngcủatươnglai.Tạorasựsángtạolàmộtquátrìnhhợptácởnhiềucấpđộ,từnhóm,đếncôngty,đấtnước,vàthếgiới.Trongkhinhiềuquốcgiađãthuầnthụcquytrìnhnàyởmứcđộcôngtylớn,thìchỉcórấtítquốcgiathựchiệnđượcnóởmứcđộcórủirocaonhấtvàcómứcđộsôiđộngnhất,làcôngtykhởinghiệpdựatrênsángtạo.Vìthế,trongkhiIsraelcónhiềuđiềuphảihọctừthếgiới,thếgiớicũngphảihọcnhiềuđiềutừIsrael.Ởcảhaihướng,điềucẩntrọngnhất,nhưPeresnóivớichúngtôi,làcódámh

LỜIBẠT

Sauhainămkểtừkhicuốnsáchnàyđượcxuấtbản,nềnkinhtếcủa“Quốcgiakhởinghiệp”vẫntiếntriểnmạnhmẽ.Ởchương1,chúngtôiđãsosánhsốvốnđầu tưmạohiểm tính trênđầungườimàcácquốcgiakhởinghiệpnhậnđược.Theosốliệugầnđây(năm2010),Israelvẫnlàquốcgiadẫnđầuvềlượnggiatăngvốnđầutưmạohiểmtrênđầungười,gấp2,5nướcđứngthứnhìlàMỹ.

ThànhcôngnốitiếpkhiếncácnướcchúýnhiềuhơnđếnmôhìnhkinhtếcủaIsrael,vàchúngtôiđãđượcmờiđinóichuyệnkhắpchâuÁ,Âu,NamMỹ,MỹvàCanadavềcácbàihọcđượcrútratừQuốcgiakhởinghiệp.Vìcóquánhiềucâuhỏilặpđilặplạinênchúngtôisẽđềcậpmộtsốvấnđềchínhtrongấnbảnnày.

ChúngtôiluônthoảimáicôngnhậnrằngIsraelcórấtnhiềutháchthức.Hơnnữa,cũngnhưbấtkỳnềnkinhtếsôinổinào,Israelluôngặpphảimốinguylàhọcóthểtrởnêntựmãnvàđánhmấtưuthếcạnhtranhcủamình.Tuyđâylànhữngvấnđềthườngđượcchấtvấnnhiềunhất,chúngtôitinlàIsraelchỉmớibắtđầukhaitháctiềmnăngcủamình,vàsẵnsàngtrởthànhđốithủtầmcỡhơntrênđấutrườngsángtạotoàncầu,nếusovớihômnay.Quanhữngcâuhỏivàcâutrảlờibêndưới,chúngtôicânnhắctiềmnăngnàyvànhữnggìtiếptheochoQuốcgiakhởinghiệp.

Tháng5-2011

DANSENORvàSAULSINGER

1.Quốcgiakhởinghiệpramắtđãlàmdấylêncuộctranhluậngì?

Cuốn sáchđãvàđangđượcdịch sang tiếngTrung (ởTrungQuốcvàĐàiLoan), tiếng Hàn Quốc, Nga, Bồ Đào Nha (ở Brazil), Đức, Pháp, Ý,Bulgaria,Séc,DoThái,ThổNhĩKỳ,TâyBanNha,vàẢ-rập.Nócũng làcuốnsáchbánchạyởSingaporevàẤnĐộ.SựquantâmcủađộcgiảquốctếđốivớimôhìnhkinhtếcủaIsraelchothấyrằngtầmquantrọngcủasựsáng

tạovàtinhthầnkhởinghiệpkhôngchỉrấtlớn,màcònđangtănglên.

Trongquyểnsáchnày,chúng tôigiải thích lýdo tại saomộtchương trìnhchínhphủđượcthainghénởIsraelmangtênYozma,đãgiúpxâydựngkhuvựcđầutưmạohiểmvàtiếpnhiênliệuchohàngnghìncôngtykhởinghiệpđầy tiềmnăng.Chương trìnhYozmahoạtđộngđược làdonóxúc tácchomộtthựctếđangdiễnra.Nókhôngtạorathựctếđó,nhưngnótạolựcđẩy.Chúngtôingờrằngcuốnsáchnàythànhcông-dĩnhiênởmứcđộnhỏhơn-theomột cách tương tự. Chúng tôi không tạo ra thứ gìmà chỉ kể lại câuchuyện. Đáng lẽ Israel đã mang tên Quốc gia khởi nghiệp từ lâu, nhưngphươngdiệnnổibậtnàycủaIsraelđãbịbỏsótvàđánhgiáthấp.

Với cácquốcgiađãvàđangphát triển,một trongnhữngcách tốtnhấtđểthaythếsốcôngviệcbịmấtvàduytrìtăngtrưởnglàthôngquasựsángtạo,và phần lớn sáng tạo sẽ đến từ các công ty khởi nghiệp.Quả thực, Tổngthống Mỹ Barack Obama và Thủ tướng Anh David Cameron đã nhanhchóngkhởiđộngcáckếhoạchđầythamvọng:“NướcMỹkhởinghiệp”và“NướcAnhkhởinghiệp”.Gạtsangmộtbênnhữngcâuhỏivềtínhhiệuquảcủacácchươngtrìnhnày,thậtkhóđểtìmramộtnềnkinhtếpháttriểnhaymớinổinàomàkhôngmuốncóthêmcáccôngtykhởinghiệpvàtinhthầnkhởinghiệplớnhơnnữa.

2.ĐiềugìkếtiếpchoQuốcgiakhởinghiệp?

Israelđangbắtđầuxâydựngmộtcơsởcôngnghệvữngchắcvớicáchìnhthứcsángtạokhác.Mộtkhuvựcđầyhứahẹnlàsựsángtạotrongmôhìnhkinhdoanh.Vídụ,hệthốngxehơichạybằngđiệncủaBetterPlacekhôngphải dựa trên ắcquykỳdiệumàdựa trênmột cuộc cáchmạngvề cơ cấuquyềnsởhữuchiếcxe,giúpcắtgiảmgiátrợgiáhiệntạiđốivớixehơichạyđiện.CôngtythựcphẩmlớnnhấtIsrael,Strauss-mộtcôngtynhỏnếuxéttheotiêuchuẩnquốctế-báncàphêởBrazilđangsửdụngmộtmôhìnhkinhdoanhsángtạo,chứkhôngphảicôngnghệmới.

Điều tương tựcũngđúngvớiKCPS,mộthãngquản lýđầu tưởTelAvivlàmviệcchorấtnhiềunhàđầutưtinhvinhấtthếgiớiởcảcácquốcgiađãvàđangphát triển.Cácnhàsáng lậpcông ty tin rằngviệc Israel tập trungvào sự cách tân có thểđượcxem làmang tính chuyểnhóa trong lĩnhvựcdịchvụtàichính,cũngnhưtronglĩnhvựccôngnghệtrướcđây.

Toàncầuhóacũnglàlĩnhvựcquantrọngcủatiềmnăngpháttriển.MộtcôngtyTrungQuốcgầnđâyđãmua lạiMachteshimAgan -mộtcông ty Israelbáncácsảnphẩmbảovệcâytrồng-khônghẳnvìcôngnghệ,màvìcôngtynày đã hoạt động ở hơnmột trămquốc gia. Sự hợp tác này giúp công tyTrungQuốcnhanhchóngtoàncầuhóangaylậptức.

Bởivìngười Israelgầnnhưkhôngcó thị trườngnộiđịavàbị loại rakhỏiphầnlớnthịtrườngkhuvực,Israelđãtrởthànhchuyêngiatrongviệctìmlốitiếpcậntoàncầutheodạngnày-xuấtkhẩumọilúc.Vớinhữngcôngtyđangtìmcáchmởrộngthịtrườngquốctế,tưduynàykhiếntrởthànhmộtđốitáctựnhiêncủahọ.

Chúng tôi cũng trông đợi Israel sẽ trở thành một “quốc gia thử nghiệm”(trích lờinhàsáng lậpBetterPlace làShaiAgassi)đểgiảiquyếtcác tháchthứcgầnnhưkhôngthểvượtquatronglĩnhvựcgiáodục,thựcphẩm,nănglượng,nướcvàchămsócsứckhỏe.Côngnghệvàsựsángtạo,saucùng,đềukhôngphảimụcđích,màlàcáccôngcụvàphươngtiệnđểtiếnđếnthếgiớitốtđẹphơn.Việcgiảiquyếtnhữngvấnđềtoàncầuthôngquasựsángtạovàtinhthầnkhởinghiệpkinhdoanh-cùngvớinguồnnănglượngsángtạođếntừsựkếthợpcủahọ trongmộtcụmtập trung-có thể trở thànhmặthàngxuấtkhẩulớnnhấtcủaIsrael.

3.Nhữngyếu tốnàođangkìmhãmnềnkinh tếkhởinghiệphiệnnaycủaIsrael?

Trongkhi Israel cónhững trườngđạihọcđẳngcấp thếgiới -ĐạihọcTelAvivđãxếptrênOxford,CambridgevàYaletínhtheosốtríchdẫnkhoahọctrênsốlượngcánbộnghiêncứu-cáchọcsinhtrunghọccủaIsraellạithuanếutínhtrênđiểmsốcáckỳthiquốctế,vàcáctrườngđạihọcđangđauđầuvới vấn nạn “chảy máu chất xám” khi một số lượng lớn giảng viên đãchuyển sangMỹ. Israel còn có tỉ lệ thamgia lao động tươngđối thấp, vàmứcchênhlệch thunhậplớngiữakhuvựccôngnghệvàphầncònlạicủanềnkinhtế.

Vẫncònnhiềuviệcphảilàm.Songnếucóthứgìđólớnhơncảnhữngtháchthức,thìđólàtiềmnăngcủanềnkinhtếIsrael.Hơn80phầntrămvốnđầutưnướcngoàitrựctiếpởIsrael(FDI-chủyếulàcáctrungtâmpháttriểncủacáccôngtyđaquốcgialớn)ởIsraelđếntừMỹ;chưatới20phầntrămđếntừchâuÂu,châuÁvàphầncònlạicủathếgiới.Điềunàynghĩalàvẫncòn

tiềmnăngkhổng lồ cho các công ty từnhữngkhuvựckhác sao chép cácđồngnghiệpMỹcủahọvàhưởnglợitừsựsángtạocủaIsrael.

4.CóphảiQuốcgiakhởinghiệplàmộtbứcảnhchụpnhanh,phảnchiếuthờikỳkhởisắccủanềnkinhtếIsrael?LiệuIsraelcóduytrìđượcvịtríđanăngcủanókhông?

Israellàmộtquốcgianontrẻ,chỉmớihơnsáumươinămtuổi,vànềnkinhtếsángtạocủanóchỉvừabắtđầukhởisắcvàogiữathậpniên1990.Căncứvàođó,câuhỏiquantrọngmàchúngtôiđãtựhỏimìnhlà, liệunócóbềnvữngkhông?

Saukhiquyển sáchđượcpháthành,một cộtbáo trong tờEconomist thừanhậnrằngIsrael làmột“cườngquốccôngnghệcao”,nhưngsauđó tựhỏi“Tintốtlànhnàykéodàiđượcbaolâu

BằngchứngmạnhmẽnhấtchosựbềnvữngcủanềnkinhtếsángtạoIsraelcóthểđượctìmthấytrongthànhtíchcủaquốcgianàyquahaicuộckhủnghoảngkinhtếlớn:sựbùngnổcủabongbóngInternetvàonăm2000vàhệquảlàsựsụpđổnềncôngnghệ/viễnthôngnăm2001,vàcuộcsuythoáitoàncầubắtđầunăm2008.Năm2000,khiquangcảnhkhởinghiệpởIsraelvẫncònchôngchênh,nhiềuyếutốthuậnlợiđãcùnglúcbiếnmất:tiếntrìnhhòabìnhOslotanvỡ,dòngnhậpcưkhổnglồtừLiênXôcũtrởnênnhỏgiọt,vốnđầutưmạohiểmtoàncầucạnkiệtvàkhuvựccôngnghệsụpđổ,vàlànsóngchủnghĩakhủngbốđãnhấnchìmnềnkinhtếIsraelvàosuythoái.Tuyvậy,đếnnăm2005,cáccôngtykhởinghiệpcủaIsraelđãđượcvựcdậymạnhmẽtớinỗiquốcgianàynhậnđượclượngvốnđầutưmạohiểmcònlớnhơnnăm2000,nhưđãnêutrongcácchươngtrước.Đứngdậytừđốngđổnát,Israelvươnlênmạnhmẽhơnbaogiờhết.

Điềutươngtựxảyravàonăm2008.TheotờEconomist,Israellàmộttrongnhững“quốcgiacuốicùngbướcchânvàosuythoáivàtrongsốnhữngnướcthoátrasớmnhất.”Quảthực,Israelchỉcómộtquýtăngtrưởngâm,vàtừđóđếnnayluôndẫnđầukhuvựcOECDvềtốcđộtăngtrưởng.

Mộtbáocáovàotháng12năm2010củaQuỹTiềntệQuốctếđãnêuramộtcâuhỏi,“Tại sao Israel lại ít chịuảnhhưởng từcuộcĐại suy thoái?”BáocáocủaIMFchothấylượngthấtnghiệptạinướcnàyđãnhanhchónggiảmtừđỉnhcaongấtngưởngsovớimứctrungbìnhcủakhốiOECDnăm2003,

thấphơn rất nhiềumức trungbìnhnăm2010.Và cònbất ngờhơn, lượngxuấtkhẩucủaIsrael tiếp tục tăngtrưởng,bấtchấpđâylàmột trongnhữngđồngtiềnmạnhnhấttrênthếgiớivàxuấtkhẩukhôngcóhànghóa.

TrongkhiIMFghinhậnvaitròcủaviệcgiámsátngânhàngvàkỷluậttrongtàikhóađốivớisựphụchồinhanhchóngcủaIsrael,chúngtôitinrằngcácyếutốnàychỉlàmộtphầncủacâuchuyện.Trênhết,nềnkinhtếcủaIsraellấy sự khởi nghiệp làm trọng tâm, và khu vực công nghệ cao làmột nửanguồnlựcxuấtkhẩucủaIsrael.Cáccôngtycôngnghệkhởinghiệptuynhỏ,nhưnglàchấtxúctácởtrungtâmmộthệsinhtháiđangmạnhmẽ.

Israelđãgâydựngmộtđặctínhkhácthường:khảnăngkhôngchỉđươngđầumàcòntậndụngmọinghịchcảnh-từviệcthiếuthịtrườngnộiđịavàkhuvực,sựkhamhiếmtàinguyênthiênnhiên,chođếnmộtloạtsựtẩychayvàcáccuộctấncông.CốtlõitrongcâuchuyệnQuốcgiakhởinghiệpchínhlàkhảnăngcủamộtquốcgiabiếnnghịchcảnh thànhmộtnguồnnănglượngsáng tạocó thể táichếđược -phần lớn trongsốnàyđivào lĩnhvựccôngnghệcao,nhưngcũngcóthểthấytrongtinhthầnkhởinghiệpxãhội,trongyhọc,khoahọcvànghệthuật.

5.LiệuIsraelcóthểxâydựngnhữngcôngtylớnhơn,không“chỉ”làcáccôngtykhởinghiệp?

ĐâylàcâuhỏikhiếnnhiềungườiIsraellàmviệctrongkhuvựccôngnghệvàtrongchínhphủbận tâm.Nhiềunămnay,cónhiềungườiđãhỏiđầynuốitiếc,“Nokiacủachúngtađâu?”-họnhìnvàoPhầnLannhưmộtnướcnhỏbénhưngđãsinhravàthốngtrịmộtthươnghiệucôngnghệdanhtiếngvànhàmáysảnxuấtđiện,chứkhông“chỉ”làcáccôngtykhởinghiệploạinhỏ.ĐiềulolắngnằmởchỗIsraelđãkhôngtiếptụcsảnsinhracáccôngtylớnkểtừsauCheckpoint,Converse,Amdocsvànhữngcôngtykhác,ấylàchưakểmột công ty lớn đích thực toàn cầu làTeva,một gã khồng lồ về dượcphẩmgốc.(Ngẫunhiên,cóthểnóiNokialàTevacủaPhầnLan.ThịtrườngcủaTevagấp1,5lầnthịtrườngcủaNokia.)

ĐiềumànhữngngườinàychưahoàntoànnhậnthứcđượclànhiềungườiởcácquốcgiakhácnhaunhưBrazil,PhầnLan,TrungQuốc,HànQuốc,vàSingapoređãđếnIsraelđểtìmlờigiảiđápchocâuhỏicủachínhhọ:“Côngtykhởinghiệpcủachúngtađâu?”

NóchỉrarằngIsraelđãtìnhcờpháttriểnmộtsởtrườnglàviệcsảnsinhracácyếutốkhókhănnhất,cầnthiếtnhấtchohệsinhtháicôngnghệtoàncầu.Hầuhết công tykhởinghiệpđã thựchiệnđiềuđó tronghoàncảnhkhôngthuậnlợivềdoanhthu,nhânlực,haykháchhàng;điềuhọlàmđượclàtậptrung sáng tạo.Giai đoạn chuyển biến này khó khăn hơn bạn tưởng,mộtphầnbởivìnólãngmạnhóa(nhiềucôngtykhởinghiệpđượcmôtảnhưlàvài thànhviênmàymò làmviệc trongmộtga-ra),vàcũngvìcáibảnchấtcủasựsángtạonàybịhiểusai.

Nếu tra từ “sáng tạo”ởGoogle Images, sẽ cho ra tới tấpnhữngbóngđènđiện.Điềunàychothấycáchhiểuphổbiếnlàsựđổimớichỉđơnthuầnlàcácýtưởngsángchói.Tuyvậy,nghiêncứucủachúngtôivềmôhìnhIsraelchothấycácýtưởngchỉlàkhởiđầucủasựsángtạo,chứkhôngphảiphầncốtyếunhất.

Nếunhưcácýtưởnglàbảnchấtcủasựsángtạo,chúngtacóthểmongchờcácquốcgiadẫnđầuthếgiớivềsốbằngsángchếtínhtrênđầungười-baogồmHànQuốc,PhầnLanvàIsrael-tấtthảyđềucósốlượngcôngtykhởinghiệpngangnhau.

ThếthìtạisaoIsrael,mộtquốcgianhỏbénhưthế,lạicónhiềucôngtykhởinghiệphơncácquốcgia,tínhtrêncácbằngsángchế,lạisảnsinhranhiềuýtưởng vĩ đại? Có vẻ như Israel còn có hai yếu tố quan trọng khác: địnhhướng nhiệm vụ và sự ấp nhận rủi ro nằm trong đặc tính văn hóa.Đó lànhữngđiềuchúngtanênkhuyếnkhíchcácnhàhoạchđịnhchínhsáchvànhàlãnhđạokinhdoanhtậptrungvào.

Phảingốnmộtlượngthờigianđángkể,nguồnlựcđểbiếnmộtýtưởnglớnthànhmộtcôngtykhảthi.Hầuhếtcáccôngtykhởinghiệpđềuthấtbại,bấtkểchúnggiớithiệuởIsraelhaythunglũngSilicon.Thếnêncâuhỏicâuhỏivềsángtạotrởthànhcâuhỏivềnguồngốcmàxácđịnhvàchấpnhậnrủiro.

Hầuhếtcuốnsáchđượcdànhđểgiảiđápcâuhỏinày.Mộtphầncâutrảlờilà:tựbảnthânIsraelđãlàmộtquốcgiakhởinghiệp.ÝtưởngPhụcquốcDoTháikhôngchắc sẽxảy ranhưcáckếhoạchkinhdoanhmànhữngdoanhnhânngàynayđangtìmkiếm.Nhiềudoanhnhântrongsốđónóirằngđiềuhọđanglàmcũngtươngtựnhưôngchahọ,chỉkháclàởthếkỷXXI-khôngphảitátcạnđầmlầyhayphủxanhsamạc,màlàtạodựngcôngty.

6.Nhiềuquốcgiakhác,nổibật làTrungQuốcvàẤnĐộ,đangnhanhchóngtạodựngchuỗigiátrịtoàncầu.ĐiềunàycóýnghĩagìvớiIsrael?

TrungQuốcđãtrởthànhnhàsảnxuấttấmpinnănglượngmặttrờilớnnhấtthếgiới, và tiến tới chế tạonhững sảnphẩmcôngnghệngàycàng tinhvihơn.Chính phủTrungQuốc, chưa kể đến hàng trămnghìn kỹ sưmới tốtnghiệp ở nước nàymỗi năm, đang quyết tâm biến “Made inChina” (Sảnxuất tạiTrungQuốc) thành“MadebyChina” (SảnxuấtbởiTrungQuốc).Trongvàinămtới,chúngtacóthểthấyTrungQuốcvượtquaMỹđểdẫnđầucácngànhnhưpháttriểnvàchếtạoxehơichạyđiệnvàsảnxuấtpindùngchonó.ẤnĐộđangtrởthànhmộtnhàmáykhoahọcvàcôngnghệ.Cảhainước này cũng có lợi thế trong việc tiếp cận thị trường phát triển nhanhchóngcủahọ,điềunàykhiếnnhiềuquốcgiapháttriểnphảighentỵ.

SongkhôngcógìlàtồitệchoIsrael.Thựcra,đólạilàmộtcơhộilớn.CũngnhưviệccáccôngtykhởinghiệpvàcáctrungtâmpháttriểnởIsraelđóngvai trò trọng yếu cho các gã khổng lồ công nghệ nhưGoogle,Microsoft,IBM,IntelvàCisco,cáccôngtyIsraelcũngcóthểlàđốitáclýtưởngchocáccôngtycủaTrungQuốcvàẤnĐộ-kểcảcôngtykhởinghiệp-khihọmuốntìmsựcáchtânvàcơhộitoàncầuhóa.MộttháchthứcchínhđốivớicáccôngtyphươngTây,baogồmcảMỹvàIsrael,làgiúpđưahàngtỷngườiởcácquốcgianhưTrungQuốcvàẤnĐộtiếnvàotầnglớptrunglưu,vàkhiđó,cáccôngtynàyphảilàmsaotiếpcậnđượcthịtrườngtiềmnăngcủasựthayđổilớnnhấttronglịchsửcủaconngườivàothếgiớihoàntoànhiệnđại.

13">

LỜITỰACỦAĐẠISỨISRAELTẠIVIỆTNAM

(Bảndịch)

Sáng tạocôngnghệđã trở thànhnền tảngcho thànhcôngcủangànhcôngnghiệp công nghệ cao của Israel trong hơnmột thập kỷ qua.Các công tycông nghệ cao của Israel tiếp tục có cổ phiếu được giao dịch trên sànNASDAQvà làmột trong nhữngquốc gia không thuộcHoaKỳ có nhiềucôngtyđượcniêmyếttrênsàngiaodịchnàynhất.IsraellànướcliêntụcdẫnđầutronglĩnhvựcNghiêncứu&PhátTriển(R&D).

NhữngcôngtykhởinghiệpcủaIsraeltiếptụcthuhútphầnlớnnguồntàitrợtừcácnhàđầutưđịaphươngvàtoàncầu.Thậtvậy,Israelvẫnđangdẫnđầuvề tỉ lệ thu hút vốn đầu tưmạo hiểm/đầu người.Những công ty xuất sắctrong phát triển công nghệ đã được nhận biết trong nền công nghiệp toàncầu.Rất nhiều công ty công nghệ cao hàng đầu quốc tế đã thành lập cáctrungtâmR&DởIsrael.

QuốcgiakhởinghiệplàcâuchuyệnvềsựpháttriểnthầnkỳcủanềnkinhtếIsrael,nóđãđemđếnchongườiđọcViệtNamcơhộiđểtìmhiểucáchthứcmàIsrael-mộtquốcgiacủatámtriệudân,đượcthànhlậpchỉmới65nămtrong những điều kiện địa lý - chính trị khó khăn và không có nguồn tàinguyênthiênnhiênnào-lạisảnsinhranhiềucôngtykhởinghiệphơnbấtcứquốcgianàotrênthếgiới.

IsraelvàViệtNamđãthiếtlậpquanhệngoạigiaođượchaimươinăm.Sựhợptácgiữahainướcđangpháttriểnrấtnhanh,baogồmkinhtếvàthươngmại.CuốnsáchnàysẽgiúpcácđốitáccủachúngtôiởViệtNamhiểuthêmvềIsrael,vềconngườivàđộngcơcủachúngtôi-trongngànhcôngnghiệpcôngnghệcao;vàsựthấuhiểunàysẽtạotiềnđềchocácchươngtrìnhhợptáctốthơntrongtươnglai.

HẾT

[1]ThôngtintrongphầntiếptheođượclấytừnhữngcuộcphỏngvấnScott

Thompson,Giám đốc PayPal (tháng 10 năm 2008 và tháng 1 năm 2009);MegWhitman,nguyênGiámđốckiêmCEOcủaeBay(tháng9năm2008);vàEliBarkat,nhàđồngsánglậpkiêmChủtịchBRMGroupvàlànhàđầutưchínhtrongFraudSciences(tháng1năm2009).

[2]SáchTheJoysofYiddish,trang5,tácgiả:LeoRosten.

[3] “The Right Kind of Failure” của Loren Gary, Havard Management

Update(ngày1tháng1năm2002).[4]

PhỏngvấnchuyêngiahuấnluyệnKhôngquânIsrael.[5]Báocáosố12592củatổchứcNationalBureauofEconomic

Research, nhan đề “Skill vs. Luck in Entrepreneurship andVentureCapital:EvidencefromSerialEntrepreneurs”(tháng10năm 2006),http://imio.haas.berkley.edu/williamsonseminar/scharfstein041207.pdf.Tácgiả:PaulGompers,AnnaKovner,JoshLerner,andDavidS.Scharf-stein.

[6] Bài viết “The Geography of Bliss: One Grump’s Search for the

HappiestPlacesintheWorld”,đăngtrêntạpchíTwelve(2008),trang163.Tácgiả:EricWeiner.

[7]Bàiviết“HowIsraelSavedIntel”củaIanKing,đăngtrênSeattleTimes

(ngày9tháng4năm2007).[8]

Bàiviết“IntelDedicatesFab28inKiryatGat”củaShaharZadok,tạpchíGlobesOnline(ngày1tháng7.

[9] Sách Infinite Loop: How Apple, the World’s Most Insanely Great

Computer Company,Went Insane của tác giảMichael S.Malone (1999);được trích dẫn trong bản tin “Inside Intel: TheArt of AndyGrove “ củaKhoaThươngmại,TrườngĐạihọcHarvard(tháng12năm2006).

[10]DavidPerlmutter trongbài viết “IntelBeyond2003:Looking for Its

Third Act” của Robert A. Burgelman và Philip Meza, Stanford GraduateSchoolofBusiness(năm2003).

[11]Bàiviết “Intel’s IsraelisMakeChip toRescueCompany fromProfit

Plunge” của Ian King, đăng trên Bloomberg.com (ngày 28 tháng 3 năm2007).

[12] Sách Supreme Command: Soldiers, Statesmen, and Lead-ership in

Wartime(năm2002),trang144.Tácgiả:EliotA.Cohen.

[13]SáchLeadershiptheHardWay:WhyLeadershipCan’tBeTaughtand

HowYouCanLearnItAnyway(năm2008),trang7.Tácgiả:DovFrohmanvàRobertHoward.

[14]Đoạn này dựa vào bài viết “Intel’s Israelis Make Chip to Rescue

CompanyfromProfitPlunge”củaIanKingđăngtrênBloomberg.com(ngày28tháng3năm2007).

[15]Phim thuyết trình“EnergySavings:TheRightHandTurn”của John

Skinner trên trang web Intel Web, http://video.intel.com/?fr_story=542de663c9824ce580001de5fba31591cd5b5cf3&rf=sitemap.

[16]PhỏngvấnShmuelEden.

[17]PhỏngvấnsửgiaAbrahamRabinovich(tháng12năm2008).

[18]Bàiviết“MisguidedWeapons:TechnologicalFailureandSurpriseon

theBattlefield”củatácgiảAzrielLorber,trang76-80.[19]

Phỏng vấn Michael Oren, nghiên cứu sinh tại ShalemCenter(tháng5năm2008).

[20]Phỏng vấnEdwardLuttwak, cố vấn cao cấp tạiCentre for Strategic

andInternationalStudies(tháng12năm2008).[21]

PhầnnàydựatrênnộidungcuộcphỏngvấnthiếutáGiladFarhi,chỉhuytrưởngđơnvịbộbinhKfir,quânđộiIsrael(tháng11năm2008).

[22] Phỏng vấn thiếu tướng Aharon Zeevi-Farkash, cựu chỉ huy đơn vị

8200,quânđộiIsrael(tháng5năm2008).[23]

Phỏng vấn học giả kiêm sử gia quân sự FrederickW.Kagan, thuộcAmerican Enterprise Institute for Public Policy Research (AEI) (tháng 12năm2009).

[24]PhỏngvấncôngtốviênkitáquândựbịIsraelNathanRon,Vănphòng

luậtRon-Festinger(tháng12năm2008).[25]

Phỏngvấnnhàđầu tưAmosGoren,hãngđầu tưApaz(tháng1năm2009).

[26] Bài nói chuyện của Amos Oz tại hội nghị Israeli Presidential

Conference,Jerusalem(ngày14tháng5năm2008).[27]

PhỏngvấnMichaelOren.[28]

Phỏng vấn Trung tướng Moshe Yaalon, quân đội Israel(tháng5năm2008).

[29]Dẫnnguồntừbàiviết“TheBook”củaphóngviênPatrick

Symmes, xuất bản trên tạp chí Outside số tháng 8 năm 2005;cuộcphỏngvấncùngnhànhânchủnghọcDaryaMaoz(tháng6

năm2009)vàbuổiphỏngvấnvớibàDoritMoralli,chủtổhợpnhàhàngvàkhách sạnElLoboởLaPaz,Bolivavào tháng3năm2009. [30]

Sách Boycott and Blacklist: A History of Arab Economic WarfareAgainstIsrael(nhàxuấtbảnRowman&Littlefield,1986)củatácgiảAaronJ.Sarna,phầnPhụlục.

[31]Bàiviết “TheEffect of theArabBoycott on Israel:TheAutomobile

Market”,xuấtbảntrêntrang5tạpchíRandJournalofEconomics(1998).[32]

Câu nà của Christopher Joyner được trích dẫn trong trang 14, sáchBoycottandBlacklist:AHistoryofArabEconomicWarfareAgainstIsraelcủatácgiảAaronJ.Sarna.

[33] Trang 56-57 của sách Boycott and Blacklist: A History of Arab

EconomicWarfareAgainstIsrael(tácgiả:AaronJ.Sarna).[34]

PhỏngvấnOrnaBerry,thuộcquỹđầutưGeminiIsraelFunds(tháng1năm2009).

[35]PhỏngvấnEdwardLuttwak.

[36]PhỏngvấnAlexVieux,CEOtạpchíRedHerring(tháng5

năm2009).[37]

PhỏngvấnDavidAmir(tênhưcấu)(tháng8năm2008).[38]

PhỏngvấnnhàđầutưGilKerbs(tháng1năm2009).[39]

Phỏng vấnGary Shainberg, PhóGiám đốc bộ phận côngnghệvàcảitiếncủaBritishTelecom(tháng8năm2008).

[40]IMDWorldCompetitivenessYearbook(năm2005).

PhỏngvấnMarkGerson,ChủtịchGersonLehrmanGroup(tháng1năm2009).[42]

PhỏngvấnTalKeinan,đồngsánglậpKCPS(tháng5năm2008).[43]

PhỏngvấnYossiVardi,“thiênthầnđầutư”(tháng5năm2008).[44]

PhỏngvấncáctuyểntrạchviênquânđộiMỹ(tháng1năm2009).[45] Sách Absolutely American: Four Years at West Point của David

Lipsky;vàphỏngvấnLipsky(tháng3năm2009).[46]

ThôngtintrongđoạnnàychủyếudựatrêncuộcphỏngvấnđạitáJohnLowry, TổngGiám đốcHarley-DavidsonMotor Company (tháng 11 năm2008).

[47]PhỏngvấnJonMedved,CEOVringo(tháng5năm2008).

[48]Trải nghiệm này đã thúc đẩy giới lãnh đạo quân đội theo đuổimột

chiếndịchquanhệcôngchúngchủđộngnhằmbắcnhịpcầuquahốngăngiữaquânđộivàdânsự,baogồmviệcmờitạpchíRollingStoneghéthăm

một lớp họcởWestPoint.Nỗ lực này đạt cao trào trong sáchAbsolutelyAmericancủaDavidLipsky.ĐoạnnàycũngdựatrênbuổiphỏngvấncủatácgiảvớiđạitướngJohnAbizaid(tháng5năm2009).

[49]PhỏngvấnTomBrokaw,tácgiảsáchTheGreatestGeneration(tháng4

năm2009).[50]

PhỏngvấnAlChase,lãnhạotuyểntrạchkiêmsánglậpWhiteRhinoPartners(tháng2năm2009).

[51]PhỏngvấnNathanielFick,tácgiảsáchOneBulletAway(tháng3năm

2008).[52]

Phỏng vấn đại úy Brian Tice, binh chủng thủy quân lục chiến Mỹ(tháng2năm2009).

[53]CIA,“FieldListing-MilitaryServiceAgeandObligation”,The2008

WorldFactbook.[54]

BộQuốcphòngSingapore,“MinisterialStatementonNationalServiceDefaultersbyMinisterforDefenceTeoCheeHean”(16-01-2006).

[55]Bài viết “ADeep, Dark, Secret LoveAffair” của tác giả

Amnon Barzilai,http://www.israelforum.com/board/archive/index.php/t-6321.html.

[56]Bộ Quốc phòng Singapore, “Speech by Prime Minister Goh Chok

Tongatthe35YearsofNationalServiceCommemorationDinner”,(07-09-2007).

[57] BBC News, “Singapore Elder Statesman”, (05-07-2000);

http://news.bbc.co.uk/2/hi/programmes/from_our_own_correspondent/820234.stm.[58]

Trích dẫn bởi James Flanigan, “Israeli Companies Seek GlobalProfile”,ThờibáoNewYork,(20-05-2009).

[59]Phỏng vấn Laurent Haug, nhà sáng lập kiêmCEOLift Conference,

(tháng5năm2009).[60]

PhỏngvấnTalRiesenfeld,nhàsánglậpkiêmPhóGiámđốctiếpthịEyeView(tháng12năm2008).

[61] Thông tin trong đoạn này được lấy chủ yếu từ sách

“Columbia’s FinalMission” củaMichaelA. Roberto,AmyC.Edmondson, và RichardM. J. Bohmer,” (năm 2006); CharlesMur-rayvàCatherineBlyCox,Apollo(năm2004);JimLovellvà Jeffrey Kluger, Apollo 13 (năm 2006); và Gene Kranz,Failure Is Not an Option: Mission Control from Mercury to

Apollo13andBeyond(năm2009).[62]

MichaelUseem,TheLeadershipMoment:NineTrue Stories of Tri-umphandDisasterandTheirLessonsforUsAll(năm1998),trang81.

[63]RobertaWohlstetterđượctríchdẫntrongbàiviết“FacingAmbiguous

Threats,”Har-vardBusinessReview (tháng11năm2006) củaMichaelA.Roberto,RichardM.J.BohmervàAmyC.Edmondson.

[64] Phỏng vấn Yuval Dotan (tên hư cấu), phi công không quân Israel

(tháng5năm2008).[65]

PhỏngvấnEdwardLuttwak.[66]

Phỏng vấn Eliot A. Cohen, Giám đốc Strategic StudiesProgram,trườngPaulH.NitzeSchoolofAdvancedInternationalStudies,ĐạihọcJohnsHopkins(tháng1năm2009).

[67] Trung tá Paul Yingling được dẫn lời trong bài viết “A

Brave Lieutenant Colonel Speaks Out: Why Most of OurGenerals Are Dinosaurs” của Thomas E. Ricks (tháng 1 năm2009),http://ricks.foreignpolicy.com/posts/2009/01/22/a_brave_colonel_speaks_out_why_most_of_our_generals_are_dinosaurs.

[68]Trung tá Paul Yingling (quân độiMỹ), “A Fail-ure inGeneralship”

(năm2007),http://www.armedforcesjournal.com/2007/05/2635198.[69] Giora Eiland, “The IDF: Addressing the Failures of the Second.

LebanonWar,” trong TheMiddle East Strategic Balance 2007-2008, biêntập bởiMarkA.Heller (TelAviv: Institute forNational Security Studies,2008).

[70]TríchdẫnđượcxácminhlấytừcuộcphỏngvấnCarlSchramm(tháng

3năm2009).[71]William J. Baumol, Robert E. Litan, và Carl J. Schramm, Good.

Capitalism,BadCapitalism, and theEconomicsofGrowth andProsperity.(NewHaven:YaleUniversity Press, 2007); vàCarl Schramm, “EconomicFluidity:ACrucialDimensionofEconomicFreedom,”(năm2008).IndexofEconomicFreedom,biêntậpbởiKimR.Holmes,EdwinJ.Feulner,vàMaryAnastasiaO’Grady(năm2008),trang17.

[]CụcThốngkêtrungươngIsrael,“GrossDomesticProductandUsesof

Resources, in the Years 1950 - 1995” trong Statistical Abstract of Israel2008, số 59, bảng 14.1,http://www.cbs.gov.il/reader/shnaton/templ_shnaton_e.html?

num_tab=st14_01x&CYear=2008.[73]

HowardM.Sacher,sáchAHistoryofIsrael:FromtheRiseofZionismtoOurTime,trang30.

[74]TríchdẫntrongPeopleoftheCentury:OneHundredMenandWomen

WhoShapedtheLastHundredYears,Time/CBSNews,trang128.[75]

LeonWieseltier,“BrothersandKeepers:BlackJewsandtheMeaningofZionism”,NewRepublic(11-02-1985).

[76]Tríchdẫn trong“OncePoliticiansDiedPoor”củaMeirav

Arlosoroff,Haaretz(08-06-2008).[77]

Nông trang:Awakening fromUtopia củaDanielGavron,trang01.

[78]TheChildrenof theDream:CommunalChild-RearingandAmerican

EducationcủaBrunoBettlheim,trang15-17.[79]

PoluttioninaPromisedLand:AnEnvironmentalHistoryofIsraelcủaAlonTal,trang219.

[80]“NationalReportofIsrael,Years2003-2005”củaAlonTaltạiUnited

Nations Convention to Combat Desertification (UNCCD) (tháng 6 năm2006), http://www.unccd.int/cop/reports/otheraffected/national/2006/israel-eng.pdf.

[81] “From Far Benerath the Israeli Desert, Water Sustains a Fertile

Enterprise”củaDinaKraft,NewYorkTimes(02-01-2007).[82]

Thông tin cho đoạn này lấy từ trangWeb củaHọc việnWeizmann,Yatir Forest Research Group,http://www.weizmann.ac.il/ESER.People/Yakir/YATIR/Yatir.htm, vàKeren Kayemeth LeIsrael/Jewish. National Fund,http://www.kkl.org.il/kkl/english/main_subject/globalwarming/israeli%20research%20has%20worldwide%20implications.

[83]“GeneratingaSocio-economicLeapfrod”củaHọcviệnReut (14-02-

2008), http://reut-institute.org/data/uploads/PDFVer/20080218%20-%20%20Hausman%27s%20main%20issues-%20English.pdf. [84]

“Israel 15 Vision” của Học viện Reut, http://www.reut-institute.org/event.aspx?EventId=6.

[85]ThôngtincủađoạnnàylấytừThePoliticalEconomyofIsrael:From

IdeologytoStagnationcủaYakirPlessner,trang11-31.[86]

Ibid,trang2.[87]

“Inflation-theRiseandFall”DavidRosenbergtrêntrangWebcủaBộNgoạigiaoIsrael(tháng1năm2001),http://www.mfa.gov.il.

[88] “Best Places to Do Business in the Wired World” của

CNNMoney.com,http://money.cnn.com/galleries/2007/biz2/0708/gallery.roadwarriorsspecial.biz2/11.html.[89]

“McDonalds” của Orna Yefet, Yediot Ahronot (29-10-2006).

[90] Phỏng vấn Shlomo Molla, thành viên Knesset, Đảng

Kadima(tháng3năm2009).[91]

NỗlựcgiảicứubímậtnàyđượctàitrợbởiCụcTìnhbáotrungươngMỹ,línhđánhthuêđịaphươngvàcảquanchứcanninhSudan.Chiếndịchđượcgiữbímậtchủyếuvìlýdochínhtrị-nhằmbảovệSudankhỏibấtkỳsựphảnkíchnàotừphíacácnướcẢ-rập,vốnsẽchỉtríchhànhđộngtrợgiúpIsrael.Cuốicùng,khicâuchuyệnvềchiếndịchgiảicứubằngmáybayvỡlở,cácnướcẢ-rậpđãgâyáplựcbuộcSudanngừngcácchuyếnbay,vàhọđãnghetheo.ViệcnàyđãkhiếnmộtnghìnngườiDoTháiEthiopiabịkẹt lạicho đến khi Chiến dịch Joshua doMỹ thực hiện mang họ đến Israel vàithángsauđó.

[92]Sách“BrothersandKeepers:BlackJewsandtheMeaningofZionism”

củaLeonWieseltier.[93]

Sách“EthiopianJewsand IsraelisExultasAirlift IsCompleted”củaJoelBrinkley,ThờibáoNewYork(26-05-1991).

[94]Sách“TheGoogleStory”củaDavidA.VisevàMarkMalseed, trang

15.[95]

PhỏngvấnNatanSharansky,ChủtịchkiêmthànhviênưutúcủacáctổchứcAdelsonInstitute forStrategicStudies,ShalemCentervà lànhàsánglậpcủaYisraelB’Aliya(tháng05-2008).

[96]PhỏngvấnDavidMcWilliams,nhàkinhtếhọcngườiAilenvàlàtác

giảcuốn“ThePope’sChildren”(tháng05-2009).[97]

PhỏngvấnErelMargalit,ngườisánglậpquỹđầutưJerusalemVenturePartners(JVP)(tháng05-2008).

[98]PhỏngvấnReuvenAgassi(tháng12-2008).

[99]Trongkhiđiềuluậtmớiđãtrởnêncứngnhắc,BộNgoạigiaoMỹđã

chỉđạocácquanchứclãnhsựởnướcngoàiphảikhắtkhehơnđốivớinhữnghồ sơ của những ai bị xếp loại “public charge” trong luật nhập cư. Một“publiccharge”làmộtngườikhôngđủkhảnăngnuôisốngbảnthânhaygiađình.VàolúcbắtđầucủacuộcĐạiSuythoái,nhằmđáplạilờikhẩncầucủadânchúngtrongviệcsiếtchặtluậtnhậpcư,cáclãnhsựviênởnướcngoàiđược chỉ đạo phải mở rộngmức độ diễn dịch khái niệm “public charge”nhằmloạibỏhồsơcủanhữngngườichưathậtsựđángbịxếploại“public

charge”.Quyđịnhnàyđãtrởthànhmộtquytrìnhhoàntoàncảmtính.[100]

>Sách “PaperWalls:America and theRefugeeCrisis, 1938 - 1941”củaDavidWyman. [101]

VàihọcgiảhiệnnaytinrằngviệcthiếuvắngnơitrúẩnchongườiDoTháiđangtìmcáchđàotẩukhỏiĐứcvàcácvùnglãnhthổsắpsửabịquânĐứcchiếmđóngđã trở thànhmộtnhân tốquan trọng trongkếhoạch tiêudiệtngườiDoTháiởchâuÂucủaPhát-xítĐức.“Bứctranhtoàncầurõràngcho thấychínhsách [Quốcxã]khiđó làchỉbuộcngườiDoThái rờichâuÂu”,DavidWymanchobiết.“Việcchuyểnsanghànhđộngtiêudiệtchỉxảyrasaukhibiệnpháptrụcxuấtđãthấtbại,mộtthấtbạichủyếudocácnướckhác không chịu mở cửa cho người tị nạn”. Theo sách “Paper Walls:AmericaandtheRefugeeCrisis.1938-1941”củaDavidWyman.

[102]Năm1939,chínhquyềnAnhgiớihạnmức10nghìnngườinhậpcư

DoTháiđượcvàoPalestinemỗinăm,cùng25nghìnsuấtbổsungdựphòng.Đúnglàvàonăm1945,TổngthốngHarryTrumanđãyêucầumộtcuộcđiềutrahànhviđốixửvớingườitịnạnDoTháicủachínhphủMỹ,vốncónhiềungườilàmviệctrongnhữngcôngxưởngquảnlýbởiquânđộiMỹ.“Kếtquảcủabảnbáocáoghilạisựđốixửtàntệgâysốcvớinhữngngườitịnạnđãmộtlầnbịhànhhạ,đồngthờikêugọicánhcửavàoPalestinecầnđượcmởra”, Leonard Dinnerstein viết trong America and the Suvivors of theHolocaust.SaunhiềunỗlựcthuyếtphụcnướcAnhchophépngườiDoTháivàoPalestinekhông thànhcông,TrumanyêucầuQuốchộiMỹ thôngquamộtđạoluậtchophépchuyểnmộtsốlượngngườinàyvàoMỹ.KhidựthảocủaTrumanđượcthôngquavàonăm1948,nămkhaisinhnướcIsrael;mộtnhóm các nhà làm luật, dẫn đầu bởi thượng nghị sĩ bang Nevada PatMcCarranđãthaotúngviệcphácthảotừngữtrongbảndựluật,đểkhiếnnóhóa ra lạikỳ thịngườiDoTháigốcĐôngÂu.Cuối cùng, sửgiaLeonardDinnersteinướctínhchỉcó16%sốthịthựctịnạngiữatháng7năm1948vàtháng6năm1952làcủangườiDoThái.“Vì thếnhữngmánhkhóevàthủđoạncủaMcCarranđãthànhcông”,Dinnersteinghichú.“NhữngngườiDoTháilẽrachọnMỹlàmnơitáitạocuộcsốngđãđếnIsrael”.

[103] Tài liệu này có thể tìm thấy tại:

http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/Dec_of_Indep.html.[104]

PhỏngvấnDavidMcWilliams,nhàkinhtếhọcAilenvàtácgiảcuốn“ThePope’sChildren”(tháng3năm2009).

[105]Điềunàykhôngphảiđểámchỉrằngcăngthẳngsắctộckhôngtồntại

trongquốcgia rất bị phânhóanày.Mâu thuẫn sâu sắcđãbùngphát giữanhững người đào tẩu khỏi nạn diệt chủng người Do Thái ở châu Âu với

ngườiDoTháitừthếgiớiẢ-rậpthuộcthờiđiểmlậpquốccủaIsrael.SammySmooha,ngàynaylàmộtnhàsinhhọcnổidanhtạiĐạihọcHaifa,cũngnhưAgassi, từnglàmộtngườinhậpcưDoTháigốcIraqphải trảiquatuổi thơtronglềutạm.“ChúngtôibịyêucầukhôngđượcnóitiếngẢ-rập,nhưngtôinàobiếttiếngHebrew.Mọithứđềulạlẫm.ChatôitừmộtquanchứcđườngsắtởBaghdad trở thànhmộtkẻvôdụng.Chúng tôiphải chịu sựmấtmátnhândạngtồitệ.Giờnhìnlại,tôigọiđólàsựđànápvănhóa.Đằngsaulýtưởngcaođẹpvềmộtdân tộc thốngnhất, thìhọ(ngườiDoTháigốcchâuÂu)luôncưxửtrịchthượngvàápđặt”,tríchdẫntrongcuốn“TheIsraelis:OrdinaryPeopleinanExtraordinaryLand”củaDonnaRosenthal,trang116.

[106]Bàiviết “TheCiscoKidRidesAgain” củaFredVogelstein, tạp chí

Fortune (26-07-2004);http://money.cnn.com/magazines/fortune/fortune_archive/2004/07/26/377145/index.htm;cùng cuộc phỏng vấn Michael Laor, nhà sáng lập Cisco SystemsDevelopmentCenterởIsrael(Tháng2năm2009).

[107] Bài viết “Cisco Router Makes Guinness World Records” (01-07-

2004), trang tin CNET News, http://news.cnet.com/Cisco-router-makes-Guinness-World-Records/2100-1033_3-5254291.html?tag=nefd.top; truyxuấtvàoTháng01-2009.

[108]“TheCiscoKidRidesAgain”củaVogelstein.

[109] Bài viết “Cisco Sees Momentum in Sales of Key Router” của

Marguerite Reardon, trang TechRepublic, (06-12-2004),http://articles.techrepublic.com.com/5100-22_11-5479086.html; vàthông cáo báo chí của Cisco “Growth of Video Service Delivery DrivesSales of Cisco CRS-1, the World’s Most Powerful Routing Platform, toDouble in Nine Months” (01-04-2008),http://newsroom.cisco.com/dlls/2008/prod_040108c.html.

[110]PhỏngvấnYoavSamet,Giámđốcphát triển thươngmại

củaCiscoở Israel,TrungÂu,ĐôngÂu,vàNga/CIS, (tháng1năm2009).

[111]PhỏngvấnYoavSamet.

[112]“TheDynamics ofDiasporaNetworks: Lessons of Experience” của

Richard Devane trong báo cáo Diaspora Networks and the InternationalMigrationSkillscủaNgânhàngThếgiới,biêntậpbởiYevgenyKuznetsov,trang59-67.Tríchdẫnbắtđầutừtrang60.

[113] “The New Argonauts: An Interview with AnnaLee Saxenian” của

Jenny Johnston (tháng 07-2006), GBN Global Business Network,

http://thenewargonauts.com/GBNinterview.pdf?aid=37652.[114]

ThôngtintrongđoạnnàylấytừAnthonyDavid,sáchTheSkyIsTheLimit:AlSchwimmer,theFounderoftheIsraeliAircraftIndustrybằngtiếngHebrew;vàcuộcphỏngvấnShimonPeres.VềchuyếnbayquaBắccựccủaPeres và Schwimmer và cuộc gặp gỡ của Schwimmer với Ben-Gurion tạiMỹ,xemShimonPeres,David’sSling(1970).

[115] Phỏng vấn Yoelle Maarek, nguyên Giám đốc trung tâm R&D của

GoogletạiHaifa,Israel(tháng1năm2009).[116]

Bàiviết“MicrosoftBillGatesTakesGoogle,TerrorismWartoIsrael”của Joel Layden, đăng trên Israel News Agency(2006),http://www.israelnewsagency.com/microsoftgoogleisraelseo581030.html;truyxuấttháng11năm2008.

[117]TríchdẫntừbảnghichéptrongbộphimtàiliệudoỦybanngoạigiao

MỹIsrael(AIPAC)thựchiệnnăm2007,đượccungcấpchonhómtácgiả.[118]

DanSenorlàmộtnhàầutưtạiVringo.[119]

PhỏngvấnAliceSchroeder,tácgiảcuốnTheSnowball(2008).[120]

Bài viết “Hizballah’s Rocket Campaign Against Northern Israel: APreliminaryReport”củaUziRubin,JerusalemIssueBrief,tập6,số10(31-08-2006),http://www.jcpa.org/brief/brief006-10.htm.

[121]PhỏngvấnEitanWertheimer,ChủtịchbanlãnhđạoIscar

(tháng1năm2009).[122]

SáchLeadershiptheHardWay:WhyLeadershipCan’tBeTaught-AndHowYouCanLearnItAnywaycủaDovFrohmanvàRobertHoward (2008), trang1đến trang16.Mọi tríchdẫncủaFrohmantrongđoạnnàyđềulấytừcuốnsáchnày.

[123]NhữngcuộcphỏngvấntrongđoạnnàyvớilãnhđạocấpcaocủaIntel

đềutránhnêutênngườiđượcphỏngvấn(tháng12năm2008).[124]

PhỏngvấnEitanWertheimer.[125]

Bài viết “Woman on a mission” của tác giả Jennifer Friedlin, báoJerusalemPost(20-04-1997).

[126]PhỏngvấnOrnaBerry,cổđôngtạiGeminiIsraelFunds,vàChủtịch

củamộtsốcôngtythuộcGemini(tháng1năm2009).[127]

PhngvấnJonMedved,CEOvàthànhviênbanlãnhđạocủaVringo(tháng5năm2008).

[128]PhỏngvấnYigalErlich,nhàsánglập,ChủtịchkiêmCEO

củaYozmaGroup(tháng5năm2008).

[129]Tài liệunghiêncứu““VentureCapitalPolicy in Israel:A

ComparativeAnalysisandLessonsforOtherCountries”củacáctácgiảGilAvnimelechvàMorrisTuebal,khoakinhtếvàquảntrị kinh doanh tại Đại học Hebrew, trang 17 (tháng 10 năm2002).

[130]ThôngtinvềsựthànhlậpcủaBIRDđượclấytừmộtcuộcphỏngvấn

cùngEdMlavsky,ChủtịchvànhàđồngsánglậpGeminiIsraelFunds(tháng12năm2008).

[131]Bài viết “ BIRD Foundation to Invest $9 Million in 12 Advanced

Devel-opmentProjectsinLifeSciences,Energy,Communications,SoftwareandNanotechnology” của BIRD (Israel-USBinational Industrial Researchand Development Foundation),http://www.birdf.com/_Uploads/255BOG08PREng.pdf.

[132]SáchInnovationoftheStatecủaDanBreznitz,trang60,(2007).

[133]EdMlavsky trongmột bài thuyết trình bằngPowerPoint trước sinh

viêntrườngWhartonMBA(2008).[134]

PhỏngvấnJonMedved.[135]

PhỏngvấnYigalErlich.[136]

Ibid.[137]

PhỏngvấnOrnaBerry.[138]

Yossi Sela, CEO Gemini Venture Funds, http://www.gemini.co.il/?p=TeamMember&CategoryID=161&MemberId=.

[139]PhỏngvấnErelMargalit.

[140]Bàiviết“IrelandInc.GetsInnovated”trênbáoSundayBusinessPost

On-Line của David McWilliams (21-12-2008),http://www.sbpost.ie/post/pages/p/story.aspx-qqqt=DAVID+McWilliams-qqqs=commentandanalysis-qqqid=38312-qqqx=1.asp;truyxuấtvàotháng1năm2009.

[141]PhỏngvấnTalKeinan,nhàđồngsánglậpKCPS(tháng5vàtháng12

năm2008).[142]

PhỏngvấnRonDermer,cu tùyviênkinhtế tạiĐạisứquánIsraelởMỹ,vàlàcốvấncaocấpcủaThủtướngBenjaminNetanyahu(tháng9năm2008).

[143] Phỏng vấn Benjamin Netanyahu, Thủ tướng Israel (tháng 12 năm

2008).[144]

Lờiđềtừđầuchương,tríchdẫntrongbàiviết“Israel’sBoomingHi-TechIndustry”,BBC

News(06-10-2008),http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/7654780.stm;truyxuấtvàotháng1năm2009.[145]

JohnKao,sáchInnovationNation(2007)[146]

MichaelBar-Zohar,sáchShimonPeres:TheBiography(2007),trang223.Bàiviết “PeresBiography: Israel,FranceHadSecretPact toProduceNuclearWeapons”,Reuters(30-05-2007).

[147]De Gualle theo như trích dẫn trong bài viết “De Gaulle’s Lonely

Predictions” của Alexis Berg và Dominique Vidal, báo Le MondeDiplomatique (tháng 6 năm 2007),http://mondediplo.com/2007/06/10degaulle;truyxutvàotháng9năm2008.

[148]Được tríchdẫn trongbài viết “DeGaulle’sLonelyPredictions” của

BergvàVidal.[149]

Bài viết “Israel’s Fugitive Flotilla”, tạp chí Time (ngày 12 tháng 1năm 1970),http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,942140,00.html.

[150]SáchCombatAircraftSince1945 củaStewartWilson (2000), trang

77.[151]

RuudDeurenberg,bàiviết “IsraelAircraft Industries andLavi” trêntrang web Jewish Vir-tual Library (26-01-2009),http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/Society_&_Culture/lavi.html.

[152] JamesP.DeLoughry, bài viết “TheUnitedStates and theLavi” trên

tạp chí Airpower Journal, tập 4, số 3 (1990), trang 34-44,http://www.fas.org/man/dod-101/sys/ac/row/3fal90..

[153]PhỏngvấnYossiGross,GiámđốcvànhàđồngsánglậpTransPharma

Medical (tháng 12 năm 2008). Ông cũng là người sáng lập nhiều doanhnghiệpsảnxuấtthiếtbịytếkhác.

[154]Phỏng vấn DougWood, trưởng bộ phận sáng tạo, Animation Lab,

tháng5-2008.[155]

PhỏngvấnYuvalDotan(tênnhânvậtđượcthayđổi),tháng12-2008.[156]

JohnRussell,“CompugenTransforms ItsBusiness,”Bio-ITWorld.com, 17-10-2005, http://www.bio-itworld.com/issues/2005/oct/bus-compugen?page:int=-1.

[157]PhỏngvấnRutiAlon,đốitáccủacôngtyđầutưmạohiểmPitango,

đồng thời là chủ tịch, thành viên quản trị củaBioControl, BrainsGate, vàTransPharmaMedical,tháng12-2008.

[158] Phỏng vấn Michael Porter, giáo sư kinh tế, trường Kinh doanh

Harvard,tháng3-2009.[159]

Rhoula Khalaf, “Dubai’s Ruler Has Big Ideas for His Little City-

State,”FinancialTimes,3-5-2007.[160]

Michael Matley và Laura Dillon, “Dubai Strategy: Past, Present,Future,”trườngKinhdoanhHarvard,27-2-2007,.

[161]TríchtừAssafGilad,“SiliconWadi:WhoWillInternetEntrepreneurs

TurntoinCrisis?”Cataclist,19-9-1998.[162]

Saul Singer, “Superpower in SiliconWadi,” Jerusalem Post, 19-6-1998.

[163]QuotedinEyalMarcus,“IsraeliStart-upsImpressatTechCrunch50,”

GlobesOnline,14-9-2008.[164]

JamesC.CollinsvàJerryI.Porras,BuilttoLast:SuccessfulHabitsofVisionaryCompanies(NewYork:HarperCollins,1997),tr.XIX,224.

[165]BarbaraW.Tuchman,PracticingHistory:SelectedEssays

(NewYork:BallantineBooks,1982),tríchtừCollinsvàPorras,BuilttoLast,tr.XIX.

[166]PhỏngvấnRiadal-Allawi,doanhnhânJordan,tháng3-2009.

[167]FadiGhandour, trích từStefanTheil,“TeachingEntrepreneurship in

the Arab World,” Newsweek International, 14-8-2007; truy cập tạihttp://www.gmfus.org/publications/article.cfm?id=332vàotháng3-2009.

[168]Bernard Lewis, “Free at Last? TheArabWorld in the Twenty-first

Century,”ForeignAffairs, tháng3, tháng4-2009.SamuelHuntingtoncũngđưaranhậnxéttươngtự.

[169] Trích từ Christopher M. Davidson, Dubai: The Vulnerability of

Success(NewYork:ColumbiaUniversityPress,2008),tr.166.[170]

UNDP(UnitedNationsDevelopmentProgramme),TheArabHumanDevelopmentReport,2005:TowardstheRiseofWomenintheArabWorld(NewYork:UnitedNationsPublications,2006).

[171] Phỏng vấn Christopher M. Davidson, tác giả của Dubai: The

VulnerabilityofSuccess,tháng3-2009.[17

2] Trích từ Fannie F. Andrews, The Holy Land UnderMandate,vol.2(Boston:HoughtonandMifflin,1931),tr.4.

[173]HagitMesser-Yaron,CapitalismandtheIvoryTower(Tel

Aviv:MinistryofDefencePublishing,2008),tr.82.[174]

America-IsraelFriendshipLeague,“FactsAboutIsraelandtheU.S.,”http://www.aifl.org/html/web/resource_facts.html.

[175] McKinsey & Company, “Perspective on the Middle East, North

AfricaandSouthAsia(MENASA)region,”tháng7-2008.Toànbộdữliệu

trongphầnnàyđềulấytừtrên.[176]

David Landes, The Wealth and Poverty of Nations (New York:Norton,1999),tr.412-13.

[177]TríchtừJoannaChen,“TheChosenStocksRally,”Newsweek,14-3-

2009,http://www.newsweek.com/id/189283.[178]

Phỏng vấn BenjaminNetanyahu, thủ tướng Israel, tháng12-2008.

[179] Jennifer Evans, “Best Places to Work for Postdocs 2009,” The

Scientist.com,vol.23,no.3,tr.47,http://www.the-scientist.com/bptw.[180]

PhỏngvấnDanBen-David,KhoaKinhtế,ĐạihọcTelAviv,tháng6-2008.

[181]TỷlệthamgialaođộngcủaIsraellà55%ngườitrưởngthành,thuộc

hàng thấpnhấtphươngTây.Consốbìnhquânnàybịkéo thấpxuốngchủyếudotỷlệquáthấpcủahainhómthiểusố:ngườiDoTháichínhthốnggiáocựcđoan(40%)vàphụnữẢ-rập(19%).CácsốliệunàyđượclấytrongbáocáoIsrael2028.Báocáonàyđềxuấtphươngángiatăngtỷlệthamgialaođộng củahai nhóm thiểu sốnày lên lần lượt 55%và50%vàonăm2028.QuỹKhoahọcvàCôngnghệMỹ-Israel,Israel2028:VisionandStrategyforEconomyandSocietyinaGlobalWorld,DavidBrodetbiêntập(n.p.:QuỹKhoahọcvàCôngnghệMỹ-Israel,tháng3-2008).

[182]DanBen-David,“TheMomentofTruth,”Haaretz,6-2-2007.Đượcin

lại với biểu đồ trên trang web của Dan Ben-David:http://tau.ac.il/~danib/articles/MomentOfTruthEng.htm.

[183]HelmiKittanivàHanochMarmari,“TheGlassWall,”Trungtâmphát

triểnkinhtếDoThái-Ả-rập,15-6-2006,http://www.cjaed.org.il/Index.asp?ArticleID=269&CategoryID=147&Page=1.

[184]Trích từYoavStern,“Study: IsraeliArabAttitudesTowardWomen

Undergoing Change,” Haaretz, 14-3-2009,http://www.haaretz.com/hasen/spages/1008797.html.

[185]QuỹKhoahọcvàCôngnghệMỹ-Israel,Israel2028,tr.39.

[186]ReutInstitute,“LastChancetoBecomeanEconomicSuperpower,”5-

32009,http://reut-institute.org/en/Publication.aspx?PublicationId=3573.[187]

Bài thamluậncủaThomasFriedmantạihội thảocủaviệnReut,TelAviv,tháng6-2008.

[188]Văn phòng sáng chế OECD và châu Âu, “Compendium of Patent

Statistics,”2008,http://www.oecd.org/dataoecd/5/19/37569377.pdf.[189]

PhỏngvấnAnttiVilpponen,founder,ArcticStartup,tháng1-2009.

[190]Craig L. Pearce, “Follow the Leaders,” Wall Street Journal/ MIT

SloanManagement Review, 7-7-2008, http://sloanreview.mit.edu/business-insight/articles/2008/3/5034/follow-the-leaders/.

[191]TríchtừGallup,“GallupRevealstheFormulaforInnovation,”Gallup

Management Journal, May 10, 2007,http://gmj.gallup.com/content/27514/Gallup-Reveals-the-Formula-for-%20Innovation.aspx.

[192]Dov Frohman và Robert Howard, Leadership the HardWay:Why

Leadership Can’t be Taught and How You Can Learn It Anyway (SanFrancisco:Jossey-Bass,2008),tr.7.

[193] Trích từ Ronald Bailey, “Post-Scarcity Prophet: Economist Paul

Romer on Growth, Technological Change, and an Unlimited HumanFuture,” Reason Online, tháng 12-2001,http://www.reason.com/news/show/28243.html.

[194]RonaldBailey, “Post-ScarcityProphet”; vàPaulRomer, “Economic

Growth,” cả hai mục đều nằm trong The Concise Encyclopedia ofEconomics, David R. Henderson biên tập (Indianapolis: Liberty Fund,2007),http://www.stanford.edu/~promer/EconomicGrowth.pdf.