MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318 UGC Approved … · MAH MUL/03051/2012 February ISSN: 2319 9318 2018 Vidywarta Special Issue UGC Approved Sr.No. 62759 ® 9 : Interdisciplinary

: Interdisciplinary Multilingual Refereed Journal[ dÚ m d mV m © Impact Factor 3.102 (IIJIF)Impact Factor 4.014 (IIJIF)

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318 01 Vidyawar ta®UGC Approved

Sr.No.62759February 2018Special Issue

MAH/MUL/ 03051/2012 ISSN :2319 9318

fo|kokrkZ ;k vkarjfo|k’kk[kh; cgwHkkf”kd =Sekfldkr O;Dr >kkysY;k erka’kh ekyd]izdk’kd] eqnzd] laiknd lger vlrhyp vls ukgh- U;k;{ks=%chM

“Printed by: Harshwardhan Publication Pvt.Ltd. Published by Ghodke ArchanaRajendra & Printed & published at Harshwardhan Publication Pvt.Ltd.,At.Post.Limbaganesh Dist,Beed -431122 (Maharashtra) and Editor Dr. Gholap Bapu Ganpat.

ch-lh-;q-Mh- lkfo=hckbZ Qqys iq.ks fo|kihB iq.kso

j;r f’k{k. laLFksps

egkjktk ftokthjko f’kans egkfo|ky;Jhxksank] rk-Jhxksank ft-vgenuxj

;kaP;k la;qDr fo|ekusnksu fnolh; jkT;Lrkjh; ppkZl=

LFkkfud bfrgkl vkf.k R;kps egRp




Note : The Views expressed in the published articles,Research Papers etc. are theirwriters own. ‘Printing Area’ dose not take any libility regarding appoval/disapproval by anyuniversity, institute,academic body and others. The agreement of the Editor, Editorial Board orPublicaton is not necessary. Disputes, If any shall be decided by the court at Beed (Maharashtra,India)

http://www.printingarea.blogspot.com

Govt. of India,Trade Marks Registry

Regd. No. 2611690

UGC ApprovedJr.No.62759















: Interdisciplinary Multilingual Refereed Journal[dÚmdmVm© Impact Factor 3.102 (IIJIF)Impact Factor 4.014 (IIJIF)

ww

w.v

idya

war

ta.c

om/0

3 |

htt

p://

ww

w.p

rint

inga

rea.

blog

spot

.com

I n d e x........................................................................................................................................................................1) fganq-eqLYkhe ,sD;kps izfrd ‘ks[k egaenckckveksy jkolkgsc cqpqMs]ukansM || 09........................................................................................................................................................................2) ´Ö¬µÖµÖã�ÖßÖ ÁÖß�ÖÖë¤üÖ µÖê£Öß»Ö Ã£ÖÖ¯ÖŸµÖ�ú»ÖÖ : ‹�ú †³µÖÖÃÖ²ÖÖ¸üÖŸÖê ¸üÖ•Öê¿Ö ´Ö¬Öã�ú¸ü || 14........................................................................................................................................................................3) fdlu ohj ,d yksdlaxzgh usrRoÁk-lkoar t;iky paædkar] ft-lkrkjk || 18........................................................................................................................................................................4) lkaLdrhd leUo;kps dsanzLFkku e<hizk- dsjdG vtqZu ‘kadj]ft-vgenuxj || 22........................................................................................................................................................................5) +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÊVÉ±½þªÉÉiÉÒ±É º´ÉÉiÉÆjªÉ SÉ³ý´É³ýÒSÉÉ <ÊiÉ½þÉºÉizk- MkW- lqfuy f[kykjh] Jhjkeiwj || 25........................................................................................................................................................................6) bfrgkl ys[kukr ,sfrgkfld okLrw o fdYys ;kaps egRoegs’k olar dqyd.khZ] dksijxkao || 31........................................................................................................................................................................7) ’$bQ>U ehamVrb {ejUmMm Eo{Vhm{gH$ AmT>mdmàm.gaJa E‘.Ama., ’$bQ>U || 34........................................................................................................................................................................8) Folk deities of Bidar DistrictDr. Nalini Avinash Waghmare,Pune || 40........................................................................................................................................................................9) ÁÖß¸üÖ´Ö¯Öã ü ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖŸÖß»Ö ×²ÖÎ™üß¿Ö �úÖ»ÖßÖ •Ö»Ö¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖ ×¾ÖÂÖµÖ�ú ¥üÂ™üß�úÖêÖ : »ÖÖ�Ö ²ÖÓ¬ÖÖ•µÖÖ“ÖÖ †³µÖÖÃÖizk- lq/kkdj fuGs] rk- jkgrk || 46........................................................................................................................................................................10) †Ó•Ö®ÖÝÖÖ¾Ö ÃÖã•Öá ¯Ö×¸üÃÖ¸üÖ“Öê Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ »ÖœüµÖÖŸÖß»Ö µÖÖêÝÖ¤üÖ®Ö : ×¾Ö¿ÖêÂÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ¿ÖÓÛú¸ü üÖ¾Ö ³ÖµÖ®Öê ÝÖã¹ý•Öß›üÖò ×®ÖŸÖß®Ö ˆ»ÆüÖÃÖ¸üÖ¾Ö ÃÖ¸üÖ±ú, ×•Ö. †´Ö¸üÖ¾ÖŸÖß || 49........................................................................................................................................................................11) dksYgkj Hkxorh xko vkf.k xkokrhy /kkfeZd LFkGkaps voyksduizk- iaMqjs yfrdk fgjkyky- ft- vgenuxj || 52........................................................................................................................................................................



: Interdisciplinary Multilingual Refereed Journal[dÚmdmVm© Impact Factor 3.102 (IIJIF)Impact Factor 4.014 (IIJIF)

ww

w.v

idya

war

ta.c

om/0

3 |

htt

p://

ww

w.p

rint

inga

rea.

blog

spot

.com

12) LFkkfud bfrgklkps bfrgkl la”kks/kukrhy LFkku o egRoizk-jktHkkst lafni ckcklkgsc] izojkuxj || 57........................................................................................................................................................................13) ÁÖß�ÖÖëªÖ“Öê ÃÖÓŸÖ ¿Öê�Ö ´ÖÆü´ÖÓ¤ü ²ÖÖ²ÖÖ¯ÖÏÖ.›üÖò. ¸ü‘Öã üÖ•Ö ´Öã�Öã™ü¸üÖ¾Ö �ãú¹ý´Ö�ú¸ü, ×•Ö. †Æü´Ö¤üÖ�Ö¸ || 61........................................................................................................................................................................14) VÉèxÉ iÉk´ÉYÉÉxÉÉSÉÉ <ÊiÉ½þÉºÉ: BEò +¦ªÉÉºÉ |ÉÉ.b÷Éì.Eònù É ºÉÆiÉÉä¹É iÉÖEòÉ®úÉ¨Éö, EòÉä±½þÉ{ÉÚ®ú || 64........................................................................................................................................................................ 15) M‚- v#.k fVdsdj ;kaph LFkkfud bfrgkl ys[ku fo"k;d ladYiukJh- 'kjn lqdnso 'ksGds] ft-iq.ks || 68........................................................................................................................................................................16) ÖÖÖ¤êü¿Ö' ÖÖ´ÖÖêŸ¯Ö¢Öß ×¾ÖÂÖµÖß ´ÖŸÖ-´ÖŸÖÖÓŸÖ¸êü¯ÖÏÖ. ›üÖò. ×¿Ö¾ÖÖ•Öß ¾ÖÖ‘Ö´ÖÖê›êü, ×•Ö.ÃÖÖê»ÖÖ¯Öæ ü || 70........................................................................................................................................................................17) ^^dksijxkaokrhy is’kO;kaps okMs**izk->jsdj jes’k lksuw]] dksijxkao || 73........................................................................................................................................................................18) ‘hmS> gË¶mJ«hOJVmn ~m. { ., nwUo {dÚmnrR>, nwUo || 77........................................................................................................................................................................19) Lkkrkjk ftYákps Hkkjrh; y”djh Lksosrhy ;®xnkufdj.k x.kir dqaHkkj] d®Yºkiwj || 81........................................................................................................................................................................20) deZohj Hkkmjko ikVhykaps ‘kS{kf.kd dk;Zizk- MkW- ef.k”kk ekf.kdjko txnkGs || 87........................................................................................................................................................................21) LFkkfud bfrgkl ys[kukps egRRoizk- MkW- eksdkVs ukFkk jkeHkkm || 91........................................................................................................................................................................22) ekmWaVu eu jktkjke Hkkidj xq#thaps lkekftd ;ksxnkuizk- jes’k ujflax Fkksjkr || 97........................................................................................................................................................................

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318

February 2018 Special Issue V id y w a r t a

UGC Approved Sr.No. 62759

®

: Interdisciplinary Multilingual Refereed Journal Impact Factor 5.131 (IIJIF) 9

01 fganq-eqLYkhe ,sD;kps izfrd ‘ks[k egaenckck

veksy jkolkgsc cqpqMs

la’kks/kd fon;kfFkZ],l-vkj-Vh-,e-;q-]ukansM ======================================================== ßKkukpk ,dk]uke;kpk rqdk vkf.k dcjkpk ‘ksdkÞ;k okjdjh iaFkkrhy izpfyr vksohrhy lar Eg.kts ‘ks[k egaenckck gks;-lar iajiajsr vkf.k ejkBh lkfgR;kr ‘ks[k egaenkckcka ekukps LFkku vkgs-doh eksjksiarkuh ^lUef.kekyk*;k xzaFkkr ‘ks[k egaenkpk iqq<hy izek.ks mYys[k dsysyk vkgs- rkfjrh u dhrhZP;k]tks u yosA R;k eqlyekuok ukoj AA g“kZ ls[k egaen HkxoTtuA eqlyeku ekuok AA 80AA

‘ks[k egaenkckckaP;k pfj=koj vusd vH;kldkauh izdk’k Vkdysyk vlqu]LoRk%‘ks[k egaenkckckuh vkiY;k fy[kk.kkrqu R;koj izdk’k Vkdysyk vkgs-pdukek]fltjk tfn dkfnjh ;k ,sfrgkfld xzaFkkrqu fg ekfgrh feGrs-nkl x.kq egkjkatkuh ‘ks[k egaenkps pfj= fyfgysys vkgs-;kf’kok; Jh-ok-lh-csansz ;kauhgh R;kaps pfj=]?kjk.ks]oa’kiajijk o lkfgR; ;kaps foospu dsys vkgs- ‘ks[k egaenkckckpk thou ifjp; &

‘ks[k egaenckckpk tUe b-l-1548 P;k lqekjkl ejkBokM;krhy /kk:j ;k fBdk.kh >kyk-R;kaP;k oMhykps uko jkt egaen vkf.k vkbZps uko QqykbZ gks;-jkt egaen ;kaP;k ?kjk.;kps eqyk.kk gs fi<htkr dke R;kpk foijhr ifj.kke R;kaP;k eukoj >kyk-R;kauh vkiyk ikjaikfjd O;olk; dj.;kps ukdk:u lqyrkukP;k injh pkdjhl xsys-vYiko/khrp rs drZcxkjhus /kk:jP;k fdYY;kps gokynkj Eg.kqu dke d: ykxys-‘ks[k egaenkckckP;k tUekuarj rs /kk:j lksMqu nkSyrkcknyk jkg.;kl vkys-rsFks jkt egaen pkan cks/kys egkjktkaP;k lkfu/;kr vkY;kus yksd R;kauk jkts egaen Eg.kqu vksG[kq ykxys-Lor% ‘ks[k egaenckck gh jkt egaen ;kapk mYys[k ^;ksxlaxzke*;k xzaFkkr iq<hy izek.ks djrkr-

;fr xksjs jkt egaen firkA lxq.k ifrozrk QqykbZ ekrkAA ‘ks[k egaenckckaph xq:ijaijk &

‘ks[k egaenckckaoj lqQh laizn;krhy dknjh ijaijspk izHkko gksrk-fltjk&tfn& dkfnjh¼dkfnjhxq:ijaijk½ ;k xzaFkkr rlsp Jh-ok-lh-csanzs ;kaP;k Jhxksansdj dfork laxzg Hkkx nksu e/;sgh ‘ks[k egaenckckP;k xq:ijaijsfo“k;h ekfgrh fnyh vkgs-

vCnqy dknj ftykuh¼dknjh laiznk;kps laLFkkid½&l¸;n vCnqy jtkd rkftfnu dknjh&l¸;n egaen xkSl XokYgsjh dknjh&l¸;n jkts egaen

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


dknjh&l¸;n pknalkgsc dknjh&l¸;n egaenlkgsc dknjh¼’ks[k egaen½&l¸;n ykMthlkgsc dknjh¼nkoyth½& l¸;n gdhelkgsc dknjh&l¸;n ckyklkgsc dknjh v’kh lqQh laizn;krhy dknjh ijaijsph xq:ijaijk fnyh vkgs-

‘ks[k egaenckck vkiY;k xq:yk vterspk /kuh Eg.kts fln/khps Lokeh vls Eg.krkuk ;ksxlaxzke xzaFkkrhy ia/kjkO;k izlaxkr xq:fo“k;h mYys[k djrkuk Eg.krkr fd] Lkr pkan cks/kY;kps dqGh ‘ksdA Ekgaenkuh pfpayk foosdAA ‘ks[k egaen ckckaps dk;Z{ks= &

‘ks[k egaenckckaps tUe{ks= ejkBokM;krhy vlY;kus rsFkqup toG vlysY;k vgenuxj yk R;kauh vkiys dk;Z{ks= Eg.kqu fuoMys-pdukek xzaFkkuqlkj ekyksth jktkauh fgtjh lu 1005 Eg.kts b-l-vkWxLV 1596 rs b-l- tqu 1597 yk ‘ks[k egaenckckauk ekSts pkaHkjxksans ¼Jhxksank½ ;sFks tehu buke fnyk-;ko:u ‘ks[k egaen ckck b-l-1596P;klqekjkl Jhxksank ;aFks vkys vlkos-iq.ks fon;kfiBkr bfrgkl fo“k;kr psdksLYkksOgkfd;kpk fon;kfFkZ MkW-nq’kku ;kauh ‘ks[k egaenckck ;kaP;koj ih,p-Mh izca/k lknj dsyk-R;kRk R;kauh ‘ks[k egaenckck e/; izns’kkrhy banqj ;sFkqu Jhxksank ;sFks vkY;kpk mYys[k dsyk-ijarq R;kckcr Bksl ekfgrh miyC/k gksr ulY;kus ekfgrh pqfdph vlY;kps okVrs-

fltjk&tfn&dkfnjh ;k R;kaP;k xzaFkrhy jpuk 322 o 323 uqlkj R;kaps dk;Z{ks= egkjk“Vªkrhy vgenuxj]iq.ks]chM]vkSjaxkckn]vka/kz izns’kkrhy Hkkxkuxj¼gSnjkckn½]banqj¼futkekckn ftYg;krhy-banqjcks/ku½]dukZVdk]rsyax.kk ;k jkT;kr f’k“;oxZ iljysyk gksrk- ‘ks[k egaenckck vkf.k fofo/k /keZ laiznk; laca/k & ‘ks[k egaenckck lqQh laiznk;krys vlys rjh egkjk“Vªkrhy okjdjh iaFkk’kh fo’ks“k ,d:Ik >kys gksrs-/kkjdjh]lEkFkZ laiznk;]nRr laiznk;]ukFkiaFk laiznk;]foj’kSo iaFk vkf.k tSu /keZ ;kaP;k’kh lejlrk lk/kyh gksrh-KkunsokP;k KkusÜojhpk]ukFkiaFk laizn;krhy ;ksxfopkj o iaphdj.k]lEkFkZ laiznk; vkf.k nRr laiznk; ;kapk fo’ks“k izHkko R;kaP;koj gksrk-R;kaP;k fy[kk.kkr lqQhokn]v}Srerokn];ksxlk/kuk ;kapk laxe lk/kyk gksrk-R;krqu R;kauh lqQh o okjdjh laiznk;kP;k rRoKkukpk izlkj o izpkj dsyk- ‘ks[k egaenckck vkf.k ,dkRerkokn &

nf{k.ksr bLyke /kekZP;k vkxeukus Lo/keZ o laLdrhPks j{k.k vkf.k bLyke /keZ o R;kaP;ka vuq;;k’kh lkekoqu ?ks.ks vls nksu iz’u egkjk“Vªkrhy tursyk fuekZ.k ÷kkys-e/;;qxhu egkjk“Vªkpk lkaLdfrd bfrgkl la?k”kkZpk ulqu lkaetL;kpk vkgs-lqQh laiznk;krys vusd lar e/;;qxhu egkjk“Vªkr gksoqu xsys-lar ,dukFk egkjkt o ‘ks[k egaenckck gs egkjk“Vªkpk lkaLdfrd bfrgklkP;k lkaetL;kps

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


vkn’kZ mnkgj.k vkgs-nksUgh lar ledkyhu vlqu R;kaP;k lkfgR;krqu R;kaP;k fopkjlj.khe/khy lkE;LFkGs y{kkr ;srkr-;k larkizek.ksp brjgh fganq&eqLyhe larkuh lkaetL;kph Hkqfedk ?ksrY;kus ,dkRersP;k fopkjkyk xrh feGkyh-

fganq&eqLyhe gs nksUgh /keZ bZ’ojkps vfLrRo ekU; djrkr-gkp ;k nksUgh /kekZuk ,d= ;s.;kpk leku /kkxk gks;-bZ’oj eqyr%,d vlqu rks fuxqZ.k]fujkdkj vlY;kps Hkkjrh; n’kZukauh ekU; dsys-R;kpizek.ks bLyke /keZ gh rs ekU; djrks-fo’okrhy izk.khek=kps dY;k.k]mnkRr thoueqY; o ifo= vkpkj fopkjkP;k lgk¸;kus vykSfdd thou lk/kus ;k fopkjkckcr gh nksUgh /kfeZ;kau e/;s ,dokD;rk vkgs-nksUgh /kekZr brdh lekurk vlrkuk dkgh oSpkfjd erearkrjs nqj d:u ,d= xq.kkxksafonkus jkgq ‘kdrkr-gh ,dkRersph o lkaetL;kph Hkkouk larkuh yksdekulkr :toyh-

larukekoGh ;k 23 vksO;kP;k dkO;kph lqjokr]^t;s t;s vkjrh ihj iSxacjkA xkSls dqrqck oy;k :lh vB;klh lgL=sAA*v’kh djrkr-;kr okjdjh]ukFk]nRr]ohj’kSo]tSu vkf.k lqQh v’kk fofo/k /kekZrhy o laizn;krhy larkph ukos ns.;kr vkyh vkgs-;k dkO;ko:u R;kaP;k ,dkRersps rRo y{kkr ;srs-

bZ’ojkP;k fuxqZ.k]fujkdkj :ikeqGs R;kyk dks.kh vYyk]bZ’oj]jke]d”.k]foðYk]x.ks’k fnaxcj v’kk osxosxG;k :ikr ikgrkr-‘ks[k egaenckckauh ^;ksxlaxzke*;k xzaFkkr 1o 5 O;k izlaxkr x.ks’kkyk rj 3 Ú;k o 4 F;k izlaxkr fnaxcjkyk oanu djrkr-5 O;k izlaxkP;k izkjaHkh rs ^Jh x.ks’kk; ue%*Eg.krk Eg.krk ^fufoZdkjk; ue%*vlsgh lgt Eg.kqu tkrkr-;ko:u R;kaP;krhy fufoZdkjk; bZ’ojrRokph tk.kho gksrs-

bZ’oj ,dp vlqu osxosxG;k ukokus vksG[kyk tkrks];k lanHkkZr ‘ks[k egaenckck ^;ksxlaxzke*;k xzaFkkr Eg.krkr fd] ßvkrk ^vYyk*Eg.ks.kk oks rqEgh okpsA ^gfj*Eg.krka rqeps dk; oasps\ gfj]vYyk Eg.krhy rs dkpsA v?kksjh tk.kkos\AA ,sdk gfj]vYyk tj nksu vlrsA Rkjh rs HkkaMksHkkaMksp ejrsA oksG[kk dkgh Bko mjks u nsrhA ;s:u ;sjkpk iS-AAÞ

‘ks[k egaenckckauh vusd vHkax jpuk dsY;k R;krhy n[[kuh fganh Hkk”ksrhy ,dk dforsr Eg.krkr fd]

ßgekjh ftfdj iMs]rqEgkjh ftfdj ^dFkk*A nksUgks dk ekuk ,d ykykfg letsukA rqe tkos dklh]ge tkos eDdkA

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


f[kykQ ugh cSB]dqQqj dkgsds\ ge dgs vYyk*]rqe dgks ^nsok*A letsfcu ÷kqVk ijk;k nkokAA RkqEgs dgs ^jke*]ge dgs ^jfgeku*A nksUgks fopkjksa ,d [kqeukeAA ,d;h eulqa ,d letsukA ‘ks[k egaen dgs nkukfcukÞ lnxq: vkf.k ihj ,dp vlqu nks?kke/khy xq:Ro leku vkgs-nks?kgh

lektkyk lUekxZ vkf.k ijekFkkZpk ekxZ nk[kfor vlrkr-‘ks[k egaenckck ;ksxlaxzke xzaFkkr Eg.krkr fd]

^lPpk îhj*dgs eqlyekuA eÚgkBs Eg.kforh^lnxq:*iq.kZA nksUghr ukgh fHkUuRosi.kA vk[kks [kksy ns[k HkkbZAA*

‘ks[k egaenckckps lkfgR; & ‘ks[k egaenckckauh ejkBh]laLdr]vjch]QklhZ vkf.k nfD[k.kh ;k Hkk”ksr ikjaxr gksrs-R;keqGs R;kaP;k lkfgR;kr fofo/krk vkf.k foiqyrk fuekZ.k ÷kkyh gksrh-R;kauh ;ksxlaxzke]ioufot;]fu”dyad izcks/k ;k xzaFkkph jpuk dsyh-nqPks’ek gk ifjHkk”kkdks’k]HkfDrcks/k]vkpkjcks/k]Hkk:M vkf.k foiqy vaHkxjpuk];kf’kok; vkjR;k]xk;dk]enylk ;klkj[;k LQqV jpuk jpY;k-

;ksxlaxzke]ioufot;]fu”dyad izcks/k gs Hkkjrh; n’kZukoj vk/kfjr foospukRed xzaFk fyfgys vkgs-nqps’ek ;k ifjHkk”kk xzaFkkr Hkkjrh; n’kZu o bLykehd n’kZu ;kaP;krhy ifjHkkf”kd lkE; nk[kfoys vkgs- ‘ks[k egaenckckauh lkfgR;krqu loZ /kfeZ;kae/khy erHksn nqj d:u ,dkRerk lk/kqu ijLij lkaetL; fUkekZ.k dssys vkgs- Lkkjka’k & Lakrkuh ckjkO;k&rsjkO;k ’krdkiklqu /keZizcks/ku vkf.k lektizcks/ku ?kMoqu vk.kys-lektkrhy vfu”V :<h ijaijsoj izdk’k Vkdr lektkyk izdk’kkekxZ nk[kfo.;kps dke ;k lar ijaijsus dsys-;k dk;kZr ‘ks[k egaenckckgh viokn uOgrs-dchj dchj ok.khr lektkrhy vfu“V pkyhfjrhoj gYyk p<or gksrs-rlkp izR;; lar egaenckckP;k lkfgR;krqu gh ;srks- lar egaenckckauh /keZ fDy“V u gksrk vuql;kl lksik Ökkyk fd]yksd R;kdMs vkdf“kZr gksrkr-gs tk.kqu /keZ o lektkpk ckjdkbZus vH;kl dsyk-R;krqu lektkrhy vfu”V :<h ijaijk]pkyhfjrh]va/kJ/nk]ika[kM ;koj vk?kkr dsyk-tkrh&tkrhrhy]/kekZ&/kekZrhy erHksn nqj djr ekulkyk tksM.;kps dke dsys-R;kaP;k lekt o /keZizcks/ku dk;Z]lkfgR;keqGs egkjk“Vªkr fganw&eqLyhe ,sD;

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


izLFkkfir gks.;kl enr Ökkyh-R;kP;ka;k dk;kZeqGsp lar egaenckcka fganw&eqLyhe ,sD;kps izfrd ekuys tkrs-

lanHkZ xzaFk & 1-MkW-jk-fpa-<sjs],dkRersps f’kYidkj]eatqy izdk’ku]iq.ks]1984- 2-ok-lh-csanzs]‘ks[k egaenckck Jhxksansdj ;kapk dforklaxzg Hkkx-2]izdk’kd ih-

ih-,p-cqdLVkWy]eqacbZ]1961- 3-MkW-;w-e-iBk.k]eqlyeku¼lqqQh½larkps ejkBh lkfgR;]egkjk”Vª jkT; lkghR;

vkf.k laLdrh eaMG]EkqacbZ]2011- 4-MkW-Hkhek eksnGs]lardoh ‘ks[k egaen&,d fpfdRld vH;kl]vizdkf’kr

izaca/k iq.ks fon;kihB]1998-

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


02 ´Ö¬µÖµÖã�ÖßÖ ÁÖß�ÖÖë¤üÖ µÖê£Öß»Ö Ã£ÖÖ¯ÖŸµÖ�ú»ÖÖ : ‹�ú †³µÖÖÃÖ

²ÖÖ¸üÖŸÖê üÖ•Öê¿Ö ´Ö¬Öã�ú ü

´ÖÖê²ÖÖ‡Ô»Ö ÖÓ. 9422222765 email. [email protected]

------------------------------------------------------------------------------------------------- ¯ÖÏÃŸÖÖ¾ÖÖÖ - ÁÖß�ÖÖë¤üÖ Æêü ‹�ú ‹ê×ŸÖÆüÖ×ÃÖ�ú ¾Ö ¯ÖÖî üÖ×�Ö�ú ÃÖÓ Ö®Ö ¾ÖÖ¸üÃÖÖ †ÃÖ»Öê»Öê ´Ö¬µÖµÖã�ÖßÖ �úÖ»Ö�ÖÓ›üÖŸÖß»Ö ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“Öê ¿ÖÆü¸ü ÆüÖêŸÖê. ÃÖ¸üÃ¾ÖŸÖß Ö¤üß“µÖÖ ŸÖß üÖ¾Ö¸üŸÖß ¾ÖÃÖ»Öê»µÖÖ µÖÖ Ö�Ö üß»ÖÖ ÁÖß¯Öæ ü, “ÖÖ´³ÖÖ¸ü�ÖÖë¤êü ¾Ö ÁÖß�ÖÖë¤üÖ †ÃÖÖ ÖÖ´´ÖÖê»Öê�Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»ÖÖ †ÖÆêü. ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖß»Ö ³ÖŒŸÖß “Öôû¾Öôûß“ÖÖ ¯Ö×¸ü�ÖÖ´Ö Ã¾Ö¹ý¯Ö ÁÖß�ÖÖë¤üÖ Ö�Ö¸üßŸÖß»Ö †Öê�ú ÃÖÓŸÖÖÖß £ÖÖê ü †¬µÖÖŸ´Ö ¯Ö Óü Ö¸üÖ, •Ö¯Ö»Öß †ÖÆêü. •ÖÖŸÖß×¾Ö¸ü×ÆüŸÖ ÃÖÖ´ÖÖ×•Ö�ú ¯Ö Óü¯Ö¸üÖ, ¬ÖÖÙ´Ö�ú ÃÖ»ÖÖê�ÖÖ �úÖµÖ´Ö šêü¾ÖŸÖ ÃÖÓÃ�éúŸÖß“Öß •Ö¯Ö�Öæ�ú �êú»Öß †ÖÆêü, †¿Öß 108 ŸÖß£ÖÔÃ£Öôêû †Ö•ÖÆüß †¬µÖÖŸ´Ö ¯Ö Óü¯Ö êü“Öß ÃÖÖ�Ö ¤êüŸÖÖŸÖ. ”û¡Ö¯ÖŸÖß ×¿Ö¾ÖÖ•Öß ´ÖÆüÖ¸üÖ•Ö µÖÖÓ“Öê †Ö•ÖÖê²ÖÖ ´ÖÖ»ÖÖê•Öß¸üÖ•Öê µÖÖÓÖß ¿Öê�Ö ´ÖÆÓü´Ö¤ü ²ÖÖ²ÖÖÓÖÖ �Öã¹ý ´ÖÖÖæÖ ÁÖß�ÖÖë¤üÖ µÖê£Öê ´Ö�ú¸Óü¤¯Öã üÖü ¯Öêšü ¾ÖÃÖ¾ÖæÖ ŸÖê£Öê ´ÖÆüÖ¸üÖ•ÖÖÓÖÖ ´Öšü ²ÖÖÓ¬ÖæÖ ×¤ü»ÖÖ. ÁÖß�ÖÖë¤üÖ ¿ÖÆü¸üÖŸÖ ´ÖÖêšüËµÖÖ ÃÖ¸üÖ±úß ¾Ö ¾µÖÖ¯ÖÖ¸üß ¯ÖêšüÖ ÆüÖêŸµÖÖ. ¾Öê¹ýôû µÖê£Öß»Ö ‘ÖéÂ�ÖêÀ¾Ö¸ü“µÖÖ ²ÖÖÓ¬Ö�úÖ´ÖÖÃÖÖšüß µÖê£Öß»Ö ¿ÖêÂÖÖ¯¯ÖÖ ÖÖ‡Ô�ú ¯ÖãÓ›êü µÖÖÓ“µÖÖ ¯ÖêœüßŸÖæÖ ¸üŒ�ú´Ö ÖêŸÖ †ÃÖ»µÖÖ“Öß ÖÖë¤ü ÃÖÖ¯Ö›üŸÖê. ”û¡Ö¯ÖŸÖß ×¿Ö¾ÖÖ•Öß ´ÖÆüÖ¸üÖ•ÖÖÓ“Öê †Ö•ÖÖê²ÖÖ ´ÖÖ»ÖÖê•Öß¸üÖ•Öê ³ÖÖêÃÖ»Öê, ¿ÖÆüÖ•Öß¸üÖ•Öê ³ÖÖêÃÖ»Öê, £ÖÖê ü ´Ö¸üÖšüÖ ÃÖêÖÖÖß ´ÖÆüÖ¤ü•Öß Ø¿Ö¤êü, ¤ü¢ÖÖ•Öß Ø¿Ö¤êü, ¸üÖ�ÖÖê•Öß Ø¿Ö¤êü µÖÖÓ“Öê ¾ÖÖÃŸÖ¾µÖ ÁÖß�ÖÖëªÖŸÖ †ÃÖ»µÖÖ“Öê ¯Öã üÖ¾Öê ×´ÖôûŸÖÖŸÖ. Ø¿Ö¤êü�úÖ»ÖßÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖ“Öß ÃÖÖ�Ö ¤êü�ÖÖ·µÖÖ †Öê�ú ¾ÖÃŸÖæ †Ö•ÖÆüß ³Ö�ÖÖ¾ÖÃ£ÖêŸÖ �úÖ ÆüÖê‡ÔÖÖ ˆ³µÖÖ †ÖÆêüŸÖ. 1) ¾ÖÖ›ê Ã£ÖÖ¯ÖŸµÖ (Wada Architecture):

´ÖÆüÖ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖß»Ö ¾ÖÖ›êü ‹�ú †¯Öê×�ÖŸÖ ¾ÖÖ¸üÃÖÖ †ÃÖ»µÖÖ´Öãôêû µÖÖ ¾ÖÖ›ü¶Ö“Öß †Öêôû�Ö �ú¹ýÖ ‘Öê�Öê ÆüÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ •ÖÖ�ÖæÖ ‘Öê�µÖÖ“ÖÖ ‹�ú ´ÖÖ�ÖÔ ÆüÖê‰ú ¿Ö�úŸÖÖê. ´Ö¬µÖµÖã�ÖßÖ �úÖ»Ö�ÖÓ›üÖ´Ö¬µÖê ÁÖß�ÖÖë¤üÖÖ�Ö¸üß Æêü ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“Öê ×šü�úÖ�Ö ÆüÖêŸÖê. µÖ ê£Öß»Ö Ã£ÖÖ¯ÖŸµÖ�ú»Öê“ÖÖ ×¾Ö�úÖÃÖ ÆüÖ ¾ÖÖ›êü ÃÖÓÃ�éúŸÖßŸÖæÖ ¯ÖÏ×ŸÖØ²Ö×²ÖŸÖ ÆüÖêŸÖ †ÖÆêü. †ŸµÖÓŸÖ ³Ö¾µÖ×¤ü¾µÖ ¾ÖÖ›êü Æêü ÁÖß�ÖÖëªÖ“Öê ¾Öî×¿Ö™ü¶ê †ÖÆêü. ¾ÖÖ›ü¶Ö“Öß ³Ö¾µÖ ü“ÖÖÖ, �ú»ÖÖŸ´Ö�úŸÖÖ, ´Ö•Ö²ÖæÖ ¤ü�Ö›üß ÃÖÓ ü�Ö�ú Ø³ÖŸÖ, †ÓŸÖ�ÖÔŸÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ, ¯ÖÖ�µÖÖ“Öß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ, ³Ö¾µÖ �ú¾ÖÖ›êü, �úÖê üß¾Ö �ÖÖÓ²Ö ¾Ö ¾ÖÖ›ü¶ÖŸÖß»Ö �úÖÂšü×¿Ö»¯Ö Æêü µÖê£Öß»Ö ¾ÖÖ›üÖÃ£ÖÖ¯ÖŸµÖÖ“Öß ¾Öî×¿ÖÂ™üµÖ ê ÆüÖêµÖ. Æêü ˆ¬¾ÖÃŸÖ ¾ÖÖ›êü ¾Öî³Ö¾Ö¿ÖÖ»Öß ³Ö¸ü³Ö¸üÖ™üß“Öß ¾Ö ÃÖã¾Ö�ÖÔ µÖã�ÖÖ“Öß †Öšü¾Ö�Ö �ú¹ýÖ ¤êüŸÖÖŸÖ.

1.1.Ø¿Ö¤êü ÃÖ ü�úÖ¸ü ¾ÖÖ›üÖ : ´Ö¸üÖšüÖ ÃÖ ü¤üÖ¸ü ¸üÖ�ÖÖê•Öß Ø¿Ö¤êü µÖÖÓÖß ÁÖß�ÖÖë¤üÖ µÖê£Öê ÆüÖ ¾ÖÖ›üÖ ²ÖÖÓ¬Ö»ÖÖ. µÖÖ Ø¿Ö¤êü ¾ÖÖ›ü¶Ö»ÖÖ“Ö ÃÖ¸ü�úÖ¸ü ¾ÖÖ› üÖ †ÃÖêÆüß ´Æü™ü»Öê

•ÖÖŸÖê. ÆüÖ ¾ÖÖ›üÖ 335x123 µÖÖ †Ö�úÖ¸üÖ“ÖÖ †ÃÖæÖ ¾ÖÖ›ü¶Ö“Öê �Öê¡Ö±úôû 41205 “ÖÖî. ±ãú™ü †ÖÆêü. ¾ÖÖ›ü¶Ö“Öê ´ÖÆüÖ«üÖ¸ü ¯Öæ¾Ö ìÃÖ †ÃÖæÖ ÆüÖ ¾ÖÖ›üÖ ´Öã�µÖ ŸÖßÖ ³ÖÖ�ÖÖŸÖ ×¾Ö³ÖÖ�Ö»ÖÖ †ÖÆêü. ¯Ö×Æü»ÖÖ ³ÖÖ�Ö ÆüÖ ÃÖ¸ü�úÖ¸ü ¾Ö �úÖµÖÔ�Îú´ÖÖÃÖÖšüß ÆüÖêŸÖÖ. ¤ãüÃÖ·µÖÖ ³ÖÖ�ÖÖŸÖ ÃÖ¸ü�úÖ¸üß �ú“Öê üß“Öê �úÖ´Ö “ÖÖ»Öê. ×ŸÖÃÖ¸üÖ ³ÖÖ�Ö ÆüÖ �ÖÖ•Ö�Öß ²ÖÖ²ÖßÃÖÖšüß ÆüÖêŸÖÖ. ŸÖÃÖê“Ö ÖîŠúŸµÖ ×¤ü¿ÖêÃÖ Ã¾ÖµÖÓ ÖÖ�ú‘Ö¸ü †ÖÆêü. “ÖÖî�úÖÓ“µÖÖ ²ÖÖ•Öæ“µÖÖ Ø³ÖŸÖßÖÖ »ÖÆüÖÖ-»ÖÆüÖÖÃÖ ×�Ö›üŒµÖÖ †ÃÖæÖ ˆ¢Ö¸êü�ú›êü ¯ÖÖ�µÖÖ“µÖÖ ¾µÖ¾ÖÃ£ÖêÃÖÖšüß †Ö›ü †ÖÆêü. ¯ÖÖ�µÖÖ“Öß ÃÖÖšü¾Ö�Öæ�ú �ú¸ü�µÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÛ¿“Ö´Öê»ÖÖ Ø³ÖŸÖß´Ö¬µÖê ÃÖÖŸÖ ¸üÖÓ•Ö�Ö †ÖÆêüŸÖ. ÆüÖ ¾ÖÖ›üÖ ÃÖÖŸÖ ´Ö•Ö»Öß ÆüÖêŸÖÖ †ÃÖê ÃÖ´Ö•ÖŸÖê, ¯Ö ÓüŸÖã ÃÖ¬µÖÖ ŸÖßÖ ´Ö•Ö»Öê †ÛÃŸÖŸ¾ÖÖŸÖ †ÖÆêüŸÖ. ¾Ö¸ü“µÖÖ ´Ö•Ö»µÖÖ¾Ö¸ü •ÖÖ�µÖÖÃÖÖšüß Ø³ÖŸÖßŸÖæÖ •ÖßÖÖ †ÖÆêü. †�Ö¤üß ‹�ú ¾µÖŒŸÖß •ÖÖ‡Ô»Ö †ÃÖß ÃÖÓ ü�Ö�Ö ¸ü“ÖÖÖ µÖÖŸÖ †ÖÆêü. ¤ãüÃÖ·µÖÖ ´Ö•Ö»µÖÖ¾Ö¸üŸÖß ´ÖÃÖã ü¿ÖÖÆü †»Öß µÖÖÓ“Öß ¯ÖÏŸÖß�úÖŸ´Ö�ú ÃÖ´ÖÖ¬Öß ¯Öß¸ü“µÖÖ Ã¾Ö¹ý¯ÖÖŸÖ †ÖÆêü.

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


Ø¿Ö¤êü ÃÖ¸ü�úÖ¸ü ¾ÖÖ›ü¶Ö¾µÖ×ŸÖ×¸üŒŸÖ ×“Ö“ÖÖê›ü�ú¸ü ¾ÖÖ›üÖ, ¯ÖÖšü�ú ¾ÖÖ›üÖ, ÖÖ�ÖÖŸÖÖ‡Ô“ÖÖ ¾ÖÖ›üÖ, ±ú›ü�Ö¾ÖßÃÖ ¾ÖÖ›üÖ, êü�Öê¾ÖÖ›üÖ, ›üÖØôû²Ö�ú¸ü ¾ÖÖ›üÖ †ÃÖê †Öê�ú ¾ÖÖ›êü ÁÖß�ÖÖëªÖŸÖ †ÖÆêüŸÖ. ¯ÖÏŸµÖê�ú ¾ÖÖ› üµÖÖŸÖ ²Öôû¤êü ¾Ö †Ö›ü †ÖÆêüŸÖ, ²Öôû¤üÖŸÖÆüß Ã¾ÖŸÖÓ¡Ö †Ö›ü †ÖÆêüŸÖ. µÖÖ ¾ÖÖ›ü¶ÖÓ“Öß ¾Öî×¿ÖÂ™ü¯Öæ�ÖÔ ³Ö¾µÖ ¸ü“ÖÖÖ, ÃÖæµÖÔ ÖÏ�úÖ¿ÖÖÃÖÖšüß —Ö¸üÖêŒµÖÖ“Öß ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ, ³Ö¾µÖ ÃÖÓ ü�Ö�ú Ø³ÖŸÖß, ³Ö¾µÖ ¾Ö ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ¯ÖÏ¾Öê¿Ö«üÖ¸ü, ‘Ö›üß¾Ö ŸÖÖê›üß, “Ö¯Ö™ü¶Ö ×¾Ö™üÖÓ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö ü, ×¾Ö™üÖÓ¾Ö¸üß»Ö Ö�Öß�úÖ´Ö, ¯ÖÖÓœü¸üß´ÖÖŸÖß-³Öë›üÖ µÖÖÓ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü, †ÓŸÖ�ÖÔŸÖ •Ö»Ö¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ(†Ö›ü), †ÓŸÖ�ÖÔŸÖ ¯Öê¾Ö(¬ÖÖµÖ ÃÖÖšü¾Ö�µÖÖ“Öß •ÖÖ�ÖÖ), ÃÖÖ�Ö¾ÖÖÖ »ÖÖ�ú›üÖ¾Ö¸üß»Ö �úÖÂ™ü×¿Ö»¯Ö, �Öã™üµÖÖ, �úÖêÖÖ›êü ŸÖÃÖê“Ö •ÖÖÃŸÖßŸÖ •ÖÖÃŸÖ ÃÖÖ�Ö¾ÖÖÖ »ÖÖ�ú›üÖ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü Æêü µÖê£Öß»Ö ¾ÖÖ›ü¶Ö“Öê ¾Öî×¿Ö™ü¶ ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê. ´Ö¬µÖµÖã�ÖßÖ �úÖ»Ö�ÖÓ›üÖ´Ö¬µÖê ÁÖß�ÖÖëªÖŸÖß»Ö �úÖ¸üÖ×�Ö¸üÖÓÖß »ÖÖ�ú›üÖ¾Ö¸üß»Ö �ú»ÖÖ�ãúÃÖ üßÃÖÖšüß ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖ ÖÖ¾Ö»ÖÖê×�ú�ú ×´Öôû¾Ö»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. 1.2 ¾ÖÖ›ü¶ÖŸÖß»Ö �úÖÂ™ü×¿Ö»¯Ö(Sculpting on Wood) :

³Ö¾µÖ ¾ÖÖ›ü¶ÖŸÖß»Ö �ú»ÖÖ�ãúÃÖ ü ¯ÖÖ×Æü»µÖÖÃÖ †Ö¯Ö»µÖÖ»ÖÖ ŸµÖÖ �úÖ»Ö�ÖÓ›üÖŸÖß»Ö �úÖÂ™ü×¿Ö»¯Ö ¯Ö¸ü´ÖÖê““Ö Ã£ÖÖÖß ÆüÖêŸÖê µÖÖ“ÖÖ †Ó¤üÖ•Ö µÖêŸÖÖê. ÃÖÖ�Ö¾ÖÖÖß »ÖÖ�ú›üÖ¾Ö¸üŸÖß �úÖ¸üÖ×�Ö¸üß �ú ü�ÖÖ êü Ö�Ö¸ü ´Æü�ÖæÖ ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖ ÁÖß�ÖÖë¤üÖ �µÖÖŸÖÖÖ´Ö ÆüÖêŸÖê. ¾ÖÖ›üµÖÖ“µÖÖ ¯Ö›ü¾Öß“µÖÖ ³ÖÖ�ÖÖ¾Ö¸ü, “ÖÖî�úÖŸÖß»Ö �ÖÖÓ²ÖÖ¾Ö¸ü †Ö×�Ö �úÖÆüß ×šü�úÖ�Öß �ÖÖÖ¾Ö ü †¿ÖÖ ×¿Ö»¯Ö�éúŸÖß †ÖœüôûŸÖÖŸÖ. µÖÖ ×¿Ö»¯Ö�éúŸÖß ¯ÖÏÖ´Öã�µÖÖÖê ¯ÖÖÖÖ-±ãú»ÖÖÓ“Öß ÃÖãÓ¤ü¸ü Ö�Öß, ³Öæ×´ÖŸÖß“µÖÖ †Ö�úÖ¸üÖ“Öß ¯ÖÏ ÖÖ�Ö²Ö¬¤ü Ö�Öß †Ö×�Ö �úÖÆüß ×šü�úÖ�Öß ¯ÖÖê Ö™ü ´ÖÖê ü ¾Ö�Öî êü ¯Ö�ÖÖÓ“Öß ÃÖÓã¤ü¸ü ×¿Ö»¯Öê, µÖÖ×¿Ö¾ÖÖµÖ ÃÖÖ�Öôûß“Öê Ö�Öß�úÖ´Ö, �Öã•Ö¸üÖŸÖß ¿Öî•Öß“Öê Ö�Öß�úÖ´Ö ‡ŸµÖÖ¤üß ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¯ÖÏ�úÖ¸ü“µÖÖ ×¿Ö»¯Ö�éúŸÖß †ÖœüôûŸÖÖŸÖ.

2. ´ÖÓ×¤ü¸üÃ£ÖÖ¯ÖŸµÖ (Temple Architecture) ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™Òü ÆüÖ ´ÖÓ×¤ü¸üÖÓ“ÖÖ ¯ÖÏ¤êü¿Ö ´Æü�ÖæÖ †Öêôû�Ö»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê ŸÖÖê �êú¾Öôû µÖÖ ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ †ÃÖ�ÖÖ·µÖÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¯ÖÏÖ“ÖßÖ

´ÖÓ×¤ü¸üÖ´Öãôêû“Ö. ÃÖ¾ÖÔÃÖÖ´ÖÖµÖ »ÖÖê�úÖÓ Ö¬µÖê †Öêôû�Ö»Öß •ÖÖ�ÖÖ¸üß Æêü´ÖÖ›ü ÖÓŸÖß ¿Öî»Öß´Ö¬Öß»Ö ´ÖÓ×¤ü êü †ÃÖÖêŸÖ Ø�ú¾ÖÖ ×¿Ö»ÖÖÆüÖ¸ü�úÖ»ÖßÖ, “ÖÖ»ÖãŒµÖ�úÖ»ÖßÖ ´ÖÓ×¤ü¸êü †ÃÖÖêŸÖ. Æüß ÃÖ¾ÖÔ ŸÖß£ÖÔÃ£ÖÖÖê ³ÖÛŒŸÖ¸üÃÖÖÃÖÖê²ÖŸÖ“Ö ×¿Ö»¯Ö�ú»Öê“ÖÖ †•ÖÖê›ü Ö´ÖãÖÖ ´Æü�ÖæÖ †Öêôû�Ö»Öß •ÖÖŸÖÖŸÖ. ÁÖß�ÖÖë¤üÖ ÖÖ�Ö¸üß ¤ü×�Ö�Öê“Öß �úÖ¿Öß ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖê ŸÖê µÖê£Öß»Ö †ÃÖ�ÖÖ·µÖÖ ¯ÖÏÖ“ÖßÖ 108 ´ÖÓ×¤ü¸üÖ´Öãôêû“Ö. ´ÖÓ×¤ü¸üÖÓ Ö¬µÖê »Ö�´Öß ´ÖÓ×¤ü ü, 12 ´ÖÆüÖ¤êü¾Ö (3 †µÖ), †Â™ü×¾ÖÖÖµÖ�ú, †Â™ü³Öî ü¾Ö, Ö¾Ö¤ãü�ÖÖÔ, 11 ´ÖÖ¹ýŸÖß, ¤ü¢Ö ´ÖÓ×¤ü¸ü, ×¾Ö÷ü»Ö ¹ýÛŒ´Ö�Öß, ¿ÖÖß ´ÖÆüÖ¸üÖ•Ö, ÁÖß ³Ö�Ö¾ÖÖÖ �úÖÙŸÖ�êúµÖ, �ÖÓ›üÖê²ÖÖ, ¾Ö ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖ £ÖÖê›üµÖÖ ×šü�úÖ�Öß †ÃÖ�ÖÖ¸êü ÃÖæµÖÔ ´ÖÓ×¤ü¸ü Æüß ÆüÖêŸÖê, ¯Ö�Ö †Ö•Ö ŸÖê †ÛÃŸÖŸ¾ÖÖŸÖ ÖÖÆüß. �ÖÏÖ´ÖÃÖÓÃ�éúŸÖß“Öß ¾Öî×¿ÖÂ™µÖê ¤ü¿ÖÔ×¾Ö�ÖÖ¸üß ¾ÖêŸÖÖôû, ´ÖÖÓ�ÖÖê²ÖÖ, ³Ö›Ëü�úÖÓê²ÖÖ, ›üÖÓ�ÖÖê²ÖÖ, ÃÖ™æü†Ö‡Ô µÖÖÓ“ÖßÆüß »ÖÆüÖÖ †Ö�úÖ¸üÖ“Öß šüÖ�Öß †ÖÆêüŸÖ. †Öê�ú ÃÖÓŸÖÖÓ“Öß ´ÖÓ×¤ü¸êüÆüß ¾ÖÖÃŸÖã�ú»Öê“Öß ¾Ö ÃÖÓŸÖ ¯Ö Óü¯Ö¸êü“Öß ÃÖÖ�Ö ¤êüŸÖÖŸÖ.

ÁÖß�ÖÖëªÖŸÖ ¯Öæ¾ÖÔ µÖÖ¤ü¾Ö�úÖ»ÖßÖ, µÖÖ¤ü¾Ö�úÖ»ÖßÖ(Æêü´ÖÖ›ü ÖÓŸÖß), ´Ö¸üÖšüÖ�úÖ»ÖßÖ ´ÖÓ×¤ü êü †ÖÆêüŸÖ. ¯Öæ¾ÖÔµÖÖ¤ü¾Ö�úÖ»ÖßÖ ´ÖÓ×¤ü¸üÖÓ“µÖÖ ÃÖ³ÖÖ´ÖÓ›ü¯ÖÖ¾Ö¸ü ¾Ö ”ûŸÖÖ¾Ö¸ü ÃÖÓã¤ü¸ü Ö�Öß�úÖ´Ö ¾Ö ×¿Ö»¯ÖÖ�éúŸÖß †ÖœüôûŸÖÖŸÖ. »Ö�´Öß-¯ÖÖÓ›ãü¸Óü�Ö •ÖÖê›ü ´ÖÓ×¤ü¸ü, ´ÖÆüÖ»Ö�´Öß ´ÖÓ×¤ü¸ü ¾Ö Æü™ü�êúÀ¾Ö¸ü ´ÖÓ×¤ü¸ü Æêü µÖÖ¤ü¾Ö�úÖ»ÖßÖ ´ÖÓ×¤ü¸êü †ÖÆêüŸÖ. ÃÖÖ¬Öê ”ûŸÖ ¾Ö ‹�úÖŸÖ‹�ú “ÖÖê�úÖêÖß ¤ü�Ö›ü ²ÖÃÖ¾Ö»Öê»Öê, ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ×“Ö êü²ÖÓ¤ü Ø³ÖŸÖß, Ø³ÖŸÖß¾Ö¸ü �úÖê üß¾Ö�úÖ´Ö ×Æü ¾Öî×¿ÖÂ™üµÖê ×¤üÃÖŸÖÖŸÖ. ¯Öæ¾ÖÔ ´Ö¸üÖšüÖ�úÖ»ÖßÖ(×Ö•ÖÖ´Ö�úÖ»ÖßÖ) ´ÖÓ×¤ü¸üÖ´Ö¬µÖê ÃÖÖê ÖêÀ¾Ö ü ´ÖÓ×¤ü¸ü, �úôû�úÖ‡Ô ¤êü¾Öß ´ÖÓ×¤ü¸ü ¾Ö ´ÖÛ»»Ö�úÖ•ÖãÔÖ ×¿Ö¾Ö ´ÖÓ×¤ü¸ü †ÖÆêüŸÖ, µÖÖ �úÖ»Ö�ÖÓ›üÖ´Ö¬µÖê ´ÖÖ¡Ö ”ûŸÖÖ“ÖÖ †Ö�úÖ¸ü †¬ÖÔ¾ÖŸÖãÔôûÖ�úÖ¸ü, “ÖÓ¦üÖ�éúŸÖß �ú´ÖÖÖß“ÖÖ †ÖœüôæûÖ µÖêŸÖÖê. �úôû�úÖ‡Ô¤êü¾Öß ´ÖÓ×¤ü¸ü Ã£ÖÖ¯ÖŸµÖ�ú»Öê“Öß ¾Öî×¿ÖÂ™üµÖê ´Æü�Ö•Öê ¯ÖÏ¾Öê¿Ö«üÖ¸üÖ¾Ö¸ü ¤ü�Ö›üß “ÖÖî�úÖêÖß �ú»ÖÖ�ãúÃÖ ü, ³Ö¾µÖ ÃÖ³ÖÖ´ÖÓ›ü Ö, ÃÖ³ÖÖ´ÖÓ›¯Öü ŸÖÖê»Ö�µÖÖÃÖÖšüß ³Ö¾µÖ “ÖÖî�úÖêÖß, ÂÖ™ü�úÖêÖß ¾Ö �ÖÖê»Ö †Ö¬ÖÖ¸ü¿Öß»ÖÖ ÆüÖêµÖ. µÖÖ ´ÖÓ×¤ü¸üÖ“ÖÖ Ó²Ö¸üšüµÖÖ¾Ö¸ü ‹�ú ×¿Ö»ÖÖ»Öê�Ö �úÖê ü»Öê»ÖÖ †ÖÆêü.

´Ö¸üÖšüÖ �úÖ»Ö�ÖÓ›üÖ´Ö¬µÖê ÁÖß�ÖÖë¤üÖ Ö�Ö¸üß´Ö¬µÖê ÃÖ¾ÖÖÔŸÖ •ÖÖÃŸÖ ´ÖÓ×¤ü êü ×Ö´ÖÖÔ�Ö �êú»Öß �Öê»Öß. »Ö�´Öß ÖÖ¸üÖ�Ö ´ÖÓ×¤ü¸ü, �ÖÓ›üÖê²ÖÖ ´ÖÓ×¤¸üü, ÃÖÖôû¾ÖÖ ¤êü¾Öß ´ÖÓ×¤ü¸ü, ‹�ú´Öã�Öß ¤ü¢Ö ´ÖÓ×¤ü ü, ²ÖÖ»ÖÖ•Öß ´ÖÓ×¤ü¸ü †Ö×¤ü ¯ÖÖÂÖÖ�Ö ´ÖÓ×¤ü¸êü ³Ö¾µÖ ×¤ü¾µÖ †ÃÖæÖ ŸµÖÖÓÖÖ ³ÖŒ�ú´Ö ŸÖ™ü²ÖÓ¤üß †ÖÆêü ŸÖÃÖê“Ö •Ö×´ÖÖß¯ÖÖÃÖæÖ ˆÓ“Ö¾Ö™üÖ ×Ö´ÖÖÔ�Ö �úê»Öê †ÖÆêü. ´ÖÓ×¤ü¸ü Æêü �úÖê üß¾Ö ¤ü�Ö›ü, “Ö¯Ö™ü¶Ö ³ÖÖ•Ö»Öê»µÖÖ ×¾Ö™üÖ, “ÖãÖÖ ¾Ö ¯ÖÖÓœü·µÖÖ´ÖÖŸÖß¯ÖÖÃÖæÖ ×Ö´ÖÖÔ�Ö �êú»Öê †ÖÆêüŸÖ. ÁÖß�ÖÖë¤üÖ ´ÖÓ×¤ü¸ü Ã£ÖÖ¯ÖŸµÖ�ú»Öê²Ö¸üÖê²Ö¸ü ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“Öê ¾Öî×¿ÖÂ™üµÖê ´Æü�Ö•Öê •Ö»ÖÃÖã×¾Ö¬ÖêÃÖÖšüß ×Ö´ÖÖÔ�Ö �êú»Öê»Öê †Ö›ü ¾Ö ²ÖÖ¸ü¾ÖÖ ÆüÖêµÖ.

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


3. ÃÖ´ÖÖ¬Öß Ã£Öôû : ü×ÃÖ¬¤êüÀ¾Ö¸ü ´ÖÓ×¤ü ü ¯Ö×¸üÃÖ¸ü, ´ÖîÖÖ²ÖÖ‡Ô“ÖÖ ´ÖÖôû ¯Ö×¸üÃÖ¸ü, �ÖÓ›üÖê²ÖÖ ´ÖÓ×¤ü¸ü ¯Ö×¸üÃÖ¸ü, �úÖ�êúÀ¾Ö¸ü ´ÖÓ×¤ü ü ¯Ö×¸üÃÖ ü ¾Ö

´ÖÆüÖ¤êü¾Ö ´ÖÓ×¤ü¸ü ¯Ö×¸üÃÖ¸üÖŸÖ ÃÖ¸üÃ¾ÖŸÖß Ö¤üß“µÖÖ ŸÖß üÖ¾Ö¸üŸÖß †Öê�ú ÃÖ´ÖÖ¬Öß Ã£Öôû †ÖÆêü. ÃÖ´ÖÖ¬Öß Ã£ÖôûÖ“Öê Ã£ÖÖ¯ÖŸµÖ Æêü �úÖê üß¾Ö ¤ü�Ö›üÖ´Ö¬µÖê ×Ö´ÖÖÔ�Ö �êú»Öê †ÖÆêü. •Ö×´ÖÖß¯ÖÖÃÖæÖ ˆÓ“Ö “ÖÖî£Ö¸üÖ ŸµÖÖ“µÖÖ¾Ö¸üŸÖß ¾ÖéÓ¤üÖ¾ÖÖ, ²ÖÓ×¤üÃŸÖ ¯Ö ÓüŸÖã ¤êü¾Ö›üß Ã¾Ö¹ý¯ÖÖŸÖ ”ûÖê™êüÃÖê †Ö�úÂÖÔ�ú ¯ÖÏ¾Öê¿Ö«üÖ¸ü, “ÖÖ üÆüß ³Öã•ÖÖ ¤ü�Ö›üÖ´Ö¬µÖê �úÖê ü»Öê»µÖÖ, †Ö�úÂÖÔ�ú “ÖÖî�úÖêÖß Ö�Öß�úÖ´Ö, ”ûŸÖÖ¾Ö¸üŸÖß �úÖê üß¾Ö ¤ü�Ö›üÖ“Öê ×“Ö êü²ÖÓ¤ü †“”ûÖ¤üÖ ¾Ö •ÖÖôûß¤üÖ¸ü ÖÖ•Öæ�ú ±ãú»ÖÖÓ“Öê ÃÖÖ�Öôûß �úÖê üß¾Ö �úÖ´Ö ´Ö¬µÖ³ÖÖ�Öß ÃÖ´ÖÖ¬Öß ¯ÖÖ¤ãü�úÖ Æêü µÖê£Öß»Ö Ã£ÖÖ¯ÖŸµÖ ¸ü“ÖÖê“Öß ¾Öî×¿ÖÂ™üµÖ †ÖÆêüŸÖ. 3.1. ¾Öß¸ü�Öôû(Hero Stone) : µÖã¬¤ü³Öæ Öß¾Ö¸ü †£Ö¾ÖÖ �úÖê�ÖŸµÖÖÆüß ÃÖÓ�ÖÏÖ´ÖÖŸÖ ‹�ÖÖ¤üµÖÖ ¿Öæ ü¾Öß¸üÖÃÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öß †ÃÖ»µÖÖÃÖ ŸµÖÖÓ“ÖÖ Ã´Ö¸ü�ÖÖ£ÖÔ ˆ³ÖÖ¸ü»Öê»Öß ¾Öî×¿ÖÂ™ü¯Öæ�ÖÔ ¿Öß»ÖÖ ´Æü�Ö•Öê ×¾Ö¸ü�Öôû ÆüÖêµÖ. ´Ö¬µÖµÖã�ÖßÖ �úÖ»Ö�ÖÓ›üÖ¯ÖÖÃÖæÖ ¾Öß¸üÖÓ“ÖÖ ¤ü�Ö›ü µÖÖ †£ÖÖÔÖê '¾Öß¸ü-�ú»Ö' µÖÖ �ú®Ö›ü ¿Ö²¤üÖ¾Ö¹ýÖ ×¾Ö ü�Öôû ÆüÖ ¿Ö²¤ü †Ö»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ÁÖß�ÖÖë¤üÖ Ö�Ö¸üß´Ö¬µÖê †ÃÖê †ÃÖÓ�µÖ ×¾Ö¸ü�Öôû †ÖÆêüŸÖ. ×ÃÖ¬¤êüÀ¾Ö¸ü ´ÖÓ×¤ü¸ü, �úôû�úÖ‡Ô ´ÖÓ×¤ü¸ü, ¿ÖÓ³Öæ ´ÖÆüÖ¤êü¾Ö ´ÖÓ×¤ü¸ü ¾Ö ‡ŸÖ¸ü¡Ö ×¾Ö¸ü�Öôû †ÖÆêüŸÖ. µÖÖ ×¾Ö¸ü�Öôû ¾Ö ŸµÖÖ¾Ö¸üß»Ö ¯ÖÏÃÖÓ�Ö ¯ÖÖÆüŸÖÖ µÖÖ ¿Öß»ÖÖ ¯Öã üÖŸÖÖ †ÃÖÖ¾µÖÖŸÖ. Ã´ÖÖ ü�ú¿Öß»ÖÖ 3/4 ³ÖÖ�ÖÖŸÖ �úÖê ü»ÖÖ †ÖÆêü. ÃÖ¾ÖÖÔŸÖ �ÖÖ»Öß»Ö ³ÖÖ�ÖÖŸÖ ¯ÖÏÃÖÓ�ÖÖ“Öê ×“Ö¡Ö, ¤üÖêÖ ÖÓ²Ö¸ü ³ÖÖ�ÖÖŸÖ †¯ÃÖ¸üÖ ¾Öß ü Öã¹ýÂÖÖ»ÖÖ Ã¾Ö�ÖÖÔŸÖ ‘Öê‰úÖ •ÖÖŸÖÖÖÖ ¯ÖÏÃÖÓ�Ö ¾Ö ¾Ö¸üß»Ö ³ÖÖ�ÖÖŸÖ ´ÖÆüÖ¤êü¾ÖÖ“Öß ¯Öæ•ÖÖ �ú¸üŸÖÖÖÖ ¾Öß ü ¾Ö Ã¾Ö�ÖÔ üÖêÆüÖ †ÃÖÖ ¯ÖÏÃÖÓ�Ö �úÖê ü»ÖÖ †ÖÆêü. 3.2 ŸÖßÖ ”û¡µÖÖ : ÁÖß�ÖÖë¤üÖÖ�Ö¸üß“µÖÖ ÖîŠúŸµÖ ×¤ü¿ÖêÃÖ ÃÖ¸üÃ¾ÖŸÖß Ö¤üß�úÖšüß ´ÖîÖÖ²ÖÖ‡Ô“ÖÖ ´ÖÖôû µÖÖ ×šü�úÖ�Öß Ø¿Ö¤êü ‘Ö¸üÖ�µÖÖ“Öß Ã´Ö¿ÖÖÖ³Öæ Öß ÆüÖêŸÖß. ¯ÖÖÓ›êü-¯Öê›ü�ÖÖ¾Ö ¸üÖê›ü ¾Ö �úÖÂ™üß ¸üÖê›ü µÖÖÓ“ÖÖ ¤ü¸ü´µÖÖÖ ÆüÖ ´ÖîÖÖ²ÖÖ‡Ô“ÖÖ ´ÖÖôû †ÖÆêü. Ø¿Ö¤êü ‘Ö¸üÖ�µÖÖŸÖß»Ö ´ÖîÖÖ²ÖÖ‡Ô, ³ÖÖ×�Ö¸ü£Öß²ÖÖ‡Ô ¾Ö ÃÖ�Öã�ÖÖ²ÖÖ‡Ô µÖÖÓ“µÖÖ ÃÖ´ÖÖ¬µÖÖ ¾Ö ”û¡µÖÖ †ÖÆêüŸÖ Ø¿Ö¤êü ‘Ö¸üÖ�µÖÖŸÖß»Ö ÃÖŸÖß �Öê»Öê»µÖÖ �úÖÆüß ÛÃ¡ÖµÖÖÓ“µÖÖ ”û¡µÖÖ ŸÖÃÖê“Ö ´ÖÆüÖ¤ü•Öß Ø¿Ö¤êü µÖÖÓ“µÖÖ ¯ÖÖ¤ãü�úÖÆüß µÖÖ ×šü�úÖ�Öß †ÖÆêüŸÖ. µÖÖ Ã£ÖÖ¯ÖŸµÖ ¸ü“ÖÖê¾Ö¸üŸÖß ´ÖãÃ»Öß´Ö ¾ÖÖÃŸÖã�ú»Öê“ÖÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö •ÖÖ�Ö¾ÖŸÖÖê. ÃÖ´ÖÖ¬Öß“Öê Ã£ÖÖ¯ÖŸµÖ •Ö×´ÖÖß¯ÖÖÃÖæÖ ´Ö•Ö²ÖæŸÖ ¾Ö †¯ÖÏ×ŸÖ´Ö ×¿Ö»¯ÖÖ�éúŸÖßŸÖ †ÖÆêü ŸÖÃÖê“Ö ¯ÖÏ¾Öê¿Ö«üÖ¸üÖ“µÖÖ ²ÖÖ•ÖæÃÖ †Ö�úÂÖÔ�ú �ú»ÖÖ�ãúÃÖ¸ü •ÖÖôûß¤üÖ¸ü ¾Ö †Ö�úÂÖÔ�ú ÖÖ•Öæ�ú ÃÖÖ�Öôûß �úÖê üß¾Ö�úÖ´Ö, ´ÖÖê üÖ“Öê ¾Ö �Ö�Ö¯ÖŸÖß“Öê ×¿Ö»¯Ö, �ú´ÖôûÖ“Öê ¾Ö ‡ŸÖ¸ü ±ãú»ÖÖÓ“Öê ×¿Ö»¯Ö, ÃÖ´ÖÖ¬Öß “ÖÖî£Ö¸üµÖÖ“µÖÖ �úÖê ÖµÖÖÔ¾Ö¸ü Ö�Öß�úÖ´Ö, �Ö³ÖÔ�ÖéÆüÖ´Ö¬µÖê �úÖê üß¾Ö �úÖ´Ö ¾Ö �úÖê Ö¸üµÖÖ“Öß ÃÖãÓ¤ü ü ¸ü“ÖÖÖ, �ÖÖê»ÖÖ�úÖ¸ü ”ûŸÖ ¾Ö ´Ö¬µÖ³ÖÖ�Öß ÃÖ´ÖÖ¬ÖßÃ£Öôû †ÃÖß ¸ü“ÖÖÖ †ÖÆêü. µÖÖ ”û¡µÖÖÓ“ÖÖ “Ö²ÖãŸÖ¸üÖ †¬ÖÔ¾ÖŸÖãÔôûÖ�úÖ¸ü †ÃÖæÖ †Ö�úÂÖÔ�ú Ö�Öß�úÖ´Ö �êú»Öê»Öê †ÖÆêü. µÖÖ ”û¡µÖÖÓ“ÖÖ †Ö�úÖ¸ü »ÖÆüÖÖ †ÃÖæÖ ŸµÖÖ“ÖÖ¾Ö¸üŸÖß ±ãú»ÖÖÓ“Öê, ÃÖê¾Ö�úÖÓ“Öê, Æü¢Öß“Öê ¾Ö �Ö�Ö¯ÖŸÖß“Öê ×¿Ö»¯Ö �úÖê ü»Öß †ÖÆêüŸÖ. Æêü Ã£ÖÖ¯ÖŸµÖ ÁÖß�ÖÖëªÖŸÖß»Ö ¾ÖÃŸÖã�ú»Öê“ÖÖ †¤Ëü³ÖãŸÖ ¾Ö †´Öã»µÖ šüê¾ÖÖ †ÖÆêü. 4.²ÖÖ¸ü¾Ö Ã£ÖÖ¯ÖŸµÖ: ²ÖÖ¸ü¾Ö ´Æü�Ö•Öê ×¾Ö×¿ÖÂ™ü ¯ÖÏ�úÖ êü ²ÖÖÓ¬Ö»Öê»Öß ¯ÖÖµÖ·µÖÖÓ“Öß ×¾ÖÆüß ü, ¯ÖÖ�µÖÖ¯ÖµÖÕŸÖ ¯ÖÖêÆüÖê“Ö�µÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÖµÖ·µÖÖÓ“Öß ³Ö¾µÖ ¸ü“ÖÖÖ, ²ÖÖ¸ü¾Öê“µÖÖ †ÓŸÖ³ÖÖÔ�ÖÖŸÖ �ú¼êü ¾Ö ”ûÖê™üß ‘Öã Ö™üÖ�úÖ¸ü ¤êü¾Ö›üßÃÖ¥ü¾µÖ ´ÖÓ×¤ü êü ÆüÖêŸÖ. ŸÖÃÖê“Ö ¤ü�Ö›üÖŸÖ �úÖê ü»Öê»Öß �ãÓú›êü †ÃÖŸÖÖŸÖ. †Ö•Ö ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖ ¯ÖÓ¬Ö¸üÖ Æü•ÖÖ¸ü“µÖÖ †ÖÃÖ¯ÖÖÃÖ ²ÖÖ¸ü¾ÖÖ †ÖÆêüŸÖ. ²ÖÖ¸ü¾ÖÖ ÆüÖ •Ö»Ö¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖÖ“ÖÖ ¾Ö Ã£ÖÖ¯ÖŸµÖ¿ÖÖÃ¡ÖÖ“ÖÖ †¤Ëü³ÖãŸÖ Ö´ÖãÖÖ †ÖÆêü. ´ÖÖêÆü•Ö¤üÖ¸üÖê-Æü›ü ¯ÖÖ µÖê£Öê ˆŸ�ÖÖÖÖŸÖ ÃÖÖ¯Ö›ü»Öê»ÖÖ ÃÖÖ›êü¯ÖÖ“Ö Æü•ÖÖ ü ¾ÖÂÖÖÔ Öæ¾Öá“ÖÖ ÃÖÖÓ�ÖéÆêüÆüß †Ö•Ö“Öß ²ÖÖ¸ü¾ÖÖÓ“Öß †Öª ¹ý¯Ö †ÖÆêüŸÖ. ¯Ö¸ü´ÖÖ ü ¸üÖ•ÖÖ ³ÖÖê•ÖÖê 'ÃÖ´Ö¸üÖÓ�Ö�Ö ÃÖæ¡Ö¬ÖÖ¸ü' µÖÖ ‡.ÃÖ. 1000 ´Ö¬Öß»Ö �ÖÏÓ£ÖÖŸÖ ²ÖÖ¸ü¾Ö ¸ü“ÖÖÖ Ã£ÖÖ¯ÖŸµÖ¿ÖÖÃ¡Ö ¾Ö ˆ¯ÖµÖãŒŸÖŸÖÖ µÖÖÓ“Öê ×ÖµÖ´Ö ÃÖÖÓ×�ÖŸÖ»Öê †ÖÆêüŸÖ. ¾Ö üÖÆü×´Ö×Æü¸ü“µÖÖ '²ÖéÆüŸÖÃÖ×ÆüŸÖêŸÖ' ²ÖÖ¸ü¾Ö ³Öæ•Ö»Ö Ã¡ÖÖêŸÖÖ“Öê ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÖ ¾Ö ¯ÖãÖ³ÖÔ ü�Ö µÖÖ ×¾ÖÂÖµÖß ×¾ÖÃŸÖéŸÖ ´ÖÖ×ÆüŸÖß †ÖÆêü. ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖ ÃÖÆüÖ¾µÖÖ ¿ÖŸÖ�úÖ¯ÖÖÃÖæÖ ²ÖÖ¸ü¾ÖÖÓ“Öß ×ÖÙ´ÖŸÖß �êú»Öß. µÖÖ¤ü¾Ö �úÖ»Ö�ÖÓ›üÖŸÖ †Öê�ú ²ÖÖ¸ü¾ÖÖ �ÖÖê¤ü»µÖÖ �Öê»µÖÖ †ÖÆêüŸÖ. ÁÖß�ÖÖë¤üÖ Æêü ¯ÖÏÖ“ÖßÖ ²ÖÖ¸ü¾ÖÖÓ“Öê ¿ÖÆü¸ü †ÖÆêü. †Ö•ÖÆüß †Öê�ú ²ÖÖ¸ü¾ÖÖ ´Ö¬µÖµÖã�ÖßÖ �úÖ»Ö�ÖÓ›üÖ“µÖÖ ÃÖã¾Ö�ÖÔµÖã�ÖÖ“Öß †Öšü¾Ö�Ö �ú¹ýÖ ¤êüŸÖÖŸÖ. ÃÖÖ¸ü¾Öê¿Öß ²ÖÖÆêü¸ü(�Ö�Öê¿Ö´ÖôûÖ) ‹�ú †×Æü»µÖÖ¤êü¾Öß ÆüÖêôû�ú¸ü µÖÖÓÖß �úÖ¿Öß ´ÖÖ�ÖÖÔ¾Ö¸üß»Ö ¯ÖÖÓ£ÖÃ£ÖÖÃÖÖšüß

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


µÖÖ ²ÖÖ¸ü¾Öê“Öß ×ÖÙ´ÖŸÖß �êú»Öß †ÃÖÖ šüôû�ú ˆ»»Öê�Ö †ÖÆêü. Æüß †ŸµÖÓŸÖ ÃÖÓãÓ¤ü¸ü ¾Ö ²ÖÖ¸ü´ÖÖÆüß ¯ÖÖ�Öß †ÃÖ�ÖÖ üß ²ÖÖ¸ü¾Ö †ÖÆêü. Æüß ²ÖÖ¸ü¾Ö 300 ¾ÖÂÖÔ ‹¾Öœüß •ÖãÖß †ÖÆêü. ¸üÖê�ú›üÖê²ÖÖ “ÖÖî�úÖŸÖß»Ö ²ÖÖ¸ü¾Ö ´ÖÆüÖ¤ü•Öß Ø¿Ö¤êü µÖÖÓÖß ²ÖÖÓ¬Ö»Öê»Öß †ÖÆêü. ´ÖÆÓü´Ö¤ü ²ÖÖ²ÖÖ“µÖÖ ¯ÖÏ¾Öê¿Ö«üÖ¸üÖ»Ö�ÖŸÖ †ÃÖ�ÖÖ üß ²ÖÖ¸ü¾Ö Æüß ¾ÖÃŸÖã¿ÖÖÃ¡ÖÖ“ÖÖ ˆ¤Ëü³ÖãŸÖ Ö´ÖãÖÖ †ÖÆêü. ¯ÖÖ�µÖÖ¯ÖµÖÕŸÖ ¯ÖÖêÆüÖê“Ö�µÖÖÃÖÖšüß ³Öæ´Öß†ÓŸÖ�ÖÔŸÖ ¯ÖÖµÖ·µÖÖÓ †ÖÆêüŸÖ ŸÖÃÖê“Ö ¤êü¾Öôûß“Öß ¸ü“ÖÖÖ ŸÖßÖ ´Ö•Ö»Öß ‡´ÖÖ¸üŸÖßÃÖÖ¸ü�Öß ‹�úÖ¾Ö¸ü ‹�ú †¿Öß †ÖÆêü. ÃÖÖôû¾ÖÖ¤êü¾Öß ²ÖÖ¸ü¾Ö ¾Ö µÖÖ ×šü�úÖ�Öß ‹�ú ×¿Ö»ÖÖ»Öê�Ö †ÖÆêü. ''ÁÖß¤êü¾Öß “Ö¸ü�Öß †¯ÖÔ�Ö †×Æü»µÖÖ'' †ÃÖÖ ˆ»»Öê�Ö †ÖÆêü, †×Æü»µÖÖ¤êü¾Öß µÖÖÓÖß µÖÖ ²ÖÖ¸ü¾Öê“Öß ×ÖÙ´ÖŸÖß �êú»Öß †ÖÆêü. ŸµÖÖ“Ö ²Ö üÖê²Ö¸ü “ÖÖê üÖ“Öß ¾ÖÖ›üß ²ÖÖ¸ü¾Ö, ²ÖÖ•ÖÖ üŸÖôû ²ÖÖ¸ü¾Ö, �úÖ�êúÀ¾Ö¸ü ´ÖÓ×¤ü¸ü ²ÖÖ¸ü¾Ö, ´ÖÆ üÖ¤êü¾Ö ´ÖÓ×¤ü üÖŸÖß»Ö ²ÖÖ¸ü¾Ö †¿ÖÖ †Öê�ú ²ÖÖ¸ü¾ÖÖ ÁÖß�ÖÖëªÖŸÖß»Ö Ã¾ÖµÖÓ Öæ�ÖÔ •Ö»Ö¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖÖ“Öß ÃÖÖ�Ö ¤êüŸÖÖŸÖ. 5. ¾ÖêÃÖ ¾Ö ŸÖ™ü²ÖÓ¤üß : ¯ÖÏÖ“ÖßÖ ÁÖß�ÖÖë¤üÖ Ö�Ö¸üß»ÖÖ “ÖÖ¸ü ¾ÖêÃÖß ¾Ö ´Ö•Ö²ÖæŸÖ †ÃÖß ŸÖ™ü²ÖÓ¤üß ÆüÖêŸÖß. ˆ¢Ö¸ü ×¤ü¿Öê“µÖÖ ¾Öê×ÃÖ»ÖÖ ×¤ü»»Öß ¾ÖêÃÖ †ÃÖêÆüß ´Æü�ÖŸÖÖŸÖ, Æüß †Ö•ÖÆüß ÃÖãÛÃ£ÖŸÖßŸÖ †ÖÆêü. •µÖÖ ×¤ü»»Öß ¾Öê¿ÖßŸÖæÖ Ø¿Ö¤êü ‘Ö¸üÖ�µÖÖŸÖß»Ö ¾Öß¸ü Ö ã¹ýÂÖ ²ÖÖÆêü¸ü ¯Ö›ü»Öê ¾Ö ¯Ö¸üŸÖ †Ö»Öê“Ö ÖÖÆüßŸÖ ŸµÖÖ ''×¤ü»»Öß ¾Öê¿Ö»ÖÖ'' †Ö•ÖÆüß †¯Ö¿Ö�ãúÖß ÃÖ´Ö•Ö»Öê •ÖÖŸÖê. »ÖÖê�ú “ÖÖÓ�Ö»µÖÖ �úÖ´ÖÖÃÖÖšüß ¾Ö �ÖÖ¾ÖÖ²ÖÖÆêü ü •ÖÖ�µÖÖÃÖÖšüß µÖÖ ¾Öê¿Öß“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü †Ö•ÖÆüß �ú¸üßŸÖ ÖÖÆüßŸÖ. ¯Öæ¾Öì»ÖÖ †ÃÖ�ÖÖ¸üß ¾ÖêÃÖ ²ÖÖ•ÖÖ üŸÖôû ¾ÖêÃÖ ´Æü�ÖæÖ ¯Ö×¸ü×“ÖŸÖ †ÖÆêü. �úÖôû�úÖ‡Ô “ÖÖî�úÖŸÖß»Ö ¤ü×�Ö�Ö ¾ÖêÃÖ ¾Ö ×¿Ö¾ÖÖ•Öß “ÖÖî�úÖŸÖß»Ö ¯ÖÛ¿“Ö´Ö ¾ÖêÃÖ †Ö•Ö ÖÖ´Ö¿ÖêÂÖ —ÖÖ»Öê»µÖÖ †ÖÆêüŸÖ. ¾Öê¿Öß»ÖÖ »ÖÖ�ÖãÖ“Ö ŸÖ™ü²ÖÓ¤üß ÆüÖŸÖß ¯Ö ÓüŸÖã �úÖ»ÖÖê‘ÖÖŸÖ ×ŸÖ“Öê †ÛÃŸÖŸ¾Ö ÖÖ´Ö´ÖÖ¡Ö †ÖÆêü. ‘Ö›üß¾Ö ¤ü�Ö›üÖ“ÖÖ ¾Ö ¯ÖÖÓœü·µÖÖ ´ÖÖŸÖß“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü �ú¹ýÖ ¾ÖêÃÖ ¾Ö ŸÖ™ü²ÖÓ¤üß ×Ö´ÖÖÔ�Ö �êú»Öß ÆüÖêŸÖß. ¾ÖêÃÖßŸÖß»Ö ¤ü ü¾ÖÖ•ÖÖ“Öß ¸ü“ÖÖÖ ¾Ö †Ö�úÖ¸ü ³Ö¾µÖ×¤ü¾µÖ †ÖÆêüŸÖ. ¾ÖêÃÖß“Öê ²ÖÖÓ¬Ö�úÖ´Ö ×“Ö êü²ÖÓ¤üß †ÃÖ»µÖÖÖê �ÖŸÖ�úÖ»ÖßÖ ¿Ö¡Öæ ÖÖÃÖæÖ Ö�Ö¸üß“Öê ÃÖÓ ü�Ö�Ö —ÖÖ»Öê †ÃÖê»Ö. µÖÖ ¾Öê¿Öß ¾Öî³Ö¾ÖÃÖÓ Ö®Ö Ö�Ö¸üß“Öê ¯ÖÏ¾Öê¿Ö«üÖ¸ü ´Æü�ÖæÖ ÖÖ¾ÖÖ•Ö»Öê»µÖÖ ÆüÖêŸµÖÖ. ¾Öê¿Öß“µÖÖ †ÖŸÖß»Ö ²ÖÖ•ÖæÃÖ ´ÖÖêšüµÖÖ †Ö�úÖ¸üÖ“µÖÖ ¤êü¾ÖôûµÖÖ ü�Ö¾ÖÖ»Ö¤üÖ üÖÃÖÖšüß ×Ö´ÖÖ Ô�Ö �êú»µÖÖ ÆüÖêŸµÖÖ. ÃÖÓ ü�Ö�ÖÖ£ÖÔ ¾ÖêÃÖß“µÖÖ ¤üÖêÆüß ²ÖÖ•ÖæÃÖ ³Ö¾µÖ×¤ü¾µÖ ²Öã¹Óý•Ö †ÖÆêüŸÖ. ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ÃÖÖ¬ÖÖê :

1. †Ö×�Ö»Ö ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™Òü ‡×ŸÖÆüÖÃÖ ¯Ö× üÂÖ¤ü, ¿ÖÖê¬Ö ×Ö²ÖÓ¬Ö ÃÖÓ�ÖÏÆü, ÁÖß ”û¡Ö¯ÖŸÖß ×¿Ö¾ÖÖ•Öß ´ÖÆüÖ×¾ÖªÖ»ÖµÖ, ÁÖß�ÖÖë¤üÖ, ¯ÖÏ£Ö´ÖÖ¾Öé¢Öß, 18 ×›üÃÖë²Ö¸ü 2009.

2. •ÖÖê¿Öß ‹. ÃÖ., ÁÖß¯Öæ ü ´ÖÆüÖŸ´Ö, ¯ÖÏ�úÖ¿Ö�ú •ÖÖê¿Öß ¯Öã.‹, ÁÖß Ø¯ÖÏ™üÃÖÔ, ÁÖß�ÖÖë¤üÖ, ±êú²ÖÎã¾ÖÖ¸ üß 2004. 3. ÃÖÖÓ�ú×»ÖµÖÖ ÆÓüÃÖ´Öã�Ö ¾Ö ´ÖÖ™êü ´Ö¬Öã�ú¸ü, ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖß»Ö ¯Öã üÖŸÖŸ¾Ö, ´ÖÆüÖ üÖÂ™Òü ¸üÖ•µÖ ÃÖÖ×ÆüŸµÖ ´ÖÓ›üôû, ´ÖãÓ²Ö‡Ô, ¯Öé. 121. 4. ²Öë¦êü. ¾ÖÖ.ÃÖß, ´ÖÖ»ÖÖê•Öß¸üÖ•Öê †Ö×�Ö ¿ÖÆüÖ•Öß ´ÖÆüÖ¸üÖ•Ö, ×´Ö ü¸ü Ø¯ÖÏ™üà�Ö ¯ÖÏêÃÖ, �úÖê»ÆüÖ¯Öæ ü, ¯ÖÏ£Ö´ÖÖ¾Öé¢Öß, 14 •ÖÖÖê¾ÖÖ¸üß 1967. 5. ×¿Ö¾Ö¤êü ÃÖ¤üÖ×¿Ö¾Ö, ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖß»Ö ‹ê×ŸÖÆüÖ×ÃÖ�ú ¾ÖÖ›êü ³ÖÖ�Ö-1, ÃÖêÆü»Ö ¯ÖÏ�úÖ¿ÖÖ, ¯Öã�Öê, ¯ÖÏ£Ö´ÖÖ¾Öé¢Öß 6. ÃÖ¸ü¤êüÃÖÖ‡Ô �ÖÖê.ÃÖ, ´Ö¸üÖšüß × üµÖÖÃÖŸÖ �ÖÓ›ü-1, ¯ÖÖò µÖã»Ö¸ü ¯ÖÏ�úÖ¿ÖÖ, ´ÖãÓ²Ö‡Ô, ×«üŸÖßµÖ †Ö¾Öé¢Öß,1915. 7. ×´Ö¸üß�ú ü ÖÖ. µÖ, †Æü´Ö¤üÖ�Ö¸ü ¿ÖÆü¸üÖ“ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ, �ÖÖ�Öá ¾Ö›Ôü¾Ö»›Ôü ¯ÖÏ�úÖ¿ÖÖ, ¯Öã�Öê, ¯ÖÏ£Ö´ÖÖ¾Öé¢Öß 1916. 8. ¯ÖÖšü�ú †¹ý�Ö, ´ÖÆüÖ üÖÂ™ÒüÖŸÖß»Ö ²ÖÖ¸ü¾Ö Ã£ÖÖ¯ÖŸµÖ †Ö×�Ö ¯ÖÖ¸Óü ÖÖ× ü�ú •Ö»Ö¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖ, †¯Ö¸üÖÓŸÖ ¯ÖÏ�úÖ¿ÖÖ, ¯Öã�Öê. 9. ¤îü×Ö�ú »ÖÖê�úÃÖ¢ÖÖ, ¿Öã�Îú¾ÖÖ¸ü ×¤ü. 02 †ÖòŒ™üÖë²Ö¸ü 1998.

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


03

fdlu ohj ,d yksdlaxzgh usr`Ro

Ák-lkoar t;iky paædkar f'kokth fo|kihB layfXur]

'kadjjko txrki vkVZl~ vW.M d‚elZ d‚yst okÄksyh-rk-dksjsxko ft-lkrkjk =======================================================

aÒkjrh; Lokra«;y<;krhy egRoiq.kZ pGoG Eg.kwu pys tko pGoGhdMs ikghys tkrs- ;k pGoGhr lkrkjk ftYg;kr vkf.k okbZ rkyqD;kr egRoiq.kZ ;ksxnku ns.kká;k O;Drhe/;s Lo-fdlu ohj ;kaps uko vxzdzekus Äsrys tkrs-fn-11v‚xLV 1906 jksth xksdqGk"Veh fno'kh fdlu ohj ;kapk tUe >kyk- iqjk.kkuqlkj ;k fno'kh Jhd".kkpk tUe >kysyk vlY;kus ;k ckydkps uko fdlu vls Bso.;kr vkys-1 fdlu ohj voÄs ,d o"kk±ps vlrkuk IysxP;k lkFkhr R;kaph vkbZ okjyh vkf.k ;sFkwu iq<s R;kaP;k eksB;k ÒkoP;k iRuhus Eg.ktsp R;kaP;k oghuhus R;kapk eqykÁek.ks lkaÒkG d¢yk-2 fdlu ohjkaps oMhy dkiMkps O;kikjh gksrs vkf.k R;kaP;k ;k dkekr fdlu ohj vkf.k R;kaps ÒkÅ enr djr vlr- fdlu ohjkaph oSpkjhd tM.kÄM.k ckyo;krp >kysyh fnlrs- R;kaP;k ;k fopkjlj.khyk ;ksX; ekxZn'kZu feGkys e-xka/khtÈP;k lkrkjk nkS;kÁlaxh- ;k nkS;kr e-xka/khtÈuh okbZ] lkrkjk o lkaxyh ;sFks lÒk ÄsrY;k- e-xka/khtÈP;k okbZ ;sFkhy lÒsyk fdlu ohj vkiY;k fe=kalg gtj gksrs-3 ;kuarjP;k dkGkr e-xka/khtÈP;k fopkjkauh fdlu ohj ÒkjkÅu xsysys fnlrkr- ;kpnjE;ku ikpx.khP;k gjhÒkÅ xkMsdj ;kaph dU;k jk/kkckbZ ;kaP;k'kh R;kapk fookg >kyk-4rj fdlu ohjkaPkk nqljk fookg 1926 e/;s ,dukFk rqdkjke ,dcksVs ;kaph dU;k y{ehckbZ ;kaP;k'kh >kyk-5 iq<hy dkGkr fdlu ohj oS;Drhd thoukr vR;ar gkyk[khps thou tr gksrs- R;kaP;k oMhy ca/kwaps fu/ku >kys R;krp R;kaps jkgrs Äj vkf.k foØhlkBh vk.kysyk diMs vkx ykxwu tGwu xsyh-6 ;kuarj R;kauh djat[kksiP;k dqyd.;k±ph o okÄksyhP¸kk ÒksbZV;kaph vkiY;k lklÚ;kaP;k enrhus ok"kÊd [kaMkoj tehu Äsryh- ia-usg:auh dk¡xzslP;k dydRrk vf/kos'kukr ^LojkT;k*ph ekx.kh d¢yh- ;kyk lkrkje/kwu Òjiwj Áek.kkr Áfrlkn ÇeGkyk- lkrje/;s T;kÁek.ks ÒkÅlkgsc lkse.k rj djkMe/;s vGrsdj ;kauh dk¡xzslph lnL;la[;k ok<o.;klkBh Á;Ru d¢ys rlsp Á;Ru fdlu ohjkauh doBs o ifjljkr e/;s d¢ysys fnlrkr-7

fdlu ohjkaP;k thoukr ,d eksBk cny ÄMowu vk.k.;kr ^f=acd okeu dqyd.kÊ fdaok nso ekLrj* ;kaps ;ksxnku egRoiq.kZ vkgs- nso ekLrjka'kh fdlu ohjkaph Lokraá;pGoGhckcr fu;ehr ppkZ gksr vls-R;kauhp fdlu ohjkauk Òkjrh; Økarhdkjdkaph pfj=s okp.;kl fnyh- fdlu ohj gs N-f'kokth egkjkt o ejkBk bfrgkl ;kus ÁÒohr >kys- Jh-,u-d¢-csgjs ;kaP;k ^1857 pk mBko* ;k xzaFkkus R;kauk Qkjp ÁÒkOkhr d¢ys- fdlu ohjkauh ;kosGh iqjanj fdYyk rkC;kr ÄsÅu rsfFky 'kókós feGo.;kpk Á;Ru lq: d¢yk vkf.k fdlu dksGh ukokP;k fe=kyk iqjanj fdYY;koj ikGrhlkBh ikBoys-8 nso ekLrjka'kh fdlu ohjkaph ;k 'kókókackcr ppkZ Ökkyh R;kosGh R;kauh ohjkauk lkrkjP;k ukFk Äk.ksdj o fuGwÒkÅ ;kaph ÒsV ?;k Eg.kwu lkafxrys- ;kÁek.ks fdlu ohj Äk.ksdjkauk ÒsVysgh ijarw dkgh dkj.kkLro Äk.ksdjauh R;kph enr dj.ks ukdkjys- ;kuarj nso xq:th o fdlUk ohj Jh-ÒqLdwVs ;kauk ck¡c cuo.;kP;k

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


ÁfØ;sckcr ÒsVysgh ijarw R;krhy /kksd¢ y{kkr vkY;kuarj R;kauh rks fopkj lksMwu fnyk-9 ;kuarj fdlu ohj e-xka/khthP;k fopkjkadMs vks<ys xsys-R;kauh dk¡xzslps lnL;Ro fLodkjys vkf.k dk¡xzslP;k fopkjkapk Ápkj Álkj dj.;kl ÁkjaÒ d¢yk-

Økarhohj fdlu ohjkaP;k Økarhdkjd dk;kZpk vkjaÒ taxy lR;kxzgkus >kyk R;klkBh R;kauk 11 eghU;kapk dkjkokl Òksxkok ykxyk- foykliwjP;k rq:axkr okeujko dqyd.kÊ ;kapw ÒsV >kyh o fdlu ohjkaP;k lqVd¢uarj ;kauhp fdlu ohjkaph ;'koarjko pOgka.kkaph ÒsV Äkywu fnyh- ;sFkwu ;'koarjko pOgk.k o fdlu ohj ;kaph eS=h ejsi;±r jkghyh-10 fdlu ohjkauh pystko pGoGhr dSn >kY;kuarj ;sjoMk rq:axkrwu iGwu tk.;klkBh th mMh ekjyh R;kckcr vkiys er O;Dr djrkuk ;'koarjko Eg.krkr dh] ßtsOgk 1942P;k vkanksyukpk bfrgkl fyghyk tkbZy rsOgk ;k ÄVuspk mYys[k bfrgkldkj vkotZqu djrhy- gh ÄVuk lkrkjP;k Lokara¥~;pGoGhrhy ,d uok v/;k; vkgs-11 ;k iq<hy dkGkr fdlu ohj gs Økarhflag ukuk ikVykaP;k Áfrljdkjps ,d lfØ; lnL; Eg.kwu okojrkuk fnlrkr- fczVh'k ljdkjus ÁfrljdkP;k usR;kauk idM.;klkBh okWjaV dk<yh o gs loZt.k Òwfexr >kys- Òwehxr gksÅu fdlu ohjkauh Áfrljdkjps vkiys dk;Z rlsp pkyw Bsoys v[ksj 25 ,fÁy 1646 jksth ljdkjus ;k Òwfexr usR;kaP;k fojks/kkr dk<ysyh o‚jaV jn~n d¢yh- ;kuarj fg Òwehxr eaMGh ÁdV >kyh-fdlu ohjkaP;k Òwehxr dk;kZfo"k;h Jh-/kUoarjh dklsxkaodj Eg.krkr dh] ßfdlu ohj gs lkrkjps vls vfOnrh; O;fDreRo gksrs dh T;kauh ljdkjy >qd.;kl Òkx ikMys- Òkjrkr loZ= Lokara¥~;pGoG nMi.;kr vkyh ek= lkrkje/;s Áfrljdkj vkf.k lkrkjP;k tursiq<s ljdkjyk >qdkos ykxys-Þ12 fdlu ohjkaP;k dSnslkBh ljdkjus tax tax iNkMys ijarw ljdkjyk rs 'kD; >kys ukgh-

Òwehxr vlysys fdlu ohj ljdkjh dSnsP;k tks[kMkrwu eqDr >kY¸kkuarj dk¡xzsl ofdZx dehVhph djkMyk cSBd >kyh o R;kr fdlu ohjkaph lkrkjk ftYgk dk¡xzsl dfeVhP;k lfpoinh fuoM >kyh- ;kuarj >kysY;k yksdy cksMkZP;k fuoM.kwdhr fdlu ohjkauh ckGklkgsc nslkb±uk rj Økarhflag ukuk ikVykauh Ogh-,u-ikVhykauk vkiyk ikfBack fnyk- ;k fuoM.kwdhr ckGklkgsc nslkbZ fuoMwu vkys vkf.k ;kuarj rj lkrkjk ftYgk dk¡xzslps lokZf/kdkjp R;kauk feGkys-13 e-xka/khtÈP;k gR;suarj loZ= czkEg.kfojks/kh naXkyh mlGY;k- ;kosGhfdlu ohjkaps okbZrhy naxyhr dks.krkkgh lanÒZ ulrkuk uko Äsrys tkÅ ykxys- v'kkrp iw<s 1952 lkyh fuoM.kwdk >kY;k o okbZrwu fdlu ohjkauh gh fuoM.kwd y<oyh-;kaP;k fojks/kkr 'ksrdjh dkexkj i{kkps nknklkgsc txrki mÒs gksrs- fojks/kdkauh ;k naxyÈpk lanÒZ nsr fdlu ohjkaoj dMd fVdk d¢yh-R;kpÁek.ks fojks/kdkauh okbZpk [kjsnh foØh laÄ vkf.k lsok lkslk;V;kaoj rkckfeGoyk-rlsp ;kosGh fjiCyhdu ikVÊ vkf.k 'ksdkiph ;qrh gksrh-;k loZ dkj.kkaeqGs ;k fuoM.kwdhr fdlu ohjkapk ijkÒo >kyk-14

lu 1952P;k fuoM.kwdhuarj fdlu ohjkaph lkrkjk ftYgk dk¡xzsl dfeVhP;k v/;{kinh fuoM >kyh-iw<s R;kauh ekd¢ZV dfeVh LFkkiu dj.;kpk Á;RUk lw: d¢yk o yodjp R;kauh rh vfLrRokr vk.kyh vkf.k R;kaph ekd¢ZV dfeVhP;k v/;{kinh fuoM dj.;kr vkyh-15 lu 1955 rs 1959 gk fdlu ohj o ;'koarjko pOgk.k ;kaP;k dlksVhpk dkG gksrk-1955 lkyh Òk"khd vk/kkjkoj vka/kzÁns'k ;k jkT;kph fueÊrh dj.;kr vkyh vkf.k egkjk"Vªkrgh la;qDr egkjk"Vªkph pGoG lq: >kyh- fn-1 fMlsacj 1955 jksth ;'koarjko pOgk.k ;kauh la;qDr egkjk"Vª fdaok ia-usg: vlk Á'u ekÖ;kiq<s vkY;kl eh ia-usg:auk fuoMsu vls izfriknu d¢ys ;kosGh fdlu ohj] ckGklkgsc nslkbZ o y{e.k'kkóh tks'kh ;kauh ;'koarjko pOgk.kkauk ikBÈck fnyk-16 lu 1957 lkyh egkjk"Vªkr fuoM.kwdk >kY;k- okbZrwu

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


dk¡xzslus iqUgk fdlu ohjkauk frdhV fnys ek= ;k fuOkM.kwdkae/;sgh fdlu ohj fot;h gksÅ 'kdys ukghr- la;qDr egkjk"VªP;k lanÒkZrhy fdlu ohjkaph ;'koarjko pOgk.kkauk ikBÈck ns.;kph Òwehdk gs;k vi;'kkps Áeq[k dkj.k gksrs-17 uksgsacj 1957 e/;s ia-usg:auh ÁrkixMkojhy N-f'kokthegkjktkaP;k iqrG;kps vukoj.k d¢ys ;kosGh fdlu ohj rsFks gtj gksrs- lu 1960 lkyh fdlu ohjkaph LFkkfud LojkT; laLFkke/kwu vkenkjinh fuoM >kyh- ;kpo"kÊ egkjk"Vª jkT;kph LFkkiuk gksÅu egkjk"Vªkps eq[;ea=h Eg.kwu ;'koarjko pOgk.kkaph fuoM >kyh-

lu 1962 lkyh yksdlÒsP;k fuoM.kwdk >kY;k- ;k fuoM.kwdkae/;s 'ksdki i{kkOnkjs Økarhflag ukuk ikVykauk mesnokjh ns.;kr vkyh rj dk¡xzslus fdlu ohjkauk mÒs d¢ys- ;k fuoM.kwdhr fdlu ohj eksB;k Qjdkus fuoMwu vkys- ;kiq<hy dkGkr ns'kkP;k jktdkj.kkr vusd p< mrkj vkys- lu 1964 lkyh ia-usg: ;kaP;k eR;wus iarÁ/kku inklkBh p<kvks< lq: >kyh ;kosGh fdlu ohjkauh egRoiq.kZ Òwfedk ctkor ykycgkÌw'kkóh ;kauk iarÁ/kkuinh tk.;kl enr d¢yh- v'khp fLFkrh lu 1966 lkyh ykycgkÌw'kkóh ;kaP;k eR;wus fuekZ.k >kyh- ;kosGhgh iarÁ/kku inklkBh p<kvks< lq: >kyh ek= fdlu ohjkauk ;kosGh ;'koarjko pOgk.kkaPkh fuoMiarÁ/kku inklkBh Ogkoh vls okVr gksrs-rlk R;kauh Á;Rugh d¢yk ijarw banhjk xka/kÈuh ;'koarjko pOgk.kkaph ÒsV ÄsrY;kuarj R;kauh banhjk xka/kÈuk ikfBack fnyk vkf.k banhjk xka/kh iarÁ/kku >kY;k- ;k Álaxh fdlUk ohjkaph Òwfedk vR;ar egRokph gksrh-18

lu 1967 P;k fuoM.kwdhr fdlu ohjkauh vkiyh mesnokjh Äs.;kl udkj fnyk vkf.k eyk egkjk"Vª o vkiY;k yksdkalkBh LFkkfud ikrGhoj dke djko;kps vkgs vls lkafxrys- ;kuarj R;kauh dkWaxzslP;k Ápkj Álkjkr Lor%yk okgwu Äsrys- ;k fuoM.kwdkae/;s dk¡xzslus fdlu ohjkaP;k usrRokr lkrkjk ftYg;kr loZ tkxk ftadY;k- 28 twu 1970 jksth doBs xkoP;k ljiapinh R;kaph fuoM >kyh rs lu 1978 i;±r rsp ;k inkoj jkghys- lu 1972 e/;s lkrkjk ftYgk ifj"knsP;k fuoM.kwdk >kY;k- ;k fuoM.kwdkauarj ;'koarjko eksghrs ;kaP;k xVkus lkrkjk ftYgk ifj"knsP;k v/;inkP;k ÁkIrlkBh Á;Ru lw: d¢ys vlrk ;kosGh v/;inkP;k fuoM.kwdhr ckcwjko ÄksjiMs ;kauh fdlu ohjkaP;k ekxZn'kZukr v/;{kin o 'kadjjko txrki ;kauh mik/;{kinkP;k fuoM.kwdk ftadY;k vkf.k fdlu ohjkauh lkrkjk ftYg;koj vkiys opZLo vlY;kps n'kZoys- ;kuarj okbZ rkyqdk iapk;r lfEkrhP;k fuoM.kwdk >kY;k ;k fuoM.kwdkargh fdlu ohjkapk xV ftadyk o y{e.kjko ikVhy gs lÒkirh >kys- lu 1974 lkyh uO;k fu;ekauqlkj okbZP;k uxjk/;{kkaph fuoM FksV tursrwu gks.kkj ;k fuoM.kwdhr fdlu ohjkP;k ikfBaC;koj Jh-jktkÒkÅ tk/ko gs uxjk/;{k >kys- lu 1974 lkyh >kysys fxj.kh dkexkjkaps lai vlksr fdaok lu 1975 lkyh eq[;ea=h inko:u dk¡xzsl varxZrp iMysys nksu xV vlksr ÁR;sd osGh fdlu ohjkauh i{k etcqr vlkok fgp vkiyh Òwfedk vlY;kps Li"Vi.ks ekaMysys vkgs- 1977 lkyP;k fuoM.kwdkae/;s turk i{kkus 374 tkxk ftadY;k vkf.k banhjk xka/kÈuk ijkÒwr d¢ys ;kosGh vkiys er ekaMrkuk fdlu ohjkauh Li"Vi.ks EgVys dh] ßfuoM.kwdkaP¸kk dky[kaMkr rjh ÁR;sd usR;kus vkivkilkrhy erÒsn nqj d:u ,df=rfjR;k dke dj.ks xjtsps vkgs- tj i{kkrhy ÁR;sdkus vkiyk LokFkZ ikghyk rj i{kkps ÒforO; va/kkdkje; gksbZy-vkrk tks i{kkpk ijkÒo >kysyk vkgs R;kps dkj.k Eg.kTks dk¡xzl lkekU; yksdkaP;k vkdka{kk iq.kZ dj.;kr vi;'kh Bjysyh vkgs- vki.k pkaxyh LoIus ikgrks vkgs ijarw R;kauk lR;kr mrjo.;kr vi;'kh Bjrks vkgs-Þ19 R;kaP;k ;k Òk"k.kkrwu R;kaph dk¡xzlÁrh vl.kkjh vikj fu"Bk ;sFks Li"V gksrs-

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


iq<hy dkGkr dk¡xzsl nqÒaxyh vkf.k dk¡xzsl ¼vk;½ o dk¡xzsl¼jsM~Mh½ vls nksu i{k fuekZ.k >kys- lu 1978 lkyh >kysY;k fuoM.kwdhr dks.kR;kp i{kkyk cgqer feGkkys ukgh rsOgk ;k nksUgh dk¡xszl ,d= ;sÅu olarnknk ikVhy ;kaps ljdkj vfLrRokr vkys-ijarw gs ljdkj fVdys ukgh ;kuarj 'kjn iokj ;kauh iqjksxkeh yksd'kkgh nykph LFkkiuk d:u ljdkj LFkkiu d¢ys- fdlu ohjkaP;k Òôe ikfBaC;keqGsp 'kjn iokj iqjksxkeh yksd'kkgh nykph LFkkiuk d: 'kdys-20 v‚xLV 1979e/;s >kysY;k lekarj dk¡xzslP;k ifj"knsr R;kauh banhjk xka/khtÈP;koj fVdk djrkuk EgVys vkgs dh] ßbanhjk xka/kh dk¡xzsl i{k u"V dj.;klkBh dke djrkgsr- T;k ;'koarjko pOgk.kkauh dk¡xzsl i{kkP;k etcqrhlkBh vikj d"V Äsrys R;kaukp vMp.khr vk.k.;kr vkys- egkjk"Vªkrwu R;kauk olarnknk ikVhy vkf.k ;'karjko eksghrs gs R;kauk enr djrkgsr ijarw R;kauk ;ke/;s ;'k ;s.kkj ukghÞ21 ;kp dkGkr fdlu ohjkaph rC;sr [kkykor gksrh R;kauk dkohGhpk =kl gksÅ ykxysyk gksrk- =kl vf/kdp ok<Y;kus R;kauk eqacbZyk lsaV t‚tZ g‚fLiVye/;s gyokos ykxys- M‚DVjkauh Á;Rukaph f'kdLr d:u R;kauk okpo.;kpk Á;Ru d¢yk ijarw 28 uksgsacj 1979 jksth R;kaph izk.kT;ksr ekyoyh vkf.k gk yksdlaxzgh usrk vuarkr foyhu >kyk-22

lanÒZ lwph % 1) Jh-ikVhy ch-,p-]¼laik-½]fdlu ohj thou n'kZu] fdlu ohj lRdkj lferh] lkrkjk]

1967]i`-04 2) Jh-/kekZf/kdkjh ch-Ogh-] Økarhohj] fo'kdekZ Ádk'ku lkrkjk] 1969] i`- 13 3) Jh-ns'keq[k vkj-d¢- fdlu ohj % thou o dk;Z] ,e-fQy 'kks/kÁca/k] f'kokth fo|kihB

dksYgkiwj¸ 1990¸ i-05 4) Jh-/kekZf/kdkjh ch-Ogh-] mijksDr] i`-14 5) Jh-ikVhy ch-,p-] ¼laik-½ mijksDr] i`-8 6) Jh-/kekZf/kdkjh ch-Ogh-mijksDr¸ i-19 7) Jh-ikVhy ch-,p-] ¼laik-½] mijksDr] i-11 8) fdRrk i-12 9) Jh-fdRrk¸ pOgk.k ;'koarjko¸ ys[k i-01

10) Jh-fpVf.kl ch-,u-³laik-´¸ fdlu ohj Lerh fo'ks"kkad¸ ;'koar f'k{k.k laLFkk¸ lq:j¸ 1981¸ i`-23

11) Jh-dklsxkodj /kUoarjh] nS-,sD;] 1 lIVscj 1980 fdlu ohj Lerh vad] i`-12 12) Jh-ns'keq[k vkj-d¢-]mijksDr] i`-71 13) Jh-/kekZf/kdkjh ch-Ogh-]mijksDr] i`-129 14) fdRrk]i-134

15) fdRrk] i-143 16) Jh-ns'keq[k vkj-d¢-] mijksDr] i`-75 17) Jh-ns'keq[k vkj-d¢-]mijksDr] i-80 18) fdRrk] i-80 19) Jh-ns'keq[k vkj-d¢-] mijksDr] i`-84 20) fdRrk 21) Jh-/kekZf/kdkjh ch-Ogh-] mijksDr] i`-249

22) nS- iq<kjh]dksYgkiwj] fn- 14 twu 1960

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


04 lkaLd`rhd leUo;kps dsanzLFkku % e<h

izk- dsjdG vtqZu ‘kadj]

bfrgkl foHkkx] ckcqth vkOgkM egkfo|ky;] ikFkMhZ] ft- vgenuxj]

======================================================== izLrkouk% Hkkjrh; bfrgklkr e/;;qxhu dky[kaM gk fganw o eqfLye ;kaP;k

ijLij laca/kkus O;kiysyk vkgs- gs laca/k d/kh ‘k=wRokps gksrs rj d/kh eS=hps gksrs- iznh?kZ dkG Hkkjrkr jkfgY;kuarj ijdh; eqfLye Hkkjrh; laLdrhr lkekoys xsys- ijLij lgoklkrwu fgnw o eqfLyekauh ,desdkaP;k pkyhjhrh] ijaijk o Hkk”kk ba- pk fLodkj dsyk- fganw /kekZrhy HkDrh laiznk; o eqfLye /kEkkZrhy lwQh laiznk; mnkjeroknh vlY;keqGs fganw o eqfLye ,desdkaP;k toG vkys- ;k nksUgh laiznk;krhy dkgh lar o R;kaP;k’kh laca/khr rhFkZ{ks=s nksUgh /kehZ;kalkBh lkj[khp ifo= vkgsr- R;kiSdhp ,d Eg.kts vgenuxj ftYgÓkkrhy ikFkMhZiklwu rhu eSy varjkoj vlysys e<h gs rhFkZ{ks= gks;- e<hph lkaLdrhd oSf’k”VÓks%

1-fganw&eqfLye leUo;% e<h gs fganw&eqfLyekaps ifo= LFkku vkgs- ‘kkg jetku efglkoj mQZ dkUgksck ;kl b-l- 1350 e/;s lknr vyhus bLykeph fn{kk fnyh- b-l- 1380e/;s rks e<hl vkyk vkf.k b- l- 1390 e/;s o;kP;k 90O;k o”khZ eR;w ikoyk- ;k larkl nSoh peRdkj djrk ;sr vlr- R;kps eqfLye uko efglkoj gs eksBk eklk Eg.ktsp êkfg lkoj* ;ko:u iMys- e<h ;sFks ekpZ&,fizy efg.;kr QkYxqu o| iapehyk eksBh ;k=k Hkjrs- ;k ;k=sl fgnw vkf.k eqfLye nksUgh /kekZps yksd lkj[;kp HkDrhHkkokus ;srkr-1

iSB.k gs egkjk”Vªkrhy ,d egRokps lwQh dsanz gksrs- rsFks izFke ‘kgk eksbZtksn~nhu vkf.k uarj futkeksfn~nu ;kauh lwQh iaFkkpk izlkj dsyk- ‘kgk jetku gk futkeksn~nhupk ,d Js”B f’k”; gksrk- ukFk iaFkkrhy izfl/n dkfuQukFk gkp rks gksrk vls lkax.;kr ;srs- futkeksfn~nuP;k bPNsizek.ks ‘kgk jetku ;kus frlxko toGhy e<h ;sFks jkgwu /keZizlkj dsyk vls EgaVys tkrs- ;klanHkkZr lsrw ek/ko ixMh Eg.krkr] ^^futkeksfn~nuP;k gkrwu bLyke /keZ xzg.k d:u ‘kgk jetku gs uko ikoysyk lk/kq dkfuQukFk ;k ukokus ukFk laiznk;krhy ,d eksBk /kqjh.k dlk letyk xsyk gs egkjk”VªkP;k lkaLdrhd bfrgklkrhy vusd xw<kaiSdh ,d xw< vkgs-**2

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


b-l-1320 e/;s lar dkUgksck iSB.kgwu fejh rk- ikFkMhZ ;sFkhy yksdkaph cyh ¼oYyh½ P;k tqyeh lRrsrwu eqDrrk dj.;klkBh ;sFks vkys vkf.k uarj rs e<hyk xsys vls lkaxrkr- vgenuxj xW>sfV;j e/;s fnysY;k ekfgrhis{kk dkgh’kh fHkUu ekfgrh lqjs’k tks’khauh fnysyh vkgs- ;k dkUgksckyk b-l-1350 ¼fgtjh 752½ e/;s iSB.kyk lknr vYYkhus bLykeph fn{kk fnyh vkf.k R;kps uko ‘kkg jetku eghlkoj vls Bsoys- ;ksx&lkeF;kZeqGs vusd peRdkj gk lar iq:”k d:u nk[kohr vlY;kus R;kaP;koj lokZaph J/nk clyh- b-l-1380 yk rs e<h ;sFks xsys vkf.k rsFksp lekf/kLFk >kys-3 e<h ;sFks tUek”Vehpk mRlo rj tksjnkj gksrksp i.k QkYxq.k o| iapehyk Hkj.kkjh dkBÓkkaph ;k=k gk egkjk”Vªkr ,d vk’p;kZpk fo”k; ekuyk tkrks-

2-,sfrgkfld cka/kdke% ;sFkhy eafnjkP;k cka/kdkeklkBh egkjk.kh ;slwckbZ] N-‘kkgw egkjkt] ihykth xk;dokM] phekth lkoar o dkUgksth ukbZd ;k fganw jkT;dR;kZauh egRoiw.kZ ;ksxnku fnys- R;kpizek.ks dkgh eqfLye jkT;dR;kZauhns[khy ;ksxnku fnysys vk<Grs- lykcr[kku f}rh; gk pkSFkk futke’kkgh jktk eqrZtk futke’kgk ;kpk izfl/n ea=h gksrk- R;kus ;kfBdk.kh ;k=sd:alkBh nksu foJkexgs cka/kyh- eafnjkP;k nksu izos’k}kjkaiSdh ,d is’kO;kaps ljnkj eksjs ;kauh cka/kys rj nqljs izos’k}kj b-l-1750 P;k vklikl vgenuxjpk izfl/n O;kikjh [oktk ‘kjhQ ;kauh cka/kys- izos’k}kjkP;k vkrhy {ks=QG 26]000 pkSjl QwV vkgs- ,dk cktwP;k 85 vkf.k nqlÚ;k cktwP;k 90 ik;Ú;k fotkiwjP;k jktkus cka/kY;k- ‘kkg vkyeus 200 ,dj tehu ;k nX;kZl fnyh gksrh vls Eg.krkr-4

dkfuQukFkkaP;k lek/khoj eafnj mHkkjysys vkgs- eafnjkps nxMh cka/kdke HkO; o lqjs[k vkgs- eafnjkr o ijhljkr vlysY;k vusd f’kykys[kko:u N-‘kkgw egkjktkaP;k vkKso:u cMks|kP;k ihykthjko xk;dokMkus vkiyk dkjHkkjh fpekth lkoar ;kl e<hl ikBowu eafnjkl lHkkeaMi] nksu eksB;k ckjok b- cka/kY;kpk mYys[k lkiMrks- eafnjkr fnM QwV ykachpk o lk/kkj.k ,d QwV maphpk ihrGspk ?kksMk vkgs- lqizfl/n dkUgksth vkaxsz ;kauh rks nsoLFkkukl viZ.k dsyk vkgs-5 dkfuQukFkkP;k eafnjkoj dkgh mnZZw f’kykys[kgh vkgsr- R;koj dqjk.kkrhy ifo= opus dksjysyh vkgsr- dkUgksck] dkfuQukFk vkf.k ‘kkg jetku gs ,dkp nsors’kh laca/khr vkgsr- ;k nsorsP;k lkeF;kZoj vkyexhj ckn’kgkpk lq/nk fo’okl gksrk] J/nk gksrh- fganq o eqlyeku lkj[;kp J/nsus ;k lek/khleksj ureLrd gksrkr- gkp [kjk dkUgksckpk izHkko vkgs] pSrU; vkgs! 3-HkVD;kaph ia<jh% dkfuQukFkkauh vkiyh laiw.kZ g;kr nhunqcG;kaP;k] HkVD;kaP;k vkf.k fueHkVD;kaP;k lsosr ?kkyfoyh- R;keqGsp dkfuQukFk vf[ky Hkkjrh; HkVD;k vkf.k fueHkVD;k tkrh&tekrhaps vkjk/;nSor cuys vkgsr- ;k eafnjkP;k cka/kdkeklkBhgh ;kp tekrhP;k yksdkauh egRoiw.kZ dkefxjh ikj ikMyh vkgs- HkVD;k tkrh&tekrha/;s fganw /kehZ;kacjkscjp NIijcan oXkSjs eqfLye

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


tkrh&tekrhapkgh lekos’k gksrks-6 HkVD;k tekrhaP;k thoukr ;k fBdk.kkl vuU;lk/kkj.k vls egRo vkgs- yXukiklwu rs oknfookn feVo.;ki;Zarph loZ dkes ;sFkwup fu;af=r dsyh tkrkr- ;klkBh tkriapk;rhapsgh vk;kstu dsys tkrs- tkriapk;rh dkyckgÓk Bjr vlY;k rjh vBjk ixM tkrh tekrhaP;k thoukr vktgh ;k fBdk.kkl egRo vkgs R;keqGs ^^HkVD;kaph ia<jh** Eg.kwu gs LFkku HkkjrHkj vksG[kys tkrs- gs HkVds yksd HkkjrHkj osxosxGÓkk jkT;krwu HkVdarh djhr vlY;keqGs R;kaP;k Hkk”ksrgh laehJi.kk fuekZ.k >kysyk vkgs- ikjaikjhd O;oLkk; o pkyhjhrh ;kaps trugh ;k lektkus dsysys vkgs- lekjksi% lwQh /kekZpkj vkf.k HkDrh /kekZpkj ;kaP;kr cjsp lkE; vk<Grs- izkphu dkGh vk;Z bjk.ke/kwup vkysys vlY;keqGs fganq&eqfLyekapk izkphu /keZ ,dp gksrk- iq<s bjk.ke/;s f’k;kiaFkh bLyke o Hkkjrkr oSfnd] ckS/n oSxjs /keZ iljys- bjk.kph ewGph mnkj o lfg”.kq oRrh t’kh f’k;k iaFkh; o lwQh laiznk;kr izdV >kyh] r’kh Hkkjrh; vk;kZaph ckS/n /keZ o HkDrh iaFk ;kr iznf’kZr >kyh- HkDrh iaFk o lwQh iaFkkrhy egkRE;kauh fganw&eqfLye ,sD; ?kMfo.;kpk iz;Ru dsY;keqGs vkt Hkkjrkr gs nksUgh ijLijfojks/kh /keZ xq.;kxksfoankus jkg.;kP;k fn’ksus okVpky djhr vkgsr-7 jkf”Vª; ,sD;kP;k nf”Vus gs dk;Z egRoiw.kZ vkgs- ^fofo/krsrwu ,drk* ;k HkkjrkP;k oSf’k”VÓkkpk izR;; vki.kkl e<h ;k fBdk.kh ;srks- fu”d’kZ% 1- e<h gs fganw] eqfLye o HkVds foeqDr ;k loZ tkrh tekrhaps J/nkLFkku vkgs- 2- e<h gs ,sfrgkfld okjlk ykHkysys ,d egRoiw.kZ /kkfeZd LFkG vkgs- lanHkZxzaFk% 1.Gazetteer of the Bombay Presidency, (1884). Ahmednagar District, Volume XVII, Mumbai, Page-726-27 2-fpV.khl ds-,u-]¼1987½-e/;;qxhu Hkkjrh; ladYiuk o laLFkk] Hkkx&2] iq.ks] i”B dz-59&60 3-tks’kh lqjs’k] ¼1963½-fejhps ,sfrgkfld n’kZu] vgenuxj] i”B dz-10 4.Gazetteer of the Bombay Presidency, Ibid, Page-726-27 5-usokldj v’kksd] bfrgkl la’kks/ku izfni] ys[k& îkFkMhZ rkyqD;kph ,sfrgkfld ikg.kh* i”B dz- 21&28 6-ejdM lat;] ¼2012½-uoukFk n’kZu] i”B dz- 80 7-ns’keq[k ek-e-]¼2003½-e/;;qxhu Hkkjrkpk bfrgkl] fo’oHkkjrh izdk’ku]ukxiwj] i”B dz-224

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


04 +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÊVÉ±½þªÉÉiÉÒ±É º´ÉÉiÉÆjªÉ SÉ³ý´É³ýÒSÉÉ <ÊiÉ½þÉºÉ

|ÉºiÉÉ´ÉxÉÉ :- MÉiÉ EòÉ³ýÉiÉ EòÉªÉ PÉb÷±Éä ½äþ VÉÉhÉÚxÉ PÉähªÉÉSÉÒ ¨ÉÉhÉºÉÉ±ÉÉ xÉä½þ¨ÉÒSÉ =iºÉÖEòiÉÉ ´ÉÉ]õiÉ +É±ÉÒ +É½äþ. <ÊiÉ½þÉºÉÉSÉÒ {ÉÖxÉ®úÉ´ÉÞkÉÒ ½þÉäiÉä +ºÉä ¨½þhÉiÉÉiÉ. ¨½þhÉÚxÉ iÉ®ú <ÊiÉ½þÉºÉ ¨ÉÉ½þÒiÉ +ºÉ±ªÉÉ´É®ú ¦ÉÊ´É¹ªÉÉºÉÆ¤ÉÆvÉÒ Ê´ÉSÉÉ®ú Eò®úhÉä ºÉÉä<ÇSÉä ½þÉäiÉä. ºlÉ³ý EòÉ³ýÉÊ´É¹ÉªÉÒSÉÒ +ÉºlÉÉ, |Éä É, ÊVÉYÉÉºÉÉ, iªÉÉSÉÒ ={ÉªÉÖCiÉiÉÉ ªÉÉ où¹]õÒEòÉäxÉÉiÉÚxÉ ºÉÆ¤ÉÉävÉEò ºÉÆ¤ÉvÉÒiÉ +ºÉä±É iÉ®ú iªÉÉ Ê´É¹ÉªÉÉ±ÉÉ ºÉÆ¤ÉÉävÉEò ÊxÉ´Éb÷iÉÉä. +½þ¨ÉnùxÉMÉ®úSÉÒ ½þÒ |ÉÉnäùÊ¶ÉEò |ÉÒiÉÒ +ÉÊhÉ +ÉºlÉÉ ¨É±ÉÉ ªÉÉ Ê´É¹ÉªÉÉ¨ÉvªÉä +ÉEÞò¹]õ Eò®úhÉÉ®úÒ ö®ú±ÉÒ. +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ½þÒ ºÉÆYÉÉ 1489 ºÉÉ±ÉÒ +ÎºiÉi´ÉÉiÉ +É±ÉÒ. ½þÉ ÊxÉVÉÉ¨É¶ÉÉ½þÒSÉÉ EòÉ³ý (<.ºÉ.1489-1636) 1760 ±ÉÉ xÉMÉ®ú ¨É®úÉ öªÉÉÆEòbä÷ +É±Éä. ºÉxÉ 1803 ±ÉÉ <ÆOÉVÉÉÆxÉÒ ËVÉEò±Éä. +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú±ÉÉ Eò±ÉäC]õÉä®äú]õ ÊxÉ¨ÉÉÇhÉ ZÉÉ±ÉÒ. iÉälÉÚxÉ {ÉÖføSÉÉ EòÉ³ý +ÉvÉÖÊxÉEò <ÊiÉ½þÉºÉÉiÉ ¨ÉÉäVÉ±ÉÉ VÉÉiÉÉä. |ÉÉSÉÒxÉ +ÉÊhÉ ¨ÉvªÉªÉÖMÉÒxÉ EòÉ³ý ÊEòiÉÒ½þÒ ¦É´ªÉ Ênù´ªÉ +ºÉ±ÉÉ iÉ®úÒ +ÉÆM±É ®úÉVªÉÉxÉä iÉÉä EòÉ³ýÉ¤ÉÉ½þªÉ `ö®ú´ÉÚxÉ MÉÖ±ÉÉ¨ÉÊMÉ®úÒSÉÉ xÉ´ÉÉ +vªÉÉªÉ ºÉÖ û Eäò±ÉÉ. ªÉÉ nùÉºªÉÉiÉÚxÉ ¨ÉÖCiÉ ½þÉähªÉÉºÉÉ`öÒ +xÉäEò ±Éfäø ZÉÉ±Éä. {É®ÆúiÉÖ {É®úÉ¦É´ÉÉSÉä EòÉähÉÉ±ÉÉ½þÒ EòÉèiÉÖEò xÉºÉiÉä. <ÆOÉVÉÉÊ´É¯ûvnù 20 ´ªÉÉ ¶ÉiÉEòÉiÉ ¦ÉÉ®úiÉÒªÉ ±ÉÉäEòÉÆxÉÒ VÉÉä ±ÉføÉ Ênù±ÉÉ iÉÉä Ê´ÉVÉªÉ¸ÉÒ PÉä ÉÚxÉ +É±ÉÉ ¨½þhÉÚxÉ ¦ÉÉ®úiÉÒªÉ º´ÉÉiÉÆjªÉÉSÉÉ ±ÉføÉ ½þÉ Ê´ÉVÉªÉÉSÉÉ <ÊiÉ½þÉºÉ +É½äþ. Ê´ÉVÉªÉ ºÉ½þVÉÉ ºÉ½þVÉÒ Ê¨É³ýiÉ xÉºÉiÉÉä. iªÉÉ¨ÉÉMÉä +xÉäEòÉÆSÉä ¤É³ýÒnùÉxÉ +ºÉiÉä. +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÊVÉ±½þªÉÉiÉÒ±É ±ÉÉäEòÉÆxÉÒ ½þÉ ±ÉføÉ EòºÉÉ ±ÉføÊ´É±ÉÉ. iÉÉä º´ÉÉiÉÆjªÉ +ÉÆnùÉä±ÉxÉÉSÉÉ <ÊiÉ½þÉºÉ +É½äþ. ¨½þhÉÚxÉSÉ <.ºÉ. 1905 iÉä 1947 ªÉÉ EòÉ±ÉÉ´ÉvÉÒiÉ VÉÒ VÉxÉ+ÉÆnùÉä±ÉxÉä ZÉÉ±ÉÒ. iªÉÉSÉÉ +ÉføÉ´ÉÉ ªÉÉ ±ÉäJÉÉiÉ PÉäiÉ±ÉÉ +É½äþ. ¨É½þÉ®úÉ¹]ÅõÉiÉ Ê öEòÊ öEòÉhÉÒ VÉÒ VÉxÉ+ÉÆnùÉä±ÉxÉä ZÉÉ±ÉÒ. iªÉÉSÉ|É¨ÉÉhÉä 20 ´ªÉÉ ¶ÉiÉEòÉSªÉÉ |ÉÉ®Æú¦ÉÒ +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÊVÉ±½þªÉÉiÉ ®úÉ¹]Åõ´ÉÉnùÒ SÉ³ý´É³ýÒÆxÉÉ |ÉÉ®Æú¦É ZÉÉ±ÉÉ. +½þ¨ÉnùxÉMÉ®úSªÉÉ º´ÉÉiÉÆjªÉÉSÉÒ SÉ³ý´É³ý iÉÒxÉ|É¨ÉÖJÉ +´ÉiÉÇxÉÉ¨ÉvªÉä PÉb÷±ÉÒ.

1. Ê]õ³ýEò ªÉÖMÉ – SÉiÉÖ:ºÉÖjÉÒSÉÉ |ÉSÉÉ®ú ´É |ÉºÉÉ®ú 2. MÉÉÆvÉÒ ªÉÖMÉ - +ºÉ½þEòÉ®ú +ÉÆnùÉä±ÉxÉ, ºÉÊ´ÉxÉªÉ EòÉªÉnäù¦ÉÆMÉ +ÉÆnùÉä±ÉxÉ ´É iªÉÉ+ÆiÉMÉÇiÉ VÉÆMÉ±ÉºÉiªÉÉOÉ½þ +ÉÊhÉ

SÉ±Éä VÉÉ´É SÉ³ý´É³ý 3. +ÉÌlÉEò ºÉ¨ÉiÉäSÉÒ ±ÉføÉ<Ç

+ºÉÉ ½þÉ Gò¨É +É½äþ.

=Êqù¹]äõ 1. +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÊVÉ±½þªÉÉiÉÒ±É VÉxÉ+ÉÆnùÉä±ÉxÉÉSÉÉ ¶ÉÉävÉ PÉähÉä. 2. +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÊVÉ±½þªÉÉiÉÒ±É VÉxÉ+ÉÆnùÉä±ÉxÉÉiÉÒ±É Ê]õ³ýEò ªÉÖMÉÉSÉÉ +¦ªÉÉºÉ Eò®úhÉä.

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


3. ¨É½þÉi¨ÉÉ MÉÉÆvÉÒ ªÉÖMÉÉSÉÉ +¦ªÉÉºÉ Eò®úhÉä. 4. +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÊVÉ±½þªÉÉiÉÒ±É VÉxÉ+ÉÆnùÉä±ÉxÉÉSÉÒ ºÉtÎºlÉiÉÒiÉÒ±É ={ÉªÉÖCiÉiÉÉ +¦ªÉÉºÉhÉä.

ºÉÆ¶ÉÉävÉxÉÉSÉÒ ¨ÉªÉÉÇnùÉ 1. ºÉnù®ú ºÉÆ¶ÉÉävÉxÉÉiÉ +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÊVÉ±½þªÉÉiÉÒ±É VÉxÉ+ÉÆnùÉä±ÉxÉÉSÉÉ +¦ªÉÉºÉ Eäò±ÉÉ +É½äþ. 2. +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÊVÉ±½þªÉÉiÉÒ±É <. ºÉ. 1885 iÉä 1947 ªÉÉ EòÉ³ýÉiÉ ZÉÉ±Éä±ªÉÉ VÉxÉ+ÉÆnùÉä±ÉxÉÉSÉÉ +ÉføÉ´ÉÉ

PÉäiÉ±ÉÉ +É½äþ.

Ê]õ³ýEò ªÉÖMÉ +½þ¨ÉnùxÉMÉ®SÉÉ ÊEò±±ÉÉ ÊxÉVÉÉ¨É¶É½þÉSÉÉ ®úÉVÉ´ÉÉb÷É +ºÉ±ÉÉ iÉ®úÒ {ÉÖføÒ±É EòÉ³ýÉiÉ iÉÉä EèònùJÉÉxÉSÉ

¤ÉxÉ±ÉÉ. +xÉäEò ºÉÖ|ÉÊºÉvnù +ÉÊhÉ EÖò|ÉÊºÉvnù ±ÉÉäEòÉÆxÉÒ xÉMÉ®úSªÉÉ ÊEò±ªÉÉiÉ BEòÉÆiÉ´ÉÉºÉ ºÉ½þxÉ Eäò±ÉÉ. +ºÉÉSÉ BEòÉÆiÉ´ÉÉºÉ BEòÉ ¶ÉÚ®ú nÖùnêù´ÉÒ iÉ¯ûhÉÉSªÉÉ xÉÊ¶É¤ÉÒ +É±ÉÉ. VªÉÉSÉÉ ±ÉføÉ +½þ¨ÉnùxÉMÉ®úSªÉÉ º´ÉÉiÉÆjªÉ ºÉÆOÉÉ¨ÉÉiÉÒ±É BEò ºÉÉäxÉä®úÒ {ÉÉxÉ ¨½þhÉÚxÉ ¨ÉÉxÉ±ÉÉ VÉÉiÉÉä. ½þÉ nÖùnêù´ÉÒ iÉ¯ûhÉ ½þÉäiÉÉ. xÉÉ®úÉªÉhÉ =¡Çò Eò®ú ÉÒ®ú UôjÉ{ÉiÉÒ SÉÉèlÉä Ê¶É´ÉÉVÉÒ ¨É½þÉ®úÉVÉ. EòÉä±½þÉ{ÉÚ®úSÉä UôjÉ{ÉiÉÒ +ºÉhÉÉªÉÉ Ê¶É´ÉÉVÉÒ ¨É½þÉ®úÉVÉÉÆxÉÉ ´Éäbä÷ `ö®úÊ´ÉhªÉÉSÉÉ PÉÉ]õ PÉÉ±ÉÚxÉ xÉMÉ®úSªÉÉ iÉÖ ÆûMÉÉiÉ b÷ÉÆ¤ÉhªÉÉiÉ +É±Éä. iÉÖ ÆûMÉÉiÉ +ºÉiÉÉxÉÉ OÉÒxÉ xÉÉ´ÉÉSªÉÉ <ÆOÉVÉ Ê¶É{ÉÉªÉÉxÉä iªÉÉÆSÉÉ JÉÚxÉ Eäò±ÉÉ. (25 Êb÷ºÉå¤É®ú 1883) ´É iªÉÉÆSÉä |ÉäiÉ Ênù±±ÉÒ MÉä]õ¤ÉÉ½äþ®úÒ±É +ÉäºÉÉb÷ VÉÉMÉä É®ú ¡äòEÚòxÉ Ênù±Éä. iªÉÉSªÉÉ xÉÉ´ÉÉxÉä Uô. ¶ÉÉ½Úþ ¨É½þÉ®úÉVÉÉÆxÉÒ EòÉ½þÒ ®úCEò¨É Ênù±ÉÒ. iªÉÉiÉÚxÉ SÉÉèlÉä Ê¶É´ÉÉVÉÒ ¨É½þÉ®úÉVÉ ¤ÉÉäÍb÷MÉ =nùªÉÉºÉ +É±ÉÒ. iªÉÉSÉä º¨ÉÉ®úEò ¨½þhÉÚxÉ ºÉÉäºÉÉªÉ]õÒ ½þÉªÉºEÚò±ÉSªÉÉ +É´ÉÉ®úÉiÉ BEò Ê¶É´É¨ÉÆnùÒ®ú =¦ÉÉ®úhªÉÉiÉ +É±Éä±Éä +É½äþ. 01 iªÉÉÆSªÉÉ¤Éqù±É iªÉÉÆSªÉÉ ¨ÉÞiªÉÚSªÉÉ +ÉvÉÒSÉ Ê]õ³ýEò ´É +ÉMÉ®úEò®úÉÆxÉÒ EäòºÉ®úÒiÉÚxÉ EòÉä±½þÉ{ÉÚ®úSÉä Ênù´ÉÉhÉ ¨ÉÉvÉ´É®úÉ´É ¤É´Éæ ´É <ÆOÉVÉ ºÉ®úEòÉ®ú Ê´É¯ûnÂvÉ ±ÉäJÉ Ê±ÉÊ½þ±Éä. iªÉÉ¤Éqù±É iªÉÉÆxÉÉ Ê¶ÉIÉÉ ½þÉä>ðxÉ b÷ÉåMÉ®úÒSªÉÉ iÉÖ ÆûMÉÉiÉ b÷ÉÆ¤ÉhªÉÉiÉ +É±Éä. iªÉÉSªÉÉ ¨ÉÞiªÉÚxÉä ¨É½þÉ®úÉ¹]Åõ {Éä]ÚõxÉ =`ö±ÉÉ xÉÉ½þÒ. {É®ÆúiÉÖ º´ÉÉÆiÉjªÉÉºÉÉ`öÒ ºÉÆPÉ¹ÉÇ Eò®úhÉÉ®úÉ ¦ÉÉäºÉ±Éä EÖò³ýÉiÉÒ±É ®úÉVÉÉ xÉMÉ®ú±ÉÉ ¨É®úhÉ {ÉÉ´É±ÉÉ ªÉÉSÉÒ º¨ÉÞiÉÒ xÉMÉ®úEò®ú ¨ÉÉiÉÉ VÉ{ÉiÉ +É±Éä +É½äþiÉ. Ê]õ³ýEò +ÉMÉ®úEò®úÉÆxÉÒ ´ÉÞkÉ{ÉjÉÉuùÉ®äú ºÉÆPÉ¹ÉÇ Eäò±ÉÉ {ÉhÉ ¡òÉ®ú EòÉ³ý ±ÉÉ´ÉÚxÉ vÉ®úiÉÉ +É±ÉÉ xÉÉ½þÒ.

ºÉxÉ 1885 ±ÉÉ ®úÉ¹]ÅõÒªÉ EòÉÄOÉäºÉSÉÒ ºlÉÉ{ÉxÉÉ ZÉÉ±ÉÒ. iªÉÉSÉä {Éb÷ºÉÉnù xÉMÉ®ú ÉvªÉä½þÒ =¨É]õ±Éä. 1893-94 ºÉÉ öÒ Ê]õ³ýEòÉÆxÉÒ ºÉÉ´ÉÇVÉÊxÉEò MÉhÉä¶ÉÉäiºÉ´É, ºÉÉ´ÉÇVÉÊxÉEò Ê¶É´ÉVÉªÉÆiÉÒ ºÉÖ û Eäò±ÉÒ. iªÉÉSÉä +xÉÖEò®úhÉ +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÉvªÉä ½þÒ ZÉÉ±Éä. EòZÉÇxÉ¶ÉÉ½þÒSªÉÉ EòÉ³ýÉiÉ EòÉÄOÉäºÉSÉÉ SÉiÉÖ:ºÉÖjÉÒSÉÉ EòÉªÉÇGò¨É xÉMÉ®úSÉä ¤ÉÉ³ýÉºÉÉ½äþ¤É näù¶É{ÉÉÆbä÷, SÉÉèEò®ú ´ÉEòÒ±É ®úÉ¤ÉÊ´ÉiÉ ½þÉäiÉä. º´Énäù¶ÉÒ, ¤ÉÊ½þ¹EòÉ®ú, ®úÉ¹]ÅõÒªÉ Ê¶ÉIÉhÉ ´É º´É®úÉVªÉ ½þÒ iÉÒ SÉiÉÖ:ºÉÖjÉÒ ½þÉäiÉÒ. ¤ÉÊ½þ¹EòÉ®úÉSÉä +xÉäEò EòÉªÉÇGò¨É xÉMÉ®ú¨ÉvªÉä ZÉÉ±Éä. ¤ÉÊ½þ¹EòÉ®úÉSÉÉ |ÉSÉÉ®ú Eò®úhªÉÉºÉÉ öÒ ¤ÉÉ½äþ®úSÉÉ {ÉÖføÉ®úÒ +ÉhÉ±ÉÉ {ÉÉÊ½þVÉä ¨½þhÉÚxÉ ¤ÉÉ³ýÉºÉÉ½äþ¤É näù¶É{ÉÉÆb÷ªÉÉÆxÉÒ {ÉÖføÉEòÉ®ú PÉä>ðxÉ º´ÉÉiÉÆjªÉ´ÉÒ®ú ºÉÉ´É®úEòÉ®úÉÆxÉÉ {ÉÉSÉÉ®úhÉ Eäò±Éä. iÉä ¨½þhÉÉ±Éä, “º´Énäù¶ÉÒSÉä ºÉÉ¨ÉlªÉÇ ´ÉÉføÊ´ÉhªÉÉEò®úÒiÉÉ º´Énäù¶ÉÒ +ÉÊhÉ {É®úEòÒªÉÉÆSÉä ½þÉiÉÉ{ÉÉªÉ ±ÉÖ³äý Eò®úhªÉÉºÉÉ öÒ ¤ÉÊ½þ¹EòÉ®ú ªÉÉ MÉÉä¹]õ +ÉSÉ®úhÉÉiÉ +ÉhÉ±ªÉÉ {ÉÉÊ½þVÉäiÉ. 02 º´Énäù¶ÉÒ ´É ¤ÉÊ½þ¹EòÉ®úÉ¤É®úÉä¤É®úSÉ EòÉ³ýÉiÉ “´ÉÆnäù¨ÉÉiÉ®ú¨É” ½þÉ {É®úÉ´É±ÉÒSÉÉ ¶É¤nù ¤ÉxÉ±ÉÉ. “´ÉÆnäù¨ÉÉiÉ®ú¨É” ªÉÉ ¶É¤nùÉxÉä

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


xÉMÉ®ú ¶É½þ®úÉiÉ ´É ÊVÉ±½þªÉÉiÉ <iÉEòÉ EòÉ½þÒ Eò½þ®ú Eò¯ûxÉ ºÉÉäb÷±ÉÉ EòÒ iÉÉä ¶É¤nù vÉ¨ÉÇ ´ÉÉCªÉÉ|É¨ÉÉhÉä ¤ÉxÉÚxÉ MÉä±ÉÉ.03

EòÉÄOÉäºÉ¨ÉvªÉä EòZÉÇxÉ¶ÉÉ½þÒSÉÉ +ÉvÉÒ{ÉÉºÉÚxÉSÉ VÉ½þÉ±É ´É ¨É´ÉÉ³ý +ºÉä nùÉäxÉ MÉ]õ {Éb÷±Éä ½þÉäiÉä. Ê]õ³ýEò VÉ½þÉVÉ MÉ]õÉSÉä ½þÉäiÉä iÉ®ú xÉÉ¨ÉnùÉ®ú MÉÉäJÉ±Éä ¨Éä½þiÉÉ ¨É´ÉÉ³ý MÉ]õÉSÉä ½þÉäiÉä. xÉMÉ®ú±ÉÉ½þÒ VÉ½þÉ±É, ¨É´ÉÉ³ý MÉ]õÉSÉä +xÉÖªÉÉªÉÒ ½þÉäiÉä. 1906 ±ÉÉ Eò±ÉEòkªÉÉSªÉÉ ®úÉ¹]ÅõÒªÉ ºÉ¦ÉäSªÉÉ +ÊvÉ´Éä¶ÉxÉÉiÉ º´Énäù¶É, ¤ÉÊ½þ¹EòÉ®úÉSÉÉ `ö®úÉ´É ºÉÆ ÉiÉ ZÉÉ±ÉÉ. iªÉÉSÉÒ +Æ É±É¤ÉVÉÉ´ÉhÉÒ Eò®úhªÉÉºÉÉ öÒ xÉMÉ®ú¨ÉvªÉä ¤ÉÉ³ýÉºÉÉ½äþ¤É näù¶É{ÉÉÆbä÷, SÉÉèEò®ú ´ÉEòÒ±É ´É Ê¡ò®úÉäÊnùªÉÉ ½äþ VÉ½þÉ±É {ÉIÉÉSÉä iÉ®ú ®úÉ´É¤É½þÉnÚù®ú ÊSÉiÉ³äý xÉä ÉºiÉ {ÉIÉÉSÉä ½þÉäiÉä. xÉMÉ®ú, ºÉÆMÉ¨ÉxÉä®ú, ®úÉ½Öþ®úÒ, EòÉä{É®úMÉÉ´É <. ¨ÉÉä öªÉÉ ¶É½þ®úÉiÉÚxÉ näù¶ÉÒ PÉähªÉÉSÉä ´É Ê´É±ÉÉªÉiÉÒ EòÉ{Éb÷ÉSªÉÉ ½þÉä³ýªÉÉ Eò®úhªÉÉSÉä ºÉjÉ SÉÉ±ÉÚ ZÉÉ±Éä. iªÉÉ¨ÉÖ³äý ¤ÉÊ½þ¹EòÉ®úÉSªÉÉ SÉ³ý´É³ýÒ±ÉÉ ®ÆúMÉ SÉfø±ÉÉ. iªÉÉiÉ ¨Ét{ÉÉxÉ Ê´É®úÉävÉÒ SÉ³ý´É³ýÒSÉÒ ¦É®ú {Éb÷±ÉÒ. xÉMÉ®ú¨ÉvªÉä näù¶É{ÉÉÆbä÷, SÉÉèEò®ú, {ÉÆb÷ÒiÉ ªÉÉÆxÉÒ ¨ÉÉä½þ±ªÉÉ¨ÉÉä½þ±ªÉÉiÉ ´ªÉÉJªÉÉiÉä näù ÉÚxÉ SÉ³ý´É³ýÒºÉ ±ÉÉäEò¨ÉiÉ +xÉÖEÚò±É Eäò±Éä.

ªÉÉSÉ EòÉ³ýÉiÉ xÉMÉ®ú ÊVÉ±½þªÉÉiÉÒ±É {ÉÉ®úxÉä®úSÉä ºÉäxÉÉ{ÉiÉÒ ¤ÉÉ{É]õ ªÉÉÆxÉÒ +Ê¦ÉxÉ´É ¦ÉÉ®úiÉ xÉÉ´ÉÉSªÉÉ GòÉÆiÉÒEòÉ®úÒ ºÉÆºlÉäiÉÚxÉ GòÉÆiÉÒ¨ÉÉ¡ÇòiÉ ºÉÖ û´ÉÉiÉ Eäò±ÉÒ. iªÉÉ¨ÉÖ³äý xÉMÉ®ú ÊVÉ±½þªÉÉiÉÒ±É iÉ¯ûhÉÉ¨ÉvªÉä =iºÉÉ½þ ºÉÆSÉÉ®ú±ÉÉ. xÉMÉ®ú ÊVÉ±½þªÉÉiÉ º´Énäù¶ÉÒSÉÉ |ÉSÉÉ®ú Eò®úhÉÉ®äú ¸ÉÒ. ®úÉ¨É¦ÉÉ>ð ÊnùIÉÒiÉ, ¸ÉÒ. {ÉÉ®äúMÉÉ´ÉEò®ú, ¸ÉÒ ºÉÆiÉ ªÉÉÆxÉÒ ºÉÆMÉ¨ÉxÉä®ú, ºÉ¨É¶Éä®ú{ÉÚ®ú ªÉälÉä ºÉ¦ÉÉ PÉäiÉ±ªÉÉ. ºÉ¨É¶Éä®ú{ÉÚ®úSÉä ´ÉÉ¨ÉxÉ xÉÉ®úÉªÉhÉ VÉÉä¶ÉÒ xÉÉÊ¶ÉEòSªÉÉ MÉÖ{iÉ GòÉÆiÉÒ¨ÉÆb÷³ýÉiÉ ºÉÉ¨ÉÒ±É ZÉÉ±Éä.04 EäòºÉ®úÒ ¨ÉvÉÒ±É “¤ÉÉì ¤É MÉÉä³ýªÉÉSÉÉ JÉ®úÉ +lÉÇ” ªÉÉ ±ÉäJÉÉ¤Éqù±É JÉ]õ±ÉÉ ¦É®úhªÉÉiÉ ªÉä>ðxÉ b÷É´É®ú ªÉÉ xªÉÉªÉÉvÉÒ¶ÉÉxÉä ±ÉÉä. Ê]õ³ýEòÉÆxÉÉ ºÉ½þÉ ´É¹ÉÉÇSÉÒ EòÉ³ýªÉÉ {ÉÉhªÉÉSÉÒ Ê¶ÉIÉÉ `öÉä öÉ´É±ÉÒ. ºÉxÉ 1908 ºÉÉ±ÉSªÉÉ ®úÉVÉpùÉä½þÉSªÉÉ +É®úÉä{ÉÉJÉÉ±ÉÒ VÉÒ ºÉVÉÉ ZÉÉ±ÉÒ. iªÉÉ Ê]õ³ýEòÉSªÉÉ |ÉIÉÉä¦ÉEòõ ´ÉÞkÉÒSªÉÉ ¦ÉÉ¹ÉhÉSÉÉ xÉ¨ÉÖxÉÉ ¨½þhÉÚxÉ xÉMÉ®ú±ÉÉ <¨ÉÉ®úiÉ EÆò{ÉxÉÒSªÉÉ +É´ÉÉ®úÉiÉ iªÉÉÆxÉÒ Eäò±Éä±Éä ¦ÉÉ¹ÉhÉ ºÉÉÆMÉhªÉÉiÉ +É±Éä ½þÉäiÉä. iªÉÉ ºÉ¦ÉäSªÉÉ´Éä³ýÒ +vªÉIÉ ½þÉäiÉä. xÉMÉ®úSÉä ¦ÉÉ>ðºÉÉ½äþ¤É SÉÉèEò®ú ´ÉEòÒ±É ªÉÉSÉ ºÉ¦ÉäiÉ ±ÉÉäEò¨ÉÉxªÉÉÆxÉÒ “º´É®úÉVªÉ ½þÉ ¨ÉÉZÉ VÉx¨É ÊºÉvnù ½þCEò +É½äþ” ½þÒ MÉVÉÇxÉÉ Eäò±ÉÒ ½þÉäiÉÒ.05

ºÉxÉ 1914 ºÉÉ±ÉÒ Ê]õ³ýEòÉÆSÉÒ ºÉÖ]õEòÉ ZÉÉ±ÉÒ. xÉMÉ®ú±ÉÉ ºÉ¦ÉÉ PÉä>ðxÉ ¤ÉÉ³ýÉºÉÉ½äþ¤É näù¶É{ÉÉÆbä÷xÉÒ Ê]õ³ýEòÉÆSÉä +Ê¦ÉxÉÆnùxÉ Eäò±Éä. {ÉÖføÒ±É EòÉ³ýÉiÉ Ê]õ³ýEòÉÆxÉÒ ½þÉä É¯û³ý SÉ³ý´É³ýÒiÉ ºÉÉ¨ÉÒ±É ½þÉähªÉÉSÉä VÉÉÊ½þ®ú Eäò±Éä. xÉMÉ®úSÉä SÉÉèEò®ú näù¶É{ÉÉÆbä÷, ºÉ{iÉ¹ÉÔ, Ê¡ò®úÉäÊnùªÉÉ ªÉÉÆxÉÒ xÉMÉ®ú±ÉÉ ½þÉä É¯û³ýSÉÒ ¶ÉÉJÉÉ EòÉfø±ÉÒ. Ê]õ³ýEòÉÆSªÉÉ xÉMÉ®ú ªÉälÉÒ±É nùÉäxÉ Ênù´ÉºÉÉSªÉÉ ´ÉÉºiÉ´ªÉÉiÉ VÉ½þÉVÉ ¨É´ÉÉ³ý BEò ZÉÉ±Éä. ½þÉä¨É¯û³ý Ê±ÉMÉSªÉÉ ÊxÉÊ¨ÉkÉÉxÉä ´ªÉÉJªÉÉxÉ¨ÉÉ±ÉÉ ½þÒ +ÉªÉÉäÊVÉiÉ Eò®úhªÉÉiÉ +É±ÉÒ ½þÉäiÉÒ. ªÉÉ ´ªÉÉJªÉÉxÉ ¨ÉÉ±ÉäiÉ xÉ. SÉÒ. Eäò³ýEò®ú, nùÉnùÉºÉÉ½äþ¤É Eò®ÆúnùÒEò®ú, xÉÉÊ¶ÉEòSÉä ®úÉ¨É¦ÉÉ>ð |ÉvÉÉxÉ ´ÉEòÒ±É, xÉMÉ®úSÉä ½þÊ®ú¦ÉÉ>ð {É]õ´ÉvÉÇxÉ ªÉÉÆSÉÒ ¦ÉÉ¹ÉhÉä ZÉÉ±ÉÒ. iªÉÉ¨ÉÖ³äý xÉMÉ®ú¨ÉvªÉä ¨ÉÉä öÉ =iºÉÉ½þ ÊxÉ¨ÉÉÇhÉ ZÉÉ±ÉÉ. iªÉÉSÉ´Éä³ýÒ {ÉÊ½þ±ªÉÉ ¨É½þÉªÉÖrùÉ|ÉºÉÆMÉÒ <ÆOÉVÉÉÆxÉÒ Ë½þnÖùºlÉÉxÉÉ{ÉÉºÉÚxÉ VÉÉºiÉÒiÉ VÉÉºiÉ ºÉèxªÉÉSÉÒ ´É JÉSÉÉÇSªÉÉ ®úCEò¨ÉäSÉÒ +{ÉäIÉÉ äö´É±ÉÒ. “´ÉÉì®ú ±ÉÉäxÉ” xÉÉ´ÉÉSÉÉ ÊxÉvÉÒ ±ÉÉäEòÉÆEò=ÚxÉ =¦ÉÉ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉä>ð ±ÉÉMÉ±ÉÉ. ´ÉºÉÚ±ÉÒ ´É ºÉèxªÉ¦É®úiÉÒºÉÉ`öÒ ºÉCiÉÒSÉä |ÉEòÉ®ú ºÉÖ û ZÉÉ±Éä. +EòÉä±ªÉÉiÉÒ±É +ÉÊnù´ÉÉºÉÒ BEòjÉ +É±Éä. iªÉÉÆxÉÒ iÉÉ®úÉ ªÉÆjÉÉSªÉÉ iÉÉ®úÉ iÉÉäb÷±ªÉÉ. ZÉÉbä÷ iÉÉäbÚ÷xÉ ®úºiÉä ¤ÉÆnù Eò®úhªÉÉiÉ +É±Éä. ¨ÉÉ¨É±ÉänùÉ®ú {ÉÒ®úVÉÉnäù ªÉÉºÉ VÉ¨ÉÉ´ÉÉxÉä ÊVÉ´ÉÆiÉ VÉÉ³ý±Éä. MÉhÉä¶É VÉÉä¶ÉÒ, xÉ´É±Éä {ÉÉ]õÒ±É ªÉÉºÉ½þ 200 ±ÉÉäEòÉÆxÉÉ +]õEò Eäò±ÉÒ. JÉ]õ±ÉÉ SÉÉ±É±ÉÉ ´ÉÉ´ÉÉb÷Ò EòÉªÉÇEòiªÉÉÇºÉ ¡òÉ¶ÉÒSÉÒ Ê¶ÉIÉÉ

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


`öÉä öÉ´ÉhªÉÉiÉ +É±ÉÒ. MÉhÉä¶É VÉÉä¶ÉÒ ´É <iÉ®úÉÆxÉÉ VÉx¨É äö{É ZÉÉ±ªÉÉ. {ÉÖfäø ®úÉ´É¤É½þÉnÚù®ú xÉ´É±Éä ªÉÉÆxÉÒ Ê´É¶Éä¹É |ÉªÉixÉ Eò¯ûxÉ JÉ]õ±ªÉÉiÉÒ±É ±ÉÉäEòÉSÉÒ ºÉÖ]õEòÉ Eäò±ÉÒ.6

1 +ÉìMÉº]õ 1920 ®úÉäVÉÒ Ê]õ³ýEòÉSÉÉ ¨ÉÞiªÉÚ ZÉÉ±ÉÉ. Ê]õ³ýEòÉSÉÉ xÉMÉ®ú´É®ú ¨ÉÉä`öÉ |É¦ÉÉ´É ½þÉäiÉÉ. iªÉÉÆSÉä Eäò¶É®úÒ ½äþ ´ÉÞkÉ{ÉjÉ PÉ®úÉPÉ®úÉiÉ ´ÉÉSÉ±Éä VÉÉiÉ ½þÉäiÉä. Ê]õ³ýEòÉSªÉÉ ¨ÉÞiªÉÚ{ÉªÉÇiÉ xÉMÉ®ú¨ÉvªÉä º´ÉÉiÉÆjªÉ +ÉÆnùÉä±ÉxÉÉºÉÉ`öÒ ¨ÉiÉ¦Éänù Ê´ÉºÉ¯ûxÉ BEòjÉ ªÉähªÉÉSÉÒ |É´ÉÞkÉÒ Ê´Ét¨ÉÉxÉ ½þÉäiÉÒ.

MÉÉÆvÉÒ ªÉÖMÉ ºÉxÉ 1920 {ÉÉºÉÖxÉ +ºÉ½þEòÉ®ú +ÉÆnùÉä±ÉxÉ +.xÉMÉ®ú ªÉälÉä Ê´É¶Éä¹É +ºÉä iÉÒµÉ ZÉÉ±Éä. nùÉÆb÷Ò

ºÉiªÉÉOÉ½þÉ{ÉÉºÉÚxÉ º´ÉÉ¨ÉÒ ºÉ½þVÉÉxÉÆnù ¦ÉÉ®úiÉÒ ºÉÉ®úJÉÉ xÉäiÉÉ Ê¨É³ýÉ±ÉÉ. iÉ®ú VÉÆMÉ±É ºÉiªÉÉOÉ½þÉxÉä ®úÉ¨ÉEÞò¹hÉ ¨É½þÉ®úÉVÉ ±ÉÉäEòÉÆ{ÉÖfäø +É±Éä iÉºÉäSÉ

1. 1921 ºÉÉ±ÉÒ ®úÉ¹]ÅõÒªÉ {ÉÉ ö¶ÉÉ³ýÉ ºÉÖ û ZÉÉ±ÉÒ. 2. 1925 nùÉnùÉ SÉÉèvÉ®úÒxÉÒ EòÉÄOÉäºÉ nù±É ºlÉÉ{ÉxÉ Eäò±Éä. 3. 1930 SÉÉ ¦ÉÉ®úiÉÉSÉÉ ±ÉÉIÉÊhÉEò º´ÉÉiÉÆjªÉ Ênù´ÉºÉ ºÉÉVÉ®úÉ ºÉÖ û Eäò±Éä. 4. 1935 ±ÉÉ ®úÉ´ÉºÉÉ½äþ¤É {É]õ´ÉvÉÇxÉÉÆxÉÒ ºÉÆPÉ¶ÉCiÉÒ EòÉÄOÉäºÉSÉä ¨ÉÖJÉ{ÉjÉ ºÉÖ û Eäò±Éä. +xÉäEò Ê öEòÉhÉÒ |ÉSÉÆb÷ ºÉ¦ÉÉ

½þÉä>ðxÉ VÉxÉVÉÉMÉÞiÉÒ Eäò±ÉÒ. 5. 1937 xÉÆiÉ®ú xÉä½þ¯û ´É ´É±±É¦É¦ÉÉ<Ç {É]äõ±É ªÉÉÆSªÉÉ xÉMÉ®ú ÊVÉ±½þªÉÉiÉ +xÉäEò Ê`öEòÉhÉÒ |ÉSÉÆb÷ ºÉ¦ÉÉ ½þÉä>ðxÉ

VÉxÉVÉÉMÉÞiÉÒ Eäò±ÉÒ.

1942 SÉä +ÉÆnùÉä±ÉxÉ ´É +. xÉMÉ®ú ÊVÉ±½þÉ +ÉÆnùÉä±ÉxÉÉSªÉÉ |ÉÉ®Æú¦ÉÒSÉ ®úÉ¹]ÅõÒªÉ ºÉ¦ÉäSªÉÉ ¨É½þi´ÉÉSªÉÉ xÉäiªÉÉÆxÉÉ xÉMÉ®ú¨ÉvªÉä ÊnùPÉÇEòÉ³ý iÉÖ ÆûMÉÉiÉ

äö´É±Éä ½þÉäiÉä. ¨½þhÉÚxÉ <iÉ®ú½þÒ xÉäiªÉÉSªÉÉ vÉ®ú{ÉEòb÷Ò±ÉÉ |ÉÉ®Æú¦É Eäò±ÉÉ. {ÉÊ®úhÉÉ¨ÉÒ +SªÉÖiÉ®úÉ´É {É]õ´ÉvÉÇxÉ ºÉÉ®úJÉä xÉäiÉä ¦ÉÚÊ¨ÉMÉiÉ ®úÉ½ÚþxÉ SÉ³ý´É³ý Ë½þºÉEò ¨ÉÉMÉÉÇEòbä÷ xÉEò³ýiÉ ZÉÖEòiÉ MÉä±ÉÒ. +SªÉÖiÉ®úÉ´É {É]õ´ÉvÉÇxÉ Ê´É³ýnù º]äõ¶ÉxÉ´É®ú =iÉ¯ûxÉ {ÉÉä±ÉÒºÉÉSªÉÉ VÉÉ³ýªÉÉiÉÚxÉ ÊxÉºÉ]ÚõxÉ MÉä±Éä.7 {ÉÖføÒ±É EòÉ³ýÉiÉ ¤ÉÉì¤Éº¡òÉä]õ, PÉÉiÉ{ÉÉiÉÒ EÞòiªÉä ªÉÉÆxÉÉ =vÉÉxÉ +É±Éä. iªÉÉiÉ ºÉ®úÉäVÉ ¤ÉÉì ¤É PÉ]õxÉÉ Ê´É¶Éä¹É xÉÉånù PÉähªÉÉºÉÉ®úJÉÒ +É½äþ. xÉMÉ® ÊVÉ±½þªÉÉiÉÒ±É ªÉÉ º´ÉÉiÉÆjªÉÉSªÉÉ SÉ³ý É³ýÒSÉä º´É¯û{É {ÉÉ½ÖþxÉ ºÉäxÉÉ{ÉiÉÒ ¤ÉÉ{É]õ ªÉÉÆxÉÉ 1857 SªÉÉ ¤ÉÆb÷ÉSÉÒ +É`ö´ÉhÉ ZÉÉ±ÉÒ. <iÉEäò iÉä iÉÒµÉ ½þÉäiÉä. ®úÉ´ÉºÉÉ½äþ¤É {É]õ´ÉvÉÇxÉ, +SªÉÖiÉ®úÉ´É {É]õ´ÉvÉÇxÉªÉÉÆxÉÒ +xÉÖGò¨Éä +Ë½þºÉEò ´É ºÉ¶ÉºjÉ ¨ÉÉMÉÉÇSÉÉ ={ÉªÉÉäMÉ Eäò±ÉÉ. Ê´É¹hÉÖ{ÉÆiÉ EÖòEòbä÷ ½äþ +´ÉPÉb÷ ]õÉ´ÉJÉ®ú SÉfÚøxÉ ÊiÉ®ÆMÉÒ ZÉåbä÷ ¡òb÷EòÊ´ÉhªÉÉiÉ +OÉäºÉ®ú ½þÉäiÉä. +ÉhhÉÉºÉÉ½äþ¤É Ê¶ÉÆnäù ªÉÉÆxÉÒ ¤Éb÷ÉänùªÉÉ±ÉÉ Ê¶ÉEòiÉ +ºÉiÉÉxÉÉ GòÉÆiÉÒSÉÒ ÊnùIÉÉ PÉäiÉ±ÉÒ.

ªÉÉ +ÉÆnùÉä±ÉxÉÉSªÉÉ EòÉ³ýÉiÉ {ÉÉä±ÉÒºÉ º]äõ¶ÉxÉ±ÉÉ +ÉMÉ ±ÉÉ´ÉhÉä, ]õ{ÉÉ±É {ÉÉä¹]õ +Éì¡òÒºÉ VÉÉ³ÖýxÉ ]õÉEòhÉä, ]äõ±ÉÒ¡òÉäxÉSªÉÉ iÉÉ®úÉ iÉÉäb÷hÉä, ÊxÉ®úÊxÉ®úÉ³ýÒ ¤ÉÖ±Éä]õÒxºÉ UôÉ{ÉÖxÉ öÒEò öÒEòÉhÉÒ ±ÉÉ´ÉhÉä, º{ÉÉä]õEò ºÉÉ¨ÉÉxÉ ´ÉÉ½ÖþxÉ xÉähÉä, iÉÖ ûMÉÉÆiÉÖxÉ {É³ÖýxÉ +É±Éä±ªÉÉ +lÉ´ÉÉ ¦ÉÚÊ¨ÉMÉiÉ ZÉÉ±Éä±ªÉÉ EòÉªÉÇEòiªÉÉÇxÉÉÆ +É¸ÉªÉ nùä ÉÚxÉ +ÉYÉÉiÉ ´ÉÉºÉÉiÉ äö´ÉhÉä. <. EòÉ¨Éä Eò®úÉ´ÉÒ ±ÉÉMÉiÉ. ªÉÉ EòÉ¨ÉÉiÉ ¦ÉÉºEò®ú nÖù´Éæ, ¦ÉÉ>ðºÉÉ½äþ¤É lÉÉä®úÉiÉ, {ÉÒ.¤ÉÒ.EòbÚ÷, {ÉÉbÚ÷®ÆúMÉ ¦ÉÉÆMÉ®äú <. ¨ÉÆb÷³ýÒ +ÉhhÉÉºÉÉ½äþ¤É Ë¶Énäù ªÉÉÆSÉÒ |É¨ÉÖJÉ ºÉ½þEòÉ®úÒ ½þÉäiÉÒ. {ÉÉlÉb÷Ô iÉÉ±ÉÖCªÉÉiÉÒ±É SÉÆpù¦ÉÉxÉ {ÉÉ]õÒ±É +É ö®äú ½äþ ½þÒ Ê´ÉnùªÉÉlÉÔ +ºÉ±ªÉÉ{ÉÉºÉÖxÉ ªÉÉ EòÉªÉÉÇEòbä÷ +ÉäføÉ´É±Éä.

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


+ÉhhÉÉºÉÉ½äþ¤É Ë¶ÉnªÉÉSÉä vÉÉEò]äõ ¤ÉÆvÉÚ ½þÒ ªÉÉ EòÉªÉÉÇiÉ +ÉPÉÉb÷Ò´É®ú ½þÉäiÉä. {ÉÒ.¤ÉÒ.EòbÚ÷ ½þÒ ºÉÆMÉ¨ÉxÉä®ú ªÉälÉä Ê¶ÉEòiÉ +ºÉiÉÉÆxÉÉ +ÉÆnùÉä±ÉxÉÉiÉ +Éäfø±Éä MÉä±Éä. Ë¦ÉMÉÉ®úSÉä Ê¨É¸ÉÒ±ÉÉ±É ¦ÉÆb÷É®úÒ ªÉÉÆxÉÒ ½þÒ Ê¦ÉMÉÉÆ®ú¨ÉvªÉä ªÉÉ +ÉÆnùÉä±ÉxÉÉiÉ SÉäiÉxÉÉ ÊxÉ¨ÉÉÇhÉ Eäò±ÉÒ. xÉMÉ®úSÉä ®úÉ¨É ÊxÉºÉÉ³ý ¦ÉÉ<Ç ºÉllÉÉ ¸ÉÒ®úÉ¨É{ÉÚ®úSÉä b÷Éì. +ÉMÉÉ¶Éä xÉÉ®úÉªÉhÉ +Ê½þ®äú. {ÉÒ.¤ÉÒ.¦ÉÉÆMÉ®äú, JÉ³ýnùEò®ú MÉÖ ûVÉÒ, ¸ÉÒ. MÉ´ÉÉ®äú ¨ÉÉ¨ÉÉ, Ê´Éaö±É®úÉ´É ºÉnùÉ¡ò³ý, ¤ÉÉ{ÉÖºÉÉ½äþ¤É xÉ´É±Éä, ¤ÉÉ¤ÉÖ®úÉ´É +É´½þÉb÷, ÊSÉEòhÉÒSÉä Ê¦É±±É ºÉ¨ÉÉVÉÉiÉÒ±É ¸ÉÒ. ®úÉäEòbä÷, xÉMÉ®úSªÉÉ ¤ÉÉ±ÉÒEòÉ¸É¨É ºlÉÉ{ÉxÉ Eò®úhÉÉªÉÉ VÉÉxÉEòÒ¤ÉÉ<Ç +É{É]ä ªÉÉÆSÉÉ =±±ÉäJÉ Eò®úhÉä ¨É½k´ÉÉSÉä +É½äþ. xÉMÉ®ú¨ÉvªÉä ªÉÉ EòÉ³ýÉiÉ PÉb÷±Éä±ÉÒ =±±ÉäJÉÊxÉªÉ PÉ]õxÉÉ ¨½þhÉVÉä ºÉ®úÉäVÉ ¤ÉÉì ¤É |ÉEò®úhÉ. {ÉÖhªÉÉSÉä EìòÊ{É]õ±É ¤ÉÉì ¤É º¡òÉä]õ |ÉEò®úhÉÉ¶ÉÒ xÉMÉ®úSªÉÉ ºÉ®úÉäVÉ ¤ÉÉì ¤É |ÉEò®úhÉSÉä ºÉÉ¨ªÉ ½þÉäiÉä. xÉMÉ®úSªÉÉ ¤ÉÉ³ýÉºÉÉ½äþ¤É ºÉ{iÉ¹ÉÔ +ÉÊhÉ b÷Éì. PÉÉ]ä ªÉÉÆxÉÒ ºÉ®úÉäVÉ ]õÉìEòÒVÉ¨ÉvªÉä ¤ÉÉì ¤É º¡òÉä]õ PÉb÷´ÉÚxÉ +ÉhÉhªÉÉSÉÉ |ÉªÉÉäMÉ Eäò±ÉÉ. {ÉvnùiÉ +ÉÊhÉ ÊxÉªÉÉäÊVÉiÉ {ÉÖhªÉÉiÉÒ±É iÉ¯ûhÉÉÆxÉÒSÉ Eäò±Éä.

ªÉÉSÉ EòÉ³ýÉiÉ ¦ÉÉ®úiÉÉSªÉÉ º´ÉÉiÉÆjªÉÉ¤É®úÉä¤É®ú ¡òÉ³ýhÉÒSÉä ´ÉÉ®äú ½þÒ ´ÉÉ½Öþ ±ÉÉMÉ±Éä. =±É]õ ºÉÖ±É]õ nùÉ´Éä |ÉÊiÉnùÉ´Éä ºÉÖ û ZÉÉ±Éä. ½èþpùÉ¤ÉÉnù ºÉÆOÉÉ¨ÉÉiÉ xÉMÉ®ú ÊVÉ±½þªÉÉiÉÒ±É +xÉäEò ¨ÉÉxªÉ´É®úÉxÉÒ |É±É¦É ¦ÉÉMÉ PÉäiÉ±ÉÉ. b÷Éì. +ÉÆ¤Éäb÷Eò®ú, ¤Éì. ºÉÉ´É®úEò®ú, b÷Éì.½äþMÉbä÷´ÉÉ®ú ªÉÉÆSÉä +xÉÖªÉÉªÉÒ½þÒ ¨ÉÉä`öªÉÉ ºÉÆJªÉäxÉä ÊVÉ±½þªÉÉiÉ ºÉÊGòªÉ ½þÉäiÉä. ¨½þhÉÚxÉSÉ ªÉÉ +ÉÆnùÉä±ÉxÉÉ±ÉÉ VÉxÉ+ÉÆnùÉä±ÉxÉ ¨½þhÉhÉä ªÉÉäMªÉ `ö®äú±É.

lÉÉäb÷CªÉÉiÉ +. xÉMÉ®ú ÊVÉ±½þÉ +ÊiÉ|ÉÉSÉÒxÉ EòÉ³ýÉ{ÉÉºÉÚxÉ ¦ÉÉ®úiÉÉSªÉÉ BäÊiÉ½þÉÊºÉEò +ÉÊhÉ ºÉÉÆºEÞòÊiÉEò <ÊiÉ½þÉºÉÉ±ÉÉ ½þÉiÉ¦ÉÉ®ú ±ÉÉ´ÉhÉÉ®úÉ +ºÉ±Éä±ÉÉ ÊnùºÉÖxÉ ªÉäiÉÉä. ´Éä³ýÉä ´Éä³ýÒ ZÉÉ±Éä±ÉÒ +ÉÆnùÉä±ÉxÉä =`öÉ´É, Ê]õ³ýEò ªÉÖMÉ ´É MÉÉÆvÉÒªÉÖMÉÉiÉ Ê öEòÊ öEòÉhÉÒ ZÉÉ±Éä±ªÉÉ PÉ]õxÉÉSÉä {Éb÷ºÉÉnù +½þ¨ÉnùxÉMÉ®ú ÊVÉ±½þªÉÉiÉ =¨É]õiÉ ½þÉäiÉä. º´ÉÉiÉÆjªÉ ±ÉføªÉÉSªÉÉ |ÉÉ®Æú¦ÉÒ EòÉìOÉäºÉ Ê´ÉSÉÉ®ú ºÉ®úhÉÒSÉÉ +ºÉhÉÉªÉÉ xÉMÉ®ú ÊVÉ±½þªÉÉiÉ |ÉºÉÆMÉÉxÉÖ û{É Ê½þnÖùi´É´ÉÉnùÒ, b÷Éì. +ÉÆ¤Éäb÷Eò®ú ´ÉÉnùÒ. Ê´ÉSÉÉ®ú ºÉ®úhÉÒ±ÉÉ½þÒ ¨ÉÉä öªÉÉ |É¨ÉÉhÉÉiÉ {ÉÉ öÒ¤ÉÉ Ê¨É³ýÉ±ÉÉ. +. xÉMÉ®ú ÊVÉ±½þÉ ¨É½þÉ®úÉ¹]ÅõÉiÉ ¶ÉèIÉÊhÉEò où¹]õªÉÉ |ÉMÉiÉ ½þÉäiÉÉ. ÊLÉ¶SÉxÉ Ê¨É¶ÉxÉªÉÉSªÉÉ ºÉ½þ´ÉÉºÉÉxÉä ÊLÉ¶SÉxÉ vÉ¨ÉÉÇSªÉÉ |ÉºÉÉ®úÉ±ÉÉ ¨ÉÉä öªÉÉ |É¨ÉÉhÉÉiÉ SÉÉ±ÉxÉÉ Ê¨É³ýÉ´ÉÒ. iªÉÉiÉ xÉ´ªÉÉxÉä =nùªÉÉºÉ +É±Éä±ªÉÉ ºÉÖÊ¶ÉÊIÉiÉ ¨ÉvªÉ¨É ´ÉMÉÉÇSÉÉ ºÉ½þ¦ÉÉMÉ ½þÉäiÉÉ. ¦ÉÉ®úiÉÒªÉ º´ÉÉiÉÆjªÉ ±ÉføªÉÉxÉä +ÉÌlÉEò +ÉPÉÉb÷Ò´É®ú ºÉÆPÉ¹ÉÇ ÊxÉ¨ÉÉÇhÉ Eò®úiÉÉSÉ ªÉÉ Ê öEòÉhÉÒ Eò¨ªÉÖÊxÉ¹`ö SÉ³ý É³ýÒÆxÉÒ ½þÒ VÉÉä®ú vÉ®ú±ÉÉ. º´ÉÉiÉÆjªÉxÉÆiÉ®ú +ÉÌlÉEò ºÉ¨ÉiÉäSÉÒ ±ÉføÉ<Ç ºÉÖ û ZÉÉ±ÉÒ. {ÉÖfäø ÊEòiªÉäEò ´É¹Éæ xÉMÉ®ú ÊVÉ±½þÉ ½þÉ Eò¨ªÉÖÊxÉ¹ öÉSÉÉ ¤ÉÉ±Éä ÊEò±±ÉÉ ¨½þhÉÚxÉ +Éä³ýJÉ±ÉÉ VÉÉiÉ ½þÉäiÉÉ. {ÉÖføÒ±É EòÉ³ýÉiÉ {ÉÊ®úÎºlÉiÉÒxÉÖ û{É ®úÉVÉEòÒªÉ ´É +ÉÌlÉEò IÉäjÉÉiÉ ¤Énù±É ZÉÉ±Éä. ¦ÉÉ®úiÉÉxÉä ºÉÆMÉhÉEò ªÉÖMÉÉEòbä÷ ZÉä{É PÉäiÉ±ÉÒ. ºÉÆ{ÉzÉiÉÉ |ÉÉ{iÉ ZÉÉ±ÉÒ +ºÉä +ºÉ±Éä iÉ®úÒ +ÉÌlÉEò Ê´É¹É¨ÉiÉäSÉÒ nù®úÒ Eò¨ÉÒ ZÉÉ±ÉÒ xÉÉ½þÒ. ºÉÉ¨ÉÉÊVÉEò +ÎºlÉ®úiÉÉ ÊxÉ¨ÉÉÇhÉ ½þÉ ä>ð {ÉÉ½þiÉ +É½äþ. +¶ÉÉ {ÉÉ·ÉÇ¦ÉÚ¨ÉÒ´É®ú ±ÉÉäEò¨ÉÉxªÉ Ê]õ³ýEò ´É ¨É½þÉi¨ÉÉ MÉÉÆvÉÒ ªÉÖMÉÉiÉÒ±É VÉxÉ+ÉÆnùÉä±ÉxÉÉSÉÒ ={ÉªÉÖCiÉiÉÉ ´ÉÉ]õiÉä. iÉ®úSÉ ºÉÉ¨ÉÉÊVÉEò ÎºlÉ®úiÉÉ |ÉÉ{iÉ ½þÉä>ðxÉ ¦ÉÉ®úiÉ ºÉ´ÉÉÈÊMÉhÉ ºÉÆ{ÉzÉiÉäSªÉÉ Ênù¶ÉäxÉä ´ÉÉ]õSÉÉ±É Eò¯û ¶ÉEäò±É.

ºÉÆnù¦ÉÇOÉÆlÉ 01. {ÉÉ öEò VÉÉ. ´ÉÉ ( MÉÖ ûVÉÒ ) 9 +ÉìMÉº]õ GòÉÆiÉÒ{É´ÉÇ ºÉÖ ÉhÉÇ ¨É½þÉäiºÉ´ÉÒ ´É¹Éæ º¨É®úÊhÉEòÉ 02. {É]õ´ÉvÉÇxÉ ®úÉ. {É. ºÉäxÉÉ{ÉiÉÒ nùÉnùÉ SÉÉèvÉ®úÒ.

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


03. EÖò±ÉEòhÉÔ, Eäò³ýEò®ú, ºÉÆ{ÉÉnùEò ºÉnùÉÊ¶É´É ¤ÉÉMÉÉ<ÇiÉnùÉ®ú ´ªÉÉJªÉÉxÉ ¨ÉÉ±ÉÉ – VÉ³ýiÉä Ênù´ÉºÉ {Éä]õiÉÒ ¨ÉÉhÉºÉä

04. EÖòEòbä÷ Ê´É¹hÉÖ nùÉ¨ÉÉävÉ®ú- iÉä ¦ÉÉ®úÉ´É±Éä±Éä Ênù´ÉºÉ

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


06 bfrgkl ys[kukr ,sfrgkfld okLrw o fdYys ;kaps egRo

egs’k olar dqyd.khZ]

la’kks/kd fo|kFkhZ ,l-,l-th-,e-dkWyst] dksijxkao-

============================================================= izLrkouk %&

bfrgkl ys[ku izfØ;k gh ,d [kkl o 'kkL=h; i/nr vkgs- gh bfrgkldkjkus 'kkL=kpk Hkkx vkgs- bfrgkl ys[ku djrkuk fdaok ,[kk|k fof'k"V dkG[kaMkpk bfrgkl fyfgrkuk bfrgkldkjkyk dks.kdks.kR;k VII;krwu tkos ykxrs o R;kyk dks.kdks.kR;k xks"Vhph n{krk ?;koh ykxrs ;kph ekfgrh tk.kwu ?ks.ks Eg.kts bfrgkl ys[ku izfØ;k gks;-

vk/kqfud dkGkr LFkkfud bfrgkl ys[ku gs la’kks/kdkaps vkoMhps {ks= >kys vkgs- LFkkuiksFkh] LFkkuegkRE; o baxzth vkenuhrhy ftYgk xW>sfVvj gs LFkkfud bfrgklkph mRre mnkgj.ks ! LFkkfud Hkkxkrhy ,sfrgkfld ik’oZHkweh lokZaxh.k Lrjkoj teowu R;krwu ys[ku dj.ks] gk izdkj LFkkfud bfrgklkr eksMrks- LFkkfud bfrgklkph vkoM o loM ;krwu l/;k ;k bfrgkl ys[kukr vusd ufou fopkj izokg fl/n gksr vkgsr- vkiY;k Hkkxkrhy bfrgkl LFkkfud la’kks/kdkus ‘kks/kwu dk<.ks ;ke/;s vusd ygku lgku xks”Vhps varjax myxMys tkr vkgs- dkyZ csdj ;k vesfjdu bfrgkldkjkP;k ers] ^^bfrgkl ‘kk[ksrhy vkd”kZd fo”k; bfrgklkpk vH;kl vFkok bfrgkl gk ulwu bfrgklys[kukP;k bfrgklkpk vH;kl vkgs- ;krwu dkykuq:i bfrgklys[kukr gksr vlysY;k cnykpk lqxkok ykxrks- tlk tlk dkG cnyr tkrks] r’kr’kh ekuoh thoukrhy vkoM fuoM o dy cnyr tkrks- ;krwup l/;kP;k dkGkr LFkkfud bfrgklkdMs vusd uola’kks/kd vkd”kZys tkr vkgsr- ;k vxksnj vkiY;k Hkkxkrhy fyghyk xsysyk bfrgkl o R;krhy myxMwu vkysyh rQkor vkrk Hk:u dk<.;klkBh bfrgklkph vko’;drk o xjt v’kk nqgsjh ifjlhesrwu O;Dr gksr vkgsr-

vftaD;rkjk fdYyk ^vftaD;rkjk* fdaok ^lkrkjk fdYyk* ;kyk oSHko’kkyh ,sfrgkfld ik’oZHkweh

vkgs- gk izns’k 17 O;k ‘krdkr N-f’kokthP;k LojkT;kpk ,d Hkkx gksrk- f’kokthpk ukrw N=irh ‘kkgw ifgyk ;kus 1708 lkyh lkrkjk ;sFks vkiyh jkt/kkuh LFkkiu dsyh gksrh- R;kaP;k dkGkr lkrkÚ;kyk ‘kkgh jkt/kkuhps egRo vkf.k HkO;rk izkIr >kyh-

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


izfl/n bfrgkldkj Jh-fo-dk-jktokMs ;kaP;k ers ^lkrkjk* gk ‘kCn ^lkrkjk* ¼Eg.kts map½ ;k if’kZ;u ‘kCnkiklwu vkyk vlkok- dkgh la’kks/kdkaP;k ers fdYY;kojhy ^lIr_”kh* ;k nsorkP;k o:u lkrkjk gs uko fdYY;kHkksorh vlysY;k ^lkr&nÚ;k*;ko:u iMys vlkos-1 vftaD;rkÚ;kP;k ik;F;k’kh lkrkjk ‘kgj olysys vkgs- dksd.k o ns’k ;kauk tksM.kkjk gk nqok vkgs- HkkSxksfyd LFkku %&

vftaD;rkjk 17-40 mRrj v{kka’kkoj o 73-50 iwoZ js[kka’kkoj] leqnz likVhiklwu 3220 QwV maphoj olysyk vkgs-3 gk fdYyk lgkioZrkaP;k ;ors’oj QkV;kr lIr_”khP;k Mksaxjkoj vkgs- cktwus mHkh p<.k vkf.k ekF;koj likV vlysyk gk fdYyk lkrkjk ‘kgjkP;k nf{k.ksyk vkgs- lg;knzhP;k vusd dM;kaiSdh nf{k.k&iwoZsyk os..kk njhlg ,d ckgsj vkysyk dMk vkgs-

gk fdYyk lkrkjk ‘kgjkis{kk lqekjs 900 QwV map vlwu R;ko:u ‘kgj o lf”VlkSan;Z vkf.k MksaxjkP;k jkaxkaP;k loZ cktwapk laiw.kZ ns[kkok vfr’k; lqanj fnlrks- fdYY;ko:u iwoZsyk utj Vkdyh dh panu] oanu fdYys vkf.k tjaMk Mksaxjkph izpaM jkax fnlrs- if’pesyk ;ors’oj vkf.k brj Mksaxj] rj vkXus; fn’ksyk ijGh fdaok lTtuxM fnlrks- lkrkjk fdYyk leqnz fdukÚ;kiklwu 69 eSykoj vkf.k dksYgkiwjP;k mRrjsyk 76 eSykaoj vkgs- fdYY;kps o.kZu %&

lkrkjk fdYyk ekF;koj likV vlysY;k eaxGkbZ nsoh fdaok lIr”khZP;k Mksaxjkoj olysyk vkgs- R;kph iwoZ&if’pe ykach lqekjs 3300 QwV vkf.k nf{k.kksRrj :anh 1800 QwV vkgs- ;kpk vkdkj f=dks.kh vlwu R;kpk ik;k iwoZ&if’pe vkgs- vkf.k f’kjksfcanw nf{k.k cktwl vkgs- R;kps laj{k.k mH;k dkVdksuh dkG;k nxMkP;k dM;kaP;k fpjscanh cka/kdkekus dsys vkgs-

;k fdYY;koj tk.;klkBh nksu njokts vkgsr- R;krhy izeq[k njoktk mRrjsdMs vlwu ok;O;sdMwu lqekjs 150 ;kMkZoj oj p<wu tk.;klkBh xkseq[kh ik;Ú;k vkgsr- ;k njokT;koj xPphlkj[kh tkxk vkgs- nqljk njoktk nf{k.ksyk vkgs- rks mHkh p<.k vlysY;k lqekjs vkB QwV :an o xkMksyh xkokiklwu 2 fdyksehVj varjkoj fdYY;kP;k VsdMhoj vkysyk vkgs- rsFks 1857 P;k Lokra«;;q/nkP;k Lefr’krkCnh fufeRr ,d nxMh LraHk mHkkjyk vkgs- gh VsdMh r’khp iq<s v/kkZ eSy iljyh vkgs- iq<s rh mRrjsdMhy njokT;kdMs vkf.k yxsp nf{k.ksdMs ,dne oGlk ?ksrs-

njokT;ki;Zarpk jLrk gk ojhy rVkiklwu canqdhP;k xksGhP;k ekÚ;kP;k varjkoj vkgs- fdYY;kaP;k fHkarh eqfLyeiwoZ dkGkr eksB;k nxM xksV;kauh cka/kysY;k vkgsr- uarjP;k dkGkr ejkB;kauh fpjscanh fHkarh cka/kY;k- ;k fHkarh lqekjs 10 QwV tkMhP;k o R;koj 2 rs 3 QwV tkMhph ojoaVh vlysY;k vkgsr-4

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


fczVh’k dkGkr izkjaHkh gk fdYyk eqydh veykr ulwu y”djkP;k rkC;kr gksrk- y”djkus vkiyk nk:xksGk lqjf{kr Bso.;klkBh T;k bekjrh cka/kY;k gksR;k R;kp vkt mH;k vkgsr- ifgY;k egk;q/nkP;k dkGkr ;sFkhy eky gyfoyk xsyk vkf.k fdYyk y”djkP;k rkC;krwu lkoZtfud cka/kdke [kkR;kdMs vkyk-

R;k fBdk.kh is’kok ckthjko nqljk ;kus cka/kysyk ,d jktokMk vkgs- ijarq rks iq.kZi.ks HkXukoLFksr vkt ikgko;kl feGrks-5 lkjka’k%&

izkafrd o ns’kh; bfrgkl ys[kukr LFkkfud bfrgklkps vuU;lk/kkj.k egRo vkgs- ns’kkP;k bfrgklkps oL= fo.k.;klkBh LFkkfud bfrgklkps vusd ygku lgku /kkxs lR; o oLrqfu”B ikrGhoj ,d= ;s.ks vko’;d Bjrs-

lanHkZ& 1- dqyd.khZ v-jk-&ejkB;kaps bfrgkldkj]bfrgkl ys[ku i/nrh] Mk;eaM izdk’ku]

iq.ks- 2- dksBsdj ‘kkark&bfrgkl ra= vkf.k rRoKku] lkbZukFk izdk’ku] ukxiwj- 3- dne fodkl&bfrgkl ys[ku ‘kkL=] v:.kk izdk’ku] ykrwj- 4- dne fodkl&,sfrgklhd dkxni=s o LFkGs] v:.kk izdk’ku] ykrwj- 5- jk;jhdj dYiuk&egkjk”VªkP;k bfrgklkps lk{khnkj ¼f’kyk ys[k vkf.k rkeziV½]

Mk;eaM izdk’ku] iq.ks- 6- xkBkG ,l-,l-&bfrgklkP;k ‘kk[kk] dSykl ifCyds’ku] vkSjaxiwjk] vkSjaxkckn-

7

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


07 $bQ>U ehamVrb {ejUmMm Eo{Vhm{gH$ AmT>mdm

àm.gaJa E‘.Ama. B{Vhmg {d^mJ,

‘wYmoOr ‘hm{dÚmb¶, ’$bQ>U

AmYw{ZH$ ^maVmÀ¶m B{VhmgmV gmVmam {OëømVrb ’$bQ>U ho Vmbw³¶mMo eha. ho EH$ gm§ñH¥${VH$, e¡j{UH$ d amOH$s¶Ñï>¶m ‘hËdmMo Amho. gZ 1948 nydu ’$bQ>U eha g§ñWm{ZH$m§Mo amOYmZrMo {R>H$mU hmoVo. ’$bQ>U g§ñWmZ ho ^maVmVrb EH$ àmMrZ g§ñWmZ g‘Obo OmV hmoVo. Ë¶mMr ñWmnZm gZ 1284 ‘Ü¶o n{hbm qZ~amO ¶mZo Ho$br. gZ 1284 Vo 1948 n¶ªV ho g§ñWmZ AZoH$ amOH$s¶ MT>CVma d pñWË¶§Vao ¶mVyZ Jobo. EH§$Xa 25 amÁ¶H$V} ¶m ’$bQ>UÀ¶m ZmB©H$ qZ~miH$a KamÊ¶mV hmoD$Z Jobo. àmMrZ dmS²>:‘¶mV ’$bQ>UMm C„oI “ni¶R>mU” Agm Amho. JmdmV H$mhr nwamVZ ‘§{Xao AgyZ Vr ’$bQ>UÀ¶m àmMrZVoMr gmj H$éZ XoVmV. ’$bQ>U Vmbw³¶mMm àmMrZ B{Vhmg d¡ dembr Amho.1 ’$bQ>U ¶m amOYmZrÀ¶m ZJamMr ñWmnZm B.g.1330 bm Xþgam qZ~amO ¶mZo Ho$br. qZ~amO Xþgam ¶mMr H$ma{H$X© B.g.1327 Vo 1345 Aer hmoVr. VgoM H$moH$U d Xoe ¶m§À¶m‘Yrb ‘Ü¶¶wJrZ H$mimVrb EH$ à‘wI ì¶mnmar H|$Ð hmoVo. ‘wYmoOramd d ‘mbmoOramd ¶m§À¶m H$ma{H$XuV EH$ Am¡Úmo{JH$, gm§ñH¥${VH$ Am{U à‘wI e¡j{UH$ H|$Ð åhUyZ gwà{gÜX Pmbo.

Aem ¶m ’$bQ>U g§ñWmZMm e¡j{UH$ B{Vhmg Jm¡adembr Amho. ’$bQ>U ehamV B.g.1871 ‘Ü¶o ’$bQ>U g§ñWmZMo A{YnVr lr‘§V ‘wYmoOramOo ZmB©H$ qZ~miH$a ¶m§Zr EH$ emim gwé H$éZ àmW{‘H$ {ejUmMm nm¶m KmVbm. ¶m emioV ‘amR>r ~amo~a B§J«Or hm {df¶ {eH$dbm OmV Ago. B.g.1881 ‘Ü¶o {ó¶m§gmR>r ñdV§Ì àmW{‘H$ emim ñWmnZ Ho$br. B.g.1894 ‘Ü¶o ‘mÜ¶{‘H$ emim gwé Ho$br. ¶m ‘mÜ¶{‘H$ emioH$S>o ‘wbtZr àd¥ËÎm ìhmdo åhUyZ lr‘§V ‘mbmoOramOo ZmB©H$ qZ~miH$a ¶m§Zr gZmVÝ¶m§Mm {damoY PwJméZ Amnbr H$Ý¶m lr‘§V amOHw$‘mar gamo{OZrXodr ¶m§Zm emioV XmIb Ho$bo. n[hë¶m B¶ËÎmonmgyZ Vo ‘°Q>rH$À¶m {ejUmn¶ªV ‘wbtMr ‘mo’$V {ejUmMr gmo¶ Ho$br hmoVr. Ë¶mMà‘mUo doXemim, amÌemim, ‘mJmgdJu¶, ‘wñbr‘ g‘mOmgmR>r ñdV§Ì {ejUmMr gmo¶ Ho$br Amho. ’$bQ>U g§ñWmZmV {ejUmMm àgma hmoÊ¶mgmR>r g³ÎmrÀ¶m {ejUmMm H$m¶Xm nmg Ho$bm. gZ 1943-44 ‘Ü¶o g§ñWmZmV EHw$U 96 àmW{‘H$ emim d 1 ‘mÜ¶{‘H$ emim hmoVr. ¶m emioV 6,409 {dÚmWu {ejU KoV hmoVo.2

Aem àH$mao nyduÀ¶m ’$bQ>U g§ñWmZmV {ejUmMm àgma Pmbm. nwT>o ñdmV§Í¶àmárZ§Va ’$bQ>U g§ñWmZ ho Vmbw³¶mMo {R>H$mU Pmbo. ’$bQ>U ehamV {ejUmMm gZ 2000 n¶ªV nyd© àmW{‘H$ emimnmgyZ ì¶mdgm{¶H$ {ejUmn¶ªV {dñVma Pmbm Amho. ¶m ehamV 9 nyd© àmW{‘H$, 22 àmW{‘H$, 11 ‘mÜ¶{‘H$ d 7 Cƒ‘mÜ¶{‘H$, 2 ‘hm{dÚmb VgoM 8 ì¶mdgm{¶H$ {ejU XoUmè¶m ‘hÎdnyU© EHw$U 52 e¡j{UH$ g§ñWm AmhoV.

g§ñWm d g§ñWmMmbH$ :

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


ehamVrb gdm©V OwZr ’$bQ>U EÁ¶wHo$eZ gmogm¶Q>r hr AgyZ AmO{‘Vrg lr‘§V g§OrdamOo ZmB©H$ qZ~miH$a, Am. am‘amOo Zm. qZ~miH$a, lr. eaXeoR> Xmoer, lr.aKwZmW amOo Zm. qZ~miH$a ho d BVa nXm{YH$mar ¶m g§ñWoMo H$m‘H$mO Mmb{dV AmhoV. lram‘ EÁ¶wHo$eZ gmogm¶Q>r hr ’$bQ>U‘Yrb Xþgar ‘moR>r {ejU g§ñWm AgyZ ¶m g§ñWoMo MoAa‘Z nmonQ>bmb ‘oWm Am{U lr. gw mfamd ~oS>Ho$ ho ‘mZX g{Md åhUyZ g§ñWoMm H$m¶© ma gm§ miV AmhoV. ‘mOr Am‘Xma {M‘Uamd H$X‘ AÜ¶j Agbobr O¶^dmZr EÁ¶wHo$eZ gmogm¶Q>rhr ’$bQ>U‘Ü¶o e¡j{UH$ H$m‘ H$arV AgyZ ¶m g§ñWoÀ¶m goH«o$Q>ar gm¡. emaXmXodr H$X‘ ¶m AmhoV. Im. qhXÿamd Zm. qZ~miH$a ¶m§Mr ‘amR>r {dÚm àgmaH$ g‘mO g§ñWm hr ‘bQ>U‘Ü¶o e¡j{UH$ H$m¶© H$arV AgyZ ~mimgmmo ^mogbo d XËÎmmÌ¶ ^mogbo ¶m§Mo ghH$m¶m©Zo ¶m g§ñWoMo H$m‘H$mO gwé Amho.

lr.{Xbrnqgh ^mogbo ¶m§Zr lr.gX²Jwé h[a~wdm ‘hmamO {ejU g§ñWoMr ñWmnZm Ho$br AgyZ Vo ñdV: g§ñWmnH$ MoAa‘Z AmhoV. g§ñWoMo AÜ¶j Vwfma^mB© Jm§Yr CnmÜ¶j ‘mZmOramd MìhmU, goH«o$Q>ar A°S>.gmo. ‘Yw~mbm ^mogbo ñHw$b H${‘Q>r MoAa‘Z lr. amOm^mD$ ’$Ugo BË¶mXr ¶m g§ñWoMo ì¶dñWmnZ Mmb{dV AmhoV. eaXeoR> Xmoer AÜ¶j d lr. aqdÐ ~oS>{H$hmi goH«o$Q>ar Agbobr ‘hmË‘m EÁ¶wHo$eZ gmogm¶Q>rhr BWo e¡j{UH$ H$m¶© H$arV AmhoV. {dÚm àgmaH$ {ejU g§ñWoMo AÜ¶j lr. gw mfamd {eÝXo AgyZ ¶m g§ñWoMo goH«o$Q>ar åhUyZ aqdÐ ~oS>{H$hmi H$m‘ H$arV AmhoV.

A‘o[aH$Z ‘°p³gZ ~Z©gZ ¶m§Mo H$m¶© ’$bQ>U ¶oWo AgyZ Ë¶m§Zr ñWmnZ Ho$bobr d ñdV: AÜ¶j d ‘w»¶mÜ¶m{nH$m åhUyZ H$m‘ H$arV Agbobr àJV {ejU g§ñWm hr BWo EH$ doJi¶m nÜXVrMo e¡j{UH$ H$m‘ H$arV AgyZ Cn‘w»¶ g§Mm{bH$m åhUyZ S>m°. ‘§{Oar qZ~H$a ¶mhr ¶m g§ñWoMo H$m‘H$mO nhmV AmhoV.3 ¶m{edm¶ lr. ZmZm T>dio AÜ¶j d {d.A.eoI g{Md Agbobr g‘mO à~moYZ {ejU g§ñWmhr Amnbo e¡j{UH$ H$m¶© BWo H$arV Amho ZJago{dH$m gm¡. CÁdmbm qeXo ¶m§Zr lr. gm¡. AZ§V‘mbm ‘{hbm ‘§S>i {ejU g§ñWm ñWmnZ Ho$br AgyZ gm¡. em{bZr gaJa ¶m goH«o$Q>ar åhUyZ ¶m g§ñWoMo H$m‘H$mO nhmV AmhoV. ‘mOr ZJamÜ¶j lr.gmo‘meoR> OmYd d g{Md lr. ~mimgmho~ Am§~mobo ¶m§Mr kmZ à~mo{YZr {ejU g§ñWehr gmo‘dma noR>oV e¡j{UH$ H$m¶© H$arV Amho. VgoM ‘§Jidma noR>oV lr. XËÎmm A{hdio ¶m§Mr à~wÜX {ejU g§ñWm H$m¶©aV AgyZ {Zd¥ËÎm {ejU {dñVma A{YH$ma ’$bHo$ gmho~ ¶m§Mr Mm¢S>oœar {ejU g§ñWmhr BWo kmZXmZ H$arV Amho. dY©‘mZ {ZH$‘ goH«o$Q>ar d S>m°. {dH«$‘ {ZH$‘ AÜ¶j ¶m§Mr ‘hmË‘m {ejU g§ñWm d lr. ~moamQ>o ho ‘Vr‘§X ‘wbm§Mr emim d ‘yH$ ~Yra emim Agm XmoZ emim Mmb{dV AmhoV. ¶m{edm¶ gm¡. gwhm{gZr ‘mZo ¶m§Mr ‘hmË‘m ’w$bo EÁ¶wHo$eZ gmogm¶Q>rhr e¡j{UH$ H$m‘H$mO H$arV Amho. ~°.amOm^mD$ ^mogbo, A°S>.a‘oe ^mogbo d A°S>. gm¡. {dO¶‘mbm ^mogbo ¶m§Mr {à¶Xe©Zr EÁ¶wHo$eZ gmogm¶Q>r BWo EH$ {dYr ‘hm{dÚmb¶ Mmb{dV Amho.

ImOJr g§ñWm{edm¶ ’$bQ>U ZJa n[afX-{ejU ‘§S>imÀ¶m ghmæ¶mZo ehamV àmW{‘H$ emim Mmb{dV Amho. Va ‘hmamï> emgZ g§M{bV AÜ¶m{nH$m H${Zð> ‘hm{dÚmb¶ (S>r.ES²>) H$m°boO BWo Mmb{dbo OmV Amho.4

e¡j{UH$ gw{dYm : ’$bQ>U ehamV ~mbdmS>r bhmZ JQ> d ‘moR>m JQ> Aem AZoH$ ~mbdmS>¶m gwé AgyZ ¶m

gd© ~mbdmS>¶m nyU©V: {dZmAZwXmZ VËdmda gwé AmhoV. A{bH$S>o gwé Pmboë¶m ~hþVoH$ gd© ZdrZ g§ñWmZr Amnbo e¡j{UH$ H$m¶© ~mbdmS>rnmgyZM gwé Ho$bo Amho.

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


B. 1 br Vo 7 dr Aem àmW{‘H$ emim BWo XmoZ àH$mao gwé AmhoV. ’$bQ>U ZJan[afXoÀ¶m 10-11 àmW{‘H$ emim gwé AmhoV. ‘mÌ ì¶dñWmnZ, àemgZ d e¡j{UH$ XþamdñWm ¶m‘wio ¶m gd© emim§Mr X¶Zr¶ AdñWm {XgyZ ¶oVo. ¶m emim ZJanm{bH$S>o Amë¶mnmgyZ ¶m emim§Mm EImXm dJ© dmT>bm Va ZmhrM ‘mÌ dfm©Zwdf} {dÚmWu d VwH$S>¶m§Mr g§»¶m KQ>V Agë¶mMo {XgV Amho. ZdrZ EH$hr {ejH$ BWo âbm Jobm Zmhr; {Zd¥ËÎm hmoUmao {ejH$, H$‘r hmoUmao {dÚmWu d ~§X nS>Umè¶m VwH$S>¶m Ago {MÌ ¶m emim§Mo {XgyZ ¶oVo.

’$bQ>U EÁ¶wHo$eZ, lram‘ EÁ¶wHo$eZ, gX²Jwé har~wdm {ejU g§ñWm, ‘hmË‘m EÁ¶wHo$eZ gmogm¶Q>r d àJV {ejU g§ñWm d ImOJr 5 {ejU g§ñWmÀ¶m B. 1 br Vo B. 7 dr n¶ªVÀ¶m XO}Xma àmW{‘H$ emim ehamV gwé AgyZ dfm©a§ r ¶m emimVyZ àdoemgmR>r JXu hmoUo qH$dm àdoe ZmH$maUo Ago {MÌ {XgyZ ¶oVo. ¶m g§ñWm§Mo nXm{YH$mar ‘m. {edmOramOo, gw mfamd ~oS>Ho$, {Xbrnqgh ^mogbo, aqdÐ ~oS>{H$hmi d S>m°.‘°³grZ ~Z©gZ ¶m§Mo ¶m emimda {deof bj Agë¶mZo {dñVmamÀ¶m {XeoZo ¶m emim dmQ>Mmb H$arV Agë¶mMo {XgVo.

¶m{edm¶ lr.{d.A.eoI, gm¡. CÁdbm {eÝXo, lr.gmo‘meoR> OmYd, ’$bHo$ gmho~ d lr. XÎmm A{hdio ¶m§À¶m g§ñWm§Mo ~mbdmS>r Vo 4 Wr n¶ªV dJ© gwé AmhoV. {edm¶ ’$bQ>U‘Yrb 6/7 ‘mÜ¶{‘H$ emim§Zm OmoSy>Z B. 5 dr Vo 7 dr Mo dJ© AgyZ {VWohr àmW{‘H$ {ejUmMr gw{dYm Amho.

’$bQ>U EÁ¶wHo$eZMo lr‘§V {edmOramd B§p½be {‘{S>¶‘ ñHy$b hr B§J«Or ‘mÜ¶‘mMr emim B. 1 br Vo B. 10 dr n¶ªV B§J«Or ‘mÜ¶‘mVyZ àmW{‘H$ emim kmZXmZmMo H$m¶© H$arV Amho.

Aem àH$mao ~mbdmS>r gw{dYm nyU©V: ImOJr g§ñWm Mmb{dV AgyZ àmW{‘H$ {d^mJ B.1 br Vo 4 Wr n¶ªV Z.nm.d ImOJr [ejU g§ñWm§À¶m Aem emim AmhoV. H$mhr B. 1 br Vo 7 dr. n¶ªV Z.nm.d ImOJr g§ñWm§À¶m àmW{‘H$ emim AgyZ B. 5 dr Vo 7 dr Mo H$mhr dJ© ImOJr ì¶dñWmnZmÀ¶m ‘mÜ¶{‘H$ emimH$S>o AmhoV.

’$bQ>U eham‘Ü¶o EHy$U 7 {ejU g§ñWm§À¶m 10 ‘mÜ¶{‘H$ emim e¡j{UH$ H$m¶© H$arV AmhoV. Ë¶m‘Ü¶o ’$bQ>U EÁ¶wHo$eZ gmogm¶Q>rÀ¶m ‘wYmoOr hm¶ñHy$b, ‘mbmoOramOo eoVr {dÚmb¶ d lr‘§V {edmOramOo B§½bre ‘o{S>¶‘ ñHy$b ¶m VrZ emim§Mm g‘mdoe Amho. lram‘ EÁ¶wHo$eZ gmogm¶Q>rÀ¶m ¶ed§Vamd MìhmU hm¶ñHw$b d gm¡. doUwVmB© MìhmU H$Ý¶m emim Aem XmoZ ‘mÜ¶{‘H$ emim gwé AmhoV. Ë¶m{edm¶ ‘amR>m {dÚm àgmaH$ g‘mOmMo ào‘bmVmB© MìhmU hm¶ñHw$b, O¶^dmZr gmogm¶Q>rMo ’$bQ>U hm¶ñHw$b, àJV {ejU g§ñWoMo hm¶ñHw$b gX²Jwé h[a~wdm {ejU g§ñWoMo hm¶ñHy$b d ‘hmË‘m EÁ¶wHo$eZ gmogm¶Q>rMo ~miemór Om§ oH$a hm¶ñHy$b Aem EHw$U 10 ‘mÜ¶{‘H$ emim ’$bQ>U‘Ü¶o AmhoV.

B. 5 dr Vo 12 dr Mo dJ© AgUmè¶m emim : 1) ‘wYmoOr hm¶ñHy$b 2) ¶ed§Vamd MìhmU hm¶ñHw$b 3) ‘mbmoOramOo eoVr {dÚmb¶ 4)

gm¡. doUyVmB© MìhmU H$Ý¶m emim, 5) ’$bQ>U hm¶ñHw$b ’$bQ>U ¶m 5 hm¶ñHy$b ‘Ü¶o B. 5 dr Vo 12 dr Mo dJ© gwé AmhoV. n¡H$s EH$ nyU©V: ‘ybtMr emim AgyZ EH$ eoVr {dÚmb¶ Amho. B. 5 dr Vo 10 dr n¶ªVMo dJ© AgUmar ào‘bmVmB© MìhmU hm¶ñHy$b hr EH$ emim Amho. Va B. 8 dr Vo 10 dr n¶ªVMo dJ© AgUmè¶m lr. gX²Jwé har~wdm ‘hmamO g§ñWoMo hm¶ñHw$b, àJV {ejU g§ñWoMo hm¶ñHy$b, B§p½be {‘{S>¶‘ hm¶ñHy$b d ~miemór Om§ oH$a hm¶ñHy$b ¶m§Mm g‘mdoe Amho.5

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


¶m ‘mÜ¶{‘H$ emim‘Ü¶o ¶ed§Vamd MìhmU hm¶ñHy$b d ’$bQ>U hm¶ñHy$b ’$bQ>U ¶oWo Vm§{ÌH$ {ejUmMr gmo¶ Amho. Aem àH$mao Vm§{ÌH$ {ejU, eoVr {ejU, B§J«Or emim, H$Ý¶m emim Aem {d^mJmÀ¶m gw{dYmhr ¶m ‘mÜ¶{‘H$ emim‘YyZ AmhoV.

Cƒ ‘mÜ¶{‘H$ (B. 11 dr, 12 dr) {ejU gw{dYm : ’$bQ>U EÁ¶wHo$eZ gmogm¶Q>r, lram‘ EÁ¶wHo$eZ gmogm¶Q>r d O¶^dmZr EÁ¶wHo$eZ

gmogm¶Q>rÀ¶m EHw$U ghm emim‘YyZ Cƒ ‘mÜ¶{‘H$ (B.11 dr d 12 dr) Mr gw{dYm CnbãY Amho. ¶m‘Ü¶o ‘wYmoOr ‘hm{dÚmb¶o H$bm, dm{UÁ¶ d {dkmZ Aem emIm gwé AmhoV. ‘mbmoOramOo eoVr {dÚmb¶mV hr eoVr {dkmZMo dJ© gwé AmhoV. ¶ed§Vamd MìhmU hm¶ñHy$b‘Ü¶o {dkmZ d Vm§{ÌH$ Am{U H$bm {d^mJmMo dJ© AmhoV. Va doUwVmB© MìhmU H$Ý¶m emioV H$bm d dm{UÁ¶Mo dJ© gwé AmhoV. ’$bQ>U hm¶ñHw$b‘Ü¶o H$bm {d^mJmMo dJ© gwé AmhoV.6

¶m{edm¶ H|$Ð emgZ nwañH¥$V {H$‘mZ H$m¡eë¶m{Y{ï>VMo dm{UÁ¶, d¡ÚH$s¶ d Vm§{ÌH$ {d^mJmMo H$mhr dJ© gwé AgyZ Ë¶mMmhr AZoH$ JaOyZm bm^ BWo {‘iVmo. Cƒ ‘mÜ¶{‘H$ {d^mJmV eoVr, Vm§{ÌH$, ‘wbtMr ñdV§Ì gmo¶, {H$‘mZ H$m¡eë¶mVrb {d{dY emIm Aem àH$maÀ¶m {d{dYm§Jr Cƒ ‘mÜ¶{‘H$Mr gw{dYm ’$bQ>U‘Ü¶o CnbãY Amho. d¡ÚH$s¶ d Vm§{ÌH$ Cƒ {ejUmgmR>r ¶m Q>ßß¶mZ§VaM JwUdÎmoda àdoe {‘iV AgVmo Ago JwUdÎmm YmaH$ ~moS>m©À¶m JwUdÎmm ¶mXr‘Ü¶o ‘wYmoOr hm¶ñHy$b, ¶ed§Vamd hm¶ñHy$b d ‘mbmoOramOo {dÚmb¶mMo {dÚmWu dma§dma M‘H$V AgVmV.

ì¶mdgm{¶H$ Y§Xo {ejU : lr.gw mfamd {eÝXo d lr. aqdÐ ~oS>{H$hmi nXm{YH$mar Agboë¶m {dÚm àgmaH$ {ejU

g§ñWoMo Am¶.Q>r.Am¶.(V§Ì {ejU emim) Vm§~‘mimda gZ 1984 nmgyZ gwé Amho. BWo S>mâQ>g²‘Z ‘oH°${ZH$b, 2 df} ‘wXV, S>mâQ>g²‘Z {gpìhb 2 df} ‘wXV d {~ëS>a 1 df© ‘wXV Ago VrZ dJ© gwé AmhoV. àdoe j‘Vm AZwH«$‘o 16-16 d 24 Aer AgyZ ¶m g§ñWoMo {ZH$mb Mm§Jbo AgVmV. JwUdÎmm ¶mXr‘Ü¶ohr H$mhr {dÚmWu M‘H$bo AmhoV. doëS>a H$mog©gmR>r {Oëhm J«m‘rU ¶§ÌUo A§VJ©V Xm[aÐ¶ aofoImbrb {dÚmÏ¶mªgmR>r Q>m¶go‘ ¶moOZoMm bm^hr CnbãY Amho.7

¶m{edm¶ H$mhr g§ñWmV’}$ bKw H$mbmdYrMo, Q>§H$boIZ, ‘wÐU nm[aMm[aH$m, Q>o{b[aJ d H$qQ>J Ago N>moQ>o N>moQ>o Y§Xo {ejU dJ©hr ’$bQ>U‘Ü¶o gwé AgVmV.

AÜ¶mnH$, {dÚmb¶o : ’$bQ>U‘Ü¶o H${Zï> d Cƒ AÜ¶mnH$ {dÚmb¶o hr AmhoV. ‘hmamï> emgZ g§Mm{bV

AÜ¶m{nH$ {dÚmb¶ (S>r.ES²>.H$m°boO ‘wbr) BWo gwé Amho. BWbo àmMm¶© nX ho {ejU Cn g§MmbH$m§À¶m XOm©Mo AgyZ emgH$s¶ {Oëhm {ejU d à{ejU g§ñWm åhUyZhr kmZ Amho. àW‘df© d pìXVr¶ df© 40+40 Aem 80 ‘wbr BWo Xadfu à{ejU KoVmV. godm§VJ©V à{ejU dJ©hr BWo gwé AgyZ Xa‘hm 40 {ejH$m§Zm BWo COmim dJ© gwé AgVmV. ¶m{edm¶ {Oëhm à{ejU ¶moOZoA§VJ©V {Oëh¶mVrb JQ> {ejUm{YH$mar, {ejU {dñVma A{YH$mar, H|$Ð à‘wI, àemgZ A{YH$mar, J«m‘{ejU g{‘Vr gXñ¶, ~mbdmS>r à{ejU, h¸$ lmì¶ à{ejU, ¶m§MoH$arVm 5-5 {Xdgm§Mo à{ejU d COmim dJ©hr gwé AgVmV. ¶m{edm¶ ‘mÜ¶{‘H$ {ejH$m§gmR>r 23 {Xdgm§Mo godm§VJ©V à{ejUmMr gw{dYm CnbãY Amho.8

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


O¶^dmZr EÁ¶wHo$eZ gmogm¶Q>rMo ~r.ES²>. H$m°boOhr gmVmam añË¶mbm nwbmnbrH$S>o gwé AgyZ ‘mÜ¶{‘H$ {ejH$m§gmR>r à{ejUmMr hr ’$ma ‘moR>r gw{dYm ’$bQ>U‘Ü¶o CnbãY Amho. ¶m{R>H$mUr {dÚmnrR> {Z¶‘mZwgma d JwUdÎmoZwgma {df¶dmarZo àdoe XodyZ {ejU-à{ejU Aä¶mgH«$‘ nyU© Ho$bm OmVmo. {dYr ‘hm{dÚmb: ~°[añQ>a amOm^mD$ ^mogbo ¶m§À¶m {à¶Xe©Zr {ejU g§ñWoMo {dYr ‘hm{dÚmb¶ (bm°.H$m°boO) ¶oWrb ‘wYmoOr hm¶ñHy$b B‘maVr‘Ü¶o gwédmVrg âV hmoVo. BVa joÌmV H$m‘ H$aUmao AZoH$ nXdrYam§Zm H$m¶ÚmVrb nXdr KoÊ¶mMr EH$ Mm§Jbr gmo¶ ¶m H$m°boO‘wio ’$bQ>Ubm CnbãY Pmbr Amho. {edm¶ ho H$m°boO gm¶§H$mir âV Agë¶mZo {XdgâmMo Amnbo CÚmoJ-ZmoH$è¶m qH$dm BVa H$m‘o H$éZ ho {ejU KoVm ¶oVo. AZoH$ d¶mod¥ÜXm§Zr Amnë¶m kmZdY©ZmgmR>r BWo àdoe KodyZ H$m¶Xo {ejUmMr nXdr {‘i{dbr Amho.9 ‘hm{dX¶mb¶ : ’$bQ>U EÁ¶wHo$eZ gmogmQ>rMo ‘wYmoOr ‘hm{dÚmb¶‘Ü¶o H$bm, dm{UÁ¶ d {dkmZ emImÀ¶m nXdr {ejUmn¶ªVMr gmo¶ CnbãY Amho. ¶m{edm¶ H$mhr H$bm {df¶m§Mo nXì¶wËÎma {ejUmMo dJ©hr BWo âVmV. ~mbdmS>r Vo nXì¶wËÎma {ejU gw{dYm CnbãY H$aUmè¶m ’$bQ>U EÁ¶wHo$eZ gmogm¶Q>rMm eVmãXr ‘hmoËgdhr g§nÞ Pmbm Amho. gw[dYm d A^md : Aem àH$mao AJXr nwd© àmW{‘H$ nmgyZ nXì¶wËÎma {ejU gw{dYm ¶m ehamV CnbãY Amho. eoVr, Vm§{ÌH$ {df¶m§À¶m emim AmhoV. ‘wbtÀ¶m {ejUmMr A§eV: ñdV§Ì gw{dYm Amho. Y§Xo d ì¶mdgm{¶H$ {ejUmMr hr gw{dYm AmhoM. S>r.ES²>.~r.ES²> d EbEb.~r d E‘.E nXì¶m KoÊ¶mMrhr gmo¶ Amho. ‘o{S>H$b d B§{O{ZAatJbm àdoe Kody eH$Umao XO}Xma JwUdÎmm àYmZ {ejU XoUmè¶m g§ñWmhr ¶m ehamV AmhoV. EdT>o AgyZhr Cƒ d¡ÚH$s¶ {ejU XoUmao ‘hm{dÚmb¶, Cƒ Vm§{ÌH$ {ejU gw{dYoMo B§{O{ZAatJ H$m°boO qH$dm H¥$fr nXdr KoÊ¶mgmR>r H¥$fr ‘hm{dÚmb¶, ‘wbtMr g§»¶m ‘moR>r AgyZhr ‘wbtgmR>r ñdV§Ì ‘hm{dÚmb¶ BË¶mXr gw{dYm§Mm A^md OmUdVmo ¶m gw{dYm CnbãY hmoUo JaOoMo dmQ>Vo. {ejUg§ñWm-gw{dYm d CnbãY gmYZ gm‘J«r ¶m§Mm {dMma H$aVm gd© àH$maMo e¡j{UH$ Z‘wZo CnbãY AmhoV. g§ñWm, g§ñWm-MmbH$, Ë¶m§Mo hoVy-CÔoe, ZdrZ d OwÝ¶m g§ñWm BË¶mXr AZoH$ Ñï>rH$moZmVyZ {ejUmMo {d{dYm§Jr {díbofU hmody eH$Vo. g§ñWm§Mr VgoM MmbH$m§Mr g§KQ>Zm d Ë¶m§Mm Ñï>rH$moU AgÊ¶mMr JaO ¶m‘Ü¶o OmUdVo. g§ñWm‘Ü¶o Agboë¶m gw{dYm§Mr gwgyÌ ‘m§S>Ur, ZdrZgmR>r Oéa Vmo nmR>nwamdm AmXemªàV PonmdUmam Ñï>rH$moZ d¥ÜXrJ§V Pmë¶mg AmUIr gH$g d XO}Xma {ejU gw{dYm CnbãY hmoVrb. {Zdmgr emim ìhmì¶mV ’$bQ>Ubm nm§MJUr d nwÊ¶mMr e¡j{UH$ JwUdÎmm bm^mdr ¶mgmR>r {ejU g§ñWm§À¶m Vkm§Mm Ñï>rH$moZ ìhm¶bm hdm! $bQ>U ehamVrb {ejUmMm/e¡j{UH$ Eo{Vhm{gH$ AmT>mdm

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


g§X^©gyMr 1) nmdeo A.~., {dH$mg ‘m{gH$, ’$bQ>U gZ 1936 n¥ð> 34 2) ’$bQ>U g§ñWmZMm dm{f©H$ àemgH$s¶ Ahdmb gZ 1944-45 n¥ð> 40 3) S>m°. {Z‘H$a ‘§{Oar {Xdmir A§H$, ‘°³grZ~mB© {ejUmVrb XrnñV§ gZ 2007, n¥ð> H«$. 20 4) {Oëhm {ejU d à{ejU g§ñWm, ’$bQ>U S>mEQ> dm{f©H$ Ahdmb gZ 2006-07 n¥ð> 15 5) gm¡. ~oS>H$shmi AbH$m (g§nmXH$) {X½Xe©Z A§H$ AmMm¶© ~miemór Om§ oH$a ‘mÜ¶{‘H$ {dÚmb¶ ’$bQ>U 2004 n¥ð> 42 6) ‘wbmIV lr. Zmio pìh.Ama. àmMm¶© ’$bQ>U hm¶ñHy$b Vm§{ÌH$ {d^mJ d Á¶w{Z.H$m°boO 7) ’$bQ>U hm¶ñHy$b Vm§{ÌH$ {d^mJ d Á¶w{Z H$m°boO H«$sS>m {d^mJ dm{f©H$ Ahdmb gZ 1999-2000 n¥ð> - 35 8) ‘wbmIV lr. ^JUo M§ÐeoIa {dZm¶H$ boImnmb {Oëhm {ejU à{ejU g§ñWm, S>mEQ> 9) A°S>. Omoer em‘amd nm§.(g§nmXH$) {Zñn¥h A§H$ {à¶Xe©Zr kmZ à~mo{YZrbm H$m°boO ’$bQ>U 2003, n¥ð> - 50

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


08 Folk deities of Bidar District

Dr. Nalini Avinash Waghmare

Assistant professor Nehru Institute of Social Sciences (History)

Tilak Maharashtra Vidyapeeth, Pune ================================================================= Introduction:

The study of folklore has emerged to be an area of critical concern in contemporary literary research and pedagogy as a key feature of marginal studies. It has been widely used by the academics, planners, researchers and critics to study the origin of a group who are deprived of the term mainstream. Though the magnitudes of social segregation, non-involvement in the mainstream associations or lack of freedom in self-expression have been termed as the rudiments of the rural masses, it is slowly being acknowledged locally as well as globally that they have a rich cultural heritage attached to their roots, with rich literature , music, songs, dance, theatre, art, food, ornaments and unique lifestyles-and this has caught the attention of modern researchers of folklore. Folklore studies, indeed, is a complex and collective process, and has continuity with the past and connection with present living.1 Karnataka State: Karnataka State is an area or a region inhibited by Kannada speaking people and hence, it is also known as Kannada Nadu. The word Kannada is referred to as denoting the region and the language. Karnataka is a sublime land ruled by Nandas, Mauryas, Satavahanas, Gangas, Kadambas, Chalukyas, Rashtrakutas, Cholas, Sevunas, Hoysalas, Vijayanagara kings, Bahmanis, Adilshahis, Baridshahis, Keladi Nayakas, Odeyars, Haidar Ali, Tipu Sultan, Marathas and British.2 Folk tradition of Karnataka: Folklore is the traditional knowledge, culture and practices of commoners’ mainly rural inhabitants which are passed orally from individual to individual. Folklore of a society is rarely written or published. Folklore is the mother root f a nation’s culture. Karnataka has a rich folklore repository in the form of ballads, riddles, legends, stories, proverbs, dance forms, customs, festivals, sports and medicinal remedies. Folk tradition of Bidar district: Bidar is the crown of Karnataka. Bidar also called as Dharinadu. Dhari means the tall region. Folk artisans of Bidar brought name and fame to Bidar. We find multiple (mixed) folklores. The folklore system is very old in Bidar. In Bidar, people from different castes, communities and backward communities are involved in folklore. Most of the folk artist, musician, stage performers and literary persons are trying to preserve this folk art, culture, medicine and is passed to the new generation. Few artisans of Bidar district got State level award. But looking at the impact of globalization on folklore very soon folklore will only be seen in museums.

1 Nandini Sahu, Folklore and the Alternative Modernities (Volume 1), Authors press, New Delhi, 2012, p.xxi. 2 See for detail S.S. Nanjannavar & M.N.Meeranaik, Geography of Karnataka, Viyanidhi Prakashana, Gadag, 2011, p.1-10.

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


Bidar is on the border of Andhrapradesh and Maharashtra States. The mixed culture, language and folklore are found in Bidar. The professional artists perform their art to make both ends meet. The following are the professional artists found in Bidar are Budbudke, Kinari Jogi, dombaru, Havadiga, Sudugadu siddharu, Bahurupi, Bhteru, Gondaligaru, Kaladyana, Bhurbhur pochama, Bala santur, Karadi kunita, jatagararu and koti kunita.3 Few special features of Bidar folk arts are gondaligas, bhuteru, puravantaru etc and are performed on religious activities. The other dances related to Moharam are Hulikunita, Alabi kunita , paitri sports etc. The theatres performed are Dodatta, sanatta, and Kolatta is the dance perform generally in social and religious function. Bidar is a fusion of various cultures and languages. Kannada is the main language spoken by common people. Urdu, Persian, Telugu, Marathi has a lot of influence on Bidar’s Kannada. That is the reason we find Bidar Kannada is different from other Kannada speaking regions of Karnataka. Bidar is famous for Bidri art. Bidar is also famous for folk literature. There are many types of literatures available in Bidar like Geeta (songs), Gade (proverbs), riddle etc. In Bidar, folk songs are Bhulayi, siggi, pideya songs that have their own special characters. The Tattavapada poems depict the common people’s life and experiences.4 Men and women, urban and rural alike are fond of Jatras (Fairs) which are held in many places of the district. These are mostly annual festivals organized under the auspices of local temples or shrines. Bidar and its five talukas arrange their own Jatras. Many folk artists perform the art and earn their livelihood.5 Religion has more impact on the Folk art, dance, music, theatre of Bidar district. Religion, God, Goddess, religious sects, worships, beliefs, practices, social and traditional systems are more important aspects of culture in Bidar. Many folk artisans have devoted their lives to the profession and sacrificed their lives for the sake of the art and folk culture. Many folk artists, musicians and dancers have contributed a lot enrich folk culture in Bidar. A record of the artists who have played a significant role in the growth of folk literature and culture is an exhaustive one. However, there are many more who have selflessly worked for the folk art. These artists need to be documented and recognized so that the artists can live a peaceful life. Folk Deities of Bidar district: Ellamma: Ellamma is an incarnation of Goddess Parvati. The Ellamma temple is situated in Benknalli village of Bidar. Devotees from Andhra Pradesh, Karnataka and Maharashtra visit the temple at regular intervals. Every Friday and Tuesday devotees flock the temple, as these are very auspicious days for Devi Puja. Devotees perform special puja and offer sacrifices (especially Lamb) on every Friday. As a result, many people, children and family come on in a large number. This gives the temple and its surroundings a look of a fare. Artist called Joggerraget their diksha at this temple. Joggerra are people who take diksha—accepting a way of life that is spent in the name of Ellamma. They dedicate their whole lives in service to the Goddess and abide by certain set of rules. 3 See for detail , Virendra Simpi ( ed), Basavaprabhe: souvenir of the All India 72nd Kannada Sahitya Sammelana, Kannada Sahitya Sangh, Bidar, 2006, pp.171-175. ( Kannada) 4 Somanatha Yalavara and Prema Sirshe ( ed), Bidara Zilla Darshana, Prasaranga, Gulbarga University, Gulbarga, 2005, pp.175-184. ( Kannada) 5 The Gazetter of Bidar District, Government of Karnataka, 1977, p.484.

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


They sing songs in praise of the Goddess it is also believed that Ellamma gives these Joggerra some special intuitive powers, with the help of which they help common man. The Goddess, it is believed, cures all diseases and solves problems and blesses people. Thus, devotees visit the temple to get her blessings.6 Papanashinikund: The word ‘paapnashini’ can be understood as ‘paap’ means ‘sin’ and ‘nashini’ means capacity to destroy; while ‘kund’ means ‘water springs’. According to this meaning, ‘paapnashinikund’ means water that destroys sins or cleanses sins of a person. These springs have religious implications. These springs have the power to cure disease. However, devotees or people here believe that the springs also cleanse the soul of its sins. Thus, people visit these springs in large number to wash off their sins.7 Mari: Mari is the village deity of Rajgira, a small village in Bidar. Mari is a Goddess, who it is believed, protects and take care of the people. It is said that the Goddess protects the village against evils. She is known by different names like Mari, Maragamma, Maramma, etc. Every three years the temple authorities hold a fare. Nagpanchami: Nagpanchami is a festival of worshipping Snake God. Snake worship is an integral part of Indian culture. Indians believe that Lord Shiva, one of the Gods of Holy Trinity according to Hinduism is the Destroyer of evils and saves humans. He has won over the evils and adorns himself with evils, symbolically. All evils are under His command. Similarly, snake is also adorned by Lord Shiva. So, worship to snake is considered getting blessings from Lord Shiva and that He will save and protect lives. Therefore, women worship snake in order to protect lives of their husband, brothers and father. Scientifically, snake plays an important role in maintaining balance of the eco-system. During Nagapanchmai all women from the locality gather to celebrate the festival. Women then form groups, assemble in circles and songs are called Bhulaye songs.8 Other god and goddesses: Folk artisans also worship other village Goddesses—Bhuttappa, Mayamma, Maramma, Dandinamma, Maregamma, etc. Alongwith village Goddesses Devi Parvati, Laxmi, Kali, Lord Shiva, Hanuman are also worshipped.9 Solar and Lunar Eclipse: According to Hindu calendar, new moon (Amavasya) and full moon (Pournima) have great religious importance and connotations. It is believed that during Amavsya evil power and occult practices are at their supreme height. Magicians, practitioners of occult sciences, and tantriks prefer new moon night for puja. Thus, folk artists perform puja and worship their God/Goddess and seek protection from such evil practices. Nature worship: Nature, people, equipment and hero worship: Along with God and Goddess from Hindu Scriptures, folk artists worship nature as well. For them every aspect of nature has to be worshipped in order to protect themselves and to save environment. They worship, 6 See for detail Jaganath Hebbale , Hyderabad Karnataka Jaatregalu –Ondu Sanskrutika Adhyana, Kannada Sahitya Parishad, Bangalore, 2008, 31-77. ( Kannada). 7 For detail see Somanatha Yalavara and Prema Sirshe ( ed), Bidara Zilla Darshana, Prasaranga, Gulbarga University, Gulbarga, 2005, pp.175-184.

8 Virupaksha Swami ,A collection of Bhulaye songs, (“Bhulaya Pada”) Shri Pandita Sangha Gorta, 1982.,pp.20-

25.

9 P.K. Khandoba (ed), Hyderabad Karnataka SamksritikaVishvaKosha: Lalitakala volume, Gulbarga University. Gulbarga, 2012,pp .134-136. ( Kannada)

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


for instance, Sun, air, water, soil, trees, moon, rain, stone, monkeys, some other animals, professional equipment, utensils, etc. further, these people also worship human relations, ancestors, father, mother, and Heroes (people of extraordinary calibre) etc. People with exceptionally heroic qualities are worshipped even when alive and also after death. Mailara Mallana :- Khanpur – popularly called Mailra, is a small village about 26 kms., South – East of Bhalki Town. It has an old, and well known temple dedicated to Mailaralingeshwara (Mailara Mallanna) called Mahabhairava Mailara in an inscription. A Chalukya king Jagdekamalla II had donated to this temple some lands on the eve of his coronation and also in the name of his father,m and is said to have also built the Shikhara of this temple. It is said that the eastern main gate of the temple was erected by Ahalyabai Holkar who also donated some lands to the temple. The temple is situated in the midst of fine natural surroundings, on the bank of a pond at a shorty distance from a stream. A Jatra is held here about December – January for four days which is attended by people from various parts of Bidar, Gulbarga district and also from the neighbouring district of Andhra Pradesh and Maharashtra. Veerabhadreshwara : Humnabad previously called Jayasingapura, situated at a distance of 52 kms., South – West of Bidar town, is the taluk headquarters town of the same name and a trade centre. There is a well – known old temple of Veerabhadreshwara here facing cast, Beerabhadra has a sword in his right hand and herois tabor or a valiant shield with silver covering in his left. Just below the right hand an idol with folded hands, having the head of a goat can be seen which is called by the local people as Dakshabrahma. By the side of the garbhagriha are shrines dedicated to Bhadrakali and Nandikeshvara. The Shikara of the garbhabriha contains the figures of the 28 leads of Shiva, ten in carnations of Vishnu and the stories of the puranas. There is a pond near the temple, which has been beautifully constructed. The Jatra of Veerabhadreshewara is held for seven days about January and February. There are two huge pillars on either side of this temple one of which rotates and is known as the ‘Swinging Pillar’.10 Folk Fairs (Janapada Jaatre): Jaatre or fair or gathering festivals arranged by particular Mathas, organizations, temples or villages to showcasing Janapada art. The fairs preserve the culture and provide the livelihood to artisans. In Bidar many fairs organized by mathas and organizations. The folk artisan perform in the fairs Basavanna fair, Virabhadreshwara fair, Papansahini fair, Mailar fair, Mari fair, Ellama fair etc. 11

1. Some other Deities and fairs in Bidar district (i) Narasimha Fair in Bidar (ii) Digambara Manikeshwara Fair (iii) Gurunanak Utsav (iv) Allamaprabhu Utsav (v) Bakkaprabhu Denarautsav (vi) Shivalingeshwara Utsav of Khelge (vii) Madivaleshwara Utsav

10 Channappa ( ed), Lokasiri, Souvenir of All India Folklore Conference held at Bidar 22nd to 25th April, 2011( Kannada) pp.34-38. 11 See for detail Jaganath Hebbale , Hyderabad Karnataka Jaatregalu –Ondu Sanskrutika Adhyana, Kannada Sahitya Parishad, Bangalore, 2008, 31-77. ( Kannada).

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


(viii) Multani Pasha Utsav (ix) Vithal Utsav (x) Bahdreshwara Utsav (xi) Basavanna Utsav (xii) Papanashini Utsav (xiii) Mailaralinga Devarotsav (xiv) Ellamma Utsav (xv) Chennabasaveshwara Shivayogi Utsav (xvi) Veerabhadreshwara Utsav

Significance of Folklore /conclusion: Folklore studies may facilitate us to discover the roots of distinctive communities, the past,

the commonality of varied cultures and of course our ethnic identity. It is a fact that oral tradition, on which the folklore is based, is often used as a tool by the

subaltern groups as a voice to their predicaments. Folklore study is all-inclusive as it included all the genres of our culture both spiritual and

material aspects. Folklore has been used as a mechanism to reconstruct ancient beliefs, customs and rituals. One aspect of folklore studies is that it helps us to understand the rich folklore and mystic tradition of our ancestors.

Another, motive for the study of folklore was nationalism, which reinforced ethnic identity and figured in struggle for political independence. Folk culture is a way of establishing unity among the different people living in the same country.

The necessity of the knowledge of folk science to safeguard our oral traditions and indigenous heritage by way of applying the same to our times.

Studying folklore as multi-discipline subject and also as an inter-disciplinary subject; encouraging research at higher level.12

It promotes the Tourism. And the folk artists get the employment opportunity. Reference:

Channappa ( ed), Lokasiri, Souvenir of All India Folklore Conference held at Bidar 22nd to 25th April, 2011( Kannada)

Deshansha Hudagi ( ed), Sneha Jeevi ( Shabhuling Waldoddi Abhinandana Grantha), Dharinadu Kannada Sangha, Bidar, 2006. ( Kannada)

Durga Bhagwat, An Outline of Indian Folklore, Popular Book Depot, Bombay, 1958 Gazetter of Bidar District, Government of Karnataka, 1977. Jaganath Hebbale ( ed), Bidar Jilla Darshana, Jilla Kannada Sahitya Parishad, Bidar.

(Kannada) Jaganath Hebbale , Hyderabad Karnataka Jaatregalu –Ondu Sanskrutika Adhyana, Kannada

Sahitya Parishad, Bangalore, 2008, 31-77. ( Kannada). Jagdish Mittal , Bidriware and Damascene work in Jagdish and Kamla Mittal Museum of

Indian Art, Jagdish and Kamla Mittal Museum of Indian Art, Hyderabad, 2011 Khandoba P.K. ( ed), Hyderabad Karnataka Samsritika Vishaya Kosha: Lalitakala, Volume,

Gulbarga University, Gulbarga, 2012.( Kannada)

12 Channappa ( ed), Lokasiri, Souvenir of All India Folklore Conference held at Bidar 22nd to 25th April, 2011, pp.1-10.

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


Nandini Sahu, Folklore and the Alternative Modernities (Volume 1), Authors press, New Delhi, 2012

Nanjannavar S.S.& M.N.Meeranaik, Geography of Karnataka, Viyanidhi Prakashana, Gadag, 2011,

Somanatha Yalavara and Prema Sirshe ( ed), Bidara Zilla Darshana, Prasaranga, Gulbarga University, Gulbarga, 2005.(Kannada)

Virendra Simpi, Jaganath Hebbale , Shubhash N.Nelge, Shivraj Kanshetti ( ed), Basavaprabhe, 72nd Kannada Sahitya Sangha , Bidar, 2006, pp.171-175 ( Kannada).

Yazdani G, Bidar, Its History and Monuments, Motilal Banarasidas, Delhi,1995.

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


09 ÁÖß¸üÖ´Ö¯Öã¸ü ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖŸÖß»Ö ×²ÖÎ™üß¿Ö �úÖ»ÖßÖ •Ö»Ö¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖ ×¾ÖÂÖµÖ�ú ¥üÂ™üß�úÖêÖ :

»ÖÖ�Ö ²ÖÓ¬ÖÖ·µÖÖ“ÖÖ †³µÖÖÃÖ

¯ÖÏÃŸÖÖ¾ÖÖÖ : ´ÖÖÖ¾ÖÖ“µÖÖ ×¾Ö�úÖÃÖÖ“µÖÖ ¾ÖÖ™ü“ÖÖ»Öß´Ö¬µÖê ¯ÖÖ�Öß ÆüÖ ‘Ö™ü�ú †×ŸÖ¿ÖµÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“ÖÖ ×¯Ö�µÖÖÃÖÖšüß, ¿ÖêŸÖß ¾Ö ˆªÖê�ÖÖÓ“µÖÖ ¾ÖÖœüßÃÖÖšüß ¯ÖÖ�Öß †Ö¾Ö¿µÖ�ú †ÃÖŸÖê. •µÖÖ¾Öêôûß ¤ãüÂ�úÖôû ¯Ö›æü »ÖÖ�Ö»Öê ŸµÖÖ¾Öêôûß ×²ÖÎ™üß¿ÖÖÓÖß ¤ãüÂ�úÖôûÖ“ÖÖ †³µÖÖÃÖ �ú¸ü�µÖÖÃÖÖšüß ×¾Ö×¾Ö¬Ö †ÖµÖÖê�Ö Öê Ö»Öê ¾Ö ŸµÖÖ ×¿Ö±úÖ¸ü¿Öà“µÖÖ †Ö¬ÖÖ¸üÖ¾Ö¸ü ˆ¯ÖÖµÖµÖÖê•ÖÖÖ �ú¸ü�µÖÖÃÖÖšüß �úÖ»Ö¾Öê, ×¾ÖÆüß¸üß �ÖÖê¤ü�Öê ²ÖÓ¬ÖÖ êü ¾Ö ¬Ö¸ü�Öê ²ÖÖÓ¬Ö�Öê †¿Öß �úÖ´Öê �êú»Öß ÁÖß¸üÖ´Ö¯Öã ü ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÖ�Öß ™Óü“ÖÖ‡Ô“ÖÖ ¯ÖÏ¿Ö ÃÖÖê›ü×¾Ö�µÖÖÃÖÖšß »ÖÖ�Ö ²ÖÓ¬ÖÖ¸üÖ ²ÖÖÓ¬Ö»ÖÖ ŸµÖÖ“ÖÖ ˆ¯ÖµÖÖê�Ö ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖŸÖß»Ö �úÖÆüß �ÖÖ¾ÖÖÓÖÖ —ÖÖ»ÖÖ. ‹¾Öœü¶ÖÖê ¯ÖÖ�Öß ÃÖ´ÖÃµÖÖ ÃÖã™ü»Öß ÖÖÆß ´Æü�ÖæÖ ¬Ö¸ü�Ö ²ÖÖÓ¬Ö�µÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÏ¾Ö¸üÖ Ö¤üß“Öß ¯ÖÖÆü�Öß �êú»Öß ¾Ö ×¾Ö»ÃÖÖ ›Ñü´Ö ²ÖÖÓ¬Ö»ÖÖ †¿ÖÖ µÖÖ •Ö»Ö ¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖÖ“ÖÖ ±úÖµÖ¤üÖ ˆ¢Ö¸ü †Æü´Ö¤üÖ�Ö¸ü ×•Ö»ÊÖŸÖß»Ö †�úÖê»ÖÖ, ÃÖÓ�Ö´ÖÖê ü, ÁÖß¸üÖ´Ö¯Öã ü, ¾Ö Öê¾ÖÖÃÖÖ, µÖÖ ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖÓÖÖ —ÖÖ»ÖÖ. ×²ÖÎ™üß¿ÖÖÓ“µÖÖ µÖÖ ¬ÖÖê ü�ÖÖ´Öãôêû ˆ¢Ö ü †Æü´Ö¤üÖ�Ö ü ×•Ö»ÊÖ“ÖÖ ×¾Ö�úÖÃÖ —ÖÖ»ÖÖ. ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÖÖ“Öß ˆ×§üÂ™êü :-

1) »ÖÖ�Ö ²ÖÓ¬ÖÖ·µÖÖÃÖÖ¸ü�Öê ”ûÖê™êü ¯ÖÏ�ú»¯Ö ²ÖÖÓ¬ÖãÖ ¯ÖÖ�Öß ÃÖ´ÖÃµÖÖ ÃÖÖê›ü×¾Ö�µÖÖÃÖ ´Ö¤üŸÖ ÆüÖê‡Ô»Ö Æêü Ã¯ÖÂ™ü �ú¸ü�Öê. 2) ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ¯ÖÏŸÖß ×²ÖÎ™üß¿ÖÖÓ“Öê ¬ÖÖê ü�Ö †³µÖÖÃÖ�Öê ¾Ö ŸµÖÖŸÖß»Ö ×¾Ö�úÖÃÖÖŸ´Ö�ú �ÖÖêÂ™üß Ã¯ÖÂ™ü �ú¸ü�Öê.

�Öé×ÆüŸÖ�êú :- 1) ×²ÖÎ™üß¿ÖÖÓÖß ¤ãüÂ�úÖôûÖ¾Ö¸ü �êú»Öê»µÖÖ ˆ¯ÖÖµÖ µÖÖê•ÖÖÖ †Ö•ÖÆüß †Öã�ú¸ü�ÖßµÖ †ÖÆêü. 2) ×²ÖÎ™üß¿ÖÖÓ“µÖÖ ²ÖÖÓ¬Ö�úÖ´ÖÖ“Öê ŸÖÓ¡Ö Æêü †Ö•ÖÆüß ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ †ÖÆêü. 3) ×²ÖÎ™üß¿Ö •Ö»Ö¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖ ˆŸ�éúÂ™ü ÆüÖêŸÖê.

ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß :- ÁÖß¸üÖ´Ö¯Öã ü ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖŸÖß»Ö ×²ÖÎ™üß¿Ö�úÖ»ÖßÖ •Ö»Ö¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖ ×¾ÖÂÖµÖ�ú ¥üÂ™üß�úÖêÖ: »ÖÖ�Ö ²ÖÓ¬ÖÖ·µÖÖ“ÖÖ †³µÖÖÃÖ µÖÖ ¿ÖÖê¬Ö ×Ö²ÖÓ¬ÖÖÃÖÖšüß ¾Ö�ÖÔÖÖŸ´Ö�ú ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÖ ¯Ö¬¤üŸÖß“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü �êú»ÖÖ †ÖÆêü. µÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÏ¾Ö¸üÖ �ÖÖê êü �Öò—Öê×™üµÖ¸ü, †Ö¬Öã×Ö�ú ³ÖÖ¸üŸÖÖ“ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ,†Ö¬Öã×Ö�ú ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™ÒüÖ“µÖÖ ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔÖÖ“ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ †¿ÖÖ ¤ãüµµÖ´Ö ÃÖÖ¬ÖÖÖ²Ö¸üÖê²Ö¸ü“Ö ¯ÖÏŸµÖê�ú ¯ÖÖÆü�Öß †Æü¾ÖÖ»ÖÖ“ÖÖÆüß ¾ÖÖ¯Ö¸ü �êú»ÖÖ †ÖÆêü. ¾Ö ŸµÖÖŸÖãÖ ×²ÖÎ™üß¿Ö ¿ÖÖÃÖÖÖ“Öê •Ö»Ö¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖ ×¾ÖÂÖµÖ�ú ¬ÖÖê ü�Ö ¾Ö ŸµÖÖ¯ÖÖšüß´ÖÖ�Öê †ÃÖ»Öê»ÖÖ ¤ãüÂ™üß�úÖêÖ ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÖÖŸÖ ´ÖÖÓ›ü»ÖÖ †ÖÆêü. ×¾Ö¿»ÖêÂÖ�Ö :- ´ÖÖÖ¾Öß ÃÖÓÃ�éúŸÖß“µÖÖ ×¾Ö�úÖÃÖÖ´Ö¬µÖê ¯ÖÖ�Öß ÆüÖ ‘Ö™ü�ú †×ŸÖ¿ÖµÖ ´ÖÆüŸ¾Ö¯Öæ�ÖÔ †ÖÆêü. ¯ÖÏÖ“ÖßÖ �úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæÖ ´ÖÖÖ¾ÖÖÖê µÖÖÃÖÖšüß ÖªÖÓ“µÖÖ �úÖšüß ¾ÖÖÃŸÖ¾µÖ �êú»Öê ÆüÖêŸÖê. ŸÖ¸ü �úÖÆüß ¾ÖêôûÖ ŸÖ»ÖÖ¾Ö ×Ö´ÖÖÔ�Ö �ú¹ýÖ ¯ÖÖ¾ÖÃÖÖóµÖÖŸÖß»Ö ¾ÖÖÆæüÖ •ÖÖ�ÖÖ êü ¯ÖÖ�Öß †Ö›ü¾ÖæÖ ‡ŸÖ¸ü ¾ÖêôêûÃÖ ŸµÖÖ ¯ÖÖ�µÖÖ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü ×¯Ö�µÖÖÃÖÖšüß ¾Ö �éúÂÖßÃÖÖšüß �ú¸üÖ¾ÖµÖÖ“Öê †ÃÖê ×ÖµÖÖê•ÖÖ �êú»Öê»Öê †ÖœüôûŸÖê. µÖÖÃÖÖšüß �úÖ»Ö¾Öê Æüß ŸÖµÖÖ¸ü �êú»µÖÖ“Öß ˆ¤üÖÆü ü�Öê †ÖÆêüŸÖ. ×²ÖÎ™üß¿Ö �úÖ»Ö�ÖÓ›üÖŸÖ �ú““ÖÖ ´ÖÖ»Ö ¯Öã ü×¾Ö�ÖÖ¸üß ¾ÖÃÖÖÆüŸÖ ¾Ö ¯ÖŒŒµÖÖ ´ÖÖ»ÖÖ“Öß ²ÖÖ•ÖÖ¸ü¯Öêšü ´Æü�ÖæÖ“Ö ŸµÖÖ�ú›êü ¯ÖÖ×Æü»Öê •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. ¯Ö ÓüŸÖæ ×²ÖÎ™üß¿Ö �úÖ»Ö�ÖÓ›üÖŸÖ ¯Öãœê ¤ãüÂ�úÖôû ¯Ö›æü »ÖÖ�Ö»Öê ¿ÖêŸÖßÃÖÖšüß ¯ÖÖ�Öß ˆ¯Ö»Ö²¬Ö Ö —ÖÖ»µÖÖÖê †®Ö¬ÖÖµÖ, “ÖÖ üÖ,×¯Ö�µÖÖ“Öê ¯ÖÖ�Öß µÖÖÓ“Öß ³ÖßÂÖ�Ö ™Óü“ÖÖ‡Ô ×Ö´ÖÖÔ�Ö —ÖÖ»Öß. ×²ÖÎ™üß¿Ö ‡ÔÃ™ ü‡Ó×›üµÖÖ �Óú¯ÖÖß“µÖÖ �úÖôûÖŸÖ µÖÖ¾Ö¸ü ˆ¯ÖÖµÖ µÖÖê•ÖÖÖ �êú»µÖÖ �Öê»µÖÖ ÖÖÆüß. ¯Ö ÓüŸÖæ ×²ÖÎ™üß¿Ö ¯ÖÖ»ÖÔ Öë™ü“µÖÖ ¿ÖÖÃÖÖ �úÖôûÖŸÖ ´ÖÖ¡Ö ¤ãüÂ�úÖôûÖ“Öß ¤ü�Ö»Ö ‘ÖêŸÖ»Öß �Öê»Öß. ¾ÖÖµÖ¾µÖ ÃÖ¸üÆü§ü ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ 1860 ´Ö¬µÖê ¤ãüÂ�úÖôû ¯Ö›ü»ÖÖ ŸµÖÖ¾Öêôûß

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


ŸµÖÖ¾Ö¸ü ˆ¯ÖÖµÖµÖÖê•ÖÖÖ �ú¸ü�µÖÖÃÖÖšüß ÛÃ´Ö£Ö †ÖµÖÖê�Ö Öê Ö»ÖÖ ¯Ö ÓüŸÖã ÛÃ´Ö£Ö †ÖµÖÖê�ÖÖ“µÖÖ ×¿Ö±úÖ¸¿ÖßÓ“Öß ¤ü�Ö»Ö ÃÖ¸ü�úÖ¸üÖê ‘ÖêŸÖ»Öß ÖÖÆüß. 1866 ŸÖê 1868 µÖÖ �úÖôûÖŸÖ †Öê üßÃÖÖ ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ ¤ãüÂ�úÖôû ¯Ö›ü»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. ŸµÖÖ“Öß —Öôû ´Ö¦üÖÃÖ ¯ÖÏÖÓŸÖÖ ¯ÖµÖÕŸÖ ¯ÖÖêÆü“Ö»Öß ÆüÖêŸÖß. µÖÖ¾Öêôûß ×²ÖÎ™üß¿Ö ÃÖ¸ü�úÖ¸üÖê ¤ãüÂ�úÖôû ×Ö¾ÖÖ¸ü�ÖÖ£ÖÔ ˆ¯ÖÖµÖµÖÖê•ÖÖÖ �êú»µÖÖ ¯Ö ÓüŸÖæ Æüß ´Ö¤üŸÖ ¾Öêôêû¾Ö¸ü ¯ÖÖêÆü“Öã Ö ¿Ö�ú»µÖÖÖê ¤ãüÂ�úÖôûÖŸÖ Æü•ÖÖ¸üÖê ´ÖÖ�ÖÃÖê ¾Ö •ÖÖÖ¾Ö êü ´Ö¸ü�Ö ¯ÖÖ¾Ö»Öß. ŸµÖÖ¾Öêôûß 1868 ´Ö¬µÖê ¤ã üÂ�úÖôûÖ¾Ö¸ü ˆ¯ÖÖµÖµÖÖê•ÖÖÖ �ú¸ü�µÖÖÃÖÖšüß �Óòú´¯Ö²Öê»Ö †ÖµÖÖê�Ö Öê Ö»ÖÖ. ¤ãüÂ�úÖôû ×Ö¾ÖÖ ü�Ö �ú¸ü�µÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÖ™ü²ÖÓ¬ÖÖ·µÖÖ“µÖÖ µÖÖê•ÖÖÖ ÆüÖŸÖß ‘µÖÖ¾µÖÖŸÖ, ¤ãüÂ�úÖôû�ÖÏÃŸÖÖÓÃÖÖšüß ¸üÖê•Ö�ÖÖ¸ü ¯Öã ü×¾Ö»ÖÖ •ÖÖ¾ÖÖ, ¬ÖÖµÖ ¯Öã ü×¾Ö»Öê •ÖÖ¾Öê †¿ÖÖ ˆ¯ÖÖµÖµÖÖê•ÖÖÖ ÃÖã“Ö×¾Ö»µÖÖ ÆüÖêŸµÖÖ. µÖÖ¾Ö¸ü ÃÖ¸ü�úÖ¸üÖê ¾Ö¸üß»Ö ˆ¯ÖÖµÖµÖÖê•ÖÖÖ ÛÃ¾Ö�úÖ ü»µÖÖ ¯Öãœêü Ã™Òòü“Öß †ÖµÖÖê�Ö, ´Öò�ú›üÖêÖÖ»›ü †ÖµÖÖê�Ö Öê Ö»Öê ×²ÖÎ™üß¿Ö ¯ÖÖ»ÖÔ Öë™ü“µÖÖ �úÖôûÖŸÖ ¯ÖÖ�Öß ™Óü“ÖÖ‡Ô ¾Ö ¤ãüÂ�úÖôû ¯Ö›æü ÖµÖê µÖÖÃÖÖšüß ³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖß»Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö ³ÖÖ�ÖÖŸÖ ˆ¯ÖÖµÖµÖÖê•ÖÖÖ �êú»µÖÖ �Öê»µÖÖ ´ÖÖŸÖß“Öê ¬Ö¸ü�Ö ²ÖÖÓ¬Ö�Öê, ¤ü�Ö›üß ²ÖÓ¬ÖÖ êü ¾Ö ¬Ö¸ü�Öê ²ÖÖÓ¬Ö�Öê, �úÖ»Ö¾Öê �ÖÖê¤ü�Öê ×¾ÖÆüß¸üß �ÖÖê¤ü�Öê ¸üÃŸÖê ¾Ö êü»¾Öê ´ÖÖ�ÖÔ ²ÖÖÓ¬Ö�Öê †¿Öß »ÖÖê�ú ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ �úÖ´Öê �êú»Öß �Öê»Öß.1

³ÖÖ¸üŸÖÖŸÖãÖ �ú““ÖÖ´ÖÖ»Ö ×ÖµÖ×´ÖŸÖ ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ¾ÆüÖ¾ÖÖ, •ÖÖÃŸÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ×´ÖôûÖ¾ÖÖ µÖÖÃÖÖšüß ˆ¯ÖÖµÖµÖÖê•ÖÖÖ �ú¸ü�Öê �Ö¸ü•Öê“Öê ÆüÖêŸÖê. ´Öã²ÖÓ‡Ô ¯ÖÏÖŸÖÖÓ“ÖÖ �Ö¾ÆÔüüÖ¸ü “Öò Ö×»ÖÖ µÖÖÓ“µÖÖ �úÖôûÖŸÖ ´ÖãÓ²Ö‡Ô ¯ÖÏÖÓŸÖÖŸÖ ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¸üÃŸÖê, ¸êü»¾Öê ´ÖÖ�ÖÔ, ‘ÖÖ™ü ´ÖÖ�ÖÔ ²ÖÖÓ¬Ö�µÖÖ“Öê �úÖ´Ö ÆüÖŸÖß ‘Öê�µÖÖŸÖ †Ö»Öê. “Öò Ö×»ÖÖÖê ÃÖã“ÖÖÖ �êú»Öß ÆüÖêŸÖß �úß, ¸üÃŸÖê, êü»¾Öê ´ÖÖ�ÖÔ, ‘ÖÖ™ü ´ÖÖ�ÖÔ, �úÖ»Ö¾Öê ²ÖÓ¬ÖÖ êü, µÖÖÓ“Öß �úÖ´Öê ´ÖãÓ²Ö‡Ô ¯ÖÏÖŸÖÖÓŸÖß»Ö �ú»ÖêŒ™ü¸üÖÓÖß ÆüÖŸÖß ‘µÖÖ¾Öß ¾Ö ¤ãüÂ�úÖôûÖŸÖß»Ö •ÖÖŸÖê»ÖÖ ¸üÖê•Ö�ÖÖ¸ü ¯Öã ü¾ÖÖ¾ÖÖ. ¸üÖê•Ö�ÖÖ¸ü ¯Öã ü×¾Ö�µÖÖÃÖÖšüß †Öê�ú �úÖ´Öê �ú»ÖêŒ™ü¸üÖê ÃÖã¹ý �êú»Öê •Öê£Öê ´Ö•Öã üÖ“Öß �ú´ÖŸÖ¸üŸÖÖ ×Ö´ÖÖÔ�Ö ÆüÖê‡Ô»Ö ŸÖê£Öê ŸÖã¹ý�ÖÖÓŸÖß»Ö �îúªÖÓ“µÖÖ ´Ö¤üŸÖßÖê ŸÖß �úÖ´Öê �ú¸üÖ¾Öß †ÃÖê ÃÖã“Ö×¾Ö»Öê ŸµÖÖÖãÃÖÖ¸ü †Æü´Ö¤üÖ�Ö ü ×•Ö»ÊÖŸÖß»Ö †Öê�ú �úÖ´Öê ÃÖã¹ý —ÖÖ»Öß ÆüÖêŸÖß.2

´ÖãÓ²Ö‡Ô ¯ÖÏÖŸÖÖÓŸÖß»Ö ¤ü�ÖÖ“µÖÖ ¯ÖšüÖ¸üÖ¾Ö¸ü ¯Öã�Öê, †Æü´Ö¤üÖ�Ö¸ü, ÃÖÖŸÖÖ¸üÖ, µÖÖ ×•Ö»ÊÖ ´Ö¬µÖê ¤ãüÂ�úÖôû ¯Ö›üŸÖ ÆüÖêŸÖê ¤ãüÂ�úÖôûÖŸÖß»Ö •ÖÖŸÖê»ÖÖ ´Ö¤üŸÖ �ú¸ü�Öê †Ö¾Ö¿µÖ�ú ÆüÖêŸÖê. µÖÖ �úÖôûÖŸÖ †Öê�ú •ÖÖŸÖß •Ö´ÖÖŸÖàÖß ‡Ó�ÖÏ•Ö ×¾Ö¹ý¬¤ü ˆšüÖ¾Ö � êú»Öê ÆüÖêŸÖê. ŸµÖÖ •Ö´ÖÖŸÖß“µÖÖ ˆ¤ü ü×Ö¾ÖÖÔÆüÖ“ÖÖ ¯ÖÏ¿Ö ÃÖÖê›ü×¾Ö�Öê �Ö ü•Öê“Öê ÆüÖêŸÖê. µÖÖÃÖÖšüß †Æü Ö¤üÖ�Ö¸ü ×•Ö»ÊÖ´Ö¬µÖê ¸êü»¾Öê“Öß �úÖ´Ö ÃÖã¹ý —ÖÖ»Öê ŸÖÃÖê“Ö ²ÖÓ¬ÖÖ¸êü ¾Ö �úÖ»Ö¾Öê µÖÖÓ“Öß �úÖ´Öê ÃÖã¹ý ŸÖÃÖê“Ö ²ÖÓ¬ÖÖ êü ¾Ö �úÖ»Ö¾Öê µÖÖÓ“Öß �úÖ´Öê ÃÖã¹ý —ÖÖ»Öß. 3

ÁÖß¸üÖ´Ö¯Öã ü ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖŸÖ ¯ÖÖ�µÖÖ“Öß ŸÖß¾ÖÎ ™Óü“ÖÖ‡Ô ×Ö´ÖÖÔ�Ö —ÖÖ»Öß ÆüÖêŸÖß. ÁÖß¸üÖ´Ö¯Öã ü ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÖ�µÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏ¿Ö ÃÖÖê›ü¾ÖÖ¾ÖÖ ×¯Ö�µÖÖ“Öê ¯ÖÖ�Öß ¾Ö ¿ÖêŸÖß“µÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸üÖÃÖÖšüß ¯ÖÖ�Öß ˆ¯Ö»Ö²¬Ö ¾ÆüÖ¾Öê ´Æü�ÖæÖ †Æü´Ö¤üÖ�Ö¸ü ×•Ö»ÊÖ“µÖÖ ˆ¢Ö ü ³ÖÖ�ÖÖŸÖ ¾ÖÖÆü�ÖÖ·µÖÖ ¯ÖÏ¾Ö¸üÖ ¾Ö ´ÖãôûÖ µÖÖ ÖªÖÓ“Öß ¯ÖÖÆü�Öß �ú¹ýÖ ŸµÖÖ¾Ö¸ü ²ÖÓ¬ÖÖ êü ¾Ö ¬Ö¸ü�Öê ²ÖÖÓ¬ÖÖ¾Öß µÖÖÃÖÖšüß ×´Ö. ´Öò� †Öò£ÖÔ ü ×¾Ö»Ö ÃÖÖÆêü²ÖÖÓÖß ¯ÖÖÆü�Öß �ú¹ýÖ †Æü¾ÖÖ»Ö ÃÖÖ¤ü¸ü �êú»ÖÖ ¯ÖÏ¾Ö¸üÖ Ö¤üß¾Ö¸ü ¤ü�Ö›üß ¬Ö¸ü�Ö ²ÖÖÓ¬ÖÖ¾Öê ¯Ö ÓüŸÖæ ŸµÖÖÃÖÖšüß µÖÖê�µÖ •ÖÖ�Öê“Öß ¯ÖÖÆü�Öß �êú»µÖÖ¾Ö¸ü �úÖ´ÖÖ»ÖÖ ÃÖã ü¾ÖÖŸÖ —ÖÖ»Öß. ³ÖÓ›üÖ¸ü¤ü¸üÖ �ÖÖ¾ÖÖ•Ö¾Öôû ×¾Ö»ÃÖÖ ›òüÓ Ö Æêü ¬Ö¸ü�Ö ²ÖÖÓ¬Ö»Öê.4 ¯Öãœêü ³ÖÓ›üÖ ü¤ü¸üÖ �ÖÖ¾ÖÖ•Ö¾Öôû Æêü ¬Ö¸ü�Ö †ÃÖ»µÖÖÖê ŸµÖÖ“Öê ÖÖ¾Ö ³ÖÓ›üÖ¸ü¤ü¸üÖ ¬Ö¸ü�Ö †ÃÖê šêü¾Ö»Öê. ¯Ö ÓüŸÖæ µÖÖ †Ö�ÖÖê¤ü ü ˆ¢Ö¸ü Ö�Ö ü ×•Ö»ÊÖŸÖß»Ö ¯ÖÖ�Öß ™Óü“ÖÖ‡Ô¾Ö¸ü ˆ¯ÖÖµÖµÖÖê•ÖÖÖ �ú¸ü�µÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÏ¾Ö¸üÖ Ö¤üß¾Ö¸ü ÃÖÓ�Ö´ÖÖê ü ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖŸÖ †Öê—Ö¸ü µÖê£Öê ¾Ö ÁÖß¸üÖ´Ö¯Öã ü ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖŸÖ »ÖÖ�Ö �ÖÖ¾ÖÖ•Ö¾Öôû ²ÖÓ¬ÖÖ¸üÖ ²ÖÖÓ¬Ö�µÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ÁÖß¸üÖ´Ö¯Öã ü ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖŸÖß»Ö »ÖÖ�Ö µÖê£Öß»Ö ²ÖÓ¬ÖÖ¸üÖ ×²ÖÎ™üß¿ÖÖÓÖß 1867 ´Ö¬µÖê ²ÖÖÓ¬Ö»ÖÖ µÖÖ´Öãôêû ÁÖß¸üÖ´Ö¯Öã ü ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖŸÖß»Ö »ÖÖ›ü�ÖÖÓ¾Ö, ´ÖÖ»ÖãÓ•ÖÖ, ³Öê›üÖÔ Öã ü, ¾ÖÖÓ�Öß ŸÖ ü Öê¾ÖÖÃÖÖ ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÖ“Öê�ÖÖ¾Ö, ¯ÖãÖŸÖ�ÖÖ¾Ö ‡. �ÖÖ¾ÖÖÓÖÖ �Ö¸üß¯Ö ¾Ö ¸ü²²Öß ÆÓü�ÖÖ´ÖÖŸÖ ¯ÖÖ�Öß ¯Öã ü¾ÖšüÖ �ú¸ü�µÖÖŸÖ µÖêŸÖ ÆüÖêŸÖÖ. »ÖÖ�Ö ²ÖÓ¬ÖÖ·µÖÖ“µÖÖ ›üÖ¾µÖÖ ×ŸÖ¸üÖ¾Ö¹ýÖ 37 ×�ú»ÖÖê ×´Ö. »ÖÖÓ²Öß“ÖÖ ‹�ú �úÖ»Ö¾ÖÖ �úÖœü�µÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. »ÖÖê�úÖÓÖÖ 1866 ŸÖê 1868 µÖÖ ¤ãüÂ�úÖôûÖ“µÖÖ �úÖôûÖŸÖ �úÖ´Ö ¯Öã ü×¾Ö�µÖÖ“µÖÖ ÃÖÓ�ú»¯ÖÖêŸÖæÖ Æüß �úÖ´Öê ¯Öã�ÖÔ �êú»Öß �Öê»Öß. »ÖÖ�Ö ²ÖÓ¬ÖÖ·µÖÖ“µÖÖ ²ÖÖÓ¬Ö�úÖ´ÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÏ¾Ö¸üÖ Ö¤üß ¯ÖÖ¡ÖÖŸÖ •Öê£Öê �Ö›ü�ú †ÖÆêü. †¿ÖÖ •ÖÖ�Öê“Öß ×Ö¾Ö›ü �êú»Öß �Öê»Öß. ²ÖÓ¬ÖÖ·µÖÖ“Öß »ÖÖÓ²Öß 393 ×´Ö™ü¸ü †ÃÖæÖ ˆÓ“Öß 4.75 ×´Ö™ü¸ü †ÖÆêü. ŸÖ ü ŸµÖÖ“Öß ¯ÖÖ�Öß ÃÖÖšü¾Ö�Ö �Ö´ÖŸÖÖ 25 ¤ü¿Ö»Ö�Ö ‘ÖÖ±ãú™ü ÆüÖêŸÖß. µÖÖ´Öãôêû 3120 ÆêüŒ™ü¸ü ‹¾Öœê ¿ÖêŸÖß �Öê¡Ö ØÃÖ“ÖÖÖ�ÖÖ»Öß †Ö»Öê ÆüÖêŸÖê. ŸÖÃÖê“Ö ×¯Ö�µÖÖ“µÖÖ ¯ÖÖ�µÖÖ“Öß ÃÖ´ÖÃµÖÖ ü�úÖÆüß ¯ÖÏ ÖÖ�ÖÖŸÖ ÃÖã™ü»Öß ÆüÖêŸÖß. ¤ãüÂ�úÖôû ¯Ö›ü»µÖÖÃÖ »ÖÖ�Ö ²ÖÓ¬ÖÖ·µÖÖŸÖß»Ö �ÖÖôû ¾Ö ¾ÖÖôæû �úÖœü�µÖÖ“Öê �úÖ´Ö �êú»Öê •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. µÖÖ´Öãôêû ÁÖß¸üÖ´Ö¯Öã ü ¾Ö Öê¾ÖÖÃÖÖ ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖŸÖß»Ö �úÖÆüß �ÖÖ¾ÖÖÓÖÖ ¯ÖÖ�Öß ¯Öã ü¾ÖšüÖ ÆüÖêŸÖ ÆüÖêŸÖÖ. ¯Ö ÓüŸÖã †•ÖãÖÆüß ×¯Ö�µÖÖ“µÖÖ ¯ÖÖ�µÖÖ“Öß ¾Ö ¿ÖêŸÖß �Öê¡ÖÖ“Öß �Ö´ÖŸÖÖ ÃÖã™ü»Öê»Öß Ö¾ÆüŸÖß µÖÖ´Öãôêû ¯Öãœêü ³ÖÓ›üÖ¸ü¤ü üÖ ¬Ö ü�Ö ²ÖÖÓ¬Ö»Öê �Öê»Öê. ŸÖÃÖê“Ö �úÖ»Ö¾Öê ŸÖµÖÖ¸ü �êú»Öê

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


�Öê»Öê. ¬Ö¸ü�ÖÖ¯ÖÖÃÖãÖ 70 ×�ú. ×´Ö. ¯ÖµÖÕŸÖ Ö¤üß ¯ÖÖ¡ÖÖŸÖãÖ †Öê—Ö¸ü ¯ÖµÖÕŸÖ ¯ÖÖ�Öß †Ö�ÖæÖ ÖÓŸÖ¸ü ÁÖß üÖ´Ö¯Öã , ¸üÖÆãü¸üß ¾Ö Öê¾ÖÖÃÖÖ µÖÖ ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖŸÖ �úÖ»Ö¾µÖÖ«üÖ êü ¯ÖÖ�Öß ¾ÖÖ™ü Ö �êú»Öê �Öê»Öê µÖÖÃÖÖšüß •Ö»Ö¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖ ÃÖ×´ÖŸÖß Ã£ÖÖ¯ÖÖ �êú»Öß �Öê»Öß.5

»ÖÖ�Ö ²ÖÓ¬ÖÖ·µÖÖ“Öê ²ÖÖÓ¬Ö�úÖ´Ö “ÖãÖÖ, ¾ÖÖôãû ¾Ö ¤ü�Ö›ü µÖÖÓ“ÖÖ ¾ÖÖ¯Ö¸ü �ú¹ýÖ �êú»Öê �Öê»Öê ¤ü�Ö›üß Ø³ÖŸÖ 6 ±ãú™ü ¹Óý¤üß“Öß †ÃÖæÖ 4.75 ×´Ö. ˆÓ“Ö ŸÖ ü 393 ×´Ö. »ÖÖÓ²Öß“Öß †ÖÆêü. ¤ü�Ö›üß Ø³ÖŸÖß“µÖÖ ˆ•Ö¾µÖÖ ²ÖÖ•ÖãÃÖ ¤üÖêÖ ×ŸÖ¸ü�úÃÖ Ø³ÖŸÖß ²ÖÖÓ¬Ö»Öê»µÖÖ †ÖÆêüŸÖ. ŸÖ¸ü ›üÖ¾µÖÖ ²ÖÖ•ÖæÃÖ “ÖÖ¸ü ÃÖÖÓ›ü¾Öê †ÖÆêüŸÖ. ²ÖÓ¬ÖÖ¸üÖŸÖãÖ ¯ÖÖ�Öß ÃÖÖê›ü×¾Ö�µÖÖÃÖÖšüß ¯ÖÖ“Ö �ú´ÖÖÖß †ÃÖ»Öê»µÖÖ ´ÖÖê·µÖÖ †ÖÆêüŸÖ. ¯Ö ãœêü ŸµÖÖ ²ÖÓ¤ü �êú»µÖÖ �Öê»µÖÖŸÖ ¾Ö ›üÖ¾µÖÖ ²ÖÖ•ÖãÖê ¯ÖÖ�Öß ÃÖÖê›ü×¾Ö�µÖÖÃÖÖšüß ×ŸÖ¸ü�úÃÖ Ø³ÖŸÖ ²ÖÖÓ¬ÖæÖ êü»¾Öê ¯Öã»ÖÖ»ÖÖ ŸÖßÖ �Öê™ü ²ÖÃÖ×¾Ö�µÖÖŸÖ †Ö»Öê†ÖÆêüŸÖ. 1878 ´Ö¬µÖê ¤üÖï›ü - ´ÖÖ´ÖÖ›ü êü»¾Öê ´ÖÖ�ÖÔ ¯Öã�ÖÔ —ÖÖ»µÖÖÖÓŸÖ¸ü »ÖÖ�Ö ²ÖÓ¬ÖÖ·µÖÖ“µÖÖ ¯Öã¾ÖÔ²ÖÖ•ÖãÃÖ ¸êü»¾Öê ¯Öã»Ö ²ÖÖÓ¬Ö�µÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. ŸµÖÖ¾Öêôûß ¸êü»¾Öê ¯Öã»ÖÖ�ÖÖ»ÖæÖ ¯ÖÖ�Öß ÃÖÖê›ü�µÖÖÃÖÖšüß êü»¾Öê ¯Öã»ÖÖ“µÖÖ ›üÖ¾µÖÖ ²ÖÖ•Öæ»ÖÖ ŸÖßÖ ¤ü¸ü¾ÖÖ•Öê ²ÖÃÖ×¾Ö»Öê �Öê»Öê. ¯Öã»ÖÖ“µÖÖ ¯Öã¾ÖÔ ›üÖ¾µÖÖ²ÖÖ•ÖãÖê �úÖ»Ö¾ÖÖ †ÃÖæÖ ŸµÖÖ «üÖ¸êü ´ÖÖ»ÖÓã•ÖÖ, ¾ÖÖÓ�Öß, ³Öê›üÖÔ Öã ü, »ÖÖ›ü�ÖÖÓ¾Ö, ¯ÖÖ“Öê�ÖÖÓ¾Ö ¾Ö ¯ÖãÖŸÖ�ÖÖÓ¾Ö µÖÖ ³ÖÖ�ÖÖŸÖ ¯ÖÖ�Öß ¯Öã ü¾ÖšüÖ ÆüÖêŸÖ ÆüÖêŸÖÖ.6

×²ÖÎ™üß¿ÖÖÓÖß �êú¾Öôû ¸üÖ•µÖ �úÖ ü³ÖÖ¸ü �ú¸ü�Öê ‹¾Öœêü“Ö ¬ÖÖê ü�Ö ¸üÖ²Ö×¾Ö»Öê ÖÖÆüß ŸÖ¸ü •µÖÖ ³ÖÖ�ÖÖ¾Ö¸ü †Ö¯Ö�Ö ¸üÖ•µÖ �ú¸üŸÖÖê ŸÖê£Öß»Ö ¿ÖêŸÖß, ˆªÖê�Ö ¾Ö ÃÖ´ÖÖ•Ö µÖÖÓ“ÖÖ ×¾Ö�úÖÃÖ ¾ÆüÖ¾ÖÖ ´Æü�ÖæÖ ¯ÖÏµÖŸÖ �êú»Öê. Æêü •Ö»Ö¾µÖ¾ÖÃ£ÖÖ¯ÖÖ ¯ÖÖÆüŸÖÖ †ÃÖÖ ¯ÖÏµÖŸÖ ¿ÖÖÃÖÖÖÖê ‡ŸÖ¸ü ×šü�úÖ�Öß �ú¹ýÖ ¯ÖÖ�Öß ™Óü“ÖÖ‡Ô¾Ö¸ü ´ÖÖŸÖ �ú¸ü�Öê ¿ÖŒµÖ †ÖÆêü. ×ÖÂ�úÂÖÔ :- ÁÖß üÖ´Ö¯Öã ü ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖŸÖ ¾ÖÖ Óü¾ÖÖ¸ü ×Ö´ÖÖÔ�Ö ÆüÖê�ÖÖ·µÖÖ ¤ãüÂ�úÖôûß ¯Ö×¸üÛÃ£ÖŸÖß¾Ö¸ü ´ÖÖŸÖ �ú¸ü�µÖÖÃÖÖšüß ¾Ö ¿ÖêŸÖß“µÖÖ ØÃÖ“ÖÖÖ“Öß ÃÖÖêµÖ ¾ÆüÖ¾Öß ´Æü�ÖæÖ ¯ÖÏ¾Ö¸üÖ Ö¤üß¾Ö ü »ÖÖ�Ö ¾Ö†Öê—Ö¸ü µÖê£Öê ²ÖÓ¬ÖÖ¸üÖ ²ÖÖÓ¬Ö»ÖÖ. ŸÖÃÖê“Ö ³ÖÓ›üÖ¸ü¤ü¸üÖ �ÖÖ¾ÖÖ•Ö¾Öôû ¬Ö¸ü�Ö ²ÖÖÓ¬Ö»Öê. µÖÖ ¯ÖÖšüß´ÖÖ�Öê ×²ÖÎ™üß¿ÖÖÓ“ÖÖ †ÃÖÖ ¥üÂ™üß�úÖêÖ ÆüÖêŸÖÖ �úß, µÖê£Öß»Ö ¿ÖêŸÖß“ÖÖ ×¾Ö�úÖÃÖ —ÖÖ»ÖÖ ŸÖ¸ü �ú““ÖÖ ´ÖÖ»Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÆüÖê‡Ô»Ö ŸµÖÖ¾Ö¸ü ˆªÖê�Ö ¬ÖÓ¤êü “ÖÖ»ÖŸÖß»Ö, ¾Ö ÃÖ´ÖÖ•ÖÖŸÖ †ÃÖ»Öê»ÖÖ †ÃÖÓŸÖÖêÂÖ �ú´Öß ÆüÖê‡Ô»Ö, ²ÖÖ•ÖÖ¸ü¯ÖêšüÖ ×¾Ö�úÖÃÖßŸÖ ÆüÖêŸÖß»Ö ¾Ö •ÖÖÃŸÖ ´ÖÆüÃÖæ»Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ ÆüÖê‡Ô»Ö. µÖÖ´Öãôêû ×²ÖÎ™üß¿Ö ÃÖ¸ü�úÖ¸ü“ÖÖ ±úÖµÖ¤üÖ ÆüÖê‰úÖ ‡Ó�»Ö›ü“ÖÖ ¾µÖÖ¯ÖÖ¸ü ¾ÖÖœêü»Ö. µÖÖÃÖÖšüß ×²ÖÎ™üß¿ÖÖÓÖß ¬ÖÖê ü�Öê ¸üÖ²Ö×¾Ö»Öß ¯Ö ÓüŸÖæ †¯ÖÏŸµÖ�Ö×¸üŸµÖÖ ÁÖß¸üÖ´Ö¯Öã ü ŸÖÖ»ÖãŒµÖŸÖß»Ö ÃÖ´ÖÖ•Ö •Öß¾ÖÖÖ¾Ö ü ŸµÖÖ“ÖÖ †Öæ�ãú»Ö ¯Ö×¸ü�ÖÖ´Ö ÆüÖê‰úÖ µÖê£Öß»Ö ÃÖÖ´ÖÖ×•Ö�ú ¾Ö †ÖÙ£Ö�ú •Öß¾ÖÖ ×¾Ö�úÃÖßŸÖ —ÖÖ»Öê µÖÖ´Öãôêû ¯Öãœêü Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÖê¢Ö¸ü �úÖôûÖŸÖ µÖê£Öê �úÖ ü�ÖÖÖ¤üÖ¸üß ×Ö´ÖÖÔ�Ö —ÖÖ»Öß. ×¿Ö�Ö�Ö ÃÖÓÃ£ÖÖÓ“Öß ¾ÖÖœü —ÖÖ»Öß. ¯Ö×¸ü�ÖÖ´Öß ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ“ÖÖ ×¾Ö�úÖÃÖ —ÖÖ»ÖÖ µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ �ÖÖêÂ™üß»ÖÖ ×²ÖÎ™üß¿ÖÖÓ“Öê •Ö»Ö¾µÖÃ£ÖÖ¯ÖÖ ˆ¯ÖµÖãŒŸÖ šü¸ü»Öê. †ÃÖê Ã¯ÖÂ™ü ÆüÖêŸÖê. ÃÖÓ¤ü³ÖÔ :- 1) ›üÖò. •Öß.²Öß. ¿ÖÆüÖ, ›üÖò †Ö¸ü.¯Öß. ³ÖÖ´Ö êü, ›üÖò. ‹´Ö.›üß. ¯Ö¾ÖÖ¸ü - †Ö¬Öã×Ö�ú ³ÖÖ¸üŸÖÖ“ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ, ¯ÖÏ¿ÖÖÓŸÖ ¯ÖÛ²»Ö�êú¿ÖÖ •Öôû�ÖÖ¾Ö, ¯ÖÏ£Ö´Ö †Ö¾Öé¢Öß 2014, ¯ÖéÂšü �Îú. 175 ŸÖê 180 2) ›üÖò. ¾ÖÃÖÓŸÖ •ÖÖ¬Ö¾Ö, †Ö¬Öã×Ö�ú ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖß»Ö ¯Ö× ü¾ÖŸÖÔÖÖ“ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ, ×¾ÖªÖ ¯ÖÏ�úÖ¿ÖÖ ÖÖ�Ö¯Öã ü, ¯ÖÏ£Ö´Ö †Ö¾Öé¢Öß 2005, ¯ÖéÂšü �Îú. 222 ŸÖê 223 3) ›üÖò. †¹ý�Ö“ÖÓ¦ü ¯ÖÖšü�ú, ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™Òü ¸üÖ•µÖ �ÖÖò—Öê×™üµÖ¸ü ¯ÖÏ¾Ö¸üÖ �ÖÖê êü, ´Öã²ÖÓ‡Ô ¤ü¿ÖÔ×Ö�úÖ ×¾Ö³ÖÖ�Ö ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™Òü ¿ÖÖÃÖÖ, ¯ÖÏ£Ö´Ö †Ö¾Öé¢Öß 2012 ¯ÖéÂšü �Îú. 16-17 4) ×�ú¢ÖÖ ------ ¯ÖéÂšü �Î. 18 5) ×�ú¢ÖÖ ------ ¯ÖéÂšü �Îú. 252, 253 6) ¯ÖÖÆü�Öß †Æü¾ÖÖ»Ö, (¯ÖÏŸµÖ�Ö ¯ÖÖÆü�Öß �ú¹ýÖ ¯ÖÏÖ. ‹ÃÖ.¾Æüß. ×Öôêû µÖÖÓÖß ŸÖµÖÖ¸ü �êú»Öê»ÖÖ †Æü¾ÖÖ»Ö)

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


10 †Ó•Ö®ÖÝÖÖ¾Ö ÃÖã•Öá ¯Ö× üÃÖ üÖ“Öê Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ »ÖœüµÖÖŸÖß»Ö µÖÖêÝÖ¤üÖ®Ö

: ×¾Ö¿ÖêÂÖ ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ¿ÖÓÛú¸ü¸üÖ¾Ö ³ÖµÖ®Öê ÝÖã¹ý•Öß

›üÖò ×®ÖŸÖß®Ö ˆ»ÆüÖÃÖ¸üÖ¾Ö ÃÖ¸üÖ±ú,

ÁÖß´ÖŸÖß ¸üÖ¬ÖÖ²ÖÖ‡Ô ÃÖÖ¸ü›üÖ Ûú»ÖÖ, ¾ÖÖ×ÞÖ•µÖ ¾Ö ×¾Ö–ÖÖ®Ö ´ÖÆüÖ×¾ÖªÖ»ÖµÖ,†Ó•Ö®ÖÝÖÖ¾Ö ÃÖã•Öá,

×•Ö. †´Ö¸üÖ¾ÖŸÖß- 444705 =================================================================

ÝÖÖêÂÖ¾ÖÖ¸üÖ :- ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖß»Ö †®ÖêÛú ÝÖÖ¾ÖÖÓ®ÖÖ ‹ê×ŸÖÆüÖ×ÃÖÛú, ¬ÖÖÙ´ÖÛú ¾Ö ÃÖÖÓÃÛéú×ŸÖÛú ¯ÖÏÖ×“Ö®Ö ¾ÖÖ¸üÃÖÖ »ÖÖ³Ö»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. †´Ö¸üÖ¾ÖŸÖß ×•Ö»ÆüÖ ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™Òü ¸üÖ•µÖÖŸÖß»Ö ˆ¢Ö¸ü ³ÖÖÝÖÖŸÖ †ÖÆêü. †´Ö üÖ¾ÖŸÖß µÖÖ ´ÖãÜµÖÖ»ÖµÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö †Ó•Ö®ÖÝÖÖ¾Ö ÃÖã•Öá Æêü 85 ×Ûú.´Öß. †ÓŸÖ¸üÖ¾Ö¸ü †ÃÖÞÖÖ êü ŸÖÖ»ÖãŒµÖÖ“Öê ×šüÛúÖÞÖ. ÃÖÖŸÖ¯Öã›üÖ ¯Ö¾ÖÔŸÖÖ“µÖÖ ¯ÖÖµÖ£µÖÖ¿Öß ¾ÖÃÖ»Öê»Öê ‹Ûú ™ãü´Ö¤üÖ¸ü ¿ÖÆü¸ü ´ÆüÞÖ•Öê †Ó•Ö®ÖÝÖÖ¾Ö ÃÖã•Öá. µÖÖ ¿ÖÆü¸üÖ»ÖÖ ´Ö¸üÖšüµÖÖÓ“µÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖŸÖß»Ö ˆ¢Ö¸üÖ¬ÖÖÔŸÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“Öê Ã£ÖÖ®Ö ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öê. ³ÖÖ¸üŸÖÖ»ÖÖ ‡ÓÝÖÏ•ÖÖÓ“µÖÖ ŸÖÖ¾Ö›üßŸÖæ®Ö ÃÖÖê›ü×¾ÖÞµÖÖÃÖÖšüß »ÖÖêÛú´ÖÖ®µÖ ×™üôûÛú, ´ÖÆüÖŸ´ÖÖ ÝÖÖÓ¬Öß µÖÖÓ“µÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö ¯ÖÏê üÞÖÖ ‘Öê‰ú®Ö †®ÖêÛú Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ ÃÖê®ÖÖ®Öà®Öß ³ÖÖ üŸÖ³Ö¸ü †ÖÓ¤üÖê»Ö®Öê ‘Ö›ü¾Öæ®Ö †ÖÞÖ»Öß. µÖÖ †ÖÓ¤üÖê»Ö®ÖÖ´Öãôêû †®ÖêÛúÖÓ®ÖÖ ×¿ÖõÖÖ ³ÖÖêÝÖÖ¾µÖÖ »ÖÖÝÖ»µÖÖ, ¯Ö¸ÓüŸÖã ¤êü¿Ö¯ÖÏê ÖÖÃÖÖšüß †ÖÓ¤üÖê»ÖÛúÖÓ®Öß ŸµÖÖ †Ö®ÖÓ¤üÖ®Öê ×Ã¾ÖÛúÖ¸ü»µÖÖ. †Ó•Ö®ÖÝÖÖ¾Ö ÃÖã•Öá ¯Ö×¸üÃÖ¸üÖŸÖß»Ö †®ÖêÛú ÃÖê®ÖÖ®Öß ÆüµÖÖ †ÖÓ¤üÖê»Ö®ÖÖŸÖ ¯ÖÏÖÞÖ¯ÖÞÖÖ®Öê »Öœü»Öê. ÛúÖÆüß ¯ÖÏŸµÖõÖ ÃÖ´ÖÖê üÖÃÖ´ÖÖê ü ŸÖ ü ÛúÖÆüß ³Öæ×´ÖÝÖŸÖ ¸üÖÆæü®Ö ‡ÓÝÖÏ•ÖÖÓ×¾Ö¹ý¬¤Ëü »Öœü»Öê. Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ»ÖœüµÖÖŸÖ ¯ÖÏŸµÖõÖ ¤êüÆü¤Óü›ü, †ÖŸ´ÖÃÖ´Ö¯ÖÔÞÖ, ÛúÖ¸üÖ¾ÖÖÃÖ ³ÖÖêÝÖ»Öê»µÖÖ ¾Ö Ã¾ÖÖŸÖÓ¡Ö¯Öæ¾ÖÔ ÛúÖôûÖŸÖ ÃÖ´ÖÖ•ÖÖ“µÖÖ ×®Ö¸ü×®Ö¸üÖôûµÖÖ õÖê¡ÖÖŸÖ ÛúÖµÖÔ Ûêú»Öê»µÖÖ †®ÖêÛú Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÃÖî×®ÖÛúÖÓ“Öß ¯Ö Óü¯Ö¸üÖ“Ö ¯Ö×¸üÃÖ¸üÖ»ÖÖ »ÖÖ³Ö»Öê»Öß †ÖÆêü. µÖÖ¯ÖîÛúß ¿ÖÓÛú¸ü¸üÖ¾Ö ³ÖµÖ®Öê ÝÖãºþ•Öß µÖÖÓ“µÖÖ ÛúÖµÖÖÔ“Öß †ÖêôûÜÖ Ûú¹ý®Ö ¤êüÞÖê ÆüÖ“Ö µÖÖ ¿ÖÖê¬Ö×®Ö²ÖÓ¬ÖÖ“ÖÖ ´ÖãÜµÖ ˆ§êü¿µÖ †ÖÆêü.

³ÖÖ üŸÖßµÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ »ÖœüÖ Æêü †Ö¬Öã×®ÖÛú ³ÖÖ¸üŸÖÖ“µÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖŸÖß»Ö ‹Ûú †³ÖæŸÖ¯Öæ¾ÖÔ ¯Ö¾ÖÔ ÆüÖêŸÖê. ¿Ö×ŒŸÖ¿ÖÖ»Öß, ¤ü´ÖÞÖÛúÖ¸üß ÃÖ¢Öê×¾Ö¹ý¬¤Ëü »ÖœüÞµÖÖ“µÖÖ †×³Ö®Ö¾Ö ´ÖÖÝÖÖÔ“Öê ¯ÖÏÖŸµÖ×õÖÛú µÖÖ »Öœü¶Ö®Öê •ÖÝÖÖ¯Öãœêü šêü¾Ö»Öê. ÆüÖŸÖÖŸÖ ¿ÖÃ¡Ö ®Ö ‘ÖêŸÖÖ, ¯ÖÏ²Öôû ÃÖ¢Öê×¾Ö¹ý¬¤Ëü µÖ¿ÖÃ¾Öß×¸üŸµÖÖ »ÖœüŸÖÖ µÖêŸÖê, Æêü µÖÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ ÃÖÓÝÖÏÖ´ÖÖ®Öê •ÖÝÖÖ»ÖÖ ¤üÖÜÖ¾Öæ®Ö ×¤ü»Öê. µÖÖ´Öãôêû •ÖÝÖÖ“µÖÖ ×®Ö¸ü×®Ö¸üóµÖÖ ³ÖÖÝÖÖŸÖß»Ö ¤ü›ü¯Ö»µÖÖ ÝÖê»Öê»µÖÖ ´ÖÖ®Ö¾Öß ÃÖ´ÖÖ•ÖÖÓ®ÖÖ •Öæ»Öæ Ö ¾Ö †®µÖÖµÖÖ×¾Ö¹ý¬¤Ëü »ÖœüÞµÖÖ“Öê ®Ö¾Öê ŸÖÓ¡Ö ×´ÖôûÖ»Öê.1

³ÖÖ üŸÖÖ“µÖÖ †¯Öæ¾ÖÔ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÃÖÓÝÖÏÖ´ÖÖ“Öê †ÖÞÖÜÖß ‹Ûú ×¾Ö¿ÖêÂÖ »ÖõÖ×ÞÖµÖ ¾Öî×¿ÖÂ™ü¶ ´ÆüÞÖ•Öê ³ÖÖ¸üŸÖÖ“µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ×¤ü¿ÖÖÓ®ÖÖ µÖÖ ÃÖÓÝÖÏÖ´ÖÖ®Öê ‹Ûú¡Ö †ÖÞÖ»Öê. ÃÖã×¿Ö×õÖŸÖ-†×¿Ö×õÖŸÖ, ÝÖ³ÖÔÁÖß´ÖÓŸÖ-¤ü×¸ü¦üß, ×³Ö®®Ö-×³Ö®®Ö ¬Ö´ÖÔ •ÖÖŸÖß“µÖÖ, ¾ÖêÝÖ¾ÖêÝÖóµÖÖ ÃÖÓÃÛúÖ¸üÖÓ“µÖÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾ÖÖŸÖ †ÃÖ»Öê»µÖÖ »ÖõÖÖ¾Ö¬Öß »ÖÖêÛúÖÓ®Öß, ÃÖî×®ÖÛúÖÓ®Öß ´ÖÆüÖŸ´ÖÖ ÝÖÖÓ¬Öà“µÖÖ ®ÖêŸÖéŸ¾ÖÖÜÖÖ»Öß ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ»Öœü¶ÖŸÖ ˆ›üß ‘ÖêŸÖ»Öß, ¯ÖÏÃÖÓÝÖß ¯ÖÏÖÞÖÖÓ“Öê ²Ö×»Ö¤üÖ®ÖÆüß ×¤ü»Öê.

†Ó•Ö®ÖÝÖÖ¾Ö ¯Ö×¸üÃÖ¸üÖŸÖß»Ö ÛúÖ¯ÖæÃÖŸÖôûÞÖß, ×®Ö´ÖÜÖê›ü²ÖÖ•ÖÖ¸ü, ™üÖÛú üÜÖê›üÖ ´ÖÖê êü, »ÖÜÖÖ›ü, ÛúÖôûÝÖ¾ÆüÖÞÖ, ÃÖÖŸÖêÝÖÖ¾Ö, “ÖÖîÃÖôûÖ, ¯ÖÖÓœü¸üß ÜÖÖ®Ö´Ö¯Öæ ü †¿ÖÖ ”ûÖê™üµÖÖ-”ûÖê™üµÖÖ ÝÖÖ¾ÖÖÓ Ö¬Öæ®Ö ÝÖÖÓ¬Öß•Öà“µÖÖ ®ÖêŸÖéŸ¾ÖÖ´Ö¬µÖê Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ »Öœü¶ÖŸÖ ˆ›ü¶Ö ‘ÖêŸÖ»µÖÖ. µÖÖ´Ö¬µÖê Ã¾Ö. •ÖÖ¸üß ×²Ö¾ÖÖ¯¯ÖÖ µÖÖ¾ÖŸÖÛú¸ü, Ã¾Ö. ®Ö££Öã•Öß ÛúÖôêû, Ã¾Ö. ¸üÖ•ÖÖ¸üÖ´Ö•Öß ÜÖÖê›êü, Ã¾Ö. ¿ÖêÂÖ¸üÖ¾Ö ÜÖÖê›êü,Ã¾Ö. ´ÖÆüÖ¤êü¾Ö ¬Öãôêû, Ã¾Ö. ¸üÖ´Ö“ÖÓ¦ü •ÖÖ¬Ö¾Öü,Ã¾Ö. †´ÖéŸÖ¸ü¾Ö ×®Ö¾ÖÖÞÖê, Ã¾Ö. ¸üÖ´Ö³ÖÖ‰ú Ø¤ü›üÖêÛúÖ¸ü, Ã¾Ö. †´ÖéŸÖ¸üÖ¾Ö Ûãú»Æêü, Ã¾Ö. ´ÖãÛãÓú¤ü¸üÖ¾Ö ŸÖÖšêü,Ã¾Ö. ¤üÖî»ÖŸÖ¸üÖ¾Ö ÃÖÖ²Öôêû,2 Ã¾Ö. ÃÖ¤üÖ×¿Ö¾Ö¸üÖ¾Ö “ÖÖê Ö›êü 3 Ã¾Ö. •ÖµÖ¸üÖ´Ö ¾ÖÖšü, Ã¾Ö. ®ÖÖ¸üÖµÖÞÖ »ÖÖêÜÖÓ›êü †ÃÖê

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


†Ó•Ö®ÖÝÖÖ¾Ö ¯Ö×¸üÃÖ¸üÖŸÖß»Ö †®ÖêÛú Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÃÖî×®ÖÛúÖÓ®Öß ³ÖÖ¸üŸÖßµÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ »Öœü¶ÖŸÖ ˆ›üß ‘ÖêŸÖ»Öß, ¯ÖÏÃÖÓÝÖß ¯ÖÏÖÞÖÖÓ“Öê ²Ö×»Ö¤üÖ®ÖÆüß ×¤ü»Öê.

†¿ÖÖ“Ö ‹ÛúÖ ÃÖî×®ÖÛúÖ“Öß ÛúÆüÖÞÖß †Ö´Ö“µÖÖ †´Ö¸üÖ¾ÖŸÖß ×•Ö»ÊÖ“µÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖŸÖ ®ÖÖë¤ü×¾Ö»µÖÖ ÝÖê»Öß. ŸÖÖê ÃÖî×®ÖÛú ´ÆüÞÖ•Öê †Ó•Ö®ÖÝÖÖ¾Ö ÃÖã•Öá ¯Ö×¸üÃÖ¸üÖŸÖß»Ö ²ÖÖ¯Öæ ´ÆüÞÖæ®Ö ¯Ö×¸ü×“ÖŸÖ †ÃÖ»Öê»Öê ×¿ÖõÖÛú ÁÖß. ¿ÖÓÛú¸ü¸üÖ¾Ö ×ÛúÃÖ®Ö¸üÖ¾Ö ³ÖµÖ®Öê ÝÖã¹ý•Öß.

×¤ü®ÖÖÓÛú 4 •Öã»Öî 1919 ¸üÖê•Öß †Ó•Ö®ÖÝÖÖ¾Ö ÃÖã•ÖáÆæü®Ö •Ö¾Öôû“Ö †ÃÖ»Öê»µÖÖ ÛúÖ¯ÖæÃÖŸÖôûÞÖß µÖê£Öß»Ö ´Öãôû ¸ü×Æü¾ÖÖ¿Öß ÁÖß ×ÛúÃÖ®Ö•Öß ³ÖµÖ®Öê µÖÖÓ“µÖÖ ‘Ö üß ¿ÖÓÛú¸ü¸üÖ¾ÖÖÓ“ÖÖ •Ö®´Ö —ÖÖ»ÖÖ. ‘Ö¸ü“Öß ¯Ö×¸ü×Ã£ÖŸÖß †ŸµÖÓŸÖ ÝÖ×¸ü²Öß“Öß ÆüÖêŸÖß. ÝÖÖ¾ÖÖŸÖ“Ö ´Ö¸üÖšüß ÃÖÖŸÖ¾µÖÖ ¾ÖÝÖÖÔ ÖµÖÕŸÖ ×¿ÖõÖÞÖ ‘Öê‰ú®Ö ¾Ö×›ü»ÖÖê ÖÖÙ•ÖŸÖ »ÖÖêÆüÖ¸üß“µÖÖ ¾µÖ¾ÖÃÖÖµÖÖŸÖ »ÖõÖ ‘ÖÖ»ÖÖ¾Öê »ÖÖÝÖ»Öê. ®ÖÝÖ¸ü ¯Ö×¸üÂÖ¤êüŸÖ ¯ÖÏÖ£Ö×´ÖÛú ×¿ÖõÖÛú ´ÆüÞÖæ®Ö ¹ý•Öæ —ÖÖ»µÖÖ®ÖÓŸÖ¸ü ŸµÖÖÓ®ÖÖ ÃÖã•Öá †Ó•Ö®ÖÝÖÖ¾Ö µÖê£Öê Ã£ÖÖ×µÖÛú ¾ÆüÖ¾Öê »ÖÖÝÖ»Öê. ŸÖê¾ÆüÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö ŸµÖÖÓ“ÖÖ †Ö¯ŸÖÃ¾ÖÛúßµÖ ¯Ö×¸ü¾ÖÖ¸ü ÃÖã•Öá †Ó•Ö®ÖÝÖÖ¾Ö µÖê£Öê“Ö †ÖÆêü. ŸµÖÖÓ“µÖÖÛú›æü®Ö ³ÖµÖ®Öê ÝÖã¹ý•Öà×¾ÖÂÖµÖß“µÖÖ †®ÖêÛú ÝÖÖêÂ™üß ‹êÛúÖ¾ÖµÖÖÃÖ ×´ÖôûŸÖÖŸÖ. ²ÖÖ»Ö¯ÖÞÖÖ¯ÖÖÃÖæ®Ö ¿ÖÓÛú ü¸üÖ¾Ö Æêü †³µÖÖÃÖæ¾Öé¢Öß“Öê ÆüÖêŸÖê, ŸµÖÖ´Öãôêû ×¿ÖõÖÞÖ ²ÖÓ¤ü —ÖÖ»Öê ŸÖ üß ×´ÖôûŸÖß»Ö ŸÖß ¯ÖãÃŸÖÛêú, ¸üÖê•Ö µÖêÞÖÖ¸üß ¾ÖŸÖÔ ÖÖ®Ö¯Ö¡Öê ¾ÖÖ“ÖÞÖê, ÆüÖ ŸµÖÖÓ“ÖÖ ”Óû¤ü ÆüÖêŸÖÖ. ¤ãüÛúÖ®ÖÖŸÖ ²ÖÃÖæ®Ö ³ÖÖŸÖÖ †ÖêœüŸÖÖ-†ÖêœüŸÖÖ ¾ÖŸÖÔ ÖÖ®Ö ¯Ö¡Ö ¾ÖÖ“ÖÞÖê ¾Ö ¾ÖÖ“Öæ®Ö ¤üÖÜÖ×¾ÖÞÖê, ÆüÖ ŸµÖÖÓ“ÖÖ ×®ÖŸµÖÛÎú´Ö ²Ö®Ö»ÖÖ. ¾ÖŸÖÔ ÖÖ®Ö¯Ö¡ÖÖŸÖß»Ö Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ µÖã‘¤üÖŸÖß»Ö ¿ÖÖîµÖÖÔ“µÖÖ ²ÖÖŸÖ´µÖÖ ¾ÖÖ“Öæ®Ö ŸµÖÖÓ®ÖÖ Ã±æúŸÖá µÖêŸÖ †ÃÖê. ÝÖÖ¾ÖÖŸÖß»Ö ÃÖ´Ö¾ÖµÖÃÛú ×´Ö¡ÖÖÓ“µÖÖ ´Ö¤üŸÖß®Öê ŸµÖÖÓ®Öß Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ»Öœü¶ÖŸÖ ÃÖÆü³ÖÖÝÖß ÆüÖêÞµÖÖ“Öê šü ü×¾Ö»Öê, †¿ÖÖ ÃÖ´Ö×¾Ö“ÖÖ¸üß, ÃÖ´Ö¾ÖµÖÃÛú ×´Ö¡ÖÖÓ“Öß ‹Ûú ŸÖãÛú›üß“Ö ŸµÖÖÓ®Öß ÛúÖ¯ÖæÃÖŸÖôûÞÖßŸÖ ×®Ö´ÖÖÔÞÖ Ûêú»Öß. Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ»Öœü¶ÖÛú¸üßŸÖÖ ÝÖã ŸÖ¯ÖÞÖê ´Ö®ÖÃÖã²Öê ¸ü“ÖÞµÖÖÃÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ —ÖÖ»Öß. Ã¾ÖŸÖ:“µÖÖ ¤ãüÛúÖ®ÖÖŸÖ ²ÖÃÖæ®Ö Æêü ÛúÖµÖÔ Ûú¸üÞÖê ¬ÖÖêŒµÖÖ“Öê †ÖÆêü, Æêü ŸµÖÖÓ“µÖÖ »ÖõÖÖŸÖ µÖêŸÖÖ“Ö ÝÖÖ¾ÖÖŸÖß»Ö ÁÖß´ÖÓŸÖ ¯ÖÏ×ŸÖ×ÂšüŸÖÖÓ“Öß ´Ö¤üŸÖ ŸµÖÖÓ®Öß ‘ÖêŸÖ»Öß. ´Öê»Öê»µÖÖ •Ö®ÖÖ¾Ö¸üÖÓ“Öß ÛúÖŸÖ›üß ×¾ÖÛæú®Ö ¯ÖîÃÖê •Ö´ÖÖ Ûêú»Öê. µÖÖ ¯Öî¿ÖÖŸÖæ®Ö“Ö ÛúÖ¯ÖæÃÖŸÖôûÞÖß µÖê£Öê ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×®ÖÛú ×¿Ö¾ÖÖ•Öß ¾ÖÖ“Ö®ÖÖ»ÖµÖÖ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö®ÖÖ 5 ´Öê 1935 ¸üÖê•Öß Ûêú»Öß.4 ŸÖÃÖê“Ö •Ö´Ö×¾Ö»Öê»µÖÖ ¯Öî¿ÖÖŸÖæ®Ö“Ö ¾ÖÖ“Ö®ÖÖ»ÖµÖÖ“µÖÖ ×¾ÖÛúÖÃÖÖÛú¸üßŸÖÖ ÜÖ“ÖÔ Ûú¹ý®Ö ¯ÖÏ²ÖÖê¬Ö®ÖÖ“µÖÖ ÛúÖµÖÖÔŸÖ ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“Öê µÖÖêÝÖ¤üÖ®Ö ×¤ü»Öê. µÖÖ ´ÖÖ¬µÖ´ÖÖŸÖæ®Ö ŸµÖÖÓ“µÖÖ “Öôû¾Öôûß»ÖÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ —ÖÖ»Öß. ŸµÖÖÓ“µÖÖ µÖÖ ÛúÖµÖÖÔ“Öß ¸üÖÂ™ÒüÃÖÓŸÖ ŸÖãÛú›üÖê•Öß ´ÖÆüÖ¸üÖ•ÖÖÓ®Öß »ÖêÜÖß Ã¾Ö¹ý¯ÖÖŸÖ ÃŸÖãŸÖß Ûêú»Öê»Öß †ÖÆêü. 5

1940 ÃÖÖ»Ö“µÖÖ ÝÖÖÓ¬Öß•Öà“µÖÖ ¾ÖîµÖ×ŒŸÖÛú ÃÖŸµÖÖÝÖÏÆüÖ®ÖÓŸÖ¸ü ³ÖµÖ®Öê ÝÖã¹ý•Öà®Öß †Ö¯Ö»Öê ÛúÖµÖÔ ˆ‘Ö›ü¯ÖÞÖê Ûú¸üÞµÖÖÃÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ Ûêú»Öß. ¯Ö×¸üÃÖ¸üÖŸÖß»Ö ÜÖê›üÖê ÖÖ›üß ÃÖ³ÖÖ ‘ÖêŸÖ»µÖÖ, ŸµÖÖÓ“Öß ¾ÖŒŸÖéŸ¾Ö¿Öî»Öß ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ÆüÖêŸÖß. ŸµÖÖÓ“Öß Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÃÖÓÝÖÏÖ´ÖÖ×¾ÖÂÖµÖß“Öß ŸÖôû´Öôû, †Ö¾Öê¿Ö, –ÖÖ®Ö µÖÖÛú›êü †ÖÛúÙÂÖŸÖ ÆüÖê‰ú®Ö †®ÖêÛú•ÖÞÖ ŸµÖÖÓ“µÖÖ ÃÖÓ‘Ö™ü®Öê»ÖÖ ×´ÖôûÖ»Öê. ×•Ö»ÊÖŸÖ ÃÖ¾ÖÔ¡Ö ŸµÖÖÓ“Öß ÜµÖÖŸÖß ¯ÖÃÖ¸ü»Öê»Öß ÆüÖêŸÖß. ´ÖÆüÖŸ´ÖÖ ÝÖÖÓ¬Öà“µÖÖ 1942 “µÖÖ “Ö»Öê•ÖÖ¾Ö †ÖÓ¤üÖê»Ö®ÖÖŸÖÆüß ³ÖµÖ®Öê ÝÖã¹ý•Öß ÃÖ×ÛÎúµÖ ÆüÖêŸÖê. ×²ÖÎ×™ü¿ÖÖÓ“µÖÖ †®µÖÖµÖ †ŸµÖÖ“ÖÖ¸üÖ×¾Ö¹ý¬¤Ëü ŸµÖÖÓ®Öß †Ö¯Ö»Öß †Öê‘Ö¾ÖŸÖß ×®Ö ¯ÖÏ³ÖÖ¾Öß ¾ÖÖÞÖß ˆ¯ÖµÖÖêÝÖÖŸÖ †ÖÞÖ»Öß. †Ö¯Ö»µÖÖ ¯ÖÏõÖÖê³ÖÛú ³ÖÖÂÖÞÖÖÓ®Öß ŸµÖÖÓ®Öß †®ÖêÛúÖÓ“µÖÖ Å¤üµÖÖŸÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖÛúÖÓõÖê“Öê Ã±ãúØ»ÖÝÖ ¯Öê™ü×¾Ö»Öê. 6

1942 ÃÖÖ»Ö“µÖÖ “Ö»Öê-•ÖÖ¾Ö“µÖÖ ‡¿ÖÖ-µÖÖ®Öê ‡ÓÝÖÏ•Ö ÃÖ¸üÛúÖ¸ü ¬ÖÖÃŸÖÖ¾Ö»Öê ÆüÖêŸÖê. ŸµÖÖÓ®Öß ÊÖ ÛÎúÖÓŸÖß“ÖÖ ¯ÖãÞÖÔ ²ÖÓ¤üÖê²ÖÃŸÖ Ûú¸ÞµÖÖ“ÖÖ ×¾Ö›üÖ“Ö ˆ“Ö»Ö»Öê»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ. †ÖÓ¤üÖê»Ö®ÖÖŸÖß»Ö ®ÖêŸµÖÖÓ“Öß ¬Ö¸ü ÖÛú›ü ÃÖã¹ý —ÖÖ»Öß, •Ö®ÖŸÖê¾Ö ü ¤üÆü¿ÖŸÖ ²ÖÃÖ×¾ÖÞµÖÖÛú¸üßŸÖÖ ´Ö®ÖÖŸÖ µÖê‡Ô»Ö ŸÖÃÖê †ŸµÖÖ“ÖÖ¸ü †×¬ÖÛúÖ¸üß ¾ÖÝÖÔ Ûúºþ »ÖÖÝÖ»ÖÖ. µÖÖ ¬ÖÖ´Ö¬Öã ÖßŸÖ ³ÖµÖ®Öê ÝÖã¹ý•Öà“µÖÖ •ÖÖÆüß¸ü ÃÖ³ÖÖ, ÝÖã ŸÖ ²ÖîšüÛúÖ ÃÖã¹ý“Ö ÆüÖêŸµÖÖ. 7 ³ÖµÖ®Öê ÝÖã¹ý•Öà“µÖÖ ÆüÖ»Ö“ÖÖ»Öß¾Ö¸ü ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖ®ÖÖ“Öß Ûú ü›üß ®Ö•Ö¸ü ÆüÖêŸÖß. µÖÖ “Öôû¾Öôûß¯ÖÖÃÖæ®Ö ¯Ö×¸üÃÖ¸üÖŸÖ ÛÎúÖÓŸÖßÛúÖ¸üß ÛúÖµÖÖÔ®Öê •ÖÖê ü ¯ÖÛú›ü»ÖÖ. 20 †ÖòÝÖÃ™ü 1942 ¸üÖê•Öß ¸üÖ¡Öß 10 ¾ÖÖ•ÖŸÖÖ ™üÖÛú¸üÜÖê›üÖ µÖê£Öß»Ö •ÖÖÆüß¸ü ÃÖ³ÖêŸÖ ®ÖÖ®ÖÖÃÖÖÆêü²Ö ¿ÖêôûÛëú®ÖÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖÖÓ®Öß Ûîú¤ü Ûêú»Öê, ŸµÖÖ¾Öêôûß ˆ¯Ö×Ã£ÖŸÖ ¯ÖÏ“ÖÓ›ü ÃÖ´Öã¤üÖµÖÖ»ÖÖ ³ÖµÖ®Öê ÝÖã¹ý•Öà®Öß †¬ÖÖÔŸÖÖÃÖ ´ÖÖÝÖÔ¤ü¿ÖÔ®Ö Ûêú»Öê. ¯ÖÖê»ÖßÃÖÖÓ“Öß ÝÖÃŸÖ ÃÖã¹ý ÆüÖêŸÖÖ“Ö, ¸üÖÂ™ÒüÝÖßŸÖ ÃÖã¹ý †ÃÖŸÖÖÓ®ÖÖ †Ó¬ÖÖ üÖ“ÖÖ ±úÖµÖ¤üÖ ‘Öê‰ú®Ö ÝÖã¹ý•Öß ÃÖÖÜÖ¸üß µÖÖ ÝÖÖ¾ÖÖÛú›êü ×®Ö‘Öæ®Ö ÝÖê»Öê. ¤ãüÃÖ-µÖÖ ×¤ü¾Ö¿Öß ´ÆüÞÖ•Öê 21 †ÖòÝÖÃ™ü»ÖÖ ÃÖÛúÖôûß ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×®ÖÛú ×¿Ö¾ÖÖ•Öß ¾ÖÖ“Ö®ÖÖ»ÖµÖÖ“µÖÖ †Öê™ü¶Ö¾Ö ü ¤üÖœüß Ûú¸üßŸÖ †ÃÖŸÖÖÓ®ÖÖ ¤üÖê®Ö ¯ÖÖê»ÖßÃÖÖÓ®Öß ŸµÖÖÓ®ÖÖ †ÖêœüŸÖ - †ÖêœüŸÖ ¯ÖÖê»ÖßÃÖÖÓ“µÖÖ ÝÖÖ›üß•Ö¾Öôû ®Öê»Öê.

ŸµÖÖ¾Öêôû“Öê ×“Ö±úÃÖÖÆêü²Ö ÃÖã ü•Ö¯ÖÏÛúÖ¿Ö µÖÖÓ®Öß ‘‡ÃÖÛúÖê †³Öß †Ó•Ö®ÖÝÖÖ¾Ö »Öê •ÖÖÛú¸ü Æü¾ÖÖ»ÖÖŸÖ ´Öê ²ÖÓ¤ü Ûú¸ü ¤üÖê’ †ÃÖê ±ú´ÖÖÔ¾Ö»Öê,8†Ö×ÞÖ†Ó•Ö®ÖÝÖÖ¾Ö ÛúÃ™ü›üßŸÖ ²ÖÓ¤ü Ûú¸üÞµÖÖŸÖ †Ö»Öê. ³ÖÖÂÖÞÖ ²ÖÓ¤üß“ÖÖ ÆãüÛæú´Ö ŸÖÖê›æü®Ö ¾µÖÖÜµÖÖ®Öê ×¤ü»µÖÖ´Öãôêû

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


11 ÃÖ¯™ëü²Ö¸ü 1942 ŸÖê 8 ´Öê 1943 †ÃÖÖ 7 ´Ö×Æü®Öê 27 ×¤ü¾ÖÃÖÖÓ“ÖÖ ÛúÖ¸üÖ¾ÖÖÃÖ ŸµÖÖÓ®ÖÖ ³ÖÖêÝÖÖ¾ÖÖ »ÖÖÝÖ»ÖÖ. ŸÖã¹ÓýÝÖÖŸÖæ®Ö ÃÖã™üÛúÖ —ÖÖ»µÖÖ®ÖÓŸÖ¸ü ¯Ö×¸üÃÖ¸üÖŸÖß»Ö »ÖÖêÛúÖÓ®Öß ŸµÖÖÓ®ÖÖ ›üÖêŒµÖÖ¾Ö ü ‘Öê‰ú®Ö ŸµÖÖÓ“Öß ×´Ö¸ü¾ÖÞÖæÛú ÛúÖœü»Öß. ×¾Ö¿ÖêÂÖ ´ÆüÞÖ•Öê ÝÖã¹ý•Öà“µÖÖ ‘Ö¸üÖŸÖß»Ö ´ÖÓ›üôûà®Öß ŸµÖÖÓ®ÖÖ µÖÖ ÛúÖµÖÖÔ ÖÖÃÖæ®Ö ¯Ö¸üÖ¾Öé¢Ö Ûú¸üÞµÖÖ“ÖÖ ¯ÖÏµÖŸ®Ö Ûêú»ÖÖ. ¯ÖÞÖ ÝÖã¹ý•Öà®Öß ‘Ö¸üÖ¤üÖ¸üÖ“Öß ¯Ö¾ÖÖÔ ®Ö Ûú¸üŸÖÖ †Ö¯Ö»Öê ÛúÖµÖÔ †ÜÖÓ›ü¯ÖÞÖê ÃÖã¹ý šêü¾Ö»Öê. ŸµÖÖÓ“µÖÖ ¤êü¿ÖÃÖê¾Öê“ÖÖ ÝÖÖî ü¾Ö ´ÆüÞÖæ®Ö ÃÖ®Ö 1972 ´Ö¬µÖê ³ÖÖ¸üŸÖ ÃÖ¸üÛúÖ¸ü®Öê ŸÖÖ´ÖÏ Ö™ü ²ÖÆüÖ»Ö Ûêú»Öê, ŸÖ¸ü ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™Òü ¿ÖÖÃÖ®ÖÖ®Öê ŸµÖÖÓ®ÖÖ ÃÖ®´ÖÖ®Ö¯Ö¡Ö ¤êü‰ú®Ö ŸµÖÖÓ“µÖÖ¯ÖÏ×ŸÖ ÛéúŸÖ–ÖŸÖÖ ¾µÖŒŸÖ Ûêú»Öß. Ûëú¦ü ÃÖ¸üÛúÖ¸ü ¾Ö ¸üÖ•µÖÃÖ üÛúÖ¸ü“Öê ×®Ö¾Öé¢Öß ¾ÖêŸÖ®ÖÃÖã¬¤üÖ ŸµÖÖÓ®ÖÖ ÃÖã¹ý Ûêú»Öê.

ÃÖ®Ö 1978 ´Ö¬µÖê ŸµÖÖÓ®Öß ÝÖßŸÖÖ¬Ö´ÖÔ ´ÖÓ›üôûÖ“Öß Ã£ÖÖ¯Ö®ÖÖ Ûêú»Öß. ÁÖß´Ö¤Ëü³ÖÝÖ¾Ö¤ËüÝÖßŸÖê“Öß ×¿ÖÛú¾ÖÞÖ ¿ÖêÛú›üÖê ÝÖßŸÖÖ¯ÖÏê´Öß ´ÖÓ›üôûà®ÖÖ ×¤ü»Öß. ÝÖßŸÖÖ •ÖµÖÓŸÖß ¾µÖÖÜµÖÖ®Ö´ÖÖ»ÖÖ ÃÖã¹ý Ûêú»Öß ŸÖß †Ö•ÖÆüß ÃÖã¹ý †ÖÆêü. ÝÖÏÖ´ÖÃÖã¬ÖÖ¸ü ´ÖÓ›üôû Ã£ÖÖ¯Ö®Ö Ûú¹ý®Ö ŸµÖÖ«üÖ êü †Ö¯Ö»Öê ÛúÖµÖÔ ÃÖã¹ý šêü¾Ö»Öê ÆüÖêŸÖê. ¯ÖÏÛéúŸÖß®Öê »ÖÖêÆü¯ÖãºþÂÖ —ÖÖ»Öê»Öê ¿ÖÓÛú¸ü¸üÖ¾Ö ¯Ö×¸üÃÖ¸üÖŸÖ ²ÖÖ¯Öæ µÖÖ ®ÖÖ¾ÖÖ®Öê †ÖêôûÜÖ»Öê •ÖÖŸÖÖŸÖ. ×¤ü. 19 ®ÖÖê¾Æëü²Ö¸ü 2001 ¸üÖê•Öß ²ÖÖ¯Öæ †®ÖÓŸÖÖŸÖ ×¾Ö»Öß®Ö —ÖÖ»Öê, ¯Ö ÓüŸÖæ †Ö•ÖÆüß ¯Ö×¸üÃÖ üÖŸÖ ŸµÖÖÓ®ÖÖ ´ÖÖ®ÖÖ“ÖÖ ´Öã•Ö¸üÖ“Ö †ÖÆêü.

ÃÖÓ¤ü³ÖÔ ×™ü¯ÖÖ :-

1. ›üÖò ¤ü´ÖµÖÓŸÖß ¯ÖÖšüÛú, ³ÖÖ¸üŸÖÖ“µÖÖ Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ »ÖœüµÖÖŸÖß»Ö ¾Öî¤ü³ÖáµÖ ´Ö×Æü»ÖÖÓ“Öê µÖÖêÝÖ¤üÖ®Ö, ´ÖÓÝÖê¿Ö ¯ÖÏÛúÖ¿Ö®Ö, 2005, ¯Öé ÛÎú. 1 2. ¯ÖÓ“ÖÖµÖŸÖ ÃÖ×´ÖŸÖß, †Ó•Ö®ÖÝÖÖ¾Ö ÃÖã•Öá µÖê£Öß»Ö Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ ÃÖê®ÖÖ®Öà“Öß µÖÖ¤üß. 3. ±úÖ™üÛú, ¯ÖÏÖ. ®Ö.¸ü., Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ ÃÖî×®ÖÛú “Ö×¸ü¡ÖÛúÖê¿Ö, ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™Òü ¸üÖ•µÖ, ×¾Ö¤ü³ÖÔ ×¾Ö³ÖÖÝÖ, ÜÖÓ›ü ¯Ö×Æü»ÖÖ, 1971,

¯Öé.ÛÎú. 149 4. ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×®ÖÛú ×¿Ö¾ÖÖ•Öß ¾ÖÖ“Ö®ÖÖ»ÖµÖ ¯Öã×ÃŸÖÛúÖ, ÛúÖ¯ÖæÃÖŸÖôûÞÖß 5. ¸üÖÂ™ÒüÃÖÓŸÖ ŸÖãÛú›üÖê•Öß ´ÖÆüÖ¸üÖ•ÖÖÓ“ÖÖ †×³Ö¯ÖÏÖµÖ (ÃÖÖ¾ÖÔ•Ö×®ÖÛú ×¿Ö¾ÖÖ•Öß ¾ÖÖ“Ö®ÖÖ»ÖµÖ, ÛúÖ¯ÖæÃÖŸÖôûÞÖß ) 6. Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ ÃÖÓÝÖÏÖ´Ö ÃÖê®ÖÖ®Öß ¯Öã×ÃŸÖÛúÖ, ÃÖÖ ü›üÖ ´ÖÆüÖ×¾ÖªÖ»ÖµÖ, †Ó•Ö®ÖÝÖÖ¾Ö ÃÖã•Öá, 2002, ¯Öé ÛÎú 4 7. ®ÖÖ ¤üß ´ÖÖµÖß, Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ ÃÖÓÝÖÏÖ´Ö ÃÖê®ÖÖ®Öß - ÁÖß ¿ÖÓÛú¸ü¸üÖ¾Ö ³ÖµÖ®Öê, ÃÖÖ¯ŸÖÖ×ÆüÛú ®Ö¾ÖÖ ÃÖ´ÖÖ•Ö, †ÛúÖê»ÖÖ 8. ³ÖµÖ®Öê, ¿ÖÓ ×Ûú, Ã¾ÖÖŸÖÓ¡µÖ ÃÖÓÝÖÏÖ´Ö - ´ÖÖ—µÖÖ •Öß¾Ö®ÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏÃÖÓÝÖ, ÃÖÖ¯ŸÖÖ×ÆüÛú ®Ö¾ÖÖ ÃÖ´ÖÖ•Ö, †ÛúÖê»ÖÖ

×™ü¯Ö :- ³ÖµÖ®Öê ÝÖã¹ý•Öà“µÖÖ ÃÖÆü¾ÖÖÃÖÖŸÖ †Ö»Öê»µÖÖ †®ÖêÛúÖÓ“µÖÖ ´Öã»ÖÖÜÖŸÖß ‘Öê‰ú®Ö ŸÖÃÖê“Ö ÝÖã¹ý•Öà®Öß ×»Ö×Æü»Öê»µÖÖ ¯Ö ÓüŸÖã ¯ÖÏÛúÖ×¿ÖŸÖ ®Ö —ÖÖ»Öê»µÖÖ †®ÖêÛú ÛúÖÝÖ¤ü¯Ö¡ÖÖÓ“ÖÖ ˆ¯ÖµÖÖêÝÖ µÖÖ ×»ÖÜÖÖÞÖÖÃÖÖšüß Ûú¸üÞµÖÖŸÖ †Ö»Öê»ÖÖ †ÖÆêü.

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


11 dksYgkj Hkxorh xko vkf.k xkokrhy /kkfeZd LFkGkaps voyksdu

izk- iaMqjs yfrdk fgjkyky- ,e- ,- ch- ,M- ¼bfrgkl½ lsV

dyk okf.kT; o foKku egkfo|ky;] lk=G] rk- jkgqjh] ft- vgenuxj-

======================================================== izLrkouk %& vgenuxj ftYg;krhy jkgkrk rkyqD;kr dksYgkj& Hkxorhiqj gs xko olysys vkgs- gs xko vgenuxj ‘kgjkiklqu lqekjs 60 fd- eh- rlsp f’kMhZ ;k nsoLFkukiklqu 28 fd- eh- varjkoj vkgsr- okLrfod gh nksu xkos vlqu rh izojk unhP;k dkBkoj olysyh vkgs unhP;k nksUgh cktwyk tksM.kkjk fczfV’kdkyhu iwy vktgh mHkk vkgs- R;kyk lekarj ufou iqy r;kj dsysyk vkgs- xkokrqu uxj & euekM gk egkekxZ xsysyk vkgs- iqohZps xkoBk.k gs e;kZfnr gksrs- fnolasfnol xkokyk NksVh miuxjs tksMyh tkÅu xkokps {ks= foLrkjys vkgs- csykiwj jksM] Lokeh leFkZ eafnj ijhlj] jktqjh jksM] Hkxorh eafnj ijhlj] vafcdk uxj o osxosxG;k okMh oLR;kr xko foLrkjys vkgs rlsp ufou olkgrh fuekZ.k gksr vkgsr- iwohZP;k xkokr ljkQ xYyh] pkaHkkj xYyh] dqaHkkj xYyh] czkEg.k xYyh] fiatkj xYyh v’kk vusd xYY;k vlr rj vkRkkP;k vk/kqfud xkokr jksghnkl uxj] vkacsMdj uxj] f’kokth uxj] Qqys uxj] ‘kgk uxj] laHkkth uxj v’kh vk/kqfudrk olkgrhP;k ukokrgh vkysyh vkgs- xkokrhy xzkenSor gh Hkxorh ekrk vkgs- ekrsP;k dGlkis{kk vf/kd maph vkiY;k bekjrhph vlk;yk udks v’kk Hkkousus xkokr dGlkis{kk map ?kjs uOgrh vkrk eafnj gh vk/kqfud vkgsr o xkodÚ;kaph fuoklLFkkusgh ! xkokrhy mn;kstdkauh csykiwj jksM ifjljkr ‘kgjkrhy bekjrhukagh yktosy v’kk bekjrhP;k olkgrh xkokr mHkkjY;k o eksB;k Lo:ikP;k ekrhP;k] /;kC;kP;k ?kjkr jkg.kkjk xkodjh Vq ch,pds] Fkzh ch,pdssr fLFkjkoyk ! jkg.;kP;k lksbZ cjkscjp [kkyP;k etY;koj O;kikj] mn;ksxkaP;k lks;hgh dsysyh vlY;kus ;k ifjljkrgh vk/kqfud jks”kukbZus >Gdysyh cktkjisB vkrk fnlqu ;srs- /kqGhus Hkjysys jLrs] jk=hP;k va/kkjkr feufeu.kkjs cYc tkÅu flesaVps iôs jLrs] gk;ekLVpk pepekV vkt igk;yk feGrks- ‘ksrkr mHks vlysys VWDVj] iôh ?kjs] nkjkiq<ph pkj pkdh rlsp izR;sd xYyh o miuxjkr >kysyh cafnLr xVkjh o ØkWØhVps jLrs xkokP;k oSHkokph lk{k nsrkr-

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


la'kks/ku i/nrh %& izLrqr ‘kks/kfuca/kklkBh losZ{k.k i/nrh o eqyk[kr i/nrh okijyh vkgs rlsp fo|eku dkGkrhy oRri=krqu izdkf’kr gks.kkÚ;k ekfgrhpkgh lanHkZ ?ksryk vkgs- xkokPkk iqoZbfrgkl %& dksYgkj Hkxorhiwj gs xko izkphu Hkkjrh; laLdrh’kh ukG tksMysys vkgs- lqekjs nksu gtkj o”kkZiqohZps v’e;qxhu ekuoh thoukps iqjkos ;sFks lkiMysys vkgsr- tkSosZ laLdrh izek.ksp îzojk laLdrh* ;sFks vfLrRokr gksrh izkphu laLdrhpk fodkl gk unhdkBhp >kysyk fnlqu ;srks ;k ‘kD;rsyk izek.k ekuqu izojs dkBh olysY;k ;k xkokr uôhp izkphu dkGkr ekuoh thou vlkos ;kph ‘kD;rk okVrs- laxeusjP;k ikuksMh ;sFkhy ljnkjkps dksYgkj Hkxorh gs tgkfxjhps xko gksrs vls Eg.krkr- xkoukekpk bfrgkl %& Qkj iqohZPkk izojk ifjlj gk naMdkj.;kapk Hkkx gksrk- izHkq Jhjkepanz ouokl Hkksxr vlrkauk R;kauh izojkunhdkBh eqôke dsyk] unhr okGqph egknsokph fiaM Lor%P;k gkrkus r;kj dsyh R;k f’kofyaxk Hkksorh mHkkjysY;k eafnjkl dksYgkGs’oj uko iMys] dksYgkGs’ojko:u ;k xkokl ^dksYgkj* gs uko iMys ;k fBdk.kh Jh Hkxorh nsohus izHkq Jhjkepanzkuk vkf’kZokn fnyk Eg.kqu Hkxorhiqj vls uko iMys- nqljh dFkk gh vereaFkuk’kh fuxMhr vkgs- leqnzeaFku dsY;koj R;kr pkSnk jRu feGkyh R;krhy ,d ver gksrs- gs ver loZ nsork izk’ku d:u vej gks.kkj gksrs gh ckc jkgw ukokP;k nkuokyk letyh o rks nsorkaP;k os”kkr ver izk’kuklkBh nsorkaP;k jkaxsr clyk eksfguh:i ?ksrysY;k fo”.kqP;k y{kkr gh xks”V vkyh o R;kauh vkiY;k toGhy lqn’kZu pØkus jkgwps ‘khj /kMkosxGs dsys R;krqu ts ver lkaMys rhp verokghuh izojk gks; ;k lxG;k xks”VheqGs dksYkkgy ektyk nso nkuokr ;q/n ykxys ,dp dYyksG mMkyk ;k dksykgyko:u ^dksYgkG* o uarj ^dksYgkj* vls uko iMys vls ekuys tkrs- xko izz’kklu %& dksYgkj Hkxorhiqj ;k xkokpk dkjHkkj gk dksYgkj o Hkxorhiqj ;k nksUgh xkoP;k nksu Lora= xzkeiapk;rh ekQZr pkyrks- dksYgkj xkops xzkefodkl vf/kdkjh Jh- lqisdj lksk vkgsr rj Hkxorhiqjps xzkelsod Jh- dksrs lksk vkgsr dksYgkj xkoP;k ljiap Eg.kqu lkS- jhukrkbZ vfuyjko [kMsZ ikVhy ;k dke ikgrkr rj Hkxorhiqjps ljiap Eg.kqu Jh- jkolkgsc [kMsZ ikVhy gs xkopk dkjHkkj ikgrkr- xkokr fi.;kP;k ik.;kph O;oLFkk] xkokrhy fnokcRrhph lks;] dpjk O;oLFkki] o{k ykxoM] lq’kksfHkdj.k bR;knh mYys[kfu; dkes xzkeiapk;rh ekQZr dsyh tkrkr-

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


vkjksX; lqfo/kk %& xkokr izkFkfed vkjksX; dsanzkph bekjr vkgs- R;kpizek.ks [kktxh lsok ns.kkjs rK MkWDVj gh R;kaph loZ lqfo/kkauh ;qDr vlysyh gkWLihVYl~ xkokr vkgsr- ;kf’kok; toGp 8 fd-eh- varjkoj izojk xzkfe.k :X.ky;s vkgs- rsFkhy vkjksX; lqfo/kkapk ykHk xkodÚ;kauk ?ksrk ;srks- ‘kS{kf.kd lqfo/kk %& Xkkokr b- 1 yh rs 4 Fkh i;Zar ftYgk ijh”knsph izkFkfed ‘kkGk vkgs- R;kpizek.ks b- 5 oh rs 12 oh i;Zar j;r f’k{k.k laLFksps ek/;fed o mPp ek/;fed fo|ky; vkgs- rsFks ejkBh] lseh baxzth] xq:dqy i/nrh bZ- Onkjs f’k{k.k fnys tkrs- xkkor baxzth ek/;ekrqu f’k{k.k ?ks.;kphgh lks; vkgs- izojk gk;Ldwy e/;s ,y ds-th- rs ngkoh i;Zarps f’k{k.k baxzth ek/;ekrqu fnys tkrs- rlsp iq<hy f’k{k.kklkBh xkokr izojkps egkfo|ky; ns[khy vkgs- rsFks xkokrhy eqys mPp inoh i;Zarps f’k{k.k ?ksÅ ‘kdrkr- xkokr mnqZ ek/;ekrqugh f’k{k.k ?ks.;kph lks; vkgs- ;kizek.ksp iztkfirk czEgdqekjh bZ’ojh; fo’o fo|ky; gh ,d vkarjjk”Vªh; Lrjkoj dke dj.kkjh v/;kfRed laLFksph ,d ‘kk[kk dksYgkjyk vkgs ^vkse ‘kkarh Hkou* gh okLrq csykiqj jksMyk n’kZuh; Hkkxkr mHkkjysyh vkgs- thoukr uSfrd eqY;kaph tksikluk] efgyk l’kDrhdj.k] loZ/keZ leHkko] ;qok ‘kDrhyk tkxr dj.ks] ckylaLdkj bR;knh dk;Z dsys tkrs- fofo/k f’kchj vk;ksftr dsyh tkrkr R;kOnkjs lektkr v/;kfRed tkxrh dj.;kpk iz;Ru dsyk tkrks- O;kikj fo”k;d lqfo/kk %& Xkkokrhy thouko’;d xjtk iqjfo.;klkBh xkokr nj ‘kqØokjh vkBoMs cktkj Hkjfoyk tkrks brj osGh xkokr NksVh’kh eaMbZ R;kfBdk.kh vlrs R;kr xkodjh rlsp vkliklP;k NksV;k xkokrhy ‘ksrdjh vkiyk ‘ksreky foØhl vk.krkr- NksVs O;kikjh HksG] csdjh] QqVk.ks O;kolkf;d vkiyk eky foØhl vk.krkr- LFkkfud xkokrhy uksdjnkj oxkZeqGs cktkjhy Ø;f’kyrsyk oko feGrks- f’kok; ‘ksretqj] ?kjdke dj.kkjs ?kjxMh] xoGh] dkexkj ;kauk cktkjP;k fno’kh dkekps iSls feGrkr rsgh cktkjkr ;sÅu vko’;d lkfgR; [kjsnh djrkr R;keqGs cktkjkr mRlkgkps okrkoj.k o Hkjiqj onZG vlrs- xkokr ekSY;oku /kkrq] jRu ;kaps okrkuqdwyhr nkyus vkgsr- fi<htkr ljkQhpk O;olk; dj.kkjs lksukj xkokr vkgsr- xkokrhy HkkaMh cktkj gh le/n vkgs- ;sFkhy ns.;kr ;s.kkÚ;k pkaxY;k lqfo/kkeqGs iapØksf’krhy turk ;sFkhy HkkaMhcktkjkr [kjsnhlkBh ;sr vlrkr-

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


xkokrhy dkiM ekdsZVusgh Lor%ps fo’okluh; LFkku xkodÚ;k cjkscjp vkliklP;k xzkgdkaP;k eukr fuekZ.k dsysys vkgs ;sFks vkliklP;k lqekjs 100 xkokrqu fofo/k fookg laekjHkkps cLrs o R;kvuq”kaxkus cktkjisBsr lkrR;kus onZG vlrs- xkopk ijhlj ikVik.;kus le/n vkgs- fgjok pkjk] ik.kh] xor lgt miyC/k gksr vlY;kus ;sFkhy ‘ksrdjh ‘ksrh cjkscjp Ik’kqikyukpk tksM/kank djrkr R;keqGs xkokr nq/k nqHkR;kph eqcydrk vkgs- nq/kkiklqu osxosxGs miinkFkZ ;sFks lgt miYkC/k gksrkr rjhgh ;sFks HksG mRiknu eksB;k izek.kkoj dsys tkrs- HksGhyk [ko¸;kaP;k eukr izFke Øekadkps LFkku vkgs ;sFkhy HksG [ko¸;kaP;k nf”Vus izfl/n ekuyh tkrs- xkokrhy uojk=hrhy t=k o ikS”k efgU;krhy t=sr O;kikjkr eksB;k izek.kkoj myk<kyh gksrkr- lkekftd thou %& xkokr ejkBk o tSu lekt cgqla[;sus vkgs- ejkBk lekt gk ;sFkhy eqG lekt ‘ksrh rj tSu lekt O;kikj mn;ksxkr vxzslj vkgs- ;sFks bLykeoxhZ;] f[kz’pu] dklkj] pkaHkkj bR;knh tkrhtekrhrhy yksd lyks[;kus jkgrkr- ,[kknh r.kkoiq.kZ ifjLFkrh fuekZ.k >kyhp rj xkodjh ,d= ;sÅu leL;sps fujkdj.k djrkr o xkokr lyks[;kps okrkoj.k Bso.;kpk ;’kLoh iz;Ru djrkr- pkaxY;k dk;kZyk xkodÚ;kaphgh mRre lkFk ykHkrs xkokrhy dkgh yksdkauh ,d= ;sÅu lqlaokn eap LFkkiu dsysyk vkgs o R;kOnkjs xkokr vkjksX;f’kchj ?ks.ks] o{kkjksi.k] vukFkkaps fookg laEkkjaHk] vkjksX;fo”k;d ekU;ojkaph O;k[;kus bR;knh lektksi;ksxh miØes jkcfoyh tkrkr- uqdrkp ,dk xjhc vukFk eqyhyk nRrd ?ksÅu frpk FkkVkekVkr fookglaHkkjaHk ;k eapP;k xkodÚ;kauh dsyk R;kph n[ky izlkjek/;ekauh ?ksryh o xkops uko ns’kHkj >Gdys- xkokrhy /kkfeZd LFkG %&

1- Hkxorh ekrk eafnj %& ikuksMhP;k ljnkph tgkxhjh dksYgkj xkokr gksrh R;kaus gs eafnj cka/kys vlkos- vls ekuys tkrs- vkGanh ;sFkhy ,dk xzaFkkr Kkus’oj egkjkt usoklk rs vkGanh izoklkr vlrkauk R;kauh Hkxorh ekrk eafnjkr eqôke dsyk o uarj iq<s izLrku dsys vlk mYys[k lkiMyk vkgs R;keqGs HkxorhiqjP;k eafnjkyk 750 o”kkZis{kk tkLr dkG >kysyk vlkok- eafnjkpk ft.kksZnkj djrkauk [kqi [kksyi;Zar mR[kuu dsY;kuarjgh eafnjkpk ik;k nf”Vl iMyk uOgrk-

Jh- eghirh egkjktkP;k ^HkDrfot;* ;k xzaFkkr dksYgkj HkxorhiqjP;k nsoh egkRekpk mYys[k vkgs-

2- dksYgkGs’oj eafnj %& dksYgkGs’oj gs egknsokps eafnj vkgs- izR;{k izHkq Jhjkepanzkuh ;sFks f’koyhaxkph LFkkiuk dsyh vls ekuys tkrs- ;kp fBdk.kh nsohus

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


vorkj ?ksÅu Jhjkekauk vkf’kokZn fnyk o ;k fBdk.kkyk Hkxorhiqj vls uko iMys- tqus eafnj ikMqu frFks vkrk ufou eafnjkpk ft.kksZ/nkj dj.;kr vkyk vkgs-

3- foB~By&:fDe.kh eafnj %& ;k eafnjkpsgh uqruhdj.k dj.;kr vkys vkgs- eafnjkr ufou vkd”kZd eqR;kZaph izfr”Bkiuk dsysyh vkgs-

4- Jh guqeku eafnj %& izojk unhdkBh Jh guqearkps eafnj vkgs- R;kaps uqruhdj.k dj.;kr vkysys vkgs- R;kr izHkq Jhjke] y{e.k o nsoh flrk ;kaP;kgh eqrhZ LFkkiu dsysY;k vkgs-

5- ‘kuS’oj eafnj %& dksYgkGs’oj eafnjkleksjp ‘kuh Hkxokukaps eafnj vkgs- R;kP;k cktqyk NksVsls nRr eafnj gh vkgs-

6- lqUUkh tkek e’khn %& guqeku eafnjktoGp gh e’khn vkgs- e’khnhr mnqZ f’k{k.kkph lks; vkgs-

7- lsaV ekfVZu ppZ %& vgenuxj & euekM egkekxkZoj gs ppZ vkgs- ;sFks nj jfookjh f£’pu cka/ko lektklkBh] laiq.kZ ns’kklkBh vkf.k :X.kklkBh lkeqnkf;d izkFkZuk djrkr-

8- Jh Lokeh leFkZ eafnj %& Jh Lokeh leFkZ egkjktkapk izpkj] izlkj Ogkok] ckydkaoj pkaxys laLdkj Ogkos ;k mn~ns’kkus gs laLdkj dsanz dsysys vkgs- ;sFks ukelIrkg] xq:pfj= okpu] ;K bR;knh dk;ZØe gksr vlrkr-

fu”d”kZ %& dksYgkj Hkxorhiqj gs xko vktps vk/kqfud HkkSfrd lq[kle/nh vlysys xko ftFks ‘ksrh cjkscjp mn;ksxtxrkpkgh fodkl >kysyk vkgs- xkokr ‘kS{kf.kd] vkjksX;fo”k;d lqfo/kk vkgsr] xkokus vk/;kRekcjkscjp vk/kqfudrspk fLodkj dsysyk vkgs- ikSjkf.kd okjlk ti.kkjs gs xko vktP;k vk/kqfud ;qxkr izxrhiFkkoj vkgs-

lanHkZ %&

1- dksYgkj Hkxorhiqjph Jh Hkxorh ekrk&i=dkj Jh- nknklkgsc dksGls ik- 2- LFkkfud orZekui=s & nS- ldkG] nS- lkoZer] nS- iq.;uxjh b-

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


12 LFkkfud bfrgklkps bfrgkl la”kks/kukrhy LFkku o egRo

izk-jktHkkst lafni ckcklkgsc

in~eJh fo[ks ikVhy egkfo|ky; izojkuxj]bfrgkl foHkkx

izLrkouk % & bfrgkl ;k “kCnkapk foxzg bfr$g$vkl vlk gksrks- baxzth Hkk’kse/;s bfrgklkyk fgLVªh vls Eg.krkr rlsp yWfVu Hkk’ksr fgLVksfj;k] rlsp Qsazp Hkk’ksr fgLVksjh vls Eg.krkr- ekuoh thoukP;k dFksyk bfrgkl vls EgVys tkrs- vk/kqfud txkr bfrgklkyk egRokps LFkku izkIr >kys vkgs- ,dksf.klkO;k “krdkiklwu ekuoh thoukP;k fHkUUk ?kVdkapk Loar=i.ks bfrgkl fyg.;kph izFkk :< gksÅ ykxyh oLrqrk% ekuoh thoukph fofo/k vaxs vlyh rjh rh ijLijka”kh fuxfMr vlrkr- ,dk vaxkpk fopkj nqlÚ;k vaxkr eqGhp u Mksdork djrk ;sr ukgh R;kae/;s vikjn”kZd foHkktujs’kk vk[krk ;sr ukgh rjhgh lkekftd bfrgkl] vkfFkZd bfrgkl] jktdh; bfrgkl vls bfrgklkps izdkj izpfyr >kysys vk<Grkr vls izdkj v/;;ukP;k lks;hlkBh dsysys vlrkr ,dk fof”k’V ?kVdkaoj vf/kd y{k dsafnzr djrk ;kos R;kps l[kksy v/;;u djrk ;kos vkf.k R;k ?kVdkps lq{e o lE;d vkdyu Ogkos gk bfrgklkP;k fHkUu izdkjkekxhy mn~ns”k vlrks- ik”pkR; rlsp Hkkjrh; bfrgkldkajkauh bfrgklkps fofo/k izdkj lqpfoys vkgsr R;ko:u [kkyhy izek.ks bfrgklkps fofo/k izdkj ikMys vkgsr- ckSvj ;kauh bfrgklkps pkj izdkj lkafxrys& 1 o.kZukRed 2 rRokf/kf’Br 3 lkekftd 4 oakf”kd bfrgkl lsusckWl o yWthykWl ;kauh bfrgklkps lgk izdkj lkafxrys vkgs-

1 ckSf/nd lo;hpk bfrgkl 2 HkkSfrd ifjfLFkrhpk bfrgkl 3 vkfFkZd bfrgkl 4 lkekftd laLFkkapk bfrgkl 5 lkoZtfud laLFkkpk bfrgkl 6 HkkSfrd pkyhfjrhpk bfrgkl

2 gsUjh dkWestjus & dky[kaMkpk fopkj d:u bfrgklkps izdkj lkafxrys vkgs- & 1 bfrgkliqoZdkG & v”e;qx]rkez;qx]yksg;qx] 2 ,sfrgkfld dkG &izkphu] e/;;qxhu] vk/kqfud] vls nkus izdkj izeq[k Eg.krwu dfYiys tkrkr-

3 bfrgklkpk;Z & fo-dk- jktokMs ;kauh bfrgklkps rhu izdkj ikMysys vkgs-&1 oakf”kd bfrgkl] 2 nsf”kd bfrgkl 3 dkfyd bfrgkl

4 LFkGkaP;k n’Vhdksukrwugh bfrgklkps pkj izdkj iMrkr 1ijjk’Vªh; 2 nsf”kd 3 izknsf”kd 4 LFkkfud ;kcjkscj vusd osxosxG;k bfrgklkP;k izdkjkpk vH;kl bfrgkl la”kks/kd djrkr-

5 dkWyZ csdjus fouksnkus EgVys gksrs tso<s bfrgkl ys[kd fdaok bfrgkldkj rso<sp bfrgklkps izdkj

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


6 loZ bfrgklys[kd Lor%P;k i/nrhus bfrgkl fyfgr vlrkr R;keqGs izR;sd t.k bfrgklkP;k ,dk uO;k izdkjl tUe nsr vlrks- la”kks/kukph mn~fn’Vs & 1 LFkkfud bfrgkl Eg.kts dk; gs vH;kl.ks- 2 bfrgklkps la”kks/kukrhy LFkkfud vH;klfo’k; vH;kl.ks- 3 bfrgklkps la”kks/kukr LFkkfud bfrgklkps egRo vH;kl.ks- 4 LFkkfud bfrgklkph l|fLFkrh vH;kl.ks- la”kks/kukph xfgrds &

1 bfrgkl la”kks/kukr ,d eq[; fo’k; Eg.kwu LFkkfud bfrgklkps la”kks/ku gksr vkgs- 2 LFkkfud bfrgklkrwu vfr lw{e la”kks/ku vH;klys tkr vkgs- 3 bfrgklkrhy uola”kks/kdkapk LFkkfud bfrgklkdMs dy vlysyk fnlqu ;srks-

“kks/kd “kCn & LFkkfud bfrgkl] la”kks/ku ] bfrgkl ] la”kks/ku i/nrh &o.kZukRed] fo”ys’k.kkRed LFkkfud bfrgkl & O;k[;k jsfu;j Eg.krkr & LFkkfud bfrgkl gk v”kk i/nrhus fyfgyk ikfgts fd rks ns”kkpk pi[ky clyk ikfgts - fo- nk- ?kkVs & Eg.krkr &LFkkfud bfrgklkpk ,d lk/ku fdaok mnkgj.k Eg.kwup ;ksX; R;kosGh izknsf”kd fdaok jk’Vªh; bfrgkl f”kdforkuk mi;ksx djkok R;keqGs bfrgklkyk ,d izdkjph okLrfod cSBd feGrs- fof”k’V HkwHkkxkr lekt Eg.kwu fodflr >kysY;k lektkpk brj lektkP;k lanHkkZr dsysY;k rqyukRed vH;kl Eg.kts LFkkfud bfrgkl gks;- LFkkfud la”kks/kdkpk] ys[kdkpk] bfrgkldkjkpk] R;kP;k izns”kklac/khpk iajijkaxr fopkj Eg.kts LFkkfud bfrgkl gks;- LFkkfud bfrgkl Eg.kts la”kks/kdkapk xzkeh.k thoukpk vk<kok gks;- izknsf”kd bfrgklkrwu & LFkkfud bfrgklkph okVpky & bfrgklkps vkdyu gks.;klkBh osxosxG;k lkg;dkjh “kkL=kaph enr ?;koh ykxrs R;ke/;s jkT;”kkL=] lekt”kkL=] ekul”kkL=] rRoKku] lkfgR;] Hkwxksy] vFkZ”kkL=] ekuoa”k”kkL=] tux.kuk”kkL=] ;kapk lkg;dkjh “kkL= Eg.kwu mi;ksfxrk fl/n gksr vkgs- Hkwxksy ;k lkg;dkjh “kkL=kaph mi;ksfxrk fo”ks’k fl/n gksrs HkwxksykP;k vuqca/kkrwu fuekZ.k >kysY;k tkxfrd] jk’Vªh;] nsf”kd] izknsf”kd] ;k bfrgkl izdjkaiSdh LFkkfud bfrgkl gk izknsf”kd bfrgklkpk lq{e Hkkx vkgs- folkO;k “krdkr izknsf”kd bfrgkl gh “kk[kk bfrgkl vH;klpk egRokpk Hkkx cuyh- izknsf”kd bfrgklkps lq{e v/;;u gks.;klkBh R;kaps ygku ygku vls Hkkx dsys xsys- T;krwu LFkkfud bfrgkl izdkjkpk fodkl >kyk- vkt la”kks/kdkps vkoMhps {ks= Eg.kwu LFkkfud bfrgklkdMs ikfgysys tkrs- ;ke/kqu ,[kkn;k izns”kkr okLro dj.kkjs yksd] rsFkhy fHkUUk lekt xV] R;kaph thou i/nrh] mnjfuokZgkph lk/kus]O;kikj m|ksx]

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


/kkfeZd o jktdh; ?kVuk] laLFkk] dyk] LFkkiR;] g;k loZp ckchpk varHkkZok LFkkfud bfrgklkr gksrks- LFkkfud bfrgkl & vH;klfo’k; & la”kks/ku djr vlrkuk uola”kks/kdkyk la”kks/ku fo’k; fuoMrkuk dkgh iz”ukaph mdy djkoh ykxrs- o iz”ukaph mRrjs feGkoh ykxrkr- mRrjs feGkY;kuarj la”kks/kd fo’k; fuoMr vlrks vkt ek= vusd osxosxG;k fo’k;kr la”kks/ku fo’k; fuoMrkuk vusd vMp.kh vlrkr ek= la”kks/kd T;k xzkeh.k Hkkxkr jkgkrks- R;kHkkxkpk LFkkfud fo’k; fuoMqu l[kksy lq{e i/nrhpk okij d:u losZ{k.kkpk vk/kkj ?ksÅu LFkkfud bfrgkl fygq “kdrks- LFkkfud bfrgklkps vH;kl fo’k; lac/khr Hkkxkrhy Mksaxj]nÚ;k[kksÚ;k un;k] i;kZoj.k] tehu ikÅl] d’kh o [kfuts mRiknus] eB] eafnjs] ewrhZ] ckS/n fogkj] pSR;xgs] ppZ] f”kykys[k] uk.kh] izkphu okLrqps vo”ks’k] osxosxG;k {ks=krhy dysP;k {ks=krhy izxrh] dzhMk {ks=krhy izxrh] “kgjdhdj.kkpk vH;kl ] lektthoukpk vH;kl] oRri=kapk vH;kl] osxosxGs /keZ o iaFk & lk/kq& lar lek/;k ] LFkkfud ikrGhojhy jktdh;] lkekftd dk;kZrhy O;DrheRo] lgdkjh laLFkkpk fodkl] Lokr«;y<;krhy lgHkkx bfrgkl dky[kaMkrhy y<k;k] vls vfr lq{e fo’k; vH;klklkBh miyC/k >kys vkgs- lac/khr fo’k;kaph lkaxM ?kkywu la”kks/kd vkiys la”kks/ku iq.kZ d: “kdrks- LFkkfud bfrgklkps la”kks/kdkaP;k n’Vhdksukrwu egRo & LFkkfud bfrgklkps voyksdu djrkuk osxosxG;k n’Vhdksukrwu la”kks/kdkyk enr gksr vlrs- O;Drh vkf.k LFkG gs bfrgklkP;k vH;klkps eq[; fo’k; vkgs ekuoh thoukps vH;klkP;k o vkdyukP;k lksbZlkBh foHkktu dsys vlys rjh gs ekuoh thou lexz o O;kfeJ vlrs- lkekftd bfrgklkps lkekftd thoukph fofo/k vaxs vlY;keqGs lkekftd n’Vhdks.kktwu fyfgysyk vlrks- ;ke/;s eq[; o.kZ fo’k;] lektkph tM.k?kM.k] lektkph thouiz.kkyh] R;akP;k pkyhjhrh] :<h] ijaijk] laLdrh] /kkfeZd fu’Bk] lektkrhy fHkUu ?kVdkaps iLijlac/k dqVwaclaLFkk]R;kaps Lo:i mnkj fuokZgkph lk/kus] m|ksx] dje.kqdhph lk/kus] dykfHk O;Drhps izdkj] lkekftd laLFkk] lkekftd fLFkR;arjs v”kk vxf.kr fo’k;kapk fopkj lkekftd bfrgklys[kdkyk djkok ykxrks- LFkkfud bfrgklkP;k tksM.khrwu vusd lq{e fo’k;kasps vH;kl la”kks/kd djr vkgs-LFkkfud bfrgkl gk HkkSxksfydn’V;k LFkkfud lanHkkZP;k fo”ks’k lanHkkZr LFkkfud leqnk;kaoj y{k dsafnzr djrks- ;ke/;s izkeq[;kus lkaLdfrd o lkekftd iSywapk varHkkZo vlrks- LFky bfrgklkrhy nwljs egRokps ifjek.k vkgs dkj.k LFkkfud lanHkZ O;Drhthouizek.ksp lektthou nsf[ky izHkkfor djrks- LFkkfud bfrgklkrw vkfFkZd bfrgklkps v/;;u gksr vlrs R;ke/;s “ksrh R;ka lac/khr vl.kkjs m|ksx/kans] O;kikj nG.koG.k] O;kikjh laLFkk] xzkeh.k cWadk rlsp iakjikafjd o vk/kqfud nf’Vdks.kkrwu vkfFkZd bfrgklkps egRo v/kksjsa[kkfdar dsys tkrs- nksu HkwHkkxkapk lkekftd n’Vdks.kkrwu

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


rqyukRed vH;kl dsyk tkrks- nqyZf{kr o oafprkpk vH;kl LFkkfud ikrGhoj uola”kks/kdkalkBh fo’k; miyC/k >kys vkgs- osxosxG;k tkrh&tekrh] leqnk;] ;kaps bfrgklys[ku gksr vkgs lnj bfrgkl ys[kukr R;kaps lektthou] R;kaps :<h]iajijk] pkyhjhrh]f”k{k.k /kkfeZd l.k&lekjaHk ;k=k] mRlo ;kapk bfrgkl ekaMyk tkr vkgs-LFkkfud bfrgklkrwu nqyZf{kr oafprkauk oj vk.kys tkr vkgs- R;kaP;k dk;kZpk vk<kok uola”kks/kd ?ksr vkgs-LFkkfud bfrgklkr la”kks/kd xzkeh.k dFkk] yksdxhr] vk[;kf;dk] yksdlkfgR;k ;k ekSf[kd lk/kukarwu bfrgklys[ku gksr vkgs- fu’d’kZ &vkt izknsf”kd bfrgklkP;k okVpkyhrwu la”kks/kd LFkkfud bfrgkl txkleksj ekaMr vkgs lq{ekr lexz fufeZrhps lkeF;Z vlrs- gh ckcr vk/kqfud dkGkr yiwou jkfgysyh ukgh- jk’Vªh; bfrgklkr rye oL= etcwr o fVdkÅ dj.;klkBh LFkkfud bfrgklkps vusd ygku ygku /kkxs ,d=hr ;s.ks xjtsps vkgs- LFkkfud bfrgklkr lexz lekt thoukps fp=.k fuekZ.k gksrkuk fnlr vkgs- bfrgklkP;k vH;klkrwu osxosXkGh lkg;dkjh “kkL=kaph mdy gksr vkgs- vkt osxGs vfLrRo LFkkfud bfrglkus fuekZ.k dsysys fnlqu ;srs- lanHkZ xzaFklqph & 1 MkW- “kkark dksBsdj & bfrgkl ra= vkf.k rRoKku] Jh lkbZukFk izdk”ku] ukxiqj] frljh vkoRrh] 2011 2 MkW- izHkkdj nso &bfrgkl”kkL=] la”kks/ku]v/;kiu vkf.k ys[ku iajijk] cszuVkWfud izdk”ku] ukf”kd 2007 3 vkBoys lnk”kho & bfrgklkps rRoKku] okbZ] izkK ikB”kkGk eaMG 1967 4 iafMr dS-eks & bfrgkl la”kks/ku i/nrh] eaqcbZ] bfrgkl la”kks/ku eaMG 5 MkW-,l-,l- xkBkG & bfrgklys[ku“kkL= dSykl ifCyds”kUl] vkSjaxiqjk] vkSjaxkckn izFke vkoRrh] 2011 6 “kks/kioZ & vkrajjk’Vªh; tuZy] tkusokjh] 2017]ukf”kd

7 LFkkfud bfrgkllanHkkZrhy vusd bfrgklrKkps ers-

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


14 ÁÖß�ÖÖëªÖ“Öê ÃÖÓŸÖ ¿Öê�Ö ´ÖÆü´ÖÓ¤ü ²ÖÖ²ÖÖ

¯ÖÏÖ.›üÖò. ü‘Öã¸üÖ•Ö ´Öã�Öã™ü¸üÖ¾Ö �ãú¹ý´Ö�ú ü ÃÖÖ×¾Ö¡Öß²ÖÖ‡Ô �ú»ÖÖ ´ÖÆüÖ×¾ÖªÖ»ÖµÖ, Ø¯Ö¯Öôû�ÖÖ¾Ö ×¯ÖÃÖÖ, ŸÖÖ. ÁÖß�ÖÖë¤üÖ,

×•Ö. †Æü´Ö¤üÖ�Ö¸ü. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------ ¯ÖÏÃŸÖÖ¾ÖÖÖ -

³ÖÛŒŸÖ´ÖÖ�ÖÖÔ ÖÖÃÖæÖ ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖß»Ö ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ ÃÖ´ÖÖ•ÖÆüß �úÖÆüß ±úÖ üÃÖÖ ¤æü¸ü üÖ×Æü»ÖÖ ÖÖÆüß. �úÖÆüß ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ ÃÖÓŸÖÖÓÖß ´Ö üÖšüßŸÖæÖ »Öê�ÖÖ �êú»µÖÖ“Öê, ØÆü¤æÓüÖÖ †Ö¯Ö»Öê �Öã¹ý �êú»µÖÖ“Öê †Ö×�Ö ¾ÖÖ ü�ú üß ²ÖÖæÖ ¯ÖÓœü üß“µÖÖ ×¾Ö÷ü»ÖÖ“µÖÖ ³Öê™üßÃÖ �Öê»µÖÖ“Öß ˆ¤üÖÆü ü�Öê †ÖœüôûŸÖÖŸÖ. ²Ö×Æü Óü³Ö™ü ÖÖ¾ÖÖ“µÖÖ ²ÖÎÖÉ�Ö“Öß ‹�ú ´ÖÖÖê Óü•Ö�ú �úÆüÖ�Öß †ÖÆêü. †Ö¯Ö»µÖÖ ³ÖÖÓ›ü�ÖÖê ü ¯ÖŸÖß»ÖÖ �Óú™üÖôæûÖ ²Ö×Æü¸Óü³Ö™ü, ÃÖÓµÖÖÃÖß ²ÖÖ»ÖÖ †Ö×�Ö ÖÓŸÖ¸ü ‹�úÖ �úÖ•Öß»ÖÖ ³Öê™æüÖ ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ —ÖÖ»ÖÖ, ¯Ö ÓüŸÖã ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ ¬Ö´ÖÖÔŸÖß»Ö ‹�ú ´ÖÆü¢¾ÖÖ“ÖÖ ×¾Ö¬Öß ´Æü�Ö•Öê 'ÃÖãÓŸÖÖ' �ú¹ýÖ ‘Öê�µÖÖ“Öê ŸµÖÖÖê ÖÖ�úÖ¸ü»µÖÖÖê ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ ÃÖ´ÖÖ•ÖÖÖê ŸµÖÖ“ÖÖ Ã¾Öß�úÖ¸ü �êú»ÖÖ ÖÖÆüß. ÖÓŸÖ¸ü ŸÖÖê ÃÖÖê»ÖÖ¯Öæ ü ×•Ö»ÆüµÖÖŸÖß»Ö ¾Ö›ü¾ÖÖôû ×ÃÖ¬¤ü ÖÖ�Öê¿Ö Ã¾ÖÖ´Öß µÖÖÓ“µÖÖ ³Öê™üßÃÖ �Öê»ÖÖ †ÃÖŸÖÖ ŸµÖÖÓÖß ŸµÖÖ»ÖÖ ØÆü¤æü †Ö×�Ö ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ †ÃÖÖ ³Öê¤ü³ÖÖ¾Ö Ö�ú ü�ÖÖ·µÖÖ ¯ÖÓœü üß“µÖÖ ×¾Ö÷ü»ÖÖ»ÖÖ ¿Ö¸ü�Ö •ÖÖ�µÖÖ“ÖÖ ÃÖ»»ÖÖ ×¤ü»ÖÖ †Ö×�Ö ŸÖÖê ×¾Ö÷ü»ÖÖ“ÖÖ ³ÖŒŸÖ ²ÖÖ»ÖÖ ³ÖÛŒŸÖ´ÖÖ�ÖÖÔ“ÖÖ †¾Ö»ÖÓ²Ö �ú¹ýÖ ŸÖÖê ¾ÖÖ¸ü�ú üß —ÖÖ»ÖÖ. ´ÖÖ¡Ö , ŸµÖÖ»ÖÖ ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ ¬Ö´ÖÖÔ“ÖÖ ŸµÖÖ�Ö �ú¸üŸÖÖ †Ö»ÖÖ ÖÖÆüß, ¯Ö�Ö ŸÖ¸üßÃÖã¬¤üÖ µÖÖ ŸµÖÖ“µÖÖ ×¾Ö×“Ö¡Ö¯Ö�ÖÖ´Öãôêû »ÖÖê�ú ŸµÖÖ»ÖÖ '²Ö×Æü¸üÖ ×¯ÖÃÖÖ' µÖÖ ÖÖ¾ÖÖÖê †Öêôû�Öæ »ÖÖ�Ö»Öê. ŸÖê üÖ¾µÖÖ ¿ÖŸÖ�úÖ“µÖÖ ¿Öê¾Ö™üß †£Ö¾ÖÖ “ÖÖî¤üÖ¾µÖÖ ¿ÖŸÖ�úÖ“µÖÖ ¯ÖÏÖ Óü³Öß ³ÖÛŒŸÖ´ÖÖ�ÖÖÔ“ÖÖ ¯Ö×¾Ö¡Ö �ÖÏÓ£Ö ³ÖÖ�Ö¾ÖŸÖ ¯Öã üÖ�ÖÖ“µÖÖ ¤üÆüÖ¾µÖÖ Ã�Óú¤üÖ¾Ö ü ³ÖÖÂµÖ �ú ü�ÖÖ¸üÖ '²Ö×Æü¸üÖ •ÖÖ»Ö¾Öê¤ü' ÆüÖ �ÖÏÓ£Ö ²Ö×Æü üÖ ×¯ÖÃÖÖ ´Æü�Ö•Öê“Ö ²Ö×Æü Óü³Ö™üÖÖê ¸ü“Ö»ÖÖ †ÖÆêü, ¿ÖÆüÖ´ÖãÓŸÖÖê•Öß ²ÖÎÉÖ�Öß ÆüÖ “ÖÖî¤üÖ¾µÖÖ ¿ÖŸÖ�úÖŸÖß»Ö ²ÖÆüÖ´ÖÖß ¸üÖ•Ö¾Ö™üß¿Öß ÃÖÓ²ÖÓ×¬ÖŸÖ †ÃÖ»Öê»ÖÖ, ¯Ö�Ö ³ÖÛŒŸÖ´ÖÖ�ÖÖÔ“ÖÖ Ã¾Öß�úÖ¸ü �êú»Öê»ÖÖ ‹�ú ´ÖÆü¢¾ÖÖ“ÖÖ 17 ¾µÖÖ ¿ÖŸÖ�úÖŸÖß»Ö ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ ÃÖÓŸÖ�ú¾Öß †ÃÖê ´ÖÖÖ»Öê •ÖÖŸÖê. ŸµÖÖ“ÖÖ ˆ»»Öê�Ö ×²Ö¤ü ü“ÖÖ üÖ•ÖÖ †ÃÖÖÆüß �êú»ÖÖ •ÖÖŸÖÖê. †¿Öß ‹�ú †Ö�µÖÖ×µÖ�úÖ †ÖÆêü �úß, ×²Ö¤ü¸ü“µÖÖ ¸üÖ•ÖÖÖê �êúôûÖ“µÖÖ ±êú�æúÖ ×¤ü»Öê»µÖÖ ÃÖÖ»Öß ‹�ú �Ö¸üß²Ö ×³Ö�úÖ¸üß �ÖÖêôûÖ �ú¹ýÖ �ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖÖ †Ö×�Ö »ÖÖê�úÖÓÖß ŸµÖÖ»ÖÖ ²Öê¤üÖ´Ö ´ÖÖ¸ü ×¤ü»ÖÖ ŸÖ¸üß ŸÖÖê †Ö¸ü›üÖ †Öê ü›üÖ �ú¸üŸÖ ÖÃÖê †£Ö¾ÖÖ ¯ÖôæûÖ •ÖÖŸÖ ÖÃÖê. Æêü �ú¹ý�Ö ¥ü¿µÖ ¯ÖÖÆæüÖ ¸üÖ•ÖÖ“Öê ›üÖêôêû ˆ‘Ö›ü»Öê †Ö×�Ö ‡ÔÀ¾Ö¸üÖ“µÖÖ ¿ÖÖê¬ÖÖ£ÖÔ ŸÖÖê •ÖÓ�Ö»ÖÖŸÖ ×Ö‘ÖæÖ �Öê»ÖÖ. ØÆü¤æü, ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ ¬Ö´ÖÔ ÖÓ×›üŸÖÖÓ²Ö¸üÖê²Ö¸ü †Ö¯Ö»µÖÖ ´ÖÖÖŸÖß»Ö ¿ÖÓ�úÖ“Öê ×Ö üÃÖÖ �ú¹ýÖ ‘Öê�µÖÖÃÖÖšüß ŸµÖÖÖê “Ö“ÖÖÔ �êú»Öß. ŸÖÖê ÃÖã±úß ²ÖÖ»ÖÖ. ¯Ö�Ö •Öê¾ÆüÖ ØÆü¤æü ÃÖÓŸÖÖÓÖß ŸµÖÖ»ÖÖ ¯ÖÓœü¸ü¯Öã üÖÃÖ •ÖÖ�µÖÖ“ÖÖ ÃÖÓ¤êü¿Ö ×¤ü»ÖÖ ŸÖê¾ÆüÖ ŸÖÖê ŸÖê£Öê �Öê»ÖÖ †Ö×�Ö ŸÖê£Öß»Ö ¿ÖÖÓŸÖ †Ö×�Ö ³ÖŒŸÖß´ÖµÖ ¾ÖÖŸÖÖ¾Ö¸ü�Ö ¯ÖÖÆæüÖ ŸÖÖê ±úÖ¸ü ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ —ÖÖ»ÖÖ. ×¾Ö÷ü»Ö - ´ÖÓ×¤ü¸üÖ“µÖÖ «üÖ¸üÖ¯ÖÖ¿Öß ÃÖŸÖŸÖ ŸÖßÖ ×¤ü¾ÖÃÖ ²ÖÃÖæÖ üÖ×Æü»ÖÖ †Ö×�Ö ŸµÖÖ»ÖÖ Ã¾Ö¯ÖÖŸÖ, ŸÖê üÖ¾µÖÖ ¿ÖŸÖ�úÖŸÖ ´Öã�ãÓú¤ü¸üÖ•Ö µÖÖ ´Ö¸üÖšüß �ú¾Öß“ÖÖ '×¾Ö¾Öê�úØÃÖ¬Öæ' ÆüÖ ¯Ö×¾Ö¡Ö �ÖÏÓ£Ö ×¤üÃÖ»ÖÖ †Ö×�Ö 'ÃÖÆü•ÖÖÖÓ¤ü' µÖÖ ÃÖÓŸÖ ¯Öã¹ýÂÖÖ“Öß ³Öê™ü ‘Öê�µÖÖ“ÖÖ †Ö¤êü¿Ö ×´ÖôûÖ»ÖÖ. ¸üÖ•ÖÖÖê ŸµÖÖ ÃÖÓŸÖÖ“ÖÖ ¿ÖÖê¬Ö ‘ÖêŸÖ»ÖÖ †Ö×�Ö µÖÖê�ÖÖµÖÖê�ÖÖÖê ŸÖÖê ÃÖÓŸÖ ¯ÖÓœü ü¯Öã üÖŸÖ“Ö ³Öê™ü»ÖÖ. †Ö¯Ö»ÖÖ ×¿ÖÂµÖ ´Æü�ÖæÖ ÃÖÆü•ÖÖÖÓ¤üÖÓÖß ŸµÖÖ“ÖÖ Ã¾Öß�úÖ¸ü �êú»ÖÖ †Ö×�Ö ŸµÖÖ»ÖÖ '´ÖéŸµÖãÓ•ÖµÖ' †ÃÖê Ö¾Öê ÖÖ¾Ö ×¤ü»Öê. ŸµÖÖ»ÖÖ '²ÖÎÖÉ�Ö' ´Æü�ÖæÖ ØÆü¤æü¬Ö´ÖÖÔŸÖ ‘µÖÖ¾Öê, †ÃÖÖÆüß ×¾Ö“ÖÖ¸ü �ú¸ü�µÖÖŸÖ †Ö»ÖÖ. ¯Ö�Ö ŸµÖÖ �úÖôûÖŸÖ ‹�úÖ ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ ¾µÖŒŸÖß»ÖÖ ØÆü¤ãü¬Ö´ÖÖÔ“Öß ×¤ü�ÖÖ ¤êü�Öê Æüß ±úÖ ü �ÎúÖÓ×ŸÖ�úÖ¸ü�ú ‘Ö™üÖÖ ´ÖÖÖ»Öß •ÖÖŸÖ †ÃÖê. ÃÖÖÖŸÖÖß ²ÖÎÖÉ�ÖÖÓÖß ŸµÖÖ»ÖÖ ŸÖßÖ ¾ÖêôûÖ '†Û�Ö×¤ü¾µÖ' �ú ü�µÖÖÃÖ ÃÖÖÓ×�ÖŸÖ»Öê.

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


ŸÖê ŸµÖÖÖê µÖ¿ÖÃ¾Öß¸üßŸµÖÖ �ú¹ýÖ ¤üÖ�Ö×¾Ö»Öê ŸÖ¸üß ŸµÖÖ»ÖÖ ØÆü¤æü ¬Ö´ÖÖÔŸÖ ‘ÖêŸÖ»Öê �Öê»Öê ÖÖÆüß. ŸµÖÖÖê ØÆü¤æü ¬Ö´ÖÔ�ÖÏÓ£ÖÖ“ÖÖ ÃÖ�ÖÖê»Ö †³µÖÖÃÖ �êú»ÖÖ. »ÖÖê�ú ŸµÖÖ»ÖÖ –ÖÖÖÃÖÖ�Ö ü ´Æü�ÖæÖ †Öêôû�Öæ »ÖÖ�Ö»Öê. †Öê�ú Ø»Ö�ÖÖµÖŸÖ ¯ÖÓ£Öß »ÖÖê�ú ŸµÖÖ“Öê ³ÖŒŸÖ ²ÖÖ»Öê †Ö×�Ö '–ÖÖÖÃÖÖ�Ö üµµÖÖ' ´Æü�Öæ »ÖÖ�Ö»Öê. ÃÖ¾ÖÖ£ÖÖÔÖê ŸÖÖê ØÆü¤æü —ÖÖ»ÖÖ †ÃÖ»ÖÖ ŸÖ¸üß ÃÖ´ÖÖ•Ö ŸµÖÖ»ÖÖ ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ“Ö ´ÖÖÖßŸÖ ÆüÖêŸÖÖ †Ö×�Ö ŸµÖÖ»ÖÖ ¿ÖÖÆü ´ÖãŸÖ²Ö•Öß �úÖ¤ü üß, ÃÖã±úß ´Æü�ÖæÖ“Ö †Öêôû�ÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. '¯ÖÓ“Öß�ú¸ü�Ö' †£Ö¾ÖÖ ¯ÖÓ“Ö ´ÖÆüÖ³ÖãŸÖê ÆüÖ ŸµÖÖ“ÖÖ ´Öã�µÖ �ÖÏÓ£Ö ÆüÖêµÖ. ØÆü¤æü-´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ Æêü ×³Ö®Ö ÖÖÆüßŸÖ, ŸµÖÖÓ“Öß ´Öæ»Ö³ÖæŸÖ ŸÖ¢¾Öê ¯ÖÓ“Öß�ú¸ü�Ö ‹�ú“Ö †ÖÆêüŸÖ †ÃÖê ŸÖÖê ´ÖÖÖßŸÖ †ÃÖê. ŸÖÖê ´Æü�ÖŸÖÖê,

''¿ÖÖÆü ´ÖãŸÖ²Ö•Öß ²ÖÎÉ�Öß… ×•ÖÖ´Öê ÖÆüß ´ÖÖ´ÖÖÖß…… ¯ÖÓ“Öß�ú¸ü�Ö �úÖ �ÖÖê•Ö ×�úµÖÖ … ØÆü¤æü ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ µÖê�ú �ú¸ü ×¤üµÖÖ……''

´ÖãŸÖ²Ö•Öß †£Ö¾ÖÖ ´ÖéŸµÖãÓ•ÖµÖ µÖÖÖê ×¾Ö¯Öã»Ö ×»Ö�ÖÖ�Ö �êú»Öê †ÖÆêü. ŸµÖÖÖê •Ö¾Öôû •Ö¾Öôû ¤üÆüÖ �Ö ÏÓ£Ö ×»Ö×Æü»Öê †ÃÖ»Öê ŸÖ¸üß ŸµÖÖ¯Öî�úß ¤üÖêÖ-ŸÖßÖ“Ö †Ö•Ö¾Ö¸ü ¯ÖÏ×ÃÖ¬¤ü —ÖÖ»Öê †ÖÆêüŸÖ ´Öã�ãÓú¤ü¸üÖ•ÖÖ“µÖÖ '×¾Ö¾Öê�úØÃÖ¬Öæ' µÖÖ �ÖÏÓ£ÖÖÖê ŸµÖÖ»ÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖ ¯ÖÏ³ÖÖ×¾ÖŸÖ �êú»Öê ÆüÖêŸÖê. †Ö¯Ö»µÖÖ '×ÃÖ¬¤ü ÃÖÖ�ÓúŸÖ' µÖÖ �ÖÏÓ£ÖÖŸÖ ŸµÖÖÖê �Öã¹ý“ÖÖ ´Ö×Æü´ÖÖ ¾Ö�ÖÔÖ �êú»ÖÖ †ÖÆêü. �Öã¹ý ¯Öãœêü ÃÖ¾ÖÔ ÃÖ¢ÖÖ †Ö×�Ö ÃÖÓ Ö¢Öß Ö�Ö�µÖ †ÖÆêüŸÖ. ×¾Ö÷ü»ÖÖ“ÖÖ ŸÖÖê ¯Ö¸ü´Ö³ÖŒŸÖ ÆüÖêŸÖÖ. ‡ŸÖ¸ü ´Ö¸üÖšüß ÃÖÓŸÖÖÓ ÖÏ ÖÖ�Öê '×¾Ö÷ü»Ö ´Æü�Ö•Öê ÁÖß�éúÂ�ÖÖ“Öê ²ÖÖ»Ö¹ý¯Ö“Ö ÆüÖêµÖ' †ÃÖê ŸÖÖê ´ÖÖÖßŸÖ ÆüÖêŸÖÖ. ÆãüÃÖêÖ †Ó²Ö¸ü�ÖÖÖ ÆüÖ †Ö�Ö�Öß ‹�ú ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ ÃÖÓŸÖ�ú¾Öß •µÖÖÖê �ÖßŸÖê¾Ö ü ´Ö¸üÖšüßŸÖ ³ÖÖÂµÖ ü“ÖÖÖ �êú»Öß †ÖÆêü. †Ö»Ö´Ö�ÖÖÖ µÖÖ ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ ÃÖÓŸÖÖÖê ¾Ö›ü¾ÖÖ»Ö“µÖÖ ÖÖ�Öê¿Ö µÖÖ ÃÖÖ¬Öã Öã¹ýÂÖÖ“Öê ×¿ÖÂµÖŸ¾Ö ¯ÖŸ�ú ü»Öê ÆüÖêŸÖê. ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖÖÓÖÖ ×¾Ö¿ÖêÂÖŸÖ: ÃÖã±úß ¯ÖÓ£ÖßµÖÖÓÖÖ †»Ö´Ö�ÖÖÖÖê ØÆü¤æü �Öã¹ý Ã¾Öß�úÖ üÖ¾ÖÖ, ŸµÖÓÖ“Öß ¯Ö¤êü ´Æü�ÖÖ¾ÖßŸÖ Æêü ÃÖÖ¸êü †Ö¾Ö›üŸÖ ÖÃÖê. ¯Ö�Ö †Ö¯Ö»µÖÖ �Öã¹ýÃÖÖšüß ¯ÖÏÖ�Ö ŸµÖÖ�Ö �ú¸ü�µÖÖ“Öß •Öê¾ÆüÖ †»Ö´Ö�ÖÖÖÖÖê ŸÖµÖÖ¸üß ¤üÖ�Ö×¾Ö»Öß ŸÖê¾ÆüÖ ŸµÖÖÓÖÖ †Ö¿“ÖµÖÔ ¾ÖÖ™ü»Öê,†Ö×�Ö ŸµÖÓÖÖß µÖÖ �Öã¹ý×¿ÖÂµÖÖÓ“Öß - ˆ³ÖµÖŸÖÖÓ“Öß ŸÖÖ¸üß±ú �ú¸ü�µÖÖÃÖ ÃÖã¹ý¾ÖÖŸÖ �êú»Öß. ¿Öê�Ö ÃÖã»ÖŸÖÖÖ ÆüÖ ‹�ú ¿ÖÖÆüß ü ÆüÖêŸÖÖ, ¯Ö�Ö †Ö¯Ö»µÖÖ �ÖÖê ÖÖôûÖÖ£Ö µÖÖ �Öã¹ý“µÖÖ �éú¯ÖêÖê ŸµÖÖÖê †Öê�ú �ú×¾ÖŸÖÖ, ¯ÖÖî üÖ×�Ö�ú �ú£ÖÖ, ¤êü¾ÖÖÓ“µÖÖ ¯ÖÏÖ£ÖÔÖÖ, ´Ö üÖšüß †£Ö¾ÖÖ ¤ü:�ÖÖß ØÆü¤üß ³ÖÖÂÖêŸÖ ÃÖÖ×ÆüŸµÖ×ÖÙ´ÖŸÖß �êú»Öß †ÖÆêü. ÃÖŸÖ¸üÖ¾µÖÖ ¿ÖŸÖ�úÖŸÖ ¿Öê�Ö ´ÖãÆü´´Ö¤ü ÖÖ¾ÖÖ“ÖÖ ‹�ú ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ ÃÖÓŸÖ�ú¾Öß ÆüÖê‰úÖ �Öê»ÖÖ. ŸµÖÖ“Öê ÖÖ¾Ö †Ö•ÖÆüß ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™ÒüÖŸÖ ‘ÖêŸÖ»Öê •ÖÖŸÖê. »ÖÖê�ú ŸµÖÖ»ÖÖ �ú×²Ö¸üÖ“ÖÖ †¾ÖŸÖÖ ü †ÃÖê ´ÖÖÖŸÖÖŸÖ. ''¿Öê�Ö ´ÖÆÓü´Ö¤ü ¯Öß¸ü… �ú²Öß üÖ“ÖÖ †¾ÖŸÖÖ ü.'' ‹�úÖ ´Ö¸üÖšüß �úÖ¾µÖ¯ÖÓŒŸÖßŸÖ, '–ÖÖÖÖ“ÖÖ ‹�úÖ, ÖÖ´µÖÖ“ÖÖ ŸÖã�úÖ ¾Ö �ú²Öß¸üÖ“ÖÖ ¿Öê�ÖÖ' †ÃÖê ´Æü™ü»Öê †ÖÆêü. “ÖÖÓ¤ü ²ÖÖê¬Ö»Öê µÖÖ ŸµÖÖ“µÖÖ ØÆü¤æü �Öã¹ýÖê ŸµÖÖ»ÖÖ '³ÖÛŒŸÖ´ÖÖ�ÖÖÔ'“Öß ¤üß�ÖÖ ×¤ü»Öß ÆüÖêŸÖß. ØÆü¤æü ¤êü¾ÖŸÖÖÓ“ÖÖ ŸµÖÖÖê Ã¾Öß�úÖ¸ü �êú»ÖÖ ŸÖ üß ŸµÖÖÖê †Ö¯Ö»ÖÖ ´Öæôû ‡Ã»ÖÖ´Ö ¬Ö´ÖÔ ÃÖÖê›ü»ÖÖ Ö¾ÆüŸÖÖ. ŸÖÖê ´Æü�ÖŸÖ †ÃÖê, ''¿Öê�Ö ´ÖÆÓü´Ö¤ü †Ø¾Ö¤ü… ŸµÖÖ“Öê Çü¤üµÖß �ÖÖêØ¾Ö¤ü……'' ×¿Ö¾ÖÖ•Öß (ŸµÖÖÖê ÃÖ¾ÖÔ¾µÖÖ¯Öß †ÖÆêü) ×¿Ö¾ÖÖ•Öß´ÖÆüÖ¸üÖ•ÖÖÓ“Öê †Ö•ÖÖê²ÖÖ ´ÖÖ»ÖÖê•Öß¸üÖ•Öê µÖÖÓ“µÖÖ�ú›æüÖ ÁÖß�ÖÖë¤êü (×•Ö»ÆüÖ †Æü´Ö¤üÖ�Ö¸ü) µÖê£Öê •Ö´ÖßÖ ×´ÖôûÖ»Öß ÆüÖêŸÖß. ´Ö¸üÖšüß ³ÖÖÂÖê“ÖÖ †×³Ö´ÖÖÖ ¾ÖÖ™üŸÖ ÆüÖêŸÖÖ †Ö×�Ö ŸµÖÖ“Ö ³ÖÖÂÖêŸÖ ŸµÖÖÖê †Ö¯Ö»Öê ²ÖÆãüŸÖê�ú ÃÖ¾ÖÔ »Öê�ÖÖ �êú»Öê †ÖÆêü †Ö×�Ö ÃÖ¾ÖÔ £Ö üÖÓŸÖß»Ö ØÆü¤æü »ÖÖê�ú ŸµÖÖÓ“Öß ¯ÖÏ¾Ö“ÖÖê ‹ê�ú�µÖÖÃÖ •Ö´ÖŸÖ †ÃÖŸÖ. ŸÖÖê ´Æü�ÖŸÖÖê,''µÖÖ×ŸÖ ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ… ´Ö·ÆÖÂ™Òüß ¾Ö“ÖÖ… ‹ê�úŸÖß †Ö¾Ö›üßÖê… ×¾Ö¯ÖÏ ¿Öæ¦ü……'' ¿Öê�Ö ´ÖÆÓü´Ö¤üÖÖê ü“Ö»Öê»µÖÖ ''´ÖÆüÖ †Ö¸üŸÖß'' ŸÖ ¿ÖÓ³Ö¸üÖÆæüÖ †Ö×¬Ö�ú ØÆü¤æü-´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ ÃÖÓŸÖ×¿Ö üÖê Ö�Öà“ÖÖ ˆ»»Öê�Ö ‹�ú×¡ÖŸÖ �êú»ÖÖ †ÖÆêü. ØÆü¤æü-´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ µÖÖÓ“µÖÖ ¬Ö´ÖÖÔŸÖ �úÖÆüß ¾Öê�Öôêû ŸÖ¢Ö¾Ö †ÖÆêü †ÃÖê ŸÖÖê ´ÖÖÖßŸÖ ÖÃÖê. ŸÖÖê ´Æü�ÖŸÖÖê,

'' ÃÖ““ÖÖ ¯Öß ü �úÆêü ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ… ´Ö·ÆÖ™êü ´Æü�ÖŸÖÖê ÃÖ¤Ëü�Öã¹ý ¯Öæ�ÖÔ…… ¯Ö¸üß ¤üÖêÆüßŸÖ ÖÖÆüß ×³Ö®Ö¯Ö�Ö … †ÖÓ�Öê �ÖÖê»Ö ¤êü�ÖÖê ³ÖÖ‡Ô……''

¿Öê�Ö ´ÖÆÓü´Ö¤üÖ“µÖÖ �úÖ¾µÖÖŸÖæÖ ¯ÖÖÓ›ãü Óü�Ö †Ö×�Ö ¯ÖÓœü ü¯Öæ ü µÖÖÓ“µÖÖ ÃÖÓ²ÖÓ¬Öß“ÖÖ ŸµÖÖ�Ö ³ÖÛŒŸÖ³ÖÖ¾Ö ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖê. †Öê�ú ¤êü¾ÖŸÖÖÓ“Öê ¯Öæ•ÖÖ, †Ó¬ÖÁÖ¬¤üÖ, ´ÖŸÖ´ÖŸÖÖÓŸÖ¸êü †Ö×�Ö †Ã¯Öé¿µÖŸÖÖ ‡ŸµÖÖ¤üß �ú»¯ÖÖÓÖ“ÖÖ ŸÖÖê ×¬Ö:�úÖ ü �ú¸üŸÖÖê. ØÆü¤æü ÃÖÓŸÖ, ŸµÖÓÖ“Öê †Ö¬µÖÖÛŸ´Ö�ú ÃÖÖ×ÆüŸµÖ, ØÆü¤æü �Öã¹ý µÖÖ²Ö§ü»Ö ŸµÖÖ“µÖÖ šüÖµÖß †ÃÖ»Öê»µÖÖ

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


†Ö¤ü üÖ“Öß ³ÖÖ¾ÖÖÖ ŸµÖÖ“µÖÖ •ÖÖŸÖ³ÖÖ‡ÕÖÖ-´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖÖÓÖÖ †Ö¾Ö›üŸÖ ÖÃÖê. ´Æü�ÖæÖ ŸÖê ŸµÖÖ»ÖÖ '�úÖ±úß¸ü' †£Ö¾ÖÖ '¯ÖÖ�ÖÓ›üß ´Æü�ÖŸÖ. –ÖÖÖêÀ¾Ö¸üß µÖÖ �ÖÏÓ£ÖÖ“ÖÖ ŸµÖÖ“µÖÖ ×¾Ö“ÖÖ¸üÃÖ¸ü�Öß¾Ö ü ±úÖ¸ü-´ÖÖêšüÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾Ö ÆüÖêŸÖÖ. 'µÖÖê�Ö ÃÖÓ�ÖÏÖ´Ö' ÆüÖ ŸµÖÖÓ“ÖÖ ¯ÖÏ×ÃÖ¬¤ü �ÖÏÓ£Ö ÆüÖêµÖ. µÖÖ �Öê üß•Ö ŸµÖÖÖê †µÖ �úÖÆüß ”ûÖê™êü �ÖÏÓ£Ö †Ö×�Ö ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¯ÖÏ�úÖ ü“Öß �úÖ¾µÖê µÖÖÓ“Öß ü“ÖÖÖ �êú»Öß †ÖÆêü. ÃÖÖ 1660 ÃÖÖ»Öß ŸÖê ´Ö ü�Ö ¯ÖÖ¾Ö»Öê. ¿ÖÖÆü´ÖãÖß µÖÖ ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ ÃÖÓŸÖ�ú¾ÖßÖê ×ÃÖ¬¤üÖÓŸÖ ²ÖÖê¬Ö ÖÖ¾ÖÖ“ÖÖ ‹�ú ´ÖÆü¢Ö¾ÖÖ“ÖÖ �ÖÏÓ£Ö ¸ü“Ö»ÖÖ ÆüÖêŸÖÖ, “ÖŸÖã ÖÖÔÃÖÖŸÖ µÖÖ �ÖÏÓ£ÖÖ“Öê ¯ÖšüÖ�Ö ØÆü¤æü ³ÖÖ×¾Ö�ú »ÖÖê�ú �ú¸üßŸÖ. �ú×²Ö¸üÖ»ÖÖ ŸÖÖê †Ö¯Ö»ÖÖ �Öã¹ý ´ÖÖÖßŸÖ †ÃÖê. ŸµÖÖÖê ÃÖã ÖÖ¸êü ¤üÆüÖ Æü•ÖÖ ü †Öê¾Öà“Öß ¸ü“ÖÖÖ �êú»Öß †ÖÆêü. ¿ÖÖÆü Ö¾Ö Óü�Öß, ¿ÖÖÆü ²Öê�Ö, ¿ÖÖÆü ÆãüÃÖêÖ, ÃÖµµÖ¤ü ´ÖãÆü´Ö´Ö¤ü, »ÖŸÖß±ú ¿ÖÖÆü, ²Öã·ÆÖ�Ö ¿ÖÖÆü, ¿ÖÖÆü †»Öß, ¿Öê�Ö ÃÖã»ÖŸÖÖÖ 17 ¾µÖÖ †Ö×�Ö 18 ¾µÖÖ ¿ÖŸÖ�úÖŸÖß»Ö ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ ÃÖÓŸÖ�ú¾Öß ³ÖÛŒŸÖ´ÖÖ�ÖÖÔ“µÖÖ ¯ÖÏ³ÖÖ¾ÖÖ�ÖÖ»Öß †Ö»Öê ÆüÖêŸÖê †ÃÖê ×¤üÃÖŸÖê. ÃÖÓ¤ü³ÖÔ -

1) œêü¸êü. ¸üÖ. Ø“Ö. ´ÖãÃÖ»Ö´ÖÖÖ ´Ö¸üÖšüß ÃÖÓŸÖ�ú¾Öß, ¯Öã�Öê 1967. 2) œêü¸êü. ¸üÖ. ×“Ö. ×¾Ö×¾Ö¬ÖÖ ¯Öã�Öê 1966. 3) �ãú»Ö�ú�Öá ÁÖß.¸üÖ. ÃÖÖ×ÆüŸµÖ ÃÖêŸÖæ, ´ÖãÓ²Ö‡Ô 1998. 4) ÃÖ ü¤üÖ¸ü �ÖÓ.²ÖÖ. ÃÖÓŸÖ ¾ÖÖ›Ëü:´ÖµÖÖ“Öß ÃÖÖ´ÖÖ×•Ö�ú ±ú»ÖÁÖéŸÖß, ¯Öã�Öê 1950. 5) †×�Ö»Ö ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™Òü ‡×ŸÖÆüÖÃÖ ¯Ö×¸üÂÖ¤ü, ÁÖß ”û¡Ö¯ÖŸÖß ×¿Ö¾ÖÖ•Öß ´ÖÆüÖ×¾ÖªÖ»ÖµÖ ÁÖß�ÖÖë¤üÖ 18,19 ×›üÃÖë²Ö ü

2009. 6) ¤îü×Ö�ú ÃÖÖ¾ÖÔ ÖŸÖ 2017.

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


14 “VÉèxÉ iÉk´ÉYÉÉxÉÉSÉÉ <ÊiÉ½þÉºÉ: BEò +¦ªÉÉºÉ”

|ÉÉ.b÷Éì.Eònù¨É ºÉÆiÉÉä¹É iÉÖEòÉ®úÉ¨É

<ÊiÉ½þÉºÉ Ê´É¦ÉÉMÉ |É¨ÉÖJÉ BºÉ.¤ÉÒ.+É®ú.EòÉì±ÉäVÉ, ¨½þºÉ´Éb÷, ºÉÆ±ÉMxÉ Ê¶É´ÉÉVÉÒ Ê´ÉtÉ{ÉÒ`ö, EòÉä±½þÉ{ÉÚ®ú

======================================================== |ÉºiÉÉ´ÉxÉÉ:-

<.ºÉ.{ÉÚ ÉÇ 6 ´Éä ¶ÉiÉEò ½äþ |ÉÉSÉÒxÉ ¦ÉÉ®úiÉÉSªÉÉ <ÊiÉ½þÉºÉÉiÉ ´ÉèSÉÉÊ®úEò VÉÉMÉÞiÉÒSÉä ¶ÉiÉEò ¨ÉÉxÉ±Éä VÉÉiÉä. ªÉÉ ¶ÉiÉEòÉiÉ VÉèxÉ Ê´ÉSÉÉ®úÉÆxÉÉ JÉ®úÉ +ÉEòÉ®ú |ÉÉ{iÉ Eò°üxÉ näùhªÉÉSÉä EòÉªÉÇ ´ÉvÉÇ ÉÉxÉ ¨É½þÉ´ÉÒ®úÉÆxÉÒ Eäò±Éä. VÉèxÉ vÉ¨ÉÇ ½þÉ |ÉÉSÉÒxÉ vÉ¨ÉÇ +É½äþ. VÉèxÉ ½þÉ ¶É¤nù ‘ÊVÉxÉ’ ªÉÉ ºÉÆºEÞòiÉ ¶É¤nùÉ{ÉÉºÉÚxÉ iÉªÉÉ®ú ZÉÉ±ÉÉ +É½äþ. ÊVÉxÉ ¨½þhÉVÉä VªÉÉxÉä +É{É±ªÉÉ <ÆÊpùªÉÉÆxÉÉ ËVÉEÚòxÉ PÉäiÉ±Éä +ºÉÉ +É½äþ. VÉèxÉ vÉ¨ÉÔªÉ ªÉÉ Ê´ÉSÉÉ®úºÉ®úhÉÒxÉä Eò¨ÉÇEòÉÆb÷É±ÉÉ Ê´É®úÉävÉ Eò®úiÉÉiÉ. JÉb÷iÉ®ú iÉ{ÉÉSÉ®úhÉ, ËSÉiÉxÉ, ºÉÉvÉÖ ÉÞkÉÒ, ÊxÉ:º´ÉÉlÉÔ{ÉhÉÉ, iÉk´ÉËSÉiÉxÉ, ºlÉÉnÂù´ÉÉnù, ºÉiªÉ, +Ë½þºÉÉ ªÉÉ iÉk´ÉÉÆxÉÉ ¡òÉ®ú ¨É½þk´É Ênù±Éä +É½äþ. ªÉÉ iÉk´ÉÉÆxÉÒ ¡òÉ®ú ¨ÉÉä öÉ ´ÉÉ®úºÉÉ ¦ÉÉ®úiÉÒªÉ ºÉÆºEÞòiÉÒ±ÉÉ Ênù±ÉÉ +É½äþ. ¦ÉÉ®úiÉÒªÉ nù¶ÉÇxÉ¶ÉÉºjÉÉiÉ VÉèxÉ iÉk´ÉYÉÉxÉÉ±ÉÉ +ºÉÉvÉÉ®úhÉ ¨É½þk´É +É½äþ. VÉèxÉ vÉ¨ÉÉÇSÉÉ {ÉÚ ÉæÊiÉ½þÉºÉ :- ´ÉvÉÇ ÉÉxÉ ¨É½þÉ´ÉÒ®úÉÆSªÉÉ =nùªÉÉxÉÆiÉ®ú VÉèxÉ vÉ¨ÉÇ xÉÉ´ÉÉ°ü{ÉÉºÉ +É±ÉÉ iÉ®úÒ VÉèxÉ vÉ¨ÉÉÇSÉÒ {É®Æú{É®úÉ ¤É®úÒSÉ |ÉÉSÉÒxÉ +É½äþ. VÉèxÉ iÉk´ÉYÉÉxÉ BEò ¶ÉÉ·ÉiÉ iÉk´ÉYÉÉxÉ +É½þä. VªÉÉ¨ÉvÉÚxÉ VÉèxÉ vÉ¨ÉÉÇSÉÒ ÊxÉÌ¨ÉiÉÒ ZÉÉ±ÉÒ. ¦ÉMÉ´ÉÉxÉ ¨É½þÉ´ÉÒ®ú ½äþ VÉèxÉ vÉ¨ÉÉÇSÉä (24 ´Éä iÉÒlÉÈEò®ú) ºÉÆºlÉÉ{ÉEò +É½äþiÉ, +ºÉä +xªÉvÉ¨ÉÔ ¨ÉÉxÉiÉÉiÉ. {É®ÆúiÉÖ ¦ÉMÉ´ÉÉxÉ ¨É½þÉ´ÉÒ®úÉÆSªÉÉ +MÉÉänù®ú½þÒ ªÉÉ ¦É®iÉ IÉäjÉÉiÉ 23 ÊiÉlÉÈEò®ú ´É iªÉÉÆSÉä +xÉäEò +xÉÖªÉÉªÉÒ ¨½þhÉVÉä, MÉhÉvÉ®ú, ºÉÉvÉÖ-ºÉÉv´ÉÒ, ¸ÉÉ´ÉEò-¸ÉÉÊ´ÉEòÉ ½þÉä>ðxÉ MÉä±Éä. iªÉÉÆxÉÒ½þÒ ªÉÉSÉ iÉk´ÉYÉÉxÉÉSªÉÉ +ÉvÉÉ®äú VÉèxÉ vÉ¨ÉÉÇSÉä {ÉÉ±ÉxÉ Eäò±Éä. VÉä iÉk´ÉYÉÉxÉ ¦ÉMÉ´ÉÉxÉ ¨É½þÉ´ÉÒ®úÉÆxÉÒ |ÉÊiÉ{ÉÉnùxÉ Eäò±Éä. ¦ÉMÉ´ÉÉxÉ ¨É½þÉ´ÉÒ®úÉÆSªÉÉ 250 ´É¹Éæ +MÉÉänù®ú ¦ÉMÉ´ÉÉxÉ {ÉÉ·ÉÇxÉÉlÉ ½þÉä>ðxÉ MÉä±Éä ´É iªÉÉ +MÉÉänù®ú½þÒ VÉä Éfäø ÊiÉlÉÈEò®ú ËEò´ÉÉ Eäò´É±ÉYÉÉxÉÒ ½þÉä>ðxÉ MÉä±Éä iªÉÉÆxÉÒ½þÒ BEò ºÉ¨ÉÉxÉ iÉk´ÉYÉÉxÉ |ÉÊiÉ{ÉÉnùxÉ Eäò±Éä ¨½þhÉÚxÉ VÉèxÉ iÉk´ÉYÉÉxÉ ¶ÉÉ·ÉiÉ +É½äþ. ¦É®úiÉ +ÉÊhÉ Bä®ú´ÉiÉ IÉäjÉÉiÉ nÉäxÉ ÊiÉlÉÈEò®úÉÆSªÉÉ EòÉ±ÉÉ´ÉvÉÒ¨ÉvªÉä VÉèxÉ vÉ¨ÉÇ EòÉ½þÒ EòÉ³ý JÉhb÷ÒiÉ ½þÉäiÉÉä, ¨½þhÉÚxÉ VÉx¨ÉÉ±ÉÉ ªÉähÉÉªÉÉ xÉ´ÉÒxÉ ÊiÉlÉÈEò®úÉÆxÉÉ Eäò´É±ÉYÉÉxÉ ZÉÉ±ªÉÉxÉÆiÉ®ú xÉ´ªÉÉxÉä SÉiÉÖÇÊ´ÉvÉ ºÉÆPÉÉSÉÒ (ºÉÉvÉ Ö-ºÉÉv´ÉÒ, ¸ÉÉ´ÉEò-¸ÉÉ´ÉÒEòÉ) ºlÉÉ{ÉxÉÉ Eò®úÉ´ÉÒ ±ÉÉMÉiÉä. ¨É½þÉÊ´Énäù½þ IÉäjÉÉiÉ VÉèxÉ vÉ¨ÉÇ JÉhb÷ÒiÉ ½þÉäiÉ xÉÉ½þÒ. iÉälÉä ÊEò¨ÉÉxÉ 20 ÊiÉlÉÈEò®ú xÉä½þ¨ÉÒ Ê´ÉSÉ®úhÉ Eò®úiÉ +ºÉiÉÉiÉ. ¦ÉMÉ´ÉÉxÉ ¨É½þÉ´ÉÒ®ú MÉä±ªÉÉxÉÆiÉ®ú ªÉÉ ¦É®úiÉ IÉäjÉÉiÉ ºÉÖ ÉÉ®äú 64 ´É¹Éæ Eäò´É±ÉYÉÉxÉÒ ={É±É¤vÉ ½þÉäiÉä. ªÉÉ¨ÉvªÉä 12 ´É¹ÉÇ ¸ÉÒ MÉÉèiÉ¨É º´ÉÉ¨ÉÒ, 8 ´É¹Éæ ºÉÖvÉ¨ÉÔº´ÉÉ¨ÉÒ +ÉÊhÉ 44 ´É¹Éæ VÉ¨¤ÉÖ º´ÉÉ¨ÉÒ Eäò´É±ÉYÉÉxÉÒ ½þÉäiÉä. iªÉÉxÉÆiÉ®ú 14 {ÉÚ ÉÇvÉÉ®úÒ YÉÉxÉÓSÉÒ {É®Æú{É®úÉ ºÉÖ°ü ZÉÉ±ÉÒ. iªÉÉÆxÉÒ½þÒ Eäò´É±ÉYÉÉxÉÒ, YÉÉxÉ {É®Æú{É®úÉ Ê]õEò´ÉÚxÉ vÉ®ú±ÉÒ. iªÉÉxÉÆiÉ®ú BEò{ÉÉ`öÒ, Êuù{ÉÉ`öÒ, ÊjÉ{ÉÉ öÒ +ºÉä YÉÉxÉÒ ½þÉä>ðxÉ MÉä±Éä. iªÉÉÆxÉÒ {ÉÉ öÉxiÉ®ú °ü{ÉÉxÉä iÉk´ÉYÉÉxÉ +Éi¨ÉºÉÉiÉ Eäò±Éä ´É {ÉÖføÒ±É ªÉähÉÉªÉÉ Ê{ÉføÒºÉ iÉä Ê¶ÉEò´É±Éä. VªÉÉ´Éä³ýÒ {ÉÉ öÉxiÉ®ú Eò¨ÉÒ {ÉbÚ÷ ±ÉÉMÉ±Éä. iÉºÉäSÉ B´Éfäø ºÉ´ÉÇ iÉk´ÉYÉÉxÉ º¨ÉÞÊiÉ¨ÉvªÉä äö´ÉhÉä Eò`öÒxÉ ½þÉä>ð ±ÉÉMÉ±Éä, iÉä ½þÉ iÉä Ê±É{ÉÒ¤Évnù ½þÉä>ð ±ÉÉMÉ±Éä. ¦É.¨É½þÉ´ÉÒ®úÉÆSªÉÉ ÊxÉ´ÉÉÇhÉÉxÉÆiÉ®ú ºÉÖ¨ÉÉ®äú BEò ½þVÉÉ®ú ´É¹ÉÇ, iªÉÆÉSÉä iÉk´ÉYÉÉxÉ º¨ÉÞÊiÉ-

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


{É®ú¨{É®úÉxÉä {ÉÖfäø SÉÉ±ÉÚ ®úÉ½þÒ±Éä. xÉÆiÉ®ú ‘näù´ÉÐńùMÉhÉÒ IÉ¨ÉÉ É¨ÉhÉÉÆxÉÒ’ ºÉÉvÉÖ ºÉ¨¨Éä±ÉxÉ PÉä>ðxÉ ¦É.¨É½þÉ´ÉÒ®úÉÆSÉä iÉk´ÉYÉÉxÉ +vÉÇ ÉÉMÉvÉÒiÉ Ê±É{ÉÒ¤Évnù Eäò±Éä. VÉä iÉk´ÉYÉÉxÉ |ÉiªÉIÉ ÊiÉlÉÈEò®úÉÆxÉÒ |ÉÊiÉ{ÉÉnùxÉ Eäò±Éä +ÉÊhÉ VªÉÉSÉä MÉÖÆ¡òxÉ MÉhÉvÉ®úÉÆxÉÒ Eäò±Éä iÉä ‘¨ÉÖ³ý +É¨ÉMÉºÉÚjÉ’ ªÉÉ xÉÉ´ÉÉxÉä +Éä³ýJÉ±Éä VÉÉ>ð ±ÉÉMÉ±Éä. ªÉÉ ´ªÉÊiÉÊ®úCiÉ 14 {ÉÚ ÉÇvÉÉ®úÒ iÉºÉäSÉ ¤É½Öþ¸ÉÖiÉ +ÉSÉÉªÉÇ, ={ÉÉvªÉÉªÉ <iªÉÉnùÓxÉÒ näùJÉÒ±É Eäò´É±ÉYÉÉxÉÉºÉ +xÉÖºÉ°üxÉ VÉä iÉk´ÉYÉÉxÉ ºÉÉÆÊMÉiÉ±Éä iÉä ={É+ÉMÉ¨É ºÉÚjÉ ËEò´ÉÉ OÉÆlÉ °ü{ÉÉxÉä |ÉEòÉÊ¶ÉiÉ ZÉÉ±Éä.

EòÉähÉiªÉÉ½þÒ vÉ¨ÉÉÇSÉÒ {É®Æú{É®úÉ ½þÒ iªÉÉSªÉÉ iÉk´ÉYÉÉxÉÉ´É®ú +ÉvÉÉ®úÒiÉ +ºÉiÉä. VÉä iÉk´ÉYÉÉxÉ ÊjÉEòÉ³ý ºÉiªÉ-ªÉlÉÉlÉÇ, |ÉÉhÉÒ¨ÉÉjÉÉºÉ ºÉÖJÉEòÉ®úEò +ºÉä±É iÉä iÉk´ÉYÉÉxÉ ´É vÉ¨ÉÇ Ê]õEÚòxÉ ®úÉ½þiÉÉä. VÉèxÉ iÉk´ÉYÉÉxÉÉSÉÉ EåòpùÊ¤ÉxnÚù +É½äþ ‘+Ë½þºÉÉ’ ´ÉÉºiÉÊ´ÉEò ºÉ´ÉÇSÉ vÉ¨ÉÉÇSÉÉ ½þÉ EåòpùË¤ÉnÚù +É½äþ. {É®ÆúiÉÖ <iÉ®ú vÉ¨ÉÉÇSÉÒ +Ë½þºÉÉ ½þÒ ¨ÉÉxÉ´É ËEò´ÉÉ {É¶ÉÖ-{ÉIÉÒ ªÉÉÆSªÉÉ ®úIÉhÉÉiÉ ÊºÉÊ¨ÉiÉ ®úÉÊ½þ±ÉÒ +É½äþ. VÉèxÉ vÉ¨ÉÉÇSÉÒ +Ë½þºÉÉ ºÉ´ÉÇ jÉÉºÉ VÉÒ´É(º´ÉiÉ:½ÚþxÉ ½þÉ±ÉSÉÉ±É Eò®úhÉÉ®äú) iÉºÉäSÉ ºÉ´ÉÇ ºlÉÉ´É®ú VÉÒ´É ªÉÉÆSªÉÉ ®úIÉhÉÉiÉ½þÒ ¤ÉÉÆvÉÒ±É +É½äþ. ºlÉÉ´É®ú VÉÒ´É ¨½þhÉVÉä VÉä º´ÉiÉ:½ÚþxÉ ½þÉ±ÉSÉÉ±É Eò°ü ¶ÉEòiÉ xÉÉ½þÒiÉ. VªÉÉÆxÉÉ ¡òCiÉ BEò º{É¶ÉÇ<ÆÊpùªÉ +É½äþ. VÉä VÉÒ´É =xÉ, {ÉÉ>ðºÉ, lÉÆb÷Ò{ÉÉºÉÚxÉ º´ÉiÉ:SÉä ®úIÉhÉ Eò°ü ¶ÉEòiÉ xÉÉ½þÒiÉ. VÉä {ÉÞl´ÉÒ, {ÉÉhÉÒ, +ÎMxÉ, ´ÉÉªÉÚ ´É ´ÉxÉº{ÉiÉÒ°ü{ÉÉxÉä VÉx¨ÉÉ±ÉÉ ªÉäiÉÉiÉ. VÉèxÉ iÉk´ÉYÉÉxÉÉiÉ ªÉÉÆxÉÉ ºÉÊVÉ´ÉÉÆSÉä ºlÉÉxÉ Ênù±Éä±Éä +É½äþ. ªÉÉÆSªÉÉ¨ÉvªÉä½þÒ SÉÉ®ú {ÉªÉÉÇ{iÉÒ(+É½þÉ®ú, ¶É®úÒ®ú, <ÆÊpùªÉ +ÉÊhÉ ·ÉÉºÉÉäSUô´ÉÉºÉ {ÉªÉÉÇÎ{iÉ) ¨ÉÉxªÉ Eäò±Éä±ÉÒ +É½äþ. ªÉÉ VÉÒ´ÉÉÆ ÉvªÉä½þÒ SÉÉ®ú Eò¹ÉÉªÉ, iÉÒxÉ +¶ÉÖ¦É, ±Éä¶ªÉÉ, iÉÒxÉ ËEò´ÉÉ SÉÉ®ú ºÉ¨ÉÖnÂùvÉÉiÉ, xÉ{ÉÖºÉEò´Énù, ¨ÉiÉÒ-¸ÉÖiÉ +YÉÉxÉ, +SÉIÉÖnù¶ÉÇxÉ, BEò Ê¨ÉlªÉÉoùÎ¹]õ ½Öþhb÷Eò ºÉÆºlÉÉxÉ ¨½þhÉVÉä ¶É®úÒ®úÉSÉÒ +ÉEÞòiÉÒ +ÉÊhÉ Ê´ÉÊ¶É¹]õ EòÉ±ÉÉ´ÉvÉÒSÉä +ÉªÉÖ¹ªÉ ¨ÉÉxªÉ Eäò±Éä±Éä +É½äþ. ½äþ ºÉ´ÉÇ VÉÒ´É Eò¨ÉÉÇxÉÖºÉÉ®ú SÉÉ®ú MÉiÉÒ¨ÉvªÉä §É¨ÉxÉ Eò°ü ¶ÉEòiÉÉiÉ. ªÉÉÆSÉÒ EòÉªÉÉ +ÊiÉ EòÉä É±É +ºÉiÉä. ¡òCiÉ º{É¶ÉÇ Eäò±ªÉÉxÉä½þÒ iªÉÉÆxÉÉ ´ÉänùxÉÉ ½þÉäiÉÉiÉ. +¶ÉÉ |ÉEòÉ®úSÉä ºlÉÉ´É®ú VÉÒ´ÉÉ-Ê´É¹ÉªÉÉSÉä iÉk´ÉYÉÉxÉ <iÉ®ú EòÉähÉiªÉÉ½þÒ vÉ¨ÉÉÇ ÉvªÉä ={É±É¤vÉ xÉÉ½þÒ.

{ÉÉhªÉÉSªÉÉ BEòÉ lÉå¤ÉÉiÉ ½þVÉÉ®úÉä jÉºÉ VÉÒ´É +É½äþiÉ Ê´ÉYÉÉxÉ ¨ÉÉxªÉ Eò®úiÉä, VÉèxÉ iÉk´ÉYÉÉxÉ½þÒ ¨ÉÉxªÉ Eò®úiÉä. {É®ÆúiÉÖ VÉèxÉ iÉk´ÉYÉÉxÉ ªÉÉ{ÉÖfäø VÉÉ>ðxÉ +ºÉä |ÉÊiÉ{ÉÉnùxÉ Eò®úiÉä EòÒ, {ÉÉhªÉÉSÉÉ BEò lÉå¤É ¨½þhÉVÉä +ºÉÆJªÉ +{ÉEòÉÊªÉEò VÉÒ´ÉÉÆSÉÉ Ë{Éb÷ +É½äþ ´É ½äþ VÉÒ´É jÉªÉ EòÉªÉÒEò VÉÒ´ÉÉ{ÉäIÉÉ ´ÉäMÉ³äý +É½äþiÉ. EòÉ®úhÉ ªÉÉÆxÉÉ BEòSÉ <ÆÊpùªÉ ¡òCiÉ º{É¶ÉÇ <ÆÊpùªÉ +É½äþ. jÉªÉEòÉÊªÉEò VÉÒ´ÉÉÆxÉÉ ÊEò¨ÉÉxÉ nùÉäxÉ <ÆÊpùªÉ (º{É¶ÉÇ <ÆÊpùªÉ ´É ®úºÉxÉÉ <ÆÊpùªÉ ¨½þhÉVÉä VÉÒ¦É) +ºÉiÉÉiÉ. +¶ÉÉSÉ |ÉEòÉ®äú xÉÉÆMÉ®ú±Éä±ªÉÉ ¨ÉÉiÉÒSªÉÉ BEòÉ Eò{ÉÉ¨ÉvªÉä +ºÉÆJªÉ {ÉÞl´ÉÒ EòÉªÉÒEò VÉÒ´É +É½äþiÉ VÉä jÉºÉ EòÉªÉÒEò VÉÒ´ÉÉ{ÉäIÉÉ ´ÉäMÉ³äý +É½äþiÉ. ªÉÉ|É¨ÉÉhÉä +MxÉÒ ´É ´ÉÉªÉÚ ÉvªÉä ½þÒ +ºÉÆJªÉ VÉÒ´É +É½äþiÉ. VÉÊ¨ÉxÉEòxnù ¨½þhÉVÉä VªÉÉ {ÉnùÉlÉÉÈSÉÒ =i{ÉkÉÒ VÉÊ¨ÉxÉÒSªÉÉ +ÉiÉ¨ÉvªÉä ½þÉäiÉä +ºÉä {ÉnùÉlÉÇ =nùÉ.EòÉÆnäù, ¤É]õÉ]äõ, ±ÉºÉÚhÉ, MÉÉVÉ®ú, ®úiÉÉ³ýÒ, ¨ÉÖ³ýÉ <iªÉÉnùÒ ªÉÉ {ÉnùÉlÉÉÈiÉ BEò EòxÉÉiÉ +xÉÆiÉ BäEÆòÊpùªÉ VÉÒ´É ´ÉÉºiÉ´ªÉ Eò®úiÉÉiÉ. ¨½þhÉÚxÉ |ÉÉSÉÒxÉ EòÉ³ýÉ{ÉÉºÉÚxÉ VÉèxÉ ¦ÉÉäVÉxÉÉiÉ ½äþ {ÉnùÉlÉÇ ´ÉVªÉÇ Eäò±Éä VÉÉiÉÉiÉ. ªÉÉ +xÉÆiÉ VÉÒ´ÉÉÆxÉÉ +¦ÉªÉnùÉxÉ näùhªÉÉSÉä iÉk´ÉYÉÉxÉ VÉèxÉ <ÊiÉ½þÉºÉEòÉ®úÉÆxÉÒ |ÉÊiÉ{ÉÉnùxÉ Eäò±Éä +É½äþ.

+ÉVÉ VÉä VÉèxÉ iÉk´ÉYÉÉxÉ ={É±É¤vÉ +É½äþ iªÉÉSÉä ´ÉMÉÔEò®úhÉ SÉÉ®ú Ê´É¦ÉÉMÉÉiÉ Eäò±Éä +É½äþ. 1) SÉ®úhÉ Eò®úhÉÉxÉÖ ªÉÉäMÉ:- VÉxÉ ¨½þhÉVÉä VÉxÉiÉÉ, ªÉÉ VÉxÉ ¶É¤nùÉ´É®ú nùÉäxÉ ¨ÉÉjÉä Ênù±ªÉÉxÉä VÉèxÉ ¶É¤nù iÉªÉÉ®ú ½þÉäiÉÉä. BEò

¨ÉÉjÉÉ +É½äþ, Ê´ÉSÉÉ®úÉSÉÉ ¨½þhÉVÉä iÉk´ÉYÉÉxÉÉSÉÉ +ÉÊhÉ nÚùºÉ®úÉ ¨ÉÉjÉÉ +É½äþ +ÉSÉÉ®úÉSÉÉ ¨½þhÉVÉä SÉÉÊ®újªÉÉSÉÉ. SÉ®úhÉ Eò®úhÉÉxÉÖ ªÉÉäMÉ ¨ÉvªÉä ºÉÉvÉÖ-ºÉÉv´ÉÒ, ¸ÉÉ´ÉEò-¸ÉÊ´ÉEòÉ ªÉÉÆxÉÒ +É{É±Éä +ÉSÉ®úhÉ Eò¶ÉÉ |ÉEòÉ®äú ÊxÉªÉÆjÉhÉÉiÉ(ºÉÆªÉ¨ÉÒ) äö ÉÉ´Éä ªÉÉÊ´É¹ÉªÉÒ ¨ÉÉÊ½þiÉÒ |ÉÊiÉ{ÉÉnùÒiÉ Eäò±ÉÒ +É½äþ. +ÆvÉ¸ÉvnùÉ ËEò´ÉÉ Ê¨ÉlªÉÉk´ÉÒ vÉ¨ÉÉÇSÉÉ ºÉÆ{ÉÚhÉÇ iªÉÉMÉ Eò®úhÉä, iÉºÉäSÉ µÉiÉ PÉä>ðxÉ ªÉlÉÉ¶ÉCiÉÒ 18 |ÉEòÉ®úSªÉÉ {ÉÉ{ÉÉSÉÉ iªÉÉMÉ Eò®úhÉä ªÉÉSÉä Ê´ÉºiÉÞiÉ Ê´É´ÉäSÉxÉ ªÉÉ +ÉSÉÉ®ú ºÉÚjÉÉiÉ Eäò±Éä±Éä +É½äþ. +ÉSÉÉ®úÉÆMÉ |É¶xÉ ´ªÉÉEò®úhÉ, nù¶É´ÉèEòÉÊ±ÉEò, UäônùºÉÚjÉ, +É´É¶ªÉEò ºÉÚjÉ <iªÉÉnùÒ ºÉÚjÉÉiÉ ´É OÉÆlÉÉiÉ ºÉÉvÉÚ vÉ¨ÉÇ ´É ¸ÉÉ´ÉEòvÉ¨ÉÇ Eò¶ÉÉ |ÉEòÉ®äú {ÉÉ±ÉxÉ Eò®úÉ´ÉÉ ªÉÉ Ê´É¹ÉªÉÒSÉä ÊxÉªÉ¨É |ÉÊiÉ{ÉÉnùxÉ Eäò±Éä±Éä +É½äþiÉ.

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


2) pù ªÉÉxÉÖªÉÉäMÉ :- ºÉÆ{ÉÚhÉÇ Ê´É·ÉÉiÉ nùÉäxÉ PÉ]õEò ¨É½þk´ÉÉSÉä +É½äþiÉ. BEò VÉÒ´É(ºÉVÉÒ´É) nÖùºÉ®úÉ +VÉÒ´É(ÊxÉÌVÉ´É) VÉèxÉÉSªÉÉ pù´ªÉÉxÉÖªÉÉäMÉ ¨ÉvªÉä ÊxÉMÉÉänù +É¸ÉªÉÒ +ÊiÉ ºÉÚI¨É VÉÒ´ÉÉSÉä º´É°ü{É iÉºÉäSÉ BEò {É®ú¨ÉÉhÉÖ {ÉÖnùhÉ±É ªÉÉSÉä º´É°ü{É º{É¹]õ Eäò±Éä±Éä +É½äþ. ºÉÆºÉÉ®úÒ VÉÒ´ÉÉSÉä SÉÉ®ú MÉiÉÒ, 84 ±ÉÉJÉ VÉÒ´É ªÉÉäxÉÒiÉÒ±É 563 |ÉEòÉ®ú iÉºÉäSÉ +VÉÒ´ÉÉÆSÉä °ü{ÉÒ-+°ü{ÉÒ, SÉÉ®ú º{É¶ÉÔ, +É ö º{É¶ÉÔ +ºÉä 560 |ÉEòÉ®úÉÆSÉä Ê´É´ÉäSÉxÉ pù´ªÉÉxÉÖ ªÉÉäMÉÉiÉ +É±Éä±Éä +É½äþ. vÉ¨ÉÉÇÎºiÉEòÉªÉ +vÉ¨ÉÉÇÎºiÉEòÉªÉ, +ÉEòÉ¶ÉÎºiÉEòÉªÉ ªÉÉSÉä º´É°ü{É Ê´ÉºiÉÉ®ú, EòÉªÉÇ ªÉÉÆSÉä ®úÉäSÉEò ´ÉhÉÇxÉ VÉäxÉ nù¶ÉÇxÉÉiÉ Eäò±Éä±Éä +É½äþ iÉä +xªÉ EòÉähÉiªÉÉ½þÒ nù¶ÉÇxÉÉiÉ xÉ½þÒ. xÉ>ð iÉk´ÉÉSªÉÉ YÉÉxÉÉ¨ÉÖ³äý Eò¨ÉÇ¤ÉxvÉÉSÉÒ EòÉ®úhÉä, iªÉÉ¨ÉÖ³äý Ê¨É³ýhÉÉ®äú ºÉÖJÉ-nÖù:JÉ ªÉÉSÉÒ VÉÉhÉÒ´É ½þÉäiÉä. ºÉÉä¤ÉiÉ Eò¨ÉÇ ¨ÉÖCiÉÒSÉä ={ÉÉªÉ½þÒ ºÉÉÆÊMÉiÉ±Éä +É½äþiÉ. ºÉÖjÉ EÞòiÉÉÆMÉ, ºlÉÉxÉÉÆMÉ, ºÉ¨É´ÉÉªÉÉÆMÉ, ¦ÉMÉ´ÉiÉÒ, VÉÒ´ÉÉÊ¦ÉMÉ¨É, |ÉYÉÉ{ÉxÉÉ, xÉÆnùÒºÉÚjÉ, +xÉÖªÉÉäMÉuùÉ®ú <iªÉÉnùÒ °ü{ÉÉxÉä VÉÒ´É +VÉÒ´ÉÉSÉä ªÉlÉÉlÉÇ YÉÉxÉ +É{ÉhÉÉºÉ ½þÉäiÉä. OÉ½þhÉ Eò®úhªÉÉiÉ ªÉähÉÉ®äú ¦ÉÉ¹ÉäSÉä {É®ú¨ÉÉhÉÖ ½äþ SÉÉ®ú º{É¶ÉÔ +É½äþiÉ. ¤ÉÉä±É±ªÉÉxÉÆiÉ®ú iªÉÉSÉä +É`ö º{É¶ÉÉÇ ÉvªÉä °ü{ÉÉÆiÉ®ú ½þÉääiÉä. xÉÆiÉ®ú iÉä iÉ®ÆúÊMÉiÉ ½þÉä>ðxÉ Ê´ÉºiÉÒhÉÇ ½þÉäiÉÉiÉ. ªÉÉSÉä Ê´ÉºiÉÞiÉ ´ÉhÉÇxÉ ‘|ÉYÉÉ{ÉxÉÉ’ þºÉÚjÉÉiÉÒ±É ¦ÉÉ¹ÉÉ {ÉnùÉ¨ÉvªÉä +É±Éä±Éä +É½äþ.

3) MÉÊhÉiÉÉxÉÖ ªÉÉäMÉ:- VªÉÉ¨ÉvªÉä ºÉÆJªÉÉ¶ÉÉºjÉÉSªÉÉ {ÉvnùiÉÒxÉä Ê´É·ÉÉSÉÉ ¦ÉÉèMÉÉäÊ±ÉEò Ê´ÉºiÉÉ®ú, nù½þÉ Ênù¶ÉÉ, {É´ÉÇiÉ, xÉtÉ, ºÉ¨ÉÖpù, xÉÉ®ú³ýÒ näù ÉiÉÉ, ¨ÉxÉÖ¹ªÉ +ÉÊhÉ ÊiÉªÉÇSÉ ({É¶ÉÖ-{ÉIÉÒ <.) ªÉÉSÉä ´ÉÉºiÉ´ªÉ IÉäjÉ +É±Éä±Éä +É½äþ. iÉºÉäSÉ SÉÆpù, ºÉÚªÉÇ, xÉIÉjÉ, MÉÞ½þ ´É iÉÉ®äú ªÉÉÆSÉä §É¨ÉhÉ Eò¶ÉÉ |ÉEòÉ®äú ½þÉä>ðxÉ Ênù ÉºÉ-®úÉjÉ ½þÉäiÉ, OÉ½þhÉ Eäò´½þÉ ´É EòºÉä ½þÉäiÉä? ªÉÉSÉÉ MÉÊhÉiÉÒ Ê½þ¶ÉÉä¤É Ênù±ÉÉ +É½äþ. {ÉÞl´ÉÒ ½þÒ ÎºlÉ®ú +ºÉÚxÉ ºÉÚªÉÇ SÉÆpù MÉiÉÒ Eò®úiÉÉiÉ ½þÉ ÊºÉvnùÉÆiÉ VÉäxÉ iÉk´ÉYÉÉxÉÉSÉÉ +É½äþ. ªÉSÉä ´ÉÉºiÉÊ´ÉEò º´É°ü{É ªÉÉ¨ÉvªÉä ÊºÉvnù Eäò±Éä +É½äþ. Ê´É·É ÊEòiÉÒ |ÉSÉÆb÷ +É½äþ ½äþ ºÉÆJªÉÉiÉ, +ºÉÆJªÉÉiÉ +ÉÊhÉ +xÉÆiÉ °ü{ÉÉxÉä |ÉÊiÉ{ÉÉnùxÉ Eäò±Éä +É½äþ. VÉ¨¤ÉÖuùÒ{É, |ÉYÉÉÎ{iÉ, SÉxpù|ÉYÉÎ{iÉ, ºÉÚªÉÇ|ÉYÉÎ{iÉ ªÉÉ ºÉÚjÉÉ¨ÉvªÉä ½äþ Ê´É¹ÉªÉ +É±Éä±Éä +É½äþiÉ.

4) vÉ¨ÉÇ EòlÉÉxÉÖªÉÉäMÉ :- ¦ÉÚiÉEòÉ³ýÉ¨ÉvªÉä ½þÉä>ðxÉ MÉä±Éä±Éä iªÉÉMÉÒ ºÉÉvÉÖ, ºÉÆiÉ, ºÉÉv´ÉÒ, ¸ÉÉ´ÉEò-¸ÉÉÊ´ÉEòÉ, ºÉiÉÒ ÎºjÉªÉÉ, iÉ{Éº´ÉÒ, oùfø µÉiÉvÉÉ®úÒ ªÉÉÆSÉä VÉÒ´ÉxÉ SÉÊ®újÉ vÉ¨ÉÇ EòlÉÉSªÉÉ °ü{ÉÉxÉä ´ÉhÉÇxÉ Eäò±Éä±Éä +É½äþ. iªÉÉÆxÉÒ ¨É½þÉµÉiÉ ´É +xÉÖµÉiÉÉSÉä EòºÉä oùføiÉäxÉä {ÉÉ±ÉxÉ Eäò±Éä. iªÉÉSÉä ºÉÆªÉ¨ÉÒ VÉÒ´ÉxÉ, nùÉxÉ´ÉÞkÉÒ, YÉÉxÉ Ê{É{ÉÉºÉÉ, ºÉiªÉ´ÉÉnùÒ, ºÉ®ú±É º´É¦ÉÉ´ÉÒ +¶ÉÉ ´ªÉCiÉÒSÉä VÉÒ´ÉxÉ SÉÉÊ®újÉ ªÉÉ¨ÉvªÉä +É±Éä±Éä +É½äþ.

VÉ¨ÉÇxÉ iÉk´É´ÉäkÉÉ ‘EòÉx]õ’ ªÉÉÆSÉä ÊxÉiÉÒ¶ÉÉºjÉ, ¨É.MÉÉÆvÉÒSÉÒ ºÉiªÉ ´É +Ë½þºÉÉ, EòÉ±É ¨ÉÉCºÉÇ ªÉÉSÉÉ ºÉ¨ÉÉxÉiÉäSÉÉ ÊºÉvnùÉxiÉ, º´ÉÉ¨ÉÒ Ê´É´ÉäEòÉxÉxnùÉÆSÉÉ ¤ÉxvÉÚ¦ÉÉ´É, ªÉä¶ÉÚ ÊLÉºiÉÉSÉÉ IÉ¨ÉÉ¦ÉÉ´É <. ¸ÉÉ´ÉEò SÉÉÊ®újªÉÉSªÉÉ °ü{ÉÉxÉä vÉ¨ÉÇEòlÉÉxÉÖªÉÉäMÉÉiÉ +É±Éä±ÉÉ +É½äþ.

ªÉÉÊ¶É´ÉÉªÉ VÉèxÉ iÉk´É |ÉEòÉ¶É, ¨ÉÉäIÉ ¨ÉÉMÉÇ OÉÆlÉ, iÉÒlÉÈEò®ú SÉÊ®újÉ, Eò¨ÉÇOÉÆlÉ, iÉk´ÉÉlÉÇ ºÉÚjÉ, Eò±{É ºÉÚjÉ, ºÉ¨ÉªÉ ºÉÉ®ú, VÉèxÉ ºÉÉÊ½þiªÉ EòÉ ¤ÉÞ½þnù <ÊiÉ½þÉºÉ, VÉèxÉåpù ÊºÉvnùÉxiÉ EòÉä¶É +ºÉä ½þVÉÉ®úÉä OÉÆlÉ +ÉVÉ½þÒ VÉèxÉ iÉk´ÉYÉÉxÉÉSÉÒ ¨ÉÉÊ½þiÉÒ näùhÉÉ®úä ={É±É¤vÉ +É½äþiÉ. ªÉÉ ºÉ´ÉÉÈSÉÒ ªÉÉnùÒ Eäò±ªÉÉºÉ BEò º´ÉiÉÆjÉ {ÉÖÎºiÉEòÉ iÉªÉÉ®ú ½þÉä<Ç±É. ¨ÉÖ³ý +ÉMÉ¨É VÉ®úÒ +vÉÇ ÉÉMÉvÉÒ Ê±É{ÉÒ¨ÉvªÉä +ºÉ±Éä iÉ®úÒ, ¤É½ÖþiÉäEòÉÆSÉä Ê½þxnùÒ +xÉÖ ÉÉnù ={É±É¤vÉ +É½äþiÉ. iÉk´É¶ÉÉºjÉÉSÉä ¦ÉÉ®úiÉÒªÉ ´É {ÉÉ¶SÉÉiªÉ +¦ªÉÉºÉÚ ªÉÉÆSÉÉ ºÉÆnù¦ÉÇ PÉäiÉ +É½þäiÉ.

MÉÉèiÉ¨É ¤ÉÖvnùÉxÉä ¨½þ]õ±Éä +É½äþ EòÒ, ºÉ´ÉÇ nÖù:JÉÉSÉä EòÉ®úhÉ ‘+YÉÉxÉ’ +É½ä. {É®ÆúiÉÖ MÉÖ°üÊ¶É´ÉÉªÉ YÉÉxÉ |ÉÉ{iÉ ½þÉäiÉ xÉÉ½þÒ. iªÉÉÆSªÉÉºÉÉ öÒ OÉÆlÉ ½äþSÉ MÉÖ°ü +É½äþiÉ. ‘MÉÉÆ É iÉälÉä ºÉÖÊ´ÉSÉÉ®úÒ OÉÆlÉÉ±ÉªÉ’ +ºÉhÉä MÉ®úVÉäSÉä +É½äþ. ºÉÖÊ´ÉSÉÉ®úÒ OÉÆlÉÉSÉä ´ÉÉSÉxÉ ´É ¨ÉxÉxÉ Eäò±ªÉÉxÉä, º´É-+Éi¨ÉÉºÉ Ê½þiÉEòÉ®úÒ EòÉªÉ? ´É +Ê½þiÉEòÉ®úÒ EòÉªÉ? ªÉÉSÉÒ VÉÉhÉÒ´É ½þÉäiÉä. iªÉÉ¨ÉÖ³äý EÖò´ªÉºÉxÉ ´É EÖòºÉÆMÉiÉÒSÉÉ iªÉÉMÉ ½þÉäiÉÉä. Ê´ÉxÉªÉ MÉÖhÉÉiÉ ´ÉÉfø ½þÉäiÉä ´É VÉÒ´ÉxÉÉiÉ ¶ÉÉÆiÉÒ ±ÉÉ¦ÉiÉä. ºÉVZÉÉB ´ÉÉ ÊxÉ=kÉähÉ ºÉńÖùCJÉ Ê´É¨ÉÉäCJÉhÉÉä/ +lÉÉlÉÇ-º´ÉÉvªÉÉªÉ Eäò±ªÉÉxÉä ºÉÆ{ÉÚhÉÇ nÖù:JÉÉ{ÉÉºÉÚxÉ ¨ÉÖCiÉÒ Ê¨É³ýiÉä. ºÉ¨ÉÉ®úÉä{É:- VÉèxÉ vÉ¨ÉÉÇSÉä ½äþ iÉk´ÉYÉÉxÉ ºÉ´ÉÉÈºÉÉ`öÒ JÉÖ±Éä +É½äþ. ¦ÉÉ®úiÉÒªÉ-{É®únäù¶ÉÒ, ºÉÉvÉÖ-ºÉÉv´ÉÒ, ºÉÆºÉÉ®úÒ ºjÉÒ-{ÉÖ°ü¹É, VÉèxÉ-+VÉèxÉ, µÉÞiÉÒ-+µÉiÉÒ, YÉÉxÉÒ-+YÉÉxÉÒ, ±É½þÉxÉ-lÉÉä®ú ªÉÉ iÉk´ÉYÉÉxÉÉSÉÉ ºÉÆnù¦ÉÇ PÉä>ð ¶ÉEòiÉÉiÉ. VÉèxÉ iÉk´ÉYÉÉxÉ ½äþ +ÊiÉ ºÉÚI¨É ´É Ê´ÉºiÉÒhÉÇ +É½äþ. BEòÉ ¦ÉMÉ´ÉiÉÒ ºÉÚjÉÉ¨ÉvªÉä 36,000 |É¶xÉÉäkÉ®äú VÉÒ´É-+VÉÒ´ÉÉ Ê´É¹ÉªÉEò +É½äþiÉ. VÉèxÉÉSÉä ½äþ

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


iÉk´ÉYÉÉxÉ ¡òCiÉ VÉèxÉ vÉ¨ÉÔªÉÉºÉÉ`öÒ ¨ÉªÉÉÇÊnùiÉ xÉºÉÚxÉ, ºÉ´ÉÇ ¨ÉÉxÉ´ÉÉºÉÉ öÒ Ê½þiÉEòÉ®úÒ, ¨ÉÆMÉ±ÉEòÉ®úÒ ´É Eò±ªÉÉhÉEòÉ®úÒ +É½äþ. vÉ¨ÉÇ +ÉÊhÉ Ê´ÉYÉÉxÉ ªÉÉSÉä ºÉ¨ªÉMÉÂ(ªÉlÉÉlÉÇ) YÉÉxÉ ªÉÉ¨ÉvÉÚxÉ ½þÉääiÉä. ªÉÉ iÉk´ÉYÉÉxÉÉSªÉÉ +ÉvÉÉ®äú, ºÉ¨ªÉMÉÂ YÉÉxÉ ºÉ¨ªÉMÉÂ SÉÊ®újÉÉSÉÉ +´É±ÉÆ¤É Eò°üxÉ ¨ÉxÉÖ¹ªÉ VÉx¨É ºÉ¡ò±É ½þÉäiÉÉä. |ÉÊºÉvnù <ÆOÉVÉÒ ±ÉäJÉEò VÉÉVÉÇ ¤ÉxÉÉìbÇ÷ ¶ÉÉì ½äþ VÉèxÉ iÉk´ÉYÉÉxÉÉxÉä ¦ÉÉ®úÉ´ÉÚxÉ MÉä±Éä ½þÉäiÉä ´É iªÉÉÆxÉÒ +É{É±ÉÉ {ÉÖxÉVÉÇx¨É VÉèxÉ EÖò³ýÉiÉ ´½þÉ´ÉÉ +¶ÉÒ ¦ÉÉ´ÉxÉÉ ´ªÉCiÉ Eäò±ÉÒ. ½äþ iÉk´ÉYÉÉxÉ ºÉ´ÉÇ |ÉÉÊhÉ¨ÉÉjÉÉÆSªÉÉ ¦É±ªÉÉºÉÉ öÒ Ê±É½ÚþxÉ `äö´É±Éä +É½äþ, VÉä +ÉVÉ ºÉ½þVÉ ={É±É¤vÉ +É½äþ.

ºÉÆnù¦ÉÇ ºÉÚSÉÒ 1) b÷Éì.®úÉ.¸ÉÒ.¨ÉÉä®ú´ÉÆSÉÒEò®ú, |ÉÉSÉÒxÉ ¦ÉÉ®úiÉÉSÉÒ ºÉÉÆºEÞòÊiÉEò +Éä³ýJÉ, ªÉ.SÉ.¨É.¨ÉÖ.Ê´ÉtÉ{ÉÒ ö, xÉÉÊ¶ÉEò 2006. {ÉÉxÉ 54. 2) ¨ÉÉb÷ÔEò®ú ¨ÉnùxÉ, |ÉÉSÉÒxÉ ¦ÉÉ®úiÉÉSÉÉ <ÊiÉ½þÉºÉ, Ê´ÉtÉ ¤ÉÖCºÉ {ÉÎ¤±É¶ÉºÉÇ +Éè®ÆúMÉÉ¤ÉÉnù, 1997.{ÉÉxÉ 21 3) ÊnùÊIÉiÉ (b÷Éì.) ®úÉVÉÉ, |ÉÉSÉÒxÉ +ÉÊhÉ ¨ÉvªÉªÉÖMÉÒxÉ ¦ÉÉ®úiÉÉSÉÉ <ÊiÉ½þÉºÉ, ÊxÉ®úÉ±ÉÒ |ÉEòÉ¶ÉxÉ, {ÉÖhÉä 1999, {ÉÉxÉ 47 4) ¶ÉÉºjÉÒ ¨É½þÉ´ÉÒ®ú |É¦ÉÉSÉÆpù, VÉèxÉ ¤ÉÉävÉEò, +ÆEò 13-14, {ÉÉxÉ 22. 5) ¦ÉÉºEò® (b÷Éì).¦ÉÉ±ÉSÉÆpùú, VÉèxÉ nù¶ÉÇxÉ, +Éè®ú ºÉÉÆºEÞòÊiÉEò <ÊiÉ½þÉºÉ, {ÉÉxÉ 59 6) +ÉSÉÉªÉÇ ¸ÉÒ.Ê´ÉtÉxÉÆnù-+xÉäEòÉÆiÉ´ÉÉnù-ºªÉnÂù´ÉÉnù (ºÉiªÉÉSÉÉ ¶ÉÉävÉ) ¸ÉÒ.EÖÆònùEÖÆònù ¦ÉÉ®úiÉÒ, xÉ´ÉÒ Ênù±±ÉÒ 1992. 7) EòÉäºÉÆ¤ÉÒ (b÷Éì.)b÷Ò.b÷Ò., ¦ÉÉ®úiÉÒªÉ <ÊiÉ½þÉºÉÉSÉÉ +¦ªÉÉºÉ, b÷ÉªÉ¨ÉÆb÷ {ÉÎ¤±ÉEäò¶ÉxÉ, {ÉÖhÉä 2006.{ÉÉxÉ 41 8) lÉÉ{É®ú ®úÉäÊ¨É±ÉÉ, +±ÉÔ <ÆÊb÷ªÉÉ, Eäò.ºÉÉMÉ®ú |ÉEòÉ¶ÉxÉ, {ÉÖhÉä 2007.{ÉÉxÉ 27 9) nèù.{ÉÖføÉ®úÒ Ênù.24 ¨ÉÉSÉÇ 1983. 10) VÉèxÉ Eò±ÉÉ B´ÉÆ ºlÉÉ{ÉiªÉ: ºÉÆ{ÉÉnùEò-+¨É±ÉÉxÉÆnù PÉÉä¹É JÉÆb÷-1, ¦ÉÉ®úiÉÒªÉ YÉÉxÉ{ÉÒ ö, Ênù±±ÉÒ 1990.{ÉÉxÉ 141 11) VÉÉä¶ÉÒ (b÷Éì.){ÉÒ.VÉÒ., |ÉÉSÉÒxÉ ¦ÉÉ®úiÉÉSÉÉ ºÉÉÆºEÞòÊiÉEò <ÊiÉ½þÉºÉ, Ê´ÉtÉ |ÉEòÉ¶ÉxÉ, xÉÉMÉ{ÉÚ®ú 2003, {ÉÉxÉ 354. 12) {ÉÉ]õÒ±É (b÷Éì.) ®úÉ´ÉºÉÉ½äþ¤É (ºÉÆ{ÉÉ), {ÉÆSÉ®ÆúMÉ |É¤ÉÉäÊvÉxÉÒ(¨ÉÉÊºÉEò {ÉÊjÉEòÉ) BÊ|É±É 2010, Êb÷ºÉå.2011, VÉÉxÉä.-2012. 13) ÉÆMÉÖb÷Eò® (b÷Éì.)¨É.{ÉÉ. ú(ºÉÆ{ÉÉ), ¨É½þÉ®úÉ¹]Åõ ´É VÉèxÉ ºÉÆºEÞòÊiÉ, ¨É½É.õ VÉèxÉ ºÉÉÆºEÞòÊiÉEò ¨ÉÆb÷³ý, {ÉÖhÉä 1996, {ÉÉxÉ 15. 14)PÉÉä¹É +¨É±ÉÉxÉÆnù, VÉèxÉ Eò±ÉÉ B´ÉÆ ºlÉÉ{ÉiªÉ JÉÆb÷-2, ¦ÉÉ®úiÉÒªÉ YÉÉxÉ{ÉÒ`ö, |ÉEòÉ¶ÉxÉ Ênù±±ÉÒ 1972.{ÉÉxÉ 13 15) ºÉ½þºjÉ¤ÉÖvnäù {ÉÖ.MÉ. ¨É½þÉ®úÉ¹]Åõ ºÉÆºEÞòÊiÉ, EòÉìÎx]õxÉäx]õ±É |ÉEòÉ¶ÉxÉ, {ÉÖhÉä 1979. {ÉÉxÉ 16

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


15 M‚- v#.k fVdsdj ;kaph LFkkfud bfrgkl ys[ku fo"k;d ladYiuk

Jh- 'kjn lqdnso 'ksGds

,e- Qhy- la'kks/kd fo|kFkhZ dyk] okf.kT; o foKku egkfo|ky; ukjk;.kxko

rk-tqUuj] ft-iq.ks

======================================================== çLrkouk%

M‚- v#.k fVdsdj ;kaph LFkkfud bfrgkl ys[ku fo"k;d ladYiuk ;kauh LFkku ;k ?kVdkph HkkSsxksfyd e;kZnk ygku vkgs- R;ke/;s LFkkfud bfrgklke/;s xkokpk laiw.kZ bfrgkl lekfo"B dsyk tkrks] R;kl ,[kk|k laLFkspk bfrgkl LFkkfud bfrgklke/;s lekfo"B djrk ;sbZy Hkksxksfyd ?kVdkçek.ks lkaL—rhd o ekufld ?kVdgh vfr'k; egRokps vkgs LFkkfud bfrgkl gh ikf'pekR; ns'kke/;s çpfyr ikoysyh ladYiuk vkrk vkiY;kdMsgh fodflr gksr vlrkuk fnlrs M‚- v#.k fVdsdj ;kauh LFkkfud bfrgklklkBh LFkkfu; bfrgkl gk 'kCn ç;ksx dsysyk vkgsr- fVdsdjkauh eqacbZ fo|kihBkpk bfrgkl fygwu LFkkukyk fdrh egRo vlrs rs fVdsdjkauh fy[kk.kkrwu nk[kowu fnys vkgs+- mfn"Vs% 1] M‚- v#.k fVdsdj ;kaps LFkkfud bfrgkl ys[kukrwu ,slk% Kkulkx: c[kj eqacbZ fo|kihBkph ;k fy[kk.kkps egRo letkowu ?ks.ks- 2] M‚- v#.k fVdsdj ;kaps LFkku] lkaL—frd fy[kk.kkfo"k;d bfrgklkrhy egRo Li"V dj.ks- 3] M‚- v#.k fVdsdj ;kaP;k dk;kZph n[ky ?ksÅu rs lektkleksj ekaM.ks- xghrds% 1] M‚- v#.k fVdsdjkaps Lor%gkph vksG[k o R;kaP;k fy[kkukpk çHkko fnlwu ;srks- 2] M‚- v#.k fVdsdjkauh] i=dkjkrhy ,d ys[kd o bfrgkl ys[kukpk vH;kl vlk ns[kuk çokl R;kaP;k fy[kk.kkrwu dGwu ;srks- fo'ys"k.k% M‚- v#.k fVdsdj ;kaP;k fy[kk.kkoj vH;kl djr vlrkuk] ys[kd] i=dkj rlsp la'kks/kd ;k Hkwfedsrwu vkiY;k thoukpk jaxeap R;kauh ltfoyk gksrk- lkekftd] lkfgfR;d vkf.k lkaL—frd fo'okoj dsysy ekfeZd vk'k;] xk<s vH;kld] la'kks/kd] laiknd ys[kd vkf.k xzaFkçseh vls cgwvk;keh O;ähegRo M‚- v#.k fVdsdj ;kaps lekt ek.klkr ?kMr vlysY;k cnykadMs oÙkh&çoÙkhdMs dsysys fy[kk.k i=dkfjrspk okjlk vl.kkj;k dqVqackr tUe >kysyk vlY;keqGs vkiY;k dfj;jph lq#okr ckrehnkj djr vlrkuk yksdlÙkk oÙki=kalkj[;k eksBîkk oÙki=kaoj laiknd Eg.kwugh dke dsys- R;kauh eqacbZ fo|kihBkpk bfrgkl fyfgyk- vf/k—r lk/kukaoj vk/kkjysyk bfrgkl dh l/;fLFkrh o l/;dkyhu vfHk#ph'kh lqlaxr v'kh] vuksipkfjd vkf.k okpdka'kh toGhd lk/kwu pfj=] vkRepjh=kais{kk vk/kqfud egkjk"VªkP;k bfrgklkr Hkjho ;ksxnku vlysY;k eqacbZ fo|kihBkpk ;k f'k{k.k laLFksP;k bfrgkl ys[kuklkBh R;kauh vuksipkfjd Hkk"kk'kSyh okijyh- eqacbZ fo|kihBke/;s lkekftd myFkkikyFk d'kh gksrs gs R;kauh vfr'k; xqarkxqarhpk bfrgkl ys[kukrwu nk[koqu fnyk- fu"d"k%Z 1] M‚- v#.k fVdsdjkauP;k fy[kkukpk lkekftd] lkaL—frd vkf.k l/; ifjfLFkrhoj R;kauh Hkj fnysyk fnlwu ;srks- 2] M‚- v#.k fVdsdjkauh laLFkkcjkscj O;äh gk egRokpk ?kVd ekaMysyk fnlwu ;srks-

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


3] M‚- v#.k fVdsdjkauP;k ys[kukrwu bfrgklkpk uohu çokg okgrkuk fnlrks- lanHk%Z 1- fVdsdj v#.k¼laik-½ ,slk Kkulkx: c[kj eqacbZ fo|kihBkph] i‚I;wyj çdk'ku] eqacbZ 2007 2- fVdsdj v#.k¼laik-½ v{kj fu"Bkaph ekafn;kGh] fMaiy çdk'ku] olbZ 2005 3- xk;dokM ygw] Jhdkar Qqylqanj¼laik%½ ,sfrgkfld nqx%Z ukjk;.kxM] lu; çdk'ku ukjk;.kxko- 4- iBkjs mÙke] xk;dokM ygw¼laik%½] LFkkfud bfrgkl ys[ku] lu; çdk'ku ukjk;.kxko- 5- xk;dokM ygw¼laik%½] f'kousjhph thouxkFkk] lu; çdk'ku- 6- dsGdj- ;- u¼laik%½] bfrgklkrhy VsgGuh] Mk;eaM ifCyds'kUl iq.ks 2008

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


16 '�ÖÖÖ¤êü¿Ö' ÖÖ´ÖÖêŸ¯Ö¢Öß ×¾ÖÂÖµÖß ´ÖŸÖ-´ÖŸÖÖÓŸÖ êü

¯ÖÏÖ. ›üÖò. ×¿Ö¾ÖÖ•Öß ¾ÖÖ‘Ö´ÖÖê›êü,

‡×ŸÖÆüÖÃÖ ×¾Ö³ÖÖ�Ö ¯ÖÏ Öã�Ö, ³ÖÖ¸üŸÖ ´ÖÆüÖ×¾Ö¤üµÖÖ»ÖµÖ, •Öê‰ú¸ü ŸÖÖ. �ú¸ü´ÖÖôûÖ ×•Ö.ÃÖÖê»ÖÖ¯Öæ ü

========================================================= ¯ÖÏÖ“ÖßÖ �úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæÖ �ÖÖÖ¤êü¿Ö ¯ÖÏ¤êü¿ÖÖ»ÖÖ †ÃÖ�ÖÖ¸üß ¤ü×�Ö�ÖÖ¯Ö£Ö, �ÖÖÓ›ü¾Ö¾ÖÖ, ‹¸üÓ›ü¯Ö»»ÖÖ, †³Öß¸ü¤êü¿Ö, Šú×ÂÖ�ú, �úÖÖ¤êü¿Ö, �úÖÆêü¸üß¤êü¿Ö, �úÖÆü¤êü¿Ö, ÃÖê‰ú�Ö¤êü¿Ö ‡. ×¾Ö×¾Ö¬Ö ÖÖ¾Öê ¾Ö '�ÖÖÖ¤êü¿Ö' µÖÖ ¿Ö²¤üÖ“µÖÖ ˆŸ¯Ö¢Öß²Ö¤üË¤ü»Ö ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö�úÖÓÖß ¾Öê�Ö¾Öê�Öôûß ´ÖŸÖê ´ÖÖÓ›ü»Öê»Öß ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖÖŸÖ. ›üÖò. ‹´Ö.‹Ö. ¤êü¿Ö¯ÖÖÓ›êü, ›üÖò. ¿ÖÓ�ú¸ü ÃÖÖôûß, ›üÖò. ¾ÖÃÖÓŸÖ Ø¿Ö¤êü ¾Ö †µÖ ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö�úÖÓ“Öê µÖÖ �úÖµÖÖÔŸÖ ´ÖÖêšêü µÖÖê�Ö¤üÖÖ »ÖÖ³Ö»Öê»Öê †ÖÆêü. ¯ÖÏÖ“ÖßÖ �úÖ»Ö�ÖÓ›üÖŸÖß»Ö ´ÖÖîµÖÔ, ÃÖÖŸÖ¾ÖÖÆüÖ, ¿Ö�ú�Ö¡Ö¯Ö, ¾ÖÖ�úÖ™ü�ú, ¡Öî�ãú™ü�ú, �ú»Ö“Öã üß, “ÖÖ»ÖãŒµÖ, ¸üÖÂ™Òü�ãú™ü, µÖÖ¤ü¾Ö µÖÖ ÃÖÖ¾ÖÔ³ÖÖî Ö ÃÖ¢ÖÖÓÖß ŸÖÃÖê“Ö †Ö³Öß¸ü, �ãÓú³Ö�ú�ÖÔ, ×Ö�ãÓú³Ö, ÆîüÆüµÖ ‡. üÖ•Ö‘Ö¸üÖ�µÖÖÓÖß µÖÖ ¯ÖÏ¤êü¿ÖÖ¾Ö¸ü †Ö¯Ö»Öê ¬¾Ö•Ö ±ú›ü�úÖ×¾Ö»Öê †ÖÆêüŸÖ. ¯ÖÏÖ“ÖßÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖ²Ö¤üË¤ü»Ö ´ÖÖ×ÆüŸÖß ¤êü�ÖÖ êü ¯Öã üÖ¾Öê ´ÖµÖÖÔ×¤üŸÖ †ÃÖ»µÖÖ´Öãôêû ŸµÖÖ ¥üÂ™üßÖê ÃÖã¾µÖ¾ÖÛÃ£ÖŸÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ »Öê�ÖÖÖ“Öê ±úÖ üÃÖê ¯ÖÏµÖŸÖ —ÖÖ»Öê ÖÖÆüßŸÖ. ×¿Ö»ÖÖ»Öê�Ö, ŸÖÖ´ÖÏ Ö™ü, ÖÖ�Öß, »Öê�Öß, ¯ÖÏÖ“ÖßÖ ´ÖÓ×¤ü¸êü µÖÖÓ“µÖÖ †Ö¬ÖÖ êü ›üÖò. ¾ÖÖ.×¾Ö. ×´Ö¸üÖ¿Öß, ›üÖò. ¿ÖÖÓ.³ÖÖ. ¤êü¾Ö, ›üÖò. ›üß.ÃÖß. ÃÖ¸ü�úÖ¸ü, ›üÖò. ²ÖÎÉÖÖÓ¤ü ¤êü¿Ö¯ÖÖÓ›êü, ›üÖò. ¸üÖ.ÁÖß. ´ÖÖê ü¾ÖÓ“Öß�ú ü †¿ÖÖ ´ÖÖµÖ¾Ö¸ü ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö�úÖÓÖß �ÖÖÖ¤êü¿Ö“µÖÖ ¯ÖÏÖ“ÖßÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖ¾Ö ü ¯ÖÏ�úÖ¿Ö ™üÖ�ú�µÖÖ“Öê ¯ÖÏµÖŸÖ �êú»Öê †ÖÆêüŸÖ. ‡×ŸÖÆüÖÃÖ �ÖÏÓ£ÖÖ“Öê ¯Ö×Æü»Öê ¯ÖÖÖ ±úÖ™ü»Öê»Öê †ÃÖŸÖê †ÃÖê ´Æü�ÖŸÖÖŸÖ ŸÖê �ÖÖÖ¤êü¿Ö ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖ»ÖÖ ÃÖ´Ö¯ÖÔ�ú¯Ö�Öê »ÖÖ�Öæ ¯Ö›üŸÖê. Æêü ±úÖ™ü»Öê»Öê ¯ÖÖÖ •ÖÖê›ü�µÖÖ“Öê ¯ÖÏµÖŸÖ �ÖÖÖ¤êü¿Ö“µÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖ¾Ö¸ü ¯ÖÏê Ö �ú¸ü�ÖÖ·µÖÖ †³µÖÖÃÖ�ú, ¯ÖÏÖ¬µÖÖ¯Ö�ú ¾Ö ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö�úÖÓÖß ÃÖãºþ �êú»Öê †ÖÆêüŸÖ. �ÖÖÖ¤êü¿Ö ÖÖ´ÖÖêŸ¯Ö¢Öß“ÖÖ £ÖÖê›üŒµÖÖŸÖ †ÖœüÖ¾ÖÖ ¯ÖÏÃŸÖãŸÖ ¿ÖÖê¬Ö×Ö²ÖÓ¬ÖÖŸÖæÖ ‘ÖêüŸÖ»ÖÖ †ÖÆêü. �ÖÖÖ¤êü¿Ö ³Öæ ÖÏ¤êü¿ÖÖŸÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ¯Öæ¾ÖÔ �úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæÖ ‘Ö›üŸÖ �Öê»Öê»µÖÖ ÖîÃÖÙ�Ö�ú ¾Ö ¸üÖ•Ö×�úµÖ ÛÃ£ÖŸµÖÓŸÖ¸üÖŸÖæÖ †Öê�ú ²Ö¤ü»Ö ÆüÖêŸÖ �Öê»Öê †ÃÖ»µÖÖÖê µÖÖ ³Öæ ÖÏ¤êü¿ÖÖ“µÖÖ ÖÖ¾ÖÖŸÖÆüß �úÖôûÖÖãºþ¯Ö ¯Ö×¸ü¾ÖŸÖÔÖ ÆüÖêŸÖ ¸üÖ×Æü»Öê. ¸üÖ´ÖÖµÖ�Ö, ´ÖÆüÖ³ÖÖ¸üŸÖ, ¤ü¿Ö�ãú´ÖÖ ü“Ö×¸üŸÖ, �úÖî×™ü»µÖÖ“Öê †£ÖÔ¿ÖÖÃ¡Ö, ²ÖéÆü¤üÃÖÓ×ÆüŸÖÖ, ¯Öã üÖ�Öê ŸÖÃÖê“Ö ×¿Ö»ÖÖ»Öê�Ö, ŸÖÖ´ÖÏ Ö™ü µÖÖÓ Ö¬ÖæÖ µÖÖ ³Öæ ÖÏ¤êü¿ÖÖ“µÖÖ ÖÖ¾ÖÖÓ“ÖÖ ˆ»»Öê�Ö †Ö»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ŸµÖÖ †Ö¬ÖÖ¸êü ¯Ö¸ü×�úµÖ ¾Ö ³ÖÖ üŸÖßµÖ ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö�úÖÓÖß †Ö¯ÖÖ¯Ö»µÖÖ ŸÖ�úÖÔ ÖÏ ÖÖ�Öê, ´ÖŸÖÖÓ ÖÏ ÖÖ�Öê �ÖÖÖ¤êü¿Ö“µÖÖ ¯ÖÏÖ“ÖßÖ ÖÖ¾ÖÖÓ²Ö¤üË¤»Ö ´ÖÖ×ÆüŸÖß ¯ÖÏ�úÖ¿ÖÖŸÖ †Ö�Ö»Öß †ÖÆêü. �ÖÖÖ¤êü¿Ö“Öê ¯ÖÏÖ“ÖßÖ ÖÖ¾Ö Öê Ö�êú �úÖµÖ †ÃÖÖ¾Öê µÖÖ²Ö¤üË¤ü»Ö ×¾Ö«üÖÖÖÓ Ö¬µÖê ´ÖŸÖ³Öê¤ü †ÖÆêüŸÖ. ´Ö¬µÖµÖã�ÖßÖ �úÖôûÖŸÖß»Ö †²Öã»Ö ±ú•Ö»Ö,±êú×¸üÃŸÖÖ, ¯Ö ü×�úµÖ ¯ÖÏ¾ÖÖÃÖß †Ö¤üàÖß �ÖÖÖ¤êü¿Ö ÖÖ¾ÖÖÃÖÓ¤ü³ÖÖÔŸÖ †Ö¯Ö»µÖÖ ×»Ö�ÖÖ�ÖÖ¾¤üÖ êü �úÖÆüß ÖÖë¤üß ´ÖÖ�Öê šêü¾Ö»Öê»µÖÖ †ÖÆêüŸÖ ŸÖÃÖê“Ö ŸÖŸ�úÖ»ÖßÖ �úÖ�Ö¤ü¯Ö¡ÖÖÓ Ö¬µÖêÆüß �ÖÖÖ¤êü¿Ö ÖÖ¾ÖÖ“ÖÖ ˆ»»Öê�Ö †ÖÆêü. ¯Ö¸ÓüŸÖã '�ÖÖÖ¤êü¿Ö' µÖÖ ¿Ö²¤üÖ“µÖÖ ˆŸ¯Ö¢Öß ²Ö¤üË¤ü»Ö ÃÖÓ¿ÖÖê¬Ö�úÖÓ Ö¬µÖê ‹�ú¾ÖÖŒµÖŸÖÖ ×¤üÃÖŸÖ ÖÖÆüß. ´ÖÆüÖ³ÖÖ¸üŸÖÖ“µÖÖ ×³ÖÂ´Ö¯Ö¾ÖÖÔŸÖß»Ö Ö¾Ö¾µÖÖ†Ö¬µÖÖµÖÖ´Ö¬µÖê, '�ÖÖê ÖÓŸÖÖ ´Ö™ü�úÖ: ÃÖÓ›üÖ ×¾Ö¤ü³ÖÔ ºþ¯Ö¾ÖÖ×Æü�úÖ: ' †ÃÖÖ ˆ»»Öê�Ö †ÖÆêü. ŸµÖÖ¾ÖºþÖ ×¾Ö»ÃÖÖ µÖÖÓÖß ÃÖÓ›üÖ (�ÖÓ›Öü) ´Æü�Ö•Öê“Ö �ÖÖÖ¤êü¿Ö †ÃÖê ´ÖŸÖ ´ÖÖÓ›ü»Öê †ÖÆêü. �ÖÖÓ›ü¾Ö¾ÖÖ ´Æü�ÖæÖ ´ÖÆüÖ³ÖÖ üŸÖ �úÖôûÖŸÖ Æüß ³Öæ Öß †Öêôû�Ö»Öß •ÖÖŸÖ †ÃÖê. �ÖÖÓ›ü¾ÖÖ ¾ÖºþÖ �ÖÖÓ›êü¿Ö ¾Ö �ÖÖÖ¤êü¿Ö —ÖÖ»Öê †ÃÖÖ¾Öê. ›üÖò. ¯ÖÏ.Ö. ¤êü¿Ö¯ÖÖÓ›êü Æêü ¤êü�Öß»Ö µÖÖ ´ÖŸÖÖ¿Öß ÃÖÆü´ÖŸÖß ¤ü¿ÖÔ×¾ÖŸÖÖŸÖ ŸÖÃÖê“Ö �úÖÖ Ö¤üß“µÖÖ ÖÖ¾ÖÖ¾ÖºþÖÆüß �ÖÖÖ¤êü¿Ö ºþœü —ÖÖ»ÖÖ †ÃÖ�µÖÖ“Öß ¿ÖŒµÖŸÖÖ ¾ÖŸÖÔ×¾ÖŸÖÖŸÖ.1

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


¸üÖ´ÖÖµÖ�ÖÖ´Ö¬µÖê ÃÖã�ÖÏß¾ÖÖÖê ÃÖßŸÖê“µÖÖ ¿ÖÖê¬ÖÖ�ú¸üßŸÖÖ ¾ÖÖÖ¸üÖÓÖÖ •µÖÖ ¯ÖÏ¤êü¿ÖÖŸÖ •ÖÖ�µÖÖ“Öß ÃÖæ“ÖÖÖ �êú»Öß, ŸµÖÖ´Ö¬µÖê ×¾Ö¤ü³ÖÖÔ²Ö¸üÖê²Ö¸ü“Ö 'Šúé×ÂÖ�ú' ¤êü¿ÖÖ“ÖÖÆüß ˆ»»Öê�Ö †Ö»Öê»ÖÖ †ÖÆüê. ´ÖÆüÖ³ÖÖ¸üŸÖÖ´Ö¬µÖê �ú�ÖÖÔÖê Ø•Ö�ú»Öê»µÖÖ ¯ÖÏ¤êü¿ÖÖŸÖ Šúé×ÂÖ�ú ¾Ö †¿´Ö�ú µÖÖÓ“ÖÖ ÃÖ´ÖÖ¾Öê¿Ö †ÖÆêü. ¸üÖ´ÖÖµÖ�Ö, ´ÖÆüÖ³ÖÖ¸üŸÖ ¾Ö ¯ÖÖî üÖ×�Ö�ú ¾ÖÖ›Ëü:´ÖµÖÖ´Ö¬µÖê Šúé×ÂÖ�ú ¤êü¿ÖÖ“µÖÖ ¯Öæ¾ÖìÃÖ ¾Ö·ÆüÖ›ü (¯ÖÏÖ“ÖßÖ ×¾Ö¤ü³ÖÔ) ˆ¢Ö¸êü»ÖÖ ´ÖÖôû¾ÖÖ (¯ÖÏÖ“ÖßÖ †Öæ Ö) ¤ü×�Ö�ÖêÃÖ ´Ö¸üÖšü¾ÖÖ›üÖ (¯ÖÏÖ“ÖßÖ †¿´Ö�ú) †ÃÖê ¯ÖÏ¤êü¿Ö †ÃÖ»µÖÖ“Öê ˆ»»Öê�Ö †Ö»Öê»Öê †ÖÆêüŸÖ. µÖÖ ÃÖ¾ÖÔ ¯Ö×¸üÛÃ£ÖŸÖß¿Öß •Öãôû�ÖÖ¸üÖ ¯ÖÏ¤êü¿Ö �ÖÖÖ¤êü¿Ö“ÖÖ“Ö †ÃÖ»µÖÖÖê 'Šúé×ÂÖ�ú' ´Æü�Ö•Öê“Ö †Ö•Ö“ÖÖ �ÖÖÖ¤êü¿Ö ÆüÖêµÖ. ÃÖÖŸÖ¾ÖÖÆüÖ�úÖ»ÖßÖ †×³Ö»Öê�ÖÖÓŸÖÆüß Šúé×ÂÖ�ú“ÖÖ ˆ»»Öê�Ö †ÃÖæÖ ÆüÖ ¯Öã üÖ¾ÖÖ ‹ê×ŸÖÆüÖ×ÃÖ�ú ¥üÂ™üµÖÖ �Öæ Ö“Ö ´ÖÆüŸ¾ÖÖ“ÖÖ ´ÖÖÖ»ÖÖ ¯ÖÖ×Æü•Öê. ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ †Ö¬ÖÖ üÖ¾Ö¸ü“Ö ›üÖò. ¾ÖÖ. ×¾Ö. ×´Ö¸üÖ¿Öß µÖÖÓÖß �ÖÖÖ¤êü¿Ö“Öê ¯ÖÏÖ“ÖßÖ ÖÖ¾Ö 'Šúé×ÂÖ�ú' ÆüÖêŸÖê †ÃÖê Ã¯ÖÂ™ü �êú»Öê †ÖÆêü. 2 ×²ÖÎ™üß¿Ö †×¬Ö�úÖ üß ØÃÖŒ»Öê† ü µÖÖÓÖß �ÖÖÖ¤êü¿Ö ÆüÖ ´Öæôû“ÖÖ '�úÆü¤êü¿Ö' ´Æü�Ö•Öê �éúÂ�ÖÖ“ÖÖ ¤êü¿Ö ÆüÖêµÖ †ÃÖê ´ÖŸÖ ´ÖÖÓ›ü»Öê †ÖÆêü. ›üÖò. ¸üÖ.ÁÖß. ´ÖÖê ü¾ÖÓ“Öß�ú ü Æêü ¤êü�Öß»Ö �éúÂ�ÖÖ“µÖÖ ÖÖ¾ÖÖ¾ÖºþÖ“Ö µÖÖ ¯ÖÏ¤êü¿ÖÖ»ÖÖ �úÖÆü¤êü¿Ö ÖÖ¾Ö ¯Ö›ü»Öê †ÃÖÖ¾Öê ¾Ö ŸµÖÖ“ÖÖ †¯Ö³ÖÏÓ¿Ö �ÖÖÖ¤êü¿Ö —ÖÖ»ÖÖ †ÃÖê ´ÖŸÖ ´ÖÖÓ›üŸÖÖŸÖ.3 ´Ö¸üÖšüß �úÖÖ›üß“Öê ¯ÖÏ×ÃÖ¬¤ü †³µÖÖÃÖ�ú ÁÖß. ¿ÖÓ.²ÖÖ. •ÖÖê¿Öß µÖÖÓ“Öê ´ÖŸÖê �ÖÖÖ¤êü¿Ö ÆüÖ ¿Ö²¤ü �ú®Ö¤êü¿Ö µÖÖ ÖÖ´ÖÖ×³Ö¬ÖÖÖÖ¾ÖºþÖ †Ö»ÖÖ †ÖÆêü. ¤êü¾Ö×�Ö¸üß“µÖÖ µÖÖ¤ü¾Ö ‘Ö¸üÖ�µÖÖŸÖß»Ö ÃÖê‰ú�Ö“ÖÓ¦ü ¯Ö×Æü»ÖÖ µÖÖ ¸üÖ•ÖÖ“µÖÖ ÖÖ¾ÖÖ¾ÖºþÖ µÖÖ ¯ÖÏ¤êü¿ÖÖ»ÖÖ 'ÃÖê‰ú�Ö¤êü¿Ö' Æêü ÖÖ¾Ö ¯Ö›ü»Öê ¾Ö ÃÖê‰ú�Ö¤êü¿Ö¾ÖºþÖ“Ö ¯Öãœêü �ÖÖÖ¤êü¿Ö ¿Ö²¤ü ºþœü —ÖÖ»ÖÖ †ÃÖê ›üÖò. ×´Ö¸üÖ¿Öß µÖÖÓÖß ŸÖŸ�úÖ»ÖßÖ ×¿Ö»ÖÖ»Öê�Ö, ŸÖÖ´ÖÏ Ö™ü †Ö×�Ö Æêü´ÖÖ¦üß“µÖÖ ¾ÖÎŸÖ�ÖÓ›üÖŸÖß»Ö ¸üÖ•Ö¯ÖÏ¿ÖÃŸÖß“µÖÖ †Ö¬ÖÖ êü ×¾Ö¾Öê“ÖÖ �êú»Öê †ÖÆêü.4 ´Ö¬µÖµÖã�ÖßÖ �úÖôûÖŸÖ ±úÖºþ�úß üÖ•ÖÖ ÖÃÖß¸ µÖÖ»ÖÖ �Öã•Ö¸üÖŸÖ“ÖÖ ÃÖã»ÖŸÖÖÖ ¯Ö×Æü»ÖÖ ´ÖÆÓü´Ö¤ü µÖÖÖê '�ÖÖÖ' Æüß ¯Ö¤ü¾Öß ²ÖÆüÖ»Ö �êú»Öß, ŸµÖÖ¾ÖºþÖ ÖÃÖß¸ü�ÖÖÖÖ“µÖÖ ŸÖÖ²µÖÖŸÖß»Ö ¯ÖÏ¤êü¿ÖÖ»ÖÖ '�ÖÖÖ¤êü¿Ö' †ÃÖê ÖÖÓ¾Ö ×´ÖôûÖ»Öê, Æêü †²Öã»Ö ±ú•Ö»Ö“µÖÖ ‹êÖ-‹-†�ú²Ö¸üß �ÖÏÓ£ÖÖŸÖß»Ö ÖÖë¤ü¾ÖºþÖ ×¤üÃÖæÖ µÖêŸÖê.5 ±úÖºþ�úàÖÖ ×¤ü»Öê»µÖÖ �ÖÖÖ µÖÖ ¯Ö¤ü¾Öß¾ÖºþÖ �ÖÖÖ¤êü¿Ö ÖÖ¾Ö ¯Ö›ü»Öê ÆüÖ ÃÖ´Ö•Ö “Öæ�úß“ÖÖ †ÃÖ»µÖÖ“Öê ›üÖò. ¸üÖ.ÁÖß. ´ÖÖê ü¾ÖÓ“Öß�ú¸ü µÖÖÓÖß Ã¯ÖÂ™ü �êú»Öê †ÖÆêü. ŸÖê ´Æü�ÖŸÖÖŸÖ, '´ÖãÃ»Öß´Ö †Ö�Îú´Ö�úÖÓ ÖÖÃÖæÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖÖ“Öß ŸÖÃÖê“Ö ŸµÖÖ´Ö¬Öß»Ö ¯ÖÏ¿ÖÖÃÖÖÖ“µÖÖ ŸÖ¯Ö¿Öß»ÖÖ“Öß �úÖ�Ö¤üÖê Ö¡Öß ÖÖë¤ü ÆüÖê�µÖÖÃÖ †Ö Óü³Ö —ÖÖ»ÖÖ †Ö×�Ö µÖÖ ¯ÖÏ¤êü¿ÖÖ“Öß �ÖÖÖ¤êü¿Ö †¿ÖÖ ¯ÖÏ�úÖ êü ÖÖë¤ü ÆüÖê‰ú »ÖÖ�Ö»Öß. �úÖ»ÖÖî‘ÖÖŸÖ µÖÖ ¯ÖÏ¤êü¿ÖÖ“Öê Æêü“Ö ÖÖÓ¾Ö �úÖ�Ö¤üÖê Ö¡Öß ºþœü —ÖÖ»Öê. ´Æü�Ö•Öê ¯ÖÏ“Ö»ÖßŸÖ †ÃÖ�ÖÖ êü ÖÖ¾Ö ´Ö¬µÖµÖã�ÖÖ¯ÖÖÃÖæÖ �úÖ¤üÖê Ö¡Öß ÖÖë¤ü×¾Ö»Öê �Öê»Öê; †Ö×�Ö ÖÓŸÖ ü ±úÖºþ�úà“µÖÖ '�ÖÖÖ' µÖÖ ¯Ö¤ü¾Öß»ÖÖ •ÖÖê›ü»Öê �Öê»Öê. ÆüÖ ‹�ú ‹ê×ŸÖÆüÖ×ÃÖ�ú †¯Ö‘ÖÖŸÖ ÆüÖêµÖ.'6 ´ÖÖê�Ö»Ö ÃÖ´ÖÏÖ™ü †�ú²Ö¸üÖÖê ÆüÖ ¯ÖÏ¤êü¿Ö Ø•Ö�æúÖ ‘ÖêŸÖ»µÖÖÖÓŸÖ ü †Ö¯Ö»ÖÖ ´Öã»Ö�ÖÖ ¤üÖ×ÖµÖ»Ö µÖÖ“Öß ÃÖã³Öê¤üÖ¸ü ´Æü�ÖæÖ Öê Ö�Öæ�ú �êú»Öß ¾Ö ŸµÖÖ“µÖÖ ÃÖ´ÖÖÖÖ£ÖÔ '�ÖÖÖ¤êü¿Ö' “Öê '¤üÖÖ¤êü¿Ö' †ÃÖê ÖÖ´ÖÖÓŸÖ ü �ú¹ýÖ ‘ÖêŸÖ»Öêü. ±ú¢Öê Öæ ü×ÃÖ�úÐß µÖê£Öß»Ö ²Öã»ÖÓ¤ü ¤ü¸ü¾ÖÖ•ÖÖ¾Ö ü •ÖÖê ×¿Ö»ÖÖ»Öê�Ö †ÖÆêü ŸµÖÖ ´Ö¬µÖê ÃÖ´ÖÏÖ™ü †�ú²Ö üÖ“µÖÖ ÖÖ¾ÖÖ²Ö¸üÖê²Ö¸ü“Ö '±úŸÖêÆü ´Öã»�êú ¤ü�úÖ ¾Ö ¤üÖÖ¤êü¿Ö' †ÃÖê ×»ÖÆü»Öê»Öê †ÖÆêü. †¿Öß¸ü�Ö›ü“µÖÖ ×¿Ö»ÖÖ»Öê�ÖÖŸÖÆüß ´Öã»�êú ¤ü�úÖ ¾Ö ¤üÖÖ¤êü¿Ö Ö´Öæ¤ü †ÖÆêü.7 ‹êÖ-‹-†�ú²Ö¸üß ¾Ö ‡Œ²ÖÖ»ÖÖÖ´ÖÖ µÖÖ �ÖÏÓ£ÖÖÓ Ö¬µÖê ¤üÖÖ¤êü¿Ö Æêü“Ö ÖÖ¾Ö ˆ»»Öê�Öß»Öê»Öê †ÖÆêü ¯Ö�Ö �úÖÆüß �úÖôûÖŸÖ“Ö ¤üÖÖ¤êü¿Ö Æêü ÖÖ¾Ö ´ÖÖ�Öê ¯Ö›æüÖ ¯ÖãÆüÖ �ÖÖÖ¤êü¿Ö Æêü“Ö ÖÖ¾Ö ºþœü —ÖÖ»Öê. ¤üÖÖ¤êü¿Ö“Öê ¯ÖãÆüÖ �ÖÖÖ¤êü¿Ö —ÖÖ»µÖÖ“Öê †²¤ãü»Ö Æü´Öß¤ü »ÖÖÆüÖê üß µÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ�úÖ¸üÖÖê Ö´Öæ¤ü �úºþÖ šêü¾Ö»Öê †ÖÆêü.8 ÁÖß. ×´Ö. ¤ü. ±úÖ»Ö�êú µÖÖÓÖß '�ÖÖÖ' µÖÖ ¿Ö²¤üÖ¾ÖºþÖ ¾Öî Öã»µÖÖ“Öß ³ÖÖ¾ÖÖÖ ˆ�Ö´Ö ¯ÖÖ¾ÖŸÖê. �ÖÖÖ¤êü¿Ö“Öß •Ö´ÖßÖ †ŸµÖÓŸÖ ÃÖã Öß�ú †ÖÆêü. µÖê£Öê •Öß¾ÖÖÖê ÖµÖÖê�Öß ¯Ö¤üÖ£ÖÔ “ÖÖÓ�Ö»µÖÖ ¯ÖÏ�úÖ êü µÖêŸÖÖŸÖ 'ŸÖê£Öê �úÖµÖ ¾ÖÖ�Ö? ŸÖß ŸÖ ü †ÖÆêü �ÖÖ�Ö' †ÃÖÖ ÃÖ´Ö•Ö ÆüÖê‰úÖ �ÖÖ�Ö¤êü¿Ö Æêü ÖÖ¾Ö Ã¾Ö³ÖÖ×¾Ö�ú¯Ö�Öê ¯Ö›ü»Öê. ¯Öãœêü ¾Ö�ÖÔ×¾Ö¯ÖµÖÖÔÃÖ ÆüÖê‰úÖ '�ÖÖÖ¤êü¿Ö' —ÖÖ»Öê †ÃÖê ´ÖŸÖ ´ÖÖÓ›ü»Öê †ÖÆêü.9 ›üÖò ´Öã.²Ö. ¿ÖÆüÖ µÖÖÓÖß �úÖÆüß ¯Öã üÖ¾µÖÖÓ“µÖÖ †Ö¬ÖÖ¸êü �ÖÖÖ¤êü¿Ö ¯ÖÏ¤êü¿ÖÖŸÖ ¯ÖÏÖ“ÖßÖ �úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæÖ ¬Ö ü�ÖÖÓ“Öß ÃÖÓ�µÖÖ ´ÖÖêšüß †ÖÆêü ¾Ö ŸµÖÖÓÖÖ '�úÖ' Ø�ú¾ÖÖ '�úÖÖ' ´Æü™ü»Öê •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. ŸµÖÖ¾ÖºþÖ '¬Ö¸ü�ÖÖ Ó“ÖÖ¯ÖÏ¤êü¿Ö' Ø�ú¾ÖÖ '�úÖÖ¤êü¿Ö'! µÖÖ �úÖÖ¤êü¿ÖÖ“Öê“Ö ¯Öãœêü �ÖÖÖ¤êü¿Ö —ÖÖ»Öê †ÃÖÖ¾Öê' †ÃÖê ´ÖŸÖ ´ÖÖÓ›ü»Öê †ÖÆêü.10 ×ÖÂ�úÂÖÔ:

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


'�ÖÖÖ¤êü¿Ö' µÖÖ ÖÖ¾ÖÖŸÖ“Ö ´ÖÖêšüÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ ¤ü›ü»Öê»ÖÖ †ÖÆêü. ¯ÖÏÖ“ÖßÖ ¾Ö ´Ö¬µÖµÖã�ÖßÖ �úÖ»Ö�ÖÓ›üÖŸÖß»Ö †Öê�ú ¸üÖ•Ö¾Ö™üà“µÖÖ ˆ¤üµÖ, ×¾Ö�úÖÃÖ †Ö×�Ö †ÃŸÖÖ“ÖÖ �ÖÖÖ¤êü¿Ö ÃÖÖ�Öß¤üÖ ü †ÖÆêü. µÖÖ ¯ÖÏ¤êü¿ÖÖ¾Ö¸ü †×¬Ö¯ÖŸµÖ ×Ö´ÖÖÔ�Ö �ú¸ü�µÖÖÃÖÖšüß ×¾Ö×¾Ö¬Ö ¸üÖ•Ö¾Ö™üàÖß ¬Ö›ü¯Ö›ü �êú»Öß, †Öê�úÖÓ Ö¬µÖê ÃÖÓ‘ÖÂÖÔ —ÖÖ»Öê. µÖÖ ÃÖÓ‘ÖÂÖÖÔŸÖ •Öê ×¾Ö•ÖµÖß šü¸ü»Öê ŸµÖÖÓÖß �ÖÖÖ¤êü¿Ö¾Ö ü †Ö¯Ö»Öß ¯Ö�ú›ü ´Ö•Ö²ÖæŸÖ �ú¸ü�µÖÖ“Öê ¯ÖÏµÖŸÖ �êú»Öê.ÃÖÖŸÖ¾ÖÖÆüÖÖÓ ÖÖÃÖæÖ ŸÖê ´Ö üÖšüµÖÖÓ ÖµÖÕŸÖ“ÖÖ �ÖÖÖ¤êü¿Ö“ÖÖ ‡×ŸÖÆüÖÃÖ £ÖÖê›üÖÃÖÖ �ÖãÓŸÖÖ�ÖãÓŸÖß“ÖÖ ¾ÖÖ™üŸÖÖê. ÃÖÖ¾ÖÔ³ÖÖî Ö ÃÖ¢ÖÖ †Ö×�Ö ´ÖÖÓ›ü×»Ö�ú ‘Ö¸üÖ�Öß µÖÖÓ“Öê ÃÖÓ²ÖÓ¬Ö �ú¬Öß ÃÖ»ÖÖê�µÖÖ“Öê ŸÖ ü �ú¬Öß ÃÖÓ‘ÖÂÖÖÔü“Öê ¸üÖ×Æü»Öê. ¯ÖÏÖ“ÖßÖ �ÖÖÖ¤êü¿Ö»ÖÖ ¤ü×�Ö�ÖÖ¯Ö£Ö, �ÖÖÓ›ü¾Ö¾ÖÖ, Šúé×ÂÖ�ú, †Ö³Öß¸ü¤êü¿Ö, �úÖÆü¤êü¿Ö, �ú®Ö¤êü¿Ö, ÃÖê‰ú�Ö¤êü¿Ö ‡. ÖÖ¾ÖÖÓÖß †Öêôû�Ö»Öê •ÖÖŸÖ ÆüÖêŸÖê. ´Ö¬µÖµÖã�ÖßÖ �úÖôûÖŸÖ †�ú²Ö¸üÖ“µÖÖ �úÖ¸ü×�ú¤üáŸÖß»Ö †»¯Ö�úÖôû ¾Ö�ÖôûŸÖÖ ±úÖºþ�úß ÃÖ¢Öê“µÖÖ ÃÖãºþ¾ÖÖŸÖß“µÖÖ �úÖôûÖ¯ÖÖÃÖæÖ µÖÖ ³Öæ ÖÏ¤êü¿ÖÖ»ÖÖ '�ÖÖÖ¤êü¿Ö' Æêü“Ö ÖÖ¾Ö �úÖµÖ´ÖÃ¾Öºþ¯Öß ¯ÖÏÖ¯ŸÖ —ÖÖ»Öê»Öê †ÖÆêü. †ÖŸÖÖ †³µÖÖÃÖÖ“µÖÖ ÃÖÖê‡ÔÃÖÖšüß ¾Ö ´ÖÆüÖ üÖÂ™ÒüÖŸÖß»Ö ‹�úÖ ˆ¯Ö¯ÖÏÖ¤êü×¿Ö�ú ×¾Ö³ÖÖ�ÖÖ“µÖÖ ÃÖÓ²ÖÖê¬ÖÖÖÃŸÖ¾Ö �ÖÖÖ¤êü¿Ö Æêü ÖÖ´ÖÖ×³Ö¬ÖÖÖ ºþœ —ÖÖ»Öê»Öê †ÖÆêü. ÃÖÓ¤ü³ÖÔ: 1. •Ö�ÖŸÖÖ¯Ö ¯Öß.›üß. ÃÖÓ ÖÖ, �ÖÖÖ¤êü¿Ö ‡×ŸÖÆüÖÃÖ, •Öôû�ÖÖ¾Ö 1997 ¯Öé.35 ¿ÖÆüÖ ´Öã.²Ö. ÃÖÓ ÖÖ, �ÖÖÖ¤êü¿Ö“ÖÖ ÃÖÖÓÃ�úé×ŸÖ�ú ‡×ŸÖÆüÖÃÖ, �ÖÓ›ü -1 ¬Öãôêû 2004 ¯Öé.140 2. ×´Ö¸üÖ¿Öß ¾ÖÖ. ×¾Ö.ÃÖÓ¿ÖÖê¬ÖÖ ´ÖãŒŸÖÖ¾Ö»Öß, ÃÖ¸ü ¤ãÃÖ¸üÖ, ÖÖ�Ö¯Öæ ü 1957 ¯Öé.201-203 3. •Ö�ÖŸÖÖ¯Ö ¯Öß.›üß. ÃÖÓ¯ÖÖ, ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ¯Öé.40 4. ×´Ö¸üÖ¿Öß ¾ÖÖ. ×¾Ö. ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ¯Öé.78, 203 5. ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™üÒ ¸üÖ•µÖ �Öò—Öê×™ü†¸ü, •Öôû�ÖÖ¾Ö ×•Ö»ÆüÖ. ¯Öé.71 7. ¿ÖÆüÖ ´Öã.²Ö. ÃÖÓ ÖÖ, ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ¯Öé.219, 220 8. ´ÖÆüÖ¸üÖÂ™üÒ ¸üÖ•µÖ �Öò—Öê×™ü†¸ü, •Öôû�ÖÖ¾Ö ×•Ö»ÆüÖ. ¯Öé.71 9. ¿ÖÆüÖ ´Öã.²Ö. ÃÖÓ ÖÖ, ˆ¯Ö¸üÖêŒŸÖ ¯Öé.142 10. ŸÖ¡Öî¾Ö.¯Öé.145

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


17 ^^ddkkssiijjxxkkaaookkrrhhyy iiss’’kkOO;;kkaappss ookkMMss****

izk->jsdj jes’k lksuw] bfrgkl foHkkx izeq[k]

,l-,l-th-,e-dkWyst] dksijxkao =========================================================== izLrkouk %&

vgenuxj ftYg;krhy dksijxkao gs ‘kgj xksnkojh unhP;k if’pe frjkoj 190&54*] mRrj v{kka’k o 740&33*]iwoZ js[kka’kkoj olys vlwu iwoZ rhjkuthd lk/kkj.k 1 fd-eh-varjkoj dksijxkaogh izkphu o ikSjkf.kd okjlk vlysys xko vkgs- vusd o”kkZiwohZ xksnkojh unhus ik= cnyY;keqGs ,d NksVs csV r;kj >kys vkgs- ;k csVkoj jkgkr vlY;keqGs R;kyk ^csV dksijxkao* vls Eg.krkr- ;kp csVkr ^Jh ‘kqDys’oj*] ^Jh dps’oj*] ^Jh fo”.kw* ;kaph izkphu eafnjs vkgsr- ;sFks xq: ‘kqdzkpk;kZauh dpnsokl lathouh fo|k fnyh( v’kh ikSjkf.kd vk[;kf;dk vkgs- R;keqGs ;k ifjljkl vk/;kfRed n”V;k egRo izkIr >kys vkgs- rsFks is’kok j?kqukFkjko mQZ jk?kkscknknk ;kaps ‘ksoVps okLrO; gksrs-

7 es 1782 jksth iq.ks njckjkpk&baxztka’kh lkyckbZpk rg >kyk o njegk 25]000@& fuoRrh osru ?ksÅu j?kqukFkjko mQZ jk?kkscknknkauh jktdkj.kkiklwu vfyIr jkgk.;kps ekU; dsys- egknth f’kans ;kaP;k lYY;kuqlkj dksijxkao ;sFks dk;eps okLrO; dj.;kps jk?kkscknknkauh Bjfoys o vkWxLV 1782 e/;s rs dksijxkaoyk ;sÅu LFkkf;d >kys- dksijxkaokrhy iz’kLrokMk %&

jk?kkscknknkaP;k okLrO;kph ,sfrgklhd lk{k ns.kkjk dksijxkokrhy okMk iz’kLr vkgs- jk?kkscknknk dksijxkoh jkgk.;kl ;s.;kiwohZp ;sFks gk okMk cka/kysyk gksrk- ^êkSts dksijxkao] ijx.kk] dqaHkkjh ;sFks xaxsP;k csVkr Jh ‘kqDys’oj nsoky;k lfu/; lu b-l-us lcSukr ¼b-l-1771½ ljdkjpk okMk o ckx uok dsyk-** ;kpk vFkZ b-l-1771&72 iwohZ ;sFkhy ljdkjokM;kps cka/kdke iw.kZ >kysys gksrs- okM;kph ckg;jpuk %&

is’kO;kapk dksijxkokrhy gk iz’kLr okMk iwokZfHkeq[k] /kkck i/nrhpk vlwu] iwoZ] if’pe o mRrj cktwus okM;kr izos’k dj.;klkBh lk/kkj.kr% 6*-6** x 4-3** x 1-3** vkdkjkP;k pkSdVh o 3** tkMhps firGh fQjD;k cloysys o FkksMsQkj u{khdke dsysys ykdMh njokts vkgsr- eq[; izos’k}kj xaxsP;k cktwyk Eg.kts iwoZsdMs vlwu] ;k cktwph nxMh tksR;kaph maph lqekjs 20 QwV vkgs- R;klkBh nxMh 25 ik;Ú;kapk ftuk vkgs- ek= tfeuhP;k p<kokeqGs mRrjsdMhy o

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


if’pesdMhy izos’k}kjkaP;k tksR;kaph maph deh vkgs- okM;kP;k tksR;kojhy cka/kdkeklkBh iDdh ohV] ekrh] pquk o ?kMho o nxM okijysyk vlwu] /kkC;kP;k NijklkBh ykdMh QGh] ohV o ekrhpk okij dsyk vkgs- R;ko:u okGw o pwuk ;kaP;k feJ.kkpk lk/kkj.kr% nhM bap tkMhpk dksck vkgs-

Hkjiwj izdk’k] [kqyh gok ;klkBh nf{k.k o iwoZ cktwP;k fHkarhe/;s 5^-6** 2^-6** vkdkjkP;k [k.kke/;s ,d v’kk 15 f[kMD;k vkf.k iwoZsdMhy fHkarhe/;s R;kp vkdkjekukP;k o rso<;kp varjkojhy 10 f[kMD;k ckgsr- R;kekukus mRrj o if’pe cktwP;k fHkarhe/;s deh f[kMD;k vkgsr- rjh ijarq okM;ke/khy nksu pkSdkaeqGs Hkjiwj izdk’k o [kqyh gok gh lqfo/kk lk/kyh vkgs- ;k cka/kdkekeqGs eq[;r% fn[kkÅi.kkis{kk fVdkÅi.kkdMs vf/kd y{k fnysys gksrs-

okM;karxZr okMk vls Lo:i vkgs- eq[; okM;krhy ifgY;k [kksyhe/;s >ksikG;kph O;oLFkk gksrh- R;k [kksyhP;k NrkP;k ykdMkoj lqcd u{khdke dsysys vkgs- okM;ke/;s eq[; izos’k}kj o mRrj izos’k}kj ;kaP;kleksj vankts 15 x 15 QwV vkdkjekukpk pkSd vkgs- pkSdkP;k pkjgh cktwl vksljh o cSBdhP;k lnjsph jpuk vkgs- vksljhoj ykdMh [kkac vlwu izR;sd nksu [kkacke/;s ykdMh dekuh vkgsr- okM;kP;k e/;kojhy nf{k.kksRrj lekbZd fHkarhe/;s Hkq;kj vlwu R;k yxr vkarjokM;krhy cSBdhph [kksyh vkgs- fHkarhrwu fu?kkysY;k ;k Hkq;kjh ekxkZps nqljs Vksd csV dksijxkaokrhy Jh ‘kqDys’oj eafnjkP;k nsoMhtoG fu?kkysys vkgs- fczVh’k dkGkiklwu gk Hkq;kjh ekxZ lqjf{krrslkBh can dj.;kr vkysyk vkgs- ;k okM;kpk baxztkauh rglhy dpsjhlkBh okij dsyk gksrk- rsFkhy ‘kkldh; rglhy dpsjh 1953 iklwu Lora= bekjrhe/;s LFkykarjhr dsyh vkgs- vkarjokMk %&

okM;ke/;s 15 x 15 QwV ;k vkdkjekukpk pkSd vlwu pkSdkP;k pkjgh cktwauh ?kMh o nxMkph vksljh vkgs- vksljhP;k ojhy cktwus nso?kj] ekt?kj b-[kksY;k vkgsr- okM;kP;k ;k Hkkxkr Jhear vkuanhckbZ lkgsckaps lqekj 9 o”kZs okLrO; gksrs- Lukuxg o ‘kkSpdwi %&

;k vkarjokM;ke/;s nf{k.ksdMhy dksiÚ;krhy 10^ x 12^ vkdkjkP;k [kksyhe/;s 5^ x 5^ vkdkjkps Lukuxg o R;kyk tksMwup 5^ x 5^ vkdkjkps ‘kkSpdwi vkgs- ik.khiqjoBk o lkaMik.kh %&

is’kO;kaP;k lsosrhy ik.kds] xksnkojh unhps ik.kh i[kkyhus okM;ke/;s Hkjhr vlr- ik.kh lkBfo.;klkBh [kkijkps jkat.k gksrs- lkaMik.kh o ikolkps ik.kh okgwu tk.;klkBh can xVkjkph lks; dj.;kr vkyh gksrh- gs loZ ik.kh okM;kckgsj can xVkjkrwu dk<wu m?kM;k xVkjkus nwj usÅu lksMysys vkgs- gs vktgh igko;kl feGrs-

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


foVkG’khpk okMk %& jk?kkscknknkaP;k iRuh Jhear vkuanhckbZps ;k okM;kr ¼b-l-1767 rs 1783½

;k dkyko/khe/;s v/kwue/kwu o b-l-1783 rs 1792 i;Zar lyx okLrO; gksrs- R;kaP;k lkscr iq= ckthjko] dksijxkokrp tUeysys fpekth o nRrd iq= verjko gh rhu eqys vkf.k verjkokaph ck;dks lkfo=hckbZ] ckthjkokaph ck;dks HkkxhjFkckbZ vlk jk?kkscknknkapk dkSVqafcd ifjokj ;sFks jkgkr gksrk- R;kf’kok; lsodkapk yoktek R;kaP;kcjskcj gksrk- jk?kkscknknkaP;k i’pkr gs dqVqac toG toG utjdSnsrp gksrs- R;kaph ns[kHkky dj.;klkBh ukuk QMf.klkauh xksfoan d”.k xksMcksys gs vf/kdkjh useys gksrs- Jhear vkuanhckbZ ^vLi’kZ* vlrkuk varokZM;krhy ekxhy [kksyhr clr vlr] v’kh ekfgrh feGrs- xksnkojh unhyk Li’kZ gksÅ u;s Eg.kwu R;k okM;krwu ckgsj iMr ulr- R;keqGs ;k okM;kyk ^foVkG’khpk okMk* vls Eg.k.;kpk iz?kkr iMysyk vkgs- vktgh gk iz?kkr izpfyr vkgs- fgax.khpk okMk %&

jk?kkscknknk jktdkj.kkrwu fuoRr gksÅu dk;eps okLrO; dj.;klkBh dksijxkokr vkys rsOgk R;kauh dksijxkaoP;k if’pesyk rhu eSykaoj vlysY;k fgax.kh xkoktoG HkO;okMk cka/k.;kps Bjfoys- R;kauh okMk cka/k.;klkBh xksnkojh unhP;k if’pe rhjkojhy fulxZlqanj tkxsph fuoM d:u rsFks okM;kP;k cka/kdkekyk lq:okr dsyh- ijarq okM;kP;k rhu fHkarhps cka/kdke iw.kZ >kys- iwoZsdMhy pkSF;k] xaxsP;k rhjkojhy n’kZuh fHkarhps cka/kdke pkyw vlrkuk Jhear nknklkgsckaps 11 fMlsacj 1793 jksth vpkud fu/ku >kys- R;keqGs gk ^rhu fHkarhpk okMk* vktgh viw.kZ voLFksr vkgs- mRd”V cka/kdke %&

rhu fHkarhP;k okM;kps cka/kdke vfr’k; etcwr] HkDde o mRd”V ntkZps vkgs- fHkarhph ykach 2000 QwV] :anh 1000 QwV vkf.k maph 45 QwV vlwu fHkarhph e/;kojhy tkMh 7 QqVkph vkgs- ;k loZ cka/kdkekyk vkrwu ckgs:u dkrho Lo:ikpk dkGk nxM] pwuk okijysyk vkgs- xksnkojh unhP;k rhjkojhy ;k okM;kP;k mRrj o nf{k.k fHkarhyk ,d cq:at cka/kysyk vkgs] rj QDr mRrjsdMhy fHkarhe/;s iz’kLr izos’k}kj Bsoysys vkgs- jk?kkscknknkaP;k bPNsuqlkj cka/kyk tk.kkjk gk rhu fHkarhpk okMk iw.kZ >kyk vlrk rj iz’kLr]HkDde vkf.k js[kho u{khdkekpk izs{k.kh; ¼okMk½ igko;kl feGkyk vlrk] ijarw Jhearkaps vkdfLed fu/ku fn-11 fMlsacj 1793 jksth >kys- R;keqGs pkSFkh fHkar vkf.k varxZr cka/kdke ts jkgwu xsys rs vktrkxk;r viw.kZ jkfgys- R;keqGs is’kosdkyhu okLrwf’kYidysrhy izxrhpk ,d mRre vkfo”dkj lkdkj gksr vlrkukp nqnSZokus viw.kZ jkfgyk- ;k rhu fHkarhP;k

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


okM;kr jk?kkscknknkapk vaR;fo/kh dj.;kr vkyk- ;k okM;krp jk?kkscknknkaph lek/kh vkgs-

lanHkZ& 1- izeksn vksd&is’kos ?kjk.;kpk bfrgkl&dkWfUVusUVy izdk’ku] iq.ks&30] lu 2011]

i`-358] 359] 360- 2- v-jk-dqyd.khZ&is’kos iq.;kpk- 3- l-ja-lqB.kdj&jk?kkscknknk mQZ jk?kks Hkjkjh] lu 1949- 4- fpa-x-doZs&vkuanhckbZ is’kos- 5- vkseizdk’k dks;Vs&vls gksrs dksijxkao&pdzik.kh fizaVlZ] dksijxkao] ekpZ 2014] i`-

66- 6- iq.ks fo|kihB v/;kid laLFkk&bfrgkl la’kks/ku if=dk&vad&1] lu

1989&1990- 7- is’kos nIrj&i-19] 53-

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


18 ""‘hmS> gË¶mJ«h''

1 a¶V {ejU g§ñWoMo,

‘hmamOm {OdmOramd qeXo ‘hm{dÚmb¶, lrJm|Xm, {O. Ah‘XZJa

g§emoYH$ {dÚmWu : OJVmn ~m. {^., nwUo {dÚmnrR>, nwUo ======================================================

àñVmdZm : ^maVmV EH$mo{Ugmì¶m eVH$mV g‘mOà~moYZmMo ¶wJ gwé Pmbo hmoVo. ‘hmamï>mVrb AZoH$ Wmoa g‘mOgwYmaH$m§‘Ü¶o ZdM¡VÝ¶ {Z‘m©U Pmbo hmoVo, nmaV§Í¶mÀ¶m H$mimV nmíMmË¶ {dMmaYmao‘wio d¥ÎmnÌm§VyZ g‘mOà~moYZ Mmbw hmoVo, Ë¶m‘Ü¶o ~miemór Om§ oH$a, bmoH${hVdmXr (Jmonmi har Xoe‘I), ‘hmË‘m ’w$bo, Ý¶m. amZS>o, Jmonmi JUoe AmJaH$a, bmoH$‘mÝ¶ {Q>iH$, BVa Aem AZoH$m§Zr Mmbdbobr gm‘m{OH$, Ym{‘©H$, amOH$s¶, gm§ñH¥${VH$ gwYmaUm Midir‘wio emo{fV X{bV dJ© ^mamdyZ Jobobm hmoVm. nmíMmË¶ {dMmaYmao‘wio ñdmV§Í¶, g‘Vm, ~§YwVm d Ý¶m¶ ¶m§À¶m Om{Udm {Z‘m©U hmoV hmoË¶m. ‘hmS> gË¶mJ«h hmoÊ¶mnydu am¶JS> {OëømVrb ‘hmS> OdiMo amdSw>b JmdÀ¶m Jmonmi~m~m db§JH$am§Zr Añn¥í¶moÝZVrMo ‘hmZ H$m¶© Mmby Ho$bo hmoVo, B.g. 1890 ‘Ü¶o Ë¶m§Zr ""AZm¶© Xmof n[ahma'' ‘§S>imMr ñWmnZm H$moH$UmVrb Xmnmobr ¶m Jmdr Ho$br hmoVr. Añn¥í¶m§Zm ‘mUgmMo h³H$ {‘imdoV åhUyZ Ë¶m§Zr à¶ËZ Ho$bm hmoVm. ‘. ’w$bo ¶m§À¶m {dMmagaUrMm à^md db§JH$ada nS>bobm hmoVm. "AZm¶© Xmof n[ahma' ‘§S>ir ¶m g§ñWoZo A{Ib ^maVr¶ H$m±J«ogbm g‘mO gwYmaUoda {deof â XoÊ¶mgmR>r àíZ‘m{bH$m nmR>{dbr hmoVr, ¶m g§ñWoMr qhXÿñWmZ gaH$maZo gwÜXm XIb KoVbr hmoVr. {dgmì¶m eVH$mVrb H$moëhmnwaMo g§ñWm{ZH$ emhÿ ‘hmamOm§Zr àW‘V: 26 Owb¡ 1902 ‘Ü¶o g§ñWmZm‘Ü¶o 50% emg{H$¶ ZmoH$è¶m ‘mJmgboë¶m dJm©gmR>r amIrd R>odë¶mMm OmhraZm‘m H$mTy>Z YmoaU am~{dbo hmoVo. Añn¥í¶m§Mo CÀMmQ>Z H$aVmZm Ë¶m§Zr emim, nmUdR>o, {d{har, XdmImZo, H$Moè¶m B. gmd©O{ZH$ {R>H$mUr Añn¥í¶Vm nmiÊ¶mg à{V~§Y AmUyZ Ë¶m ñdénmMm dQ>hþHy$‘ B.g. 1918-19 ‘Ü¶o Omar Ho$bm hmoVm. emhÿ ‘hmamOm§Zr S>m°. ~m~mgmho~ Am§~oS>H$am§Zm CÀM{ejUmgmR>r AW©ghmæ¶ XoD$Z B§½b§S>bm nmR>dbo hmoVo. ‘mUJmd d ZmJnya ¶oWrb Añn¥í¶Vm {ZdmaU n[afXoV Vo ñdV: gh^mJr hmoD$Z Añn¥í¶m§Zm Ë¶m§Mo ZoV¥Îd "Am§~oS>H$am§À¶m' énmZo {‘imë¶mMo Kmo{fV Ho$bo hmoVo. ~m~mgmho~m§Zr Añn¥í¶m§Zm B.g. 1920 ‘Ü¶o CnXoena ^mfUmV X{bVm§Zm AmdmhZ Ho$bo hmoVo H$s, ""Á¶m g‘mOmV AmnU bhmZmMo ‘moR> o Pmbmo Ë¶m g‘mOmÀ¶m {hVmH$arVm, Á¶m XoemV OÝ‘mbm Ambmo d dmT>bmo Ë¶m ‘mV¥ y‘rÀ¶m CÜXmamW© d {VÀ¶m F$UmVyZ A§eV: Var ‘moH$io hmoÊ¶mñVd hr Amnbr Zm{ed§V H$m¶m {POdm d Amnbr H$sVu A‘a H$am.'' ‘hmamï´>mÀ¶m "X{bV ‘w³Vr' MidirÀ¶m B{VhmgmV "‘hmS> gË¶mJ«hmbm' AZÝ¶gmYmaU ‘hÎd Amho. S>m°. Am§~oS>H$am§À¶m ZoV¥ÎdJwUm‘wio X{bV dJm©Vrb ha{dbobm ñdm^r‘mZ OmJ¥V hmoÊ¶mg ‘XV Pmbr. X{bVm§À¶m h³H$m§Mr OmUrd {Z‘m©U H$aÊ¶mV Ambr. X{bVm§Mm CÜXma X{bVM H$é eH$VmV, ¶m {dMmam§Zr Ë¶m§Zm àoarV H$aÊ¶mMo ‘hmZ

2 H$m¶© Am§~oS>H$am§Zr Ho$bo. ‘hmS>Mm gË¶mJ«h Am§~oS>H$am§À¶m Añn¥í¶Vm {ZdmaUmÀ¶m H$m¶©H«$‘mVrb "Eo{Vhm{gH$ gmoZoar nd©' ‘mZbo OmVo. nmM hOma dfm©V ^moJboë¶m ¶mVZm ¶m ndm©Mm AñV H$éZ Cf:H$mbmMr Zm§Xr hmoVr. ‘mZdr ñdmV§Í¶mÀ¶m aUqeJ ’w§$H$Ê¶mMo ñWi ‘hmS> {ZdS>Ê¶mV Ambo hmoVo. gZmVÝ¶m§Zr A‘mZwfnUmMm H$ig JmR>bm hmoVm. JwamT>moam§Zm Oo nmUr {‘iVo Ë¶mbm ñne© H$aÊ¶mMm A{YH$ma Zmhr, hr Añn¥í¶Vm g§n{dÊ¶mMm

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


{ Z í M ¶ A m § ~ o S > H $ a m § Z r H o $ b o b m h m o V m . Eg. Ho$. ~mobo ¶m§Mm R>amd: ~«mh²‘UoVa MidirMo ZoVo ~mobo ¶m§Zr ‘w§~B© H$m¶Xo H$m¡pÝgb‘Ü¶o R>amd ‘m§S>bm. Ë¶m‘Ü¶o gmd©O{ZH$ nmUdR>o, {dhrar, Y‘©emim, gaH$mar H$m¶m©b¶o, Ý¶m¶mb¶o, XdmImZo Añn¥í¶m§Zm dmnaVm ¶mdrV, Aer {e’$mag gaH$maH$S>o Ho$br hm oVr. hm Cnamo³V R>amd 11 gßQ>|~a 1923 am oOr H$m¶m©pÝdV H$aÊ¶mMo AmXoe ‘w§~B© gaH$maZo H$mT>bo hmoVo. R>amd g§‘V hmoD$Zhr Ë¶mMr A§‘b~OmdUr Z Ho$ë¶m‘wio AZwXmZ ~§X H$aÊ¶mMm R>amd ‘m§S>Ê¶mV Ambm hmoVm. ‘hmS> Vio Iwbo H$éZ gZmVZr ñn¥í¶ bmoH$ {damoY H$arV hmoVo. åhUyZ ~mobo ¶m§Zr ‘hmS> å¶w{Z{gnmbQ>rbm A§‘b~OmdUr H$aÊ¶mgmR>r Vio Iwbo am{hb Ago Omhra Ho$bo hmoVo. gZmVZr H$S>ì¶m {damoYm‘wio Añn¥í¶m§Zm Ë¶mMm dmna H$aVm ¶oV ZìhVm. Cnam o³V R>amd ‘mJo KoÊ¶mV A m ë ¶ m ‘ w i o ‘ h m S > g Ë ¶ m J « h m M r ~ r O o I m o b d a é O b r J o b r h m o V r . Hw$bm~m {Oëhm ~{hîH¥$V n[afXoMo A{YdoeZ: 19 d 20 ‘mM© 1927 amoOr S>m°. Am§~oS>H$am§À¶m ZoV¥ÎdmImbr n[afXoMo A{Ydoe KoÊ¶mV Ambo. Xþgè¶m {Xder gw‘mao 10 Vo 15 hOma X{bV bmoH$m§À¶m g‘doV àW‘ Am§~oS>H$am§Zr Vù¶mVrb nmUr àmeZ Ho$bo Am{U Ë¶mZ§Va Ë¶m§À¶m gd© AZw¶m¶m§Zr AZwH$aU Ho$bo. hr ~mV‘r gd© ^maVâ ngabr. Aem àH$mao A{Ve¶ {dMmanyd©H$, n[al‘nyd©H$ Am{U H$mhr C{Ôï>o S>moù¶mg‘moa R>odwZ Am§~oS>H$am§Zr gË¶mJ«h ¶eñdr Ho$bm. ¶m bT>çmbm Am§~oS>H$am§Zr "‘hmS>Mm Y‘©g§Ja' Ago g§~moYbo. gXa A{YdoeZmV AÜ¶jr¶ ^mfUmV Am§~oS>H$am§Zr X{bV AZw¶m¶m§Zm ‘m obmMm g§Xoe gmam§eénmZo XoV Amho. 1 ) X { b V ~ m § Y d m § Z r g a H $ m a r Z m o H $ a r V à d o e { ‘ i { d U o Ü ¶ o ¶ R > o d b o n m { h O o .

2) ‘wbm§Zm {ejU Úm, àmW{‘H$ d CÀM {ejUmbm ‘hÎd {Xbo nm{hOo, ‘m‘boXma, H$bo³Q>a, ‘ ° { O ñ Q ´ > o Q > B Ë ¶ m X r n X o à m ß V H o $ ë ¶ m Z o g ‘ m O { d H $ { g V h m o B © b . 3) eoVr ì¶dgm¶ H$am, ^mH$ar, nrR> ‘mJUo ~§X H$am, ¶m [aVr[admOm‘wio X{bV g‘mO XrZ Xþ~im g‘mO ~Zbm Amho. {eio VwH$S> o, ^rH$ ‘mJ yU AmUUo ~§X H$am, ñdm^r‘mZmZo OJm¶bm {eH$m, eoVr Zgob Va n{S>H$ O{‘ZrMm AmJ«h gaH$maH$S>o H$am, ‘¥V OZmdam§Mo ‘m§g ImUo ~§X H$am ¶m~m~V Am§~oS>H$a CX²Y¥H$V H$aVmV H$s, "‘r gm§JoZ Ë¶m {XeoZo OmÊ¶mMm à¶ËZ Ho$bm Zmhr, Va Or MVH$moa ^mH$ar {‘iVo, Vr hr CÚm {‘iUma Zmhr' Ago H$arV AgVmZm IoS>çm‘Ü¶o Ìmg hmoUma ho {ZpíMV Ë¶mgmR>r eham§H$S>o ¶m Amnbm gm‘m{OH$, Am{W©H$, e¡j{UH$ d gm§ñH¥${VH$ {dH$mg hmoB©b. Ë¶m§Mo AÜ¶jr¶ ^mfU ñ’y$VuXm¶H$ d à o a U m X ¶ H $ R > a b o J o b o h m o V o .

3 20 ‘mM© 1927 amoOr gH$mir 9.00 dmOVm H$m‘H$mO gwé hmoD$Z EHw$U 33 R>amd ‘mÝ¶ H$aÊ¶mV

Ambo. n[afXoMm g‘mamon H$aVmZm AZ§Vamd {MÌo ¶m§Zr gyMZm ‘m§S>br H$s, Vù¶mda nmUr âÊ¶mMm àKmV Añn¥í¶m§Zr AÚmn Mmbw Ho$bm Zmhr. Vmo àKmV Oa AmO ¶m n[afXoZo gwé Ho$bm Va ‘moR>r H$m‘{Jar ~Omdbr Ago åhUVm ¶oB©b. Var AmnU gdmªZr AÜ¶jm§gh "‘hmS>' ¶oWrb Vù¶mV àdoe H$éZ nmUr KoD$ ¶m.... ¶m‘wio Añn¥í¶m§‘Ü¶o ‘moR>m CËgmh {Z‘m©U Pmbm hmoVm. Am§~oS>H$am§À¶m ZoV¥ÎdmImbr Mma am§Jo‘Ü¶o Añn¥í¶ OZg‘wXm¶ Vù¶mÀ¶m ehm~{har KmQ>mda {‘adUyH$sZo nwT>o Jobm. hr {‘adUyH$ ‘hmS>À¶m noR>oVyZ em§VVoZo Vù¶mda Jobr. VoWo nmUr KoVë¶mda g^m‘§S>nmOdi naV Ambr Z§Va n[afXoMo H$m‘H$mO g§n{dÊ¶mV Ambo. ñn¥í¶ d Añn¥í¶ g§Kf©: ‘moMm© em§VVoZo nma nmS>ë¶mZ§Va ‘hmS>‘Yrb H$mhr gZmVZr bmoH$m§Zr ImoQ>r A’$dm ngadbr H$s, Añn¥í¶ bmoH$ {daoídamÀ¶m XodimV àdoe H$aUma AmhoV. Aer ~mV‘r ‘hmS>‘Ü¶o ngadë¶m‘wio gZmVZr bmoH$m§Zr X{bVm§da hëbo Ho$bo hmoVo. Añn¥í¶m§À¶m OodUmV ‘mVr Q>mH$br hmoVr. VgoM Ë¶m§Zm ~oX‘ ‘mahmU H$aÊ¶mV Ambr hmoVr. ~mQ>dboë¶m Vù¶mMo ewÜXrH$aU H$aÊ¶mMo R>a{dbo hmoVo. gZmVZr

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


ñn¥í¶ g‘mO g§Kf© H$aÊ¶mgmR>r V¶mar{Zer Ambm hmoVm. na§Vw Am§~oS>H$am§Zm a³VnmV {da{hV "gm‘m{OH$ g‘Vm' àñWm{nV H$amd¶mMr hmoVr. ñdmV§Í¶, g‘Vm, ~§YwVm d Ý¶m¶ ¶m bmoH$emhr VÎdmMr OmonmgZm H$amd¶mMr hmoVr. åhUwZ Ë¶m§Zr AZw¶m¶m§Zm em§VVoMo AmdmhZ Ho$bo. {eñV d Z¡{VH$VoMo ‘wb‘§Ì OnÊ¶mMo AmdmhZ Am§~oS>H$am§Zr gË¶mJ«htZm {Xbo hmoVo. Ë¶m§À¶mOdi {dMmam§Mr {d{eï> ~¡R>H$ hmoVr. Ë¶m§Zr Vù¶mMo nmUr àmeZ H$éZ {ZgJ©XÎm Agbobm g‘mZVoMm h³H$ àñWm{nV Ho$bm hmoVm. gm‘m{OH$ÑîQ>çm hr KQ>Zm H«$m§VrH$mar ‘mZbr OmVo. Xþgè¶m n[afXoMr KmofUm: "Vù¶mMo ewÜXrH$aU' ho gZmVZr ñn¥í¶ bmoH$m§Mo AmdmhZ Am§~oS>H$am§Zr éMbo Zmhr åhUwZ g‘VoMm bT>m gwé R>odÊ¶mgmR>r X{bVm§Mr Xþgar n[afX ‘hmS> ¶oWo â{dÊ¶mMr d g{dZ¶ H$m¶Xo §J H$aÊ¶mMr S>m°. Am§~oS>H$am§Zr 1 Owb¡ 1927 amoOrÀ¶m "~{hîH¥$V ^maV' ‘YyZ KmofUm Ho$br. gË¶mJ«hmMr OmJ¥Vr {d{dY ‘mJmªZr Añn¥í¶ AZw¶m¶m§Zr Mmbw R>odbr hmoVr. gË¶emoYH$ MidirMo OoYo-OdiH$am§Zr Omhra nÌH$ H$mTy>Z gË¶mJ«hmbm nmqR>~m Xe©{dbm hmoVm. {Oëhm{YH$mar hþS> ¶m§Mo AmdmhZ: ZJanm{bHo$Mm R>amd g§‘V AgVmZm XoIrb H$mhr gZmVZr H$‘©R> bmoH$m§À¶m AOm©‘wio Hw$bmã¶mMo hþS> gmho~ ¶m§Zr 7 {S>g|~a 1927 amoOr ZmJ[aH$m§Mr g^m ‘hmS>‘Ü¶o KoD$Z Ago gy{MV Ho$bo H$s, "‘hmS> Vio' gmd©O{ZH$ Agë¶m‘wio d gmd©O{ZH$ nmUdR>o bo{Oñbo{Q>ìh Ag|ãbrÀ¶m R>amdmà‘mUo gdmªZm Iwbo Ho$bo Joë¶mZo Añn¥í¶m§Zm Vù¶mda OmUo ~§Xr KmbVm ¶oUma Zmhr. na§Vw Vio gmd©O{ZH$ H$s ImOJr Agm dmX H$moQ>m©V C^m am{hbm Va Ë¶mMm {ZH$mb bmJon¶ªV Añn¥í¶m§Zm ‘hmS> Vù¶mda nmUr âVm ¶oUma Zmhr. 14 {S>g|~a 1927 amoOr AO©XmamMo åhUUo EoHy$Z ‘wÝg’$ Or. ìhr. d¡Ú ¶m§Zr AOm©À¶m AmYmao Añn¥í¶m§Zm Vù¶mda OmÊ¶mg VmËnwaVr ‘ZmB© hþHw$‘ H$mT>bobm hmoVm. ‘hmS> Vù¶mÀ¶m n[agamV 144 Ymam bmJy Ho$br hmoVr. 4 gË¶mJ«hmMr V¶mar: Añn¥í¶m§Zm Vù¶mda OmÊ¶mV H$moQ>m©Zo ‘ZmB© hþHw$‘ {Xbobm Agbm Var S>m°. Am§~oS>H$am§Zr gË¶mJ«h H$aÊ¶mMm {ZU©¶ R>m‘ R>odbobm hmoVm. ~{hîH¥$V {hVH$m[aUr g‘oZo gË¶mJ«hmgmR>r CËñ’w$V© ñd¶§godH$ Zm|X{dÊ¶mMo H$m¶© Omo‘mZo Mmbw R>odbobo hmoVo. Am§~oS>H$am§Mo AZw¶m¶r ‘hmS>‘Ü¶o ‘moR>çm g§»¶oZo CnpñWV hmoD$ bmJbo hmoVo. ¶m n[afXobm gmYmaUnUo 10000 gË¶mJ«hr O‘m Pmbobo hmoVo. hm g§Kf© nmUr {nÊ¶mgmR>r ZìhVm; Va gm‘m{OH$ g‘Vm àñWm{nV H$aÊ¶mgmR>r hmoVm. ¶m n[afXoV 4 R>amd EH$‘VmZo ‘m§S>bo Vo WmoS>³¶mV Imbrb à‘mUo gmam§emZo 1) qhXÿ ‘mÌm§Mm OÝ‘{gÜX h³H$m§Mm Om{haZm‘m 2) ‘Zwñ‘¥Vr XhZmMm R>amd 3) gd© qhXÿY‘u¶ bmoH$ ho EH$dUu¶ g‘OÊ¶mV ¶mdoV. 4) Y‘©{YH$mar hr g§ñWm bmoH$‘VmZwdVu d bmoH${Z¶w³V H$aÊ¶mV ¶mdr. g oMo H$m¶© g§në¶mZ§Va 25 {S>g|~a 1927 amoOr amÌr 9 dmOVm ~mnygmho~ ghó~wÜXo Am{U BVa nmM ghm Añn¥í¶ gmYy ¶m§À¶m hñVo ‘Zyñ‘¥VrMo XhZ H$aÊ¶mV Ambo. ‘hmS> Vù¶mMm dmX Ý¶m¶mb¶rZ à{dð> Agë¶mZo Am§~oS>H$am§Zr AZw¶m¶m§Zm {dídmgmV KoD$Z gË¶mJ«h VhHy$~ H$aÊ¶mMm R>amd ‘m§S>bm. R>aë¶mà‘mUo Vù¶m^modVr {‘adUyH$ Pmbr. Ë¶mZ§Va ‘hmS> ¶oWrb Mm§ madmS>çmV OmD$Z bmoH$m§Zm Ë¶m§Zr CnXoe Ho$bm. gË¶mJ«h g§në¶mZ§Va Am§~oS>H$a 30 {S>g|~a 1927 amoOr am¶JS> {H$ëbm nmhÊ¶mg Jobo AgVm H$mhr g‘mOH§$Q>H$m§Zr Ë¶m§Mm àmU KoÊ¶mMm à¶ËZ Ho$bm hmoVm, nU Vmo ¶eñdr Pmbm Zmhr. AIoa {dO¶ g‘VoMm: ‘hmS> ¶oWrb gdU© bmoH$m§Zr MdXma Vù¶m~m~V Omo à{V~§YmMm H$moQ>m©Mm AmXoe AmUbm hmoVm Vr gXa Ho$g 23 ’o$~«wdmar 1928 amoOr g~OÁO g‘moa S>m°. ~m~mgmho~m§Zr Vio à{V~§YmÀ¶m

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


AmXoem{déÜX ¶wp³VdmX H$éZ Ý¶m¶m{YemZo Vmo à{V~§YmMm AmXoe aÔ Ho$bm. Ë¶mMà‘mUo I¡a‘moS>o Mm§. ^. CX²Y¥³V H$aVmV H$s, 1927 À¶m ‘mM©‘Ü¶o CËnÝZ Pmbobm Añn¥í¶m§Mm ‘mZdr h³H$m§Mm bT>m AIoa CÀM Ý¶m¶mb¶mÀ¶m {ZU©¶mZo B.g. 1937 À¶m ‘mM©‘Ü¶o ¶eñdr Pmbm hmoVm. AIoa Añn¥í¶m§Zr Mmbdboë¶m g‘VoÀ¶m Midirbm H$m¶Xoera {dO¶ àmßV Pmbm hmoVm. gË¶mJ«hmMo XÿaJm‘r n[aUm‘: 1) ¶m gË¶mJ«hmMo n[aUm‘ OZ‘mZgmda H$em àH$mao Pmbo ¶m {df¶r I¡a‘moS>o Mm§. ^. CX²Y¥³V H$aVmV H$s, gË¶mJ«hmMm ‘hmS>‘Yrb ñn¥í¶ qhXÿ§da "OmV' ¶m ‘mZ{gH$Voda n[aUm‘ hmoD$Z Ë¶m§Zr BVa JmdmVrb ñn¥í¶ bmoH$m§Zm Ago {Zamon nmR>dbo hmoVo H$s, ‘hmS>déZ ¶oUmè¶m Añn¥í¶ gË¶mJ«htZm Mm§Jbm ‘ma Úm. Am‘Mo Vio ~mQ>dbo Vw‘À¶m {dhrar gm§ mim, H$mhr g‘mOH§$Q>H$m§Zr g‘mOì¶dñWoV VoT> {Z‘m©U H$aÊ¶mMm à¶ËZ Ho$bm. ¶m KQ>Zo‘wio g‘mOì¶dñWoVrb OmVrì¶dñWobm VS>o OmÊ¶mg gwédmV Pmbr hmoVr. 1) Añn¥í¶ g‘mOmbm g§K{Q>V e³VrMm ¶eñdr à¶moJ H$aÊ¶mMr g§Yr {‘imë¶m‘wio Ë¶m§À¶m‘Ü¶o {dbjU H$m¶© H$aÊ¶mMr e³Vr {Z‘m©U Pmbr. Añn¥í¶m§Mm ñdm{^‘mZ OmJ¥V hmoD$Z g§KQ>Z hmoD$ bmJbo hmoVo. 5 2) qhXÿ§À¶m doXemóm{XH$m§À¶m {eH$dUyH$sÀ¶m Á¶m e¥§Ibm Ë¶m§À¶m^modVr hOmamodf} Om‘ OISy>Z am{hë¶m hmoË¶m Ë¶m {T>ë¶m hmoD$Z Ë¶m§À¶mVrb H$mhr Xþdo {ZIiyZ nSy> bmJbo hmoVo. Aem àH$mao S>m°. Am§~oS>H$am§À¶m gË¶mJ«hmÀ¶m ‘yi CÔoembm ¶e Amë¶mMo {XgyZ ¶oVo. YZ§O¶ H$sa ¶m§À¶m ‘Vo gË¶mJ«hm‘wio ‘mZ{gH$ pñWË¶m§Vao KSy>Z ¶oÊ¶mg gwédmV Pmbr. AWm©V ¶m gË¶mJ«hm‘wio ñn¥í¶ d Añn¥í¶ ¶m§À¶m ‘mZ{gH$VoV Am‘wbmJ« n[adV©Z Pmë¶mMo {XgyZ ¶oVmV. ^mdr H$mimV g§KQ>Z H$m¡eë¶m‘wio X{bVm§Mo bT>o ¶eñdr Pmbobo {XgyZ ¶oVmV. ‘hmS> gË¶mJ«hmÀ¶m ¶em‘wio nd©Vr gË¶mJ«h, Zm{eH$Mm H$mimam‘ ‘§{Xa gË¶mJ«h, Aëng§»¶m§H$mMm H$ama, Jmob‘oO n[afXoVrb ¶e, OmVr¶ {ZdmS>m, nwUo H$ama ¶m‘YwZ X{bVm§À¶m àíZm§Zm dmMm ’$moS>Ê¶mMo ‘hmZ H$m¶© KSy>Z Ambo. g§X^© J«§WgyMr : 1) OmdS>oH$a e§. X., "AmYw{ZH$ ^maV', 1979, H$m°pÝQ>Z|Q>b àH$meZ, MVwW© Amd¥Îmr, nwUo. 2) Ioa‘moS>o Mm§. ^. (AZw.) S>m°. ^r‘amd am‘Or Am§~oS>H$a, "ewÐ nydu H$moU hmoVo?', gwJmdm àH$meZ, àW‘md¥Îmr, 2011. 3) H$g~o amdgmho~, "S>m°. Am§~oS>H$a Am{U ^maVr¶ amÁ¶KQ>Zm', gwJmdm àH$meZ, nwUo, nmMdr Amd¥Îmr, 2014. 4) Jm¶H$dmS> Ama. S>r., "Am§~oS>H$ar MidirÀ¶m AmR>dUr', gwJmdm àH$meZ, nwUo, 1993. 5) I¡a‘moS>o Mm§.^., "S>m°. ^r‘amd am‘Or Am§~oS>H$a I§S> 2', gwJmdm àH$meZ, nwUo, 1991. 6) gmido ‘YwH$a, "S>m°. ~m~mgmho~ Am§~oS>H$a Am{U Ë¶m§Mr gm‘m{OH$-amO{H$¶-Ym{‘©H$ Midi' Zmb§Xm àH$meZ, ^moa, nwUo, àW‘md¥Îmr, 2010. 7) OmYd ~. {^., "am¶JS> {OëømVrb ñdmV§Í¶ Midi eoVH$è¶m§Mm gh^mJ', bú‘r ~wH$ npãbHo$eÝg, gmobmnwa, àW‘md¥Îmr, 2014. 8) YZ§O¶ H$sa, "S>m°. ~m~mgmho~ Am§~oS>H$a (M[aÌ)', nm°ß¶wba àH$meZ, ‘w§~B©, Mm¡Wr Amd¥Îmr, 1984. 9) Ambedkar B. R., “Annhilation of Caste”, Jullandar, Bhimpatrika (1968). 10) Ambedkar B. R., Dr Babasaheb Ambedkar Writings & Speeches Vols. I, III, IV, XIII, Govt of Maharashtra, Bombay. gmXaH$Vm© : nrEM.S>r. {dÚmWu OJVmn ~m. {^.

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


19

Lkkrkjk ftYákps Hkkjrh; y”djh Lksosrhy ;®xnku

fdj.k x.kir dqaHkkj la'k®Ëkd fo|kFkÊ

f‘kokth fo|kihB d®Yºkiwj =============================================

IkzLrkouk

15 vkWx”V 1947 jksthvkiykHkkjrns’k Lora= >kyk- Lokra«;feGkY;kuarjvkiY;kHkkjrkleksjdkghleL;kfuekZ.k>kY;kR;kleL;kae/;s Hkkjrkps ‘kstkjhyjk”Vªka’khvlysysokn o R;krwufuekZ.kgks.kkjsla?k”kZgh ,dleL;kgksrh- R;klkBhpHkkjrh; lhekapsLkaj{k.kdj.ks o izkIrLokra«; fVdo.ksghtckcnkjhl’kL= nykauhvkiY;kgkrh ?ksryh- ghtckcnkjhikjikMrkukvusd y<k;k y<Y;kvki.k y<k;k y<yks dh R;krhy ?kVukbfrgkltekgksrkr- vktvki.kT;kLokra«;kpkmiHkksx ?ksrksrsLokra«;lSfudkaP;kR;kx o cfynkukeqGspvkcknhrjkfgysvkgs- lSfudizlaxhvkiY;kizk.kkphijok u djrkHkkjrh; lhekaps j{k.kdjrkrEg.kwupR;kxkph o cfynkukphT;kauh ‘kiFk ?ksryhv’kky”djhlsosrhylSfudkaP;k ;ksxnkukpkvH;klgks.ksxjtspsvkgs- dksfgek ;sFkhy,dk ‘kfgnlSfudkP;klek/khojiq<hyvksGhfyghysY;kvkgsr- ßtcvki ?kjtk,arksmUgscrk,avksSjdgsafd muds dyds fy;sgeusviukvkt ns fn;kÞ

egkjk”VªkrhyIkzR;sdftYg;kphosxGhvksG[k vkgs- lkrkjkftYgkgk^‘kqj&fojkapk*ftYgkvkf.k^y”djh+ ftYgk*Eg.kwuvksG[kyktkrks- lkrkjkftYg;kyky”djhijaijkQkjtwuhvkgs- N=irhf’kokthegkjktkaP;kLojkT;krhy ?kVdvlysyklkrkjkftYgkejkB;kaP;kLokra«; ;q/nkrghvxzsljgksrk- is’kokbZrLor% N=irh ‘kkgwlkrkjkpsfuoklh>kys o ejkBklkezkT;kphlq=s lkrkjk ;sFkwuplapkyhrdsyhtkowykxyh- ejkBhlkezkT;kP;kvLrkuarjfczVh’kdkGke/;s 1857 P;kmBkokrlkrkjkftYgkghvxzsljgksrk- fczVh’kkaP;kopZLok[kkyhlkrkjkftYg;kusifgY;k o nql&;k fo’o ;q/nkrfe= jk”VªkaP;kcktwuslgHkkx ?ksryk- ghpijaijkiq<s

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


pkyrvkyhR;keqGsvktlkrkjkftYg;krtoGtoG24712ekth lSfudifjokjvkgsr o vktghgtkjkslSfudlsosrvkgsr‐

y”djhijaijk %&

lkrkjkftYg;krhyvusd [ksMsxkaokary”djhijaijkvkf.klaLd¤rh #tyhvkgs- mnkgj.kEg.kwuR;kI©dhdkgh [ksMsxkaokaPkkbfRkgklIkq<hyIkzek.ksvkgs-

Ygklw.kZs%&Ygklw.kZs ;sFkhytokukauhvxnhifgY;k o nql&;k egk;q/nkrghijkdzexktfoykvkgs- usrkthlqHkk”kpanzcksl ;kaP;kvk>knfganlsusrxkoke/khyikplSfudlgHkkxh>kysgksrs- 1971 e/;s Hkkjrikd ;q/n >kY;kuarjxzkeLFkakuhxkokriztkLrkdfnueksB;kmRlkgkrlktjkdsyk- xkokrhyvkthekthlSfudvkiY;ky”djhx.kos’kklglgHkkxh>kysgksrs- ;k izlaxkrwuizsj.kk ?ksowuvusd ;qody”djkrnk[ky>ky-s vkiY;keqykauhghy”djhlsosrtkosv’khpikydkaphbPNkvlrs- toGikl ?kjVh ,[kknkrjh ;qodgky”djhdk;kZrgksrkfdaokvkgsrjdkgh ?kjkrnksunksufdaokrhurhuy”djhlsosr vkgsr1-

vkif’akxs%&vkif’akxs¼fEkysVªh½ xkokykghy”djhijaijkykHkysyhvkgs- fczVh’k ‘kklukusxkokaps ;ksxnkuvksG[kwuifgY;kegk;q/nkrfczVh’kkadMwu y<.kk&;k 46 tokukaP;kLerhe/;s xkokr ,d LekjdmHksdsysvkgs- ;k xkokrhylSfudkauhHkkjrkus y<ysY;kizR;sd ;q/nkrlgHkkx ?ksryk- 1962 e/;s phufo#/nP;k ;q/nkrpkjlSfud ‘kfgn>kys- 1965 e/;s ikfdLrkucjkscj ;q/nkrnksulSfud ‘kfgn>kys- 1971 P;k ;q/nkr ,d lSfud ‘kfgn>kyk-toGikl ?kjVh ,[kknkrjh ;qodgky”djhdk;kZrgksrkfdaokvkgsjes'kfude;kaP;kdqVqackrhy 16 lnL;kauhy”djkrlsokdsyh vkgs2‐

;kO;frfjDr] EkgkcGs'OkjOkkMhvkacOkMs] f’kjoG] e<sZ] [kaMkGkv’kkvusdxkokauky”djhijaijkykHkysyhvkgs- Eg.kwuplkrkjkftYg;krvkt 24712ekth lSfudifjokjvkgsr-gsVscy Ø+ 1EkË;snk£fOkys vkgs-6rLkspvusdtokuvktghlsosr :twvkgsr-

lkrkjkftYg;kRkhylsokfuoŸklSfud%&

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


y”djhijaijkykHkysY;klkrkjkftYg;kRklu 2014 Ik;Z±RklsokfuoŸklSfudvkf.klSfudkaP;kfoËkokIkRuh ;kaPkhvkdMsokjh £kfyyVscy Ø+ 1e/;s n'kZoyh vkg+s‐3

Vscy Ø+ 1

y”djkdMwudsysyklUeku

Grand TotalNo Dirstict Army Air Force Navy Total Army Air Force Navy Total1 Ahmednagar 6155 287 354 6796 2240 48 20 2308 91042 Akola 1789 90 45 1924 691 15 12 718 26423 Amravati 3229 107 37 3373 1306 14 2 1322 46954 Aurangabad 3586 209 154 3949 883 30 17 930 48795 Beed 2840 12 20 2872 562 2 3 567 34396 Bhandara 732 18 20 770 121 0 4 125 8957 Buldhana 3883 58 25 3966 1361 5 7 1373 53398 Chandrapur 964 52 38 1054 241 14 4 259 13139 Dhule 1220 62 17 1299 383 4 5 392 169110 Gadghiroli 96 4 0 100 19 0 0 19 11911 Gondia 656 13 8 677 89 2 1 92 76912 Hingoli 401 4 5 410 120 1 0 121 53113 Jalgaon 2508 199 62 2769 684 34 8 726 349514 Jalna 1044 20 16 1080 281 3 1 285 136515 Kolhapur 10426 341 362 11129 4293 91 51 4435 1556416 Latur 2989 32 19 3040 544 5 1 550 359017 Mumbai City 4406 491 3969 8866 359 38 68 465 933118 Mumbai Sub 5616 1484 2283 9383 1214 138 138 1490 1087319 Nandurbar 202 17 3 222 90 11 3 104 32620 Nagpur 4013 367 886 5266 1230 146 62 1438 670421 Nanded 1004 36 12 1052 230 3 2 235 128722 Osmanabad 3293 29 32 3354 843 2 1 846 420023 Nasik 4814 1261 248 6323 1054 98 16 1168 749124 Parbhani 691 15 8 714 151 2 0 153 86725 Pune 19656 3754 1915 25325 3718 501 179 4398 2972326 Raigad 2883 147 386 3416 1984 17 15 2016 543227 Ratnagiri 3805 66 103 3974 3381 18 150 3549 752328 Satara 16624 338 421 17383 7220 70 39 7329 2471229 Sangli 13282 239 280 13801 5118 132 57 5307 1910830 Sindhudurg 3131 62 42 3235 2214 15 9 2238 547331 Solapur 5766 217 121 6104 2177 37 9 2223 832732 Thane 5485 1458 2778 9721 1056 110 149 1315 1103633 Wardha 1032 80 30 1142 325 16 6 347 148934 Washim 679 20 6 705 299 6 0 305 101035 Yavatmal 1095 66 22 1183 583 18 6 607 1790

139995 11655 14727 166377 47064 1646 1045 49755 216132

Ex-servicemenMAHARASHTRA

RSB TOTAL

Widows

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


y”djkrhyvrqyuh; lsosph n[ky

?ksrHkkjrljdkjuslkrkjkftYg;krhyijkdzehtokukauk ‘kkS;Zindscgkydsyhv’kh76

‘kkS;ZindslkrkjkftYg;krhytokukauhiVdfoyhvkgsrgsVscy Ø+ 2 eË;snk£fOkysvkgs4

v‐Ø‐ LkUekuIknd ,dw.k la[¸kk 1 fojPkØ 5 2 ‘kkS;Zpdz 5 3 fdrhZpdz 1 4 lsukind 18 5 ok;wlsukind 1 6 uolsukind 1 7 fe’kubaUMhLiWp 16 8 vk;‐,l‐Mh‐,e‐ [Indian Service Distinguished Medal (ISDM)] 7 9 feyhVzhdzkWl 5 10 feyhVzhesjhV 13 11 vk;‐vks‐,e‐[Indian Order of Merit (IOM) ] 5

Vscy Ø+ 2

vkckfdrqZdqMs] ¼Hkksljs rk- [kVko½] fojpdz 1948] y{e.kjkoflrwlkGwa[ks] ¼ojkMs rk- djkM½] fojpdz 1965 Hkkjrikd ;q/n] fdlutxnkGs] ¼isMxko rk- [kVko½fojpdz 1965 Hkkjrikd ;q/n]g.kqeku d”.kkeksjs] ¼tkaHks rk ikV.k½ fojpdz 1965 Hkkjrikd ;q/n] fl/nukFkHkkslys] ¼vkjGs rk- lkrkjk½fojpdz 1965 Hkkjrikd ;q/n] lfr’kf’akns] ¼lkrkjk½ ‘kSk;Zpdzej.kksRrj 1969] vkuanlkoar ¼fyac rk- lkrkjk½ ‘kkS;Zpdz 1980] j?kwukFkMkaxs] ¼fpap.ksj rk- lkrkjk½ ‘kkS;Zpdz 1980] rqdkjketk/ko ¼nfgoMh rk- ek.k½ ‘kkS;Zpdz 1980]Jhjaxlkoar ¼[kVko½ ‘kSk;Zpdzej.kksRrj 1986] f’kokthtxrkioMxko ¼gosyh] rk- djkM½ fdrhZ pdz5

lkrkjkftYg;krhy ‘kfgnlSfud %&

lkrkjkftYg;kykizfn?kZv’khy”djhijaijkykHkysyhvkgs- lkrkjkftYg;kpsLkOk±s{k.kdsY¸kklvki.kklvusdxkokaP;kLokxRkdekuhOkj ‘kfgnlSfudkaPkhukosvk<GRkkRkRkjdkghxkokaeË;s ‘kfgnlSfudkaPksiqRkGsvkf.kLekjdsvk<GRkkRk‐lkrkjkftYg;krhylSfudkauhHkkjrkusdsYksY;ktoGtoGloZy”djhdkjok;kae/;s lgHkkx ?ksryk o vkiY;kijkdzekpkBlkmeBfoyk‐

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


lkrkjkftYg;krhydkgh‘kfgnlSfudkaPkhukosiq<hizekusd.kZylaRkks“kegkfMd]lqfuy ;kno]lfr’kf’akns]Jhjaxlkoar]bekeegEen 'ks[k],dukFk l[kkjkefude] fnudj ;'koarfude] IkzYgknrqdkjkefude] ckcqjkoËkk;xqMs] v'ksdckcjbR;knh- vusdy”djhdkjok;kae/;s lkrkjkftYg;krhylSfud ‘kfgn o tk;can>kysvls 225 tokuns’klsoslkBhdrZO; ctkorkuk ‘kfgn>kysvkgsRk-‘kfgnlSfudkaphvkdMsokjhVscy Ø+ 3 eË;snk£fOkys vkgs-6

Vscy Ø+ 3

Ser NoDistrict

1962 1965 1971 AhatMeghdoot Pawan Rakshak

Bodo Ulfa

Blue Star Orchid Ambush Rhino Savage

Battle Axe Falcon

Mizo/Naga Kargil

After Kargil Total

1 Mumbai City 1 4 2 72 Mumbai Sub 3 3 1 2 1 9 193 Thane 1 1 8 4 144 Raigarh 3 8 16 4 3 5 395 Sindhudurg 5 9 10 5 2 2 1 2 6 426 Ratnagiri 9 14 14 1 5 3 467 Nashik 2 2 4 3 1 3 1 22 388 Dhule 2 4 2 2 5 159 Nandurbar 0 010 Jalgaon 1 2 1 6 2 16 3811 Ahmednagar 3 9 3 3 2 6 1 3 23 5312 Pune 12 12 2 4 6 2 1 1 1 1 25 7113 Satara 19 58 66 7 12 14 1 1 1 6 40 22514 Sangli 7 28 46 9 12 10 1 12 1 3 2 33 16415 Solapur 2 13 11 2 6 5 1 1 20 6116 Kolhapur 4 18 46 4 19 38 9 3 4 1 33 7917 Aurangabad 1 2 3 7 1 9 2318 Jalana 1 1 219 Parbhani 2 1 1 420 Hingoli 3 321 Beed 1 2 5 1 2 8 1 13 3322 Nanded 1 2 1 4 1823 Osmanabad 1 4 3 1 4 1324 Latur 2 1 2 3 1 11 2025 Amaravati 1 1 2 2 7 1326 Buldhana 11 1 3 6 1 4 3027 Akola 1 7 2 1 8 3 1 4 2728 Washim 2 229 Yavatmal 1 6 2 2 9 2030 Nagpur 1 6 6 2 3 7 2531 Wardha 2 3 532 Bhandara 2 1 6 1 3 1333 Gondia 2 234 Chandrapur 1 1 5 735 Gadchiroli 2 1 3

Total 63 195 287 43 88 141 6 4 18 7 32 3 3 8 7 6 338 1249

DETAILS OF BATTLE CASUALTIES WHO HAVE LAID DOWN THEIR LIVES IN VARIOUS OPERATIONS SINCE 1962 To 28.02.2013 (GR 27.7.2012)

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


fu”d”kZ

Hkkjrkrhyizfrf”BrlsosiSdh ,d vl.kk&;k y”djhnykrlkrkjkftYg;krhy r:.k Lokra=iwoZ o i’pkrhydky[kaMkrlgHkkxh>kyk- vkf.kvkiY;kijkdzekpkBlkmeBfoyk-lkrkjkftYg;krhyxzkeh.kokrkoj.kkry”djhlaLdrh :tyhvkgs- R;keqGspvusd [ksMsxkokrizfn?kZv’khy”djhijaijkykHkysyhvkgs- vkf.kvktghvusd fi<;k y”djkrlsokctkorvkgsr-Vscy 1 uqlkjlkrkjkftYg;krhyekthlSfudkaP;kLka£sRklkrkjkftYgkegkjk”Vªkrnql&;k ØekadkOkjvkgs-Vscy 2 uqlkjlkrkjkftYg;krhylSfudkaP;kijkdzekyklktsyvlkcgqekuHkkjrljdkjusdsykvkgs- Vscy3uqlkjlaiw.kZegkjk”VªkrlkrkjkftYg;krhy ‘kfgnlSfudkaph225 ghla[;k egkjk”VªkrhybRkjftYg;kP;kRkqyusRkLkOkkZRktkLrvkgs-

LkanHkZLkqph

1nSfud ldkG 27 tkusokjh 2016- 2https://www.dnaindia.com/we call it a Village of Warriors, you won't agree.

3lkrkjk ftYgklSfuddY;k.kdk;kZy;krhynIrjkrhuksan- 4lkrkjk ftYgklSfuddY;k.kdk;kZy;krhynIrjkrhuksan- 5http://satara.nic.in/html/index_mar.html¼lkrkjkftYg;kpsvfËkdRkLkadsRk LFkG½ 6lkrkjkftYgklSfuddY;k.kdk;kZy;krhynIrjkrhuksan-

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


20

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


21

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


22

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318



®


Documents

MAH MUL/03051/2012 ISSN: 2319 9318 UGC Approved … · MAH MUL/03051/2012 February ISSN: 2319 9318 2018 Vidywarta Special Issue UGC Approved Sr.No. 62759 ® 9 : Interdisciplinary