Embed Size (px)
Citation preview
Kasetsart J. (Soc. Sci) 35 : 30 - 44 (2014) ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 : 30 - 44 (2557)
รปแบบการกระจายเชงพนทของพนทเมองในประเทศไทย
Patterns of the Spatial Distribution of Urbanized Areas
in Thailand
พนธทพย จงโกรย* และ ชนมณ ทองใบ
Puntip Jongkroy* and Chonmani Thongbai
ABSTRACT
The research analyzed the patterns of spatial distribution of urbanized areas, and the trend of urban primacy in Thailand. Focus was on the urbanized area only at the provincial level. This research applied mixed methods with the emphasis on satellite image interpretation and direct field surveys to acquire qualitative data. Quantitative data were accessed from relevant offices' websites. Descriptive statistics and content analysis were used. The research findings revealed that the spatial distribution of urbanized areas in Thailand remained a ‘primate pattern’ having Bangkok as the only large city at the size of a metropolis. Nevertheless, there was a tendency of a declining condition indicated by the decrease in the primacy index or ratio of the population of the primate city and the second largest city from 34.9 in 2003 to 23.9 in 2010. A highlight was Had Yai that became the second largest urban agglomeration. As a result, Songkhla shifted its city ranking from the 6th province that accommodated largest number of urban populations in 2006 to the 3rd in 2010. As cities have outgrown their jurisdictions due to inefficiencies in enforcing the master plan to control land use; the urbanized areas of Bangkok Metropolis, Chiang Mai and Nakhon Ratchasima provinces have freely expanded along road networks. The urban forms were developed accordingly. It is recommended to reformulate the development strategies of regional centers to place emphasis on the specialization and the geographical conditions of each region in order to reduce the condition of urban primacy. In addition, planning measures should be enforced and coordination among local authorities in the connected urban areas should be facilitated to solve the problems resulting from ‘underbounded’ city expansion. Keywords: Spatial distribution, urbanized area, Thailand
ภาควชาภมศาสตร คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร กรงเทพฯ 10900
Department of Geography, Faculty of Social Sciences, Kasetsart University, Bangkok 10900, Thailand.
* Corresponding author, e-mail: [email protected]
บทคดยอ
งานวจยน มวตถประสงคเพอวเคราะหรป
แบบของการกระจายเชงพนทของพนทเมอง และ
แนวโนมสภาวะการเปนเอกนครในประเทศไทย โดย
ศกษาพนทเมองในระดบจงหวดเทานน วธการวจย
เปนการผสมผสานวธการเชงคณภาพและเชงปรมาณ
การรวบรวมขอมลเชงคณภาพเนนการแปลภาพถาย
ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 ฉบบท 1 31
จากดาวเทยมประกอบการสำรวจภาคสนามโดยตรง
ขอมลเชงปรมาณรวบรวมจากเวบไซตของหนวยงาน
ทเกยวของ การวเคราะหขอมล ใชสถตเชงพรรณนา
และการวเคราะหเชงเนอหา ผลการวจย พบวาการ
กระจายเชงพนทของพนทเมองในประเทศไทยยงคง
เปนแบบเอกนคร คอ มกรงเทพมหานครเปนเมองโต
เดยวเพยงเมองเดยว อยางไรกด สภาวะการเปน
เอกนครมแนวโนมลดลง เนองจากคาดชนความเปน
เอกนครหรออตราสวนระหวางประชากรในเมอง
อนดบหนงและประชากรในเมองอนดบสองลดลง
จาก 34.9 ในป 2546 เปน 23.9 ในป 2553 ทนาสงเกต
คอ เมองหาดใหญกลายเปนศนยกลางเมองใหญ
อนดบสอง สงผลใหจงหวดสงขลาเลอนอนดบในการ
รองรบประชากรเมองจากอนดบ 6 ในป 2549 เปน
อนดบ 3 ของประเทศในป 2553 นอกจากนน การ
ขยายตวเชงพนทของเมองหลกมลกษณะเกนขอบเขต
การปกครอง เนองจากการขาดประสทธภาพในการ
บงคบใชผงเมองรวมเพอควบคมการใชทดน สงผล
ใหพนทเขตเมองและสวนขยายของกรงเทพมหานคร
เชยงใหม และนครราชสมา มการเตบโตไปตามถนน
สายหลกและมรปรางเหมอนหรอแตกตางกนไปตาม
รปแบบของโครงขายถนน จงเสนอแนะใหรฐบาล
ปรบยทธศาสตรการพฒนาภาคทเนนความชำนาญ
ของแรงงานและสภาพภมศาสตรของเมองหลกใน
แตละภาคเพอลดสภาวะของการเปนเอกนคร รวมทง
การบงคบใชมาตรการทางผงเมองและการสงเสรมให
องคกรปกครองสวนทองถนในพนท เกยวเนอง
กำหนดกรอบการพฒนาเมองรวมกนเพอแกปญหา
ดานการขยายตวเกนเขตการปกครอง
คำสำคญ: การกระจายเชงพนท พนทเมอง ประเทศ
ไทย
บทนำ
ทมาและความสำคญของปญหา
ในชวง 60 ปทผานมา จำนวนประชากรเมอง
ของโลกเพมขนอยางรวดเรว สดสวนของประชากร
เมองเพมขนจากรอยละ 28.8 ของประชากรโลก ในป
2493 เปนรอยละ 50.8 ในป 2554 และจากการคาด
การณสภาวะการกลายเปนเมองขององคการสห
ประชาชาตเพอการตงถนฐานมนษย (UN-HABITAT)
พบวา ภายในป 2573 มแนวโนมวาประชากรโลกท
เพมขนเกอบทงหมด จะกระจกตวอยในเขตเมอง อน
จะสงผลใหประชากรเมองเพมขนจาก 3,486 ลาน
คนในป 2554 เปน 4,900 ลานคน ในป 2573 โดย
พนททมอตราการกลายเปนเมองสงทสด จะอยใน
ทวปแอฟรกาและทวปเอเชย (UN-HABITAT, 2011,
pp. 2–3, 164)
อยางไรกตาม การขยายตวของประชากรเมอง
ทมแนวโนมวาจะพบมากในประเทศกำลงพฒนาและ
ประเทศดอยพฒนานน มกจะประสบปญหาเกยวกบ
ความเปน ‘เอกนคร (primate city)’ ซงเปนสภาวะทม
การกระจกตวของประชากรและกจกรรมทางเศรษฐกจ
อยเฉพาะในเมองหลวงหรอเมองทาทสำคญทสดของ
ประเทศ (Potter, Binns, Elliott, & Smith, 1999, pp.
224–230) ทงน ในกรณของประเทศไทย การเตบโต
ของประชากรในเขตมหานครในชวงกวา 20 ปทผาน
มา อยในสภาวะ ‘suburbanization’ ซงบงชดวย
สภาวะทพนทชานเมองมการเตบโตอยางรวดเรว ใน
ขณะทพนทชนในของกรงเทพมหานครอยในสภาวะ
เสอมถอย (Jongkroy, 2009)
ประเดนสำคญ คอ การขาดความสมดลของ
การกระจายเชงพนทของประชากรและกจกรรมทาง
เศรษฐกจ นอกจากทำใหเกดผลกระทบในทางลบตอ
สภาพเศรษฐกจ สงคม และการเมองของประเทศใน
ลกษณะของความแตกแยกและความขดแยงระหวาง
คนรวยกบคนจน และระหวางคนเมองหลวงกบ
คนเมองในเมองขนาดเลกหรอในชนบทแลว ยงอาจ
นำไปสความไมสงบสขในสงคมไดอกดวย
วตถประสงคของโครงการวจย
เพอใหขอมลเกยวกบสภาวะการเปนเอกนคร
ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 ฉบบท 1 32
ของประเทศไทยมความเปนปจจบน อนจะสงผลให
หนวยงานทเกยวของสามารถนำไปใชในการวางแผน
การบรหารจดการเมองและการแกไขปญหาระบบ
การตงถนฐานมนษย โครงการวจยนจงถกพฒนาโดย
มวตถประสงคหลก คอ
1. เพอว เคราะหรปแบบของการกระจาย
เชงพนทของพนทเมองในประเทศไทย
2. เพอวเคราะหแนวโนมสภาวะการเปน
เอกนครในประเทศไทย
ขอบเขตของโครงการวจย
ในการดำเนนการวจย ไดกำหนดขอบเขตการ
วจยใน 3 ลกษณะ คอ ขอบเขตเชงพนท ขอบเขตเชง
เนอหา และขอบเขตเชงระยะเวลา โดยมรายละเอยด
ดงน
1. ขอบเขตเชงพนท พนทศกษาครอบคลม
พนทเมองทงประเทศไทย โดยจำกดการศกษาพนท
เมองใหครอบคลม 2 มต มตแรก หมายถง พนททอย
ในเขตเทศบาล และมตทสอง หมายถง พนททมการ
รวมกลมของพนทปลกสรางเปนกลมกอนทใหญ
ทสด (largest agglomeration) ของแตละจงหวด
2. ขอบเขตเชงเนอหา ครอบคลม 2 ประเดน
หลก ไดแก 1) รปแบบการกระจายเชงพนทของ
ประชากร พนทปลกสราง และฐานเศรษฐกจเมอง
และ 2) สภาวะความเปนเอกนครของกรงเทพมหานคร
3. ขอบเขตเชงระยะเวลา ระยะเวลาของการ
วจย คอ ป 2546 ป 2549 และปปจจบน ซงขอมล
ประชากรลาสดใชป 2553 และขอมลเศรษฐกจป
2552 สวนขอมลกายภาพทศกษาเฉพาะขอมลปจจบน
ใชขอมลภาพถายจากดาวเทยมและการสำรวจภาค
สนามโดยตรงในป 2554
การตรวจเอกสาร
ในการสำรวจสภาวะของการกลายเปนเมอง
ในระดบโลก United Nations (1995) พบวา ใน
ประเทศกำลงพฒนาและประเทศดอยพฒนา ประสบ
ปญหาจากการขาดความสมดลของการกระจายเชง
พนทของประชากรและกจกรรมทางเศรษฐกจ ทงน
Knox and Marston (2004, pp. 389–390) ใหความ
สำคญกบประเดนของการเปลยนแปลงทเกดขนจาก
กระบวนการกลายเปนเมอง 4 ประเดน ไดแก การ
เปลยนแปลงของระบบเมอง (urban system) รปแบบ
หรอรปรางของเมอง (urban form) นเวศนของเมอง
(urban ecology) และความเปนเมอง (urbanism) โดย
ประเดนทเกยวของกบการอธบายรปแบบการกระจาย
เชงพนท คอ ประเดนดานการเปลยนแปลงของระบบ
เมองซงศกษาจากจำนวนประชากรเมอง และขนาด
ของเมอง ในขณะทรปแบบของเมอง ศกษาจาก
รปรางและสภาพกายภาพของเมอง และความเปน
เมองศกษาจากฐานเศรษฐกจเมอง
ทงน Getis, Getis, and Fellmann (2008, p.
399) ใหความสำคญกบการคงอยของเมองตางๆ ทอย
ภายใตระบบการตงถนฐานทมลำดบศกด (urban
hierarchy: การเรยงลำดบความสำคญของเมองตาม
ขนาดของประชากรและความซบซอนของหนาทของ
เมอง) และความสมพนธของอนดบและขนาดของ
เมอง (rank-size relationships) โดย Haggett (2001,
pp. 428–431) อธบายรปแบบการกระจายของเมอง
โดยใชกฎ ‘the size distribution of settlement’ ของ
Felix Auerbach และ ‘the rank-size distribution’ ของ
Brian Berry วาม 3 รปแบบ คอ
1. รปแบบอนดบ-ขนาด (rank-size pattern)
เปนการกระจายของเมองในขนาดตางๆ อยางสมดล
2. แบบออสเตรเลยหรอแบบไบนาร (binary
pattern) เปนการกระจายของเมองทขาดสมดล โดยม
จำนวนเมองทมขนาดใหญและขนาดกลางเปน
จำนวนมาก ในขณะทไมมเมองขนาดเลก
3. แบบรสเซยหรอแบบเอกนคร (Russian or
primate pattern) รปแบบเปนการกระจายของเมองท
ขาดสมดลทม เมองขนาดใหญเพยงเมองเดยวทม
จำนวนประชากรแตกตางจากเมองในอนดบรองลงมา
ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 ฉบบท 1 33
มากเปนสบเทา
ภายใตกฎของอนดบ-ขนาด จำนวนประชากร
เมองของเมองทใหญทสดอนดบท 1 จะสมพนธกบ
จำนวนประชากรในเมองลำดบท n โดยทเมองอนดบ
ท n จะมจำนวนประชากรเทากบ 1/n ของจำนวน
ประชากรในเมองทใหญอนดบท 1 เมอใดกตามท
จำนวนประชากรในเมองอนดบตางๆ มความสมพนธ
กบเมองทใหญทสดตามสมการน จะถอวารปแบบ
การกระจายของเมองถกจดอยในรปแบบแรก หาก
เมองอนดบรองลงมามจำนวนประชากรนอยกวาครง
หน งของจำนวนประชากรในเมองท ใหญทสด
รปแบบการกระจายเปนแบบ “เอกนคร”
ทงน ระดบของความเปนเอกนคร บงชดวย
ดชนของความเปนเอกนคร (index of primacy) ซงได
จากการคำนวณความสมพนธระหว างจำนวน
ประชากรในเมองใหญอนดบแรกหารดวยจำนวน
ประชากรของเมองอนดบทสอง ผลจากสมการน คอ
ยงคาดชนสงมากเทาใด ระดบของความเปนเอกนคร
ยงสงมากเทานน (Pitzl, 2004, p. 193)
กรอบแนวคดในการวจย
งานวจยน มกรอบแนวคดทแสดงถงผลทตาม
มาจากนโยบายการพฒนาเมองหลกเมองรองในภาค
ตางๆ ของประเทศไทย ประกอบกบการจดตงเทศบาล
ขนใหมเปนจำนวนมาก ทำใหจำนวนประชากรเมอง
ในภาคตางๆ ของประเทศเพมขนอยางรวดเรว สงผล
ใหเกดการเปลยนแปลงรปแบบการกระจายเชงพนท
ของพนทเมองทงในมตดานกายภาพ ดานประชากร
และดานเศรษฐกจ การเปลยนแปลงดงกลาว นอกจาก
จะมผลกระทบโดยตรงตอรปแบบหรอรปรางของ
เมอง ระบบเมอง และความเปนเมองแลว ยงทำให
สภาวะการเปนเอกนครในประเทศไทยเปลยนแปลง
ไปดวย กรอบแนวคดของการวจยน แสดงในภาพท 1
วธการวจย
งานวจยเรองนอยในประเภทของงานวจย
พนฐาน วธการวจยเปนการผสมผสานวธการเชง
คณภาพและเชงปรมาณ การรวบรวมขอมลขอบเขต
ภาพท 1 กรอบแนวคดในการวจย (Research conceptual framework)
การเตบโตอยางรวดเรวของพนทเมองในสวนตางๆ ของประเทศ
ลกษณะของการรวมกลมของพนทปลกสรางโดยรอบศนยกลางเมองทใหญทสดของจงหวดเปลยนไป
การเปลยนแปลงสดสวนการกระจายของประชากรเมองในภาคตางๆ ลาดบของเมอง
และการกระจายของเมองแยกตามขนาดของเมอง
การเตบโตของมลคาการผลตในสาขาการผลต
นอกภาคเกษตร
รปแบบการกระจายเชงพนทของพนทเมองในประเทศไทย
แนวโนมสภาวะการเปนเอกนครในประเทศไทย
รปแบบหรอรปรางของเมอง(urban form)
ระบบของเมอง(urban systems)
ความเปนเมอง(urbanism)
ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 ฉบบท 1 34
ของพนทเมองและลกษณะการกระจายของพนทปลก
สรางในปจจบนซงเปนขอมลเชงคณภาพ เนนการ
แปลภาพถายจากดาวเทยม LANDSAT-5 TM (ความ
ละเอยด 30 X 30 เมตร) ป 2554 ของสำนกงานพฒนา
เทคโนโลยอวกาศและภมสารสนเทศ (องคการ
มหาชน) และการสำรวจภาคสนามโดยตรง สำหรบ
ขอมลเชงปรมาณ ไดแก ขอมลสถตประชากร (ป
2546–2553) และขอมลเศรษฐกจของเมอง (ป 2546–
ป 2552) รวบรวมจากเวบไซตของกรมการปกครอง
(2554) และสำนกงานคณะกรรมการพฒนาการ
เศรษฐกจและสงคมแหงชาต (2554) ตามลำดบ การ
วเคราะหขอมล ใชสถตเชงพรรณนาและการวเคราะห
เชงเนอหา
ผลการวจย
รปแบบการกระจายเชงพนทของพนทเมอง
ก า ร ก ร ะ จ า ย เ ช ง พ น ท ข อ ง พ น ท เ ม อ ง
ครอบคลม 3 มต ไดแก มตดานประชากร ดาน
กายภาพ และดานเศรษฐกจ สรปไดดงน
1. การกระจายของประชากรเมอง
การวเคราะหการกระจายเชงพนทในมตดาน
ประชากร เนนดานการกระจายของประชากรเมองใน
ภาคตางๆ ของประเทศ สดสวนและการเปลยนแปลง
ของจำนวนประชากรเมอง การจดลำดบของเมอง
และการกระจายของเมองแยกตามขนาดของเมอง
สรปไดดงน
1.1 การกระจายของประชากรเมองในภาค
ตางๆ ของประเทศ
การเปลยนแปลงของจำนวนและสดสวนของ
ประชากรเมองซงในทนหมายถงประชากรทอาศยอย
ในเขตเทศบาลทงหมด ในชวงป 2546, 2549 และ
2553 แสดงใหเหนวาภาคกลางเปนพนททรองรบ
ประชากรเมองสวนใหญของประเทศ โดยในป 2553
มสดสวนประชากรเมองทอาศยในภาคกลางสงถง
รอยละ 40.17 ของประชากรเมองทงประเทศ โดยใน
จำนวนน สวนใหญอาศยอยในเขตมหานครซง
ครอบคลมกรงเทพมหานครและ 5 จงหวดใน
ปรมณฑลของกรงเทพมหานคร ไดแก นนทบร
ปทมธาน สมทรปราการ สมทรสาคร และนครปฐม
อยางไรกตาม แมวาจำนวนประชากรเมองทอยในเขต
มหานครจะเพมจำนวนขน แตกลบมสดสวนของ
ประชากรเมองลดลง ทงน เปนผลมาจากการเพมขน
ของประชากรเมองในพนทนอกเขตมหานครอยาง
รวดเรวนนเอง (ตารางท 1)
1.2 การจดลำดบของเมอง
นอกจากการศกษาการกระจายของประชากร
เมองในภาคตางๆ ของประเทศ รวมไปถงสดสวน
และการเปลยนแปลงของจำนวนประชากรเมองแลว
การประมวลผลการจดลำดบของเมองตามจำนวน
ประชากรทอาศยอยในเขตเทศบาลทกเทศบาลใน
แตละจงหวด ชวยใหการวเคราะหรปแบบของการ
กระจายเชงพนทของพนทเมองมความชดเจนมากขน
ผลการเรยงลำดบพบวาจงหวดทมจำนวนประชากร
เมองรวมทงจงหวดมากทสดระหวางป 2546–2553
ใน 10 ลำดบแรก ปรากฏดงตารางท 2
ตารางท 2 แสดงใหเหนวา จงหวดทมจำนวน
ประชากรเมองมากทสดใน 10 ลำดบแรก ในชวงป
2546, 2549 และ 2553 ยงคงเปนกลมจงหวดเดม โดย
สวนใหญเปนจงหวดทอยในภาคกลาง และภาค
ตะวนออกเฉยงเหนอ โดยพบการเปลยนแปลงในเชง
ลำดบนอยมากในชวงป 2546–2549 ชวงทมการ
เปลยนแปลงทเดนชด คอ ชวงป 2549–2553 โดย
จงหวดทมแนวโนมการเตบโต คอ จงหวดสงขลาและ
ปทมธานทเปนศนยกลางทางเศรษฐกจทสำคญของ
ภาคและของประเทศ ในขณะท จงหวดนนทบรและ
ขอนแกน เปนจงหวดทมบทบาทในการรองรบ
ประชากรเมองลดลง
1.3 การกระจายของเมองแยกตามขนาดของ
เมอง (City-size distribution)
ในการวเคราะหการกระจายของประชากร
เมอง และการจดลำดบของเมองตามขนาดของ
ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 ฉบบท 1 35
ตารางท 1 การกระจายของ “ประชากรเมอง” ในภาคตางๆ ของประเทศไทยระหวางป 2546 – 2553
พนท ป 2546 ป 2549 ป 2553
จำนวน (คน) รอยละ จำนวน (คน) รอยละ จำนวน (คน) รอยละ
ภาคกลาง 8,185,612 45.99 8,114,537 44.93 8,545,568 40.17
เขตมหานคร 7,437,691 41.79 7,325,821 40.56 7,568,704 35.58
นอกเขตมหานคร 747,921 4.20 788,716 4.37 976,864 4.59
ภาคเหนอ 2,279,742 12.81 2,321,745 12.85 3,135,586 14.74
ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 3,278,576 18.42 3,333,666 18.46 4,294,486 20.19
ภาคตะวนออก 1,300,234 7.31 1,355,921 7.51 1,710,017 8.04
ภาคตะวนตก 885,501 4.97 907,979 5.03 1,074,813 5.05
ภาคใต 1,867,992 10.50 2,027,547 11.22 2,511,226 11.81
ทวประเทศ 17,797,657 100.00 18,061,395 100.00 21,271,696 100.00
ทมา: กรมการปกครอง (2554)
ตารางท 2 การจดลำดบของเมองตามขนาดของประชากรเมองรวมในแตละจงหวด 10 ลำดบแรก
ลำดบ ป พ.ศ.
2546 2549 2553
1 กรงเทพมหานคร กรงเทพมหานคร กรงเทพมหานคร
2 ชลบร ชลบร ชลบร
3 สมทรปราการ สมทรปราการ สงขลา
4 นนทบร นนทบร สมทรปราการ
5 นครราชสมา นครราชสมา นครราชสมา
6 สงขลา สงขลา นนทบร
7 อดรธาน เชยงใหม เชยงใหม
8 เชยงใหม อดรธาน อดรธาน
9 ขอนแกน ขอนแกน ปทมธาน
10 ปทมธาน ปทมธาน ขอนแกน
ประชากรเมองในประเทศไทย เปนการวเคราะห
ประชากรเมองทอาศยอยในพนทเมองในความหมาย
ของขอบเขตเชงพนทในมตแรก คอ พนทเขตเทศบาล
แตในการวเคราะหการกระจายของเมองแยกตาม
ขนาดของประชากร ศกษาจากประชากรทอาศยอยใน
พนทเมองทเปนความหมายในมตทสอง นนคอ พนท
ทมการรวมกลมของประชากรเปนกลมกอนทใหญ
ทสดของแตละจงหวด (the provincial largest urban
agglomeration) รวมทงสน 71 บรเวณ (พนท
กรงเทพมหานครและ 5 จงหวดในเขตปรมณฑล ม
การรวมตวตอเนอง จงนบรวมเปน 1 บรเวณ)
ผลการศกษาพบวาเมองในระดบ “มหานคร”
ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 ฉบบท 1 36
ทมประชากรเกนกวา 5,000,000 คน มเพยง 1 แหง
คอ พนทในกรงเทพมหานครและปรมณฑล โดยไม
พบเมองทมขนาดรองลงมา คอ ระดบ “นคร” และ
“เมองขนาดใหญ” ในขณะท “เมองขนาดเลกมาก” (ม
ประชากรนอยกวา 50,000 คน) เปนขนาดของเมองท
พบมากทสดในประเทศไทย (ตารางท 3)
เมอพจารณาเฉพาะป 2553 โดยไมนบรวมเขต
มหานคร ซงเปนพนททมการรวมตวของประชากร
เปนกลมกอนทใหญทสดของประเทศทมจำนวน
ประชากรเมองรวมมากถง 7.17 ลานคนแลว ในพนท
สวนอนๆ ของประเทศ ลกษณะเดนหรอขอสงเกต
จากขอมลการกระจายของพนทเมองแยกตามขนาด
ของเมอง สรปไดดงน คอ
• เมองขนาดกลาง ถอเปนเมองทมขนาด
ใหญทสดในพนทนอกเขตมหานคร มจำนวนทงสน
11 เมอง พบในเขตภาคใตและภาคตะวนออกเฉยง
เหนอ ภาคละ 4 เมอง นอกจากนน พบในภาคเหนอ
และภาคตะวนออก 2 เมอง และ 1 เมอง ตามลำดบ ใน
จำนวนน เมองทมจำนวนประชากรสงสดอยในภาค
ใต คอ พนทบรเวณเมองหาดใหญและบรเวณโดย
รอบ ซงมเขตเทศบาลทมพนทตอเนองกนถง 6
เทศบาล โดยมประชากรรวม 299,510 คน สงผลให
เมองหาดใหญมขนาดใหญกวาตวเมองสงขลา ซงม
ประชากรเมองในเขตเทศบาลนครสงขลาและพนท
ตอเนอง เพยง 137,487 คน
• เมองขนาดเลกและขนาดเลกมาก กระจาย
อยในเขตภาคกลางและภาคตะวนตก ภาคละ 3 เมอง
จากทกลาวมา จะเหนไดวาระบบเมองในประเทศไทย
ยงคงถกครอบงำดวยอทธพลของกรงเทพมหานครซง
มการขยายตวของพนท เมองออกไปโดยรอบจน
ตอเนองเปนกลมกอนเดยวกบพนท เมองในเขต
ปรมณฑล ลกษณะเดนของระบบเมองทมเมองระดบ
“มหานคร” เพยง 1 แหง โดยไมมเมองในระดบ
“นคร” และระดบ “เมองขนาดใหญ” ในขณะทม
ตารางท 3 การวเคราะหการกระจายของพนทเมองแยกตามขนาดของประชากรเมองใน “พนททมการรวมกลม
ของประชากรเปนกลมกอนทใหญทสดของแตละจงหวด”
ขนาดของเมองศนยกลางระดบจงหวด
(ขนาดของประชากร)1
จำนวนเมอง ลกษณะการกระจายของพนทเมอง
2546 2549 2553 แยกตามขนาดของประชากร
1. มหานคร (มากกวา 5,000,000 คน) 1 1 1 กทม.และปรมณฑลมจำนวนประชากร
เมองเพมจาก 7.08 ลานคน ในป 2546
เปน 7.17 ลานคน ในป 2553
2. นคร (1,000,001-5,000,000 คน) 0 0 0 ไมมเมองในขนาดน
3. เมองขนาดใหญ (500,001-1,000,000 คน) 0 0 0 ไมมเมองในขนาดน
4. เมองขนาดกลาง (100,001-500,000 คน) 10 9 11 สวนใหญอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ
และภาคใต
5. เมองขนาดเลก (50,001-100,000 คน) 12 13 14 กระจายอยทกภาคๆ ละ 1–3 เมอง
6. เมองขนาดเลกมาก (50,000 คน และตำกวา) 48 45 45 พบมากในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาค
เหนอ และภาคใต
ทมา: กรมการปกครอง (2554)
หมายเหต 1: องคการสหประชาชาต (United Nations, 1995) ซงแบงเมองออกเปน 4 อนดบแรก เมองทมประชากรนอยกวา
100,000 คน ผวจยพจารณาใหเหมาะสมกบจำนวนประชากรเมองในประเทศไทย
ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 ฉบบท 1 37
“เมองขนาดเลกมาก” เปนจำนวนมาก จงบงชถงการม
ระบบเมองทขาดสมดลของประเทศไทยเฉกเชน
ระบบเมองในประเทศกำลงพฒนาในสวนอนๆ ของ
โลก
2. ลกษณะของการรวมกลมของพนทปลก
สรางบรเวณโดยรอบศนยกลางเมองทใหญทสดของ
จงหวด
การขยายตวของประชากรในชวงทผานมา ได
สงผลตอลกษณะทางกายภาพของเมองโดยตรง ผล
จากการวเคราะหรปแบบการกระจายของประชากร
ในประเทศไทย พบวาพนทภาคกลาง ภาคตะวนออก
เฉยงเหนอ และภาคเหนอ เปนพนททมสดสวนของ
ประชากรเมองสงเกนกวารอยละ 15 เมอรวมกนแลว
จงสงถงรอยละ 75.10 (ตารางท 1) จงมการสำรวจภาค
สนามประกอบการแปลภาพถายจากดาวเทยม
LANDSAT-5 TM ในพนทจงหวดสำคญของแตละ
ภาคเพอทำแผนทแสดงขอบเขตของพนทเมอง ผล
จากการกำหนดขอบเขตของพนท เมองจะทำให
สามารถสรปรปแบบหรอรปรางของเมองหลกใน
ประเทศไทยได ทงน พนททมการสำรวจภาคสนาม
โดยตรง ไดแก กรงเทพมหานครและปรมณฑล เมอง
นครราชสมา และเมองเชยงใหม ผลการวจยแสดงดง
ภาพท 2 และ 3
ภาพท 2 และ 3 แสดงใหเหนวาการเตบโต
ของเมองหลกของประเทศ ดงเชน กรงเทพมหานคร
นครราชสมา และเชยงใหม ลวนมลกษณะทขยายตว
จนเกนจากเขตการปกครอง พนทเมองในลกษณะน
Haggett (2001, p. 423) เรยกวา underbounded city
ทงน ในฐานะของเมองเอกของประเทศ การ
ขยายตวของพนทปลกสรางจากเขตกรงเทพมหานคร
ไปโดยรอบและตอเนองเปนกลมกอนเดยวกบเขต
เมองของจงหวดในเขตปรมณฑล และในกรณของ
ภาพท 2 ลกษณะของการรวมกลมของพนทเมองในบรเวณโดยรอบศนยกลางจงหวดทมการรวมตวเปนกลม
กอนทใหญทสดในภาคกลาง
เขตมหานคร
มาตราสวน 1: 750,000
พนทเมองของเขตมหานคร
เขตจงหวด
ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 ฉบบท 1 38
จงหวดนครราชสมาและเชยงใหม พนทเมองในเขต
เทศบาลนครนครราชสมาและเทศบาลนครเชยงใหม
มการขยายตวไปยงเทศบาลขางเคยงอยางเดนชด
เมอพจารณาในสวนของรปแบบหรอรปราง
ของเมองเฉพาะในกรณของจงหวดทมการสำรวจภาค
สนามและแปลภาพถายจากดาวเทยม ภาพท 2 และ 3
ยงแสดงใหเหนวา เมองเชยงใหมเปนพนทเมองทม
รปแบบทมการรวมตวเปนกลม (cluster) อนเปน
อทธพลของการกำหนดโครงขายถนนทมถนน
วงแหวนรอบเมอง (ring road network) ในขณะท
พนทเมองของเขตมหานครและเขตเมองนครราชสมา
มรปแบบหรอรปรางทไมเปนเรขาคณต (irregular
form) การไหลลามของพนทเมองไปตามแนวถนนท
มโครงขายถนนแบบใยแมงมมหรอแบบรศม (spider
web or radius road network) ทำใหพนทเมองของ
กรงเทพมหานครและปรมณฑลมรปทรงอสระ ใน
ขณะทพนท เมองในจงหวดนครราชสมามรปราง
เหมอนนวมอ นอกจากนน ยงพบวาลกษณะของการ
รวมตวของพนทเมองในเขตเมองเชยงใหมมความ
หนาแนนนอยกวาพนทเมองในเขตมหานคร และเขต
เมองนครราชสมา
3. มลคาการผลตและฐานเศรษฐกจของเมอง
ในมตดานเศรษฐกจ การวเคราะหสดสวน
ของมลคาผลตภณฑมวลรวมในระดบภาคและระดบ
จงหวด แสดงใหเหนวาพนทภาคกลาง โดยเฉพาะ
กรงเทพมหานครและปรมณฑลเปนพนททสรางราย
ไดหลกใหกบประเทศมาโดยตลอด ภาพท 4 แสดงให
เหนวากรงเทพมหานครและปรมณฑลและภาคกลาง
มมลคาผลตภณฑมวลรวมภาคเปนสดสวนเกอบ
รอยละ 50 ของมลคาผลตภณฑมวลรวมประชาชาต
ในทง 3 ชวงป
อยางไรกตาม เมอพจารณาสดสวนของมลคา
ภาพท 3 ลกษณะของการรวมกลมของพนทเมองในบรเวณโดยรอบศนยกลางจงหวดทมการรวมตวเปนกลม
กอนทใหญทสดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และภาคเหนอ
เมองนครราชสมา มาตราสวน 1: 100,000 เมองเชยงใหม มาตราสวน 1: 100,000
พนทเมอง เขตเทศบาล
ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 ฉบบท 1 39
การผลตในสาขาตางๆ ทอยในและนอกภาคเกษตรใน
ป 2552 แลว พบวาในทกสวนของประเทศมรายได
หลกจากการผลตนอกภาคเกษตร อนไดแก กจกรรม
การผลตในรปแบบทแสดงความเปนเมอง เชน
อตสาหกรรม การกอสราง อสงหารมทรพย การเงน
การธนาคาร เปนตน โดยเฉพาะในเขตกรงเทพมหานคร
และปรมณฑล ทสรางรายไดจากการผลตในสาขา
นอกภาคเกษตรถง 1,842,489 ลานบาท หรอคดเปน
รอยละ 99 ของมลคาผลตภณฑมวลรวมประชาชาต
ในทางตรงกนขาม ภาคทมมลคาในการผลตในสาขา
การเกษตรสงทสด คอ ภาคใต ภาคตะวนออกเฉยง
เหนอ และภาคเหนอ ตามลำดบ (ภาพท 5)
ภาพท 4 การเปลยนแปลงของสดสวนมลคาผลตภณฑมวลรวมภาคในป 2546–2552
ภาพท 5 สดสวนมลคาการผลตในสาขาเศรษฐกจหลกของประเทศ ในป 2552
200,000
400,000600,000800,000
1,000,0001,200,0001,400,0001,600,0001,800,0002,000,000
นอกภาคเกษตร
ในภาคเกษตร
ลานบาท
กทม.และปรมณฑล
1,842,489 374,176 292,451 239,162 358,475 134,575 640,904
18,899
กลาง
19,641
เหนอ
67,965
ใต
123,266
ตะวนออกเฉยงเหนอ
85,245
ตะวนตก
30,928
ตะวนออก
35,189
-
0%
20%
40%
60%
80%
100%
2546 2549 2552
43.7 44.2 43.7
8.7 8.9 9.2 8.9 8.3 8.5 9.0 8.8 8.5
10.3 9.9 10.4 4.1 3.9 3.9
15.3 16.1 15.9 ตะวนออก
ตะวนตก
ตะวนออกเฉยงเหนอ
ใต
อนหเ
กลาง
กทม. ลฑณมรปะลแ
ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 ฉบบท 1 40
เมอวเคราะหฐานเศรษฐกจเมอง ทเปนการ
คำนวณหาสมประสทธในเชงทตง (location quotient)
โดยสาขาการผลตทมคาสมประสทธมากกวา 1 แสดง
วาเปนสาขาเศรษฐกจทภาคมความชำนาญและ
สามารถผลตเพอการสงออกขายยงพนทภายนอกภาค
(ประพนธ, 2529, p. 156) ผลจากการวเคราะห แบง
ออกเปน 2 ระดบ คอ ระดบภาคและระดบเมอง
• สภาวะการผลตในระดบภาค
เมอเปรยบเทยบกบมลคาผลตภณฑมวลรวม
ภาคกบมลคาผลตภณฑมวลรวมประชาชาต พบวา
ภาคทมความชำนาญในการผลตสาขานอกภาคเกษตร
(สาขาทแสดงความเปนเมอง) ไดแก ภาคมหานคร
ภาคกลาง และภาคตะวนออก สวนภาคใต ภาค
ตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคเหนอ และภาคตะวนตก ยง
คงความชำนาญในการผลตจากภาคเกษตร
• ฐานเศรษฐกจในระดบเมองของเมองหลก
ของประเทศ
เมอพจารณาเฉพาะเมองหลกทมการสำรวจ
ภาคสนาม ไดแก กรงเทพมหานคร นครราชสมา และ
เชยงใหม พบวา ไมวาจะเปรยบเทยบกบมลคา
ผลตภณฑมวลรวมในระดบประเทศหรอระดบภาค
กรงเทพมหานครเปนพนททมความชำนาญในการ
ผลตในสาขาผลตนอกภาคเกษตร โดยเฉพาะในสาขา
การใหบรการชมชนและสงคม โรงแรมและภตตาคาร
การจางงานในครวเรอนสวนบคคล ตวกลางทางการ
เงน เปนตน ในขณะทจงหวดนครราชสมาและ
เชยงใหมนน เมอเปรยบเทยบกบระดบประเทศ ม
ความชำนาญในสาขาการผลตในภาคเกษตร แตเมอ
เปรยบเทยบกบระดบภาค ถอเปนจงหวดทมความ
ชำนาญในการผลตในสาขานอกภาคเกษตร
จากการว เคราะหมลคาการผลตและฐาน
เศรษฐกจของเมองและภาค พบวาความชำนาญใน
การผลตในสาขานอกภาคเกษตร จนสามารถสงออก
ไปขายนอกพนทมาโดยตลอด บงชสถานะและ
แนวโนมของความเปนเมองทปรากฏชดในภาค
มหานคร ภาคกลาง และภาคตะวนออก ในทาง
ตรงกนขาม ภาคใต ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาค
เหนอ และภาคตะวนตก มบทบาททเดนชดในการ
ผลตในภาคการเกษตร อยางไรกตาม สาขาการผลตท
มการเตบโต เชน การศกษา การบรการดานสขภาพ
การไฟฟา กาซ และการประปา กบงชใหเหนถง
แนวโนมของความเปนเมองของภาคเหนอ ภาค
ตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคใต และภาคตะวนตก เชน
กน
สภาวะการเปนเอกนครในประเทศไทย
ผลการวจยในสวนของรปแบบการกระจาย
เชงพนทของพนทเมองในมตดานประชากร กายภาพ
และเศรษฐกจ แสดงใหเหนวาความเปนเมองใน
ประเทศไทยมแนวโนมสงมากขนนอกเขตมหานคร
อนเปนผลจากนโยบายการกระจายความเจรญไปส
ภมภาคทมการจดตงเทศบาลจำนวนมากในชวง 15 ป
ทผานมา สภาวะความเปนเอกนครในประเทศไทยจง
นาจะมแนวโนมลดลง
เมอพจารณาจากดชนความเปนเอกนคร ซงได
จากการนำจำนวนประชากรในเมองทมขนาดใหญ
ทสดของประเทศ มาหารดวยจำนวนประชากรของ
เมองอนดบท 2 (Geoge K. Zipf, 1949 ใน Pitzl, 2004,
p. 203) โดยเปรยบเทยบมตของพนทเมองทมการรวม
กลมของพนทปลกสรางอาคารทใหญทสดของ
จงหวด พบวา คาดชนความเปนเอกนครในป 2553
สงถง 23.9 นนคอ พนทเมองในเขตมหานคร มขนาด
ของประชากรใหญกวาหาดใหญซงเปนศนยกลาง
เมองทมขนาดใหญทสดของจงหวดสงขลาถง 23.9
เทา แสดงวา กรงเทพมหานครยงคงความเปน “เอก
นคร” โดยมขนาดประชากรใหญกวาศนยกลางเมองท
ใหญทสดของในอนดบรองลงมามาก
อยางไรกตาม การทคาดชนความเปนเอกนคร
ในป 2553 ทตำกวาป 2546 ซงสงถง 34.9 (เมองใหญ
อนดบ 2 คอ เมองอดรธาน) เมอผนวกกบผลการ
เปรยบเทยบโดยใชจำนวนประชากรรวม จำนวน
ประชากรเมองรวมของทงจงหวด หรอจำนวน
ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 ฉบบท 1 41
ประชากรในศนยกลางเมองทมการรวมตวเปนกลมท
ใหญทสดของจงหวดกตาม แสดงใหเหนวาสภาวะ
การเปน “เอกนคร” ของกรงเทพมหานครมแนวโนม
ลดลง
นอกจากนน เมอนำจำนวนประชากรเมองใน
10 อนดบแรกทมการเปลยนแปลงในระหวางป 2546,
2549 และ 2553 มาวาดเปนกราฟ (ภาพท 6) รปแบบ
การกระจายของประชากรในเมอง 10 อนดบแรก
ปรากฏเปนกราฟทมลกษณะของความชนของเสน
กราฟแบบเดยวกน ทง 3 ชวงป นนคอ มความลาดชน
มากในระหวางเมองอนดบแรกและอนดบท 2 สวน
อนดบ 2 ลงมาจนถงอนดบ 10 เสนกราฟไมปรากฏ
ความลาดชนทเหนชด ลกษณะดงกลาว แสดงรปแบบ
ของการกระจายเชงพนทของพนทเมองในประเทศ
ไทยในรปแบบท Auerbach (1913 ใน Haggett, 2001,
pp. 428–431) และ Berry (1961 ใน Haggett, 2001,
pp. 428–431) เรยกวา ‘primate pattern’ บงชวา
กรงเทพมหานครและปรมณฑลยงคงสภาวะความเปน
“เอกนคร” อยางเดนชด
บทสรป วจารณ และขอเสนอแนะ
บทสรปและวจารณ
1. รปแบบการกระจายเชงพนทของพนทเมองใน
ประเทศไทย
1.1 ลกษณะของการกระจายเชงพนทและ
รปรางของเมอง
ผ ล จ า ก ก า ร แ ป ล ภ า พ ถ า ย จ า ก ด า ว เ ท ย ม
ประกอบการสำรวจภาคสนามโดยตรง และการ
วเคราะหขอมลสถตประชากรและมลคาผลตภณฑ
มวลรวมทงในระดบจงหวดและระดบประเทศ พบวา
กรงเทพมหานคร นครราชสมา และเชยงใหม เมอง
หลกของภาคมหานคร ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และ
ภาคเหนอ ซงเปนภาคทมสดสวนของประชากรเมอง
สงทสดของประเทศ ลวนมลกษณะของพนทเมอง
แบบ underbounded city ท Haggett (2001, p. 423)
ใชในการอธบายเมองทมการขยายตวจนเกนจากเขต
การปกครอง
โดยในกรณของกรงเทพมหานครและเมอง
นครราชสมาพนทเมองขยายตวไปสพนทโดยรอบ
ตามแนวถนนสายหลก ทำใหเมองมรปรางทไมเปน
1 2 3 4 5 6 7 8 9 107,080,067 202,956 177,550 175,494 173,123 167,616 146,729 130,044 117,951 111,8096,953,621 281,048 195,729 191,502 178,091 166,057 142,031 137,198 120,957 106,649
ป 2553
ป 2549
ป 2546
7,165,794 299,510 221,042 219,752 194,637 180,743 174,082 139,794 139,600 131,579
0
1,000,000
2,000,000
3,000,000
4,000,000
5,000,000
6,000,000
7,000,000
8,000,000
จานวน
ประช
ากร (
คน)
ภาพท 6 สภาวะความเปนเอกนครในประเทศไทย
ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 ฉบบท 1 42
เรขาคณต ทำใหตองใชงบประมาณมากในการพฒนา
ระบบโครงสรางพนฐาน นอกจากนน ลกษณะการตง
ถนฐานทหนาแนนมากประกอบกบการใชทดนแบบ
เมองทรองรบกจกรรมทางเศรษฐกจทหลากหลาย ยง
ทำใหความรนแรงของปญหามากขนไปดวย สวน
กรณของเมองเชยงใหมนน แมจะมรปรางของเมองท
มการรวมกลมอยางเหนไดชด แตการมลกษณะของ
การตงถนฐานทเบาบาง กทำใหการพฒนาระบบ
โครงสรางพนฐาน มความสนเปลองมากเชนกน
ภายใตสภาวะดงกลาวน หากขาดการประสาน
แผนพฒนาพนทระหวางองคกรสวนปกครองทองถน
ในพนททเกยวเนองกน ประชากรเมองมกประสบ
ปญหาความไมเพยงพอของบรการดานโครงสราง
พนฐาน เมอผนวกกบประเดนรปรางของเมองท
แตกตางกน ปญหาการพฒนาเมองจะแตกตางกนออก
ไปดวย
1.2 ระบบของเมองและรปแบบการกระจาย
เชงพนท
การวเคราะหการกระจายของเมองในระดบ
จงหวดตามขนาดของเมอง ในชวงป 2546–2553
แสดงใหเหนวา ระบบเมองในประเทศไทยยงคงถก
ครอบงำดวยอทธพลของกรงเทพมหานคร ทงน
ศนยกลางจงหวดทเปนเมองระดบ “มหานคร” มเพยง
1 แหง โดยไมมเมองระดบ “นคร” และ “เมองขนาด
ใหญ” ในขณะท “เมองขนาดเลกมาก” มจำนวนเกอบ
50 เมองจากจำนวนเมองศนยกลางระดบจงหวด
ทงสน 71 เมอง ลกษณะเดนของระบบเมองทมเมอง
ระดบมหานครเพยง 1 แหง ในขณะท เมองขนาดเลก
มาก มจำนวนมากเชนน บงชระบบเมองทขาดสมดล
นอกจากการวเคราะหในเชงของจำนวนเมอง
ในแตละขนาดแลว การวเคราะหในเชงของความ
แตกตางของจำนวนประชากรทอาศยอยในพนททม
การรวมตวเปนกลมกอนใหญทสดของจงหวด 10
อนดบแรก ทแสดงใหเหนวาเมองทใหญทสด ม
จำนวนประชากรมากกวาเมองขนาดรองกวา 20 เทา
ในขณะทเมองระดบรองลงมา มจำนวนประชากรไม
แตกตางกนนก บงชวารปแบบของการกระจายเชง
พนทของพนทเมองในประเทศไทยเปนแบบเอกนคร
หรอ ‘primate pattern’
1.3 ฐานเศรษฐกจของเมองและความเปน
เมอง
การทกรงเทพมหานคร นครราชสมา และ
เชยงใหม สามารถทำรายไดจากสาขาการผลตนอก
ภาคเกษตรเปนจำนวนมาก จนสดสวนของมลคาการ
ผลตทสงและสงขนอยางตอเนอง ประกอบกบคา
สมประสทธเชงทตงทมคาเกนกวา 1 มาโดยตลอด
บงชใหเหนวาศนยกลางเมองขนาดใหญของประเทศ
ลวนมฐานเศรษฐกจทมสาขาการผลตนอกภาคเกษตร
เปนสาขาหลก เชน การบรการชมชนและสงคม
โรงแรมและภตตาคาร การเงน การศกษา การไฟฟา
กาซ และประปา เปนตน สาขาการผลตเหลาน เปน
กจกรรมทแสดงความเปนเมองอยางเดนชด ทงน
จงหวดสำคญของประเทศ คอ กรงเทพมหานคร ทำ
หนาทเปนศนยกลางเมองของประเทศ ในขณะท
เชยงใหมและนครราชสมา เปนศนยกลางของความ
เปนเมองในระดบภาคเทานน
2. แนวโนมของสภาวะการเปนเอกนครในประเทศ
ไทย
สภาวะทการกระจายของเมองตามขนาดของ
เมอง ในระหวางป 2546–2553 ทไมมการเปลยนแปลง
รปแบบทเดนชด แสดงใหเหนถงอทธพลของ
กรงเทพมหานครทเปนเมองเอกนครของประเทศไทย
การขยายตวของประชากรไปโดยรอบจนเกนจากเขต
ปกครองออกไปยงพนทรอบนอกในเขตปรมณฑล
สงผลใหจำนวนประชากรทอาศยอยในเมองทใหญ
ทสด มความแตกตางจากจำนวนประชากรในเมอง
ขนาดรองๆ ลงมาเปนอยางมาก
ดงนน แมจะมเมองขนาดเลกมากเกดขนใหม
ในอำเภออนๆ นอกจากอำเภอเมองอกเปนจำนวน
มาก แตความสำคญของกรงเทพมหานครในฐานะ
เมองเอกของประเทศยงคงปรากฏชด ไมวาจะพจารณา
“ประชากรเมอง” หรอ “พนทเมอง” ในมตใดกตาม
ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 ฉบบท 1 43
ทงนเนองจากพนทเมองของกรงเทพมหานครทผสาน
เปนกลมกอนเดยวกนกบพนทเมองในจงหวดในเขต
ปรมณฑลจนเกดเปน ‘the country’s largest urban
agglomeration’ นน แมวาพนทชนในของ
กรงเทพมหานครประสบสภาวะเสอมถอยดาน
ประชากร แตพนทรอบนอกทมความพรงพรอมของ
บรการดานโครงสรางพนฐาน ยงรองรบการเตบโต
ของประชากรไดอกมาก สภาวะการเปนเอกนครของ
กรงเทพมหานครจงยงคงอยในประเทศไทย
การกระจาย เช งพนท ของพนท เมองใน
ประเทศไทยทขาดสมดลน เปนผลมาจากการดำเนน
นโยบายการพฒนาประเทศทใหความสำคญกบสาขา
อตสาหกรรมและภาคเมองอยางตอเนองและยาวนาน
การพฒนาเมองหลกเมองรองหรอการกระจายอำนาจ
สทองถน แมจะแสดงใหเหนถงความพยายามในการ
ลดความเหลอมลำระหวางระหวางเมองหลวงกบพนท
เมองและชนบทในภมภาค แตการกำหนดนโยบาย
การพฒนาภาคและทองถนแบบ ‘nation-wide’ ทขาด
ความตอเนองในการนำนโยบายไปสการปฏบต และ
ละเลยในการกำหนดมาตรการการพฒนาทสงเสรม
ความชำนาญของแรงงานในทองถนและสภาพทาง
ภมศาสตรของพนท ในขณะทระบบการวางแผนของ
ประเทศ ขาดความเชอมโยงระหวางแผนระดบชาต
และระดบทองถนอยางสนเชง หากรฐบาลยงไมปรบ
เปลยนวถทางในการวางแผนและการพฒนาประเทศ
ปญหาของระบบเมองทขาดสมดลจะยงคงอยใน
ประเทศไทยตอไปอกยาวนาน
ขอเสนอแนะ
1. รฐบาลควรปรบเปลยนรปแบบการพฒนา
ประเทศ โดยกำหนดทศทางการเตบโตของเมองหลก
ของภาคบนฐานของความชำนาญของแรงงานและ
สภาพภมศาสตรของพนท ซงเปนมาตรการทนำ
ประเทศทยากจนทสดในโลกในชวงหลงสงครามโลก
อยางสาธารณรฐเกาหลไปสการเปนประเทศในกลม
ประเทศพฒนาแลวในปจจบน
2. หนวยงานดานการวางแผนภาคและเมอง
ควรนำ “ผงภาค” และ “ผงโครงสรางจงหวด” กลบมา
ใช เพอทำหนาทเชอมโยงแนวทางการพฒนาระดบ
ประเทศ และใชเปนกรอบในการพฒนาระดบทองถน
3. องคกรปกครองสวนทองถนทมหนาทใน
การนำนโยบายการพฒนาพนทไปสการปฏบต ตอง
ใหความสำคญกบการบงคบใชผงเมองรวม เพอ
ควบคมใหเมองมรปรางหรอรปแบบทงายตอการวาง
โครงขายระบบโครงสรางพนฐาน
4. กรณของเมองทมลกษณะของ under-
bounded city ควรมการจดทำกรอบการพฒนาเมอง
(urban development framework) รวมกนระหวาง
องคกรปกครองสวนทองถนในพนทเกยวเนอง สวน
ในขนตอนการนำกรอบการพฒนาไปสการปฏบต
หนวยงานทเกยวของจะตองมการประสานงานกน
อยางใกลชด
คำขอบคณ
งานวจยน ไดรบการสนบสนนทนอดหนน
วจยมหาวทยาลยเกษตรศาสตร จากสถาบนวจยและ
พฒนาแหงมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ประจำป
งบประมาณ 2554 ประเภทโครงการวจย 3 สาขา
สาขาสงคมศาสตร จงขอขอบคณมหาวทยาลย
เกษตรศาสตรเปนอยางสง และขอขอบคณภาควชา
ภมศาสตรในการสนบสนนอปกรณในการสำรวจภาค
สนาม การนำเขา และการวเคราะหขอมล
เอกสารอางอง
กรมการปกครอง. (2554). สถตประชากรและบาน.
สบคนจาก http://stat.bora.dopa.go.th/xstat/
popyear.html.
ประพนธ เศวตนนท. (2529). เศรษฐศาสตรภมภาค.
กรงเทพฯ: สำนกพมพดวงกมล.
ว. เกษตรศาสตร (สงคม) ปท 35 ฉบบท 1 44
สำนกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและ
สงคมแหงชาต. (2554). ตารางสถตผลตภณฑ
ภาคและจงหวด. สบคนจาก www.nesdb.go.th/
Default.aspx?tabid=96
Getis, A., Getis, J., & Fellmann, J. D. (2008).
Introduction to geography (11th ed.). New
York: McGraw-Hill Companies.
Haggett, P. (2001). Geography:Aglobal synthesis.
Harlow: Pearson Education Limited.
Jongkroy, P. (2009). Urbanization and changing
settlement patterns in peri-urban Bangkok.
KasetsartJournal:SocialSciences, 30(3), 303–
312.
Knox, P. L., & Marston S. A. (2004). Places and
regions in global context:Human geography
(3rd ed.). New Jersey: Pearson Education.
Pitzl, G. R. (2004). Encyclopedia of human
geography.Connecticut: Greenwood Publishing.
Potter, R. B., Binns, T., Elliott, J. A., & Smith, D.
(1999).Geographies of development. Harlow:
Pearson Education Limited.
United Nations. (1995). World urbanization
prospects: The 1994 revision. New York:
United Nations.
UN-HABITAT. (2011). Citiesandclimate change:
Global report on human settlement 2011.
London: Earthscan.
TRANSLATED THAI REFERENCES
Department of Provincial Administration. (2011).
Populationandhousehold statistics.Retrieved
from http://stat.bora.dopa.go.th/xstat/popyear.
html [in Thai]
Office of the National Economic and Social
Development Board. (1981). Table of gross
regional and provincial products (Microsoft
Excel format).Retrieved from www.nesdb.go.
th/Default.aspx?tabid=96 [in Thai]
Savetanan, P. (1986). Regionaleconomics.Bangkok:
Duangkamol Publishing. [in Thai]
