ÐÆØÜ²Î²Ü ö²êîºðØdzíáñí³Í ³½∙»ñÇ

ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ

ÐÆØÜ²Î²Ü ö²êîºðØdzíáñí³Í ³½∙»ñÇ

ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ

United Nations Department of Public Information Yerevan OfficeBasic Facts about the United NationsUN AN-3000-November-2013UNO/DPI Yerevan/143Copyright © 2011 UNITED NATIONS – revised edition© 2013 Armenian translation © 2002 ՀիÙݳկ³Ý փ³ստ»ր Մ²Î-ի Ù³սիÝ – first Armenian edition

ÐÆ

ØÜ

²Î

²Ü

ö²

êî

ºð

Ødz

íáñí

³Í ³

½∙

»ñÇ Ï

³½

Ù³

Ï»ñå

áõÃ

Û³Ý Ù

³ëÇÝ

1

βÜàܲ¸ðàôÂÚàôÜÀ, βèàôòì²ÌøÀ ºì вزβð¶À

ՀԱՆՐԱՅԻՆ ՏԵՂԵԿԱՏՎՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉՈՒԹՅՈՒՆ

ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՓԱՍՏԵՐՄիավորված ազգերի կազմակերպության

մասին

BASIC FACTSAbout the United Nations

ՄԻԱՎՈՐՎԱԾ ԱԶԳԵՐԻ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆ

Երևան, 2013

2

ÐÆØÜ²Î²Ü ö²êîºð زÎ-Æ Ø²êÆÜ

«Հիմ նա կան փաս տեր ՄԱԿ-ի մա սին» հա յե րեն գրքի երկ րորդ հրա տա-րա կութ յու նը պատ րաստ ված է ՄԱԿ-ի հա յաս տան յան գրա սեն յա կի կող-մից կա մա վոր նե րի օ ժան դա կութ յամբ: ՄԱԿ-ի բա ռա պա շա ռի հա յե րեն վե րա նայ ված տեր մի նա բա նութ յու նը 2003-2013 թթ. ըն թաց քում փոր ձա-գետ նե րի բա նա վե ճի արդյունք է

Գլխավոր խմբագիր՝ Արմինե Հալաջյան, ՄԱԿ-ի Հանրային տեղեկատվության վարչության տեղեկատվության գծով պատասխանատու

Լեզվի խմբագիր՝ Անահիտ Հարությունյան, Բանաս. գիտ. թեկնածու

Երիտասարդ թարգմանիչների միավորման թարգմանչական խումբ՝ Անի Գասպարյան, Սիրանուշ Մելոյան, Արուսիկ Ստեփանյան, Լենա Ղազարյան, Լուսինե Բագումյան

Շապիկի լուսանկարը՝ Հարրի Քունդակջյանին

United Nations Department of Public Information Yerevan Offi ceBasic Facts about the United NationsUN AN-3000-November-2013UNO/DPI Yerevan/143Copyright © 2011 UNITED NATIONS – revised edition© 2013 Armenian translation © 2002 Հիմնական փաստեր ՄԱԿ-ի մասին – fi rst Armenian edition

3

βÜàܲ¸ðàôÂÚàôÜÀ, βèàôòì²ÌøÀ ºì вزβð¶À

ՆԱԽԱԲԱՆ

Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պութ յան հիմ քում ըն կած է այն հա-մոզ մուն քը, որ աշ խար հի բո լոր ազ գե րը կա րող են և պետք է հա մա գոր-ծակ ցեն հա կա մար տութ յուն նե րը խա ղաղ ճա նա պար հով լու ծե լու և մարդ-կանց կյան քը բա րե լա վե լու հա մար: 65 տա րի անց, ու նե նա լով շո շա փե լի ձեռք բե րում ներ, մենք դեռ հա վա տա րիմ ենք մնում այս սկզբունք նե րին:Շատ բան է փոխ վել ՄԱԿ-ի հիմ նադ րու մից ի վեր: Կազ մա կեր պութ-

յան ան դամ նե րի թի վը գրե թե քա ռա պատկ վել է, իսկ ա պա գա ղու թա ցու-մը, բնակ չութ յան աճն ու գլո բա լա ցու մը հան գեց րել են ներ կա յիս աշ խար-հի քար տե զի փո փո խութ յա ն: Աշ խար հի զար գաց ման հետ մեկ տեղ ա ռաջ են ե կել նոր մար տահ րա վեր ներ: Տեխ նո լո գիա կան ո լոր տի զար գա ցու մն ազ դում է բո լո րիս վրա այն պես, որ տաս ը տարի ա ռաջ պատ կե րաց նել ան գամ չէինք կա րող: Ֆի նան սա կան, պարենի, ա ռող ջա պա հա կան և է ներ գե տիկ ճգնա ժա մերն ազգ ու պե տութ յուն չեն ճա նա չում, իսկ կլի մա յի փո փո խութ յունն ու է կո լո գիա կան այլ վտանգ ներն ընդգ ծում են այն փաս-տը, որ կա յուն զար գա ցումն ու նի ե րեք հա վա սա րա զոր հիմ նաս յուն` սո-ցիա լա կան զար գա ցու մ, տնտե սա կան աճ և շրջա կա մի ջա վայ րի պաշտ-պա նութ յու ն: Այս մար տահ րա վեր նե րն ընդունելիս բազ մա կող մա նի հա մա գոր ծակ-

ցութ յու նը խիստ կեն սա կան է դառ նում քան երբևէ, իսկ հար ցի քննութ-յան ա մե նաարդ յու նա վետ վայ րը մնում է Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա-կեր պութ յու նը: Միայն հա մա գոր ծակ ցե լով կա րող ենք օ գուտ քա ղել այս հիմ նա րար փո փո խութ յուն նե րի ըն ձե ռած հնա րա վո րութ յուն նե րից, ինչ-պես նաև կա սեց նել դրանց հա րու ցած վտան գը: Դա րաս կիզ բը բե կում-նա յին էր: 2000 թ. Հա զա րամ յա կի զար գաց ման նպա տակ նե րը (ՀԶՆ) մեզ ա ռա ջար կեց մարդ կանց ա ռաջ նա յին կա րիք նե րը խե լա միտ ժա մա նա կա-հատ վա ծում հո գա լու նա խա գիծ: Այժմ մենք ու նենք տե սա նե լի արդ յունք-ներ: Դպրոց հա ճա խող ե րե խա նե րի թվի կտրուկ ա ճի, մա քուր ջրի լայն հա սա նե լիութ յան, հի վան դութ յուն նե րի ա ռա վել լավ վե րահս կո ղութ յան և կա նաչ տեխ նո լո գիա նե րի զար գաց ման ո լոր տում գրանց ված հա ջո ղութ-յուն նե րի հետ մեկ տեղ ան հեր քե լի է դառ նում ՀԶն- նե րի բա րե փո խիչ ազ-դե ցութ յու նը: Նույն չափ ազ դե ցիկ է նաև հա սա րակ մարդ կանց ան հագ ցան կութ-

յու նը` տես նե լու Միա վոր ված ազ գե րի կա նո նադ րութ յան ա ռանց քա յին ար ժեք նե րի կի րա ռումն ի րենց ա ռօր յա կյան քում: Հա րա վա յին Սու դա նից մինչև Թի մոր– Լես տե, Թու նի սից մինչև Ղրղըզս տան մար դիկ տեն չում են ու նե նալ ժո ղովր դա վա րութ յուն, ա զա տութ յուն և մար դու ի րա վունք ներ: Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պութ յու նը կշա րու նա կի միա վո րել ու պաշտ պա նել հա մընդ հա նուր ար ժեք ներ և գոր ծի կդնի իր հա մա կար գը` ամ րապն դե լու դրանք ազ գա յին և մի ջազ գա յին կյան քում:

4

ÐÆØÜ²Î²Ü ö²êîºð زÎ-Æ Ø²êÆÜ

«Հիմ նա կան փաս տեր ՄԱԿ-ի մա սին» գրքում, ո րի ա ռա ջին հրա-տա րա կութ յու նը 1947 թ. է եղել ներ կա յաց ված են կազ մա կեր պութ յան պատ մութ յու նը, նպա տակ նե րը, կա ռուց վածքն ու վեր ջին շրջա նի զար-գա ցում նե րը: Քա ղա քա կան, տնտե սա կան, տեխ նո լո գիա կան և մար դու ի րա վունք նե րի ո լոր տի նոր մար տահ րա վեր ին զուգահեռ` Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պութ յու նը շա րու նա կում է զար գա նալ, որպեսզի հաղթահարի դրանք: Վառ օ րի նակ է 2010 թ. «ՄԱԿ-Կա նայ ք» կառույցի ստեղ ծու մը, ո րի նպա տակն է ՄԱԿ-ի օ րա կար գի շրջա նակ նե րում խրա-խու սել գեն դե րա յին հա վա սա րութ յունն ու կա նանց հզո րա ցու մը: Միաժա-մա նակ ՄԱԿ-ում փո փո խութ յուն նե րի վե րահսկ ման շա րու նա կա կան գոր-ծըն թացն օգ նում է մեզ ունենալու ա վե լի ու ա վե լի լավ արդ յունք ներ: Նրանց, ով քեր հե տաքրքր վում են այս յու րօ րի նակ, անգ նա հա տե լի

և ան փո խա րի նե լի կազ մա կեր պութ յամբ, խոր հուրդ եմ տա լիս այս գիր-քը` որ պես գրանց ված հա ջո ղութ յուն նե րի տե ղե կա գիր և ու ղե ցույց այն ամենի համար, ինչ դեռ մնում է ի կատար ածել:

Բան Կի-Մուն

Միավորված ազգերի կազմակերպության Գլխավոր քարտուղար

Նյու Յորք, ապրիլ, 2011թ.

5

βÜàܲ¸ðàôÂÚàôÜÀ, βèàôòì²ÌøÀ ºì вزβð¶À

ՀԱՅԵՐԵՆ ԵՐԿՐՈՐԴ ՀՐԱՏԱՐԱԿՈՒԹՅԱՆ ԱՌԹԻՎ

Մեծ գո հու նա կութ յամբ և պատ վով ձեզ եմ ներ կա յաց նում «Հիմ նա կան փաս տեր ՄԱԿ-ի մա սին» հրա տա րա կութ յան նո րաց ված հա յե րեն տար բե րա կը (ա ռա ջին հա յե րեն թարգ մա նութ յու նը լույս է տե սել 2002 թ.): 1947 թ. այս գիրքն ա ռա ջին ան գամ է լույս ըն ծայ վել և դեռևս շա րու նա կում է մնալ օգ տա կար, հան-րա մատ չե լի աղբ յուր այն մարդ կանց հա մար, որոնք հե տաքրքր ված են ՄԱԿ-ի մա-սին ընդ հա նուր տե ղե կութ յուն նե րով: Գիր քը ներ կա յաց նում է կազ մա կեր պութ յան պատ մութ յու նը, նպա տակ նե րը, կա ռուց ված քը և տե ղի ու նե ցող վեր ջին զար գա-ցում նե րը:ՄԱԿ-ը շա րու նա կում է զար գա նալ՝ քա ղա քա կա նութ յան, տնտե սութ յան, տեխ-

նո լո գիա յի և մար դու ի րա վունք նե րի ո լորտ նե րում հայտն վող նոր մար տահրա վեր-նե րին լու ծում տա լու հա մար:Հա յաս տա նի Հան րա պե տութ յու նում ՄԱԿ-ի գոր ծա կա լութ յուն նե րը, հիմ-

նադրամ նե րը, ծրագ րերն ու վար չութ յուն նե րը աշ խա տում են կա ռա վա րութ յան, քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կութ յան և այլ գոր ծըն կեր նե րի հետ սերտ հա մա գոր-ծակ ցե լով՝ նվա ճե լու Հա յաս տա նի սահ մա նած ազ գա յին նպա տակ նե րը:Վեր ջին 21 տա րում ՄԱԿ-ի հա յաս տան յան ըն տա նի քը ցու ցա բե րել է ռազ մա-

վա րա կան և թի րա խա յին օ ժան դա կութ յուն և աշ խա տել է մեր գոր ծըն կեր նե րի հետ միա սին՝ խթա նե լով կա յուն զար գա ցու մը, տնտե սա կան բար գա վա ճումն ու Հա յաս տա նի ընդ հա նուր բա րե կե ցութ յու նը: Մեր միաս նա կան ջան քե րը ազ գա յին, տա րա ծաշր ջա նա յին և տե ղա կան մա կար դակ նե րում հա սել են շո շա փե լի արդ-յունք նե րի աղ քա տութ յան նվա զեց ման և տնտե սա կան ա ճի ա րա գաց ման գոր ծում և ցույց են տվել երկ րում ՄԱԿ-ի ներ կա յութ յան նշանակությունը:Գրքի հա յե րեն հրա տա րա կութ յու նը ու նի հա տուկ բա ժին՝ երկ րում գոր ծող

ՄԱԿ-ի բո լոր գոր ծա կա լութ յուն նե րի, հիմ նադ րամ նե րի, ծրագ րե րի և վար չութ յուն-նե րի գոր ծու նեութ յան մա սին տե ղե կատվութ յամբ և հաս ցե նե րով: Այս գիր քը հա-սա նե լի կլի նի ՄԱԿ-ի եր կու ա վան դա պահ գրա դա րան նե րում և հան րա յին գրա-դա րան նե րում: Մենք այն կտա րա ծենք նաև մեր կա ռա վա րա կան գոր ծըն կեր նե րի, քա ղա քա ցիա կան հա սա րա կութ յան փոր ձա գետ նե րի, մա մու լի ներ կա յա ցու ցիչ նե-րի, հե տա զո տող նե րի և ու սա նող նե րի շրջա նակ նե րում:Ու րախ եմ տե ղե կա նա լով, որ մար դիկ ողջ Հա յաս տա նում հե տաքրքր ված են

ա վե լին ի մա նա լու ՄԱԿ-ի մա սին ու հա մա գոր ծակ ցե լու նրա հաս տա տութ յուն նե րի հետ: Ա վե լաց նեմ նաև, որ սույն գիր քը կարելի է գտնել նաև առ ցանց՝ ՄԱԿ-ի հա-յաս տան յան գրա սեն յա կի երկ լե զու կայ քէ ջում – www.un.am.

Բրեդլի Բուզետտո

ՄԱԿ-ի Մշտական համակարգողՀայաստան

6

ÐÆØÜ²Î²Ü ö²êîºð زÎ-Æ Ø²êÆÜ

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

Նախաբան................................................................................................................Հայերեն երկրորդ հրատարակության առթիվ.......................................................Բովանդակություն....................................................................................................Հապավումների ցանկ.............................................................................................

Գլուխ 1. Միավորված ազգերի կազմակերպության կանոնադրությունը, կառուցվածքը և համակարգը.......................................................................

ՄԱԿ-ի կանոնադրությունը .....................................................................................Նպատակներն ու սկզբունքները............................................................................ Անդամակցությունը և պաշտոնական լեզուները.......................................... ՄԱԿ-ի կառուցվածքը.............................................................................................. Ընդհանուր վեհաժողով.....................................................................................

Գործառույթներն ու լիազորությունները.................................................Նստաշրջանները........................................................................................

Անվտանգության խորհուրդ.............................................................................Գործառույթներն ու լիազորությունները................................................ Տրիբունալներ և դատարաններ...............................................................

Տնտեսական և սոցիալական խորհուրդ..........................................................Գործառույթներն ու լիազորությունները.................................................Նստաշրջաններ և օժանդակ մարմիններ................................................Տարածաշրջանային հանձնաժողովներ...................................................Հարաբերություններ հասարակական կազմակերպությունների հետ ...........................................................

Խնամակալության խորհուրդ............................................................................Արդարադատության միջազգային դատարան...............................................

Իրավասությունը.......................................................................................Կազմը.........................................................................................................

Քարտուղարություն................................................................................................. Գլխավոր քարտուղար.............................................................................. Վարչություններ և գրասենյակներ...........................................................

Բյուջե.................................................................................................................. ՄԱԿ-ի համակարգը................................................................................................. Ծրագրեր և հիմնադրամներ, գիտահետազոտական և

վերապատրաստման հաստատություններ և այլ կառույցներ........ ՄԱԿ-ի Առևտրի և զարգացման խորհրդաժողով (ՄԱԱԶԽ/UNCTAD)..Առևտրի միջազգային կենտրոն (ԱՄԿ/ITC)..............................................ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագիր (ՄԱԶԾ/UNDP)...........................................ՄԱԿ-ի կամավորներ (ՄԱԿԿ/UNV)...........................................................ՄԱԿ-ի Կապիտալ զարգացման հիմնադրամ (ՄԱԿԿԶՀ/UNCDF).........ՄԱԿ-ի Շրջակա միջավայրի ծրագիր (ՄԱՇՄԾ/UNEP)...........................ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամ (ՄԱԲՀ/UNFPA).................................

3 5 613

19

2224252526262729303236373840

44454546464748526872

7373747575767778

7

βÜàܲ¸ðàôÂÚàôÜÀ, βèàôòì²ÌøÀ ºì вزβð¶À

ՄԱԿ-ի Մարդկային բնակավայրերի ծրագիր (ՄԱ-ՄԲԾ/UN HABITAT)...

ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույնհանձնակատարի գրասենյակ (ՄԱՓԳՀԳ/UNHCR)...........................

ՄԱԿ-ի Մանկական հիմնադրամ (ՄԱՄՀ/UNICEF)..................................

ՄԱԿ-ի Թմրամիջոցների և հանցագործության դեմ պայքարիգրասենյակ (ՄԱԹՀՊԳ/UNODC).........................................................

Մերձավոր Արևելքում Պաղեստինի փախստականների օգնության և աշխատանքների գործակալություն(ՄԱՕԱԳ/UNRWA).................................................................................

Պարենի համաշխարհային ծրագիր (ՊՀԾ/WFP)......................................ՄԱԿ-ի Միջտարածաշրջանային քրեական և արդարադատության գիտահետազոտական ինստիտուտ(ՄԱՄՔԱԳԻ/UNICRI).............................................................................

ՄԱԿ-ի Զինաթափման գիտահետազոտական ինստիտուտ(ՄԱԶԳԻ/UNIDIR)..................................................................................

ՄԱԿ-ի վերապատրաստման և գիտահետազոտականինստիտուտ (ՄԱՎԳԻ/UNITAR)............................................................

ՄԱԿ-ի Սոցիալական զարգացման գիտահետազոտականինստիտուտ (ՄԱՍԶԳԻ/UNRISD)........................................................

ՄԱԿ-ի համալսարան (ՄԱՀ/UNU).............................................................

ՄԱԿ-ի ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի հարցերի համատեղ ծրագիր (ՄԱՁԻԱՀ/UNAIDS)...............................................................................

ՄԱԿ-ի Ծրագրերի ծառայությունների գրասենյակ(ՄԱԾԾԳ/UNOPS)..................................................................................

ՄԱԿ-ի Գենդերային հավասարության և կանանց հզորացմանկառույց (ՄԱԿ-Կանայք/UN Women)...................................................

Մասնագիտացված գործակալություններ և հարակիցկազմակերպություններ.......................................................................

Աշխատանքի միջազգային կազմակերպություն (ԱՄԿ/ILO)...................

Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպություն (ՊԳԿ/FAO).........

ՄԱԿ-ի Կրթության, գիտության և մշակույթի կազմակերպություն (ՄԱԿԳՄԿ/UNESCO).........................................

Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն (ԱՀԿ/WHO)...........................................................................................

Համաշխարհային բանկի խումբ...............................................................

Արժույթի միջազգային հիմնադրամ (ԱՄՀ/IMF).......................................

Քաղացիական ավիացիայի միջազգային կազմակերպություն(ՔԱՄԿ/ICAO)........................................................................................

79

80

81

82

83

85

86

87

88

88

89

90

91

92

93 93

94

95

96

97101

102

8

ÐÆØÜ²Î²Ü ö²êîºð زÎ-Æ Ø²êÆÜ

Ծովագնացության միջազգային կազմակերպություն(ԾՄԿ/WMO)..........................................................................................

Հեռահաղորդակցության միջազգային միություն (ՀՄՄ/ITU).................

Փոստային համընդհանուր միություն (ՓՀՄ/UPU)..................................

Օդերևութաբանության համաշխարհային կազմակերպություն (ՕՀԿ/WMO)......................................................

Մտավոր սեփականության համաշխարհային կազմակերպություն (ՄՍՀԿ/WIPO)....................................................

Գյուղատնտեսական զարգացման միջազգային հիմնադրամ(ԳԶՄՀ/IFAD)........................................................................................

ՄԱԿ-ի Արդյունաբերական զարգացման կազմակերպություն (ՄԱԱԶԿ/UNIDO)................................................................................

Զբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպություն (ՄԱԶՀԿ/UNWTO)..............................................

Միջուկային փորձարկումների արգելման համապարփակպայմանագրի կազմակերպության նախապատրաստմանգործերի հանձնաժողով (ՄՓԱՀՊԿ/CTBTO)......................................

Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալություն (ԱԷՄԳ/IAEA)...

Քիմիական զենքի օգտագործումն արգելող կազմակերպություն (ՔԶՕԱԿ/OPCW)................................................

Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն (ԱՀԿ/WTO)................

Գլուխ 2. Միջազգային խաղաղություն և անվտանգություն............................

Անվտանգության խորհուրդ...................................................................................Ընդհանուր վեհաժողով...........................................................................................Հակամարտությունների կանխարգելում.............................................................. Խաղաղապահություն............................................................................................. Հարկադրական միջոցներ ......................................................................................Պատժամիջոցներ...............................................................................................Ռազմական գործողությունների լիազորում...................................................

Խաղաղաշինություն................................................................................................ Աջակցություն ընտրություններին..........................................................................Խաղաղաշինություն զարգացման միջոցով..........................................................Գործողություն հանուն խաղաղության................................................................Աֆրիկա..............................................................................................................

Հարավային Աֆրիկա................................................................................Մեծ լճերի տարածաշրջան......................................................................Արևմտյան Աֆրիկա.................................................................................Կենտրոնական և Արևելյան Աֆրիկա.....................................................

Ամերիկա մայրցամաք....................................................................................... Ասիա և Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջան.............................................

102

103

104

105

107

108

109

110

111

111

113

114

117

122124125127133133135136136138138138139141149160169172

9

βÜàܲ¸ðàôÂÚàôÜÀ, βèàôòì²ÌøÀ ºì вزβð¶À

Մերձավոր Արևելք..................................................................................... ԱՖղանստան..............................................................................................

Իրաք...........................................................................................................Հնդկաստան-Պակիստան..........................................................................Տաջիկստան................................................................................................Կամբոջա.....................................................................................................Մյանմար.....................................................................................................Նեպալ..........................................................................................................Բուգենվիլ/Պապուա Նոր Գվինեա............................................................Թիմոր-Լեստե............................................................................................

Եվրոպա.............................................................................................................. Կիպրոս....................................................................................................... Վրաստան................................................................................................... Բալկաններ................................................................................................Զինաթափում........................................................................................................... Զինաթափման մեխանիզմները........................................................................ Զանգվածային ոչնչացման զենքեր....................................................................

Միջուկային զենք.......................................................................................Քիմիական և կենսաբանական զենքեր............................................................Սովորական զինատեսակներ, վստահության ամրապնդում և թափանցիկություն......................................................................................Երկրամերձ տիեզերական տարածության օգտագործումը խաղաղ

նպատակներով...........................................................................................Իրավական փաստաթղթեր...............................................................................Տիեզերական տարածության գործերի գրասենյակ ........................................

Գլուխ 3. Տնտեսական և սոցիալական զարգացում........................................

Զարգացման բնագավառի գործունեության համակարգում................................ Տնտեսական զարգացում.........................................................................................

Զարգացմանն ուղղված պաշտոնական օգնություն.......................................Զարգացման աջակցությունն աշխարհում.......................................................Վարկեր զարգացման համար............................................................................Վարկեր կայունության համար.......................................................................... Ներդրումներ և զարգացում...............................................................................

Առևտուր և զարգացում..................................................................................... Գյուղատնտեսության զարգացում.................................................................... Արդյունաբերության զարգացում...................................................................... Աշխատանք......................................................................................................... Միջազգային քաղաքացիական ավիացիա..................................................... Միջազգային ծովային փոխադրումներ............................................................ Հեռահաղորդակցություն................................................................................... Միջազգային փոստային ծառայություն............................................................Մտավոր սեփականություն................................................................................

172180184189190192193195197198200200202203207209210210219

220

227228230

235

240

243

244246248253256259263266267269271274276278

10

ÐÆØÜ²Î²Ü ö²êîºð زÎ-Æ Ø²êÆÜ

Գլոբալ վիճակագրություն........................................................................................Հանրային կառավարում....................................................................................

Գիտությունը և տեխնոլոգիան հանուն զարգացման....................................

Սոցիալական զարգացում...................................................................................... Առաջընթաց` Հազարամյակի զարգացման նպատակներին

հասնելու հարցում..........................................................................................Աղքատության կրճատում..................................................................................

Պայքար սովի դեմ............................................................................................... Առողջապահություն............................................................................................ Մարդկային բնակավայրեր................................................................................ Կրթություն........................................................................................................... Հետազոտություններ և վերապատրաստում................................................... Բնակչություն և զարգացում.............................................................................. Գենդերային հավասարություն և կանանց հզորացում...................................Երեխաների իրավունքների խրախուսում.......................................................Սոցիալական ներգրավվածություն..................................................................

Ընտանիքներ..............................................................................................Երիտասարդություն..................................................................................Տարեցներ....................................................................................................Տեղաբնիկների հարցեր.............................................................................Հաշմանդամություն ունեցող անձինք.......................................................

Հակաքաղաքացիական հասարակություն. հանցագործություն,ապօրինի թմրամիջոցներ և ահաբեկչություն............................................. Թմրամիջոցների վերահսկողություն........................................................Հանցագործության կանխարգելում.........................................................

Գիտություն, մշակույթ և հաղորդակցություն..................................................Բնական, սոցիալական և հումանիտար գիտություններ.......................Մշակույթ և զարգացում............................................................................Սպորտը հանուն զարգացման և խաղաղության.....................................Հաղորդակցություն և տեղեկատվություն...............................................

Կայուն զարգացում............................................................................................Օրակարգ 21..............................................................................................Կայուն զարգացման համաշխարհային գագաթաժողով.......................Կայուն զարգացման ֆինանսավորում....................................................Գործողություն հանուն շրջակա միջավայրի պաշտպանության............Կլիմայի փոփոխություն և գլոբալ տաքացում.........................................Օզոնի շերտի քայքայում...........................................................................Փոքր կղզիներ............................................................................................Անտառների կայուն կառավարում...........................................................Անապատացում.........................................................................................Կենսաբազմազանություն, աղտոտում և ձկնորսությանչափազանց մեծ ծավալներ.................................................................

Ծովային միջավայրի պաշտպանություն.........................................................

280281282

283

286293294298305308312315319

322325325326

327328330

331332334337338339339341342344347347349351356357358359

361363

11

βÜàܲ¸ðàôÂÚàôÜÀ, βèàôòì²ÌøÀ ºì вزβð¶À

Եղանակ, կլիմա և ջուր..............................................................................Բնական պաշարներ և էներգիա.............................................................

Միջուկային անվտանգություն..................................................................

Գլուխ 4. Մարդու իրավունքներ......................................................................

Մարդու իրավունքների փաստաթղթեր................................................................. Մարդու իրավունքների միջազգային օրինաշար............................................Տնտեսական, սոցիալական ու մշակութային իրավունքներ...........................Քաղաքացիական ու քաղաքական իրավունքներ...........................................Այլ կոնվենցիաներ..............................................................................................

Այլ նորմատիվ փաստաթղթեր.......................................................................... Մարդու իրավունքների մեխանիզմ........................................................................ Մարդու իրավունքների խորհուրդ...................................................................Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույն հանձնակատար...................

Մարդու իրավունքների առաջմղումն ու պաշտպանությունը.............................. Զարգացման իրավունքը...................................................................................

Պարենի իրավունքը...........................................................................................Աշխատանքային իրավունքներ........................................................................

Պայքար խտրականության դեմ.............................................................................. Ապարտեիդ........................................................................................................Ռասիզմ...............................................................................................................Կանանց իրավունքները....................................................................................Երեխաների իրավունքները...............................................................................Փոքրամասնությունների իրավունքները.........................................................Տեղաբնիկ ժողովուրդներ.................................................................................Հաշմանդամություն ունեցող անձինք..............................................................Աշխատող միգրանտներ...................................................................................

Արդարադատության իրականացում..................................................................... Ապագա առաջնահերթություններ.........................................................................

Գլուխ 5. Մարդասիրական գործունեություն.................................................

Մարդասիրական գործունեության համակարգումը............................................ Մարդասիրական աջակցություն ու պաշտպանություն ......................................Փախստականների պաշտպանություն և աջակցություն.....................................Պաղեստինի փախստականներ.............................................................................. Գլուխ 6. Միջազգային իրավունք....................................................................

Վեճերի դատական կարգավորում.........................................................................Միջազգային իրավունքի զարգացում ու կոդիֆիկացում.....................................Միջազգային առևտրային իրավունք..................................................................... Շրջակա միջավայրի իրավունք............................................................................... Ծովային իրավունք..................................................................................................

365367371

375

378

378379382383

388389389393394

397398398401401403404407409410412415416417

419

424430434439

443

445448450451454

12

ÐÆØÜ²Î²Ü ö²êîºð زÎ-Æ Ø²êÆÜ

Կոնվենցիայի ազդեցությունը..........................................................................Կոնվենցիայի հիման վրա ստեղծված մարմիններ.........................................Անդամ երկրների հանդիպումներ և Ընդհանուր վեհաժողովի

գործընթացներ............................................................................................. Միջազգային մարդասիրական իրավունք............................................................. Միջազգային ահաբեկչություն................................................................................ Այլ իրավական հարցեր........................................................................................... Գլուխ 7. Ապագաղութացում..........................................................................

Միջազգային խնամակալական համակարգ......................................................... Ոչ ինքնակառավարվող տարածքներ.................................................................... Գաղութային երկրներին ու ժողովուրդներին անկախություն շնորհելու

մասին հռչակագիր.........................................................................................Նամիբիա............................................................................................................

Թիմոր-Լեստե.....................................................................................................Արևմտյան Սահարա.........................................................................................

Գլուխ 8. ՄԱԿ-ի հայաստանյան գրասենյակը................................................

Գրասենյակի ստեղծման պատմությունը..............................................................Մշտական համակարգողի համակարգը...............................................................ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագիր..................................................................................ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամ.........................................................................ՄԱԿ-ի Մանկական հիմնադրամ............................................................................ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի գրասենյակ............................................................................................................Պարենի համաշխարհային ծրագիր.....................................................................ՄԱԿ-ի Հանրային տեղեկատվության վարչություն.............................................Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն.............................Պարենի և գյուղատնտեսության կազմակերպություն........................................ՄԱԿ-ի Արդյունաբերական զարգացման կազմակերպություն...........................Աշխատանքի միջազգային կազմակերպություն..................................................ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի հարցերի համատեղ ծրագիր.......................................................

Հավելվածներ................................................................................................

ՄԱԿ-ի անդամ երկրները.......................................................................................ՄԱԿ-ին անդամակցող երկրների թվի աճը......................................................... Խաղաղապահ գործողություններ. անցյալ և ներկա..........................................Ապագաղութացում................................................................................................ ՄԱԿ-ի տոնացույցը................................................................................................ՄԱԿ-ի կայքէջերի ընտրանի..................................................................................

Բառացույց..............................................................................................

455456

458459460464

467

470472

473474476478

481

483484487490495

498503506509513516520524

527

529538542546551554

563

13

βÜàܲ¸ðàôÂÚàôÜÀ, βèàôòì²ÌøÀ ºì вزβð¶À

ՀԱՊԱՎՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ

ԱԱՎ Ապահովության և անվտանգության վարչությունDSS Department of Safety and Security

ԱԱՏՍՀ Արևմտյան Ասիայի տնտեսական և սոցիալականհարցերի հանձնաժողով

ESCWA Economic and Social Commission for Western Asia

ԱԶՆՀ Աֆրիկայի զարգացման համար նորհամագործակցություն

NEPAD New Partnership for Africa’s Development

ԱԷՄԳ Ատոմային էներգիայի միջազգային գործակալությունIAEA International Atomic Energy Agency

ԱԽՏՍՀ Ասիայի և Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանիտնտեսական և սոցիալական հարցերի հանձնաժողով

ESCAP Economic and Social Commission for Asia and the Pacifi c

ԱՀԿ Առևտրի համաշխարհային կազմակերպություն WTO World Trade Organization

ԱՄԿ Աշխատանքի միջազգային կազմակերպություն ILO International Labour Organization

ԱՄԿ Առևտրի միջազգային կենտրոնITC International Trade Centre

ԱՄՀ Արժույթի միջազգային հիմնադրամIMF International Monetary Fund

ԱՏՀ Աֆրիկայի տնտեսական հանձնաժողովECA Economic Commission for Africa

ԱՕՎ Արտաքին օժանդակության վարչություն DFS Department of Field Support

ԲՆԵԳ Բազմակողմ ներդրումների երաշխիքայինգործակալություն

MIGA Multilateral Investment Guarantee Agency

ԳԶՄՀ Գյուղատնտեսական զարգացման միջազգայինհիմնադրամ

IFAD International Fund for Agricultural Development

14

ÐÆØÜ²Î²Ü ö²êîºð زÎ-Æ Ø²êÆÜ

ԵՏՀ Եվրոպայի տնտեսական հանձնաժողովECE Economic Commission for Europe

ԶՄԸ Զարգացման միջազգային ընկերակցությունIDA International Development Association

ԸՎԽԿՎ Ընդհանուր վեհաժողովի և խորհրդաժողովներիկառավարման վարչություն

DGACM Department for General Assembly and ConferenceManagement

ԻԳԳ Իրավական գործերի գրասենյակOLA Offi ce of Legal Affairs

ԼԱԿՏՀ Լատինական Ամերիկայի և Կարիբյան ավազանիտնտեսական հանձնաժողով

ECLAC Economic Commission for Latin America and theCaribbean

ԽԳՎ Խաղաղապահ գործողությունների վարչությունDPKO Department of Peacekeeping Operations

ԾՄԿ Ծովագնացության միջազգային կազմակերպությունIMO International Maritime Organization

ԿՎ Կառավարման վարչությունDM Department of Management

ԿՓՄԽ Կլիմայի փոփոխության միջկառավարականմասնագիտական խումբ

IPCC Intergovernmental Panel on Climate Change

ՀԶՆ-ներ Հազարամյակի զարգացման նպատակներMDGs Millenium Development Goals

ՀԿ-ներ Հասարակական կազմակերպություններNGOs Non-governmental organizations

ՀՄՄ Հեռահաղորդակցության միջազգային միությունITU International Telecommunication Union

ՀՏՎ Հանրային տեղեկատվության վարչությունDPI Department of Public Information

ՄԱԱԱԳ ՄԱԿ-ի Արևմտյան Աֆրիկայի հարցերի գրասենյակUNOWA United Nations Offi ce for West Africa

15

βÜàܲ¸ðàôÂÚàôÜÀ, βèàôòì²ÌøÀ ºì вزβð¶À

ՄԱԱԶԿ ՄԱԿ-ի Արդյունաբերական զարգացմանկազմակերպություն

UNIDO United Nations Industrial Development Organization

ՄԱԱԶԽ ՄԱԿ-ի Առևտրի և զարգացման խորհրդաժողովUNCTAD United Nations Conference on Trade and Development

ՄԱԱՀԿ Առողջապահության համաշխարհայինկազմակերպություն

UNWHO World Health Organization

ՄԱԲՀ ՄԱԿ-ի Բնակչության հիմնադրամUNFPA United Nations Population Fund

ՄԱԶԳԳ ՄԱԿ-ի Զինաթափման գործերի գրասենյակUNODA United Nations Offi ce for Disarmament Affairs

ՄԱԶԳԻ ՄԱԿ-ի Զինաթափման գիտահետազոտականինստիտուտ

UNIDIR United Nations Institute for Disarmament Research

ՄԱԶԾ ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագիրUNDP United Nations Development Program

ՄԱԶՀԿ Զբոսաշրջության համաշխարհային կազմակերպությունUNWTOUN World Tourism OrganizationՄԱ-ԹՑԶԳՆԳ Թույլ զարգացած երկրների, ցամաքով շրջափակված

զարգացող երկրների և զարգացող փոքր կղզի-պետությունների գերագույն ներկայացուցչի գրասենյակ

UN-OHRLLS Offi ce of the High Representative for the Least Developed Countries, Landlocked Developing Countries and Small Island Developing States

ՄԱԹՀՊԳ ՄԱԿ-ի Թմրամիջոցների և հանցագործության դեմպայքարի գրասենյակ

UNODC United Nations Offi ce on Drugs and Crime

ՄԱԾԾԳ ՄԱԿ-ի Ծրագրերի ծառայությունների գրասենյակ UNOPS United Nations Offi ce for Project Services

ՄԱԿ-Կանայք ՄԱԿ-ի Գենդերային հավասարության ու կանանցհզորացման կառույց

UN-Women United Nations Entity for Gender Equality and theEmpowerment of Women

16

ÐÆØÜ²Î²Ü ö²êîºð زÎ-Æ Ø²êÆÜ

ՄԱԿԳՄԿ ՄԱԿ-ի Կրթության, գիտության և մշակույթիկազմակերպություն

UNESCO United Nations Educational, Scientifi c and CulturalOrganization

ՄԱԿԶՀ ՄԱԿ-ի Կապիտալ զարգացման հիմնադրամUNCDF United Nations Capital Development Fund

ՄԱԿԿ ՄԱԿ-ի կամավորներUNV United Nations Volunteers

ՄԱՀ ՄԱԿ-ի համալսարան UNU United Nations University

ՄԱՀԱՔ ՄԱԿ-ի համակարգի անձնակազմի քոլեջUNSSC United Nations System Staff College

ՄԱՁԻԱՀ ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ-ի հարցերի համատեղ ծրագիրUNAIDS Joint United Nations Programme on HIV/AIDS

ՄԱՄԲԾ ՄԱԿ-ի Մարդկային բնակավայրերի ծրագիրUN-HABITAT United Nations Human Settlements Programme

ՄԱՄՀ ՄԱԿ-ի Մանկական հիմնադրամUNICEF United Nations Children՜s Fund

ՄԱՄՔԱԳԻ ՄԱԿ-ի Միջտարածաշրջանային քրեական ևարդարադատության գիտահետազոտականինստիտուտ

UNICRI UN Interregional Crime and Justice Research Institute

ՄԱՇՄԾ ՄԱԿ-ի Շրջակա միջավայրի ծրագիրUNEP United Nations Environment Programme

ՄԱՍԶԳԻ ՄԱԿ-ի Սոցիալական զարգացմանգիտահետազոտական ինստիտուտ

UNRISD United Nations Research Institute for Social Development

ՄԱՎԳԻ ՄԱԿ-ի Վերապատրաստման և գիտահետազոտականինստիտուտ

UNITAR United Nations Institute for Training and Research

ՄԱՓԳՀԳ ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույնհանձնակատարի գրասենյակ

UNHCR Offi ce of the United Nations High Commissioner forRefugees

17

βÜàܲ¸ðàôÂÚàôÜÀ, βèàôòì²ÌøÀ ºì вزβð¶À

ՄԱՕԱԳ ՄԱԿ-ի Մերձավոր Արևելքում Պաղեստինիփախստականների օգնության և աշխատանքներիգործակալություն

UNRWA United Nations Relief and Works Agency for PalestineRefugees in the Near East

ՄԳՀԳ Մարդասիրական գործերի համակարգման գրասենյակOCHA Offi ce for the Coordination of Humanitarian Affairs

ՄԻԳՀԳ ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հարցերով գերագույնհանձնակատարի գրասենյակ

OHCHR Offi ce of the High Commissioner for Human Rights

ՄՄՀ Միջգերատեսչական մշտական կոմիտեIASC Inter-Agency Standing Committee

ՄՍՀԿ Մտավոր սեփականության համաշխարհայինկազմակերպություն

WIPO World Intellectual Property Organization

ՄՓԱՀՊԿ Միջուկային փորձարկումների արգելմանհամապարփակ պայմանագրի կազմակերպությաննախապատրաստման գործերի հանձնաժողով

CTBTO Preparatory Commission for the Comprehensive Nuclear-Test-Ban-Treaty Organization

ՄՖԿ Միջազգային ֆինանսական կորպորացիաIFC International Finance Corporation

ՆՎԾԳ Ներքին վերահսկողության ծառայություններիգրասենյակ

OIOS Offi ce of Internal Oversight Services

ՆՎԿՄԿ Ներդրումների հարցերով վեճերի կարգավորմանմիջազգային կենտրոն

ICSID International Centre for Settlement of Investment Disputes

ՆՏՄ Ներքին տեղահանված մարդիկIDPs Internally displaced persons

ՊԳԿ ՄԱԿ-ի Պարենի և գյուղատնտեսությանկազմակերպություն

FAO Food and Agriculture Organization of the United Nations

18

ÐÆØÜ²Î²Ü ö²êîºð زÎ-Æ Ø²êÆÜ

ՊՀԾ Պարենի համաշխարհային ծրագիրWFP World Food Programme

ՏՆՏՍՈՑԽՈՐՀ Տնտեսական և սոցիալական խորհուրդECOSOC Economic and Social Council

ՏՍԳՎ Տնտեսական և սոցիալական գործերի վարչությունDESA Department of Economic and Social Affairs

ՎԶՄԲ Վերակառուցման և զարգացման միջազգային բանկIBRD International Bank for Reconstruction and Development

ՓՀՄ Փոստային համընդհանուր միությունUPU Universal Postal Union

ՔԱՄԿ Քաղաքացիական ավիացիայի միջազգայինկազմակերպություն

ICAO International Civil Aviation Organization

ՔԳՎ Քաղաքական գործերի վարչությունDPA Department of Political Affairs

ՔԶՕԱԿ Քիմիական զենքի օգտագործումն արգելողկազմակերպություն

OPCW Organization for the Prohibition of Chemical Weapons

ՕՀԿ Օդերևութաբանության համաշխարհայինկազմակերպություն

WMO World Meteorological Organization

19

βÜàܲ¸ðàôÂÚàôÜÀ, βèàôòì²ÌøÀ ºì вزβð¶À

1. ՄԱԿ-Ի ԿԱՆՈՆԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ, ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԸ և ՀԱՄԱԿԱՐԳԸ

20

ÐÆØÜ²Î²Ü ö²êîºð زÎ-Æ Ø²êÆÜ

ՄԱԿ-ի դրոշի ձևավորումն ընդունվել է Ընդհանուր վեհաժողովի կողմից 1947 թ. և բաղկացած է ՄԱԿ-ի սպիտակ պաշտոնական խորհրդանշանից, որը տեղակայված է բաց կապույտ խորապատկերի կենտրոնում: Հունվար, 1995:Լուսանկարը՝ ՄԱԿ-ի/AK:

21

βÜàܲ¸ðàôÂÚàôÜÀ, βèàôòì²ÌøÀ ºì вزβð¶À

Գլուխ 1

ՄԱԿ-Ի ԿԱՆՈՆԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ, ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԸ և ՀԱՄԱԿԱՐԳԸ

Խա ղա ղութ յան հա մար պայ քա րը հա րատև է: Ա վե լի քան մեկ դար ա ռաջ` 1899 թ., Հաա գա յում տե ղի ու նե ցավ Մի ջազ գա յին խա ղա ղութ յան ա ռա ջին հա մա ժո ղո վը` բազ մա կող մա նի փաս տաթղ թեր մշա կե լու, ճգնա-ժա մե րը խա ղաղ ճա նա պար հով կար գա վո րե լու, պա տե րազմ նե րը կան-խե լու և կա նո նա կար գե լու հա մար: Համաժողովն ըն դու նեց Մի ջազ գա յին հա կա մար տութ յուն նե րի խա ղաղ կար գա վոր ման մա սին կոն վեն ցիան և հիմ նեց Ար բիտ րա ժա յին մշտա կան դա տա րա նը, որն իր աշ խա տանք նե րը սկսեց 1902 թ.: Ա վե լի ուշ` 1919 թ., «մի ջազ գա յին հա մա գոր ծակ ցութ յու նը խթա նե լու, խա ղա ղութ յուն և անվ տան գութ յուն հաս տա տե լու նպա տա-կով Վեր սա լի պայ մա նագ րով ստեղծ վեց Ազ գե րի լի գան, ո րը մտահղաց-վել էր դեռևս Ա ռա ջին հա մաշ խար հա յին պա տե րազ մի ըն թաց քում: Թե-պետ Ազ գե րի լի գան դա դա րեց րեց իր գոր ծու նեութ յու նը Երկ րորդ հա մաշ-խար հա յին պա տե րազ մը կան խել չկա րո ղա նա լու պատ ճա ռով, մի ջազ գա-յին հա մա գոր ծակ ցութ յան և երկ խո սութ յան մի ջո ցով հա կա մար տութ յուն-նե րի խա ղաղ կար գա վոր ման կա րի քը շա րու նա կում էր մե ծա նալ:

«Միա վոր ված ազ գեր» ան վա նումն ա ռա ջար կել է Միաց յալ Նա հանգ-նե րի նա խա գահ Ֆրանկ լին Դ. Ռուզ վել տը Երկ րորդ հա մաշ խար հա յին պա տե րազ մի տա րի նե րին: Ա ռա ջին ան գամ այն գոր ծած վել է Միա վոր-ված ազ գե րի 1942 թ. հուն վա րի 1-ի հռչա կագ րում, ո րով 26 երկր ներ պար տա վոր վում էին միաս նա բար պայ քա րել ֆա շիս տա կան տե րութ յուն-նե րի դեմ: 1944 թ. Վա շինգ տո նում Չի նաս տա նի, Սո վե տա կան Միութ յան, Միաց յալ Թա գա վո րութ յան և Միաց յալ Նա հանգ նե րի ներ կա յա ցու ցիչ նե-րի մաս նակ ցութ յամբ կա յա ցած քննար կում նե րից հե տո՝ մի տարի անց 50 երկր նե րի պատ վի րակ ներ հան դի պե ցին Սան Ֆրան ցիս կո յում` Միա-վոր ված ազ գե րի` մի ջազ գա յին կազ մա կեր պութ յան ստեղծ մա նը նվիր ված հա մա ժո ղո վում: Այս տեղ, «պա տե րազ մի ար հա վիրք նե րին վերջ դնե լու հստակ վճռա կա նութ յամբ, մշակ վեց ՄԱԿ-ի Կա նո նադ րութ յու նը, ո րը ստո-րագր վեց 1945 թ. հու նի սի 26-ին (Լե հաս տա նը, ո րը ներ կա չէր հա մա ժո-ղո վում, Կա նո նադ րութ յու նը ստո րագ րեց ա վե լի ուշ` դառ նա լով հիմ նա դիր 51 պե տութ յուն նե րից մե կը):Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պութ յու նը, ո րի գլխա վոր գրա սեն-

յա կը գտնվում է Նյու Յոր քում, պաշ տո նա պես սկսեց իր գործունեութ-յու նը 1945 թ. հոկ տեմ բե րի 24-ին, երբ Չի նաս տա նը, Ֆրան սիան, Սո վե-

22

ÐÆØÜ²Î²Ü ö²êîºð زÎ-Æ Ø²êÆÜ

տա կան Միութ յու նը, Միաց յալ Թա գա վո րութ յու նը, Ա մե րի կա յի Միաց յալ Նա հանգ նե րը և մյուս ստո րագ րող երկր նե րի մեծ մա սը վա վե րաց րին Կա նո նադ րութ յու նը: Ի նշան աշ խար հում խա ղա ղութ յուն պահ պա նե լու այս պատ մա կան խոստ ման` ա մեն տա րի հոկ տեմ բե րի 24-ը նշվում է որ-պես Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պութ յան օր: Չնա յած Երկ րորդ հա մաշ խար հա յին պա տե րազ մի տա րի նե րին եղած սուր տա րա ձայ նութ-յուն նե րին, ո րոնց պայ ման նե րում էլ ծնվեց կազ մա կեր պութ յու նը, ինչ պես նաև հա ջոր դած Սա ռը պա տե րազ մի ըն թաց քում մի շարք քննար կում նե րի ա ռիթ դար ձած տա րա կար ծութ յուն նե րին, ՄԱԿ-ը շա րու նա կում է գոր ծել` հա վա տա րիմ իր երդ մա նը, ին չը, ա վե լի քան երբևէ, կարևոր է այ սօր` XXI դա րասկզ բին, երբ Եր կիր մո լո րա կը և նրա բնակ չութ յու նը կանգ նած են ահ ռե լի հա մաշ խար հա յին փո փո խութ յուն նե րի առջև:

ՄԱԿ-ի Կա նո նադ րութ յու նը

ՄԱԿ-ի հիմ նա րար փաս տա թուղ թը Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր-պութ յան Կա նո նադ րութ յու նն է, (www.un.org/aboutun/charter) ո րով սահ-ման վում են ան դամ երկր նե րի ի րա վունք ներն ու պար տա կա նու թյուն նե րը և հաս տատ վում են ՄԱԿ-ի հիմ նա կան մար մին ներն ու ըն թա ցա կար գե-րը։ Լի նե լով մի ջ ազ գա յին պայ մա նա գիր՝ Կա նո նադ րութ յու նը կա նո նա-կար գում է մի ջ ազ գա յին հա րա բե րու թյուն նե րի հիմ նա կան սկզ բունք նե րը՝ երկր նե րի ին ք ն իշ խան հա վա սա րու թյու նից մինչև մի ջ ազ գա յին հա րա բե-րու թյուն նե րում Միա վոր ված ազ գե րի նպա տակ նե րին ան հա րիր որևէ ուժի գոր ծադր ման ար գել քը։ Կա նո նադ րութ յու նը բաղ կա ցած է նա խա բա նից և 19 գլուխ նե րի մեջ

խմբա վոր ված 111 հոդ ված նե րից: Սրան ցից առաջին գլուխը ա ռա ջի նը ներ կա յաց նում է կազ մա կեր պութ յան նպա տակ ներն ու խնդիր նե րը, երկ-րորդ գլու խը ցույց է տա լիս ան դա մակ ցութ յան պայ ման նե րը, եր րոր դը խո սում է ՄԱԿ-ի հիմ նա կան վեց մար մին նե րի մա սին, 4-15-րդ գլուխ ներ սահ մա նում են այս մար մին նե րի գոր ծա ռույթ ներն ու լիա զո րութ յուն նե րը, 16-17-րդ գ լուխ նե րը ՄԱԿ-ին կա պում են գո յութ յուն ու նե ցող մի ջազ գա յին ի րա վուն քի հետ, իսկ 18-19-րդ գ լուխ նե րը սահ մա նում են Կա նո նադ րութ-յան լրամ շա կումն ու վա վե րա ցու մը:Կա նո նադ րութ յան նա խա բա նն ար տա հայ տում է այն ժո ղո վուրդ նե-

րի ի դեալ նե րը և ընդ հա նուր նպա տակ նե րը, ո րոնց կա ռա վա րու թյուն նե րը հա մա խմ բ վե ցին՝ ստեղ ծե լու Մի ա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պու թյու նը։

23

βÜàܲ¸ðàôÂÚàôÜÀ, βèàôòì²ÌøÀ ºì вزβð¶À

ՄԵՆՔ՝ ՄԻԱ ՎՈՐ ՎԱԾ ԱԶ ԳԵ ՐԻ ԺՈ ՂՈ ՎՈՒՐԴ ՆԵՐՍ,

ԼԻ ՎՃՌԱ ԿԱ ՆՈՒԹ ՅԱՄԲ

փրկել գա լիք սե րունդ նե րին պա տե րազ մի ար հա վիր քից, ո րը մեր կյան քի ըն թաց քում եր կու ան գամ ա նա սե լի վիշտ է պատ ճա ռել մարդ կութ յա նը, և վե րա հաս տա տել հա վա տը մար դու հիմ նա կան ի րա վունք նե րի, ան հա տի ար ժա նա պատ վութ յան և ար ժե քի, տղա-մար դու և կնոջ, ինչ պես նաև մեծ ու փոքր ազ գե րի հա վա սար ի րա-վունք նե րի նկատ մամբ, և ստեղ ծել այն պի սի պայ ման ներ, ո րոնք ա պա հո վեն ար դա րութ յունն ու դա շինք նե րից և մի ջազ գա յին ի րա-վուն քի այլ աղբ յուր նե րից բխող պար տա վո րութ յուն նե րի հան դեպ հար գան քը, և ա վե լի մեծ ա զա տութ յան պայ ման նե րում խթա նել սո-ցիա լա կան ա ռա ջըն թացն ու կեն սա մա կար դա կի բա րե լա վու մը,

ԵՎ ՀԱ ՆՈՒՆ ԱՅԴ ՆՊԱ ՏԱԿ ՆԵ ՐԻ

ցու ցա բե րել հան դուր ժո ղութ յուն ու միմ յանց հետ ապ րել խա ղա ղութ-յամբ, որ պես բա րի դրա ցի ներ, և միա վո րել մեր ու ժե րը մի ջազ գա յին խա ղա ղութ յունն ու անվ տան գութ յու նը պահ պա նե լու հա մար, և հա-մա պա տաս խան սկզբունք նե րի ըն դուն ման և մե թոդ նե րի սահ ման-ման մի ջո ցով ե րաշ խա վո րել զի նու ժի գոր ծադ րու մը բա ցա ռա պես ընդ հա նուր շա հե րին հա մա պա տաս խան, և մի ջազ գա յին լծակ նե րը գոր ծադ րել բո լոր ժո ղո վուրդ նե րի տնտե սա կան ու սո ցիա լա կան ա ռա ջըն թա ցը խթա նե լու հա մար,

Ո ՐՈ ՇԵԼ ԵՆՔ ՄԻԱ ՎՈ ՐԵԼ ՄԵՐ ՋԱՆ ՔԵՐՆ

ԱՅԴ ՆՊԱ ՏԱԿ ՆԵ ՐԻՆ ՀԱՍ ՆԵ ԼՈՒ ՀԱ ՄԱՐ

Ըստ այդմ, մեր հա մա պա տաս խան կա ռա վա րութ յուն նե րը, ժո ղով-ված Սան Ֆրան ցիս կո յում, բա վա րար ու պատ շաճ կեր պով ի րենց լիա զո րութ յուն նե րը փաս տած ներ կա յա ցու ցիչ նե րի մի ջո ցով հա մա-ձայ նել են ըն դու նել Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պութ յան սույն Կա նո նադ րութ յու նը և հիմ նում են Միա վոր ված ազ գեր ան վա նու մով մի ջազ գա յին կազ մա կեր պութ յու նը:

24

ÐÆØÜ²Î²Ü ö²êîºð زÎ-Æ Ø²êÆÜ

Նպա տակ ներն ու սկզ բունք նե րը

Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պութ յան Կա նո նադ րութ յամբ հաս-տատ ված նպա տակ ներն են՝

պահ պա նել մի ջազ գա յին խա ղա ղութ յունն ու անվ տան գութ յու նը, զար գաց նել ազ գե րի բա րե կա մա կան հա րա բե րութ յուն ներ՝ հիմնված ժո ղո վուրդ նե րի ի րա վա հա վա սա րութ յան և ինք նո րոշ-ման սկզբուն քի հար գան քի վրա,

իրա կա նաց նել մի ջազ գա յին հա մա գոր ծակ ցութ յուն տնտե սա-կան, սո ցիա լա կան, մշա կու թա յին կամ մար դա սի րա կան բնույ թի մի ջազ գա յին խնդիր նե րի լուծ ման, ինչ պես նաև բո լո րի հա մար մար դու ի րա վունք նե րի և հիմ նա կան ա զա տութ յուն նե րի նկատ-մամբ հար գան քի տա րած ման և քա ջա լեր ման գոր ծում,

դառ նալ ազ գե րի գոր ծո ղութ յուն նե րի հա մա ձայ նեց ման կենտ-րոն այդ ընդ հա նուր նպա տակ ներն ի րա գոր ծե լու ճա նա պար-հին:

Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պութ յու նը գոր ծում է հետևյալ սկզբունք նե րի հա մա ձայն.

հիմն վում է իր բո լոր ան դամ նե րի ինք նիշ խան հա վա սա րութ յան սկզբուն քի վրա,

բո լոր ան դամ նե րը բա րեխղ ճո րեն կա տա րում են սույն Կա նո նադ-րութ յամբ ստանձ նած պար տա վո րութ յուն նե րը,

բո լոր ան դամ ներն ի րենց մի ջազ գա յին վե ճե րը կար գա վո րում են խա ղաղ մի ջոց նե րով, այն պես, որ վտան գի չեն թարկ վեն մի ջազ-գա յին խա ղա ղութ յու նը, անվ տան գութ յունն ու ար դա րութ յու նը,

բո լոր ան դամ նե րը մի ջազ գա յին հա րա բե րութ յուն նե րում ձեռն-պահ են ցան կա ցած պե տութ յան նկատ մամբ ու ժի գոր ծադ րու մից կամ դրա սպառ նա լի քից,

բո լոր ան դամ նե րը հա մա կող մա նի օ ժան դա կութ յուն են ցու ցա բե-րում Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պութ յա նը նրա նա խա ձեռ-նած բո լոր գոր ծո ղութ յուն նե րում, ո րոնք հա մա պա տաս խա նում են սույն Կա նո նադ րութ յա նը,

25

βÜàܲ¸ðàôÂÚàôÜÀ, βèàôòì²ÌøÀ ºì вزβð¶À

ՄԱԿ-ի Կա նո նադ րութ յան փո փո խու թյուն նե րը

Կա նո նադ րութ յու նը կա րող է են թար կ վել փո փո խու թյուն նե րի Ընդ հա-նուր վե հա ժո ղով ի ան դամ նե րի ձայ նե րի եր կու եր րոր դով և ՄԱԿ-ի ան դամ-նե րի եր կու եր րոր դի վա վե րաց մամբ, նե րա ռյալ` Ան վ տան գու թյան խորհրդի հինգ մշ տա կան ան դամ նե րը։ Առ այ ս օր փո փո խու թյան է են թար կ վել Կա նո-նադ րութ յան չորս հոդ ված, ընդ ո րում դրան ցից մե կը՝ եր կու ան գամ։ 1965 թ. Ան վ տան գու թյան խոր հր դի ան դամ նե րի թիվն ա վե լա ցել է՝

11-ից հաս նե լով 15-ի (23-րդ հոդ ված), և ո րո շում ըն դու նե լու հա մար կողմ քվեար կող նե րի ան հ րա ժեշտ թի վն ա վե լա ցել է՝ 7-ից հաս նե լով 9-ի, նե րա ռյալ` հինգ մշ տա կան ան դամ նե րի հա մ ըն կ նող ձայ նե րն այն հար ցե րի դեպ քում, ո րոնք բո վան դա կա յին և ոչ ըն թա ցա կար գա յին բնույթ ու նեն (27-րդ հոդ ված)։

1965 թ. Տն տե սա կան և սո ցի ա լա կան խոր հր դի ան դամ նե րի թիվն ա վե լա ցել է՝ 18-ից հաս նե լով 27-ի, իսկ 1973 թ.՝ 54-ի (61-րդ հոդ ված)։

1968 թ. Կանոնադրությունը վերանայելու նպատակով խորհրդա-ժողով հրավիրելու համար անհրաժեշտ է Անվտան գության խորհրդի ոչ թե 7, այլ 9 ձայն (109-րդ հոդված)։

Ան դա մա կ ցու թյու նը և պաշ տո նա կան լե զու նե րը

ՄԱԿ-ի ան դա մա կ ցու թյու նը բաց է բո լոր խա ղա ղա սեր ժո ղո վուրդնե-րի հա մար, ո րոնք ըն դու նում են Կա նո նադ րութ յամբ հաս տատ ված պար-տա վո րու թյուն նե րը, ցան կա նում են ու ի վի ճա կի են կա տա րե լու այդ պար տա վո րու թյուն նե րը։ Ընդ հա նուր վե հա ժո ղո վը նոր ան դամ նե րին ըն-դու նում է Ան վ տան գու թյան խոր հր դի ա ռա ջար կով։ Կա նո նադ րութ յու նը նա խա տե սում է ան դա մա կ ցու թյան սա ռե ցում կամ դա դա րե ցում Կա նո-նադ րութ յան սկզ բունք նե րի խախտ ման հա մար, սա կայն նման մի ջոց մինչ օրս չի ձեռ նար կ վել։ Կա նո նադ րութ յան հա մա ձայն՝ Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պութ յան պաշ տո նա կան լե զու ներն են չի նա րե նը, ան գ լե րե նը, ֆրան սե րե նը, ռու սե րե նը և իս պա նե րե նը։ Ա րա բե րե նը պաշ տո նա կան լե-զու նե րի շար քը հա մալ րեց 1973 թ.:

ՄԱԿ-ի կա ռուց ված քը

Կա նո նադ րութ յամբ հիմ նադրվել են ՄԱԿ-ի 6 հիմ նա կան մար մին նե-րը` Ընդ հա նուր վե հա ժո ղո վը, Ան վ տան գու թյան խոր հուր դը, Տն տե սա կան և սո ցի ա լա կան խոր հուր դը, Խնա մա կա լու թյան խոր հուր դը, Ար դա րա դա-տու թյան մի ջ ազ գա յին դա տա րա նը և Քար տու ղա րու թյու նը։ Միա վոր ված

26

ÐÆØÜ²Î²Ü ö²êîºð زÎ-Æ Ø²êÆÜ

ազ գե րի ըն տա նի քը, այ նո ւա մե նայ նիվ, շատ ա վե լի մեծ է և նե րա ռում է 15 մաս նա գի տաց ված գոր ծա կա լութ յուն ներ, բազ մա թիվ ծրագ րեր և հիմ-նադ րամ ներ, ինչ պես նաև այլ միա վոր ներ:

Ընդ հա նուր վե հա ժո ղով

Ընդ հա նուր վե հա ժո ղո վը (www.un.org/ga) քն նար կում նե րի հա մար ստեղ ծ ված խորհր դատ վա կան մա րմի ն է։ Այն կազ մ ված է բո լոր պե տու-թյուն նե րի ներ կա յա ցու ցիչ նե րից, ընդ ո րում յու րա քան չյուր պե տու թյուն ու նի մեկ ձայն։ Կարևո րա գույն հար ցե րին վե րա բե րող ո րո շում նե րը, ինչ-պի սիք են խա ղա ղու թյու նն ու ան վ տան գու թյու նը, նոր ան դամ նե րի ըն դու-նու մը և բյու ջե տա յին հար ցե րը, պա հան ջում են եր կու եր րոր դի մե ծա մաս-նու թյուն։ Մյուս հար ցե րի վե րա բե րյալ ո րո շում ներն ըն դուն վում են պարզ մե ծա մաս նու թյամբ։

Գոր ծա ռույթ ներն ու լի ա զո րու թյուն նե րը

Հա մա ձայն Կա նո նադ րութ յան՝ Ընդ հա նուր վե հա ժո ղով ի գոր ծա-ռույթներն ու լի ա զո րու թյուն նե րը նե րա ռում են.

քն նու թյան առ նել և ա ռա ջարկ ներ ներ կա յաց նել խա ղա ղու թյան և ան վ տան գու թյան պահ պա ն ման բնա գա վա ռում հա մա գոր ծակ -ցու թյան սկզ բունք նե րի վե րա բե րյալ, այդ թվում` զի նա թափ ման և զեն քի կար գա վոր ման հար ցե րում,

քն նու թյան առ նել մի ջ ազ գա յին խա ղա ղու թյա նն ու ան վ տան գու-թյա նն առն չ վող յու րա քանչ յուր հարց և բա ցա ռու թյամբ այն դեպ-քե րի, երբ բա նա վե ճը կամ ի րա դ րու թյու նն ու սու մ նա սիր վում է Ան վ տան գու թյան խոր հր դում, ա ռա ջարկ ներ ներ կա յաց նել,

քն նու թյան առ նել և նույն բա ցա ռու թյամբ ա ռա ջարկ ներ ներ կա-յաց նել Կա նո նադ րութ յան սահ ման նե րում յու րա քանչ յուր հար-ցի վե րա բե րյալ կամ այն պի սի հար ցե րի շուրջ, ո րոնք ազ դում են Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պութ յան որևէ մար մ նի գոր ծա-ռույթ նե րի և լի ա զո րու թյուն նե րի վրա,

ու սու մ նա սի րել և ա ռա ջարկ ներ ներ կա յաց նել մի ջ ազ գա յին քա-ղա քա կան հա մա գոր ծա կ ցու թյան, մի ջ ազ գա յին ի րա վուն քի զար-գաց ման և կա նո նա կարգ ման, մար դու ի րա վունք նե րի և հիմ նա-րար ա զա տու թյուն նե րի ի րա կա նաց ման, տն տե սա կան, սո ցի ա-լա կան, մշա կու թա յին, կր թա կան և ա ռող ջա պա հա կան բնա գա-վառ նե րում մի ջ ազ գա յին հա մա գոր ծա կ ցու թյու նը խթա նե լու ուղ-ղու թյամբ,

27

βÜàܲ¸ðàôÂÚàôÜÀ, βèàôòì²ÌøÀ ºì вزβð¶À

ա ռա ջար կու թյուն ներ ներ կա յաց նել ազ գե րի միջև բա րե կա մա կան հա րա բե րու թյուն նե րը վտան գող ցան կա ցած ի րա դ րու թյան խա-ղաղ կար գա վոր ման հա մար՝ ան կախ դրա աղ բյուր նե րից,

ստա նալ և քն նու թյան առ նել Ան վ տան գու թյան խոր հր դի և Միա-վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պութ յան այլ մար մին նե րի զե կույց-ները,

քն նու թյան առ նել և հաս տա տել Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա-կեր պութ յան բյու ջեն և հաս տա տել ան դամ նե րի ան դա մա վ ճար-նե րի չա փը,

ընտ րել Ան վ տան գու թյան խոր հր դի ոչ մշ տա կան ան դամ նե րին, Տն տե սա կան և սո ցի ա լա կան խոր հր դի ան դամ նե րին և անհ րա-ժեշ տութ յան դեպ քում` Խնա մա կա լու թյան խոր հր դի լրա ցու ցիչ ան դամ նե րին, Ան վ տան գու թյան խոր հր դի ան դամ նե րի հետ հա-մա տեղ ընտ րել Ար դա րա դա տու թյան մի ջ ազ գա յին դա տա րա նի դա տա վոր նե րին և Ան վ տան գու թյան խոր հր դի ա ռա ջար կու թյամբ նշա նա կել Գլ խա վոր քար տու ղա րին։

Հա մա ձայն «Միա վոր վել հա նուն խա ղա ղութ յան» բա նաձևի, որն Ընդ-հա նուր վե հա ժո ղովն ըն դու նել է 1950 թ. նո յեմ բե րին, Վե հա ժո ղովն ի րա-վա սու է գոր ծո ղութ յուն ձեռ նար կել, ե թե Անվ տան գութ յան խոր հուր դը մշտա կան ան դամ նե րի միա ձայ նութ յան չհաս նե լու պատ ճա ռով չի կա րո-ղա նում գոր ծել, երբ մի ջազ գա յին խա ղա ղութ յա նը վտանգ է սպառ նում, տե ղի է ու նե ցել խա ղա ղութ յան խախ տում կամ ագ րե սիա: Վե հա ժո ղովն ի րա վա սու է ան մի ջա պես քննութ յան առ նե լ խնդրո ա ռար կան ան դամ նե-րին հա մա տեղ մի ջոց ներ ա ռա ջար կե լու նպա տա կով, ինչ պես նաև խա ղա-ղութ յան խախտ ման կամ ագ րե սիա յի դեպ քում անհ րա ժեշտ զին ված ուժ կի րա ռել մի ջազ գա յին խա ղա ղութ յունն ու անվ տան գութ յու նը պահ պա նե-լու կամ վե րա կանգ նե լու նպա տա կով:

Նս տա շր ջան նե րը

Ընդ հա նուր վե հա ժո ղով ի հեր թա կան նս տա շր ջա նը սկս վում է ա մեն տար վա սեպ տեմ բե ր ի եր րորդ շա բաթ վա ե րեք շաբ թի օ ր: Յու րա քան չյուր հեր թա կան նս տա շր ջա նի մեկ նար կից ե րեք ա միս ա ռաջ Ընդ հա նուր վե հա-ժո ղովն ընտ րում է Վե հա ժո ղո վի նոր նա խ ա գա հ, ինչ պես նաև 21 փոխ նա-խ ա գահ և 6 գլ խա վոր կո մի տե նե րի նա խ ա գահ նե րին: Հա վա սար աշ խար-հա գ րա կան բաշ խու մ ա պա հո վե լու նպա տա կով Ընդ հա նուր վե հա ժո ղով ի նա խ ա գա հու թյու նը գոր ծում է պե տու թյուն նե րի հինգ խմ բե րի, այն է` աֆ-րի կյան, ա սի ա կան, արևե լա եվ րո պա կան, լա տի նա մե րի կյան-կա րի բյան և արևմտա եվ րո պա կան ու այլ եր կր նե րի միջև տա րե կան հեր թա գա յութ յան

28

ÐÆØÜ²Î²Ü ö²êîºð زÎ-Æ Ø²êÆÜ

սկզ բուն քով: Բա ցի դրա նից, Վե հա ժո ղո վը կա րող է անց կաց նել հա տուկ նս տա շր ջան ներ Ան վ տան գու թյան խոր հր դի, ան դամ եր կր նե րի մե ծա մաս-նու թյան կամ մեկ ան դա մի խն դ րան քով, ե թե ան դամ նե րի մե ծա մաս նու-թյու նը կողմ է։ Ար տա կարգ հա տուկ նս տա շր ջան նե րը կա րող են հրա վիր-վել 24 ժամ վա ըն թաց քում Ան վ տան գու թյան խոր հր դի պա հան ջով՝ նրա ցան կա ցած 9 ան դամ նե րի ա ռա ջար կով, ան դամ պե տու թյուն նե րի մե ծա-մաս նու թյամբ կամ մեկ պե տու թյան խն դ րան քով, ե թե ան դամ նե րի մե ծա-մաս նու թյու նը կողմ է։ Յու րա քան չյուր հեր թա կան նս տա շր ջա նի սկզ բում Վե հա ժո ղովն անց կաց նում է ընդ հա նուր քն նար կում ներ, ո րոնց հա ճախ մաս նա կ ցում են պե տու թյուն նե րի և կա ռա վա րու թյուն նե րի ղե կա վար ներ. դրանց ըն թաց քում ան դամ պե տու թյուն նե րը ներ կա յաց նում են ի րենց տե-սա կետ նե րն ա ռա վել հրա տապ մի ջ ազ գա յին հար ցե րի վե րա բե րյալ։Միա վոր ված ազ գե րի կազ մա կեր պութ յան տա րե կան աշ խա տանք-

նե րը մե ծա պես կախ ված են Ընդ հա նուր վե հա ժո ղով ի կող մից տրված ման դատ նե րից, այն է` մե ծա մաս նութ յան կամ քից` ար տա հայտ ված Ընդ-հա նուր վե հա ժո ղո վի ըն դու նած բա նաձևե րում և ո րո շում նե րում: Աշ խա-տանք ներն ի րա կա նա ցում են.

Վե հա ժո ղո վի ստեղ ծած կո մի տե նե րը և այլ մար մին ներ, ո րոնց նպա տակն է ու սում նա սի րել ո րո շա կի հար ցեր, ինչ պի սիք են զի-նա թա փու մը, խա ղա ղա պա հութ յու նը, զար գա ցու մը և մար