80

MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

  • Upload
    others

  • View
    3

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita
Page 2: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

iiMum Language NT Portions

Portions of the New Testament in the Mum language of PapuaNew Guinea

Nupela Testamen long tokples Mum long Niuginicopyright © 2017 Pioneer Bible TranslatorsLanguage: MumContributor: Pioneer Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.You may share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format, provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures included with Scriptures and other documents on this site are licensed just for use with thoseScriptures and documents. For other uses, please contact the respective copyright owners.2020-02-25PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 20 Jul 2021 from source files dated 2 Dec 20207921ee34-eb00-5a55-a3a2-0a742ba419e2

Page 3: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Contents

Matyu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

iii

Page 4: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 1:1 1 Matyu 1:3

Kuyu Avi Matyu YɨhimbɨvɨramiKuyu kasiram

Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkitahañɨndu kimaŋgima aŋgwɨmɨkɨ, Jisas pɨrɨ nɨñɨ kɨyɨhi muhɨmɨmuhɨmvana yɨvurahamirɨm ambavarami. Aŋgwɨmɨkɨ kanɨŋandɨhin kimaŋgimañɨMaria Jisasɨŋ kavuhi muhɨmɨmuhɨm vana yɨvurahamirɨm, naŋga Jisasɨŋyɨvutatamahu kɨmuta savayɨ kɨta aŋga yahamɨrata, nuŋandɨ hatiŋ mitataGotɨndu pɨhuyɨ yahumirɨm ambavarami.Aru vana mu Matyu isɨhuramɨrɨman vata andɨmiha, nɨmata. Kuha

Got sirɨtɨmbuta ambami maña Jisas andɨhi kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahamirɨmaŋgwɨmɨkɨ atɨnduyɨ yɨhimbɨvɨramu. Got kru mumɨŋgaŋ sɨmbɨtɨn pata Israelhatiŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata sirɨtɨmbumi. Naŋga aŋgwɨmɨkɨ kanɨŋandɨhinJisasɨrɨm kru kandɨhamanda nɨma vata isɨhuramɨrɨmandɨ. Matyunduaŋgwɨmɨkɨ kanɨñɨ kuyu sambɨ muhɨmɨmuhɨm vana Jisas andɨmirɨmisɨhuramami. Kamata kuha kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavarandu haŋɨnɨŋambavaramu haŋandɨhin kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami. Matyu 1.22-23, 2.4-6, 2.14-15, 2.23, 4.13-16, 8.16-17, 12.15-21, 13.34-35, 21.2-5, 21.16, 26.24, 26.31,26.54, 27.6-10yɨ ŋgamara.Aru vana mu aŋgwɨmɨkɨ Matyuyɨ ambami ha Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨrɨm

ambavarami. Jisasɨndu sɨmbɨrayɨ Got krunavundi sɨhanaŋgandu aru mikuyɨvurahɨrɨmanvata andɨmi. Kamata krunavundi sɨhanaŋganuŋandɨ vana tayamɨŋahandamu vata pirɨ kɨndi.Matyundu aŋgwɨmɨkɨyɨ, kuyu kutaŋguta arɨkita arɨkita mɨnzataya Jisas

ambavarami. Kuyu kimaŋgima ha Matyu 5—7yɨ kɨyɨ. Kandɨhañɨ Jisas apumuyɨ yahuta, krunavundiŋ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨrɨm ambavarami. Arakuyu kuta muha Matyu 10yɨ kɨyɨ. Kuyu kandɨhañɨ, Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasarahaŋɨnɨŋɨrɨm muhɨmɨmuhɨm vana andɨndɨ pɨrɨvɨsa muvumuvu uta nuŋandɨkuyu krunavundiŋ ambavaramu vata ambami.Kuyu kuta muha Matyu 13yɨ, Jisas tɨhi kuyu Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨ

vanarɨm krunavundiŋ isɨhuramata ambavarami. Ara kuyu kuta muha Matyu18yɨ, Jisas krunavundi nuŋandɨ sɨmbɨrasara sɨkwɨ kɨyɨhɨyɨrɨm ambavarami.Kuyu kuta muha Matyu 24—25yɨ, Jisas muhɨmɨmuhɨm vana imbɨhɨvɨ hañɨyɨvurahɨrɨmandɨrɨm ambavarami.Aŋgwɨmɨkɨ kanɨŋandɨhin, kru nuhaya sɨkwɨ yɨhimbɨvɨrami vava kuyu

maŋgɨyɨ. Hara aŋgwɨmɨkɨ nɨ, nɨmata ñɨmbi mɨŋami. Kuyu avi Matyuyɨhimbɨvɨrami. Matyurɨmnɨmata indarɨmitandu. Nu kru gavaman ndamarɨmtɨmbahɨrɨs mɨŋarasɨmi. Kuyu kanɨŋandɨhin Matyu 9.9-13yɨ kɨyɨ.

Jisas pɨrɨ nɨñɨ yahami(Sapta 1.1—4.16)Jisas Krais nɨŋuñɨŋgitakɨñandu ñɨmbi(Luk 3.23-38)

1Nɨŋandɨhin Jisas Krais nɨŋuñɨŋgitakɨñandu kuyu. Jisas nu Devit nɨŋuñɨŋgi.Devit nu Abraham nɨŋuñɨŋgi. 2 Abraham Aisak nɨŋuva. Aisak Jekop nɨŋuva.Juda nɨŋusinava naŋga nɨŋuranava nɨŋuva Jekop. 3 Peres naŋga Sera nɨŋuvaJuda, nurɨŋandɨ nɨŋum Tamar. Peres Hesron nɨŋuva, Hesron Ram nɨŋuva.1:1 Stt 22.18 naŋga, 1 Sto 17.11 1:3 Stt 38.29-30 naŋga, Rut 4.18-22

Page 5: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 1:4 2 Matyu 1:244 Ram Aminadap nɨŋuva, Aminadap Nason nɨŋuva, Nason Salmon nɨŋuva.5 Salmon Boas nɨŋuva, Boas nɨŋum Rahap. Boas Obet nɨŋuva, Obet nɨŋumRut. Obet Jesi nɨŋuva. 6 Jesi, aru miku Devit nɨŋuva. Devit Solomonnɨŋuva. Solomon nɨŋum Batseba, Batseba Uria kindahu. 7 Solomon Rehoboamnɨŋuva, Rehoboam Abiya nɨŋuva, Abiya Asap nɨŋuva. 8Asap Jehosafat nɨŋuva,Jehosafat Jehoram nɨŋuva, Jehoram Usia nɨŋuva. 9 Usia Jotam nɨŋuva, JotamAhas nɨŋuva, Ahas Hesekia nɨŋuva. 10 Hesekia Manase nɨŋuva, ManaseEmon nɨŋuva, Emon Josaia nɨŋuva. 11 Josaia Jehoiakim naŋga nɨŋuranavanɨŋuva. Kandɨhɨrɨvɨ hañɨ Babilon hati pata Israel saŋga kurɨhata, Israel hatiŋmɨŋata uta Babilon tamahu sɨmbɨra tɨkatɨka mɨŋamu. 12 Babilon kɨta sɨmbɨratɨkatɨka mɨŋamu hɨrɨvɨyɨ Jehoiakim Sealtielɨŋ kavumi. Sealtiel Serubabelnɨŋuva. 13Serubabel Abiut nɨŋuva, Abiut Eliakim nɨŋuva, Eliakim Asor nɨŋuva.14 Asor Sadok nɨŋuva, Sadok Akim nɨŋuva, Akim Eliut nɨŋuva. 15 Eliut Eleasarnɨŋuva, Eleasar Matan nɨŋuva, Matan Jekop nɨŋuva. 16 Jekop, Josep nɨŋuva,Maria nɨmuŋa. Maria Jisasɨŋ kavuhi, Jisasɨrɨm Krais vandu.* 17 Jisasɨndukrunzapayɨndu kimaŋgima hama Abraham. Abrahamɨyɨ kɨta 14 krunzapasɨwɨtɨmbɨyɨtɨmbɨyɨ ñɨŋi kavumu patavata Devitɨyɨ. Devitɨyɨ kɨta 14 krunzapasɨwɨtɨmbɨyɨtɨmbɨyɨ ñɨŋi kavumu patavata Jehoiakim kuhɨrata tɨhi, mɨŋataBabilon umu. Babilon uta sɨmbɨra tɨkatɨka mɨŋamu takuk hañɨ kɨta 14krunzapa sɨwɨtɨmbɨyɨtɨmbɨyɨ ñɨŋi kavumu patavata Krais kuhɨrami.

Maria Jisasɨŋ kavumi(Luk 2.1-7)

18 Jisas Krais yahami vana haŋandɨhin nɨmata. Nɨŋum Mariaŋ, Josepɨrɨmmɨŋavɨhumu. Hara kɨhɨrɨ upɨ maŋgarɨhɨmat kɨta tɨhu, Gotɨndu Mavɨñɨŋimavɨndaŋguramahi mavɨnaŋgandɨmi. 19 Nɨmuŋa Josep, nu tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨmɨŋga. Maria naŋga kɨhɨrɨ upɨ maŋgarɨhandu. Harɨm Maria kɨpɨnaŋgandɨhi ŋgata, krunavundindu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ pɨŋguvarɨtɨnda Mariasɨwɨmanzɨwɨmandɨtima vata, aviñam hañɨ kɨta nuŋ mitɨrɨm indarɨmitami.20 Kamatɨrɨman vata indarɨmitata kɨyɨmiyɨ, kɨvɨyɨ karɨhata akwɨsɨhuyɨ Arunɨmandu kutɨkara hamaŋ ŋgahi nuŋ nɨmavami, Josep, Devit nɨŋuñɨŋgi ŋgana,ñɨŋi mavɨ humbambu kɨyɨ haŋandɨhin GotɨnduMavɨñɨŋi mavɨndaŋguramahikɨpɨ naŋgandɨsɨmi. Harɨm Mariaŋ uraurarɨm pɨŋimandu. 21 Nu kru ñɨŋikavɨrɨmandɨ. Nu tɨhi nuŋandɨ krunavundi ñamba vanavana andɨndu haŋɨnɨŋsɨhiŋgata nurɨŋ ŋguramata aŋga mɨŋɨmandɨ. Harɨm nuŋ ñɨmbi ŋguta Jisasvamba amba, vami.*

22-23 Kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara hama ambami, Ŋgamara,navundi muŋambɨ kru naŋga kɨhɨrɨ upɨ maŋgarɨhatara kɨpɨ naŋgandɨta,kru ñɨŋi kavɨrɨmandɨ. Kamati nuŋandɨ ñɨmbi Emanuel vɨrɨmandɨyu, vami.Kanɨmavami kuyu nɨŋandɨhin kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahi. Emanuel ñɨmbikanɨŋandɨhindu kuyu sapa ha nɨmata, Got ara naŋga kɨyɨ. 24 Kamavahi Josepkarɨhata yahamɨrata Aru nɨmandu kutɨkara ambami maña Mariaŋ urami.1:6 2 Sml 12.24 1:7 1 Sto 3.10-16 1:11 2 Kin 24.14-15 naŋga, 1 Sto 3.15 naŋga, 2 Sto 36.10

naŋga, Jer 27.20 1:12 Esr 3.2 * 1:16 Ñɨmbi Krais vava nɨŋandɨhinɨndu kuyu sapaha nɨmata, Kru, Got krunavundi nuŋandɨŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramamivava ñɨmbi. 1:18 Lu 1.27 naŋga, 1.35 1:19 Lo 24.1 1:21 Lu 1.31 naŋga, 2.21 naŋga, Sɨ4.12 naŋga, 13.23 naŋga, 13.38 * 1:21 Hibru kuyuyɨ ñɨmbi Jisas vava nɨŋandɨhinAru nɨma krunavundiŋ aŋga mɨŋamɨŋa vava kuyu maña ŋandi. Ñɨmbi Jisasvava nɨ, Grik kuyuyɨndu. Hibru kuyuyɨ Josua vandu. 1:22-23 Ais 7.14

Page 6: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 1:25 3 Matyu 2:1425Hara Maria naŋga kɨhɨrɨ upɨ maŋgarɨhɨmat kɨyɨhi ututa Maria kru ñɨŋi hakavuhi Josep ñɨmbi ŋguta Jisas, vami.

2Kru indarɨmit avi naŋga haŋɨnɨŋ Jisasɨŋ ŋgɨrɨm payɨmu

1-2 Herot aru miku mɨŋga kɨyɨmi hɨrɨvɨyɨ, Maria Jisasɨŋ pɨrɨvɨsa Judia pɨhuBetlehem kavumi.* Kamatɨhi indarɨmit avi naŋga muvɨra ina yahayahavunduhaŋɨnɨŋ pata Jerusalem yɨvurahata nɨmavamba kitɨhumu, Ñɨŋi kɨhi Judanduaru miku yahami kandɨha pambu kɨyɨ. Nuŋandɨ kinɨkɨ ina yahayahanɨmbu kɨta ŋgata nuŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahɨrɨm parɨŋ, vamu. 3 Kamavahu arumiku Herot kuyu kandɨha indarɨhira nuŋandɨ mavɨ hambu avi mandɨmi.Jerusalemɨndu krunavundi ndahara sɨhanaŋga nurɨŋandɨ mavɨ hambu avimandɨmi. 4 Kamata Herot yahata Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu aru miku haŋɨnɨŋnaŋga Israelɨndu tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ ambahi patatɨhɨruhu nurɨŋ nɨmavamba kitɨhumi, Got krunavundiŋ aŋga mɨŋɨmandɨvata yɨhɨramami kru kandɨhama pɨhu pañɨ nzɨkwɨ yɨvurahɨmandɨ, vami.5 Kamavahi nɨmavamu, Pɨhu Betlehem, pɨrɨvɨsa Judia nduyɨ yɨvurahɨmandɨ.Kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara mɨŋga kuyu nɨmata yɨhimbɨvɨrami.6 Pɨhu Betlehem, krunzapa Judandu pɨrɨvɨsayɨ kɨndana. Krunzapa Judandupɨrɨvɨsayɨ pɨhu aruru muvɨra haŋɨnɨŋ ñɨmbi naŋga. Nandahara ñɨmbi naŋga.Nandɨ kru mumɨŋga aru miku mɨŋga yɨvurahata Gotɨndu krunavundi Israelhatiŋ karatamɨrɨmandɨ vamba yɨhimbɨvɨrami, vamu.

7 Kamavahu Herot kuyu kandɨha indarɨta kru mumɨŋgaŋ aviñam ambahi,uta kru indarɨmit avi ina yahayahavundu haŋɨnɨŋ ambahi payɨmu. Payɨhunurɨŋ nɨmavamba kitɨhumi, Pamata hɨrɨvɨyɨ kinɨkɨ kandɨha yɨvurahahiŋgamara, vami. 8 Kamavata nurɨŋ ambami. Uta ñɨŋi kandɨha avindamatapuhɨramaŋgarata ŋgata, pata yaŋ ambɨtɨra yindahara uta nuŋandɨ ñɨmbitɨhuyahɨtɨn, vami. Kamavata sɨmbɨhi Betlehem umu. 9-10 Aru miku Herotambavarahi indarɨta mɨtuta umu.* Uta kinɨkɨ ina yahayahavu kɨta ŋgamusɨwɨ haŋandɨhin ŋgata kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Kinɨkɨ kandɨha kasiramata uhihinurɨ sɨhɨndɨ umu. Uta tavɨ ñɨŋi kɨyɨmi hañɨ kɨmba hambu kɨyɨmi.11Kamata indɨhuta ñɨŋi ha naŋga nɨŋumMariaŋ ŋgata tandamɨkwɨmɨkwɨnɨtakɨpumɨka nurɨŋandɨ ha pɨrɨyɨ tamahu mɨŋguhi ñɨŋi hamandu ñɨmbitɨhuyahamu. Kamata paŋaŋgara ha mɨŋavɨhɨrɨta muhɨmɨmuhɨm mɨŋatapayɨmu haŋɨnɨŋ, gol, naŋga sambaŋgihɨvɨ maña hɨmkɨrahu kɨnza avi yahandihɨm, naŋga paura uvɨŋgɨnza avi yahandi haŋandɨhin asɨhuramata Jisasɨŋŋgumu. 12 Kamatɨhu Got akwɨsɨhuyɨ nurɨŋ nɨmavami, Uta sɨhinda Herot kɨyɨhañɨ mayɨvurahamara, vami. Kamavahi mu hɨndɨñɨ nurɨŋandɨ pɨhuyɨ aŋgaumu.

Josep tama Isip umu13 Kru indarɨmit avi naŋga haŋɨnɨŋ uhuhu, Aru nɨmandu kutɨkara pata

akwɨsɨhuyɨ Josepɨŋ nɨmavami, Herot ñɨŋi nɨmaŋ puhɨravuhɨraramata ŋgatayɨvutatamɨrɨmanvata andɨtɨhi yahamɨrata ñɨŋi naŋganɨŋumɨŋ tɨmbuta tɨvataIsip umara. Uta kɨta yandɨ kuyurɨm tavɨra, vami. 14 Kutɨkara hama kamavahi1:25 Lu 2.7 naŋga, 2.21 2:1-2 Nam 24.17 * 2:1-2 Aru miku Herot pɨrɨvɨsa Judia naŋgapɨrɨvɨsa muvɨra, Judia arɨñɨ kɨndu haŋɨnɨŋ naŋga karatamarasɨmi. Herot arumiku mɨŋga kɨyɨmi. Hara Herot Romɨndu aru miku mɨŋgandu tɨwɨyɨ kɨyɨmi.Romɨndu arumikurɨmSisar varasɨmu. 2:6 Mai 5.2 naŋga, Jo 7.42 * 2:9-10 Betlehem,Jerusalem arɨñɨŋgɨndi, 8 kilomita taya. 2:11 Sng 72.10 naŋga, Ais 60.6

Page 7: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 2:15 4 Matyu 3:4Josep yahata nɨŋumɨŋ naŋga ñɨŋi hamaŋ tɨmbuta Isip kɨvɨyɨ umu. 15 KamataIsip kɨyɨhuhu Herot kɨmumi. Kandɨ vana nɨŋandɨhinɨrɨm Aru nɨma, krunuŋandɨ kuyu mɨŋata ambavaravara mɨŋgaŋ ambahi, nɨmavami, Yandɨ kruñɨŋi Isip kɨyɨhi ambahin Isip mitata payɨ, vami. Kamataharɨm Aru nɨmaambami vana nɨŋandɨhin kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.

Aru miku Herot ambahi ñɨŋi muvɨra yɨvuhɨmumbɨramu16 Kru indarɨmit avi ina yahayahavundu haŋɨnɨŋ uhuhu, Herot yaŋ

kuyusɨhɨrata mu hɨndɨyɨ umu vata kɨtɨrɨ kɨyɨmi. Kuha Herot kru indarɨmitavi ina yahayahavundu haŋɨnɨŋ kitɨhuhi ambamu, Kinɨkɨ ŋgamarɨŋ haarɨkinzimbi umiha, vamu. Kamataharɨm kru muvɨraŋ sɨmbɨhi pɨhu Betlehemnaŋgapɨhumakamaka arɨñɨarɨñɨ kɨyɨmuyɨ umu. Uta kruñɨŋi taya arɨkinzimbinaŋga mɨŋgata haŋɨnɨŋ yɨvuhɨmumbɨramu. 17-18 Muhɨmɨmuhɨm vanakanɨŋɨnɨŋɨrɨm Got ambahi, kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara Jeremaiaambami, Pɨhu Rama, Resel nɨŋuñɨŋgiñandu ñɨŋisɨmkɨmumbɨramu. Kamatɨhuñɨŋi nɨŋumɨnava haŋɨnɨŋ irɨhɨnzɨhi tamamu. Kamatɨhu krunavundi muŋɨnɨŋpata nurɨŋ mɨŋañɨŋarɨtɨrɨŋ mavɨñam hañɨ kɨyɨmu vata andɨhura kambumaŋindarɨmu, vamba ambami haŋandɨhin, kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.

Josep tama aŋga payɨmu19 Josep Isipɨndu pɨrɨvɨsayɨ kɨyɨhihi, Herot kɨmutatɨhi Aru nɨmandu

kutɨkara hama Josepɨŋ akwɨsɨhuyɨ yɨvurahami. 20 Kamata Josepɨŋ nɨmavami,Ñɨŋi nɨmaŋ yɨvutatamɨndaŋ vata andɨsɨmu haŋɨnɨŋ kɨmusɨmu. Harɨm ya-hamɨrata ñɨŋi ha naŋga nɨŋumɨŋ tɨmbuta pɨrɨvɨsa Israel aŋga umara, vami.21 Kamavahi Josep yahata ñɨŋi ha naŋga nɨŋumɨŋ urata pɨrɨvɨsa Israelɨrɨmaŋga umu. 22Hara, Arkelaus nɨŋuva Herotɨndu upɨ mɨŋata pɨrɨvɨsa Judianduaru miku mɨŋga kɨyɨ vahu Josep indarɨta kandɨhambu uhuhurɨm pɨŋitumi.*Hara Aru nɨma akwɨsɨhuyɨ Josepɨŋ nandɨ indarɨmit ha kandɨ vamba am-bami. Kamavahi yahata pɨrɨvɨsa Galili umu. 23 Uta pɨhu Nasaret mɨnzɨmu.Harɨm kuha kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋ ambamu, Krunɨma pɨhu Nasaretɨndu mɨŋga vamba ambɨrɨmandɨyu, vamu haŋandɨhin,kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.

3Jon krunavundiŋ kukuyɨ mɨŋaŋgɨrundi hama kuyu ŋgumi(Mak 1.2-8 naŋga, Luk 3.1-18 naŋga, Jon 1.19-28)

1 Kandɨhɨvɨ hañɨ Jon kukuyɨ mɨŋaŋgɨruhɨru hama pɨrɨvɨsa Judia,kru manɨman upɨvu umi. Uta krunavundiŋ nɨmavamba kuyu ŋgumi,2 Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha arɨñɨndɨ. Harɨm ñamba vanavana ha mitatamavɨŋgimɨrumara, vami. 3 Got ambahi kru Gotɨndu kuyu mɨŋata am-bavaravara Aisaia Jonɨrɨm nɨmavami, Kru manɨman upɨvu kru mumɨŋgakuyu kɨmbañɨ nɨmavɨrɨmandɨ, Aru nɨmarɨm kwɨmbɨ sɨwɨtamata, kwɨmbɨsikisukɨsɨrambɨ haŋɨnɨŋ mɨŋasɨrɨvamara, vamba ambɨrɨmandɨ, vami. 4 Jonɨndumɨkwɨrɨ ha, kamelmɨrɨkwɨyɨ sɨvirɨmu. Kandɨhaŋandɨhin tamata aŋgɨ simbɨyɨ2:15 Hos 11.1 2:17-18 Stt 35.19 naŋga, Jer 31.15 2:20 Kis 4.19 2:22 Ais 11.1 naŋga, 53.2

naŋga, Mk 1.24 naŋga, Lu 2.39 naŋga, Jo 1.45 * 2:22 Aru miku Herot kɨmutatɨhi, Rom hatinuŋandɨ pɨrɨvɨsa haŋɨnɨŋ nuŋandɨ ñɨŋisɨmɨŋ tɨŋgɨrumu. Kamatɨhu Arkelauspɨrɨvɨsa Samaria naŋga Judiandu aru miku yɨvurahami. Kamata aru miku 10simbi kɨyɨmi. 3:1 Mk 1.4 naŋga, 1.15 naŋga, Lu 3.2-3 naŋga, Jo 1.28 3:2 Mt 4.17 naŋga, Mk1.15 3:3 Ais 40.3 naŋga, Mk 1.3 naŋga, Lu 1.76 naŋga, Jo 1.23 3:4 1 Sml 14.25-26 naŋga, Sek 13.4naŋga, Mk 1.6

Page 8: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 3:5 5 Matyu 3:17

yɨvumɨŋgundi. Aŋgɨ kandɨhaŋandɨhin memendu pɨsayɨ musa mɨŋamu.Jon kandɨhama ñaña sɨkwɨ mañandi. Kapɨrɨmbatɨvat naŋga mɨmɨ mɨkwɨtaya ñandi.* 5 Kandɨhɨrɨvɨ haŋu Jerusalem hati, Judia hati naŋga pɨrɨvɨsakuku Jordan arɨñɨ kɨrasɨmu haŋɨnɨŋ Jon kɨrasɨmiyɨ parasɨmu. 6 Kamatɨndɨñamba vanavana andɨndu haŋɨnɨŋ ambavarahuhu nurɨŋ Jon, Jordan kukuyɨmɨŋaŋgɨrundi. 7 Kamatɨhihi Farisi naŋga Sadyusi muvɨra, utɨrɨŋ arɨŋ kukuyɨmɨŋaŋgɨrum vata payɨmu. Kamatɨhu nurɨŋ ŋgata nɨmavami, Tau ñambanduñɨŋi narɨ. Narɨŋ nin ambahi Got narɨŋɨrɨm kɨtɨrɨ kɨta ñamba hɨvɨ ŋgurɨmandɨnɨŋandɨhinɨrɨm tarahɨrɨmɨndaŋ vata andɨra. 8 Narɨ mavɨŋgimɨrurɨŋ nzɨkwɨvataŋgata, muhɨmɨmuhɨm vana andɨtɨra kru muŋɨnɨŋ ŋgamu. Kamataambɨrɨmandɨyu, Nurɨ mavɨŋgimɨruyu, vamba ambɨrɨmandɨyu. 9 Narɨŋandɨindarɨmitɨyɨ, Abraham arɨŋandɨ añɨŋgitak vambamaŋindarɨramamara. Narɨŋyinda ambin, Got ambɨti tɨmba muŋgɨmuŋgɨ nɨŋɨnɨŋ narɨŋandɨ upɨ mɨŋataAbraham nɨŋuñɨŋgiña yɨvurahahu. 10 Kahɨri ha ahu tahɨratahɨrarɨm kɨmɨtakɨyɨ. Harɨm ahu sɨhanaŋga kandɨ mandamandu haŋɨnɨŋ tahɨrandahɨraahumirayɨ kavarɨmandɨyu. 11 Yi narɨŋ mavɨŋgimɨrumaraŋa vata kukuyɨmɨŋaŋgɨrundin. Hara kru sɨhɨndɨvu payɨmandɨ hama narɨŋ GotɨnduMavɨñɨŋiyɨ naŋga ahumirayɨ mɨŋaŋgɨrumandɨ. Nuŋandɨ tɨkatɨka ha arusɨkwɨ, yandɨ tɨkatɨka taratɨvɨrandi. Yi avi mɨŋganzɨkwɨ ma, harɨm nuŋandɨtandambɨsa ha maŋgavuhin. 12 Nu wit taratara tɨmba ha mɨŋata payɨmandɨ.Kamata wit ha tarandara tɨhuyahɨtiti pipɨrɨmbipɨrɨ ha muvu mɨŋgaramɨti avihaŋɨnɨŋ muvu mɨŋgaramɨti mɨŋata nuŋandɨ huyɨmandavɨyɨ tamɨmandɨyu.Kamata ñambañamba haŋɨnɨŋ ahutuvarandiyɨ kɨrɨrɨmandɨ, vami.

Jon Jisasɨŋ kukuyɨ mɨŋaŋgɨrumi(Mak 1.9-11 naŋga, Luk 3.21-22)

13 Kandɨtɨwɨmi hañɨ Jisas pɨrɨvɨsa Galili mitata, Jon yaŋ kukuyɨmɨŋaŋgɨrumandɨ vata kuku Jordan umi. 14 Hara Jon nuŋ karirahɨrɨmanvata nɨmavami, Na yaŋ kukuyɨ mɨŋaŋgɨrunanda avindɨhi. Mumɨndɨhikɨmbɨnzɨnzɨ yi kɨnɨ nɨñɨ pana, vami. 15Kamavahira Jisas kɨmbɨ nuŋ ambami,Kɨndam, tɨhu yi ambin mañandaya andɨ. Nanaŋga kanɨmata vana andɨtanda,Got avi vana sɨhanaŋga andɨmara vata pirɨ kɨndi haŋɨnɨŋ andɨmɨndaŋ, vami.Kamavahi Jon, Jisas ambami maña andɨmi. 16 Kamavahi Jon, Jisasɨŋ kukuyɨmɨŋaŋgɨruta mɨtuhi yahami. Kamatɨhi ihunzɨhɨ haŋɨnɨŋ taruvɨhɨrɨhi, Jisastɨhɨrata yahuta Gotɨndu Mavɨñɨŋi haŋandɨhin ŋgahi kava umari maña nukɨyɨmiyɨ mɨŋgami. 17 Kamatɨhi Gotɨndu pɨhu nɨmbu kuyu samur muŋandinɨmavami, Ñɨŋi nɨŋandɨhin yandɨ mavɨndamandin mɨŋga. Yandɨ mavɨnɨmbunuŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨ, vami.

* 3:4 Kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavaravara hama Elaija mɨkwɨrɨ tamandama,ñaña ñarasɨmi. Jon ndahara mɨkwɨrɨ sɨwɨmaña tamandama ñaña sɨwɨmañañarasɨmi. Kuyu kanɨŋandɨhin 2 King 1.8 naŋga,Malakai 4.5 naŋga,Matyu 11.14naŋga, 17.10-13yɨ ŋgamara. 3:7 Mt 12.34 naŋga, 23.33 naŋga, Lu 3.7 naŋga, Ro 5.9 naŋga,1 Te 1.10 3:9 Jo 8.33 naŋga, Sɨ 13.26 naŋga, Ro 2.28-29 naŋga, 4.1 naŋga, 4.11-12naŋga, 4.16 3:10 Mt 7.19 naŋga, Lu 13.6-9 naŋga, Jo 15.6 3:11 Ais 4.4 naŋga, Mal 3.2 naŋga,Jo 1.26-27 naŋga, 1.33 naŋga, Sɨ 1.5 naŋga, 2.3-4 naŋga, 1 Ko 12.13 3:12 Mal 3.3 naŋga,4.1 naŋga, Mt 13.30 3:16 Ais 11.2 naŋga, Mk 1.10 naŋga, Lu 3.22 naŋga, Jo 1.32-33 3:17 Stt 22.2naŋga, Sng 2.7 naŋga, Ais 42.1 naŋga, Mt 12.18 naŋga, 17.5 naŋga, Mk 1.11 naŋga, Lu 9.35 naŋga, Jo 12.28naŋga, 2 Pi 1.17

Page 9: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 4:1 6 Matyu 4:14-164

Satan Jisasɨŋ mɨŋamɨŋgɨrɨman vata andɨmi(Mak 1.12-13 naŋga, Luk 4.1-13)

1 Kandɨtɨwɨmi hañɨ Gotɨndu Mavɨñɨŋi Jisasɨŋ, pɨrɨvɨsa kru manɨmanupɨvu nuŋ Satan mɨŋamɨŋgɨrɨmandɨ vata tɨmbuta umi. 2 Kamatɨhi Jisas 40hɨvɨ itɨhañata inayɨ kɨvɨyɨ mañɨmat avɨharɨm kɨyɨmi. 3 Kamatɨhi Satanpata Jisasɨrɨm nɨmavami, Kandɨ na Gotɨndu Ñɨŋitiŋgata tɨmba muŋgɨmuŋgɨnɨŋɨnɨŋ ambɨna mavatɨmba yɨvurahamu, vami. 4 Kamavahira Jisas nuŋnɨmavami, Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu nɨmata kɨyɨ, krunavundi ñañayɨ tayamaŋgɨndu. Hara Gotɨndu kuyu mɨŋata mavɨñɨ tamata mɨŋa tɨkatɨkatɨhanahanda sɨha kɨyɨhana, vami. 5 Kamavahi Satan Jisasɨŋ tɨmbuta Gotɨndupɨhu aru Jerusalem uta, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ hañɨndu upɨyɨndu tapakɨmbandɨkatɨkayɨ tamami. 6 Kamata Satan yahata Jisasɨŋ nɨmavami, Gotɨnduaŋgwɨmɨkɨyɨ ambami, Got nuŋandɨ kutɨkara haŋɨnɨŋ sɨmbɨti pata kuman-damata naŋ mɨŋahandata kavuta urɨmandɨyu. Kamatu tɨmba muyɨputakndahara nandɨ tanda ha mandarahandɨrɨmandɨ, vamba ambami. Harɨm naGotɨndu Ñɨŋitiŋgata, kumbɨtɨhuta mɨŋgu, vami. 7 Kamavahi Jisas nɨmavami,HaraGotɨnduaŋgwɨmɨkɨyɨ kuyunɨmatandahara kɨyɨ. Got nandɨ Arunɨmandutɨkatɨkarɨmmamɨŋamɨŋga, vami. 8 Jisas kamavahi, sɨhinda Satan nuŋ tɨmbutaapu kɨmbandɨkatɨkayɨ yahumi. Kamata nuŋ pɨrɨ nɨñɨndu pɨrɨvɨsa sɨhanaŋgatɨkatɨka haŋɨnɨŋ, naŋga nurɨŋandɨ muhɨmɨmuhɨm avivi kɨyɨmi haŋɨnɨŋisɨhuramami. 9Kamata Jisasɨŋnɨmavami, Tandamɨkwɨmɨkwɨnɨta yandɨ ñɨmbitɨhuyaha. Kamatɨna naŋ muhɨmɨmuhɨm kanɨŋɨnɨŋ ŋgurɨman, vami. 10 Satankamavahi Jisas nuŋ nɨmavami, Satan, mikitamata uhu. Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨnɨmavami, Got nandɨ Aru nɨmandu tɨwɨyɨ taya kɨñɨ. Kamata nuŋandɨ ñɨmbitɨhuyahata, nuŋandɨ sɨmbɨra taya mɨŋa, vami. 11 Jisas kamavahi Satan mitatauhihi Gotɨndu kutɨkara haŋɨnɨŋ pata nuŋ ŋguramamu.

Jisas nuŋandɨ kimaŋgima sɨmbɨra Galili mɨŋami(Mak 1.14-15 naŋga, Luk 4.14-15)

12 Jisas, Jonɨŋ mɨŋata kru ñamba vana andɨhu tamandu upɨyɨ tamasɨyuvahu, kuyuhɨnzɨ indarɨta pɨrɨvɨsa Galili umi. 13 Kamata pɨhu Nasaretmitata pɨhu Kaperneam umi. Pɨhu Kaperneam kandɨha indu Galilindutɨvɨyɨ kɨyɨmi. Krunzapa Sebulun naŋga krunzapa Naptalindu pɨrɨvɨsayɨkɨyɨmi.* 14-16 Kuha Got ambahi kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravaraAisaia ambami, Krunzapa Sebulunɨndu pɨrɨvɨsa naŋga krunzapa Naptalindupɨrɨvɨsa kandɨha kwɨmbɨvat aru añakɨŋgukuyɨrɨm uhuhu tɨvɨyɨ kɨndi.Pɨrɨvɨsa kandɨha kuku Jordan timukari pɨrɨvɨsa Galili kɨndi. Pɨrɨvɨsa Galilikandɨhañɨ krunavundi sambɨ muvundumuvundu ŋɨnɨŋ kɨndu. Krunavundikɨvɨmɨŋgwɨyɨ kuyu haŋɨnɨŋ sɨña ŋgayu. Naŋga krunavundi kɨmuhɨmurɨmpɨŋituta kɨvɨmɨŋgwɨyɨ kuyu haŋɨnɨŋ, nurɨŋɨrɨm sɨña yɨvurahi, vamba Aisaiaambami. Jisas uta kandɨhambu kɨndaŋgɨnda kuyu ŋguhi, Aisaia ambami kuyuha kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.4:1 Mk 1.12-13 naŋga, Lu 4.1-13 naŋga, Hi 2.18 naŋga, 4.15 4:2 Kis 34.28 naŋga, 1 Kin 19.8 4:3

Jo 6.30-31 4:4 Lo 8.3 4:6 Sng 91.11-12 naŋga, Jo 7.3-4 4:7 Lo 6.16 4:10 Lo 6.13 naŋga,10.20 naŋga, Jos 24.14 4:11 Hi 1.6 naŋga, 1.14 4:12 Mt 14.3 naŋga, Mk 1.14 naŋga, 6.17 naŋga, Lu3.19-20 naŋga, Jo 4.43 4:13 Jo 2.12 * 4:13 Kuha Israel hatindu krunzapa arɨkita, krunzapaSebulun naŋga krunzapa Naptali, indu Galili arɨñɨ mɨnzɨmu. Hara Jisas kɨyɨmihɨrɨvɨyɨ nurɨŋandɨ pɨrɨvɨsa haŋandɨhin pɨrɨvɨsa Galili kɨyɨmi. 4:14-16 Ais9.1-2 naŋga, 42.7 naŋga, Lu 2.32

Page 10: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 4:17 7 Matyu 5:1Jisas kuyu avi ambavarata kandi mɨŋavindamami

(Sapta 4.17—9.34)

Jisas asa mɨŋandu ŋɨnɨŋ arɨkita arɨkita vatɨŋ uraramami(Mak 1.16-20 naŋga, Luk 5.1-11)

17 Kandɨhɨrɨvɨ haŋu nda kɨta Jisas kimaŋgima sɨmbɨra mɨŋata krunavundiŋnɨmavamba ambavarami, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha arɨñɨ payɨ. Harɨmñambavanavana andɨndara haŋɨnɨŋ mitata mavɨŋgimɨrumara, vami. 18 Jisas induGalili tɨvɨñɨndɨvɨñɨ ndaya umi. Uta kru nɨŋusi nɨŋuraŋ ŋgahi nurɨŋandɨkamahayɨ ha indu hañɨ kavarata kɨyɨmu. Nɨŋusi Saimon, mu ñɨmbi hambuPita, nɨŋura Andru. Arɨkimbat asa sɨmbɨra tɨmbahɨrɨsɨrɨm mɨŋandu ŋɨnɨŋ.19Kamata arɨkimbatɨrɨm Jisas uraramata nɨmavami, Avayɨmara, pata yi naŋgakɨndɨtɨra asamɨŋandaramañanarɨŋkrunavundiŋmɨŋamɨŋarɨmambaramɨtɨnŋgamara, vami. 20 Kamavahi arɨkimbat sarɨwayɨŋandi nurɨŋandɨ kamahayɨhaŋɨnɨŋ mitata Jisas naŋga umu. 21 Kamata Jisas uhandata, nɨŋusi nɨŋura,Sebedindu ñɨŋisɨm, Jems naŋga Jonɨŋ ŋgami. Nurɨŋandɨ kamahayɨ haŋɨnɨŋkundɨrahu sɨvirɨta kupik hɨmba hañɨ, nɨŋuva Sebedi nin kɨyɨmu. KamatɨhuhuJisas pata arɨkimbatɨŋ uraramami. 22 Kamatɨhi sɨkwɨ nda nurɨŋandɨ kupik hanaŋga nɨŋuvaŋ mitata arɨkimbat Jisas naŋga umu.

Jisas kuyu ambavarata kandi mɨŋavindamami(Luk 6.17-19)

23 Jisas pɨrɨvɨsa Galilindu muvumuvu kɨndami. Kamatɨndɨ nurɨŋandɨGot naŋga kuyundavaravara tavɨyɨ indɨhundɨhu krunavundiŋ ambaramandi.Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨndu kuyu avivi ambavarambara, muhɨmɨmuhɨmkandinaŋga muhɨmɨmuhɨm andɨhi krunavundindu kwɨrandɨ ñambatɨmi haŋɨnɨŋmɨŋavindamami. 24 Kamatɨhi nuŋambirɨm pɨrɨvɨsa Siriandu sɨhanaŋga am-bavarata mɨtumu. Kamataharɨm krunavundi kru sɨhanaŋga muhɨmɨmuhɨmkandi nurɨŋ pɨsiŋgarahi kañɨnda aru kavumu haŋɨnɨŋ, sundɨ ñambanaŋga haŋɨnɨŋ, kru kandi andɨhi mɨŋgata yɨvuta nanaŋgarahu kuma tandatɨkatɨkatɨndi haŋɨnɨŋ, naŋga punzɨ kɨmuhɨmu haŋɨnɨŋ Jisas kɨyɨmiyɨ tɨmbutapayɨmu. Kamatɨhu sundɨ ñamba haŋɨnɨŋ pɨŋguvarambara, kandi naŋgahaŋɨnɨŋ mɨŋavindamami. 25 Kamatɨhi krunavundi sambɨ pɨrɨvɨsa Galili hati,pɨrɨvɨsa Dekapolis hati, pɨhu Jerusalem hati, pɨrɨvɨsa Judia hati, naŋga pɨrɨvɨsakuku Jordan timukari hati ndahara nu naŋga kɨndandu.

5Jisas apuyɨ kɨta kuyu ŋgumi

1 Jisas ŋgahi krunavundi sambɨ payɨhu, apuvu yahumi. Kamata mɨnzɨhi,nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ nu kɨyɨmiyɨ payɨmu.*

Jisas krunavundiŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨtɨ vanarɨm ambami(Luk 6.20-23)

4:17 Mt 3.2 naŋga, 10.7 naŋga, Mk 1.14-15 4:19 Mt 13.47 naŋga, Lu 5.1-11 4:20 Mt 19.27 naŋga,Mk 10.28 naŋga, Lu 18.28 4:23 Mt 9.35 naŋga, Mk 1.39 naŋga, Lu 4.15 naŋga, 4.44 naŋga, Sɨ 10.384:24 Mk 6.55 4:25 Mk 3.7-8 * 5:1 Juda hatindu vanayɨ, kru mirɨmba naŋga hamakrunavundiŋ ambaramɨrɨmmɨnɨzɨta kuyu ŋgundi. Matyu 13.2, 24.3 naŋga Luk4.20yɨ ndahara ŋgamara.

Page 11: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 5:2 8 Matyu 5:162 Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ ambaramata ambami,* 3 Krunavundindu

mavɨñɨŋi tɨkatɨka mandɨhi Gotɨŋ ndaya tɨhɨraramandu haŋɨnɨŋkɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmandɨyu. 4Krunavundi irɨhɨŋgukuyɨkuyu haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨŋ Got mɨŋañɨŋarɨti mavɨñamɨñɨkɨyɨmandɨyu. 5 Krunavundi nurɨŋandɨ ñɨmbi taŋguhu mɨŋgundi haŋɨnɨŋkɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨŋ Got pɨrɨvɨsa nɨŋandɨhin sɨhanaŋga ŋgurɨmandɨ.6 Krunavundi avɨhatɨhi naŋga kukumɨtandɨhi andɨndu maña avi vanaandɨtɨrɨm pirɨtamandu haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨŋ Got ŋguramɨtiavi vana taya andɨrɨmandɨyu. 7 Krunavundi muŋɨnɨŋ ŋgata sɨhisɨhitɨtaŋguramandu haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨŋ ndahara Got sɨhisɨhitɨtaŋguramɨrɨmandɨ. 8 Krunavundi Gotɨndu avi vanarɨmɨndaya indarɨmitanduhaŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨ Gotɨŋ ŋgɨmandɨyu. 9Krunavundi kuyumɨŋgutakurɨhahu, timu mɨŋa tamu mɨŋata mɨŋasɨrɨvandu haŋɨnɨŋ kɨnzɨhɨnzɨtɨmu.Kandɨhaŋɨnɨŋɨrɨm Got yandɨ ñɨŋisɨm, vɨrɨmandɨ. 10 Krunavundi avi vanaandɨtu, muŋɨnɨŋ nurɨŋ kañɨnda ŋgutu kɨnzɨhɨnzɨtɨmu. Nurɨ Gotɨndutɨwɨyɨ kɨyɨmandɨyu. 11 Kamata narɨŋ ŋgɨtu yandɨ ñiŋgiñɨ kɨtɨra, narɨŋkuyu ñamba ŋguta, narɨŋ ñamba taŋguta kuyusɨhɨrɨŋguyu ihɨvarɨtu ndaharakɨnzɨhɨnzɨtɨmara. 12Kandɨhamatamusa andɨtu ndahara aru kɨnzɨhɨnzɨtɨmara.MuhɨmɨmuhɨmavihɨmɨŋgɨmnarɨŋambirɨmGotɨndupɨhuyɨ kɨyɨ. KruGotɨndukuyu mɨŋata ambavaravara Gotɨndu haŋɨnɨŋ kasiramata umu haŋɨnɨŋɨrɨmndahara sɨhwɨmaña musa nda andɨmu, vami.

Narɨ añak naŋga sɨña maña(Mak 9.50 naŋga, Luk 14.34-35)

13 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ pɨrɨ nɨñɨndu añak maña, hara añakkandɨha sɨnza yɨwarɨti pamatɨrɨŋ sɨhinda sɨnzandɨrɨmandɨ. Kandɨhamataañak haŋandɨhinɨndu sɨmbɨra maŋgɨndi. Harɨm kru taŋgusiŋgɨtitaŋguyɨwɨyɨwɨtɨhu. 14 Sɨwɨmañanzihɨ narɨ pɨrɨ nɨñɨndu sɨña maña. Harɨmnɨmata nɨmbu indarɨmara, pɨhu aru muŋandɨhin apuhɨtɨyɨ kɨndi haŋandɨhinmanzipɨruhi. 15Naŋga umbimbuŋgɨ sɨmuvɨramata sɨŋgɨyɨ mandarɨŋguñahu.Sɨkwɨtaya pina hɨmbañɨ tamahu sɨñandɨhi sɨhanaŋga kru tavɨ humbañɨkɨndu haŋɨnɨŋ sɨñayɨ kɨndu. 16Kamataharɨm sɨña maña kɨta, krunavundindutamɨŋgañɨ avi vana andɨmara. Kamatɨra avi vanavana andɨrɨmandɨra haŋɨnɨŋŋgɨmandɨyu. Kamata narɨŋandɨ nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hamandu ñɨmbitɨhuyahɨrɨmandɨyu, vami.

Gotɨndu tɨkatɨka kuyurɨm Jisas ambavarami* 5:2 Matyu 4.23-25yɨ naŋga, 9.35yɨ Jisas arɨkinzɨmbɨramɨŋami. Krunavundiŋ am-baramarama sɨmbɨra, naŋga muha muhɨmɨmuhɨm kandi mɨŋavindamatamasɨmbɨra. Matyu 5yɨ kɨta uta 7yɨ Jisas kuyu sambɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨrɨmkrunavundiŋ ambavarami. Matyu 8yɨ kɨta uta 9yɨ krunavundi kandi naŋgahaŋɨnɨŋ Jisas mɨŋavindamami. Matyundu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu kutaŋgutakumanzɨpi timu tɨŋgɨruramata ambavarami hañɨndu muhanda nɨ. Kuyu kutakimaŋgima haMatyu 5yɨ kɨta uta 7yɨ kɨyɨ. Jisas kuyu kanɨŋandɨhin apuyɨ kɨtaambavarami. 5:3 Sng 51.17 naŋga, Ais 57.15 naŋga, Lu 6.20 5:4 Ais 61.2 naŋga, Lu 6.21naŋga, Sk 7.17 5:5 Sng 37.11 naŋga, Ais 29.19 5:6 Ais 55.1-2 naŋga, 65.13 5:7 Je 2.13 5:8Sng 15.2 naŋga, 24.3-4 naŋga, 51.10 naŋga, 73.1 naŋga, 1 Ko 13.12 naŋga, Hi 12.14 naŋga, 1 Jo 3.2-3 5:9Mt 5.45 naŋga, Lu 6.35 naŋga, Ro 14.19 5:10 2 Ko 4.17 naŋga, 2 Ti 2.12 naŋga, Hi 12.4 naŋga, 1 Pi 3.145:11 Lu 6.22 naŋga, Je 1.2 naŋga, 1 Pi 4.14 5:12 2 Sto 36.16 naŋga, Lu 6.23 naŋga, Sɨ 5.41 naŋga,7.52 naŋga, 1 Te 2.15 naŋga, Hi 11.32-38 naŋga, Je 5.10 naŋga, 1 Pi 4.13 5:13Mk 9.50 naŋga, Lu 14.34-35 5:14 Snd 4.18 naŋga, Jo 8.12 naŋga, 9.5 naŋga, Fl 2.15 5:15 Mk 4.21naŋga, Lu 8.16 naŋga, 11.33 5:16 Jo 15.8 naŋga, 1 Ko 14.25 naŋga, Ef 5.8-9 naŋga, 1 Pi 2.12

Page 12: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 5:17 9 Matyu 5:2617 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ yambirɨm tɨkatɨka kuyu naŋga kru Gotɨndu

kuyu mɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋɨndu kuyu mɨŋasiŋgunziŋgundɨrɨmpayɨmi vamba maŋindarɨmitamara. Yi nurɨŋandɨ kuyu ha andɨtɨnkandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvuraham vata payɨmin. 18 Yi narɨŋ kandɨ ambin,ihumbɨsa naŋga pɨrɨvɨsa nɨ siŋgundɨrɨmandɨ. Hara kuyu musɨmbɨrɨ Gotɨndutɨkatɨka kuyuyɨ kɨndi ndahara manziŋgundɨrɨmandɨ. Yɨhi suksɨrambɨnaŋga munzɨ suksɨmbɨrɨ, Gotɨndu tɨkatɨka kuyuyɨ yɨhimbɨvɨramu haŋɨnɨŋndahara sɨhanaŋga kɨyɨmandɨyu. Kɨtuhɨtu taya ihumbɨsa naŋga pɨrɨvɨsasiŋgundɨrɨmandɨ hɨvɨ ha yɨvurahɨmandɨ. Gotɨndu tɨkatɨka kuyu kanɨmatataya kɨtihɨti muhɨmɨmuhɨm yɨvurahata mɨtɨrɨmandɨ. 19 Kru mumɨŋgaGotɨndu tɨkatɨka kuyu mu sɨmbɨrɨrɨm nda tamahubɨrata, muŋɨnɨŋɨrɨm yiandɨn maña andɨmara vɨti andɨrɨmandɨyu. Kandɨhamata hama Gotɨndutɨwɨyɨ kɨyɨmandɨ. Hara ñɨmbi manɨman mɨŋga kɨyɨmandɨ. Kru mumɨŋgaGotɨndu tɨkatɨka kuyu mu sɨmbɨrɨrɨm nda indarɨmitata andɨrɨmandɨ. Kamatayi andɨn maña andɨmara vata ambaramɨti muŋɨnɨŋ andɨrɨmandɨyu. Krukandɨhamata hama Gotɨndu tɨwɨyɨ ñɨmbi aru naŋga mɨŋga kɨyɨmandɨ. 20 Yinarɨŋ ambin, Gotɨndu tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ naŋga,Farisi Got pirɨtamandi vana andɨndu. Narɨndahara Got pirɨtamandi vanaandɨmara. Kamatɨra narɨŋandɨ vana ha, Gotɨndu tɨkatɨka kuyundu mirɨmbanaŋga haŋɨnɨŋ naŋga, Farisindu vana haŋɨnɨŋ taratɨvɨram. Kandɨhamata vanamaŋandɨrɨmandɨra ha, Gotɨndu tɨwɨyɨ maŋgɨyɨmandɨra, vami.

Jisas ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru vanarɨm ambami(Luk 12.57-59)

21 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ŋgandara. Got Mosesɨŋ ambahi, narɨŋandɨnañɨŋgitakɨñaŋ ambami. Krunavundiŋ mayɨvutatamamara. Krunavundiŋyɨvutatamɨrɨmandɨ hama ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru hamandu tamɨŋgañɨ taŋgu-ramɨrɨmandɨ, vamba ambami. 22 Hara yi narɨŋ nɨmavin, kru mumɨŋganɨŋusi vahamana nɨŋura naŋga kuyumɨŋgurɨmandɨ hama, ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨruhamandu tamɨŋgañɨ taŋguramɨrɨmandɨ. Ara kru mumɨŋga nɨŋusi vahamana nɨŋuraŋ mɨkatihɨrɨmandɨ hama, kru Juda hatindu kuyu mɨŋasɨrɨvanduhaŋɨnɨŋɨndu tamɨŋgañɨ taŋguramɨrɨmandɨ. Sɨwɨmaña ndaya kru mumɨŋgayahata krumumɨŋgarɨmna kwɨnɨkwɨnɨ mɨŋga vɨrɨmandɨ hama ahutuvarandihelɨyɨ urɨmandɨ. 23-24 Na Gotɨŋ kɨrañɨŋgurɨm, kɨrañɨŋguhu pinayɨrɨm uta,indarɨmitɨna nasi vaha mana nara naŋga vaha nandɨ pɨmɨ vana kɨtiŋgata,kɨrañɨŋguhu hɨm ha kɨrañɨŋguhu pina arɨhañɨ tama. Kamata aŋga patapɨmɨ ha mɨŋasɨrɨvɨna avindɨti, uta Gotɨŋ kɨrañɨŋgu. 25 Sɨhwɨmaña nda, krumumɨŋga naŋ ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru hamandu kuma hɨmbañɨ tamɨrɨm tɨmbutaurɨmandɨ. Kamati kwɨmbɨyɨ uhuhu nu naŋga kuyu mɨŋasɨrɨva. Kamatamandɨmana ha, naŋ kru kandɨhama kru ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru hamandu kumahɨmbañɨ tamɨrɨmandɨ. Kamati naŋ kandɨhama ahutambundu kuma hɨmbañɨtamɨrɨmandɨ. Kamati naŋ ahutambu kru ñamba vana andɨhu tamandu upɨyɨtamɨrɨmandɨ. 26 Yi naŋ kandɨ ambin, kru ñamba vana andɨhu tamanduupɨ hañɨ kɨñɨŋgɨñɨ tɨmbahɨrɨs ambɨrɨmandɨyu mañamaña mut mamɨŋata,tapɨrañɨ mambindɨhɨrɨmana, vami.

Jisas kru naŋga navundi mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ vanarɨm ambami5:17 Ro 3.31 naŋga, 10.4 naŋga, Ga 3.24 5:18 Lu 16.17 naŋga, 21.33 5:19 Je 2.10 5:20 Ro

9.31 naŋga, 10.3 5:21 Kis 20.13 naŋga, 21.12 naŋga, Wkp 24.17 naŋga, Lo 5.17 5:22 Je 1.19 naŋga,1 Jo 3.15 5:23-24 Mt 8.4 naŋga, 18.15-20 naŋga, 23.19 naŋga, Mk 11.25 naŋga, 1 Ti 2.8 naŋga, 1 Pi 3.85:25 Mt 6.14-15 naŋga, 18.34-35

Page 13: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 5:27 10 Matyu 5:3727 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ŋgandara. Got Mosesɨŋ ambahi,

narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñaŋ ambami, Kru navundi naŋga narɨnavundi mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨmara. Navundi kru naŋga narɨ krumɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨmara, vamba ambami. 28 Hara yi narɨŋ nɨmavɨrɨman,kru mumɨŋga navundi muŋambɨŋ ŋgata nɨŋambirɨm ñamba hɨnzɨhi indarɨtamavɨndamandi hama, navundi mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ vana andɨndi. 29 Nandɨtamɨŋga kuma kandɨ samba hambundu pɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨramɨti ñamba vanaandɨtaŋgata, ivɨta kavara. Kamata tamɨŋgaŋgɨrɨsɨ tamu naŋgandaya kɨñɨ.Kamata ñamba vana maŋandɨrɨmana. Kamatɨna nandɨ kwɨrandɨmbat hasɨhanaŋga Got ahutuvarandi helɨyɨ maŋgavarɨmandɨ. Ara tamɨŋgaŋgɨrɨsɨtimu maŋivɨta kavarata ñamba vana andɨrɨmana ha nandɨ kwɨrandɨmbatha, sɨhanaŋga Got ahutuvarandi helɨyɨ kavarɨmandɨ. 30 Sɨwɨmañanda, nandɨkuma kandɨha pɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨramɨti ñamba vana andɨtaŋgata pɨtɨta kavara.Kamata kuma tamu naŋgandaya kɨñɨ. Kamata ñamba vana maŋandɨrɨmana.Kamatɨna nandɨ kwɨrandɨmbat ha sɨhanaŋga Got ahutuvarandi helɨyɨmaŋgavarɨmandɨ. Ara kuma timu mambɨtɨta kavarata ñamba vanaandɨrɨmana ha, nandɨ kwɨrandɨmbat ha sɨhanaŋga Got ahutuvarandi helɨyɨkavarɨmandɨ, vami.

Jisas kru navundiŋ pɨŋguvaravara vanarɨm ambavarami(Matyu 19.9 naŋga, Mak 10.11-12 naŋga, Luk 16.18)

31 Jisas sɨhinda nɨmavami, Got Mosesɨŋ ambahi, narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñaŋambami, Kru mumɨŋga nɨmburiŋ pɨŋguvarɨm aŋgwɨmɨkɨ yɨhimbɨvɨratanɨmburiŋ ŋguta nuŋ pɨŋguvarɨmandɨ, vamba ambami. 32Hara yi narɨŋ ambin,kru mumɨŋga, nɨmburiŋ saŋɨnaŋga pɨŋguvarɨmandɨ. Kru mamɨŋavɨŋgɨrɨndi.Kamati uta kru mumɨŋgaŋ yawɨrɨmandɨ. Kandɨhamata vana andɨta,Gotɨndu tamɨŋgañɨ navundi kru mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ ŋambɨ andɨndi mañaandɨrɨmandɨ. Kamati kru uta yawɨrɨmandɨ hama ndahara Gotɨndu tamɨŋgañɨ,kru navundiŋ mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ mɨŋga andɨndi maña andɨrɨmandɨ, vami.

Kuyusɨhɨrata kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawi vata maŋambamara33 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ŋgandara. Got Mosesɨŋ ambahi,

narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñaŋ ambami, Muhɨm vana andɨrɨm kuyusɨhɨratanarɨŋandɨ kuyu ha tɨkatɨkatɨramata kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawi vatamaŋambamara. Kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawi vataŋgata, Aru nɨmandutamɨŋgañɨ ambɨrɨmandɨra maña andɨmara, vamba ambami. 34 Hara yi narɨŋnɨmavɨrɨman, kuyu munda tɨkatɨkatɨramata kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawi vatamaŋambamara. Narɨŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramata ihumbɨsa vata ndaharamaŋambamara. Ihumbɨsa ha Gotɨndu mɨnzɨmɨnzɨ maka tɨhi. 35 Narɨŋandɨkuyu tɨkatɨkatɨramata pɨrɨ vata ndahara maŋambamara. Pɨrɨ nɨŋandɨhinGotɨndu tanda tamatama upɨ tɨhi. Narɨŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramata Jerusalemvatamaŋambamara. Jerusalempɨhu aru Got arumiku tɨkatɨka naŋga nɨmandutɨhi. 36 Narɨŋandɨ miku mɨnɨ ha narɨŋambi andɨtɨra kitɨrɨ yɨvurahata suñɨyɨvurahata mandɨhi. Harɨm narɨŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramata miku vatamaŋambamara. 37 Narɨ kandɨ naŋga manɨŋga ndaya vamara. Kuyu muvɨra5:27 Kis 20.14 naŋga, Lo 5.18 5:28 2 Sml 11.2 naŋga, Snd 6.25 naŋga, 2 Pi 2.14 5:29 Mt 18.9

naŋga, Mk 9.47 naŋga, 1 Ko 9.27 naŋga, Kl 3.5 5:30 Mt 18.8 naŋga, Mk 9.43 5:31 Lo 24.1-4 naŋga,Jer 3.1 naŋga, Mt 19.7 naŋga, Mk 10.4 5:32 Mt 19.9 naŋga, Mk 10.11-12 naŋga, Lu 16.18 naŋga, Ro 7.3naŋga, 1 Ko 7.10-11 5:33 Kis 20.7 naŋga, Wkp 19.12 naŋga, Nam 30.2 naŋga, Lo 23.21 5:34 Ais66.1 naŋga, Mt 23.22 naŋga, Sɨ 7.49 naŋga, Je 5.12 5:35 Sng 48.2 naŋga, Ais 66.1 5:37 Kl4.6 naŋga, Je 5.12

Page 14: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 5:38 11 Matyu 6:1narɨŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramata ambɨrɨmandɨra haŋɨnɨŋ, kaŋɨnɨŋ Satanɨndukuyu, vami.

Kɨmbɨŋgɨmbɨ vana maŋandɨmara(Luk 6.29-30)

38 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ŋgandara. Got Mosesɨŋ ambahi,narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñaŋ ambami, Kru mumɨŋga, mumɨŋgandu tamɨŋgamɨŋasɨpɨrɨti ŋgata kɨmbɨ ndahara nuŋandɨ tamɨŋga handahara mɨŋasɨpɨram.Sɨwɨmañanzihɨ kru mumɨŋga, mumɨŋgandu mɨkahɨrɨs ha yɨvukuvɨti ŋgata,kɨmbɨ ndahara nuŋandɨ mɨkahɨrɨs ha yɨvukuvɨm, vamba ambami. 39 Harayi narɨŋ nɨmavɨrɨman, kru naŋ ñamba vana andɨti ndahara, kɨmbɨ maŋandɨ.Kru mumɨŋga ñuŋgi nandɨ ha timu yɨvuvandɨti ŋgata kimɨruramɨna tamundahara yɨvum. 40 Sɨhwɨmaña nda kru mumɨŋga naŋ kru ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨruhaŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamata nandɨ mɨkwɨrɨ ha mɨŋɨti ŋgata, nandɨmɨkwɨrɨ kuta ha naŋga ŋgu. 41 Sɨhinda kru mumɨŋga yandɨ maku nɨ kavutauta muhɨrɨvɨ ndaŋura tama vata tɨkatɨkati ŋgata, kavuta uta ambɨrɨmandɨmɨkwɨ haŋu itɨvata sɨwɨmañaŋgɨrɨvɨ utara tama. 42 Kru mumɨŋga nambirɨmmuhɨmɨrɨm kitɨhuta yaŋ ŋgu vɨtiŋgata sɨkwɨtaya ŋgu. Naŋga kru mumɨŋganandɨ muhɨm nda mɨŋata muhɨvɨra kɨmbɨ ŋgutɨn vɨti ndahara mɨrɨmɨrɨmandɨ. Kɨmbɨ muyɨvɨra ŋgu vata maŋamba. Sɨkwɨtaya ŋgu, vami.

Narɨŋandɨ miku haŋɨnɨŋ mavɨñɨ tamamara(Luk 6.27-28 naŋga, 6.32-36)

43 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ŋgandara. Got Mosesɨŋ ambahi, narɨŋandɨnañɨŋgitakɨñaŋ ambami. Narɨ krunavundi narɨŋandɨ pɨhuyɨndu mɨŋatamavɨñɨ tamamara. Kamata narɨŋandɨ miku haŋɨnɨŋ tɨkitɨkitɨmara, vambaambami. 44 Hara yi narɨŋ nɨmavin, Kru miku tamandara haŋɨnɨŋ mɨŋatamavɨñɨ tamamara. Kamata Got naŋga kuyundavarɨtɨra, kru narɨŋ ñamba vanaandɨndu haŋɨnɨŋ Got avindamam. 45Kamatɨrɨmandɨra handa narɨŋandɨ Navanuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hamandu ñɨŋi kɨyɨmandɨra. Nu ina nuŋandɨ andɨhikru ñamba ŋɨnɨŋ naŋga aviŋɨnɨŋɨrɨm naŋga yahandi. Naŋga andɨhi kuku krutɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ, naŋga tɨtɨ maŋgɨyɨhɨyɨ ŋɨnɨŋɨrɨm naŋga mɨŋgandi. 46 Krugavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨs mɨŋamɨŋa haŋɨnɨŋ, kru nurɨŋ mɨŋata mavɨñɨtamanduhaŋɨnɨŋndayamavɨñɨ tamandu. Harɨmnarɨ, nurɨ andɨndumaña krunarɨŋ mɨŋata mavɨñɨ tamandu haŋɨnɨŋ ndaya mɨŋata mavɨñɨ tamɨrɨmandɨraha, narɨŋ Got muhɨm maŋgurɨmandɨ. 47 Kru Gotɨŋ maŋgandu haŋɨnɨŋnurɨŋandɨ nɨŋusi nɨŋuraŋ ndaya aviŋgɨvɨ ŋgundu. Harɨm narɨ, nurɨ andɨndumaña maŋandɨmara. Kru muŋɨnɨŋ ndahara aviŋgɨvɨ ŋgumara. Kamata nurɨŋtaratɨvɨrata avi vana sɨkwɨ andɨrɨmandɨra. 48Narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨavinzɨkwɨ kɨndi. Harɨm narɨndahara nu maña avinzɨkwɨ kɨyɨmara, vami.

6Jisas kru muŋɨnɨŋ ŋguramarama vanarɨm ambavarami

1 Jisas sɨhinda nɨmavami, Tamɨŋga naŋga kɨndamara. Narɨŋandɨavi vana ha krunavundindu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ andɨtɨra maŋgamu.5:38 Kis 21.24 naŋga, Wkp 24.20 naŋga, Lo 19.21 5:39 Wkp 19.18 naŋga, Ais 50.6 naŋga, Lu 6.29

naŋga, Jo 18.22-23 naŋga, Ro 12.17-19 naŋga, 1 Ko 6.7 naŋga, 1 Pi 3.9 5:40 1 Ko 6.7 5:42 Lo15.8-10 naŋga, Lu 6.30 naŋga, 6.35 5:43 Lo 23.6 naŋga, Sng 41.10 5:44 Kis 23.4-5 naŋga, Lu 23.34naŋga, Sɨ 7.60 naŋga, Ro 12.14 naŋga, 12.20 naŋga, 1 Ko 4.12-13 naŋga, 1 Pi 2.235:45 Jop 25.3 naŋga, Ef 5.1 5:48 Wkp 11.44 naŋga, 19.2 naŋga, Lo 18.13 naŋga, Lu 6.36 naŋga, Kl

1.28 naŋga, 1 Pi 1.15-16 6:1 Mt 6.5 naŋga, 6.16 naŋga, 23.5

Page 15: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 6:2 12 Matyu 6:14-15

Kandɨhamatɨrɨmandɨra ha narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hamandumuhɨmɨmuhɨm mamɨŋɨmandɨra. 2 Kru muvɨra krunavundiŋ kuyusɨhɨrɨtɨrɨŋarɨŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahɨrɨmandɨyu vata andɨndu. Kamata kru mumɨŋgaŋsɨmbɨhu Got naŋga kuyundavaravara tavɨyɨ naŋga kɨndɨmbatɨyɨ kaurtɨmɨhɨruta kasiramata undi. Kamatɨhihi kru kuyusɨhɨrandu haŋɨnɨŋsɨhɨndɨ undu. Kamata kru kandɨhaŋɨnɨŋ krunavundi muhɨmɨmuhɨmmanɨman haŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨs ŋgundu. Harɨm nurɨ andɨndu mañanarɨ maŋandɨmara. Narɨŋ yi kandɨ ambin, kru kandɨhaŋɨnɨŋɨnduñɨmbi krunavundi tɨhuyahɨrɨmandɨyu. Hara Got mandɨhuyahɨrɨmandɨ.3 Krunavundi muhɨmɨmuhɨm manɨman haŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨs ŋguta, krumuŋɨnɨŋ maŋamba. 4 Kamataharɨm sɨhisɨhi sɨmbɨra andɨrɨmandɨrahaŋandɨhin sipɨruta kɨyɨmandɨ. Kamatɨra, Nava muhɨmɨmuhɨm sipɨrusipɨruhɨm ŋgandi hama, nu taya narɨŋ muhɨmɨmuhɨm ŋgurɨmandɨ, vami.

Jisas Got naŋga kuyundavaravara vanarɨm ambami(Luk 11.2-4)

5 Jisas sɨhinda ambami, Kru muvɨra krunavundiŋ kuyusɨhɨrɨtɨrɨŋ arɨŋandɨñɨmbi tɨhuyahɨrɨmandɨyu vata andɨndu. Kamata Got naŋga kuyundavar-avara tavɨyɨ naŋga kɨndɨ hiŋgɨrɨñɨ taŋguramandu. Kamata krunavundiŋgɨmandɨyu vata Got naŋga kuyundavarambara kuyu pɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨrɨmpirɨtamandu. Harɨm nurɨ andɨndu maña narɨ maŋandɨmara. Narɨŋ yikandɨ ambin, kru kandɨhaŋɨnɨŋɨndu ñɨmbi krunavundi tɨhuyahɨrɨmandɨyu.Hara Got mandɨhuyahɨrɨmandɨ. 6 Nandɨ Nava nu sipɨrusipɨru upɨyɨkɨndi. Harɨm nu naŋga kuyundavarɨm nandɨ karɨhaharɨha upɨyɨ indɨhutakɨndɨŋariha yɨhɨta nu naŋga kuyundavara. Kamatɨna ndahara nandɨ kuyuha indarɨta naŋ muhɨmɨmuhɨm ŋgurɨmandɨ. 7 Krunavundi muvundumu-vundu ŋɨnɨŋ, Got arɨŋandɨ kuyu indarɨmandɨ vata Got naŋga kuyun-davarata kuyu pɨŋgɨrɨndu. Harɨm narɨŋandɨ Nava Got naŋga kuyundavarɨm,krunavundi muvundumuvundu kuyundavarata kuyu pɨŋgɨrɨndu maña kuyumambɨŋgɨrɨmara. 8 Narɨŋandɨ Nava Gotɨŋ muhɨmɨrɨm nda ambɨrɨm kwɨsɨmɨkatɨkumbɨrahara ndahara ŋgandi. Kamataharɨm nurɨ andɨndu mañamaŋandɨmara. 9 Indarɨmara, nɨmavamba kuyundavaramara, Arɨŋandɨ yavan-dak nandɨ pɨhuyɨ kɨna, nandɨ ñɨmbi avinzɨkwɨsɨkwɨ. 10 Krunavundi tɨhunaŋga muyɨvɨndahara nandɨ tɨwɨyɨ kɨyɨmu. Nandɨ pɨhuyɨ kɨndu haŋɨnɨŋ napirɨtamandana vana taya mɨŋahandandu. Krunavundi pɨrɨ nɨñɨ ndahara napirɨtamandana vana taya mɨŋahandamu. 11 Kamata musi hɨvɨrɨm arɨŋ ñañaŋgu. 12 Arɨŋ kru muŋɨnɨŋ ñamba vana andɨhu nurɨŋ kuŋgɨ kuyɨvandarɨŋmaña, ara naŋ ñamba vana andɨndarɨŋ haŋandɨhinɨndu kuŋgɨ kuyɨva. 13 Namitɨna arɨŋ Satan ñamba vana andɨtɨrɨm mɨŋamɨŋgɨtima. Ara ñamba vanaandɨrɨmɨtɨrɨŋ arɨŋ ŋguramɨna ñamba vana maŋandɨm, vamba ambamara,vami. 14-15Kamavata nurɨŋ ambami, Krunavundi muŋɨnɨŋ ñamba vana andɨtunurɨŋ kuŋgɨ maŋguyɨvɨrɨmandɨra ha, narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨhama ndahara narɨŋ kuŋgɨ maŋguyɨvɨrɨmandɨ. Hara krunavundiŋ kuŋgɨkuyɨvɨrɨmandɨra ha, narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hama ndaharanarɨŋ kuŋgɨ kuyɨvɨrɨmandɨ, vami.6:3 Mt 25.37-40 6:4 Mt 6.6 naŋga, 6.18 6:5 Mt 23.5 naŋga, Mk 11.25 naŋga, Lu 18.10-14 6:6

2 Kin 4.33 naŋga, Mt 6.4 naŋga, 6.18 6:7 1 Kin 18.26-29 naŋga, Ais 1.15 6:8 Mt 6.32 6:9Lu 11.2-4 6:10 Sng 103.19-21 naŋga, Mt 7.21 naŋga, 26.39 naŋga, 26.42 naŋga, Lu 11.2 naŋga, 22.42naŋga, Sɨ 21.14 6:12 Mt 6.14-15 naŋga, 18.21-35 6:13 Mt 26.41 naŋga, Lu 22.40 naŋga, 22.46naŋga, Jo 17.15 naŋga, 1 Ko 10.13 naŋga, 2 Te 3.3 naŋga, 2 Ti 4.18 naŋga, Je 1.13 naŋga, 2 Pi 2.9 6:14-15Mt 18.35 naŋga, Mk 11.25-26 naŋga, Ef 4.32 naŋga, Kl 3.13 naŋga, Je 2.13

Page 16: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 6:16 13 Matyu 6:25Jisas ñaña itɨhañaña vanarɨm ambami

16 Jisas sɨhinda ambami, Kru muvɨra krunavundiŋ kuyusɨhɨrɨtɨrɨŋ arɨŋandɨñɨmbi tɨhuyahɨrɨmandɨyu vata andɨndu. Kamata krunavundirɨm nɨŋɨnɨŋñaña itɨhañata kɨndayu vɨrɨmandɨyu vata kru kandɨhaŋɨnɨŋ kɨpumɨkañambayɨ tɨhɨrandu. Hara narɨ ñaña itɨhañata ŋgata kru nɨŋɨnɨŋ andɨndumaña kɨpumɨka ñambayɨ mandɨhɨramara. Narɨŋ yi kandɨ ambin, krukandɨhaŋɨnɨŋɨndu ñɨmbi krunavundi tɨhuyahɨrɨmandɨyu. Hara Gotmandɨhuyahɨrɨmandɨ. 17Hara narɨ ñaña itɨhañata ŋgata, narɨŋandɨ kɨpumɨkaha ñɨmburɨmara. Kamata kwɨrandɨyɨ taŋgusɨharahu kɨnza avi yɨvurahandihɨm mikuvu taŋgusɨharata ñaña maŋitɨhañata kɨndɨmañandɨmara.18 Kandɨhamatɨra krunavundi narɨŋambirɨm nɨŋɨnɨŋ ñaña maŋitɨhañayu,vamba ambɨrɨmandɨyu. Hara ñaña itɨhañandara ha, narɨŋandɨ Nava ŋgandi.Nu mɨŋgɨyamɨŋgɨya muhɨmɨmuhɨm sipɨruta kɨyɨhɨyɨ hɨm ŋgandi. KamatɨraNava narɨŋ muhɨmɨmuhɨm kɨmbɨ ŋgurɨmandɨ, vami.

Avihɨmɨŋgɨm yɨvutɨhɨruramarama vana(Luk 12.33-34)

19 Jisas sɨhinda ambami, Narɨŋandɨ muhɨmɨmuhɨmavihɨmɨŋgɨmmɨŋamɨŋapɨrɨ nɨñɨ mayɨvumɨŋgumara. Pɨrɨ nɨñɨ akavatɨvatɨ tavɨhandu. Kamatɨhiñaŋgwɨ yɨvuta muhɨmɨmuhɨm ñambatɨndu. Kru kipa naŋga haŋɨnɨŋ nda-hara tapa yɨvuvirɨhuta kipa mɨŋandu. 20 Hara narɨŋandɨ muhɨmɨmuhɨmavivi haŋɨnɨŋ Gotɨndu pɨhuyɨ yɨvumɨŋgumara. Gotɨndu pɨhuyɨ akavatɨvatɨmandavɨhandi. Kamatɨhi ñaŋgwɨ mayɨvundi. Kru kipa naŋga haŋɨnɨŋndahara tapa yɨvuvirɨhuta kipa mamɨŋandu. 21 Narɨŋandɨ muhɨmɨmuhɨmavivi kɨyɨmandɨ upɨ hañɨ, narɨŋandɨ indarɨmit handahara upɨ kandɨhañɨndaya kɨyɨmandɨ, vami.

Tamɨŋga nɨŋandɨhin kwɨrandɨmbatɨndu sɨña(Luk 11.34-36)

22 Jisas sɨhinda ambami, Tamɨŋga nɨŋandɨhin kwɨrandɨmbatnɨŋandɨhinɨndu sɨña, tamɨŋga nandɨ avindaya kɨyɨmandɨ ha nandɨ kwɨrandɨhambu ndahara sɨhanaŋga sɨñanzaŋɨnzaŋ ndɨrɨmandɨ. 23Hara tamɨŋga nandɨha ñambatɨrɨmandɨ ha, nandɨ kwɨrandɨ ha sɨhanaŋga kɨvɨmɨŋgwɨtɨrɨmandɨ.Kamataharɨmsɨñanandɨ kwɨrandɨ humbahambu kɨyɨmandɨ ha kɨvɨmɨŋgwɨti,kɨvɨmɨŋgwɨ kandɨha arutɨrɨmandɨ, vami.

Mɨŋgɨya mɨŋgandaya arɨkimbatɨndu tɨwɨyɨ maŋgɨyɨhi(Luk 16.13)

24 Jisas sɨhinda ambami, Sɨmbɨrakara mɨŋgɨya mɨŋgandaya, aru mikuarɨkimbatɨndu tɨwɨyɨ maŋgɨyɨhi. Muhamaŋmɨŋatamavɨñɨ tamata, muhamaŋkutɨvu mandamahi. Naŋga arɨkimbatɨndu kuyu maŋindarɨhi. Kamataharɨmnarɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ, naŋga tɨmbahɨrɨsɨndu tɨwɨyɨ maŋgɨyɨhara, vami.

Jisas muhɨmɨmuhɨmɨrɨm indarɨhɨtɨhɨtɨtɨ vanarɨm ambami(Luk 12.22-31)

25 Jisas sɨhinda nɨmavami, Kamataharɨm yi narɨŋ ambin, narɨŋandɨkwɨrandɨ ha ñaña naŋga mɨkwɨrɨŋ taratɨvɨrandi. Harɨm indarɨhɨtɨhɨtamum ñata, mum kuvɨrɨmɨndaŋ. Kamata mɨkwɨrɨ paŋundu kwɨrandɨ6:16 Ais 58.5-9 6:18 Mt 6.4-6 6:19 1 Ti 6.17 naŋga, Hi 13.5 naŋga, Je 5.2-3 6:20 Mt 19.21

naŋga, Lu 12.33-34 naŋga, 18.22 naŋga, Kl 3.1-2 naŋga, 1 Ti 6.19 naŋga, 1 Pi 1.4 6:21 Lu 12.34 6:22Lu 11.34-36 6:24 Lu 16.13 naŋga, Ga 1.10 naŋga, 1 Ti 6.17 naŋga, Je 4.4 naŋga, 1 Jo 2.15 6:25 Sng55.22 naŋga, Fl 4.6 naŋga, 1 Ti 6.6-8 naŋga, Hi 13.5 naŋga, 1 Pi 5.7

Page 17: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 6:26 14 Matyu 7:6yɨvupɨhavɨmɨndaŋ vamba maŋindarɨmara. 26 Narɨ kava nɨŋɨnɨŋ ŋgamara.Nurɨ ñaña maŋgurɨndu. Naŋga nurɨ ñaña kayɨvata tavɨyɨ mandamandu.Hara narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨndi hama ŋguhihi ñandu. Harɨmnarɨ kavaŋɨ taratɨvɨrandara. 27 Kru kɨra hañɨndu muvat mɨŋga pɨrɨ nɨñɨsɨhinda muhɨrɨvɨ sɨmbɨrɨ avinzɨrɨsɨrɨvɨ kɨyɨhɨyɨ vanarɨm indarɨmitandi.Hara nuŋandɨ indarɨmit kandɨha andɨti arumarɨ hɨrɨvɨ kɨyɨhi vaha. Manɨŋganzɨkwɨsɨkwɨ. 28 Kamataharɨm mumɨrɨm mɨkwɨrɨrɨm indarɨhɨtɨhɨtɨndara.Sumɨ nɨŋɨnɨŋ ŋgamara, nurɨ sɨmbɨra tɨkatɨka mamɨŋandu. Naŋga nurɨmɨkwɨrɨ manzɨvirɨndu. 29 Hara yi narɨŋ ambin, kuha aru miku Solomonmɨkwɨrɨ avivi tamandi. Hara sumɨ nɨŋɨnɨŋ Solomonɨndu mɨkwɨrɨ avivikandɨhaŋɨnɨŋ taratɨvɨrandu. 30 Musi tɨpanzɨmasɨma nɨŋɨnɨŋ kuyu. Haraamu kru tavɨhavarata ahumira aruyɨ kavarɨmandɨyu. Tɨpa kanɨmatanɨŋɨnɨŋ Got nurɨŋ kanzɨ mɨŋayahuramandi. Kamataharɨm nɨmata nɨmbuŋgamara. Got narɨŋ ndahara kanzɨ mɨŋayahuramɨrɨmandɨ. Narɨ kruindarɨmaŋgaramaŋgara vana sukɨsɨmbɨrɨ naŋga ŋɨnɨŋ. 31 Kamataharɨmindarɨhɨtɨhɨta nɨmavata maŋambamara. Mum ñata mum kuvɨrɨmɨndaŋ.Naŋga muhɨmɨyɨ kwɨrandɨ yɨvupɨhavɨmɨndaŋ vata maŋambamara. 32 Gotɨŋmaŋgandu haŋɨnɨŋ muhɨmɨmuhɨm kanɨŋɨnɨŋ sɨhanaŋga ŋgɨmɨndaŋvata puhɨrandu. Hara narɨŋandɨ Nava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hama,muhɨmɨmuhɨmɨrɨm kɨrɨvɨtɨndara haŋɨnɨŋ ŋgandi. 33 Hara kimaŋgima hɨmandɨrɨmandɨra ha nɨmata. Narɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ taya kɨyɨhɨyɨrɨm indarɨmara.Kamata avi vana taya mɨŋahandamara. Kamatɨra narɨŋ muhɨmɨmuhɨmkandɨhaŋɨnɨŋ ndahara ŋgurɨmandɨ. 34 Kamataharɨm muhɨmɨmuhɨm vanaamu yɨvurahɨrɨmandɨrɨm maŋindarɨmitamara. Pɨmɨ amundu haŋandɨhinamu hɨvɨndu. Pɨmɨ musindu haŋandɨhin musi hɨvɨndu, vami.

7Kru muŋɨnɨŋɨndu vanarɨmmaŋgatɨŋgɨrumara(Luk 6.37-38 naŋga, 6.41-42)

1 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ kru muŋɨnɨŋɨndu vana ŋgata ŋgatɨŋgɨrutandaŋɨnɨŋ ñamba ŋɨnɨŋ vata maŋambamara. Kamavɨtɨra narɨŋ Got sɨhwɨmañamusa andɨrɨmandɨ. 2 Narɨ kru muŋɨnɨŋ ŋgatɨŋgɨrundara maña, Got ndaharanarɨŋ ŋgatɨŋgurɨmandɨ. Kamata nurɨŋ muhɨmɨmuhɨm musa andara maña,narɨŋ ndahara kɨmbɨ andɨrɨmandɨ. 3 Mumɨndɨhi nasindu tamɨŋga hañɨayɨwɨrsɨ sukɨyɨpu ha ŋgata ambandana. Hara nandɨ tamɨŋga hañɨ ahusɨŋgaaru haŋandɨhinɨrɨm maŋindarɨndana. 4 Nandɨ tamɨŋga hañɨ ahusɨŋgaha kɨtihɨti, mumɨrɨm yasi nandɨ tamɨŋga hañɨ ayɨwɨrsɨ ha tɨhuyɨkɨrɨtɨnɨvamba ambɨrɨmana. 5 Na kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha mɨŋga. Atɨ ahusɨŋganandɨ tamɨŋgañɨ ha wɨsa mɨŋata kavara. Kamata tɨhɨramaŋgarata sɨhindanasindu tamɨŋga hañɨ ayɨwɨrɨsɨyɨpu kɨyɨmandɨ haŋandɨhin ŋgamaŋgaratatɨhuyɨkɨra. 6 Muhɨmɨmuhɨm Gotɨrɨm yɨhɨramandu haŋɨnɨŋ mɨŋgata upɨriŋmaŋgumara. Narɨŋ aŋga kimɨruramata sɨtumandɨhi. Naŋga narɨŋandɨmɨnza avivi haŋɨnɨŋ sambarɨm maŋgavaramara. Kamatɨranda tandayɨ tayataŋgumɨŋgutumandɨhi, vami.

6:26 Jop 38.41 naŋga, Sng 147.9 naŋga, Mt 10.29-31 naŋga, Lu 12.6-7 naŋga, 12.24 6:29 1 Kin 10.4-7naŋga, 2 Sto 9.3-6 6:32 Mt 6.8 6:33 1 Kin 3.13-14 naŋga, Sng 37.4 naŋga, 37.25 naŋga, Ro 14.176:34 Kis 16.4 naŋga, 16.19 naŋga, Mt 6.11 7:1 Lu 6.37 naŋga, Ro 2.1 naŋga, 1 Ko 4.3-5 naŋga, Je

4.11-12 7:2 Mk 4.24 7:3 Lu 6.41-42 7:6 Mt 10.14

Page 18: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 7:7 15 Matyu 7:19Kitɨhuta mɨŋɨmana(Luk 11.9-13)

7 Jisas sɨhinda ambami, Got naŋga kuyundavarata nuŋ kitɨwɨtɨra narɨŋmuhɨmɨmuhɨm ŋgurɨmandɨ. Kamata muhɨmɨmuhɨm puhɨravuhɨraramataŋgɨmandɨra. Kamata tavɨ kɨndɨŋari yɨvuyɨvuramɨtɨra narɨŋambirɨm Gotkɨndɨŋari pɨhɨrɨmandɨ. 8Harɨm kru Gotɨŋ kitɨhundu haŋɨnɨŋ muhɨmɨmuhɨmmɨŋandu. Kamata muhɨmɨmuhɨmɨrɨm puhɨravuhɨraramandu haŋɨnɨŋŋgandu. Naŋga tavɨ kɨndɨŋari yɨvuyɨvuramandu haŋɨnɨŋɨrɨmGot kɨndɨŋarihapɨhɨrɨndi. 9 Kɨra nɨñɨndu muvat mɨŋgandu ñɨŋi, nɨŋuvaŋ mavatɨmbarɨmkitɨwɨti nɨŋuva nuŋ tɨmba ŋguhi vaha. Manɨŋganzɨkwɨ. 10 Naŋga nuŋandɨñɨŋi nɨŋuvaŋ asarɨm kitɨwɨti tau ŋguhi vaha. Manɨŋganzɨkwɨ. 11 Nɨŋuvaninnarɨ ñamba vana sambɨ andara. Hara narɨŋandɨ ñɨŋisɨmɨŋ avihɨmɨŋgɨmŋgurɨm mavɨndamandara. Kamataharɨm ŋgamara. Narɨŋandɨ Nava nuŋandɨpɨhuyɨ kɨyɨ hama naŋga kuyundavarɨtɨra, muhɨmɨmuhɨm avihɨmɨŋgɨmŋgurɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨrɨmandɨ. 12 Muhɨmɨmuhɨm vana narɨŋ kru muŋɨnɨŋandɨmu vata pɨrɨ tamɨrɨmandɨra ha, sɨhwɨmaña musa kru muŋɨnɨŋ ndaharaandɨmara. Kanɨmata vana nɨŋandɨhin Gotɨndu tɨkatɨka kuyundu kuyu sapa.Naŋga kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋɨndu kuyuyɨndu kuyusapa, vami.

Narɨ kɨndɨŋari kɨŋgɨnayɨ indɨhumara(Luk 13.24)

13 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ kwɨmbɨsiki suksɨmbɨrɨ hañɨ umara. Pɨhuyɨwarayɨwara hañɨ uhuhundu kwɨmbɨ ha aru. Naŋga pɨhu kandɨhañɨ uhuhukwɨmbɨ ha patɨ. Harɨm krunavundi sambɨ kwɨmbɨ kandɨhañɨ undu. 14Harapɨhu sɨhaŋgɨyɨhɨyɨndu kwɨmbɨsiki haŋandɨhin sukɨsɨmbɨrɨ sɨkwɨ. Naŋgakwɨmbɨsiki kandɨhañɨ uhuhurɨm avɨrɨ tamahana. Kamataharɨm krunavundimɨŋgɨyavatɨvat taya kwɨmbɨsiki kandɨha ŋgata kandɨhañɨ undu, vami.

Kuyusɨhɨrɨ naŋga ŋɨnɨŋɨrɨm tamɨŋga naŋga kɨndamara(Luk 6.43-44 naŋga, 13.25-27)

15 Jisas sɨhinda nɨmavami, Kru muvɨra kuyusɨhɨrata ara kru Gotɨndukuyu mɨŋata ambavaravara ŋɨnɨŋ vamba ambɨrɨmandɨyu. Harɨm tamɨŋganaŋga kɨndamara. Nurɨ kuyusɨhɨranzɨra narɨŋ kuyu avivi ambavarɨmandɨyu.Hara narɨŋandɨ indarɨmit hambu mɨŋawɨnɨkwɨnɨtɨrɨm andɨrɨmandɨyu.Kandɨhamata haŋɨnɨŋ upɨri saŋara maña sipsip vɨsa tarɨŋguramata arɨñɨuta sipsip mu mɨŋahandɨmɨndaŋ vata andɨndu. 16 Nurɨ andɨrɨmandɨyumusa ha ŋgata ambɨrɨmandɨra. Nurɨ kuyusɨhɨrata ara kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavaravara ŋɨnɨŋ vamba ambandu, vamba ambɨrɨmandɨra. Kruwain kɨrɨs mɨŋɨrɨm siki punzɨ naŋgañɨ uta mamɨŋandu, naŋga kru ahufik kɨrɨs mɨŋɨrɨm tɨpa sɨhɨvɨ naŋgañɨ uta mamɨŋandu. 17 Kamata mañasɨhanaŋga ahu avivi haŋɨnɨŋ kandɨ avivi tamandu. Ahu ñamba haŋɨnɨŋkandɨ ñamba tamandu. 18 Ahu avi haŋɨnɨŋ kandɨ ñamba mandamandu.Ahu ñamba haŋɨnɨŋ kandɨ avi mandamandu. 19 Sɨhanaŋga ahu kandɨ7:7 Jer 29.13-14 naŋga, Mk 11.24 naŋga, Lu 11.9-10 naŋga, Jo 14.13-14 naŋga, 15.7 naŋga, 15.16 naŋga,

16.23-24 naŋga, Je 1.5 naŋga, 1 Jo 3.22 7:8 Snd 8.17 naŋga, Jer 29.12-13 naŋga, Lu 11.10 naŋga, Je 1.5naŋga, 1 Jo 3.22-23 naŋga, 5.14-15 7:9 Lu 11.11 7:11 Lu 11.13 naŋga, Je 1.17 7:12 Mt 22.39-40naŋga, Lu 6.31 naŋga, Ro 13.8-10 naŋga, Ga 5.14 naŋga, 1 Ti 1.5 7:13 Lu 13.24 naŋga, Jo 10.7-9 naŋga,Sɨ 14.22 7:15 Ese 22.27 naŋga, Mt 24.4 naŋga, 24.24 naŋga, Mk 13.22 naŋga, Lu 6.26 naŋga, Sɨ20.29 naŋga, 2 Pi 2.1 naŋga, 1 Jo 4.1 7:16 Mt 7.20 naŋga, 12.33 naŋga, Lu 6.43-44 naŋga,Ga 5.19-22 naŋga, Je 3.12 7:17 Jer 11.19 7:18 Lu 6.43 7:19 Mt 3.10 naŋga, Lu 3.9 naŋga, Jo15.2 naŋga, 15.6

Page 19: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 7:20 16 Matyu 8:3avi mandamandu haŋɨnɨŋ tahɨravarandu. Kamata ahumirayɨ kavarahutumbɨrundu. 20 Kamataharɨm nurɨ andɨrɨmandɨyu vana hambu taya ŋgataambɨrɨmandɨra. Nurɨ kuyusɨhɨrata ara kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavar-avara ŋɨnɨŋ vamba ambandu, vamba ambɨrɨmandɨra. 21 Krunavundi sambɨsaŋɨnaŋga yaŋ ambandu, Aru mɨŋga, Aru mɨŋga, vamba ambandu. Harakrunavundi kandɨhaŋɨnɨŋ Gotɨndu tɨwɨyɨ maŋgɨyɨmandɨyu. Kru Yavandaknuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hamandu kuyu taya mɨŋahandɨrɨmandɨ hama, Ya-vandakɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmandɨ. 22 Got kuyu mɨŋasɨrɨvɨrɨmandɨ hɨvɨ hañɨ,krunavundi sambɨ yambirɨm nɨmavamba ambɨrɨmandɨyu. Aru mɨŋga nandɨñɨmbiyɨ ara Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavarandarɨŋ. Naŋga nandɨ ñɨmbiyɨtaya ara sundɨ ñamba pɨŋguvarata muhɨmɨmuhɨm nzihɨ sihɨrandarɨŋ, vambaambɨrɨmandɨyu. 23 Kamavɨtu kandɨhɨvɨ hañɨ nurɨŋ yi kuyu kɨmbañɨambɨrɨman. Yi narɨŋ maŋgahandandin. Narɨ ñamba vana andɨndara. Harɨmyi kɨn nɨñɨ mikitamamara, vamba ambɨrɨman, vami.

Tavɨ arɨkita tɨhutɨhundu vana(Luk 6.47-49)

24 Jisas sɨhinda ambami, Kru yandɨ kuyu indarɨta mɨŋahandandi hama, kruindarɨmit avi naŋgamɨŋga nuŋandɨ tavɨ tɨmba hɨmbañɨ tɨhundi mañamɨŋga.25 Kumba kayɨvata mɨŋguta tɨmba parapara aru ha ŋgandi. Kamata tɨmbahɨmba hañɨ tavɨ tɨpɨ haŋɨnɨŋ tararamandi. Kamataharɨm, kuku mɨŋgatakukuwɨrɨ taŋgundi, naŋga wɨnɨ tɨkatɨka pandi. Kamata mɨŋañaŋgɨrahindahara tavɨ kandɨha mamɨŋgata yɨvundi. 26 Hara kru yandɨ kuyu indarɨtamamɨŋahandandi hama, kru indarɨmit avi manɨman mɨŋga nuŋandɨ tavɨkasɨyɨ tɨhundi maña mɨŋga. 27 Kamatɨhi wɨnɨ pandi. Naŋga kuku mɨŋgandi.Kamata kukuwɨrɨ taŋguta tavɨ ha mɨŋañaŋgɨrahi sɨkwɨtaya mɨŋgata yɨvundi,vami. 28-29 Jisas kandɨ kuyu nɨŋɨnɨŋ, tɨkatɨka kuyundumirɨmba naŋga haŋɨnɨŋkuyu ŋgundu maña maŋgumi. Manɨŋga. Nurɨŋ kru ñɨmbi naŋga hama kuyuŋgumañandɨmi. Kamatɨhi krunavundiŋ mavɨyahavarami.

8Jisas kru kandi lepra naŋga mɨŋgaŋ mɨŋavindamami(Mak 1.40-44 naŋga, Luk 5.12-14)

1 Jisas apu ha mitata mɨŋguhi krunavundi sambɨ nu naŋga umu.*2 Kamatɨhi kru kandi lepra naŋga mɨŋga Jisas kɨyɨmiyɨ payɨmi. Kamata tandamɨkwɨmɨkwɨnɨta ambami, Aru mɨŋga. Naŋ pirɨti nda yaŋ mɨŋavindamɨnaGotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ ñaŋɨrandɨhin, vami.* 3 Kamavahi Jisas kuman-damata kru kandɨhamaŋ ambami, Yi pirɨkɨnɨ. Harɨm na Gotɨndu tamɨŋgañɨhɨmbañɨ ñaŋɨrandɨ, vami. Kamavahi sarɨrwayɨ ŋandi kandi lepra ha yɨwarahi7:20 Mt 12.33 7:21 Hos 8.2 naŋga, Mt 21.31 naŋga, Lu 6.46 naŋga, Sɨ 19.13 naŋga, Ro 2.13naŋga, Je 1.22 naŋga, 1.25 7:22 1 Ko 13.2 7:23 Sng 6.8 naŋga, Mt 10.33 naŋga, 13.41-42naŋga, 25.12 naŋga, 25.41 naŋga, Lu 13.25-27 naŋga, 2 Ti 2.19 7:24 Lu 6.47-48 7:28-29 Mk 1.22naŋga, Lu 4.32 naŋga, Jo 7.46 * 8:1 Kuyu Matyu 5.2yɨ kɨyɨha ŋgamara. 8:2 Mt 9.18 naŋga,Mk 1.40-44 naŋga, Lu 5.12-14 naŋga, Sɨ 10.25 * 8:2 Juda hatindu tɨkatɨka kuyu ambami,Krunavundi kandi lepra naŋga haŋɨnɨŋ Gotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ ñɨŋɨ naŋgaŋɨnɨŋ kɨndu. Ara ŋgahi kandi lepra ha yɨwarahi uta kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋŋgandu. Kamatɨhu kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋ ŋgahu kandi lepra ha siŋgundɨhiambandu, Krunavundi nɨŋɨnɨŋGotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ ñaŋɨra yɨvurahayu,vamba ambandu, vami. Wok Pris 13 naŋga 14yɨ ŋgamara.

Page 20: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 8:4 17 Matyu 8:15

kru hama ñaŋɨrandɨmi.* 4 Kamata Jisas nuŋ karikarita ambami, Uta krumumɨŋgaŋ naŋ yɨvurahi vana nɨrɨmmaŋambavarahanda. Uta kwɨrandɨmbɨsanandɨ ha Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu hamaŋ isɨhurama. Kamata Mosesɨndu tɨkatɨkakuyumɨŋahandata, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu hɨmŋgu. Kamatɨna Gotɨŋ kɨrañɨŋguhuhama kɨrañɨŋgum. Kamatɨna kru muŋɨnɨŋ ŋgata ambɨrɨmandɨyu, Kandi lepraha yɨwari, vamba ambɨrɨmandɨyu, vami.

Saŋganzarandu arumiku mɨŋga Jisasɨrɨm indarɨmaŋgarami(Luk 7.1-10)

5 Jisas pɨhu aru Kaperneam indɨhuhi Romɨndu 100 saŋganzarandu aru-miku muhama pata Jisasɨŋ ambasɨhisɨhita nɨmavami, 6 Aru mɨŋga, yandɨsɨmbɨrakara hama kandikɨmuhi kuma tanda kɨmuramata uhi kañɨnda arukavuta tavɨyɨ karɨhata kɨyɨ, vami. 7 Kamavahi Jisas nuŋ ambami, Utamɨŋavindamɨtɨn avindɨrɨmandɨ, vami.* 8 Jisas kamavahi, saŋganzaranduarumiku hama ambami, Aru mɨŋga, yi avi mɨŋganzɨkwɨ ma, harɨm yandɨtavɨyɨ maŋu. Hara, kuyu taya ambɨna sɨmbɨrakara yandɨ hama avindɨmɨ.9 Yi kanɨmavin ha nɨmata, yindahara kru ñɨmbi naŋga haŋɨnɨŋ karatamahunurɨŋandɨ tɨwɨyɨ kɨndin. Yandɨ saŋganzara haŋɨnɨŋ yandɨ tɨwɨyɨ kɨndu.Kamataharɨm muhamarɨm uhu vamba ambahin, undi. Pañɨ vamba ambahin,pandi. Ara yandɨ sɨmbɨrakaraŋ uta kaŋgɨm sɨmbɨra mɨŋa vamba ambahin,uta mɨŋandi, vami. 10Kamavahi Jisas kuyu kandɨha indarɨhi mavɨmbɨndɨrami.Kamata kru nu naŋga kɨndamu haŋɨnɨŋɨrɨm ambami, Narɨŋ yi kandɨ ambin,Israel hatindu kru muvatɨŋ ŋgahin kru nɨmandu indarɨmaŋgaramaŋgara vanamaña maŋgɨndi. 11 Narɨŋ yinda ambin, krunavundi sambɨ pɨrɨvɨsa inayahayaha naŋga inamɨŋgumɨŋguvumitata pata, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmandɨyu.Kamata Abraham, Aisak, Jekop naŋga mɨnzɨta ñɨrɨmandɨyu. 12 Harakrunavundi kuha nuŋandɨ tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨ hañɨrɨm kɨyɨmandɨyu vatayɨhɨramami haŋɨnɨŋ, Got kavarɨti tapɨra kɨvɨmɨŋgwɨ humba ndambu indɨhutakɨyɨmandɨyu. Pɨhu kɨvɨmɨŋgwɨ kandɨhañɨ irɨharɨha mɨka satɨpɨrɨmandɨyu,vami. 13 Kamata Jisas saŋganzarandu arumiku hamaŋ ambami, Tɨhundauhu. Unana indarɨmitana vana ha yɨvuraham, vami. Kamatɨhi kandɨhɨrɨvɨhañɨndaya saŋganzarandu aru miku hamandu sɨmbɨrasara hama avindɨmi.

Jisas Pita nɨmburi nɨŋumɨndakɨŋ mɨŋavindamami(Mak 1.29-31 naŋga, Luk 4.38-39)

14 Jisas Pitandu tavɨyɨ indɨhuta ŋgahi Pita nɨmburi nɨŋumɨndakɨkandikɨmuhi nuŋandɨ kwɨrandɨ ha ahupɨmbɨ maña kɨyɨhi, karɨhata kɨyɨmi.15 Kamatɨhi, Jisas kandɨhaŋambɨndu kumañɨ mɨŋasarahi sɨkwɨtaya avindɨmi.Kamata yahata Jisasɨrɨm ñaña sɨwɨtamami.* 8:3 Juda hatindu tɨkatɨka kuyu muha ambami, Kandi lepra naŋga mɨŋgandukwɨrandɨmbɨsayɨ tɨmbusarata ndahara Gotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨñɨŋɨndɨrɨmana, vami. Jisas kru kandɨhamandu kwɨrandɨ hañɨ kuma tamami.Hara Jisas ñɨŋɨ mandɨmi. Kru hamaŋ mɨŋavindamami. Kamatɨhi kandilepra ha yɨwarahi avindɨmi. 8:4 Wkp 14.1-32 naŋga, Mt 9.30 naŋga, Mk 5.43 naŋga, 7.36naŋga, Lu 5.14 naŋga, 17.14 8:5 Jo 4.47 * 8:7 Juda hati Gotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨñɨŋɨntɨrɨŋɨma vata krunzapa muŋɨnɨŋɨndu tavɨyɨ maŋundu. Kandɨ kuyunɨŋandɨhin Sɨmbɨrasara 10.28yɨ kɨyɨha ŋgɨmandɨra. Hara Jisas kuyukandɨhaŋandɨhin mɨŋata mavɨñɨ mandamami. Yi Romɨndu kru hamandutavɨyɨ urɨmanɨ vata umi. 8:10 Mt 15.28 8:11 Sng 107.3 naŋga, Lu 13.29 8:12 Mt13.42 naŋga, 21.43 naŋga, 22.13 naŋga, 25.30 naŋga, Lu 13.28 naŋga, 2 Pi 2.17 naŋga, Ju 1.13 8:14 Mk1.29-34 naŋga, Lu 4.38-41 naŋga, 1 Ko 9.5

Page 21: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 8:16 18 Matyu 8:32Jisas krunavundi sambɨ mɨŋavindamami(Mak 1.32-34 naŋga, Luk 4.40-41)

16 Kamata ina mɨŋgurɨm andɨhitɨhi, krunavundi sambɨ sundɨ ñambaarɨŋgumu haŋɨnɨŋ tɨmbuhavuta Jisas kɨyɨmiyɨ payɨmu. Kamatɨhu, sundɨñamba haŋɨnɨŋ ambahi krunavundi kandɨhaŋɨnɨŋ tɨhɨmitata umu. Kamatakrunavundi sambɨ kandi naŋga haŋɨnɨŋ mɨŋavindamami. 17 Kanɨmatamusa nɨŋandɨhinɨrɨm, kuha Got ambahi kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavar-avara Aisaia ambami, Muhɨmɨmuhɨm kandi arɨŋandɨnɨ, nuŋambi mɨŋatapɨŋguvarɨmandɨ, vami. Kamataharɨm Got ambami kuyu haŋandɨhin Jisasandɨhi kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.

Jisas nuŋandɨ vana mɨŋahandahanda vanarɨm ambami(Luk 9.57-60)

18 Jisas ŋgahi krunavundi sambɨ kɨyɨmi hañɨ tɨhɨruhu nuŋandɨsɨmbɨrasaraŋ ambami, Narɨ naŋga indu timukari ndambu indɨwɨmɨ,vami. 19 Kamavahi tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga muhama pata Jisasɨŋnɨmavamba ambami, Ahusɨki, na mupɨhu mupɨhuyɨ unandahara, yi nanaŋgaurɨmanɨ, vami. 20 Kamavahi Jisas nuŋ ambami, Upɨri saŋarandu upɨ hapɨrɨhumbañɨ kɨndi. Naŋga kava ndahara ñiŋgi naŋga ŋɨnɨŋ. Hara KrunduÑɨŋi hamandu karɨhaharɨha upɨ maŋgɨndi, vami. 21 Kamavahi sɨmbɨrasaramuhama Jisasɨŋ ambami, Aru mɨŋga. Mitɨna uta yavandakɨŋ tuŋgɨñɨtamɨtɨn wɨsa, vami. 22 Kamavahi nuŋ Jisas ambami, Kru kɨmuhɨmu haŋɨnɨŋnurɨŋambira tuŋgɨñɨ tamamu. Pata yi naŋga kɨnda, vami.

Jisas ambahi wɨnɨŋgasa aru siŋgundɨmi(Mak 4.36-41 naŋga, Luk 8.22-25)

23 Kamata Jisas kupik hañɨ mɨnzɨhi, nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ndaharamɨnzɨta, umu. 24 Uta indu pɨrɨŋɨmbɨrɨŋ kɨyɨhuhu, wɨnɨ aru pata ihɨmbɨrahikuku kupik hañɨ indɨhuramata mɨŋa siŋgɨrɨm andɨmi. Kamatɨhira Jisasakwarɨhata kɨyɨmi. 25 Kamatɨhi Jisasɨŋ mɨŋahimɨruta ambamu, Aru mɨŋga,kwɨmɨtɨrɨŋɨmandɨhi arɨŋŋgurama, vamu. 26Kamavahu Jisas ambami, Narɨ kruindarɨmaŋgaramaŋgara vana sukɨsɨmbɨrɨ naŋga ŋɨnɨŋ. Mumɨrɨm pɨŋitura,vami. Kamavata yahata wɨnɨ ha ambahɨmuhi wɨnɨ ha siŋgundɨhi, kuku sakɨrɨhandara mitami. 27 Kamatɨhi indarɨhɨtɨhɨtɨta ambamu, Kru kanɨma pamatamɨŋga. Harɨmwɨnɨ nuŋandɨ kuyu indarɨhi, kuku aviñam kɨyɨ, vamu.

Sundɨ ñamba pɨŋguvarami(Mak 5.1-17 naŋga, Luk 8.26-37)

28 Jisas uta induGalili timukari, pɨrɨvɨsa pɨhuGadara hati nduvu yɨvurahami.Kamatɨhi kru arɨkimbat sundɨ ñamba sambɨ arɨŋgumuhaŋɨnɨŋ, kru kɨmuhuhutamandu upɨ vɨrañɨ kɨta pata nuŋ ŋgamu. Arɨkimbat kandɨhaŋɨnɨŋkrunavundiŋ yɨvuvarandu. Harɨm kwɨmbɨ kandɨhañɨ maŋgɨndandu.29Arɨkimbat nɨmavamba avaŋgaramu, Na GotɨnduÑɨŋi, arɨŋmumɨndɨrɨmana.Got arɨŋ pɨsiŋgarɨmandɨ hɨvɨ ha kwɨsɨ. Hara arɨŋ pɨsiŋgarɨm pana,vamu. 30 Sambanzivi sambɨ kutañɨmarɨ kɨñɨŋgɨñɨ, ñata kɨyɨmu. 31 Harɨmsundɨ ñamba haŋɨnɨŋ Jisasɨŋ añaŋgarata nɨmavamu, Arɨŋ pɨŋguvarata ŋgata,mitɨna uta sambanzivi ndaŋɨnɨŋɨndu kwɨrandɨ humbañɨ mɨŋguramɨm, vamu.32Kamavahu Jisas ambami, Umara, vami. Kamavahi sundɨ ñamba haŋɨnɨŋ kru8:16 Mk 1.32 naŋga, Lu 4.40-41 8:17 Ais 53.4 naŋga, 1 Pi 2.24 8:19 Lu 9.57-58 8:20 2

Ko 8.9 8:21 1 Kin 19.20 naŋga, Lu 9.59-60 8:24 Sng 4.8 8:26 Sng 65.7 naŋga, 89.9 naŋga,107.29 naŋga, Mt 14.31 naŋga, 16.8 8:28 Mk 5.1-2 naŋga, Lu 8.26-27 8:29 Mk 1.24 naŋga, Lu 4.34naŋga, 4.41

Page 22: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 8:33 19 Matyu 9:11arɨkimbatɨŋ mitata uta sambanzivi haŋɨnɨŋɨndu kwɨrandɨñɨ indɨhuramamu.Kamatɨhu sambanzivi kandɨhaŋɨnɨŋ sɨhanaŋga tɨvaramata ñamba humbamuyɨ mɨŋgumu. Mɨŋguta kuku ñata kɨmumbɨramu. 33 Kamatɨhu kru sambakaratamandu haŋɨnɨŋ ŋgata tɨvaramamu. Kamata pɨhu aru hañɨ yɨvurahata,krunavundiŋ muhɨmɨmuhɨm yɨvurahamirɨm ambavaramu. Naŋga, kruarɨkimbat sundɨ ñamba arɨŋgumu haŋɨnɨŋ, Jisas sundɨ ñamba haŋɨnɨŋpɨŋguvarahi ŋgamurɨm ndahara ambavaramu. 34 Kamatɨhu sɨhanaŋgakrunavundi pɨhu kandɨhañɨ ŋgati Jisas kɨyɨmiyɨ payɨmu. Pata Jisasɨŋ,añaŋgaraŋgara arɨŋandɨ pɨrɨvɨsa nɨŋandɨhin mitata uhu vamba ambamu.

9Jisas kru kuma tanda kɨmumi mɨŋgaŋ mɨŋavindamami(Mak 2.1-12 naŋga, Luk 5.17-26)

1 Kamata Jisas kupikmuhañɨ mɨnzɨta indu timukari aŋga indɨhuta, nuŋandɨpɨhuyɨ yɨvurahami.* 2 Kamatɨhi kru mumɨŋga kuma tanda atɨnda kɨmumimɨŋgaŋ, pinayɨ kavuta pata Jisas kɨyɨmi arɨhañɨ tamahu karɨhata kɨyɨmi.Kamatɨhu Jisas ŋgahi kru haŋɨnɨŋ nuŋɨrɨm indarɨmaŋgarahu ŋgata kandinaŋga hamaŋ ambami, Yandɨ ñɨŋi tɨkatɨkata kɨñɨ. Ñamba vanavana andɨndanahaŋɨnɨŋ kuŋgɨ kuyɨvin, vami. 3 Kamavahi kru tɨkatɨka kuyundu mirɨmbanaŋga muvɨra yahata nurɨŋambi masamasa kuyundavarambara Jisasɨrɨmnɨmavamu, Kru nɨma Gotɨndu upɨ mɨŋata kuyu kanɨmata nɨ ambi, vamu.4 Kamavahu Jisas nurɨŋandɨ indarɨmit hambu ŋgata nɨmavami, Mumɨndɨhiindarɨmit ñamba haŋɨnɨŋ narɨŋandɨ mavɨñɨ kɨyɨ. 5 Yi kru nɨmarɨm nandɨñamba vanavana haŋɨnɨŋ kuŋgɨ kuyɨvin vɨrɨm avɨrɨmandamahin. Naŋgayahamɨrata kɨndavara vɨrɨm ndahara avɨrɨmandamahin. 6 Nɨmata nɨmbu in-darɨmara. Krundu Ñɨŋi hama pɨrɨ nɨñɨ nu ñɨmbi naŋga mɨŋga. Kamataharɨmñamba vanavanandu kuŋgɨ kuyɨvahi, vami. Kamavata Jisas kru kuma tandakɨmuhɨmuhamaŋ tɨhɨratuta ŋgata ambami, Yahamɨrata nandɨ pina hamɨŋatanandɨ tavɨyɨ uhu, vami. 7Kamavahi kru hama yahamɨrata nuŋandɨ tavɨyɨ umi.8 Kamatɨhi, kruŋ Got tɨkatɨka naŋga ñɨmbi ŋgumiha ŋgata pɨŋitumu. Kamatakrunavundi Gotɨndu ñɨmbi tɨhuyahamu.

Jisas Matyuŋ uraramami(Mak 2.13-17 naŋga, Luk 5.27-32)

9 Jisas uta kru mumɨŋgaŋ ŋgami. Nuŋandɨ ñɨmbi Matyu. Gavamanndamarɨm tɨmbahɨrɨs mɨŋandu tavɨyɨ mɨnzɨta kɨyɨmi. Kamatɨhi Jisas nuŋambami, Na yi naŋga pañɨ, vami. Kamavahi Matyu yahamɨrata nu naŋga umi.10 Kamata muhɨvɨyɨ, Jisas naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ, Matyundutavɨyɨ kru gavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨs mɨŋamɨŋa haŋɨnɨŋ naŋga, krumuvɨra ñamba vanavana andɨndu haŋɨnɨŋ naŋga kɨhɨrɨ mɨnzɨta ñamu.*11Kamatɨhu Farisi haŋɨnɨŋ ŋgata, Jisasɨndu sɨmbɨrasaraŋ kitɨhuta nɨmavamu,Mumɨndɨhi kru gavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨs mɨŋamɨŋa ndaŋɨnɨŋ, naŋgakru muvɨra ñamba vanavana andɨndu ndaŋɨnɨŋ, sɨwɨmañamasa ndamata* 9:1 Kandɨhɨrɨvɨ hañɨ Jisasɨndu pɨhu ha, pɨhu aru Kaperneam. Matyu 4.13yɨŋgamara. 9:2 Mt 8.10 naŋga, Mk 2.3-5 naŋga, Lu 5.18-20 9:4 Sng 94.11 naŋga, Mt 12.25naŋga, Lu 6.8 naŋga, 9.47 naŋga, Jo 2.25 9:5 Mk 2.5 naŋga, 2.9 naŋga, Lu 5.20 naŋga, 7.48 9:6Jo 5.8 naŋga, 17.2 9:10 Lu 15.1-2 * 9:10 Aŋgwɨmɨkɨyɨ nɨŋandɨhin ninɨmbahandutavɨyɨ sɨkwɨ ñata kɨyɨmuvu avindamata maŋambami. Kru sambɨ Matyundutavɨyɨ vaha vamba indarɨmitamu. Kanɨŋandɨhin Mak 2.15yɨ ŋgamara. Harakru muvɨra Jisasɨndu tavɨyɨ vamba indarɨmitamu. 9:11 Mt 11.19 naŋga, Mk 2.16naŋga, Lu 5.30 naŋga, 19.7

Page 23: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 9:12 20 Matyu 9:22narɨŋandɨ ahusɨki ndama naŋga kɨhɨrɨ ñandu, vamu.* 12 Kamavahu Jisasindarɨta ambami, Kru kandi manɨman haŋɨnɨŋ ukɨ kahahaha mɨŋga kɨndiyɨmaŋundu. Kru kandi naŋga haŋɨnɨŋ ndaya ukɨ kahahahamɨŋga kɨndiyɨ undu.13 Got ambami, Narɨ yaŋ saŋɨnaŋga kɨrañɨŋgundararɨm pirɨmandamandin.Hara muŋɨnɨŋ sɨhiŋgamara vata pirɨtamamaŋgarandin, vamba ambami, vami.Kamavata Jisas sɨhinda ambami, Harɨm narɨ uta kuyu kanɨŋandɨhinɨrɨmindarɨmitata ŋgamara. Yi tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ haŋɨnɨŋ uraramɨrɨmmambayɨmin.Yi ñamba vanavana andɨndu haŋɨnɨŋ uraramɨrɨm payɨmin, vami.

Jisas ñaña itɨhañaña vanarɨm ambavarami(Mak 2.18-22 naŋga, Luk 5.33-39)

14 Kandɨtɨwɨmi hañɨ Jonɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pata Jisasɨŋ kitɨhutanɨmavamu, Mumɨndɨhi ara naŋga Farisi ñaña itɨhañaharɨŋ nandɨ sɨmbɨrasarahaŋɨnɨŋ ñaña maŋitɨhañandu, vamu. 15 Kamavahu Jisas ambami, Krumumɨŋga navundi urɨrɨmandɨndi. Kamata nuŋandɨ krumɨnduhaŋɨnɨŋnaŋgakɨyɨhihi nuŋambirɨm indarɨhu mavɨndɨhi maŋirɨhandu. Kɨyɨhandata krumuŋɨnɨŋ kru kandɨhamaŋ tɨmbutamuvu undu. Kamatɨhu nuŋandɨ krumɨnduhaŋɨnɨŋ nɨŋambirɨm indarɨhu mavɨndɨhi ñaña itɨhañandu. 16 Sɨwɨmañanda,kru mumɨŋga mɨkwɨrɨ kɨhi sɨŋga mɨŋata, kwɨrandɨ yɨvupɨhavɨhavɨ atɨndusɨhɨrasɨhɨra humbañɨ yɨvuvihɨta manzɨvirɨndi. Kandɨhamata musa andɨta,kwɨrandɨ yɨvupɨhavɨhavɨ atɨndu ha ñɨmburɨndi. Kamatɨhi mɨkwɨrɨ kɨhi sɨŋgakumba yɨvuvihɨta sɨvirɨndi haŋandɨhin uta sukɨyɨputɨndi. Kamata mɨkwɨrɨkɨhi sɨŋga ha andɨhi kwɨrandɨ yɨvupɨhavɨhavɨ atɨndu ha sɨhɨrata kumbaha sɨhinda arutɨmaŋgarandi. 17 Kru mumɨŋga wain kɨhi ŋandi meme vɨsaatɨnduyɨ maŋgapirandi. Kamatɨhi meme vɨsa ha pirɨhuhi wain ha pɨrɨyɨmɨŋgaramandi. Kamatɨhi meme vɨsa handahara ñambatɨndi. Kamataharɨmwain kɨhi, meme vɨsa kɨhiyɨ kapirandi. Kamatɨhi arɨkiŋgɨm avindaya kɨndu.*

Ñɨŋi mɨŋahimɨruta muŋambɨŋ mɨŋavindamami(Mak 5.22-43 naŋga, Luk 8.41-56)

18 Jisas Jonɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ambavarahihi, arumikumumɨŋga pataJisasɨndu tandanzapayɨ tanda mɨkwɨmɨkwɨnɨta ambami, Yandɨ navundi hatɨhura kwɨmi. Hara pata uta mɨŋasarɨna aŋga yahamɨram, vami. 19 KamavahiJisas yahamɨrata kru kandɨhama naŋga uhi, nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋndahara nu naŋga kɨhɨrɨ umu. 20-21 Kamatɨhi navundi 12 simbi sɨkwɨ ñaŋgwɨyɨvukuvɨta kɨndi ŋambɨ nuŋambi ambami, Nuŋandɨ mɨkwɨrɨ kuta nɨñɨñapɨruvu kumandamata tɨmbusarata ndahara avindɨrɨman, vami. KamavataJisasɨndu kutɨvu arɨhañɨ pata kumandamata nuŋandɨ mɨkwɨrɨ kuta hañɨtɨmbusarami. 22 Kamatɨhi Jisas kimɨruramata ŋgata nɨmavami, Yandɨ ñɨŋi* 9:11 Farisi tɨkatɨka kuyu sambɨ mɨŋahandandu. Kamataharɨm nɨmata in-darɨndu. Kru tɨkatɨka kuyu kanɨŋɨnɨŋmamɨŋahandandu haŋɨnɨŋ ñamba vanaandɨndu. Kamataharɨm nurɨ Gotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ ñɨŋɨ naŋga kɨndu.Juda hati kru Rom hati naŋga kɨndu haŋɨnɨŋ Gotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ ñɨŋɨnaŋga kɨndu. Naŋga Juda hati kru Romɨndu gavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨsmɨŋandu haŋɨnɨŋ ndahara Gotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ ñɨŋɨ naŋga kɨndu.9:12 Mk 2.17 naŋga, Lu 5.31 9:13 Hos 6.6 naŋga, Mt 12.7 naŋga, Mk 2.17 naŋga, Lu 5.32 naŋga,

1 Ti 1.15 9:14 Lu 18.12 9:15 Jo 3.29 * 9:17 Juda meme yɨvuta nuŋandɨ pɨsa hamɨŋata sɨvirɨhu meme vɨsa ha uta kuku tihɨtihɨ vuŋgɨ aru maña yɨvurahahiwain kapirandu. Wain kɨhi meme vɨsa kandɨhañɨ tamata mitahu kutamarɨkɨta uta wain avindɨta akɨndɨndi. Kandɨhɨrɨvɨ hañɨ wain ha kɨhata meme vɨsaatɨndu paña haŋandɨhin andɨti kundɨrahi. 9:18 Mk 5.22 naŋga, Lu 8.41-42 9:20-21Mt 14.36 naŋga, Mk 5.25 naŋga, Lu 8.43

Page 24: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 9:23 21 Matyu 9:36tɨkatɨkata kɨñɨ. Na yaŋɨrɨm indarɨmaŋgarana harɨm avindɨ, vami. Ka-mavahi navundi haŋambɨ kandɨhɨrɨvɨ hañɨ sɨkwɨtaya avindɨmi. 23 KamatɨhiJisas uta aru miku hamandu tavɨyɨ yɨvurahata ŋgahi krunavundi kam-birɨhata kɨyɨmu. Kru haŋɨnɨŋ pɨkɨ tɨmɨhuruhuhu, krunavundi pɨrɨndɨmaru tamata kɨyɨmu. 24 Kamatɨhu Jisas nurɨŋ ambami, Mikitamata umara.Navundiyɨpu nɨ maŋgwɨmi. Saŋ karɨhata kɨyɨ, vami. Kamavahi nuŋirɨmɨndihɨmu. 25 Kamatɨhura nurɨŋ pɨŋguvarahi tapɨrañɨ pindɨhamu. Ka-mata Jisas indɨhuta navundi ñaŋɨra haŋambɨndu kuma hañɨ mɨŋahandahiyahamɨrami. 26Kandɨhamatɨmi hañɨndu vana ha pɨrɨvɨsa kandɨhañɨndu pɨhumuvumuvu panzaŋgarami.

Tamɨŋga ñumi arɨkimbatɨŋ mɨŋavindamami27 Kamata Jisas kandɨ pɨhu ha mitata umi. Kamatɨhi tamɨŋga ñumi

arɨkimbat Jisas uhihi sɨhɨndɨ uta nɨmavamu, Devit nɨŋuñɨŋgi, avinda vahaarɨŋ sɨhiŋgahana, vamu.* 28 Kamavahu Jisas tavɨyɨ indɨhuhi, kru arɨkimbattamɨŋga ñumi haŋɨnɨŋ Jisas kɨyɨmiyɨ payɨmu. Kamatɨhu nurɨŋ kitɨhutanɨmavami, Yi andɨrɨman vana nɨŋandɨhinɨrɨm narɨ indarɨmaŋgarara vaha,vami. Kamavahi arɨkimbat ambamu, Kandɨ Aru mɨŋga, ara indarɨmaŋgararɨŋ,vamu. 29 Kamavahu Jisas nurɨŋandɨ tamɨŋga hañɨ mɨŋasarata ambami,Narɨ yambirɨm indarɨmaŋgarara, harɨm ambara maña narɨŋ yɨvuraham,vami. 30 Kamatɨhi arɨkimbatɨndu tamɨŋga ha taruvɨhɨrɨmi. Kamatɨhi Jisasarɨkimbatɨŋ tɨkatɨka kuyu ŋguta nɨmavami, Nɨmatamusa andɨhin ŋgara nɨrɨmuta muŋɨnɨŋ maŋambavaramara, vami. 31 Hara arɨkimbat uta krunavundipɨrɨvɨsa kandɨhañɨ hatiŋ Jisas avi vana andɨmi haŋandɨhinɨrɨm ambavaramu.

Maŋguyundavaravara mɨŋgaŋ mɨŋavindamami32 Kamata kru arɨkimbat uhuhu, krunavundi kru sundɨ ñamba arɨŋguhi

mɨka pɨmɨtɨhi maŋguyundavarandi hamaŋ, Jisas kɨyɨmiyɨ tɨmbuta payɨmu.33 Kamatɨhu Jisas sundɨ ñamba ha pɨŋguvarahi kuyundavarami. Kamatɨhiŋgata krunavundi sɨhanaŋga indarɨhɨtɨhɨtɨta ambamu, Kuha Israel pɨrɨvɨsayɨmayɨvurahandi vana yɨvurahi, vamu. 34 Kamavahura Farisi ambamu, Nuŋsundɨ ñambandu aru miku hama tɨkatɨka ŋguhi sundɨ ñamba haŋɨnɨŋpɨŋguvarandi, vamu.

Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ sɨmbɨra ŋgumi(Sapta 9.35—10.42)Jisas krunavundiŋ ŋgahi mavɨndɨmi

35 Jisas pɨhu aruru naŋga pɨhu suksɨrambɨ sɨhanaŋgayɨ kɨndami. Kamatakrunavundiŋ Got naŋga kuyundavaravara tavɨhumba nurɨŋandɨyɨ nurɨŋ am-baramami. Kamatɨndɨ kuyu avivi Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨrɨm ambavarami.Kamatɨndɨ kru muhɨmɨmuhɨm kandi naŋga haŋɨnɨŋ mɨŋavindamami.36 Kamata krunavundi sambɨ ŋgahi indarɨhu tɨmɨndɨmɨndɨhi ñamba sɨkwɨkɨta sipsip kara manɨmanɨ haŋɨnɨŋ kɨndu maña kɨyɨmu. Kamatɨhu nuŋ

9:24 Jo 11.11 9:27 Mt 15.22 naŋga, 20.29-34 * 9:27 Juda hati ŋgandu, Kru Got krunavundinuŋandɨŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami hama, Aru miku Devitɨndu krun-zapayɨndu mɨŋga yɨvurahɨmandɨ, vandu. Tamɨŋga ñumi arɨkimbat Jisasɨrɨmnɨmata indarɨmaŋgaramu, Kru kanɨmarɨm ndɨhi Israel hati tavɨramu, vamu.Kamataharɨmarɨkimbat Jisasɨŋ ambamu, Devit nɨŋuñɨŋgi, vamu. 9:29 Mt 8.139:30 Mt 8.4 9:32 Mt 12.22 9:33 Mk 2.12 9:34 Mt 10.25 naŋga, 12.24 naŋga, Mk 3.22 naŋga,

Lu 11.15 9:35 Mt 4.23 naŋga, Mk 1.39 naŋga, Lu 4.44 9:36 Nam 27.17 naŋga, 1 Kin 22.17 naŋga,2 Sto 18.16 naŋga, Ese 34.5 naŋga, Sek 10.2 naŋga, Mt 14.14 naŋga, Mk 6.34

Page 25: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 9:37 22 Matyu 10:13mavɨnzaŋɨnzaŋɨnɨdɨmi. 37 Kamatɨhi Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ am-bami, Kɨvayɨ ñaña sambɨ mɨndɨtɨ. Hara krunavundi ñaña yɨvutɨhɨruramaramahaŋɨnɨŋ maŋgɨyu. 38 Kamataharɨm kɨva nɨŋuva hama naŋga kuyundavaratakitɨhumara. Kamatɨra sɨmbɨrasaraŋ sɨmbɨti uta nuŋandɨ ñaña haŋɨnɨŋyɨvutɨhɨrumu, vami.

1012 sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋɨndu ñɨmbi(Mak 3.13-19 naŋga, Luk 6.12-16)

1 Jisas nuŋandɨ 12 sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ambahi payɨhu ambami, Yi narɨŋyɨhɨramamin. Harɨm uta sundɨ ñamba haŋɨnɨŋ pɨŋguvarata, krunavundimuhɨmɨmuhɨm kandi naŋga haŋɨnɨŋ mɨŋavindamamara. 2 Sɨmbɨrasarakandɨhaŋɨnɨŋɨndu ñɨmbi haŋɨnɨŋ nɨmata, kimaŋgima hama Saimon, muñɨmbi nuŋandɨ Pita, muhama nɨŋura Andru. Naŋga Jems Sebedi ñanɨŋ naŋganɨŋura Jon. 3Muhama Filip, muhama Bartolomyu, muhama Tomas, muhamaMatyu. Kandɨhama nu gavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨs mɨŋamɨŋa mɨŋga.Muhama Jems, Alfius ñanɨŋ. Muhama Tadius. 4 Muhama Saimon, Selot vatmɨŋga, imbɨ hama Judas Iskariot. Kandɨhama Jisasɨŋ kru ñamba ŋɨnɨŋɨndukumañɨ tamɨrɨmandɨ. Kamati nuŋ ñamba taŋgurɨmandɨyu.

Jisas 12 sɨmbɨrasaraŋ sɨmbɨra ŋgumi(Mak 6.7-13 naŋga, Luk 9.1-5)

5 Jisas kru 12 vat kandɨhaŋɨnɨŋ sɨmbɨta nɨmavami, Krunavundi mu-vundumuvundu kɨnduyɨ maŋumara. Samariandu pɨhu aruruyɨ ndaharamaŋindɨhumara.* 6Narɨ sipsip Israel hatindu atɨnda yɨwaramuhaŋɨnɨŋ ndayakɨnduyɨ umara. 7Uta nɨmavamba ambavaramara, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨhaarɨñɨndɨ ha, vamba ambamara. 8 Uta kandi naŋga haŋɨnɨŋ mɨŋavindamata,kru kɨmumu haŋɨnɨŋ andɨtɨra aŋga yahamɨramu. Kamata kru kandi lepranaŋga haŋɨnɨŋ andɨtɨra ñaŋɨraŋgɨyɨmu. Kamata sundɨ ñamba haŋɨnɨŋpɨŋguvaramara. Narɨŋ sɨmbɨramɨŋamɨŋarɨmyɨhɨramin vana nɨŋandɨhinmutmɨŋata mamɨŋara. Narɨ saŋmɨŋara. Harɨmnarɨ uta krunavundiŋ ŋguramata,mut mɨŋamɨŋarɨm maŋambamara. 9 Narɨŋandɨ paŋaŋgarayɨ gol, tɨmbahɨrɨssilva, naŋga kopa kɨmbarɨta maŋumara. 10 Urɨm, narɨŋandɨ paŋa, kwɨrandɨyɨvupɨhavɨhavɨ arɨkita, tandambɨsa, naŋga makɨrutɨm mamɨŋamara. Krusɨmbɨra mɨŋandi hamaŋ nuŋandɨ ñaña ha ŋgundu. 11 Pɨhu aru muyɨ vaha,mana suksɨmbɨrɨ muyɨ vaha indɨhuta, pɨhu kandɨhañɨ kru avinzɨkwɨsɨkwɨnaŋga tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ mɨŋgaŋ ŋgamara. Kamata kru kandɨhama naŋ-gandaya kɨta uta pɨhu kandɨha mitamara. 12 Tavɨ muyɨ indɨhutaŋgata,krunavundi tavɨ kandɨhañɨndu ŋɨnɨŋɨrɨm kuyu avivi ŋguta ambamara.Gotɨndu mavɨñam narɨ naŋga kɨyɨm, vamba ambamara. 13 Kamatɨra tavɨkandɨhañɨndu krunavundi narɨŋɨrɨm kɨnzɨkɨtuŋgata, narɨŋandɨ kuyu avi haandɨti mavɨñamɨñɨ kɨyɨmandɨyu. Ara narɨŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨ mandɨtuŋgata,Gotɨŋ kitɨwɨtɨra mavɨñamɨñɨ kɨyɨhɨyɨ vana ha nurɨ naŋga maŋgɨyɨmandɨ.9:37 Jo 4.35 9:37 Lu 10.2 10:1 Mt 9.35 naŋga, Mk 3.13-15 naŋga, 6.7 naŋga, Lu

9.1 10:5 Sɨ 13.46 * 10:5 Matyundu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu kutaŋguta kumanzɨpitimu tɨŋgɨruramata ambavarami hañɨndu muhanda nɨ. Kuyu kanɨŋandɨhinMatyu 10.5-42yɨ kɨyɨ. Jisasɨndu sɨmbɨrasara krunavundiŋ Gotɨndu kuyuambavarɨrɨmɨtu nurɨŋ muhɨmɨmuhɨm vana yɨvurahɨrɨmandɨrɨm ambami.10:6 Jer 50.6 naŋga, Mt 15.24 10:7 Mt 3.2 naŋga, 4.17 naŋga, Lu 10.9-11 10:7 Lu 10.4-1210:9 Lu 10.4 10:10 Nam 18.31 naŋga, Lu 10.7 naŋga, 1 Ko 9.14 naŋga, 1 Ti 5.18 10:12 Lu 10.5-6

Page 26: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 10:14 23 Matyu 10:2514 Kamata kru mumɨŋga narɨŋ tavɨ nuŋandɨyɨ tɨmbuta maŋutiŋgata, naŋganarɨŋandɨ kuyu maŋindarɨtiŋgata, tavɨ vaha, mana pɨhu aru kandɨha mitataurɨm narɨŋandɨ tanda hañɨ ayɨwɨrsɨ kɨyɨmandɨ ha yɨvuvaramara. Kamatɨrakru pɨhu aru kandɨhañɨ ŋgati ŋgata ambɨrɨmandɨyu, Ñamba vana andɨharɨŋnɨmata vana nɨ andɨyu vamba ambɨrɨmandɨyu.* 15Yi narɨŋ kandɨ ambin, Gotkrunavundiŋ ŋgatɨŋgurɨman vata yɨhɨramami hɨvɨyɨ hañɨ, krunavundi pɨhukandɨhañɨ hati pɨmɨ kavɨrɨmandɨyu. Kamatu Sodom naŋga Gomora hati pɨmɨkavɨrɨmandɨyu ha taratɨvɨrɨmandɨ, vami.

Muhɨmɨmuhɨm pɨmɨ vanavana yɨvurahɨmandɨ(Mak 13.9-13 naŋga, Luk 21.12-17)

16 Jisas sɨhinda ambami, Ŋgara. Yi narɨŋ sipsip maña sɨmbɨhin upɨrisaŋara ñiŋgiñɨ ura. Harɨm tau andɨndi maña andɨmara. Indarɨmaŋgarataramuhɨmɨmuhɨm vana ha andɨmara. Naŋga kava umari andɨndu mañaandɨmara. Ñamba vanavana andɨtɨrɨm maŋindarɨmara. 17 Kruŋ ŋgamaŋ-garamara. Narɨŋ kru Juda hatindu kuyu mɨŋasɨrɨvandu haŋɨnɨŋɨndu kumañɨtamɨmandɨyu. Kamata Got naŋga kuyundavaravara tavɨ nurɨŋandɨyɨ narɨŋpɨŋgɨrawɨsɨrɨmandɨyu. 18 Narɨ yandɨ sɨmbɨrasara ŋɨnɨŋ. Harɨm narɨŋgavamanndamanaŋga arumikuhaŋɨnɨŋ kɨyuyɨ tɨmbuta urɨmandɨyu. Kamatuyandɨ kuyu avivi kru aruru haŋɨnɨŋ naŋga krunavundi muvundumuvunduhaŋɨnɨŋ ndahara ambavarɨtɨra indarɨmandɨyu. 19Narɨŋ kru ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨruhama kɨyɨyɨ tɨmbuta urɨmandɨyu. Kamatu arɨŋ ambɨtuŋgata mumvambaambavarɨmɨndaŋ, vata maŋindarɨhɨtɨhɨtɨmara. Kandɨtɨwɨmi hañɨ narɨŋandɨindarɨmit hambu, Got nuŋambi ambavarɨtiti ambavarɨmandɨra. 20 Kuyuambavarɨmandɨra ha narɨŋambi maŋambavarɨmandɨra. Narɨŋandɨ NavanduMavɨñɨŋi narɨŋ indarɨmit ŋguti ambavarɨmandɨra. 21 Kru nɨŋuraŋ vaha mananɨŋusiŋ vaha ŋgatɨŋgɨruta ambɨti yɨvutatamɨrɨmandɨyu. Sɨwɨmañanzihɨnda nɨŋuvanin yahata nurɨŋandɨ ñɨŋiŋ andɨrɨmandɨyu. Nurɨŋandɨ ñɨŋihaŋɨnɨŋ ndahara nɨŋum nɨŋuvaŋ miku tamata, kru muŋɨnɨŋ sɨmbɨtu nɨŋumnɨŋuvaŋ yɨvutatamɨrɨmandɨyu. 22 Narɨ yandɨ ŋɨnɨŋ. Harɨm narɨŋambirɨmsɨhanaŋga krunavundi kɨtɨrɨ ñɨmandɨyu. Hara krunavundi tɨkatɨkata kɨtuhɨtuimbɨhɨvɨ ha yɨvurahɨti, Got nurɨŋ aŋga mɨŋɨmandɨ. 23 Krunavundi pɨhumuyɨndu haŋɨnɨŋ narɨŋ ñamba vana andɨtuŋgata, tɨvaramata pɨhu muyɨumara. Yi narɨŋ kandɨ ambin, sɨmbɨra narɨŋandɨ Israelɨndu pɨhu maka-maka mamɨturamɨtɨratɨra, Krundu Ñɨŋi hama payɨmandɨ. 24 Ñɨŋi nuŋandɨahusɨkiŋ mandaratɨvɨrandi, naŋga sɨmbɨrakara hama nuŋandɨ aru mikuhamaŋ taratɨvɨrata kɨmbañɨ maŋgɨndi. 25 Ñɨŋi nuŋandɨ ahusɨki mañayɨvurahɨmandɨ hama, kamatanda kɨyɨm. Naŋga sɨmbɨrasara, nuŋandɨ arumiku hama maña kɨyɨmandɨ hama, kamatanda kɨyɨm. Tavɨ nɨŋuvarɨmBelsebul vamba ambandu. Harɨmñɨŋisɨmtavɨ kandɨhañɨ kɨnduhaŋɨnɨŋñɨmbiñamba sɨkwɨ ŋgumandɨyu, vami.*

10:14 Sɨ 18.6 * 10:14 Kuyu sɨwɨmaña Mak 6.11yɨ naŋga Sɨmbɨrasara 13.51yɨŋgɨmandɨra. 10:15 Stt 19.24-28 naŋga, Mt 11.24 naŋga, Ju 1.7 10:16 Lu 10.3 naŋga, Jo 10.12naŋga, Sɨ 20.29 naŋga, Ro 16.19 naŋga, 1 Ko 14.20 naŋga, Ef 5.15 10:17 Mt 24.910:17 Mk 13.9-11 naŋga, Lu 12.11-12 naŋga, 21.12-15 10:18 Sɨ 25.23 naŋga, 27.24 10:19

Jo 14.26 naŋga, 1 Ko 2.4 10:21 Mai 7.6 naŋga, Mt 10.35 naŋga, Lu 21.16 10:22 Mt 24.9 naŋga,24.13 naŋga, Mk 13.13 naŋga, Lu 21.17 naŋga, Jo 15.18-21 10:23 Mt 16.28 10:24 Lu 6.40 naŋga,Jo 13.16 naŋga, 15.20 10:25 Mt 9.34 naŋga, Mk 3.22 naŋga, Lu 11.15 * 10:25 Belsebul ñɨmbinɨ, Satanɨndu mu ñɨmbi. Matyu 12.22-28yɨ ndahara kɨyɨ.

Page 27: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 10:26 24 Matyu 10:38Kru Gotɨrɨmɨndaya pɨŋitumu(Luk 12.2-7)

26 Jisas sɨhinda ambami, Narɨŋ kru kandɨhaŋɨnɨŋ ñamba vana andɨrɨmɨtundahara mambɨŋitumara. Muhɨmɨmuhɨm tarɨŋguramata kɨndi haŋɨnɨŋmamañɨ yɨvurahɨmandɨ. Kamati kuyu tarɨŋguramata kɨndi haŋɨnɨŋ nda-hara sɨhanaŋga kru indarɨmandɨyu. 27 Narɨŋ kuyu kɨvɨyɨ ambavaradinhaŋɨnɨŋ, inahɨmur ambavaramara. Ara kuyu sɨwɨña indarɨmandɨra haŋɨnɨŋ,uta tɨhɨrutɨhɨru upɨyɨ kuyu kɨmbañɨ ambavarɨtɨra krunavundi indarɨmu.28 Kru pɨrɨ nɨñɨndurɨm mambɨŋitumara. Narɨŋandɨ kwɨrandɨmbatɨ hayɨvutatamɨrɨmandɨyu, hara narɨŋandɨ mavɨñɨŋi ha mayɨvutatamɨrɨmandɨyu.Gotɨrɨmɨndaya pɨŋitumara. Nu taya narɨŋandɨ kwɨrandɨ naŋga mavɨñɨŋiha pɨsiŋgarata, ahutuvarandi helɨyɨ kavarɨmandɨ. 29 Narɨ ŋgandara, kavaarɨkita sukɨsɨrambɨ kru tuki tamɨŋgañɨ mut mɨŋandu. Hara narɨŋandɨ Navakava suksɨrambɨ kandɨhaŋɨnɨŋ karatamaŋgarandi. Harɨm, kava kandɨhañɨndumuvat pɨrɨyɨ mamɨŋgatayɨvum vɨtiŋgata, mamɨŋgata yɨvɨrɨmandɨ. 30Naŋga,Got narɨŋandɨ miku mɨnɨ nɨŋɨnɨŋ mɨnza mɨnɨmɨnɨ ŋgatɨŋgɨruta mɨtundi.31 Narɨ Gotɨndu tamɨŋgañɨ aruŋɨnɨŋ nzɨkwɨ kɨndara, kava sukɨsɨrambɨŋtaratɨvɨramaŋgarandara. Kamataharɨmmambɨŋitumara, vami.

Ara Jisasɨndu ñiŋgiñɨndu ŋɨnɨŋ vavarɨm sɨwɨmanzɨwɨma mandɨmɨ(Luk 12.8-9)

32 Jisas sɨhinda ambami, Kru mumɨŋga krunavundiŋ nɨmavambaambɨrɨmandɨ. Yi Jisasɨndu ñiŋgiñɨndu mɨŋga vamba ambɨrɨmandɨ. Krukandɨhamarɨm, yindahara Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hamarɨm, kru nɨmayandɨ vamba ambɨrɨman. 33 Ara kru mumɨŋga krunavundiŋ, nɨmavambaambɨrɨmandɨ. Yi Jisasɨndu ñiŋgiñɨndu mɨŋga ma vamba ambɨrɨmandɨ. Krukandɨhamarɨm, yindahara Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hamarɨm, kru nɨmayandɨma vamba ambɨrɨman, vami.

Krunavundi Jisasɨrɨmɨndaya mavɨ ndamamaŋgaramu(Luk 12.51-53 naŋga, 14.26-27)

34 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ yambirɨm nɨmata maŋindarɨmitamara.Nu pɨrɨ nɨñɨ saŋga kirahɨrɨm payɨmi vamba maŋindarɨmitamara. Yisaŋga kirahɨrɨm mambayɨmin. Yi tuki kuta mɨŋata payɨmin. 35 Yi saŋgapɨruramɨrɨm payɨmin. Kru ñɨŋi hama nɨŋuvarɨm miku tamɨrɨmandɨ,navundi ñɨŋi haŋambɨ nɨŋumɨrɨm miku tamɨrɨmandɨ, nɨmbas nɨpahiŋmiku tamɨrɨmandɨ. 36 Nuŋandɨ kru ñɨŋi, navundi ñɨŋi, nɨmburi,nɨmbas, nurɨŋambi masamasa miku tamɨmandɨyu. 37 Kru nɨŋum navaŋmavɨndamata, yaŋ mavɨmandamɨrɨmandɨ hamarɨm, yandɨyɨndu vatamaŋambɨrɨman. Kru nuŋandɨ kru ñɨŋi naŋga navundi ñɨŋiŋ mavɨndamata,yaŋ mavɨmandamɨrɨmandɨ hamarɨm, yandɨyɨndu vata maŋambɨrɨman.38Naŋga kru, nuŋandɨ ahuandɨ maña pɨmɨ kavuta yi naŋga maŋgɨndɨrɨmandɨ

10:26 Mk 4.22 naŋga, Lu 8.17 10:28 Ais 8.12-13 naŋga, Lu 12.4 naŋga, Je 4.12 naŋga, 1 Pi 3.1410:30 Lu 21.18 naŋga, Sɨ 27.34 10:31 Mt 6.26 naŋga, 12.12 10:32 Lu 12.8 naŋga, Ro 10.9-10

naŋga, Sk 3.5 10:33 Mk 8.38 naŋga, Lu 9.26 naŋga, 2 Ti 2.12 10:34 Lu 12.49-53 10:35 Mai7.6 10:36 Sng 41.9 naŋga, 55.13 10:37 Lo 33.9 naŋga, Lu 14.26 10:38 Mt 16.24 naŋga, Mk8.34 naŋga, Lu 9.23

Page 28: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 10:39 25 Matyu 11:5hamarɨm, yandɨyɨndu vata maŋambɨrɨman.* 39 Kru yambira muhɨmɨmuhɨmvana andɨtɨn avindɨrɨmandɨ vamba ambɨrɨmandɨ hama, siŋgundɨrɨmandɨ.Ara yambirɨmindarɨta kwɨmɨrɨmandɨ hama, kɨmuta ndahara sɨhaŋgɨyɨmandɨ,vami.

Kru ŋguramɨrɨmandɨ hama muhɨmɨmuhɨmmɨŋɨmandɨ(Mak 9.41)

40 Jisas sɨhinda ambami, Kru narɨŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨrɨmandɨ hama, yaŋɨrɨmkɨnzɨhɨnzɨtɨrɨmandɨ. Ara kru yaŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨrɨmandɨ hama, Gotɨrɨmkɨnzɨhɨnzɨtɨrɨmandɨ. Got yaŋ sɨmbɨhi payɨmin. 41 Hara, kru mumɨŋgaambɨrɨmandɨ. Yi kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavarandi mɨŋgaŋ ŋgu-ramɨrɨman vamba ambɨrɨmandɨ. Kamavata kru kandɨhamaŋ nuŋandɨ tavɨyɨtɨmbuta uta karatamɨrɨmandɨ. Kru kandɨhamatɨrɨmandɨ hama, kru Gotɨndukuyu mɨŋata ambavarandu haŋɨnɨŋ mɨŋandu maña muhɨmɨmuhɨm avivimɨŋɨmandɨ. Naŋga, kru mumɨŋga ambɨrɨmandɨ. Yi kru tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨmɨŋgaŋ ŋguramɨrɨman vamba ambɨrɨmandɨ. Kamavata kru kandɨhamaŋnuŋandɨ tavɨyɨ tɨmbuta uta karatamɨrɨmandɨ. Kru kandɨhamatɨrɨmandɨhama, kru tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ mɨŋga muhɨmɨmuhɨm avivi mɨŋandi maña,mɨŋɨmandɨ. 42Krumumɨŋga ambɨrɨmandɨ. Yi kukumɨni Jisasɨndu sɨmbɨrasarañiŋgiñɨndu ñɨmbi manɨman muvatɨŋ ŋguramɨrɨman vamba ambɨrɨmandɨ.Kamavata nuŋ ŋguramɨrɨmandɨ. Harɨm yi narɨŋ kandɨ ambin, krukandɨhamandu avihɨmɨŋgɨm ha manziŋgundɨrɨmandɨ, mɨŋɨmandɨ, vami.

Jisas nin ndɨmbanzɨkwɨ

11(Sapta 11.1—16.20)

Jon nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ sɨmbɨhi Jisas kɨyɨmiyɨ umu(Luk 7.18-35)

1 Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasara 12 vatɨŋ ambaramata mɨtuta, kandɨ pɨhu hamitata pɨhumakamaka kandɨhaŋu kɨndaŋgɨnda krunavundiŋ ambaramarama,nurɨŋ Gotɨndu kuyu ambavarami. 2 Kamatɨhi Jon kru ñamba vana andɨhitamandu upɨyɨ kɨta, Krais muhɨmɨmuhɨm sɨmbɨra mɨŋamindu kuyuhɨnzɨindarɨmi. Kamata nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ ambami, Uta Jisasɨŋ nɨmavambakitɨhumara, 3 Jon ambi, Naŋɨnda vaha Got sɨmbɨhi pɨrɨ nɨñɨ payɨmana,mana mumɨŋgaŋ vaha tavɨrɨmɨndaŋ, vamba ambi, vamba ambamara, vamu.4 Kamavahu Jisas nurɨŋ kɨmbɨ nɨmavami, Uta Jonɨŋ muhɨmɨmuhɨm vanaindarɨra, naŋga ŋgara nɨŋɨnɨŋ ambavaramara. 5 Krunavundi tamɨŋga ñumihaŋɨnɨŋ tɨhɨrañayu. Tanda ñamba haŋɨnɨŋ kɨndavarayu. Kandi lepranaŋga haŋɨnɨŋ ñaŋɨra yɨvurahayu. Kɨnzɨhi ñamba haŋɨnɨŋ kuyu indarɨyu.Naŋga kru kɨmuhɨmu haŋɨnɨŋ aŋga yahamɨrayu. Kamatɨhuhu krunavundi

* 10:38 Krunavundi muvundumuvundu naŋga sɨmbɨrasara saŋɨŋɨnɨŋ ñamba vanaandɨhu Rom hati ahuandɨñɨ taŋgɨraramarasɨmu. Kamata kru kwɨmɨrɨmandɨvarasɨmu hama, nuŋambi nda ahuhɨrɨvɨ ha kavuta taŋgɨraramarama upɨyɨurasɨmi. Jisas ahuandɨ kavuhavundu tɨhi kuyu ŋguta ambami kanɨŋandɨhinkrunavundiŋ pɨmɨ kavuta kɨmuhɨmurɨm mambɨŋitumara vata ambami.10:39 Mt 16.25 naŋga, Mk 8.35 naŋga, Lu 9.24 naŋga, 17.33 naŋga, Jo 12.25 10:40 Mk 9.37 naŋga,

Lu 9.48 naŋga, 10.16 naŋga, Jo 13.20 10:41 1 Kin 17.10 naŋga, 2 Kin 4.8 10:42 Mt 18.5-6 naŋga,25.40 naŋga, Mk 9.41 naŋga, Hi 6.10 11:2 Mt 14.3 11:3 Mal 3.1

Page 29: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 11:6 26 Matyu 11:19

muhɨmɨmuhɨm manɨman haŋɨnɨŋ ndahara kuyu avi indarɨyu.* 6 Naŋga kruyaŋ ŋgɨtu nurɨŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgara vana hamamɨŋgata yɨvɨrɨmandɨhaŋɨnɨŋ, kɨnzɨhɨnzɨtɨmu, vami. 7 Kamavahi Jonɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋindarɨta umu. Uhuhu Jisas krunavundiŋ Jonɨrɨm ambami, Narɨ kru manɨmanupɨvu undara ha, wɨnɨ pata kukimaka mɨŋa ñɨŋuñɨŋu ndɨhi ŋgɨrɨm maŋun-dara. 8 Naŋga, nu kwɨrandɨ yɨvupɨhavɨhavɨ kuta avivi haŋɨnɨŋ tamatakɨyɨhi ŋgɨrɨm maŋundara. Kru kwɨrandɨ yɨvupɨhavɨhavɨ kuta avivi ŋɨnɨŋtamata kɨndu haŋɨnɨŋ aru miku ndu tavɨyɨ kɨndu. 9 Hara narɨ undara ha,muhɨmɨmuhɨm kandɨhaŋɨnɨŋ ŋgɨrɨm maŋundara. Kru Gotɨndu kuyu mɨŋataambavaravara mumɨŋgaŋ ŋgɨrɨm undara. Narɨŋ yi kandɨ ambin, kru Gotɨndukuyu mɨŋata ambavaravara kandɨhama, kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavar-avara sɨhanaŋgaŋ taratɨvɨramaŋgarahi. 10 Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ Jonɨrɨm am-bami, Got ñɨŋi nuŋandɨŋ ambi, Ŋgana. Yi kru mumɨŋgaŋ sɨmbɨtɨn kasiramatayandɨ kuyu nɨ mɨŋata ambavarata, nambirɨm kwɨmbɨ mɨŋasɨrɨvɨrɨmandɨ.Kamati na sɨhɨndɨ payɨmana, vamba ambi, vamba ambami. 11 Narɨŋ yikandɨ ambin, Jon kukuyɨ mɨŋaŋgɨruhɨru hama kru pɨrɨvɨsayɨ yɨvurahamuhaŋɨnɨŋ taratɨvɨrandi. Hara kru ñɨmbi manɨmanɨ nzɨkwɨ Gotɨndu tɨwɨyɨkɨyɨmandɨ hama, Jonɨŋ taratɨvɨrɨmaŋgarɨmandɨ. 12 Jon kukuyɨ mɨŋaŋgɨruhɨruhama Gotɨndu kuyu ambavarami hɨrɨvɨyɨ nda kɨta, patavata tɨhu nda-hara, kru saŋgandu tɨkatɨka naŋga haŋɨnɨŋ, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmɨndaŋvata tɨkatɨkatɨndu. Kamatɨndɨ muvitamuvita saŋga kurɨhandu. Kamatakrunavundi Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨndu haŋɨnɨŋ pɨmɨ aru ŋgundu.* 13Kru Gotɨndukuyu mɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋ, naŋga tɨkatɨka kuyundu aŋgwɨmɨkɨnɨŋandɨhin, Gotɨndu kuyu ambavarahuhu Jon kuhɨrami. 14 Harɨm narɨ kuyukanɨŋandɨhin indarɨmɨndaŋ vataŋgata indarɨmara. Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨambami, Elaija payɨmandɨ, vamba ambami. Kaŋandɨhin Jonɨrɨm ambami.15 Kru kɨnzɨhi naŋga hama, kuyu nɨŋandɨhin mɨŋatamamaŋgarata indarɨm.16Krunavundi tɨhundu nɨŋɨnɨŋɨndu vana haŋɨnɨŋɨrɨmambavarɨrɨm, tɨhi kuyupamatavu ambɨrɨman. Nurɨ ñɨŋi maña tɨhɨrutɨhɨru upɨyɨ mɨnzɨta kɨndu.Kamata ñɨŋi muvɨrarɨm nɨmavamba ambandu, 17 Ara pɨkɨ tɨmɨhɨruharɨŋnarɨ manduturamara. Mavɨmavɨ sɨhɨpuri yɨvurɨŋ, hara narɨŋ mavɨndɨhimaŋirɨhara, vamba ambandu, vami. 18 Kamavata Jisas sɨhinda ambami, Jonpata kandɨŋgandɨ mañata wain maŋguvɨrandi, naŋga ambandu, Sundɨ ñambanu naŋga kɨyɨ, vamba ambandu. 19 Hara Krundu Ñɨŋi hama pata, ñatakuvɨrandi. Kamatɨhi ambandu, Nɨŋgamara, kru nɨma ñaña sambɨ ñata wainsambɨ kuvɨrandi. Nu kru gavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨs mɨŋandu, naŋgakru ñamba vanavana andɨndu muvɨrandu nɨmbɨha, vamba ambandu. Harakrunavundi Gotɨndu indarɨmit avi kanɨŋɨnɨŋ mɨŋahandata sɨmbɨra mɨŋandu.Kamatɨhu krunavundi muvɨra nurɨŋandɨ sɨmbɨravu taya ŋgandu. KamatɨhuGotɨndu indarɨmit avi ha mamañɨndɨndi, vami.* 11:5 Kuha kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara Aisaia ambami. Got Israelhatiŋ ŋguramɨrɨmandɨ, vami. Kuyu kanɨŋandɨhin, Aisaia 35.1-7yɨ naŋga,61.1-4yɨ kɨyɨ. 11:6 Mt 13.57 naŋga, 26.31 11:7 Mt 3.5 11:9 Lu 1.7611:10 Mal 3.1 naŋga, Mk 1.2 naŋga, Jo 3.28 11:12 Lu 16.16 * 11:12 Grik kuyuyɨkanɨŋɨnɨŋɨrɨm maŋambamaŋgarami. Kru muvɨra nurɨŋandɨ indarɨmitɨyɨ,tɨhu ambandu. Jisas ambami. Kru yaŋɨrɨm idarɨmaŋgarandu haŋɨnɨŋ ambɨtɨn,Rom hati naŋga kurɨhata nurɨŋ pɨŋguvarɨmandɨyu. Kamata Gotɨndu kwɨmbɨmɨŋasɨrɨvɨtu muhɨmɨmuhɨm nuŋandɨ tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨ haŋɨnɨŋ pɨrɨ nɨñɨyɨvurahɨmandɨ, vamba ambami, vandu. 11:14 Mal 4.5 naŋga, Mt 17.10-13 naŋga, Mk9.11-13 11:18 Mt 3.4 11:19 Mt 9.10-14 naŋga, Lu 7.35

Page 30: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 11:20 27 Matyu 12:2Krunavundi mavɨ maŋgimɨruyu haŋɨnɨŋ pɨmɨ kavɨrɨmandɨyu(Luk 10.13-15)

20 Pɨhu aruru muvɨrañɨ, Jisas muhɨmɨmuhɨm nzihɨ sambɨ sihɨrahiramavɨ maŋgimɨrumu. Kamatɨhu kandɨtɨwɨmi hañɨ krunavundi pɨhu arurukandɨhaŋu hatiŋ Jisas ambahɨmumbɨrami. 21 Kamata ambami, Pɨhu aruruKorasin naŋga Betsaida hati narɨ pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨra. Kru mumɨŋgauta pɨhu Tair naŋga Saidon muhɨmɨmuhɨm nzihɨ yi sihɨrahin ŋgandaramaña nu ndahara sihɨrahi. Kamati ŋgata, nurɨ atɨnda ñamba vanavanaandɨndu haŋɨnɨŋɨrɨm indarɨramata mavɨŋgimɨruhu. Kamata mɨkwɨrɨ kavɨtaahuyɨpuyɨ mɨnzɨta kɨyɨhu. 22 Kamataharɨm yi narɨŋ ambin, Got krunavundiŋŋgatɨŋgurɨman vata yɨhɨramami hɨvɨyɨ hañɨ, narɨ pɨmɨ kavɨrɨmandɨra ha,Tair naŋga Saidon hati pɨmɨ kavɨrɨmandɨyu ha taratɨvɨrɨmandɨ. 23Kaperneamhati narɨ ambandara, Arɨŋ Got tɨhuyahɨti nuŋandɨ pɨhuyɨ yawɨmɨndaŋ,vamba ambandara, manɨŋganzɨkwɨ. Hara narɨ kɨmuhɨmu ŋɨnɨŋɨndu upɨyɨmɨŋgurɨmandɨra. Yi narɨ naŋga kɨta muhɨmɨmuhɨm nzihɨ sihɨrahinŋgandara maña kru mumɨŋga uta Sodom ndahara sihɨrɨti, Sodom kɨyɨhiwɨsa. 24 Kamataharɨm yi narɨŋ ambin, Got krunavundiŋ ŋgatɨŋgurɨmanvata yɨhɨramami hɨvɨ hañɨ, narɨ pɨmɨ kavɨrɨmandɨra ha, Sodom hati pɨmɨkavɨrɨmandɨyu ha taratɨvɨrɨmandɨ, vami.

Narɨ yi kɨyɨman nɨñɨ pata avɨrɨkɨmumara(Luk 10.21-22)

25 Kandɨhɨrɨvɨ haŋu Jisas nɨmavami, Yava. Na ihumbɨsa naŋga pɨrɨnɨñɨndu Aru mɨŋga. Yi naŋ kuyu avi ŋgwin, na muhɨmɨmuhɨm kandɨhaŋɨnɨŋindarɨmit avi naŋga mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋɨrɨm sipɨruramamana. Kamatakru nurɨŋambi taŋguhu mɨŋguhi ñɨŋi maña kɨndu haŋɨnɨŋ isɨhuramamana.26 Kandɨ yava, nambi pirɨtamata kandɨhamatɨmana, vami. 27 Kamavata Jisassɨhinda ambami, Muhɨmɨmuhɨm Yavandak yandɨ kumañɨ tamami. Krumumɨŋga ndahara Ñɨŋi hamaŋ maŋgandi. Nɨŋuva nuŋambi ŋgandi. Naŋga,kru mumɨŋga Nɨŋuvaŋ maŋgandi. Ñɨŋi hama nuŋambi ŋgandi. Naŋgakru Nɨŋuvaŋ isɨhuramahi ŋgandu haŋɨnɨŋ ndaya Nɨŋuvaŋ ŋgandu. 28 Krusɨmbɨra tɨkatɨka mɨŋata pɨmɨ aru kavundara narɨ, sɨhanaŋga yi kɨyɨman nɨñɨpata avɨrɨkɨmumara. 29 Narɨ yaŋ ŋgandara. Yi yambi taŋguhin mɨŋguhi,mavɨñamɨñɨ kɨndin. Kamataharɨm pata avɨrɨkɨmumara. Narɨ yandɨ vanaŋgata, yandɨ kuyundu tɨwɨyɨ kɨyɨmara. Ahuhɨrɨvɨ bulmakau arɨkitandupɨŋgwɨyɨ pɨŋgɨrɨmandɨyu vata tamandu maña yandɨ tɨwɨyɨ kɨyɨmara.30 Ahuhɨrɨvɨ narɨŋandɨ pɨŋgwɨyɨ tamin haŋandɨhin, kavuhavurɨm avɨrɨmandamɨrɨmandɨra. Naŋga narɨŋ kavuhavu hɨm ŋgundin ha pɨmɨ ma, vami.

12Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨ sɨmbɨrarɨm karikaritɨndu vanarɨm ambami(Mak 2.23-28 naŋga, Luk 6.1-5)

1 Kamata Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨ muyɨ, Jisas wit kɨva itɨñɨitɨñɨ umi. Ka-mata nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ avɨhatɨhi, wit kɨrɨs haŋɨnɨŋ mɨŋamɨŋañamu. 2 Kamatɨhu Farisi haŋɨnɨŋ ŋgata Jisasɨŋ nɨmavamu, Nɨŋga, nɨmata11:21 Ais 23.1-18 naŋga, Ese 26.1—28.26 naŋga, Jol 3.4-8 naŋga, Amo 1.9-10 naŋga, Jna 3.6 naŋga, Sek

9.2-4 11:23 Stt 19.24-28 naŋga, Ais 14.13-15 11:24 Mt 10.15 naŋga, Lu 10.12 11:25 1 Ko1.26-29 11:27 Mt 28.18 naŋga, Jo 1.18 naŋga, 3.35 naŋga, 10.15 naŋga, 17.2 naŋga, Fl 2.9 11:28Jer 31.25 11:29 Jer 6.16 naŋga, Sek 9.9 naŋga, Jo 13.15 naŋga, Fl 2.5 naŋga, 1 Jo 2.6 11:30 1 Jo 5.312:1 Lo 23.25 naŋga, Mk 2.23-28 naŋga, Lu 6.1-5 12:2 Kis 20.10 naŋga, Mt 12.10 naŋga, Lu 13.14

naŋga, Jo 5.10 naŋga, 7.23

Page 31: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 12:3 28 Matyu 12:15vana nandɨ sɨmbɨrasara nɨŋɨnɨŋ andɨyu nɨŋandɨhin, Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨandɨhu avimandɨ, vamu.* 3 Kamavahu Jisas nurɨŋ kɨmbɨ nɨmavami, KuhaDevit nuŋandɨ hati naŋga avɨharɨm ŋgɨta andɨmi vana ha narɨ ŋgatɨŋgɨrutamambaha ŋgandara. 4 Devit Gotɨndu tavɨyɨ indɨhuta, mavatɨmba amutɨ ndutak Gotɨndu tamɨŋgaŋgɨmbañɨ kɨyɨhi, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋ tamahumambɨrañɨ kɨndi. Kandɨhaŋandɨhin mɨŋata nuŋandɨ hati naŋga ñamu.Mavatɨmba kandɨha kru saŋɨŋɨnɨŋ mañarasɨmu, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋndaya ñarasɨmu. Hara Devit naŋga nuŋandɨ hati ñamu. 5 Naŋga, tɨkatɨkakuyundu aŋgwɨmɨkɨyɨ kɨndi haŋandɨhin ŋgatɨŋgɨruta mambaha ŋgandara.Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨ ndahara Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨyɨ Gotɨŋ kɨrañɨŋguhuhaŋɨnɨŋ sɨmbɨra mɨŋandu. Hara nurɨŋ kuŋgɨ maŋgahandi. 6 Harɨmnarɨŋ yi ambin, kru nɨñɨ kɨyɨ mɨŋga Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ ha taratɨvɨri.7 Got ambami, narɨ yaŋ saŋɨnaŋga kɨrañɨŋgundararɨm pirɨmandamandin.Hara muŋɨnɨŋ sɨhiŋgamara vata pirɨtamamaŋgarandin, vamba ambami.Harɨm kuyu kanɨŋandɨhindu kuyu sapa ha ŋgamaŋgarandarandɨti, kru pɨmɨmanɨmanɨ nɨŋɨnɨŋɨrɨmpɨmɨ maŋguhara. 8HarɨmKrunduÑɨŋi hamanuŋambiAvɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨ karatamandi, vami.

Jisas kru kuma kɨmuhɨmumɨŋgaŋ mɨŋavindamami(Mak 3.1-6 naŋga, Luk 6.6-11)

9 Jisas kandɨ upɨ haŋu mitata uta pɨhu muyɨ yɨvurahami. KamataGot naŋga kuyundavaravara tavɨ nurɨŋandɨyɨ indɨhumi. 10 Kandɨhañɨkru mumɨŋga kɨyɨmi, kru kandɨhama kumamaka timu kɨmuhɨmu mɨŋga.Kru muvɨra kuyusɨhɨrata Jisasɨŋ nuŋandɨ miku ŋɨnɨŋ ndu kumaŋgɨmbañɨtamɨmɨndaŋ vata kitɨhuta ambamu, Kru kandi naŋga haŋɨnɨŋ AvɨrɨkɨmuhɨmuHɨvɨyɨ mɨŋavindamaharɨŋ vaha, mana mambaha mɨŋavindamaharɨŋ, vamu.11 Kamavahu Jisas nurɨŋ ambami, Narɨŋandɨ kru mumɨŋga nuŋandɨ sipsipmɨnzamɨnza ŋandi Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨ kumbañɨ mɨŋguti pɨŋgɨrɨti, ya-hahi. 12 Hara kru sipsip maña hɨm ma, sipsipɨŋ kru taratɨvɨramaŋgarandi.Harɨm Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨ kru kandi naŋga haŋɨnɨŋ mɨŋavindamaharɨŋ,vami. 13 Kamavata kru kuma kɨmuhɨmu hamaŋ ambami, Kuma nandɨ hatɨtɨ tama, vahi, kuma nuŋandɨha tɨtɨ tamahi avindɨta kuma tamu mañakɨyɨmi. 14 Kandɨhamatɨhi ŋgata, Farisi haŋɨnɨŋ Got naŋga kuyundavaravaratavɨ ha mitata uta tɨhɨrumu. Kamata kuyundavarata Jisasɨŋ yɨvutatamɨtɨrɨŋkwɨmɨrɨmandɨ vata kɨndɨmbuhɨramu.*

Jisas Gotɨndu sɨmbɨrakara sɨkwɨ mɨŋga15 Farisi haŋɨnɨŋ Jisasɨrɨmmɨndahɨrahu ŋgami. Harɨmkandɨ pɨhu hamitata

* 12:2 Juda hatindu tɨkatɨka kuyuyɨ AvɨrɨkɨmuhɨmuHɨvɨyɨ sɨmbɨramɨŋamɨŋarɨmkarikaritɨmi. Sɨmbɨra mɨŋamɨŋarɨm tɨkatɨka kuyu nurɨŋ karikaritɨmi muha,ñaña mɨndɨtɨŋɨnɨŋ yɨvutɨhɨruramarama sɨmbɨra. Aŋga Mɨŋamɨŋa, 34.21yɨŋgamara. Farisi ambamu, Sɨmbɨrasara nandɨ nɨŋɨnɨŋ tamahubɨrata tɨkatɨkakuyu kanɨŋandɨhin mɨŋata kavarayu, vamu. 12:3 Wkp 24.9 naŋga, 1 Sml21.1-6 12:5 Nam 28.9-10 12:6 Mt 12.41-42 naŋga, Lu 11.31-32 12:7 Hos 6.6 naŋga,Mt 9.13 12:10 Lu 14.3 12:11 Kis 23.4-5 naŋga, Lo 22.4 naŋga, Lu 14.5 12:14 Mt26.4 naŋga, 27.1 naŋga, Mk 3.6 naŋga, Lu 6.11 naŋga, Jo 7.1 naŋga, 7.19 naŋga, 11.53 * 12:14Farisi, kru kandi naŋga haŋɨnɨŋ mɨŋavindamatama vanarɨm sɨmbɨra maña vambaindarɨramarasɨmu. Harɨm Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨ kru kandi naŋga ŋɨnɨŋmamɨŋavindamata sɨmbɨra mamɨŋarasɨmu. Hara Jisas kru kandi naŋgahaŋɨnɨŋ Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨ mɨŋavindamarasɨmi. Kamatɨhi Farisindumavɨmbu nɨŋambirɨm ñambatɨrasɨmi. Harɨm nuŋ yɨvutatamɨmɨndaŋ vatakɨndɨmbuhɨramu. Luk 13.14yɨ, naŋga Jon 5.16yɨ kɨta uta 18yɨ ŋgamara. 12:15Mk 3.7-10

Page 32: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 12:16 29 Matyu 12:30umi. Uhihi krunavundi sambɨ kandi naŋga haŋɨnɨŋ sɨhɨndɨ umu. Kamatɨhukrunavundi kandi naŋga haŋɨnɨŋ sɨhanaŋga mɨŋavindamami. 16 Kamata Jisaskrunavundiŋ karikarita ambami, Uta yambirɨm kru muŋɨnɨŋ maŋambavara-mara, vami. 17 Jisas kandɨhamata vana andɨhi, Got ambahi kru Gotɨndukuyu mɨŋata ambavaravara Aisaia ambami kuyu haŋandɨhin kandɨsɨkwɨsɨkwɨyɨvurahami. Aisaia ambami, Got ambi, 18 Nɨŋandɨhin yandɨ sɨmbɨrakaramɨŋga. Yi nuŋ yambi yɨhɨramamin. Yi nuŋ mavɨndamamaŋgarandin, naŋgayandɨ mavɨnɨmbu nuŋambirɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨmaŋgari. Yandɨ Mavɨñɨŋi nunaŋga tamɨman. Kamatɨn tɨtɨ vanarɨmɨndaya krunavundi pɨrɨvɨsa mu-vundumuvundu haŋɨnɨŋ ambavarɨmandɨ. 19 Nu krunavundiŋ ukari saŋ-ganzaŋgandɨndɨ mambɨhuravɨrɨmandɨ. Naŋga kɨndɨmakamakayɨ taŋgu-ramata ambavarɨtiti krunavundi maŋindarɨmandɨyu. 20 Kuki tɨkatɨkamahaŋandɨhin nu mamɨŋarɨvɨrɨmandɨ. Naŋga umbi mandumaŋgarɨmandɨ hamamɨŋawɨmɨrɨmandɨ. Nu sɨmbɨra mɨŋata andɨti tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ vana hañamba vanavana haŋɨnɨŋ taratɨvɨrɨmandɨ. 21 Kamati krunavundi pɨrɨvɨsamuvundumuvundu haŋɨnɨŋ, nuŋɨrɨm indarɨmaŋgarata arɨŋ ŋguramɨrɨmandɨvata tavɨrɨmandɨyu, vamba ambi, vamba ambami, vami.

Jisas Belsebul naŋga sɨmbɨra mɨŋandi vamu(Mak 3.20-30 naŋga, Luk 11.14-23 naŋga, 12.10)

22 Kandɨhɨrɨvɨ hañɨ kru sundɨ ñamba arɨŋgumi mɨŋgaŋ Jisas kɨyɨmiyɨmɨŋata payɨmu. Kru kandɨhama tamɨŋga ñumi naŋga kuyu maŋguyun-davarandi mɨŋga. Kamatɨhu Jisas nuŋ mɨŋavindamahi, kandɨhama kuyun-davarata tɨhɨrañami. 23 Kamatɨhi krunavundi sɨhanaŋga pɨndɨrata yahataambamu, Kru nɨma Devit nɨŋuñɨŋgi vaha, vamu. 24Hara, Farisi haŋɨnɨŋ kuyukandɨha indarɨta yahata ambamu, Kru nɨma, sundɨ ñambandu arumiku Belse-bulɨndu tɨkatɨkayɨ sundɨ ñamba pɨŋguvarandi, vamu.* 25Hara Jisas nurɨŋandɨindarɨmit hambu ŋgami. Harɨm nurɨŋ nɨmavami, Pɨrɨvɨsa mɨnzayɨndu ŋɨnɨŋsɨhɨrata arɨkinzapa kɨta kurɨhata, krunavundi kandɨhaŋɨnɨŋ ñambatɨhu. Pɨhuaru muyɨ hati vaha mana tavɨ mɨnzayɨndu ŋɨnɨŋ tamarahata arɨkinzapa kɨtakurɨhata, krunavundi kandɨhaŋɨnɨŋ tɨkatɨka mandɨhu. 26Kamata maña, Satanyahata Satanɨŋ pɨŋguvarɨti tamarahata arɨkinzapa kɨta kurɨhɨtu, Satanɨndutɨkatɨkata nurɨŋ karatamatamandu maŋgɨyɨmandɨ. 27 Harɨm yaŋ Belsebulŋguramahi sundɨ ñamba haŋɨnɨŋ pɨŋguvarandintiŋgata, narɨŋandɨ hatiŋninɨndaya ŋguramahi sundɨ ñamba haŋɨnɨŋ pɨŋguvarandu. Harɨm narɨambara kuyuhaŋɨnɨrɨmnarɨŋandɨ hati narɨŋŋgatɨŋgurɨmandɨyu. 28Hara, yaŋGotɨndu Mavɨñɨŋi ŋguramahi sundɨ ñamba haŋɨnɨŋ pɨŋguvarandintiŋgata,Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha pata ara naŋga kɨyɨha, vamba indarɨmara.29 Kru mumɨŋga kru tɨkatɨka mɨŋgandu tavɨyɨ pamata indɨhuta nuŋandɨmuhɨmɨmuhɨm mɨŋahi. Kamatɨrɨm kru tɨkatɨka hamaŋ siki naŋga sɨmahahiwɨsa. Kamatanda kru kandɨhamandu tavɨyɨ muhɨmɨmuhɨm mɨŋahi. 30 Kruyaŋ mɨndu mandamandi hama, yaŋ miku tamandi. Ara kru yaŋ ŋguramatakrunavundiŋ mayɨvutɨhɨruramandi hama, pɨŋguvarahi siŋunziŋgu undu.

12:16 Mt 8.4 naŋga, Mk 3.12 12:18 Ais 42.1-4 naŋga, Mt 3.17 naŋga, 17.5 12:22 Mt9.32-33 12:24 Mt 9.34 naŋga, 10.25 naŋga, Mk 3.22 naŋga, Lu 11.15 * 12:24 Belsebul ñɨmbi nɨSatanɨndu mu ñɨmbi. 12:25 Mt 9.4 naŋga, Jo 2.25 naŋga, Sk 2.23 12:28 Dan 2.44 naŋga,7.14 naŋga, Lu 1.33 naŋga, 17.20-21 naŋga, Sɨ 10.38 naŋga, 1 Jo 3.8 12:29 Ais 49.24 naŋga, Lu11.21-23 naŋga, 1 Jo 4.4 12:30 Mk 9.40 naŋga, Lu 9.50 naŋga, 11.23

Page 33: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 12:31 30 Matyu 12:4231 Kamataharɨm narɨŋ yi ambin, krunavundi muhɨmɨmuhɨm ñamba vana-vana andɨrɨmandɨyu, naŋga Gotɨŋ ambasuvɨrɨmandɨyu haŋɨnɨŋ, Got kuŋgɨkuyɨvɨrɨmandɨ. Hara kru Gotɨndu Mavɨñɨŋiŋ ambasuvɨrɨmandɨ hamandukuŋgɨ, Got maŋguyɨvɨrɨmandɨ. 32 Kru mumɨŋga Krundu Ñɨŋiŋ kuyu ñambaambɨrɨmandɨ. Hara ñamba vana kandɨhaŋɨnɨŋ Got kuŋgɨ kuyɨvɨrɨmandɨ.Hara kru GotɨnduMavɨñɨŋiŋ kuyu ñamba ambɨrɨmandɨ hamandu ñamba vanahaŋandɨhin, tɨhu naŋga mutɨhu ndahara Got kuŋgɨ maŋguyɨvɨrɨmandɨ, vami.

Ahu ñamba haŋandɨhin kandɨ ñamba tamandi(Luk 6.43-45)

33 Kamata Jisas ambami, Ahu avi haŋandɨhin nuŋandɨ kandɨ handa-hara avindɨrɨmandɨ. Ara ahu ñamba ha kandɨ nuŋandɨ handahara avimandɨrɨmandɨ. Kamataharɨm kru ndahara ñaña kandɨhambu ŋgaŋgaramataambandu, Ahu nda avi, nda ñamba, vamba ambandu. 34 Narɨ kru ñamba,tau ñamba ŋɨnɨŋ maña. Pamata kuyu avi ambavarɨmandɨra. Kru nuŋandɨmavɨŋgukuyɨ muhɨmɨmuhɨm indarɨmit kɨndi haŋɨnɨŋ ambavarandi. 35 Kruavi hamandu indarɨmit avivi sambɨ nuŋandɨ mavɨ humbavu kɨndi. Harɨm avivana taya andɨndi. Ara kru ñamba hamandu indarɨmit ñamba sambɨ nuŋandɨmavɨ humbavu kɨndi. Harɨmñamba vana taya andɨndi. 36Hara yi narɨŋ ambin,Got krunavundiŋ ŋgatɨŋgurɨmandɨ hɨvɨ hañɨ, krunavundi muhɨmɨmuhɨmkuyuhuyu kuyundavarandu haŋɨnɨŋɨrɨm indarɨramarama ŋgatɨŋgurɨmandɨ.37 Harɨm nandɨ kuyuvu taya ŋgaŋgaramata Got ambɨrɨmandɨ, Kru na ñambamɨŋga, na avi mɨŋga vamba ambɨrɨmandɨ, vami.

Kru muvɨra Jisasɨŋ muhɨm nzihɨ sihɨrasihɨrarɨm kitɨhumu(Mak 8.11-12 naŋga, Luk 11.29-32)

38 Kru tɨkatɨka kuyundumirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ naŋga Farisi muvɨra Jisasɨŋnɨmavamu, Ahusɨki, muhɨm nzihɨ sihɨrɨnana ŋgɨm vata pirɨ kɨrɨŋ, vamu.39 Kamavahu Jisas nurɨŋ kɨmbɨ ambami, Nɨmati hɨrɨvɨyɨndu krunavundiñamba ŋɨnɨŋ. Harɨm Gotɨŋ ndaya mavɨñɨ mandamandu. Imutamutmuhɨmɨmuhɨm nzihɨ ŋgɨmɨndaŋ vata añaŋgarandu hara maŋgɨmandɨyu,manɨŋga. Muhɨm nzihɨ sihɨrahi ŋgɨmaña ha, kru Gotɨndu kuyu mɨŋataambavaravara Jona sihɨrami handaya ŋgɨmandɨyu. 40 Jona asa arundumavɨŋgumbañɨ arɨkikwɨrɨ hɨvɨ kɨyɨmi. Sɨwɨmañanda Krundu Ñɨŋi hamandahara arɨkikwɨrɨ hɨvɨ sava humbañɨ kɨyɨmandɨ. * 41 Krunavundiŋ Gotŋgatɨŋgurɨman vata yɨhɨramami hɨvɨyɨ, Ninive hati krunavundi sɨhanaŋgaGotɨndu tamɨŋgañɨ ñamba vana andɨndurɨm taŋguramɨrɨmandɨyu. Kamatanarɨŋandɨ tɨwɨmiyɨ krunavundi ñamba vanavana andɨndurɨm kuyu kɨmbañɨambavarɨmandɨyu. Ninive hati Jona ambavarahi ŋgaŋga mavɨŋgimɨrumu.Hara kru mumɨŋga narɨ ñiŋgiñɨ kɨyɨ mɨŋga, Jonaŋ taratɨvɨri. 42KrunavundiŋGot ŋgatɨŋgurɨmandɨ tɨwɨmiyɨ, Navundi aru miku Sebandu haŋambɨ nda-hara Gotɨndu tamɨŋgañɨ taŋguramɨrɨmandɨ. Kamata krunavundi tɨhundu12:31 Mk 3.28-29 naŋga, Lu 12.10 naŋga, Sɨ 7.51 naŋga, 1 Ti 1.13 naŋga, Hi 6.4-6 naŋga,10.26 naŋga, 1 Jo 5.16 12:32 Mt 11.19 naŋga, Lu 12.10 naŋga, Jo 7.12 naŋga, 7.52 naŋga,1 Ti 1.13 12:33 Mt 7.16-20 naŋga, Lu 6.44 12:34 Mt 3.7 naŋga, 15.18 naŋga, 23.22 naŋga,Lu 3.7 naŋga, 6.45 12:38 Mt 16.1 naŋga, Mk 8.11 naŋga, Lu 11.16 naŋga, Jo 6.30 naŋga, 1 Ko1.22 12:39 Mt 16.4 naŋga, Mk 8.12 naŋga, Lu 11.29-32 * 12:40 Jona 1.17yɨ ŋgamara. KruGotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara Jonandu aŋgwɨmɨkɨyɨ Jona uta pɨhu aruNinive hati krunavundiŋ Gotɨndu kuyu ambavarahi, nuŋandɨ kuyu indarɨtamavɨŋgimɨrumurɨm ambavarami. Jona 3.5yɨ ŋgamara. 12:41 Jna 3.5 12:421 Kin 10.1-10 naŋga, 2 Sto 9.1-12 naŋga, Mt 12.6

Page 34: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 12:43 31 Matyu 13:6nɨŋɨnɨŋɨndu ñamba vanavanarɨm kuyu kɨmbañɨ ambavarɨmandɨ. Navundiaru miku kandɨhaŋambɨ, pɨrɨvɨsa nɨñɨndu mandambuyɨ kɨndi. Hara Solomonindarɨmit avivi nuŋandɨ ambavarɨti indarɨtɨn vata payɨmi. Hara krumumɨŋganɨñɨ kɨyɨ mɨŋga Solomonɨŋ taratɨvɨramaŋgari, vami.

Sundɨ ñamba aŋga payɨmi(Luk 11.24-26)

43 Jisas sɨhinda ambami, Sundɨ ñamba kru mumɨŋgaŋ mitata urɨmandɨ.Kamata kuku manɨman upɨvu avɨrɨkɨmuhɨmu upɨ puhɨrata kɨndɨrɨmandɨ.Hara avɨrɨkɨmuhɨmu upɨ maŋgɨmandɨ. 44 Kamata ambɨrɨmandɨ, Yi tavɨkɨyɨmin hañɨ aŋga uta kɨyɨman, vamba ambɨrɨmandɨ. Kamavata uta kɨyɨmitavɨ ha ŋgɨti ikɨrañata kanzɨ mɨŋayahuramɨntu saŋgɨyɨmandɨ. 45 Kamati utasundɨ ñamba kuma timu, tamu arɨkinzɨpi tɨŋgɨruramata vat ñamba vanandusupɨrisupɨri haŋɨnɨŋ tɨmbuta pata indɨhuta tavɨ kandɨhañɨ kɨyɨmandɨyu.Kru kandɨhama kuha ñamba kɨyɨmi, hara tɨhu ñambatɨmaŋgarɨmandɨ.Krunavundi tɨhundu nɨŋɨnɨŋ sɨwɨmañanzihɨ yɨvurahɨmandɨ, vami.

Ninɨnin Jisas nɨŋum naŋga nɨŋuranava(Mak 3.31-35 naŋga, Luk 8.19-21)

46 Jisas krunavundiŋ kuyu ŋguhihi nɨŋum naŋga nɨŋuratakɨña pata Jisasnaŋga kuyundavarɨmɨndaŋ vata tapɨrañɨ kɨyɨmu. 47 Kuyundavarahihi,kru mumɨŋga pata ambami, Namaka naŋga naratakɨña nanaŋga kuyun-davarɨmɨndaŋ vata pata tapɨravu nda kuyu, vami.* 48 Kamavahi Jisas nuŋambami, Yamaka naŋga yaratakɨña kandɨhaŋɨnɨŋ ninɨnin, vami. 49 Kamavatanuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ isɨhuramata ambami, Ŋgamara, nɨŋɨnɨŋ ndɨhi yandɨyamaka naŋga yaratakɨña. 50 Krunavundi Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨndihamandu vana taya mɨŋahandahandarɨm pirɨkɨndu haŋɨnɨŋ ndaya, yandɨyamaka, yarɨmandakɨña naŋga yaratakɨña, vami.

13Wit kɨrɨs ndu tɨhi kuyu(Mak 4.1-9 naŋga, Luk 8.4-8)

1 Kandɨhɨvɨ hañɨndaya Jisas tavɨhumba hambu mitata tapɨrañɨ pindɨhatauta indu aru hañɨndu tɨvɨyɨ mɨnzɨta kɨyɨmi. 2 Kamatɨhi krunavundi sambɨnu kɨyɨmi hañɨ payɨhu, kupik hañɨ yahuta mɨnzɨmi. Kamatɨhi krunavundisɨhanaŋga indu tɨvɨ hambu taŋguvatamu. 3 Kamatɨhu Jisas nurɨŋ tɨhikuyu sambɨ ambavarata, nɨmavami, Indarɨmara. Kru mumɨŋga wit kɨrɨskɨvayɨ sisɨvɨrɨman vata umi.* 4 Kamata kɨva hañɨ sisɨvata uhihi muvɨrakɨndɨmbatɨyɨ mɨŋgaramahukava pata ñamu. 5Muvɨra pɨrɨ tɨmbanaŋga vɨrañɨmɨŋgaramamu. Pɨrɨ kandɨhaŋu simbɨyɨ simbɨyɨ kɨrɨ hambu tɨmba naŋga.Kamataharɨm wit kɨrɨs kandɨhaŋɨnɨŋ pɨrɨ kandɨhaŋu mɨŋgaramata sarɨwayɨtɨmɨravaramu. 6 Hara kundur ha kavarahi pɨrɨhumbañɨ mamɨŋgumi. Harɨm12:43 Jop 1.7 naŋga, Lu 11.24 naŋga, 1 Pi 5.8 12:45 Hi 6.4 naŋga, 2 Pi 2.20-22 12:46 Mt 13.55

naŋga,Mk3.31naŋga, Jo 2.12 naŋga, Sɨ 1.14 * 12:47 Krumirɨmbanaŋgamuvɨra ambandu.Kuyu Matyu 12.47yɨ kɨyɨ nɨŋandɨhin Matyu nuŋambi mayɨhimbɨvɨrami. Krumumɨŋga kuyu Mak 3.32yɨ naŋga Luk 8.20yɨ kɨyɨ haŋɨnɨŋ ŋgata, kuyusɨwɨmañara kɨyɨm vata, kuyu Matyu 12.47yɨ kɨyɨ nɨŋandɨhin sɨhɨndɨvurayɨhimbɨvɨrami, vandu. 12:50 Jo 15.14 naŋga, Ro 8.29 naŋga, Ga 5.6 naŋga, 6.15 naŋga,Kl 3.11 naŋga, Hi 2.11 13:2 Lu 5.1-3 * 13:3 Matyundu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu kutaŋgutakumanzɨpi timu tɨŋgɨruramata ambavarami hañɨndu muhanda nɨ. Kuyukanɨŋandɨhin 13.3yɨ kɨta uta 52yɨ tɨhi kuyu sambɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨrɨmambami.

Page 35: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 13:7 32 Matyu 13:20-21ina kɨrahɨmuhi sahata kɨmumbɨramu. 7Ara wit kɨrɨs muvɨra siki punzɨmbunzɨñiŋgiñɨ mɨŋgaramamu. Kamatɨhu siki punzɨ naŋga haŋɨnɨŋ tɨmɨrata withaŋɨnɨŋ tarɨŋgumu. 8Hara wit kɨrɨs muvɨra pɨrɨ aviyɨ mɨŋgaramata tɨmɨratakandɨ tamamu. Muvɨra 100, muvɨra 60, muvɨra 30 tɨndɨ tamamu. 9Kru kɨnzɨhinaŋga hama, kuyu nɨŋandɨhin mɨŋatamamaŋgarata indarɨm, vami.

Jisas tɨhi kuyuyɨ taya ambavarami(Mak 4.10-12 naŋga, Luk 8.9-10)

10 Kɨyɨhandata Jisasɨndu sɨmbɨrasara pata nuŋ nɨmavamba kitɨhumu,Mumɨndɨhi krunavundiŋ tɨhi kuyuyɨ taya ambavarandana, vamu.11 Kamavahu Jisas ambami, Narɨŋ Got andɨti muhɨmɨmuhɨm nuŋandɨ tɨwɨyɨkɨyɨhɨyɨ hañɨndu kuyu sapa sipɨruta kɨndi ha ŋgɨmandɨra. Hara krunavundimaŋgɨmandɨyu. 12 Kru mumɨŋgandu kandɨhamata hɨm muhɨmɨmuhɨmkɨyɨmandɨ hañɨ nuŋ Got sɨhinda muvɨra ŋgurɨmandɨ. Kamati nuŋandɨmuhɨmɨmuhɨm sambɨ kɨyɨmandɨ. Hara kru mumɨŋgandu muhɨmɨmuhɨmmaŋgɨyɨmandɨ ha, muhɨmɨmuhɨm mɨŋahandata kɨyɨmandɨyɨpu ha Gotpɨŋguvarata mɨtɨrɨmandɨ. 13 Kanɨmata sapayɨrɨm nurɨŋ tɨhi kuyu ŋgundin.Nurɨŋandɨ tamɨŋgaŋgɨrɨs ha tɨhɨrañandi, hara muhɨm maŋgɨmandɨyu.Mɨŋatamandu hara, kuyu mu maŋindarɨmandɨyu, kamatu nurɨŋandɨmirɨmba vu mandaruvɨhɨrɨmandɨ. 14-15 Krunavundi kanɨmata nɨŋɨnɨŋɨrɨmndɨhi Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara Aisaia ambami, Got ambi,Kuyu sambɨ ñɨmbɨrɨ indarɨmandɨra. Hara kuyu sapavu maŋgɨmandɨra.Muhɨmɨnda ŋgɨmɨndaŋ vata sambɨ ñɨmbɨrɨ tɨhɨraramɨrɨmandɨra, haramaŋgɨyɨmandɨra. Krunavundi kandaŋɨnɨŋɨndu mavɨ humba hambutɨkatɨkatɨmi. Kamatɨhi nurɨŋandɨ kɨnɨzɨhi haŋɨnɨŋ kuyu avi indarɨtarɨrɨmyakwɨrɨvarandu. Nurɨŋandɨ tamɨŋgaŋgɨrɨsɨ ha mɨŋayɨhɨndu. Kamataharɨmnurɨŋandɨ tamɨŋga ha muhɨm maŋgɨmandɨ. Kamati nurɨŋandɨ kɨnzɨhiha muhɨm kuyu maŋindarɨti, nurɨŋandɨ mavɨ humbavu kuyu sapa hamaŋgɨmandɨ. Kandɨhamata vana maŋandɨta, mavɨŋgimɨruta yi kɨnɨyɨ patunurɨŋ mɨŋavindamahin, vamba ambi, vamba ambami. Aisaia ambamikuyu ha kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahi. 16 Narɨ kuyu indarɨndara, naŋgamuhɨmɨmuhɨm ŋgandara. Harɨm narɨ kɨnzɨhɨnzɨtɨmara. 17 Yi narɨŋ kandɨambin, kuha kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara naŋga kru tɨtɨtayakɨyɨhɨyɨ haŋɨnɨŋ sambɨ muhɨmɨmuhɨm tɨhu ŋgara nɨŋɨnɨŋ ŋgɨmɨndaŋ vatapirɨtamamaŋgaramu, hara maŋgamu. Naŋga kuyu indarɨndara nɨŋɨnɨŋindarɨmɨndaŋ vata pirɨtamamaŋgaramu, hara maŋindarɨmu, vami.

Wit kɨrɨsɨndu tɨhi kuyundu kuyu sapa(Mak 4.13-20 naŋga, Luk 8.11-15)

18 Jisas sɨhinda ambami, Kru mumɨŋga kɨvayɨ wit kɨrɨs kavaramindutɨhi kuyu hañɨndu kuyu sapa ambɨtɨn indarɨmara. 19 Wit kɨrɨs kwɨmbɨyɨmɨŋgaramamu maña handa, kru Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨndu kuyu aviviindarɨndi. Hara nuŋandɨ sapavu maŋgandi. Kamatɨhi Satan nu kɨndɨyɨpata sarɨwayɨŋandi kuyu Got nuŋandɨ mavɨŋgukuyɨ kurɨndi haŋɨnɨŋpɨŋguvarandi. 20-21 Ara wit kɨrɨs pɨrɨ simbɨyɨ simbɨyɨ kɨrɨvu tɨmbanaŋga vɨrañɨ mɨŋgaramata sarɨwayɨŋandi tɨmɨravarami maña handa,kru Gotɨndu kuyu avivi sarɨwayɨŋandi indarɨta kɨnzɨhɨnzɨtɨndi. Hara nuŋandɨindarɨmaŋgaramaŋgara vana ha wit kɨrɨs kundur manɨman maña, harɨm13:12 Mt 25.29 naŋga, Mk 4.25 naŋga, Lu 8.18 naŋga, 19.26 13:13 Lo 29.4 13:14-15 Ais 6.9-10

naŋga, Mk 4.12 naŋga, Jo 12.40 naŋga, Sɨ 28.26-27 naŋga, Hi 5.11 13:16 Lu 10.23-24 naŋga,Jo 8.56 naŋga, Hi 11.13 naŋga, 1 Pi 1.10-12

Page 36: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 13:22 33 Matyu 13:35nuŋandɨ indarɨmaŋgamaŋgara vana ha pakanda kɨndi. Gotɨndu kuyuavivi indarɨta kɨnzɨhɨnzɨtɨndi. Hara kru nuŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgaravana haŋandɨhinɨrɨm pɨmɨ ŋguhu, nuŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgaravana ha mɨŋgata yɨvundi. 22 Ara wit kɨrɨs muvɨra siki punzɨmbunzɨñiŋgiñɨ mɨŋgaramamu maña handa, kru Gotɨndu kuyu avivi indarɨndu.Hara pɨrɨ nɨñɨndu hɨmɨrɨm tɨmutɨmutɨndi, naŋga tɨmbahɨrɨs sambɨmɨŋatɨhɨruramaramarɨm indarɨndi. Kamatɨhu kandɨ vana haŋɨnɨŋ Gotɨndukuyu haŋɨnɨŋ yɨvutarɨŋguhi kandɨmandamandi. 23 Hara wit kɨrɨs pɨrɨaviyɨ mɨŋgaramamu maña handa, kru Gotɨndu kuyu avivi indarɨta sapavuŋgamaŋgarandi. Kamata 30 kɨrɨs, 60 kɨrɨs, 100 kɨrɨs tɨndɨ kandɨ tamandi,vami.

Tɨpa ñamba kɨvayɨ tɨmɨravaramindu tɨhi kuyu24 Jisas nurɨŋ tɨhi kuyu muŋandɨhin nɨmavamba ambami, Gotɨndu tɨwɨyɨ

kɨyɨhɨyɨha krumumɨŋga nuŋandɨ kɨvayɨ wit kɨrɨs avi haŋɨnɨŋ kavaramimaña.25Hara krunavundi karɨhahuhu kruhamandumikumɨŋga pata tɨpañambandukɨrɨs wit avi ñiŋgi hañɨ kavarata umi. 26 Kamatɨhi kɨyɨhandata wit haŋɨnɨŋaruta kandɨ tamɨrɨm andɨhi ŋgahura tɨpa ñamba haŋɨnɨŋ ndahara kandɨtamɨrɨm kɨyɨmi. 27 Kamatɨhu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ uta kɨva nɨŋuva hamaŋnɨmavamba ambamu, Aru mɨŋga, ara wit kɨrɨs taya vaha nandɨ kɨva nɨñɨkavaramana vamba indarɨndarɨŋ. Hara mumɨndɨhi tɨpa ñamba nda naŋgatɨmɨri, vamba ambamu. 28 Kamavahu nurɨŋ ambami, Miku hɨru mumɨŋgakandɨ musa ha andɨsɨmi, vamba ambami. Kamavahi ambamu, Ŋgɨnaŋgatauta tɨpa ñamba ha kumbɨravarɨm, vamba ambamu. 29 Kamavahura nurɨŋambami, Kɨtɨraŋgɨtɨraŋgwɨsa. Tɨpa ñamba haŋɨnɨŋ kumbɨravarambara witavi haŋɨnɨŋ naŋga kumbɨravarɨtɨramandɨhi. 30Kamata mandɨta mitɨra arɨkitakɨhɨrɨhɨrɨ arutɨmu. Kamatu tahɨratahɨra tɨwɨmi kru sɨmbɨra mɨŋɨmandɨyuhaŋɨnɨŋɨrɨm ambɨrɨman, Tɨpa ñamba haŋɨnɨŋ wɨsa tahɨrandahɨra kɨtɨ kahaŋ-gaha ahuyɨ kɨrahɨrarɨm tamamara. Kamata wit avi haŋɨnɨŋ yɨvutɨhɨruramatahuyɨmandavɨ yandɨyɨ tamamamara, vamba ambami, vami.

Mastet kɨrɨsɨndu tɨhi kuyu(Mak 4.30-32 naŋga, Luk 13.18-19)

31 Jisas nurɨŋ tɨhi kuyu muŋandɨhin nɨmavamba ambami, Gotɨndu tɨwɨyɨkɨyɨhɨyɨha sahi mastetɨndu kɨrɨs maña. Kru mumɨŋga mastet kɨrɨs ha mɨŋatanuŋandɨ kɨvayɨ sisɨvami. 32 Mastetɨndu kɨrɨs ha sahi muvɨrandu maña ma.Sukɨhɨrɨs sɨrambɨ, hara tɨmɨrata arutɨndi ha sahi muvɨraŋ taratɨvɨrata ahumaña arutɨndi. Kamatɨhi kava pata nuŋandɨ maka hañɨ ñiŋgi tɨhundu, vami.

Yisɨndu tɨhi kuyu(Luk 13.20-21)

33 Jisas nurɨŋ sɨhinda tɨhi kuyu muŋandi nɨmavamba ambami. Gotɨndutɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha yis maña. Navundi muŋambɨ wit sambɨ mɨŋata yis naŋgatarayɨwarata tamahi kɨhata sɨŋgɨ ha naŋga kɨhɨrɨhɨrɨtɨndi, vami.

Jisas tɨhi kuyuyɨ taya ambavarami(Mak 4.33-34)

34 Jisas sɨhanaŋga kuyu krunavundiŋ ambavarami nɨŋɨnɨŋ, tɨhi kuyuyɨ tayaambavarami. Mɨŋamamañɨ ndamata maŋambavarami. 35 Kuha kru Gotɨndukuyu mɨŋata ambavaravara mumɨŋgandu mɨkatɨmbayɨ Got nɨmavamba am-bami, Muhɨmɨmuhɨm pɨrɨ nɨñɨ yɨvurahami hɨrɨvɨ hañɨnda kɨta patavata13:22 Mt 6.19-34 naŋga, Lu 12.16-21 naŋga, 1 Ti 6.9-10 naŋga, 6.17 13:30 Mt 3.12 13:35 Sng

78.2

Page 37: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 13:36 34 Matyu 13:51tɨhundu takuk nɨñɨ, muhɨmɨmuhɨm sipɨruta kɨndi ha yi tɨhi kuyuyɨ taya am-bavarɨman, vamba ambami. Kamavami kuyu ha Jisas andɨhi kandɨsɨkwɨsɨkwɨyɨvurahami.

Tɨpa ñambandu tɨhi kuyundu kuyu sapa36 Jisas krunavundiŋ mitata tavɨ humbañɨ indɨhuhi nuŋandɨ sɨmbɨrasara

haŋɨnɨŋ nu kɨyɨmiyɨ pata nɨmavamba kitɨhumu, Tɨpa ñamba kɨvayɨ yahara-mami hañɨndu kuyu sapa ha ambɨna ŋgaharɨŋ vaha, vamu. 37 KamavahuJisas nurɨŋ ambami, Kru wit kɨrɨs avi kavarami hama Krundu Ñɨŋi. 38 Arakɨva ha pɨrɨ nɨŋandɨhin. Ara wit kɨrɨs avi haŋɨnɨŋ krunavundi Gotɨndutɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨ haŋɨnɨŋ. Ara tɨpa ñamba haŋɨnɨŋ, kaŋɨnɨŋ krunavundiSatanɨndu. 39 Kru miku mɨŋga tɨpa ñamba kavarami hama Satan. Arawit tahɨratahɨra tɨwɨmi haŋandɨhin pɨrɨ nɨŋandihindu imbɨhɨvɨ. Arasɨmbɨrasara wit tahɨratahɨra haŋɨnɨŋ Gotɨndu kutɨkara. 40 Kru tɨpa ñambakumbɨrata kɨramu maña ha, pɨrɨ nɨñɨndu imbɨhɨvɨyɨ andɨrɨmandɨyu.41 Krundu Ñɨŋi hama nuŋandɨ kutɨkara haŋɨnɨŋ sɨmbɨti payɨmandɨyu. Ka-mati muhɨmɨmuhɨm andɨhi krunavundindu indarɨmaŋgaramaŋgara vanañambatɨndi haŋɨnɨŋ naŋga, kru sɨhanaŋga ñamba vana andɨndu haŋɨnɨŋ,pɨŋguvarɨmandɨyu. 42Kamata kavarɨtu ahumira aruyɨ urɨmandɨyu. Ahutuŋgɨkandɨhañɨ irɨharɨha mɨka satɨpɨrɨmandɨyu. 43 Kandɨtɨwɨmi hañɨ krunavunditɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ haŋɨnɨŋ, nurɨŋandɨ Nɨŋuvandu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨ hañɨ inatɨmɨrata sɨñandɨndi maña sɨñandɨrɨmandɨyu. Kru kɨnzɨhi naŋga hama, kuyunɨŋandɨhin mɨŋatamamaŋgarata indarɨm, vami.

Tɨmbahɨrɨs tupi pɨrɨhumbañɨ sipɨruta kɨndindu tɨhi kuyu44 Jisas sɨhinda ambami, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha tɨmbahɨrɨs tupi kɨva

itɨñɨ pɨrɨ kayɨvata sipɨrumu maña ŋandi. Kamatɨhu kru mumɨŋga ŋgatasɨhinda sipɨrumi. Kamata kɨnzɨhɨnzɨta uta nuŋandɨ muhɨmɨmuhɨm ambahimut mɨŋahu tɨmbahɨrɨs ha mɨŋata uta kɨva kandɨha mut mɨŋami, vami.

Wɨrɨri avinzɨkwɨ ŋandindu tɨhi kuyu45 Jisas sɨhinda tɨhi kuyu muŋandi ambata nɨmavami, Gotɨndu tɨwɨyɨ

kɨyɨhɨyɨha, kru tɨmbahɨrɨsɨndu arɨku mɨŋga wɨrɨri avirɨm puhɨratakɨndɨmañandɨmi. 46 Kamata wɨrɨri muŋandi ŋgahi avinzɨkwɨsɨkwɨ tɨhi,uta ambahi muhɨmɨmuhɨm nuŋandɨha mut mɨŋahu tɨmbahɨrɨs ha mɨŋata utawɨrɨri avinzɨkwɨ kandɨha mut mɨŋami, vami.

Kamahayɨndu tɨhi kuyu47 Jisas sɨhinda tɨhi kuyu muŋandi ambata nɨmavami, Gotɨndu tɨwɨyɨ

kɨyɨhɨyɨha kamahayɨ indu muyɨ kavarahu mɨŋguhi muhɨmɨmuhɨm asamɨŋandu maña. 48 Kamahayɨ ha yavurɨhi pɨŋgɨrɨta pata tɨŋgɨvu tamamu.Kamata mɨnɨzɨta itɨhata asa avivi haŋɨnɨŋ maki isɨ muyɨ tamata, asa ñambahaŋɨnɨŋ kahuvaramu. 49 Pɨrɨ nɨñɨndu imbɨhɨvɨyɨ ndahara sɨwɨmañandaandɨrɨmandɨyu. Gotɨndu kutɨkara pata, kru ñamba ŋɨnɨŋ kru tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨñiŋgi hañɨ kɨyɨmandɨyu haŋɨnɨŋ mɨŋɨmandɨyu. 50 Kamata kavarɨtu ahu-mira aruyɨ urɨmandɨyu. Kamata ahutuŋgɨ aruyɨ kavarɨtu irɨharɨha mɨkasatɨpɨrɨmandɨyu, vami. 51 Kamavata Jisas sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ kitɨhutanɨmavami, Kuyu sɨhanaŋga kanɨŋɨnɨŋɨndu kuyu sapa ŋgandara vaha, vami.13:38 1 Ko 3.9 13:40 Mt 7.16 naŋga, Jo 15.6 13:41 Mt 24.31 naŋga, 25.31-46 naŋga, Mk 13.2713:42 Mt 8.12 13:43 Dan 12.3 naŋga, 1 Ko 15.42 naŋga, 15.53 naŋga, 15.58 13:44 Ais 55.1

naŋga, Mt 19.29 naŋga, Lu 14.33 naŋga, Fl 3.7-8 naŋga, Sk 3.18 13:46 Snd 2.4 naŋga, 3.14-15 naŋga,8.10 naŋga, 8.19 13:47 Mt 22.9-10 13:49 Mt 13.42 naŋga, 25.32 naŋga, Lu 13.28

Page 38: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 13:52 35 Matyu 14:8Kamavahi ambamu, Ŋgandarɨŋ, vamu. 52 Kamavahu nurɨŋ ambami, Tɨkatɨkakuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ tɨkatɨka kuyu ŋgandu. KamataharɨmGotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨndu kuyu sapa handahara ŋgandu. Nurɨ tavɨ arumuŋandɨhinɨndu nɨŋuva maña. Tavɨhumba hañɨndu muhambu indɨhutamuhɨmɨmuhɨm nuŋandɨ avivi kuhandu naŋga kɨhi yavurɨta kɨndi haŋɨnɨŋ,sɨhanaŋga mɨŋaramahi tapɨrañɨ pindɨhami, vami.

Nasaret hati Jisasɨŋ kutɨvu tamamu(Mak 6.1-6 naŋga, Luk 4.16-30)

53-54 Jisas tɨhi kuyu kanɨŋɨnɨŋ ambavarata mɨtuta pɨhu kandɨha mitatanuŋandɨ pɨhuyɨ umi. Uta Got naŋga kuyundavaravara tavɨ nurɨŋandɨyɨindɨhuta, krunavundiŋ Gotɨndu kuyu ambavarami. Kamatɨhi krunavundisɨhanaŋga nuŋandɨ kuyu ha indarɨhu mavɨ yahavarahi nɨmavamu, Krukanɨma indarɨmit avi naŋgamuhɨmnzihɨ sɨhɨrandi vana nɨŋandɨhin paŋundumɨŋami. 55 Ara ŋgandarɨŋ, kru nɨma nɨŋuva tavɨ tɨhutɨhu mɨŋga. NɨŋumMaria, nɨŋuranava, Jems, Josep, Saimon naŋga Judas. 56Naŋga nɨŋurɨmaŋgatisɨhanaŋga kɨhɨrɨ kɨrɨŋ. Kru kanɨma tɨkatɨka naŋga indarɨmit avi nɨŋandɨhinpaŋundu mɨŋata kandɨ vana nɨŋɨnɨŋ andɨ, vamu. 57 Kamavata nuŋɨrɨmkɨpuhɨputɨmu. Kamatɨhura Jisas nurɨŋ nɨmavami, Kru Gotɨndu kuyu mɨŋataambavaravara mɨŋga mupɨhu mupɨhu nu ñɨmbi naŋga mɨŋga kɨndi. Haranuŋandɨ pɨhu tɨmbanzɨkwɨyɨ naŋga nuŋandɨ tavɨyɨ nu ñɨmbi manɨmanmɨŋga kɨndi, vami. 58 Kamataharɨm nɨŋambirɨm maŋindarɨmaŋgarahu, pɨhukandɨhañɨ muhɨmɨmuhɨm nzihɨ kandɨŋgandɨ nzɨkwɨ manzihɨrami.

14Herot Jisasɨrɨm Jon kukuyɨ mɨŋaŋgɨruhɨru hama vaha vami(Mak 6.14-29 naŋga, Luk 3.19-20 naŋga, 9.7-9)

1 Kandɨhɨrɨvɨ hañɨ Herot pɨrɨvɨsa Galilindu gavamandu aru miku kɨyɨmi.Kamata Jisas muhɨmɨmuhɨm nzihɨsihɨ andɨmi vana ha indarɨmi.* 2 Jisasɨndukuyuhɨnzɨ Herot indarɨta nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ nɨmavami, Krukandɨhama Jon kukuyɨ mɨŋaŋgɨruhɨru hama ndɨmbanzɨkwɨ. Nu savayɨ kɨtaaŋga yahamɨrami. Harɨm muhɨmɨmuhɨm nzihɨ sihɨrasihɨrandu tɨkatɨkanuŋandɨ kɨyɨ, vami. 3-4Kuha Herodiasɨŋ Herot urami, nu nɨŋura Filip nɨmburi.Kamatɨhi Jon Herotɨŋ nɨmavami, Navundi kaŋambɨŋ urahana avimandɨ, vami.Kamavahi Jonɨŋ Herot mɨŋahandata siki takɨrɨ maña tɨkatɨka hɨmɨñɨ ka-hañata ñamba vana andɨhu tamandu upɨyɨ tamami. 5 Kamata Herot Jonɨŋyɨvutatamɨrɨman vata andɨmi. Hara krunavundi Jonɨrɨm kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavaravara mɨŋga vamba indarɨmitandu. Harɨm krunavundirɨmpɨŋitumi. 6 Kamata muhɨvɨyɨ kru muvɨra pata Herot naŋga nɨŋum nuŋkavumi hɨvɨ haŋandɨhinɨrɨm indaramata ñamu. Kamatɨhu kandɨhɨvɨ hañɨHerodiasɨndu navundi ñɨŋi haŋambɨ pata nurɨ kɨyɨmu itɨhañɨ tuturamami.Kamatɨhi Herot tuturamami haŋandɨhinɨrɨm mavɨndamaŋgarami. 7 KamataHerot tɨkatɨka kuyu kahañata nɨmavami, Kandɨsɨkwɨsɨkwɨ, yaŋ muhɨmɨrɨmnda kitɨwɨna ŋgurɨman, vami. 8 Kamavahi Herodias, navundi ñɨŋi haŋambɨ13:53-54 Mt 2.23 naŋga, 7.28 naŋga, Mk 6.1 naŋga, Lu 4.16 naŋga, 4.22 naŋga, Jo 7.15 13:55 Jo

6.42 13:57 Mt 11.6 naŋga, Mk 6.3-4 naŋga, Lu 4.24 naŋga, Jo 4.44 13:58 Mk 6.5-6 * 14:1Herot kanɨma, mu ñɨmbi nuŋandɨ Antipas, pɨrɨvɨsa Galili karatamandi. Herotkandɨhama nɨŋuvandu ñɨmbi Herot. Nɨŋuva Herot Aru miku kɨyɨmi hɨrɨvɨyɨ,Maria Jisasɨŋ kavumi. Matyu 2yɨ ŋgɨmandɨra. 14:3-4 Wkp 18.16 naŋga, 20.21 naŋga,Mt 11.2 naŋga, 21.26 naŋga, Lu 3.19-20 naŋga, 20.6

Page 39: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 14:9 36 Matyu 14:25nɨŋum, nuŋandɨ navundiŋ ambami. Kamatɨhi nuŋandɨ navundi haŋambɨHerotɨŋ ambami, Jon kukuyɨ mɨŋaŋgɨruhɨru hamandu mikumuŋgɨ ha makimuyɨ tamata kavuta pata yaŋ ŋgu, vami. 9 Kamavahi aru miku hamakuyu kandɨha indarɨhi nuŋandɨ mavɨmbu pɨmɨtɨmi. Hara tɨkatɨka kuyukahañami haŋandɨhinɨrɨm indarɨmi. Harɨmkɨhɨrɨ mɨnzɨta ñamuhaŋɨnɨŋɨndutamɨŋgaŋgɨmbañɨ sɨhumɨ ŋgavɨtɨnɨma vata, saŋganzaraŋ ambahi navundiñɨŋi haŋambɨ ambami maña andɨmu. 10 Kru mumɨŋgaŋ sɨmbɨhi kru ñambavana andɨhu tamandu upɨyɨ umi. Uta saŋganzara muhamaŋ ambahi Jonɨŋpɨŋgwɨ pɨtɨmi. 11 Kamata maki muyɨ miku ha tamata mɨŋata uta navundiñɨŋi haŋambɨŋ ŋgumi. Kamatɨhi nɨŋum kɨyɨmiyɨ mɨŋata umi. 12 KamatɨhuJonɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pata Jonɨndu patɨ ha kavuta uta, sava humbañɨtamamamu. Kamata uta Jisasɨŋ ambavaramu.

Jisas 5,000 kruŋ ñaña ŋgumi(Mak 6.31-44 naŋga, Luk 9.10-17 naŋga, Jon 6.1-13)

13 Jisas Jonɨŋ yɨvutatamatama kuyu indarɨmi, harɨm kandɨ pɨhu hamitata nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ naŋga kupik mɨŋata kru manɨmanupɨvu umu. Kamatɨhura krunavundi sambɨ Jisas uyɨ vava kuyu indarɨta,pɨhu aru haŋɨnɨŋ mitata, nuŋ puhɨrata pɨrɨyɨ umu. 14 Uta yɨvurahataŋgahi krunavundi sambɨ kɨyɨmu. Kamatɨhu ŋgahi mavɨndɨhi, nurɨŋandɨkrunavundi kandi naŋga haŋɨnɨŋ mɨŋavindamami. 15 Kamata kɨvɨtititɨhisɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pata Jisasɨŋ nɨmavamu, Nɨŋu kru manɨman upɨvu, naŋgaina mɨŋguta kɨvɨtɨrɨm andɨ. Harɨm avinda krunavundiŋ sɨmbɨna pɨhu maka-maka uhuhu nurɨŋambirɨm ñaña mut mɨŋamu, vamu. 16 Kamavahu Jisasnuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ ambami, Mumɨrɨm urɨmandɨyu. Narɨŋambinda ñañaŋgutɨra ñamu, vami. 17 Kamavahi nuŋ ambamu, Arɨŋandɨ ñaña nɨñɨ sambɨmaŋgɨyɨ. Mavatɨmba arɨkita arɨkita kwɨrɨ naŋga asa arɨkita taya kɨyɨ, vamu.*18 Kamavahu ambami, Ara mavatɨmba naŋga asa kandɨha yi kɨnɨ nɨñɨ mɨŋatapayɨmara, vami. 19 Kamatɨhu Jisas krunavundiŋ ambahi tɨpa hañɨ mɨnzɨmu.Kamatɨhu mavatɨmba arɨkita arɨkita kwɨrɨ naŋga asa arɨkita haŋɨnɨŋ mɨŋata,kɨmba nɨmbu kuta yahuta Gotɨŋ kuyu avivi ŋgumi. Kamata mɨŋasɨhɨraramatanuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ ŋguhi krunavundiŋ tɨŋgɨrumu. 20Kamatɨhu sɨhanaŋgañahu kɨpɨtɨmi. Kamata mitamu haŋɨnɨŋ kɨyɨhi, yɨvutɨhɨruramata tɨwatɨwakuma timutamu, tanda arɨkinzɨpi tɨŋgɨruramatayɨ kundamu. 21 Kru ñamuhaŋɨnɨŋ 5,000 vat krundaya. Hara navundi naŋga ñɨŋisɨmɨŋmayɨhɨtɨŋgɨrumu.

Jisas indu hɨmbañɨ kɨndavarami(Mak 6.45-52 naŋga, Jon 6.16-21)

22 Jisas nuŋambi kɨta krunavundiŋ sɨmbɨtɨn urɨmandɨyu vata andɨmi.Harɨm nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ kupik hañɨ yahuta kasiramata indutimukari hambu indɨhumu vata ambami. 23 Kamata krunavundiŋ sɨmbɨhiuhuhu nu nuŋambi apuvu Aru nɨma naŋga kuyundavarɨrɨm yahumi. Kamataina mɨŋgumi hɨrɨvɨyɨ nu nuŋambi apu hambu kɨyɨmi. 24 Kupik ha tɨvɨhambu mitata uhi kutandɨmi. Kamatɨhi wɨnɨ kupik ñapɨru hambu patakuku ha naŋga kupik ha tarayɨkɨrahi mɨnza haŋu ndaya kɨyɨmi. 25 Kamatakwɨsɨ pɨhɨrɨta sɨñandɨhi Jisas kuku hɨmba hañɨ taŋguramata uta nuŋandɨ

14:10 Mt 17.12 naŋga, Mk 6.27 naŋga, Lu 9.9 14:14 Mt 9.36 naŋga, Mk 6.34 * 14:17 MavatɨmbaJuda hati musa mɨŋandu haŋɨnɨŋ aru sɨkwɨ ma. Mavatɨmba arɨŋandɨ skonvanduhaŋgɨmmaña. Mavatɨmba kumanzɨpi tɨŋgɨruramata haŋɨnɨŋ arɨkimbattaya ñahu. 14:19 Mt 15.35-39 naŋga, Mk 8.6-10 14:20 2 Kin 4.44 naŋga, Mk 6.42-43 naŋga,Lu 9.17 naŋga, Jo 6.11-13 14:23 Lu 6.12 naŋga, 9.28

Page 40: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 14:26 37 Matyu 15:6sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ kɨyɨmuyɨ yɨvurahami. 26 Kamatɨhi nuŋ ŋgahu induhɨmba hañɨ payɨhi pɨŋituta nanaŋgarata ambamu, Nɨ sundɨ ñamba muŋandi,vamu. Kamavata pɨŋituta patɨ avaŋgaramu. 27 Kamatɨhura sarɨwayɨŋandiJisas nurɨŋ nɨmavami, Tɨkatɨkatɨta kɨyɨmara. Nɨmbu yitɨhi pɨŋimandumara,vami. 28 Kamavahi Pita yahata nuŋ kɨmbɨ nɨmavami, Aru mɨŋga, na tiŋgata,ambɨna yindahara kuku hɨmbanɨñɨ na kɨna hañɨ taŋguramata utɨnɨ, vami.29 Kamavahi Jisas ambami, Ara pañɨ, vami. Kamavahi Pita kupik ha mitatakuku hɨmba hañɨ taŋgutaŋguramata Jisas kɨyɨmiyɨ umi. 30 Hara ŋgahi wɨnɨha tɨkatɨka sɨkwɨtɨhi pɨŋitumi. Kamata kuku hañɨ tɨhɨta mɨŋguhandami.Harɨm yahata kuyu kɨmbañɨ nɨmavami, Aru mɨŋga, yaŋ ŋgurama, vami.31Kamavahi sarɨwayɨŋandi Jisas kumandamata Pitaŋ mɨŋahandata nɨmavami,Yaŋɨrɨm indarɨmaŋgaramaŋgara vana nandɨ ha sukɨsɨmbɨrɨ. Mumɨndɨhinandɨ indarɨmit arɨkita kɨyɨ, vami. 32Kamavata arɨkimbat kupik hañɨ yahuhuwɨnɨ ha tɨhɨmitami. 33 Kamatɨhi kru kupik hɨmba hañɨ kɨyɨmu haŋɨnɨŋJisasɨndu ñɨmbi tɨhuyahata nɨmavamu, Kandɨsɨkwɨsɨkwɨ na Gotɨndu Ñɨŋi,vamu.

Kandi naŋga haŋɨnɨŋ Genesaret mɨŋavindamami(Mak 6.53-56)

34 Jisas naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasara indu timukari hambu indɨhuta, pɨhuGenesaret arɨñɨ yɨvurahamu. 35 Kamatɨhu kru kandɨhaŋu hati Jisasɨŋ ŋgata,nuŋ ŋgandu, harɨm sɨhanaŋga pɨhu kandɨhaŋu arɨñɨ kɨndu haŋɨnɨŋɨrɨm kuyutamahu umi. Kamatɨhu krunavundi sɨhanaŋga kandi naŋga haŋɨnɨŋ tɨmbutanu kɨyɨmiyɨ payɨmu. 36 Kamata Jisasɨrɨm, mitɨna krunavundi kandi naŋganɨŋɨnɨŋ nandɨ mɨkwɨrɨ ñapɨru hañɨ mɨŋasarata avindɨmu vata añaŋgaramu.Kamata krunavundi sɨhanaŋga kandɨhamatɨmu haŋɨnɨŋ, avindɨmu.

15Gotɨndu tɨkatɨka kuyu añɨŋgitakɨñandu kuyu taratɨvɨrahi(Mak 7.1-13)

1 Kandɨhɨrɨvɨ haŋu Farisi naŋga tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋJerusalem mitata Jisas kɨyɨmiyɨ umu. Kamata nuŋ nɨmavamba kitɨhumu,2 Mumɨndɨhi nandɨ sɨmbɨrasara nɨŋɨnɨŋ arɨŋandɨ añɨŋgitakɨñandu tɨkatɨkakuyu arɨŋ ŋgumu nɨŋɨnɨŋ mɨŋata kavarandu. Ñɨrɨm, kuma ñɨmburɨtaramañandu, vamu.* 3 Kamavahu Jisas nurɨŋ kɨmbɨ nɨmavami, Mumɨndɨhinarɨŋandɨ vana taya mɨŋahandata, Gotɨndu tɨkatɨka kuyu mɨŋata kavaran-dara. 4 Got ambami, Namɨnavandu tɨwɨyɨ taya kɨta nurɨŋandɨ kuyutaya mɨŋahanda. Naŋga, kru nɨŋum nɨŋuvaŋ mɨkatihɨrɨmandɨ hamakwɨmɨrɨmandɨ, vamba ambami. 5 Hara narɨ nɨmavamba ambandara, Krumumɨŋga nɨŋum nɨŋuvaŋ ŋguramaramandu tɨmbahɨrɨs haŋandɨhin ndayakɨti, yahata nɨŋum nɨŋuvaŋ ambɨrɨmandɨ. Yi tɨmbahɨrɨs nɨ Gotɨŋ ŋgurɨmyɨhɨramin ndaya kɨyɨ, vamba ambɨrɨmandɨ. 6 Kru kandɨhama nɨŋumnɨŋuvandu tɨwɨyɨ maŋgɨyɨmandɨ. Hara narɨ ambandara, Kru nɨŋumnɨŋuvaŋ tɨmbahɨrɨs maŋguta avi vana andɨrɨmandɨ, vamba ambandara.14:26 Lu 24.37 14:29 Jo 21.7 14:31 Mt 8.26 14:33 Sng 2.7 naŋga, Mk 4.39 naŋga, Lu 4.41

naŋga, Jo 6.69 naŋga, Ro 1.4 14:36 Mt9.20-21 naŋga,Mk 5.27-28 naŋga, Lu 8.44 15:2 Mk7.5 naŋga,Lu 11.38 * 15:2 Sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋɨndu kuma haŋɨnɨŋ ñɨŋɨndɨmbanzɨkwɨmandɨhira ñamu. Ñɨŋɨ naŋga hɨmɨnda Gotɨndu tamɨŋgañɨ mɨŋata, nurɨŋambiñɨŋɨ naŋgandɨtuma vata Juda hati pɨŋitundu. Kamataharɨmkuyu tɨkatɨkamu,kuma ñɨmburɨta Gotɨndu tamɨŋgañɨ sɨhinda ñaŋɨrandɨtara ñañandu ŋandikɨndi. 15:4 Kis 20.12 naŋga, 21.17 naŋga, Wkp 20.9 naŋga, Lo 5.16

Page 41: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 15:7 38 Matyu 15:22Kandɨhamata vanayɨ narɨ Gotɨndu kuyu haŋandɨhin taŋguhara mɨŋgundi.Kamata narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñandu vana taya tɨhuyahandara. 7 Narɨkuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha ŋɨnɨŋ. Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara Aisaianarɨŋandɨ vanarɨm ambami, Got ambi, 8 Krunavundi yandɨ ñɨmbi nurɨŋandɨmɨkatɨmbayɨ tɨhuyahandu. Hara nurɨŋandɨ mavɨŋguku naŋga indarɨmithaŋɨnɨŋ yambirɨm kutañɨ nzɨkwɨ kɨndi. 9 Krundu tɨkatɨka kuyu ambavarata,Nɨŋandɨhin Gotɨndu kuyu, vamba ambandu. Harɨm yandɨ ñɨmbi saŋ naŋgatɨhuyahandu, vamba ambi, vamba ambami, vami.

Gotɨndu tamɨŋgañɨ ñɨŋɨndɨndirɨm ambami(Mak 7.14-23)

10 Jisas krunavundiŋ uraramahi payɨhu nɨmavamba ambami, Kuyu nɨambɨtɨn indarɨmaŋgarata mirɨmbañɨ tamamara. 11 Muhɨmɨmuhɨm mɨkahumbañɨ indɨhundi haŋɨnɨŋ andɨhi Gotɨndu tamɨŋgañɨ kru ñɨŋɨ mandɨndi.Muhɨmɨmuhɨm kuyumɨkatɨmba nɨ ambavarandi haŋandɨhin andɨhi, Gotɨndutamɨŋgañɨ kru ñɨŋɨndɨndi, vami. 12 Kamavahi kɨyɨhandata Jisasɨndusɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pata nuŋ nɨmavamu, Farisi ndaŋɨnɨŋ kuyu kandɨnɨindarɨhu nurɨŋandɨ mavɨ ndambu avimandɨha ŋganada, vamu. 13 KamavahuJisas nurɨŋ nɨmavami, Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hama kɨva naŋgamɨŋga. Harɨmmuhɨmɨmuhɨm nu maŋgurɨmi haŋɨnɨŋ kundur haŋɨnɨŋ naŋgakumbɨravarɨmandɨ. 14 Kaŋɨnɨŋɨrɨm kandɨ vata maŋambamara. Nurɨ tamɨŋgañumi ŋɨnɨŋ maña. Tamɨŋga ñumi mɨŋga yahata tamɨŋga ñumi muhamaŋkwɨmbɨ isɨhuramɨrɨmanvata arɨkimbat kumbañɨ mɨŋguhu, vami. 15KamavahiPita Jisasɨŋ kitɨhuta nɨmavami, Krunavundiŋ muhɨmɨmuhɨm andɨhi Gotɨndutamɨŋgañɨ ñɨŋɨndɨndu vamba tɨhi kuyu ambavarana hañɨndu kuyu sapa arɨŋambavarɨna indarɨharɨŋ vaha, vami. 16 Kamavahi Jisas ambami, Narɨndaharakwɨnɨkwɨnɨtɨra wɨsa vaha tɨhi. 17 Narɨ ŋgandara. Muhɨmɨmuhɨm mɨkahumbañɨ indɨhundi ha mavɨ humbañɨ mɨŋgundi. Kamatɨhi mavɨ nɨŋandɨhinsɨhusɨhu tavɨyɨ pɨŋguvarahi undi. 18Hara kuyumɨka nɨŋandɨhin ambavarandihaŋandɨhin mavɨŋguku nɨmbundu yɨvurahandi. Kandɨ vana haŋandɨhinandɨhi Gotɨndu tamɨŋgañɨ kru ñɨŋɨndɨndi. 19 Yi krundu mavɨŋgukuyɨndumuhɨmɨmuhɨm ñamba vana nɨmata nɨŋɨnɨŋ yɨvurahandirɨm ambin. In-darɨmit ñamba. Kruŋ yɨvutatamahi kɨmuhɨmu vana. Navundi kru manɨmannaŋga kru navundi manɨman mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ vana. Navundi kru naŋgahaŋɨnɨŋ, naŋga kru navundi naŋga haŋɨnɨŋ pɨsiŋgarahara vana. Kipamɨŋamɨŋa vana. Ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru tɨwɨmiyɨ kuyusɨhɨrɨŋguyu ambavaravaravana, naŋga muŋɨnɨŋ ñamba taŋgutaŋgu vana. 20 Kandɨ vana nɨŋɨnɨŋ andɨhi,Gotɨndu tamɨŋgañɨ kru ñɨŋɨndɨndi. Hara kru kuma ñɨmburɨmatɨ ñandihaŋandɨhin andɨhi Gotɨndu tamɨŋgañɨ kru ñɨŋɨ mandɨndi, vami.

Kenanɨndu navundi Jisasɨrɨm indarɨmaŋgarami(Mak 7.24-30)

21 Jisas pɨhu Genesaret mitata, pɨhu aru Tair naŋga Saidonɨndu vu umi.22 Kamatɨhi Kenanɨndu krunzapayɨndu navundi uta kandambu kɨndi ŋambɨpata kuyu kɨmbañɨ Jisasɨŋ nɨmavami, Aru mɨŋga, na Devit Nɨŋuñɨŋgi yaŋsɨhiŋga. Yandɨ navundi ñɨŋi nɨŋambɨŋ sundɨ ñamba arɨŋguta pɨsiŋgarandi,15:8 Ese 33.31 15:8 Ais 29.13 15:9 Kl 2.18-22 naŋga, Ta 1.14 15:11 Mt 12.34 naŋga, Sɨ10.15 naŋga, Ro 14.14 naŋga, 14.17 naŋga, 1 Ti 4.4 naŋga, Ta 1.15 15:13 Jo 15.2naŋga, 1 Ko 3.7 15:14 Ais 9.16 naŋga, Mal 2.8 naŋga, Mt 23.16 naŋga, Lu 6.39 naŋga, Ro 2.19 15:18Mt 12.34 naŋga, Je 3.6 15:19 Stt 8.21 naŋga, Snd 6.14 naŋga, Jer 17.9 naŋga, Mt 12.34 naŋga, Mk 7.21

Page 42: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 15:23 39 Matyu 15:37vami. 23 Kamavahira Jisas nuŋ kuyu kɨmbɨ mu ndahara maŋambami. Ka-matɨhira navundi haŋambɨ tuvɨrata sɨhɨndɨ payɨhi Jisasɨndu sɨmbɨrasarahaŋɨnɨŋ pata Jisasɨŋ nɨmavamu, Navundi nɨŋambɨ sɨhɨndɨ nɨmbu avaŋgaratasirindamata payɨtɨhi sɨmbɨna aŋga umɨ, vamu. 24 Kamavahu Jisas ambami,Got yaŋ sɨmbɨhi Israel hatiŋ ndaya, sipsip siŋgundɨndu maña haŋɨnɨŋ ŋgu-ramɨrɨm payɨmin, vami. 25 Kamavahira navundi haŋambɨ pata Jisas kɨyɨmihañɨ tandamɨkwɨmɨkwɨta, naŋgwɨndarata pɨrɨnɨmbu tɨhɨrata nɨmavami, Arumɨŋga, yaŋ ŋgurama, vami. 26 Kamavahi Jisas nuŋ ambami, Ñɨŋindu ñaña nɨmɨŋata upɨrirɨm kavarɨtɨrɨŋ utima, vami.* 27 Kamavahira navundi haŋambɨnɨmavami, Aru mɨŋga, kandɨ ambana. Hara ñɨŋi haŋɨnɨŋ ñahu, ñaña mɨñɨnɨŋuvandu pina tɨwɨvu mɨŋgaramandi haŋɨnɨŋ upɨri ñandu, vami. 28 Jisaskuyu kandɨha indarɨta navundi haŋambɨrɨm nɨmavami, Navundi na, nandɨindarɨmaŋgaramaŋgara vana ha aru sɨkwɨ. Harɨm indarɨmitana hɨm hayɨvuraham, vami. Kamavahi navundi haŋambɨndu ñɨŋi haŋambɨ kandɨhɨrɨvɨhañɨ sɨkwɨtaya avindɨmi.

Jisas kandi naŋga haŋɨnɨŋ sambɨ mɨŋavindamami29 Jisas pɨhu kandɨha mitata indu Galili kuku tɨviyɨndɨvɨñɨ ndaya

umi. Kamata apuvu yahuta mɨnzɨmi. 30 Kamatɨhi krunavundi sambɨ nukɨyɨmiyɨ payɨmu. Kamata tanda ñamba, tamɨŋga ñumi, punzɨ kɨmɨkɨmɨ,maŋguyundavaravara haŋɨnɨŋ, naŋga muhɨmɨmuhɨm kandi naŋga haŋɨnɨŋsambɨ tɨmbuta pata nuŋandɨ tandanzapa hañɨ tamamu. Kamatɨhu nurɨŋmɨŋavindamahi, avindɨmu. 31 Kamatɨhi krunavundi ŋgahu maŋguyun-davarandu haŋɨnɨŋ kuyundavarahu, punzɨ kɨmɨkɨmɨ haŋɨnɨŋ avindɨhu, tandañamba haŋɨnɨŋ kɨndavarahu, tamɨŋga ñumi haŋɨnɨŋ tɨhɨrañamu. Kamatɨhiindarɨhɨtɨta Israelɨndu Gotɨndu ñɨmbi tɨhuyahamu.

Jisas 4,000 kruŋ ñaña ŋgumi(Mak 8.1-10)

32 Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ uraramahi payɨhu nɨmavami, Krunavundinɨŋɨnɨŋɨrɨm yaŋ mavɨndɨ. Ara naŋga arɨki hɨvɨ sɨkwɨ kɨyɨhu kwɨrɨ hɨvɨnɨñɨ ñaña nurɨŋandɨ maŋgɨyɨ. Harɨm avɨharɨm kɨtu sɨmbɨtɨn utu avimandɨrɨmandɨ. Tamɨŋganzihɨsihɨtinda kwɨmbɨyɨ mɨŋgata yɨvɨtuma, vami.33 Kamavahi nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ Jisasɨŋ nɨmavamu, Nɨmbɨrañɨkru maŋgɨyɨ. Harɨm ara mavatɨmba sambɨ paŋundu mɨŋata krunzivikanɨŋɨnɨŋ ŋgutɨrɨŋ ñɨrɨmandɨyu, vamu. 34 Kamavahu Jisas nurɨŋ kitɨhutanɨmavami, Narɨŋandɨ mavatɨmba pamata kɨyɨ, vami. Kamavahi ambamu,Arɨŋandɨ mavatɨmba kuma timu, tamu arɨkinzɨpi tɨŋgɨruramata kɨyɨ, naŋgaasa sambɨ sɨkwɨ maŋgɨyɨ, vamu. 35 Kamavahu Jisas krunavundiŋ ambahipɨrɨyɨ kambamɨnzɨmu. 36 Kamatɨhu mavatɨmba kuma timu, tamu arɨkinzɨpitɨŋgɨruramata haŋɨnɨŋ naŋga asa haŋɨnɨŋ mɨŋami. Kamata Gotɨŋ kuyu aviviŋguta mɨŋasɨhɨraramata nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ ŋgumi. Kamatɨhi nuŋandɨsɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ krunavundiŋ ŋgumu. 37 Kamatɨhu sɨhanaŋga ñahukɨpɨtɨmi. Kamata ñata mitamu haŋɨnɨŋ yɨvutɨhɨruramata, tɨwatɨwa aruru

15:24 Mt 10.5-6 naŋga, Sɨ 3.25-26 naŋga, Ro 15.8 * 15:26 Jisas navundi haŋambɨŋtaŋgutɨnɨ mɨŋgum vata maŋandɨmi. Manɨŋga. Hara kuyu avi nɨ Israel hatikɨyuyɨ wɨsa umɨ, kamati sɨhɨndɨvura muŋɨnɨŋ indarɨmu vata pirɨ tamami.Kamataharɨm Jisas tɨhi kuyu kanɨŋandɨhin gumi. Ñɨŋisɨrambɨ haŋɨnɨŋ Israelhati maña, upɨri haŋɨnɨŋ krunzapa muŋɨnɨŋ maña. Hara Jisas navundihaŋambɨndu indarɨmaŋgaramaŋgara vana ha ŋgata nuŋ ŋguramami. 15:28Mt 8.10 naŋga, 8.13 15:31 Mk 7.37 15:32 Mt 14.14

Page 43: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 15:38 40 Matyu 16:14kuma timu, tamu arɨkinzɨpi tɨŋgɨruramatayɨ kundamu. 38 Kru mɨnzɨta ñamuhaŋɨnɨŋ kruŋ ndaya yɨhɨtɨŋgɨruhu 4,000 ndɨmi. Hara navundi naŋga ñɨŋisɨrambɨŋ mayɨhɨtɨŋgɨrumu. 39 Kamata Jisas krunavundiŋ sɨmbɨhi uhu, kupikmɨŋata Magadanɨndu vu umi.

16Jisasɨŋ muhɨm nzihɨ sihɨrɨna ŋgɨm vamu(Mak 8.11-13 naŋga, Luk 12.54-56)

1 Farisi naŋga Sadyusi Jisasɨrɨm andɨti ŋgɨm vata pata nuŋ ambamu, NaGotɨndu sɨmbɨra mɨŋandanatiŋgata muhɨm nzihɨ sihɨrɨna nandɨ kumamunzɨŋgɨm, vamu. 2 Kamavahura nurɨŋ kɨmbɨ nɨmavami, Kɨvɨtiti ambandara,Ihumbɨsa nɨmbu ñaŋgwɨndɨ. Harɨm aviŋgɨvɨ kɨyɨmandɨ, vamba ambandara.3Kɨvɨsɨhu ambandara, Kukumuwavandaŋguta ihumbɨsa nɨmbukitɨrɨtɨ. Harɨmmusi kuku naŋgawɨnɨ payɨmandɨ, vamba ambandara. Kambu kandɨ, ihumbɨsanɨmbu muhɨmɨmuhɨm nzihɨ yɨvurahandi haŋɨnɨŋ ŋgamaŋgarandara. Haramuhɨmɨmuhɨm nzihɨ tɨhuŋgɨrɨvɨ yɨvurahandi nɨŋɨnɨŋ maŋgamaŋgarandara.4 Krunavundi tɨhundu nɨŋɨnɨŋ ñamba ŋɨnɨŋ nzɨkwɨ, harɨm Gotɨŋ ndayamavɨñɨ mandamandu. Kamatɨndɨ imutamut muhɨm nzihɨ ŋgɨmɨndaŋ vatatuvɨrandu, hara muhɨm nzihɨ muyɨpu ndahara maŋgɨmandɨyu. Muhɨm nzihɨmɨŋgɨyamɨŋgɨya, Gotɨndu kru kuyu mɨŋata ambavaravara Jonandu handayaŋgɨmandɨyu, vami. Kamavata Jisas nurɨŋ mitata umi.

Farisi naŋga Sadyusindu yisɨndu tɨhi kuyu(Mak 8.14-21)

5 Jisas naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ uta indu timukari yɨvurahamu.Hara nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ kwɨnɨkwɨnɨta mavatɨmba mɨŋatamaŋumu. 6 Kamatɨhu Jisas nurɨŋ ambami, Narɨ Farisi naŋga Sadyusinduyisɨrɨm tamɨŋga naŋga kɨndamara, vami. 7 Kamavahi nuŋandɨ sɨmbɨrasarahaŋɨnɨŋ nurɨŋambi masamasa kuyudavarata ambamu, Mavatɨmba mambahamamɨŋata payɨharɨŋ yisɨrɨm ambi, vamu. 8 Kamavahu indarɨta Jisas nurɨŋambami, Kru indarɨmaŋgaramaŋgara vana suksɨmbɨrɨ naŋga narɨ. Mumɨndɨhinarɨ arɨŋandɨ mavatɨmba maŋgɨyɨ, vamba ambara. 9 Narɨ indarɨmitatamambaha ŋgara. Mavatɨmba kumanzɨpi timu tɨŋgɨruramata 5,000 kru ñahu,pamata tɨwatɨwayɨ kundamara. 10 Naŋga narɨ mavatɨmba kuma timu,tamu arɨkinzɨpi tɨŋgɨruramata 4,000 kru ñamu. Kamatɨhu tɨwatɨwa arurupamatayɨ kundamara. 11 Narɨ mumɨndɨhi indarɨmitata maŋgara. Narɨŋ yimavatɨmbarɨm indarɨmitata kuyu maŋgwin. Yi ambin, narɨ Farisi naŋgaSadyusindu yisɨrɨm tamɨŋga naŋga kɨndamara vata ambin, vami. 12 Kuyukandɨha indarɨta ambamu, Yis mavatɨmba naŋga kɨrandu haŋandɨhinɨrɨmmaŋambavari. Farisi naŋga Sadyusindu kuyurɨm tamɨŋga naŋga kɨndamaravata ambi, vamu.

Pita Jisasɨŋ ambami na nuhaya vami(Mak 8.27-30 naŋga, Luk 9.18-21)

13 Jisas pɨhu aru Sisariafilipai vurɨm umi. Uta kandɨtɨwɨmi hañɨ nuŋandɨsɨmbɨrasaraŋ kitɨhuta ambami, Krunavundi ninɨrɨm Krundu Ñɨŋi, vambaambandu, vami. 14 Kamavahi ambamu, Muvɨra nambirɨm Jon kukuyɨ16:1 Mt 12.38 naŋga, Lu 11.16 naŋga, 1 Ko 1.22 16:4 Mt 12.39 naŋga, Lu 11.29 16:6 Lu 12.116:9 Mt 14.17-21 16:10 Mt 15.34-38 16:14 Mt 14.1-2 naŋga, Mk 6.14-15 naŋga, Lu 9.7-8

Page 44: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 16:15 41 Matyu 16:26mɨŋaŋgɨruhɨru hama vandu. Muvɨra nambirɨm Elaija vandu, muvɨra nam-birɨm Jeremaia vandu, mana kuhandu kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavaravarahaŋɨnɨŋɨndu muvat mɨŋga vaha, vamba ambandu, vamu. 15 KamavahuJisas nurɨŋ kitɨhuta ambami, Hara narɨŋambi, yambirɨm nin ndaya vambaambandara, vami. 16 Kamavahi Saimon Pita kɨmbɨ nɨmavamba ambami,Na Got krunavundiŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami hama. Na Gotsɨhaŋgɨyɨhɨyɨ hamandu Ñɨŋi, vami. 17Kamavahi Jisas kɨmbɨ ambami, Saimon,Jon ñanɨŋ, na kɨnzɨhɨnzɨtɨ. Kandɨ kuyu nɨŋandɨhin naŋ pɨrɨ nɨñɨndu krumumɨŋga maŋambaramami. Yandɨ Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hamanaŋ kuyu kandɨnɨ ambarami. 18 Kamataharɨm naŋ ambɨrɨman, Na Pita.Yi krunavundi sɨhanaŋga yaŋɨrɨm indarɨmaŋgarandu haŋɨnɨŋ tɨmba hɨmbakandɨhañɨ tamɨman. Kamatɨn kɨmuhɨmundu tɨkatɨka, krunavundi yaŋɨrɨmindarɨmaŋgarandu haŋɨnɨŋ taŋguti mamɨŋgumandɨyu.* 19 Yi naŋ Gotɨndutɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨndu kɨndɨŋari pɨhɨrɨvɨhɨrɨ sɨki haŋɨnɨŋ ŋgurɨman. Kamatɨnmuhɨmɨmuhɨm vana pɨrɨ nɨñɨ kahañɨrɨmanaŋa Got ndahara nuŋandɨ pɨhuyɨkahañɨrɨmandɨ. Ara muhɨmɨmuhɨm vana pɨrɨ nɨñɨ kuyɨvɨrɨmanaŋa Gotndahara nuŋandɨ pɨhuyɨ kuyɨvɨrɨmandɨ, vami. 20 Kamavata Jisas nuŋandɨsɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ karikarita ambami, Narɨ krunavundiŋ nɨmavambamaŋambamara, Jisas krunavundiŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata Got yɨhɨramami,vamba maŋambamara, vami.

Jisas ambami andɨndin maña andɨmara vami(Sapta 16.21—20.34)

Jisas kɨmuta aŋga yahamɨrɨman vami(Mak 8.31—9.1 naŋga, Luk 9.22-27)

21Kandɨhɨvɨ hañɨnda kɨta Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ ambami, Yi Jerusalemutɨnɨ, yaŋ Israelɨndu aru miku haŋɨnɨŋ, naŋga Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu arumiku haŋɨnɨŋ, naŋga tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋɨndu kumañɨtamɨmandɨyu. Kamatu kañɨnda sambɨ kavɨtɨn, yaŋ yɨvutatamɨtu kwɨmɨrɨman.Hara arɨkiŋgɨvɨ kɨta kwɨrɨ hañɨ aŋga yahamɨrɨman, vami. 22 Kamavahi Pitakandɨhamata kuyu indarɨta Jisasɨŋ tɨmbuta tɨvɨ hambu uta nuŋ ambahɨmutaambami, Arumɨŋga, manɨŋganzɨkwɨ. Naŋ kandɨ vana hamayɨvurahɨrɨmandɨ,vami. 23 Kamavahi Jisas kimɨruramata Pitaŋ ambami, Satan yandɨ kutɨnɨmbuuhu. Na yandɨ kwɨmbɨ kivihɨrɨm andɨna. Na Gotɨndu indarɨmit mɨŋatamaŋandɨna. Na krundu indarɨmitmɨŋata andɨnandɨhi, vami. 24Kamavata Jisasnuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ambami, Krumumɨŋga yi naŋga payɨmanvataŋ-gata, nuŋambi taŋguti mɨŋgum. Kamata yi pɨmɨ kavɨrɨman maña nu ndaharakavum. 25 Kru mumɨŋga kandɨhamata vana maŋandɨta nuŋandɨ kwɨrandɨhaŋandɨhinɨrɨmɨndaya tɨmutɨmutɨrɨmandɨ hama siŋgundɨrɨmandɨ. Harakru mumɨŋga yambirɨm indarɨramata kwɨmɨrɨmandɨ hama sɨhaŋgɨyɨmandɨ.26Kru mumɨŋga pɨrɨ nɨñɨndu muhɨmɨmuhɨmmɨŋɨmandɨ. Hara nuŋambi siŋ-gundɨti muhɨmɨmuhɨm kandɨhaŋɨnɨŋ sɨhanaŋga nuŋ maŋguramɨrɨmandɨyu.Naŋga nuŋandɨ kwɨrandɨ haŋandɨhin muhɨmɨmuhɨm kandɨhañɨ mut

16:16 Jo 6.68-69 naŋga, Hi 1.2 naŋga, 1.5 naŋga, 1 Jo 4.15 16:17 Mt 17.5 naŋga, 1 Ko 2.10 naŋga,Ga 1.15-16 naŋga, Ef 2.8 16:18 Jo 1.42 naŋga, Ef 2.20 naŋga, Sk 21.14 * 16:18 Grik kuyuyɨ,ñɨmbi Pita nɨŋandɨhin, tɨmba, vava kuyu maña ŋandi. 16:19 Mt 18.18 naŋga, Jo20.23 16:20 Mt 17.9 naŋga, Mk 9.9 16:24 Mt 10.38 naŋga, Lu 14.27 naŋga, Sɨ 14.22 naŋga,2 Ti 3.12 16:25 Mt 10.39 naŋga, Lu 17.33 naŋga, Jo 12.25 16:26 Sng 49.7-8 naŋga, Mt 4.8-9

Page 45: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 16:27 42 Matyu 17:15mamɨŋɨmandɨ. 27 Krundu Ñɨŋi mɨŋga nuŋandɨ kutɨkara haŋɨnɨŋ naŋganɨŋuvandu sɨña aruyɨ payɨmandɨ. Kamata kandɨhɨvɨ hañɨ krunavundisɨhanaŋga muhɨmɨmuhɨm vana andɨndu haŋɨnɨŋ ŋgaharamarama nurɨŋmuhɨmɨmuhɨm ŋgurɨmandɨ. Avi vana andɨndu haŋɨnɨŋ avi hɨm ŋgurɨmandɨ.Ñamba vana andɨndu haŋɨnɨŋ ñamba hɨm ŋgurɨmandɨ. 28 Yi narɨŋ kandɨambin, kru taŋguramata kuyu nɨñɨndu muvɨra maŋgwɨmɨtutu, Krundu Ñɨŋimɨŋgaŋ ŋgɨtu aru miku mɨŋga maña payɨmandɨ, vami.

17Jisasɨndu kwɨrandɨ muvita yɨvurahami(Mak 9.2-13 naŋga, Luk 9.28-36)

1Arɨkikwɨrɨ arɨkikwɨrɨ hɨvɨ uhi, Pita, Jems, naŋganɨŋura Jonɨŋ Jisas tɨmbutaapu kɨmbandɨkatɨkayɨ yahuta nurɨŋambi kɨyɨmu. 2 Kamata tɨhɨraramatakɨyɨhuhu Jisasɨndu kwɨrandɨ ha tɨvɨrata muvita yɨvurahi, nuŋandɨ kɨpumɨkaha ina tɨmɨrɨmañandɨmi. Kamatɨhi nuŋandɨ mɨkwɨrɨ haŋɨnɨŋ suñɨndɨtasɨña maña yɨvurahami. 3 Kamatɨhi Jisasɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ŋgahuMoses naŋga Elaija yɨvurahata Jisas naŋga kuyundavaramu. 4 KamatɨhuPita kandɨhamata ŋgata Jisasɨŋ ambami, Aru mɨŋga, nɨñɨ kɨtɨrɨŋ avindɨhi.Aria vɨna nda savanzava arɨkikwɨrɨ tararamahin. Mu nambirɨm, muMosesɨrɨm, naŋga mu Elaijarɨm, vami. 5 Pita kuyundavarahihi kanzirɨsirɨ ihu-mukɨrɨ mu, sɨñanzɨkwɨsɨkwɨ ŋandi nurɨŋ kavɨramami. Kamatɨhi ihumukɨrɨhumba kandɨhañɨ kuyu samur muŋandɨhin ambami, Ñɨŋi nɨŋandɨhin yandɨ,nɨŋambirɨm mavɨndamamaŋgarata, nɨŋambirɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨnɨ. Kamata-harɨm nuŋandɨ kuyu indarɨmara, vami. 6Kamavahi sɨmbɨrasara arɨkikwɨrɨvatkuyu kandɨha indarɨhu nurɨŋ pɨŋitɨhi, tandamɨkwɨmɨkwɨta kɨpumɨka pɨrɨvu tamahu mɨŋgumi. 7 Kamatɨhu Jisas arɨhañɨ pata nurɨŋ mɨŋahandatandaambami, Pɨŋimanduta yahamɨramara, vami. 8 Kamavahi tɨhɨrata yahutakru arɨkimbatɨŋ maŋgamu. Jisasɨŋ ndaya ŋgamu. 9 Kamata apu ha mitatamɨŋgumɨŋgu Jisas nurɨŋ tɨkatɨka kuyu ŋguta ambami, Ŋgara vana nɨŋandɨhinkru mumɨŋgaŋ maŋambavarahandamara, ututa Krundu Ñɨŋi hama savahumbañɨ kɨta aŋga yahamɨram, vami. 10 Kamavahi nuŋandɨ sɨmbɨrasarahaŋɨnɨŋ Jisasɨŋ kitɨhuta ambamu, Mumɨndɨhi tɨkatɨka kuyundu mirɨmbanaŋga haŋɨnɨŋ ambandu, Elaija wɨsa payɨmandɨ, vamba ambandu, vamu.11 Kamavahu Jisas kɨmbɨ ambami, Ambandu kuyu haŋandɨhin kandɨ. Elaijawɨsa pata muhɨmɨmuhɨm mɨŋasɨrɨvɨrɨmandɨ. 12 Hara yi narɨŋ ambin, Elaijapayɨhira kru nuŋ magŋamaŋgarandu. Kamataharɨm nurɨŋandɨ indarɨmitɨyɨElaijaŋ ñamba vana andɨndu. Harɨm sɨwɨmaña vanayɨ Krundu Ñɨŋi hamaŋñamba taŋgurɨmandɨyu, vami. 13 Jisas kamavahi nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋambamu, Jon kukuyɨ mɨŋaŋgɨruhɨru hamarɨm ambi, vamu.

Jisas ñɨŋi muŋandi sundɨ ñamba pɨŋguvarami(Mak 9.14-29 naŋga, Luk 9.37-42)

14 Jisas naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasara arɨkikwɨrɨvat uta krunavundi sambɨkɨyɨmu hañɨ yɨvurahamu. Kamatɨhu kru mumɨŋga pata Jisas kɨyɨmiarɨhañɨ tandamɨkwɨmɨkwɨta ambami, 15 Aru mɨŋga, ñɨŋi yandɨ nɨŋandɨhin16:27 Sng 62.12 naŋga, Snd 24.12 naŋga, Sek 14.5 naŋga, Mt 25.31 naŋga, 26.64 naŋga, Mk 8.38 naŋga,

Lu 9.26 naŋga, Ro 2.6 naŋga, 1 Pi 1.17 naŋga, Sk 22.12 16:28 Mk 9.1 naŋga, Lu 9.27 17:1 2 Pi1.17-18 17:5 Stt 22.2 naŋga, Lo 18.15 naŋga, Sng 2.7 naŋga, Ais 42.1 naŋga, Mt 3.17 naŋga, 12.18naŋga, Mk 1.11 naŋga, Lu 3.22 17:9 Mt 8.4 naŋga, 9.30 naŋga, 12.16 naŋga, 16.20 17:10 Mal 4.517:12 Mt 11.14 17:13 Lu 1.17

Page 46: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 17:16 43 Matyu 17:27

kwɨnɨkwɨnɨtɨhi nuŋandɨ kwɨrandɨ nɨ ñambatɨndi. Kamata sambɨ ñɨmbɨrɨahutuŋgɨyɨ mɨŋgundi, naŋga kukuyɨ ndahara mɨŋgundi. Harɨm ñɨŋi yandɨnɨ sɨhiŋga. 16 Nandɨ sɨmbɨrasara nɨŋɨnɨŋ kɨyuyɨ mɨŋata payɨhin andɨhuraavimandɨ, vami. 17 Kamavahi Jisas kɨmbɨ ambami, Krunavundi tɨhundunarɨ, narɨŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgara ha tɨkatɨkama. Naŋga narɨŋandɨindarɨmit naŋga andɨndara vana haŋɨnɨŋ avima. Pamata ñɨmbɨrɨ narɨnaŋga kɨñɨŋgɨñɨ narɨŋandɨ pɨmɨ kavɨrɨman. Ñɨŋi kandɨha nɨñɨ mɨŋatapañɨ, vami. 18 Kamatɨhi Jisas sundɨ ñamba haŋandɨhin ambahɨmuhisarɨwayɨŋandi sundɨ ñamba ha ñɨŋi haŋandɨhin tɨhɨmitahi sɨkwɨ avindɨmi.19 Kamata muñɨmbɨrɨ nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ Jisasɨŋ nuŋambi kɨyɨhihipata nɨmavamba kitɨhumu, Pamatɨhi ara sundɨ ñamba kandɨhaŋandɨhinpɨŋguvarɨmɨndaŋ vata andɨharɨŋmanɨŋgandɨmi, vamu. 20-21Kamavahu nurɨŋambami, Narɨŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgara vana ha suksɨmbɨrɨ sɨkwɨ, harɨmmambɨŋguvarahara. Narɨŋyi kandɨ ambin, narɨŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgaravana ha sahi mastet kɨrɨs maña kɨtindahara sundɨ ñamba ha pɨŋguvarahara.Hara narɨŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgara vana ha sahi mastetɨndu kɨrɨs nda-hara mandaratɨvɨrandi. Harɨm sundɨ ñamba mambɨŋguvarahara. Narɨapu nɨŋandɨhinɨrɨm yahamɨrata ndambu uhu vɨtɨra, uhi. Narɨŋandɨ in-darɨmaŋgaramaŋgara vana kɨti muhɨmɨmuhɨm vana andɨhara, vami.*

Jisas kɨmuta yahamɨrɨman vamba sɨhinda muñɨmbɨrɨ ambami(Mak 9.30-32 naŋga, Luk 9.43-45)

22-23 Jisas naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pɨrɨvɨsa Galili tɨhɨruta nurɨŋnɨmavamba ambami, Krundu Ñɨŋi mɨŋgaŋ krundu kumaŋgɨmbañɨ tamata,nuŋ yɨvutatamɨrɨmandɨyu. Kamatu arɨkiŋgɨvɨ kɨta kwɨrɨ hañɨ aŋga ya-hamɨrɨmandɨ, vami. Kamavahi nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ kuyu kandɨhaindarɨhu nurɨŋandɨ mavɨha pɨmɨtɨmaŋgarami.

Kɨrañɨŋguhu tavɨyɨrɨm tɨmbahɨrɨs ŋgumi24 Kamata Jisas naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ uta pɨhu aru

Kaperneam yɨvurahata kɨyɨmu. Kamatɨhu Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨhañɨndurɨm vata kru tɨmbahɨrɨs mɨŋandu haŋɨnɨŋ payɨmu. Pata Pitaŋnɨmavamba kitɨhumu, Narɨŋandɨ ahusɨki ndama Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨnɨŋandɨhin mɨŋasɨrɨvasɨrɨvarɨm tɨmbahɨrɨs ŋguhi vaha, vamu. 25 KamavahuPita ambami, Ara, ŋguhi, vamba ambami. Kamavata Pita tavɨyɨ indɨhutamaŋguyundavarahihi Jisas nuŋ nɨmavamba kitɨhumi, Saimon na pamataindarɨna. Pɨrɨ nɨñɨndu aru miku haŋɨnɨŋ muhɨmɨmuhɨm sɨmbɨrayɨndutɨmbahɨrɨs mɨŋandu. Kandɨhaŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨs ninɨndu taya mɨŋandu.Nurɨŋandɨ krunzapandu mɨŋandu, mana muŋɨnɨŋɨndu taya mɨŋandu, vami.26 Kamavahi Pita yahata ambami, Kru muŋɨnɨŋɨndu taya mɨŋandu, vami.Kamavahi Jisas ambami, Kamataharɨm nurɨŋandɨ krunzapandu tɨmbahɨrɨsmamɨŋandu. 27Hara kamatɨrɨŋ arɨŋ ambɨtuma. Kamataharɨm uta indu ndañɨatɨŋgi kavara. Kamata asa kimaŋgima pɨŋgɨrɨmana haŋandɨhin nuŋandɨ mɨkaha mɨŋativata tɨmbahɨrɨs muŋandɨhin ŋgɨna kɨyɨmandɨ. Tɨmbahɨrɨs kandɨhamɨŋata nanaŋga arɨŋambirɨm tama, vami.17:17 Lo 32.5 naŋga, 32.20 naŋga, Jo 14.9 17:19 Mt 10.1 17:20-21 Mt 21.21 naŋga,

Mk 11.23 naŋga, Lu 17.6 naŋga, 1 Ko 12.9 naŋga, 13.2 * 17:20-21 Kru indarɨmit avi naŋgamuvɨra ambandu. Kuyu mu ndahara kanɨñɨ kɨyɨ. Jisas ambami, Got naŋgakuyundavaravara vana naŋga itɨhañaña vana andɨmara. Kandɨhamata vanaandɨta sundɨ ñamba kandɨhamata ha pɨŋguvarahara. Mu kwɨmbɨ maŋgɨyɨ,vamba ambami, vandu. 17:22-23 Mt 16.21 17:24 Kis 30.13 naŋga, 38.26

Page 47: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 18:1 44 Matyu 18:1218

Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨ hañɨndu nindaya aru ñɨmbi naŋga mɨŋga(Mak 9.33-37 naŋga, Luk 9.46-48)

1 Kandɨhɨrɨvɨ hañɨ Jisasɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pata Jisasɨŋ nɨmavambakitɨhumu, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨ hañɨ, kru ninɨndaya ñɨmbi aru naŋgamɨŋgakɨyɨmandɨ, vamu. 2 Kamavahu Jisas ñɨŋi muŋandi uraramahi payɨhi nurɨkɨyɨmu pɨrɨŋ hañɨ taŋguramaramamata 3 ambami, Yi narɨŋ kandɨ ambin,narɨ mavɨ maŋgimɨruta ñɨŋisɨrambɨ kɨndumañamaŋgɨyɨmandɨraŋa, Gotɨndutɨwɨyɨ maŋgɨyɨmandɨra.* 4Kru mumɨŋga nuŋambi taŋguti mɨŋguti ñɨŋi nɨmamaña yɨvurahɨmandɨ hamanda, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨ hañɨ ñɨmbi arusɨkwɨ naŋga mɨŋga kɨyɨmandɨ. 5Ara kru mumɨŋga yaŋɨrɨm indarɨramata ñɨŋisukɨyɨpu nɨmatarɨmkɨnzɨhɨnzɨtɨrɨmandɨ hama, yaŋɨrɨmkɨnzɨhɨnzɨtɨrɨmandɨ,vami.

Ñamba vanavana andɨhi indarɨmaŋgaramaŋgara vana ñambatɨndi(Mak 9.42-48 naŋga, Luk 17.1-2)

6 Kamata Jisas sɨhinda ambami, Kru mumɨŋga andɨti ñɨŋi mu yambirɨmindarɨmaŋgarandi ŋandi ñamba vanayɨ mɨŋgata yɨvɨti, kandɨhamaŋ avindatɨmbamuŋgɨ arumɨŋata nuŋandɨ pɨŋgwɨ hañɨ sɨmahata kavarɨtu añakɨŋgukutuŋgñɨ mɨŋguta kɨmum. 7 Kandɨ, kru pɨrɨ nɨñɨndu, krunavundi muvɨraŋpɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨramahuhu ñamba vana andɨndu. Krunavundi ñamba vanaandɨndu haŋɨnɨŋ pɨmɨ kavɨrɨmandɨyu. Hara kru pɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨramanduhaŋɨnɨŋ pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨyu. 8 Nandɨ kuma vaha mana tanda vahapɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨramɨti ñamba vana andɨtaŋgata pɨtɨta kavarɨna umɨ. Ka-mata avinda kuma timu naŋga tanda tamu naŋgandaya kɨta sɨhaŋgɨyɨmana.Nandɨ kuma arɨkita naŋga tanda arɨkita kɨtunda naŋ Got ahu maŋgɨmuhɨmututa sɨhaŋgɨndi hañɨ kavarɨti unamandɨhi. 9 Nandɨ tamɨŋga timupɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨramɨti ñamba vana andɨtaŋgata, tamɨŋga kandɨha kumbɨratakavarɨna umɨ. Kamata tamɨŋga timu naŋgandaya kɨtanda sɨhaŋgɨyɨmana.Nandɨ tamɨŋga arɨkita kɨtinda naŋ Got ahutuvarandi helɨyɨ kavarɨti una-mandɨhi. 10-11 Narɨ indarɨmara. Ñɨŋi sukɨsɨrambɨ nɨñɨndu munɨrɨm nda,ñɨmbi manɨman saŋ vɨtɨrama. Narɨŋ yinda ambin, Gotɨndu pɨhuyɨ, ñɨŋikanɨŋɨnɨŋɨndu kutɨkara haŋɨnɨŋ, Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hama naŋgasɨhaŋgɨndu, vami.*

Sipsip yɨwaramindu tɨhi kuyu(Luk 15.3-7)

12 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ pamata indarɨra. Kru mumɨŋgandusipsip 100 kɨti, mɨŋgɨyataya yɨwarɨti puhɨrahi vaha mana mambahapuhɨrahi. Manɨŋga, 99 sipsip haŋɨnɨŋ mitɨti apuvu kɨtuhɨtu, uta sipsip18:1 Lu 22.24 18:3 Mt 19.14 naŋga, Mk 10.15 naŋga, Lu 18.17 * 18:3 Matyundu

aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu kutaŋguta kumanzɨpi timu tɨŋgɨruramata ambavaramihañɨndu muhanda nɨ. Kuyu kanɨŋandɨhin 18.3yɨ kɨta uta 35yɨ kɨyɨ. Kru Jisasnaŋga kɨndandu haŋɨnɨŋ muhɨmɨmuhɨm vana nurɨŋambi masamasa andɨmuvata ambavarami. 18:4 Mt 20.27 naŋga, 23.11 18:5 Mt 10.40-42 naŋga, Lu 9.48 naŋga,10.16 naŋga, Jo 13.20 18:6 Mt 17.27 naŋga, Lu 17.1-2 naŋga, 1 Ko 8.12 18:7 Lu 17.1 naŋga, 1 Ti4.1 18:8 Mt 5.30 naŋga, Mk 9.43 18:9 Mt 5.29 naŋga, Mk 9.47 18:10-11 Stt 48.16 naŋga,Sng 34.7 naŋga, Lu 19.10 naŋga, Jo 3.17 naŋga, 12.47 naŋga, Hi 1.14 * 18:10-11 Kru indarɨmit avinaŋga muvɨra ambandu. Kuyumu ndahara kanɨñɨ kɨyɨ. Jisas ambami, KrunduÑɨŋi hama krunavundi ñamba vana andɨta siŋgundɨmu haŋɨnɨŋ aŋgamɨŋɨrɨmpayɨmi, vamba ambami, vandu.

Page 48: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 18:13 45 Matyu 18:26mɨŋgɨyataya yɨwarahi haŋandɨhin puhɨrahi. 13 Yi narɨŋ kandɨ ambin,sipsip haŋandɨhin aŋga mɨŋata kɨnzɨhɨnzɨtɨhi. 99 sipsip manziŋgundɨhuhaŋɨnɨŋɨrɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨmaŋgarahi. Hara sipsip mɨŋgɨyataya siŋgundɨmihaŋandɨhin aŋga mɨŋata, kɨnzɨhɨnzɨtɨmaŋgarahi. 14 Kamata maña narɨŋandɨNava nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hama, ñɨŋi suksɨrambɨ kanɨñɨndu muŋandɨhinyɨwarɨtima vata yakwɨrɨvarandi, vami.

Krunavundi ñamba vana andɨhu mɨŋasɨrɨvasɨrɨva vana15 Jisas sɨhinda ambami, Krunavundi yandɨ ñiŋgiñɨndu muvat naŋ ñamba

vana andɨti, uta nuŋ ŋga. Kamata arɨkimbat taya kɨyɨmandɨra hɨrɨvɨyɨñamba vana nuŋandɨ haŋɨnɨŋɨrɨm mɨŋasɨrɨvanzɨrɨva ambavara. Kamatɨnanandɨ kuyu indarɨtiŋgata nuŋ aŋga mɨŋɨmana. 16 Ara nandɨ kuyu maŋin-darɨtiŋgata, sɨhinda uta mɨŋgɨyavatɨŋ vaha mana arɨkimbatɨŋ vaha tɨmbutauhu. Kamatɨna nandɨ kuyu ha arɨkimbat vaha mana arɨkikwɨrɨvat vahatɨkatɨkatɨramandɨyu. 17 Kamatɨna nurɨŋandɨ kuyu maŋindarɨtiŋgata, utakrunavundi Jisasɨrɨm indarɨmaŋgarandu ŋɨnɨŋ amba. Kamatɨna krunavundiJisasɨrɨm indarɨmaŋgarandu haŋɨnɨŋ ndu kuyu ndahara maŋindarɨtiŋgata,nuŋ Gotɨŋ maŋgaha mɨŋga, naŋga kru gavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨsmɨŋamɨŋamɨŋgaŋ ŋgɨmañandɨ. 18Yi narɨŋ kandɨ ambin, muhɨmɨmuhɨmvanapɨrɨ nɨñɨ kahañɨrɨmandɨraŋa, Got ndahara nuŋandɨ pɨhuyɨ kahañɨrɨmandɨ.Ara muhɨmɨmuhɨm vana pɨrɨ nɨñɨ kuyɨvɨrɨmandɨraŋa, Got ndahara nuŋandɨpɨhuyɨ kuyɨvɨrɨmandɨ. 19 Narɨŋ yi sɨhinda ambin, pɨrɨ nɨñɨ narɨ arɨkimbatmuhɨmɨrɨm nda mavɨ mɨnzayɨ tamata, yandɨ Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨhama naŋga kuyundavarɨtɨra narɨŋɨrɨm ŋgurɨmandɨ. 20Arɨkimbat vaha manaarɨkikwɨrɨvat vaha pata yandɨ ñɨmbiyɨ tɨwɨrɨmandɨyu ha, yi yambi nurɨŋandɨñiŋgiñɨ kɨyɨman, vami.

Kuŋgɨ ndu tɨhi kuyu21 Kandɨhɨvɨ hañɨ Pita Jisas kɨyɨmiyɨ pata nɨmavamba kitɨhumi, Aru mɨŋga,

krunavundi nandɨ ñiŋgiñɨndumuvat yaŋ ñamba vana andɨti kuŋgɨ kuyɨvahin,sɨhinda muñɨmbɨrɨ andɨti kuŋgɨ kuyɨvahin, kamatataya ututa kuma timu,tamu arɨkinzɨpi tɨŋgɨruramata ñɨmbɨrɨ sɨkwɨ kuŋgɨ kuyɨvata, ambɨhañɨ vahavahin. Mana pamata ñɨmbɨrɨ sɨkwɨ nuŋandɨ ñamba vana ha kuŋgɨ kuyɨvahin,vami.

22 Kamavahi Jisas nuŋ ambami, Yi naŋ ambin, naŋ kru ñamba vana kumatimu, tamu arɨkinzɨpi tɨŋgɨruramata ñɨmbɨrɨ andɨti nuŋandɨ kuŋgɨ kuyɨva.Naŋ ñamba vana andɨtiti ndahara imutamut nuŋandɨ ñamba vanandu kuŋgɨkuyɨva. 23 Indarɨmara, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha aru miku maña, sɨmbɨrasaranuŋandɨ tɨmbahɨrɨs mɨŋamu haŋandɨhin nu naŋga kuyu mɨŋasɨrɨvasɨrɨvarɨmpirɨ kɨndi. 24Kamata tɨmbahɨrɨs mɨŋasɨrɨvasɨrɨva sɨmbɨra mɨŋahi sɨmbɨrasaramuhamaŋ nu kɨyɨmiyɨ tɨmbuta payɨmu. Kandɨhama tɨmbahɨrɨs 10 milionmɨŋami. 25Hara tɨmbahɨrɨs mɨŋami hañɨndu kɨmbɨ ŋguhu ŋandi maŋgɨyɨmi.Kamataharɨm aru miku hama ambami, Kru kanɨmaŋ, nɨmburiŋ, naŋgañɨŋisɨmɨŋ naŋga nuŋandɨ muhɨmɨmuhɨm sɨhanaŋga ŋgutɨra kru muŋɨnɨŋmut mɨŋamu. Kamatu sɨmbɨrasara saŋɨŋɨnɨŋ yɨvurahɨtu, tɨmbahɨrɨs hamɨŋata yaŋ ŋgumara, vamba ambami. 26 Kamavahi sɨmbɨrasara saŋ hama18:15 Wkp 19.17 naŋga, Lu 17.3 naŋga, Ga 6.1 naŋga, Je 5.19-20 naŋga, 1 Pi 4.8 18:16 Lo 19.15

naŋga, Jo 8.17 naŋga, 2 Ko 13.1 naŋga, 1 Ti 5.19 18:17 Ro 16.17 naŋga, 1 Ko 5.9 naŋga, 5.13 naŋga,6.1-6 naŋga, 2 Te 3.6 naŋga, 3.14 18:18 Mt 16.19 naŋga, Jo 20.23 18:19 Mt 28.20 naŋga, Mk 11.24naŋga, Jo 14.23 naŋga, 15.7 naŋga, 1 Jo 3.22 naŋga, 5.14 18:21 Lu 17.3-4 18:22 Stt 4.24 naŋga,Mt 6.14 naŋga, Mk 11.25 naŋga, Kl 3.13 18:25 2 Kin 4.1 naŋga, Neh 5.8

Page 49: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 18:27 46 Matyu 19:6aru miku hamandu tandanzapa hañɨ tanda mɨkwɨmɨkwɨnɨta nɨmavami, Yaŋsɨhiŋgata tavɨrahanda. Tɨmbahɨrɨs nandɨ mɨŋamin haŋandɨhin sɨhanaŋgakɨmbɨ ŋgurɨman huŋɨndɨhi, vamba ambami. 27 Kamavahi sɨmbɨrasara saŋhamandu arumikuhamaŋmavɨndɨhi nuŋ kuŋgɨ kuyɨvami. Kamata tɨmbahɨrɨsmɨŋami haŋandɨhinɨrɨm ndahara kɨndam, vamba ambami. 28 Kamatɨhisɨmbɨrasara saŋ hama tapɨrañɨ indɨhuta sɨmbɨra kɨhɨrɨ mɨŋandu mɨŋganuŋandɨ 10 tɨmbahɨrɨs taya mɨŋami mɨŋgaŋ ŋgami. Kamata sɨkwɨtayanuŋ pɨŋgwɨ nɨkinɨki mɨŋavandata ambami, Yandɨ tɨmbahɨrɨs mɨŋamana hatɨhunzaŋɨnzaŋ ŋgu, vamba ambami. 29 Kamatɨhi sɨmbɨra kɨhɨrɨ mɨŋanduhama nuŋandɨ tandanzapa hañɨ tanda mɨkwɨmɨkwɨnɨta ambami, Nandɨtɨmbahɨrɨs mɨŋamin ha ŋgurɨman huŋɨndɨhi yaŋ sɨhiŋgata tavɨrahanda,vamba ambami. 30 Hara sɨmbɨrasara saŋ hama yakwɨrɨvarami. Utasɨmbɨra kɨhɨrɨ mɨŋandu hamaŋ kru ñamba vana andɨhu tamandu upɨyɨtamami. Kamatɨhi kandɨhañɨ kɨñɨŋgɨñɨ tɨmbahɨrɨs mɨŋami ha mɨŋasɨrɨvami.31 Kandɨhamata musa andɨhi kru sɨmbɨra kɨhɨrɨ mɨŋandu haŋɨnɨŋ ŋgahunurɨŋandɨ mavɨmbu avi mandɨmi. Kamatɨhi uta nurɨŋandɨ aru mikuhamaŋ muhɨmɨmuhɨm vana sɨmbɨrasara saŋ hama andɨmi haŋɨnɨŋɨrɨm am-bavaramu. 32 Kamatɨhu aru hama sɨmbɨrasara saŋ hamaŋ uraramahi payɨhiambami, Na sɨmbɨrasara saŋ ñamba mɨŋga. Na yambirɨm mavɨmavɨ kuyuambahana tɨmbahɨrɨs yandɨ mɨŋamana haŋandɨhinɨrɨm kɨndam vata, naŋkuŋgɨ kuyɨvasɨn. 33 Yi naŋ sɨhisɨhitɨsɨn. Hara mumɨndɨhi sɨmbɨra kɨhɨrɨmɨŋandara ndamaŋ sɨhisɨhi mandɨsɨna, vamba ambami. 34Kamavata nuŋandɨaru miku hama sɨmbɨrasara saŋ hamarɨm kɨtɨrɨ kɨta ambami, Kru kañɨndaŋguhu haŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamɨman. Kamatɨn kandɨhañɨ kɨñɨŋgɨñɨtɨmbahɨrɨs mɨŋami haŋɨnɨŋ sɨhanaŋga aŋga ŋgurɨmandɨ, vamba ambami.35 Sɨwɨmaña ŋandi, muŋɨnɨŋɨndu ñamba vana kuŋgɨ maŋguyɨvɨrɨmandɨraha, Yavandak nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ hama narɨŋandɨ kuŋgɨ ndaharamaŋguyɨvɨrɨmandɨ, vami.

19Navundi naŋga kru mɨŋasɨhɨraramarama vanarɨm Jisas ambavarami(Mak 10.1-12 naŋga, Luk 16.18)

1 Jisas kuyu kanɨnɨŋɨnɨŋ ambavarata mɨtuta, pɨrɨvɨsa Galili mitata pɨrɨvɨsaJudiarɨm kuku Jordan ndambukari indɨhumi. 2 Kamatɨhi krunavundi sambɨnu naŋga umu. Kamatɨhu kandɨhambu kandi naŋga haŋɨnɨŋmɨŋavindamami.3 Kamatɨhi Farisi, Jisas andɨti ŋgɨm vata payɨmu. Harɨm Jisasɨŋ nɨmavambakitɨhumu, Na pamata indarɨna. Kru mumɨŋga nɨmburiŋ saŋɨnaŋgapɨŋguvarahi. Kru kandɨhama arɨŋandɨ tɨkatɨka kuyu mɨŋahandandi vaha,vamu. 4 Kamavahu Jisas kɨmbɨ nɨmavami, Narɨ Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨkuyu kɨndi haŋandɨhin ŋgatɨŋgɨruta mambaha ŋgandara. Kuyu kandɨhanɨmavamba ambami, Kuha Got muhɨmɨmuhɨm tamata krunavundiŋ musamɨŋami. Kamata andɨhi kru naŋga navundi yɨvurahamu, vamba ambami.5 Kamavata sɨhinda Got ambami, Harɨm kru hama yahata nɨŋum nɨŋuvaŋmitata nɨmburi naŋga kɨhɨrɨ kɨndu. Kamata arɨkimbat kwɨrandɨmbatmɨŋgɨyataya yɨvurahandu, vamba ambami. 6 Got ambami, harɨm arɨkimbatkɨtɨŋgɨtɨ maŋgɨndu. Kwɨrandɨmbat mɨŋgɨyataya maña kɨndu. Harɨm Gotkahañami hɨm haŋandɨhin kru mandavɨham, vami.18:34 Mt 5.25-26 18:35 Mt 6.12-15 naŋga, Mk 11.25-26 naŋga, Ef 4.32 naŋga, Kl 3.13 naŋga, Je 2.1319:3 Mt 16.1 19:4 Stt 1.27 naŋga, 5.2 naŋga, Mal 2.15 19:5 Stt 2.24 naŋga, 1 Ko 6.16 naŋga,

7.2 naŋga, Ef 5.21 naŋga, 5.31

Page 50: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 19:7 47 Matyu 19:207 Kamavahi Farisi haŋɨnɨŋ Jisasɨŋ ambamu, Kamatahara mumɨndɨhi

Moses arɨŋ tɨkatɨka kuyu ŋguta ambami, Kru aŋgwɨmɨkɨyɨ yɨhimbɨvɨratanavundiŋ ŋguta pɨŋguvarɨti umɨ, vamba ambami, vamu. 8 Kamavahu Jisasnurɨŋ ambami, Narɨ tamahumbɨrɨ ŋɨnɨŋ, harɨm Moses ŋgatara andɨhinavundi pɨŋguvarandara. Hara kimaŋgimañɨ kamata vana maŋgɨyɨmi.9 Narɨŋ yi ambin, kru mumɨŋga, nɨmburi kru mamɨŋavɨŋgɨrɨtira saŋɨnaŋgapɨŋguvarahi. Kamata navundi mu urahi. Kru kandɨhama nuŋambi navundimɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ vana andɨhi, vami. 10 Kamavahi nuŋandɨ sɨmbɨrasarahaŋɨnɨŋ kuyu kandɨha indarɨta Jisasɨŋ nɨmavamba ambamu, Kru kandɨhamatavana mɨŋahandɨrɨman vataŋgata, kɨndamɨndɨhi navundi maŋuram, vamu.11 Kamavahu Jisas ambami, Kru sɨhanaŋga kuyu kanɨŋandɨhin mamɨŋandu.Got kru mɨnzavatɨvatɨŋ ndaya tɨkatɨka ŋguhi navundi maŋurandu. 12 Narɨindarɨmara. Kru muvitamuvita ŋɨnɨŋ kɨta navundi maŋurandu. Muvɨraŋnɨŋumɨŋgati kavuhu nurɨŋandɨ kwɨrandɨ ha ñambatɨmi. Muvɨraŋ krukwɨrandɨmbɨsa tavɨhamu harɨm ñɨŋi maŋgavuhu. Muvɨra Gotɨndu tɨwɨyɨkɨyɨhɨyɨndu sɨmbɨrarɨm indarɨramata nurɨŋambi tɨkatɨka kuyu sɨmahatanavundi maŋurandu. Harɨm kru kuyu kanɨŋandɨhin mɨŋɨman vɨrɨmandɨhama mɨŋam, vami.

Jisas ñɨŋi haŋɨnɨŋ mitɨra yi kɨnɨyɨ payɨmu vami(Mak 10.13-16 naŋga, Luk 18.15-17)

13 Kandɨhɨvɨ hañɨ krunavundi ñɨŋi sukɨsɨrambɨ haŋɨnɨŋ tɨmbuta Jisaskɨyɨmiyɨ payɨmu. Nuŋandɨ kuma ha nurɨŋandɨ kwɨrandɨ hañɨ tamata, Gotnaŋga kuyundavarɨti, nurɨŋ ŋguramam vata andɨmu. Kamatɨhura nuŋandɨsɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ krunavundi kandɨhaŋɨnɨŋ ambahɨmumu. 14 KamatɨhuJisas nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ambami, Mitɨra ñɨŋi haŋɨnɨŋ yi kɨnɨ nɨñɨpayɨmu, nurɨŋ karikari mandɨmara. Krunavundi Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmɨndaŋvataŋgata, ñɨŋi nɨŋɨnɨŋmaña kɨyɨmu, vami. 15Kamavata kumanuŋandɨhañɨŋihaŋɨnɨŋɨndu miku hañɨ tamami. Kamata kɨyɨhandata kandɨ upɨ haŋu mitataumi.

Kru ñaŋɨra arɨku mɨŋga Jisas naŋga kuyundavarami(Mak 10.17-31 naŋga, Luk 18.18-30)

16 Kamatɨhi kru mumɨŋga Jisas kɨyɨmiyɨ pata ambami, Ahusɨki, yiavi vana pamata ŋandi andɨta sɨhaŋgɨyɨman, vami. 17 Kamavahi Jisasnuŋ ambami, Mumɨndɨhi na yaŋ avi vanarɨm kitɨhuna. MɨnzamɨnzaGot taya avi. Hara sɨhaŋgɨyɨman vataŋgata, Gotɨndu tɨkatɨka kuyu tayamɨŋahandamaŋgara, vami. 18 Kamavahi kru kandɨhama Jisasɨŋ nɨmavambakitɨhumi, Tɨkatɨka kuyu pamatarɨm ambana, vami. Kamavahi Jisas am-bami, Tɨkatɨka kuyu kandɨhaŋɨnɨŋɨndu kuyu nɨmata kɨndi. Krunavundiŋmayɨvutatama. Kru na, navundi mamɨŋavɨŋgɨrɨ, naŋga navundi na, krumamɨŋavɨŋgɨrɨ. Kipa mamɨŋa, kru muŋɨnɨŋ kuyusɨhɨrata saŋɨnaŋga maŋ-gatɨŋguru. 19 Namɨnavandu tɨwɨyɨ kɨñɨŋgɨñɨ nurɨŋandɨ kuyu mɨŋahanda.Kamata nambi nandɨ kwɨrandɨrɨm mavɨndamandana maña, sɨhanaŋga kruŋndahara mɨŋata mavɨñɨ tama, vami. 20 Kamavahi kru ñaŋɨra hamaambami, Yi sɨhanaŋga tɨkatɨka kuyu kanɨŋɨnɨŋ mɨŋahandandin. Hara19:7 Lo 24.1-4 naŋga, Mt 5.31 19:9 Mt 5.32 naŋga, Mk 10.11 naŋga, Lu 16.18 naŋga, 1 Ko 7.10-1119:10 1 Ko 7.1-2 naŋga, 7.7-9 naŋga, 7.17 19:12 1 Ko 7.32-34 naŋga, 9.5 19:14 Mt 18.2-319:16 Mk 10.17 naŋga, Lu 10.25 naŋga, 18.18 19:17 Wkp 18.5 naŋga, Lu 10.28 19:18 Kis

20.13-16 naŋga, Lo 5.17-20 19:19 Kis 20.12 naŋga, Wkp 19.18 naŋga, Lo 5.16 naŋga, Ro 13.9 naŋga,Ga 5.14 naŋga, Je 2.8

Page 51: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 19:21 48 Matyu 20:6yi pamata hɨmɨrɨmɨnzɨkwɨ kɨrɨvɨtɨn, vami. 21 Kamavahi Jisas ambami,Avinzɨkwɨ mɨŋga kɨyɨman vataŋgata, uta nandɨ muhɨmɨmuhɨm sɨhanaŋgaŋguna mut mɨŋamu. Kamatu tɨmbahɨrɨs ha mɨŋatuta muhɨmɨmuhɨmmanɨman saŋ haŋɨnɨŋ ŋgu. Kamatɨrɨmana handa Gotɨndu pɨhuyɨnduavihɨmɨŋgɨm mɨŋɨmana. Kamata yi naŋga pañɨ, vami. 22 Kru ñaŋɨra hamamuhɨmɨmuhɨm sambɨ sɨkwɨ naŋga mɨŋga. Harɨm kuyu kandɨha indarɨhinuŋandɨ mavɨmbu pɨmɨtɨhi umi. 23 Kamatɨhi Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasarahaŋɨnɨŋ ambami, Yi narɨŋ kandɨ ambin, kru tɨmbahɨrɨsɨndu arɨku mɨŋgaGotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨman vata avɨrɨ tamɨrɨmandɨ. 24 Yi narɨŋ sɨhinda ambin,kamel mɨkwɨrɨ sɨvirɨsɨvirɨ sɨki humbañɨ indɨwɨrɨm, kru tɨmbahɨrɨsɨnduarɨku haŋɨnɨŋ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨrɨm avɨrɨtamandu maña avɨrɨ man-damahi, vami. 25 Nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ kuyu kanɨŋandɨhin in-darɨhu mavɨyahavarami. Kamata ambamu, Ara nindaya sɨhaŋgɨyɨmandɨ,vamu. 26 Kamavahu Jisas nurɨŋ tɨhɨrata ambami, Kru maŋandɨhu. HaraGot muhɨmɨmuhɨm vana andɨhi, vami. 27 Kamavahi Pita kɨmbɨ ambami,Ŋgana, ara arɨŋandɨ muhɨmɨmuhɨmmitata nanaŋga kɨndandarɨŋ. Harɨm aramum mɨŋɨmɨndaŋ, vami. 28 Kamavahi Jisas ambami, Yi narɨŋ kandɨ ambin,muhɨmɨmuhɨm kɨhi yɨvurahɨmandɨ hɨvɨyɨ, Krundu Ñɨŋi mɨŋga aru ñɨmbinaŋgandɨta aru miku ndu mɨnzɨmɨnzɨ maka nuŋandɨ hañɨ mɨnzɨrɨmandɨ.Kamati yi naŋga kɨhɨrɨ kɨndandara narɨndahara, aru miku ndu mɨnzɨmɨnzɨmaka kumanzɨpi timutamu, tanda timundu arɨkinzɨpi tɨŋgɨruramatayɨmɨnzɨrɨmandɨra. Kamata Israel hatindu krunzapa kumanzɨpi timutamu, tandatimundu arɨkinzɨpi taya tɨŋgɨruramata haŋɨnɨŋ karatamɨrɨmandɨra. 29Naŋgakrunavundi sɨhanaŋga yambirɨm indarɨta, nurɨŋandɨ tavɨ, nɨŋusinavaŋ,nɨŋuranavaŋ, nɨŋurɨmaŋgatiŋ, ñɨŋisɨmɨŋ, nɨŋumɨnɨŋuvaŋ, naŋga nurɨŋandɨkɨva mitamu haŋɨnɨŋ sɨhinda muhɨmɨmuhɨm 100 mɨŋɨmandɨyu. Kamatasɨhaŋgɨyɨmandɨyu. 30 Hara kru kasirambu uyu haŋɨnɨŋ sɨhɨndɨvu sɨkwɨpayɨmandɨyu. Kamatu kru sɨhɨndɨvu payu haŋɨnɨŋ kasirambu urɨmandɨyu,vami.

20Sɨmbɨrasara wain kɨvayɨ sɨmbɨra mɨŋamu ŋɨnɨŋɨndu tɨhi kuyu

1 Jisas sɨhinda ambami, Yi kuyu nɨ kru kasiram vu kɨyɨmandɨyu ŋɨnɨŋɨrɨmambin. Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha kru pɨrɨvɨsa nɨŋuva mɨŋga maña. Kɨvɨsɨhunda kruŋ tɨmbuhavuta patɨn yandɨ wain kɨva nɨñɨ sɨmbɨra mɨŋamu vata umi.2 Kamata nurɨ naŋga kuyu sɨmahata ambami, Sɨmbɨra mɨŋɨtɨra musi hɨvɨndutɨmbahɨrɨs kumba naŋganaŋga kɨrɨs narɨŋ ŋgurɨman, vamba ambami. Kamatasɨmbɨhi uta wain kɨva nuŋandɨ hañɨ sɨmbɨra mɨŋamu. 3 Kamata kɨyɨhandata9 kilok vɨrañɨ aru hama sɨhinda umi. Kamata tɨhɨrutɨhɨru upɨ hañɨ ŋgahi krumuvɨra saŋ taŋguvatata kɨyɨmu. 4 Kamatɨhu ambami, Narɨndahara uta wainkɨvayɨ sɨmbɨra mɨŋamara. Kamatɨra sɨmbɨra mɨŋɨmandɨravu ŋgaharamatanarɨŋ tɨmbahɨrɨs tɨtɨyɨ ŋgurɨman, vami. 5 Kamavahi umu. Kamata ina mɨrɨyɨkɨyɨhihi, naŋga ina mɨŋgurɨm saŋgindaŋgumi hɨrɨvɨyɨ aru hama sɨhinda aŋgauta sɨwɨmaña musa nda andɨmi. 6 Kamata kɨvɨtiti 5 kilok tɨrɨmɨndɨhi sɨhindauta kru muvɨraŋ ŋgahi tɨhɨrutɨhɨru upɨ hañɨ taŋguvatata kɨyɨhu ambami,19:21 Mt 6.20 naŋga, Lu 12.33 naŋga, Sɨ 2.45 naŋga, 4.34-37 naŋga, 1 Ti 6.18-19 19:23

Mt 13.22 naŋga, Mk 10.24 naŋga, 1 Ti 6.9-10 19:26 Stt 18.14 naŋga, Jop 42.2 naŋga, Jer 32.17 naŋga,Sek 8.6 naŋga, Lu 18.27 19:27 Mk 10.28 naŋga, Lu 5.11 naŋga, 18.28 19:28 Mt 20.21 naŋga, 25.31naŋga, Lu 22.30 naŋga, 1 Ko 6.2-3 naŋga, Sk 2.26 naŋga, 3.21 19:29 Mk 10.29-30 naŋga, Lu 18.29-30naŋga, Hi 10.34 19:30 Mt 20.16 naŋga, Mk 10.31 naŋga, Lu 13.30 20:1 Mt 21.33

Page 52: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 20:7 49 Matyu 20:22Narɨ mumɨndɨhi musi hɨvɨ narɨ nɨñɨndaya saŋ taŋguvatata kɨyɨhara kɨvɨtiti,vamba ambami. 7 Kamavahi ambamu, Arɨŋ kru mumɨŋga sɨmbɨra maŋguyɨ,vamba ambamu. Kamavahu ambami, Narɨndahara uta yandɨ wain kɨvayɨsɨmbɨra mɨŋamara, vamba ambami. 8 Kamata kɨvɨtititɨhi, nuŋandɨ sɨmbɨramɨŋahuhu karatamandi hamaŋ ambami, Sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ uraramɨnapatu tɨmbahɨrɨs ŋgu. Sɨhɨndɨvu pata sɨmbɨra mɨŋayu haŋɨnɨŋ wɨsa ŋguta,kasiramɨyɨ pata mɨŋayu haŋɨnɨŋ ŋgu, vamba ambami. 9Kamavahi kru kɨvɨtiti5 kilok pata sɨmbɨra mɨŋamu haŋɨnɨŋ kumba naŋganaŋga kɨrɨs mɨŋamu.10 Kamatɨhu kru sɨmbɨra nurɨŋgwɨsa mɨŋamu haŋɨnɨŋ pata tɨmbahɨrɨs sambɨvaha mɨŋɨmɨndaŋ vamba indarɨmu. Hara nurɨndahara kumba naŋganaŋgakɨrɨs mɨŋamu. 11-12 Kamata tɨmbahɨrɨs mɨŋamu hambu ŋgata kɨva nɨŋuvahama naŋga kuyu mɨŋgumu. Kamata ambamu, Kru ndaŋɨnɨŋ sɨhɨndɨvu patamɨŋgɨya hɨrɨvɨ taya sɨmbɨra mɨŋayu ndaŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨs arɨŋ ŋguna mañanurɨŋ ŋguna. Ara kɨvɨsuŋ nda kɨta sɨmbɨra tɨkatɨka mɨŋaharɨŋ arɨŋ inakɨrahɨmuhi pata kɨvɨtititɨ, vamba ambamu. 13 Kamavahu kɨva nɨŋuva hamakuyukandɨha indarɨta sɨmbɨrasaramuhamaŋambami, Yambɨha, yi naŋñambavanamaŋandɨn. Nanaŋga, tɨmbahɨrɨs kumba naŋga kɨrɨsɨrɨmkuyu sɨmaharɨŋ.14Nandɨ tɨmbahɨrɨs nɨ mɨŋata uhu. Yi yambi pirɨtamata naŋ tɨmbahɨrɨs ŋgwinmaña, sɨhɨndɨvu sɨkwɨ payɨ ndamaŋ ndahara tɨmbahɨrɨs sɨwɨmañanda ŋgwin.15Nɨŋandɨhin yandɨ sɨmbɨra. Harɨm yandɨ indarɨmitɨyɨ tɨmbahɨrɨs yandɨ nɨmambaha tɨŋgɨruhin. Yi nurɨŋ avi musa andɨhin yambirɨm mumɨrɨm kɨtɨrɨkɨna, vamba ambami. 16 Kamata Jisas ambami. Kamata maña, kru sɨhɨndɨvusɨkwɨ kɨndu haŋɨnɨŋ kasirambu patu, kasirambu kɨndu haŋɨnɨŋ sɨhɨndɨvusɨkwɨ kɨyɨmandɨyu, vami.

Kwɨrɨñɨmbɨrɨ kɨmuta aŋga yahamɨrɨman vami(Mak 10.32-34 naŋga, Luk 18.31-33)

17 Jisas Jerusalemɨrɨm umi. Kamata nuŋandɨ 12 sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋtɨmbuta muvu umi. Kamata uhuhu kwɨbɨ hinɨŋgin nurɨŋ ambami,18 Narɨ indarɨmara. Musi ara Jerusalem yawɨmɨndaŋ. Kamatɨrɨŋ KrunduÑɨŋiŋ Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋ naŋga tɨkatɨkakuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamɨmandɨyu.Kamata nuŋ ŋgatɨŋgɨruta yɨvutatamatamarɨm kuyu kahañɨrɨmandɨyu.19Kamata krunzapa muŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamɨmandɨyu. Kamatu nuŋkandɨhaŋɨnɨŋ ambasuvata pɨŋgɨrawɨsɨta, ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbɨmandɨyu.Kamatu arɨkiŋgɨvɨ kɨta kwɨrɨ hañɨ aŋga yahamɨrɨmandɨ, vami.

Jems naŋga Jon aru miku yɨvurahɨmɨndaŋ vata andɨmu(Mak 10.35-45)

20 Kɨyɨhandata, Sebedindu ñɨŋisɨm arɨkimbat, naŋga nɨŋum Jisas kɨyɨmipayɨmu. Kamata nɨŋum tanda mɨkwɨmɨkwɨnɨta Jisasɨŋ ambami, Naŋmuhɨmɨrɨm kitɨwɨrɨman, vami. 21 Kamatɨhi Jisas nuŋ nɨmavamba kitɨhumi,Na muhɨmɨrɨm pirɨkɨna, vami. Kamavahi navundi haŋambɨ Jisasɨŋ am-bami, Na aru miku yɨvurahata, yandɨ ñɨŋi arɨkimbatɨŋ ambɨna, mu nɨmanandɨ kuma kandɨ sambavu mɨnzɨti, mu nɨma nandɨ kuma kakayɨ sam-bavu mɨnzɨm, vata pirɨkɨnɨ, vami. 22 Kamavahi Jisas kuyu kandɨha indarɨtaambami, Kitɨhura vana nɨŋandihindu sapa ha maŋgamaŋgarandara. Narɨarɨkimbat, kuku kuvɨrahuvɨra vuŋgɨ yi kuvɨrɨman hañɨ narɨ kuvɨrɨmandɨravaha, vami. Kamavahi arɨkimbat nuŋ ambamu, Ara andɨharɨŋ, vamu.20:8 Wkp 19.13 naŋga, Lo 24.15 20:16 Mt 19.30 naŋga, Mk 10.31 naŋga, Lu 13.30 20:18 Mt

16.21 naŋga, 17.22-23 20:21 Mt 19.28 naŋga, Lu 22.30 20:22 Mt 26.39 naŋga, 26.42 naŋga, Mk14.36 naŋga, Jo 18.11

Page 53: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 20:23 50 Matyu 21:323 Kamavahu Jisas arɨkimbatɨŋ ambami, Narɨ yandɨ kuku kuvɨrahuvɨra vuŋgɨhañɨ kuvɨrɨmandɨra. Hara yɨhɨramahi ninɨmbaha taya kandɨ sambavumɨnzɨti,ninɨmbaha taya kakayɨ sambavu mɨnzɨmɨnzɨ sɨmbɨra nɨŋandɨhin yandɨma.Mɨnzɨmɨnzɨ maka kandɨhaŋɨnɨŋ krundu, yandɨ Yavandak sɨwɨtamamiŋɨnɨŋ, vami. 24 Kamatɨhu Jisasɨndu 10 sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ nɨŋusi nɨŋurakandɨhamatɨmu kuyu ha indarɨta, arɨkimbatɨrɨm kɨpuhɨputɨmu. 25 KamataJisas nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ uraramahi payɨhu ambami, Narɨ ŋgandara.Aru miku muyɨndu haŋɨnɨŋ nurɨŋandɨ krunzaparɨm arɨŋandɨ kuyu tayaindarɨmu vata tɨkatɨkatmaŋgarandu. Naŋga nurɨŋandɨ kru aru haŋɨnɨŋ,krunavundi nurɨŋandɨ kuyu sɨhanaŋgamɨŋahandamuvata, tuvɨrandu. 26Harakandɨhamata vana ha narɨ naŋgamaŋgɨyɨm. Narɨŋandɨ ñiŋgiñɨndu krumuvataru mɨŋga kɨyɨman vɨrɨmandɨ hama, narɨŋandɨ sɨmbɨrakara mɨŋga kɨyɨm.27 Kru mikuyɨ kɨyɨman vɨrɨmandɨ hama, narɨŋandɨ sɨmbɨrakara saŋ mɨŋgakɨyɨm. 28 Kamata maña Krundu Ñɨŋi hama krunavundi nɨŋambirɨm sɨmbɨramɨŋamu vata mambayɨmi. Sɨmbɨra mɨŋata nuŋandɨ kwɨrandɨ ha nuŋambiŋguta kɨmuta krunavundi sambɨ mut mɨŋɨtɨnɨ vata payɨmi, vami.

Jisas kru arɨkimbat tamɨŋga ñumi ŋɨnɨŋ mɨŋavindamami(Mak 10.46-52 naŋga, Luk 18.35-43)

29 Jisas naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pɨhu aru Jerikomitata umu. Ka-matɨhu krunavundi sambɨ sɨkwɨ nurɨ naŋga umu. 30Kamatɨhu kru arɨkimbatkwɨmbɨ tɨvɨ hañɨ mɨnzɨta kɨyɨmu. Arɨkimbat kandɨhaŋɨnɨŋ tamɨŋga ñumiŋɨnɨŋ. Harɨm Jisas payɨ vahu indarɨta kuyu kɨmbañɨ patɨvat ambamu, Arumɨŋga na Devit Nɨŋuñɨŋgi. Na arɨŋ sɨhiŋga, vamu. 31 Kamavahu krunavundiindarɨta arɨkimbatɨŋ ambahɨmuta ambamu, Mɨka narɨŋandɨha satimɨmara,vamu. Kamavahura arɨkimbat sɨhinda sɨhinda kuyu kɨmbañɨ ambamu,Aru mɨŋga na Devit Nɨŋuñɨŋgi, na arɨŋ sɨhiŋga, vamu. 32 Kamavahu Jisastaŋguramata arɨkimbatɨŋ ambami, Yi narɨŋ pamatɨrɨman, vami. 33 Kamavahiarɨkimbat kɨmbɨ ambamu, Aru mɨŋga, arɨŋandɨ tamɨŋga nɨŋɨnɨŋ mɨŋavɨhɨrɨ,vamu. 34 Kamavahu Jisasɨŋ arɨkimbatɨrɨm mavɨndɨmi. Kamata kuman-damata arɨkimbatɨndu tamɨŋga hañɨ tɨmbusarahi, sarɨwayɨ ŋandiŋ tamɨŋganurɨŋandɨ haŋɨnɨŋ avindɨhi tɨhɨrañamu. Kamatɨhi arɨkimbat Jisas naŋga umu.

Jisas Jerusalem yɨvurahata krunavundiŋ kuyu ŋgumi

21(Sapta 21—25)Jisas Jerusalem aru miku indɨwɨmañandɨmi(Mak 11.1-11 naŋga, Luk 19.28-40 naŋga, Jon 12.12-19)

1-2 Jisas naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ Jerusalem yɨvurahɨrɨmɨndɨhuarɨñɨndɨmi. Kamata Apu Oliv tamayɨ yahuta pɨhu Betfage yɨvurahamu.Kamata Jisas sɨmbɨrasara arɨkimbatɨŋ sɨmbɨta nɨmavami, Pɨhu kututa ŋgarɨŋndañɨ umara. Uta sɨkwɨtaya ŋgɨtɨra donki mu siki tɨmburamɨtu kɨyɨmandɨ,ñɨŋi nuŋandɨ handahara nu naŋga kɨhɨrɨ kɨyɨmandɨ. Siki ha kuyɨvata arɨkitayi kɨyɨman nɨñɨ tɨmbuta payɨmara. 3 Kamatɨra kru mumɨŋga narɨŋɨrɨm kuyumu ambɨtiŋgata ambamara, Donki arɨkita nɨŋɨnɨŋ, Aru hama sɨmbɨra naŋga,vamba ambamara. Kamavɨtɨra sɨkwɨtaya sɨmbɨti arɨkita payɨmandɨyu, vami.20:23 Mt 25.34 naŋga, Sɨ 12.2 naŋga, Ro 8.17 naŋga, 2 Ko 1.7 naŋga, Sk 1.9 20:25

Lu 22.25-26 20:26 Mk 10.43-44 naŋga, Lu 9.48 20:26 Mt 23.11 naŋga, Mk 9.35 naŋga, Lu 22.2620:28 Lu 22.27 naŋga, Jo 13.14 naŋga, Fl 2.7 naŋga, 1 Ti 2.6 naŋga, Ta 2.14 naŋga, 1 Pi 1.19 20:30

Mt 9.27 naŋga, 15.22 21:3 Mt 26.18

Page 54: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 21:4 51 Matyu 21:174 Kanɨmata vana yɨvurahami nɨŋandɨhinɨrɨm kuha kru Gotɨndu kuyu mɨŋataambavaravara mɨŋga kuyu nɨmata ambami ha kandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.Nɨmavamba ambami, 5 Saion hati krunavundirɨm kuyu nɨŋandɨhin ambavara-mara, Nɨŋgamara. Narɨŋandɨ aru miku nɨma payɨ. Nu kru ñɨmbi manɨmanhama payɨmañandɨ. Kamata donki hɨmba munɨñɨ mɨnzɨ. Nu donki mɨwɨrɨnɨñɨ mɨnzɨta payɨ, vami.

6 Kamata sɨmbɨrasara arɨkimbat uta Jisas ambami maña andɨmu. 7 Kamatadonki nɨŋum naŋga ñɨŋi ha tɨmbuta payɨmu. Kamata arɨkimbat nurɨŋandɨmɨkwɨrɨ kuta haŋɨnɨŋ donkindu kutɨ hañɨ yɨvutɨhumu. Kamatɨhu Jisaskɨmba hañɨ mɨnzɨmi. 8 Kamatɨhi krunavundi sambɨ nurɨŋandɨ mɨkwɨrɨkuta haŋɨnɨŋ sɨharanzɨhara kɨndɨmbat hañɨ yɨvutɨhumu. Kamatɨhumuvɨra ahumakamaka mɨkɨ naŋga haŋɨnɨŋ tahɨrandahɨra kɨndɨmbatɨyɨtamamu. 9 Kamatɨndɨ krunavundi Jisasɨndu kasiram ndambu umu ndaŋɨnɨŋnaŋga sɨhɨndɨ payɨmu nɨŋɨnɨŋ, sɨhanaŋga nɨmavamba taŋguvɨhumu, DevitNɨŋuñɨŋgirɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨm. Kru Aru nɨmandu ñɨmbiyɨ payɨmi nɨmaŋ, Gotnuŋ avindamam. Got kɨmbayɨndu sɨkwɨ nɨmarɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨm, vamu.

10 Jisas Jerusalem indɨhuhi, pɨhu aru hañɨndu krunavundi sɨhanaŋgaŋgata pɨndɨrata nɨmavamba kitɨhumu, Kru kanɨma ninɨndɨmbanzɨkwɨ, vamu.11 Kamavahu krunavundi nu naŋga umu haŋɨnɨŋ ambamu, Nu Jisas, kruGotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara mɨŋga. Pɨhu Nasaret, pɨrɨvɨsa Galilindumɨŋga payɨ, vamu.

Tɨmbahɨrɨs sɨmbɨra mɨŋahu pɨŋguvarami(Mak 11.15-19 naŋga, Luk 19.45-48 naŋga, Jon 2.13-22)

12 Jisas Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ hañɨndu upɨyɨ indɨhumi. Kamata krukandɨhaŋu tɨmbahɨrɨs sɨmbɨra mɨŋamu haŋɨnɨŋ sɨhanaŋga pɨŋguvarami.Kamata kru tɨmbahɨrɨs tɨvɨrandu haŋɨnɨŋɨndu pina haŋɨnɨŋ, naŋgakava tamahuhu mut mɨŋandu haŋɨnɨŋɨndu mɨnzɨmɨnzɨ maka haŋɨnɨŋmɨŋasiŋgɨvarami.* 13 Kamata nurɨŋ ambami, Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨnɨmavamba ambami, Yandɨ tavɨ nɨŋaŋdɨhin yi naŋgandaya kuyundavaravaratavɨ kɨyɨmandɨ, vamba ambami. Hara narɨ andɨhara kru kurɨhahurɨha naŋgakipa naŋga haŋɨnɨŋɨndu sipɨrusipɨru upɨ maña kɨyɨ, vami. 14 Kamata JisasGotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ hañɨndu upɨyɨ kɨyɨmi. Kamatɨhi tamɨŋga ñumi naŋgatanda ñamba haŋɨnɨŋ nu kɨyɨmiyɨ payɨhu nurɨŋ mɨŋavindamami. 15-16 HaraGotɨŋ kɨrañɨŋguhundu aru miku haŋɨnɨŋ naŋga tɨkatɨka kuyundu mirɨmbanaŋga haŋɨnɨŋ, Jisas muhɨmɨmuhɨm avinzɨkwɨ sihɨrami haŋɨnɨŋ ŋgamu.Naŋga ñɨŋisɨrambɨ Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ hañɨndu upɨyɨ kɨta nɨmavambataŋguvɨhumu, Narɨ Devit Nɨŋuñɨŋgirɨm kɨnzɨhɨnzɨtɨmara, vahu indarɨmu.Harɨm nurɨŋ kɨtɨrɨtɨhi, Jisasɨŋ nɨmavamba kitɨhumu, Na ñɨŋisɨrambɨ nɨŋɨnɨŋkuyu ambayu nɨ indarɨna, vamu. Kamavahu Jisas kɨmbɨ ambami, Ara yiindarɨn. Hara narɨ kuyu nɨ Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ ŋgatɨŋgɨruta mambahaŋgandara. Devit Gotɨŋ ambami, Ñɨŋi sukɨsɨrambɨ nandɨ ñɨmbi tɨhuyahandu,vamba ambami, vami. 17Kamata Jisas nurɨŋ mitata pɨhu aru hañɨndu tapɨrañɨpindɨhami. Kamata aŋga pata kandɨhɨvɨ hañɨ Betani kɨyɨmi.21:5 Ais 62.11 naŋga, Sek 9.9 naŋga, Jo 12.15 21:8 2 Kin 9.13 21:9 Sng 118.25-26

naŋga, Mt 23.39 21:11 Mt 21.46 * 21:12 Kava naŋga muhɨmɨmuhɨm, kru mutmɨŋandu haŋɨnɨŋ, kandɨhaŋɨnɨŋ Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu upɨyɨndu. Kru muvɨramuhɨmɨmuhɨm kɨrañɨŋguhu upɨyɨ kɨndɨ haŋɨnɨŋ mut mɨŋɨrɨm, tɨmbahɨrɨskɨrañɨŋguhu nduyɨ taya mut mɨŋandu. Rom naŋga Grikɨndu tɨmbahɨrɨsɨyɨmut mamɨŋandu. 21:13 Ais 56.7 naŋga, Jer 7.11 naŋga, Mk 11.17 naŋga, Lu 19.46 21:142 Sml 5.8 naŋga, Ais 35.5-6 21:15-16 Sng 8.2

Page 55: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 21:18 52 Matyu 21:31Jisas ambahi ahu fik ha kwɨrɨñandɨmi(Mak 11.12-14 naŋga, 11.20-24)

18 Kamata kɨvɨsuŋ nda Jisas sɨhinda pɨhu aru hañɨ aŋga uhi, nuŋavɨhatɨmi. 19 Kamata kɨndɨ tɨvɨ hañɨ ŋgahi ahu fik muŋandɨhin kɨyɨhiarɨhañɨ umi. Hara ŋgahira kandɨhañɨ kandɨ maŋgɨyɨmi. Mɨkɨ haŋɨnɨŋndaya kɨyɨhu ahu fik haŋandɨhinɨrɨm ambami, Na sɨhinda kandɨ man-damɨrɨmana, manɨŋganzɨkwɨ, vami. Kamavahi sarɨwayɨŋandi ahu fikhaŋandɨhin kwɨrɨñandɨmi. 20Kamatɨhi nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ kandɨhaŋgata pɨndɨramu. Kamata nɨmavamba kitɨhumu, Pamatɨhi ahu fik nɨŋandɨhinsarɨwayɨŋandi kwɨrɨñandɨ, vamu. 21 Kamavahu Jisas kɨmbɨ ambami, Narɨŋ yikandɨ ambin, narɨ indarɨmaŋgarata, narɨŋandɨ indarɨmit arɨkita maŋgɨti, yiahu fik nɨŋandɨhin andɨnmaña narɨndahara sɨwɨmañamusa andɨhara. Naŋgakandɨ vana nindayamaŋandɨhara. Apu ndaŋandɨhin nɨmavamba ambɨtɨra, Nayahamɨrata kumbɨtɨhuta añakɨŋgukundañɨ mɨŋguvamba ambɨtɨra, ambaharamaña andɨhi. 22 Ara indarɨmaŋgarata Got naŋga kuyundavarɨmandɨra ha,muhɨmɨmuhɨmmɨŋɨrɨm ambɨrɨmandɨra ha, narɨ mɨŋɨmandɨra, vami.

Jisasɨŋ nin ndɨmbanzɨkwɨ aru ñɨmbi ŋgumi vamba kitɨhumu(Mak 11.27-33 naŋga, Luk 20.1-8)

23 Jisas Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ hañɨndu upɨyɨ indɨhuta krunavundiŋambaramami. Kamatɨhi Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋnaŋga Israel hatindu aru miku haŋɨnɨŋ payɨmu. Kamata Jisasɨŋ nɨmavambakitɨhumu, Na ñɨmbi kanɨŋandɨhin paŋundu mɨŋata kanɨmata vana nɨandɨna. Naŋga nindɨmbanzɨkwɨ ñɨmbi ŋguta ambahi kanɨmata sɨmbɨramɨŋana, vamu. 24 Kamavahu Jisas kɨmbɨ ambami, Yindahara narɨŋmuhɨmɨrɨm kitɨwɨrɨman. Kamatɨn kɨmbɨ yaŋ kandɨ ambɨtɨra ŋgatanda,yi narɨŋ yaŋ ninɨmbaha taya ñɨmbi ŋguhi sɨmbɨra mɨŋandinɨrɨm ambɨtɨnindarɨmandɨra. 25 Jon krunavundiŋ kukuyɨ mɨŋaŋgɨrundi vana ha pañɨndumɨŋami. Kandɨha Gotɨndu pɨhuyɨndu vana vaha, mana krundu vana taya vaha,vami. Kamavahi nurɨŋambi masamasa ambamu, Ara Gotɨndu pɨhuyɨndu vanavɨtɨrɨŋ arɨŋ nɨmavamba kitɨwɨrɨmandɨ, Ara mumɨndɨhi nuŋambirɨm maŋin-darɨmaŋgarandara, vamba ambɨrɨmandɨ. 26 Hara kaŋandɨhin krundu vanavataŋgata krunavundirɨm pɨŋitɨvɨmɨ. Krunavundi Jonɨrɨm kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavaravaramɨŋga vamba ambandundɨhi, vamu. 27Kamavata Jisasɨŋambamu, Ara maŋgandarɨŋ, vamu. Kamavahu Jisas nurɨŋ ambami, Yindaharaninɨmbaha taya yaŋ ñɨmbi ŋguhi sɨmbɨra kanɨŋandɨhin mɨŋandinɨrɨm narɨŋmaŋambɨmɨnda, vami.

Kru mumɨŋgandu ñɨŋi arɨkimbatɨndu tɨhi kuyu28 Kamata Jisas sɨhinda Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋ

naŋga Israel hatindu aru miku haŋɨnɨŋ ambami, Narɨ pamata indarɨmitara.Kru mumɨŋga kru ñɨŋi nuŋandɨ arɨkita. Nuŋandɨ ñɨŋi nɨwɨsa hamarɨmuta ambami, Yandɨ ñɨŋi, musi uta wain kɨva ndañɨ sɨmbɨra mɨŋa, vambaambami. 29 Kamavahi ñanɨŋ ambami, Yaŋ yakwɨrɨtɨ, vamba ambami. Harakɨyɨhi nuŋandɨ indarɨmit hambu tɨvɨrahi umi. 30 Kamata nɨŋuva uta ñɨŋimuhamarɨm sɨwɨmaña kuyu nda ambahi ñɨŋi hama ambami, Yava urɨmanɨ,vamba ambami. Haramaŋumi, vami. 31 Jisas kamavata ambami, Ñɨŋi arɨkimbathañɨndu ninɨndaya nɨŋuva ambami maña andɨmi, vami. Kamavahi ambamu,21:19 Lu 13.6 21:21 Mt 17.20 naŋga, Lu 17.6 naŋga, Jo 14.12 naŋga, 1 Ko 13.2 naŋga, Je 1.6 21:22

Mt 7.7-11 naŋga, 18.19 naŋga, Mk 11.24 naŋga, Lu 11.9 naŋga, Jo 14.13-14 naŋga, Je 5.16 naŋga, 1 Jo 3.2221:23 Jo 2.18 21:26 Mt 14.5 naŋga, 21.46 naŋga, Mk 6.20 naŋga, Lu 20.6 21:28 Lu 15.11

Page 56: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 21:32 53 Matyu 21:43Kima hama, vamu. Kamavahu Jisas nurɨŋ ambami, Narɨŋ yi kandɨ ambin,kru gavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨs mɨŋamɨŋa haŋɨnɨŋ, naŋga navundi krumɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ haŋɨnɨŋ wɨsa Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmandɨyu. 32 Jon narɨkɨyɨmarañɨ yɨvurahata narɨŋ tɨtɨtɨ vana taya isɨhuramami, hara nuŋɨrɨmmaŋindarɨmaŋgaramara. Kru gavaman ndamarɨm tɨmbahɨrɨs mɨŋamɨŋahaŋɨnɨŋ, naŋga navundi kru mɨŋavɨŋgɨrɨvɨŋgɨrɨ haŋɨnɨŋ nɨŋambirɨm in-darɨmaŋgaramu. Kandɨhamata vana andɨhu ŋgamara, hara narɨŋandɨ in-darɨmit hambu tɨvɨrahi nɨŋambirɨmmaŋindarɨmaŋgaramara, vami.

Kru ñamba ŋɨnɨŋ wain kɨva karatamandu haŋɨnɨŋɨndu tɨhi kuyu(Mak 12.1-12 naŋga, Luk 20.9-19)

33 Jisas arumiku haŋɨnɨŋ sɨhinda ambami, Sɨhinda tɨhi kuyumuŋandɨhin in-darɨmara. Kru mumɨŋga wain kɨva mɨŋami. Kamata tapa haŋandɨhin tɨmbayɨtama taŋgɨrata arɨndɨhuyɨvɨmi. Kamata kɨva tuŋgɨ hambu wain kɨrɨs taŋgu-vusɨvusɨrɨm kumba kayɨvata musa mɨŋata, kru kɨta kɨva ha karatamatamarɨmtavɨ kuta ŋandi tɨhumi. Kamata kru muvɨra sɨmbɨra mɨŋɨmandɨyu vata kɨvaha nurɨŋandɨ kumañɨ tamami. Kamata pɨhu mu kutañɨ umi.* 34Kamata wainhaŋɨnɨŋ kandɨ tamɨrɨm andɨmi. Kamatɨhi nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋ muvɨraŋuta kɨva sɨmbɨra mɨŋamɨŋa haŋɨnɨŋ kɨyuyɨ nuŋandɨ wain mɨndɨ mɨŋamuvata sɨmbɨhi umu. 35 Kamatɨhu kru kɨva hañɨ sɨmbɨra mɨŋandu haŋɨnɨŋsɨmbɨrasara saŋ haŋɨnɨŋ mɨŋata, muhamaŋ yɨvuta, muhamaŋ yɨvutatamahukɨmuhi, muhamaŋ tɨmba kavaramu. 36 Kamatɨhu kɨyɨhandata kɨva nɨŋuvahama sɨhinda nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋ muvɨraŋ sɨmbɨhi nurɨ kɨyɨmuyɨ umu.Kimaŋgimañɨ sɨmbɨmi haŋɨnɨŋ taratɨvɨrata sambɨmarɨ sɨmbɨmi. Kamatɨhikɨvayɨ sɨmbɨra mɨŋamu haŋɨnɨŋ sɨmbɨrasara saŋ kandɨhaŋɨnɨŋ ndaharasɨwɨmaña musa nda andɨmu. 37 Kamatɨhu kɨta kɨva nɨŋuva hama nuŋandɨñɨŋi tɨmbanzɨkwɨŋ sɨmbɨhi nurɨ kɨyɨmuyɨ umi. Nɨŋuva ambami, Yandɨ ñɨŋinɨmandu kuyu indarɨmandɨyu, vamba ambami. 38Hara kru kɨva hañɨ sɨmbɨramɨŋandu haŋɨnɨŋ ŋgahu ñanɨŋ payɨhi nurɨŋambi masamasa kuyundavarataambamu, Kru nɨma nɨŋuvandu muhɨmɨmuhɨm nu mɨŋɨmandɨ. Harɨm nuŋyɨvutatamata, nɨŋuvandu kɨva nɨ ara mɨŋɨm, vamba ambamu. 39 Kamavatakru hamaŋmɨŋahandata pɨŋgɨrɨta uta kɨva tapa kut hambu kavarahu indɨhuhiyɨvutatamahu kɨmumi. 40Harɨmmuyɨvɨ kɨva nɨŋuva hama pata kru nuŋandɨkɨva hañɨ sɨmbɨra mɨŋandu haŋɨnɨŋ pamata musa andɨrɨmandɨ, vami.41Kamavahi nuŋ ambamu, Kru ñamba kandɨhaŋɨnɨŋ pɨsiŋgarɨmandɨ. Kamatawain kɨva ha mɨŋata kru muŋɨnɨŋ ŋguti karatamɨrɨmandɨyu. Kamata ñañamɨŋamɨŋa tɨwɨmiyɨ yɨvutɨhɨruramata nuŋ ŋgumandɨyu, vamu. 42 KamavahuJisas nurɨŋ nɨmavamba kitɨhumi, Narɨ Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyumandambunɨŋu ŋgatɨŋgɨruta mambaha ŋgamara. Kuyu kandɨha ambami, Tɨmba tavɨtɨhutɨhu haŋɨnɨŋ ñamba vata tɨvɨmbu tamamu. Tɨmba kandɨha tɨhu tavɨ tapamɨŋahandahandandu tɨmba avi ŋandi kɨyɨ. Aru hama nuŋambi kandɨhɨmha andɨhi yɨvurahahi ara ŋgaharɨŋ avindɨmbanzɨkwɨ kɨyɨ, vamba ambami.43 Kamataharɨm narɨŋ yi ambin, kuha narɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨmara. HaranarɨŋGot tɨhɨmitata krunavundimuŋɨnɨŋmɨŋɨmandɨ. Kamati nuŋandɨ tɨwɨyɨ

21:32 Lu 3.12 naŋga, 7.29-30 21:33 Mt 25.14 * 21:33 Wain kɨvandu tɨhi kuyunɨŋandɨhin, Jisas Aisaia 5.1-2yɨ ŋgami. Got krunavundi Israelɨŋ andɨmirɨmtɨhi kuyu. Tɨhi kuyundu sapa ha nɨmata. Kɨva nɨŋuva hama Got. Wain kɨvaha krunavundi Israel hati. 21:35 Mt 22.6 21:38 Mt 27.18 21:39 Hi 13.12 21:42Sng 118.22-23 naŋga, Ais 28.16 naŋga, Mk 12.10 naŋga, Sɨ 4.11 naŋga, Ro 9.33 naŋga, Ef 2.20naŋga, 1 Pi 2.6-8

Page 57: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 21:44 54 Matyu 22:13kɨta, nuŋandɨ kuyu taya mɨŋahandɨrɨmandɨyu. 44 Kamata kru tɨmba hɨmbakandɨhañɨ mɨŋgata yɨvɨrɨmandɨ hama punzɨ haŋɨnɨŋ yɨvurɨvumbɨrɨmandɨ.Hara tɨmba kandɨha kru ŋgɨmba muyɨ mɨŋgata yɨvɨrɨmandɨ ha, tɨmba ha krukandɨhamaŋ yɨvɨti mɨñɨndɨrɨmandɨ, vami.*

45 Kamavahi Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu arumiku haŋɨnɨŋ naŋga Farisi tɨhi kuyukandɨha indarɨta ambamu, Nɨ arɨŋambirɨmɨnzɨkwɨ ambi, vamu. 46 HarɨmJisasɨŋ mɨŋahandɨmɨndaŋ nzɨkwɨ vata andɨmu. Hara krunavundi Jisasɨrɨmkru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara mɨŋga vamba indarɨmitandu. Harɨmkrunavundirɨm pɨŋitumu.

22Kru naŋga navundiŋ mɨŋavɨsɨhuramata ñahuravɨravɨndu tɨhi kuyu(Luk 14.16-24)

1 Jisas sɨhinda aru miku haŋɨnɨŋ tɨhi kuyu mu ŋguta nɨmavami, 2 Gotɨndutɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha aru miku mumɨŋgandu maña. Kru ñɨŋi nuŋandɨhama navundi urɨrɨmɨndɨhi, aru miku hama ñahuravɨmi. 3 Kamata tɨmukandɨhañɨ payɨmandɨyu vata kruŋ ambami. Kamata ñaña hɨvɨ hañɨnuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋ haŋɨnɨŋ uta kru kandɨhaŋɨnɨŋ tɨmbuta payɨmaravata sɨmbɨhi umu. Kamatɨhi uta ambahu payɨvayɨrɨm yakwɨrɨvarata mam-bayɨmu. 4 Kamatɨhu sɨhinda nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋ muvɨraŋɨnzɨkwɨsɨmbɨta ambami, Uta kru ambasɨmin haŋɨnɨŋ nɨmavamba ambamara. Ŋga-mara, nu nuŋandɨ bulmakau kru muvɨra naŋga sɨhɨm muvɨra kwɨrandɨnaŋga haŋɨnɨŋ ndahara yɨvutatamata ñaña nuŋandɨha sɨwɨtami. Kamata-harɨm pata ñamara, vamba ambamara, vamba ambami. 5 Kamavahi arumiku hamandu sɨmbɨrasara saŋ haŋɨnɨŋ uta kru haŋɨnɨŋ ambami mañaambavaramu. Kamatɨhura nurɨŋandɨ kuyu maŋindarɨta siŋgunziŋgu umu.Muhama nuŋandɨ kɨvayɨ umi. Muhama nuŋandɨ tɨmbahɨrɨs sɨmbɨramɨŋɨrɨm umi. 6 Hara muvɨra, aru miku hamandu sɨmbɨrasara saŋ haŋɨnɨŋmɨŋahandata sɨhumɨŋguyu ŋguta yɨvutatamahu kɨmumbɨramu. 7 Kamatɨhuaru miku hamaŋ kɨtɨrɨtɨhi nuŋandɨ saŋganzara haŋɨnɨŋ sɨmbɨhi umu. Utakru nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋ yɨvutatamamu haŋɨnɨŋ sɨhanaŋga yɨvuvarahukɨmuta mɨtumu. Kamata nurɨŋandɨ pɨhu aru ha kɨramu. 8 Kamata arumiku hama nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋ haŋɨnɨŋɨrɨm ambami, Kru naŋganavundiŋmɨŋavɨsɨhuramata ñahuravɨravɨndu ñaña sɨwɨ kɨyɨ. Hara kru urara-masɨmin haŋɨnɨŋ aviŋɨnɨŋ ma, harɨm pata mañɨrɨmandɨyu. 9 Kamataharɨmkwɨmbɨhiŋgɨrɨñɨ uhuhu kru sɨhanaŋga ŋgɨmandɨra haŋɨnɨŋ, uraramɨtɨratɨmu nɨñɨ payɨmu, vamba ambami. 10 Kamavahi nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋkandɨhaŋɨnɨŋ kwɨmbɨ sɨhanaŋgayɨ siŋgunziŋgu uhuhu krunavundi ŋgamuhaŋɨnɨŋ yɨvutɨhɨruramamu, krunavundi ñamba ŋɨnɨŋ naŋga aviŋɨnɨŋ. Ka-matɨhu pata ñɨrɨmmɨnzɨhu tavɨ ha yavurɨmi. 11 Kamata krunavundi mɨnzɨtakɨyɨhuhu, aru miku hama nurɨŋ ŋgɨrɨm indɨhumi. Kamata ŋgahira krumundama mɨkwɨrɨ avi kru naŋga navundiŋ mɨŋavɨsɨhuramata ñahuravɨnduhɨvɨyɨ tamandu ŋandi mandamami. 12 Kamatɨhi aru miku hama kitɨhumi,Yambɨha, na mumɨndɨhi mɨkwɨrɨ aviŋandɨhin mandamɨmat pindɨhana,vamba ambami. Kamavahira kru hamandu kuyu maŋgɨyɨmi. 13 Kamata aru21:44 Ais 8.14-15 naŋga, 60.12 naŋga, Dan 2.44-45 naŋga, Sek 12.3 naŋga, 1 Pi 2.8 * 21:44 Kru

indarɨmit avi naŋga muvɨra ambandu. Kuyu Matyu 21.44yɨ kɨndi nɨŋandɨhinMatyu mayɨhimbɨvɨrami. Sɨhɨndɨvu kru mumɨŋga yɨhimbɨvɨrami, vandu. Luk20.18yɨ ŋgamara. 21:46 Mt 21.11 naŋga, 21.26 naŋga, Lu 7.16 naŋga, Jo 7.40 22:4 Mt21.36 22:6 Mt 21.35 22:11 2 Ko 5.3 naŋga, Sk 3.4 naŋga, 19.8 22:13 Mt 8.12 naŋga, 25.30naŋga, Lu 13.28

Page 58: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 22:14 55 Matyu 22:30miku hama sɨmbɨrasara saŋ haŋɨnɨŋɨrɨmnɨmavamba ambami, Nuŋandɨ kumatanda nɨ sɨmahata kavarɨtɨra tapɨra kɨvɨmɨŋgwɨ humba ndambu indɨhutakɨyɨm. Pɨhu kɨvɨmɨŋgwɨ kandɨhañɨ irɨharɨha mɨka satɨpɨrɨmandɨyu, vambaambami, vami. 14 Kamavata Jisas ambami, Indarɨmara, Got krunavundi sambɨuraramandi. Hara mɨnzavatɨvatɨŋ ndaya pindɨhavindɨharɨm yɨhɨramandi,vami.

Tɨmbahɨrɨs Sisarɨŋ ŋguhu vaha mana mambaha ŋguhu(Mak 12.13-17 naŋga, Luk 20.20-26)

15 Kamata Farisi uta Jisasɨŋ kɨndɨmbuhɨrata ŋgatɨŋgurɨmɨndaŋ vatakuyu ñamu. Jisasɨŋ kuyusɨhɨrɨtɨrɨŋ kuyu aka vu ambɨti, nuŋandɨ kuyukandɨhañɨ nuŋ ŋgatɨŋgurɨmɨndaŋ vata indarɨramamu. 16 Kamata nurɨŋandɨsɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ naŋga Herotɨnduyɨndu kru muvɨraŋ sɨmbɨhu, Jisaskɨyɨmiyɨ uta nuŋ ambamu, Ahusɨki, ara naŋ ŋgandarɨŋ, na kandɨtaya am-bavava mɨŋga. Kamata krunavundiŋ kuyu kandɨtaya Gotɨndu vana am-bavarandana. Na kru mumɨŋgarɨm ndahara mambɨŋitundana. Na kruŋ kuyusɨwɨmaña ndaya ambaramandana, ñɨmbi naŋga ŋɨnɨŋ naŋga ñɨmbi manɨmanŋɨnɨŋ. 17 Kamataharɨm arɨŋ ambɨna ŋgɨm. Na pamata indarɨna, Sisarɨŋtɨmbahɨrɨs ŋguharɨŋ vaha, mana mambaha ŋguharɨŋ, vamu. 18 KamavahuraJisas nurɨŋandɨ indarɨmit ñamba ha atɨnda ŋgami, harɨm ambami, Krukuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha narɨ, yaŋ mumɨndɨhi kuyusɨhɨrɨrɨm andɨra. 19 Yaŋtɨmbahɨrɨs tamandaramuha isɨhuramɨtɨra ŋgɨtɨn, vami. Kamavahi tɨmbahɨrɨsmɨŋgɨya kɨrɨs taya nu kɨyɨmiyɨ mɨŋata payɨmu. 20 Kamatɨhu Jisas nurɨŋnɨmavamba kitɨhumi, Ñɨmbi naŋga kɨpumɨka nɨ ninɨndu, vami. 21 Kamavahiambamu, Sisarɨndu, vamu. Kamavahu ambami, Sisarɨndu hɨm Sisarɨŋ ŋgu-mara, Gotɨndu hɨm Gotɨŋ ŋgumara, vami. 22 Kamavahi kuyu kandɨha indarɨtapɨndɨrata, nuŋ mitata umu.

Jisasɨŋ Sadyusi kru kɨmuta aŋga yahamɨramɨrarɨm kitɨhumu(Mak 12.18-27 naŋga, Luk 20.27-40)

23 Kandɨhɨvɨ hañɨndaya Sadyusi Jisas kɨyɨmiyɨ payɨmu. Kandɨhaŋɨnɨŋambarasɨmu, Kru kɨmundu haŋɨnɨŋ aŋga mayahamɨrɨmandɨyu, varasɨmu.Harɨm Jisasɨŋ nɨmavamba kitɨhumu, 24Ahusɨki, Moses ambami, Kru mumɨŋgañɨŋi maŋgavɨmat kwɨmɨtiŋgata, nɨmburiŋ nɨŋura urata ñɨŋi kavɨti, nɨŋusindukrunzapa ha manziŋgundɨmɨ, vamba ambami. 25 Kuha arɨŋandɨ ñiŋgiñɨkru mɨnza susukiyɨndu taya kuma timu, tamu arɨkinzɨpi tɨŋgɨruramatavat kɨrasɨmu. Kamata Kima hama navundi urata kɨta kɨmumi, hara ñɨŋimaŋgavumi. Harɨm nɨŋura Yaŋgɨv hama navundi kandɨhaŋambɨŋ urami.26Kamatɨhi nɨŋura Yaŋgɨv hama ndahara ñɨŋi maŋgavɨmat kɨmumi. KamatɨhiKari hama ndahara sɨwɨmañanda ñɨŋi maŋgavɨmat kɨmumi. Kamatatayauta imbɨ, Imbima hama ndahara kɨmumi. 27 Sɨhanaŋga kɨmuta mɨtuhu,kɨta imbɨ navundi haŋambɨ kɨmumi. 28 Harɨm na amba. Kru kɨmuhɨmuhaŋɨnɨŋ aŋga yahamɨrɨmandɨyu tɨwɨmiyɨ navundi haŋambɨ ninnɨmburi sɨkwɨnɨŋusi nɨŋura kuma timu, tamu arɨkinzɨpi tɨŋgɨruramata hañɨndu nɨmburikɨyɨmandɨ. Ŋgandana, nurɨ sɨhanaŋga nuŋ uramu, vamu. 29 Kamavahu Jisasnurɨŋ kɨmbɨ ambami, Narɨ Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu kɨndi haŋandɨhinmambaha ŋgandara. Naŋga narɨ Gotɨndu tɨkatɨka ndahara maŋgandara.Kamataharɨm narɨ kuyu kirivu ambara. 30 Gotɨndu kutɨkara nuŋandɨ pɨhuyɨkɨndu haŋɨnɨŋ navundi maŋurandu. Sɨwɨmaña ŋandi, krunavundi kɨmuhɨmu22:14 2 Pi 1.10 naŋga, Sk 17.14 22:15 Mk 3.6 22:16 Mk 3.6 naŋga, 8.15 naŋga, 12.13 22:21

Ro 13.7 22:23 Sɨ 23.8 22:24 Lo 25.5 22:29 Jo 20.9 22:30 1 Jo 3.2

Page 59: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 22:31 56 Matyu 22:46

haŋɨnɨŋ aŋga yahamɨrɨmandɨyu hɨvɨyɨ, kru haŋɨnɨŋnavundimaŋurɨmandɨyu.Kamatu navundi kru mayawɨrɨmandɨyu. 31 Hara kru kɨmuta aŋga ya-hamɨrɨmandɨyu vava vana nɨŋandɨhinɨrɨm narɨŋ kitɨwɨrɨman. Narɨ Gotɨnduaŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu kɨndi haŋandɨhin ŋgatɨŋgɨruta mambaha ŋgandara. 32Gotambami, Yi Got. Yandɨ ñɨmbi Abraham, Aisak, naŋga Jekop tɨhuyahandu,vamba ambami, vami. Kamavata sɨhinda ambami, Krunavundi kɨmuta savahumbañɨ kɨndu haŋɨnɨŋ Gotɨndu ñɨmbi mandɨhuyahandu. Hara krunavundisɨhaŋgɨndu haŋɨnɨŋ Gotɨndu ñɨmbi tɨhuyahandu. Abraham, Aisak, Jekopndahara sɨhaŋgɨndu, vami. 33 Kamavahi krunavundi nuŋandɨ kuyu kandɨhaindarɨhu mavɨyahavarami.

Gotɨndu tɨkatɨka kuyu kimaŋgimanzɨkwɨ(Mak 12.28-31 naŋga, Luk 10.25-28)

34 Kamata Farisi Jisas Sadyusiŋ kuyu hɨndɨ mɨŋayɨhɨ vava kuyu indarɨmu.Kamataharɨm nu kɨyɨmiyɨ payɨmu. 35 Kandɨ ñiŋgi hañɨ tɨkatɨka kuyumɨŋasɨrɨvasɨrɨva mumɨŋga ndahara kɨyɨmi. Harɨm kandɨhama Jisasɨrɨmambɨti ŋgɨtɨn vata nɨmavamba kitɨhumi, 36 Ahusɨki, tɨkatɨka kuyu pamatakuyu sɨkwɨ kimaŋgima, tɨkatɨka kuyu muvɨraŋ sɨhanaŋga taratɨvɨrahi, vami.37Kamavahi Jisas nuŋ ambami, Narɨ Gotɨŋmɨŋatamavɨñɨ tamamara, arɨŋandɨAru nɨmaŋ. Narɨ nuŋ narɨŋandɨ mavɨŋguku naŋga, narɨŋandɨ mavɨñɨŋinaŋga, narɨŋandɨ indarɨmit naŋga mɨŋata mavɨñɨ tamamamara. 38 Tɨkatɨkakuyu kanɨŋandɨhin aru, naŋga kimaŋgimanzɨkwɨ. 39 Naŋga tɨkatɨka kuyusɨwɨmaña muha nɨŋandɨhin. Nambi nandɨ kwɨrandɨrɨm mavɨndamandanamaña, sɨhanaŋga kruŋ ndahara mɨŋata mavɨñɨ tama. 40 Kuyu arɨkitakanɨŋɨnɨŋ kuyu muvɨrandu kuyu sapa. Gotɨndu tɨkatɨka kuyu sɨhanaŋgandukuyu sapa. Naŋga kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋ kuyuyɨhimbɨvɨramundu kuyu sapa, vami.

Jisas Farisiŋ kru Got yɨhɨramami hamarɨm kitɨhumi(Mak 12.35-37 naŋga, Luk 20.41-44)

41 Farisi tɨhɨruta kɨyɨhuhu Jisas nurɨŋ nɨmavamba kitɨhumi, 42 Narɨ kruGot krunavundi nuŋandɨŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami hamarɨm narɨpamata indarɨra. Nu ninɨndu ñɨŋi, vami. Kamavahi nuŋ nɨmavamba am-bamu, Nu Devit nɨŋuñɨŋgi, vamu. 43 Kamavahu Jisas nurɨŋ nɨmavambakitɨhumi, Hara mumɨndɨhi Gotɨndu Mavɨñɨŋi nuŋ indarɨmit ŋguhi, Devit krukandɨhamarɨm ambami, Yandɨ Aru mɨŋga vami. Kamavata Devit nɨmavambaambami, 44 Aru hama yandɨ Aru hamaŋ ambami, Na yandɨ kuma kandɨsamba nɨmbu mɨnzɨrɨmana. Kamatɨna nandɨ miku haŋɨnɨŋ tamɨtɨn nandɨtɨwɨyɨ kɨyɨmandɨyu, vamba ambami. 45 Narɨ ŋgamara. Devit nuŋambi krukandɨhamarɨmambami, Na yandɨ Arumɨŋga vamba ambami. Hara pamatarɨmkru kandɨhama Devit nɨŋuñɨŋgi, vami. 46 Kamavahi muvat ndahara Jisasɨŋkuyu kɨmbɨ maŋambami. Kamata kandɨhɨvɨ hañɨ kɨta, Jisasɨŋmuhɨmvanarɨmkitɨhuhitɨhurɨm pɨŋitumu.

22:32 Kis 3.6 naŋga, Mt 8.11 naŋga, Mk 12.26 naŋga, Lu 20.37 naŋga, Sɨ 7.32 22:33 Mt 7.2822:37 Lo 6.5 naŋga, 10.12 naŋga, Lu 10.27 22:39 Wkp 19.18 naŋga, Mk 12.31 naŋga, Ro 13.9 naŋga,

Ga 5.14 22:40 Mt 7.12 naŋga, Ro 13.10 naŋga, Ga 5.14 naŋga, 1 Ti 1.5 22:42 Jo 7.42 22:44Sng 110.1 naŋga, Mt 26.64 naŋga, Sɨ 2.34 naŋga, 1 Ko 15.25 naŋga, Hi 1.13 22:46 Mk12.34 naŋga, Lu 14.6 naŋga, 20.40

Page 60: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 23:1 57 Matyu 23:13-1423

Farisi naŋga tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga ŋɨnɨŋ ndu vana(Mak 12.38-39 naŋga, Luk 11.43 naŋga, 11.46 naŋga, 20.45-46)

1 Mutɨwɨmiyɨ Jisas krunavundiŋ naŋga nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ kuyuŋgumi. 2 Kamata ambami, Moses tɨkatɨka kuyu ambavarami maña, narɨŋtɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ naŋga Farisi haŋɨnɨŋ tɨkatɨkakuyu ambavarandu. 3 Kamataharɨm muhɨmɨmuhɨm kuyu narɨŋ ŋgumandɨyuhaŋɨnɨŋ indarɨta mɨŋahandamara. Hara muhɨmɨmuhɨm vana andɨnduhaŋɨnɨŋ mamɨŋahandamara. Muhɨmɨmuhɨm kuyu sambɨ ambavarandu,hara ambandu kuyu ha mamɨŋahandandu. 4 Krundu tɨvɨŋgɨñɨ pɨmɨ tupiŋandi sɨmahata kavuramɨmañandɨhu kru kavuŋgavu avɨrɨtamandu. Haranurɨŋambi pɨmɨ musɨmbɨrɨ ndahara kruŋ ŋguramata kavuhavurɨm kumamaŋgundu. 5Muhɨmɨmuhɨmvana andɨnduhaŋɨnɨŋɨrɨm, kruŋgɨmandɨyu vataandɨndu. Got naŋga kuyundavaravararɨm tavɨ aru mirɨmbañɨ sɨmahandu.Kamata mɨkwɨrɨ nurɨŋandɨ kuta hañɨ ñapɨru hambu sɨri siki kutaŋgutatɨmbuvarandu.* 6 Kamatɨndɨ tɨmu vanayɨ mɨnzɨmɨnzɨ maka kasiramɨyɨnduhaŋɨnɨŋ nurɨ taya mɨŋandu. Naŋga Got naŋga kuyundavaravara tavɨyɨ nurɨtaya mɨnzɨmɨnzɨ upɨyɨ kasiramɨvu mɨnzɨmɨndaŋ vata andɨndu. 7 Kamatatɨhɨrutɨhɨru upɨyɨ krunavundi arɨŋ kuyu avi ŋguta, ahusɨki vɨrɨmandɨyuvata pirɨkɨndu. 8 Hara narɨŋɨrɨm, kru ahusɨki vata maŋambamu. Ahusɨkinarɨŋandɨ mɨnzavat mɨŋgandaya kɨyɨ. Narɨ sɨhanaŋga nɨŋusi nɨŋura.9 Narɨ pɨrɨ nɨñɨndu kru mumɨŋgarɨm yava vata maŋambamara. NarɨŋandɨNava mɨnzamɨnza nuŋandɨ pɨhuyɨ kɨyɨ. 10 Naŋga narɨŋɨrɨm kru mikuŋɨnɨŋ vata maŋambamu. Narɨŋandɨ miku mɨnzamɨŋgandaya, Kru Gotkrunavundi nuŋandɨŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami hama. 11Narɨŋandɨaru hama narɨŋandɨ sɨmbɨrakara mɨŋga kɨyɨm. 12 Kru nuŋandɨ ñɨmbitɨhuyahɨrɨmandɨ hama, Got andɨti ñɨmbi manɨman mɨŋga kɨyɨmandɨ.Ara kru nuŋandɨ ñɨmbi taŋguti mɨŋgurɨmandɨ hama, Got andɨti ñɨmbiaru naŋga mɨŋga kɨyɨmandɨ, vami. 13-14 Kamata Jisas sɨhinda ambami,Tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga Farisi narɨ, narɨ pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨra.Narɨ kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha ŋɨnɨŋ. Narɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨ hañɨndukɨndɨŋariha krunavundindu kɨpumɨkayɨ kivihɨta narɨŋambimaŋindɨhundara.

23:3 Mal 2.7-8 23:5 Mt 6.1 * 23:5 Got naŋga kuyundavaravararɨm tavɨ haŋɨnɨŋsukɨsɨrambɨ tɨmbahɨrɨs tamatama paŋa maña Juda hati musa mɨŋandu.Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨndu kuyu muhɨrɨvɨ sɨrambɨ aŋgwɨmɨkɨ sukɨsɨrambɨyɨyɨhimbɨvɨrata paŋa kandɨhañɨ kundandu. Kamata kandɨhaŋɨnɨŋ nurɨŋandɨkumaŋgak hañɨ kɨŋgɨraramata, tavɨ mirɨmba hañɨ sɨmahandu. AŋgaMɨŋamɨŋa 13.9 naŋga 13.16 naŋga Tɨkatɨka Kuyu 6.8 naŋga 11.18yɨ ŋga-mara. Naŋga Juda hati Namba 15.37-41yɨndu kuyu mɨŋahandandu. Kamatamɨkwɨrɨ nurɨŋandɨ kuta hañɨ ñapɨru hambu sɨri siki tɨmbuvarandu. Jisasambami, Tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ naŋga Farisi nɨmataindarɨndu. Krunavundi arɨŋ ŋgata ambɨrɨmandɨyu, Nɨŋɨnɨŋ Gotɨndu tɨkatɨkakuyu mɨŋahandandu, vamba ambɨrɨmandɨyu, vandu. Kamata Got naŋgakuyundavaravararɨm kumaŋgak aruru kumañɨ tamata, tavɨ aruru mirɨmbañɨsɨmahandu. Kamata sɨri siki kutaŋgutamɨkwɨrɨ ñapɨru hambu tɨmbuvarandu,vami. 23:6 Mt 6.5 naŋga, Mk 12.38-39 naŋga, Lu 11.43 naŋga, 14.7 23:11 Mt 20.26-27 naŋga,Mk 9.35 naŋga, 10.43-44 naŋga, Lu 22.26 23:12 Jop 22.29 naŋga, Snd 15.33 naŋga, 29.23 naŋga, Ese21.26 naŋga, Lu 14.11 naŋga, 18.14 naŋga, Je 4.6 naŋga, 1 Pi 5.5 23:13-14 Lu 11.52

Page 61: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 23:15 58 Matyu 23:23Krunavundi indɨwɨrɨmɨnɨdɨhu nurɨŋandɨ kɨndɨha kivihɨndara.* 15 Tɨkatɨkakuyundu mirɨmba naŋga Farisi narɨ, narɨ pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨra. Narɨkuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha ŋɨnɨŋ. Narɨ pɨrɨvɨsa naŋga añakɨŋguku muvumuvukɨndaŋgɨnda andɨhara, mɨnzavat mɨŋgandaya narɨŋandɨ sɨmbɨrasara mɨŋgayɨvurahandi. Kamata narɨŋ nu ñamba vanarɨm taratɨvɨramaŋgarandi. Ka-mataharɨmnarɨ ahutuvarandi helɨyɨ urɨmandɨramaña, nu ndahara urɨmandɨ.

16 Narɨ tamɨŋga ñumi ŋɨnɨŋ kru muŋɨnɨŋ kɨndɨ isɨhuramɨndaŋ vataandɨndara, narɨ pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨra. Narɨ ambandara, Kru mumɨŋgaGotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ haŋandɨhinɨndu ñɨmbi yɨhɨta kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kumayawi vata nuŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramandɨ. Kandɨhaŋandɨhinɨrɨm kuyusaŋɨnzaŋ, vamba ambandara. Hara krumumɨŋga gol Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨyɨkɨndi haŋandɨhinɨndu ñɨmbi yɨhɨta nuŋandɨ kuyu ha tɨkatɨkatɨramandɨ.Kamata ambɨrɨmandɨ maña andɨmɨ, vamba ambandara. 17 Narɨ kwɨnɨkwɨnɨnaŋga tamɨŋga ñumi ŋɨnɨŋ, Gotɨndu tamɨŋgañɨ mumɨndɨmbanzɨkwɨ aruhɨm. Gol vaha aru hɨm, mana Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ vaha aru hɨm. Narɨŋgandara. Gol Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨyɨ kɨta, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ haandɨhi gol kandɨha Gotɨndu hɨm yɨvurahandi. 18 Naŋga narɨ ambandara,Kru mumɨŋga Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu pina ha yɨhɨta kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawivata nuŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramandi. Kandɨhaŋandɨhinɨrɨm kuyu saŋɨnzaŋ,vamba ambandara. Hara kru mumɨŋga muhɨmɨmuhɨm Gotɨŋ kɨrañɨŋguhupina kɨmba hañɨ kɨndi haŋɨnɨŋ yɨhɨta nuŋandɨ kuyu ha tɨkatɨkatɨramandɨ.Kamata ambɨrɨmandɨ maña andɨmɨ, vamba ambandara. 19 Narɨ tamɨŋgañumi ŋɨnɨŋ, Gotɨndu tamɨŋgañɨ mum ndɨmbanzɨkwɨ aru hɨm. Gotɨŋkɨrañɨŋguhu hɨm vaha aru, mana Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu pina vaha aru. Narɨŋgandara, ñaña kɨrañɨŋguhundu ha kɨrañɨŋguhu pina hañɨ kɨndi. Kamata-harɨm Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu pina ha andɨhi ñaña ha Gotɨndu hɨm yɨvurahandi.20Kamataharɨmkrumumɨŋga Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu pina haŋandɨhinɨndu ñɨmbiyɨhɨta kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawi vata nuŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramandi.Kandɨhama, nuŋandɨ kuyu ha kɨrañɨŋguhu pina handaya ñɨmbi yɨhɨtamandɨkatɨkatɨramandi. Nuŋandɨ kuyu ha pina ha naŋga muhɨmɨmuhɨmpina hɨmba hañɨ kɨndi haŋɨnɨŋ naŋga tɨkatɨkatɨramandi. 21 Naŋga krumumɨŋga Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ ha yɨhɨta kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawivata nuŋandɨ kuyu tɨkatɨramandi. Kandɨhama, nuŋandɨ kuyu ha Gotɨŋkɨrañɨŋguhu tavɨ handaya ñɨmbi yɨhɨta mandɨkatɨkatɨramandi. Nuŋandɨkuyu ha Gotɨŋ naŋga Got nuŋambi kɨrañɨŋguhu tavɨ kandɨhañɨ kɨndi hamaŋnaŋga tɨkatɨkatɨramandi. 22 Naŋga kru mumɨŋga Gotɨndu pɨhundu ñɨmbiyɨhɨta kandɨsɨkwɨsɨkwɨ kuma yawi vata nuŋandɨ kuyu tɨkatɨkatɨramandɨ.Kandɨhama nuŋandɨ kuyu ha Gotɨndu mɨnzɨmɨnzɨ maka, naŋga Got nuŋambimɨnzɨmɨnzɨ maka kandɨhañɨ mɨnzɨndi hamaŋ naŋga tɨkatɨkatɨramandɨ.

23 Tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga Farisi narɨ, narɨ pɨmɨ arukavɨrɨmandɨra. Narɨ kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha ŋɨnɨŋ. Narɨ sahi kɨvayɨndusukɨsɨrambɨ haŋɨnɨŋ kumanzɨpi timutamu tɨŋgɨruramata tamarahatamɨŋgɨyataya Gotɨŋ ŋgundara. Hara narɨ tɨkatɨka kuyundu vana aruru nɨmata* 23:13-14 Kru indarɨmit avi naŋga muvɨra kuyu mu ndahara kanɨñɨ kɨyɨ vambaindarɨmitandu. Kuyu kandɨha nɨmata, tɨkatɨka kuyundumirɨmba naŋga Farisinarɨ pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨra. Narɨ kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha ŋɨnɨŋ. Narɨ navundikindahu haŋɨnɨŋ kuyusɨhɨrata nurɨŋandɨ tavɨ kipa mɨŋandara. Kamatakuyusɨhɨranzɨhɨra Got naŋga kuyundavarambara kuyu pɨŋgɨrɨndara. Narɨŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru hɨvɨyɨ pɨmɨ aru sɨkwɨ mɨŋɨmandɨra. Mak 12.40yɨ ŋgamara.23:16 Mt 5.33-34 naŋga, 15.14 23:22 Ais 66.1 naŋga, Mt 5.34 23:23 Wkp 27.30 naŋga, Hos 6.6

naŋga, Mai 6.8 naŋga, Lu 11.42

Page 62: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 23:24 59 Matyu 23:35haŋɨnɨŋ mitamaraŋa. Krunavundiŋ tɨtɨ vanayɨ taya ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru vana,sɨhiŋgaha vana, naŋga indarɨmaŋgaramaŋgara vana. Kamataharɨm tɨkatɨkatakuyu aruru haŋɨnɨŋ mɨŋahandata, tɨkatɨka kuyu mu haŋɨnɨŋ ndaharamamitamara. 24 Tamɨŋga ñumi narɨ, kru muŋɨnɨŋ kwɨmbɨ isɨhuramɨrɨmandɨndara. Narɨ kru mumɨŋga akavat suksɨmbɨrɨ nuŋandɨ mɨsɨ hañɨ kɨyɨhiŋgata mɨŋata kavarandi. Kamata kamel mɨsɨ hañɨ kamel ha maŋgɨmatkuvɨrata kamel ha naŋga mɨrɨhi mɨŋgundi maña ŋɨnɨŋ.

25 Tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga Farisi narɨ, narɨ pɨmɨ arukavɨrɨmandɨra. Narɨ kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha ŋɨnɨŋ. Narɨ maki naŋga kukukuvɨrahuvɨra vuŋgɨ haŋɨnɨŋ kutɨhambu taya ñaŋɨrandamandara. Harañaña hɨm kandɨhañɨ kundandara haŋɨnɨŋ kipa mɨŋamɨŋa vana, naŋganarɨŋambirɨmɨndaya indarɨtarɨ vanayɨ mɨŋandara. 26 Farisi na tamɨŋgañumi, kuku kuvɨrahuvɨra vuŋgɨ ha mavɨ hambu vɨsa ñaŋɨrandama. Kamatɨnakutɨhambu ndahara ñaŋɨrandɨrɨmandɨ.

27 Tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga Farisi narɨ, narɨ pɨmɨ arukavɨrɨmandɨra. Narɨ kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha ŋɨnɨŋ. Narɨ krunzava mumaŋa suñɨ naŋga taŋgusɨharahu kɨndi maña ŋɨnɨŋ. Krunzava kandɨhatapɨravu ŋgɨna avindɨhi, hara kumba hambu kru kɨmuhɨmu punzɨ naŋgañamba hɨmɨŋgɨm yavurɨta kɨndi. 28 Narɨndahara sɨwɨmañanda kɨra. Krunarɨŋandɨ kwɨrandɨ hambu ŋgata nɨŋɨnɨŋ kru tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ ŋɨnɨŋ vambaindarɨmitandu. Hara narɨŋandɨ mavɨ humba hambu kuyusɨhɨrɨ vana naŋgatɨkatɨka kuyu mɨŋata kavarahavara vana yavurɨta kɨyɨ.

29 Tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga Farisi narɨ, narɨ pɨmɨ arukavɨrɨmandɨra. Narɨ kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha ŋɨnɨŋ. Narɨ kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋɨndu sava humba avinzɨkwɨ musa mɨŋandara.Kamata kru tɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ haŋɨnɨŋɨndu sava ha kanzɨ mɨŋayahuramandara.30 Kamata nɨmavamba ambandara, Ara añɨŋgitakɨña kɨyɨmu takuk hañɨkɨta, nurɨŋ ŋguramata kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋmayɨvutatamaharɨŋ, vamba ambandara. 31 Kamataharɨm narɨŋandɨ kuyukandɨhañɨ narɨŋambi isɨhuramandara. Kamata narɨ kuha kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavarandu haŋɨnɨŋ yɨvutatamandu haŋɨnɨŋɨndu ñɨŋisɨm mañakɨra. 32 Kamataharɨm uta narɨŋandɨ nañɨŋgitakɨñandu ñamba vana haŋɨnɨŋandɨtɨra arutɨmɨ.

33 Narɨ tau ñamba ŋɨnɨŋ maña. Narɨ ahutuvarandi helɨyɨrɨm man-darahɨrɨndara. Narɨŋ Got ŋgatɨŋgɨruti, ahutuvarandi helɨyɨ urɨmandɨra.34 Kamataharɨm narɨ indarɨmara. Yi kru Gotɨndu kuyu mɨŋata am-bavaravara haŋɨnɨŋ, naŋga tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ,naŋga kru indarɨmit avi naŋga haŋɨnɨŋ sɨmbɨtɨn narɨ kɨyɨmandɨrayɨpayɨmandɨyu. Hara muvɨraŋ yɨvutatamɨrɨmandɨra, muvɨraŋ ahuandɨñɨyɨvuwɨrɨmbɨmandɨra. Muvɨraŋ Got naŋga kuyundavaravara tavɨ narɨŋandɨhañɨ tamata pɨŋgɨrawɨsmandɨra. Kamata narɨŋandɨ pɨhu aru hañɨ ka-harɨvɨtɨra tɨvaramata pɨhu aruru muyɨ urɨmandɨyu. 35 Kamataharɨm krusɨhanaŋga pɨrɨ nɨñɨndu tɨtɨtaya kɨndu haŋɨnɨŋ yɨvutatamandu haŋɨnɨŋɨndupɨmɨ ha, narɨ naŋgandaya kɨyɨmandɨ. Kru tɨtɨtaya kɨndu haŋɨnɨŋyɨvutatamamara. Abelɨyɨ kɨta patavata Berikia ñanɨŋ Sekaraiaŋ tɨmuGotɨŋ kɨrañɨŋguhu pina, tamu Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ pɨrɨŋɨmbɨrɨŋ tamatayɨvutatamamara. Kamataharɨm ñamba vana kandɨhañɨndu pɨmɨ ha23:25 Mk 7.4 23:27 Lu 11.44 naŋga, Sɨ 23.3 23:28 Lu 16.15 23:31 Sɨ 7.52 23:33

Mt 3.7 naŋga, 12.34 naŋga, Lu 3.7 23:34 Mt 10.23 naŋga, 1 Te 2.15 23:35 Stt 4.8 naŋga, 2 Sto24.20-21 naŋga, Hi 11.4

Page 63: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 23:36 60 Matyu 24:7narɨŋambi kavɨrɨmandɨra. 36 Narɨŋ yi kandɨ ambin, ñamba vana sɨhanaŋgakandɨhaŋɨnɨŋɨndu kañɨnda ha, krunavundi tɨhu kuyu nɨŋɨnɨŋ yɨvurahɨmandɨ,vami.

Jisas Jerusalemɨrɨm indarɨhi mavɨndɨmi(Luk 13.34-35 naŋga, 19.41-44)

37 Jisas sɨhinda ambami, Jerusalem, Jerusalem, na kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavara haŋɨnɨŋ yɨvutatamandana. Kamata kru Got na kɨndanayɨsɨmbɨhi pandu haŋɨnɨŋ mɨŋamɨŋa yɨvutatamɨrɨm tɨmba kavarandana.Sambɨ ñɨmbɨrɨ nandɨ ñɨŋisɨm haŋɨnɨŋ akakara nɨŋum nuŋandɨ ñɨŋisɨmɨŋambɨndɨwɨvu yɨvuñɨmbɨrɨndi maña yɨvuñɨmbɨrɨman vata andɨndin. Haranarɨ yakɨwɨrɨvarandara. 38 Narɨ indarɨmara. Tɨhu narɨŋandɨ pɨhu nɨñambatɨta saŋgɨyɨmandɨ. 39 Kamataharɨm yi narɨŋ ambin, narɨ yaŋ sɨhindamaŋgɨmandɨra. Utauta nɨmavamba ambɨrɨmandɨra, Kru Aru nɨmanduñɨmbiyɨ payɨmi nɨmaŋ Got aviŋgaratamam, vamba ambɨrɨmandɨra, vami.

24Jisas Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ ñambatɨrɨmandɨ vami(Mak 13.1-2 naŋga, Luk 21.5-6)

1 Jisas Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ hañɨndu upɨ ha mitata umi. Kamatɨhinuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ nu kɨyɨmiyɨ payɨmu. Kamata nuŋandɨsɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ ha naŋga muhɨmɨmuhɨm upɨkandɨhañɨndu haŋɨnɨŋ isɨhuramɨndaŋ vata andɨmu. 2Kamatɨhura nurɨŋ kuyunɨmata ambami, Narɨ tavɨ paŋgarɨvaŋgarɨ nɨŋɨnɨŋ ŋgara. Narɨŋ yi kandɨambin, tɨmba musɨmbɨrɨ ndahara mitɨtu tɨmba muhɨmbañɨ maŋgɨyɨmandɨ.Sɨhanaŋga yɨvukuvɨmbɨrata kavarɨtu mɨŋgurɨmandɨ, vami.*

Jisas pɨmɨ sambɨ yɨvurahɨrɨmandɨrɨm ambami(Mak 13.3-13 naŋga, Luk 21.7-19)

3 Jisas Apu Oliv tamayɨ mɨnzɨta kɨyɨhihi, nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋndaya pata nuŋ kitɨhuta ambamu, Arɨŋ ambɨna ŋgɨm. Pandɨwɨmirakandɨhamata vana haŋɨnɨŋ yɨvurahɨrɨmandɨyu. Naŋga pamata sihɨ wɨsayɨvurahɨmandɨ. Kamati ŋgata ambɨmɨndaŋ, Jisas aŋga pati pɨrɨ nɨŋandɨhinsiŋgundɨrɨmandɨ, vamba ambɨmɨndaŋ, vamu. 4 Kamavahu Jisas nurɨŋkɨmbɨ ambami, Narɨ tamɨŋga naŋga kɨyɨmara. Narɨŋ kru mumɨŋgakuyusɨhɨrɨtimandɨhi. 5 Kru sambɨ pañɨmbañɨ yandɨ ñɨmbi yɨhɨyɨhɨambɨrɨmandɨyu, Got krunavundi nuŋandɨŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata kru Gotyɨhɨramami hamanda nɨ yi, vamba ambɨrɨmandɨyu. Kamata kru sambɨkuyusɨhɨrɨmandɨyu. 6 Narɨ saŋga arurundu pɨrɨndɨm indarɨmandɨra,naŋga saŋga arurundu kuyuhɨnzɨ indarɨmandɨra. Hara narɨ tamɨŋganaŋga kɨyɨmara. Narɨ mambɨndɨramara. Muhɨmɨmuhɨm kandɨhaŋɨnɨŋyɨvurahɨmandɨ, hara imbɨhɨvɨ ha kwɨsɨ. 7 Kru muyɨ hati yahata krumuyɨndumuyɨndu haŋɨnɨŋ naŋga kurɨhɨrɨmandɨyu. Naŋga aru miku23:37 2 Sto 24.21 naŋga, Sng 17.8 naŋga, 91.4 naŋga, Sɨ 7.59 naŋga, 1 Te 2.15 23:38 1 Kin

9.7-8 naŋga, Jer 12.7 naŋga, 22.5 23:39 Sng 118.26 naŋga, Mt 21.9 24:2 Jer 26.18 naŋga, Mai3.12 naŋga, Lu 19.44 * 24:2 Matyundu aŋgwɨmɨkɨyɨ kuyu kutaŋguta kumanzɨpi timutɨŋgɨruramata ambavarami hañɨndu muhanda nɨ. Kuyu kandɨnɨ 24.2—25.46kɨyɨ. Muhɨmɨmuhɨm imbɨhɨvɨ yɨvurahɨrɨm arɨñɨdɨtɨrɨm ambavarami. 24:3Mt 24.27 naŋga, 24.37-39 naŋga, Mk 13.3 naŋga, 1 Te 5.1 24:4 Jer 14.14 naŋga, 23.21 naŋga, 23.25naŋga, Mt 24.23-24 naŋga, Jo 5.43 naŋga, Sɨ 5.36-37 naŋga, 1 Jo 2.18 24:7 2 Sto 15.6 naŋga,Ais 19.2 naŋga, Hag 2.22 naŋga, Sek 14.13 naŋga, Sɨ 11.28

Page 64: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 24:8 61 Matyu 24:23muŋɨnɨŋɨndu kru yahata, aru miku muyɨndumuyɨndu haŋɨnɨŋɨndu kru naŋgakurɨhɨrɨmandɨyu. Naŋga muvumuvu avɨha aru kwɨmɨrɨmandɨyu. Naŋga mu-vumuvu pɨrɨmama payɨmandɨ. 8Muhɨmɨmuhɨm vana kandɨhaŋɨnɨŋ, navundiñɨŋi kavɨrɨmɨndɨhu kañɨnda atɨkimañɨ yɨvurahandi maña.

9 Kandɨtɨwɨmi hañɨ narɨŋ miku ŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamɨmandɨyu.Kamata narɨŋ pɨmɨ ŋguta yɨvutatamɨtu kwɨmɨrɨmandɨra. Yandɨ ñɨmbinarɨ naŋga kɨyɨ. Harɨm krunavundi sɨhanaŋga narɨŋambirɨm kɨtɨrɨkɨyɨmandɨyu. 10 Kandɨtɨwɨmi hañɨ krunavundi sambɨ yambirɨmindarɨmaŋgarandu vana ha tɨhɨmitɨrɨmandɨyu. Kamata krunavundikandɨhaŋɨnɨŋ nurɨŋambi masamasa kɨtɨrɨ kɨta, nurɨŋambi nurɨŋandɨmiku ŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamɨmandɨyu. 11 Naŋga, kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavaravara kuyusɨhɨrɨŋɨnɨŋ sambɨ yahata, krunavundi sambɨŋkuyusɨhɨrɨmandɨyu. Kamatu krunavundi nurɨŋandɨ kuyusɨhɨrɨŋguyu haŋɨnɨŋmɨŋahandɨrɨmandɨyu. 12 Kamatu ñamba vana haŋɨnɨŋ arutɨrɨmandɨ. Harɨmkru sambɨ muŋɨnɨŋ mɨŋata mavɨñɨ tamatama vana ha tɨhɨmitɨrɨmandɨyu.13 Hara krunavundi tɨkatɨkata kɨtuhɨtu imbɨhɨvɨ ha yɨvurahɨmandɨ haŋɨnɨŋ,Got nurɨŋ aŋgamɨŋɨmandɨ. 14Kamati Gotɨndu tɨwɨyɨndu kuyu avi haŋandɨhin,pɨrɨvɨsa muvumuvu sɨhanaŋga ambavarɨmandɨyu. Kamatu imbɨvu, imbɨhɨvɨha yɨvurahɨmandɨ, vami.

Ñamba hɨmɨmɨnzɨkwɨ yɨvurahɨmandɨ(Mak 13.14-23 naŋga, Luk 21.20-24)

15 Kamata Jisas sɨhinda ambami, Kuha kru Gotɨndu kuyu mɨŋataambavaravara Daniel ambami, Pɨsiŋgarahara ñamba hɨmɨnɨzɨkwɨ yɨvurahɨtiŋgɨmandɨra. Ñamba hɨmɨnɨzɨkwɨ kandɨha ŋgɨtɨra Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨhañɨ taŋguramata kɨyɨmandɨ vamba ambami, vami. Kuyu aŋgwɨmɨkɨnɨñɨ kɨyɨ nɨŋandɨhin kru ŋgatɨŋgɨruta ŋgɨmandɨ hama indarɨmitataŋgam. 16 Kamata Jisas ambami, Kandɨtɨwɨmi hañɨ krunavundi pɨrɨvɨsaJudia kɨyɨmandɨyu haŋɨnɨŋ, tɨvaramata upɨ apu sambɨ naŋganaŋgavuyawɨrɨmandɨyu. 17 Kru tavɨ kɨmba hambu kɨyɨmandɨ hama, tavɨ tɨwɨ hambumɨŋguta maku nuŋandɨ haŋɨnɨŋ mɨŋamɨŋarɨm maŋindarɨm. 18 Naŋgakru kɨvayɨ kɨyɨmandɨ hama, mɨkwɨrɨ kuta nuŋandɨha mɨŋɨrɨm tavɨyɨaŋga maŋum. 19 Naŋga navundi mavɨnaŋga haŋɨnɨŋ naŋga navundi ñɨŋiamaŋgɨmbañɨndu naŋga haŋɨnɨŋ, kandɨtɨwɨmi hañɨ pɨmɨ aru kavɨrɨmandɨyu.20 Naŋga narɨ Got naŋga kuyundavaramara. Kamata kɨmɨri tɨwɨmi naŋgaAvɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨ hañɨ ndahara mandɨvaramɨrɨmandɨra. 21 Kamataharɨmkandɨtɨwɨmi hañɨ pɨmɨ aru sɨkwɨ yɨvurahɨmandɨ. Pɨrɨ nɨ kɨhi kɨyɨmi hɨrɨvɨyɨnda kɨta patavata tɨhu ndahara, pɨmɨ aru kandɨhamata mayɨvurahami.Naŋga muyɨvɨndahara pɨmɨ aru kandɨhamata sɨhinda mayɨvurahɨrɨmandɨ.22 Got pɨmɨ kanɨŋɨnɨŋɨndu hɨvɨ ha kɨrɨvɨ tamamiti, krunavundi sɨhanaŋgasiŋgundɨhu. Hara krunavundi nuŋandɨ vata yɨhɨramami haŋɨnɨŋɨrɨmindarɨta, kandɨhɨvɨ ha kɨrɨvɨ tamɨrɨmandɨ. 23Kandɨhandɨwɨmi narɨŋmuhamanɨmavamba ambɨrɨmandɨ, Nɨŋgamara, kru Got krunavundi nuŋandɨŋ aŋgamɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami hama nɨŋan kɨyɨ, vamba ambɨrɨmandɨ. Naŋga24:9 Mt 10.22 naŋga, Mk 13.9 naŋga, Lu 21.12 naŋga, Jo 15.18-20 naŋga, Sɨ 4.2-3 naŋga, Sk 2.10naŋga, 2.13 24:10 Mt 11.6 naŋga, 13.57 naŋga, 2 Ti 1.15 24:11 Mt 7.15 naŋga, 24.5 naŋga,24.24 naŋga, Sɨ 20.29 naŋga, 1 Ti 4.1 naŋga, 2 Pi 2.1 naŋga, 1 Jo 4.1 24:13 Mt 10.22naŋga, Mk 13.13 naŋga, Hi 3.6 naŋga, 3.14 24:14 Mt 9.35 naŋga, 10.18 naŋga, 28.19 naŋga, Ro 10.18naŋga, Kl 1.6 naŋga, 1.23 24:15 Dan 9.27 naŋga, 11.31 naŋga, 12.11 24:17 Lu 17.31 24:20Dan 9.26 naŋga, 12.1 naŋga, Jol 2.2 naŋga, Sk 7.14 24:22 Ais 65.8-9 naŋga, Sek 14.2-3 24:23 Mt24.5 naŋga, 24.11 naŋga, Mk 13.21 naŋga, Lu 17.23 naŋga, 21.8

Page 65: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 24:24 62 Matyu 24:35

muhama nɨmavamba ambɨrɨmandɨ, Ndambunda kɨyɨ, vamba ambɨrɨmandɨ.Hara narɨ kuyu kandɨhaŋɨnɨŋɨrɨm maŋindarɨmaŋgaramara. 24 Naŋga krusambɨ pata kuyusɨhɨrata ambɨrɨmandɨyu, Yi kru Got krunavundi nuŋandɨŋaŋga mɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami, vamba ambɨrɨmandɨyu. Naŋga kru sambɨpata kuyusɨhɨrata ambɨrɨmandɨyu, Yi kru Gotɨndu kuyumɨŋata ambavaravaramɨŋga, vamba ambɨrɨmandɨyu. Kamata aru hɨmɨhɨm sihɨranzihɨramuhɨmɨmuhɨm nzihɨ andɨtutu yɨvurahɨmandɨ. Kamata krunavundisɨhanaŋgaŋ mɨŋawɨnɨkwɨnɨtɨrɨmandɨyu. Kamata nurɨ mɨŋatandɨtaŋgata kruGot nuŋandɨ vata yɨhɨramami haŋɨnɨŋ ndahara mɨŋawɨnɨkwɨnɨtɨrɨmandɨyu.25Narɨ indarɨmara. Yi narɨŋmuhɨmɨmuhɨmvana yɨvurahɨmandɨ nɨŋɨnɨŋɨrɨmambavarin. 26Kamataharɨmnarɨŋ nɨmavamba ambɨrɨmandɨyu, Ŋgamara. Krumanɨman upɨ vunda kɨyɨ, vamba ambɨrɨmandɨyu. Hara kambu maŋumara.Naŋga nɨmavamba ambɨrɨmandɨyu, Ŋgamara. Tavɨhumba nɨñɨnɨ kɨyɨ, vambaambɨrɨmandɨyu. Hara nurɨŋandɨ kuyu haŋandɨhirɨmmaŋindarɨmara. 27Narɨŋgandara. Ihumbɨsa nɨmbu ñɨma mɨŋaparahi, ina yahayahavu kɨta sɨñandɨtauta ina mɨŋgumɨŋguvu yɨvurahandi. Kamataharɨm Krundu Ñɨŋi hamandahara payɨmandɨ hɨvɨyɨ sɨwɨmaña musa andɨrɨmandɨ. Kamati krunavundisɨhanaŋga nuŋ ŋgɨmandɨyu. 28 Krumbat kɨmuta karɨhata kɨndi upɨyɨ taya,puŋgɨ pata tɨhɨrundu, vami.

Muyɨvɨ Krundu Ñɨŋi payɨmandɨ(Mak 13.24-27 naŋga, Luk 21.25-28)

29 Jisas sɨhinda ambami, Pɨmɨ aru kandɨhaŋɨnɨŋ siŋgundɨrɨmɨnɨti,sarɨwayɨŋandi ina nɨ kɨnzɨmɨŋgwɨtɨti, takwɨ nɨ mandɨmɨrɨmandɨ. Kamatikinɨkɨ nɨŋɨnɨŋ ihumbɨsa nɨmbu mitata mɨŋaramɨrɨmandɨyu. Kamata tɨkatɨkahɨmɨŋgɨm ihumbɨsa nɨmbu kuyu haŋɨnɨŋ nandahara nanaŋgarɨmandɨyu.30 Kandɨtɨwɨmi hañɨ Krundu Ñɨŋi hamandu muhɨm nzihɨ ihumbɨsa nɨmbuyɨvurahɨmandɨ. Kamati krunavundi sɨhanaŋga pɨrɨ nɨñɨndu nɨŋɨnɨŋ kam-birɨhɨrɨmandɨyu. Kamata ŋgɨtu Krundu Ñɨŋi hama, ihumbɨsa nɨmbu kɨtanuŋandɨ tɨkatɨka naŋga sɨña aru naŋga ihumukɨrɨ humbañɨ payɨmandɨ.31 Pati kaur mɨnzataya yavɨrɨmandɨ. Kamati kutɨkara nuŋandɨ haŋɨnɨŋsɨmbɨti pɨrɨ nɨñɨ muvumuvu uta krunavundi yandɨ vata yɨhɨramami haŋɨnɨŋyɨvuñɨbɨrɨmandɨyu. Kamata tɨmbuhavuta payɨmandɨyu, vami.

Narɨ ahu fikɨŋ ŋgata idarɨramata ŋgɨmandɨra(Mak 13.28-31 naŋga, Luk 21.29-33)

32 Jisas sɨhinda ambami, Narɨ ahu fikɨŋ ŋgamara. Maka nuŋandɨ haŋɨnɨŋkuku naŋgandɨta mɨkɨ haŋɨnɨŋ muvirahi ambandara, Ina tɨwɨmi kɨrɨmɨndɨhiandɨ, vamba ambandara. 33 Sɨwɨmaña ŋandi, muhɨmɨmuhɨm vana kanɨŋɨnɨŋyɨvurahɨti ŋgata indarɨramata nɨmavamba ambamara, Krundu Ñɨŋi hamapata kɨndɨŋari mɨkayɨ ha kɨyɨ, vamba ambamara. 34 Yi narɨŋ kandɨ ambin,krunavundi tɨhu kuyu nɨŋɨnɨŋmaŋgwɨmɨtutumuhɨmɨmuhɨmvana kanɨŋɨnɨŋyɨvurahɨmandɨ. 35 Pɨrɨvɨsa naŋga ihumbɨsa nɨ siŋgundɨrɨmandɨ, hara yandɨkuyu nɨ manziŋgundɨrɨmandɨ, vami.24:24 Lo 13.1-3 naŋga, Mk 13.22 naŋga, 2 Te 2.8-9 naŋga, Sk 13.13-14 24:26 Lu 17.23-24 24:27

Mt 24.37-39 24:28 Lu 17.37 24:29 Ais 13.10 naŋga, 34.4 naŋga, Ese 32.7 naŋga, Jol 2.10 naŋga,2.31 naŋga, 3.15 naŋga, Sk 6.12-13 24:30 Dan 7.13 naŋga, Sek 12.10-14 naŋga, Mk 13.26 naŋga, Sk1.7 naŋga, 6.12-13 24:31 Ais 27.13 naŋga, Mt 13.41 naŋga, 1 Ko 15.52 naŋga, 1 Te 4.16 24:33 Je5.9 24:34 Mt 16.28 naŋga, 23.36 naŋga, Mk 13.30 naŋga, Lu 21.32 24:35 Sng 102.26 naŋga, Ais40.8 naŋga, Mt 5.18 naŋga, Mk 13.31 naŋga, Lu 21.33 naŋga, Hi 1.11

Page 66: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 24:36 63 Matyu 24:51

Kandɨ vana nɨŋɨnɨŋ yɨvurahɨmandɨ hɨvɨ ha mumɨŋga maŋgandi(Mak 13.32-37 naŋga, Luk 17.26-30 naŋga, 17.34-36)

36 Jisas sɨhinda ambami, Hara kandɨ vana nɨŋɨnɨŋ yɨvurahɨmandɨ hɨvɨha naŋga pamata hɨrɨvɨyɨ vaha yɨvurahɨmandɨ ha kru mumɨŋga ndaharamaŋgandi. Gotɨndu pɨhuyɨndu kutɨkara ndahara maŋgandu. Naŋga KrunduÑɨŋi hama ndahara maŋgandi. Nɨŋuvandaya nu ŋgandi. 37 Krundu Ñɨŋihama parɨmɨti, muhɨmɨmuhɨm vana Noandu tɨwɨmiyɨ yɨvurahami mañayɨvurahɨmandɨ. 38Kukuwɨrɨ aru hamandaŋguhihi, ñaña kuvɨrarasɨmu. Naŋgakru, navundi urahihi, navundi kru yahurasɨmu. Kamatɨhuhu taya ututa Noakupik aru hañɨ indɨhumi. 39 Nurɨ muhɨmɨmuhɨm vana kandɨhaŋɨnɨŋ nurɨŋyɨvuraharaha vana ha maŋgamu. Kamatataya kɨyɨhuhu ututa kukuwɨrɨ aruha taŋguta krunavundi kandɨhaŋɨnɨŋ sɨhanaŋga mɨturamami. Kamataharɨmsɨwɨmaña vana Krundu Ñɨŋi hama pati yɨvurahɨmandɨ. 40 Kru arɨkimbatkɨvayɨ sɨmbɨra mɨŋata kɨtuhɨtu, Got muhamaŋ mɨŋata, muhamaŋ tɨhɨmitɨtikɨyɨmandɨ. 41 Navundi arɨkimbat mavatɨmbarɨm wit tarambɨruta kɨtuhɨtu,Got muhaŋambɨŋ mɨŋata muhaŋambɨŋ tɨhɨmitɨti kɨyɨmandɨ. 42Kamataharɨmnarɨ tamɨŋga naŋga kɨyɨmara. Narɨŋandɨ Aru hama payɨvayɨ hɨvɨ hamaŋgandarandɨhi. 43 Nɨmata vana nɨrɨm indarɨmitamara. Tavɨ nɨŋuvamɨŋga, kamata hɨrɨvɨyɨra kru kipa naŋga mɨŋga kɨvɨyɨ yandɨ tavɨ nɨñɨ kipamɨŋɨrɨm payɨ vata nuŋandɨ tavɨ ha karatamahi. Kamati kipa naŋga hamanuŋandɨ tavɨ ha mɨŋavirɨhuta maŋindɨhuhi. 44 Kamataharɨm narɨndaharayɨvutɨmbumaŋgaramara. Krundu Ñɨŋi hama mambarɨmandɨ vɨrɨmandɨrahɨrɨvɨyɨ payɨmandɨ, vami.

Sɨmbɨra mɨŋahuhu karatamandi mɨŋgandu tɨhi kuyu(Luk 12.42-46)

45 Jisas sɨhinda nɨmavami, Aru miku mumɨŋga, nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋhañɨndu mumɨŋgaŋ ŋgahi indarɨmit avi, naŋga sɨmbɨra avindaya mɨŋandihamaŋ yɨhɨramandi. Kamata nuŋ sɨmbɨra ŋgundi. Kamatɨhi nuŋandɨsɨmbɨrasara saŋ mu haŋɨnɨŋ karatamandi. Kamata aru hama nurɨŋ ñañaŋguhurɨm yɨhɨramandi hɨrɨvɨyɨ ñaña tɨŋgɨrundi. 46 Kru sɨmbɨra mɨŋahuhukaratamandi kandɨhamata hama sɨmbɨra kandɨha mɨŋɨtiti, nuŋandɨ arumiku hama aŋga pata ŋgɨti, kandɨhama kɨnzɨhɨnzɨtɨm. 47 Narɨŋ yi kandɨambin, aru miku kandɨhama kru nuŋandɨ sɨmbɨra mɨŋahuhu karatamandikandɨhamaŋ tamɨti nuŋandɨ muhɨmɨmuhɨm sɨhanaŋga karatamɨrɨmandɨ.48 Hara kru sɨmbɨra mɨŋahuhu karatamandi kandɨhama kru ñamba mɨŋga.Harɨm indarɨmitata ambɨrɨmandɨ, Yandɨ aru hama mambayɨhavɨrɨmandɨ,vamba ambɨrɨmandɨ. 49 Kamavata aru hamandu sɨmbɨrasara saŋ haŋɨnɨŋyɨvuvarɨmandɨ. Kamata nurɨ naŋga ñaña, kru kuku hapa kuvɨratakwɨnɨkwɨnɨtɨndu haŋɨnɨŋ naŋga kuku hapa kuvɨrɨmandɨ. 50 Kamatakru sɨmbɨra mɨŋahuhu karatamandi hama nuŋandɨ aru hama payɨvayɨhɨvɨ, naŋga pamata hɨrɨvɨyɨ vaha payɨmandɨ ha maŋgɨmandɨ. Ka-mata yɨvutɨmbɨmat kɨtihɨti aru hama payɨmandɨ. 51 Kamata aru hamakru sɨmbɨra mɨŋahuhu karatamandi kandɨhamaŋ pɨsiŋgarɨmandɨ. Kamatakru kuyusɨhɨrɨmbɨhapɨha haŋɨnɨŋ naŋga tamɨrɨmandɨ. Kamati kandɨhañɨirɨharɨha mɨka satɨpɨrɨmandɨyu, vami.24:36 Sek 14.7 naŋga, Sɨ 1.7 naŋga, 1 Te 5.1-2 24:37 Stt 6.5-8 24:38 Stt 6.3-5 naŋga,

Lu 17.26 naŋga, 1 Pi 3.20 24:39 Stt 7.6-24 naŋga, 2 Pi 3.6 24:42 Mt 25.13 naŋga, Mk 13.33 naŋga,Lu 21.36 24:43 1 Te 5.2 naŋga, 2 Pi 3.10 naŋga, Sk 3.3 naŋga, 16.15 24:43 Lu 12.39-40 24:44Mt 25.13 naŋga, 1 Te 5.6 24:46 Sk 16.15 24:47 Mt 25.21-23 24:51 Mt 8.12 naŋga, 25.30

Page 67: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 25:1 64 Matyu 25:1725

Navundi ñaŋɨra ndu tɨhi kuyu1 Kamavata Jisas sɨhinda ambami, Kandɨtɨwɨmi hañɨ Gotɨndu tɨwɨyɨ

kɨyɨhɨyɨha, navundi ñaŋɨra kumanzɨpi timutamu tɨŋgɨruramɨvatɨndu vanamaña kɨyɨmandɨ. Kru mumɨŋga navundi urɨrɨm andɨmi mɨŋga parɨm andɨmi.Kamatɨhi navundi ñaŋɨra kandɨhaŋɨnɨŋ umbimbuŋgɨ nurɨŋandɨ haŋɨnɨŋmɨŋata, kru kandɨhamaŋ kɨndɨñɨ ŋgata tɨmbuta payɨm vata umu. 2 Navundikandɨhañɨndu arɨkita arɨkita kwɨrɨ indarɨmit avi naŋga ŋɨnɨŋ, arɨkita arɨkitakwɨrɨ indarɨmit avi manɨmanɨ ŋɨnɨŋ. 3 Navundi indarɨmit avi manɨmannaŋga haŋɨnɨŋ suñɨndamandu umbi nurɨŋandɨ haŋɨnɨŋ mɨŋamu. Harakuku hapa muvɨra kuku vuŋgɨyɨ kavuŋgɨta mɨŋata mambayɨmu. 4 Haranavundi indarɨmit avi naŋga haŋɨnɨŋ nurɨŋandɨ suñɨndamandu umbi haŋɨnɨŋmɨŋamu. Kamata kuku hapa muvɨra kuku vuŋgɨyɨ kavuŋgɨta mɨŋata umu.5 Hara kru, navundi urara hama mambayɨhavumi. Kamataharɨm navundiñaŋɨra kandɨhaŋɨnɨŋ sɨhanaŋga akwɨmɨtandɨhi karɨhamu. 6 Kamata kɨvɨitɨñɨ indarɨhu kru mumɨŋga kuyu kɨmbañɨ ambami, Indarɨmara. Kru,navundi urara hama payɨ. Harɨm patɨra uta nuŋ ŋgɨm, vamba ambami.7 Kamavahi navundi ñaŋɨra kandɨhaŋɨnɨŋ sɨhanaŋga yahamɨrata nurɨŋandɨumbi haŋɨnɨŋ sɨwɨtamamu. 8 Kamatɨhu navundi indarɨmit avi manɨmanhaŋɨnɨŋ navundi indarɨmit avi naŋga haŋɨnɨŋ ambamu, Arɨŋ narɨŋandɨ kukuhapa hañɨndu muvɨra ŋgumara. Arɨŋandɨ umbi nɨŋɨnɨŋ kwɨmɨrɨm andɨtɨhi,vamba ambamu. 9 Kamavahura navundi indarɨmit avi naŋga haŋɨnɨŋ kɨmbɨnɨmavamba ambamu. Kuku hapa nɨ narɨ naŋga arɨŋ kandɨ mandɨrɨmandɨ.Harɨmavinda uta kukuhapamɨŋamɨŋa hañɨ narɨŋambirɨmmutmɨŋɨmandɨra,vamba ambamu. 10 Kamavahu navundi indarɨmit avi manɨman haŋɨnɨŋ kukuhapa mutɨmɨŋɨrɨm uhuhu, kru, navundi urɨrɨm andɨmi hama yɨvurahami.Kamatɨhi navundi indarɨmit avi naŋga kuku hapa sɨwɨtamamu haŋɨnɨŋ, nunaŋga tavɨ hañɨ navundi urarandu tɨmu hañɨ indɨhumu. Kamatɨhu sɨkwɨtayakru kɨndɨŋariha yɨhɨmu. 11 Kamata kɨyɨhandata, navundi ñaŋɨra kuku hapamut mɨŋɨrɨm umu haŋɨnɨŋ aŋga pata ambamu, Aru mɨŋga, aru mɨŋga, pataarɨŋambirɨm kɨndɨŋari nɨ pɨhɨrɨ, vamba ambamu. 12 Kamavahura aru hamakɨmbɨ ambami, Yi narɨŋ kandɨ ambin, yi narɨŋ maŋgandin, vamba ambami,vami. 13 Kamavata Jisas nurɨŋ ambami, Narɨ maŋgandara, pamata hɨvɨyɨ,naŋga pamata hɨrɨvɨyɨra vaha Krundu Ñɨŋi hama payɨmandɨ. Harɨm narɨtamɨŋga naŋga kɨyɨmara, vami.

Sɨmbɨrasara saŋɨŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨs mɨŋamundu tɨhi kuyu(Luk 19.11-27)

14 Jisas sɨhinda ambami, Gotɨndu tɨwɨyɨ kɨyɨhɨyɨha kru mumɨŋga pɨhukutañɨ urɨm andɨndi maña. Nuŋandɨ sɨmbɨrasara saŋ haŋɨnɨŋ uraramahipayɨmu. Kamata nuŋandɨ muhɨmɨmuhɨmkaratamɨrɨmandɨyu vata nurɨŋandɨkumaŋgɨmbañɨ tamami. 15 Kamata sɨmbɨrasara saŋ haŋɨnɨŋ mɨnzavatɨvatɨndu vana naŋga tɨkatɨkarɨm indarɨramarama tɨmbahɨrɨs haŋɨnɨŋtɨŋgɨrumi. Krumuhamaŋ 5,000 tɨmbahɨrɨs ŋgumi. Muhamaŋ 2,000 tɨmbahɨrɨsŋgumi. Muhamaŋ 1,000 tɨmbahɨrɨs ŋgumi. Kamata kru hama umi. 16Kamatɨhikru 5,000 tɨmbahɨrɨs mɨŋami hama 5,000 tɨmbahɨrɨs kandɨhañɨ tɨmbahɨrɨssɨmbɨra mɨŋata sɨhinda 5,000 tɨmbahɨrɨs mu mɨŋami. 17 Kru 2,000 tɨmbahɨrɨsmɨŋami hama ndahara, 2,000 tɨmbahɨrɨs hañɨ tɨmbahɨrɨs sɨmbɨra mɨŋata25:1 Lu 12.35 naŋga, Sk 19.7 25:11 Lu 13.25 25:12 Mt 7.23 25:13 Mt 24.42-44 naŋga, 1

Te 5.6 naŋga, 1 Pi 5.8 25:14 Mk 13.34 25:15 Ro 12.6

Page 68: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 25:18 65 Matyu 25:32sɨhinda 2,000 tɨmbahɨrɨsmumɨŋami. 18Hara sɨmbɨrasara saŋ 1,000 tɨmbahɨrɨsmɨŋami hama uta pɨrɨyɨ kumba kayɨvata nuŋandɨ aru hamandu tɨmbahɨrɨs hasipɨrumi.

19 Kamata kutaŋgɨvɨ uhi, nurɨŋandɨ aru hama aŋga payɨmi. Kamata nurɨŋtɨmbahɨrɨs ŋgumi haŋɨnɨŋɨrɨm kuyu mɨŋasɨrɨvɨrɨm andɨmi. 20 Kamatɨhi kru5,000 tɨmbahɨrɨsmɨŋamihama sɨhinda 5,000 tɨmbahɨrɨsmunaŋgamɨŋata patanɨmavamba ambami, Aru mɨŋga nɨŋga, yaŋ 5,000 tɨmbahɨrɨs ŋgumana. Haratɨmbahɨrɨs kandɨnɨñɨ tɨmbahɨrɨs sɨmbɨra mɨŋata sɨhinda 5,000 tɨmbahɨrɨsmɨŋamin, vamba ambami. 21 Kamavahi nuŋandɨ aru hama ambami, Nasɨmbɨrasara saŋ avi mɨŋga, na sɨmbɨra avi mɨŋamana. Na nandɨ sɨmbɨra haavindamata karatamata, suksɨmbɨrɨ hɨm karatamamaŋgaramana. Harɨm namuhɨmɨmuhɨm sambɨ karatamɨrɨmana vata pirɨkɨnɨ. Kamataharɨm pata yinaŋga kɨnzɨhɨnzɨtɨ, vamba ambami. 22 Kamata kru 2,000 tɨmbahɨrɨs mɨŋamihama ndahara payɨmi. Pata nɨmavamba ambami, Aru mɨŋga nɨŋga, yaŋ 2,000tɨmbahɨrɨs ŋgumana. Hara tɨmbahɨrɨs kandɨnɨñɨ tɨmbahɨrɨs sɨmbɨra mɨŋatasɨhinda 2,000 tɨmbahɨrɨs mɨŋamin, vamba ambami. 23Kamavahi nuŋandɨ aruhama ambami, Na sɨmbɨrasara saŋ avi mɨŋga, na sɨmbɨra avi mɨŋamana. Nanandɨ sɨmbɨra ha avindamata karatamata, suksɨmbɨrɨ hɨmkaratamamaŋgara-mana. Harɨm na muhɨmɨmuhɨm sambɨ karatamɨrɨmana vata pirɨkɨnɨ. Ka-mataharɨm pata yi naŋga kɨnzɨhɨnzɨtɨ, vamba ambami. 24Kamavahi kru 1,000tɨmbahɨrɨs mɨŋami hama ndahara payɨmi. Kamata nɨmavamba ambami, Arumɨŋga yi naŋ ŋgandin, na paña mɨŋga. Na kɨva muŋɨnɨŋ kurɨnduyɨ ndaharakayɨvandana. Naŋga pɨrɨvɨsa muyɨ kru mumɨŋga ñaña kɨrɨs sisɨvahi kandɨtamahi ndahara nurɨŋandɨ ñaña haŋɨnɨŋ mɨŋandana. 25 Kamataharɨm yaŋpɨŋitɨhi, uta nandɨ tɨmbahɨrɨs nɨ pɨrɨhumbañɨ sipɨrumin. Nandɨ tɨmbahɨrɨshanɨ, vamba ambami. 26 Kamavahira nuŋandɨ aru hama kɨmbɨ nɨmavambaambami, Na sɨmbɨrasara saŋ ñamba, na yakwɨrɨ mɨŋga. Na yaŋ ŋgamaŋ-garandana. Yi kɨva muŋɨnɨŋ kurɨnduyɨ ndahara kayɨvandin. Naŋga pɨrɨvɨsamuyɨ krumumɨŋgañaña kɨrɨs sisɨvahi kandɨ tamandi ndaharanurɨŋandɨ ñañahaŋɨnɨŋ mɨŋandin. 27 Hara mumɨndɨhi tɨmbahɨrɨs yandɨha uta tɨmbahɨrɨstamatama tavɨyɨ mandamana. Kamatamandɨti aŋga pata yandɨ tɨmbahɨrɨsha kañɨmbɨrɨti tɨmbahɨrɨs muvɨra naŋga mɨŋahin. 28 Kamataharɨm 1,000tɨmbahɨrɨs nu naŋga kɨyɨnɨ mɨŋata kru 10,000 tɨmbahɨrɨs naŋga nɨmaŋ ŋgu-mara. 29Kru muhɨmɨmuhɨm naŋga haŋɨnɨŋ, nurɨŋ sɨhinda muvɨra ŋgurɨman.Kamatɨn nurɨŋandɨ muhɨmɨmuhɨm sambɨ kɨyɨmandɨ. Hara kru mumɨŋgandumuhɨmɨmuhɨm maŋgɨti, nuŋandɨ muhɨmɨmuhɨm kɨyɨmandɨ sɨmbɨrɨ ha,aŋga mɨŋɨman. 30 Harɨm sɨmbɨrasara saŋ ñamba nɨmaŋ kavarɨtɨra tapɨrakɨvɨmɨŋgwɨ humba ndambu indɨhuta kɨyɨm. Pɨhu kɨvɨmɨŋgwɨ kandɨhañɨirɨharɨha mɨka satɨpɨrɨmandɨyu, vamba ambami, vami.

Krundu Ñɨŋi hama krunavundi sɨhanaŋgaŋ ŋgatɨŋgurɨmandɨ31 Jisas sɨhinda ambami, Krundu Ñɨŋi hama aru miku maña kutɨkara

sɨhanaŋga naŋga payɨmandɨ. Kandɨhɨvɨ hañɨ nuŋandɨ mɨnzɨmɨnzɨ maka arumiku ndu hañɨ mɨnzɨrɨmandɨ. 32 Kamati krunavundi sɨhanaŋga pɨrɨvɨsa mu-vundumuvundu haŋɨnɨŋ pata nuŋandɨ kɨpumɨkayɨ tɨwɨrɨmandɨyu. Kamatunurɨŋ tamarahata arɨkinziviyɨ tamɨrɨmandɨ. Kru sipsip karatamatama hama25:21 Mt 24.45-47 naŋga, Lu 12.44 naŋga, 16.10 naŋga, 2 Ti 2.12 naŋga, Hi 12.2 naŋga, 1 Pi 1.8 25:29

Mt 13.12 naŋga, Mk 4.25 naŋga, Lu 8.18 naŋga, Jo 15.2 25:30 Mt 8.12 naŋga, 22.13 naŋga, Lu 13.2825:31 Sek 14.5 naŋga, Mt 16.27 naŋga, 19.28 naŋga, Sɨ 1.11 naŋga, 1 Te 4.16 naŋga, 2 Te 1.7naŋga, Sk 1.7 naŋga, 20.11-13 25:32 Ese 20.38 naŋga, 34.17 naŋga, Ro 14.10 naŋga, 2 Ko5.10 naŋga, Sk 20.12

Page 69: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 25:33 66 Matyu 25:46tamarahahi sipsip timu uhumeme tamu undumaña. 33Kamata sipsip haŋɨnɨŋnuŋandɨ kuma kandɨ sambavu tamata, meme haŋɨnɨŋ kuma kakayɨ sambavutamɨrɨmandɨ.

34 Kamata aru miku hama krunavundi nuŋandɨ kuma kandɨ sam-bavu kɨyɨmandɨyu haŋɨnɨŋ nɨmavamba ambɨrɨmandɨ, Yavandak narɨŋ avin-damandi. Yandɨ Yava pɨrɨ nɨŋandɨhin tamami hɨrɨvɨyɨ ambami, Yandɨtɨwɨyɨ kɨyɨmandɨyu vamba ambami. Kamataharɨm pata Yavandu tɨwɨyɨ narɨkɨyɨmara. 35 Nɨmata, kuha yi avɨharɨm kɨyɨhin yaŋ ñaña ŋgumara. Yaŋkukumɨtandɨhi kuku ŋgumara. Yi pɨhu muyɨndu mɨŋga, hara yaŋ tɨmbutanarɨŋandɨ tavɨyɨ umara. 36 Yandɨ mɨkwɨrɨ maŋgɨyɨhi, yaŋ mɨkwɨrɨ ŋgu-mara. Kandi kɨmuhin yaŋ karatamamara. Naŋga kru ñamba vana andɨhutamandu upɨyɨ kɨyɨhin pata yaŋ ŋgamara, vamba ambɨrɨmandɨ. 37 Kamavɨtikrunavundi tɨtɨtaya kɨndu haŋɨnɨŋ kɨmbɨ nɨmavamba ambɨrɨmandɨyu, Arumɨŋga, na pamata hɨrɨvɨyɨ avɨharɨm kɨyɨhana naŋ ñaña ŋgumarɨŋ. Naŋgapamata hɨrɨvɨyɨ naŋ kukumɨtandɨhi kuku ŋgumarɨŋ. 38 Naŋga naŋ pamatahɨrɨvɨyɨ ŋgaharɨŋ na kru pɨhumuyɨndumɨŋga kɨyɨhana naŋ tɨmbuta arɨŋandɨtavɨyɨ umarɨŋ. Naŋga pamata hɨrɨvɨyɨ mɨkwɨrɨ manɨman kɨyɨhana, naŋmɨkwɨrɨ ŋgumarɨŋ. 39 Naŋga pamata hɨrɨvɨyɨ kandikɨmuta kɨyɨhana, naŋgakru ñamba vana andɨhu tamandu upɨyɨ kɨyɨhana uta naŋ ŋgamarɨŋ, vambaambɨrɨmandɨyu. 40Kamavɨtu aru miku hama kɨmbɨ krunavundiŋ nɨmavambaambɨrɨmandɨ, Yi narɨŋ kandɨ ambin, muhɨmɨmuhɨm vana yaranava ñɨmbimanɨman haŋɨnɨŋɨndu muvatɨŋ andɨndara haŋɨnɨŋ, yaŋ andɨndara, vambaambɨrɨmandɨ.

41 Kamavata aru miku hama krunavundi nuŋandɨ kuma kakayɨ sam-bavu kɨyɨmandɨyu haŋɨnɨŋ nɨmavamba ambɨrɨmandɨ, Narɨ krunavundisiŋgundɨtɨŋɨnɨŋ, narɨ yaŋ mikiramata ahu tuvarata sɨhaŋgɨyɨhɨyɨ helɨyɨumara. Ahu kandɨha Satan naŋga nuŋandɨ kutɨkara haŋɨnɨŋɨrɨm Gotsɨwɨtamami. 42 Nɨmata, yi avɨharɨm kɨyɨhin yaŋ ñaña maŋgumara. Naŋgayaŋ kukumɨtandɨhi kuku maŋgumara. 43 Yi pɨhu muyɨndu mɨŋga, hara yaŋtɨmbuta narɨŋandɨ tavɨyɨ maŋumara. Naŋga yandɨ mɨkwɨrɨ maŋgɨyɨhi, yaŋmɨkwɨrɨ maŋgumara. Yi kandi kɨmuhin, naŋga kru ñamba vana andɨhutamandu upɨyɨ kɨyɨhin uta yaŋ maŋgamara, vamba ambɨrɨmandɨ. 44Kamavɨtinurɨndahara nuŋ kɨmbɨ nɨmavamba ambɨrɨmandɨyu, Aru mɨŋga, na pamatahɨrɨvɨyɨ avɨharɨm kɨyɨhana, naŋ ñaña maŋgumarɨŋ. Naŋga pamata hɨrɨvɨyɨnaŋ kukumɨtandɨhi kuku maŋgumarɨŋ. Naŋga naŋ pamata hɨrɨvɨyɨ ŋgaharɨŋna kru pɨhu muyɨndu mɨŋga kɨyɨhana naŋ tɨmbuta arɨŋandɨ tavɨyɨ maŋu-marɨŋ. Naŋga pamata hɨrɨvɨyɨ mɨkwɨrɨ manɨman kɨyɨhana, naŋ mɨkwɨrɨmaŋgumarɨŋ. Naŋga pamata hɨrɨvɨyɨ kandikɨmuta kɨyɨhana, naŋga kruñamba vana andɨhu tamandu upɨyɨ kɨyɨhana uta naŋ maŋguramamarɨŋ,vamba ambɨrɨmandɨyu. 45Kamavɨtu nurɨŋkɨmbɨ nɨmavamba ambɨrɨmandɨ, Yinarɨŋ kandɨ ambin, yaranava ñɨmbi manɨman nɨŋɨnɨŋɨndumuvatɨŋ kanɨmatavana nɨŋɨnɨŋmaŋandɨmara ha, kandɨ vana haŋɨnɨŋ yaŋmaŋandɨmara, vambaambɨrɨmandɨ. 46 Kamata kandɨhaŋɨnɨŋ ñamba hɨm mɨŋɨrɨm urɨmandɨyu.Ñamba hɨm kandɨha kañɨnda sɨhaŋgɨyɨhɨyɨ ŋandi. Hara krunavundi tɨtɨtayakɨyɨhɨyɨ haŋɨnɨŋ avindaya sɨhaŋgɨyɨmandɨyu, vami.25:34 1 Ko 6.9 naŋga, 15.50 naŋga, Ga 5.21 naŋga, Hi 4.3 naŋga, 1 Pi 1.20 25:35 Ais 58.7 naŋga, Ese

18.7 naŋga, 18.16 naŋga, Hi 13.2 naŋga, Je 1.27 25:36 2 Ti 1.16 naŋga, Je 2.15-16 25:40 Snd 19.17naŋga, Mt 10.42 naŋga, 18.5 naŋga, Mk 9.41 naŋga, Hi 6.10 naŋga, Sk 22.12 25:41 Mt 7.23 naŋga, Mk9.48 naŋga, Lu 16.24 naŋga, Sk 12.9 naŋga, 20.10 25:45 Sek 2.8 naŋga, Sɨ 9.5 25:46 Dan 12.2naŋga, Jo 5.29 naŋga, Ro 2.7

Page 70: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 26:1 67 Matyu 26:15Jisas kɨmuta yahamɨrami ndu kuyu

26(Sapta 26—28)

Aru miku haŋɨnɨŋ, Jisasɨŋ yɨvutatamɨndaŋ vata kuyu kahañamu(Mak 14.1-2 naŋga, Luk 22.1-2 naŋga, Jon 11.45-53)

1 Jisas kuyu kanɨŋɨnɨŋ ambavarata mɨtuta, nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋnɨmavami, 2 Narɨ ŋgandara, arɨkiŋgɨvɨ taya kɨyɨ. Kamati Got Israel HatiŋMitahi Aviŋgɨyɨmu Hɨvɨ haŋandɨhinɨrɨm indarɨramarama ha yɨvurahɨmandɨ.Kamati KrunduÑɨŋi hamaŋmiku ŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamɨtu ahuandɨñɨyɨvuwɨrɨmbɨmandɨyu, vami. 3 Kandɨtɨwɨmi hañɨ, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhuhaŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋ, naŋga Israel hatindu aru miku haŋɨnɨŋumu. Kamata Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋɨndu arumiku hamandu tavɨyɨ tɨhɨrumu. Nuŋandɨ ñɨmbi Kaiafas. 4 Kamata Jisasɨŋkuyusɨhɨrata mɨŋahandata yɨvutatamɨrɨm kuyundavarata kɨndɨmbuhɨramu.5 Hara nɨmavamu, Got naŋga kuyundavaravarandu aru hɨvɨyɨ maŋandɨm.Kamatɨrɨŋ krunavundi ŋgatanda saŋga yahamɨrɨtumandɨhi, vamu.

Navundi muŋambɨ Jisasɨndu mikuvu ambuŋguku taŋgusiŋgɨmi(Mak 14.3-9 naŋga, Jon 12.1-8)

6 Jisas pɨhu Betani Saimonɨndu tavɨyɨ kɨyɨmi. Kru kandɨhama kuha kandilepra naŋga mɨŋga. 7 Kamatɨhi navundi muŋambɨ ambuŋguku vuŋgɨ, tɨmbaaviyɨ musa mɨŋamu ha mɨŋata tavɨ kandɨhañɨ payɨmi. Ambuŋguku kandɨhatɨmbahɨrɨs aruyɨ mut mɨŋandu ŋandi. Kamata Jisas pina hañɨ mɨnzɨtakɨyɨhihi, navundi haŋambɨ Jisasɨndu miku hañɨ taŋgusiŋgɨmi. 8 KamatɨhiJisasɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ kandɨha ŋgahu, nurɨŋ mavɨwɨyatɨmi. Kamataambamu, Mumɨndɨhi ambuŋguku nɨ saŋɨnaŋga mɨtuta kɨyɨ. 9 Kanɨŋandɨhinmitɨrɨŋ kru muŋɨnɨŋ mut mɨŋɨtu, tɨmbahɨrɨs aru mɨŋata krunavundimuhɨmɨmuhɨmmanɨman haŋɨnɨŋ ŋguharɨŋ, vamu. 10 Jisas nurɨŋandɨ kuyu haindarɨta nurɨŋ nɨmavamba ambami, Narɨ mumɨndɨhi navundi nɨmɨndiŋ pɨmɨŋgura. Nu yaŋ avi vana andɨ. 11 Kru muhɨmɨmuhɨm manɨman haŋɨnɨŋ narɨnaŋga sɨhaŋgɨndu. Hara yi, narɨ naŋga sɨha maŋgɨyɨman. 12Navundi nɨmɨndiyandɨ kwɨrandɨ nɨñɨ ambuŋguku taŋgusiŋgɨ nɨ, yandɨ kwɨrandɨ nɨ tuŋgɨhumbañɨrɨm ikɨvata andɨ. 13 Yi narɨŋ kandɨ ambin, pɨrɨ nɨñɨ muvumuvu utakuyu avi nɨŋandɨhin ambavarɨmandɨyu. Kamata navundi nɨŋambɨ yaŋ andɨvana nɨrɨm indarɨmitata, ambavarɨmandɨyu, vami.

Judas, aru miku haŋɨnɨŋ naŋga kuyu kahañami(Mak 14.10-11 naŋga, Luk 22.3-6)

14 Kandɨtɨwɨmi hañɨ Jisasɨndu 12 sɨmbɨrasara hañɨndu muhama, nuŋandɨñɨmbi Judas Iskariot, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋkɨyɨmuyɨ umi. 15 Kamata nurɨŋ nɨmavamba kitɨhumi, Jisasɨŋ narɨŋandɨkumaŋgɨmbañɨ tamɨtɨn yaŋ muhɨmɨyɨ mut mɨŋɨmandɨra, vami. Kamavahi

26:2 Kis 12.1-27 naŋga, Mt 20.18 naŋga, Mk 14.1 naŋga, Lu 22.1 naŋga, Jo 13.1 26:6 Lu 7.37-3826:11 Lo 15.11 naŋga, Jo 12.8 naŋga, 14.19 naŋga, 17.11 26:14 Jo 11.57 26:15 Sek 11.12 naŋga,

Mt 27.3

Page 71: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 26:16 68 Matyu 26:29nuŋ 30 tɨmbahɨrɨs silva ŋgumu.* 16Kamatɨhu Judas Jisasɨŋ nurɨŋandɨ kumañɨtamɨman vata kɨndɨmbuhɨrami.

Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasara naŋga imbɨ ñami(Mak 14.12-21 naŋga, Luk 22.7-14 naŋga, 22.21-23 naŋga, Jon 13.21-30)

17 Mavatɨmba Yis Manɨmanɨndu Aru Hɨvɨ Haŋɨnɨŋɨndu kimaŋgima hɨvɨhañɨ, Jisasɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pata nuŋ ambamu, Upɨ paŋu umin-daŋ. Kamata ñaña sɨwɨtamɨtɨrɨŋ Got Israel Hatiŋ Mitahi Aviŋgɨyɨmu Hɨvɨhaŋandɨhinɨrɨm indarɨramata ñɨrɨmana, vamu. 18 Kamavahu Jisas nurɨŋ krumumɨŋgarɨm ambata ambami, Pɨhu aru nɨñɨ indɨhuta kru kandɨhamaŋ ŋgataambamara, Ahusɨki hama ambi, Yandɨ hɨvɨ ha arɨñɨ payɨ. Harɨm, yi naŋgayandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ naŋga pata nandɨ tavɨyɨ Got Israel Hatiŋ Mi-tahi Aviŋgɨyɨmu Hɨvɨ haŋandɨhinɨrɨm indarɨramata ñɨmɨndaŋ, vamba ambi,vamba ambamara, vami. 19Kamavahi sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ Jisas ambami mañaandɨta, ñaña kandɨha sɨwɨtamamu. 20 Kamata kɨvɨtiti Jisas naŋga nuŋandɨ12 sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ñaña tamatama pina hañɨ arɨndɨhuyɨvɨta mɨnzɨmu.21 Kamata ñata kɨñɨŋgɨñɨ ambami, Yi narɨŋ kandɨ ambin, narɨŋandɨ muvatɨmɨŋga, yaŋ yandɨ miku ŋɨnɨŋɨndu kumañɨ tamɨrɨmandɨ, vami. 22 Kamavahi,nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ kuyu kandɨha indarɨhu nurɨŋandɨ mavɨ hambupɨmɨtɨmaŋgarami. Kamatɨhi mɨnzavatɨvat nuŋ nɨmavamba kitɨhumu, Arumɨŋga, yaŋɨrɨm vaha ambana, vamu. 23 Kamavahu Jisas ambami, Kru yaŋyandɨ miku ŋɨnɨŋɨndu kumañɨ tamɨrɨmandɨ hama, narɨŋandɨ muvatɨ mɨŋga.Yi naŋga maki isɨ nɨñɨ kɨhɨrɨ kumandamarɨŋ, vami. 24 Krundu Ñɨŋi hama,Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ ambami maña kwɨmɨrɨmandɨ. Hara Krundu Ñɨŋihamaŋ nuŋandɨ miku ŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamɨrɨmandɨ hama, pɨmɨaru kavɨrɨmandɨ. Kru kandɨhamaŋ nɨŋum maŋgavumiti avindɨhi, vami.25 Kamavahi Judas, kru nuŋandɨ miku ŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamatamahama, nuŋ kitɨhuta nɨmavami, Ahusɨki yambirɨm vaha ambana, vami. Ka-mavahi Jisas ambami, Nambi ambana maña, vami.

Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ mavatɨmba naŋga wain ŋgumi(Mak 14.22-26 naŋga, Luk 22.15-20 naŋga, 1 Korin 11.23-25)

26 Kamata ñata kɨyɨhuhu, Jisas mavatɨmba munda mɨŋata Gotɨŋ kuyuavivi ŋguta mɨŋasɨhɨraramata, nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ŋgumi. Kamataambami, Mɨŋata ñamara. Nɨŋandɨhin yandɨ kwɨrandɨ, vami. 27 Kamatakuku kuvɨrahuvɨra vuŋgɨ wain naŋga munda mɨŋata Gotɨŋ kuyu aviviŋgumi. Kamata nurɨŋ ŋguta ambami, Narɨ sɨhanaŋga nɨñɨ kuvɨramara.28 Nɨŋandɨhin yandɨ ñaŋgwɨ. Got naŋga krunavundi nuŋandɨŋ sɨhanaŋgavata mɨŋavɨsɨhuramata sirɨtɨmbin. Yi ñaŋgwɨ kanɨŋandɨhin, krunavundisɨhanaŋga ñamba vana andɨndu haŋɨnɨŋ kuŋgɨ kuyɨvɨrɨm taŋgusiŋgɨn. 29 Yinarɨŋ ambin, yi narɨ naŋgawain sɨhindamaŋguvɨrɨman. Kamata ututamuyɨvɨ* 26:15 30 silva tɨmbahɨrɨs kanɨŋandɨhin maŋgandarɨŋ, tɨmbahɨrɨs arɨŋandɨyɨtɨmbahɨrɨs kanɨŋandɨhin pamata tɨmɨ vaha kɨhɨrɨhɨrɨ tɨhi. Kanɨŋandɨhintɨmbahɨrɨs arumarɨ. Sɨmbɨra mɨŋamɨŋa ŋɨnɨŋ, arɨkita arɨkita kwɨrɨ takwɨvaha, mana arɨkikwɨrɨ arɨkikwɨrɨ takwɨ sɨmbɨra mɨŋata mɨŋɨmaña ŋandi.Kandɨ kuyu nɨ Matyu 27.9-10yɨ ndahara ŋgɨmandɨra. 26:17 Kis 12.6 naŋga,12.14-20 naŋga, Mk 14.12 naŋga, Lu 22.7-9 26:18 Mt 21.3 26:23 Sng 41.9 naŋga, Lu 22.21 naŋga,Jo 13.18 26:24 Ais 53 naŋga, Dan 9.26 naŋga, Mk 9.12 naŋga, Jo 17.12 26:26 Mt 14.19 naŋga, 1Ko 10.16 26:28 Kis 24.8 naŋga, Jer 31.31-34 naŋga, Sek 9.11 naŋga, Ro 5.15 naŋga, 1 Ko 10.16 naŋga,Hi 9.22 26:29 Mk 14.25 naŋga, Lu 22.18 naŋga, Sɨ 10.41

Page 72: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 26:30 69 Matyu 26:45wain kɨhi Yavandakɨndu tɨwɨyɨ narɨ naŋga kuvɨrɨman, vami. 30 Kamata,sɨhɨpuri muvana tundu pɨhu aru ha mitata, Apu Oliv tamayɨ umu.

Jisas ambami Pita yaŋ kutɨvu tamɨrɨmandɨ(Mak 14.27-31 naŋga, Luk 22.31-34 naŋga, Jon 13.36-38)

31 Kamata Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ambami, Musi kɨvɨyɨ yaŋmuhɨmɨmuhɨm vana yɨvurahɨmandɨ. Kamati ŋgɨtɨra sɨhanaŋga narɨŋandɨindarɨmaŋgaramaŋgara vana ha mɨŋgata yɨvɨrɨmandɨ. Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ,Got nɨmavamba ambami, Yi sipsip karatamatama hamaŋ yɨvutatamɨtɨn sipsiphaŋɨnɨŋ siŋgunziŋgu tɨvaramɨrɨmandɨyu, vamba ambami. 32 Hara yi aŋgayahamɨrɨman. Kamata yi wɨsa kasiramata pɨrɨvɨsa Galili urɨman, vami.33 Kamavahi Pita kɨmbɨ ambami, Muhɨmɨmuhɨm vana naŋ yɨvurahɨmandɨha muvɨra ŋgɨtu nurɨŋandɨ indarɨmaŋgaramaŋgara vana ha mɨŋgata yɨvɨtinaŋ mitɨrɨmandɨyu, hara yi naŋ mamitahandɨrɨman, vami. 34 KamavahiJisas nuŋ ambami, Yi naŋ kandɨ ambin, musi kɨvɨyɨ, akakara kwɨsɨ pɨwɨtiti,na arɨkikwɨrɨ ñɨmbɨrɨ nɨmavamba ambɨrɨmana, Yi nuŋ maŋgandin, vambaambɨrɨmana, vami. 35 Kamavahi Pita ambami, Yi nanaŋga kwɨmɨrɨm ndaharakwɨmɨrɨman. Yi nuŋ maŋgandin vamba maŋambɨrɨman, vami. KamavahiJisasɨndu sɨmbɨrasara sɨhanaŋga kuyu sɨwɨmaña ambamu.

Jisas Getsemani Got naŋga kuyundavarami(Mak 14.32-42 naŋga, Luk 22.39-46)

36 Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ naŋga kɨva Getsemani umu. Ka-mata nurɨŋ ambami, Narɨ nɨñɨ mɨnzɨta kɨyɨmara. Yi ndambu uta Gotnaŋga kuyundavarɨman, vami. 37 Kamata, Pitaŋ naŋga Sebedindu ñɨŋiarɨkimbatɨŋ ndaya tɨmbuta kɨhɨrɨ umu. Kamatɨhi nuŋandɨ mavɨ hambupɨmɨtɨhi, kañɨnda aru mɨŋami. 38 Kamatɨhi nurɨŋ ambami, Yandɨ mavɨnɨmbupɨmɨtɨmaŋgarahi kwɨmɨrɨm andɨn. Harɨm narɨ nɨñɨ yaŋ karatamatanarɨndahara tamɨŋga naŋga kɨyɨmara, vami. 39 Kamavata sukɨsɨmbɨrɨ uhan-data, mɨŋgata taraŋgɨruta nuŋandɨ kɨpumɨka ha pɨrɨyɨ tamami. KamataGot naŋga nɨmavamba kuyundavarami, Yava, kuku kuvɨrahuvɨra vuŋgɨnɨ yandɨ kumayɨnɨ mɨŋavɨkɨra vata pirɨkɨn, harɨm nambira. Hara yipirɨkɨnɨ maña maŋandɨ, nambi pirɨkɨna maña andɨ, vami. 40 Kamata, Jisassɨmbɨrasara arɨkikwɨrɨvat kɨyɨmu hañɨ pata ŋgahi akwarɨhata kɨyɨmu. Ka-matɨhu Pitaŋ nɨmavamba kitɨhumi, Narɨ yi naŋga mɨŋgɨya awa nda kɨtatamɨŋga naŋga maŋgɨyɨmandɨra. 41 Narɨŋ mɨŋagaha vananda yɨvurahɨtimɨŋgata yɨvɨtɨrama. Kamataharɨm tamɨŋga naŋga kɨñɨŋgɨñɨ Got naŋgakuyundavaramara. Kandɨ, muhɨm vana andɨtɨrɨm pirɨkɨra. Hara narɨŋandɨkwɨrandɨ haŋandɨhinɨndu tɨkatɨka maŋgɨyɨ, vami. 42 Kamavata, Jisas sɨhindaaŋga uta Got naŋga nɨmavamba kuyundavarami, Yava, kuku kuvɨrahuvɨravuŋgɨ nɨñɨ yaŋɨrɨm kuvɨrɨmandɨ sɨkwɨ vataŋgata, nambi pirɨkɨna maña,andɨ, vami. 43 Kamata sɨhinda pata ŋgahi sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋɨndu tamɨŋgaha pɨmɨtɨhi, karɨhamu. 44 Kamata sɨhinda nurɨŋ mitatuta kwɨrɨñɨmbɨrɨ, Gotnaŋga kuyundavarami. Atɨyɨ kuyundavarami kuyu sɨwɨ handaya kuyun-davarami. 45 Kamata pata ŋgahi nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ karɨhahuambami, Narɨ karɨhata avɨrɨkɨmuraŋgwɨsa. Indarɨmara. Krundu Ñɨŋi hamaŋkru ñamba vana andɨndu haŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamatama hɨrɨvɨ ha26:30 Lu 22.39 naŋga, Jo 18.1 26:31 Sek 13.7 naŋga, Jo 16.32 26:32 Mt 28.7 naŋga, 28.16 naŋga,

Mk 14.28 26:34 Mt 26.69-75 26:35 Mt 26.56 26:38 Jo 12.27 26:39 Mt 6.10 naŋga, 20.22naŋga, Jo 6.38 naŋga, Hi 5.7-8 26:41 Mt 6.13 naŋga, Ef 6.18 naŋga, Hi 2.14 naŋga, 4.15 26:44 2Ko 12.8 26:45 Jo 12.27 naŋga, 13.1 naŋga, 14.31

Page 73: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 26:46 70 Matyu 26:59yɨvurahi. 46 Kamataharɨm yahamɨrɨtɨra narɨ naŋga umɨ. Nɨŋgamara, kru yaŋnurɨŋandɨ kumaŋgɨmbañɨ ŋguhu hama arɨñɨ nɨ yɨvurahi ha, vami.

Judas Jisasɨŋ nuŋandɨ miku ŋɨnɨŋɨndu kumaŋgɨmbañɨ tamami(Mak 14.43-50 naŋga, Luk 22.47-53 naŋga, Jon 18.3-12)

47 Jisas kuyundavarata kɨyɨhihi, Judas, nuŋandɨ sɨmbɨrasara hañɨndumuvat hama payɨmi. Kamatɨhi kru sambɨ tuki naŋga ahutɨmɨ mɨŋata nunaŋga payɨmu. Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋ, naŋgaIsrael hatindu aru miku haŋɨnɨŋ sɨmbɨhu payɨmu. 48 Kru Jisasɨŋ nurɨŋandɨkumaŋgɨmbañɨ tamatama hama nurɨŋ ambami, Kru mɨŋahandɨmɨndaŋvata andɨra hamaŋ mɨkwɨmɨkwɨ sɨrɨman, kru kandɨhama Jisas. Nuŋmɨŋahanadamara, vami. 49 Kamavata, Judas sarɨwayɨŋandi Jisas kɨyɨmiyɨpata ambami, Avi kɨvɨ Ahusɨki, vami. Kamavata Jisasɨŋ mɨkwɨmɨkwɨsami. 50 Kandɨhamatɨhi Jisas ambami, Yambɨha, pana vana haŋandɨhinandɨrɨmɨŋgata andɨhavu, vami. Kamavahi kru haŋɨnɨŋ pata Jisasɨŋmɨŋahandamu.* 51 Kamatɨhu kru Jisas naŋga kɨyɨmi mɨŋga nuŋandɨtuki kuta ha mɨŋasɨharami. Kamata Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu arumiku haŋɨnɨŋɨndu aru miku hamandu sɨmbɨrasara hamandu kɨnzɨhimɨkɨhaŋandɨhin, yɨvutɨvɨhi pɨrɨyɨ mɨŋgata yɨvumi. 52 Kandɨhamatɨhira Jisas nuŋnɨmavami, Nandɨ tuki kuta ha nuŋandɨ upɨyɨ kɨŋgɨraramɨna mɨŋgum. Krusɨhanaŋga tuki kuta naŋga kurɨhɨrɨmandɨyu haŋɨnɨŋ, tuki kuta ha nurɨŋpɨsiŋgarɨmandɨ. 53 Na mambaha ŋgandana. Yi yandɨ yavandakɨŋ kitɨwɨtɨn,nuŋandɨ kutɨkara sambɨ sɨkwɨ sɨmbɨti pata yaŋ ŋguramahu. 54 Hara yikanɨmatɨnɨŋgata, kuyu Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨyɨ kɨndi haŋɨnɨŋ kandɨsɨkwɨsɨkwɨmayɨvurahɨrɨmandɨ. Gotɨndu aŋgwɨmɨkɨ ambami, harɨm kandɨ vana nɨŋɨnɨŋyɨvurahɨmandɨ, vami. 55 Kandɨhɨrɨvɨ hañɨndaya Jisas krunzivi kandɨhaŋɨnɨŋnɨmavami, Narɨ tuki kuta naŋga ahutɨmɨ mɨŋata yaŋ saŋga kurɨhahurɨhanaŋga kipa naŋga mɨŋgaŋ mɨŋahandɨrɨm payɨmañandɨra. Yi imutamutGotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨ hañɨndu upɨyɨ mɨnzɨta krunavundiŋ kuyu ŋgundin.Hara yaŋ kandɨtɨwɨmi haŋu mamɨŋahandandara. 56 Muhɨmɨmuhɨm vanayɨvurahami kanɨŋɨnɨŋɨrɨm, kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara haŋɨnɨŋyɨhimbɨvɨramu maña yɨvurahami, vami. Kandɨhamata vana andɨhu nuŋandɨsɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ Jisasɨŋ mitamita tɨvaramamu.

Jisasɨŋ ŋgatɨŋgɨrumu(Mak 14.53-65 naŋga, Luk 22.54-55 naŋga, 22.63-71 naŋga, Jon 18.13-14 naŋga, 18.19-

24)57 Kru Jisasɨŋ mɨŋahandamu haŋɨnɨŋ, nuŋ tɨmbuta kru Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu

haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋɨndu aru miku Kaiafasɨndu tavɨyɨ umu. Ka-matɨhu tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ naŋga Israel hatindu arumiku haŋɨnɨŋ tɨhɨruta kɨyɨmu. 58 Kamatɨhu Pita Jisasɨŋ ŋgavɨramata sɨhɨndɨumi, hara kutañɨmarɨ kɨyɨmi. Kamata Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu arumiku haŋɨnɨŋɨndu aru miku hamandu tavɨ tapa tapɨra hañɨ indɨhuta, krutavɨ karatamatama haŋɨnɨŋ naŋga mɨnzɨmi. Jisasɨŋ mumɨbaham vana hayɨvurahɨti ŋgɨtɨn vata, kɨyɨmi. 59 Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru mikuhaŋɨnɨŋ, naŋga kru Juda hatindu kuyu mɨŋasɨrɨvandu haŋɨnɨŋ, kru muvɨrapata Jisas andɨndi vana kuyusɨhɨranzɨhɨra ambavaramu vata uraramahu* 26:50 Grik kuyuyɨ avindamata maŋambami. Kru muvɨra ambandu. Jisasambami, Yambɨha na mumɨndɨhi pana, vamba ambami, vandu. 26:51 Jo 18.2626:52 Stt 9.6 naŋga, Sk 13.10 26:53 2 Kin 6.17 naŋga, Dan 7.10 26:54 Ais 53.7 naŋga, Mt 26.56

naŋga, Mk 14.49 26:55 Lu 19.47 naŋga, 21.37 26:56 Mt 26.31

Page 74: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 26:60 71 Matyu 26:75

payɨmu. Nuŋandɨ ñambavanamuŋgata, nuŋyɨvutatamɨmɨndaŋvata andɨmu.60Kamatɨhu kru sambɨ pata nuŋ kuyusɨhɨrɨŋguyu yɨhɨvaramu. Hara kuyu sapaJisasɨŋ yɨvutatamatama ŋandi maŋgamu. Hara kɨyɨhandata, kru arɨkimbatpayɨmu. 61 Pata ambamu, Kru nɨma nɨmavamba ambavarandi, Yi Gotɨŋkɨrañɨŋguhu tavɨ ha yɨvukuvɨmbɨrata arɨkikwɨrɨ hɨvɨyɨ taya tararamɨrɨman,vamba ambavarandi, vamu. 62Kamavahu Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu arumiku haŋɨnɨŋɨndu aru miku hama taŋguramata, Jisasɨŋ nɨmavamba kitɨhumi,Na kuyu kɨmbɨ maŋambɨrɨmana. Naŋ kuyu yɨhɨvarayu nɨŋandɨhinɨrɨmmumɨbana, vami. 63 Kamavahira, Jisas kuyu mu maŋambami. Kamatɨhi Gotɨŋkɨrañɨŋguhundu aru miku haŋɨnɨŋɨndu aru miku hama ambami, Naŋ Gotsɨhaŋgɨyɨhɨyɨ hamandu ñɨmbiyɨ kitɨwin. Harɨm tɨhu kandɨsɨkwɨsɨkwɨ amba.Got krunavundi nuŋandɨŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata yɨhɨramami hamanda na.Na Gotɨndu Ñɨŋi, mana, manɨŋga, vami. 64 Kamavahi Jisas nuŋ nɨmavami,Nambi ambanaŋa. Hara yi narɨŋ ambin, muyɨvɨ Krundu Ñɨŋi mɨŋgaŋ ŋgɨtɨra,Got tɨkatɨka naŋga hamandu kuma kandɨ sambavu mɨnzɨrɨmandɨ. Kamataihumbɨsa nɨmbu kɨta ihumukɨrɨ hɨmbañɨ payɨmandɨ, vami. 65 Jisas kamavahi,Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu aru miku haŋɨnɨŋɨndu aru miku hama kandɨhuyu haindarɨta, aka yahamɨrata nuŋandɨ mɨkwɨrɨ haŋɨnɨŋ mɨŋasɨhɨrata ambami,Gotɨŋ ambasuvi. Harɨm narɨ naŋga sɨhinda kru kanɨmandu vanarɨm am-bavaravararɨmkrumuvɨraŋ ambɨtɨrɨŋmambayɨmu. Tɨhura Gotɨŋ ambasuvahiindarɨra. 66 Kamataharɨm kru kanɨmaŋ pamatɨmɨndaŋ, vami. Kamavahikɨmbɨ ambamu, Nu ñamba mɨŋga. Harɨm kɨmum, vamu. 67 KamataJisasɨndu kɨpumɨka hañɨ sɨmɨruhavɨta nuŋ yɨvumu. Kamata nuŋ muvɨrañuŋgimbarapara tamandama ambamu, 68 Na Kru Got krunavundi nuŋandɨŋaŋga mɨŋɨmana vata yɨhɨramami mɨŋga. Harɨm kru Gotɨndu kuyu mɨŋataambavarandu haŋɨnɨŋ ambavarandu maña amba. Naŋ kru yɨvi nɨma nin,vamu.

Pita ambami yi Jisasɨŋ maŋgandin vami(Mak 14.66-72 naŋga, Luk 22.56-62 naŋga, Jon 18.15-18 naŋga, 18.25-27)

69 Pita tapa humba hambu, tavɨ tapɨra hañɨ mɨnzɨta kɨyɨhihi, sɨmbɨrasaramuhaŋambɨ nu kɨyɨmi arɨhañɨ pata, ambami. Nandahara Jisas Galilindu hamanaŋga kɨndana, vami. 70 Kamavahi, kru sɨhanaŋgandu tamɨŋganzimbɨyɨ Pitaambami. Yi ambana kuyu ha maŋgandin, vami. 71Kamavata kɨyɨhandata, tapakɨndɨŋari naŋga hañɨ uhi, sɨhinda sɨmbɨrasara muŋambɨ ŋgata krunavundiarɨñɨ kɨyɨmu haŋɨnɨŋ ambami, Kru nɨma Jisas Nasaretɨndu hama naŋga kɨndi,vami. 72 Kamavahi Pita sɨhinda ambami, Yi kandɨsɨkwɨsɨkwɨ ambin, yi krukandɨhamaŋ maŋgandin, vami. 73 Kamata sɨhinda kɨyɨhandata, kru muvɨraarɨñɨ taŋguramata kɨyɨmu haŋɨnɨŋ pata Pitaŋ ambamu, Kandɨsɨkwɨsɨkwɨ, nanurɨŋandɨ ñiŋgiñɨndu mɨŋga. Nandɨ pɨŋgwɨsamur hambu naŋ mɨŋamamañɨndami, vamu. 74 Kamavahura Pita yahata patɨ ambami, Yi kandɨsɨkwɨsɨkwɨambin, yi kru kamaŋ maŋgandin. Yi kuyu kandɨ maŋambɨtɨn ŋgatara yaŋGot pɨsiŋgaram, vami. Kamavahi sɨkwɨtaya akakara pɨhumi. 75 KamatɨhiPita, Jisas akakara kwɨsɨ pɨwɨtiti arɨkikwɨrɨ ñɨmbɨrɨ yambirɨm ambata, Nuŋmaŋgandin vɨrɨmana vamba ambami kuyu haŋandɨhinɨrɨm indarɨmitami.Kamata tapɨrañɨ indɨhuta patɨŋandi irɨhami.26:60 Lo 19.15 naŋga, Sng 27.12 naŋga, Mt 27.40 naŋga, Mk 14.55 naŋga, Jo 2.19 naŋga, Sɨ 6.1326:63 Ais 53.7 naŋga, Mt 27.12 26:64 Sng 110.1 naŋga, Dan 7.13 naŋga, Mt 24.30 naŋga, Lu 21.27

naŋga, Sɨ 7.55 naŋga, 1 Te 4.16 naŋga, Sk 1.7 26:65 Mk 14.63 naŋga, Sɨ 14.14 26:65Wkp 24.16 26:66 Jo 19.7 26:67 Ais 50.6 naŋga, 53.5 naŋga, Mt 27.30 naŋga, Jo 19.3 26:74Mk 14.71 26:75 Mt 26.34 naŋga, Mk 14.30 naŋga, Lu 22.61-62 naŋga, Jo 13.38

Page 75: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 27:1 72 Matyu 27:1427

Jisasɨŋ Rom gavamandu aru miku kɨyɨmiyɨ tɨmbuta umu(Mak 15.1 naŋga, Luk 23.1-2 naŋga, Jon 18.28-32)

1 Kamata pɨhɨrɨhi, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu aru miku haŋɨnɨŋ naŋga Israelhatindu aru miku haŋɨnɨŋ sɨhanaŋga, Jisasɨŋ yɨvutatamɨndaŋ vata kuyukahañamu. 2 Kamata mɨtuta, Jisasɨŋ wɨrɨmbɨnzikiyɨ sɨmahata tɨmbuta uta,Pailat Rom gavamandu aru miku hamandu kumaŋgɨmbañɨ tamamu.*

Judas kɨmumi(Sɨmbɨrasara 1.18-19)

3 Kru Jisasɨŋ nuŋandɨ miku ŋɨnɨŋɨndu kumañɨ tamami hama Judas, ŋgahiJisasɨŋ ŋgatɨŋgɨruta pɨmɨ ŋgumu. Kamatɨhu nuŋandɨ indarɨmit hambutɨvɨrami. Kamatɨhi 30 tɨmbahɨrɨs silva nuŋ Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu arumiku haŋɨnɨŋ naŋga Israel hatindu miku haŋɨnɨŋ ŋgumu haŋandɨhin, nurɨkɨyɨmuyɨ aŋga mɨŋata umi. 4 Kamata ambami, Yi ñamba vana andɨn. Krunarɨŋandɨ kumaŋgɨmbañɨ tamin hama ñamba vana maŋandɨndi, hara nuŋyɨvutatamɨrɨmandɨra, vami. Kamavahira nuŋ ambamu, Kaŋandɨhin arɨŋandɨvana ma. Pɨmɨ ha nandɨ, vamu. 5 Kamavahu Judas tɨmbahɨrɨs haŋɨnɨŋ Gotɨŋkɨrañɨŋguhu tavɨhumba hambu kahuvarahi indɨhumi. Kamata uta nuŋambisikiyɨ taŋgɨraramata kɨmumi. 6 Kamatɨhi Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu aru mikuhaŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨs kandɨha mɨŋata nɨmavamu, Tɨmbahɨrɨs nɨŋandɨhin kruyɨvutatamatamandu tɨkwɨ ŋandi. Harɨm tɨmbahɨrɨs kanɨŋandɨhin Gotɨŋkɨrañɨŋguhu tavɨ nɨñɨndu tɨmbahɨrɨs naŋga mɨnzayɨ mandamɨmɨ, vamu.7 Kamata tɨmbahɨrɨs kandɨharɨm mɨŋgɨya kuyu taya kahañamu. Kamatatɨmbahɨrɨs kandɨhañɨ kru pɨrɨ sɨŋgɨ musa mɨŋandu haŋɨnɨŋɨndu pɨrɨvɨsa mumut mɨŋamu. Pɨrɨvɨsa kandɨha kru kutañɨ ŋgati kwɨmɨtutu tamɨmandɨyuvata, mut mɨŋamu. 8 Kamataharɨm pɨrɨvɨsa kandɨhaŋu, Pɨrɨvɨsa Kru ÑaŋgwɨMɨŋgumɨŋgu vava ñɨmbi ŋgumu. Kuha ñɨmbi kandɨhañɨ ndaya yɨhɨrasɨmu,patavata tɨhu ndahara ñɨmbi kanɨñɨ ndaya yɨhɨndu. 9-10 Kamataharɨm kuyumu, kuha Got ambahi kru Gotɨndu kuyu mɨŋata ambavaravara, Jeremaiaambami, 30 tɨmbahɨrɨs silva haŋandɨhin mɨŋamu. Tɨmbahɨrɨs kandɨha Israelhati kru kandɨhamaŋ mut mɨŋamɨŋarɨm yɨhɨramamu. Aru nɨma yaŋ ambamimaña tɨmbahɨrɨs kandɨhañɨ, kru pɨrɨ sɨŋgɨ musa mɨŋandi hamarɨm pɨrɨvɨsamut mɨŋamu, vami. Kamataharɨm kandɨ vana ha Jeremaia ambami mañakandɨsɨkwɨsɨkwɨ yɨvurahami.

Pailat ambami na Juda hatindu aru miku vaha(Mak 15.2-5 naŋga, Luk 23.3-5 naŋga, Jon 18.33-38)

11 Jisas Rom gavamandu aru miku Pailatɨndu tamɨŋgañɨ taŋguramatakɨyɨmi. Kamatɨhi Pailat nuŋ nɨmavamba kitɨhumi, Na Juda hatindu aru mikuvaha, vami. Kamavahi Jisas ambami, Nambi ambana, vami. 12 Kamavahi,Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋ naŋga Israel hatindu arumiku haŋɨnɨŋ, Jisasɨŋ ihɨvarɨŋguyu sambɨ ŋgumu. Kamatɨhura Jisas kuyukɨmbɨ maŋambami. 13 Kamatɨhi nuŋ sɨhinda Pailat kitɨhuta nɨmavami. Naŋsɨhanaŋga kuyu yɨhɨvarayu nɨmbu mambaha indarɨna, vami. 14 Kamavahira,27:1 Lu 22.66 * 27:2 Pailat Romɨndu mɨŋga. Rom hati nuŋ aru miku gavamanJudandu tamamu. Juda hati nurɨŋambi Jisasɨŋ mayɨvutatamahu. Rom hatitaya ambandu, Kru mumɨŋga kwɨmɨrɨmandɨ, vamba ambandu. KamataharɨmJuda hati Jisasɨŋ Pailat kɨyɨmiyɨ tɨmbuta umu. Jon 18.31yɨ ndahara ŋgamara.27:3 Mt 26.14-15 27:5 2 Sml 17.23 27:9-10 Sek 11.12-13 naŋga, Jer 32.6-15 27:11 Mk 15.2

naŋga, Lu 23.3 naŋga, Jo 18.33 naŋga, 18.37 naŋga, 1 Ti 6.13 27:12 Ais 53.7 naŋga, Mt 26.63 naŋga, Jo19.9 27:14 Jo 19.9

Page 76: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 27:15 73 Matyu 27:28Jisas Pailatɨndu kuyu haŋandɨhinɨrɨm kɨmbɨ kuyu maŋambami. KamatɨhiPailat indarɨhɨtɨhɨtɨmi.

Pailat Jisasɨŋ ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbuwɨrɨmburɨm ambami(Mak 15.6-15 naŋga, Luk 23.13-25 naŋga, Jon 18.38—19.16)

15 Mɨŋgɨya simbi mɨŋgɨya simbindu mɨnza hɨvɨyɨ taya, Got IsraelHatiŋ Mitahi Aviŋgɨyɨmu Aru Hɨvɨ haŋandɨhinɨrɨm indarɨramarasɨmu.Kandɨhamatɨrasɨmu hɨvɨyɨ gavamandu aru miku hama kru ñamba vanaandɨhu tamandu upɨyɨndu mɨnzavat mɨŋgaŋ ndaya tɨhɨmitarasɨmi.Krunavundi nurɨŋambi, kru ñamba vana andɨhu tamandu upɨ hañɨndumɨnzavat hamandu ñɨmbi yɨhɨrasɨmu. Kamatɨhu kru kandɨhamaŋ tɨhɨmitahinurɨ kɨnduyɨ urasɨmi. 16 Kandɨtɨwɨmi hañɨ, kru mumɨŋga kru ñamba vanaandɨhu tamandu upɨyɨ kɨyɨmi. Nuŋandɨ ñɨmbi, Jisas Barabas, krunavundinuŋ ŋgamaŋgarandu. Nu kru ñamba sɨkwɨ mɨŋga. 17 Kamata krunavundipata tɨhɨruhu, nurɨŋ Pailat nɨmavamba kitɨhumi, Narɨŋɨrɨm kru ninɨŋndɨmbanzɨkwɨ tɨhɨmitɨnɨ urɨmandɨ. Jisas Barabasɨŋ tɨhɨmitɨnɨ urɨmandɨ,mana, Jisas krunavundiŋ aŋga mɨŋɨmandɨ vata Got yɨhɨramami vambaambandu nɨmaŋ tɨhɨmitɨnɨ urɨmandɨ, vami. 18 Pailat nurɨŋ ŋgami.Nurɨ sɨŋgɨrata Jisasɨŋ saŋɨnaŋga tɨmbuta ŋgatɨŋgurɨm payɨmu. Harɨmkandɨhamavami. 19 Pailat ŋgatɨŋgɨrutɨŋgɨru hamandu mɨnzɨmɨnzɨ makahañɨ mɨnzɨta kɨyɨhihi nɨmburi nɨmavamba, kuyu tamahi payɨmi. Krutɨtɨtaya kɨyɨhɨyɨ hamaŋ muhɨm vana maŋandɨ. Kɨvɨyɨ nuŋ akwɨsɨhuyɨŋgin. Kamata indarɨhin pɨmɨsaŋɨnzaŋɨndɨ. Kanɨmavamba, kuyu tamahipayɨmi. 20 Gotɨŋ kɨrañɨŋguhundu aru miku haŋɨnɨŋ naŋga Israel hatinduaru miku haŋɨnɨŋ, sɨhanaŋga krunavundiŋ mɨŋawɨnɨkwɨnɨtɨndɨ, ambamu,Ambɨtɨra Pailat Barabasɨŋ mitɨti payɨm. Kamata Jisasɨŋ yɨvutatamam, vamu.21 Kamata, sɨhinda gavamandu aru miku hama nurɨŋ kitɨhuta ambami, Narɨkru arɨkimbat nɨñɨndu ninɨŋ ndaya yambirɨm tɨhɨmitam vata pirɨkɨra, vami.Kamavahi krunavundi sɨhanaŋga ambamu, Barabas, vamu. 22Kamavahu Pailatnurɨŋ nɨmavamba kitɨhumi, Ara Jisas, Got krunavundiŋ aŋga mɨŋɨmandɨvata yɨhɨramami vamba ambandu nɨmaŋ yaŋɨrɨm pamatɨtɨrɨm pirɨkɨra,vami. Kamavahi sɨhanaŋga ambamu, Ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbu, vamu.23 Kamavahu Pailat nurɨŋ kitɨhumi, Mumɨrɨm, nu ñamba vana pamatavuandɨndi, vami. Hara krunavundi patɨvat pɨhuravɨmbɨhurav ambamu, Nuŋahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbu, vamu. 24 Kamatɨhu Pailat ŋgata, yandɨ kuyumaŋindarɨmandɨyu, naŋga saŋga aru yɨvurahɨmandɨ, vamba indarɨmi. Harɨmkuku nɨkɨrɨ mɨŋata krunavundindu tamɨŋgañɨ nuŋandɨ kuma ha ñɨmburɨmi.Kamata ambami, Kru nɨma kwɨmɨti ndahara yi pɨmɨ maŋgavɨrɨman.Kaŋandɨhin narɨŋandɨ vana, vami. 25 Kamavahi krunavundi sɨhanaŋgakɨmbɨ nɨmavamu, Pɨmɨ kandɨnɨ arɨŋ naŋga arɨŋandɨ ñɨŋisɨmɨŋɨra kɨyɨm,vamu. 26 Kamavahu Pailat Barabasɨŋ tɨhɨmitahi nurɨŋɨrɨm umi. Kamatasaŋganzara haŋɨnɨŋ ambahi Jisasɨŋ pɨŋgɨrawɨsɨmu. Kamata kɨta Jisasɨŋahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbɨmandɨyu vata, saŋganzarandu kumañɨ tamami.

Saŋganzara Jisasɨŋ ambasuvamu(Mak 15.16-20 naŋga, Jon 19.2-3)

27 Kamata gavamandu arumiku hama nuŋandɨ saŋganzara haŋɨnɨŋ ambahi,Jisasɨŋ tɨmbuta Rom gavamandu tavɨyɨ indɨhumu. Kamatɨhu saŋganzarasɨhanaŋga pata nuŋandɨ kɨpumɨkayɨ tɨhɨrumu. 28 Kamata nuŋandɨ mɨkwɨrɨ27:17 Jo 11.47-48 naŋga, 12.19 27:20 Sɨ 3.14 27:24 Lo 21.6-9 naŋga, Mt 27.4 27:25 Jos

2.19 naŋga, 2 Sml 1.16 naŋga, Mt 23.35 naŋga, Sɨ 5.28 27:28 Lu 23.11

Page 77: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 27:29 74 Matyu 27:44haŋandɨhin sɨharamu. Sɨharata nuŋ mɨkwɨrɨ ñaŋgwɨ aru miku ndu mañaŋandi tamaramamu. 29 Kamata siki punzɨmbunzɨ naŋga haŋandɨhin mɨŋata,arumiku ndumɨraŋgupihupimañamusamɨŋata nuŋandɨ miku hañɨ tamamu.Kamata nuŋandɨ kuma kandɨ samba hambu kuki tɨmɨ mumɨŋandɨhuramamu.Kamata nuŋɨrɨm tanda mɨkwɨmɨkwɨtɨndɨ nɨmavamba ambasuvamu, AviŋgɨvɨJuda hatindu aru miku, vamu.* 30 Kamatɨndɨ nuŋ sɨmɨruhavɨmu. Kamatakuki tɨmɨ mɨŋandɨhuramamu ha mɨŋata, nuŋandɨ miku hañɨ yɨvumu.31Nuŋ ambasuvasuva vana andɨta mɨtuta, mɨkwɨrɨ tamaramamu haŋandɨhinsɨharata nuŋandɨ mɨkwɨrɨ haŋandɨhin tamaramamu. Kamata nuŋ ahuandɨñɨyɨvuwɨrɨmbɨrɨm tɨmbuta umu.

Jisasɨŋ ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbumu(Mak 15.21-32 naŋga, Luk 23.26-43 naŋga, Jon 19.17-27)

32 Kamata uta, saŋganzara haŋɨnɨŋ pɨhu aru Sairinindu, kru Saimonɨŋŋgamu. Kamata andɨhu Jisasɨndu ahuandɨ ha kavumi. 33 Kamata uta upɨGolgota yɨvurahamu. Ñɨmbi Golgotandu kuyu sapa ha, miku muŋgɨyɨndupunzɨndu upɨ varasɨmu. 34 Kamata upɨ kandɨhañɨ, Jisasɨŋ kañɨndamɨŋguramam vata, wain kuku haŋandɨhin akɨŋgɨm naŋga tarayɨwaratakuvɨrɨmandɨ vata, ŋgumu. Kamatɨhu kuvɨrɨrɨmɨndɨhi akɨndɨhi maŋguvɨrami.35 Jisasɨŋ ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbuta mɨtuta, saŋganzara haŋɨnɨŋ nuŋandɨmɨkwɨrɨ haŋɨnɨŋ nurɨŋambi tamarahatamɨŋɨmɨŋɨndaŋ vata, atava imbɨramu.36Kamata kandɨ upɨ haŋu mɨnzɨta nuŋ karatamamu. 37Kamata ahu paraparasɨŋga kɨrɨvɨ ŋandi pɨtɨta, nuŋ kuyu ŋgatɨŋgɨrumu ha yɨhimbɨvɨrata nuŋandɨmiku tarayawɨ hambu tamamu. Nɨmata kuyu yɨhimbɨvɨramu. Kru nɨmaJisas, Juda hatindu aru miku. 38 Jisas kɨyɨmi tɨvɨ hañɨ, kru arɨkimbat saŋgakurɨhahurɨha naŋga kipa naŋga haŋɨnɨŋ ndahara ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbutatararamamu. Muhamaŋ, kandɨ sambavu tararamata, muhamaŋ kakayɨsambavu tararamamu. 39-40 Kamatɨhu, krunavundi uhuvañɨndɨndɨ amba-suvanzuva, miku tɨwahandɨwaha nɨmavamu. Na Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu tavɨhaŋandɨhin yɨvukuvɨmbɨrata, arɨkikwɨrɨ hɨvɨyɨ taya tararamarama mɨŋga.Harɨm nambi ŋgurama. Kandɨsɨkwɨsɨkwɨ na Gotɨndu Ñɨŋitiŋgata ahuandɨ hamitata mɨŋga, vamu. 41 Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋnaŋga tɨkatɨka kuyundu mirɨmba naŋga haŋɨnɨŋ naŋga Israel hatindu arumiku haŋɨnɨŋ ndahara sɨwɨmañanzihɨ andɨndɨ ambasuvamu. 42 Nɨmavambaambamu, Nu kru muŋɨnɨŋ ŋguramandi. Hara nuŋambi maŋgurami. Nu Israelhatindu aru miku. Harɨm ahuandɨ nɨ mitata mɨŋgɨti ŋgatanda nɨŋambirɨmindarɨmaŋgarɨmɨndaŋ. 43 Nu Gotɨrɨm indarɨmaŋgarata ambandi, Yi GotɨnduÑɨŋi, vamba ambandi. Harɨm Got nuŋɨrɨm mavɨndamata ŋgata, nuŋ tɨhuŋguramɨrɨmandɨ, vamu. 44 Kru arɨkimbat saŋga kurɨhahurɨha naŋga kipanaŋga haŋɨnɨŋ, Jisasɨndu tɨvɨ hañɨ ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbumu haŋɨnɨŋndahara, Jisasɨŋ ambasuvamu.

Jisas kɨmumi(Mak 15.33-41 naŋga, Luk 23.44-49 naŋga, Jon 19.28-30)

27:29 Sng 69.19 naŋga, Ais 53.3 * 27:29 Saŋganzara haŋɨnɨŋ Jisasɨŋ imbɨraramata arumiku hamaŋ kanzɨ mɨŋayahuramañandɨmu. Kandɨhamata hɨrɨvɨyɨ aru mikuhaŋɨnɨŋ mɨkwɨrɨ kandɨhamata haŋɨnɨŋ tamarasɨmu. Mɨkwɨrɨ ñaŋgwɨ naŋgamɨraŋgupihupi kandɨha aru miku ndu. Aru miku ndu mɨnzɨmɨnzɨmakayɨmɨnzɨta, kuki tɨmɨ mɨnzataya mɨŋahandarasɨmu. 27:30 Ais 50.6 naŋga, Mt 26.6727:31 Ais 53.7 27:34 Sng 69.21 naŋga,Mt 27.48 27:35 Sng 22.18 27:38 Ais 53.12 27:39-40

Sng 22.7 naŋga, 109.25 naŋga, Mt 26.61 naŋga, Jo 2.19 27:43 Sng 22.8

Page 78: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 27:45 75 Matyu 27:6445 Ina mɨrɨyɨ kɨyɨhi, pɨrɨvɨsa sɨhanaŋga kɨvɨmɨŋgwɨ tarɨŋgumi. Kamatɨhi

taya uta ina mɨŋguta saŋgindaŋgumi. 46 Kamata ina mɨŋguta saŋgindaŋgumihɨrɨvɨyɨ, Jisas patɨ avaŋgarata ambami, Eli Eli lema sabaktani, vami. Kandɨkuyu nɨñɨndu kuyu sapa ha nɨmata. Yandɨ Got, yandɨ Got, mumɨrɨm yaŋ mi-tana. 47Kamavahi krumuvɨra arɨñɨ taŋguramata kɨyɨmuhaŋɨnɨŋ indarɨta am-bamu. Kru nɨma Elaijaŋ urarami, vamu. 48Kamavahi sarɨwayɨŋandi nurɨŋandɨmuvatɨ hama tɨvɨta uta spans vɨsa mɨŋata wain kuku ahɨvɨ hañɨ tamami.Kamatɨhi wain yavurɨhi kuki tɨmɨ muyɨ sɨmahata, Jisasɨrɨm kuvɨrɨmandɨvata, ŋgumi. 49 Kamatɨhi muvɨra ambamu, Mitɨna ŋgɨmɨŋgusa. Elaija patanuŋ ŋguramɨrɨmandɨ vaha, vamu. 50 Kamata Jisas sɨhinda patɨ avaŋgaratakɨmumi. 51 Kamatɨhi kandɨhɨrɨvɨ hañɨndaya mɨkwɨrɨ aru, Gotɨŋ kɨrañɨŋguhutavɨyɨ inanandɨta kɨrasɨmi haŋandɨhin, kɨmba hambu kɨta sɨhɨrata mɨŋgutaaŋgamɨŋga hambu yɨvurahami. Kamata arɨkinzɨŋga yɨvurahami. Kamatɨhipɨrɨ nɨ namanama tɨhi, tɨmba aruru haŋɨnɨŋ pɨhumbɨramu. 52 Kamatɨhikrunzava haŋɨnɨŋ pirɨhumi. Kamatɨhi Gotɨndu krunavundi muvɨra kuhakɨmumuhaŋɨnɨŋ kandɨhandɨwɨmi yahamɨramu. 53Yahamɨrata kɨyɨhuhu, Jisasaŋga yahamɨrata mɨtuhi, Gotɨndu pɨhu aru Jerusalem indɨhumu. Kamatɨhukrunavundi sambɨ nurɨŋ ŋgamu. 54 Saŋganzarandu arumiku hama naŋga,saŋganzara Jisasɨŋ karatamata kɨyɨmu haŋɨnɨŋ, ŋgahu pɨrɨmama payɨhimuhɨmɨmuhɨm vana yɨvurahahi ŋgata pɨŋisaŋarandumu. Kamata nɨmavamu,Kandɨsɨkwɨsɨkwɨ, kru nɨma Gotɨndu Ñɨŋi, vamu. 55 Navundi Galilindu sambɨJisas naŋga kɨndaŋgɨnda nuŋ ŋguramandu haŋɨnɨŋ ndahara kɨyɨmu. Navundikandɨhaŋɨnɨŋ kutañɨmarɨ taŋguramata tɨhɨraramamu. 56Navundi kandɨ ñiŋgihañɨndu muhambɨ, Maria pɨhu aru Makdalandu ŋambɨ. Muhaŋambɨ, MariaJems naŋga Josep nɨŋum. Ara muhaŋambɨ, Sebedindu ñɨŋi arɨkimbat nɨŋum.

Jisasɨndu patɨ ha tɨmba humbañɨ tamamu(Mak 15.42-47 naŋga, Luk 23.50-55 naŋga, Jon 19.38-42)

57 Kamata kɨvɨtiti kɨvɨtɨrɨm andɨhitɨhi, kru tɨmbahɨrɨsɨndu arɨku mɨŋgapɨhu aru Arimateandu mɨŋga, nuŋandɨ ñɨmbi Josep, kandɨhama payɨmi.Josep kandɨhama ndahara Jisasɨndu sɨmbɨrasara muvatɨ mɨŋga. 58 NuPailat kɨyɨmiyɨ, kitɨwɨtɨn aria vɨtiŋgata Jisasɨndu patɨ ha mɨŋɨman vata,payɨmi. Kamatɨhi Pailat ambahi, saŋganzara haŋɨnɨŋ patɨ ha mɨŋata Josepɨŋŋgumu. 59 Kamatɨhu Josep mɨŋata patɨ ha mɨkwɨrɨ ñaŋɨra suñɨyɨ taparami.60-61 Kamata Josep, Jisasɨndu patɨ ha mɨŋata uta sava humba nuŋandɨ kɨhiyɨtamami. Sava humba kandɨha ambahi kru tɨmbayɨ kuhanda musa mɨŋahusaŋ kɨndi. Kamatɨhihi Maria pɨhu aru Makdalandu haŋambɨ naŋga, Mariamuhaŋambɨ ndahara arɨñɨ mɨnzɨta tɨhɨraramamu. Kamatɨhuhu Josep tɨmbamuŋgɨ aru muŋandi tɨhuyaparahi payɨhi, kumba mɨka ha yɨvuvihɨta umi.

Saŋganzara Jisasɨndu sava karatamamu62 Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨyɨrɨm muhɨmɨmuhɨm sɨwɨtamatama hɨvɨ ha

sɨrɨvami. Kamatɨhi amut Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨ hañɨ Gotɨŋ kɨrañɨŋguhuhaŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋ, naŋga Farisi haŋɨnɨŋ uta Pailatɨŋ ŋgamu.63 Kamata nuŋ ambamu, Aru mɨŋga, ara kru kuyusɨhɨrɨ naŋga hamakɨñɨŋgɨñɨ kuyu mu ambamirɨm indarɨmitarɨŋ. Ambami, Yi arɨkiŋgɨvɨkɨta, kwɨrɨ hañɨ aŋga yahamɨrɨman, vamba ambami. 64 Kamataharɨm27:46 Sng 22.1 naŋga, Hi 5.7 27:48 Sng 69.21 27:51 Kis 26.31-33 naŋga, 2 Sto 3.14 naŋga, Mk

15.38 naŋga, Lu 23.45 naŋga, Hi 6.19 naŋga, 10.19-20 27:55 Lu 8.2-3 27:56 Mt 20.20 27:58Lo 21.22-23 27:60-61 Ais 53.9 27:63 Mt 12.40 naŋga, 16.21 naŋga, 17.23 naŋga, 20.19 naŋga, Mk8.31 naŋga, 9.31 naŋga, 10.33-34 naŋga, Lu 9.22 naŋga, 18.31-33 naŋga, Jo 2.19-21

Page 79: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 27:65 76 Matyu 28:12-13ambɨna kumba mɨka haŋandɨhin yɨhɨñamaŋgarɨtu arɨkikwɨrɨ hɨvɨ kɨyɨm.Nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ pata nuŋandɨ patɨ haŋandɨhin kipa mɨŋatauta krunavundiŋ ambɨrɨmandɨyu. Sava humba ha mitata aŋga yahamɨrivamba ambɨrɨmandɨyu. Kamatu nurɨŋandɨ kuyusɨhɨrɨŋguyu kɨhi haŋandɨhin,nuŋandɨ kuyusɨhɨrɨŋguyu kuha ambami haŋandɨhin taratɨvɨrɨmandɨ, vamu.65Kamavahu Pailat nurɨŋ ambami, Saŋganzaraŋ tɨmbututa ambɨtɨra sava hañɨkaratamata kɨyɨmu. Narɨ uta narɨŋandɨ indarɨmitɨyɨ muhɨmɨmuhɨm vanaandɨta sava hañɨndu kumbamɨka ha yɨhɨvihɨmaŋgaramara, vami. 66Kamavahiuta sava hañɨndu kumba mɨka ha yɨhɨvihɨmaŋgaramu. Kamata tɨmba hɨmbahañɨ kuŋgɨ yɨvuta tamata, saŋganzaraŋ tamahu sava ha karatamamu.

28Jisas aŋga yahamɨrami(Mak 16.1-10 naŋga, Luk 24.1-10 naŋga, Jon 20.1-18)

1 Avɨrɨkɨmuhɨmu Hɨvɨ ha umi. Kamatɨhi kimaŋgima hɨvɨ hañɨ pakapɨhɨrɨhihi, Maria pɨhu aru Makdalandu haŋambɨ naŋga Maria muhaŋambɨ,Jisasɨndu sava ha ŋgɨmɨndaŋ vata, payɨmu.* 2 Kamatɨhuhu Aru nɨmandukutɨkara Gotɨndu pɨhuyɨ kɨta mɨŋgami. Kamatɨhi pɨrɨmama aru sɨkwɨpayɨmi. Kamata kutɨkara hama tɨmba muŋgɨ kumba mɨka yɨvuvihɨmihaŋandɨhin tɨhuyaparahi tɨvɨmbu umi. Kamata kandɨ hɨmba hañɨ mɨnzɨtakɨyɨmi. 3 Kutɨkara hamandu kɨpumɨka ha ñɨma mɨŋaparahi sɨñandɨ mañasɨñandɨmañandɨmi. Kamatɨhi nuŋandɨ mɨkwɨrɨ haŋandɨhin ndahara ihu-mukɨrɨ maña kɨyɨmi. 4 Kamatɨhi saŋganzara haŋɨnɨŋ nɨŋambirɨm pɨŋitɨhi,nanaŋgarata, kɨmuhɨmu ŋɨnɨŋ maña yɨvurahamu. 5 Kamatɨhu Aru nɨmandukutɨkara hama yahata navundi arɨkimbatɨrɨm nɨmavami, Pɨŋimandumara.Yi narɨŋ ŋgin, narɨ Jisas kru ahuandɨñɨ yɨvuwɨrɨmbusɨmu hamaŋ ŋgɨrɨmpara. 6 Nu nɨñɨ maŋgɨyɨ. Nuŋambi kuha ambami maña yahamɨri. Narɨarɨkimbat pata upɨ karɨhasɨmi nɨŋandɨhin ŋgamara. 7 Kamataharɨm narɨarɨkimbat aŋga uhavuta nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ nɨmavamba amba-mara, Nu sava humba ha mitata aŋga yahamɨri. Indarɨmara, nuwɨsa kasir-amata Galilivu uyɨ, harɨm nuŋ kandɨhambu ŋgɨmandɨra, vamba ambamara.Yi kuyu kandɨnɨ narɨŋ ambavarɨrɨm pan, vami. 8 Navundi arɨkimbatpɨŋisaŋarandɨmu, hara kɨnzɨhɨnzɨtɨmaŋgaramu. Kamata sarɨwayɨŋandi savaha mitata tɨvaramata Jisasɨndu sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ ambavarɨrɨm umu.9 Kamatɨhu Jisas arɨkimbatɨŋ kɨndɨñɨ ŋgata nɨmavami, Kɨvɨsɨhu vami. Ka-matɨhi arɨkimbat nu kɨyɨmi arɨhañɨ uta, nuŋandɨ tandanzambɨrɨ hañɨmɨŋahandata nuŋandɨ ñɨmbi tɨhuyahamu. 10 Kamatɨhu Jisas arɨkimbatɨŋnɨmavami, Pɨŋimandumara. Narɨ arɨkimbat uta ambɨtɨra yaranava Galilivuraumu. Yaŋ kandambu ŋgɨmandɨyu, vami.

Saŋganzarandu kuyu11 Navundi arɨkimbat uhuhu, saŋganzara Jisasɨndu sava karatamata kɨyɨmu

hañɨndu muvɨra pɨhu aru hañɨ indɨhumu. Kamata Gotɨŋ kɨrañɨŋguhuhaŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋ muhɨmɨmuhɨm vana yɨvurahamirɨm am-bavaramu. 12-13 Kamatɨhu Gotɨŋ kɨrañɨŋguhu haŋɨnɨŋɨndu aru miku haŋɨnɨŋnaŋga Israel hatindu aru miku haŋɨnɨŋ tɨhɨruta, kuyu mu sɨmahamu. Ka-mata saŋganzara haŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨs sambɨ ŋguta, ambamu, Uta nɨmavamba

27:65 Dan 6.17 27:66 Dan 6.17 * 28:1 Kimaŋgima hɨvɨ ha Sande taya. 28:3 Dan10.6 naŋga, Mt 17.2 naŋga, Sɨ 1.10 28:6 Mt 12.40 naŋga, 16.21 28:7 Mt 26.32 28:10 Hi2.11 28:12-13 Mt 27.64

Page 80: MumLanguageNTPortions · 2020. 12. 5. · Matyu1:1 1 Matyu1:3 KuyuAviMatyuYɨhimbɨvɨrami Kuyukasiram Kuyu avi Matyu yɨhimbɨvɨrami nɨŋandɨhin, aŋgwɨmɨkɨ arɨkita arɨkita

Matyu 28:14 77 Matyu 28:20ambamara, Kɨvɨyɨ karɨhaharɨŋgarɨŋ, nuŋandɨ sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ patanuŋandɨ patɨ ha kipa mɨŋayu, vamba ambamara. 14 Kamatɨra gavamanduaru hama kuyu kanɨŋandɨhin indarɨta narɨŋ yɨvutatamɨrɨmɨtiŋgata, arara nunaŋga kuyu mɨŋasɨrɨvɨm. Kamatɨrɨŋ narɨ kuyu maŋgavɨrɨmandɨra, vamu.15 Kamavahu saŋganzara haŋɨnɨŋ tɨmbahɨrɨs haŋandɨhin mɨŋata, aru mikuhaŋɨnɨŋ ambaramamumañamaña andɨmu. Kamatɨhukuyu kanɨŋandɨhin Judahati indarɨta mɨtumu. Juda hati kuyu kanɨŋandɨhinɨrɨm ambavararasɨmu.Patavata tɨhu ndahara kuyu sɨwɨmaña ndaya ambavarandu.

Jisas nuŋandɨ sɨmbɨrasaraŋ sɨmbɨra mɨŋɨmandɨyurɨm ambami(Mak 16.14-18 naŋga, Luk 24.36-49 naŋga, Jon 20.19-23)

16 Kamata 11 sɨmbɨrasara haŋɨnɨŋ Galilirɨm umu. Uta Jisas apuambami hañɨ yɨvurahamu. 17 Kamata Jisasɨŋ ŋgata, nuŋandɨ ñɨmbitɨhuyahamu. Hara sɨmbɨrasara muvɨrandu indarɨmit arɨkita kɨyɨmi.18 Kamatɨhu Jisas arɨhañɨ pata nurɨŋ nɨmavami, Got nuŋandɨ pɨhuyɨndunaŋga pɨrɨ nɨñɨndu muhɨmɨmuhɨm karatamatarɨm yaŋ ñɨmbi ŋgumi.19 Kamataharɨm uta krunavundi sɨhanaŋga pɨrɨvɨsa muvundumuvunduandɨtɨra yandɨ sɨmbɨrasara yɨvurahamu. Kamatɨndɨ, Yavandu ñɨmbiyɨ,naŋga nuŋandɨ Ñɨŋindu ñɨmbiyɨ, naŋga nuŋandɨ Mavɨñɨŋindu ñɨmbiyɨkukuyɨ mɨŋaŋgɨrumara. 20 Kamata yi narɨŋ kuyu ŋgumin haŋɨnɨŋ sɨhanaŋganurɨŋ ambaramamara. Kamatɨra kuyu kandɨhaŋɨnɨŋɨndaya mɨŋahandamu.Indarɨmara. Yi imutamut narɨ naŋga kɨndin. Ututa pɨrɨ nɨŋandɨhin naŋgamuhɨmɨmuhɨm siŋgundɨrɨmandɨ.

28:16 Mt 26.32 naŋga, 28.7-10 naŋga, Mk 14.28 28:18 Dan 7.13-14 naŋga, Mt 11.27 naŋga, Jo 3.35naŋga, 13.3 naŋga, Sɨ 2.36 naŋga, 1 Ko 15.27 naŋga, Ef 1.20-22 naŋga, Hi 1.2 naŋga,Sk 17.14 28:19 Mk 16.15-16 naŋga, Sɨ 1.8 28:20 Mt 18.20 naŋga, Jo 14.23