Levni imzalı kişi

8/3/2019 Levni imzal kii

1/13

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 6/1 Winter 2011, p. 1268-1280, TURKEY

Turkish StudiesInternational Periodical For the Languages, Literature

and History of Turkish or Turkic

Volume 6/1 Winter 2011

LEVN MZALI NSAN RESMLERNDE FGR ANLAYII

Serkan LDEN

ZET

18. yzyln bandan itibaren, Osmanl mparatorluu Bat dnyasnaalmaya balam ve kendini yenileme abalar iine girmitir. Yeni oluanbu ortam ierisinde hkmdar III. Ahmet ve Sadrazam Nevehirli Damatbrahim Paa himayesinde, sanata geni olanaklar salanmtr.

Dnemin nemli sanats Levni de bu kltrel ortam ierisinde nemlisanatsal yaratlara imza atmtr. Bu almada Levni imzal figrresimlerinden yola klarak sanatnn resim anlay ve iinde yaanlandnemin bu eserlere etkisi aratrlmtr.

Anahtar Kelimeler:Levni, Minyatr, Srname.

THE UNDERSTANDING OF HUMAN FIGURE PAINTINGS SIGNEDLEVN

ABSTRACT

Since the beginning of the 18 th century, the Ottoman Empire had beenbegan to open up the Western world and has entered into self-renewal efforts.In this the newly formed environment, under the auspices of Sultan Ahmetand the Grand Vizier Nevehirli Damat Ibrahim Pasha, has been providedample opportunities for art.

Levni that is important artist of the period in this cultural environment,had created some important artistic works. In this paper, through the figurepaintings which are made by Levni, understanding of the artist's paintingand effects of period in which he lived to his artistic works are researched.

Key Words:Levni, Minyatr, Srname.

Giri

18. yzyln ilk yars, Osmanl mparatorluu iin Bat dnyasna aln balangcolduu gibi,kendini yenileme abalarnn da giderek artt bir dnemdir. Dnemin hkmdar III. Ahmet vesadrazam Nevehirli Damat brahim Paann himayesinde gelien kltrel ortamda, sanata her alandageni olanaklar salanmtr. Kendisi de gerek bir sanat koruyucusu, air ve iyi bir hattat olan Sultan,kitaplara ve minyatr sanatna byk ilgi gstermitir. Lale devri olarak da adlandrlan bu dnemde

Dr., Afyon Kocatepe niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, Temel Eitim Blm, elmek:[email protected]
mailto:[email protected]:[email protected]:[email protected]


2/13

Levni mzal nsan Resimlerinde Figr Anlay 1269




(1718-39) batllama hareketlerinin gerek anlamda balad grlmektedir (repolu, 1999a: 235).Osmanl minyatr sanatnn tekrar canland ya da ou kez ikinci klasik dnemi olarak nitelendirilen budnemde, minyatr sanat nemli bir gelime gstermitir. Minyatrn bu dnemini ikinci klasik dnemniteliine brndren ise dnemin en nemli nakka Levni'dir (Renda,1977:34).

Renkli-eitli anlamndaki Levni mahlasn kullanan ve saz airlerinin ya da klarngeleneinde iirler yazm olan sanatnn asl ad Abdlcelil elebidir. Yaam ve eitimi hakkndafazla bir bilgi sahibi olamadmz sanatnn yaad dneme ait tek kayt, Dimitri Kantemirin 173435te yazd "Osmanl mparatorluunun Ykseli ve k Tarihi" isimli tarih kitabnda yeralmaktadr1. Dimitri Kantemirin Osmanl imparatorluu tarihini konu alan kitabndaki Sultan II. Mustafaile sona eren Padiah portreleri seri gravrlerinin, portrelerinin slup asndan Levninin dier portreleriile benzemesine ve kitaptaki Padiahn bamusavvirinin yapt portreler ifadesine dayanarak, Levnielinden kan ve gnmze gelmemi olan portrelerden retildii varsaylr (Atl, 1999: 31).

Levni hakknda bilgiler ieren daha ge tarihli bir kaytta, 176587 arasnda tarih yazcl yapannl HafzHseyin Ayvansarayinin Mecmua-i Tevarih isimli eserinde yer almaktadr. Ayvansarayiyegre Levni, stanbula Edirneden gelmi, nakka olarak alm, saz geleneinde ustalam, daha sonra

musavvir (portre ressam) olmak istemi, I. Mahmutun tahtan indirildii dnemlerde ie alnm ve 1732-33te lmtr (Atl, 1999:31&nver,1953:6).2Ayn zamanda halk airi de olan Levninin baz iirlerignmze kadar gelmitir. iirleri arasnda en ok bilinenler Atalar Sz Destan isimli kitapta yeralan iirleridir. III. Ahmet iin de kasideler yazan Levni vefat ettiinde Otlaklar Camii yaknlarnagmlmtr. Ancak yllar ierisinde blgede alan yollar nedeniyle mezar kaybolmutur. (repolu,1999b:45& nver, 1953:6-10)

Levninin Osmanl Sarayndaki rol hakknda kesin bilgi veren bir belgeye rastlanlmamtr.Ayvansarayi, sanatnn airliinden de sz ettii halde, ad belli bal uar tezkirelerinde yeralmamaktadr, Kilri Ahmet Efendinin 1131 (1718) tarihli Endernlu airler, Hattatlar ve MusikiSanatkrlar Tezkiresinde de Levni hakknda bilgi, birok air, hattat ve mzisyen gibi ayr bir balkaltnda verilmemekte sadece bir makalede gemektedir. Buradan da Levninin Enderundan yetimi yada Enderunlular ile ilikisi olan bir kii olduu anlalmaktadr. Levninin adnnEhl-i Hirefdefterlerinde

bulunmay ise yalnzca bir nakka deil, nakkalarn ba olmas gereken bir sanat iin olaan d birdurumdur. Bu veriler nda, Levninin bir saray nakkandan te, daha yksek grevlerde bulunmu yada tmyle bamsz bir sanat olabilecei dnlmektedir. Levninin bugn Topkap SarayMzesinde bulunan, III. Sultan Ahmetin drt olunun snnet dnlerini anlatan ve air Hseyin Vehbitarafndan yazlm olan Srname isimli eserdeki yz otuz yedi minyatr resimleri en nemliyaptlarndandr. Bunlardan baka; iinde yirmi padiahn portresinin yer ald Kebir MusavverSilsilenamesi, Sultan III. Murat dneminde hazrlanm ve metni Seyit Lokman tarafndan yazlm bir

Kyafetl-Osmaniyekopyasna eklenen III. Ahmet ve II. Mustafa portreleri ile Topkap Saray MzesiHazine Kitaplndaki H. 2164 numaral albmde yer alan krk iki adet boy portre almas da3 ennemli eserlerindendir (Ersoy, 1991:13 & repolu, 1999b:237-243 & Atl,1999:31-37).

18. yzyl, toplum yaamnda sosyal deiimlerin balad bir dnemdir. Bu sosyal deiimlere

paralel olarak resim slubunda da belirgin bir deiim yaanmtr. Klasik dnemin en nemli resimzelliklerinden birisi olan kompozisyonlarda birlik ilkesi, 18. yzyln batllama hareketleriyle birliktekaybolmutur. Artk birbirine baml olmayan, dank, ayr sahneler, sosyal yaamdaki dzensizliin birgstergesi olarak, resme yansmtr. 16. yzyln tek bir noktadan ve belli uzaklktan resmetmeye ynelikyapt kompozisyon deerlendirmesi 18. yzylda grlmemektedir. nk Levni olaylar deiik

1 Kitap 17141716 arasnda Latince yazlan ve ilk kez 17341735 yllarnda da ngilizce olarak baslan bir kitaptr.http://www.halksahnesi.org/incelemeler/kantemir/kantemir.htm, 07 Mays 2008

2Sheyl NVER ayn eserinde Topkap Saray Mzesinde III. Ahmet Ktphanesinde bulunan ve No.3109 kaytlTarihi Trki denilen (Kebir Musavver Silsilename)esere dayanarak Levninin 1773de hayatta olduunu iddia etmitir.

3Bunlar tek sayfalar halinde olan murakkalardr.
http://www.halksahnesi.org/incelemeler/kantemir/kantemir.htmhttp://www.halksahnesi.org/incelemeler/kantemir/kantemir.htmhttp://www.halksahnesi.org/incelemeler/kantemir/kantemir.htm


3/13

1270 Serkan LDEN




yerlerden ve yakndan tespit etmeye almaktadr. Resimlerinde zikzak ve helezon izgiler hkimolurken, iki boyutlu bir yzey ifadesi olan minyatr resimlere perspektif, k ve glge girmeye

balamtr. Yine bu dnemde, bir taraftan figrlerin yzlerine, gl bir gzlemin etkisiyle, eitliifadeler veren Levni, dier taraftan kompozisyonlarnda dekoratif unsurlara da yer vermekte, by leliklegeleneksel resim anlayn devam ettirdii grlmektedir. Levninin yapm olduu figrler geni biralan iinde yer aldndan izleyenleri dorudan etkilemektedir. Mekn dzenlemesine baktmzdamimari formlara ok fazla yer vermedii grlmektedir. Kulland kompozisyon dzeninin; n planndahalk, ortada avlu, geri planda da peyzaj unsurlar yer almaktadr. Planlar arasnda ki ilikilerin salamkurulduu gzlemlenirken, n planda zellikle garip ya da gln eler veya figrlerin yapt komik,esprili tutum ve hareketler daha bilinli olarak sahneye yerletirilmektedir. Gereki bir yaklamniaretlerini veren bu almalar 18. yzyl stanbulunun toplumsal yaamndaki her trl deiimigsteren bir ayna gibidir (Ersoy, 1991:13-14).

Bu makalede, Topkap Saray Mzesi Hazine Kitaplndaki H.2164 numaral albmde yer alanLevni imzal krk iki adet boy portre almasndan seilen be adet minyatr zerinde durulacaktr.Seilen bu resimler; Gen Osman,Acem ah Hazinedar Kymetli Civani, Frenk Kadn, FrenkErkei, Feraceli Kadn isimli minyatrlerdir. Minyatrlerseilirken sanatnn yapm olduu portre

almalarnn genelini temsil edecek rnekler zerinde durulmutur. Levninin Padiah portreleri yapmolmasndan dolay Gen Osman portresi, hem Acem hem de erkek resimlerinin rneklendirilmesi iinAcem ah Hazinedar Kymetli Civani, stanbulda yaayan yabanc kiilerin resimlerinirneklendirmesi iin Frenk Kadn- Frenk Erkek resimleri ve eitli kesimden kadnlarn resimlerinernek olmas iin Feraceli Kadn isimli almalara yer verilmitir. Resimlerin balklar, iinde

bulunduklar albmdeki sayfa numaralar ile birlikte verilmitir.

Bu albmde yer alan figrler, stte kebentlerle erevelenmi ve ounun isim veya meslekleriayn yaprak zerine yazlmtr. Resimlerin etraf gm veya altn serpme (zerefan) zerine halkr ile

bezelidir. Sanat, imzasn resimlerin alt kesine, ounlukla bir bitkinin tam altna, nesih hatla atmtr.ok titiz bir iilikle yapm olduu portrelerin giysilerine, balklarna ve sa biimlerine ayr bir zengsterilmitir. Figrlerin 3/4 profilden betimlenmeleri ortak bir bak as olarak karmza

kmaktadr.(repolu, 2003: 8284). Bu tek figrlerin yapl amalarnn belli baz ykkahramanlarnn grselletirilmesi olduu zannedilmektedir. Bu varsaymdan yola klrsa, anlatlan bazyklerin, padiah tarafndan, adeta bir tiyatro sahnesini andrrcasna grsel olarak da izlenebilmesini;hayalinde canlandrabilmesini salamak zere hazrlanm olduklar sonucuna varlabilmektedir. Portrelerzerinde yer alan ksa aklamalara gre bir blmn Acem, bir blmnse Bursal figrlerdenolumas, bunlarn bilinen baz yklerin kahramanlar olduu savn destekler (repolu,1999b:168&Bac vd,2006:263). Zira eski Trklerde ve randa da rastlanan Perdedar ya da emil-gerdan gibi, resimlerin nnde hikye anlatmak, meddahlk etmek, szl anlatm ve tasvir sanatnn

birlikte kullanlmas seyirlik oyunlar ierisinde yer alan bir gelenektir(And, 2007:52).

Dier taraftan tek figrl almalarn bazlarnda rann erken dneminin zayf da olsa bir etkisigrlmektedir. Ancak renklendirme, vcut durular ve giyimler Bat slubu etkisiyle Trk zellii

gstermektedir. Zira ran ve Trk resmi sk sk birbirine kartrlmaktadr. Oysa ikisinikarlatrdmzda; Trk resminin kendine zg zellii ortaya kacaktr. Fakat bu arada ran resmininTrk resminin geliimine olan katks da gz ard edilmemelidir (Ersoy,1991:14).

ran resmi, hayali grntler iinde yakkl kahramanlarn dellosunu, cokuyla sevgilileriniizleyen genleri veya byk manzaralar bazen lirik bazen dramatik bir anlatmla ve gl birduygusallkla vermitir. Hlbuki Osmanl resmi, hayali konulara ve formlara kaplmadan, ran resmininestetik zelliklerini ve slupsal ideallerini almtr. Bundan dolay Trk minyatr daha doal bir yapyasahip olmu, duygusal hareketler ve zariflik abas iine girmemitir. Daha gereki ve gncel olaylardaha iyi deerlendirmi olmasndan dolay tanmlaycdr. ada konular dorudan ciddi bir slupla vetm fiziksel ayrntlar ile gsterilmitir. Osmanl mparatorluunun ekonomik yaam, elence vezevkleri, ordu dzeni ve halkn olaylar karsndaki ilgisi gerekilik ierisinde yanstlmtr. Ancak


4/13





Osmanl minyatrlerindeki gerekiliin biime deil ierie bal grece bir gerekilik olduu da gznnde bulundurulmaldr. nk Osmanl minyatr sanat mistisizm ile ekillenen Dou sanatyla,ideallerini realizmden alan Bat sanat arasnda durmakta ve dolaysyla iki yandan da esinlenmektedir.Ama bununla birlikte Osmanl dnemi sanat anlay her zaman kendi amalar dorultusunda gelimi,15. yzyldan 19. yzyla dek kendi ilkelerinde gerei bulan bir birlik gstermitir (Ersoy,1991:14-15).

Levninin izmi olduu tek figrler, Sultan II. Osman ve hizmetkrlarnn portreleri dnda,Lale Devrinin sefahat yaamndan karakteristik kiiler ile dnemin yaantsn simgeleyen kadn veerkek portrelerinden olumaktadr. Bu portrelerde kiilerin cinsel kimliklerinin de vurgulanm olduugzlenir. Yzlerde ayrk ya da birleik kalarn glgesi, duru tenler ve yarm glmsemeler, kadngiysilerindeki dekolteler, yrtmal ya da yar saydam kumalar, Levninin modellerinin ekiciliiniarttrmaktadr. Yaam sevinci ve yaam zevki de nakkan portrelerinde n plana kan ortak unsurlardr.Bu figrlerin hazrlanna edebiyat dnyasnda 17. yzyln ikinci yarsndan balayarak sradangnlk yaama kar duyulan ilginin artmasnn da etkisi olduu dnlmektedir. Dier taraftan Glrepoluna gre; Levni ranl tipleri konu alan baz portrelerinde, Topkap Saray Mzesi Kitaplkoleksiyonunda da bulunan 17. yzyl sfahan Rza Abbasi ekol figrlerinden4esinlenmitir. (repolu,1999b:170)

Portrelerin ve kyafetlerin ayrntl-detayl izimlerinden, Levninin resmini yapt figr okdetayl gzlemledii belki de bizzat modellerin poz verdikleri sonucuna varlabilmektedir. Bununla

birlikte kyafetler zerindeki desenlerin ise nakkan kendi hayal gcn kullanarak yapm olduu zgntasarmlar olduu gzlenmektedir. Figrler ve kyafetlerdeki kvrm ve hatlar zerinde grlenglgelendirmeler resimlere boyut kazandrmaktadr.

Levni imzal H.2164 numaral bu albmn ilk resmi 1b. Sayfasndaki (bkz resim 1) GenOsman minyatrdr. Resimde; Sultan II. Osman, tahtnda otururken 3/4 profilden betimlenmitir.Portre kalp asndan Kebir Musavver Silsilenamedeki Sultan III. Ahmet portresiyle benzeir(bkz resim-2). Oturduu yksek arkalkl tahtn srtnda krmz zerine in bulutlarndan, yan panoda ise mavizemin zerine hatayi ve gl kompozisyonundan oluan sslemeye yer verilmitir. Kolsuz, yaka, i ve kolular krkl mavi kaftan, iek motifleri ile bezeli pastel tonda nohut sars entarisi ve kaftann gsksmnda deerli altn ilemeli aprastlar5byk bir titizlikle ilenmitir. Kebir Musavver Silsilenamedeolduu gibi burada da badem gzleri, ince ekik kalar, uzunca burnu ve sakalsz ak renk teniyle GenOsmann masumiyeti vurgulanmtr. (repolu, 1999b; 170-171) Resimde figrn kendisinin vekyafetlerinin itinal ve titiz tarama teknii ile ilenmi olmas dikkat ekmektedir. Zemindeki karolar ileduvardaki inilerde yerletirili biimleri ve ince iilikleriyle sanatnn fra kabiliyetini bir kez daha

pekitirmektedir. Sanatnn imzas ise yerdeki karelerden birinin iine, dier zemin motiflerinden fazlacaayrlmayacak bir biimde ilenmitir. (bkz resim1a)

10a. Acem ah Hazinedar Kymetli Civani (bkz resim3); Levha zerindeki aklama ileAcem olduu anlalan figr, Levninin tipik 4/3 profil duruunu sergilemektedir. iek biiminde eraprastla tutturulan patlcan moru renkteki pelerinin koyu sar astar ile kurmu olduu kontrast renkilikisi figrn renklendirilmesinde kullanlan dier renkler ile byk bir uyum ierisindedir. Kf yeili

tepelikli sark, pembe kol azl ak mavi entari, alev krmzs kuak, kuaa sokulu altn kakmalkabzas, kn ve mavi boncuklu psklleriyle gsterili haner, kuaktan sarkan krmz kabzal, altnkama, turuncu alvarve sar pabular yine kontrast fakat deer olarak birbirini dengeleyen bir renk ilikisiierisindedir. Figrn elinde tuttuu krmz renkli stanbul lalesi de dneminzelliini yanstan bir bakagsterge olarak karmza kmaktadr. Figrn sa eli ile kaftann tutu tarz ise ayn dnemlerde

4Safavi Dneminde 1565-1635 yllar arasnda yaayan Aa Rzann slubu doal nesneleri efemine ve izlenimselbir ekilde resmetmesiydi. ou almasnda saki olarak gen yakkllar tasvir etmitir. Louis Crompton'a gre bu, yal birerkee iltifat etmek iin "gen erkeksi gzellii takdir etmek" olarak ortaya konulan bir Pers gelene iydi.

5 aprast; Kaftanlarn veya pelerin gibi kyafetlerin n tarafnda kyafetin nn kapatmak iin kullanlan dmebenzeri kapama parasna verilen addr. Kaftan zengin veya st tabakadan birisine ait ise bu para deerli talar ve altn ile sslolarak yaplrd.


5/13

1272 Serkan LDEN




stanbulda yaam olan Avrupal ressamlar ile sanatsal anlamda da ilikisi olduunu gstermektedir.Figrn tasvirinde kullanlan tm renklerin kontrast olmas, bununla beraber, farkl k deerleriyle vekullanldklar yzeydeki lekesel oranlaryla birbirlerini baaryla dengelemesi sanatnn renk bilgisinene kadar hakim olduunu da gstermektedir.

13b. Frenk Kadn (bkz resim4);Avrupal kadn figr de ayrntl ilenmi ssl elbiseleri veelinde yelpazesiyle 4/3 cepheden betimlenmitir. Sanatnn model olarak faydaland kaynan NemeFrengi modelini gzlemleyerek mi, yoksa Avrupa kaynandan yararlanarak m alt kesin deildir.Osmanl kadnn betimlerken, kendi ideal gzelini arayan ve resimleyen Levni, burada ise dalgal salaromuzlarna dklen, ak renk gzl tipik bir Frenk (Avrupa) kadnn resimlemitir. Giysinin dantelleri,turuncu etein zerindeki ift kat saydam etek son derece ince bir iilikle boyanm, Avrupa kadngiysisinin en ayrt edici zellii olan korsaj ve ten rengi eldivenleri baaryla uygulamtr. Dekolteyivurgulamak amacyla gsler neredeyse akta braklmtr. Etek ucunu dolanan enli yeil bordrndeseni, Frenk erkek figrnn kol azyla benzerlik gsterir. Nakka aslnda kendine yabanc olan bukyafete, kadnn elindeki yelpazenin detayl izimiyle ve figrn etrafndaki geleneksel izgiler ile

betimlenmi ieklerle kendinden bir eyler katmak istemitir. Ayrca figrn ayandaki topuklu pabular da modelin yabanc gayrimslim- olduunu gstermektedir (repolu, 1999a; 191-192). Bu

figrn izimindeki zeni Avrupal erkek portresinde de grmekteyiz. Sanat byk bir ihtimalle sarayaulaan Avrupa kkenli kitap ve gravrlerden de yararlanm olmaldr(Bac vd.2006; 264-265).

14a. Frenk Erkei (bkz resim5);Osmanlda genel olarak Frenk olarak adlandrlan Avrupalerkek figr, belli bir kiinin portresi olmaktan ok, genel bir imge olarak karmza kar. Levhann sastnde yer alan ve Avrupal kadn figr iin de geerli olan;

Bu bde vermidir hsne rengi

Bunlar ikisi de Neme Frengi

Dizeleri, yzlerine rengi ikinin verdiini ve her ikisinin de Avusturyal olduunu belirtir. Levnininstanbulda bulunan Avrupal elileri peruundan bastonuna ve koltuk altndaki apkasna, dizlerindedaralan pantolonundan, ssl ceketine ve dantelli gmleine kadar gzlemlemi olduu grlr.(repolu, 1999a; 191-192) Levniye zg kontrast renk uyumu, scarlet krmzs renkli uzun ceket ileyeil bordrl kol azlarnda kendini gstermektedir. Sanat ayrca bu iki zt rengi dengeleyen gri vemavi tonlardan da faydalanarak renk bilgisini tekrar gzler nne sermektedir. Levninin, stanbul sosyalhayatnn eitli tiplerini resmederken bir Frenk kadn ve erkeini de bu almalar arasna katmas,onlar dnemin yaantsnn bir paras olarak grdne, batllama eilimlerinin grlmeye baland

bu dnemde en azndan onlara ilgi duyduuna ve bu tipleri kendi bak asndan, ayrntl bir ekilde betimlendiine iaret etmektedir. Bu tutum Srname resimlerinde de grlmektedir. Batl seyircilerleni izlerken, kendi kyafetleri ierisinde tasvir edilmitir. (bkz resim6)Sanat Frenk Erkei isimli

bu almasnda da dier imzal resimlerinde olduu gibi imzasn zemine yerletirdii iekmotiflerinden en byk olann altna atmtr. Bu tutum Levninin imzal tm tek figr almalarndaounlukla grlen bir harekettir.

14b. Feraceli Kadn(bkz resim7);Devety rengi bir ferace giymi ve beyaz saydam yamaktakm olan figr, iki eliyle tuttuu n ak bol eteini toplarken, vcudun st ksmn saran feraceninmavi astar ve krkl krmz serpme desenli giysisi, feracenin kollarnda ise dilimli leylakrenginde hrkakollar grlmektedir. Lale Devrinin modas olan olduka gsterili bu sokak giysisinin, Sultan III.Ahmedin 1726 ylnda topluma ahlaki ve ekonomik adan zararl olduu gerekesiyleyasakladklarndan olduu zannedilmektedir. Byle ince ve ak renk kumatan yaplan feracelerinrenginden, yasaklama hkmlerinde bed renk yani fena renk olarak sz edilir (repolu,1999b:195).Kenarlar srmal saydam yamak, modelin kalarn ve hatta gz kapaklarn belli belirsiz rterekyalnzca gzlerinin alt ksmn akta brakr, yine ii grnen dier paras da burnu ve az hatlarn

belirterek kapatr.


6/13





Levni aslnda ok az grnmesi gerekirken saydam kuman altndan rahatlkla seilebilen yzhatlarn ve drt sra boncukla ssl gerdanson derece gzel bir ekilde vermitir. Modelin eteini tutuekline bakldnda, bunun bir modele baklarak allm olduu hissi tamaktadr. Dneminstanbulda yaayan Avrupal ressamlarn almalarnda da grlen bu duru ve hareket Levninin busanatlar ile olan ilikisini teyit etmektedir (bkz. Resim 8910).

Sonu olarakOsmanl resim sanat ierisinde, zellikle de tamamen yzlerin Batya evrildiibir dnemde ikinci bir klasik dnem yaatm olmasyla nemli bir yeri olan Levni, kendi sanatsal zevkive yaklamyla gerekten de yeni ve farkl eyler yapm bir sanatdr. Yapm olduu resimalmalaryla Osmanl minyatr sanatnda srekli kullanlacak portre kalplardan birini ortayakoymutur.Figrlerin kalabalk sahnelerde kullanmna da yeni bir anlay getirmitir. Sanatnn gl

bir gzlemci oluu ve gzlemlerini aktarmada gsterdii akclk, 18. yzyl bandaki Osmanldnyasnn en nemli grsel belgelerinden birine imza atmasn salamtr. Levni bir yandan geleneikorurken, dier yandan baklarn Batya eviren Osmanl sanatlar arasnda en nemli lerindenbirisidir.

Yalnzca 18. yzyl Osmanl resim sanatn klasik dnemlerindeki gnlerini aratmayacak biimde

canlandrmakla kalmam, minyatr sanatna kkl yenilikler de getirmitir. Bunlarn banda figranlaynn deiimi gelir. Hacim kazanm figrler, derinlik kazanm kompozisyonlar ierisindeverilmeye allrken, figre bak as da hem resimsel, hem de anlamsal olarak deiir, geliir,zenginleir ve derinleir. Levninin bu sanatsal yaklamndan sonra Osmanl resim sanatnda figrngenel anlamdaki kavranmas kanlmaz olarak deiime ynelmitir. Bu deiimler balangta figrnele aln biimi ile balam ardndan yaptlar zerinde pastel tonlarn egemen olduu renk skalas ilekendini gstermitir. Ortaya kan bu yeni renk anlay Osmanl kitap sanatlarnda srekli bir kendiniyenileme olarak yansma bulmutur. Dier taraftan Nakka Levninin frasndan kan resimlerde yeralan figrler olaanst bir hayal zenginliiyle yanstlrken, resimlerin genel karakteristii ilk baktaok yaln grnen, ancak ok ustalkl izgilerle ve nanslarla belirtilmi salam bir figr anlay vekavram tutarll olarak karmza kmaktadr. Bu resimanlayndan dolay repolu Levni iin yalnzgrneni deil, grnenin ardndakini de, kendi gelenei ierisinde, kendine zg incelikle arayan ve

sunan sra d bir ressam tanmlamasn yapmaktadr (repolu, 1999b:207).Levninin yapm olduu resimler, gerek betimleme anlayyla gerekse glgeli boyama

tekniiyle, znden bir ey yitirmeden bununla birlikte, batllama srecinin balangcnda ki Osmanlresim sanatn ustaca yenileyen slubuyla, dnemin atmosferini grkemli bir ekilde yanstmaktadr.Sanatnn yapm olduu resimlerde perspektifin olmamas ise bilgi veya yetenek eksikliinden deil,kkleri ok derinlere inen geleneksel betimleme prensiplerine bal olmasndan kaynaklanmaktadr(repolu, 1999b:207).

Levninin yapm olduu portreler 18. yzyln sonu ve 19. yzyl sresince yaptlar ortaya koyanOsmanl portre ressamlarn hem slup asndan etkilemi, hem de Kebir Musavver Silsilename deki

portreler, bu yzyllar boyunca yaplan padiah portreleri serilerine rnek oluturmutur. Sultan I.Abdlhamid dneminden (1774-1789) itibaren yaplan byk boyutlu yalboya soy aalarnda da

yerine gre boy portre ya da bst portrelere rnek model olarak kullanlmtr. (Renda, 1996, 81-92)Levni, yalboya tek portreler dnda, Osmanl padiah portreciliinin son iki yzyllk dnemindegeerli olan portre kalplarnn da belirleyicisi konumundadr. Levninin padiah portrelerininkopyalarnn kesilip daha sonra hazrlanacak olan bir portre dizisinde yaptrlarak kullanlmak istenmesi,yaptlarnn belirgin bir kalp oluturmasn szck anlamyla da dorulamaktadr (repolu, 1999b:208).

Dier taraftan Levninin kompozisyonlarnda genellikle nohut sars veya sarnn tonlarndanoluan bir zemin rengi tercih ettii de grlmektedir. Bu sanatnn kiisel renk tercihi olabilecei gibi,zellikle Ortaa Avrupa minyatrlerinde yine bu rengin ounlukla zemin rengi olarak kullanlmas,sanatnn Orta a Avrupa minyatr resimleri konusunda bilgisi olabilecei dncesini de kuvvetledesteklemektedir. Bu konuda 18. yzylda stanbulda yaayan Avrupal sanatlardan bilgi edinmi


7/13

1274 Serkan LDEN




olabilecei veya iinde Orta a Avrupa minyatrlerinin olduu ve saraya kadar ulam bu kitaplarinceleme ansna sahip olma ihtimali de dnlebilir. Levninin yaad dnemde Avrupal sanatlarnDouya olan ilgileri nedeniyle stanbulda da yaadklar ve sanatsal faaliyetlerini srdrdkleri

bilinmektedir. zellikle Vanmour (1671-1737) stanbulda yaam olan ressamlar arasnda en tannmolanlarndan birisidir. Fakat Vanmour ve Levni arasnda bir dostluk veya i ilikisi olduuna dair bir

belgenin varl bilinmemektedir. Buna ramen bu iki sanatnn almalarnda ortak noktalar grmekmmkndr. Bu birliktelik, figrlerin duru ve ifadeleri alarndan zaman zaman ok benzer yerlerde

bulumaktadr. Bununla birlikte Levninin tek figrlerinde genellikle gelenekselci bir tutumgrlmektedir. Ancak stanbulda yaayan Vanmour gibi sanatlarn salam durulu tek figr

portrelerinin de Levninin resim grn geniletmi olmas son derece olasdr. Sonuta ayn dnem vemeknlar paylaan bu sanatkrlarn birbirinden etkilenmesi kanlmazdr. Bu da Osmanl Lale Devrisanatlarnn dnemin getirilerine paralel olarak Batllama srelerini yakndan izlediklerini, bu dnemierisinde sanatsal alveriin aratrma boyutunda da var olduudncesini desteklemektedir. Levnininyaptlar Osmanl resim sanatnda slup ve anlay asndan kukusuz bir dnm noktas olarakdeerlendirilmelidir. Sanat Osmanl minyatr sanat tarihini ynlendirmi olan az sayda nakkalardanbirisi ve sonuncusudur. (repolu, 1999b:208).


8/13





RESMLER

Resim 1: Gen Osman

Resim 1a: Levninin mzas


9/13

1276 Serkan LDEN




Resim 2: Sultan III. Ahmet ve ehzadesi


10/13





Resim 3: Acem ah Hazinedar Resim 4: Frenk KadnKymetli Civani

Resim 5: Frenk Erkei Resim 6: Feraceli Kadn


11/13

1278 Serkan LDEN




Resim 7:, Avrupal Eliler, Srname 139b-140a

Resim 8: Vanmour Trk Dn 56 90 cm, 18. yy. ilk yars


12/13





Resim 9: Vanmour Trk Dnden ayrnt

Resim 10: Trk Dn Detay


13/13

1280 Serkan LDEN




KAYNAKA

AND Metin (2007), Minyatrlerle Osmanl-slam Mitologyas, Yap Kredi Yaynlar, stanbul

ATIL Esin (1999), Levni ve Srname (Bir Osmanl enliinin yks), Ko Bank Yaynlar, stanbul

BACI Serpil, AMAN Filiz ve RENDA Gnsel.- TANINDI Zeren (2006), Osmanl Resim Sanat,Mas Matbaaclk A, stanbul

ERSOY Ayla (1991), 18. Yzyln Minyatrleri ve 19. Yzylda Bat Tarz Resme Gei, lgi, Yl:25,S: 64, K, s.1217

REPOLU Gl (2003), Vanmour ve Levni: Aynann ki Yz, Lale Devrinin Bir Grg Tan,NKOLAS E. S., BULL D., RENDA, G. ve REPOLU G. (2003), Jean-Baptiste Vanmour,Mas Mtb. A.. Ko Bank Yaynlar, stanbul, s.73101

REPOLU Gl (1999a), Lale Devrinin elebi Nakka: Levni, Sanat Dnyamz, (YaratcOsmanllar), S:73, s. 235243

REPOLU Gl (1999b), Levni, Nak, iir, Renk, Mas Matbaaclk A.., stanbul-1999

RENDA Gnsel (1977), Batllama Dneminde Trk Resim Sanat 1700 1850, T.T.K. Basmevi,Hacettepe niversitesi Yaynlar C17, Ankara

RENDA Gnsel (1996) Osmanl Sultanlarnn Soy Aac, P Kltr Sanat Antika Dergisi S: 2, Yaz,s. 81-92

NKOLAS E. S. , BULL D., Gnsel RENDA, ve GlREPOLU (2003), Lale Devrinin Grg TanJean-Baptiste Vanmour, Mas Mtb. A.., Ko Bank Yaynlar, stanbul

NVER Sheyl, (1953), Fatih Sultan Mehmet ve Babas ile Olu Resimlerini Yapan Ressam Levnive Biyorafisi, stanbul niversitesi Yaynlarndan Say:543, stanbul.

Documents

Levni imzalı kişi