PnomatikHidrolik Ek

8/14/2019 PnomatikHidrolik Ek

1/40

PNMATK -

HDROLK

Hazrlayan: E. Sinem AYKA

tmmob

makina mhendisleri odasankara ubesi

MAYIS 2011


2/40

PNMATK - HDROLK

2

TMMOB

Makina Mhendisleri OdasAnkara ubesi

Merutiyet Caddesi No: 19 Kat: 5

06650 Kzlay / ANKARA

Tel: (0312) 425 21 41Faks: (0312) 417 87 81

http://ankara.mmo.org.tr e-posta: [email protected]

Kasm 2011

Bask:Gen Ofset Gda San. ve Tic.Ltd.ti.

stanbul Cad. Sedef Sok. No: 1 skitler / Ankara

Tel: (0312) 341 06 41


3/40

PNMATK - HDROLK

3

1. GR 7

2. PNMATK................................................................................................................. 7

2.1. Neden Pnmatik.............................................................................................. 7

2.2. Pnmatiin Dezavantajlar.............................................................................. 8

2.3. Pnmatik Hangi Alanlarda Kullanlr............................................................. 9

2.4. Basnl Hava Teorisi.................................................................................... 10

2.5. Basnl Hava Nasl Oluur? ......................................................................... 11

2.6. Pnmatikte Kullanlan Devre Elemanlar..................................................... 14

2.7. Vakum ........................................................................................................... 19

2.8. Pnmatik Devrelerde Kullanlan Baz Elemanlarn Devre Sembolleri......... 21

2.9. Basit Bir Devre Tasarm.............................................................................. 21

3. HDROLK................................................................................................................. 22

3.1. Neden Hidrolik? ............................................................................................ 23

3.2. Hidrolik Sistemlerin Dezavantajlar.............................................................. 23

3.3. Hidroliin Kullanm Alanlar........................................................................ 24

3.4. Hidrolik Teorisi ............................................................................................. 25

3.5. Hidrolik Akkanlar...................................................................................... 28

3.6. Basnl Akkan Oluturmak...................................................................... 29

3.7. Kavitasyon .................................................................................................... 31

3.8. Hidrolik Devre Elamanlar............................................................................ 31

3.9. Hidrolik Devrelerde Kullanlan Baz Elemanlarn Devre Sembolleri ........... 37

3.10. Basit Bir Devre Eleman............................................................................... 38


4/40

PNMATK - HDROLK

4


5/40

PNMATK - HDROLK

5

SUNUMMO Ankara ube 2010 aynda oluturulan Tasarm ve malat omisyonununalma program gereince hazrlad bu kitapk, tasarm ve imalat alannda

hazrlanacak bir dizi yaynn ilkidir. Amac; uzmanlk alanlarna ksa giri

yaparak, genel bilgileri zetlemek olan kitapmzn devam niteliindeki

yaynlarmz hazrlanmaya devam etmektedir.

Odamz mhendislik alanlarmzda srekli yenilenen teknolojileri, yntemleri,

uygulamalar yaynlatrrken, yelerimizin ve onlarn etkiledikleri,

ynlendirdikleri alma ortamn da doru ve yeterli bilgi ile donatma hizmetini

yerine getirmektedir.

Elinizdeki bu kitapk, hidrolik ve pnmatik alannda bilgi ve deneyimin, yeni

meslektalarmza ve rencilere kolay ulalabilir olmas iin hazrlanmtr.

Bu kitapn yazar E. Sinem Aykaa ve basm gerekletiren MMO Ankara ube

yayn birimi alanlarna teekkrlerimizi sunarz.

Sayglarmzla

Makina Mhendisleri OdasAnkara ubesi

22. Dnem Ynetim Kurulu


6/40

PNMATK - HDROLK

6


7/40

PNMATK - HDROLK

7

1. GR

Basnlandrlm akkann, mekanik zelliklerini, davranlarn, kuvvet iletiminde

kullanlmasn, akkann hareket ve kontroln inceleyen bilime hidrolik ya dapnmatik denir. Hidrolikte enerji iletimini ya ve su gibi daha youn akkanlargerekletirirken pnmatikte kullanlan akkan cinsi havadr.

2. PNMATK

Sktrlm havann kuvvet oluturmada kullanlmas milattan ncelere rastlar. lkelinsan hava kr gibi aralar kullanarak pnmatiin gndelik hayatta kullanlmasnaarac olmutur. Ancak endstriyel anlamda ilk ciddi pnmatik uygulamalar, 19. yzylnortalarndan itibaren basnl havann el aletlerinde kullanlmasyla balam ve

pnmatik gnmze kadar pek ok farkl alma alannda kendine yer edinmitir.zellikle elektropnmatik sistemlerin yaygnlamas sayesinde pnmatik, seri retim

uygulamalarnda ve otomasyonlu retimlerde ihtiya duyulan hatta tercih edilensistemler arasna girmitir

Resim 1.Pnmatik malzemeler

(http://www.b-direct.ch/category.aspx?catalog=E-SHOP%20PNEUMATIK&id=970)

2.1. Neden Pnmatik?

Pnmatik sistemlerin elektrikli ve hidrolik sistemlere gre eitli avantajlarnn olmas

bu sistemlere olan talebi arttrmtr. Pnmatikte temel enerji retimi ve iletimi hava ilesalanr. Hava; her yerde kolayca bulunabilen, iletimi basit, basnlandrldndarahata depo edilebilen bir akkandr. Ayn zamanda scaklk deiikliklerine kar


8/40

PNMATK - HDROLK

8

hassas bir davran gstermez bu da yksek scaklklarda bu sistemlerin kullanlmasn

kolaylatrr.

G kayna olarak havann kullanlmas emniyetlidir. Parlama, patlama ya da yanma gibiriskler sz konusu deildir. Pnmatik sistemlerde baka bir gvenlik unsuru da ar ykvarlnda sistemin kendini durdurmasdr. Ar yk unsuru ortadan kalktnda alma

devam eder.

evre bilinci endstriyel tesislerde gn getike gelimektedir. Bu durum gz nnealndnda hava; atk brakmamas ve hatlarda sznt ya da kaak olsa bile evreyi

kirletmemesi asndan temiz bir g kayna olarak ele alnmaldr.

Resim 2.Pnmatik robot el

(http://www.computescotland.com/grip-and-touch-approaches-for-robotic-skin-3663.php)

Pnmatik sistemlerin kurulumlar kolaydr. Pnmatik elemanlar hidrolik elemanlaragre hafif, olduka ucuz, bakmlar ise hidrolik sistemlere gre az maliyetli vezahmetsizdir.

Pnmatik sistemlerin tercih edilmesinin bir baka sebebi de basnl hava sistemlerinin

yksek hzlara ulamasdr. Ayrca pnmatik sistemlerle dorusal, dairesel ve asal

hareketler mekanik sistemlere gre kolayca elde edilebilmektedir.

2.2. Pnmatiin Dezavantajlar

Hava; sktrlabilirlii yksek bir akkan olduundan pnmatik bir sistem ekonomikbir ekilde kuvvet oluturmada hidrolik bir sistem kadar performans gsteremez. Aynsebepten dolay konumlamada hassasiyet azalr, sabit ve dzgn bir hz elde edilmesizorlar.


9/40

PNMATK - HDROLK

9

Havann sktrlmas kompresrler aracl ile yaplr. Kompresrden kan havann,

kullanlmadan nce temizlenmesi ve neminin alnmas iin kurutulmas ve filtrelenmesi

gerekir, hatta kullanm yerine gre havann yalanmasna ve artlandrlmasna daihtiya duyulabilir. Bu da beraberinde enerji sarfiyatn yani maliyet artn getirir.

Pnmatik sistemler uygun donanmla (rnein: susturucu) kullanlmazsa olduka

grltl alrlar. Grlt probleminin ii saln olumsuz olarak etkiledii almaortamlarnda zellikle uygun tehizat kullanlmadnda pnmatik sistem dezavantajlhale gelir.

2.3. Pnmatik Hangi Alanlarda Kullanlr?

Pnmatik sistemler gnmzde her sanayi dalnda kendine yer bulmutur. Aada nekan birka sanayi dal ve uygulama yer almaktadr.

Haddeleme, bkme ve ekme gibi ekil verme ilemlerinde Otomasyon sistemleri ve elektronik sanayinde Robot teknolojilerinde Malzeme tamaclnda Takm tezghlarve el aletlerinde Boya, sprey ve vernik ilemlerinde Tekstil sanayinde Gda, kimya, ila ve maden sanayinde

Resim 3. Pnmatik sistem(http://skim-online.de/pneymat)


10/40

PNMATK - HDROLK

10

2.4. Basnl Hava Teorisi

Pnmatik sistemlerle ilgili mhendislik hesaplar havann davranlarn aklayan

birka gaz kanununa dayanr.

2.4.1. BoyleMariotte Yasas: Sabit scaklkta, sabit miktardaki gazn hacmi, basncile ters orantldr. Buradan elde edilecek sonu ise sabit scaklktaki bir gaz ktlesinin

basnc (P) ile hacmi (V) nin arpmsabittir.

Resim 4.BoyleMariotte yasas

2.4.2. Gay Lussac Yasas: Sabit basnta, herhangi bir miktardaki ideal gaznscakl arttka hacmi artar; scakl azaldka hacmi azalr.

Resim 5.GayLussac Yasas
http://tr.wikipedia.org/wiki/Bas%C4%B1n%C3%A7http://tr.wikipedia.org/wiki/Bas%C4%B1n%C3%A7http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0deal_gazhttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0deal_gazhttp://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0deal_gazhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Bas%C4%B1n%C3%A7


11/40

PNMATK - HDROLK

11

2.5. Basnl Hava Nasl Oluur?

Ortamdan emilen havay sktrarak basnlandran cihazlara kompresr denir.

Kullanm amacna gre kompresrler eitlilik gsterir. Bunlar;

Pistonlu kompresr: Bu tip kompresrlerin kullanmlar olduka yaygndr.Kompresrn krank kollarnn hareketi ile emme hareketinde havay alr basma

hareketinde ise emdii havay sktrr. Yksek basnlara klabilir. Ancak yksekbasnlarda kademe says artar.

Vidal kompresr: Havann basnlandrlmas birbirlerinin tersi ynnde dnen ikihelis dili rotorun arasnda havann sktrlmas ile salanr. Genelde 7-13 bar arasalrlar.

Diyaframl kompresr: Tpk pistonlu kompresrlerdeki gibi kompresrn krankkolu ile ileri-geri hareketi gerekleir. Kola bal bir diyafram da ileri-geri hareketini

emme ve basmaya dntrerek basnl havay retir. Yasz altklar iingenelde gda, kimya, ila ve tekstil sektrnde kullanlrlar.

Kayar kanatl (paletli) kompresr: Bir rotora yerletirilen kanatlar (paletler)dn hareketinde merkezka kuvvetiyle cidarlara doru savrulurlar. Kanatlararasndaki havann hacmi eksantriklik nedeniyle azalr bylelikle hava sktrlr.

Genelde sessiz alan kompresrlerdir. Roots tipi kompresr: Pompa gvdesinde birbiriyle ters dnen iki rotor mevcuttur.

Her rotor basma azna aldnda basma hattndan geriye doru bir diren oluur.

Havann basnlandrlmas bu ekilde gerekleir. Dk basnlarda alan bukompresrler vakum pompas olarak kullanlrlar.

Trbin kompresr: Yksek devirde dnen bir rotor zerine kanatlar almtr. Bukanatlar havay emer ve havay aralarnda sktrarak basnlandrr.

Resim 6.Vidal kompresr

http://www.ontariocompressor.com/electrasaver.html

Resim 7.Pistonlu kompresr

http://www.yukselkompresor.com

/pistonlu_kompresor.php)


12/40

PNMATK - HDROLK

12

Pnmatik sistemlerde basnl hava hazrlanrken kompresrle beraber birka ekipman

daha kullanlr. Bu ekipmanlar sayesinde sistemin ihtiyac olan uygun hava sistemegnderilmi olur.

Emme hatt filtresi: Kompresrn emi yapt ksmda havann daha temiz alnmasiin emme hatt filtresi kullanlr.

Kompresr: Havay sktrarak basnlandrr.

Hava tank:Hava tank, basnlandrlrm havay depo eder. Bylelikle sisteme sabitdebili ve srekli hava temini salanm olur. Ayrca havann iinde bulunan ve youan

nem de hava tanknn altnda bulunan kondensat tahliye ventilleri aracl ile atlr.

Resim 11.Tek kanatl trbin

kompresr (Kaynak 1)

Resim 9.Roots tipi kompresr

(http://www.marcovw.nl/Motor/Compressor/compressor.htm)Resim 8.Diyaframl

kompresr(Kaynak 1)

Resim 10.Kayar kanatl kompresr

https://www.scotdesiderio.com/Rotary_V

ane_Vacuum_Pumps.html


13/40

PNMATK - HDROLK

13

Bunun dnda tankn basnca kar gvenliini salayan emniyet valfi, manometre,

kontrol delii, boaltma (drenaj) delii gibi aparatlar da bulunmaldr.

Resim 12.Basnl hava datm

Kurutucu:inde nem bulunan hava, hem sistemdeki devre elemanlarn (silindir, yndenetim valfi vb.) andrr ve mrlerini azaltarak bakm onarm masraflarn arttrr

hem de sistemi koruyan yalayclarn kimyasal yapsn bozar. Bunun iin datmyaplmadan nce hava, kurutuculardan geirilir. Kurutucular ekilde kurutmay

gerekletirir. Fiziksel kurutma, kimyasal kurutma ve soutarak kurutma.

Fiziksel kurutmada (adsorbtion yntemi), kk tanelerden oluan bir kurutmamaddesinin stnden geirilen hava, nemini bu tutucu taneciklere brakr. Birsre sonra tuttuu nemle doygunlaan kurutucu madde scak hava ile rejenere

edilerek tekrar kullanlr hale getirilir. Ancak hava ak kurutucu maddeyiandrdndan bu tr kurutucularn kna kk paralar tutan filtre

konulmaldr.

ok sk olarak kullanlmayan bir yntem olsa da kimyasal kurutma (absorbtionyntemi) prensip olarak fiziksel kurutmaya benzer. Nem tutucu madde havann

nemi ile bileime girerek sv hale gelir. Oluansv tankn alt ksmnda birikir ve

dzenli olarak ortamdan uzaklatrlmaldr. Ancak atk madde oluaca ve bumaddeyi elden karmann da ayr bir maliyet getirecei gz nne alnmaldr.

Ayrca kimyasal maddenin miktar zamanla azalacandan takviye edilmesiarttr.

Soutarak kurutmada ise ilenme noktasnn altna kadar soutulan havanniinde bulunan nem youur ve su tutan bir kapta biriktirilir. Biriken suyun aradasrada boaltlmas gereklidir. Hava kurutma yntemlerinden en ok tercih

edileni soutarak kurutmadr.


14/40

PNMATK - HDROLK

14

Hava artlandrclar: Datlan basnl havann kullanlacak devre elemannagirmeden nce istenilen zellikleri kazanmas amacyla kullanlr. Bir hava artlandrc

temel olarak paradan oluur. Havay temizleyen bir filtre, havann basncn devreelemanna gre ayarlayan bir basn reglatr ve yalama ilemini yapacak biryalayc.

Hava datmnn tasarm yaplrken ncelikle kompresrn tipi ve amaca uygunluu

belirlenmelidir. Dikkat edilmesi gereken iki deiken kompresrn debi ve basndeerleridir. Sonrasnda tm pnmatik elamanlar dnlerek yeterli kapasitede hava

tank seilmelidir. Hava tanknda gereken tehizatn bulunmasna dikkat edilmelidir.Havann kurutulmas iin satn alnacak kurutucu seilirken yine kapasite, maliyetler ve

iletmenin artlar gz nne alnmaldr.

Havann, devre elemanlarna gnderilmeden nce filtrelenmesi, yalanmas(srtnmeleri azaltmak, ok hzl alan sistemler ya da byk apl silindirler

kullanlmas gibi durumlarda) ve de basncnn ayarlanmas gerektiinden devreelemanlarnn nne bir hava hazrlayceklenmelidir. Bunlarn dndanemli bir konuise hava gnderdiimiz sistemin tasarm yaplrken kullanacamz boru ve balant

elemanlarnn en verimli kullanlabilecek ekilde seilmesidir. Datm ebekesininyanl tasarlanmas, ok ince ya da uzun borular, hortumlara gre kk seilmi

balant elemanlar, balant paralarnn fazla olmas basn kayplarn beraberindegetirir. Hattn sonunda basn yeterli gelmiyorsa bu unsurlar gzden geirilmeli ayrca

hatlarda kaak olup olmad mutlaka kontrol edilmelidir.

2.6. Pnmatikte Kullanlan Devre Elemanlar

Pnmatikte hava sayesinde g iletimi gerekletirilirken gc kullanan, kontrol eden,

snrlayan devre elemanlar pnmatik sistemleri oluturur. Bunlar:

Filtreler Valfler Silindirler

2.6.1. Filtreler:

Havann iinde bulunan kirlilikleri tutmaya yarayan elemanlardr. Bu kirlilikler toz, katparalar, su ya da ya olabilir. Genellikle sistemin en banda artlandrc

kombinasyonunun ekline gre hava reglatr ve yalayclarla birlikte kullanlrlar.Zamanla kirleneceklerinden deiimleri ya da temizlikleri yaplmal ayrca altta biriken

(kondens) su boaltlmaldr.


15/40

PNMATK - HDROLK

15

2.6.2. Silindirler

Dorusal itme ve ekme hareketini basnl havann etkisiyle gerekletiren elemana

silindir denir. Konstrksiyonuna gre temelde ikiye ayrlr: Tek etkili silindir: Silindire giren hava pistonu iterek hareket ettirir, hareket

bittiinde de; silindir dikey konumda ise yerekiminin etkisiyle, yatay konumda iseyayn etkisiyle geri dner.

Resim 13.http://www.hidrolikciyiz.com/hidrolik/hidrolik-sistemler/hidrolik-sistemler-4.htm

ift etkili silindir: Hava silindirin ift tarafndan da giri ve k yapar. lkhareket de dn hareketi de havann pistonu ittirmesiyle gerekleir.

Resim 14.http://www.hidrolikciyiz.com/hidrolik/hidrolik-sistemler/hidrolik-sistemler-4.htm

Baz zel uygulamalar iin ift milli, tandem ve dner silindirler de kullanlmaktadr.ift milli silindirlerde genelin aksine ift piston kolu bulunmaktadr. Tandem

silindirlerde ise ayn gvdede birbirine bal ift etkili silindirler mevcuttur. Dnersilindirlerde de dili bir ark aracl ile dorusal hareket dairesel harekete evrilir.

Silindirin itme ve ekme hareketi esnasnda hareketli piston silindir ularna hzla vedarbeli bir ekilde yaklaabilir. Bunun nlenmesi iin silindirlerde yastklamasistemiuygulanr. Yastklamada silindir ularndaki ayar vidas geli ve gidiin hzlarn

ayarlamay salar; bylelikle silindir darbesiz, grltsz ve titreimsiz alr.


16/40

PNMATK - HDROLK

16

Kurulacak sistem iin silindir belirlenirken; silindirin ne i iin kullanlaca, piston

ap (basite hidrolikte anlatlan Pascal yasasndan bulunabilir), strok, silindirin modeli,

silindirin balant tipi ve burulma hesaplar gz nne alnmaldr.

2.6.3. Valfler

Basnl havann boaltlmasn ya da durdurulmas ilemini gerekletiren, aknnynn, miktarn ya da basncn kontrol eden devre elemanlardr. Devre emalarndasembollerle gsterilirler. Semboller valfin kumanda yntemini, yol ve konum saysngsteren biimlerle oluturulmulardr.

2.6.3.1. Yn denetim valfleri: Havann akna istenilen dorultuda yn vererek

pnmatik kullanclarn (silindir) istenilen ynde hareket etmesini salayan devreelemanlardr. Kumanda yntemi, yol says ve konum saysyla deerlendirilirler.

Konum saylarn karelerin says belirlerken yol saysn ise karelerin zerindeki giri

ve klarn (dardan yaplan balantlarn) says belirler. Karelerin iindeki oklar ise

hava aknn ne ynde gideceini yani hava balantsnn nerden nereye olduunubelirtir. Valf tarif edilirken nce yol says sonra konum sylenir. rnein;2 konumlu 5

yollu bir valf 5/2 olarak adlandrlr ve 5e 2eklinde okunur.

Resim 15.Pnmatik valf konumlar

Resim 16.Pnmatik valflerin konum ve yollar


17/40

PNMATK - HDROLK

17

Karelerin sa ve solundaki semboller ise valfin kumanda eklini gsterir. Ayrca

valflerde giri klarn ne olduunu belirlemek iin eitli rakamlar ve harfler

kullanlr. Bu harf ya da rakamlar ISO 5599de dzenlenmitir. Bu rakam ve harflerden

1: Besleme havas hattn, 2 ve 4: alma hatlarn, 3 ve 5: Egzoz hatlarn, 12 ve 14ise Uyar (sinyal) hattn gsterir. Rakamlarn yazld kutucuklar valfin balang

pozisyonunu gsterir.

Resim 17.Pnmatik valflerin kumanda ynetimleri

Resim 18.Kumanda farkll ile ilgili verilmi rnek

Resim 18de gsterilen valflerden ilki 3/2 elle kumandal ve yay geri dnl bir valftir.kincisi ise 5 yollu 2 konumlu bir valftir. Rakamlarn gsterildii kutucuk balang

pozisyonunu gstermektedir. Yan kutucua geebilmek iin bu valfin elektrikle

uyarlmas gerekmektedir, eski haline dnebilmesi iin de pnmatik kontrol seilmitir.

Yn denetim valfleri alma tasarmna gre de eitlendirilirler. rnein; hava yolunusnrlandran para bir bilye ya da disk ise oturmal tip valf adn alrken; havann

balantlarn bir srgnn hareketi salyorsa bu valflere srgl tip valf denir.


18/40

PNMATK - HDROLK

18

Resim 19.Srgl tip valf (Festo eitim dokman)

2.6.3.2. ek valf

Akn tek ynde gemesine izin veren devre elemandr. Valfin iinde bir yay direnoluturmak zere yerletirilmitir. Sol taraftan verilen havann basnc yayn direnciniyendiinde yayn ittii disk ya da kapakk alarak havaya yol verir ve gei salanmolur. Ancak sa taraftan hava verildiinde hem havann basnc hem de yayn kuvveti

diski ya da kapak kesite doru ittirerek yolu kapatr. Bylelikle tek ynl geisalanr.

Resim 20.ek valf (Festo eitim dokman)

2.6.3.3. Ve valfiMantk valfi olarak da adlandrlan bu elemann her iki giriine (X ve Y) de hava aksalandnda valf havaya yol vererek ka ynlendirir. Hava tek hattan girmeyealtnda bu valflerin tasarmlarndan dolay dier hat kapanr ve hava kna izinvermez.


19/40

PNMATK - HDROLK

19

Resim 21.Ve valfi (Festo eitim dokman)

2.6.3.4. Veya valfi

Veya valfi de mantk valflerindendir. Tpk ve valfi gibi iki girii vardr ancak

herhangi bir giriten hava verilmesi srgnn yolu ap havay gndermesi iinyeterlidir.

Resim 22.Veya valfi (Festo eitim dokman)

2.6.3.5. Ak kontrol valfleri

Silindire gelen havann debisini ayarlamak iin kullanlr. Havann getii yolun kesitinidrerek hz ayarnn yaplmas salanr. Bu tr valfler sabit kesitli ya da ayarlanabilirkesitli olabilir, ayrca tek ynl (ek valf) ya da ift ynl ak salayan tipleri devardr.

2.7. Vakum

Kapal bir kaptan hava taneciklerinin boaltlmas evredeki atmosfer ile kap arasndabir basn fark oluturur. Kapal kaptaki basn d vakum olarak adlandrlr. Yaniatmosfer basncndan dk basnlara vakum denir. Genellikle milibar birimi ile ifade


20/40

PNMATK - HDROLK

20

edilir. Endstriyel uygulamalarda olduka sk kullanlan vakum teknolojisinde dk,

orta ve yksek vakumlar kullanlr. Yksek vakum oluturmak olduka masrafl

olduundan kaldrma ve tama uygulamalarnda genellikle yksek kaldrma kuvvetiyaratabilmek iin dk vakum geniletilmi yzey alanlar ile uygulanr.

Vakum oluturulurken; kaptan tm hava molekllerinin boaltlmas imkansz

olduundan mkemmel vakum elde edilemez. Ancak ne kadar hava boaltlrsa o kadarkuvvetli bir vakum oluturulur. Vakum oluturan iki eit ara vardr. Bunlardan

birincisi vakum pompasdr. alma prensipleri kompresrlere benzer ancak kompresratmosferdeki havay alp kaba doru basnlandrrken; vakum pompalar kaptaki

havay alp atmosfere boaltr. Roots tipi, diyaframl, kuru tip, yal tip gibi eitleri

bulunur.

Resim 23.Vakum jeneratrnn kesiti Resim 24.Yal tip vakum pompas

(Kaynak 3 sayfa 580)http://www.vakumpompasi.net/?p/27/ yagli_tip_vakum_pompasi

Dier bir vakum oluturma arac ise vakum jeneratrdr. Kompresrden kan basnl

hava, vakum jeneratrnn daralan kesitinden geerken vakum olumasn salar.Resim 23de gsterilen vakum jeneratrnn A kesitinden basnl hava giri yapar, D

dar kesitinden Bye doru gemeye alrken havann hz ok fazla artar bylelikleCden vakum yapmaya balanr. Al maliyeti dk, olduka da temiz alan ve enerji

harcamayan elemanlardr. Ancak basnl havay dar attndan sisteme enerji

maliyeti asndan klfet getirecei gz nnde bulundurulmaldr.

Vakum; kurutma, ieleme, tp doldurma, filtreleme, hava alma, buhar ve gaz ekilmesiilemleri, vakumla ekil verme, gda ambalajlama, kaldrma, tama, tutma ve balama

gibi birok alannda kullanlmaktadr.


21/40

PNMATK - HDROLK

21

2.8. Pnmatik Devrelerde Kullanlan Baz Elemanlarn Devre Sembolleri

2.9. Basit Bir Devre Tasarm


22/40

PNMATK - HDROLK

22

3. HDROLK

Hidroliin insanlk tarihinde kullanlmas da tpk pnmatik gibi milattan ncelere

rastlamtr. Antik Yunan, Msr, in ve daha birok medeniyette sulama ve suyutamada basit hidrolik kanunlar kullanlmtr. Hidrolik alanndaki bilimsel almalarise Galileo ile balam; Torielli ile devam etmi en son olarak 17. Yzylda Pascal ile

hidrostatik teorisi tamamlanmtr. Sonrasnda Isaac Newton ak direnci ve viskozitegibi tanmlar hidrolik teorisine eklemitir. Akma, enerji ve g retme, sktrlamamagibi zelliklerinin bulunmas svlarn, hidrolik enerji retmekte kaynak olarakkullanlmasn salanmtr.

Resim 25.Tipik bir hidrolik sistem

(Dr. Gyrgy Pal, Hydraulic and Pneumatic Systemssunumundan)

Genel tanm olarak; kuvvet ve hareket retmek ve bu kuvveti iletmek iin sv akkankullanma iine hidrolik denir.


23/40

PNMATK - HDROLK

23

3.1. Neden Hidrolik?

Hidrolikte, svlarn sktrlamama zelliinden dolay yksek alma basnlar

kolayca salanrken buna paralel olarak ar iler iin ihtiya duyulan byk kuvvetlerde elde edilmi olur. Pnmatiin aksine; hidrolik byk kuvvetlere ihtiya duyulan bunaramen hassas konumlamann gerektii uygulamalar iin ok idealdir. Bylelikle sistemiin belirlenen hz ve kuvvetler de kademesiz ve hassas olarak ayarlanabilir.

Hidrolik sistemlerin alma esnasnda kontrolleri kolaydr. Dorusal, dairesel ve asalhareket retmek olduka basittir. zellikle ters ynl ani hareketlerin mmkn

olabilmesi hidroliin tercih edilme sebeplerinden biridir.

Hidrolik makinalar; mekanik ve pnmatik makinalara gre titreimsiz ve grltszalrlar. Bu da iletmedeki ses seviyesinin kontroln kolaylatrr. Ayrca bu

sistemler mekanik elemanlara gre olduka az yer kaplarlar.

Hidrolik sistemlerde akkan olarak genelde ya kullanlmas, sistemin kendi kendinisrekli yalamasn ve srtnmenin etkilerinin azalmasn salar. Yan sistem iindeki

hareketi, stma ve soutmann da kendiliinden gereklemesini salar. Bu yzdenkullanlan akkann temiz olmas artyla hidrolikteki devre elemanlar daha uzun

mrldr.

3.2. Hidrolik Sistemlerin Dezavantajlar

Hidrolik sistemlerde byk kuvvetler elde edebilmek bir avantaj olsa da kuvveti elde

etmek iin gerekli olan yksek basn; balant elemanlarnda kaak ve sznt

oluturmas ya da i gvenlii asndan tehlike arz etmesi nedeniyle bir dezavantajadnr. Kaak ve sznt yapm ya ayn zamanda bir kirlilik unsuru oluturur.

Kullanlan yan mrn tamamladnda atk olarak uzaklatrlmas daynetmeliklerle dzenlenmi maliyet yaratc bir ilemdir. Yan kirlenmesi sadeceevresel alardan deil kullanlan devre elemanlar asndan da byk nem tar.

Hidrolik devre elemanlar kirlilie kar olduka duyarldr. yi bakm yaplmamsistemlerde devre elemanlar sreklilik gsteremez.

Svlar fiziksel zellikleri sebebiyle snmaya gazlardan daha yatkndrlar. Hidrolik

sistemlerde devrede dolaan sv bir sre sonra yksek scaklklara ular. Bununsonucunda ya kaaklar oluur, verim der hatta sya duyarl devre elemanlarndaarzalar meydana gelebilir. Kullanlan akkann scaklkla birlikte yapsnn (rnein

viskozite) deimesi de sistem iin olumsuzluk yaratr. Ayrca, hidrolik svlarn

ilerinde bulunan az miktardaki hava da kavitasyon oluturmak gibi ok ciddi sorunlarnortaya kmasn tetikler.

Hidrolik sistemler uzak mesafelere tanma konusunda yetersizdirler. nk svlarn

srtnme direnleri fazladr. Srtnme sonucu da s oluur; basn kayplar artar.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Harekethttp://tr.wikipedia.org/wiki/Hareket


24/40

PNMATK - HDROLK

24

Borularn kesiti ve uzunluu, boru yzeyinin przll, ak hz ve akkann

viskozitesi son olarak da kullanlan balant elemanlar ve boru bkm saylar, basn

kayb oluturan etkenler arasnda yer alrlar.

Hz konusunda da pnmatik sistemlere gre yava olan hidrolik sistemlerin devreelemanlarnn maliyetlerinin daha yksek olduu unutulmamaldr.

3.3. Hidroliin Kullanm Alanlar

Hidrolik sistemler gnmzde hemen hemen her endstri dalnda kullanlmaktadr.

Elektrik ve elektronik uygulamalarnn zellikle de kumanda sistemlerinde hidrolie

elik etmesi ile basnl akkan enerji ve iletim eleman olarak kullanmak olduka

geni tatbik alan bulmutur. Ayrca hidroliin hem hareketli hem de sabit sistemlerderahata kullanlabilir olmas hidrolie olan talebi arttrmtr.

Resim 26.Ekskavatr Resim 27.Hidrolik pres

http://www.forging-hydraulic-press.com/

hydraulic-forming-press.htm

Hidrolik, zellikle deniz ve havaclk sektrnde, i tezghlarnda, kaldrma

makinalarnda, enerji retim alanlarnda kullanlmtr. rnek vermek gerekirse;uaklar, takm tezghlar, presler, enjeksiyon makinalar, test cihazlar, sanayi tipirobotlar, otomotiv endstrisi, kaldrma ve iletme makinalar (forklift vb.), i makinalar(beton pompalar, greyderler, mobil vinler, ekskavatrler vb.), tarm makinalar,

barajlar, trbinler, nkleer santraller, gemilerin boaltma ve ykleme birimleri, gemi

kontrol sistemleri hidrolik sistemlerle en ok karlalabilecek alanlardr.


25/40

PNMATK - HDROLK

25

3.4. Hidrolik Teorisi

Basn; birim yzeye etki eden kuvvet olarak tanmlanr. Basn kavram hidrolik

teorisinin temelini oluturur. Temel basn birimleri u ekilde zetlenebilir;

1 bar = 0.9869 atm = 1.0197 kg/cm2

= 750.06 torr = 101.325 kPa = 1.013 x 105Pa =

1.013 x 105N/m2= 10 m su stunu

Hidrolik enerji iki dalda incelenmitir. Birincisi durgun akkanlarn mekaniiniinceleyen hidrostatik; ikincisi ise hareketli akkanlarn mekaniini inceleyenhidrodinamiktir. Hidrolik uygulamalarnda heriki teoriden de yani akkanlar mekanii

kavramlarndan faydalanlr.

3.4.1. Hidrostatik basn

Durgun bir svnn bulunduu kabn tabanna yapt basnca hidrostatik basn denir.

Sv ayn olduu srece bu basn deeri kabn eklinden ve taban alanndanbamszdr.

Resim 28.Hidrostatik basn

4321 PPPP

hgP

P = Svnn kap tabanna yapt basn (Pa)

= Sv younluu (kg/m)

g = Yerekimi ivmesi (m/s)

h = Sv ykseklii (m)


26/40

PNMATK - HDROLK

26

3.4.2. Hidrodinamik basn

Hidrodinamik basn Pascal yasas olarak da bilinir. Kapal bir kapta bulunan svya

herhangi bir yzeyden uygulanan kuvvettin yarataca basn tm yzeylere ayniddetle iletilir. Yalnz; kabn altndaki svnn kendi arl yani hidrostatik basnihmal edilir.

Resim 29.Hidrodinamik basn

Hidrolikte svlarn sktrlama kabiliyetlerinden dolay g iletimi gerekleir. Yani

kk bir kuvvet uygun bir artta byk bir kuvvete dntrlebilir.

Resim 30.G iletimi

2

2

1

1

A

F

A

F

P= Basn (Pascal)

F= Kuvvet (N)

A= Yzey alan (m)


27/40

PNMATK - HDROLK

27

3.4.3. Ak ekilleri

Herhangi bir kesitten birim zamanda geen ak hacmine debi denir. Hidrodinamiin

temelini oluturan debi kavram uygulamada zellikle sreklilik denklemi iletanmlanmtr.

Resim 31.Boruda kesit alan deiiklii

2211 vAvAQ

Borunun ap ve svnn ak hzna bal olarak ak ekli deiir. Akkan belli birkritik hzn altnda kald srece dzenli tabakalar halinde hareket eder. Bu tr ak

laminer ak olarak adlandrlr. kinci bir ak tipi ise trblansl aktr. Borukesitinin klmesi ya da boru yzeyindeki przlln art gibi sebeplerden akkanhz kritik hzn stne kar, dzenli tabakalarn hareketi bozulur ve dzensiz bir akmeydana gelir. Uzun mrl bir sistem oluturmak iin tasarm yaplrken laminer ak

tercih edilmeli trblansl aktan kanlmaldr.

Kritik hz belirlemek iin Reynolds says kullanlr. Reynolds says 2300denkkse ak laminer; bykse ak trblansldr.

DvRe

Viskozite ksaca akkann akmaya kar gsterdii direntir. Yksek viskoziteli akkanlarkoyudur yani daha zor akarlar. Dk viskoziteli akkanlar incedir ve daha kolay akarlar.

Q= Debi (m3/s)

A= Kesit alan (m)v= Akkann hz (m/s)

Re= Reynolds says

v= Akkan hz (cm/s)

D= Borunun i ap (cm)

= Kinematik viskozite (cm2/s)


28/40

PNMATK - HDROLK

28

Dinamik ve kinematik viskozite olmak zere iki eittir. Dinamik viskozitenin birimi poise;

kinematik viskozitenin birimi ise stokedr. Hidrolik yalarn viskozite snflar ISO

normunda ve DIN 51524 normunda tanmlanmtr. Viskozite, scaklk ve basnla deiir.Scaklk arttka viskozite der, basn arttka viskozite ykselir.

3.5. Hidrolik akkanlar

Hidrolikte kullanlan akkanlar ncelikle basnc iletme grevini stlenirler. Bunundnda sistemi korozyondan koruma, srtnme kaynakl problemleri yok etmek iinsistem elemanlarnn yalanmas, sistemin soutmasnn yaplmas, sinyal iletimi ve de

anma kaynakl kopan paralarn sistemden uzaklatrlmas gibi ilevlere de sahiptir.

Resim 32.Hidrolik ya (http://www.indiamart.com/divyaenterprises/industrial-oil.html)

Hidrolik sistemlerde akkan olarak genelde su, doal yalar ve sentetik yalarkullanlr. yi bir hidrolik akkann;

G iletebilmesi iin sktrlabilirlik zelliinin dk olmas gereklidir. Uygulama yerine gre viskozitesi iyi seilmelidir. ok yksek viskoziteli

akkanlar hareketi yavalatr, basnc drr, ar zorlamadan dolay snma

gerekleir ve verim der; dk viskoziteli akkanlar ise sznt ve kaak

problemi oluturur ayrca ince film tabakas elemanlar yalayamaz. Sistem iin

akkan seimi yaplrken zellikle scaklk ve basnca gre viskozitenin

deiimin az olduu yalar tercih edilmelidir.

Yanma ve yalanmaya hatta oksitlenmeye kar direnci yksek olmaldr.zellikle yksek yanma noktasna sahip yalar tercih edilmelidir. Kpklenmemelidir. Kpklenme yan iine hava karmas sonucu oluur.

Kpklenme yan kendi zelliklerinden kaynaklanabilecei gibi hatal tasarm,


29/40

PNMATK - HDROLK

29

d kirleticiler gibi etkenler den de kaynaklanabilir. Sistemde oluacak

kpklenme; basn dmne, scaklk artn, kavitasyona ve devre

elemanlarnn anmasna sebep olur.

Kpklenmeden kanmak iin ncelikle kpklenmenin kayna olan hava giriiengellenmelidir. Hava girii engellense bile; sistemde farkl boru aplarkullanlmamal, borularn yzeyleri dzgn olmal, ani ap ve kesit daralmalarndan ve

de balant elemanlarnn keskin bkmlerinden kanlmaldr.

Yksek basn ve scaklk gibi zorlu artlarda sentetik yalar yksek verim salar.

3.6. Basnl akkan oluturmak

Hidrolik sistemlerde akkan basnlandrmak iin pompalar kullanlr. Pompa;motordan ald mekanik enerjiyi akkan depodan emerek sisteme istenen debide

basnl olarak gnderme iini yerine getirir. Bylelikle akkan sistemin iinde

dolaarak i yapar.

Farkl uygulamalar ve farkl sistem tasarmlar iin eitli pompa tipleri vardr. Pompalar, sabit debili ve deiken debili olmak zere ikiye ayrlabilir.

Sabit debili pompalar: Deiken debili pompalar

Dili pompalar Paletli pompalar

Paletli pompalar Pistonlu pompalar

Pistonlu pompalar

Dili pompa: Sabit debili snfna giren dili pompalarda adndan da anlalaca gibiiki adet dili bulunur. Bu dililerden biri dierine hareket iletir. Dililerin dnhareketinde, dilerin birbirinin boluunu terk etmesiyle emme oluur bylelikle

depodan emilen hidrolik akkan dilerin arasndasktrlp basnlandrlarak sisteme

gnderilir. Dililerde helisel ya da dz dili gibi farkl tipler kullanlabilir. Dtan dilive iten dili olmak zere iki eittir. Dtan dili pompalarda birbiri ile ters yndealan iki dili; iten dili pompalarda ise birbiriyle ayn ynde dnen iki dili

mevcuttur. ten dili pompalarn eksantrik tipleri de vardr.

Resim 33.Dtan dili pompa Resim 34.ten dili pompa

(ki resim: http://www.ask.com/wiki/Gear_pump)


30/40

PNMATK - HDROLK

30

Dtan dili pompalarn fiyatlarnn dier pompalara gre nispeten uygun olmas,

bakmlarnn kolay olmas ve kk boyutuna ramen orta basnlar elde edilmesi

olduka yaygn olarak kullanlmasn salamtr. ten dili pompalar ise sessizliklerisebebiyle tercih edilirler.

Paletli (kanatl) pompa: Bu tr pompalarda pompa motorundan tahrik alan bir milinzerine yerletirilmi paletler (kanatlar) vardr. Mil ve gvdenin eksenleri ise birbirinegre kaktr. Akkan emilirken mil gvdeden uzaklaarak akkann ieri dolmassalanr. Akkan; paletler ve merkezka kuvveti sayesinde basma azna doru itilir

bylelikle akkan basnlandrlr. Sabit ve deiken debili olmak zere iki eidi

vardr. Bu tip pompalarn vakum yapma zellii iyidir. Orta basnl olsalar da hem

dkhem de yksek viskoziteli svlarn basnlandrlmas iin de uygundur.

Resim 35.Paletli pompa

(http://www.michael-smith-engineers.co.uk/products/vane-pumps/vane-pumps.htm)

Pistonlu pompa: Bu pompalarda vakum ve basma ilemini gerekletirmek iingenelde birden fazla piston-silindir dzenei kullanlr. leri geri hareketler vastasylaakkan silindir iine dolar ve ka baslr. Eksenel ve radyal pistonlu olmak zere iki

eittir. Eksenel pistonlu pompalar uzun sre almada ok verimlidir ve ok yksekbasn retebilirler. Ancak grltl alrlar ve ebatlar da olduka byktr. Radyal

pistonlu pompalarn da alma mant paletli pompalar benzer.


31/40

PNMATK - HDROLK

31

Resim 36.Eksenel pistonlu pompa Resim 37.Radyal pistonlu pompa

(ki resim: http://www.liquid-dynamics.com/animations/pumps.htm)

3.7. Kavitasyon

Ani scaklk ve basn deiimleri sebebiyle hidrolik elemanlarda meydana gelen

blgesel anmaya ya da para kopmasna kavitasyon denir. Hidrolik akkan dar birkesitten geerken hz olduka ykselir, buna ramen basn der. O kadar der ki bu

blgede vakum oluur. Vakumla beraber hidrolik akkann iindeki hava kabarcklar

ortaya kar. Akkann getii kesit tekrar arttnda ise hz der basn ykselir ve

hava kabarcklar patlar ve ok yksek slar ortaya kar. Kabarcklarn patlad yerdemalzeme anmalar gerekleir, scaklktan dolay da kendiliinden alevlenmeoluabilir.

Kavitasyon, sistemlerde grlt (fark edilir derecede yksek olur), titreim, verim kaybve malzeme anmalar ile kendini belli eder. zellikle mrlerini olduka

ksalttndan pompalar iin ok tehlikeli bir durumdur. Genellikle pompa ve valflerdegzlemlenir.

Kavitasyonun tesisatta nlenmesi iin tesisatta kesit daralmalarn nlemek gerekir. Bununiin redksiyon gibi paralar olabildiince az kullanlmal, keskin dnl boru vebalant paralarndan ya da yzeyi dzgn olmayan boru ya da hortumlardankanlmaldr. Pompalarda ise emi borusunun dar, ok uzun ya da dirsekli olmamasna,emi filtresinin tkanmamasna, emilecek yan ok souk olmamasna, emi hatt

vanasnn tam ak olmasna ve son olarak da tankn hava almamasna dikkat edilmelidir.

3.8. Hidrolik Devre Elemanlar

3.8.1. Ya tank

Ya tank sistemde kullanlan akkan depolayan elemandr. Hidrolik akkan, tank

zerinden pompayla sisteme iletilir, devre elemanlarnda kullanlr ve sistemden geridnerek tekrar tanka boalr. Akkann geri dn sayesinde tank, soutma ilemini de


32/40

PNMATK - HDROLK

32

gerekletirmi olur. Ayn zamanda sistemdeki kirlilikler (kopan paralar, toz, tortu) ve

istenmeyen maddeler (su ya da hava) de hidrolik akkandan ayrtrlr.

Ya tank genellikle iki oda olacak ekilde imal edilir. Bu odalardan biri emmeninyaplaca emme odas; dieri ise yan geri dndnde depolanaca dn odasdr.Bu iki oday delikli bir plakadan oluan perde birbirinden ayrr. Devreye herhangi bir

kirlilik gndermemek iin emme odasnn dn odasna gre eimli yaplmas tercihedilir.

Resim 38.Ya tank (Festo eitim dokman)

Tanklarn zerinde sisteme basnl akkan gndermek zere hidrolik pompabulunur. Pompann emi hattna kirlilikleri bertaraf etmek iin bir emi filtresiyerletirilir. Yan dnnde de ayn filtreleme tekrarlanabilir. Ancak her

filtrenin basn drc bir eleman olduu unutulmamaldr.

Tankn st ksmnda, tank atmosfere amak zere bir havalandrma blgesi olur.Bylelikle akkan, emme srasnda vakum; dn esnasnda da basn yapmaz.Havalandrma ksmnda toz kan nlemek amacyla bir filtre bulunmas

gereklidir.

Yan souma ileminin dzgn yaplabilmesi iin hem ya seviyesinin tanknst ksmndan biraz aada olmas hem de tankn tabannn yer seviyesinden

biraz yukarda olmas istenir.

EmiFiltresi

Doldurma

Filtresi

Seviye ve

ScaklkGstergesi

Dn Odas

Perde

BoaltmaTapas

Hidrol ikPompa

Taban

Eimi

Havalandrmave Doldurma

Kapa

Temizleme

KapaEmme Odas

EmiBorusu

BasnBorusu

Elektrik

MotoruDnBorusu


33/40

PNMATK - HDROLK

33

Ya tanknn boyutlar sistemin ihtiyalarna gre belirlenmelidir. Kk birtank yeterli soutmay salayamaz. ok byk bir tankta da fazladan bir stcya

ihtiya duyulabilir. Genel olarak tank seilirken, sistemde dolaan akkandebisinin 3-5 kat fazlas tercih edilir.

Tankta akkann seviyesi ve scakln gsteren gstergeler bulunur. Budeerlerin zaman zaman kontrol edilmesi, sznt probleminin fark edilmesi vescaklkla yan baz zelliklerinin bozulmasn nlemede fikir verici olacaktr.

3.8.2. Filtreler

Hidrolik sistemlerde birok arza kirli ya yznden oluur. Hidrolik sistemlerin kapal

devreler olduu iin yabanc madde giriinin olamayaca dncesi yanltr. nkmontaj ya da alma esnasnda devre elemanlarndan kopan paralar ya da yadeposunun havalandrma blmnden ieri giren kirleticiler yznden hidrolik

akkanlarn orijinal halleri bozulur. Bunun iin hidrolik devrelerde toz, pislik, metal

tala, pas gibi kat kirleticileri ve yabanc maddeleri tutmak zere filtreler kullanlr.

Kk ve nemsiz grnseler de filtreler hidrolik bir devrenin en nemli

koruyuculardr. Elemanlarn mrn uzatrken sistemin verimli almasn salarlar,stelik bakm onarm masraflarn ve zamann olduka azaltan paralardr.

Resim 39.Filtre(https://reader010.{domain}/reader010/html5/0624/5b2f9843d9d5d/5b2f985f4b375.jpg)

Filtreler satn alnmadan nce hidrolik devrenin debisi ve en yksek basn deeri iyi

bilinmeli uygun kapasiteli filtreler alnmaldr. Montaj ekli, temizlenme ya dadeitirilme artlarnn da gz nne alnmas bakm onarmn planlanmas asndannem arz eder. Filtreler devrede kullanlaca alana gre eitlenmitir.


34/40

PNMATK - HDROLK

34

Emi hatt filtreleri: Bu tip filtreler pompann emiinden nceye yerletirilir.Maliyetleri dktr. Kavitasyon ve vakum problemi yaratmamas iin ok kk

gzenekli filtreler tercih edilmez. Ya deposunun iinde olduundan eriimleri zor,deitirilmeleri zahmetlidir. Ancak sisteme gidecek ilk kirlilik bu filtreler sayesindeengellenmi olur. Zamanla gzenekler tkanacandan deitirilmeleri arttr.

Basn hatt filtreleri: Devrede korunmak istenen elemann nnde olacak ekildeyerletirilir. Filtrasyon zellikleri iyi, gvdeleri basnca dayankl, maliyetleri yksektir.Deiimlerinin yaplaca zaman tm sistemin durdurulmas gerektii unutulmamaldr.

Dn hatt filtreleri: Hidrolik devrede kullanldktan sonra geri dnen akkan,beraberinde kirlilikleri de tar. Kirliliklerin ya tankna giriini engellemek iin dedn hatt filtreleri kullanlr. Ayn emi hatt filtreleri gibi filtre gvdesi ve eleman

hem ucuz hem de kolay temin edilebilirdir. Ancak bu tip filtrelerde ek valf olmasgereklidir.

Bypass filtreleri: Bu tip filtreler emi, basn ya da dn hattnda kullanlabilir.Sistem durdurulmadan devredeki filtrenin deitirilmesi iin uygulanrlar. Devrede

herhangi bir filtrenin yanna bypass filtresi kullanmann maddi bir klfet getirecei gz

nne alnmaldr.

3.8.3. Silindirler

Dorusal hareket reterek itme ve ekme hareketini yapan elemana hidrolik silindir

denir. Bir silindir kendi iinde; silindir gmlei, piston, piston kolu, szdrmazlk

elemanlar ve kapaklar ihtiva eder. Silindir gmlei silindirin d yzeyidir. Buelemann yzey kalitesinin iyi olmas verimli almay salar, iyi yzeyde srtnmeler

de azald iin sisteme metal tala kamasn engellenir. Piston ve piston kolu isesilindirin hareket eden elemanlardr ve birbirlerine baldrlar. Szdrmazlk elemanlarise hidrolik akkann kaak yapmasn engellerler.

Resim 40.Hidrolik silindir(http://www.cpiautomation.com/rev03/hydrcylinder/index5.html)


35/40

PNMATK - HDROLK

35

Hidrolik silindirler tpk pnmatikteki gibi tek etkili ve ift etkili olmak zere iki eittir

ve alma prensipleri pnmatik silindirlerle ayndr.

3.8.4. Valfler

Hidrolik valfler, akkann kontroln salayan, baka bir deyile akkann hzn,

basncn, ak ynn, debisini ayarlayan devre elemanlardr.

3.8.4.1. Yn denetim valfleri

Akkann izlemesi gereken yn, akkann hareketinin dorultusunu belirleyen valftipine yn denetim valfi denir. alma prensibi pnmatik yn denetim valflerinin

ayns olmasna ramen hidrolik sistemlerde ortaya kan yksek basntan dolayhidrolik yn denetim valflerinin gvdeleri basnca dayankl retilirler. Ayrca buvalflerin grntleri daha kaba ve hantaldr. Yine pnmatik yn denetim valfleri gibi

srgl ve oturmal tipleri mevcuttur.

Tpk pnmatikteki gibi konum ve yol saysyla ifade edilirler. Ancak pnmatiktenfarkl olarak hidrolikte balant yerlerinin (kaplarn) gsterimleri farkldr. Valfler

zerindekiP; basn hattn, A,B,C: i hatt ya da alma hatlarn, R,S,T: depodn hatlarn, X, Y, Z uyar (pilot )hattn son olarak daL: sznt hattngsterir.

Resim 41.Hidrolik yn denetim valfleri (http://www.dta.eu/product/7/Hydraulic-Valves.html)


36/40

PNMATK - HDROLK

36

3.8.4.2. Basn kontrol valfleri

Hidrolik devrelerde akkann basncn ayarlayan ya da kontrol eden devre elemandr.

Sistemlerde oluabilecek yksek alma basncndan devreyi ya da nne koyulduueleman korurlar. Bu tip valflerde kumanda ekline (mekanik, pnmatik, elektrik vb.) greald sinyalle, ksma kesitinin araln ayarlayarak basn kontrol gerekletirilir.

Resim 42.Hidrolik basn kontrol valflerihttp://www.directindustry.com/prod/hydraforce/hydraulic-pressure-control-valves-7137-48618.html

levlerine gre birka eide ayrlrlar:

Emniyet valfi:Sistem basnc belli bir deere ayarlanr. Eer bu deerin stneklrsa emniyet valfi alr ve hidrolik akkan tanka gndererek basn ayarn

gerekletirir.

Boaltma valfi: Skma ya da balama gibi iler yapan silindirlerde kullanlanboaltma valflerinde gelen sinyalle beraber hidrolik akkan tanka gnderilir.

Basn sralama valfi:Birka hidrolik devreden oluan sistemlerde gecikmeli yada zamanl almay salar. Normalde kapal olan bu valf, ayarlanan basndeerine gelindiinde alarak dier devrenin almasna izin verir.

Basn drme valfi: Hidrolik devrede, sistemden farkl bir basnta alanelemanlarn basncn ayarlamak iin kullanlr; yani blgesel basn dmyaplabilir.

3.8.4.3. Ak kontrol valfleri

Ak kontrol valfleri ile hidrolik sistemde silindire ya da hidrolik motora giden

akkann debi miktarnn ayarlanmas salanr; bu sayede de silindirin hz ya dahidrolik motorun devri drlebilir.


37/40

PNMATK - HDROLK

37

Sabit ya da ayarlanabilir ak kontrol valflerinde, alma mant hidrolik akkann

gei kesitinin kltlmesi zerine kuruludur. Kesit ayar yaplamyorsa sabit ak

kontrol valfi; kesit ayar yaplabiliyorsa ayarlanabilir ak valfi adn alr. Bunun dndaek valfler de ak kontrol valflerinden saylmaldr. ek valflerde akkann tek ynlak salanr. Yani; akkan bir yne doru hareket eder ancak geri dnmek istediindevalfin iindeki bilya ya da oturma eleman yolu kapatarak akkann geiine izin

vermez. ek valflerinde sabit ve kesit ayarlamal olan tipleri mevcuttur.

Resim 43.Hidrolik ak ayar valfihttp://www.hidrolikciyiz.com/hidrolik/hidrolik-sistemler/hidrolik-sistemler-4.htm

3.9. Hidrolik Devrelerde Kullanlan Baz Elemanlarn Devre Sembolleri


38/40

PNMATK - HDROLK

38

3.10. Basit Bir Devre Tasarm


39/40

PNMATK - HDROLK

39

Kaynaklar:

1. zcan F., Il ., Krc A., Pnmatik Akkan Gc, Mert EitimYaynlar, stanbul 1986

2. Merkle D., Schrader B., Thomes M., Hidrol ik Temel Seviye TP 501,Festo Didactic, Esslingen 1991

3. Barker A., The Pneumatic Handbook, Elsevier Science, December,1997

4. H idroli k Devreleri Projelendirme, MEGEP, Ankara, 20055. Pnmatik Devreli Makinelerinin Bakm ve Onarm, MEGEP,

Ankara, 2006

6. H idrolik Sistemler, MEGEP, Ankara, 20057. Festo Eitim Dokman (Hidrolik ve Pnmatik Sunumlar)


40/40

PNMATK - HDROLK

NOTLAR :

Documents

PnomatikHidrolik Ek