Ka Lehkhabu 2 Nun Hluiten Kir An Rel Lo

Nunhluitenkir an rel lo 1

Nunhluitenkir an rel lo2


NUNHLUITENNUNHLUITENNUNHLUITENNUNHLUITENNUNHLUITENKIRANRELLOKIRANRELLOKIRANRELLOKIRANRELLOKIRANRELLO

Ziaktu : Ellis H. Pachuau.

(i)


Nun hluiten KIR AN REL LO

Ziaktu : Ellis H. Pachuau

First Edition : 2001Copies : 1000

�� Copy Rights reserved.

A man : Rs 75/-

Published by the Authorwith the financial assistance fromThe Mizoram Publication Board.

&Type setting done at Zote PublicationAizawl Venglai Ph 310056 andPrinted at Gilzom Offset, A/54, Electric Veng,Aizawl. Ph. 320853/320355

(ii)


(iii)

PUBLICATION BOARD THUHMA

Mizoram Publication Board hian lehkhaziakmi, anlehkhaziah te lehkhabu-a chhuah thei lote a tanpui thin a. Tunahhian lehkhabu 58 lai kan lo chhuah ta.Press a chhutmekte lehchhuah tura buaipuimek engemawzat a awmbawk.

Hei tunah 'Nunhluite'n Kir An Rel lo' tih Pu EllisH.Pachuauziahkan lo chhuah leh thei dawn ta a, a lawmawmhlemai. Lehkhabu chhiar manhla tak, Mizoram leh Culturephawkchhuak tha tak a niin ka hria.

Uluk taka lo endiktu, Board Expert leh chhuah turabuaipuituBoardMember te chungah lawmthuka sawi.

Lehkhabu dangte pawh la ziak leh zel turin duhsakna kahlane.

DatedAizawlthe 18th Dec.2001.

( BOICHHINGPUII )Chairman,

MizoramPublicationBoard,&

Director,Art&CultureDepartment

Govt.ofMizoram.


(iv)

FOREWARD

"Nun hluiten Kir an rel lo" tih lehkhabu EllisH.PachuauziakhiMizoraminU.T. lehStatekanneihhmaaMizothingtlangnaupangnundanani bera.Amadaihriat ngei atanga aziak a nih avangin a ngaihnawmhlemaia.Hla thu thenkhatte hichuhmundangaanhlanendanglamhret hretnapawhaawmmaithei.Naupang infiamnachihranghrangaziakkimhlemaia.Mizonaupangin nu leh pa an tanpui dante, khawtlanga an tihve theihtawkan tihdante,Mizokhawtlang lehchhungkawnunanaupanganlongaihnepzia tepawhalangchianghlea.Naupangkhawmpuileh sakhaw lamakan inzirtir dan tha tak te a rawnziak langbawka.

Tun lai naupang tam takin an tih ngai tawh loh leh an hriatphak tawh loh a rawn ziak hian lung a ti leng hle a.Mizo cultureleh tradition a phawk chhuak tha hle a ni. High School leh Col-lege aMizo tawng subject la tam tak hian hetiang thil hi an hriatphakve tawh loh avangin subject har pawl taka ngai te pawh antamtarenga.ChuvanginMizotawngsubject la tetanpuitulehkhabutha takniin kahria a.Zirtirtute pawhin chhiarse hriat belh tur tamtak an neiin ka ringa, an naupangte pawh chhiar turin rawn sechhiar theuhse a tangkai hle ang tih ka ring.

Hetiang taka Mizo naupang nun chipchiar taka EllisH.Pachuau in a dah hi a fakawma, ro a tling ve hrim hrimin kahria.

Dr.J.V.HlunaPrincipal

T.Romana CollegeAizawl.


(v)

ZIAKTU THUHMAHRUAI

Article pakhat ka chhiar atangin naupan lai chanchinziak châkna ka nei tlat mai a, amaherawhchu Nun hluiten KIRANRELLO tih ziak tûr erawh chuan âwm lo ka in ti a; nimahselaka châkna chu ka hup bet zo ta lo a ni.Han ziah tâkah chuanmahninunhlui bâk thleng thlengpawhaziah a tul tihnakanei leh zêl a, tin,keima tawnhriat tawhte pawhmahnimai chuan han chhui let theihloh chin ka nei a, chumi avang chuan ka nu leh pâ te, ka unau te, kapapuia (P.C.Sawiluaia) tuna Zawngin khuaa awm mek ten mintanpui nasahle ani.Hetiang thil ziak thei a hriselnaminpetu lehminawmpui tlattuPathianhnênah lawmthukasawimawlhmawlha.

A thu ziak zo ringawt mah ila lehkhabu ni tûra a kawngzawh tûr hi a thui ve a, keimahmai chuan lehkhabu tlintîr ngaihnaka hre lo va.MizoramPublication Board-in a chhutna tûrin sûmleh paiin engemaw zat chu min tanpui a,Mizoram PublicationBoard chungah pawh lawmthu ka sawi a ni. Tin, hun chêp taktâka a kâwm tûr min ziak saktu thianpa V.Lalzawmkima (AmozArt Works, Chanmari), a kâwm awm dân tûr min duansaktu PuLalrinliana Hauhnar (Orion Printouts, Aizawl Venglai), a thim avâr pawh thlu lo va Typesetting min tihsaktu leh an Computerphal takamin hmantîrtu thianpa J.H.Lalpawlliana (Zote Publica-tion, Aizawl Venglai) chungah lawmthu ka sawi a.Tin, hun cheptak kâra ka thuziakmin endik-sak a,forewordmin ziahsaktu Dr.J.V.Hluna Principal,T.Romana College chungah ka lawm êmêm a ni.Tin, ka pa P.B. Zanghinglova'n thil tul tam takmin tihsakbawk a, ka lawm hle a ni.

'Unau thawnthu sawi mah a dang' an lo ti thin a, tlânghrang hrangah tih dân pawh a inang lo va, hun kan hmandân pawha inanghek lo.He lehkhabuhidânbuani loani tihhriainchhiartutenminchhiarsak theiula,he lehkhabuhianmi thiamzâwktechochhuakthei se tih hi a ziaktu duh dân a ni.

DatedAizawlVenglaiThe 18thDecember 2001 (ELLISH.PACHUAU)


(vi)

A BU CHHUNG THU ZAWNAWLNA

BUNG THUPUI PHEK

1. Kan ni khat hun hman dânte kha - 12. Pawnto nuamkan ti thin teh e - 263. Sephung laih leh insîktîr - 394. Perhpâwngman - 445. Tawlailîrsiam - 486. Kahpup leh kahkheta indona - 587. Thangkam - 668. Sava veh - 769. Chakai khawrh - 8510. Nghate vuak - 9111. Chengkawlkhawrhmawlhmaikha - 9812. Khuai lâk - 10913. Kalchhetmawlhkha - 11714. Kan Football khel ve \hin te kha - 12315. KanHockey khelh ve laite kha - 12816. Kan infiamna \henkhatte kha - 13617. Ramhnuaiah leh dâiah kanvâknasa thin teh e - 16718. Lo lamahve thung - 19319. Kan sikul kal ve \hinte kha - 20220. Naupang Inkhawmpui kha a nuam

kan ti \hin teh e - 21121. Krismasmawlhmaikha - 22022. Sazukaw laih - 23223. Zupâwl tuam - 24024. Chakaimeichherchhit - 24925. Thingthu-a indo leh indahhlatsiak - 26026. Thubelh :HmanlaiMizoNaupangNunphung - 264




BUNG 1

KAN NI KHAT HUN HMAN DANTE KHA

Naupan lai chuan nî khat hi kan han hmangdaihzai thiam thin ang reng khawpmai a. Nî khatahhian thil chi hrang hrang hi kan ti teuh hman thin.Kan naupan zual lai chuan chhûngte tân chuan kanhan tangkai lo laileng khawp mai a,chhûngtepuibawmtu nih ahnêkin an buaina tûr kan siam teuhhi a ni ngawt mai thin. Chhûngte hauh lah kan tuarnasain mênah kan thlâk lem hlei lo va.

Thian kan pâwl/kawm theih tantirh atangin kanhan inkhualtelem tan a; in chhûnga thutthlenghniam awm ang angte in chhûngah kan han rem tlara. Kan rem chhawrdawh chhawng vel a. Hmeichhenaupangte nen kan inpawlh nuk mai thin a, mipanaupang pawh nise, unau piang hmun zînga a mipaawmchhun deuhte an nih chuan hmeichhe zînga talthang leh hmeichhe naupang thiltih hmu tam deuhtechuan naupuakpuanin thutthleng te hi an paw ut fomai;an han âwi vel a, an tap te an han thlem der vevel a. Nu âncheh deuh fa an nih phei chuan bulamitean han ânkhum vel a; nute ânhla zawng zawng anrawn auchhuahpui a, chhûngkaw zia hi naupanginkhualtelem atang hian a lo hriat theih âwmkhawpmai. Chhêk in hnuaiah te leh in hnuaiah te kaninkhualtelem châng chuan thiamthainu mawng-tawlh hi kan zawng thin a, an awmna lai chu vut hi akaw kêk a, dimtêin kan han hai them them a, hla kanhan sa a:


Thiamthainu mawng tawlh, mawng tawlhAr a khuang dawn e,lo tho r'uTi ti ik ik tiin an tho ta.

kan ti a, kan hai lang ta thin a ni. A lo hlimawm vethin ngawtmai.

Tlemin kan han leikâng chho ve deuh a, tuallairemchang lai deuhah emaw inhnuai hul tha deuhahemawkan inkhualtelemve thin a.Hmawlhtêin in lemkan sa a; a nih loh leh kopang kan lai a, in lemte kansa a, tuthlawh leh chem velte kan hmang ve thin si a,kan lo theihnghilh leh thin si a, kan hawn tawhhnuinchhûngten min zawntîr leh lauh luah thin. Tuallaiavut awmake phumkan hrat bawk thin. Fur lai chuanvut kha a lo hlawm thei a, chu chuan awlsamtein inlemte, eng lem lemte emaw kan siam thin. Thal laiatih ve phet kan tum si chuan chhûngte tui chawi sakha fianthlirin kan suak a, vaivut kan leih hnawngthin. Kan phur deuh tawh chuan kan fianthlîr lâkpawh kan hre chang tawh thin si lo va, kan haninchhaih deuh hian kan lo rap keh leh ringawt maithin. Tu in nge siam thiam ber ti mai maiin kan inela; kan nin tawpah lei chu kan hlawm nawk nawk a,kan invawm leh chiam mai thin. In chhûngah hiantu- pa- bawp- sei sei ti reng rengin kan infiam thinbawk a, chhuatah kan han thuthluang ang der dawra, kan kapah kan kein kan intlawh vak vak thin. Thuchunga ke inpir pawh kan ti thin a. Kan bawp khakan kutin kan kawkalh a, kan ke hmawrin kan inpirlauh lauh bawk thin. Nuih a za duhin kan nui nasathin bak bak khawpmai.

Bâwngpa lemah kan chang nasa thin bawk.Puanchhia kan han têl khawm a, kan han bawkvaka, min han phurhtîr a: �Pa te a,a...a...� an ti a; kan pute kha kan chungah an han chuang a, lei te hi kan


kutin kan hai vak vak mai thin. A châng chuan kaninsi bawk thin a, lu-in kan insi a, lu chang deuh nênainsika min tauh fuh deuh châng chuan a na thinkhawp mai. a châng chuan kan nghawngah te anhlîng ve a, min kai ve dat dat a, kan kal duh lo der a,hmawlhin kanmawngtamahmin hlap leh zawt thin.Hruiduk te kan chhat a, chu chuan kan inhlîng vakmai thin bawk a, a nghawng tawt awm loa min hanthlun mauh mai châng chuan kan in awkhlum maiang tih a hlauhawm thin khawpmai.

Motor lem nawr vel hi kan hrât thin khawpmaibawk a, kan pa ten thingbunginMotor lem min hantuksak a, a thente chu a ke te pawh min siamsak vebawk a. A ke atân chuan kawi hi a lai takah an verha, chutah chuan hmawlhtê te an thun a, a nih lohleh thirte an thun a, thingbungah khan chu chu ankilhbet ve leh thin a ni. Khawlaiah te, in hnuaiah temotor kawng kan lai kual pet put a, kanmotor lemtekhakannawr a; kanhmui kan tiri phar phar a, kawngzawl deuhahkanhmui tihrik khakan ti zawi a, kawngchho deuhah kan ti ri ring ve mai bawk thin. Thileng engemaw kan phurhtîr ve teuh teuh a, kan nawrkual kan nawr kualmai thin. A châng chuan kan hanchetsualtîra, kan lumtir ve bap bap fomai.Motor lemnawr chang hi kan hrat lo va; a tak tlan lai uma behphet kan tum bawk thin. Eng anga laklawh pawhinthil tih nei ila, motor lo kal thawm kan hriat chuan athawm kan hriatna lam hi kan pan a, kan tlan vangvang thin. Kan bul hnai a rawn thlenin kan han tawikhawmuang vel a, min pelh velehah beh tumin kanum tang tang thin. A tawi emaw a thui emaw behphet/beh hrim hrim kan tum a, kan bet ve leh ngenge thin bawk a.Motor khalhtu thenkhat chu an hansual thiam ang reng khawp mai a, naupangin a


hnung lamah an um tih an hriat chuan an tlân chakdeuh thut a, an ding leh thut a, naupangho tlân chaklaklawh tawh khan motor chu an chalin an tauhphak phak mai thin. Thenkhat chumotora uai tânglaklawh tawh si, bet rem thei chiah lo va tâng laklawhsi an awm thin a, ke lama lei hrût rengin thui tak takan awm thin a ni. Motor han ding hlek se, motorlang thei lo deuh thawin kan bawr a, a bul hnaiahkan en tuau mai thin.

In hnuaiah pipu kan suih a, kan uai vak vak fomai bawk a. Kaldungah hnam hrui kan suih a, duhtâwk tawkin kan uai ve mai thin. Zo pa in chu achhuat dâp a ni thin si a; in hnuai lama pipu kan uailaite hian chhûngten hmun an rawn phiat mai thina, a ngap zawng zawng kan khum a, kan mit pawh amim fo mai bawk. Kan pipu uai chu kan inthen nasathin bawk a, in a nghing ve nasa thin si a, chhûngtenan nin deuh châng chuan inchhûng atangin tui minleih mai thin a; kan tlân darh ar ar mai thin. Huanakawlthei kungah te, theite kungah te, theire (theiria)kungah te, theihai kungah te pipukan suih bawk thin.Tlema kan leikân ve deuh hnu chuan dai bul velathing kung thenkhatah te kan suih ve thin bawk a,chutah chuan hnam hrui hmang tawh lo vin, kawihrui te kan chhat a, thing kung sang tak takah kansuih thin a ni.

Pipu kan han uai thin tak tak chu hmun awi(h)deuh laia kan suih phei chuan ahrui a sei bawk chuana then thui thin si a, a dawi deuhte chuan an hlau va,an thaw a dang lek lek fo mai thin. Thenkhat chu anhlau an te tuar tuar fo rêng a ni. Aia rual û zâwktelah hian min han then hian kan duh aia nâ leh reihianmi han thenmai thin a, kan sen awp awp fomai.Kan uai laklawh laia a hrui a chah palh vaih chuanin


leiah kan tla thum tawk tawk fo mai. Mi thenkhattechu an sual thiam viau mai thin a, lei atanga nguntaka en lem loh va hmuh theih loh tûr laiah hian ahrui hi an lo sât thin a ; kan han uai chiah hi a hruichu a chat a, kan tla thum leh tawk thin a ni. A hruia rinawm that chuan pahnih pathumte pawh kan uaithin. Inhnaih tê te-ah kan suih a, kan uai nal nal a, achângin kan in uai chhawk a, pakhat emaw pahnihemaw kan inthentîr thin. Pipu-a kan han uai furmaichuan, kan zai ho ve dal dal thin a:1. Pipu kan suih, ram tinah kan suih,

Ka ngai a che, ka zui zêl ang che.

2. Pipu leng leng, dârchhungphum min pe ula,Se-en naupang mi rawn biak ang che.

3. Biak tak tak chuan mi rawn biak suh la,Biak der tê khan mi han biak ang che.

tiin. Tin, eng hla hla emaw tam tak kan sa a, hansawi vek sên rual a ni lo vang. Enghelh nei lem lo vakan han uai thin zawng a nuam kan ti thin khawpmai.

Tlema kan tlei zual hnu chuan bûk sak hi kanhrât khawp mai bawk a. Daipawnah emawkhawchhûng khawii lai hnim buk hnuaiah emawkansa ve thin. Ram hrui kan han chhat a; hnimte kanhan pu khawma, dâp te pawh kan han zawng khawmbawk a, a chung atân mi duh tawh loh Di chhia kanzawng bawk thin a, a châk kan lâk ngah tawh chuankan sa ve laih laih thin. A bangte pawh kan ping vethlap a, a luhna lai tûr kawngka pawh kan hawng vethlap thin a, phui khapin kan sa ve thin a ni. Achhûngah thuk kan han siam ve ngei a; a chângchuan rapchung ang deuhte pawh kan siam ve a,thingro kan fawm a, kan hâk ve âm thin a ni. Kan


thuk siam ve dân chu a chang chuan lung te pawhkan phun ve tho va, mahse lung aiin thingtuai kanhmang nasa zâwk a, thingtuai pathum kan phun vemai thin. Kan bûk siamah chuankan inbailemchhuanbawk thin a. Nangin chi rawn thawh la, keiin chingal,nangin hmarcha, nangin bel, nangin nawalh te kanti a, thawh tûr theuh kan intuk a; sihneh te, tiar te,tumbu te kan ti a, thawh tûr theuhkan intuk a; sihnehte, tiar te, tumbu te kan bai thin a ni. Mei kan hanchhemhluah a, kan bai chhuan a hmin dawn tep tawhhnuah kan thuk a kan bun châng a awma, kan tibawleh vek fo mai. Tluang taka kan chhuan tum chuankan chhuan hmin hma atangin kan dahna turchangêl hnah emawhnahthial hnah emaw la tûr kaninruat thin a. Kan han chhuan hmin chuan kan hnahlâk chu kan han phah a, a chungah kan bun ve raithin. Kan zinga upa berin a han ei hmasa ber a,chutah aîa naupang zawngte chuan kan ei ve lat latthin. In lama kan ei duh mang lohte hiinbailemchhuan tum chuan a ei hnem thei leh a hehhlei hlei kan ni leh lawi a. A châng chuan kan haninchuh der vel thin a, a hlimawm thin dar dar khawpmai.

Hnim hnah chi hrang hrang hi kan zawngkhawmteuha; kan insidelh bawk thin a, a hlim thlâkthin hle mai bawk a. Mahni lâkkhawm ang ang chukan dah hrang a, a thawk hmasa berin a thillâkkhawm zînga hnim hnah chi khat chu a han daha, a dah ang chu kan lâk zîngah kan zawng lauh lauhthin a, kan hmuh ve chuan kan delh ve zel a; mi lâkang ni lo, a chi hrang la tam apiang kha an chak a nimai thin. Hnim hnah hming zawng zawng kan hrevek si lo va; a hming pawh mak pui pui kan phuahchawt chawt mai thin a ni. Hnimhnah hming hriat


loh kan han neih tawh chuan thenkhat phei chu anphawk a chhuah chuan inâwm lo pui pui hi an phuahthin a, kan nui leh dar dar thin.

Hnim chên hi kan hrât thin khawp mai bawka. Bar thla chho vel tlangsam leh Japan hlote a chawrbuk hnu hi chuan hnim chên kan ti deuh reng maithin. Hnim buk tha deuh hlek a lo awm hi chuanthinzahova kan awm tawh hi chuan kan infuihpawrhtawn a, a hnuaiah eng nge awm ang tih pawh dawnlo vin kan bawh pawp pawp mai thin. Hnim buk thapawh hi a awm tha hman lo va, kan bawh paw engerh uarhmai thin. Aia rual û zâwkte, hnim chên duhtawh lote an awm phei chuan min han fuihpawrha....."A bawhngam lovang, a bawh chuanahuai ngawtang...." an han ti a, huai nih kan duh bawk si a, hnimbuk sang pui pui pawh hi kan bawh pawp pawp maithin a ni. A châng chuan kan bawh sual ve thin khawpmai a, kan bawhnaah thingbul te, hlîngte a lo awm a,kan intauh chawrh chawrh a, hlîngte kan bawh luhchâng pawh a awm thin. A châng chuan kan chhuakleh lawk thei thin lo va, fanghmir bu te, khuai bute alo awm palh hlauh phei chuan min seh a, min zûk fomai bawk. Mahse tih fuh loh chu a tlem zâwk mah ani thin. Thianzahova Tlangsam leh Japan hlo bawnvel kan han chên thin chu a lo nuam ve thinin,kanhlim thin dar dar khawpmai.

Tawlhpahrit-ah pawh kan tawlh nasa thin tehe. Tawlhpahrit tawlh hi a nuamkanhan ti thin khawpmai, a tawlhna tûr remchâng deuh a awm tawh hichuan kan tawlh chawt mai thin. Kawng thar anlaihna laiah a vung a awm a nih chuan kan tawlhthla zen a, a vung a tam tham deuh phei chuan hlatak tak atangin kan han zuang vel thin a, kan ke kanlo bilh lo zâwk ngawt mai. Atir lam chuan kan ke


pahnihin kan han tawlh ve ngei a, kan tawlh rei telhtelh a, kanmawngin kan tawlh leh ta thin a. Kekawrkan ha ve thin si a, kekawr mawng pawhin a lo tuarlo va, kekawr mawng a pawp zung zung mai thin. Achâng chuan kan tum ang lo deuha kan tawlh chânga awm a, kan kekawr kap thuinate hi a tet huar huarmai thin a; til lang rai(h)-â kan thut châng pawh aawm thin. Leia tal na nâ na chu kan thuamhnaw abal hneh thin si a, ina kan han haw chu chhûngtehauh kan tâwk nasa thin teh asin !

Ruah a sur hian ruahdo hi kan hrât thin phianmai bawk a. Ruah phingphisiau a ni emaw, ruahpuivanawn a ni emaw do hi kan châk êm êm thin.Chhûngte hmuh lai chuan kan do tha ngam lo va,chhûngte hmuh loh hlan chuan ruah hi do phet kantum thin. A châng chuan thuamhnaw nen kan do va,huh hnûpin kan awm a, a sur ban hnu kanthuamhnaw a hul hmain kan khur bauh bauh maithin. Thuamhnaw huh chunga in lam kan pan chuanchhûngten min lo hauh kan hlau thin si a, thiante inlamah kan tawm tlat thin. Mei lum kan han ai ve tehi kan thuamhnaw huh kha a ro dawn tan tihahchuan kan thu khu vung vungmai thin a ni. A chângchuan thuamhnaw ha lovin ruah kan do bawk thin a;ruah a sur tam deuh tumphei chuan tuihawk a luanghnem thin si a, a dawlna kan siam a, tuihawk kankhuap li kung mai thin a, chu chu kan hleuh mai tathin a ni. Kan han pil ve parh parh a, kan han chhuahmeuh chuan taksa pummaiin chhip thlengin a ngapter tuar mai thin a ni. Ruah a sur ban tawh pawhhian tuihawk chu rei ve tak tak ala tling ve thin si a ,tlema upa deuh tawh ten kan chêng lai an lo hmu a,min hauh ahnêkin min fuihpawrh a, keini lah kanphûr tawlh tawlh mai thin si a, kan chêng uar sauh


suah a, tuihawk paw phet phût, khaw lai thli zawngzawng luan khawmnaah khan kan chhek purh purhthin a ni. A châng phei chuan kan inbualfai manglem hlei lo va. Kan lo awm thei zâwk ngawt hian kahria.

Arpa insualtir hi kan hrât thin khawp mai a,arpa hi kan pawm furmai thin. Kan arpa hi a huai lovang tih kan hlau thin si a, kan han insualtîr chângchuan kan tang ve thin khawp mai. Mi dang arpanena an insual chuan an sual puite an tim nân ansual puite kha an meiah te kan lo khawih vel thin.An huai deuh a, insual an hrât deuh phei chuan arpachhuang hlai chi a nih chuan a chhuang hi a thi hnuthin a, a thiin an mit te a hliah ve thin a, chu mi chukan lainat ve thin a; tin, 'ar chhuang hleh chu a huaiduh' an tih avângin ar chhuang hlai deuhte chu kanhlehsak thin. Ar chhuang kan han hlehsak thin chuan khawngaih thlâk ve thin khawpmai. Chemte, tahhriam mang hleih loh emaw sakawrbakcheh bil teltul tein ka han hlehsak ve mai thin a, chutia kanhlehsak chuan a thi pawh a thi nasa ve thinin a talpawh an tal nasa thin khawp mai. An pem thardamdawiah in-ting kan hmet nawi a,sahriakin kanhmet leh a, chu chu kan hlehna hnuhma laiah khankan tat thin. Kan han hlep zo hi kan zawh hnu rei lotêah kan chhuah leh mai thin si a, in-ting kan tahnavel kha a dum nuau mai thin. A thente chuan a nâan ti ve thin a ni ang, an lu te an thukru ve tat tatthin. Kan ar vulh thin pangngai ngawt ai chuan'kawl- ar' nghawng sei deuh, chhuang nei mang lo,khân sang deuh hi an huai thin a; mahse kawl- ar hia vang thin mai bâkah, han lei dawnin a man a tothin a, kan nei phâk ngai mang thin lo. Kan duh vethin si a, chi thlahtîr phet kan tum thin a, kan arpui


te hi kan pawmkual a, a nih loh leh arbawmpakhatahte kan khung dun bawk thin. A zawl lai ngei kanhmuh chuan kan lawm thin khawpmai. Arpui chuannote a han nei a, ar chhuang nei lo, mam pil pel a loawmve chuan kan phur thinin an tet deuh lai pawhinkanmankanmana, kan duat êmêm thin. 'Ka chuam'kan ti a, 'nakina sual huai tûr' kan ti a, kan lawminkan chhuang êm êm thin. A bîka an ei tûr khau tepawh kanmansak thin.

Tlai lama phingphihlîp a lo chhuah te hian arkan han pawm a, an chhuahna sawntlung leiah tekan chhuah a, kan tlantîr mawlhmawlhmai thin. Archang lo pawhin phingphihlîp chu mihring pawhinkan ei fo mai bawk a. A chhuahna lai kan hriat mailoh a, khawlaia an thlawk velte kan hmuh chuanphelsep in kan hem vak vak thin a, kan hem thlâkapiang mai kha a thla kan nuai thla nawk nawk a,kan hmawmhmawkhmawkmai thin. Zan lamah kanphingphihlîp ei nghawng kan kawchhûng lamah alolang a, kan kua a puar a, kan vawih ri pawng pawngmai thin. Kan ei tûr ni lem lo pawhkhan ar chawatânte kan hemvak thin. Eng atanmaha kan tih loh pawhkhan phingphihlîp thlawk vel chu a hem kha a nuamkan ti ve rêng rêng a, kan hem deuh fo mai kha a nirêng a ni. A têt êm avâng hian hem fuh hi a har thinsi a, kan hem thelh nawk nawk fomai bawk a, chunglam chauh en a, kan rahna lam tûr en mang hlei lova kan tal vel châng a tam thin si a, kopangte kansut chawrh chawrh châng lah a tam. Chung lam deuhchauh en thin ta na nâ na chu kan hem laklawh laiakan hma zawna awmte an vuak fuh chawrh chângpawh a awm thin. Phingphihlîp chhuah duh hun laichuannaupangho chu kawtlaia hmawlh ilo vel kenginkan awm fuk mai thin a ni.Hem thlâk tûra kan han


tin zawn deuhte an thlawkkang sang zêl a, kan zuangve awrh awrh mai thin. A lo hlimawm ve thin maimai ngawtmai.

Tuallaia bâwng bawk thep thup thin kha vuakthawh a, bâwngpa insiktîr phet kha kan tum bawkthin a. Bâwngpa insi hi a hmuh nawm kan ti ve thinsi; mahse a bul hnai lutukah kan en ngammang si lova. Bâwngpa kan han khalh a, incho tâwka kan ngaihdeuhte nên kan han khalh khawma, a nu hur an awmphei chuan an inchuh nasa ve thin si a, an insi lehnge nge thin. Tuallaiah an han insi khu rum rum a,an innawr tawlh puat puat a; naupangho chuanhmuhnuam ti hle mah ila, an tawlh ruak ruak mai si a,insaseng hman loh a hlauhawm avângin hnaih vakchi a ni lo va. An han insi tak tak thin hi chu an tangve thei thin si a, an ki tona bul velte hi an intauh thisak ve neng nung thin. Naupanghoin inchotuahtîrmah ila, paho leh tlangvalho hlei hlei hian an hmuduh thin khawp mai a; an han insik a, an hneh lohaan chak loh zâwk chuan ramhnuaiah an rawl bo vevang vang a; an rawn haw hunah an cho ve leh ngatthin nia ! Bâwng rawl bo rawn haw hi chu an ngêngdeuh ngak a, an rawn hulhbu deuh dap dap thin.Kopangte hi an kiin an tauh khem vakmai thin. Kanhahna tûr a awmvehran lem lo bawka, bâwng insiktîrtûra han khalh vel leh an insi hmun ralmuang chindeuh atanga han thlir veng veng mai kha chu a lonuam ve thin khawpmai.

Khawlaia lehkhachaih chaih pawhhi a nuamkan tih zawng tak a ni thin.Mahse a hmanrua lamahkan duhthusam ang kan hmu zo thin lo va; khawr tettuta kan siam a tam thin. Lehkhachaih siam nânchuan lehkha a ngai thin si a, tun lai anga lehkhahlai pui pui leh sarang hlai pui pui ang hi awm ve


hek lo, kan lehkhapuan hmuh phâk tâwk lah rawnguk khir kher, tê tak tê te a ni chauhmai thin si a. Kanhmuh hlai theih deuh chu Kristian Tlangau bu achilhna phelh khan a ni mai thin. Lehkhapuan neimah ila, a chaihna tur la kha a vang thin si a, kanbuai leh fo thin tho mai.Kan nuten zan lamah la anhan kai ri ham ham a, an bulah kan thu ve ngar ngara, zawite tein an lachhum chu kan dil ve a, kan thutchilh ve ran thin.Thingtlangah zawng khawlla hanlei mai tûr awm hek lo le; a buaithlâk thin teh ania.Lehkhachaih chaihna mai mai tûr chuan a lei tûrpawh lo awm tehreng pawh nise, chhûngte a leina tûrkan dil ngam kher lo vang. Kan khawlla hmuh vephâk chu khawlla hlum var, chatfei deuh ang chi hi ani. Chhûngte lah chuan an utawk tûr vawn hlur maithin si a; tungchaw-ah emaw, tuithawl reh kuakahemaw langsar tak pawhin dah mah se, kan la ngamlo hrim hrim a ni. Tin, vai-laduang ang chi chu kanhmu phâk ve bawk a; mahse a mala han hman ralahchuan a chatfei lo phianmai a, a buaithlâk thin deuh.

Lehkhachaih kan han siam ve thinte chu kanbuai ve thin khawp mai. A in tûrin pâte hnâng hlaisa, rappuichungsanga an dah chu kan han phawi a;tuiah kan han chiah nel phawt a. A ngulpui tûrinphelsêp kan han hlai phawt a, a kawkalhin kan daha, hnângin kan han phuar a; kan phelsêp dahkawkalhah khan kan hnâng chiah nel tawh kha kanphuarbet ve leh a, pawngpaw phuarbeh mai lo vinkan hnâng chiah nel chu kan kuai kum deuh thin ani. Chu mi chungah chuan lehkha kan phah ta thina ni. Sawi tawh angin lehkhapuan kan nei tê thin sia, kan zawm khawm ve vak a, a charhna tur Gum(Vai Gum) nei ve hek lo le, khawihnun (Mizo Gum)emaw chawmal emawmuk rah emawkanhmangmai


thin a; chawmal kan hman tum chuan chaw bel kanhawng zing thin si a, kan lo chhin theihnghilh fo thinlehnghal a. A nih loh leh chaw tlang thate hi pawnahkan lek chhuak a, ar lahin lo chuk ve phet an tum a,an hel an hel a, kan en loh hlanin min lo chuksak a,min lo put bosak leh daih mai thin.Lehkhachaih meihi kan siam thin a, a thla tûr pawh kan siam tel bawka. Amei tur chuan hlam khat vela seiin a ni a; a thlatur erawh chu ban chen velin kan siam thin. Lehkhakan cheptê a,kan zawm duah mai thin a ni.

La hlumna lam tûr erawh chu kan neih lam taka ni thung a.Mau pum, a châng pahnih awm, a chângpawn lamah kan tan ve ve a, a châng lai kha kan verhpawp a, 'tah chuan hmawlhte suihmum kan thun a,kan hmang mai thin. Kan han chaih dawn a, minvawrh kan sak tûr an awm a nih loh chuan leiah kanphah ang thlep thlawp a, kan tlanpui dawr dawrmaithin. Kan siam fuh loh deuhte chu a thlawk hlei theithin lo va, lei lamah a tla tup tup mai thin a ni.Lehkhachaih kan uar lai chuan mipa naupang hichuan kan chaih chuah chuah mai a; van lam hanhawi ila, lehkhachaih hi a leng nuk nuk mai thin ani. A chaih thiam deuhte chuan sang tak takah anchaih thlawk delh delh a, amei an siam phei chuan ahmuhnawm ve thin delh delh khawpmai.

Tlanvir hi kan siam nasa thin viau bawk a. Asiam dân hi mâwl mang taka lang; mahse siam fuhhar deuh mai hi a ni reuh a. Mi pawlawh leh ti maimai chuan an siam hlei thei thin lo a ni. Tlanvir atânhian hmawlhtê leh lehkha hi hman a ni mai a,hmawlhtê hân ti ila, phelsêp zung khat bawk vela hlaihi hman a ni tlangpui thin a. A lu atân phelsêp khâpkhat vela sei kan hmang a, a lai takah inchi khat velahlai tûr kan zuah a, a sir lehlam lehlam kan suihthla


a, lehkha chep nghet thei tawk vela lianin kan suihtêthin a ni. Kan suih tetna lamkha a inang/inzawnngailo va; entirnân phelsêp kha a chhawng zawngin dahila, kan vei lam panga a chung lam kan suihtetchuan, kan dinglam chu a hnuai lan kan suihte vethung thin a ni. A laia inchi khat bawr vel kan suihtetve loh kha a lai takah kan verh tlang a, chutah chuanfawng/kuang kan thun ta thin a ni. A fawng/kuangsuih dân chu phelsêp hmawr atanga teh a, inchi hnihbâwr velah a lai tak zuahin kan suihtê thin a, chutakan suihtet bîka chumum deuhin kan zût leh a, a lu-ah kan thun ta thin a ni. A lu lama a sir tawn ve vekan suihtet kha tlang lovin kan phel a, lehkha kanzep a, a hmâwrah hruiin kan tawnbet ta thin a ni. Afawng/kuanga a lu kan vuah hnu-ah a chhuah mailoh nâna a chhip/lu-ah ba-nê te tak têin kan dal thina ni. Chu chu chak taka tlanpuiin a chunga a lu kanvuah kha a vir ve char char thin a, ban rawl deuh erhurhin kan vai a, kan tlanpui char char mai thin. Thlia thawt that lai phei chuan a vir tha duh ve char charkhawp mai. A chang chuan luhkapui leh kawmchartukverh thli thaw-ah te kan dah a, a mahin a vir vechar char mai thin.

Khalh-lirhkhalh lauh lauhpawhkhaa lo nuamve mai mai ngawt mai.Khalh-lir hi phelsêp atanginkan siam mai thin a; hruipui hrui emaw thilte hruiemawpawhkanhmangbawk thin.Hruipuihrui erawhchu a nazawnga han lâk mai theih a ni lo va, anazawng chuan hman tûr a awm lem lo. Phelsêpatanga siam hi a awl zâwk a, a chhiat palh pawhin auihawm lo bawk a. Phelsêp sei tha deuh hlek, kualtheih ngei tûr kanhan zawng a,antamhuan tûr emawhuan dang tûr hrim hrim emaw hung an awm chuanPhelsêp pawh a tam ve thin a, pal zâl tûra an


ruahman hi a sei deuh thin avângin kan duh deuhber thin. A châng chuan a chângte kan thel hlawh vefo thin. Phelsêp kan neih tawh chuan a châng bâwkzualte kan han thel mâm leh deuh a; kan thel mamdeuh loh chuan a pawt khawng ve thin a, a kual khaa bial tha duh thin lo a ni. Phelsêp chhah kan hmanlem loh chuan kan han kual a, kan vuakthuah tawpmai thin a; hruikhauin kan tawnnghet leh thlap thin.A kual thiam lo deuh chuan sawl pêt pûtin an kual a,nuih a ti za duh thin hle a ni. Hruipui emaw thiltêemaw kual tûr kan neih chuan a hmâwr tawn ve vekha kan sahthlau a, thiltê/hruipui hnângin uluktakin kan vêt leh tlat thin.

Khalh-lirh kan uar tak tak lai chuan naupanghian kawng chhukah hian kan um var thla sup supmai thin a; kawng zawlah nise, a vuak lirhnain kanvua a, kan vaw lir zawt zawtmai thin a ni. Tû khalh-lirh nge lir thui thei ber a, tû ta nge tlân chak ber tiinkan inêl ve thin. A rit tha deuh leh a bial tha deuhtechu a tlân chak a, hruipui hrui emaw thiltê hrui emawchu a chak deuh nge nge thin. Kan khalh laklawhlâia a tawnna a phelh mauh mai chângte hi a awmthin a, a han phelh chiah hian kan awmah te minperh leh zawt mai thin a, dak awrh awrha kan awmchâng pawh a awm fo mai. Kan tlân chak laklawhlaia lei lam emaw, kan khalh-lirh ngei ngeite emawkan han rahsual palh châng chuan kan tlu leh nawknawk thin a, vaivut bar hawng hawnga kan tlûkchâng pawh a awm thin. Kan tihchhiat tuma a dangkan han zawng leh chu bawlhhlawh paihkhawmnalâiah, em chhia an paih leh paih lohte kan en bawkthin. Em tlânga hruipui emaw thilte emaw an hmanhi khalh-lirh atâna a that riau vâng a ni. Tuk thuaneih khamakan chhuakhi ni tla piapa kankhalh châng


pawh a awm thin.Nawrlirh nawra tlân kual pup pup leh tlan vak

vak pawhkhakan chîng thin khawpmai. A tlângpuiinkawng chhuk tak takah aiin kawng zâl deuh hlekahemaw tlema awihtlân deuhah emaw kan khalh berthin. Tawlailir ke pan deuh emaw kan nawrlirtlângpui a; a zut pawhin kan zût bawk thin. A zutnân hianmau pum phel phawk hi kan hmang thin a,kan nawrlirh a pan leh a chhah dân azirin mau pumchu kan hmang têin kan hmang lian mai thin. Mâmthel thawlin kan han suih a, a vawnna lai tûr kansuih-tê deuh a, kan zût par par mai thin. Thenkhatchuan a zut hi an thiammai thin lo va, an han zût vedawn thin a, a thle luk luk a, a tlu leh tupmai thin. Azût thiam deuhte erawh chuan an tlanpui par par a,chak tak takin an zût thei thin a ni. Kawng chhukdeuha kan khalh tum chuan kan umpha lo fo mai a,kawng thlanga a lirh daih mai châng pawh a awmthin. Kawng thlang hnimbuk kâra a han zuang lutdaih mai thin chu a buaithlâk thin khawp mai. Rinzawn a ngai tawh thin si a, kan phêk zawn vak a,hnimte hi kan bawh pe hen hun a, kan rin aia thui hia lo lum/lir thin a, a châng chuan kan rinna lai aiahnaiah a lo awm bawk thin a, kan zawng sual fo mai.

Nuaivirhi kan siamnasa thin khawpmai bawka. Kawi hi a lai takah kan verh a,kan verh kûakahchuan hmawlhtê suihmum kan thun a; a vawnfunglam, han nuai theihna tûr tâwk velah kan tan a, a virtheihna tûrin hnuai lamah tawitê kan tilawr bawkthin. Kawi bial tha leh pum lo deuh, dêp ni si lo, kanthlang thin. Kawi nazawng chu a hmantlâk thin si lova, a buaithlâk ve thin hle. Kawi hi a kâwma that lohchuan a tak pawhhi a thamawhphianmai a, a kâwmtha lah hi a vâng phian mai lehnghal a, a buaithlâk


ve thin teh a nia. Kawi kher lo pawh: plastic chhiatehi khaini bûr chhînahte kan chhûng thin bawk a, kannghak ro va, kan khawk leh a, a bial tha duh si a, analh pawh a nalh duh thin khawp mai.

Chhuat lâiah emaw kan han nûai a, a fawngveah khan kan kutin kan han nuai a; kan siam fuhchuan a vir char char thin. A ngeih deuh phei chuana vung ve deuh hlarh hlarh thei thin a ni. Kawichungah khân a fawnga thil tlangin lehkhate kanvuah thin a; lehkha cheimawite kan vuah phei chuana han vir chiah hian amawi ve duh thin vâ vâ khawpmai. Kan siam fuh loh tum erawh chuan a fawngte hia tak hian a zo lo ve thin a, a kawi chher chher a, a tluleh tap mai thin. A fawng hi kan tan tawi deuh rengmai thin a ni. A fawng kha kan suih fuh loh deuhtum chuan kan han nuai vir tûr, kan han thlah chiahkhan leia a tlâk rual rualin a rawn dâwk ve thin a;kan nghat tawp chawih chawih mai thin a ni. Kawihnuai lama lawr tûrah khân kawi a chhuah tlangzawk loh nâna bâwk te tak tê tal siam a ngai thin ani. Dâp chhûatah chuan nuai a buaithlâk deuh a,khuar leh âwng neuh neuh a awm thin avâng in a virrei tha thei lo va, a sawt awk awk a, a tlu leh ngâtthin. Thingrem chungah te, tual char laiahte kannuai ber thin. Thingphel chhuat a awm erawh chuanchu aia a vir duhna chu a awm chuang lo va. Tû siamnge vir rei ber tiin kan inêl ve thin a, a lo hlimawm vengawt mai. A châng chuan nuai vir mai lovin afawngah te hruiin kan hlîng a, kaihbu kaih angdeuhin kan kaih vir ve char char bawk thin a, tih fuherawh a har ve thin khawpmai.

Kahchik hi kan buaipui nasa thin viau mai


bawk a. Mau pum, châng nei, lehlam a chânghnuaiah kan tan a, a châng kha te tak tê kan verhpawp thin. Chumi chhûngah chuan Petromax Pump-na washer ang deuh hian hmawlhtê hmâwrah puanthem kan tawnbâwk a, kan thun luh zâwnga tui arawn chik chhuah lêt loh nân tawt lam hretin puanthem chu kan tawn thin a ni. Mau bûr chhûngahchuan tui kan thun a; hmawlhtê hmâwra puan themkan tawnbeh kha kan han thun a; a châng kan rehpawh-ah khan a chik tau tau thin. Chû'ng ang chuankan indo ve bawk thin a, kan huh phung mai thin ani. Fur lai phei chuan tuihâwk tlingmaimaite hi kankahchik khân kan han hîp a (Inchiuna hmanrua adamdawi tui an hîp ang hian), kan inkâp leh chawtmai thin a, a lo tenawm thin awm ngawt mai. Kandopuitena min han chuktuah ang ren rawn a, minhan kâp mai thin chu kan zawr hnawp mai thin a,kan ding dir zung zung mai thin a ni.

Vaiham hi kan hamnasa thin viau bawk. Kah-chik ang deuh thovin, maupum a châng verh pawhkan hmang bawk thin. Amaherawhchu, a hnawhnaa ngai ve tawh lem lo va, kan kâ hi a hnawhna chu ani mai thin. A chhûngah chuan favai kan thun a, achungah meiling kan dah a; favai kha a mût a, kanham vak a, a châng kan verh pawhah khân a khuchhuak hlat hlat thin. Favai dip deuh kan thun tumchuan a mût tha hlei thei thin lo va; tin, a kua ahnawh duh thin bawk nen lû na erh urhin kan hammai thin. Sumhmuna thingkhawnah sazu an awmtâkin tiin thing leh thing inkârahte kan hamkhu luailuai mai thin. Sazu a lo awm a nih chuan an rawntlânchhuak ve nawk nawk a; a nih loh leh anawmhmunah an chik ve nghar nghar mai thin.


Favai hmang chi a ni bawk a, tun lai angin buhherna tûr khâwl awm nghal hek lo: Sumah buhhûman dêng a, a vâi chu hraw pui pui a nih thin avânginan han thlei zawh a, an han dahte hian a tung erurin, a kang deuh a, a thawp deuh sut mai thin a ni.Mahse den nawn fo tawh a nih chuan tlem chuanfavai pawh a dip ve thin deuh a. Chhûngtenvawkchaw-a thlâk tûra an dah tawh sate hi kan lothukru ve a, a châng chuan favai kan la tûrte hi kanchetsual châng a awm fo va, chhuatahte an dahnakho chawp chawp a, kan tihbûak vek châng pawh aawm thin. Dâp chhuatah chuan a kâr neuh neuh atam thin si a, ruh kim a harsa thin si a, phiah fai aharsa bawk si a, a buaithlâk thin hle a ni. Naupangchê na nâ na zawng a phuailuai tlem tal a awm lothei thin si lo va, chhûngte hian kan thil tihruk vetepawh hi an hrechhuak veleh nge nge thin a ni.

In-kawl-lung-vawr hi a nuam kan ti thinkhawpmai bawk a. A then chuan In-mati an ti bawka. Lungtê hmangin kan ti thin a, a tlângpuiin lungtepanga hman a ni thin. Mal lâk, hnih lâk, thum lâk,vai lâk, ma-ti, si-dawn te a awm thin a ni. Si-dawn hisi inphurhna a ni. Duh zat zat a tel theih a,amaherawhchu thawh a khât thin a, pahnih atangapanga hi a nuam tâwk a ni. Mal lâk atangin a khawiiberah hian kan hlah chuan mi dang an thawk zêl a,kan thawh leh hunah kan hlah chiah kha kan ti lehthin. Chet-awih leh chet-awih loh a awm a, a lungvawrpawlh fimkhurangai ve thin khawpmai. Lungtechhar ang angte kan hman nawk nawk laiinthenkhatte chuan tlak lei tha te an lo la a, intiat rualthapin an lo met ve thin a ni. A lung a intiat vekchuan a khawih pawh a nuam khawp mai. In-ar-ba-chuk a awm bawk a, vawi khata la puk lo vin a lung


vawr chhûngin a lung lâk vel kha an chuk kauh kauhthin. Thenkhat chuan an kut an ti-kak a, chutahchuan khalh luh an tum bawk thin.

In-hmawlhte-vawr hi kan hrat phian thinbawk.Hmawlhtê khâp chen vel lek lek hi tam deuhmai kan suihmum a, kan vâwr a, che lovin kaninlaksiak thin a ni. Lei atanga ken kan san theih chinkan bituk a, kan han kêng kang ang te taw a, kanthlah darh hak hakmai thin. A vâwr thiam lo deuhtechuan khawm têt tûtin an vawrh a, an thawk tanchauh a, an hlah thuai mai thin a ni. Khatiahmawlhte indelh deuhnuaihmai kha, kan vawr zîngami, a hrang deuha awm, a dang tiche lo va kan lâktheih hmang khan kan pir dai dai thin a, amalmalinkan pir chhuak lauh lauh a, a dang tiche tel lo va kanthur theih chhûng chu kan thawk thin a ni. Kantihchet velehah kan hlah a ni thin. Vawr sual chângchuan pakhat mah thur lovin kan hlah tawp fo mai.Kan inthawhchhâwk ngat ngat a, kan thur ral/zawhhun hunah kan lâkhran/kan thur theuh kha kanchhiar a; a la/thur tam tam an chak a ni thin.

Zawngtah tuvû tla chhar pawh kha kan hrâtthin khawpmai bawk.Mahni zawngtahmai pawh nilo, mi dangte zawngtah tuvû tla nên lam kan chharthin. Vartianah kan tho va, zawngtah kung hnuaiahkan kal a; a tla a lo awm chuan kan chhar vat thin.Pahnih pathum kan kal tum chuan kan hmuh rualchâng a awm thin a, chan loh hlauvin kan bawh raprap thin. Zawngtah tuvû tla hlim, him tha pial maikan chhar fuh chuan kan in intithei ve thin khawpmai. A tuvû ber pawh kan nuai thla phal mai ngai lova, kan keng reng mai thin. A bilbawlâwk kha kanchansawm a, chawhmehah kan hmang thin. Meh faithat loh chuan a phak duhin, vawih pawh a uih duh


thin khawp mai. a kuangte kha a lairil kan la thla a,a pil kha kan phiar vial tap a, ngûnahte kan hmanga, kan bun ve fo mai bawk; mahse a ro hma thinkhawp mai thung a. A tuvû a tlâk tam deuh tumchuan kan pu haw var suau suau mai thin. Chhûnlamah kan rial a; tlai lamah kan kal leh a, zawngtahtuvû chhûng chuan kan kal deuh chhen mai thin.Chutia zîng lam leh tlai lama kan han kal chhenmaichuan zawngtah kung hnuai bawr vel chu kan raphnûm hlerh hlurh mai thin a ni.

Naupang zual deuh laiin in chhûngainbihruksiak kan chîng bawka. A zawnghmasa lamtûr kha pawna luhka-ahte kan han chhuahtîr a, kanmaimitchhintîr bawk a. A biru lamte khan bihruknatûr hmunte kan zawng sap sap a: a thente chuthehlanah te an lâwn a, a thente chu khum hnuaiahte an lût a, a thente chu pawnpui an inkhuhtîr a, athente chu zêmah te an lût bawk a, a thente chubangrel sângah te an lâwn bawk a. Kan biru fel tamawh tihah pakhatin 'Tiam' a tih loh leh a han 'kûk'vak mai a; a zawng tûr pawna awm khan a rawnzawng tan ta thin a ni. Kan bulhnai lawk lawka anrawn kal a, min hmuh si loh chuan nuih a za duhininsum a har thin khawp mai. A châng chuan kaninsum zo thin lo hi kan nui chhuak leh nge nge thina ni. Kan bihruhna a chêp deuha a thawpik deuh pheichuan min hmuh lawk loh chuan a hrehawm thinkhawpmai. A thawk khan a biru-te kha a hmuh kimhma chu a zawng ngar ngar a; min hmuh kim hunaha hmuhhmasak ber kha a thawk veleh thin. Chutiangrêng rêng chuan kan nilêng zak zak mai thin nia !!

Tuallai, ni sensâ hnuaia thlan tla hlem hluamatal vel thin, eng khaw sawi set set lo va pâwng pawsapa tâl mai mai thin leh leia tal na nâ na zawng a


balh theih khawpmai a. Tuallaia kan awm lohpawhinin chhûng pakilkâr chêp leh khum hnuai,rappuichungsâng thleng pawhahrut kual deuh fomaikan ni a; thuamhnaw kan ha emaw ha lo emaw pawhnise kan chet dân a inang reng a, eng ang pawhin talpawl mah ila, chhûngten min tifai reng sêng lo.Chuvângin, thlasikah kan chât khir rem rum a;nipuiah kan paw thêng thung a, kan dul te a rang reiruai mai thin a ni.

Sahriak nise, vawk hriak kan inthih a, mawmtheih tawpin kan inthih hmui rum rum thin bawknên. Sam kan thih mawm poh leh a bal hi a nghet ani mai a. Vaivut kârah kan han tal leh a, lû hi a pawthêng thung mai thin a ni. Hrik lah kha kan ngahthin. Nu-te ina an awm chângin min han ensak a, inan awm hman mang thin si lo. Zanah mut hmunahan han rin dap a; tam ta na nâ na chu an dap fu lehmai thin a, an han vam ri pawp pawp a. Zan hun âwlremchângah thenawmte khuihsîn hawhin mei ênghnuaiah min han khuihsak a, chhuatah an tla hangthal thla zawt zawt a, kan deh keh tuar tuarmai thina ni.Hrikhrû nise kan samhmâwrah an bet var terhtuarh reng mai bawk a. Inbualfai ngai ta lem lo chusam a phengin khuih a lo har thin si a, sam an hankhuih hian samkhuih hi a tâng char char mai thin a,min khuih then tlawk tlawk mai thin a ni. Hrik kanngah viau lai pawh khan kan nute emaw kan û-teemawinmin khuihsak an tum pawh khân kan duh lova, kan la tang leh ta nghal a. Tap per pur chungamin khuih luihsak châng a awm thin rêng a ni.

Rama kal kan chin ve hnuah nise, hnim pik taktak hnuaia kan vahna leh thil par nawi tê tê kan lu-atlate lah kan sufai zen zen ngai lo va.Saphihrik lehtuhrik lah kan kai zing thin; zakhnuai leh tiltê leh


vun nêm laite hi kan hiat sen hler hlur mai thin a ni.Fur laia kan vahchhuaha vangvat min zûkna

hnu, thi hneng hnuangte kan silfai bawk hek lo. Kansava vehnaa kan thil mê kaite lah a zualpui kan tuaithla nawk nawk a, kan duh tâwk deuhmai thin si.

Zana kan pawnto-naah nise kan tal khu nasathinin lu ngap terh tuarh, ke leh taksa dangpaw thêngthungte kha kanmutpuiin pawnpuiah kan tatfai velmai mai chu a ni si a.

Kan in sak dânte lah kha archhiar chhûngkhunga ni thin si a.Khumfa lah a tam thininmutbu thlengthlengah an awm a. Khum chhûat, dâpte kha hanchinglet ila, khumfa an lo ngîr khup châng lah a tam.Zanah tui takin kan mu ve a, khumfa-ho lah chuanchaw-ah min lo hmang ve thin ni tûr a ni; min lo sehval têt tût mai thin a. Harh chiang mang hlei lo hiankan inhiat sut sut mai thin a ni. Khumfa chang a nilo va, ar-hrik khan min zar deuh chhen reng maibawk a, a retheih thlâk thin teh a nia !

Hnap nise kan ngah thin nasa mai si a, hnaphnit nachâng kan hriat hma chuan a kaw hnihatanga a rawn uai fân thla par par hi kan han sut lûtleh duak a; a rawn dawk zing si a, kan sût sêng rengbîk lo va, kan bânin kan biang ding lam leh vei lamahkan hrûk thlâk a,kan hawi tle pup a;a ro hnuah kanbiang a khir ro mai thin.Kan hnap hrûkna avânginkanhnapthlengte hi a thîp erh urhmai thin a ni.Kawrkan hâk ve chuan kan kawr hmawr te,kan kawr bantein kan hru bawk thin a,kan hru khâk tler tlur maithin a ni.Ni khat thil thu-ah pawh thil chi hranghrang kan ti tam thin si a,a tal tawp theihin,a tal balhtheih thin khawpmai.

Kan têt zual lai deuh chuan luhka-ah hian


chaw-tlang dawm larh larh chungin kan dailêngthin.Kan êk leh chaw-mal thlauh velte kha ar lehvawkin an lo inchuh ve lat lat thin a ni.Ar leh vawktekha duhsak bîk deuhte kan han nei ve a,mi ar emawmi vawk emaw-in kan êk leh chaw-mal an chan chuantlêmin kan han îp deuh a,kan ran duhsak deuhte anawmhunah kan duhtâwkin kan sang thla tawn tawnmai thin a ni.Chutianga luhkaa dailêng thin ta nanâ na chuan hnuai lama ran awm,ar leh vawkte chukan êk khum lei luaimai thin a ni.Ar ngampa deuhtechuan kan chaw-mal tlamaimai kha an duhtâwk bîkhauh lo mai a,kan êk an chuk zawh tawh bawk siemaw, an chuk chan ve loh emaw hnu chuan kanchaw-tlang lek mêk laite pawh hi an rawn chuk veawrh awrh fo mai a,an êk chukna hnua kan chawdawm lai an rawn chuk châng chuan,kan kheuh thlanawknawk a,kan keih chhunzawm lehmawlhmawlhthin tho mai ! Ar thenkhat chuan kan serhte hialpawh an lo chuk fân ve dawr dawr a,puar a har awmngawt chuan ka hria ;an chukna ve duh thin phianmai lehnghal a !

Nute thingphur kan zui chânga changêl hnahkan lâka a kuang silai lema kan siam thintekha,chemin kan han sât a,kan kuai kau a,kan tanchhum chiah lo va,kan titung fur a,chu'ng hmangchuan kan indo ve nasa mai thin a ni.Kan kuaitung ang fer fawr a,kan kuai ri thla tuarh tuarh maithin a ni.

Thingbul kâk,selû ang tak mai chaih khan kannilêng ve thak thak mai bawk a. Hruidukin emawkawihruiin emawkan han thlung a, khawlaiahte kanchaih ve a, kan hnûk khu rum rummai thin. A chângchuan kan han pawt tha duh vak lo va, hmawlhinkan hlap ve thak thak thin. Mi bâwng chhawr au


thawm kan hriat ang angtein kan han au ve bawk a;a châng leh kan han hahchawlhtîr ve bawk a. Tin, achungahte kan han chuang vemai thin bawk a, a kalsawt lo thin teh asin.Chutiang ang chuan nilêng thakthaka kan hnuh châng pawh a awm thin.

Naupan lai chuan ni khat hi a châng chuan arei lo kan ti thinin, kan kham lo viau thin a. Pawnahlim taka tual kan han chai laia chhûngten chaw eitûra min lo koh mauh mai chângte pawhin kan thina rim hlur mai thin. 'Chaw ka ei duh lo' kan han tingei a, an rualin kan han ei lo ve bawk a, a hnuahkan ei leh tho thin a, kan û-te thin kan ti-ûr tâwk leka, min hau bawrh bawrh a, keini lah chuan kan lotuarna ve êm êma, kan titau a, chaw pawh kan ei thaleh duh lo va, darfian te hi kan paih ri bawl bawl thina ni. Pawna awmkha chu a nuamkan ti hle a, thiantenêna kan awmho tawh ngat phei chuan engdang kanngai tawh chuang lo va, eng thil pawh ti ila, kan hlimtlâng ve êm êm tawh thin. A hun azirin ni khatahhian thil chi hrang hrang kan tihnem thin khawpmai.Han chhuikir neuh neuh hian mitthlâah a languai(h) uai(h) a; lung a lêng duh khawp mai: Nunhluiten KIR AN REL SI LO !!


BUNG 2

PAWNTO NUAM KAN TI THIN TEH E

Pawnto hi a hmei a pain kannaupan laia a nuamkan tih ber thin a ni awm e. Chhûngte phal loh chungchung pawhin zanah pawnto tûrin kan tlân chhuakdaih thin. Zan thla êng hnuaia eng mah engto neihran hauh lo va kan han pawnto huai huai mai thinchu a hlimawm thin bawk a ni. Naupang pian thapangngai tân chuan thiante pawna an zîk nuaihnuaih kâra in chhûnga tawm reng chu thil harsa taka ni.

Thian pahnih khat kan insâwm khawm a,pawnto tûrin thian dangte hlain kan sâwm thin a, ankawtah kan ding khawmang tel tawl a, hetiang hian-

Mual lai zawlah kan pawnto, Lalnghaka a tel lochuan,

Lalnghaka a tel loh chuan pawnto a nuam lo ve,Lalnghak min chhâng dawn na nge ?

(Mihring hming hi chu an sawmapiang kha a nimai)tiin. Kan tawp thap a, a chhanna kan ngai chang rana; 'Chhang dawn e' tia min chhan chuan hla bawkin-

Ka lawm em em a ni, tunah hian,Chhandamtu ngilnei tak hmangaihtu chuanKa thlarau a chhandam leh ta! A chhandam leh

ta !kan ti leh thin. Kan rin aia muang a an rawn chhuahchuan-


'Lo chhuak thuai thuai rawh i muang lutuk emmai'

(kan ti rual leh thap thap thin.)Kan insâwm kual zêl a, kan pung zêl a, mahse

chhûngten an phal loh avângin thian thenkhatte chukan sawmhlawhchham a. Hlawhchhammai pawh nilo va, an chhûngten a ûma min ûm haw châng pawha awm thin. Thenkhatte chuan mi an sawmin, ansawm kha chhûngten chhuah ve an phal loh chuanhla an sa a, an sawm atân ni ber tûr a ni-

Nu...(an sawm hming) pawnto i phal lo'm ni ?Ka nu rilru chu a mak êm e,Thiante an pawnto dial dial a,Tel loh chu ka nu, a va'n zahthlâk em ve aw !Mahten ka tap thin thingsiri hnuaiah

tiin damdiaiin an sa thin a ni.Sâwm tûr ang angte kan insâwmkim thawkhat

tawh chuan tualzâwl lamah kan kal khawm a, kanpawnto ta thin a ni. Pawnto tih hian a kawh ber nialang chu 'Zan lama naupang intihlim tual chai' a nideuh ber mai awm e. Mipa naupang leh hmeichhenaupangho chu a huhovin kan awm let let hlawm a;a tlangpuiin mipa naupang chu hmeichhe naupangzîngah kan tel tha duh vak lem lo va, a pa loriauin kan hria a ni. Hmeichhe zînga lo inzep vean awm a nih pawhin kan nuihsawh a, 'tuai' kan tithin a ni.

Amaherawh chu hmun âwl zau takte a vân thinem avângin tualzâwl hmun khatah hian mipa lehhmeichhia chu bing tê têin kan awmnuaih(h) nuai(h)mai thin. Hmeichhe naupang lehmipa naupangin tihdân hrang kan nei a, kan pawnto pawhin mipa lehhmeichhia kan tih dân a inang lo thin. A tam zawk


chu a khawii zâwk zâwk pawhin kan tih thin a awmbawk. Tunah chuanmipa tih bîk leh kan tihkawp thinziah ka tum dawn a ni.

Pawnto hian thil chi hrang kan ti tam ve hlethin a; zan khatah hian thil chi dang dang kan ti teuhhman thin a ni. Kan han awmkhawm tuau tuau a,kan kut hi kan insuih kual a, kan ding kual pap a-

"Tlânga lal lal herâwtah,Herâwt lal lal herâwtah;Kînga lu thle lekahLaikînga lû,kînga lû thle lekahDârkâwlchhunchheka,AmahDârkâwlchhunchheka."

tih hla kan sa a; kan insawi a, kan lû kan thle lek lekmai thin.Hmeichhe naupangte nên pawhkan intihfindeuh nuai(h) châng pawh a awm thin. Kan phur deuhleh kan ti rei a,rei tak tak kan tihchâng pawh a awmthin.

Kan ding bial tiau a, kan kut kan insuih kualvek a, kan kutsuihah chuan midangin ke an rawnhlâng a, kan zai a

"Rungi nu, rungi paRungmei chawi-i-a-awia,Tumthang vaipa sumtûalahKa vâwr e, phawng phaw dawt, phawk dawt."

tih hla kan sa a, kan ke vei lam leh ding lam kan hmalam lehhnung lamahkan theh chhâwka, 'phawkdawt'kan tih rualin ke hlâng kangtute khân kan kutsuihkha an chhû chat a, kan tâwp chat thin. Thenkhatchuan an kutsuih inphelh nachâng an lo hre lo va,(an theihnghilh ve a), a chhu chattuin a tih lauh lauhchâng pawh a awm thin. A uar deuhte chuan 'phawk


dawt' han tih zawh hian 'Phawk leh dawt' te an la tileh hram thin a ni. He hla kan sak zawh hian-

"Chakai tuite, chakai tuite,Mei khu si lo va, sumzawlah;Varakin tui a dâwt e,Inchhir chheng chheng."

tih hla kan sa leh a, 'inchhir chheng chheng' tih kansak zawh hian kan kein lei kan chhir ve lauh lauhthin.

Zâwnga leilawn dim dim...hi kan ti nasa thinkhawpmai bawka. Inhmatawninkanding thep thawpa, kan hma lamah kan kut kan dah a, kan koki-ahemaw kan bân bulah emaw nghet takin kan inmansak a, dingtlar zînga hnuhnûng ber atangin kankut chungah chuan an rawn lawn a, chutih lai chuan-

"Zâwnga leilâwn dim dim,Chhimzâwng leilâwn zâwngchal leilâwn,Zâwnga leilâwn dim dim."

tih hla kan sa a; a zawh chhuahhnuah a zawh tâwpnachiahah khan a ding ve nghal a, a dangin a rawnzawh ve zêl a, a hmaa zawhtute ang bawkin a rawnzawh ve leh a, a zawh zawh hnuin a tâwpnaah a dingve leh a, a hma a lo ding sa nen chuan midang tihang bawkin an lo awm leh a, leilawn dang an siamzawm ve leh zêl thin. Chutiang rêng rêng chuan kaninzwh kual vel a, a tâwp hlei thei thin lo. Sa tha, ritdeuhin an zawh ve dawn hun chuan kan huphurhthin khawp mai. A thente chu bân tha chak lo tê têkan nih ve avângin a zawhtu pawhin a zawh chhuahtheih loh châng pawh a awm thin. A lawn (zawh) nihchu nuih a za duhin, a hlimawm viau thung a.

Tin, 'pâng, aw, inzial inzial' tih pawhhi kanphur


thei thin. Kan ban ding lam leh vei lam kan phar veve a, kan insuih vek a, a hmasa berah kan zînga lianber kha a ding a, chu chu kut invawn thlah miahlovin kan zial hnan thin.

"Pâng, aw, inzial inzial,Pângpui par aw, pangpâr aw,Pâng,aw,Inzial, inzial."

tih hla kan sa a, kan tam deuh phei chuan kan inzialhlawm tûp mai thin. A hmâwr ber atang khân kaninphelh leh tan a, kan vai chet huk lo va, kan inphelhchhuah ve a hunah kan che ve chauh thin a, kan chêthun hma chu kan awmhmunah nghet takin kan dingmai thin. Chutiang rêng rêng chuan kan ti a, kaninzial a, kan inphelh leh a, kan tikual chhenmai thin.

Tualzâwl zau leh sei tha deuhah hian kan dingtlar them thawm a, hmaa mite kâwngah kan kutinkan suih theuh a; a hmasa ber tûr chu a lian deuh anni thin a; a tlangpuiin bân sei tha deuh hlek, pharduai duai thei an ni thin. Kan insuih kual pût a, kaninpeih hunah mi pakhat hian hmawlhtê, bân chenvelin thil a vaw kauh kauh a; hetiang hian ding tlarlam leh thil vaw ri kha kan inchhâng tawn thin:Dingtlar : Kha laia thing tu ri boh boh kha tû

nge ni ?Khawngritu : Keimah sanghal hriama pa.Dingtlar : Zâwnga thei thur eizotuKhawngritu : Engtik laiin nge ka ei zawh ?Dingtlar : Hmana hmana vate lukâwng nên

tapchhak zâwla in ei chiap chiap kha.Khawngritu : A hmin nge a hel ?Dingtlar : A hmin pawh a hel pawh. I fa eng zat

nge ?


Khawngritu : Hnuaia hnuaia hnahthel zat. Nang ifa eng zât nge ?

Dingtlar : Chunga chunga arsi zat.Chutiang ang chuan thil dang dang pawhin kaninchhâng a,a khawngritu kha kan chhaih thinur a,eng eng-emawah kan incho a, a tâwpah phei chuan -Dingtlar : Insualah nge inbuanah ?Khawngritu : Insualah pawh inbuanah pawh.tiin kan incho ta a, a ding tlar lamin a tawpah, 'nangtala, kei chabi' kan ti a, a khawngritu kha a rang arangin a rawn zuang chhuak a, ding tlar,insuihkhawmho kha a hmawlh ken chuan rawn vuakchah a tum thin. Ding tlarho lah chuan-

"Kîngamei mei sah tawiahLaikîngamei,kîngamei,sah tawiah."

tiin kan lo au thin a. Ani lah chuan kan insuih chuvuak chah tumin min rawn ûm zak zak a, a dinghmasa ber khanmin vêng a, a khawngritu a chêt ranviau chuanmin rawn vaw chat/fumai ang tih hlauvininvuan vek chung siin kan then kual dual dual thin.Kan awmna zawn vel laia a rawn hnaih viau chuanmin rawn vaw fu ang tih kan hlau ve thin si a, kaninsingsa tûr hi kan tlu rem rum mai thin. Kanthuamhnawhâk a fai leh fai loh kan ngaihtuah changtawh lo va, min vuak fuh tûr laka kan him nân chuankan tal vak mai thin. A châng phei chuan kanin-bawh-thlu rem rum mai thin. Hnunga mi emawhmaami emaw an tlûk tawh chuan kan inpawttawnthummai si a, kan tlu leh phak phak thin. Naupangtê zual an tel tum phei chuan kan delh tap leh rawngrawng mai thin a ni. Aia û deuh, tlêma thinchhedeuhte chuan an tah tawh reng hnu pawh hian, "Itah chuan ka vel ang che," an han tih a, men lawih


lawih chungin an hlau si a, an bang ve leh mai thina ni.

Tin, sakei lema chan pawh kan ti nasa thinkhawp mai bawk a. Sakei lema chang chuan akâwngah puan a han hrêng a, a hmawr hi a inhrensei hleih a, a sei zâwk chu sakei mei ang ve tak tûrina hnungzâng zawnah a han ti-uai a, bawkvâkin a kalthin. Tual lai zawl tha deuh lai kha kan han rin biala, chu chu sakei bu-ah kan ngai thin. Rin kualchhûngah chuan a bawkvâk lauh lauh a, rin pawnatangin kan bial tuau a, chutih lai chuan kan zîngapakhat hi a rawn zuan a, a seh lem lem a, rin pawnahchuan amah pawh chu a rawn chhuak a, a mi manchuahnûk sawna, a kal sawnpui a, chu chu chhuhsaktumin kan um ta thin a ni. Kan pawh hmain sakeilema chang kha a lo rum ve ham ham a, kan pawhmai ngamngai lo va, fimkhur deuhin kan veh ve thin.Fei lem te, ngunhnâm lemte kan keng hlawm a, chuchuan kan khawh a, kan sât vel bawk a. Kan thianpakhat sakei lema changin a man kha kanchhanchhuak ta thin a ni.

A châng chuan a mi man kha kan zawngvel chiam bawk thin a . Chutia kan tih vel luih luihlai chuan kan zînga pakhat hi a loman leh a, a ngaitêbawkin kan chhanchhuak leh thin.

Sakei lema chang ber kha a bibo daih a, a butûra kan rin kualah khân kan awmkhawm a, hlau loâwm takin kan awm vel a, kan cho vel bawk a -

"Sakei bu ka luah, ka luahA bu laizawl zan sawmthumKa luah ka luah."

tiin kan au vel a; thim thamatangin sakei lema changkha a rawn hahum a, kan awmna lam kha a rawn


pan a, 'Huk, huk, huk' tichungin a rawn zawng chhuaka. Kan zînga mi kha a rawn bawhbet a, chhan tuminkan bei let a, kan inpawt vak vakmai thin a ni. Sakeilema chang lah kha theihtâwpin a tang ve a, rei ngialkan inbei ve thin. A tâwp a tâwpah chuan sakei lemachang kha kan chhaih chau a, a chan chhe zâwkahkan dah thin a ni. Naupang tê zual deuhte chuan'sakei lem chan' tih ngawt pawh an lo hlau va, a hanhuk lem vel pawh an lo hlau va, a der pawh ni chuanglo vin an lo te chêl chul thin.

Tira mei kaiah tih pawh hi kan uar thin viaumai bawk a. Upa atang naupan dân indawtin, kanpuan kan kawngah kan suih theuh a, kan puan suihhmâwr chu a hnuhnûng bera mi tih loh chu kaninvuan thliah a, pawnto kan tam chuan kan ding tlarpûtmai thin a, kan tlan kual deuh pap pap a. Hetianghian hla kan sa a-

"Tirahmei kaiah ha ha,Chhimtira mei kaiah ha ha;A hnuhnûng ber kha seh rawh,Lailênte kha seh rawh."

tihte kan sa a, tuemaw a phawk zual deuhte an telvechuan-

"Tira mei kaiah ha ha,Chhimtira mei kaiah ha ha;A hnuhnung hnung phungin seh,A hmasa sa kelpui rai."

ti tein an lo sa bawk a. A hlimawm thin hle a ni.Pawnto kan thahnem viau a nih chuan ho hnih hothumte pawhin kan inthen ve thin.

Tin, inmitthimdap kan tih changin mi pakhatmit kan tuam a, ani chuanmidangte chu dap fuhmintum thin a, kan lo chhaih vel a, hnai tê tê ah kan


chhaih vel a, mi dap fuh tum a phar da da thin a; adap fuh hmasak berte an thawk leh thin.

Thla en vanglai tak maia kan han pawnto pheichuan nuam kan ti thin khawpmai a. Tuallaiah hiankan zi hut hut a; a thente chu lo inkutpaih ta naknak te, lo inchai ta thial thial te, lo inbuan thialthialte pawh an awm thin. A thente chu an lo insualve bawk a. La insual chiah lo, rual û zawktena anfuihpawrh tâk avânga lo intin ta uaih uaihte an awmbawk a. Rual û zawkte khanmin fuihpawrh dân khaan lo thiam phianmai lehnghal a: 'Chala chil hnawmhmasa sa huai,' an han ti a, dawih zâwk ni hlauvin arang a rangin kan hnawm mai thin. Tin, lei an hanrîn a, a nih loh leh phelsêpte an han dah a, "He phelsêphi rap hmasa sa huai" an han ti a, kan rap rap rapmai thin. Chutia aia û-ten min chotuah na nâ nachuankan thin a rim chawp zêl a, kan insual leh ngianngian mai thin. Rual û zâwkte chuan hmanruaengmah hman an phal lo va, kut lawnga inhnek tamawlh mawlh te, baksama inkêk ta chawt chawt te,hnungzânga inchum ri ta dawp dawpte pawh an awmthin a ni.

Zan thla êng hnuaia inbihruksiak kha a nuamkan ti thin teh e. Tang leh tang kan insiam a; a biruhmasa lam tûr hmawlhtê vâwrin kan zawng thin.Hmawlhte kûm lamah chil kan han chhak phawrhphawrh a, kan vâwr thin. A khawii lam lam pawhin akhup emawa thal emaw kanawmdân tûr kan sawifelsa diam a, a khupa thawk tûr leh a thala thawk tûr ani thin a. Chuta duh thlang fuh, hmawlhte vawr khaa awmdân azirin a thlang fuh zâwk zâwk chu an biruhmasa zâwk ta thin a ni.

Zan lam ni mah se a huho pawhin kan biru a,


hnim buk hnuaiahte kan thu bial tât fo mai. Miinhnuaiah te, an sumhmunahte kan biru a; mi luhkahnuaia kan bihrûk chânga an mu tûr emaw, an mutûr kher lo pawh luhkaa an rawn zunmai chuan kanthawmkan tiri tha ngam si lo va, kan do han leh thakthak mai thin. Mi inhnuaia kan bihrûk châng lahin,dâp chhuat a ni thin si a, an thingpui in bang hichhuat an keu kâu a, an leihbaw ngawtmai thin si a,min leih huh hluam châng pawh a awm thin. Mi inhnuai vela kan bihrûk châng chuanmin zawngtutenkan awmna an hriat kan hlauh em em laiin inneituten min lo hauh châng pawh a awm thin a, abuaithlâk thin hle a ni. A châng chuan chhêk inhnuaiah te pal hrûlah te, bawng leh vawk bawhnabulah te kan bawk ve ngar ngar mai thin.Thuamhnaw langsar lo deuh kan hâk tum a nihchuan min zawng rei ve thin khawp mai. Insûm theilo deuhte chu kan bul hnaia min zawngtute an lo kala, min hmuh loh pawh hian an nuih a za tlat maithin a, an nui chhuak leh nge nge thin a ni. Thenkhatchuan min rawn zawn pah hian fiamthu an rawnthawh a; nuih pawh a za duhin insum a har thinkhawp mai. Pahnih khat chu min han hmu ve thinmah se in hmuh kim a harsa thin si a, rei ngial inzawn a awlin, zan rei ve tak tak kan inbihrûksiak vethin a ni.

Pawnto hi sikul lama kan zirtirtute hian sikulkan kal lai chuan an khap thin a. Eng ang pawhinkhap ve thin mah se min khap hneh chuang lem hleilo va. Rei lo tê tal chu zanah kan chhuak tal(h) thin ani. Kan pawnto, zirtirtutenmin lo hmuh fuh chuan atûkahhian sikulah pawnto zawnghimin dintîr a,minhrem thin. Dawhkan chunga ban phara din leh sikultlan hel kualinmin hrem deuh ber thin a. Beng vuan


chunga ke khawkherh chunginmin sûktir thin bawk.Zana pawnto hi chuan naupang sual deuhten hunremchâng an lo zawng ve a, chhûngten tualchai zîngaawm ve reng tûra an ngaihte hian, tualchai tha duhmang lovin mi artui te, kâwlhai te leh huan thlai chidang dangte an lo ru thin a; zial an lo zu ru thin bawknen. Chutiang neuh neuh bâkah chuan lehkha zirlaingaihtuah chang lêk lo va pawnto an awm thinavângin zirtirtute pawhin pawnto an khap hi a awmve hliah hliah thin a ni.

Thingtlângah zawng ran khuahkhirh loh a nithin bawk a, khawlaiahte hian bâwng leh vawk hi anbawk thep thup rengmai a, an awmnahmunhmunahan e-in an zung mai thin a. Chutiang kârah chuankan han pawnto ta thin a ni a, vaihmite (thosi chikhat) hi an tam thin khawpmai. A ngap hian a ngaptuar mai thin a ni. Nute lachhum hi kan han mût a,kan ke bul velahte kan vai kual lauh lauh a; chutichung pawhin min seh hman viau a, kan inhiat rângrei ruai thin tho mai.

Eng hla hla emaw phuahchawp tak tak, ruahtham loh thiau mai awmze nei vak lem lo kan so fova. Mî pa hming thenkhatte lamin kan sa fo bawk a,a châng chuan an fate pawh kan tih thinur teuhchâng pawh a awm thin. Pawnto hla pangngai kansak ve pawhin a thente chuan a duh dân dânin an losak zawm a, min tihlim thin viau thung a.Amaherawhchu, hla an han sak fiam a, kan nu lehpa, pi leh pû te hming an han lam tel nawk nawkmaichu nuih a za duh lem lo thung.

Kan han pawnto thin tak tak chu pawnto hlakan hriat thenkahtte kan sak zawh tawh chuan thilho mai mai hi kan ti a, tualzawlah hian kan kalkhawm tuau tuau a-


A lai lum lum, lai lum lumti mai maiin kan innêk a,kan inbawr hut hut maithin.A laia awm kan inchuh deuh theuh a,kan vaiaawm theih a ni thin si lo va

"A ruh no no chhuakah."kan ti a,kan innêk vak thin a ni.A tê deuh lehawmnêm deuhte chu kan innêk kat dawr dawr a, arethei deuhte chu an awm thin a, biang tai têk tûkinkan innêk a, thianten beng an cheh fuh lak lawh tawhchuan kan tal chhuak tûr hi a nâ thin si a, kanchhuah meuh chuan beng a ling vût mai thin a ni.

Pawnto lai hian insawithaih vak vak kan chîngthin a. Tu emaw dawt phuahchawp thiam deuh,thlahrâng lam chanchin sawi thiam deuh hlekte anawm phei chuan kan thu bial tuau a; a dawih deuhtechuan a laia awm an chuh a, an insawn chhen meithin.Dawihzep deuhte chu an che set set a, a lâi lamahengtin tin emaw an lo inzep hman deuh zêl thin. Kanthil hlauh deuh vek mai pakhat chu 'Khâirêk' a ni."I hawn hunah, sumhmun i thlen hunah khâirêkin alo khâi dawn che a nia" tiin min han sawi thaih ngeimai a.Mahni pawhin kan haw tha ngam lo va, in kanthlen dawn hnaih tawhah chhûngte kan au vak thin.Sumhmunah chuan luh phata vei lamah 'Archhiar'a awm a, ding lamah sum leh thingkhawn te a awmthin a, êng awm thin hek lo le, zana kan han hawhian kan vei lama archhiara âr awmte chu an lo tîkdial dial a; a thim khupmai thin si a, a zamawm duhve thin khawp mai. Chutiang anga rilru zam deuhakan han kal/haw mêk lai chuan khâirêk chu kanngaihtuah chuak ngei mai thin si a, kawngkhar velakeimahni sava hmul leh thehlei mei tar vel pawh kanhan khawih fuh ngat phei chuan kan te chulmai thin.


Mahse khâirêk chu a lo awm chuang lem hlei lo va.Kan ngaihtuahnamai mai kha kan lo hlau ve êm êmthin a ni.

Sawi zawh hma hmain a haw lam kan sawi tamai. Let leh lawk ila, pawnto hi a nuam kan ti thin sia, eng engemaw hi kan ti kual a, tual kanchai fê hnuchuan a huhoin ban hla ka sa ve thin a. Kan kut kaninsuih kual leh diat diat a-

"Tin dial e, tin dial e,Naktûkah khua var se la,Inkawm leh dial dial ang u;Mahni in lamhawi theuhah."

kan ti a, kan in lam chu kan hawi theuh a, kan virkual thui deuh chuan kan hawi sual nawk nawk a,kan hawi tha leh thuai thuai mai thin. Chu mizawhah chuan kan inmangtha nak nak a, kan in lamtheuhah kan tlanhaw nak nak thin a ni. Khâ'ng hunlaite kha a lo ngaihawm thin ngawtmai.Kohkir theihrual a chang tawh si lo va,Nun hluiten KIR ANRELLO !!


BUNG 3

SEPHÛNG LAIH LEH INSIKTIR

Naupang chumchiap tak tak kan nih lai chuanran khuahkhirh tih ang reng vel hi la awm hek lo.Kawtlaiah hian han lengchhuak ila: Bâwng êk kankâna, vawk-êkkan rap a; a nih loh vekpawhin sakawrek kân kan tumna lamah arêkpachal kan rap perthlawr a. Pheikhawk bun ngai ta vak lem lo chu kanke zungtang kârah êk kan rah kha a rawn sawrchhuak tuam thin. Thingtherin emaw hmawlhtêinemaw remchâng dangin emaw kan hawlh fai nawknawk a; kan ke zungtangte hi a châng chuan a hringzûl thin a ni.

Mahse khâ'ng êk kiangah khân nilêng thakthakin kan tei ve reng tho thin. Chû'ng êk atangchuan sephûng a rawn insiam a, lei lamah kua anhreuh a, chû'ng sephûngman tûr chuan êk, kan keinemaw tuthlawhin emawkan han thai sawn a, a kua alo awm chuan kan laimai thi: Sephûng hian ke paruka nei a,a pa chuan ki a nei ve vâr a, a nu erawh chuana nei lo va,a tlangpuiin a rawng hi a dum lam a ni a,ahmui hi vawk hmui chung lam ang deuh hian a awmve a ni.Tin,thla ang tak a nei ve a,chu chu a khawngdeuh tlat thung a, chu mi hmang chuan a thlâwk vethei a ni;amaherawhchu sephûng thlâwk erawhchuhmuh a khât thung hle a ni.Bâwng êk chaw-a a rinavângin a tenawm hle a ni.

Sephûng lai tûr hian thiante kan han sawm a, anei zo deuhin Amul bûr, chhûngte thil dahna an hanbun ruak a, chhuatahte emaw khumahte emaw anhan dah thuai a; a thente chu mau bung, a châng


awmte zawngin kan vak lauh lauh a. Phulraw bunghi a len deuh avângin mau bung ai chuan kan duhzâwk thin a; putar em tah thin, hnâng hlai thinkawmthlangah te, bawlhhlawh paihna hmunah temau/phulraw bûr zawngin kan vâk kan vâk thin ani.

Sephûng kua lai tûr kan nih miau avânginhmanruate a lo ngai a, chhûngte hriatlohin kan hanla chhuak zal zal thin a. Hnathawh tul zual lai chuantuthlawh a indaih lo duhin chhûngtenmin zawn zakzak châng lah a tam thin. Naupang na nâ na chuankan hmanraw lâk kha a ngaiah dah leh nachâng kanhre lem si lo va, khawnge ? khawnge ? tih leh zawngrawh tih a inrual a. A châng chuan kan sephûnglaihna lamah kan ti bo thul. A châng leh a hate kankar bal a; a ha kan tihchhiat loh leh a fang kan tihtlâknate kan hre lo thul. Chhûngte hauh pawh kantâwk nasa thin nangiang e.

Tuthlawh kan neih a, sephûng dahna tûr bûrkan neih tawh chuan bâwng êk vûm tha tha kanthlang a; êk hlui deuh tawh kan han zawng a, êk thardeuhte chu 'hei chu a la thar emmai, ni zan lama anêk a nih dawn hi, sephûng pawh a la awm hman lovang' tiin kan hnawl a; êk thing deuh tawh, a vungpawh lo chhuah sarh tawh kan hmuh châng chuanlaih inchuhin kan inbawh thlu ram ram thin. A chângchuan inkawm e ti lo chuan kan insual leh rap rapthin. Pakhatin, "Ka hmuh hmasak ber a ni a," a'n tiphan phan a, a dangin "I hmuh hmain ka hmu tawh",tih tanin an tang tlat a, a then lahin, "Ka hual a nihhi!" an lo ti thul. Chutah zet zawng thian inkawmrual pangngai pet pâwt na nâ na zawng han chalremmai tûr awm ta lo chu : A chak chak, a huai huai chana ni tawh thin. Civil War tê a thleng a ni ngawt mai


thin.Chutah, êk vung chhuah tha ter'h tawr'h kan

hmuh chânga kan han lai ve thin tak tak chu, a chângchuan kan rin aia hma hian sephûng a lo awm a; kanchek pêr leh bawi thin. Kan laihna lû lamah tû mahawm kan phal lo va, a chhan chu kan sephûng laihkhameihawlah a chanmai kan hlau thin a ni. A hawlkan hlau thin si a, a lû lamami an lo awmpalh chuankan kal sawntir vat thin. Ka han ngaihtuah let neuhneuh hian intihpalh hlauh vânga 'Meihawlah a changduh' ti mai kan lo ni tain ka hria. A châng chuan kanrin aia hlaa a awm chuan, a kua kan han zen leh ngarngar a, kan han khawih ri rat rat a, zuhrei kua angmaia a kua a bir ngut mai chuan a huai thin tiinlaihchhuah ngei kan duh thin si a; mahse kanlaichhuak thei mai thin si lo. Ngaihtuahna tharinkan ngaihtuah a, mahni in lamah kan tlan hâwng a,chhûngte tui chawi sa fianthlîrin kan suak a,chhûngten min hmuh leh hmuh loh enin kan hawikual zak zak a; kan laihna lamah kan tlan leh vangvang a. Sephûng kuaah chuan tui kan han leih lutpawrh mai thin a; tui nen chuan an lo awm rei peihikhaw lo mai thin reng a. Kan birh chhuak leh ngenge thin a ni.

Sephûng chu kan han lai chhuak ve ngei a, anei tûr khawlkhawm sa êk nên chuan kan tham pawlhnawk nawk a, êk thar lâm, nêm deuh maiin a chângchuan a khuh thin a, tihfai tumin kan zun khum tautau thin. Chutah a fai ta maw tihah chuan bûr kanneih loh châng chuan kan kekawr ipteah kan thunhmak mai thin a. Kekawr chhan atang chuan taksaan ker ngar ngar mai thin. Ngaih ti tha takin kan akvang vang mai thin a ni.


Bâwng êk ai chuanmihring êk emaw sakawr êkemaw vawk êk emaw a mi chu a huai duh deuh bîkkan ti a,tin, a châl duh deuh bîk tlat hian kan hrebawk a. A pachâl, ki zum tha ver vawr kanlaihchhuah châng chuan kan hlim ve thin khawpmai.Kan duhkhawp kan laih hnu chuan, 'Tuma sephûnghuai huai' tiin kan insîktîr ta thin a ni.

Lei châr laiah emaw lung noah emaw sephûngleng tâwkin kan kerkua a, chutah chuan bâwng insiangin kan insîktîr thin a ni. Kan sephûng laihchhuahzînga a ki tha deuh a awm chuan kan chhuang vethin khawp mai. Kan laihchhuah zînga a ki tha bermai chu thiante sephûng nêna insi tûrin kan hanthawhchhuahtîr a, an han insi ve ngar ngar thin a, akotlâng atangin, "Pate, tang rawh," kan ti a, anmawngte kan lo hiat vel thin; a chak lo zawk chu anthal ve hal hal thin a ni.

Kan insîktîr zawh hnu chuan a chak lo leh adawi(h) deuh chu kan talh loh leh êk-ah kan vawmpil thawih thawih a. A chak leh huai tha deuh chukan bûrah kan khung tha a. Kan bûrah khan leitekan thun ve a, chutah chuan kan tawmtîr leh thin.

Sephûng kan han buaipui tak tak chu taksa baltûr rêng rêng kan dawn pha lo. A châng chuan kanlaih lâite, kan insiktîr lâite hian kan hnap hi khabethleng dawn dawn hian a uai thla a, kan sût kir lehduak thin a, a châng leh kan bânin kan hru a, kanbiang dinglam leh vei lamah kan hrûk chhawk a, kanhawi tle pup mai thin. Kan kawr hma kan kilh ngaimang si lo va, kan dul chu vaivut zînga tal thin nanâ na chu a paw râng ruai mai thin. Inah kan hanhawng a, kan ril a tamdeuh chuan kut pawh silmanghlei lo vin chawbel kan zen rawk rawk a, chaw tlang


kan lek lawrh lawrh a; a châng leh kan tlânchhuahpuidaih mai thin. A ngai ang bawkin sephûng lai tûrbawkin kan tlân leh daih mai thin.

Tlaiah kan in lamah kan han hâwng a, chhûngtelo buai ve bawk nên, kan inbualfai ngai lem hlei lova, zanah taksa rang rei ruai chungin kan mu lehtawl mai thin. Chutiang rêng rêng chuan a hun laichuan kan tal kual vel mai mai thin a ni.

Khâ'ng hun lai khan kan hlim thinin, lungkhamdang reng kan nei chuang lo. Silh leh fen nise kannei tha lem lo nâ a, a hâk ve theih tawn tawn chuankekawrmawng pawp heu huau, kawr a kilhna tla vektawhpawhnise kan lung a awi ve hliah hliah tho thin.

Inrinni a nih lem loh chuan engtiang pawhinbal paw phet phûtmah ila, kan inbual chuang lem lona a, nâ kan neih vak awm pawh ka hre chuang lemlo. Kan nu leh pa, pi leh pûte ngaih dânah pawh'Naupang fai ving veng an hrisel ngai lo' tih kha a nitlatmai lah tak a. a tal bal thei deuh fa an neih chuanan lawm zâwk zawmah ni tûr a ni.

Khatianga chhûngte enzui ngai lem lo va kanhan tal khân chhûngten hna tam tak an lo thawhtheih phah thung a, an tân chuan a remchâng êmêm a ni. Mahni tâwkin kan tlei êm êm a, chhûngtehnênah thil lei kan ngên chuang lo va, thil lei ngêninkan tap ngai hek lo.Mahni chantâwkah kan lungawiêm êm a,nu leh pate tân a hahdamthlâk bîk êm êmthin a lo ni.

Ka han chhuikir neuh neuh châng hiansephûng laia kan talmaimai hun kha a lo hlimawminlung a lêng duh hle mai. Nun hluiten KIR AN RELSI LO !!


BUNG 4

PERHPÂWNGMAN

Perhpâwng hi rannung chi khat, ke paruk nei,thla pahnih nei a ni a. A taksa hi a nêm/dup deuh a,han man/hmeh nat deuh chuan hmeh terh awl tak ani. Leiah kua an nei a, zânah an kua atangin an rawnchhuak a, an kaw kotlângah an chiri thin a ni. Anchiri/lamna chu kutzungpui bawk velin a bel hliau a,chu chu an 'lâmtual' ve a ni a. An han chiri hian anthla vel hi an ti phe char char a, chu chuan an lâmtualve chu a ti bel hliau thin a ni.

A tlângpuiin bar (Sept-Dec) thla chho vel hianan chiri thin. Chumi an chiri lai chuan man tuminzân thla êng no nghulh mai hnuaiah chuanthianzahovin kan vâk dal dal thin a ni.

Chhûn lamah kan vihkhalhna tûr hmanrua kansiam a, Perhpâwng kua zawng rêng rêngin kanhmanhlel a, a kua kan hmuh chuan a kaw sîrahhmawlhtê emaw thing bung emaw chhinchhiah nânkan vitphun var'h thin. A nih loh pawhin, zana anchiri ve leha kan vihkhalh vat theih nân hmawlhtetawng chen vel kan zum a, a kaw kotlâng sêtah a kuahnawh si lo vin kan vit bur lâwk bawk thin.

Zân a lo thleng a, thianzaho kan insâwmkhawma, kan beng kan chhi kar a, Perhpâwng a han chirichar char a, "Chu le, khawi lai nge ?" tiin kan bengkan chhi ngun lehzual a. An chiri-na lamnia kanhriatthawmdim takin kan han pan tham thama. A thentechu chhûn lama kan lo chhinchhiahnate vawk leh


bâwng ten an lo pal tlu a; a thente chu kanchhinchhiahnaami ni lote a lo ni a; buaithlâk ve thinkhawp mai. A chiri tawp hma ngeia a kaw vihkhalhkan tum a; a châng chuan kan vihkhalh ve mai a,kan vihkhalh hman lo erawh a tam zâwk thin. Achâng chuan vihkhalh rem lo deuhte chu a awmnania kan rin chu kan hup chawt bawk a. Kan hup thelhlah a tam thin. Kan man tumna lamah hlîngte kanhup fuh châng a awm thul. Kut a hlîng lut kan kheileh lailâwk châng pawha awmbawka. A châng chuankan han hup khan kan lo hup nâ leh lutuk a, kanhmeh terh vek châng lah a tam thin.

A kaw awmna leh a chiri-na lam zawng rêngrêngin kan vâk kual a. A chiri an hân deuh ta mawtihah kanman sa kan han dahkhawma.Mei kan hanchhem ngei mai thin a. Mei han chhem chuan tuahtûr thingnawi ilo a lo ngai si a; kanhan zawng khawmleh rih a. Thing leh raw bung ilo kan hmuh mai lohchuanmi huan palte kan han ru leh rih thin a. Huanneituten pal kan la thawm an hriat chuan min rawnhau va, min man hman ang tih hlau êm êminbaklêngin kan tlanchhia a, kan hlauh luatah kalkâwngte kan en tha hman tawh mang si lo va, khûppilh pheng phûngin thingbulte kan khûpin kan tauha, kan tlu vel thin bawk nen. Sil them thumin kanhâwng a, chhûngten an hria ang tih hlauvin kan nâlo awmve hmiah hmiah a. Kan chhûngten lo hre palhta se, mi huan pal ru kha chu min hau nekin, kutpawh min thlâk duh hial mai thei a.

Chutia mei kan chhem chuan pa fimkhurdeuhte lah hian min lo hau hman ziah lehnghal ! "Inin ti kang ang, inmeichhem vawhlumnghal vat rawhu," lo ti tâwk lah an bo lo. Kan chhem apiangdeuhthawin min hau va; mahse naupang tual-mei


chhem vâng mai maia in kang a awm lah kan hrechuang si lo.

Chutia mei kan chhem hnu chuan kanPerhpâwng man sa kha kan han rawh a. Phelsêphmâwr kan phel a, chem pawh ni lem lovin kan hâ-inkan seh phel a, 'tahchuan perhpawng kha kan zep a,meialhah kan rawh ta thin a ni. Kan phelsêp(chaicheh atâna kan hman) kha a sei a nih chuan kanchep nghet tha thei lo va, a tawi lam deuh hlekin kansiam thin a ni. Kan han rawh tak tak a, kan chaichehhman a tawi thin si, kan mei chhem a lum thin si a,kan biangte hi a tai têk tûk mai thin a ni. Thlî a lothawt thut a, kan lam hawi zâwnga mei a rawn kalchuan samte hi kan ti kang hmûi rum rummai thin.Kan chalsamte hi a lo kang kirin, kan perhpawngrawhhmui bawk, kan samkanghmui bawk, kanhmuirum rum mai a ni. A châng chuan phelsêp chaichehkha meiin a lo kang bung a, mei chhûngahPerhpâwng kha a tla daihmai thin a, a buaithlâk thinkhawp mai. Mei chhem chhûnga a tlâk luh tawhchuanmei tuah that lai kha hawlh darhte a ngai thina, kan thelh mit leh duak thin. Kan Perhpâwngthlauh kha kan lâkchhuah lehmeuh chuan a lo kangut thûal mai thin si.

Kan rawh zawh tawh hnu chuan kan han ei-hodar dar a; a nuam kan ti thin khawp mai. A chângchuan kan rawh hmin tha hman lo va, kan rawh ûtthual a, kan hmawm ve hmiah zêl thin. A hmin lozual deuhte chu a nâl ang zûlh lehnghal a. A pumpuma kan insem lohva, kan theh darh ve chuan azâng-ti, sak ve deuh awm thin hi kan inchuh ve latlat thin.

Zan thenkhatah chuan mahni man man kan eia, a man thei lo deuhte chu an kâwt ngawt mai thin.


Amaherawhchu,'mahnimanman ei' tih chu tih ngailoh tluk a ni. Kanmizo zemawi : 'Sem semdamdam,eibil thi thi 'tiin kan insem thliai thliai thin.

Zan thenkhatah chuan thla a lo tla hma deuha, thla hianmin tlâk hnan/thim hnan fo thin. Mahniin lam panin thla tlâk hnuahte meichher kan chhîêng hluah hluah zêl mai thin.

Perhpâwng chiri hun lai hi chuan zan lampangah chuan Perhpâwng ringawt mai hi kanngaihtuah a; kan hlimna pawh a kim viau thin lahtak a. Thilsual tih tumna rilru kan pu lo chauh nilovin kan pu hman lo a ni ber mai.

Perhpâwng chiri a han ri char char mai thawmhan hriat chuan lung a ti lêng êm êmmai a. Tun laiahchuan a thawm pawh hriat tûr a awm ngai mang talo. Rannung mi tihlim thin tak mai a thawm hriattûr a vâng ta hi kan zia kan thlâk ta lû deuh nge ni ?Rannungte pawh hian kan ram leilungah ngampataka tual chai an ngam ta lo nge ni ? Mi an tihlimtheih thin tehrêng nên. Perhpâwng chiri lai man kantuma kan han veh kual vel thin leh hlim takathianzahova kan ei tlâng thin kha a nawm teh rêngnên, mahse Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!


BUNG 5

TAWLAILIR SIAM

Naupang kan nih lâi huna ngaihawm deuhmaichu tawlailîr siam a, han chuan vel kha a ni thin.Tawlailîr kan siam thin lâi chuan chhûngte hauhpawh kan tâwk nasa thin nangiang mai.

Kan naupan zual lâi deuh chuan chhûngte pawhkan tibuai thin nak nak khawpmai.Mi tawlailîr siamsate kan han ngên ve ngawt mai thin a; chhûngte lûzawng kan ti hai map map thin teh e. Chhûngte lolamah an feh duh thin si a, min siamsak hman maibîk thin si lo va, kan ngên hi kan han tap thlazenlehnghal a. Zan lamahte kan han ngên a, kan patekap kârah kan ngik faih faih a; zan lamah zawng ênga tha si lo va, (electric) êng awm hek lo, khawmvarchimnee ung khek khuk, a sir keh tawh, silfai ngamtawh si loh kâra tawlailîr siam han ngen ngawt maichu pate tân chuan a buaithlâk thin ngawt ang chu.Kan han ngên zing deuh na nâ na chuan kanchuanna awm tak têin, te tak têin min han siamsaka, kan lawm ve êm êm thin. Aia upate tawlailirsiamnaahte hian paw deuh hreh hruah hian kan thuve peih reng thin. An perek hman ban te, a ke chuangte kan dîl hauh hauh thin. A thlâwnin a tam zâwkchuan min pe phal mai thin bîk si lo va, antirhkah(kid) ah min hmang a, an duh duhah mintîrkat a, a sual thiam deuhte phei chuan an zuntemin liahtîr a, an êkte min paihtîr a, an tawlailîrtekan putsak a, anmahni tawlailîr chungah an chuanga, kannawrkal bawka, a ke pakhat hlawh tûr ringawt


pawhin hrehawm tuar tam a ngai thin khawp mai !!Tawlailîr siamna daih tûr hmanrua ilo kan

khawlkhawm ve tawh chuan, kan theih ang tâwktâwkin kan han siam ve nâwl'h nâwl'h a, kan siamtantirh chuan kan kilh sawi a, a zapui leh a zâ kankilhna kan lo vuah sawih deuh chuan kan han chuanghi kan tawlailîr a pai tlat mai a, kan tlan her tlântlân mai thin. Tawlailîr siam pai palh chuan a chakpawh a chak lo thin khawpmai.

Tlêmin kan han leikâng chho ve deuh deuh a,mahnia a châk tûr kan fawmkhawm ve theih hnuchuan theih ang tâwk tâwkin kan han siam ve thin a.A châk lâk vel pawh rin aiin a buaithlâk thin khawpmai. Mahni puala hmanrua la neih ve loh lai a nithin si a; chhûngte hmanraw hman loh lai kan changa, chhûngte lahin hmanrua kan tichhia ang tihhlauvin an lo thukru bawk si a, kan zawng lauh lauhmai thin. Mit nêna thuhrûk angmaiin kan han zawnkan han zawn na nâ nâ chuan kan zawng hmu ve lehtho thin a.

A ke tûr kan han la a. A ke tûr hian vang thingemaw far\ uah thing emaw kan la ber thin a, vangthing hi a chang deuh a, a tuk a har deuh a, fartuaherawh hi chu a tuk leh han kih vel pawh a awl deuh a,a hnip zâwk avâng hian far\ uah hi lâk a awlsamin,kan hmang tam zâwk mah mah thin. A ke lian kanduh chuan a thing kha kan la lian vemai a; a tê deuhkan duhin a thing kha kan la tê deuh mai thin. A ketûr kan han la zet hi zawng kan sual nasa thin raprap khawpmai. Chhûngte hriat loh hlanin hmanrua;hreipui te, chempui te kan han la ru zãl zãl a,chhûngte hnathawk tûra an kal hmain kan chhuakdaih thin si a, hnathawh an duh ve si chuan minzawng zak zak mai thin.


Thing kan han kit tûr chu hreipui kan kenchuan kan han in cheh chhâwk zak zak a; a chêk zeilo deuhte chuan hreipui fang kan han chêk thlâwkdaih mai thin a, kan zawng leh lauh lauh mai thin ani. Hrei fang kan cheh thlawh tum chuan thiante kanhliampalh hlauhmai ang tih a hlauhawm thin khawpmai. Hreipui kan ken loh châng chuan chempuiin kanhan sât lauh lauh a, sah chhûng a rei duh lauhlauhin, kan kit thlu har thin nak nak khawp mai.Vang thing emaw fartuah thing emaw pawh nise, akung a that deuh a ngai a, amum that loh chuan kanla duh chuang lo. Kan han kit a, a tlûk irh palh hlauhchuan kan chân deuh vekin kan hah thlawn ringawtmai thin a, a thinrim thlâk duh thin khawpmai. Kankihthlûk hnuah kan tih irh chhiat vek loh chuan kanduh lai tak, a tha lai tak kan thlang a: kan tan a, kanzâwn haw thin. Kan zâwn haw peih loh châng chuana hmunah kan tuk nghal thin bawk. Kan hun neihdânin azir loha, kan ngam loh deuhte, mi sual faldeuhten an lo hmuh chuan tuk tlâk lohin an lo sâtchhe vek thin.

Tawlailîr ke tuk hi thiam leh zêi deuh hi a ngaive khawpmai a, tuk thiam deuhten an tuk phek zaihtheih laiin a thente erawh chuan an tuk pum uangthin a ni.

A ke tûr kan han tuk zo va, a lâi takah kan kerkua a, 'tah chuan a chhûngphûm kan phûm thin. Achhûngphûm hi a sir tawn tawna dâwk lo tûrin rualtakin kan tan a, nghet takin kan kam thin. Achhûngphûm atân chuan mau châng, chhah thadeuh hlek, keh mai mai lo tûr kan hmang thin. Athente chuan thelret tuidâwt te an hmang bawk thin.A kaw tê lutuk chu a tha lo va, a tlângpuiin a kaw lenzawng chumillimetre sawm atangamillimetre sawm


leh panga a ni thin.A chhûngphûm kan vuah fel hnu chuan a zapui

kan tuk leh thin a. A sîr tawn tawnah kan rek a, achhûngphûm chhûnga rawlh len tâwk chiah, thâwllutuk lo, tâwt lutuk si lo, vir thei tâwkin kan suih thin.A zapui hi kan duh tiat tiat kan la mai a, a tlângpuierawh chuan a ke hma lama mi tûr a tê deuh a, a kehnung lama mi tûr a lian deuh a, a tlângpuiin ahnung lamah kan banpuam tiat a nih chuan a hmalama mi chu kan banrêk tiat kan hmang thin. A kehnung lama mi a sei deuh a, a hma lama mi a tawideuh thung. Theivawkmit te, Thingpawnchhia te,Thingsia te hi a zapui atân chuan kan hmang thintlângpui.

A zapui kan suih zawh tawh chuan a ke kanvuah a, a ke a chhuah mai loh nân a ke kamna kansiam a; a ke kan vuah hnuah a zapui kan suih têthmawrah a ke kamna kan kilh bet a, chu chuanawlsam taka a ke chhuakmai tûr a vêng ve a ni. A kekam nân hian thing suihphêk te, rangva te, thelrettuidâwt te kan hmang ber thin.

A zapuia a ke hnung lam leh hma lam tûr kankilh beh fel hnu chuan ngil et awtin kan dah a, a zakan kilh khâwm tawhmai thin. A za atân hian saperthing kan hmang deuh ber thin a, a thente chuansihneh thingte an hmang bawk thin. Thingse thingtuai pawh hmang an awm ve thin tho va; amah-erawhchu, thing tuai tha per pur si hi a kilhnaah kilhkeh a awl deuh avângte pawh a ni ang, hman tam ani ngai lem lo. Ramhnuaiah a za tûr kan han zawnga, a thente chu hung khatah tha deuh deuhte a loding thulh thin a; chutiang kan hmuh fuh chângchuan kan lawm thin khawpmai. A châng chuan kanduh anga ngîl tha, chang tha bawk si kan hmu mai


thin lo va, kan zawng kual vak thin. A za len zâwnghi duh dân a inang vek lo va, a thenin tlêma lian deuh,khauh tha deuh tûr an duh a, a thenin tlêma tê deuh,nêmdeuhhlek an duh bawka, a tlângpuiin kezungpuitiat vel kan hmang ber thin.

Kan han kilh pumdawn a, a thenin tê fel deuhinan siam a, a thenin sei deuh reng ruangin an siam a;a zaah a tlângpuiin pali kan hmang thin a,thenkhattechuan a zaah hian thingtuai pathum chauh pawhhmang an awm thin thomai bawk a. A hnung lama azapui tlêma a hma lam aia a sei deuh avângin a arhdeuh a, a za hnunglam chu a zapuiah kan kilhbetvek a; a hmalam erawh chu a sîr tawn ve ve chiahkan kilh a, a lâia a za pahnih chu kan kilh ngai lo. Alaia a za kan kilh loh chhan chu tlawh kawi theih kanduh vâng a ni. A hma lam zapui atanga tehin feetkhat bawr velah a tlawh kawina kan kilh a, hei hi ahma lam za kan kilh ang bawkin a za sîr tawn ve ve-ah kan kilh a, a hmâwr lehlam lehlam feet chanvebâwr vel bawk kan ti lawr a, chu chu ke dahna leh atlawhkawina ber a ni. Vei lama kan kual duh chuandinglam kan tlawh nâ a, ding lama kan kual duhchuan vei lam kan tlawh nâmai thin. A hnung lamahvawnchhan tûrin a tlawhkawina angbawkinkan siamleh bawk thin.

A zualpui kan han siam zo va, a uluk deuhtechuan a ke tlâng zai zaiah thelret (A bîkin motor kechhia) an kilh bet leh a. Hetia an kilhbeh chhan hi ake a phelmai loh nân a ni. Tawlailîr ke hi a khi ve duhhle a, chu mi chu a keh tlang a, a phel mai loh nânthelret bel leh pawhhi a thakhawpmai. Thelret chhahkan bel loh chuan kan tlân vang vang laite hian a ke aphel leh phawk thin. A thente chuan a ke a khîkhlauvin, lei an sawh ban a, an tât kai luai bawk thin.


Kan siam zawh tawhhnu chuankawng chhukahkan han chuang a, a nuam kan ti thin khawp mai.Kan tawlailîr a chak loh deuh chuan, a zapui kan reh,a chhûngphûm chhûngah têl kan han hnawih nâlsauh sauh a, a lo nâl tâk hnu chuan a hma ai chuan alo tlân chak deuh nge nge a, thiante nên a tû zawknge tlân thui thei zâwk zâwk tiin kan inêl bawk thin.Thian-zahova tawlailîr kan han chuang tak tak chu,kan tlân khu rum rum a, a khûk zual châng pheichuan pawn lam atangin min lo hmu thei lo fo mai.Kan taksa chang a bal lo va, kan thuamhnaw hâkzawng zawng angap vek a, kan lû lampawhvut khuina bawh nasa thin khawp a, kan sam zawng zawng hia paw theng thûng mai thin.

Tawlailîr kan han inzui tak tak thin chu kawnga khûk viau chuan inhmuh hleih theih hek lo le, kanhma a tlânte tawlailîr a chhiat palh a, an lo din chuankan tiding hman tawh thin si lo nên, kan hmu theibawk lo nên, kan su her bawih bawih mai thin. Athenin mahni aia naupang zâwkte an phur a,naupang dawih deuhte phei chu tawlailîr tlân chaktak taka an han chuan chuan a men pawh an mengngam thin mang lo. Men ngam chu sawi loh a thâwkpawh an thaw tha ngam lo va, an sen tâwn tâwnmaithin. A thente chu kan hmaah kan dah a, a thentechu kan hnung lamah an chuangin hnung lam anhawi bawk a.

Tawlailîr kan siam vanglâi tak tak chuannaupang zawng zawng tih mai tûr hian kan nei ferfur a, kan chuan thinna lam panin kan pu chhuakfer fur thin. Chuang ngun thin ta na nâ nâ chu kanchuanna kawng hi chu a bel hlurh mai thin. Vaivuttamna lâi deuh a nih chuan a fai hlurh thung a. Kankalna apianga ken zêl mai hi kan tum thin si a,


tirhkah (kid) kan nei thleh thluah a, chûngte chu kanputtîr a, pheiah erawhkan innawrtîr thin. Aia tê zâwktenmin han nawr thin chu a hah pawh an hah thininan khawngaihthlâk thin khawp mai. Min nawr manleh an put hahmanah kan han chuantîr ve zauh zauha, an lawm ve thin khawpin ka hria. Kan duh tâwkathui kan chuang sauh sauh a, kan tirhkahte kan putlettîr a, a bul atang bawkin kan chuang leh thin.

Kan han chuang vang vang a, a ke chhûng-phûm te kan chuanmêk laiin a lo keh thul. A nih lohleh kan chuan mek laiin a zapuite a lo tlîak a; a nihloh vêk leh a ke kamnate a lo thlawn a, a ke a thlawna hmun dangah a lum sawn daihmai thin a, a zapuiinlei a hrût thla khu rum rummai thin. A ke pakhat athlawn tawh chuan tlân thui a har duh thin khawpmai ! A châng chuan a zain a tuar lo va, a châng leha tlawhkawina a thlawn a, kan zangthal leh tawpmaithin. Kan chuang a, kan tlan par par a, a za a nemdeuh chuan kan thut kûl a, lei rualrem lo lai deuh alo awm châng chuan kan kutin a hrût thin a: kut pilhphungin kan awm lehmai thin. A châng chuan kut achilh duk tlek tluk a, kut tin a thlawn leh hlawkmaithin. Tum khat pawh tawlailîr kan chuang hi leirualrem lo a lo awm a, chu chuan ka kut hi a hrutpalh a, kut tin a duk tlukmai a, a hnuah a thlawn lehhlawkmai a ni. Kut tin a duk chûrmai chuan eng tehvak han tihpui hleihtheih loh a ni si a, tihpalh lah hia awl hrep mai si a, rizai kâwrin a hrut hlek pawhhian a nâ ka ti thin khawp mai.

Kan tawlailîr chuang châk hian chhûngtehnênah," Vawiin chu tawlailîrin thing kan phurdawn," kan ti a, kan tirhkahte kan hruai a, kawngchhoah kan nawrtîr thin. A hmingin thing tuah tûrchu kan han fawmve ngei a, a châng chuan thingtum


pawh kan phur ve thin. Thingtum kan phurh duhchâng chuan a buaithlâk ve thin khawp a,ramhnuaiah kawng a tha ngai mang si lo va,tirhkahte hi an rim thin nak nak khawp mai.Kawngchhoah kan puttîr taih taih a, thing rit deuhchi a nih phei chuan hah pawh an hah thin khawpmai. Khaw himna rizap chin lah rin aiin a hla duhnek mai si a, rin aia hlaah kan kal leh fo thin. Mithenkhatte chuan rizap (Safety Reserve) thingte anlo ru a, mi thenkhatin khawtlâng hruaitute hnênahan lo hêk thul. Insawifiah leh chawitîr châng pawh aawm thin a ni. Thiante nêna a huhova kal tlâng thinkan ni bawk a, thing kan lâk pah hian ramhnuaiahtawlailîr tlânna tûr kawng kan lai pah bawk thin a,kan laih zawh tawh chuan nilêng zakin kan chuangmai thin a ni. Tlai tawh takah kan han hâwng a,chhûngte hauh dal tâwk tingin thing kan han phurhâwng ve bawk a, engtham phei zawng kan hawn lonâ a, chhûngte hauh zawng kan pumpelh ve maibawk thin.

Mipa naupang zawng zawng deuhthawintawlailîr hi kan siam a, zan thla êngah leh zêl pawhkan chuang ri sup sup a, khawlai kan ti khuin hritlânglah an lo awm/tamphah ve thin nge ni ? Kan tawlailîrchuan khûkin khawlai a tihkhûk avânga hritlâng lozual ta nge ? Thlasik khawvâwtin min han hmet a,chu chu kan tuar lo tlâng nge ni ? Hritlâng lah hi a lotam phah ve êm êm chuan a hriat theih bawk a.Tawlailir kan han chuang chu a nuam kan ti thin sia, a thente chuan an tlan chak vanglâiin naupangchumchiap zâwk, rang taka la inthiarfihlim ve hmanlote an lo chîlin, an lo su nâ fo bawk nen. Sikul lamazirtirtute lahin, "Lehkha an zir that theih loh phah,"an lo ti vei thul. Village Council lama hruaitute lam


lahin, "Rizap thing an ru thin, an kit thin," min lo tive râwl nên. Nu leh pa tam tak lahin, "Naupang antirh theih loh, an luhlul phah," an lo ti ve bawk a.Pitar putar lam lahin a thawm riva an lo kham vetawh a ni ang; an lo chiar ve chhen bawk a. Nu leh paharsa ve deuhte lahin, "Tawlailîr siam nân kan fatenperek an ngên a, a hnawih nalna tûr têl an ngên a,min tibuai," lo ti tâwk lah an bo lo. Pa intivengvadeuhte awmkhâwm lah chuan, "Naupang tawlailîrsiam leh chuang vel hi ka kham tawh a ni, khap thuaithuai se la, a tha ang," an ti ve bawk a. Pa phunchiardeuhte phei chuan khawtlâng hruaitute deusawhnân an lo hmang ve a, " V.C.-ho lah hi naupangtawlailîr siam pawh khap zo hlei lo khap/nachângpawhhre hlei lo," tiin an lo ang chiam chiammai bawka. A tâwp a tâwpah zawngKhawtlângHruaitute (Vil-lageCouncil/Court) lamin tlangau tîrin tawlailîr siamleh khawlaia chuan khap a nih thu an han autîr a;mahni in chhûng lum atangin tawlailîr siam lehchuan khapna thu tlangau au ri pawh chu kan lotawng tâwk êm êma, thupetu lampang ngaihtuah lêklovin tlangau pa ngawt chu kan ngei rawn huai huaia.

Chutia khawtlâng hruaituten an han khap tâkhnuah chuan kan tawlailîr siamte chu kan han thiata, nakina siam leh nân tiin a ke te, perek te, a kekamnate kan dah tha ran thin. Thenkhatte chuantihchhiat/thiahmiah lovin an dah tha bawk a, nu lehpa thenkhatte chuan an fate tawlailîr chu khaphnuah an chuang leh mai ang tih hlauvin an sahthiahsak vek bawk a. A huaisen fâl deuhte chu khapa nih hnu pawhin ramhnuai kawng siamchawpah anla chuang ru hram hram bawk a. Hun a inchiah reileh deuh a, a ngai tê bawkin kan siam leh mai thin.


Ka han ngaihtuah lêt leh hian khâ'ng hun lâikha a ngaihawm ngawt mai!! Thingtlângah chuanperek lei tûr leh a leina tûr pawisa kan nei mai thinsi lo va, mi in saknaa an perek kawite kan chharkhâwma, a nih loh lehmahni in chhûngakawrkhainatûr atâna chhûngte perek khen burte kan lo phawiru a, Plier nei ve ngai hek lo le, chaicheh hi kan pliera ni mai a, chaicheh lah hi kan tichhe zingin kantikawi ngêk ngûk fo mai thin.

A ke a vir chak nâna têl kan hnawih tûr lahkan chhûngte hriat loh hlanin saidawiûm tê, damdawibur ruakah kan bun ru a, kan han hnawih kha kanleih phal lo va, lapuain kan hnawih hauh hauh thina. Kan têl la thin kha a buaithlâk thin: vawk hriak ani a, tapchhakah chuan a tui a, kan han lâk sawnkhân a lo khang a,kan han hnawih dawn khân a lokhal vek chuan thing therin kan pir a,a chhûngphûmchhûngah kan tat lauh lauh thin a, a buaithlâk thinkhawpmai.

Tawlailîra kan han chuang tak tak chuanchetsual châng hi kan nei ve lo thei thin lo va,thuamhnaw kan inbel ve châng pawhin kan rin lohdeuh deuhin kan chesual ve fo thin si a,kekawr lehkawr chu a thuina a peh duh thin khawpmai.Kekawrkap hi a tet duh zual a,chetsual deuh phei chuan akap zawn zawng a tet vek a,tiltê lang raihin kan thumai thin a ni. Kan chetsual chângakankekawr thuinatet satliah mai pawh ni lo, a khûp pawp heu huauthinte kha chhûngte tân chuan lo thinrim thlâk thinviau mah se, keini tân chuan hlimna ni ropui a lo nive si thin a le. Tunah zawng kohkir tumin au aumahila, kir leh thei hian amawi si lo va,Nun hluiten KIRAN REL LO !!


BUNG 6

KAHPUP LEH KAHKHET-A INDONA

Kahpup hi phulrua emaw mau emaw-a siam ani a; a sîr tawn tawn hi chhemthêi ang hian akawtlang a, a lâiah a kua a, a hnawh tâwk tûr chiahinhmawlh emaw thing emaw suih mum, pawh phawitheih tûr kan thun a, a hmawr lampangah a mupakhat kan thun thin. A kaw zauzawng chu te tak tê,laphiar fung pangngai leng tawk vel a ni thin. A kawzau zawngah chuan duh dân a inrual lem lo,a thenina kaw lian deuh an duh laiin,a thenin a kaw tê deuhan duh thung a. Mau aimahin phulrua kan hmangtam zawk mah a, mau chu kahpup rual vel chu a noa, a pan bawk si a, a kua a lian thin si a, kan hmangngai meuh lo.

Kahpup tûr kan han zawng a, phulrua zâr lerlam emawa zâr fêk deuh lai, châng khât si kan zawngthin. Phulraw hung lian pui puiah kan lâwn a, a mêthin si a, a hrehawm ve thin khawp mai. A len lamaa tawk leka kan ngaih pawh hi kan han la chhin a, athente chu a lo chhah lutuk a, a kaw mang lo va; athente erawh chu a lo pan lutuk a, a kua rin aiin a lozau thin a, a hmantlâk leh thin si lo. Hah thlansaphûlkaiin kan la ve tâwk tâwk a, a lo hmantlâk leh siloh chuan a hahthlawnthlâkin tha a nâ duh thin hle.Kan chem ken a hriam tha thin si lo va, phulrua kanhan sâtte chukan sât tîng tawih tawih a, kan sât sâwpa (Kan sât sâwp kan ti tak nâ a, kan khâwng sâwp ani deuh ber mai), engtin tin emaw chuan kan la vethei thomai. Anazawng chuan chutiang êmêma chembil chu kan keng bîk chuang lo va.


Kan duhna lâi tak kan han la a, phulraw châng,khât tha thlerh thlawrh tak kan duh a, chutah pawha kaw zau lutuk lo, a taka pan chuang si lo kan duhthin. A seizâwng hi ngûntâng atanga tawng khatchen vel kan hmang thin. 'A kaw zuih a kah a na' antih thin avângin a kaw zuih deuh hlek kan thlangdeuh kher thin. Thenkhatin, 'Arsi êk kai chu a changtha', an tih avângin arsi êk kai deuh kher chu lâkphet kan tum thin. Arsi zawnga rawn ehauh lo vanga,arsi êk kan tih thin chu : mau emaw phulrua emaw-athil var thit thet kai thin hi a ni.

Kan lâkna laiah a tam deuh leh kan hawn teuha, in lamah kan siam chhunzawm thin. A hmunahpawh a thente chuan an siam peih fel thei thova,mahse a nazawng chuan a hmanrua tûrte lo ken lâwknachâng an hre thin lo va, a hmunah chuan tam zâwkchuan kan siam ngai lem lo. Kah theih tûrin kan hansiam a, a hawlhfung kan han suih hauh huah a, atâwk tawha kan ngaih hnuah kan han thun a, a kuaa lo zuih deuh thin avângin a tâwp thlengin a lengthin lo va, kan han sawh lui deuh sak a, a dâwtin atuar leh lo va, kan sawh keh leh pawp mai thin. Achâng chuan a hawlhfungin a tuar lo ve thung a, kanphawi zâwnga a lo tâwt deuh chuan kan han phih luideuh hi a bung ve fo bawk. A hawlhfung atân chuanhmawlh suihmum hi hman tlanglawn ber a ni thin.Phelsêp chhah tha deuh hlek, zung khat bawk velahlai kan suih a, a vawnfung lai kan suih tel lo va, afung chin chu kan suih tê ve lem lo va, a kuaa rawlhluh tûr ang chin kha a kua-a leng tâwkin kan suih a,a vawnfungman ngheh theih tâwkin kan dah thin. Achâng chuan hmawlh pakhatmaia tlingtlamai lovin,hmawlhtê kha kan suihmum vek a, a vawnfung tûrchinah a dâwt tiat vel bawk, vawnfung chen leh kha


kan vuah leh thin. Thil duh mak deuhte chuan ahawlhfung tûra phulrua emawmau emaw kan hmanchuan amawng lama châng awm hman a ni thin a, achhan chu a dâwta kan han sawh khân a hawlhfungkha a mawng lama a tlang loh nân a ni.

Kahpup chaw atân hian kan hman tlânglawnber chu lehkhapuan a ni thin. Kan exercise bu hluitekan han pawtthla teuh mai a, kan kekawr leh kawripte neih zawng zawngah kan hnawh a, kal harkhawp, pian nalh lo khawpin kan hnawh puar pungmai thin. Kahpup chaw kan ngah tetaw hnu chuanindo tûrin kan inpuahchah thin. Kahpup a indo hikan hrât thin khawpmai, tang leh tang insiamin kanindo thin a; a hlimawm thin hle. Khaw chhûng hmunremchâng lai deuhah emaw dai vel phaitual hnimawmna lâiah te kan indo thin. Tang leh tang awm tana nâ na chu a tirah chuan kan han awm hrang vengeimai a, kan kahpup chawpai kha kanhanhmuamzawp a, kan thial khawm a; a thente chuan kan exer-cise bu hlui kan thial a; a thente chuan KristianTlangau bu hluite an thial a, Lal IsuaKrista chanchinziahna thial nawk nawk chang lah a tam thin.Lehkhapuan thenkhat chu a hlui tawh thin si a, kanhan thial fe a, a tui hian ka chhûng a chiah tûr ngunmai a, a tui kan fâwp fe a, kan chhâk sen nguih nguihmai thin a ni. A thente chuan nghârdâi rah a chaw-ah an hmang a; chû'ng an hman châng chuan a kaha nâ duh thin khawpmai.Nghârdâi ngei mai hmangakan dul nêm laia min han kâp thin chu a thîp ve duhthin var var khawpmai.

Tang leh tang pawh lehlam lehlamah a hotu bîkdeuh awm a ni thin a, indo kan tan dawn chuan arualin kahpup chaw kan han thial a, kan inpeih tlantawh hnuah a hotu deuh kha, "Khan tiam e", an tih


dun ve ve hnuah kan inkâp ta thin a ni. Kan inpawngpawkahchilh bawrhbawrhmai lo va, tanhmunkan insiam fel a, lehlam pâwltenmin rawn kâp a nihpawha tawlh lo tûrin kan insiam fel thin a ni. Kanhan inkâp tan a, kahpup chaw kan thial sawmsa khakan thunmawlhmawlh a, kan thial sawm reng bawka, kan kâp mawlh mawlh bawk a; a châng chuanlehkha kan han thialte hi kan hmuam hnem thinbawk a, tawng pawh kan tawng thei ngai lo. A chawkan han thun mawlh mawlh a, kan inrin loh lai takmaiin kan nghâwngahte min han kâp fuh mai thinchu a thîp kan ti hi kan tuai ve vat vat thin. Kahpupthenkhat hi chu a puak ring ve thin bawk a, kan indovanglâi chuan a ri ve tak takmai thin. Lehlampawlinmin rawn veh dan dan a, kan lo biru ve daih a, a chângchuan thingbul phênah te kan biru a, kôpangremchâng laiahte pawh kan biru thin. Lehlam pawlinring lo lai tak mai kan han kâp siah mai thin chu anuam kan ti thin khawp mai. A hmingin kawr chukan ha ve thin tak nâ a, a kilhna kan ti tla zo tawhthin a, a tlâng tawn tawnah kan kâwng vêtin kan suihthin. Kan dul lang paw deuh huarin kawr kan hathin a, kekawr lah a bul kan ha deuh ber si a, kekawrkhuh bâkmalpui nêm lâi leh dul vunnêm laia kahpupkah nâ takamaiamin han kâp fuh chu a vual ve tâwttâwt thin. Kan thuamhnaw hâka ipte a awm lo a nihchuan kan kut hman thiam loh lamin kahpup chawkan keng a, kan keih thla mawlh mawlh mai thin.

| an a nâ ve thei thin si a, lehlam pawlin minkâp fuh ang tih hlau rêng rêngin kan awm a; minrawn kâp dawn âwma kan hriat chuan kan lo bum vethin. Min kah zawh veleha kah lêt ve nghal emawmin kah hmaa kah fuh ve ngei emaw kan duh thin sia, a hmanhmawh thlâk thin hle a ni. A châng chuan


kan hmanhmawh pheng lutuk thin hian kan kahpupkan tihchhiat phah fo bawk thin a ni. A chaw kanhan thun a, a lo tawt deuh chuan a puak thei thin lova, a châng chuan kan hawlhtlang thei mai lo va,leiah te kan sawh chawt chawt thin. Leia kan sawhnalamah a hawlhfungte kan sawhtliak a, a nih loh lehkan duh aia hmain kan tipuak thul. Kahpupthenkhatte hi chu a puak ring ve thin a, a chângchuan a hmawr lam hian a tuar lo ve fo thin a, kanhan kâp puak hi a puah rual rual hian a kahpup dâwta keh ve pawp pawp châng pawh a awm thin.

Kahpup-a kan han indo vel thin kha chu a lohlimawm ve thin khawp mai. Engdang kan ngaichuang lo va, kahpup tha tâwk kan neih a, a chawtam tâwk kan neih phawt chuan kan hlim ve tâwkêm êm thin tho mai. Amaherawhchu a chaw tûr kanneih loh châng chuan a hrehawm ve thin khawpmai.A chaw tûrin lehkhapuan kan mamawh si a, kanlehkhapuanhman zawh tawhte kan hman zawh tawhchuan a dang han hman tûr hi a vâng thin si a, kanlehkhapuan hman lai leh kan note-bu te lam lamakan lo pawhchhiat châng a awm tum erawh chuan abuaithlâk thin zawng a ni.

Kahkhet (a thenin kah\ het an ti) erawh hi chutlemin kahpup ai chuan a lian deuh a, a siam pawh abuaithlâk deuh. Phulrua aiin mau kan hmang tamzawk thung a, phulrua chu kahkhet rual lek lek chua kua a tê a; tin, a châng a kawi deuh bawk thin nên,mau ngîl tha a awm chuan phulrua ai chuan athlanawm zâwk thin a ni. Mau kutzungpui tiat vel akua kutzungtê leng bawr vel, bân chen vel kan hmangthin a. A bul lamah a châng kan zuah a, a ler lamaha châng leh a châng inkârah kan tan bung thin a ni.A mawng lam châng bul rêt-ah kan rek a, a lû lamah


a hmâwr atanga zung hnih zung thum bawk bâwrvelah, zung lî bawk vel kan rek kua a; chuta leng tâwktûrin phelsêp, a in aia zung ruk bêng vela sei, kansuih pan a, kan thil reh kûak-ah kan thun a, a chângleh a châng inkârah kan phelsêp hlai pan chumauahchuan kan tawnbet tlat thin. A lû lam chu phelsêpkha a kûl pap a, chu chu kan thil reh kuakah khânkan kuai tawlh a, a kaw chhûngah chuan a mu kanthun a, kan phelsêp kawih kul kha kan thlah a, kankâp ta thin a ni.

Mi thenkhat chuan kahkhet hi an siam uangthin a; mau pum lian tâwk tak an hmang a, a ngulahpawh phelsêp hlai pui pui an hmang a, ken ruangruang tham a ni thin a ni. A ngûlpui hi a then chuanan duh khauh hle a, an thuah fo bawk. A ngûl hi suihfuh a har thin hle a, kan han suih lauh lauh a, kankawih kûlna tûr laiah khân kan suih pan deuh thinsi a, kan lo suih pan zual deuh châng chuan a râmthin êm êm a, kan han kuai hi a kûl zawk zawk a, amu perh chhuak thei tûr pawhin a awm thin lo a ni.A thente chu kan han kuai kûl tûr hi a tliak hmawkhmawka, a buaithlâk thin hle. Kan reh kuak chhûngakan thun kha a hmâwr kan tan fuh loh chuan kanhan kuai kûl hi han thlah mah ila, a ngaiah a dingchar char a, a mu perh chhuah ngaihna chu a awmthin lo a ni.Mau kaw awmdân azir zêla tan bial deuhmai tûr a ni.

Silai ahna ang deuh hian ahna tûr kan siam vea, hruikhâu kan hman loh leh buara hrui kan hmanga, a châng chuan ram hrui kan chhat a, hruiduk te,vawih-uih hruite leh a dangte pawh kan hmang thin.Ram hrui hi chu a ro hnuah a ram avângin a hmanrei theih lo va, zîng kâra kan chhah hi chu tlai lamahhi chuan a ro hle tawh thin. Kut leh taksa lum ina a


tawh reng na nâ nâ chuan a ro hma deuh pawh a nimahna. Khawlaiah kan ak a, ni emna avâng pawhina ro hmapawhanimai thei a, a tûk zîngah phei chuankan dah kual ang angin a lo kual mai thin. A thentechu ulh tliah theih khawpin a lo ro hman thin.

Indo kanhrât thin si a; kahkhetmu tûrin khiangrah sên te, sunhlu rah sênte kan lo va, lungtê mumpawh kan chhar khawm bawk thin. Kan han indova,kan inkah fuh chuan kan indawm ve ngaih ngaihfomai. Thenkhatte chuan a ngûl an ti khauh a, a kaha nâ thin êm a ni. Kanmitahte kan inkâp fuh lo zâwka, a vanneihthlâk thin zâwk hle. Lo inkâp fuh palhhlauh ni ila chu kumkhuaa mit tihchhiat hlentheihna a ni ve a ni. Mahse kan inkâp ve nawk nawknâ a, kan inhliam chuang lem lo. Kan indo lai tak takchuan kan hmanhmawh pheng lutuk hian a ngulkan kuai kûl ang pen pawn a, a mu kan han thun a,kan kut kan lâkchhuah fel hma in a ngul kan lo thlahpalh thin a, kan kut kan kahchilh fo mai bawk.

Thil inkah-fuh-siak kan ti thin a, kan kah tûrkan târ ang ve vaw a, kan kâp tla ve tap tap thin. Inêlkan ni bawk a, tan a nâ duh ve thin khawp mai. Athemthiam lo deuhte chuan an kahthelh nasa ve thinkhawp mai a, kan innuih tliah tliah mai thin. Kankah fuh tûra kan thil tarte hi a tlângpuiin lehkha tea ni thin a, kan kâp fuh ve thin bawk a, kan kâp chikve hrup mai thin. A kut hlei deuhte chuan khawlaiaar awm mai maite hi an lo intumsiak bawk thin a, anghâwng taka an kah fuh chuan an kâp fuh chuanan kâp thlu ve tawp tawpmai thin.

Kahpup leh kahkheta kan infiam thinte kha alo ngaihawmin, thil ho lo lam tak ni mah se a lohlimawm thin ngawtmai. Tunah ngaimah ila, kohkirtheih rual a chang si lo. Nun hluiten KIR AN REL


LO !!


BUNG 7

THANG KAM

Naupan laia thil tih nuam kan tih thin deuhmai chu thang kam hi a ni. Thang hi chi hrang hrangawmmah se thangchep te, thangthleng te leh sahdalte hi naupan lai chuan kan kam deuh ber thin. Beâithang hi erawh chu a kamna tûr hmun a ram rildeuhin, a hla tham deuh a, puitlin hnu emaw tlêmachangkan chhoh deuh hnuah emaw lo chuan kam ani meuh lo. A en a hunah erawh chuan kan pû emawkan pa emaw kan û emaw ten min hruai ve thin. Aennaa kan kal ve thin tih chauh lo chu beâi kamchungchângah chuan naupangin inhnamhnawihnakan nei hranpa pawhin ka hre lo. A thang han puahvel pawh hi a nek a nawk a tam a, naupang tân chuana buaithlâk mai ni lo vin a thiam pawh kan thiammang thin lo a ni.

Thangchep hi lei lamah kam a ni deuh ber thina. Lei lama tlâ chi thehlei, zuhrei leh sava thenkhatawhna chi a ni a. Sahdal erawh chu lei lama kam tho:mahse sadâi theu a, a kâwngte sial chawp emawkawng belsa deuha kam emaw chi a niin, lei lama tlâchi varung, vahlah ramparva, vahrit, thângfen,varihaw, buarchâwm te leh a dangte awhna a ni a.Thangthleng erawh hi chu thingkung lama kam chia ni thung a; thing emaw mau emawa dawhchhawna, chaw chah dah a ni thin. Lui dungah pawhchînrang te, thângfen te awh nân thingtuai emawmau emaw dawh chawpin kam a ni bawk thin.Thangthlengah hi chuan sava, rahtlan chi : tawllawtte, tuklo te, tukkhumvilik te, kawlrit te, dawkek te,


chîppuite leh a dangte pawh awh a ni thin.Thangchep leh thangthleng atân phulraw phêl

suihmum hman a ni thin a. Chu chu herh a ni thin ani. Thang herh tûr hian thiam ve deuh a ngai a, aherh thiam lo chuan bêm leih luih, sawi tlên tlûninan herh fo mai. Tin, a herh sâwpna lai tak mai hitihfuh a har duh a, inchuktuah rem tak si, khawngtha deuh at a herh a ngai si a, kan herh sual chuanhan kam chiah hian a ngûl a khauh deuh phei chuana pawt chhe thei mai thin. Naupang ta na nâ na chuthang tûr pawhin phulrua la thei chi zia zâng kan lani si lo va; mi hnâng hlainaa an duh loh, a mit zawnan paihna châng rêng rêng hian kan vâk kan vâkthin. An hlai mawlh mawlh laite hian an bulah kantawlh hrat hrat a,min pe ve leh nge nge thin. A chângchuan chhûngte ram kal hi kan chah thin a; herh sadiama min hawnsak chângte pawh a awm thin a,achang chuan herh sain min hawn lem lo va, an herhpeih lo lam ni lo vin, keimahni ngeiin herh ve ila, kanthiam ve ngei min duhpui vâng zâwk a ni thin a ni.

Thang puah hi rin aiin a hautak ve khawpmai.A hmanrua kan neihsa lem loh phei chuan a châklâkkhâwm pawh a buaithlâk ve hle thin. A ruh relpui berah phulrua a tul phawt a, a châng leh a chânginkâr chu kan pheltê a, kan zût mum a, kan herhthin. A chhîp tûr a laiah kan herhsawp a, saipir khâpvela sâng tûrin kan herhsawp ve leh a, a hmâwr veve chu kan kawkalh leh a, a mawng lam chu thehleileng tâwkin kan siam thin a ni. Phulraw hring kanhman chuan a thar ve vur thin a, 'thang thar ver vurchu an hlauva, a awk duh lo,' an tih avângin kanhman hmain rapah kan rep ung hmasa phawt thin.

A hrui atân khâupui emaw vaiza emaw hman ani deuh ber thin a. Pâte leh pute hnam hrui hrual


bang kan hmang ve mai thin a. Khâupui hrui hi chua khawng duh deuhva herh a har deuh thin a; vaizachu tlêmin a zawi deuhva, tin, a rawng pawh a êngdeuh sêt a herh a nuam deuh bîk a ni. Hruikhâu lehvaiza hrui vel an siam/lâk dân han sawi kual lawk ila: Ramhnuaia thing kung khâupui leh vaiza kha a pilan chhu sâwp a, a pil leh a tak inkâra hrui awm khaan hîk thin. A hîk thiam lo chuan khawng deuh deuhchhe deuh deuhin anhîk a, hman tlâk pawhanimanglo. Khâupui leh vaiza hih hi chu pawng paw phih vakvak chi a ni lo va, zawimuanga hih delh delh tûr a ni.Chutichuan, an hih sa kha bêlah vut nên an khungpawlh a, thukah an chhuang a, rei tak an chhuanhnuah tuiin an sufai leh vek a, a nâl pil pial leh akhawng zualpui a lo reh a, hrui tha takah a lo changta mai thin. Thanghrui tûr kan han hrual a,hruikhâu leh vaizate kha kan han thliar sîn tê tê a,kan han thu dawrh ang set sawt a, kan kekawr kanhan hlim chhîng ang sauh sauh a, kan kutah chil kanhan hnawm pharh pharh a, kan bulah hrui hmawrleh lam vuan tûr kan thuttîr a, bula thutekutzungchal kan han tih pirtîr a, hrui kan bât a, kanngal chârah a malin kan han hrual lauh lauh a, a fîptha tawha kan ngaihah kan han tih fin a, kan hrualfîp chaih mai thin. Ngal hmul neih deuh chuan ahrual hleih theih loh; hruiin a pawt a, a thîp duh êmêm a ni. Kan zei deuh hnu chuan mahniin kan hrualthei a, kan ke kan dawrh vak a, kan kezungpuilehlamah hrui kha kan bât a, kan hrual thin a ni.Hrui hi hrual tam deuh chuan ngal a thip duh thinkhawpmai. Thanghrui kha thangah a kawkalhin kansuih hnan a, a valh kan siam nghal thin a ni. A awhpawha a chhîpa hrengbet tlat tûra siam a ni thin a ni.

A tep-chho siam pawh hi a buaithlâk ve phian


mai. A tep-chho atân hian thangtung kan hmang thina, neih sa kan neih loh chuan ramhnuai khawkrawkdeuh deuh, kham rawng kai lek lekah a awm deuhber thin a, a nih loh pawhin rampil ril deuh hlek pana ngai thin. Thangtung kan neih chuan a hmâwrahhmawlhte ball point pentui aia tê hret, inchi khat vela sei (A seilam hi chu a thang len leh têt azir a ni maia) a chanve vel thleng kan han phel a, tah chuanthangtung zâi kha kan zep a, nghet deuhin kan tâwnthin. A hmâwr lehlam kha thang herh a hnuai lamaa lai takah nghet deuhin kan suih thin a ni.

Thanghruia tawn beh tûr zangsî a la awm leh a;hmawlhte kan suih a, a hmâwr leh lamhi a zuih deuha, chu chu a tep-chho nêna intawhna tûr, thangkamtu ber a ni ang chu. A hruia nghet taka a tawn a,a tlâk mai mai loh nân a hmâwr kha kan suih pâwrdeuh thin a ni.

Thangchep chu lei lama kam chi a nih avângina thang kha leiah nghet taka khenbeh a ngai thin a,a khenkâk siam a ngai thin. Thingkâk remchângdeuh pahnih kan suih a, a hmâwr kan ti zum a, chuchu kan hmang thin a ni. A nih loh pawhin phelsêpchâng nei, hmun hnihah kan thliar a, a sîr tawn veve kan zuah a, a laita kan ti bung a, a hmawr ve vekan ti zum a, chutiang ang chu kan hmang ve bawkthin.

Thangthleng erawh chu a ruhrel pui ber chuthangchep ang deuh tho, mahse thangchep aia bialtawi deuh zâwkin kan herh thin a, a chhîp herh velovin kan kuai kûl mai thin. A khenkâk a ngai ve lothung a. Amaherawhchu a dawh siam a ngai thunga, nghet taka phuar a ngai a ni. Kan phuar nghehloh palh chuan a thle a thle a, ho lo lam deuh deuhaha per fo mai thin.


Sahdal thang puah dân hi a dang leh deuh a,thangchep leh thangthleng puah âi chuan a awlsamdeuh thung. Thangtung zâi sei tha deuhte pahnihpathum kan herh a, a hmawrah a valhba kan suihbial awng a, chu chu a valh a ni mai. A valhbathangtung leh hrui kan zawm a, hrui lamah a zangsîthangtung kan vuah a: thang valh chu a tlangpuiinkuttum leng velin kan siam thin tlangpui a ni. Thangdangte aiin a zangsî a sei deuh a, a tepchho tawnbeha ngai lo va, thangtung hmang lovin, hmawlhtê seideuh kan suihmum mai thin. A khenkâk erawhchuthingkâk hman a rem ve chiah lo va, hmawlhtê phêkhmun hnihah thliarin, zung khat atanga zung hnihvelte kan thliar a, a sîr tawn tawn kan zuah a, a lâikan tibung thin a ni.

Thianzahovin, thâl laiin thang kan kam thin a,mahni thang puah vete emaw ûte leh pate minpuahsak kan han kam ve thin a. Kawngsîr tê tê-ahkan kam ve thliah thin a; zuhrei kawng te, thehleikawngah te kan kam thin a, an chaw zawnnakawngtum ve hi a ngai an lo ring ve thin a ni ang, abel ve tlân thin. A châng chuan kawng kan sial chawpa, kan kammai bawk thin.Kawng tha deuha kankamchuan kan phur ve thin khawpmai. Thangngûl atânthingtuai mar tha, a khauh dân azirin kutzungtêatanga kutzungpui inkâr bâwr vel kan hmang deuhber a, kan kamna laia chutiang ang a awm remchânglo a nih chuan hmun dangah kan zawng a, kan lathin a ni. Kan kamna bul maia a awm chuansawhphun a ngai ve lo va, a nghet sa a, a awlsam viauthin. Hmundanga mi sah chawp a, sawhphun chu anghet mawh a, lung hmun deuhah phei chuan asawhna tûr hmun a awmmai loh phei chuan kan kamloh phah fo mai.


Kan kamna tûr zâwnah kan han thu sawp angnek nawk a, kan ipte atangin thang kan han phawrha, a ngûl tûr kan han melh kual nghal a, kan kamnalai lei a that deuh chuan a khenkâk kan han khênghi a nghet tha thei lo va, kan han kam tak tak dawna, a ngûl a lo khauh deuh phei chuan a khenkâkchawpin a pawt phawi leh vek thin. Kan kamna lailung hmun deuh a nih thung chuan a khenkâk kankhêng lût tha hlei thei lo va, a khenkâk kan tibal teuha, siamchawp te, zawnchawpte a ngai fo mai.

Kan thangkamna lai zawna thehlei te, savate,zuhrei te a kal theih nân kan thangkamna sîr lehlamlehlam kha a tawn tawnin kan hung ve deuh a,thingtang emawhmawlhtê emawa remchâng ang angvitphunin, a dâi kan thêu ve far thin. Kanthangkamna lai bâwr chu han hawi vel ila, thangngûla kûl pep pupmai a, hai rual a ni thin lo. Kan kamnalâi a khân a that deuh chuan kan kammêk lai pawhinkan kamhmasakna thang thenkhatah chuan a lo âwkhman thin a; kan thangngûl a rûl deuh châng a, aphih hlum mai zawh loh chuan kan vawhlum fo maibawk.

Kan thangkam chu zîng kârah kan en tlângpuia, a châng chuan tlaiah pawh kan en leh thin. Zîngkârah chuah kan en chuan kan en zawh hnu maia alo awh leh si chuan a tûka kan en lehin a lei dep lamaa pang a lo tît êk hman tiar thin. Kan en loh laia a loâwk hman a nih chuan kan kamna lai bâwra mi kalvel ten a thanghruiah an lo tâwn emaw a ngûlah anlo tâwnbet mai a, tha takin an lo kam leh diam maithin. Kan thangkamkan han en a, a thang kan hmuhchian hma a, a ngûl kan hmuh pawhin a per leh perloh kan hria a, a lo per vauh chuan rilru a kal thuihman thin teh asin!! A hmun kan han thleng a, thang


thenkhat chu a lo per thelh a; thang thenkhat chuanzuhrei te, chepâ te, vadumdelengte leh a dang dangpawh a lo âwk thin a. Kan thanga a lo awh chuan kanhlim thin lutuk hi kan au rawi rawimai thin. Thianteemaw naupang zual deuh emaw âwk thei lo an awmchuan an hriat loh leh an hmuh loh hlanin kan awhsa kha an thangah kan awhtîr thin. Chutichuan anphur ve êm êm thin a ni.

Naupang emaw tleirawl emaw sual fâl deuh hian lo awm ve leh zêl a, kan thangkamah hmawlh te,thingbung te, hnimhnah te, saruhte an lo awhtîr a; achâng chuan a ngûlah an bêng a, an sawi bawk a, angûl zawng zawng an lo tiper vek a, a ngûlte hi an lochhawkbawk thin.Mi thenkhat sual fâl deuhte chuanthanga âwkte an lo la a, thangte hial an lo ru a, achâng chuan an lo sât chhe vek a, a thinrimthlâk duhthin hle.

Kan têt zual lai chuan kawmthlanga phuihnamrah tlan sava : tlaiberh te leh a dangte awh tuminthangthleng kan kam ve thin a, zîng thawh hma kanchâk a, sikul ban kan nghâkhlel bawk a. Thangthlenghi a tlângpuiin thingkunga kam a ni thin a. Lui kamemaw luidungah emaw pawh kam a ni tho thin. Luikamah chuan kam a buaithlâk deuh a, a ngûl siamfuh a har duh deuh a; tin, a thang tawn ngheh pawhtawnchhan tha tak a awm loh chuan a har bîk a ni.Lui kamah emaw lui dungah emaw kan kam chuankan thang lamah sava kan um thin a, kan thang anhan hmuh khân kan chaw chahte an han hmu a, kandawh siamah an han fu chat a, an tum/rah rual rualinthang a per a, a âwk tâl phar phar thin.

Thingkunga kan kam chuan savaten a rah antlan bîk deuh kêlbuh te, rihmîm te, sabehlîang te,khuangthlî te, hnahkiah te kam a ni deuh ber thin a.


Thingkungah chuan kam a awl deuh a, a zârremchâng lâiah kan tawnbet a, a ngûl atân a thingzâr vek ,a hnah leh a zâr buk zual kan sâtthla a,kanhmang nghal mai thin.Thang sirah chawchah atânan rah tlan chi kha kan tawnbet a, kan chawchah eitûra an han fu chiah kha a âwk tal phar phar maithin.Thingkungah chuan chetsual palh a hlauhawma,chet fimkhur pawh a ngai thin nangiang mai.Thingkungah hian awm dân theihnghilh thut hi aawl êm êm mai a,nghenchhan awm lo pui hi thilnghen kan tum a,kan tlâk phah fo mai bawk a.A châng chuan a zâr dangah kan in dawmbet hmanve hram a; tlâk teuh deuh deuh châng a tam thinkhawpmai.

Sahdal thang pawh hi leia kam chi tho a nia,tlêmin ram pilril deuh a ngai thung a. A thang kankamna lai bâk chu dai theu a ngai ve a,thui tak takkam a ni ve thin a, thangthleng te, thangchepte angazing chuka kam chi a ni ve lem lo a ni.Thang danganga en zin chi pawh a ni ve hran lo va,ni hnih khata kârah rial a ngai thin a ni. Kan thangkam kan enkhat deuh chuan satê-in min lo eisak fo va,savathenkhat chu an lo ei zo deuh vek a, a ke leh a thladeuh chauhte an ei bang a awm ve fo thin.Thenkhatchu a hmul tla ten tun, a tak hmuh tûr awm si lote aawm thin a, a ngûl a rûl deuh chuan an lo talchhuakve fo bawk thin. Kan thang a per tih kan hriat si;mahse a ngûl kûr deuh pap si kan han hmuh a, ahrui ina kan thil awh nghawng takmaia a lo hlin chata, a lo uai deuh nalh nalh chuan a hlimawm thin hle.

Chîp fal pawh kan siam thin a, phelsêp kanthliar pan a, kan tah khâwm thin. A nih loh pawhinphulrua emaw mau tuai tha deuh emaw kan hlai a,kan tah bawk thin. Chîp tlatna laiah kan kam a.


Antam hmun zâwlah te, chhungkaw thil engemawphona tûra dâia an siam, an tihfai hmun zâwl laiahte, zâwlzau remchâng, buh an phona bul velah kankam thin tlângpui a ni. Chîp fal kamdân hi chu phak-rak kan tah kha a tlâng lehlam lei kan siktîr a, alehlam kan khai kang a, a sîr tawn tawnah thingtuaikan sawh phun a, a ler lamah thingtuai dang kankham leh a, Chutah chuan phakrak kha kan khaithin. Phakrak hnuaiah chuan sahdal thang kam angdeuhin an tihper tûrin hmawlhtê dah a ni thin a,thangchep thang hrui ang thovin a hruiah a zangsîkan tibet ve a, a khenkâk pawh pakhat chauh hmangpawhin a siam ve theih tho va, khenkâk pahnih hmanpawh a theih tho thin. A zangsî lo dal tûrin hmawlhtêkan kham a, chawchah kan dah a, chu mi tlan tûrafal hnuaia an lût chuan a thang kha an pal per a, achung lama hruia thlunna a dâwk thut a, a hnuaiaawmte chu a delh phiar mai thin. Pal per chi lohpawhin a siam theih a, phakrak kha kan hlîng a, apawnah awlsam taka pawh per mai theih tûrin kansiam a, hmun hla deuh atangin kan pawt mai thinbawk. Chutianga kan tih loh pawhin, a phakrakhnuaiah khan mau phel emaw kan dah a, chu michungah chuan buhhumte kan dah a, chumi an chukhuna an chuk per nghal mai tûrin kan kam ve bawkthin. Chutiang ang thang kan kama kan delh theihviau chuan kan hlim ve thin khawpmai. Ral hla deuhhlek atangin kan han thlîr a, a delh rik deuh khatkhat chuan kan tlân thuai mai thin. Khawlaia buhpho ven pahin kam mai mai kan chîng bawk a, artête pawh hi kan delh hlum fomai. Chhûngte hauh chukan hlau thin mai mai khawp mai thung a.

Tlâkawrh thang kan kam bawk thin a.Lamlian ko-ah te a kua a awm thin a; lamlian kan


kal hi chuan kawng ko lamkanmelh a, tlâkawrh kuakan melh ran mai thin. Tlâkawrh kua hi thûk tak,ngîl tak a ni a; a thang kam dân pawh a ho ang rengkhawp mai: Thangchep angin a chhîp zum deuhinkan herh a, chu chu a kaw kotlângah kan khêngbeta, a rawn chhuah dânin a lû a lawk avângin a chhipzum lamah a tang hlum ve tawpmai thin. Hrui hrualmaimai pawh a kaw kotlângah kan valh ve a, a sîrahthing kan khêng bur a, chutah chuan kan tawn a, arawn chhuahin a valhah a lû a rawn rawlh a, a thlawhchak êm avângin a valh pawh a lo inzip ve thuai maithin a, a âwk chawihmai thin.

Kan thanga kan awh hmulte, a meite hikawngkhar (Dâp-a siam, chunglam leh hnuai lama atlengrel awm,nem tawlh chi)-ah kan tar chuai thin ani.Thehlei mei thenkhat kan lo hleh bulh deuhte chukan tar nam vat vat fo mai. Thang kan kam lâi taktak chuan eng dang mah kan ngai bîk lo va, thangkan neih that a, kan awh theih bawk chuan kan lawmakim ve êm êma, kan hlim ve thin êm êmani.Mahsetunah zawng khâ'ng hun laite khamitthla mai bâk atheih tawh si lo va, lung a ti lêngin a ngaihawm thinngawt mai. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!


BUNG 8

SAVA VEH

Sikul kan han kal a, kum tâwp chawlh kannghahhlelhna pakhat chu sava veh hi a ni ve thin.Khua a tui hul that a; thingrah, sava tlan tûr a tamchuan sava veh pawh a phurawm thin. Sikul kan kallai chuan sava vehna hun kan nei tha thei lo va,chhûngte pawhin lehkha zir kalsana veh chu an remtireng thei bawk hek lo.

Chawhnu sikul kan bâng a, chhûngten tui chawitûr tein min tîr a, tui ûmte min khirhtîr a, pahnih lakhirh rual lo deuhte chuan pakhat kan pu mai bawka. A thenin baltin emaw tin (Tel tin ruak) an zawnbawk a. Tuikhur kawnga hlum, lei mê lo, ban tha taksaihlum atân kan sâwk haw pah thin. Tuichawi pahni lem lo va hlum kan sawh chuan sâikhup (No bial)tlângte, fianthlîr tlângte leh a pumte pawh kan ti balnuau thin. Tuikhur pan lo va,mahni in lamakan silfaichang chuan chhûngte chuan tui tihek min ti thinkhawpmai.

Saihlum atân hian sawntlung lei hi a tha deuhbîk a, a chhan chu a sakhat a, a mê lo va, lung lehtlak ilo pawhin a pawlh lo a ni. Sawntlung lei aimahinbellei hi a la tha zâwk mah a; hmun tin hmun tangalei satliah âi hian a rit zâwk deuh emaw tih tûr a ni.Tin, saihlum atân han hrual hian a tliang duh êmêm a, sava veh a, ipte-a han ah kual hrep hnu pheichuan a hnum tliang hlarh thei thin a ni.

Thlasik lâi hian sawntlung lei hi a sô ve thin a;zîngkârah hian han en ila, han khawih ila, chu lei lo


sô lêkte chu a nêm ban deuh a, hlum atân kan sâwkthin. Tin, kha sawntlung kha kan lai khuar a, atlângah hmawlhtê kan kham kawkalh a, hnim hnahhlai deuh emaw puanchhia emawin kan khuh a, leiinkan vur hnan leh a; ni hnih khatte, zan khatte kanrial a, chu mi hnu chuan kan han hai hawng a, kanlaihkhuarah chuan a lo sô khat ve lâk thin. A thentechu pawnahte a lo so chhuak bawk a, kan han hawngchu kan hlim ve thin dar dar khawp mai.

Kan hlum sawh sate in lamah kan han hawn a,luhkapui rah dawna, lungphêk awmah emawluhkapuia phulraw mâm tha laiah emaw kansawhban a, a nih loh pawhin thirphêkah kansawhban thin. Kan sawhban thawkhata kan hriatchuan thirphêkah emaw hnângtah (Arbawmmawngphah tah angin kan tah a, a tlâng hmawlhtêinkan chep ve a)-ah emawkan chawn a; kan hrûalmumthin. Kan hrual tantirh chuan pakhat kan hrual a,kan thiamchawp chho ve zêl a, pahnihte pathumtepawh kan hrual thiam chho ve zêl thin. Kan hrualmum sa aia û zâwkten "Khawii maw i hrual hnemtawh em, kan chhiar sak ang che," an ti a, kan hlumhrual sa kha an kutzungchalin an han nem pêrthlawr thlawrmai thin chu, a thinurthlâk thin khawpmai.

Kan hrual mum sa kha nî-ah kan han pho ro a,kan hmanhmawh deuh chuan thukah kan chhuangro thin. Thirphêk, thukah kan chhuang a, a chungahsaihlum kan dah a, a khîk loh nân vut a chungahkan phul zai zai thin.

Chhûn pachangah hi chuan sava an inlâr vaklem lo va; zîngkâr nî chhuah hlim emaw tlai nî nemlamah emaw hian sava chu an tam thin a, chû'nghunah chuan kan veh tlângpui thin. Thianzaho


inthurualin kan veh thin a, naupan zual lâi chuansava veh tûra kan kal hi, hlum tam tâwk kan ak a,pal ban filawr intumsiakmaimaiin kanhlumken kanhmang zo deuhthaw thin. Aia û zawkten sava vehtûra kan kal hi 'A chithlah tûr tal zuahah aw' min lotifiam thin.

Sairawkherh hman kan thiam hma deuh chuankan kutzungpui hi kan perh fo va, a nâ duh thin khwpmai. A châng phei chuan a nâ kan ti thin lutuk hikan kut kan thing vawn vawn mai thin. Sava vehnachâng kan hriat tantirh chuan sava kan hmuh angang hi kan perh chawt mai thin a, tiktik te, tîm te,tehhek te perh thlâk tumin kan veh kan veh a, kanperh thla ngai mang hlei lo va. Heng sava tê zualtehi chu an fûkna ngaiah an fu reng lem lo va, an sawhsawn zeuh zeuh a, perh fuh an har phian a ni.

Hnahkiah rah lâi chuan tukkhumvilik, kawlrit,dawkek, chîppui, vâiva leh a dangte hi an tam thinkhawp a, hnahkiah kung tamna ram lama kan vehtum chuan hnahkiah awmna lâi kan pan a, thawmdim takin kan kal tham tham a, hnahthel ro rah palhpawh thawm a ring hma khawp mai. Kanhmanhmawh deuha kan tlân ve châng lahin hrui palpalha tlûk a awl phian lehnghal. Ngawi rengin thinghnuaiah kan veh tham tham a, ngun êm êmin savakan thlîr vang vang a, kan sairawkherh kan kuai fânang phan phan a, hmun dang atanga an rawn rinperh a, an thlawk darh huk mai thin chu nuih a zaduh lem lo thin khawp mai. Kan vehna laia rah tlantûr a that deuh chuan sava hram lâite hi kan perhtawp chawih chawih mai thin. Kan perh fuh deuhchâng chuan an awmna zawnah lei lamah an rawntla thla nghal hmiah zêlmai thin. Kan perh fuh chianvak loh, mahse thlawhpui chi ni tawh lo pawh leiahte


an lo tla a, a thente chu a hmuia kan perh fuh, an lûa hai avânga lei lama rawn tla thla mai maite an nia. A châng chuan a nung chungin kan hawn a,chhûngte erawh chuan min hauh phah fo thung. Anung chunga hawn an phal thin lo a ni. Kan perh fuhve ting tang si, mahse la thi chiah si lo chu an chaktawh si lo va, an bawh thin a, chumiman tum chuankan phe kan phe bawk thin. Sava-ah chuan chîppuihian thawm an dim thiam phian a, ngawi rengin rahan tlan a, kan thawm an hriat veleh a rualin anthlawk chhuak phut thin.

Thingkung lian tham : bûng te, hmâwng lamchi te a rah châng hian a kungah kan châng thin a,naupang zual deuhte a tla châng tûrin leiah kanawmtîr thin a; thingkungahte ngawi rengin kan thua, thawmnei ta lo chu savain rah tlan an rawn tum a,an rawn fûk veleh kan lo perh thla tawk mai thin ani. Perh thelh châng lah kan ngah thin khawplehnghal. Vahûi te, tawllawt te, tukloh ten an tlanduh a, kan perhthlâk hnem deuh chuan a hlimawmthin khawpmai.

Saihlumhi hman zawhhmahi a awl khawp maia, sava an lo tam deuh chuan kan perh pawp pawpmai thin si a;Wildlife ProtectionAct lam rêng rêngngaihtuah lovin kan sava hmuh ang ang kan perhhmiah hmiah mai a ni si a. Saihlum kan hman zawhtawh chuan sunhlu rah emaw khiang rahhring emawkan hmang mai thin. Mahse a zân deuh avângin alêngkawi duh a, sava perhthlâk erawh a har viauthung.

Kan ril a tam deuh emaw hlum kan hman zawhtawh emaw khua a tlai deuh tawh avâng emaw savaan reh tawh deuh vâng emaw tein in lamah kanhâwng thin a. Kan hawn kawngah mite kan tawh


chuan 'Perhthlak hmui ziah i cho em?' kan han ti a,'cho e' an tih chuan, "Chiah maw?" kan han ti a, kanipte kan zen ngar ngar a, kan sava perhthlâk hmulkan han pawt a, kan han chhem lêng ar ar a. A nuamhi kan ti hliah hliah thin teh asin! kan sava perh thlâkkha kan perh nat deuh chuan a thi duh ve a, kan iptepawh hi thiin a luan khawng eih uaih châng lah atam thin khawp mai. Saihlum atâna lei ban tha lodeuh kan hman chuan kan han ak keh rem rum a,ipte ah hi a paw thek thuk mai thin a ni.

Sava han veh tak tak hi chuan sairawkherhpawh hi neih that a ngai ve khawp mai. A kâk hmanthiam leh thiam lohte hi kan nei ve thin a. A thenin akâk zâr deuhte, a thenin a kâk zîm deuhte an hmangthiam a; pawhfan nise a thenin a nêm deuh an duhlaiin a thenin a khauh deuh an duh bawk a. Vaipawhfan siamah khânKKK kha a khauh tha deuh a,MMM kha a nem deuh thin. Mahni khuaa pawhfanlei tûr a awm loh chuan mikhuaa kal tûr kan chahmai thin. Pawhfan man tûr chhûngte kan han dil a,min pe phal lo va, "Inhlawhfâk ve mai rawh," an hanti ve bawk a, tih theih kan la nei tlêm thin si a, kanbuai ve thin map map khawp mai. Pawhfan mantuakin thingtuahte kan han la a, vawi khatah kanpu tlêm thin si a, thingfâk, fâk za te, fâk zahnihtecheng khat man a ni thin si a, tuak ngah a har vethin khawpmai. A châng chuanmi tui chawi tein kaninhlawhfâk a, a châng leh kan saihlumhrual sain kanthleng bawk a; a châng leh buh phur tein kan inhlawhthin a, kan phur tam thei thin si lo va, a luhaithlâkve thin khawp mai. Kan pawhfan lei kan duhaia a lokhauh deuh chuan kan han chep tê deuh a, kan chehsual palh hlauh chuan hman tlâk lohin kan chhuaha, kan ui thin tlak tlak khawp mai, kan chep chhe


mai ang tih kan hlau hian aia û zâwkte emaw kan nuleh pate emaw kan cheh têttîr a, kan cheh têtna khânkan tawn nghal a, a remchâng thin phian lawi a.

Pawhfan phan tûr mawlh kha a buaithlâk thin.Savun tha a vâng thin si a, pheikhawk chhia leh foot-ball kâwr chhia kha kan hmuh phâk awmchhun chua ni mai a. Football-te lah kha sikul leh Games &Sports Association deuh chauhin an nei a, a chhiattawh chuan a mawih zui titih tawh thin si a, abuaithlâk thin teh zawng a ni. Thenkhat chuanchhûngte pheikhawk bun lai lêite an lo hlep thul.Pheikhawk pum lam la tha vek si a, bun tlâk lohachhuah kha a awmnual thin a ni. Savunmawih deuhkan hman a, a peh palh chuan mahni awm hi kanchum leh dawt thin. Mahni leh mahni kan intuaktheih hma phei kha chuan chhûngte hi kan tibuaithin nak nak khawpmai.

Kan perhthlâk sa kan han rawh lahin a hmulkan pawt fai leng thin si lo va, kan rawh hmui rumruma, chhûngten bekang an um laia kan lo rawhpalhphei chuan min hau leh hrep thin. Sava hmullampang chi bekang um laia rawh chu bekang a hmintha thei lo vin, a tui duh thin lo an ti a ni.

Kan sava perhthlâkte kha chhuatah kan thehthla tawp a, nauten an lo chhar a, a hmul an pawtfaimalhmalh thin a, a bul hnaia zawhte emaw ui emawan lo awm chuan a rang a rangin an lo che ve a, savakha an lo put ve daih a, khum hnuaiah emaw pakilkâr chêp tak kârahte an lo luhpui a, kan um zak zakmai thin. Kan chhuhsak leh meuh chuan an lohmuam huh pur hman thin.

Sava veh sawi tâkah chuan sava no lâk pawhsawi tel law law ila. Bak leh vahluk tih loh hi chu sava


lamah chuan a tui chi deuh vek an ni a ; a tlangpuiinbu an chhep thin bawk a ni. Sava thenkhat chuanthingkungah an chhep a, sava thenkhat erawhchuanhnimbukkârahte an chhep a, hnahkhâwr sava chuanthinghnah hlai deuh deuhah bu a chhep thung a,hnah a khâwr mai thin. Bu atâna hnah a khâwravânga 'hnahkhâwr sava' vuah mai niawm tak a ni.

Savain bu an chheh chuan sava bu hual a puihi kan ngah thin khawp mai. Sava chettlatna hmunleh an thlawhluhna hmun kan thlithlai a; kan rinzawn a, an bu chheh pawh kan zawng hmu leh ngenge thin. A khât tâwkin chhûn lamah sava bu chukan en thin a, a tui a awm leh awm lohte kan en a, achâng chuan a tuite hi kan lâksak fo va. A chângchuan kan lâksak ngai chuang lem lo va, a awp keuhun kan nghâk thin a ni. A khât tâwka kan en a, kanen tum a a lo awp keu tawh chuan kan hlim ve thinkhawp mai. Chawm nun theih tawha kan ngaihchuan sava note kha kan la mai thin. A châng chuanzanah a pui nêna hup kan tum thin a, kan veh nasathin khawp mai. Thim tham a ni thin si a, chetsualfet fet pawh kan ngah thin khawpmai.

Sava no kan lâk chuan kan lâkna lai bâwr velakal leh a, a pui an thlawk vel luap leh an han fûkchâng pawha an han hawi vang vang mai thin chuhmuh an hrehawm thin hle mai. Nu leh pate, sikullama zirtirtuten Sava no lâk hi an phal ngai lo va,sikulah phei chuan sava no la an hriat chhuah chuan hrem ngei ngei thin. Pathianin a duh taka a siamrannung an ni a, an puite tel lo va a no chauh lâksakchu an lainatawm êm a ni. A hringtu a pui tân akhawharthlâk a, a no tân lah a pui chawm loha hanawm ngawt chu a rapthlâk a ni.


Sava no lâkte hi a tam zâwk chuan rannungchunga ngilneih lohna a nih kan hre lo va, kan lawmavângin kan la ve chawt a, chhûngte hauh pawh kantawh zin phah viau rêng a ni. Chhûngte hriat leh anhmuh hlauvin chhek inahte leh hmun dangah kanthukru tâwk tâwk a; chhûngte buh hâk lain an hramthawm atangtein an lo hmuchhuak leh nge nge a.Chhûngtena sava no lâk a that lohzia min hrilh hnuchuan kan la ngam tawh bîk thin lo. 'Sava no lâk chuan hmuingil duh ngai lo' an ti a, hmuingil loh kanhlau êm êm thin.

Sava kan veh pawhin kan perhthlâk la thi si lo,a nung chunga hawn mai hi a nuam kan ti thin a;mahse chhûngte chuan an lo lainat nasa mai thin si."Engah nge a nungchunga i rawn hawn ? Rek hlumnghal vat rawh, i ti khawngaihthlak leh lutuk," an loti a, min lo zilh hrep thin. Nungcha nunna nei ve thoan ni a, an lainatawm êm a tin a ni.

Khâ'ng hun lai, engto pawh nei vak lem lo vakan awm mai mai lâite kha a lo hlimawmin, awhngawih ngawih kan nei lo va, sairawkherh lehsaihlum kan neih chuan kan lawm tawk ve êm êmthin. Sairawkherh kan uar tak tak a, tihpalh thilahmi kan han in perh fuh zauh zauh a, mi thei rah loperh tâwkte an awm bawk a, nu leh pa, khawtlânginan ngai thei lo tan a, V.C. lam pawhin an khap ve lehmai thin. Tlangauin sairawkherh siam a khap thu ahan au mai thin chu tlangau pa chawp chawpin kanhaw tûkmai thin.

Tunah zawng chunglêng savate khawvel kantichêp a, an chenna kan ti chereu a, an rahtlanah tûrkan phul thul, an tân kan ram hi chênna tlâk lo a nidawn tamai. Hun hlui lehNun hluiten KIR ANREL


SI LO !! A pawi mang e !!

BUNG 9


CHAKAI KHAWRH

Chakai hi a sa ei tûr tam si loah chuan a khawrhhi chu a nuamin a hlimawm ve thlawt mai. Chakaikhawrh hun lai chuan sikul chawlh te, inrinnite kannghâkhlel êm êm thin a ni.

Thianzahovin kan inhmu khâwm a, khawiilamah nge kan khawrh ang tiin kan han rel khâwmve laih laih a, pakhatin, "Chumi khami laiah chuana tam thin," a han ti a; a thenin khawii lai hmunhmunemaw hi an sawi a, 'chutah chuan a tam zâwk,' tiinkum hlui lama lo khawrh tawhna lai leh kâr hmasalama lo kal tawhnate kan han sawi khâwm lat lat a.In rualkhat tlâng na nâ na chu thu pawtchat mai tûrawm ta thin lo chu a hmun/lui/sih tûr ringawt relchhûng pawh a rei leh viau thin.

Kan han rel thlu ve ngawt thin nâ a, chhûngtephalna la lâk chawp lehte a ngai a. Nau nei ve dihdiah kan ni hlawm si a, chhûngte hnênah kan hansawi ve dek dek a, "Nau awm a ngai," an han ti mauhmai thin a. A châng leh, "Pal ban tûr thingtuai purawh," te an han tih chuan kan tap ru teuhmai thin.A châng chuan chhûngte thusawi kan hre lo der a,chhûngten nau awm tûra min rin tumte hian chakaikan khawrhsan nilêng zak zak a, chhûngte pawhinhna an thawh theih loh phah fo bawk. Kan rel thlûksa vek tawh pawh hi kan hman rual loh deuh chuankan thulh leh fo bawk. A châng chuan a hman angang kan kal mai a, a hman lo deuh chu kan kalsan vemai thin bawk. Zadeng tlawm tûr an sawi ang maiinrorel kan zin dup a, kan rorel vete lah chu a chângchuan chhûngte hnênah han sawi ve ila vut laka


vawih ang chauh kan ni thin si. Tih tûr min dap puiruai mai thin si a. Chhûngten hna danga min tirhluih tlat chuan kan thinrim teuh thin.

Thianzahova kan remchan tlan deuh nî chuankan phûr thin vat vat khawpmai. Rappuichungsângachhûngte tuthlawh rawlh that dim diam kha kanlawnchilh a, kan phûr tawh lutuk thin hirappuichungsâng atang tein kan zuang thla leh tawktawkmai thin. Bangrel leh thehlân ilo vela chhûngtebal tun pawh chhuat kan per nghawr nasat avânginkan titla bal rem rum thin a ni.

Kan chakai man khawl sa dahkhâwlna tûr tiinAmul bûr kan han zawng a, a ruak a lo awmmai thinsi lo. Chhûngten thil eng engemaw an dahna kha anhriat loh hlanin kan bun ruak a, kan keng daih maithin.

Sih emaw lui tê emaw kan han pan ding a, kankhawrhna lai hmun tûr kan han thleng a, chakai kuazawngin kan mit kan len a, a vûng thar deuh serhsawrhte leh a kaw pangngai kan hmuh chuan kanhlim thin khawpmai.

Kawr bântlawn kan hâk chuan kan zak thlengrawkin kan han thlep ang teng tawng a, chakai kuakan hmuh chu kan zen ngar ngar mai thin a ni. Akuaah chuan tui a awm mai loh chuan rûl kua a nipalh hlauhmai ang tih a hlauhawm thin hlemai. Tuia awm chuan kan kutin kan han sawh chak chak a.Sihah chuan lei a nêm a kaw te tak têa lang pawh hia zen vâr theih thin khawp mai. A kua kan han zena, a thente chu hnaitêah an lo awm vemai a; a thenteerawhchu an lo awm mai si lo. Bân pil vek khawppawhakan zenpawhinkanmanphâk lohpawhaawmnual a ni. Beka lei si ranin kan han zen ngar ngar a;


kan zen phâk loh tâwpah kan tuthlawh kenin a kuakan lai dar a, kan zen thûk phah sawt a, kan man velehmai bawk thin.

A kaw thûk deuh chu a bul vel kan tal belin,khûp leh bân vel a paw tha duh khawpmai. Chumaia la ni lo; kan han tan deuh tak tak chuan kan kawrkan phelh a, kan pum pâwt phûtmai thin. Kawr kanhâk loh châng chuan tlip chaw kan ni ngawtmai thin.Thosi lah an ngampa thin khawp lehnghal a, kaninhiat bawl nawlh nawlh reng mai thin.

A thente chu an kua lung hnuaiahte a kâwi a, abuaithlâk thin viau mai. A lung a len vak loh chuankan han nam sawn ve mai a, awlsam têin kan manlawi a. A thente erawhchu a lian a, kan kar phawhtheih loh/zawh loh pawh a awm nual thin a, kanbeidawn châng lah a tam thin. A thente erawhchulung lian lo mah se a nghet thin êm êm a, a vel kanlai phawt a, a châng chuan lung karna tûr hmanruatûlung atân thingtuaite kan sât leh rih thin.

Chakai kua nia kan rin kan han zen ngawt maithinte lah chu kan tisual ve nasa thin khawp mai. Athente chu sihsen (fanghmir te takte, seh nâ ve tak)bute a lo awm a, kan kutah an seh thîp sup sup thin.A thente chu thil nêm nek nuakte a lo awm a, kankut kan phawi let leh rang thin khawpmai.

Chakai kua kan han zen ngar ngar a, a kawtâwpah chakai kha an lo tang ve a, kan kutte min lochehsak ve thin a, kan man kan thlah dawn chuankan ui ve thin bawk si, min chehna a nâ kan ti vethin bawk si, kan awiah tuar tuar a, kan then ve tlawktlawk thin. A châng chuan a nâ kan ti lutuk hi kanthlah a, kan kut kan han phawi chuan min lo chepthi ve thei thin a ni.


Akua kan hmuh sa lem loh chuan lung kan kuaithal pheng phung a, chumi hnuaiahte chuan a thentechu an lo tawm a, a thenin kua an lo nei a. A thentechu an han fing ve thin khawp a, khatia lung kankawih thal veleh khân an kuaah a rang a rangin anlût nghal daih a, kan hmu ve hman zuai thin si a,man kan tum ngar ngar thin a ni. A then kan mitakan hmuh lai ngeia lûtte kanman theih si loh an awmchuan kan ui ve thin khawp mai.

A tlângpuiin chakai kan khawrha kanman thinhi aifiar te,aikam te, aidup te, aipawl te an ni a; aiduphi kan han man chuan a lo hnip/dûp reuh si a, himpiala man chu a har thin khawp mai. A kua atangakan lâkchhuah hma hian kan kawm terh hman fothin. An hnip reuh êm bawk a ni.

Chakai thenkhat chu tui tling pawnlâng deuhdeuhah hian an lo vâk chhuak ve thin a, kan hanman dawn a, an bawppui lehlam lehlam hi an tunhra hra a, naupang tân na nâ na chuan min chepmai ang tih hlauhna avângin kanmanmai ngam thinlo va, hmu reng si a kan man ngam mai loha kanchhuah tâkmai pawh a awm fomai. Kan kutzungpuitiat vel lek an an bawppuiin min vau zâm ve a nihber chu

Keini aia naupang lehzual hi tirhkah (kid)-ahkan han hruai ve khang lang a; kan man sa kha kanbûr kenah kan dah a, an vahchhuah loh nân kankentîr thin. Kan bûr chhûnga tui kan thun loh pheichuan an tal ri ram ram thin. Bûrin chhîn a neih thatchuan nghet deuhin kan chhîn a, an chhuah tum khaan vâk kual ve thin ni ngei tûr a ni, an tla ri leh rakrak thin.

Kan hlawhtlin deuh chuan kan bûr chhûngaha leng lo va, kan khawrhna kiangamau a awm chuan


mau bûrah kan dah mai thin a. Mau awm lohnahmunah chuan hnahin kan fûn thin. Changêl hnahhi a nêmin a thler hma deuh a, chakai bawppui leh ake tang vel hian a chhun pawp hma bîk deuh avânginhnahthial hnah kan hmang deuh ber thin; a chanleh a sak deuh bîk avângin.

Chakai hi an che neuh neuh reng a, hnaha hanfun hian fun ngheh a har khawp mai lehnghal a. Miawm hle hle thei lo, che rengmai sawi nâna 'Aite funsual ang' an lo ti pawh hi a inhmeh khawpmai.

Chakai hi tumbu nêna chhumpawlhin 'Thinlianin a ngeih e' pi pûten an lo ti a. Chhûngte thinlian anawm chânga chakai khawrh a tul hian man tam lahhi a har phian a; a lehlamah chuan damdawi atânachakai man tûra chhuak e ti lo hian nuam singkhawkan ti viau thin lawi a.

Chakai man hi a nuam kan han ti thin khawpa, kan khawrhna hmuna kan khawrh zo thawkhatakanngaih emawhun a tawt tawhnia kanhriat hnuahkan chakai mante chu kan han hawnpui a,chawhtawlhah tui tam vak loah kan han dah a, kanhan bun ri ve ram ram a, chawhtawlhah chuan anhan vâk darh sup sup a; chawhtawlh tlâng a lo vârdeuh tlângpui a, an chhuak duh phian lehnghal a.Nauteho an lawm thinin an hlimpui phian thin. Athenin an lo khawih a, chakaiin a lo chep a, an tapthul. A nih loh leh hmeichhe naupangte chuan anhlauva; an te chêl chûl a. Mipate erawhchuan, "Kachaih duh, a ...u, a bawppuiah min hlinsak rawh, kachaih duh," an lo ti thul. Chakai thenkhat chu anawmna atangin an lo vâk liam a; chhuat âwngah antla a, inhnuai lama ar lah an lo tîk dial dial a, an lomelh hrek hrek a. Arpui kawlhsen deuhte chuan anlo chuk letin an lo ching phar ngam ve a; kan chhar


lawk loh phei chuan an lo ching hlum ve der fo mai !!Chakai khawrh hi a hlimawm viau e ti lo hian a

sa ei tûr hi a tlem phian a. Chakai a cher deuh laiphei chuan beidawnthlâk tak a ni. A bawppui han sehkeh ila, a lo sawp rup a, a chhûngah a sa tlem a awmtek phei chuan a lungawi thlâk loh thin hle. Mahse asa a tlem lam aimah khân a khawrh han nawmthinzia kha : lungkham dang kan nei chuang lo va,berh pheng phung mah ila kan man tam emaw kanman tam tâwk lo emaw a nih pawhin kan lungawi vehliah hliah thin. Mahse khâng hun hlim takathianzaho inlungrual taka chakai kan khawrh thintekha nun hlui a chang zo ta si !!Nun hluiten KIR ANREL SI LO !!

BUNG 10


NGHATE VUAK

Thal laia nghate vuak hi a lo hlimawm ngawthian ka hre thin. Naupang na nâ na chuan lui liankan zuam lo va, kan zuam tâwk lui, lî hnih lî thumvêl kan bei ve ber thin. Thianzahovin sikul chawlhlaiin emaw sikul chawlh nîin emawkan vaw deuh berthin. Thlasik lai chuan tui a vâwt a, sangha an thihar thin a, khua a lumdeuh tawhhnu, chapchar chhobâwr velah, tui a lum tamaw tih hunah kan vawdeuhber thin. Tui vâwtah sangha an thi har chu thuhrannise, tui a vawh chuan mihring tân pawh chêt ahrehawm thin a ni.

Lui lama kal hi chhûngte lah hian an remtimawh nek a; chhûngte lungsi zân lo chunga kan liamluih châng lah a tam. Naupang tân zawng lui lamahchuan chetsualna tûr a tam bîkin chetsual ahlauhawmbîk leh zual bawk a ni ! Chhûngte kan handil a, an phal zâna kal a tlêm zâwkmah a. Chhûngteremtihpui lo va lui kal tal(h) erawh chu intamchhuahlek lek a awl thin. Chhûngte tân chuan dik tak chuannghate uihum bâwr vel lek man tuma nilêng zakakal bo ai chuan nau awm, thinglukham ilo put pawha hlâwk zâwkmahmah rêng a ni.Mahse sanghamantak tak lam aimah khan kan intihhlimna kawngchikhat pawimawh tak a ni zâwk si a. Nghatê manvak lo pawh ni ila, kan hlimtlâng ve êm êm thin thomai.

Nghatê kan vuak dawn hi chuan a tlângpuiininrinnî hian kan vawdeuh ber thin. Sikulah zirtawpnîchawhnu atangin kan seprawtui tan a; 'khawii luiahnge kan kal ang' tih kan sawiho laih laih thin. A


thenin, "Kangmual luiah", an ti a; a thenin,"Kangmual lui chu a chhengchhe êm mai; Phulrawluiah ni zâwk rawh se, lêngkîr hêl a hrehawm thin sia," an ti; a thenin, "Phulraw lui chu sangha a vângêmmai; Tuithlavar lui lamah ni zâwk rawh se," an tia; a thenin, "Tuithlavar lui chu a hla êm mai, ahahthlâk; changzâwl lui ni zâwk rawh se," an ti thul.A thenin, kum hmasa lama an lo tawnhriat tawhatangin, "Chumi, khami luiah chuan sangha a tama, ru pawh lâk a awlsam a; nghavawk pawh phih tûra awm nual," an ti thul. Lui kalna tûr ringawt pawhrei tak ngaihtuah a ngai ve thin. A châng chuan luikhatah ho hnih ho thuma sangha kan vuak châng atammai. Thian bil tê tê-a rel kan ni si a; rilru inhmuvek hek lo le.A buaithlâk thin nak nak teh a nia.

Tukthuan kan han eikham a, kan chhûngteremtihpuinaa kan kal ve chuan chaw min funsak a;chawfun tawnna kârah chi leh hmarchahmui inpawlhleh chawhmehmin zehsak bawk a.Mahni pualin iptela nei ve hek lo, kan sikul kai ipte hman a ngai thin a;kan zirlai bu vel chu khum chungah emaw thingremchungah emaw remchâng lai laiah kan bun thawr a.Chem nise chhûngten kan tihbal hlau rêng rênginchempui tha an thukru a, chem hman tlanglawn berbal sahna hnu vâr neu nuaute kan han keng ve a;kan phur ve êm êm thin.

Thiante kan han sâwm kual dan dan a, kaninsâwmkim tawhhnuah chuan phûr fahranin lui lampanin kan inzui ve dam dam thin. A thenin sangharui man nân lensuahte an keng a, a thenin vai puannem; naute puan chhia emaw rizai kâwr chhiateemaw an keng a. A thenin nawalhte an lo keng vebawk a.

Lui lam kan pan tawh hi chuan kan phûr tawh


deuh thin bawk a, kan au rai rai a, kan tlan ti tihdeuh reng a, kawr kân a lo tul chângin a hmasa lamakawr kân tawhte chuan a la kân ve lote chu kan inauvin-

'He lam atangin kha lam a lang thei'an lo ti thul. Hnung lam leh hma lam kan in-au raihraih mai thin.

Kan vuak tûr lui azirin ru tûr hi zîngkârah tekan la lâwka; kan vuak tûr luikâmvêlah a awmchuankan la chawp mai thin bawk a. Ru a tâm chuanhlîngkhang pil kan kheh a, chu chu mahni ah zawhtâwk tâwkin kan ak ve thin. Sangha vuak hun lâi hichuan hlîngkhang hi chu naupang hmuh phâk chinhi chu a pilh sen dei duaimai thin.Mahse a hrui pawhhian a thih phah vek lem hlei lo va, kum leh a miturin a lo tha leh hman thin tho mai nia!Hlîngkhangah pawh hian khâng pawlte hmang duhlovin 'khang ding' deuh kher kan hmang thin. Achâng chuan chul ram velah ansapui pâr kan pukhâwm a, kan kal bâwr lûk lûk thin. A thente chuanru atân hrui zâm chi khat zung an lai teuh teuh bawkthin.Khawkherhhnah te, rulêi te,ngaihhih te, ruzâltepawh kan hmang tho bawk a.

Ru kan duhkhawp kan hmuh tawh chuanzîngkâr leh a hma lama lâk lâwk ngai a nih lem lohchuan a vuakna tûr thing kan suih mum a; a nih lohpawhin thingtuai chang tha tak kan zawng a, bânchen vêlah kan tan bung thin. A vuakfung tûr hi rinaiin luikamah chuan a vâng duh riauva, thing nodeuh chu kan duh si lo. Thing no deuh chu a bun lohleh a tliak hma a, a tlo si lo. Thing chang heng: fahthing te,thingsia te,thil te,thingkhawilû te,thinglungte hi kan melh ve ran thin. Hnahkiah te,


belphuar te, hnahthap thingte leh chhungmu neithingte chu kan duh ngai lo. A chhan chu a bung duha,a bun loh leh a sâwp a,ru han vuak tak tak nânchuan a tlâk loh a ni ber mai.

Talhtum leh ru kan neih tawh chuan kanvuakna tûr lî zawngin lui kan zawh a, lî pangngai vedeuh kan hmuh chuan sangha a awm leh awm lohkan fiah a,thingbungte leh maute pawhin lî chhûngkan hâwl kual a, sangha an awm chuan an lo lêngchhuakve nak nak thin.Lî, pûk tha deuh awmna chusangha an tawm bo thei a,an rui har a,kan vaw duhmang lo thin.Kan vuak duhna lai lî kan hmuh chuankan chawfun leh ipte ilo kan dah fel a,kan ru ah tekan phawrh sap sap a,ru vuak chhan tûr lung a awmrem chan loh chuan hmunhran ami kan chawi tawrhtawrh thin a ni.

Lung remchângah emaw keimahniin kan lâkchawpah emaw ru chu kan dah a,tui kan ti huh a,kantalhtum kenin kan vaw sâwp a,kan ri tluar tluarthin.Kan ru vuak kha a sâwp that deuh tawh chuana rualin emaw lî-ah kan chiah a,lî-a kan chiah lohpawhin lî chhak hnâr lamah kan chiah a, a thlî kanluan thlâktîr thin.Ru kan neih tlem châng chuansangha an rui tha duh mang lo va,a manganthlâkduh thin phian mai.Kan ru ken ang angte kan hanvua a,a hneh deuh dawna kan hriat tum chuan,athlang lî-ah te,a aia thlang leh deuh lî-ahte kan chiahzêl a,kan ru ken a thahnem deuha kan lî vuak vêl ahneh deuh chuan tui chu a luang ve reng bawk a,athlang lam thui ve tak chu a lo hneh ve a, nghatê anlo rui phung mai thin.

Kan ru-te kan han vuak lauh lauh laiin nghatêlam,nghazâwngêk chu an lo thal vâr ve phak phaka,a tê a têin an kal lei ve bak bak a.Kan ru thlâk te


kan han chawl a, sangha lam thung chu an lo rui vetawlh tawlh a, nghavawk awmna lai lî-te a nih pheichuan rang deuhin an rawn inperh ri leh bawr'hbawr'h thin a.A thente chu an zâng lang thei tinghian an rawn inlâr a,man kan inchuh ve laih laihthin.Sangha rui an awm tawh chuan lensuah lehpuan vainem ilo pawh kan lo hre chang tawh thin lova,kut lâwngaman tumin,mantu nih lah kan inchuha,kan duh aia hma hian lî-ah kan lût a.Kanthuamhnaw hâk lai nên kan ding far tluk tluk fomai.Nawalh aktu-a tan phei chuan lo theihnghilhpalh a hlauhawm thin khawpmai..Tui huh lakah kannawalh kan venna tûr atân sahar lah a vâng nasamai si a,chi kan lei châng lah in a lâwngin kan leia,hnahthialin kan fun a, iodine chi lah kan ei pha vevak si lo va,chinî sahar awmna deuh ber tûr lah chukan lo lei ngai vak bawk si lo va, sahar a lo vâng duhphian mai a lo ni.Chinî kha kan lei zo lo a ni hran lova, Mizo thar chhuah pangai ve Kurtai kan ei nasatzâwk vâng a ni.

Kan lî vuaka sangha a lo tam deuh chuan kanhan hlim thin khawpmai a.Kan lensuah ken vete lahkha a len kuate a lo zau a,kan buai phah a,kan suakhlei thei lo va,Naupuan chhia kan kente lah kha a lomawih a,tuiah kan han tih huh khân sangha kanlawh chânga thingtang lo awm ten a tâi tet duh bawksi.A buai phili theih thin khawpmai.

Kan man sa kha mau bûrahte kan dah a,athente chu hmun âwl remchâng laia kan puan-vainêm phah-ah kan bun khâwm bawk a.An lo ruihduh a,sangha an lo tam viau chuan kan khek ringtheiin kan tê chel chul mai thin. Tudang kan ngai lothin teh asin.


Kan ru vuakin a hneh deuh chuan kan vuaknalîmai bâkah a thlang lî hnih lî thumah chuan sanghaan lo rui ve bawk a,kan vuak lî ber kanman fai tawhkhata kan hriat chuan kan ru lo dawng pha chin lîmawng lama sanghate man tumin kan hmanhlel lehta thin a ni.Lung nâl-te a lo awm chuan kanhmanhmawh tawh pheng lutuk thin hi kan tlu lehchawrh chawrh a,kan tlûk palh chânga khûp lehmawngtam kan sawh châng chuan êkte hi a chhuakrum rum hian a hriat thin.

Nghavawk hi nghazâwngêk te,nghadawl temaimai ai chuan an lian deuh a,a hmel han en mai hianan ât hmel beng buang viau nain an artialfin ve deuha ni ang chu an rui ve viau tawh a kan ngaih pawhhi an rawn inperh chhuak ut a,pûk lamah an lût lehdaih thin a;kan han hawlh chhuak leh a,pûk lamahan lût leh daihmai thin a,a uihawm thin khawpmai.Achâng chuan an rui tawh lî lai vela an rawn chhuakhi chemin kan lo sât thin a ni.

Thenkhatte chuan lî hranah nghakuai an lochiah ve mêk bawk a;nghavawk leh nghatê dangtephih an tum thin a ni.Chawchah-ah changpat te,sate an hmang thin a.Sangha tam deuhna lî-ah chuanan phih chhuak ve teuh teuh thin fo mai.

Sangha rui kan man theih chin kan man zawhhma hi chuan chaw kan fâk duh thin lo va;a chhanchu kan nghatê man vêl kha hmeh nghal kan duhthin avâng a ni.Mei kan chhem a,mau bûrah tuitlêmtê kan dah a, nghatê kan thun a,hnahthialhnahin emaw mau hnahin emaw chângêl hnahinemawkanhnawha,mei-ah kan tuah vemai a, a chângchuanmei sîrah kanhema, kan let kual vel thin bawka. Rei lo tê-ah a hmin ve mai bawk thin a. Kan man


thahnem deuh châng chuan kan tlai thin khawpmai.Kan hlawhchham châng erawh chuan hawn tûrchu sawi loh, a hmuna chhûn hmeh khawp tûr pawhkan man lo fo mai.

Chawkan fâk zawh tawhhnu chuan kan nghatêman sate kha hmun khatah kan vawm vûm a, inzatdiat diatin kan insem a; a hui a hui thenmai lo vin, atê leh a lian deuhte inrualkhâi takin kan insem thin.Maubûr kan tung far a, kan chan tûr chumau bûrahkan khung a, hnahthial emaw chângêl hnah emawmau hnahin emaw kan hnawh ang tet tawt a, phûrtakin (mahni) in lam kan pan thin.

Khua a dur deuh nî a, nî a lan loh chuan a tlaitawh emaw tiin hma deuhin kan hâwng a; a chângchuan nî kan hai hi khua a kan luh meuh chuan kanthim lût fo mai. Kal kâwngah chhûngte min lam tûrleh chanchin ngaichâng tûra lo kal kan tawh chânghi a awm fomai bawk, chhûngtlai êmman thin lomahila, nauten an lo lawm ve thin khawpmai.

Kan hlimin lungkham teh vak kan nei lo va, awhngawih ngawih kan nei lo va, kan awh thin ber chukan hlawhchhamnî a, nghatêman tamkha a ni deuhberin ka hria. Tunah chuan khâ'ng hunte kha kohkirtheihrual a ni tawh si lo va,Nun hluiten KIRANRELLO !!


BUNG 11

CHENGKAWL KHAWRH MAWLH MAI KHA

Thlasik khaw vâwt zualpui a reh a, khuapawhin lum lam a pan chho ve zêl a; lui tui pawhtlêmin a lum chho ve hret hret zêl a. February thlakan hman zawh tawh a, March thla kan han chuankai chhoh meuh chuan chengkawl khawrhin luipuilam panin kan liam sup sup thin.

Thianzaho bawkin kan rel khâwm leh lat lat a,Luipuia kal tûrte kan nih avângin chhûngten luiakan tlâkhlummai an hlauh avângin an phal zen zenlo. An phal ve tum chuan hnungzui tûr, an mi rinzâwng tak an kal ve tum a ni châwk thin. Chhûngtepawh an thiamawm lo hran lo. A chhan chu luipuiaenthlithlai thatu awm mang lo va naupangchengkawl khawrha han kal ve ngawt chu an tla palhang a, chhartu awm lovin an awm mai ang tih ahlauhawm ve êm a tin a ni.

Sikul kan kal thin si a, inrinnî lo hi chuchengkawl khawrhna hun hi kan nei ngai mang lo.Zirtawpni chawhnu, sikul lamahnathawhnî hi chuanthurualpui tûr kan zawng tan a, kan sep ve nasa thinkhawpmai. Kanhan rel thlûka, kan phûr tak tak pheichuan kan châk lutuk hi zanah pawh kan muhil thathei mang thin lo.

Thianzahova kan rel fel sa diam tawh khachhûngte hnênah tukthuan ei laiin kan han dîl a, kanrilruah chuan an phal lomai anga tiin kan ngaihtuahnauh nauh thin. Pa berin, "Kal lo vang; in tla ang," ahan tih chhum hmûk mai chuan chaw ei pawh a tui


duh lovin, chaw pawh bar len a har duh thin khawpmai. Nu berin, "Nau awm a ngai," a lo tih bawk a, uten, "A tul lo rêng rêng, in man tlêm thei si," an lo tihzawmzat phei chuan thiante nêna kan sawiho lai nênchuan a inthlau thin hle mai. Kan nu leh pa, kan ûtekan chhâng ngammai si lo va; rilruin kan chhâng a:'ka tla âwmbîk lo; nau ka awm chuang lo vang' kan tinauh nauh a, kan chaw thial laite hi kan thial sawmzung zung mai thin. Chhûngten an phal loh chângchuan chaw kan ei kham velehin in kan chhuahsana, kan lêng bo leh daih thin.

Chhûngte kan dil a, an phal loh chuan a chângchuan 'chhûngte duh loh chunga chhuah chu anchesual duh' an ti tih rilruah kan pû a, kan lungawichawp a. Mahse chhûngte rem tih loh chung chungpawhin kan kal luih tlat châng lah a tam. Chhûngtehriat loh hlanin ip kan la chhuak a, kan tlân ru daiha, chawfun pawh ak lovin thiante chawfun kan rin vechawt châng lah a tam. Chhûngte hriat loh chângakan khawrh kan chengkawl hawn sate kha chu tui titakin chhûngte pawhin an hîp ri ve hrawih hrawihtho va.

Chhûngte phalna la zân a kan kal châng chuanchhûngten ipmin thuisak a, chaw kan puar tâwk tûrchângêl hnahin emaw hnahthial hnahin emaw minfunsaka; hruikhâu emawhnâng emawinmin tawnsaka. Chawfun hi an tawn dawn hian an kaihkhirh ngailo va, a chhan chu chawfun kaihkhirh a nih chuan'an hlawhchham duh' tih a nih loh pawhin 'kawng anbo duh' tih a ni thin.Tak tak ni maw ?

Chawhmeh atân rappuichungsânga phulrawdum rel rul chhûnga bekang ro kha min chiahpuamsak a; hmarcha muh ro leh chi an han phulphawrh phawrh a, kan chawfun tawnna leh


chawfunna hnah inkârah min zehsak tat thin.Bekang ro emaw hmeh pai tûr dang a awm lem lohchuan chi leh hmarcha lawng kan pai mai bawk thin.Kurtai kan neih remchan lai a nih chuan a tlanginkan pai a, a awlsam phian thin bawk. Fun fuh lohdeuh chuan a lo tui tlawr hlup a, ei a tuiawm loh thinkhawpmai.

Naupang harh thin ta na nâ na chu kan phûrthin lutuk hi kan kal lam chuan a hmun thleng rawkhian kan au thla thin a, kan kal mai mai thei lo va,kan tlân thleng hi a ni ngawt mai thin. Kalkâwngamau bul emaw thingbul emaw a lo awm palh hlauhchuan kan enchiang hman tawh mang thin si lo va,kan inchhuih a, kan bawkkhup leh thlawrh thlawrhmai thin. Khûp pilh pheng phunga kan tlûk chânglah a tam. Pheikhawk kan bun ngai bawk si lo va,hlîng rah palh lah kan ngah thin khawp mai.

Luipui kan han thleng a, kai remchâng lai maia lo awm lo va, a râpawm tâwk leka lîpui tling keukuau, tlâk hlauhawm deuh deuh lai vaukamah kanhel ngat ngat fo mai thin. Kai remchâng lai kan hanthleng a, patling zâwkte bûk sak a lo awm a, chutahchuan kan chaw fun leh thuamhnaw ilo kan han dahve ngei a, la naupang deuh chuan kan thuamhnawhâk kan phelh a, kekawrbul (Kekawrte anga kanhman) kan ha a, kan chengkawlman sa dahkhâwmnatûr ip kan la a, bûk kan chhuahsan hmain choak lehsava dangten kan chawfun an ei loh nân, an hlauhahhnâng kan valh a, kan chawfun awmna chungah kandah thin. Chuti chuan ngaih tha takin chengkawlawmna lam kan pan san ta thin a ni.

Thenkhat hawk-lak deuhte chu tui an han chênghmasa phawt a, pûm-ahte an chuang a, chengkawl


khawrh a hma hawtin an lo chesual a, tui tla chhar angai leh rih thin. Tum khat pawhmi pakhat hi pûmaan inkar laiin an pûm chuanna kha a tawn a lo nghetlo a ni ang chu an pûm kha a darh ta thut mai a, anawmna lâi takmai kha lîthûk lai a lo ni si a, a tla ta a: ip...ip...ip a ti phuan barh barh a, a thiante lah chuanip an han thlâk rawk a, awmzia a awm lo kher mai.Rual û zâwkten an rawn hmu a, a chhîpsamah ankhai chhuak a, a tlahlum hman têp zawng a ni.

Pûma chuan hi zawng alo nuam ve rêng lah taka, kea kal theih reng pawh hi pûma inkar kai phetkan tum thin. Pûm lah hi a tlângpuiin mau tawnkhâwm, a chhip lam tawnhlawma, amawng lamchehphêk a ni mai a; a lo awngrawp deuh a awm palhchuan chetsual palh pawh a awl viau thin mai.

Chengkawl kan han khawrh tan a, tui thiam lodeuh chuan lîthûk lo lai deuh leh suar chhe lai anchuh a; tui thiam deuh chuan an ip kha an seh angve vaw a, lîthûk lai an hleuh kai a, a vaukamah anman a, tui thiam zual deuh chuan vaukam sîr lâiahan khawrh a; a nih loh pawhin lîpui chhûngah ankhawrh deuh ber thin. Naupang erawh chu lîthûklama kan kal an phal lo hrim hrim a, lîthûk lo lai têtêah kan khawrh kual vel mai mai thin.

Naupang tê zual lîthûk lama kal an phal lohchhan chu lîthûk thenkhat hi chu a chhuat hi a lobung leh thut thut thin a, dai sual a awl a, chetsualphah a awl êm êm thin a ni. Vaukam ral lehlam kaipawh an remti meuh thin lo va, a chhan chu tui lolian thut se, mi ram lamah an tangkhang mai angtih an hlau bawk thin a ni.

Suar chhe zual lutuk lo laiah leh lîthûk lo laipâwnlang tê têah kankhawrh tamber a, lung leh lung


inkâra hnahthel kârte kan dap a, hnahthel pawh kanhailet phung thin. Dum deuh laiah chuan chengkawlhi an lo inphûm ve deuh a, kan ke tein kan dap a, kankuta kanman phâk loh a awm chuanmaute kan vuana, kan pil bawrh a, kan tham chhuak thin.

Chengkawl hi leiah chuan a tlângpuiin a khupzawngin an awm a, a lo zangthal sa an awm chuan athi a nih ringin kanman ngai lo. A hawklak deuh tihloh chuan kan man ngah hma hian tuia chen lehpûma chuan vêl hi kan ti ngai meuh lo va, kanchhûngkaw tlai khawp nia kan rin kan man hnuahchauh tui kan chêngin pûmah kan chuang thin.

A châng chuan luipuia kan awm mêk laiinthlîpui te a lo thawk thut a, vaukamhmunhim lamahtlânin, hmun biru lai deuh kan pan thuai thin. Pûkremchângte kan zawng a, chû'ngah te chuan kantawm ve ran thin.

A chângin lui hnâr lamah ruah alo sûr a ni ang.Kan awmna laiah ruah sûrmang si lovin tuite a rawnnu leh ngut ngut thin a. Vaukam lehlam, kan ram nilo lama kan lo kai châng chuan chutiang tui nu tharkan hmuh chuan kan ram lam panin bak lêngin kandai kai thin a ni.

Tuikep hi man kan châk thin êm êm mai a;mahse an awmzen zen si lo va.Mitemin hrilh 'dumahan awm duh' tih hre ve ranin dum lam kan pan phaha, tui a nu hma si a, kan rin dap a, tuikep emaw kantihte hi kan han lâk chhuah chuan thing-hâwngte alo ni fo thin.

Chengkawl nise tui a lo nut deuh chuan rin thuadap a lo ngai a, kan han rin thamngawt a, kan han lachhuak a, thingtangte a lo ni leh si thin a, man tam ahar thin hle mai. Inrinnî hi chuan lui dung tluan hi


kan suar tluan a, kan ri nuak nuak thin.A thente chu chengkawl dap peih riau mai hi

an awm a; a thente erawhchu tui chêng reng mai,man ve vak peih lo, haw dawna pekkhâwm diat diatngai tâwk lah hi an awm châwk a. Lî pawnlang laideuh kan dap lai chuan kawr ha ngai ta lo chu kanngum a sa rût a, thophurh leh tlip lah hian min vengreng emaw tih tûr hian kan kiangah an awm ve renga, min lo seh thîp leh zawk zawk thin a. An ninawmduh thin khawpmai.

Suar thenkhat chu lung a nâlin tlûk palh a awlphian mai a. Tui a lo luang chak ve thin si a, kerahchhan a lo nâl bawk si chuan vawn tûr a awmmaithin si lo va, kan tlu leh nawk nawkmai thin. A chângchuan kan chengkawlman sate kha kan ti bua a, kanbun leh vek mai thin. A buaithlâk thin teh zawng ani. Thiante lah chuan kan chengkawl tihbuak kanruhmawlhmawlh laiinmittui tla pheng phunginminlo nuih a, min han deuhsawh leh rih thin a; mahsekan in haw lem hlei lo va.

Ruah tam vak lo va a sur hian chengkawl aninlâr duh an ti a, ruah a sur mek laite leh a sur banhlimtêa lo dap mawlh mawlh tâwk lah an bo lo.Lungpui pangahte hian an bet fir fer a, kan zût thlaa, kan ipah kan khungmawlhmawlhmai thin. Lungpanga bet ho chu a tlângpuiin an tê duh bîk deuh a,lîthûk lama mi an lian deuh a, suar a mi hi sen thimthem hian an intiat rual deuh ber thin. A tlângpuiindûm a awm hi chengkawl a dum deuh bîk bawk.

Chengkawl bial mawlh khaman kan châk thin.Chhûngte lah hian chengkawl bial ngawt man chu aho an ti thin si a, luipuia kal vemana chengkawl bialhan man ruih mai chu a ho lam deuh thin bawk a ni.


Mahse naupang ta na nâ na chuan chengkawl bialman kan châk tlat thin si a, vei hnih khat tal chu kanman tel ziah tho va. Lui kan kal zin tawh chuanchengkawl bial awmna lai thin hi chu kan hre ve ramthin a ni.

Luipuiah nî a tlâk tawh chuan hawn a hun a nithin a. Luipuia nî a tlâk hma deuh hian chhûn chawkan fâk tlângpui a, kan chawfun kha hmun khatahkan thet a, hlui khat kha panga atanga pasarihin kankil tlângpui thin. Kan chawhmeh pai lah chu a loinang lo thin nasa mai lehnghal. A thenin nghathuan thet nam hak hak a; a thenin bekang an thet namthar thar a; a thenin zawngtahmu rawt an thet namram ram a; a thenin hmarcha kan ro, telin a hneh loa ni tih hriat fahran dum chel chual, fîp hmel fet fuattak tak hi an thet a; kan bun khâwm nuaih thin a ni.Kan theh fel tawh chuan kan thinlungah 'Aia upatean bar khalh ngai lo' tih kan vawng ran a, kan zîngaupa berin a bar hma chuan kan nghâk thap thin. Kanhan ei malhmalh a, puar peng pawngin kan ei a, kanzî kan zî thin.

Chawfâk hmaaman sate la duhkhawp lo deuhinchawfâk khamah an han dap leh a, a thente chuhâwng tûrin an inbuatsaih sap sap hlawma, kan hanhawdawnmeuh chuan kanmankhâwmsa theuh khakan han tilang diat diat a, a man tlem zual deuh bîk(chhungkua awmho zât atanga tehin) an awm chuankanman sate kha kan thamkhâwmsak liam liam thina ni.

Kan chengkawl man sa kha ipah kan khung fela, kan tawnphui thlap a, kan ipteah kan thun fel thlapa, kan ipte ah vete kha kan sikul kai ipte-te a ni venual hlawm a, sûkfai that mang hleih loh hianthawhtannîte hian kan ak thâng ham ham fo mai.


Mei kan chhem hluah a, tuiah kan intlengfai leh a,luipuiah nî a lo tlâk tawh chuan kan khur bauh bauha, kan ha chunglam leh hnuai lam a insi bap bap thin.chengkawl chhum huna thlâk pawlh tûrin chakawkkan thliak nghal a; tin, lairawk tumbu kan hmuh remchan chuan kan khawrh nghal bawk thin.

Kan ipte kan endik fel a, kan inpeih thawkhatakan hriat hnuin kan mei chhem kha a ling leh a khuhmuh tûr awmmiah lovin kan leih hlumdiak a,luipuikan chhuahsan thin.

Kan han inzui hâwng dal dal a,kan chem kentein kalkawng sîra thil tûl mang hlei lo kan sât a, athenin mau lo khâwng ri chho zawt zawt peih tâwklah an bo lo. A then fiamthu duh deuhin thianteipteah lungtumte an lo dah ru ve thul.

Chaw ei puara haw e ti lo chuan kan ak rit tlângthin bawk a, ril hi a tam leh zung zung mai thin a.,kawg sîra ei tûr awmang angmelhin kan eu tlu dawndawn thin.

Kan ril a tam tak tak tawh chuan ei tûr lah kanhan hmu thei khawp mai a. Changêl awmna laiahkan han chawl a, changkel kan han zawng a, kan hanhmu ngei a, a thente chu a kungah a lo hmin deuhthin a, a kung kan kih tlûk a, leia a inhlap zawnghian a changkel kha a chhuak teuh thin a, kan uithin hle. A hmin tai tha deuh chu a thlum ve a, kanfâwp dawk dawk a; lei leh dang thîp erh urhin kanfâwp mai thin. Mahse changkel chu a mu hi a tamlutuk a, ei tûr tak hi a tlêm lulai deuh chu a ni. Kâ aphak chupmai a, tui a tihal hma viau thin. A hmunakan eimai duhtâwk lovin kalkâwnga kan ei tûr ipteahkan la paipawn a; ipte a ti rit hma thin khawpmai.

Vangvat lah hi a tam thin khawpmai lehnghal!


Kan hriat miah loh hian min lo zûk thi hne hnu a, athen leiah an lo inkhâp a, zûk tûr zawng ang hriminan khap diau diau a. Vangvat hi an nâl ang piat a,vangvatseitial ngat phei chu a tenawm zual a, an liansi a, taksaa an zûk hi an fâwp thîp ve ngawr ngawrthei thin a ni.

Chengkawl kan khawrh tawh hi chuantheichhûngsen hi hawn ngei ngei tûrah ngaihna liantak kan nei thin. Kawng bul maia a kungah a rahhmin a lo awm loh chuan kawng sîrah pêngin aawmna lam nia kan hriat lam kan pan talh thin. Kanhan seh a, a lo sen tak mai thin a; a rah a kha a tuiêm êmpawh a ni chuang lo; mahsemin tihlim ve viautho mai. Kan hmuiahte kan han intât sen hlar maithin a, kan inrin loh laite hian thiante hian kanbiangah min lo tât leh thut mai thin a, kan sen hawnuau mai thin. Kan naute ve leh chhâwng hian kanchengkawl man ai mah khân theichhûngsen an lolawm zâwk a. Kan ipteah kan thun theih tâwk kanthun a, kan ah rih phah sawt thin a ni.

Vawi khat chu chhûngte hriatlohin chengkawlka khawrh ve e ka ti a. Kan hawn kâwngah katamchhawl ta mai a A beidawnthlâk duh hle mai!!Mahse thian rinawm tak : J.Thanzuala (Hekhawvelah tawn tûr a awm tawh lo) chuan ka iptemin ahsak a, ruakin min kaltîr ta ngawt a. Chutichung pawh chuan ka la umpha thei chuang lo. Kakawchhûng hi a ruak ngawih ngawih a, a men pawhka meng tha peih tawh lo; thlan fîmin min bual a,taksaah thlan a luang zawih zawih a, a hrehawmtlawk tlawk teh asin !!

Tui awmna lâi kan han thleng a, thiante chuanmin chawlh hahdampui a, tuisik vâwt takmai ka hanin a, kawchhûng lama tuisik thlen chin a hriat duh


raih raih khawp mai. Ka han insil harh deuh a, kanchawl vang vang a, ka chauh zualpui a reh a, kan kalleh ta a. Chauh zualpui reh tawh mah se in thlen azuamawm duh lo hle mai.

Khatianga harsatna ka tawh laia min tanpuituJ.Thanzuala (Joseph Thanzuala a ni a, Sep-a kan timai) a lo awm hlauh kha ka lawm tak zet a ni. Mizozemawi : thian chhan thih ngam, thiante tâna inpezo,tlawmngâi, tuarchhel, tanpui ngaite tanpui hi chu ahun takah a par chhuak thin. Hetiang ang hnamziakan lo nei hi a vanneihthlâkin, khawilo ram chhuahchâng pawhin a va thlamuanthlâk êm !!

Kei ang bawk hian thianzahova chengkawl hankhawrh hian chau ve thei tak tak hi an awm fo mai."Ka khawrh leh hun chuan hei aia tlêm hi ka mantawh ang, a rit thin êm mai," ti nang nang tâwk lahan bo lo. Hâwn kâwngah hian ril a lo tam leh hmanthin a, kan ak rit ve thin si a, tuiin min lo chiah zawitawh bawk nên, chauh a awl thin rêng a ni. Kal ti hartâwkin kan chengkawl ah khan kan kekawr a ti huhchuap bawk si a, kal chak a har a, kekawrinmalpui anâwt thîp a, min ti chau zual viau thin a ni.

Nimahsela, kan hâwn kâwngah chau viau thinmah ila, in kan thlen chuan chauh kan hre leh tawhlo va, a kâr leh inrinnî kan nghâkhlel leh viau tawhzâwk thin. In lama kan hawn kha kan nuten min lohlutsak thiam thinin, chawhtawlhah min lo bunchhuahsak a, kan hlawhtlin vak loh tum pawhin,"Mama, i va'n man tam êm êm ve," min tihsak a, kanlawm ve êm êm thin a ni.

Ka mitthlâah hian ka la hmu reng a, ka hanngaihtuah lêt neuh neuh hian khatih lai khân kan lohlim thinin tunah khatiang ang khân han ti leh dawn


ila, kan rilru in a khuma, kan hlimna a ni tawh dawnsi lo. Tunah zawng khuarei a chang ta si a, angaihawm thlawn tamaimai a ni e.Nun hluiten KIRAN REL SI LO !!

BUNG 12


KHUAI LÂK

Khuai hi a tê na vâng vângin a zûk a na phianmai a; a zû te a thlum thain a notê a tui êm êm chunghian a zûk a hlauhawm hrep si. Naupan lai chuankhuai lâk hi kan han hrât thin khawp mai a, a zûkpawh min zûk nasa thin nangiang mai.

Khuai hi chi hrang hrang a awm ve a:Khawitê,khawivah, khawifung, khawichhînkhup,khawibuhtlei (Buhtlei ang hian a bu hi a sei ve zet a,a hmawr a arh bial ve laih a) khawibêl, khawidâng,khawimû, khawichhûr, khawithingawn,khawivanrial, nghalpui, nghalfek,khawichhûnmû ,khawitairek, khawisanghar leh a dangte a awm a;amaherawhchu, naupan lai chuan khawitê,khawifung, khawivah te hi a zûk a nat loh deuh avângnge ni ,kan zuam deuh a, kan la tlângpui thin a ni.

Khawifung hian thingkung lianah bu a sa ngaizen zen lo va, a sa a nih pawhin lei atanga feet sawmleh pahnih aia sângah chuan a chhep ngai zen zen loni tûr a ni. Thingkung liana an sa a nih pawhin a zârhnuai lamah an sa tlângpui thin a ni. Hnimbuk(shrub) lampangah an awm tlângpui a, heng :arngeng kungah te, tlângsamah te, ser bukah te,phuihnamchhe kungahte, saper leh sihneh kung angchi-ahte an awm tlângpui thin. Khawitê leh khawivahhi chuan thing kawrawng chhûngah leh leiah bu ansa tlângpui thin a, thing tangah an sa ngai lo. Leilamah ai mahin thing kawrawng leh lung kârah anawm tam zâwkmah thin a ni.

Khuai lâk hi a hlauhawm rual rualin, thianzahochuan a nuihzatthlâk duhin, a hlimawm thin hle.Khuai kan lâk dawn hi chuan kan phûr tlâng thin


khawp mai. A thente chuan khuaiin min zûk hi kanhlau va, a zûk pawhhi kanhaw êmêm thin. A theninakhuai zûk kan huat êm êm laiin thenkhat chuan anhaw lem lo va, nâ pawh an ti lèm lo va, engahmah anngai lo thung. Khawifung kan han la tûrte hi a dawihdeuhte chu kan tlânchhe nasa thin teh asin !!Mautlawn hmâwrah pawnchhia kan zep a,khawnvartuiin kan leih a, kan hal a, a nih loh pawhinmeichher kan siam a, mautlawn emaw thingtuai seideuhah emawmeichher kan tâwnbet a, khawifung bukan hal thin. A pawnlang deuhte chu an tla phakphak a; a thente erawh chu kan chhaih kawlh tâwkchauhva, min rawn ûm ve thin a, min rawn bawr vehak hak thin. Kan tlânchhe chung pawhin min ûmlaklawh tawh chuan min ûm reng mai a, kan lû-ahte, kan thuamhnaw hâkahte an bet a, kan tuai thlarang thin khawpmai. Kan thian thenkhat khuaiin aûm ve lohte chuan a châng chuan min bawrtutehnahchhâwltein an lo vai kiang ve a, a châng chuankan tlânchhe hmel, kan hlau leh hmanhmawh hmelan hmuh chuan an lo nui kiah kiah bawk a.

Khuai kan hal darh zo thawkhata kan hriathnuah a bu lâk tumin khuaiin an la bawmnge bawmlo tih thlek dâk dâk chungin an awmna lai bâwr velkan han en a. An rau thawkhata kan hriat chuan anawmna lai kan pan a, an bu siamna lai kan thliakhmawk a, kan tlânpui daih thin.

A huaisen deuhte chuan mei pawh ruai lèmlovin, thawm dimtêin an kal \ ham \ ham a, khuaihmâwr tawng awmte chu an lo phu dial dial a, a harhhma deuhte chuan mihring lam an rawn pan a, anrawn vir thiak thiak thin a; chuti chung chuan anawmna lam an pan hnai tial tial a; an awmna zâr takmai kha an thliak hmawk a, an tlânchhiatpui daih


mai thin. Khuai chuan an rawn ûm ve zêl a, an lu-ahte, an silhfen hâkahte an bawr a, thianten an lo tuaithlâk sakmawlhmawlhmai thin.

Kan khuai lâk sa chu hmun him lai deuhah kanhan kil bial ang tep tawp a, a bu a that deuh chuan, azû te a luan ral mai loh nân changêl hnahah emawhnahthial hnahah emawkan thet a, ka eitlâng ta thina ni. Khuai thenkhat chu kan hal hlum tawh emawkan tih, a thlâr kâra lo la inzepte chu kan lo hmuamtel thin a; kan leite an lo zûk chhah leh tap thin. Athente chu a tak ve êm êm thin a, a zû hi a thlâr ansiam tantirhna lai, thing an behchhanna laiah a awmdeuh ber thin a, a notê lam chu chumi hnuaiah chuana awm thin. A thente chu a zû pawh awm tawhmanglo, a notê hlang deuhthaw te, a bâl tam tak te chauhawm tawhnate a ni thin a, chû'ng kan lâk fuh chângtepawh chu a awm thin a. Chû'ng kan lâk fuh chângchuan kan thin a ur ve thin hle.

Khawifung notê hi a châng chuan a helin kan eivemai thin a; a châng chuan kan chhûm hmin ve thobawk. A hela kan ei châng chuan kan kua a puar venasa thin khawp mai. Thiante bulah kan vawih ri ulul a, inring hman lo tawpin kan vawih ri leh pawngpawngmai thin.

Khawitê leh khawivah lâk hi chu a buaithlâkdeuh hlek a, a chhan chu thingkawrawng kârah te,lung kârah te, leiah te an awm thin avâng a ni. Kuthau maiin a lâk ve mai theih lo va, hmanrua hman angai thin. Thingkawrawnga khawitê emawkhawivahemawkan tuk dawn chuan a thenin chempui, a theninhreipui, a thenin hachhek kan keng far thin. A thentechuan a zû dahna tûr tiin beltê te an lo ak ve bawk a.Kan khuai lâkna tûrmauhmun emawphulrawhmuna mi a nih lèm loh chuan beltê emaw bûr emaw ken


nachâng hriat chu a finthlâk ber fo rêng a ni.Khuai awmna chu lei atanga tuk mai theih a

nih chuan kan tuk mawlh mawlh mai thin a. Leiatanga kan tuk phâk mai lo a nih chuan hlang kansiam a, nghet tâk takin kan tawn a, hlang chungatang chuan kan tuk mawlh mawlh mai thin.Thingkaw rawng lang nghal mai theiah bu a siamzen zen lo va, a chhûng kawrawng ve si, a kawrawngzawna kaw te tak tê-ah chuan khuai chu an lûtin anchhuak ve lat lat a, râl vengtu niawm takin a kawkotlâng velah chuan an lo phu ve siau siau a, hanhawlh emaw an awmna kung kan han tih nghawrkhân an lo inring ve thin phan phan khawp mai.

Kan han chêk kan han chêk a, a thente chu rinaiin a lo chhah a, rei fê kan beih hnu pawhin kanhlawhchham fo va, a thente erawh chu rin aiin akawrawng kan chêk thleng hma a, vawihnih vawithum bâk cheh ngai lo pawh a awm ve tho va. Akawrawng kan cheh thlen hma deuh, kan han chehpawh tantirh deuhte chuan kan bengin kan hanngaithla a, an thawm a thum that ham ham viauchuan kan phûr phah êm êm thin.

Kan han chêk pawp a, a thenin meichher an lonun a, a kawrawng chhûngah chuan an han rawlh a,khuaipui lo awmte kha a kanghlum a, a hnuai lamahan tla thla phawk phawk a, a thente chu pawn lamahan rawn thlâwk chhuak ur ur a, tam ta na nâ na chua thenin min lo vir a, a thenin min lo zûk bawk a. Apui an thi zo khata kan hriat hnu chuan a kua chukan han zen a, a thlârte kan han la a, a lo tak deuhchuan a thlâr pawh a tam thin khawp mai. A thentechu thing hâr nên, khuaipui thi nên, meivapte nên ainpawlh nuk a, chû'ng kan thliar fel hma chuanchangêl hnahah emaw hnathial hnahah emaw kan


han dah khâwm lailâwk a; khuai hlau lo deuhte anrim a, a dawih deuhte erawh chuan ral atangin an lothlir ngam tâwk a. Khuai lah an tam si a, hal hlumvek sen ni hek lo, khawi thlâr la chhuaktute an lozûk a, an kawrah te, an lu-ah te an lo bawm a, chuchu lo ben thlak sak emaw a ngai thin a, khuai zûnên kan inpawlhsawp tawh thin si a, kan pum banchup mai thin. A thente chu kan la chhuak vek theithin lo va, kan pawhthlâk theih chin chukan pawtthlaa, a zû a tam deuh phei chuan kan pawhthlâk zawhhian a zû hi hnuai lamah a far zung zung mai thin.A châng chuan a hmunah kan duh tâwk kan ei a, leithîp erh urhin khawizû chu kan tlan mai thin. Akhuai zû hlanga kan ei thei lo a nih pawhin a zûawmna lai thlâr nên kan thial miah miah mai thin.

Kan khuai tuk a tak deuh chuan hne hlâwia ahmuna kan ei hnu pawhin a notê lam awmna deuhteleh a zû bawm insem tûr pawh a awm teuh thin a;mau bûr emaw phulraw bûr emaw eng bûr bûrahemaw kan dah a, kan insem tlâng dial dial thin.

Lung kârah bu an nei a nih chuan a lâk vel hi abuaithlâk thin khawp mai a. A lun tha deuh pawhlâk ngaihna awmmiah lote a awm thin a, kan ui thinkhawpmai. Kan thlêk kan thlêk a, tih ngaihna dangkan hre der thin si lo va. Lung kâra awm mah nisethenkhat chu lâk harsa lèm lo pawh a awm ve thin a,lung kan han kar sawn a, a thlâr lo lang ta thut maipawh a awm ve thin bawk a. Amaherawhchu lungkâra mi chu awlsam taka han lâk mai theih chu aawm zen zen ngai lo thung. Lâk a harsa tlângpui a,kut leng leka zen theih chang changte a awma, chû'ngang kan lâk chuan, a zavaiin kan la thei thin si lo va,a tak deuh phei chuan kan ui thlawn velmaimai thina ni. A takzia kan hriat ve vek si, kan lâk kim theih


loh a awm chuan kan ui thin khawp mai.Leia bu anneih pawhhian laih sual a awl khawp

mai. A thente chuan thûk tak tak, kan dung chen velthleng pawha kan laih pawhin kan lai chhuak pha lova; a thente erawhchu pawnlang tê têah rei laih pawhngai lovin an lo awm ve bawk. Khuai kaw laih rêngrêng a inang lovin, a in nawm hleih thin khawpmai.Mahse thianzaho thil tih a nih tawh chuan ahlimawmve êm êm tho mai.

Khuai hi an rau ve thin a, a bîkin khawivah te,khawifungte hi a rau duh bîk zual an ni a. Khuai raukan hmuh chuan a fûk khâwmna kan melh a, anthlawhna lam kan enzui vang vang thin. Khuaithenkhat chu kanman a, an ke-ahte khawlla tein kantawn a, kan chhuah leh a, kha khuai kha a thlawhnalam kan chhinchhiah a, a thlawhna lam kan en rênga, awlsam takin an bu awmnate kanhmuh theih phahthin a ni. Khuai fukhâwm kan han hual a, bu an lasiam lo a ni tih kan hriat chuan in lama khawi atânruh kan tum thin a. Û-te emaw pate emaw khuaibawm kan siamtîr a, zan lamah khuai rut tûrin kankal thin. Khuai fûkkhâwmna lai kan chhinchhiah a,meichher kan chhî êng ang pep pawp a, khuai bâwmtûr emaw tîn ruak emawbêl emawkankeng a, thawmdim êm êmin bûr emaw bêl emaw tîn ruak emaw kanhan chuktuah ang ren rawn a; khuaiin min zûk vakloh nân khuai kan khawihna lam tûr chupawnchhiain kan tuam a, khuai chu bâwmah chuankan hui thla mawlh mawlh mai thin. A huai deuhtechuan an kut an tuam duh hran lo va, kut-lâwnginkhuai fukhâwmchubâwmahanham lut bawrhbawrhmai thin. A thente chuan kuta khawih lovin khuaifukhâwm hnuaia bawm an dah tawh chuan achunglamah an khawng thut a, bawmah an khâwng


thla duak mai thin. A thente chu an lo thlâwk darhve a; mahse an lalnu leh an lalpa-te, a puite kan ruttel a nih chuan in lamah kan hawn hnu pawhin anrawn zawng chhuak ve leh nge ni an pung ve tualtual thin. A thente chu kan ruh sa hi an lo rau lehvek thin a, kan ûi thin hle.

Khuai han lâk vel hi a nawm leh a hlimawmmaibâkah hian khuaizû te, a thlâr te a tangkai ve hle a.Thenkhatte chuan khuai notê leh a zû awmna thlâran chhum a, an tengkhang a, khawihnun (Mizo pagum, ban tha tak) ah te an siam ve thin a, a tangkaive khawpmai.

Khawivah te, khawitê te, khawifungte hi vaimimpar laiin an tak duh an ti thin a. Chumi hun bâwrvelah chuan khuai hi kan melh deuh reng thin. Kanthingtuai put pah tein, kan sava veh pah tein kanzawng a, kan hmuh chuan kan hual a ni tih hriatnân hmawlhtê kan vih phun a, a lerah hmawlhte vêkkan zep a, khuai awmna lai kan kawhtîr vâng thin.Chutia kan kawhtîr tawh chuan misual fâl bîkte lochuan tûmahin an lo ti chingpenin an lo la ngai tawhlo. Kan hual vena a ni a, kan fei kawhtîr chu an lohmuh loh palha an lo la palh a nih pawhin tih vakngaihna dang a awm lèm hlei lo va. Kan khuai hualmiin an lo la a nih chuan kan inchhuahchhal a, kaninsual phah ve fo bawk. Naupang ta na nâ na chukan intina chuang lèm hlei lo va.

Khuai lâk kan uar lai tak tak chuan kan vungchhah bêr bûr a(tun lai vung chhah nên chuan a dangdeuh), khawlai len chhuah ngam loh khawp tein kutke, hmai khuaiin a zûk vun châng lah a tam.Thenkhat khuai zûk haw deuhte, a zûk hnem deuhtechu an dam loh phah a; an khuate a sik phah laiin


thenkhat thung erawh chuan ruhin a ngeih tiinkhawivahte an lo in zûk tîr bawk a.

Khâng hun lai, khuai kan lâk a, kan hlim lehkan lawmnate kha kohkir theih a chang tawh si lova, ngaiin aumah ila, kir leh rêngin anmawi tawh silo. Nun hluiten KIR AN REL LO !!

BUNG 13

KALCHHET MAWLH KHA


Kalchhet hi mau emaw phulrua emaw thingemaw atanga siam theih a ni a. A tlângpui thuinphulrua leh mau hi hman tlânglawn ber a ni thin. Asiam a awlsam bâkah ke rahchhan tûr ber a châng hia nghet deuh bîk a ni. Mau erawh hi chu pum lianpui pui pawh hi han phel chuan a châng hi a bal hmadeuh a, thing lah hi a rahchhan siam chawp hi a ngaideuh zêl bawk si a; chuvângin, phulrua hi kan hmangdeuh bîk pawh a ni ang e. Thenkhat chuan kalchhethi an siam dân a dang deuh a, phulraw châng, chângtha deuh tak chu ke rahchhan atân an suih a, mauemaw thing tuai mar tha deuhah emaw an tâwnbetmai thin.

Naupang tê tak tê kan nih lai atangin kan pateleh unaute ram kal kalchhet tûr kan chah a; annichuan mauin min siamsak thin a, mau châng zingdeuh chil chel, keimahni chen tâwk lek tûr hian minsiam ve a, a ke sanzâwng chu khâp khat pawh tlinglo hianmin siam ve thin. Rual û zâwkte tâ ang chiah,tê tak tê fel ît êt hian min siamsak a, mahniin kanchuang thiam lo va, ûten a chuan dânmin zirtîr thin.Kan han lawn ve ngawt a, ke lehlam kan han hlânga, ke lehlam kan han hlâng leh a, pen kan han tumve ngawt a, kan lo thiam der mai si lo va, kan tlu lehrap rap thin.Kannu leh pâte emawkanunaudangtenemaw kal dânmin zirtîr a, kalchhetah kan chuang a,min man bet tlat a, muangchângin min pentîr vechhat chhat thin. Ke lâwngin kan chuang thin si a,kan ke a kham a; kan châwl zing tlut lehnghal. Achâng chuan ke-te a thîp ve hlur thin a ni.

Tlêmin kan leikâng ve deuh a, mahni tâ tûr lathei rual kan nih ve hma deuh si; mahse mite sah savêl pu thei ve tâwk vêl kan nih tawh chuan rual û


zâwkte kalchhet la tûr kan zui ve thin a.Rual û zâwktechuanmi sahsak diam a, in lama siammai tûrin kanpu haw ve par par thin. Kan zuite an fel deuh chuansuih sainmin hawntîr thin a, a hahdamthlâk duh thinhle. Suih lo va min hawntîr châng chuan chhûngtenmin suihsak a, a tul lo pui kan pu rit thlawn hnemthin hle a ni.

Thing delh loh lung delh loh na nâ na chu kanlo lian ve deuh deuh a, mahniin kalchhet tûr kan lave thei ta a.Ramhnuaiah kalchhet tûr la tûrinthianzahovin kan han kal a, phulraw ngîl tha changtha bawk si lâk kan tum thin. Phulrua hi a lo changve thin si a, chem kan sah ner châng pawh a tamkhawpmai. Phulraw hung thenkhat chu lian pui puia awm ve thin a, a kungah chuan kan lawnchilh ve a,kalchhet atâna tha nia kan rin chu sahthlâk kher kantum thin. Thenkhat chu a lo kûl pup mai thin si a,kan han sât hi kan rin aia hma hian kan sât auh a, alo irh uak uak mai thin a, kan phu nasa thin khawpmai. A thente chu kan duhna lai zawng a irh chhiatvek tuma awm thin. A thente chu kan han sât chhumchiah hi a ler lamah a zâr thenkhatin a lo pawt a,hmunhran, kan ban phâk tawh si lohah a inthen daihmai thin a, hah thlansa phûlkaia kan beih fan fanman a awm lo thin teh asin !!

Harsa tak chungin kan han la a, kan thatchhiatvâng nge ni ? Tul lo pui put haw ai chuan tiin suihsaa hawn mai kan duh thin a; lei rem laiah kan hansuih a, kan buai ve nasa thin khawp mai. Phulrawpum khat hian kalchhet pakhat chu a daih ve thin a,a phel thiam lo leh a la suih ngai lote chuan an phelsual phung mai thin. Phulraw châng chung chiahahkan rek a, a chanve vêl thleng kan rek a, a vawn fungkan duh sei dân azirin chumi kan rehna atanga tehin


a tâwk vela kan hriat laiah kan rehna lam kha hnuailamah dahin, a hmawr lehlamah lehlam kan reh angbawkin a chanve vêl bawk kan rek leh thin.Chutichuan a laia a châng awmte chu kan hmanrawkenin kan chêk/sât phel leh a, kalchhet pakhat chu achhuak thei thin a ni. A ke duh sâng deuhin a hmâwratanga an rehna kha an ti hla mai a, a duh hniamdeuhten an tihnai mai thin. Phulrua hi phel thiamloh chuan a zuih put mai thin a, a phel pawh hianfimkhur a ngai thin hle a ni. Uluk/Fimkhur taka kanti emaw kan tih pawh hian tihsual châng pawh kanngah thin khawp mai. A rehna lo tûrah kan lo rehpalh hlauh chuan a buaithlâk thin hle. Kan han pheltûr hi a hmawr lehlam kan rehna lam chiah, a sîrlehlamah kan lo rek palh hlauh mai thin a, kan hanphel chiah hi pakhat (a khing) daih chiah a lo ni lehthin. Phel sual châng hi zawng a awm ve duh thinteh a nia. Rem hriat loh leh ngaihtuah peih lohavânga kan buai leh phah châng pawh a awm nualrêng a ni.

A thente chuan thingtuai, a kâk awman la bawka; mahse chûng ang thing kâk tha, a ke lam tûr leh avawnfung lam tûr ngîl tha bawk si chu a vâng duhdeuh a, zawn ngial a ngai thin a ni. Phulruate aichuan a khawng tha deuh a, a sâwp ve thei lo tluk ani. A tlo chu a tlo phian a, a rit duh deuh thin maipawh a.

Thenkhat chuan kalchhet hi an han duh sângthin mai mai khawp a. Awlsam taka han chuan maimai theih pawh a ni lo. Kalchheta chuang tûr ringawthian kut dinglam leh veilamin kalchhet an han vuanang te taw a, an zuang kai arh arh mai thin. A duhsâng zual deuhte phei chu lei atangin an lâwn maithei thin lo va, kôpangah kalchhet an tung a, kô atang


chuan an lawnmai thin a ni. A sâng thin si a, mahnidung chen chen hian an siam a, an han kalte hi ankal thlouh thlouh mai thin a ni.

Mahni duh ang tâwkin kan han sawngbawl a,phulrua kan hman chuan a vawnfung lam hi a nêmthin a, thingtuai tê deuh emaw mau emawin kanthlawp/cher bawk thin. A thenin a ke an zum a, avawnfung an tuam bawk a. Duh dân a inang lo thinkhawpmai.

Kalchhet kan neih tawh chuan tualzawlremchâng lai laiah kan kal khâwm a, mi thenkhatchuan a kawtzâwla kalte an phal lo va, a chhan chukalchhetin an kawt a rap phut mai ang tih an hlau ani. A châng chuan kan han intlânsiak ve lauh lauhthin a. A thente chu kan tlân thlenna tûra kanruahman kan thlen hma hian kan rap sual a, kan tluleh rih a, kan tlûk pahin kan el puite kan han kalhthlu leh hram a, kan tlu kawkalh nuaih mai thin ani. A hlimawm thin dar dar khawpmai.

A châng chuan inphawibansiak kan ti thin a,inphawibansiak hi kan thiam hma chuan amak kantiin, rual û zâwkten an han phawi ban chak chakmaithin chu hmuhnawm kan ti thin khawp mai. Mahsekan han thiam hnu chuan a tih dân a lo ho leh angreng viau lawi si a. Kalchhetah kan han chuang a,kan ke lehlam kan ring a, lehlam kha kalchhetrahchhan rap lovin, a rahchhan chung zawnah kankhai a, kalchhet kha leiah kan nghat a, kan ke si tûrinkan phawi chho leh a, ban hmel deuh hian a ri vechak chak thei a ni. A thente chuan a ke rahchhanlaiah vawthlep chhiate an kilhbet a, rah a nuam duhdeuhin phawi ban duh pâwhin a ban duh deuh bîkhian a hriat a ni.


Kalchheta inkhen hi kan hrât thin viau bawk a.Tang leh tang siamin kan inkhêng thin a ni. Kan hanchuang fur mai a, kan inrin kim hnuin kan haninkhêng ta thin a; khêng nâ deuhten min han khenfuh châng chuan kan tla thla tawp tawp mai thin ani. Kan ke lamahmin han khêng a, a nghawr nâ thinsi a, kan vawn kha kan vuan nghet zo lo va, kan tlaleh nge nge thin. A châng chuan min han khêng paichawn chawn a, kan tlu dawn emawan tih pawha kandin leh theih châng pawh a awm. Tan hmun a phêtlaklawh a, min rawn bawhzui/chhuihzui zat maichuan din chan hleih theih a ni tawh thin lo. Kanhan inveh ve a, kan indinchilh ang ren rawn a, kaninrin loh lai tak maiin min han daikhalh thut mai a;a nih loh leh a vawnfung lam khân kan kalchhet anhan hem/tauhtîr sawkmai a, kan tlûk loh vêk pawhinkanpai chawn chawnmai thin. A vawnfungaminhemtum a, kan kut an hem chilh tum chuan a nâ kan tithin hi kan dawm sai ngar ngat mai thin. Kalchhetthenkhat chuan inkhen hi a dâwl rei lo va, min petfuh deuh chuan a sâwp ve rawp rawp fomai. A thentechu keimahni vêk hian kan rah tliah châng leh kanrah sâwp châng pawh a awm fo mai bawk a. Avawnfung emaw a ke emaw a keh tawh chuan kankal ri chhur chhur mai a, a keh chhiain min chilhmai ang tih pawh a hlauhawm thin a ni. Engkimmaihi zei leh thiam bîk deuh riau hi an awm zêl a,kalchheta inkhen pawh hi a zei leh thiam deuh bîktechu an awm thin. Kan han inkhêng hi eng tin tinemaw min han thai a, min han daikhalh vêl a, minthai thlu leh nge nge thin. Khâ'ngte kha a lohlimawmin tan a lo nâ thin hle mai ka ti.

Kalchhet kal hrim hrim pawh hi zei deuh riaumai hi an awma; ke pangngai ang deuhthawahmang


thiam hi an awm thin a, nau paw chung pawha reitak tak, thui tak tak kal theite pawh an awm thin.Mahse rei tak chuang tûr chuan a ke lamhniamdeuhhi a ngai thin a ni.

Kalchhet chuan kan uar tak tak lai chuankhawlaiah hianmipa naupang chuan kan lek chhuakfer fur mai thin. Kumtluan chuan kan uar lèm lo va,kum khatah hian vawi khat/tum khat tal chu uar bîkhun a awm thin a ni. Mahni kutkawih ve ngei maiakan han infiam ve ngei maite kha a lo hlimawmin,hun khawhralna tha leh taksa han sawizawi nânpawh a lo tha ve ngawtin ka hria. Tunah zawngkhâ'ng hun lai kha ngai mah ila, awmzia a nei lo :Nun hluiten KIR AN REL LO !!

BUNG 14

KAN FOOTBALL KHEL VE THINTE KHA


Infiam hi naupang chang lo pawhin a nuamkantiin kan tleipui thei viau thin. Naupan lai ngat pheichuan nuam kan ti zual bîk emaw tih tûr a ni.Mihring hi chu a huhova chêng kan nih avâng hianeng engemaw han tih khâwm lêt lêt hi nuam kan tiêm êm thin. Kan naupan laia football kan khel vethin mawlh kha kan lo tleipui thinin ka hria.

Tunlai angin savun tha pêt tûr kan hmu phâklo va, kan ball ve chu saphîng te, pawnchhe têl khâwmte, sertawk-te a ni tâwk a.

Saphîng hi hmuh tûr a awmzen zen lo va,miinsa an kahin emaw inneih lawmna leh lungdawh nânaran an talh a nih ngawt loh chuan a awm zen zen lova; chutiang ang hun a awm a nih chuan saphîngchu kan hauh a, naupangho saphîng inchuhin kaninbawh laih laih thin a ni. Inchuh a nih tawh chuana tha nei deuhte an ding chang a, a tê deuhte leh awmnêmdeuhte chuneksawninkanawma, a thanei, chakdeuhte chuan an chang nge nge thin. Saphîng kaninchuh châng chuan inhnialna a tam thin khawpmai.A thenin, "Ka hauh hmasa ber," an ti a; a thenin,"Nang aiin ka hauh hmasa zâwk daih," tih pahinkutzungchal hmuh hial khawpin an han hnial ve leha,mi tam tak chu an insual phah fo rêng a ni. Saphîngkan neih tawh chuan a hnûn kan tawn a, leiah(vaivutah) kan rap hrual nawk nawk a, leiah vek kanhlap fai a, sati bet vêl kan tifai a, a hnûn ve ang rengakan ngaih kha kan tawnin, a kua a thi kai sen sêngsûngte kha kan hmuiin kan chuktuah a, kan hampuar pang pang thin. Kan ham pûar tawh hnu chuana hnûnah nghet tâwkin hruikhâuin emaw khawllachatfeiin emaw kan tawnphui tlat thin. Chu chu kanfootball ve pakhat chu a ni.


Pawnchhia erawh chu tlêmin a tam ve deuha; mahse thingtlâng lamah chuan khawpuiapawnchhia bawlhhlawh bawma an dah mai mai angchi hi pakâr hmun âwl remchângah an la dah thatâl(h) thin a; chû'ngte chu kan chhûngte hriat lohhlanin kan lachhuak a, kan tel khâwmnawk nawk a,a tuam nân puan them hlai lam pang deuh kanhmang a, khawlla châtfei emaw a châng phei chuanhruikhâute pawhin kan thuiphui châng pawh a awmthin. A thente chuan kawrbân an tan a, achhûnglamah an tawnphui tlat a, pawnchhia an zainawi a, a chhûngah chuan an thun a, hnawh puar anih hnuin an tawnphui leh tlat thin. Mahse a mumtha thei ta lo va, pêt fuh a har duhin pêt a har viauthin.

Ball atâna kan hman thin dang leh chu sertawkrah a ni. Sertawk hian rah hunbi a nei ve thin si a,sertawk rah loh hun lai chuan pêt tûr a awm ngai lo.Sertawk rah chang tha lo chu kan pêt duh bîk thin silo va, a chhan chu a sên deuh chu a phel hma bîkvâng a ni. A rah chang tha kan han lo va, leiah kanvawm dûp tê tê a, a nih loh pawhin tiangin kan vawdûphmasa thin a ni. Kan vawdûp ve tawhakanngaihpawh hi rin aiin vuak dûp a lo har a, ke lâwnga kanhan pêt chuan ke a nâ thin khawp mai.

Team team kan siam a, kan inkhel lauh lauhthin a; inkhelhna hmun zâwl zâu tha a vâng thin sia, kawtzâwl nei zâu deuhte kawtahkan inkhel ve lauhlauh thin. Khelmual ve ang reng deuha khawtlânginan neih, rual lo leh mâm tha lo zetah kan khel vebawk thin a.Kan khelh hmain khelmûal chhûngabâwng êk te, sakawr êk te, hmawlhtê-te kan thianfaihmasa phawt thin. Goal ban awmsa a awm lo va,hmawlh sei deuh kan vit phunmai thin a, ball-in goal


ban a per a, a tlûk vaih chuan inhnialna tenau achhuak ve fo thin. A châng chuan goal ban tûrinlungtumte pawh kan dah ve mai bawk thin a, goalban chung zawna a kal palhin a buaithlâk duh thinhle. Kan han inkhel tak tak a,mahni phâk ang tâwktâwkin tan a nâ duh ve thin hle mai. Tû mahinpheikhawk kan bun lo va, sertawk emaw pawnchhetelkhâwm emaw kan kechhîpin emaw kan kephahinemaw kan han chhuih ve pawp pawp a, kan chhuihsual châng chuan kan ke kan khai kang vaw vawmaithin. Ngal chang deuhte kan han khâwm ve ngawtchâng chuan kan ke kan khai kang a, kan kal bu lauhlauh mai thin. Saphîng kan pêt tuma kan haninkhâwmchilh fuh deuh chuan kan ball ber kha kantipuak dur a, kan ho der mai thin.

Goal ban phun ngheh sa awmhek lo le, hmawlhkan hmuh remchâng ang ang kan vitphun a, kan lophun ngheh loh châng chuan ballin a han sut hian atlu daih mai thin a, a buaithlâk thin hle. Lehlamin"A goal," tih tanin an tang a, lehlam ve thung chuan,"A goal lo rêng rêng," tih tanin an tang thung a;hamtu/endiktu awmhek lo le; a tawng chak chak laman thiam a ni mai thin. Endiktu awm lo hian kan de-bate thin a ni ber e.

Sertawk kan pet laia a phel mauh mai chuan abuaithlâk thin bawk. A dang kan neihmai loh chuana phel lian lam kan la pêt tâl(h) a, a mum tha tawh silo va, tumna zawna pêt fuh a har duh thin khawpmai. A châng chuan goal area chhûnga pêt luh kantum a, kan ball ber a phel tlat mai thin bawk. A phellehlam goal chhûngah a lût a, a phel lehlam goal banpâwn lamah a lîr chhuak bawk a, a goal leh goal lochungchângah thu tlûkna siam a har duh thin hle.Hetiang ang kan tawh châng hi chuan a phel lian


lam goal chhûnga a luh hi chuan 'a goal' a ni a; aphel lian lam a goal ban pawn lama a lirh chuan 'agoal lo' kan ti thin.

Lamtangte hriat hran a awlsam theih nân 'A siphur hmasa sa kawr phelh tûr' kan ti thin a, kawrphelh hlauvin kan tang nasa mai thin. Ball awmnalam lamah kan tlân khâwm a, bân leh thuamhnaw-ainpawh kan hrat thin si a, kan kekawr lastik(elastic)rûl kan hâk tum chuan kan kekawr minpawhthlâksak leh pawk mai thin. Kan inchuh luailuai a, kan ball pêt laite a chhe leh rih thin a,pawnchhia kan thui khâwmte a darh a; kan saphîngham puar sate a thêp a, kan sertawk pêt lai mekte aphel thin. Chutiang hun a thlen châng chuan abuaithlâk duh thin khawpmai.

Fur laia ball kan han pêt thinte kha kan berhnasa thin teh e. Tuihâwk awmna lamah ball kan hanchhuih lût a, ball hmu mang si lo khân kan luhchilha, kan rin pêt ang bawrh bawrh a, kan ball pet fuhtumna lamah thiante ke kan pêt fuh palh a, a nâlthin si a, tuihâwkah thiante kan pet tlu leh bawrhbawrh thin.Mi thenkhat chu fet êm êmmai,ball pawhen lo va,mi daikhalh tum hrim hrim hi an awm thin.

Goal vengtu tûr kha a buaithlâk thin. Tûmahin'keimahin ka vêng ang' an ti duh si lo.Goal vengtunih hi tumahin kan duh lo va,a chhan chu goal venhi thiam lo deuh hnaah kan dah thin avâng a ni.Goalven an thiam vang rêng leh an tuina lam a nih vângpawh ni lovin a dawih berin an vêng tlângpui a, adawih ber kutah a tlu leh nge nge thin. Rual khatzîngah hian tihduhdah bîk leh dawih deuh bîk anawm thin rêng a, chû'ngte chu kawng engkimahtihduhdah an hlawhin, tirhkah bera hman pawh anhlawh bîk thin.Ball petnaah goal an ven loh pawhin


ball a liam hlek a, chhartuah an tang a, a lehlamahchuan an lainatawm thin khawpmai.

Team team-a inkhelh châng kan nei thin bawka, tan a nâ duhin intihthinrim a awl thin khawpmai.Kan thin a rim tawh chuan ballkhalhtumihring zâwkkha kan melh ran thin. An ngalah emaw remchânglai apiangah kan petsak pawp pawp mai thin.Lamtangte chu kan intan them thawm hlawm bawka, kan intihbuai châng chuan lehlamah kanchhûngkhat hnai deuhte awmmah se kut kan thlâkchâng pawh a awm fo mai. In lamah chhûngten kanintihbuai an lo hriat ve chuan chaw ei laiin min zilha: unaute, chhûngkhatte chu intihbuai châng pawhaintan zâwk tûr alawm' mahni unaute tû mahinkutthlâk tawh rêng rêng suh ang che u' min ti thin. Aenga pawhni se,Team angakankal tawh chuanTeamtân hma kan ngai thin êm atin a ni. Inhauh lehintihthinrim chângte awm thin mah se kan thinurrei ngai lèm hlei lo va. Inkhelh laiin, "I châk lo vang,"tiin kutzungchal inhmuh sak sak mah ila, inkhelhzawh chuan kan nui tlâng ve thei leh lawi si thin.

Pawnchhe telkhâwm te, sertawk te, saphîngtekan pêt hun laite kha a lo ngaihawmin han chhuikirneuh neuh hian a lunglenthlâk a, khatiang ang hunkha kan hun tawnah a lo inher leh tawh dawn si lova,a ngaihawm dawn mang e. Nun hluiten KIR ANREL SI LO !!

BUNG 15

KAN HOCKEY KHELH VE LAITE KHA


India ram ina Olympic-a Gold Medal a lâk vetheihna awm chhun a nih vâng nge ni Mizoramkilkhâwr berah pawh rem leh rem lovah pawh kankhel ve tauh tauh a. Khelkawm suihmam that hleihlohvin, thing suihmum kan inchuh a, kan um kualzak zak mai thin a nih hi !!

Keini hockey khel vete kha zawng kan hmanruaa lo bumro thin teh zawng a ni. Kan têt zual laiin û-te khelkawm kan ngên a, kan tah phah vak vak a,tûk tin thawthang hi : 'A pa, vawiinah khelkawmminrawn hawn rawh aw, maw, maw....' tiin pate ramchhuak tûr kan chah châmchi mai thin. Lo vah lainise, mau hmun an vah lai chuan khelkawm tûr kanchah lawm lawm reng a. Paten, "Ka rawn hawn angche," an tih tum chuan an feh hâwng hmuakinkawtchhuah lamah feh haw hun hma hmain kan kala, kan lo chang ran thin. Ral a khat atanga thil puvâr deuh vah vah kan hmuh chuan :'Saw, saw a pa ani ngei ngei ang, ka khelkawm tûr a rawn keng a nihdawn saw," kan ti a, kan nghakhlel êm êm thin. Kanbul an rawn thleng a, mi pate an lo nih daih chuan,kan hrilh a hai thin hle. Mahniin kan inlâk ve theirih si lo va, a ball tur tak ngial pawh kan insuih theilo a ni si a, pate tân chuan a buaithlâk ve thinngawt ang chu.

Tlêmin kan lo leikâng chho ve deuh a, sikulchawhnu game-naah pawh zirtirtutenmin han teltîrve tan a, sikulah chuan 'vaitiangkawm' an nei thina, chû'ng kan han hmangte chu kan intithei viau thin.Mahse chawhnu game hun bâk kan hmang thei thinsi lo va, hman reng a châkawm thin khawp mai.Vaitiangkawmhi chu a suih a dak thain hum a nuam


a, ball dan pawh a nuam a, hman kan châk phahthin a ni.

Mahni sum sênga vaitiangkawm han lei chu aharsa thin a, a tithei fa deuhte chuan an nei ve theimai a; thenkhat erawh chuan a Second Hand takngial pawh kan lei pha lo a ni. Vaitiangkawm nei talo chu thianzahovin ramhnuai lamah khelkawm latûrin kan kal thin a. Mau hmun lamah kan kal thintlângpui a, mau bul kawm tha leh châng tha kanzawng thin. Mau bul thenkhat chu a lang deuh ruaka, a kâwm that leh that loh a hmuh theih mai a; athente erawh chu a zung a thûk deuh thin a, hmuhmai a har deuh thin a, chemin emawhreipuiin emawkan cho lauh lauh thin. Chhûngte lah hian hmanruakan tihbâl mawlh an hlau va, hmanraw tha deuhtechu an lo thukru thin. Ni e, hmanrua pawh hmangthiam mang lo, chem pawh la hum nghet tha theimang lovina mau bul chang tak tak kan han sât tûrchu chhûngte tân chuan hmanrua han ui loh chiziazâng a ni lo rêng a ni

Khelkawm atâna tha nia kan rin chu lâk tuminkan bei fat fat a. A zung pui ber kan han chêk chat vengei a, a zung tê lam kan sât chat leh a, pawh kartumin kan uai ngar ngar mai thin. A zung kan lochhah kim loh chuan kan la thei mai thin lo va, kansâwi kan sâwi a, kan herh bung ve leh nge nge thin.A châng chuan kan hmanhmawh ve deuh thin ngeni a zung kan chhah kim hma, kan pawh kar theihtawh maia kan rin hnua kan han sâwi vêl khân kanti irh palh thin a, rei fet kan beih hnua, lâk tlâk leh silo va kan chhuah pawh a awm fo mai. A zung pui berhian a tlângpuiin lei lamah a bir zâwngin zung a kaihthin si, a zung tepêng kan chhah hnu pawha kanbeidawn phahna pawh a awm fomai.


, Mau bul thenkhat chu khelkawmatâna tha tak,kawm tha ven vawn pawhhi a fawng lam tûr pân tak,lâk tlâk loh a awm nual a; chutiang ang kan hmuhfuh chuan kan ûi thin lutuk hi kan han thlêk vêl a,kan chêk tlawk tlawk thin. Thenkhat chu a bul lamkawm tha viau si hi a zîkbul a ni ve leh tlat thina;mau zîkbul chu a no a,khelkawm atân a hmantlâkthin si lo.Mau chhah tha deuh,kaw mang lo,a bulkawm tha tak kan duh deuh kher thin si a. A thentechu kawm tha tak,mahse a fawng tûr lai ber kawi lehtlat si a awm thin bawk a, chutiang ang chu a thentechuan kan la thova, kan cher khawng a, rapchungahkan dah thin. A hrin laia kan cher ngîl tlat chuankan dah ro hnu chuan a lo ngîl ve tho mai. Mi fingleh fing lo kâr a hlain, a thenten kawm nalh tha taktak an lâk laiin a thente chuan kawm tha mang lo,char et ut, a fawng kawi ngêk ngûk, eu deuh et ut anla a; a thenin pali panga an hmuh laiin a thente chuanpakhat pawh an hmu ve thei tawk tawk a. A theninsuih pawh an suih thiam lo va. A suih ve theih sawihsawih lahin pum êng uangin an suih a, vuak nat hmeldeuh, mahse vuak fuh har deuhin an suih a. A thentephei chuan û-te suih atân suih lovin an hawn ngawtmai thin a ni. Mihring a in-an loh theih khawp mai.

Mau bul chauh hi khelkawm atân kan la lo va,phulraw bul pawh hi kan la ve bawk thin. Phulrawbul phei chu a chang tak tak hi chu a chang thin si a,kan hmanraw kente hi kan tibal neng nung thin.Phulraw hung awmna laiah kan kal a, kan han thlêkkual dan dan a, a thente chu a hungah kan lawnchilha, harsa takin kan la tâwk tâwk thin. Ral khat atangakan hmuh, kawm tha deuh nia kan hriat pawhthenkhatte chu a hmunah kan han belchiang a, atuaite a lo ni thin a, a thinrimthlâk duh hle; a tuaite


chu a hmantlâk der si lo va. A tuai lâk chu a zîkbullâk nên a thuhmun reng a ni; han suih ila, kan hantiro hi a sâwngte tawp tawp a, a châng duh bawk si, ahmantlâk der loh. Thenkhat chu pum lian pui pui abul lam kawm tha deuh, mah se khelkawm atâna lâktlâk miah loh, pan her huar hi a awm bawk a;thenkhat chu han phel phawk pawha pahnih daih tûrtha êm êmmai a awm ve bawk a. Phulraw thenkhatchu lei atanga lâk mai theih tûrte pawh a awm nualhlawm a. A bul kan han tan hi tan sual a awl êm êmmai si a, a châng chuan kan tan tawi lutuk a, a hmantlâk leh lo va, kan lâknaa kan thlan far zawng zawngkha a far thlawnin,thosimin sehna zawng zawng khakan tuar thlawn ringawt mai thin. A thente erawhchu kan lo tan bung sei lutuk thin a, paih leh teuh angai lawi a. Hah thlansa phûlkai a kan beih hnua,kan lâk ve, kan han phel dawn a, kan phelsual lah atam thin. Kan han phel a, kan chetsual tum chuankan kut a chep tâng tlat a, kan tê chêl chûl mai thin.Kan han lâk chhuah hnu pawh hian a nâ kan ti hikan thing vawn vawn mai thin.

A châng chuan thing kawmkan lâk tum pawh aawm thin. Amaherawh chu thing kawm tha hi chu avang thin deuh a, a bul lam kawm tha tak pawh hi afawng lam kawi tlat mai, lâk tlâk loh a awm thin.Thing thenkhat chu kawm tha tak, mahse hmantlâklo, a chhûngmunei a ni leh tlat thin a. Thingah chuana kawm tha bawk si a fawng ngîl bawk si chu a vângduh thin hle. Chumi a nih avâng chuan a bul kawmtha si; mahse a fawng lam kawi tlat si a awm chuanthing dang nêna zawm theih chi a nih chuan kan latho va, thing dang ngîl tha deuh nên kan zawm maithin. Uluk takin kan han zawm ve hauh hauh a, akilhna tâwk lek tûr perek kan nei si lo va, perek kan


hmuh ang angin kan han kilh a, kan kilh keh leh thinsi a, a uihawm thin khawp mai. Perek lian neih lohchuan thiltê hnâng hmangin uluk deuhin kan vêt tlata, rei tak chu a hman ve theih thin.

Khelkawm suih hi thil awlâi lo takmai a ni ve a,chem lek theih satliah suih chu thiam mai chi a ningawt lo a ni. A suih thiam chuan ball dan nuam tak,a hma lam phêk tha thler thlawr, a fawng lam mumleh mâm tha tak leh ball dawnna lai tûr suih phêkthiam riau leh kut hnu nalh ve hrim hrim hi an awma. Thenkhat chuan an suih thiammang lo va, a kawmtûr pawh an suih char zo va, an suih lèk fo mai bawka. A chhah lo lai tûr an tichhah uang a, a phêk lai tûrni lo an ti phêk leh thlur lawi si a. A thente chuan ansuih herh a, ball vuak dawna lei vuak hmasak ziahleh vuak tel khut ngaia suih tlatte pawh an awm thin.Thente chuan an han uluk thiam khawp a, avawnfung lai zawng zawng hi puanin an vêt kual veka, vawn a nghet duhin kut a dam bîk thin. Mithenkhat chu a ball han vuak hian kut a nghawr dawtthin a, mau pan deuh kan hman phei chuan kan haninvuakchilh chânga keh chhawk chhawk mai, ballvuak apianga ri chhur chhur mai pawh a awm nual.Khelkawm zawm thenkhat chu kan han invuakchilhdeuh chuan a auh a, hman zui tlâk loh a awm nual ani.

A ball tûr pawh hian thing kan suihmum maithin. Thing chang tha tak, a chhûngmu awm lo kanhmang thin. Thing no deuh chu a keh hma a, kanduh lo. Thing changah pawh thingsîa te, thîl te, fahte leh thing chang zual dangte kan hmang ber thin.Tin, thingzai bung (ngiau thing etc) ang chite pawhkan hmang bawk thin.Tin,mau bul chang tha deuhemaw phulraw bul chang tha deuh emaw pawh kan


hmang thin bawk. Hei pawh hi suihmuma har phianmai a, uluk takin kan suih hauh huah a, chem kan lolek sual deuh chuan a ni lo lamah kan sât a, zawhdawn têpah kan sât hêk leh duai thin. A thente chukan sah nghawrna lamah a lai a lo hîk bwk a, rei takkan buai pui hnu pawha kan pâmtûl leh tâk pawh aawmnual mai. Chhûngten chem hriam tha hman anphal thin si lo va, chem hriam lo chuan suihmum ahar bawk si a, chhûngte chem thuhrûk kan zawngkan zawngmai thin. Mahsemit nêna dahthat ni awmtakin kan zawng hmu leh tho mai thin bawk a.Chhûngte phalloh chung thil khawih chu hauh pawhkan tawh tam phah thin hle a ni.

Kan han inkhel tûrte rêng rêng kha tang lehtang awma inkhelh a ni bawk a, tlema thiam deuhtelama tan phet kan tum thin. Intum tûrte kan hansiam dawn pawh khân kan han ding tlar thep thawpa, a hmasa ber a chhuak nalh a, a dawt a ding tlanga, chutiang zêl chuan tang leh tang kan insiam thin.Chutiang kan din tlar pawh chuan dinna tûr kanngaihtuah a, a thiam deuhte lama tang thei tûrindinna kan thlâk zut thin. A châng chuan a naupangberte ve ve kha an lam tur ve ve kan thlantîr thinbawk. A châng chuan a upa berte ve ve in an lamatang tûr an thlang thin bawk.Mahni lamtang tûr anhan thlan chuan a thiam thiam atangin an thlangthin si a, thlan hnuhnun bîk nih chu a zahthlâk duhthin hle.

Kan inkhel a, a fet thiam deuhte chuan vuaktum awm ang takin min han tin uai(h) a, kan chuhtha ngam mang lo va, an khalh tlang leh pur purthin. Kan khelkawm lâk ve ngei mai khân kan haninkhel ve a, a thente chu kan inkhelh mêk laiin akawm lai takah kan tibung a, kan hawihai der fomai.


A châng chuan kan invuakna lamah kan khelkawmfawng a keh a, kan hlap ri leh chhuai chhuaimai thin.Kan inkhelh laklawh laia kan ball hman ber a pheltlat tum a awm a, tûi êm êma kan inkhelh lai pawhakan inkhelh tihtâwp a tul châng lah a tam.

Infiam laia lo thinrim tlat thin hi an awm châwka, mahse chutiang ang mi chu mi rilru tê, puitling lotak an ni thin. Tum rêng vâng pawh ni lèm lovinthiante ngalchâra lo hawl palh hi a awl êm êm a, kanngam loh deuhte kan lo hawl tel palh chuan, "Awh,ka tihpalh !!" kan tih chung pawha hrethiam duhlovin kan mawngtamamin hem zui pawp mai chângpawh a awm thin.

Kan khelmual ve lah chu a rualrem lo thin lulaikhawp lehnghal a, tumna laiah kan vaw kal hlei theithin lo. Kan han hlap ve pawhin lungtê pawngin a lola tleu a, thiante dulah emawngalchârah emaw a perchâng pawh a awm thin. Kan vuak nat deuh chângchuan ball-in mihring a per palh chuan an thu vialngal ngal mai thin. Ngalvenna (shin guard) te nei vehek lo le. Thing chang suihmum, rit tha nelhnawlhina taksa a han per thin chu nâ ve thin tak a nirêng a ni. Kan hockey khel ve thinte kha zawng kaninhliam pheng phung lo kha kan vannei thin zâwk ani. Khelkawm kan han hmangte kha kan zei lo vin,kan pawngpawhman ve bawrh bawrhmai thin a, kanvai laklawh tawh chuan kan tâwp hlei thei tawh thinsi lo va, thiante tân chuan a hlauhawm thin khawpang. Mahse kan inhliam bîk zen zen chuang hlei lova. Mau bul, raw bul, thing bul kawm leh thingsuihmum chawp tûalchher hmangin hlim takinHockey kan khel ve thei tho thin a. Khatiang anghun hlimawm tak ang kha tunah chuan kohkir tummah ila, awmzia a nei tawh dawn si lo va:Nunhluiten


KIR AN REL SI LO !!

BUNG 16

KAN INFIAMNA THENKHATTE KHA


Naupan lai chuanmahni phâk ang tâwk tâwkinkan infiam ve thin a. Mahni tâwk tâwkah kan tangve thinin kan inel nasa ve thin teh e. Tunah chutiangang kan infiamna thin thenkhatte i han tarlang tehang hmiang.Inhnawk : Inhnawk hi chu Mizoram tualchhuakinfiamna ka ti mai a, a hmanrua atân vai siam hmana ngai lo va, kan ram chhûnga hrui chi khat 'Kawihrui' rah atanga infiamna a nih vemiau avâng hian.

Inhnawk tûr chuan kawi a ngai a, kawi nei tûrchuan ramhnuai lama mi zawn a ngai thin. Ram tinhmun tinah kawi hrui hi a awm mai lem lo va, awmduhna lai deuh hlek hi a awm ve ni tûr a ni. Kawizawngin ramhnuaiah thianzaho-vin kan han kal damdam a, kawi hrui leh kawi rah hmuh tum rêng rênginkan hawi kual vel a, kan ring kan fan a, chunglamkan enna lamah kan nghâwng a kham urh mai thina ni. Kawi awmna kan hual sa lèm loh chuan rin aiinhmuh mai a harsa ve thin khawp mai. Mi thenkhatchuan an sava veh pah te, an thingtuai put pah teinan lomelh lâwk a; zawn buai vak ngai lovin a awmnalam an pan chat mai thin.

Kawi hi lei lamah a rah ve lem lo va, hrui a nihve miau avângin thing dang rinchhanin/thingdangbehchhanin a zâm thin a ni. Thenkhat chu thingkungsâng tak takah an zâma, han lâk vel pawhabuaithlâkthin hle. Thenkhat erawh chu thingkung lian vak lemloah an zâm ve a, lâk a awlsam deuh a. Kawihrui chua han rah a, a sên lai leh a la no deuh lai chuanzawngtah mal ang hian a rah hring ve nghalh a, a lochang tial tial a, a kâwr hring chu a rawng a lo danglam a, a uk deuh a, a kâwr pawh a sak ve tâk a ni.


A chang tawh lo chu kan lo ngai lo va, thenkhatchu a lâk a awlsam deuh a, a thing zamna azirin kutpawhin a rah chu a lâk theih mai a, thenkhat erawhchu hmanraw dang thingtuai emaw thil dangengemaw hmanga vuak thlâkte a ngai a. Thenkhatchu a zamna thingzâr chawpa thlâk a tul châng pawha awm bawk a. Thlâk a ngaih chânga kan han thlâkthin chu a hrui a fei thin si a, a in-uaitâng leh tlatmai thin a, hlawhchham châng pawh a awm fomai. Athente chu lung hmangin kan vawm tla ve bawk a.Upaten, "Kawi pawh a kâwm a that chuan, a takpawh a tha nge nge," an tih thin hi hre ve ranin akâwm tha deuh kan thlang ve hram hram thin.Thenkhat chu kawi rahna hnuaiahte pawh a lo tla vethin a, chû'ngte pawh chu kan chhar khâwm thin ani.

Kan duh ang kan lâk theih chuan a chângchuan a hmunah kawi kâwm chu kan han chhunghal a, thenkhatte chu sâwl chhe deuh te, bialkir'h ker'h te, bial tha deuh te, pum ing iang te,chhawn rem tak mai tûra a tlâng pêr deuhte aawma, a thente chu dêp thlim thlem,hman tlâk lohtea awmnual bawk a.

A châng chuan kawi rah hi chhut keh lèm lohina kâwmnên in lamah kan hawn ve thin a, thenkhattechuan thutna pindanahte an hung mâwi ve bawkthin. Amaherawhchu, naupang harh zual awmnaahchuan a hun/tar rei theih lohva, an kawi duh hian anlo chhu chhe thuai mai thin a ni.

Kawi thenkhat chu han chhâwng dawn ila,chhawn hleih theih loh hi a awmve nual bawk a. Bialtha ve taka ngaih pawh hi a her leh tlat thin a, a bialtha deuh lah hi a thente chu a per thlem a, a bu leklek a, a tlu leh tep mai thin. Tin, kawi pan deuh hi


chuan mi kawi a lèn hneh thei lo va, kan iai deuhtlângpui thin. Kawiah hian huai hmel deuh hi a loawm ve rêng nge ni a, a huai hmela kan hriat deuhtehi kan thlang thin tlat nia !

Kawi hi hmeichhia mai ni lo, mipate pawh hiana tliang tha leh hnûm tha deuh chu kan duh ve thomai. Tihtlian nan lapua-ah sahriak kan leih a, chuchuan kawi kan fun a, leiahte kan phûm hmak maithin. A châng chuan thûlah te kan dah hmak maibawk a. Hun rei ve tak kan dah chuan a tuamtu hi alo khawk ve thei a, a lo tla ve duak thin a, a hnûm vehlarh mai thin a ni.

Inhnawk hi mipa infiamna a ni a; tang leh tanginsiam thin a ni. A (beng) lam leh a thawk lam awmangai thin. A beng lamin an kawi zawng zawng chuleiah an beng a. A bengna tûr hian a bi a awm a ngaia, a bi tûr chu kut tinin emaw hmawlhtêin emaw kankheuh ngar ngar thin. A beng lamin an kawite anhan beng a, a thawk lamin an hnawk ta thin a ni. Athawk lam chuan kawi zawng zawng chu hnawk pervek an tum thin. A vawma vawm awih a ni lo va, ahnawk a hnawk tûr a ni. Kawi chu kutzungchal lehkutzungpuiin kan kawm a, kan hnawk ta thin a ni.

A themthiam deuhte chuan an hnawk per theikhawpmai, kawi beng zawng zawng pawh hi a vaiinan lên zo vek thei zêl mai. A themthiam lo deuhtenan hnawk thelh nasa thin khawp mai thung a. A zeilo deuhin an hnawk dawn tumhi chuan kan darh hakhak mai thin a ni. Kawi chang fel fawlin ngalchâr ahan per palh châng chuan a nâ thin khawp a, kandawm ngawih ngawih mai thin a ni. Thenkhat kawichu a huai bîk deuh riauin kan hre tlat a, kan kawitehi a len duh/hneh deuh riau hian kan hre thin a ni.Kankawiinmi kawi a len hneh deuhnânkawiah suan


kan chhûng thin a; kawi mit kan verh kua a, achhûnga mi kan bun ruak a, 'tah chuan suan kanchhuan tui sa kan chhûng lût a, a nih loh leh thirbelchhia (suankang) kan chhu nawi a, kan thun bawkthin a, a rih phah thin khawp mai. Kan chhûn sualerawh chuan a ri chhek chhek thin a; tin, miin anhan hnawk fuh deuh khân a keh hma bîk a ni. Kanchhûn fuh deuh erawh chu a keh har a, a len pawhan len hla thei ngai lo a ni.

Kawi hi hnawk fuh mai a tâwk thin lo va, a biatanga khâp khat emaw a aia seiah emaw kan rinkual a, chumi pâwnah chuan len chhuah a ngai thina ni. A châng phei chuan a hniak zawngin kan teh a,kan tih sei deuh tum phei chuan zawh a har thinkhawpmai. Kanhanhnawk fuh ve thin tak nâ a, kawithenkhat a len theih mang lo va, hnawk fuh ve thosiin, an beng leh mai châng pawh a awm fo mai.

A hnawk lam ten an zawh zêl chuan an kaisângzel a: tawksir te, tian te an thleng chho zêl a.Tawksirah chuan kawi chu a dung zawngin an bengtlar vek a; tianah chuan an tiang leh thin. Chutiangang chu an zawh vek hnuah si inpêk nân khuai thlena ni ta thin a ni. Khuaiah chuan a bi pali-ah kawi chuchhawn vek a ni a; ral hla tak atanga hnawk tur a ni.A thente chuan chu chu ralsai an ti bawk a. Chumian zawh vek theih chuan a beng lam chuan si an phurta thin a ni. Inhremnan ralsai hi a awmve hrim hrima, a thawk lam ten an kawi an tihlirhin kawi chhawnkha an kawia an tih fuh palh chângin a hrem nân ralatangin an hnawktîr thin a ni. Inhnawk chuan athawk lamin an hlah hma chuan an thawk ngar ngara, an chhuah vek hnuah an la zawh zêl chuan a buan lêt zêl mai a, a bulah an tan leh zêl mai thin. Anhlah ve leh a beng lam kha an thawk ve leh ta thin a,


chutiang rêng rêng chuan an inthawhchhâwk ngarngar mai thin a ni.

Inhnawk mai lovin Inhui kan ti thin bawk a,Kawiah chuan Mangai pheikawk ke artûi te,pheikhawk dang dang chhûat te hmawlhtêin kan kilhkhawm a, chutiang ang chu kan hmang thin a. Asakhat deuh hlek loh chuan a zang deuh thin a, miinan han hnawk fuh hian a lêng duai duai thin a; anhlahmawh thin a, chuvângin a sakhat deuh hlek kanthlang hram hram a, a zang deuh a nih pawhin tihrih dân mawlh kan ngaihtuah thin.

Inhnawk pangngai ang lo deuhin kawi kanchhawng thin a. A telte kan tam leh tlem azirin a bichu a inhnaihin a inhlat thin a ni. Tang khata mipanga bâwr vel kan nih chuan kar khat bâwr vêlahkan chhawng tlângpui a, a bi a inzawn thei ang berinkan chhawng thung a. A thawk lamte an han thawka, pakhat kawi bi hlat ber emawin a han hnawk a, azawh chhûng chu a thawk a, a vai pawhin a len vekthei a ni. Chutiang zêlin pakhat chuan a hlah palhchuan a dang an thawk a, a hlah leh chuan a dangan thawk zêl a, kawi inchhawng zawng zawng an lenvek theih lohva, an hlah vek chuan pakhat chauhpawh lên bâk nei se, kawi chhawng lamkha an thawkve thung thin a ni.

A thawkte lamin an kawi an tihlirh a, kawichhawnna a pelh chuan, chu mi pel-tu chuan ral(thawh tanna) atangin a vawm thin. Tin, kawi lîrinkawi inchhawng a fuh chuan mih kan ti a, a thawklam zawngin an ralsai vek thin a ni.

Infiamna rêng rêngah hian a fet deuh hi an awmchâwk thin a. Inhnawk leh inhui pawh hian fet thiamêm êm mai hi an awm tlat a. A thawk lamin an han


hnawk a; kawi an han hnawk lêng nawk a, a thentechu an fuh thawi deuhte a awm bawk a; a bi bulahhian a vir char char mai thin a. A thente chu a biatanga hla vak loah hian an lên sawn thin a, chu chuhniakin a hlah leh hlah loh fiah a ni thin. A fingvervek deuhte chuan an ke hi an chhep fet thiamkhawp a, zawh lo pui zawh pawh a awm fo va,inhnialna pawh a awm phah fo mai.

Ral atanginkawikanhan tilîr a, kawi bi bul lawk,tawng khat vêla hla-ah a nih chuan kan hui thei thina, kan ke kan kar pan pan a, kan kutin kawi kan humran a, kan kâp kârah kan rawlh a, hmun leh hmunahkawi chu kan hui thin. A hui thiam lo chuan an huihla thei lo va, an hlah ve fo tho mai. Thenkhat chuan kar fet deuh a, a thawk lo lam ten an ke an lophehsak châng pawh a awm thin. Kan hui dawn hiankan han kar pân pan khân, kan ke artui kha a kângtûr a ni lo va, a kân chuan inpheh awih a ni thin a ni.

Thenkhatte chuan hmeichhe naupanginkawibah an kawi chhawn lai lo hnawk lênsak daiha, tihbuai chîng riau hi an awm bawk a. Hmeichhenaupang lian deuhte chuan an hmeichhiat puite chuan lo tan ve thin si a; hmeichhia leh mipa insualchawt chawt châng lah a tam. Mipa lah hianhmeichhia chu kan aia rual û zâwk deuhte lehpumrua lian zâwk deuhte mah ni se, kan lo hlau lotum hrang si a, hmeichhe thenkhat chuan mipanaupang thenkhat chu an hrâwk leh hrep thin.

Inhnawk laklawh laia kan kawimin han lên kehsak daih mai thin hian a buaithlâk thin. Thenkhatchuan kawi hi pahnih pathum lai mai kan pai a,pakhat a keh pawhin a dang kan hmang lehmai thin.Kawi dang kan ken loh tum chuan in lamah


kawi dang la tûra kan tlan haw vang vang châng laha tam thin.

A tih dân phung tam êm êm lomah se inhnawkkan uar lai chuan kan hlim ve thin khawpmai. Kawitha tawk kan neih chuan inhnawk kan phur êm êma, a nuam pawh kan tibîk emaw tih tûr a ni thin.Inhnawk kan uar lai chuan kawi hi kan han ngahthinkhawpa,Amulbûrah emawphulrawbûrahemawkan dah tha a, kan thing ri rawih rawih mai thin.Khâng hun laite kha nun hlui a chang tawhmai si a,a ngaihawm thin teh e.Nun hluiten KIR AN REL SILO !!Inhawngbi : Inhawngbi hi naupan laia infiamnaahchuan kan hlimpui ve thin khawpmai. Tin, taksa tânpawh a tha deuh a, taksa a chet that avâng hian hahlutuk si lo vin thlan a tla ve bawrh bawrh fo mai.

Inhawngbi hi tang leh tang insiamna chi a ni a,hmun âwl a zau dân azirin a infiamte erawh chu kantlêmin kan tam mai a. Hmun zâwl zau tha deuhahchuanmi kan leng hnema, infiamte pawh a tam theihdeuh thin.

Hmun âwl zawl zauhah kil lî neiin kan rîn a, adung zâwngin a sîrah rin hnih a kal chhova, a vangzawngin rin a kal bawk a, rin inkâr hlat lam hi ahmun azir a ni mai a; tin, a infiam tûr zât ang pawhaa tâwk leka rin a ni fo bawk. A vâng zâwnga rin hichu, rina din a, a bul rina din bawk a, inkhawih phâklo deuha khât a ni tlângpui thin. Chutiang ang chuanan rin chho thluah a, rin apiangah chuan a thawk lolam an ding a, a thawk lamte kal tlang tûr an vêngthin.

A vang zawnga rin tlar lamah chuan a thawk lolam chu an ding thap a, a tlângpuiin tlar lî tlar nga a


ni thin a, chu chu a thawk lam chuan kaltlang antum thin. A châng chuan a dung zâwngin a laiah takrin a ni thin a, rin lehlamah pakhat a ding a, a hnungtlarah a din lohna lamahpakhat a ding leh a, chutiangang chuan din inpelhsawlh a ni thin a, a thawk lamtân pawh an zavaia paltlang vek chu thil har ve taka ni. A laia rin chhohah khân a la tlân theih/a ven vetheih tho lehnghal a.

A thawk lamin (A thawk lam kan ti tak nâ a, athawk lo lam nia kan rin te pawh hi an thawk ve thochu a ni a, a thawk lo lam kan han tihbîk deuhte churin chhûnga paltlang tûr vêngtu hote kha an ni a)kal pelh tumin an han tin tâi tâi a, bum tumin kuttean han theh har(h) har(h) a, a thenin : sit, sit, sit tean han ti a, pakhat chu an han paltlang ve mai theia. A rina awmte kha a rin an pel tûr a ni lo va, a rin,an ke pahniha an rahna chhûng si a, a thawk lamtean khawih phâk chuan an dek a ni thin. Pakhat ankhawih fuh chuan a thawk lamte kha an hlah emawan thî emaw a ni thin a ni.

Rin pakhat chu paltlang ngawtmah ila, a dawtarin atang khân min rawn bân zuau zuau a, kan kalpelh tawh rin atang leh a dawt rin atanga min rawnbân zuau zuau mai chuan min rawn khawih fuh kanhlau thin si a, kan eu nasa thin teh a nia aw.

A châng chuan min dek hman ang tih hlauvinrang lutukin kan han tlân thut a; kan tawlhthlu lehrih a, a dawta rina awm tenmin lo dek leh hman thina. A châng leh kan tlân laklawh hi rin pâwnahte kanlo tek chhuak leh rih bawk a. A buaithlâk thin naknak hle a ni. A infiamate kan tam phei chuan an vaiapaltlang hi chu a har khawpmai a, kan paltlang hmahian a tû ber emaw hi an lo dek hman fo mai. Bân sei


deuhte phei chuan an khawih phâk a hla thin si a,min bân pha lo tûra ngaih pawh min bân phâk lehmai thin a, min dek leh nge nge thin.

A then a tâwp berah awm tawh mah ila, a bullamami an lo deh palh hlauh chuan kan vai tawrh lothei thin si lo. A thente a bul lamah lo la awmmah sela, mi pakhatin a chhuah tawh chuan an vai chhuaha ni mai a, kan thawk tha leh zêl thin. A bul atanginkan tan tha leh a, min deh hma chu chutiang angchuan kan ti char char mai thin. A chhuak an awmtawh chuan, "Hawngbi" an ti lauh lauh thin. Lehlampâwlin min deh ve leh lehlam pâwlte chu an thawkve nghal a. Chutiang ang zêl chuan kan kual kankual thin.

Kan inêlna ber chu: kha tia a thawk lama tan a,chhuak tam/hwngbi tam thei kha a ni deuh ber.Khawlai a khu thin si a, kan tlân khu rum rum maithin. A châng chuan tan a nat deuh tawh thin avânginindek/khawih satliah mai ni lovin, kawrahte kaninpawt nawk nawk a, a châng phei chuan kanthuamhnawhan inpawhthlaksak leh inpawhthlersakchâng pawh a awm thin.

Hnar kaw ung khak khawpin kan han tal a, kanchhûngten kan infiam tui vanglâi takmaiamin rawnkoh hâwng mauh mai thin chu : Tah a chhuak teuhmai thin a ni. Tunah chuan thil hotê angin lang tamah se, a ngaihawm ve thin ngawt mai. Ngai mahila, Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!Kabadi : Kabadi hi nuam ve ang rêng tak niin kahria, amaherawhchu chak a ngai deuh a; tharumerawh chu hman a ngai deuh a. Mi awmnêm deuhtân leh thaw lo rei thei lo tân chuan telve-na chi pawha ni lem lo. Tang leh tang awm chi bawka infiamna a


ni a, mahni tanna lama awm tûrin mi chak deuhtechu kan duh thin.

Tualzâwlah kil lî neiin kan rin a, a lai takah rinpakhat rîn leh a ni a; chu chu awmna lam chi tûrthliarna/daidanna ani. A lai taka rin phâwk lehlamahchuan tangho khat an awm a, lehlamah tangho khatbawk an awm leh thin. Rin chhûnga a len tam dânazirin mihring chu an tlêmin an tam mai thin.Mihring an tam tham deuh chuan a hmun a chêp vethin a, thawl lam hreta tih a nuam zâwk mah thin.

Thawk hmasa lam tûr thumvawr a ni thin a,hmawlhtêah chil kan chhâk pharh pharh a, tanglehlamin, "A khaikhup chuan kan thawk ang a, azangthal chuan nang ni lam in thawk ang,"tihemaw,"A zangthal chuan kan thawk ang a,akhaikhup chuan nangmahni," tiin intiamkamna angreng tang aiawhin kan nei thin. Chung lamahhmawlhtê chu kan han vawr kang nal nal a, leiah arawn tla leh tap a, a hmaa intiamkamna angin athawk hmasa tûr lam chu a chiang ta thin a ni. Kanhmawlhtê vawr kha a tlâkna laia bawng êk khawrotea lo awm a, hmawlhtê a lo kam saisir mauh châng aawm thin a, kan vâwr tha leh lauh lauhmai thin a ni.

A thawk hmasa lam tûr kha a lai rinnaah a dingang veng vawng a, rin a pelh chiahinKabadi a ti ngarngar a, chutih chhûng chuan lehlam pâwlte a va dektûr a ni. Mi a deh theih zât zât a dek thiang a;amaherawhchu thâwk la lovin an lam awmnaah akir leh tûr a ni. Lehlampâwl pawhin chu rawn kabadivang vang chu man an lo tum tûr a ni. An lo veh anga ,ngampa taka a chêt theih lohna tûrin an lo hualvel thin a ni. Eng ang pawhin mi dek hnem mah sean loman beha a lai rin a thlen lêt leh theih loh chuanamah kha a thî a ni thin. Lo man ve uk ta se lo man


hneh lo se la, rin rap thei si se la, a khawihtu zawngzawng kha an thî a ni thung. Chutiang zêl chuan anti a, thawchham hma deuhte chuan an ti rei thei lova, lehlam mi tû mah dek lo tein an kîr leh thin.Chutichuan, a lehlamin lehlam pâwlte deh tumin anti ve leh thin. Pa chak deuh, tlân chak bawk si, thawlo rei thei bawk si an awm chuan lehlam pâwlte an tithî teuh teuh fo mai thin.

Lehlam lehlam an intihchhâwk zak zak rêng a,a châng phei chuan a tumah thî awm lawk lovin kanin-kabadi chhâwk zak zak mai thin a ni. A chak lozâwk leh a thiam lo zâwk lamte chu an thî hek thuaithuai mai thin. A châng chuan in-awi awi(h) chângtea awma;mi pakhatin lehlam pawl a tihhlum chuan atihlumtu lam kha pakhat a nung leh thin.

Tan a nâ ve duh thin khawp a, lehlam pâwl anthawh tum hian lo man beh kan tum hi an kawrahemaw an kekawrah emaw an taksa tel lovin kan lopawt a, thuamhnaw mawih deuhte chu kan inpawhthlersak deih duai(h) fo mai. Thiam lo leh tha chaklo lam chu an thî mang ve mai a. A thî mang hmasasa kha a chak lo an ni mai thin.

A tlângpuiin tualzâwlah hian zan lamah bâwngan riak thin a, an êkte hi paih vek sen rual a ni thinlo va, bâwng êk kâra infiam mai mai châng pawh aawm thin si a, êk chungamin han bawhbetmauhmaithin chu kan ding uih vang vang mai thin. A chângchuan vaivutte kan han phul ve bawk a, a hnuai lam/a chhungril lam a lo la nêm thin tho si a, chutiangang delhtu nih chu thil nuam tak zawng a ni hauh lomai le.

Thenkhat chu kabadi...an tih hian an tâwp hleithei lo va, inchum harh bawrh bawrh châng pawh a


awm fo mai. Tin, hmanhmawh leh tan lûat avânginmite tum loh deuha tihpalh a awl thin khawpmai. Achâng chuan an nghâwngah tihluihna ni lèm lo va loreh/dawm palh a awm thin a; an hrawk bâwk khalhchiaha kan lo man fuh phei chuan reh ân bawi bawipawh kan nei fomai. Thenkhat chu an ke-ah chauhtekan lo man a, man hman lo tûra an ngaih thinavângin chak takin an tlân a, hmai tauh chawrhchawrh a tlûk te, hnar thi zawih zawiha tlûkte pawha awm fo rêng a ni.

Ka han chhuilet neuh neuh hian ka mitthla-ahkan in-kabadi lai vel kha a la cham reng a; khâ'nghunte kha zawng kohkir rual chang lovin nun hlui achang ta mai si a.Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!A ngaihawm thin teh e.Perhlunga inperh : Inperh hi kut themthiamdeuhte a ngai ve a, kan tumpui an thiam viau pheichuan kan thiam ve si loh chuan si kan phur teuhteuh mai thin. Inperh hi mi pahnih chauh pawhin atih theih a, pahnih aia tam pawhin a tih theih tho va,inthawhchhâwk chi a ni. Marble emaw hlum emawlungtê tih mum emawa infiamna a ni.

Lei kan kêrkua a, a kua kan duh zau deuh lehkan kêr kaw zau deh mai a; a tlângpuiin kezungpuileng atanga kutbâwr leng vela lian a ni thin.Chu chua khur kan ti thin. Ral a awm a, a kua atanga kanduh hlat dân azirin kan rîn mai thin. Kan rin lohpawhin hmawlhtê kan khammai bawk thin.

Perhlung (marble) kan keng far a. Thenkhatchuanmarble an nei lo va, saihlum te, khiang rah te,an hmang bawk thin. Khiang rah hi chu a zang a,han perh hian a perh fuh hleih theih lo va, miin anperh lahin a lêng thui thei a, thawh ve nî-ah midang


perhlung perh ve hunah fuh a har duh êm avângin anazawnga hman chi a ni lèm lo. Saihlum pawh hikhiang rah ai chuan a rit zâwk fê nâin a keh duh veleh thung a, perhlung tha deuhina a perh fuh chânghian a kehsawm burh mai thin a, a hmantlâk reilo va, engemaw laklawh châng chauhva hman chichauh a ni.

Ral atangin kan khur siam lamah chuan a malmalin kan perh diat diat a, kan perh dawn hian kankutzungchal emawkan kutzunglaiah emawperhlungkan dah a, kan kut lehlamin kan dawm a, kan kuaifan fan a, kan thlah thin. Kan perh lai hian kankutzungpuiin lei a tawk ngei ngei tûr a ni a. A tawklo a nih chuan kan titha leh thin. Chutia kan perhchuan a khur kan siamah chuan luh kan tum thin.

Ral atanga a kua kan siam lama kan han perhkhân a thente chu a kuaah an lût a, a thente chu akaw hlat deuhahte an perhlung a lum tâwp a; atâwpna lai zawnah chhinchhiah nân kan rinrai(h) thin a ni. A kua a lût kha a thawk hmasaber a, a hlah hma chu a thawk ngar ngar mai thin.A hlah veleh a kaw hnai ber khan a thawk ve leh a,chutiang zel chuan an hlah hunah midang anthawk leh thin a ni.

Inperh zawng zawngin a kua an luh vek chuana lût hmasa berin a thawk hmasa ber thova, a bâk-hokha chuan ral aia hla lovin an duh na naah an dahthei a, chu chu 'thur' kan ti thin.Thenkhat chu anhan thur hian an han fing thiam thin khawp mai a,lungtê phênahte an dah a, perh fuh a har thin khawpmai.

A thawk hmasa ber tûrin a thawh khân a khura lût sa a nih loh chuan, a khurah a lût hmasa phawt


thei a, chu chu point hmuhna a ni nghal a, pakhattiin a chhiar nghal thei thin. A khura lût sa a nihchuan point khat a chhiar nghal a, chuti chuanmidang perhlung perh fuh a tum ta a, a perh fuhchuan point hmuh a sâng chho ve zêl thin. Perhlunga perh fuh khân a len hlat vak lohva, khâp khat chinaia hnai a nih chuan a perh fuh khan hmun dang aduhna lai hmunah a thûr thei thin. Vawi khat a perhfuh tawh chuan a khurah point hmuh nân a lût lehzêl thei. A perh ngai kher perh lovin a dang pawh aperh zêl thei a, pakhat chauh pawh a khalh reng theitho bawk. Chutichuan, a hlah hnuah midangin anthawk leh zêl thin a. Kan kual kan kual thin a, game-na tûra kan tuk mi pakhatin a thlen tawh chuan achak ber/thiam ber a ni mai thin.

Inperh hian perhlung hi a hek ve thin khawpmai a, perh nâ deuh phei chuan perhlung hi an perhphel phawk thei thin. Thenkhat chu phel si lovin anperh hêk hlawk hlawk a, a khem nung thin.Perhlungah hian huai deuh bîk, mi perhlung lênhneh deuh bîk, intiat rau rau, khîn bîk nalh mai hi aawm thin a, chû'ng chu kan roh thin khawp mai.

Inperh vel hian a tlângpuiin kekawr bul kan hathin si a, kan han thu tung awt a, kekawr tlâng arhdeuh kan hâk tum phei chuan kekawrtê kan lo hangai mang si lo va, tiltê lang raiha thut châng pawhkannei fomai. Thiante hianmin lo nuih tlawrh tlawrha, min hrilh mai duh bîk thin si lo va, kan hawi â hofomai.

Khâng hun laite kha a lo ngaihawm phian mai.Eng ang pawhin tal pawl mah ila, thuamhnawte habal râng rêi ruai thinmah ila, perhlung tha kan neihchuan a dang kan beisei lo va, lungkham dang êm


êm kan nei chuang lo va, a lo ngaihawm ngawt mai.Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!Inhmawlhpir :Inhmawlhpir kan han ti tak nâ a,thingte pawh kan hmang ve tho va; mahse a hming anih ve miau avângin a dik lohna êm êm chu a awmchuang lèm lo vâng chu maw. Chingpirinu pawh ahming a ni ve mai a, a pa a awm pawhin chingpiripakan ti chuang bîk hlei nem.

Kan naupan lai chuan inhmawlhpir hi nuamkan ti ve thin khawp mai. He infiamna pawh hitualzâwl zau tha deuh hlekah lo chuan a buaithlâkduh a; chuvângin, tualzâwl zau lai deuhah kaninhmawlhpir thin a ni.

A hmanrua hi a hau tak vak lèm lo va, hmawlhemaw thing emaw-a siam a ni mai a. A vuakfungtûrin bân chen vêla seiin kan suih a, mau chhah thadeuh hlek emaw thingmum tha deuh hlek emaw kanhmang a, thil han vuak pawha lêng deuh nalh thintûr a nih avângin a pan deuh chu kan duh lo a ni.Kan pir ber tûr kha kutphah chen vêlin kan tan bawka. A chhah/len lamah chuan kan duh dân a inangvek lèm lo va, thenkhatte chuan killî nei deuhtepawhin an suih bawk a. Thenkhat chuan mau zungngîl tha deuhte an hmang bawk a. Chutiang ang anhman chuan kutzungpui tiat vêl a ni tlângpui thin.Thenkhatten mau zung emaw thing emaw anhmanna chhan chu a vuak a nâ duh a, chhiar a hlâwkduh thin vâng a ni.

A hmanrua hi a hau tak vak lèm lo nâ a; mauemaw phelsêp emaw satliah mai mai kan hman duhthin loh avângin kan duh ang hi kan hmu mai ngailo va; mau bung naran mai mai duh ta lo chu a zawnpawh kan zâwng ngial thin. A châng chuan chhûngte


ramkal kan chah a;min rawnhawnvemai thin bawka. A châng chuan a huhovin mau hmunah hmanrawla tûr ringawtin kan kal thin. Mauhâk-ah kher lopawhahmanrua tûr chu a awmve zêl a,mauhmunahna nâ na chuan mau chhah deuhte pawh a lo tamnge nge a, kan hawn leh nghek mai thin.

Ahmanruakanneih tawh chuan tualzâwlahkankal khâwm a, kan tihna tûr ber : khuar kan siam a.Khuar hi thenkhat chuan lian vak lovin an duh a;kan hmawlh pir tûr azir zêlin kan cho khuar lianinkan cho khuar tê mai thin. Lei kan chawh khuardawnin kan pir ber tûr kha kan han teh a, a kawkotlânga kham theih tûra zauin kan tikhuar a. A thûklampawh kan hmawlhtê pir tûr sei dân azir zêlin kanti thûkmai thin a ni. Kanpir tûr hmawlhte kha tlêmina lawr deuh tûr a ni a, a lawr a awm loh chuan a tihthat hleih theih loh a ni.

Khuar kan siam zawh tawh chuan kaninhmawlhpir tan ta thin a ni. Tang leh tang siam chia ni lèm lo va, mimal inêlna a ni. Mi duh zat zat a teltheih a; amaherawhchu, inthawhchhawk chi a nihavângin tam tham deuh erawh chu thawhna hun akhât duh êm avângin a tih chi lèm lo va, a tam berahpalî atanga paruk bâwr vêl hi a nuam chin deuhchu a ni.

A thawk hmasa ber tûr thum kan han vâwr a; athawk hmasa ber chuan khur chungah a pir tûr khaa kham a, a vuakfunga pir tûrin a chuktuah ran a; athawk lo (Thawk lo tih lemah atir lam hi chuan a telzawng zawng hi thawk vek chu an ni mai a,a pir lotuzawng tihna a ni mai e) zawngin a hmawlhte pir kântûr khaman tumin kan châng thin. A pirna tûr lamahchân a ni thin a, a chângtuten 'tiam' an tih hunah pira ni thin. A thawktu khân a han pir ta vakmai a; leia


a tlâk hmangeiin a chângtuten dawn kan lo tum thin.A chângtu tân chuan lo rin chân vemai a ni thin si a,a pirtuin a pir kan san viau a, kan chân lohna lama apir kan daihmai chuan kan dâk nasamai thin a ni. Achâng chuan dawn kan inchuh thin a, a dawngtu khathawk leh nghal tûra kan tihchangin a ni. Kha a thilpir kha leia a tlâk hmaa an lo dawn chuan a thawktukhân a thawk zawm thei lo va, mi dangin an thlâknghal thin.

A pir thiam deuhin an han pir châng chuanman hi a har ve thin khawp mai a, a pir kha a chanthat deuh phei chuan kan han dawng hi kan kut kanthing var var mai thin a ni. A thente chu kan kutchângah takmai a tlâk fuh châng a awma, kan dawntheih reng kanman ngheh theih tâk loh pawh a awmnual thin. Chung lam chauh an lo melh hlawm thinsi a, kan insu tlu rem rum fo mai. Nuih pawh a zaduh thin khawpmai.

Tûmahin a thil pir kha an dawng lo a nih chuana tlâkna hmun atang khân a khur lam hawiin vawmphei a ni thin a. A khur bulah a thawka khan a lochâng ran a; hmawlhtê an rawn vawm kha lo vuakper emaw a khur bula a tlâk loh nân a lo vêng thin. Akhur atanga teh a, a vuakfung tlûk khat tal a tlin lohchuan a thawktu khan a hlah a ni thin. Chuvângin,hmawlhtê an rawn vawm phei kha lo vuak per lohpawhin a khur atanga tlûk khata hlâah tal a lo dangngei ngei tûr a ni. A lo vaw per hla thei a nih chuana tlûk chhiar zat a tam mai thin.

A thawktu hmawlh pir, tûmahin an dawn lohva,an vawm a lo dan emaw a lo vuak per emaw theihchuan a thawkzui zêl thei a, a khurah a vuak per tûra tung a, a hmâwr lehlam a kaw kotlângah a lawr a,


chu chu vuakfung khân a vaw per thin. A vuak tûr avuak khân a per tha lo pawh a awm thei a, thenkhatchu a kaw kotlânga la awm, a hmawr a khur lam ladâk a awm chuan a vuakfungin a hawlhlût leh thei a,chu chu a vaw-nawn leh thei thin. Mahse a vuakchhuah ve ting tang tawh si a, a vaw-nawn hman loemaw leia a per sawn a nih emaw chuan a hlah a nitho thin. Tha taka a vaw per a nih a, leia a tlâk hmaaa vaw-nawn leh hman a nih chuan a tlâkna hmunatang khân a khur lam hawiin a tlûk chhiar a ni thin.Hmawlhtê vuak per kha sèp theih a ni a, a sèp theihzât zât kha a tlûk a chhiar nawnmai thin. Vawikhatchiah a vuak chuan: tlûk khat, tlûk hnih tih ang zêlina chhiar a; vawi hnih a vuak nawn chuan tlûkhnih,tluk lî, tlûk ruk tiin a chhiar thei thin.Hmawlhtêvuak per pawh hi a thiam lo tân chuan kan han vawper hi kan rin lohna lam daihah a per thin a, vuaknawn leh ahar thin khawpmai. Chêt randeuhte pawha pawimawh thin khawp mai. Kan inrin loh laia anvuak chuan min vuak per leh chawrh mai thin a; anâ ve duh thin hle.

A zei lo deuh chuan an han pir kang tûr ringawtpawh hi hlam khat pawh an pir hlei thei lo va, khurbulah a tla leh tukmai thin a, tlûk khat pawh chhiarlo va, hlah tamai mai pawh an awm thin. A vuak perthiam lo tlat, mahse mi pir dawng thei riau maite hian awm thin a, anmahni tâna an han thawh ve lahintlûk chhiar tûra lawi nei lo pawh an awm nual thinrêng a ni.

Game tawp nân thlen chin tûr kan bituk a, chuchu a thleng hmasa ber kha a chak ber a ni mai.Inhmawlhpir hi hun âwl hnawhkhah nân chuan a lotha ngawtin ka hria; mahse hmun a awh zau ve deuh


avâng hian naupang dangte kan vuak per palh maiang tih a hlauhawm thin. Mi tihpalh a hlauhawmviau nain a lo hlimawm ve duhin, tan a nâ ve thinkhawp mai. Tunah chuan khâ'ng hunte khamitthlaah mai a châm tawh si a, nun hlui a chang zota si a, Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!Kawk vuak :Kawk (Badminton) vuak hi naupan laichuan a lo nuam ve thin khawpmai. Amaherawhchu,kan kawk vuak erawh chu tun laia kawk ang hi a nive lèm lo va, Kan Racket-te lah chu a quality a'nhniamkhawp lehnghal a,mahsemahni zawn zawnahchuan kan tuipûi ve êm êm tho mai.

Kan kawk vuak vete lah chu tun laia kawk anghi kan vaw pha lo va, mi vawthlep (slipper) chhia hitlêma la chhah lai deuh kan zai bial a, chutah chuanarhmul kan vit bur ve far a, chu chu kan vaw ve lauhlauh thin. Vawthlep lah chu a chhia hi a vâng thinkhawp mai lehnghal a, vawthlep chhia tawh chu apan tawh thin si a, a ke artui laite phei chu a pawptawh thin a, a dang lah kawk atân êma hman theihtûra chhah tha a vâng tawh si. A chhuatte chu achunga a vâr awmpawh hmuh tûr a awmmang tawhlo, khawk zo tawh, paw tak deuh ngûk hi a ni tawhthin a. A ni lah rêng taka, thingtlângah zawngvawthlep mai mai pawh lei a harsa a, a hrui a chat anih pawhin khawlla chatfeiin an la thui zawm hramhram a, chu chu a chah leh hnuah a chahna lai mûma bung hmawk a nih pawhin, hruikhâu hrual mumemaw thisen-chaw-pêkna hruiin emaw buara hruiemawin a kâk laiah an han suih leh a, a hnuai lamaha dawk loh nân an suih bâwk bawk a, chutianga reitak tak an bun hnu, an duh tawh loh, lo vai chu ahmanna tûr a vâng thin bawk a ni. A zawn pawh kanzawng rei ngial thin rêng a ni. Kan han hmuh


chhunte lah chu a ke artui pawp heu huau, rah sawihbei bui a ni chauh si a, a buaithlâk thin hle.BawlhhlawhPaihnamumal taka siamanih hmapheichuan mi vawthlep bun chhiat an paih zawngin mikawmthlangah kan teikual rak rak mai thin a ni.

Kan vanneih chuan, hmeichhe pheikhawk dûpsi, ke artui sâng bawk si kan hmu leh mial thin a,chû'ng kan han hmuh fuh hlauh chuan kan lawm vethin khawpmai. Chû'ng ang chu kawk tâwk vêl tûrinkan han tan bung a, kan chem hmante a lo bil thin sia, kan sât tîng tawlh tawlh mai thin. Hmeichhepheikhawk chhia kher lo vawthlep kawk atâna siamremchâng thei tûr kan hmuh pawhin kawk tiat tûrtâwk lek lekin kan han tan chhum ram a, a hmâwr hitlêma tihbial ve deuh kan duh thin si a, kan han zaibial tûrte chu kan bei rei ve thin khawp mai.

Arhmul thiahna tûr vawthlep chhia emaw kanhmuh tawh chuan, arhmul thiah tûr kan zawng lehta thin a. Ar hian bual ang reng an nei ve thin a,chutah chuan an hmul a tla ve tun thin a, chû'ngawmnate chu kan zawng vak vak thin. Mi kâwm kârchêp tak kârahte arhmul zawngin kan vâk kan vâka, ar talhte lah hian an kawmthlangah an hanpawngpawvawmthlâkhmiahmai thina, a chekhnawkan paihte nên an paih fin vek a. Chû'ngte lah chukawmthlanga sa rim hria, uipui cher pui pui lehvawkpui koham tak tak ten an lo inchuh a, a tak anzawnna lamah a hmul an thialfe zo va, an thial chiahloh leh an rap tliak chhe zo bawk si a, lâk mai tûr aawm mai ngai lo a ni. Ar talh an awm chuan a hmulhauh rêng rêngin an puah laiin an kiangah a puahtuaia hnai hnaiah kan thlêk ve a, a thente chuan arhmul chu a hmul pawhah an lo hlawh ve bawk a.Thenkhatte phei chuan archhiara ar an man a, an


thlate a nungchungin an lo pawhsak thul. Arpa meibul leh arpuimei bulmetmuat pawh an awmphah forêng a ni. Arhmulah pawh a vâr kan duh deuh bîk a,a vâr lam kan zawng hram hram thin. Arhmul naranmai mai a hman tlâk lo va, arhmul khawng tha deuhkan duh si avângin a zawn hmuh pawh a harsa thinnangiang mai. A vah a vâk tam thin na nâ na chuankan hmu ve leh mai thin tho va.

A hmanrua tûr kan neih chuan, arhmul vihluhna tûrin vawthlep emaw pheikhawk chhia emawkha kan tikua a, a châng chuan perekin kan vit kuaa, a châng chuan tûlthir kan rawh ling a, kan verhmai bawk thin. Arhmul a lo intiat vek thin si lo va, athente chu a tâwt êm êm laiin a thente chu a thawl veleh bawk thin a, a buaithlâk thin teh asin !! Kawkpangngai ang thlip thlepin arhmul hlai lam a inangthei lo va, a ngîl tha hlei thei lo va, tlûk leh ding awna ni deuh ber mai thin e. Khawlla chatfeiin kan hanphan ve tituai a; mahse, a arh dân inang lo ta chuphan fuh a harsa thin nangiang mai. Atirin arhmulinchen lo pawh nise, a chhîpte chu kan han tan rualve hmak thin a.

Kawk vuahkfung (Racket) tur lah kan duh tuilem lo. Duh tui dawn pawh ni ila, a tihngaihna danga awm hran chuang lo va. Arbawm kawngkhar kanhmang ve mai thin a, vawn ngheh a har duhin, a lorit ve nalh si a, kan kawk siam kan han hlap thin chua lêng thui thei nal nal thin khawp mai. A chângchuan thingphêk kan suih ve a, a vawnfung tûr pawhkan siam nghal a, racket pangngai ang ve takin achhîp lam kan suih bial ve pap a, a vawnfungte pawhkan siam ve thlap thin. Inchi khat thingphêk chu achhah duh deuh thin avângin kan suih panlehchhâwng thin. A fawng vel tih mam deuh nân


lungnoin kan han nawt a, tlêm chuan a mam phahve deuh thin. Kan net vete lah kha hrui thlun a nimai a, chu mi tûr chuan rama hrui kan chhat thin.Kan hrui chhahte lah chu a hman rei theih thin si lova, ni hnih khat lekah a ro zung zung bawk si. Ramahhrui chhat tûrin kan kal a, a thenin hruiduk hrui anchhat a, a thenin vawih-uih hrui an chhat a, a theninkawi hrui sei tha deuh an chhat bawk a, kawi hrui hichu a chatfei deuh a, han thlun pawh hian a ro deuhhnu pawhin a chatmai lo va, a tha phianmai. A chângchuan mi tlangban kan hmang mai bawk thin a, achêt awlsam thei ang bera chêt kan duh châng a awma, mi tlangban kan hman laia puanzar an duh mauhmai chuan min hnawt darh leh nge nge thin.

Inkhelhna hmunte lah kan nei tha lèm lo va,mi kawt zâwl zau emaw tualzâwl zau lai deuhahemaw kan khel ve mai thin. Kawk hi chu in chhûngakhelh chi ngang hi a ni a, kawtlaia kan han khelhchuan thlî a lo thaw ve thin si a, a lêng duh thin dardar khawpmai.

Tualzâwlah net ban tûrin ban pahnih kan hansawhphun, mar teng tawngin hrui (Ram hrui ngeimai) kan han thlung a, killî neiin kan han rîn kualve a, kan khel ve lauh lauh thin. Kan racket vete chuarbawmkawngkharte leh suihchawp satliahmaimaite a nih avângin a lawk thin a, lek dân tâwk thiam ahar si, duh aia nâ hian kan hlap leh chawrhmai thina. Kawk tha vak ta lo chu kan han vua hi kan tumlohna laiah a tla a, kan vaw vir leh nawk nawk maithin. Zawi têa kan vua nia kan inhriat pawh hi alêng hla hma si a, kan khelhna rin pâwnah kan vawchhuak deuh rêng mai a ni. A vuakna aphawkphawhraw thinbawka, kankawksiaminadaihrei lo thin khawp mai a, vuak chet ve rêng na nâ na


chu arhmul kan vihphunte kha a dawk a, kan phannahruite a chat bawk a, arhmulte hi kan vaw lêng chumchummai thin.

Kankawk siamve te lah chukawkpangngai aiina rit zâwk daih si a, kan khelh puite an chêt ran viauva, rem tak maia awm an han vuak chuan a lêng arang thin si a, lâk hman a har duh khawp mai. Kanhmuiah te emaw kan âwmah te emawmin han vuakper pawp mai thin a, rin aiin a per a nâ duh thinkhawpmai. A châng chuan kan racket-te hi kanmannghet zo thin lo va, hlap nat kan tum thin lutuk hi aracket chawpin kan vawm leh vawn vawnmai thin a,tumpuite tân chuan a hlauhawm thing ngawt ang le.

Net pangngai awm ta lo chu, hrui thlun vel maimai chu a buaithlâk chin a awm thin. Kawk kha alêng chak thin si a, hrui chungah nge hrui hnuaiah akal tih chu kan inhnialna tam ber a ni thin. A vawtulamin. "A hrui chungah a kal," an ti a, a dawng tûrlamin, "A hrui hnuai lamah a kal," an ti ve bawk a, atihlan nawn (replay) theih tawh si lo va, a buaithlâkthin khawpmai.

Kan inkhelhnahmun lehhmanruate ho hlemahse, thlan tla zawih zawih khawpin kan tang ve thova, kan chantâwkah kan lungawi ve a, lungawi lopawh ni ila, a dang beisei tûr kan nei chuang lèm lobawk a, kan hlimin a nuam kan ti thin khawp mai.Khâng hunte kha a lo ngaihawmin a lo hlimawm thinteh e. Tunah chuan khâ'ng hunte kha kohkir theih achang tawh si lo. Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!Rubber penchhuah:Rub b e r b a nd inpenchhuahsiak hi thil hoteah chuan a hlimawm ve phianmai. Akhelh dân hi ho lo lam viau e ti lo chuan rin aiin huna duh rei ve phian lawi a. A hmanruate lah chu rub-


ber leh hmawlhtê emaw thirmumte emaw a ni chauhmai si a.

Rubber band hi thingtlângah chuan a harsaphian lawi a; khaw tê dawr mumal awm lohnaahchuan a buaithlâk thin viau. Dawr awmnaah pawhrubber band hi chu a lo zuar nalh nalh hi an awmmawh nek lehnghal a. Amaherawhchu, dawrkaihotepawh an fing ve zêl a, naupangin an mamawh laichuan an zuar ve leh zaih thung a. A awm loh hunerawh chu a rei lutuk ngai lèm lo.

Sûma lei a ngaih thin avângin chhûngte dilngawng ngawng a awl viau thung a. Thenkhatteerawh chuan rubber bandman tûr mai maite chu anhlawhchhuak ve thei a, thenkhat tân erawh chuan abuaithlâk thin hle. A thente chuan thingte an tuak,a thenin saihlum an hralh a, a thenin tui an chawihlawh bawk a. Thenkhat inhlawh thei lo leh a mantûr tuak thei lote chuan an chhûngte an zar buaiinchhûngte hauh leh velh pawh an tawh phah nasa thinkhawpmai. Naupang sual thenkhatte lah chuan rub-ber band lei nân tiin mi artuite an lo ru bawk a, anthil eng eng emaw an hralh phah bawk a.Amaherawhchu, a man a tlêm avâng leh pawisatlêmte pawha tam tak lei theih a nih avânginchutiang ang sualna chu a hluar lem lo va.

Rubber band kan neih tawh chuan kan ipteahak tha mai lovin, kan bânah kan bun khâwm teuhmai thin. Tualzâwlah kan han kal khâwm a, a zâwlnuam tha deuh laiah kan bial tiau tiau a, hmawlhtêinphunna lai tûr ber kan zawng thin a ni. Hmawlhtêvihphun tûr kan zawng leh a, khawlaiah hmawlhtêlet rem rum mah se rin aiin a tâwk tûr a vâng duhphian thin mai. A tâwk tûr kan hmuhmai loh chuan


tlêma lian deuhte pawh kan la a, tuallaia hmawlhtêlo let reng kha a sil pawh sil lovin kan seh phel nawknawk mai thin, kan duh ang kan hmuh/siam tawhchuan zâwlah kan vit bur vah thin.

Kan hmawlhtê vihna atanga hla vak loah ralkan siam a, chuta tang chuan kan hmawltêvihphunah khân thehluh kan tum thin a ni. Tangtang siam chi a ni lem lo va, mahniin kan theh a, duhzat zat a tel theih a; amaherawhchu tam tak tel erawhchu a buaithlâk thin viau. Thawh a khât thin a, kanthawh loh chhûng a rei lutuk chuan kan ning hmana, a hlimawm tûr angin a hlim theih thin loh a ni.

Kan hmawlhtê vihphunah thehluh kan tumtheuhva a thehlût hmasa berin a thawk hmasa berthin. A châng chuan kan zavaia kan thehluh loh vekchâng pawh a awm thin. Chutiang ang hunah chuankan hmawlhtê phunna laia theh hnai berin a thawkhmasa ber thin.

Kan hmawlhtê vihphunah khan rubber bandpakhat kan dah a, chu chu penchhuah kan tum thin.A tel zawngin rubber band kan han thap/dahkhama, a penchhuak hmasa berin a chang vek mai thin.Kan pen dawnkhân kan duh dân dânin kan pawtsawikual thei a, mahse kan pawt fân tûr a ni lo thung ani. Kan penna lai tûra kan han ruahman chhinnaahlei lam kan kut tinin emaw hmawlhtêin emaw kankheuh khuar a; a nih loh leh kan penna tûr bâwr veltechu kan chhem fai hauh hauh mai thin.

A thawk hmasa berin a han tan a, a duhtâwkina'n pawtsawi kual vel a, penchhuah ngei tumin tan ala thin a ni. Tumkhat thawhah vawi thumpenna huna awm a, a pen hmaa a duhtâwka a sawngbawl hnuavawi khat a pen tawh chuan a kutin a khawih thiang


tawh lo va, vawi khat a pennaa a chhuah loh chuanpen vawi hnihnaah emaw vawi thumnaah emawpenchhuah ngei tumin a chhem kual hauh hauh thina ni. Thenkhat chu an han fet leh zauh zauh thin a: apen a pen lovin a pirin an lo pir a, a telve ten an hmuhchuan an pawmsak thin lo va, a chângin a hlah ahan ngai a, a chângin an thawh nawntîr lehmai bawkthin.

Rubber penchhuah mai pawh ni lovin a vawmpawhin kan vawm chhuak thin bawk a. Tualzâwl zaulaiah rin bial kan han siamkungmai a; chutah chuankan rubber kente kan han dah a, vawmchhuah kantum thin. Thawk hmasa ber tûrte kan han zawng feltê tê a, a vawmchhuahna tûrin kan vawthlep khinglehlamkan lek far thin. Rin bial chhûnga rubber bandawm kha vawthlep chuan kan vawm a, rin bialpawnah kan vawm chhuak nalh tûr a ni. A tlângpuiintum khat kan vawm a, a chhuah hnem leh kan manhnem a ni mai thin. Kan inthawhchhâwk lat lat a,kan vawm ve huna tlêmte chauh vawm chhuah banga awmtawh chuanaphurawmduh lo thin khawpmai.Vaivut a tam châng chuan vawthlepa kan vawmnalai hi a fai hluau mai thin. Vawmchhuah loh hlaurêng rêngin uluk êm êmin kan han tin a, kan thingthiang rep rawp a, khûp bal tûr rêng rêng kan ngaihtuahchang lo bawka, a tal balh theih thin khawp mai.

Rubber band kan ken tlem tuma kanman theihloh viau chuan kan cha fo mai a, in lama tlân hawnal nal châng pawh a awm fo thin. A châng chuankan in lamah pawh kan lo nei tawh thin lo va, kankâwt der fomai.

Tualzâwla infiam kan ni thin bawk a, kan talpaw thinin kankutke vel chua bal thin tlar tlar khawp


mai. Thlî liamna kawn deuha kan infiam phei chuansamte nên lam a paw thuk mai thin.

Khâ'ng hun laite kha a lo ngaihawm ve khawpmai. Tunah zawng kohkir theih a chang tawh si lo.Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!In ball vawm : Ball hmanga infiam hi a lo nuamthin teh e. A peta pet mai ni lo, a bena ben mai pawhni lovin, a vawmte pawhin kan invawm thin a ni. Kanball hman erawh chu a changkâng lem lo hle thunga. Mahse kan neih phâk tâwk a nih ve miau avângina dang beisei leh tûr pawh kan nei chuang lo. Kanball ve chu pawnchhe telkhâwm a ni thin. Infiamlaklawh laia kan pawnchhe tel a phelh mauh maichuan a buaithlâk thin hle.

In-ball-vawm pawh hi pawnchhe telkhâwmhmangin an ti thin a; kan hlim thin hle. Tih dân chihnih kan nei thin a, a pahnih hnihin tang tanginsiama infiam a ni thin. A pakhat zâwk kan tih thindân chu :Tualzawlah rin bial kan siam a, chu mi rinbial chhûngah chuan tang lehlam an awm a; tanglehlamin rin bial pawn atangin an vawm thin (Tunlaia Dead Ball kan tih ang hi).Ball vawmhmasatutekhân rin bial chhûngamihring awmte chu vawm fuhsatliah mai mai chuan awmzia a nei lo va, an khûpatanga hnuai lamah a fuh ngei ngei tûr a ni. Rinbial chhûnga mite chuan pawn lam atanga ball-a anvawm chu an kutin an lo bêng per thei a, an taksadang erawh chuan an lo dang thiang lo. Ball khanrin bial chhûnga mi chu a khûp hnuaia a fuh chuan,chu chu a thî a ni a; pâwnah a chhuak nghal tûr a ni.Rin bial chhûngah ball tla ta se la, ball vawmtu lamkhân an chhar ang a, rin chhûng atangin rin chhûngaawmte chu an vawm nghal ngawt thiang lo va,rin


pâwn an chhuahpui phawt a ngai thin.A chhûnga awmte chu vawm hlummai hlauvin

lehlam pawlin an vawm apiang khân an zuang kangzak zak a; a vawmtute lam lahin bum phet an tum a,vawm tum awm takin an han tin zuau a, vawm lehlovin an zuan kan hnu, an inrin loh leh an chêtlaklawh lai tak an chuh a, an vawm fuh leh nalh nalhmai thin. Rin pawnah a vawmtute an awm kual veka, pakhatin a vawmmai loh pawhin an inpechhâwnga; a chhûnga lo tlânkhâwm kha awlsamtêa vawmhlum pawh an nei thin. An vawm thelh châng chuanball a lêng sawn daih a, an ûm tang tang zêl thin.Inkhelh laklawh laia ball a chhiat mauh mai chuana buaithlâk thin khawp mai. Ball changtute laminball a chhiat châng chuan, "Kan hai, kan hai," an tia, an tê chul mai thin.

Inkhelh chhûng hun bi teh nân pakhatinnambar a han chhiar lauh lauh a, nambar chhiartâwp chin tûra tuk a ral/chhiar thlen chuan tâwp a nithin. A chhiar tawp hmaa an vawm hlum hman vekchuan, lehlam an thawk leh rang ting mai thin. Huntiam chhûnga an vawm hlum vek hman loh chuanan vawm hlum hman loh zat an chhinchhiah thin ani. Lehlam a vawm hmasatutea rin bial chhûnga anawmvehunah lehlamin anhan vawmve leh a, chutahchuan lehlamin hun tiam ral hmaa emaw ral rualaan vawm hlum hman vek a, an vawm hlum hman vevek loh chuan an thawh chhûnga a vawm hlum tamzâwk zâwk kha an chak zâwk thin.

A dang leh chu :Hmawlhtê rem vawm chim a ni.Hmawlhtê khâp chen vel, panga tanga sawm bâwr velhi kan remkhâwm a, chu chu ball-a vawmdarh a, remleh tûr a ni. A vawmtuten hmawlhtê remkhâwm chu


vawmdarh an han tuma, an zînga an thiam puipain ahan vawm a, a thelh hlauh chuan a dangin an vawmzêl a, an thelh vek chuan lehlam an thawk ve leh thin.Ball vawm lo lam chuan hmawlhtê chu an rawn vawmfuh loh nân an lo vêng ve a, an lo dang ve thei a, ballkha an dawn ve hlauh chuan an dawn hlauh chuan anthawk ve lehnghal mai bawk thin. A vawmtuten anvawmdarh/fuh theihchuanhmawlhtêvengtu lamkhanball vawmtute chu an hmawlhtê vawmdarh chu anremkhâwmna tûr an lo vêng tûr a ni. An remkhâwmleh hmain a remkhâwm tumtu ber chu an vawm fuhtûr a ni. An vawm fuh lo a nih pawhin a hmawlhtê remtûra kha ball bawkin an vawm darh leh thei a ni. Aremtuinrematumlaiinapâwlpuiinballanrawnvawmchuan a remtu a fuh loh nân a kutin a lo vêng thin.Tam thamdeuhte phei chuan balla lêng rang thin si a,rem zawh a har duh thin khawpmai. Pahnih khat kanhan chher chhuan a, kan tlânchhe leh lailâwk a, hlauchung chung chuan rem chak a har thin khawp mai.Min rawn vawm fuh hlauh chuan kan thî mai dawn sia, lehlam an thawk a ni mai dawn si a, fimkhur a ngaithin bawknên, a buaithlâk thin nak nak khawpmai.

Mi thenkhat chu an kut a themthiam thin si a,hla takatangpawhinan tumtakmaianvawmfuhchatthei a, thenkhat erawh chu hmun leh hmun, hnaitêahpawhvawmthelh zuai zuaimai anawmbawka,A inanloh theih thin khawpmai.

Kan hma zawnah ball a rawn lêng nal nal a,thenkhat chuan an lo bêng per nalh nalh a, hla taktakahanbêngper a, awlsamtêin a remzawh theihmaia. Thenkhat erawh chuan ball ben per ve an tum a, anbenthelha,anvawmhlumfobawka.Chet fuh lohchângchuan kan inthawh chhâwk zak zak rêngmai thin.

Vaivut tamna lai deuha kan in-ball-vawm châng


phei chuanball lamngawtkanena, lei lamchukanpalkhu luih luih mai thin. Thenkhatte chuan lungtê anrap hrûal a, an tlu leh hal hal mai thin. Han tlûkzangthal thuai mai thin chu a nuihzatthlâk duh thinhlemai.Hetiang lo chi deuhhlekhian tihani thinbawka, a thawk lamteanvawmhlumhmachupakhat chauhpawh ladammahsean la thawkrênga, anvawmhlumkim veleh lehlam an thawk ve chauhmai thin.

Khâ'ngkan in-ball-vawmhun laia, kan inûmkualleh kan tlânchhiat zar zar laite kha mitthlâah a châmrêngmai a, a ngaihawmve thin teh e.NunhluitenKIRAN REL SI LO !!Kaihbu hmanga intawk:Kei chuan ka ti ve chiah lonâin han zeh tel ve hram kan duh a, ka'n zep tel tal(h)ang e.

Kaihbuhi thinga tuk, lairawktumbuangtakmaiatuk a ni thin. A seizâwng hi inchi thum atanga inchi lîvêl a ni tlângpui thin. A lai a kiar a, a len lam pawh akiar lai berah inchi thum bâwr vêl a ni thin. A mawnglamhi tumbu angin a zuih a, a lû lamah a arh chho tialtial a, duh sei dân azirin zai zuih hma emawhar emawmai tûrani.Aarh chho tâwpkhaa tlângpuiinahmawratangin inchihnihbâwrvel ani thin.Chuta tang chuanawihtlân deuhin zai tûr a ni a, zai zuih ral lovin a laitakah a hrui tawnna tûr zuah a ni thin. Chu lai chuthûl chhîn ang deuh hian a pir deuh vah a, chutahchuanahrui tawnani thin.Nghet taka tawnanih theihnân reh kuak a ni thin. A hrui hi a tawnna lam chu tetak tê a ni a, a zuih ral a ni deuh ber mai e. A tawnnaatang khân a vawnna lamah a arh tial tial thin. Leitawktûr lamzûmsiamhia lâimawhhlea,a thenchuana lâi takah thir ankhêngbûrbawk thin,A lâi taka siama nih loh chuan a vir ngual ngual a, a tlu leh tup tup


mai thin.Butung a awm bawk a, a pangngai aiin a zai

zuih tûra kha a zuih nêp deuh bîk thin. Kaihbu tûrhian thing chang tha theifeimûng te,mûngti te, phânte, hmuifarial te hman a ni deuh ber thin. A hruiahhian Vaiza leh khâupui hman a ni deuh ber thinbawk a ni..

Mi pahnih infiamna a ni a; pakhatin a kaihvira, pakhatin a tawk a. Mi pakhat khân kaihvir tumina han theh a, hrui kha a han pawt lêt leh a, a kaihvirchar char a, kha kha pakhatin tihtlûk tumin a hankaih vir ve leh a, a vir tha char char lai kha a hanvawm per nawlh mai a. Pakhat a vir reng a, pakhatzâwk a vir loh chuan a vir lo zâwk kha a chak lo a nithin.

Dawnthleng siam a ni a, ar kawngkhar tiat velhi a ni a, a intawkte chuan neih ve ve a ni. Miin atawk per khân pakhatin a ma dawnthlengin a lochâng thin a, a per kha a lo dang thin a, adawnthlengah chuan dawn a tum bawk thin.Pakhatin a dawn a, pakhatin a dawn veleh bawkchuan an keng kâng a, an intawktîr ta thin a ni. Aninkhaktîr bap bap tawh hnua a vir rei zâwk zâwk anchak a, a tlângpuiin a tawktu thiam lo chu an chak lohma thin zâwk a ni.

Kan infiamna thenkhatte kha zawng tunah hanti leh dawnmah ila, mi nuih kan ti za tawhmai awmsi a, a ngaihawm ngawtin ka hre thin. Nun hluitenKIR AN REL LO !!

BUNG 17


RAMHNUAIHAH LEH DÂIAH KAN VÂKNASA THIN TEH E.

Pi leh pûte hun lai pawhin nuin fapa a hrinchuan chemtuma vawnhmasaktîr thin a. Chû'ng hunlai chuan khua leh khua indo a ni thin a, mipa an hlulehzual a. Chumai ni lovin pasalthate hi kan pi pûtehian an ngaihsan êm êm avângin râl laka huaisenmai ni lo, sa kâp thei fapa neih chunu leh pate pawhinan châk zek zek thin. Chu lo rêngah pawh mipa hichu chhungpuipa tûr an nih avâng hian naupan laiatang pawhin an rualpui hmeichhiate ai chuan anrilru a huaisenin an tumruh zâwk fo va; hmeichhengam loh leh tihtheih loh tam tak an tingamin an tithei thin. Pi leh pûte nun kan rilruah a la bet deuhnge ni mipa naupang hi chuan ramhnuaia engengemaw tia kal mai mai leh dâi vêla vahkual maimai kan hrât viau thin.

Naupangtê kan nih lai atangin nute thingphurngen hi kan hrât a, kan tap lawm lawm a; an hnamhruiahte kan uai tlat thin. Awmtu kan neih loh vângpawh ni lovin, ramhnuaia kal ve hrim hrim kan châkvâng zâwk a ni thin. Kal lam atangin min han kai a,a hmun pawh mahniin kan thleng thei lo va, minchhîpchhuan loh leh an paikâwngahte min phur a.An thing fawmna bul vela hruite kan lo chhat ve thin.Tlêma kan lêikân ve deuh hnu chuan kan duh lehpeih vâng pawh ni chuang lovin, nuten an thingphurhnaah min hruai ve a, thinglukham tûr te, palban tûr te kan pû a; sihneh te, khawmhma te, hnahte min puttîr ve bawk a. Biang tai tak, thlan tuiinbek sam a tihhuh hnâpin kan haw ve thin. Thlan atla zawih zawih a, a chauh pawh kan chau ve thin hle


a ni.Thianzahovin ramah kan han kal thei tan a,

chhûngte tirhna nise kan peih loh tûr tam takthianzaho chuan kan peih thin si a; daipawn lawklawkah leh ramhnuaiahte kan kal deuh reng maithin. Chhûngten min tirh tum chuan kan duh/peihleh mang thin si lo va. A chânga thiante an lo hmanve chuan an mi tirhna chu kan awih/zâwm ve theihram a.

Khawmhma a beh lai chuan chemtum nên kanhan chhuak a; ramhnuaiah khawmhma zawngin kanvâk ve lauh lauh a. A thente chu kung khatah bâwrtha tak tak a awma, chû'ng kan hmuh fuh chuan kanhlim thei thinin kan phur thin khawp mai. Phurdeuhin lâk kan han tum a, a thente chu kung liantak takte a lo ni a, chemtum maia kih huphurhawmdeuhte a awm ve nual thin. A kung thenkhat chu alianin a sâng deuh thin a, a zâr kan thlâk theih siloh, a kungpui kih ngei ngaite a awm thin a, chû'ngangte kan han kih chuan a tlûk rual hian khawmhmabeh kha lei nên a inhlap zâwngin a til vek mai angtih hlauvin kan tîm thin khawpmai. Thenkhat chu ainvuaknat deuh chuankhawmhma lâk tûr alawi awmlo hian a invawtil filh leh thuau thin a, a uihawm thinkhawp mai. A thente chu thingkung dangah a tângthin bawk a, kan pawt lauh lauh mai thin. A kungthenkhat chu lei lam atanga beh bâwr tha hmuh tûrvak awm lem lo; mahse han kih a beh bâwr tha taktak a awm thin laiin thenkhat chu bâwr hnih khatkan hmuh theih kan han kih ve ngawtte chu a dangawm chuang lo, kan hmuh chhun ang ang chauhte alo ni thin a; a hahthlawnthlâk thin ang reng khawpmai. Kan duh tâwk angte kan hmuh chuan a theninipteahte an ak a, a thenin a bâwr kha hruiin an tawn


khâwm a, thingtuaiin emaw mau-in emaw an kawthâwng nalh nalh thin.

Khawkherh a rah lai hian a tla chhar hi a nuamkan ti thin khawpmai bawk. Kan sikul kai ipte emawpâte intepui hluihlawn tawh hnu, a pawp laihruikhâu ilo vela tawnphui khawr têt tût emaw kanhan ak a; a thente chuan êm an phur bawk a.Ramhnuai, khawkherh awmna ram lam kan pan a,khawkherh kungpui awmna hnuaiah khawkherh tlakan chhar thin. A thente chu a hâwng tlafai vektawhte a ni a, kan ipteah emaw kan êmah emaw kankhung hmak hmak mai thin. Khawii lai khuar deuhlaia a alo awmkhâwmdeuh chuan a nuamkan ti thinkhawpmai. Luia a tlâkna lai a awmphei chuan a pûkdeuh leh khuar deuh chu kan zen ngar ngarmai thin.A thente chu a hâwng la tla lo, nizan lama tla thardeuh niawm takte leh thenkhat chu tlêma lo tawihdeuh tawhte a ni bawk a. Chhar hnem loh hlauvin ahâwng telin kan la hmiah hmiah mai thin. A hâwnginkheh sa ni lem lote kan chhar chuan chhut leh angai thin a; hmun thengthaw nuam deuh laiah kanchhu thin. A hâwng kan han chhu thla thin chu a lahrin deuh chuan tui a pai ve phian a, chu chuan kuta tidum thin a, kan kutte hi khawkherh hâwng kanchhu a ni tih hai rual lohin a dum hummai thin. Kanchhut sa kha chhûngten an pho ro va, bûrah emawpâteah emawnakina chhut tûrin an khung tha hmakthin. A ro that hnua kan han kher leh thin chu a tuive si a, kher chak a har si a, a induhthawh theih thinkhawpmai.

Thingsemîm tla chhar hi kan uar thin bawk. Atlângpuiin pheikhawk kan bun ngai mang si lo va,thingsehlîng rah palh a hlauhawm thin hle. A hrâta


hrât na nâ na chuan a rah pawh kan rap zing thin.Kan kalna tûr kâwngte kan han sial leh rih a, kanrah tûra kan tihfai kâr a hlat phei chuan kan zuansual chângte a awm lo thei thin si lo va, kan pai nawknawk a, hlîng kan rap leh nge nge thin. Thingsemîmchu hlîng zum deuh deuhin a tuam tlat thin si a, atlâkna la rei vak lo emaw thenkhat chu rei ve tawhtak pawh nise a hlîng hian a la tuam ve tlat thin a;hlîng nêna ah thatmai chi a ni thin si lo va, a tuamnahlîng kan kheh leh tê tê thin. Kan kheh zâwng hian ahlîngin min lo chhun thin a, kan awiah leh tuar tuarthin. Thingse buk hnuaiah emaw thên kung hnuaiahemaw fimkhur êm êmin kan han che ve a, a hlîng leha tak hi a infin nuaih mai thin si a, a hlîng thaisawnna tûr, thingtang emaw hmawlhtê emaw kankeng far thin. A rah a that dân azirin a tak pawh atha ve zêl a, hmun thenkhatah chuan a hlîng pawhina chim vak lohna laiah hian a lo awm ve teuh thin a,chû'ng han hmuh fuh hlauh chuan a lawmawm vethin hle. Savate pawhin an lo duh ve thin a, an eitawhna a hêngte hi a awm ve neih nuaih thin. Leilama thingsemîm tla kan chhar zawh khat tawhchuan a kungah kan lâwn thei a nih chuan kan lâwna, kan sâwi vak vak a, a tla ve ur urmai thin. A kungalawnchilh a, kan sâwi dawn chuan kan theih angtâwkin a hnuai lamkan sawi thlâk kha chhar a nuamthin a ni. Thingsemîm hi a tak leh tak lo a awm venual a, a then chu a pum him ve pial si, zang heihmai hi a awm a, a tlângpuiin chutiang ang chu kanchhar duh lo va; rit deuh nelh nawlh kan chhar thin.Mahse hman hmawh deuh chuan a chhia leh a thachhar pawlh nuk mai a awl thin khawp mai. Kanchhar lai mekte pawhin kan ei duh bawk si a, chharngah a har thin teh asin !! A thente chuan an kang


leh a, a khi deuh ter tuar a, a kheh a awlsam maibâkah pum pawhin a zo deuh thin an ti. Thingsemîmhi chu kamram chi khat ve a ni mai a, han kheh a,han ei mai mai hian a tui ve duh khawp mai.

Telhawng zawn hi kan hrât thin khawp maibawk a. Telhawng hi leiah a awm a, a tak zawng hihmuh theih lohin a inphûma, a kung erawh chu pawnlamah a rawn chawr chhuak a, a tuvû ve thin. A tuvûa parh hma chuan a pum zum zeih a, a sen no nghialbawk a. Chu chu Zo-telhawng a ni a. Phai-telhawngerawh chu a tuvû leh a kungte a hring nghalh thunga ni. A tuvû hi a uih thin khawpmai a, kan han hnimdeuh chuan lû a hai bûr thei thin a ni. Lei lama awm,bahra ang deuha chawh/laih ngai a nih avângin achawhna tûrin thing kan han suihphêk a, a hmâwrkan tipharh ve deuh a, chu chuan kar kan tum thin ani. A thente chuan tuthlawh te, tuthulh te,bawngtuthlawh te an keng bawk a, a ahna tûrin iptean ak bawk a.

Nî kangah telhawng hi a awm ngai meuh lo va;chuvângin, dam lamah kan zawng thin. Telhawngawm duhna ram lam lah hi naupangtê e ti lo chuankan han hre thei khawp mai lehnghal a. A huhoinkan kal damdam thin. Telhawng hi a nu pawh a awmve thin a; mahse kan la ngai lo. Miten, "Telhawng nuchu a thak a nâ duh e," an tih avângin lâk enah pawhkan en ngai lo. A pa ngei mai hi kan la a, a nu awmnabulah hian a pa hi a awm ve duh riau va, a nu pawhkan hmuh chuan a bul hnaiah pawh a awm duh thinbawk a, kan hmuhna lai bâwr chu kanmelh kual nasathin khawp mai. Telhawng hi a hung deuh hlek, abial deuh hlekte pawhin an lo to ve thin bawk a, atamna lai hmuh fuh phei chuan a hawn ve teuh theihmai thin. A châng chuan a nu pawhhi a chawrno deuh


kan hmuh chuan a hnah no hi kan sik a, kan hawnve thin. Chu chu chawbêl-ah, chaw chungah an up a,kan râwt a, hmarcha roa han thak chuan a tui ve thinkhawpmai.Kan zawnna laia telhawngkanhmuh tamdeuh chuan kan bur ngar ngar mai thin. A thentechu thing zung kârahte a awm thin a, kar hleih theihloh châng a awm a, kan kar pilh pheng phung maithin. Kut a ti thak ve thei a, a kuangah kan vuan thangam lo va, a bul retah kan tan a, ipteah kan ak daihmai thin. Ipte kan ah loh châng chuan thingtang zârdeuh be bu hi kan la a, a hmâwrah telhawng kan vitbur far thin. Kan lâk sa hi tukverhah kan handahkhâwm a, tuktinmai hian kan chhiar kan chhiarmai thin. Kan lâk tam khat tawh chuan kanchhûngten chawhmehah an lo siam thin. A ei duhtân chuan a tui êm êm a, pumpui chak lo chuan ahaw deuh mai pawh a. Ei theih a ni tih pawh hi tû lohriatchhuah nge ni a, tûin nge lo eichhin hmasa berang le tih chhût tham khawpin a siam lah hi abuaithlâk si a, mahse chu lam ai mahin a zawn vêlkha a lo hlimawm thin a ni.

Hulhu veh hi nuamkan ti thin khawpmai bawk.Hulhu lâk aimahin a behbawmin kan hlim thin.Hulhu kan han zawng a, a chawrno deuh kan hmuhchuan kan han bal hmak hmakmai a, kan hmuh tamdeuh leh kan hawn hnem deuh a ni mai a. Tlêmachang tawhdeuh, lâk tlâk tawh chiah si loh kanhmuhchuan kan ui thin khawp mai. Sâng tak taka a awmve theih tho avângin kawihsapir kan siam ve thin a,a châng chuan a kunga lawnmiah lo hian kawihsapirchuankan bât a, kan la ve zung zung thin.Kawihsapirchu thing kâk, nambar pasarih ang deuh hi a ni a;chumi kan hman chuan a awlsam phah êm êm thin.Hulhu hi chu daipâwn vel maimaiah hian a tam thin


a, vah hlat vak a ngai lem lo. Thil vuai hma ve deuhmai hi a ni a, a hmunah hian kan awm rei pui thin sia, in kan thlenpui meuh chuan a vuai leh hnûp thin.A lâk chhûng rei lo mah se, hulhu kung hi a nel êmavâng hian su-su-bûkah (a thenin sûk-bûk an ti maibawk) kan siam thin a, kan su lauh lauh mai thin. Athente chuan su-su-bûk hi an han nêl khawp mai a,sâng tak takah an siam a, an su lauh lauh mai thin.Naupang dawih deuhte chu an lo chuang ngam lo veleh thin a, chuang ngam tûrtein kan infuih leh sauhsauh thin. Naupang tê zual deuhte chu kan kiangahkan awmtîr a, kan vuanbet a, kan sûkpui thin. Su-su-bûkah chuan thenkhat chu a huhovin an chuanga, pahnih khat lek dâwl tûrah palî panga an chuanga, an su auh tuarh tuarh a, a dawih deuhte chu an lote teng tung a, an au tial riai riai fo mai. A dawl zawhbâk an chuan thin avângin an su tliak leh nge ngethin a, a thente chu an tla hnang awl awl a, an inchumleh bawrh bawrh mai thin. Naupang sual deuhtechuan kan su-su-bûk siamte hi kan awm loh hlaninan lo sât auh thin a; a thinrimthlâk thin hle a ni. Hremiah lovin kan han chuang a, kan tla leh tawk thin.Hulhu lâk tûr hmu tam êm êm lo mah ila, abehbawmah kan tui a, a nuam kan ti êm êm thin.

Thelret hnai hi kan hrâtin a nuam kan ti thinhle bawk a. Thelret kung hi hmun tin hmun tangaawmani hranpa lo va, thing vâng takani a; khawkhatrama a awm miah lohna pawh a awm âwm e.Chuvângin, a awmna pawh a hmun (abika chinna) anih ngawt loh chuan hmun inkâr hlat fe fe a ni thin.Keini erawh chu kan vannei phian a, kan naupan laiakan chenna ramah thelret a awm hlauh mai a;chumi hnai tûr chuan kan kal sup sup mai thin. Atlângpuiin thelret kung naupang deuhte chu a hnâi


awm ve mah se a tam ngai lo va; a chang tha deuh lochu kan hnai ngai lo va, a chang tha lo hnai chu asawi hma lutuk thin a, thial a manhla lo mai bâkah,a vâr hlûngmai a,a tuiawm thin lo a ni.Thelret kunglian tak tak han hnai chu a nuam thin khawpmai a,a kung puiah kan han lâwn a,chempui kan lawnpuia, a thenin mau bûr an lawnpui bawk a. Thingkungkan han sât chiah kha a hnâi hi a rawn dîr vâr thlazung zungmai a;chu chumau bûr chuan kan lo dawhthin a ni. A thente chuan lei atang an sah phâk tâwktâwkah an lo sât ve a,miten an lo sah nasat tawh deuhavângin a sawrbawl tek tuk a, a hnai dîr tûr pawh aawm tha thum lo va, muang chângin a hnâi vâr tiamtiam ringawt a.Tin, a thente chuan a zung an lo sâtbawk a, chu pawh chu lei lam a nih avângin a ngapduh hle a, a chin tam tlâk vak lem hlei lo va. Akungpuia lâwnte sah hnai dîr bang, a khûar laia latling, mau bûra dah luh theih tawh loh te, lei lamaphâk ang tâwk tâwka lo sah hnai ve tim tiam te chukanhannghak ro tê tê phawt a.Khâ'ng kan sahhnaitekha kan sâwk leh ta thin a ni. A thente chu kut lâwngpawhin a pawhchhuah/sihchhuah theih mai a; athente erawh chu a lo sak ve tâk a, hmawlhtê zuminemaw chemte lû zumin emaw kan kher nauh nauhthin. Kan kherchhuah/sawhte kha kan hlawm zêl a,kan hnai fuh deuh chuan kuttum tiat tiatin kan sâwkmai thin a ni. A thente chu thinghâr/thinghâwng nenkan sawh pawlh nawk nawk a; lei lama kan hnaitekan sawh tuma lei ngap a lo telve hlauh chuan kanthial ngap that that mai thin.

Kan sawh sa kha thial nuam tâwkin kan hlep thlaa, kan thial ri ram rammai thin. Hâ leh kâ kham erhurhin kan thial a; a sak deuh avângin thialsawih(nem) hi a har ve viau a, thial chak lo deuhte


chu ni hnih ni thum an thial hnuah an thial sawichauh thin. | helret hnai kan uar lai chuan naupanginthelret kan thial ri sup sup a. A thenin an thial laitean phawrh a, a sawi dawn tawh nge la sawi dawn lotih an en chhen bawk a. A thial sawi tawhte lahin anêm an thial tawh mai avângin thiante an awhfîkrâwl nên. Thenkhat an thial sawih hmain thial thlehan han tum a, an han ang zau deuh a, an seh persual a, an thlauh daih chângte pawh a awm bawk a.A hlimawm ve thin nak nak teh asin !!

Sihneh hi naupang chuan kan la nasa thinkhawpmai. Chhûngte tâna chawhmeh kan laksak vetheihte zîngami a nih avâng pawh a ni ang, chhûngtetirh lèm loh pawhin phur takin kan la ve thin. Ramhla taka kal a ngai hran lèm lo va, dâi bul tê têah aawm ve thin avângin thil hahthlâk a ni lèm lo bawka, sihneh na nâ na hi chu kan la ngah ve thin khawpmai. Chemtum nên ramah kan han kal a, sihneh kanhan zawng lauh lauh a; thenkhatin a hnah sawl seideuh an duh a, thenkhatin a hnah bial deuh an duha, thenkhatin hnah tê lam, eng no sir ser, rah thitthet an duh a, duh a inang lo thin khawpmai. Mahsekan duh ang chu kan hmu tlâng thei theuh tho va;zawn a ngai rei ve deuh e tih mai loh chu. Kanduhkhawp kan lâk ngah tawh chuan hrui kan hanchhat sap sap a, kan sihneh lâk kha nghet takin kanphuar a, hmun hnih khata phuar mai lovin hrui seitak takin kan vet kual vak mai thin. Kan tawnnaahvêk khân a paina tûr hrui kan thlung nghal a, silaiahna ang chi deuh hian kan siam a,kan ak haw farmai thin. Sihneh kher kher chu chhûngkhata mipanaupang fel ve tâwk tak awmnaah chuan kanhnianghnar thinin pathlang lamah chuan sihneh têlro chu hmuh tûr a awm ve reng thin. Chawhmeh laa


ram kal na nâ na chu chhûngte hauh pawh kan tuarlo nge nge thin.

Tumbu khawrh pawh hi kan ram kalna thinpakhat chu a ni ve thin. Chhûngten chhang an dendawn apiang hian naupang hi chhang fun hnah(changêl hnah,chhang funna tûr) la tûrinmin tîr thina. Hnah lâk pah hian tumbu pawh hi veh a rem phianmai a, kan veh leh nge nge thin. Changêl hmunahkan han kal a, hnah lâk tûr tha, thler lo kan melhpah hian tumbu kan han melh tel nghal a. Changêlhi chi hrang hrang a awm ve a: Chang vandâwt te,thing changêl te, chang thîr te, chang pui te, lairawkte a awm a; a changêl azirin tumbu pawh kan duhzâwng leh duh loh zâwng kan thliar thin. A tlângpuiinchangthîr tumbu hi chu a phak duh bîk a, kan la ngaimeuh lo va, kan la a nih pawhin a vui a chhuah taktak hma tlêma a lawr deuh êk êk velah chauh a nithin. Changêl, a vui pawh chhuah tawh, a tumbu laitak pawh uai fal deuh nalh tawh hi chu a tlângpuiinkan la zen zen lo va, tlêma lawr tantir deuh tawhtechauh a vui la chhuah lote hi lâk a ni thin. Lairawktumbu hi khawrh tam ber a ni a; mahse a nazawnginhmuh tûr a awm lo thung. Tumbu kan han khawrhve hi chu a hmunah kan ei teuh thin a, kâ phak chepchup, kamsîra kâi lei luaiin, aw chhang tuau khawpinkan ei mai thin. Rin aiin tumbu hi a rit hma hrep a,lâk ngah a awl thin khawpmai. Tumbu chuan hnâi angah thin a, kawrah te, kekawrahte a per palh chuana reh thei tawh thin si lo va, kan ha dum nuau maithin. Ipte lah chu a hnâi chuan a luan lo thei thin silo va, ipte dum neu nuauin kan ak ve par par thin. Achâng chuan iptea ak lovin a kuang tlêmte kan zuaha, hruiin kan tawnkhâwm a, tin-a tui kan kawt anghian kan kawt haw nal nal bawk thin a ni. Han


chhuikir hian a lo ngaihawm ve ngawt mai !Chawhmeh atân tiar hi kan la fo mai bawk. Tui

ti êm êm lo mah ila, chawhmeh titamtu atân a tha vea, chhûngtê hian a awm hun lai chuan a khât tâwkintiar la tûrinmin tîr fomai.Mi thenkhat chuan a kunghi a len vak loh avâng hian a kung chawpin an pumaithin a, mahse chutiang anga tih chu a tha lo hawn telteuh theih a nih avângin a hahthlawnthlâk theih thina ni. A hmunah a hnah him tha leh no tha deuhte kanhan sikkhâwma, uluk deuhin kan têlmai a, a finthlâkzawkdaih ani. A awmnahi a damdeuh thin si a, hmehduh hun lai hi thlasik khaw vâwt hun lai a ni si a, kantiar la hi kan khur leh chawn chawn/hlawkhlawkmaithin. Tiar kan lâk pah hian tiarrep tlân hi kan hanhrât khawp mai bawk a, a kungah kan lawn chilh a,kan hmawm mial mial mai thin. Tiarrep hi a duh lotân chuan a duh loh theih ve khawpmai a, a nêmdeuhner a, a hnâng ve deuh thlîak a, a thlum ve viau lawia. A tui titu tân chuan thil tûi tak chu a ni ve si a ni.Thehlei te, savatenan lo tlân ve thin a. Sava leh thehleitihkhem tawh hnu kan lo hmuh chian si lohva kanhmawm tak mai pawh a awm nual thin. A rahna zârhi a têt deuh thin avângin kan han lo tûr hi kan hanlawn zai zai a, a thingin min dawl lo va, kan tla lehtawp mai thin. Mahse naupang hi zawng kan nâ vethei ta lo emaw tihmai tûr hian eng êmkan ti bîk lèmhlei lo va.Kan innuih tawnvelmaimai thin a, nâpawhkan hre chang tawh mang thin lo. Thil hlimawm vetak zawng a lo ni.

Artuibawm phah tûrin Kâtchât hi chhûngtenmin laktîr bawk thin a, katchât hmunah kan han kala, a ro leh a hring kan lâkpawlh nuaih mai thin.Katchât hi hnim, zing taka to ve thin a nih avâng


hian katchat hmun chu a phui duh thin si a, rûl lehkhuai ilo vel pawh a lo awm palh mai ang tih ahlauhawm thin hle a ni. Artuibawmpahnih khat lekahman tûrte kan la mai lo va, palî panga tûrte a nihthin avângin kan la teuh mai thin. Katchât kanthliahnaah hian kan kutte hi a thîp erh urhmai thin.Kan thliah sate kan han tawnkhâwm ve a, têl lianpui pui hi kan pu lûk lûk mai thin. Kan artuibawmmawngphah tûr kan lâka ar an tui chuan chhûngtepawhin kan vanneih châng chuan artui minchhumsak ve thin a, kan lawm ve êm êm thin.Mitthlâah a châm veng veng a, khâ'ng hun lai kha alo ngaihawmngawtmai.

Tluangngîl leh bahra laih hi kan hrât thinkhawpmai bawk a; dai vêl hi chu kan vêl kual nasaintluangngîl leh bahra awmduhna lai ram chu kan hreve thin khawp mai. Tluangngîl leh bahra hi chuhruizâm chi khat, lei lamah kawlbahra angin 'bulbâwk' a nei a, kawlbahra ang tak chuan a bâwk fellem lo va, sei zet zawtte emaw a ni tlângpui thin.

Tluangngil hi chu chi hrang hrang a awm lèmlo va, bahra erawh chu chi hrang hrang a awm ve a:hrakai te, hra hlîam te a awm ve thin. Tluangngil lehbahra laih tûr zawng hian dai bâwr vel, khaw himnarizâp chin huamchhûng bâwrah hian bawngtuthlawhleh chem, tuthlawhtê te nên kan vâk kan vâk thin.Tluangngîl hnah leh hra hlîam hnah hi chu a inangdeuh hlek a, a hrui en chian loh chuan kan lai sual fomai. Tluangngil laiha kan laihte hi rei fe kan laihhnu, a tak kan lai thleng ta tihah hra hlîam te a lo nithin a, a châng chuan a thinrim thlâk viau thin.Mahse nuih pawha za duh thin khawpmai. Chîk takaen chuan tluangngil hnah hi chu hra hliam hnah aichuan a sâwl sei deuhin a chan hmel deuh bîk bawk


a; tin, tluangngil hruiah chuan hlîng a awm ve lemlo bawk a, a hrui a tial lo bawk a ni.

Kan duh ang kan hmuh a, kan han lai ve taktak mai thin chu mahni phâk tâwk tâwkah tan a nâduh ve-in kan thaw nasa ve thin halh halh khawpmai. Kan laihna hmun thenkhat chu a lun(lung) deuhchâng a awm thin a, kan pâmtul chângte leh a takkan lâk theih chin bâkah kan cheh bun tâk, la thatak tak kan han chêk bung vâr hluih hluih maichângte a awma, a uihawm thin teh asin. Kan tihfuhchâng chuan rei pawh laih ngai lovin a tak a lo awmve nghal mai a, a bir zâwnga a awm lohva, a hnuailama pialtlêp ang deuhte a awm phei chuan ahahdamthlâk thin khawp mai. Thenkhat erawh chuthûk tak tak kan laih pawh a awm ve bawk a.

A hun laite chuan nî tinmai hi laih tûr zawnginkan chhuak ve chamchi thin. Bahra kan laichhuahhnem ve deuh chuan chhûngten an chhum a, chhûnchawahte kan ring ve thin. Tluangngîl erawh chuchhûngten damdawi atânte an dah tha a, a thentechu kan rawh a, a thente chu an chhum a,khawlaiahte kan khel ngawng ngawng thin. A thlumdeuh sek reuh a, a tui ve khawpmai. Kan laih chânginhlawhtling lua lo mah ila, kan lo hlim ve thin teh e.

Thakthîng zung laih kan intihhmuh fo maibawk a. Chawhnu lama sikul kan kal hian thakthînglaihna tûr tuthlawhtê leh chêm kan pai ru tat thin.Sikul chhûngah zirtirtuten hmanrua ken luh an phalngai si lo va, sikul compound pâwnah, hnim hnuaiahkan thukru thin. Sikul ban veleh kan tuthlawh lehchem dahthatna lamah kan kal nghal vat vat a, achâng chuan kan ipte kan ak zêl a, a châng chuanmite kan ah hawntîr bawk thin. Kan ah tlang tumchuan pakhatin kan ipte zawng zawng kha a ak


khâwma, a bâwr thin khawpmai. Thakthîng awmnalaia kan hriat lamah kan han kal a, hmun awih deuhakan kal châng chuan kan tawlh leh han han thin.Kekawr mawng a bal duh thin khawpmai. Chetsualdeuh châng chuan kan lum fo mai bawk a. Mahsenaupang harh ta na nâ na chu kan nâ ngai lèm hleilo va. Chutianga naupangho a huhova kal vak vakthin ta chu thakthîng awmna lai bâwr vêl ram chu afai pe hen hun mai thin a ni.

Thakthîng chu a hnah atangin kan han zawngve a, thakthîng hnah kan hmuhna lam lamah kankal ruak ruak a; a ni nge ni lo tih finfiah nân a bulkan han cho va, kan han chêk khem a, kan han seh a,thakthîng a nih chuan thakthîng tih takah a lo thakve deuh thak a; phur takin kan laih chhunzawm tathin a ni. Thenkhat chu kung tê tak tê tê, kar theihrual lek lekte a ni hlawma, a kung chawpa kan kartepawh awmnual rêng a. A thente erawh chu kung lianpui pui a ni ve a, a zung lai hian kan bâwr tuau maithin a ni. A thenin kan laih sate kha lei kâite an lotuai fai nawk nawk a, an lo keih mawlh mawlh a, athak deuh tum chuan an lo si hlap hlap mai bawk a.A zung thenkhat chu a lian deuh hlek thin a, kan lathei mai thin lo va, hun âwl tam deuh hlek kan neihhuna laih leh tûrin kan dah ve thin. Tu-thulh te,hreipuite nên kan thawk tha ve leh a, a zung lian puipui, sei pui pui kan lai chhuak ve thin a ni. Lei lamaawm ta na nâ na chu a ngap thin a, thenkhatte chuanan silfai a, mahse thenkhat chuan a dâk an hlau va,an silfai ve duh lo bawk a.

Kan laihchhuah tam ve deuh chuan kan intitheive thin khawp mai. Khawlaiahte kan lekchhuak a,kan seh khem neng nung mai thin. A châng chuan a


zung lian deuhte chu thiante nên kan in-keih chhawkliam liam thin. Kan keihna ha thlâ hi a lang keu kuaumai thin a ni. Kan hanmêt a, kanmeh thlâk chu kanei a, kan mehna hnu hi aia naupang zâwkte chuanan lo hauh a, an inchuh ve lat lat thin. Meh tawhhnu chu a nâl zek a, a thak vak lo lehnghal a, a tuitawh vak lo nachungin naupang zâwkte chuan hathlâ lang kuauin an keih ve tho mai.Kanmeh sa khakan exercise bu kan pawtthla a, kan zial a, kan zu vehlat hlat thin. A thlum veng veng a, kan pai ve bawka. Nu leh pate pawhin thakthîng zûk chu an phalvâng pawh ni êm êm chuang lovin min hau ngaichuang lèm lo. Mahse zial zûk zirna tha tak a lo ni a,chin tam atân chuan a tha lèm lo. Lêi a thîp duh bawksi. Amaherawhchu a nuam zawng kan ti thin e.

Aidu sêntil khawrh hian kan chhuak ve fo maibawk. Aidu sêntil hi kan zawng a, ipte kan ak ve a,pate iptepui kan ah chhuah châng a awm a, kan ahtawk loh avângin a fual thin si a, kan mawng hi akhuh hlup mai thin. Kan ipte ahin mawng a vuakdeuh reng mai chuan kan ning thuai mai a; a hruikan suih chhîng a, awm bâwr vêlah kan suih bâwk a,awmadoul fomai bawka.Aidu tamnahmunakhawrhchu a nuam ve phian mai. A hmun hi a tlângpuiin adam thin si a, engemaw châng chuan a hmun a loawih deuh chuan kan tawlhthlu fo va, kan aidukhawrh sate hi kan tibaw leh vek thin a, ramhnuai,hnim kâra han chhar leh chu a ninawm duh thinkhawpmai. Aidu hmunah hian fanghmir tê chi 'sisên'hi a tam duh thin êm êm mai a, sisên bu kan lo paldarh chang a awm a, kan taksaah an lo vâk kai vehman thin a; min seh vual tep tup fo mai. Aidu hikhawrh ngai vak lohna hmuna mi chu a chang hmave khawpmai a, a sêntil pawh awm tawhmang lo, lo


pâr deuh chhek chhuk tawhte a awm fo mai a, 'kankal har deuh a ni maw' kan ti fo mai. A pâr tawh hnuhi chuan lâk enah pawh kan en tawh lèm lo va, a 'riâ'te a lo awm a nih chuan chû'ngte chu kan la bawkthin. Thâl laia chhûngkaw chawhmeh zawngtu kanlo ni thin rêng a lo ni.

Thingthupui lawh hi kan hrât thin viau bawka. Amaherawhchu ramhnuai hlâ leh pilril tak takahtekan kal ngam ve loh avângin dai vela kung te tak têtê ui-pûm rual lek lekah kan lawn ve tai tai thin.Thingthupui hi a rim a na ve a, a kunga mi kan hanbal chiah pawh hian a rim hi a nam nghal ram rammai thin. Thingkung lâwn thei lo deuh tân chuanlawh ngaihna a awm der lo va, tlêma thing thiam vedeuh leh ngam ve deuh a ngai a ni. Thingkung lawnthei naran hi chu a kungah hian an zam tlat a, anche tha ngam lo va, an lo hlei thei thin lo. Thingzârtê tak tê têa lawnte a ngaih thin avâng hian tlêmathing huai deuh chu a ngai a ni. Dâi vela thingthupuikan han lo thin hi chu a hlimawm ve thin mai maiphian mai. A kung bul/hnuai kan han thleng a, 'achawr nge chawr lo' tiin kan han dâk a, a lo chawrnodeuh hlap emaw chuan a lawmawm duh a; a lo thindeuh thuap erawh chuan a phurawm lo thin viauthung a. Thingthupui chawr tantîr tê hi kut nên hiana inang deuh reuh a; thenkhat chuan zuk ei ngam lovamaw le !! Thingthupui hi zawng han chhum chiahhian a rim a na zual a, inchhûnga chhum pawh hikawmchhak, kawmthlangte in atang pawhin a hriattheih thin. Thingthupui hmeh hi chuan zunte hi auih hmûn thei nia ! Ek phei chu a uih duh thin khawpmai. Lei laih khuara êk mai emaw phei chuan mi urnasa thin ham ham khawpmai. Thingtlângpa chuanêk in hranpa kan nei ngai lèm chuang si lo va, dâi vel


a ni mai a, chû'nga kan han e thin chu a uih hianmin ur ram ram mai thin. Kan e tûr han kalte hivawkpui hianmin lo hmu thuai a, vawkpui no chawmlai phei chuan hnute fawn luang luanginmin ûmmaithin a ni. Kanmawng bul lawk lawkah hian an rawnkal a, kan mawng an keih mai ang tih hlauhawmkhawp a ni thin. A chang kâng deuhten lei an laikhuar a, khur nei pangngaiin an siam a, chû'ngte lahchu ruah a sur châng lahin tui a tling a kan han e tehi êk tum a tlâk chiah khân a ri pûrh mai a, tui arawn per chhova kan kang zak zak mai thin a ni.

Rawtûai/Mautûai khawrh pawh hian kanchhuak ve thin bawk a. Engtik lai pawha awm chi anih lêm loh avângin, a awm hun tê-ah lo chuankhawrh tûr a awm ngai lèm lo va; a tlângpuiin lo halhnu, hnuhpui lâk hun lai bâwr vêl leh a hnu lamhian kan khawrh deuh ber thin.

Khawtlângin lo an hal tawhhnu, phulrawhmunvel leh mau hmun awmna bâwr vel an neih kumchuan lo hal khânmau leh ruate pawh a kang lûm vea, a chawr/tûai duh bîk thin a, a tlângpuiin lo lamahkan khawrh thin. Tlêma kawng hulum lam deuh lehram a reh loh deuhna lai a nih avâng pawh a ni maithei bawk.

Chawhmeh zawng tûr na nâ na chu chhûngtepawhin min duat ve a; kan ipte ah tûrte lamin minbuaipui ve châng pawh a awm thin. Ipte pui kan akdeuh ber a, pate ah duh tawh loh, an hluihlawn hnupawr deuh phing pheng, pawp deuh chik chek, ungdeuhkhekkhawkhi kanakdeuhber thin.Chempawhpa ber chempui tih loh chu kan lekchhuak ve thei thina ni. Amaherawhchu, ramhnuai lama kal ngai a nihavâng leh rawtûai awmna chu a hmun a rualrem lotlângpui thin a, kal/che fimkhur tûrinmin chah ngun


thin hle.Thianzaho bawkin emaw aia û zâwkte zui

emawin kan khawrh ve thin a, kal tantirh lam chuanhmuh thiam a har ve thin khawp mai. Tlêma tûaisâng deuh tawh a nih loh phei chuan kan kalnahnuah hian rual û zâwkte chuan an rawn hmu anrawn hmu leh mai thin. A tûaitir hi chu lei hrul têaha awmdeuh tat a, hmuh thiam a har ve reuh êm a tina ni.

Kan hmuh ang ang hi kan la ve nawk nawk a;tlêma sei deuhte hi kan lawm a, kheh fai mang hlei lohian kan ak haw ve chawtmai thin a. Inah kan hawnsa chhûngten an lo kheh leh a, an paih leh teuh maithin. An han chhum ve ngei a, a thente chu tlemin alo kha deuh hlek a. Thenkhat chuan, 'Phulraw hungthlang lamami chu a kha duh, chhak lamami chauha tûi ngai,' an lo tih ve te pawh hi a lo dik ve ngemawni ?

Mautûai pawh hi kan khawrh ve fo bawk a.Mauhmunah kan kal a, kan phêk zawn deuh tawp maithin. Tlêma a lo chawr sei deuh tawh chuan a zualpuikan thelfai thawt thawt a, kan kheh fel tak tak hmainkan lakhâwm teuh mai thin. Chu laia mi chu a tui,chu laia mi chu a tui lo tih a awm ve lèm lo va, aawlsam viau thung.

Rawtûai leh mau tûai khawrh chu a me ve si a,thil nuam tak zawng a ni hauh lo. Thosi a tam thei sia, min seh vual têt tût ringawt mai a, kan hmuh tamvak loh phei chuan a hrehawmna nên a in man lothin khawpmai. Rawtûai ngat phei chu a hmun hmaa rem lo ve thin si a, a hnah tla rah sual palha leichâramawnga thui fe fe tawlh ruak ruak chângte lehperhte rah leh thut palh a awl ve nên. Mautûai


khawrh pawh a nuam êm êm chuang lo. Mau puihmun tak taka kan kal phei chuan mau râwpchunglamah a tam thin si a, rin loh hlana chunglamatanga min tlâk hnang awl awl châng pawh a awmve thin a ni. Hrehawm ve tak ni mah se chhûngkawtâna chawhmeh zawng kan ni ve miau thin si a le.

Bâwng khalh hi bâwng kan neih chuantihmakmawh a ni ve thin. Ran khuahkhirh ngai ta lochu an duhna lai hmun hmunah an tla ve a;amaherawhchu, mihring chêttlatna lam deuh chu anpan ve thin ni tûr a ni. Lo lamah hian bawng chutlat an chîng ve thin a; dâi theute pawh an tichhe vefo mai. Lo lama khawtlâng huapa an inpeih khatahdâi hawn a ni thin. A hmaa lo hêl lo hêl tawh na nâna chu lo lamah an liam a, liam ve lo an awm a nihpawhin lo lamah kan khalh hram hram thin.

Kan bâwngpui a han rai a, a hrin dawn hnaihatangin an awmna ram lam kan han zawng a, a neihleh neih loh kan thlîthlâi a, an lo nei a nih pawhinkanman ngam nghal azeng pawh a ni lem lo va. Û-teemawpate emawkanpunangai leh tho thin a. Bâwngnote kan hanneih chuan kanhnathawh ve theih tâwka pung tih chu kan hai bîk hauh lomai. Chhûn lamahchul ram lamah bâwng an han tlâ a, tlai lamah kankhalh hâwng a; mahni bâwng kanmelh ran a, a rualzîngah chuan hmuh sual palh pawh a awl ve thinphian mai. Mahse mahni ranvulh na nâ na chu kanhai reng bîk lem lo va. Tlaitin mai hian bâwng khalhtûr hian kan inzui dam dam fo thin. Rût kan siam a,bâwng awmnamawng lamah kan tlân khalh a, biangteng chhuai chhuaiin kan ham a, bâwng kha an hawihru hru a, in lamah an tlân haw dal dal mai thin. Achâng chuan an haw duh lo va; mual hranah an kala, kan ûm ziai ziai mai thin. Hnim buk deuh deuh


hnuaia an kal tlat chângte a awm a, a buaithlâk duhthin khawp mai. Chhûngte lah chuan taksa tâna atha tûr lam ngaihtuah aiin min chawhphur nân akhât tâwkin bâwnghnute min intîr a, chawah minchawmtîr ngei mai bawk a. Keini naupang ta na nâna chu kan phur phah ve êm êm thin tho va.

Bâwnghnute sawr lai hi chuan bâwng khalhdeuh rêng mai a ngai a; kan khalh loh chuan anazawngin an rawn hâwng duh bîk si lo va. An rawnhaw dawn nge dawn lo tih hriat a ni thin si lo va,bâwnghnute sawr loh kan hlau bawk nên ,khalhchhuah a ngai deuh fo mai a ni. Bâwng thenkhat chukhalh pawh ngai miah lo va an rawn hawn chângpawh a awm ve tho va. Kan khalh chânga kan khalhhaw tawhte chu kawt laiah hruiin kan thlung ran a;chite kan liah a, a note kan thlung hrang a, a pui ahrangin kan thlung bawk a. A châng chuan a puithlung lo vin, a note chauh kan la a, sumhmunahtekan dah a, kan thlung ve leh a,zanahte an bê al al a,an tal ri ve tak tak thin.

Thei lawh hi naupan lai chuan a nuam kan tithin khawpmai a. Eng thei pawh nise, lawh tûr kanhmuh hi chuan kan lo chawt zêl mai thin. Thei changlo pawh ei theih a nih tawh dêk dêk chuan kan bantawk tawk thin. Dâi vel leh ramhnuaia kan kal phahtamna ber pawh a ni thin.

Tawitaw tlachhar hi kan hrât thin khawp maia; a tlângpuiin tawitaw kung chu a lian a, naupangtân a kunga lawn a harsat deuh thin avângin a tlachhar mai bâk chu tih theih kan nei lo tluk a ni.Tawitaw rah tui deuh awmna pawh kan hre thei thinphian mai. Tawitaw kung hnuai hi kan rap bel tlêntlûnmai thin. Tawitaw tla kan han chhar a, kan hmazawna a lo tai eng deuh tek chuan kan phûr thin


khawp mai. A hnah rote a tla ve thin a, chu chuan arah tla a khuh châng a awm a, a hnah tla te hi kanhai ve fo thin. A châng chuan kan lo rap per leh bawithin a, kan ûi thin hle. Tawitaw rah lai vawmremchâng deuh a awm a nih chuan lungtêin emawthing bungin emaw kan tawng vak vak thin. Chunglama thil han vawm chu vawm san a har duh thinkhawp mai. Kan kalna lamah a lo tam deuh leh kanhawn ngheng mai thin a ni.

Sunhlu hi kan lo nasa thin bawk. Thinglukhamtûr emaw pal ban tûr emaw put pah emaw sava vehpah emaw tein kan lo thin. Sava veh paha kan lawhtum chuan kan ei sual châwk a ni. Saihlum nên kanah pawlh vek thin si a; ipteami kan han rin zen chawta, a thente chu kan tham fu ve ngei a, a kârahsaihlumte a lo tel thin si a, saihlumte kan seh ngapleh thawt thawt châng pawh a awm thin. Sunhlu hichukung lian ve tak takawmvemah sela, a tlângpuiina kung hi a lian vak lo va, naupang lawnna tham leklektê a nih avâng hian a lawh pawh a nuam kan tithin. A zâr te takte têah kan lawn a, a rah tam pheichuan kan ipteah-ah kan zût lut tuar tuar thin. Avûr-um tawhte hi kan lawm deuh bîk a, chû'ng angkan lawh tum phei chuan kan pawngpaw roh ve hlurthin. A châng chuan a rah hnem êm avâng ngawttein a tui leh tui loh pawh dâwn chang lêk lovin kanlo leh ngheng thin a; a thente chu phak chep chup, eitlâkmang loh pawhkan lawh châng pawhaawmthin.

Hmawng ram (A thente chuan hmawng lawr anti thin) pawh hi kan lo ve nasa thin khawp mai.Hmawng hi a kung a lian ve thin viau nâin a kungalawn hi a awlsam a, hrui lam deuh a nih avâng hianthing dang rinchhana ding ve thin a nih avâng hiana zem nasa thin hle a, a kung pawh a kikawi nasa


thin a; naupang tân pawh lawn a nuam êm êm thin ani. A ram nasat deuh kum chuan a sen tuar(h) mai a,a lawhvêl pawhhi a phurawmthinkhawpmai.Mahsehnâi a neih avângin kuta a kai chuan a reh mai theithin lo kha a buaithlâkna lai a ni thin. A kung hi anel ve bawk a, a zâr te taktê tê pawhinmin dawl zêl a;hmeichhia an tel ve tum phei chuan kan intihuai a,kan lawnna zâr a tê thei thin khawp mai. A kung alentham avângin zâr tin deuh thawah kan lawn ferfur mai thin. A lo chan deuh tawh chuan a hnah no alo chawr hring nghelh tawh thin a, a no zual deuh laichuana tûi ti zâwkte anawmbawka. Thenkhat chuana kâwr lei lama tlate hi an chhar khâwm bawk a, a rohnu pawhhian a thûr ve deuh tho va, a duh tân chuana tui ve reuh thomai. Hnâi nei ta na nâ na chu ipteahkan han ah khân a hnai a kai dum nuau mai thin a,sikul kai ipte kan ah tum phei chuan kan ti dum neunuau a, ah leh pawh a zahthlâk rum rum thin.

Theipui hi kan lo ve fo mai bawk a. Hei pawh hia lawh a nuama, a kung a nel bawk a, naupang chuankan nêl phian a ni. Theipui thenkhat chu lei atangaban phâk lek lekah a sûr a awm thin a, a thente chuleiahte pawh a inphah hial thin. Thenkhat chu akung puiah tlêma sâng deuhah a sûr a awm tup thina, chutah chuan a rah tuar mai thin. Keimahni phurvâng hrim hrim pawh ni lèm lo va, chhûngte minlawhtîr tumpawha tamzâwkmah thin. Tlêma a thanlen deuh tawh hnu, a bum tawh tih atangin den tûrinkan lo tan a, a hnu deuhah a hmin ta maw tihah kanlo bawk thin a, a hmin huna kan han lo chu kan ahthat hma hawtin kan han vam hmasa phawt a, kanduh tâwk kan ei hnuah kan hawn tûr kan lo chauhmai thin. A hmin a tlem deuh tum chuan kan ei teuhbîk lèm lo va, a kungah kan han lawn hian a lo rah


that deuh tum chuan a sûra hawnmai hi a châkawmthin a; mahse 'theipui sûra hawn chu nu hnutê a pânduh' an tih avângin a hriate chuan a sûrin tu mahinkan hawnngai lo. La hre lo an awma an hawn pawhinnu leh pa, pi leh pûten hawn tawh lo tûrin an ti thin.Nu hnutê chu pân ve tak tak maw ? Ka rin dân maimai chuan theipui sûr kha kan lâk zawh deuhmai a,kum leha lawh tûr a awm loh an hlauh thin avâng ani.

Theiarlung pawh hi a tui ve riau a, kan lo vethin bawk a, ar lung a an deuh vâng nge ni'theiarlung' an tih ni lah kan hre chuang lèm hlei lova. A rah a lian vak lo nain a tui ve reuh khawp mai.

Theiarbâwm pawh hi a lawmawmve hrim hrimmai a, arbâwm ang deuh hian a rah hi a bial ve tep a,kan han lawh ve tumpawhhian a tamviau loh chuankan ei phal mai ngai lo va, in lamah hawna mitehmuhtîr phêt kan tumbawk thin.Mahse thei tam taka ni lem lo va, lawh tûr pawh kan hmu zen zen lèmlo.

Bîl thei te, tuairam te, theipalingkawh te pawhhi kan lo ve bawk thin a. Bîl rah hi a kunga mi chu ala hmin loh chuan vuai ve hek lo le, a la mar tha thinsi a, kan han pawngpaw hmawm leh thawt mai thina, a chhûnga a tui awm hian kan dangmawnte hi aphuh ve thin a, kan hâk leh bawrh bawrh thin. A zârhi a ram deuh avângin a zâr te taktê tê-ah kan kalngam lo va, kan thlâk leh tawk mai thin. A kung asan deuh tum chuan a zâr kan han thlâk hian a rahzawng zawng hi leiah a invawdarh deuh vek thin a,kan chhar khâwm leh thin.

Muvanlâi thei pawh hi ei tûr tam lèm lo mah sekan lo ve bawk thin. Kan lo ti ila, kan vawthla a nih


loh pawhin kan thlâk a ni deuh ber e. He thei hi chuhruizâm chikhat rah a ni a, thing kungah a zâm a,chu chu a zâmna kungah kan lawnchilh a, a rahtamna zâr kan thlâk hmiah hmiah mai thin. A hruihian hlîng a neih deuh avâng hian a khawih vêl abuaithlâk thin hle.

Tuaihabet hi kan lawm thin khawp mai a. Hethei hi han seh hian hâ hi a eng deuh that a, naupanlai chuan kan lawm êm êm thin. Tum khat chuthianzaho hian tuaihabet hi an lo a, an zînga pakhatchu a kua a lo tha lo niin, a sâng berah a lawn si a,chhuk hman tawh hek lo le, a chung bera awm e ti lochuan ....khah....khah...ka rawn e... tih pahin a zit purpur nghal mai si a, a hnuai lama awmte pawh chuinthiarfihlim hman ta lo chuan an awm ngaiin an loawm ve chawt mai a, chung lam atanga kawthalo êkrawn dîr ta zung zung mai chu an chhîpah te, andarah te a kai ta luai mai a ni. Mi khawthalo vetechu han thinur dawn viaumah se a tihngaihna danga awm chuang si lo va, thinrim deuhin an nui tlângta vêl mai mai niawm tak a ni.

Sialinuchhu pawh hi a rah tê hi a sen mawi vîtvêt a, hlîng kâra a rah pawh hi kan ban tawk tawk a,kan bânte hi a hlîngin a chhun rin rêk ruak fo mai. Ahming hi chiang fek fawk hian kan lam hreh deuhthin a : Sialinu..nghn.. te kan ti vel mai mai thin.

Theisawntlung rah pawh hi a mawi deuh hlirhler riau mai a; ei tûr phei zawng a tam hauh lo va,kan zawng nasa thin khawp mai. A hrui hisawntlunga to chi a nih avâng hian sawntlung pawngdeuh euh tawhah chuan a awm ringin kan pan a, abul vel pawh kan thlêk nasa thin khawpmai.

Thei chi dang dang pawh a la tammai a, naupan


laia kan lawh chi pawh ziah sen chi a ni lo. Naupangharh leh kamhlei na nâ na chuan ei tûr apui hi kanhre phian mai lehnghal a. Builukham chenin kantlân a, kan builukham einate hi kan lêi a paw phêtphût a, kan ei tûkah chuan kan kua a tha lo deuhngei ngei a, kan e zît pur pur mai thin a ni. Engpawhnise, sunhlu a ni emaw hmâwng a ni emaw theipui ani emaw, tuairam, theipalingkawh, tawitawani emawkan han dêng a, hmarcha-hmui-a kan han thak a,kan han ei si hlap hlap thin kha chu a lo tui ve êm êmthin a ni. Thei han lawh vêl leh han ei vêl thin khachu a lo nuamin rampalailêng vêla min vahtîr tamtupawh a lo ni thin.

Laiking thala kah mai mai kha kan hrât thinbawk. Thingbul lera laiking ni lum ai a nghawng senhlarh hlarh mai thinte kha thalin kan han kâp tlangzawkmai thin a. Mi huan pal ban hmâwra an awmtehi kan hmu thei riaumai lehnghal a; an awm tha hlehle laite hi kan thil leh zawtmai thin. A châng chuankan han khawngaih leh hnuhnawh a, an harh leh nânbâwng êkahte kan han hnim phûm a, kan chhuahleh thin a nia(h). An lo khawngaihthlâk thinmang e.Kan nu leh pâten, "Vawkin laiking an ei hian an chawei a tui a, chaw an duh phah," an lo tih ve thin avângkhân kan han that ve ngei taka, mahse in kanthlenpui ai khân kan thlenpui loh kha a tam zâwkmah thin si a.Kan thal khân kan inkâp palh mai angtih a hlauhawm hnuhnawhin ka hria. Thalah chuannihliap tang, a hmâwr kan han chhu zum a, hriamtâwk takin kan han tât a; a hmâwr lam deuhahpawhfan kan tawn bet a, kan kuai vak vak mai thinkha a ni a; kan lo intipalh nâ pheng phung lo va, kanvannei zâwk ngawtin ka hria. Laiking hian a awr hia chângin a tisen thei a, a chângin a tidum thei bawk


a. A châng chuan a tisen hlarh hlarh a, a châng chuana tidum leh thual thin a, a mak kan ti thin khawpmai.

Ramhnuai leh dâi velah kan vâk nasa thin si a,chabet, saphihrik leh tuhrik-te kan kai nasa thinkhawpmai. Kan beng chhûnga saphihrik a luh hlauhchuan lâkchhuah a harsa thin si a, ama insehpuarhnua a tlâk hun kan nghâk ngawt mai a, a nâ kan tithin si a, kan thle deuh bar fo mai. Tuhrik lah hi a têtham si a, zakhnuai leh tiltêah hian kan kai sen deuhva va rêng bawk a, min seh bawl leh tawp mai thin.Kan thuamhnaw nise chabet a kai ten tun a, kaninthian deuh malh malh fo mai. Tûkthuan ei khamakan han chhuak hi tlai nî tlâk dawn a ruaiah inahkan hâwng leh chauh mai thin. Kan hlimna chu dâileh ramhnuai vêla han vah khân a kim ve êm êmthin. Khâ'ng hun laite kha kohkir theih a chang tawhsi lo va; a ngaihawm thin mang e. Nun hluiten KIRAN REL SI LO !!

BUNG 18


LO LAMAH VE THUNG

Lo lama kal hi naupan lai chuan kan châk veêm êm thin a. Chhûngte hna thawhpui theimang hleilo hian an feh tûrte hi kan ngên leh chawt mai thin.Chhûngte an kal dawn tamaw tihah nute êm hruiahkan uai a, min han thlem a, kawng hrang hranginmin thlem a, a châng chuan min thlem lungawi vethei mai thin a; amaherawhchu mi thlem lungawitheih loh châng chu a tam zâwk mah thin a. Kan têtzual lai deuh phei chuan kan han ngên hi kal an phallo va, kan tap rawng rawngmai thin a ni. Tlêma kanleikan tawh hnu deuhah chuan an phal lo chungpawh hi an hnungah kan zui ru a, mi phênah kanding zar zar a, in atanga hla tawh tak, min tirh hawkan rin tawh loh hnuah kan fin chauh thin. A chângphei chuan kan kal thleng zo mang lo va, nuten êmamin phurh emaw pâten min koki-chhuan lauh lauhchâng pawh a awm thin.

Lo kan han thleng a, chhûngte tanpui a hnehinkan tibuai zâwk emaw tih tûr a ni thin. Kangvâr laiakan ngên phei chuan thlâm la awm hman hek lo le,nîsa kan tuar thei lo va, kan tui a hal zing si, bekathlan tui luang zawih zawihin kan thu tai hlar a,thingbul lian deuh bul kan bel chhen mai thin.Tuithawl kan kuah ran a, tui kan intulh tlut tlut a;tui van kum leh a hlat deuh kum phei chuan duh angpawha in tûr leh insil thlan daihna tûr a awm lo thinsi a, haw a hun hma hmain hawn kan rawt chhenmaithin. Kan harh peih deuh tumin chêpchêp hram rikan hriatna lam lamah kan tlan kual a, man tuminthingbul leh maubul kan hup a; kan invuan mangthel thual mai thin a ni.


Thlai chi thlâk tawh hnu leh buh pawh tuh anih tawh hnua kan han feh ve tum lahin thlawhlaiahkan vâk kan vâk a, buh bî leh thlai tiaktîr tê tê kanrapchhia a; awihpang deuhahte hian kal phêt hi kantum a, vawn tûr alo awm mumal thin si lo va, kantawlh leh vak vak thin a; thlai leh buh bî vêl pawhkan rap chhe nual thin rêng a ni.

Vaimim te, fanghma te, dawnfawh te, hmazil teleh thlai chi dang dang a thar tawh hnu chuan kanduh rêng vâng pawh ni lèm lovin, thlai thar vel aktûrin chhûngten min han hruai ve; a haw vanglai anih hma deuh si a, kan han feh ve tum chuan thlaithar hma nih kan châk a, fanghma sên tê tak tê tê, labawl hrit hret te; vaimîm nise la no tak tak mai, hansih zawnga tui pir per theite,a kâwmpawh la puitlingmang lote hi hawn phet kan tum thin a, kan hanhawn lahin a thar hmasa pâwl kan nih chuan ak bophal lovin, feh hawnnaah pawh kan keng lang deuhkher thin a ni.

Thlai thar vanglaia kan han fehte chuanthlawhlaia kan hmuh hmasak sak hi kan han la vechawt mai thin a. A thente chu dim a ngai ang tihpawhhre lovin kan han pâwngpawphih bawrh bawrhmai thin a, chhûngten min lo hmuh palh chuan minhau leh nek thin a ni. Dawnfawh hâr leh fanghmamawng leh chhîp hi kan thlawh thin a; lo a kan einatehi kan dah tha a, kan thlawh vak vak thin.Dawnfawhte kha kan kheuh râng a, kan hmingte kanchhu thin a ni. A lo nuam ve ngawt mai.

Bepui leh bete kung vela Kâwlkhau lehrammûng awm thinte khanmi tihlim thin. Kâwlkhauhi rawng chi hrang hrang : a hring te, a pawl te, a sente leh a uk deuhte pawh a awm thin a, kanman khawl


vak mai thin a ni. Rammûng hi a nu leh a pa a awmve a, a pain ki an nei a, a nuin an nei lo thung a. A nuhi chu kan man tha duh vak lo va, a pa kan man a,khâwllain a ki-ah kan thlung/hlîng a, kan chaihthlâwk der der thin. Tlengtle pawh kan lawm thinkhawp mai. A hming hi a pu zo va, a tle zar mai a, amawi kan ti thin khawp mai. Mawi ti thin na nâ nachu kanman a, khâwllain kan chaih ve bawk thin. Achâng chuan nawalh bâwm ruakah hian kan dah thina, bâwm ruak chhûngah chuan lapua kan dah a, athâwkna lai tûr tiin te tak tê kan rek a, chutah chuandim takin kan dah tha khiau thin a ni.

Lo zawh nî leh buh chil nîte kha a nuam kan tithin. Chhûngte hmeh siamkan pui thin a, ar kan hankeng ngei maia, kal lamte khân ar khai ngei kha kantum thin. Thlâm chhûnga tap thiah a nih tawh chuanthlâm hnuaiah emaw, bûkah emaw lungthu bun a nimai thin a, a nih loh vêk pawhin khua a san kumchuan bûk pawh ni lèm lo, thlâm bul hnaitêah achung zar leh zar lèm lohte pawhin bun a nimai thin.Mei kan chhem khûk lêt lêt atangin kan phur zualêm êm a, kan zauthau viau tawh thin a ni. Lo zawhnî chuan hlo an thlo uluk tawh vak lo va, hmâ an hansawn velte leh an tang velte hi thlir an nuam thin a,an hmâah, anmahni tibuai lo tâwk velah kan lo kalchhen mai thin. Buh chil nî lahin an chil fena hnubuhpâwl an paihte kan lo chên a, a châng phei chuanmin lo vawm khuh bawrh bawrh thin a ni. An buhchil saahte kan lo chêng bawk a.Fasuar lah kan lawmBuh chîl tak tak mang si lovin kan pâwngpaw sûkvak vak mai thin.

Buhseng laite khân chhûngte hian min hruaive thin a, zuva an nghal kum phei chuan kan tangkai


ve thin khawp mai. Thlâmah kan awm a, chhûngtebuh seng lah mual lehlam liam lamah an bung daihmai thin si a, naupang na nâ na chuan kan lo hlau vedeuh thin mai bawk a; talhkhûang kan vua a, kanzâi vak vak a, a châng leh kan âu vak vak a, chu chusavate pawhin an lo hlau ve bawk thin. Vaki an tamkumphei chuan vaua thingkungahte hian an fu bâwrtep tup a, an thlawk thum huk huk a, lo chhûnga anrawn thlawhhrin humhummai chuankan aw tâwpinkan âu vak vak mai thin a ni.

Hmarcha mal a lo hunin kan mal ve nasa thinbawk. Kut a thak hma si, hmarcha hri kan kâi deuhfo mai lehnghal a. Kan kut hi a sa hut hut mai thin ani. Û-te nên kan han inêl a, mal tlêm bîk nih kan hlauthin hian a hnah nên, a kuang nên kan zût vak a, atak tlêmte awm si hian êmah chuan a awm ve tharthin. Naupang na nâ na zawng êm kan dim thiamthin si lo va, kan sawh dawt dawt a, êm mawng kansawh pawp thuai mai thin. Loah zawng mau bul lehthing bul te tak tê tê te, perhtê te a awm thin a, chû'ngang chunga kan han sawhfuh chawrh chawrh maichuan êmin a tuar thin lo a ni. Hmarcha mal laichuan buarzên pâr pawh kha a ninawm thin khawpmai. A kung kan han tihchêt khân a pâr chu a darha, hnâr kuaah hian a lût duh phian mai a, hnâr atiza duh thin khawpmai.

Nute ba tuainaah kan kal ve thin a; thlâmchhûngah an bal kar sate chu an dah nuaih mai a,sazu nghal deuh kum chuan ba kârahte hmarcha anlo seh nawi a, bal tuaia nute kan puih ve chângpawhin hmarcha nawi vel leh lei kai vêl kan han tihfaia a khûk deuh khân kan hnâr a za a, kanhahchhiau vak vak mai thin. Bal kan tuai fai hnukha kan ak haw bawk a; a tlângpuiin ba-nê chhum


tûr kan ak haw tlângpui thin. Ba sen hi kan lawmthin a, zanah chhûngten an chhum a, zîng thawh kannghahhlelh phah êm êm thin. Khumatangin kan hantum thla tak tak a, hmai pawhphih faimanghlei lovinba-kho lamkan pan tak tak thin. Kutin kan han hmetpawk nawlh nawlh a, kut leh kamsîr khing utin kanei mai thin.

Ram riah kha nuam kan tiin kan phur thinkhawpmai !! Hlo thlawh lai a ni emaw buh seng lai ani emaw eng hun pawh nise phûr takin kan kal maithin. Chhungkuaa kan riah tum phei chuan âr nênlama kan riah luh châng a awm a, chû'ng hunahtechuan âr kan enkawl deuh ber thin a ni.Pathianniahte hian inkhâwm tûrin kan chhuak a;chawhnu inkhâwm banah kan lût leh thin. Kan riahrei deuh tum phei chuan ina kan han hâwng leh hi lolam ngaiin kan lung a lêng fo mai nia maw le !!

Buh phurh a lo hunte khân a thawhhlâwk lo berberte kan ni thin nachungin a phûr phûrah kan tanga. Phur tam nih kan duh ve si thin khân êm lian kanphur duh lo va; êm tê tê kan thlang thin.Emping kanphur deuh ber a; hnampângngaia phurh tawrhmaitekha kan hreh ve khanglang a, pâten kan tâwk lektûrin nghâwngkawl tê tak têmin tûksak ve thin a ni.Buh kan han phurh khân êma phai deuh chu kanphur duh lo va; kan phurh zat inang reng pawh ni se,êma lang khat deuh hlek lo chu kan phur duh thin loa ni. Kan chauh châng pawhin chhûngte chhâwkpawh kan duh thin lo va, kan tlawmngai ve tlat thina ni. Phurh tlem kan duh thin lo va, kan tlawmngaive tlat thin a ni. Phurh tlem kan duh lohna chhanpakhat chu kalkawnga kanmi tawh ten, " Phai buh iphur a ni maw ?" min lo tih kan hlau thin a ni.


Tlêma kan leikan hnu deuha zîngkâra buh phurtûra kan han kal thin kha ka hrereng thinbawk.Thlasik khua a vâwt tawh thin si a,hma takahkan tho va,hna thawh thuamhnaw thlanin a leih huhhnâwng chep chup kha kan ha a,êm kan phur a,hachunglam leh hnuai lam hi a intauh bap bapmai thina ni.Dai a tam tawh thin a,kawng hnim deuh hleklaia dai awmte chu kan han su tla a,kawng chhuatlaia thingbul emaw maubul emaw kan rin loh deuhmaiin kan han chhuih a,kawngah kan bawk thlawpmai a,kan êm phurh hi kawng thlangah kan vawrhdaih mai thin a,ke zungtang thîp thum chunginkawng thlanga dai kârah chuan êm la tûrin kan kaltaih taih thin a ni.

Kan têt zual laite a nih loh chuan loa kan feh hichu kan tangkai ve thin khawp mai a. Chhûngtehnathawk an tui a hal chângin tui kan pe a, tui aawm loh chângin vauah kan châwi a; chhûna hmehtûr chawhmeh eng engemaw chu kan chhuang vethei a; engemaw chenah chuan chhûngte chu kanpuiin, hna an thawh tam theih phah viau thin. Thlaia thar vanglai ni se, nu leh pate haw rit lutuk tûr kanahpûi thei bawk a. Lo bing neih kum phei chuanchhûngte khaw har taka feh tûrte kan fehpuiin, kantihlim ve a. Chhûn lamah sava lakah buh leh thlaidang kan venghim thei ve bawk a. Hmarcha pawhtheih ang tâwk tâwk chuan kan mal ve thei a,naupang thenkhat phei chu a kut rang rang an ni vebawk a. Kan thiltihna kawngah thawh hlâwk êm êmlomah ila, chhûngte tân chuan kan chhenfâkawm veriau thin a ni.

Amaherawhchu, kan naupan zual deuh hleklaia chhûngte feh tûr kan han ngên a, kan han zui ve


chawt thin kha chu a lo tha lo ngawtin ka hria. Achhan chu chhûn chaw tûr chaw an fun laiin min funkêp ve thin si lo va; ei hunah khân kan bang thinazeng pawh a ni si lo va. Ban ahnêkin (nghei ahnêkin)a tâm nasa hlei hlei leh a ei tam tam kha kan ni thinsi a; nu leh pa, chhûngte chaw puar lovin kan lo eitîrfo thinin ka ring. A châng phei chuan kan nute khannauno an pawmlaite a lo ni thin si a, chaw duhkhawppawh an lo ei lo fo thinmai kha an lainatawmngawtinka hria. Keini lah kha chuan chu lam rêng rêng chukan lo ngaihtuah thleng phâk ngai si lo va, chhûnchaw kan han fâkte kha a ei ber berah kan tang thina ni si a.

Chhûngte feh kha chhâwk nasa thin khawpmaibawk a. Sikul kal ni chuan, sikul ban veleh kan haninthlâk thuai thuai a, ipte kan ak a, a nih loh leh êmkan phur a; thiante, chhûngte chhawk ve tûr kansâwm kual thin a ni. Chhûngtin deuh thaw mai khaloneiha eizawng deuh vek kan nih hlawm avânginnaupang awmna inah chuan chhûngte chhâwk tûran awm deuh vek thin. Kawtchhuah lam hi a huhohian kan pan dur dur mai thin a ni. Kum tin hianhmun hrang hrang loah nei thin mah se, a hmuahnatûr hi chu hmun remchâng, a huhova awm tlantheihna hmun hi a awm ve deuh zêl mai a; chhûngtean rawn thlen hma chuan kan lo infiam kual vêl zakzak thin. A thente chu thing kungah an lâwn a; athente su-su-bûkah an chuang a, an lo su lauh lauhbawk a. A châng chuan kan zai rual thup thup thin ani. He hla-

"Ka nu, ka pa, lo haw thuai thuai,Tlângah ruahpui a sûr e;


Sakhi lam pêng rawn zawh la,Lo zangphar dêr dêr ang cheChhingmiti a tap e, Rolênga a tap e,Ka mumang mang chu ni sela,Ka zuk auna ral ral tûra"

tih hi kan sak zin pâwl a ni thin.A châng chuan fehkawng lamah kan kal zêl a,

chhûngte feh, kan chhâwk tûrte kan tawh hma chuankan kal ngar ngar mai thin. Chhûngte feh an lo hawhma deuh a, an kal chak theih deuh chuan kan tâwkhma mai thin. Thianten an chhûngte an tawh tawhhnua chhûngte kan tawh ve mai theih loh chângchuan amanganthlâk duh thin hle. Hmun khata kanlo nghah chânga thiante an haw zawh tawh hnuchuan a hrehawm thin a, chhûngte thlir rêng rênginkan ring kan fan a, kan ring a kham urh mai thin.Kan thian kawm ngeih zualte kan zînga an telvechuan an chhâwk tûrte thleng tawh mah se, kanchhâwk tûrte an la rawn thlen ve loh chuan minnghahpui thin a ni.

Kan chhâwk tûrte kan han hmuh chuan kanhlim thin khawpmai. Chhûngte thlansa phulkaia anrawn thâwk huam huam laiin, "Chu mi, khami chumin rawn hawn em?" kan lo ti chul a. An hah thinlutuk hi an thaw pawh an kâ-ah a leng tawh lo tihmai tûrin an thaw ang hlawi hlawi a, a tawng pawhan tawng hlei thei lo va, chutih kâra, "Maw, maw ?"kan lo ti chhen thin chu an tân chuan a ninawm thinngawt ang.

Kan ah tûrte an phur atangin kan han la a, kanah rit erawh chu an hlau thin khawpmai. Fanghmâteemaw an rawn phurh hawn tum chuan kalkawngahkan ei haw mawlh mawlh a; kan vel ngai lèm hlei lo


va, a pil nên kan keih hmawk hmawkmai thin a ni.Kan chhâwk tûrte kan tawh tawh a, kan ah tûr

ber kan ah tawh chuan kan chhûngte, kan chhâwktepawh kan kalpui chuang lèm lo va, an hmaah theihang tâwka chakin kan kal mai thin.

Chhûngte chhâwkhun lai tak tak chuan kal lamleh haw lam hi kan insul pel zut zut mai thin a ni.Fehkawng sîr vela Dawlrem lo hram ruai ruai lehSawng sawng, bawk bawk tia lo hram thin chuan lunga ti lêng thin khawp mai.

Mipa naupang hi chu chhûngten min chhawrthiam dân azirin lo lamah pawh hian kan lo tangkaivein, kan chhûngte kan tanpui ve nasa thin khawpinka hria. Khâ'ng hun laite kha han thlir kirin lung alêng ve duh thin khawp mai. Mitthlâah a châm rênga;mahse kohkir theih rual a chang si lo.Nun hluitenKIR AN REL SI LO !!


BUNG19

KAN SIKUL KAL VE THINTE KHA !

Naupan têt zual laia kan sikul kal ve thinte khaalo ngaihawmngawtmai. Lehkha zira kankal ve hmahawt atang khan ûte sikul kal kan zui ve thin a. Ûtethutna bulah kan awm ve ran thin. A châng pheichuan kan ninhlei ve thin si a, an zirlai bute kanpawhchhiatsak châng pawh a awm thin. Sikulchhûnga khawk rum ruma kan tah châng pawh aawm fo mai. Ûte tân chuan kan lo hnawksakin kantimualpho thin awm ngawtin ka hria. Nu leh pâtenhna an thawk duh thin si a, awmtu nei hek lo le, kanzui lo thei thin bîk si lo va.

Sikul kan han kal ve tak tak a, fawm (Uniform)hak nuam kan tiiin, inhmeh ta riauin kan inhria a,sikul kan ban hnu pawhin kan ha reng mai thin.Chhûngtenmin phelhsak an tum châng pawhin kanphal lo va, zanahte kan mutpui a, zun kan cheh laiphei chuan kan zun khum val kêu kuau mai thin.Pathiannîte hian kan chawlhnî kawr ha lo va, kansikul fawm kan hâk ni pawh a tam thin. Sikulah nîtin fawm kan lèm lo va, a nî kâr thlâkin kan ha thina, fawm hâk loh nî pawhin kan ha tho thin a ni.Chutiang taka ha zing ta chu a bal ve thei thin khawpmai a, a râng rei ruai mai thin. Fawm kan thlâk vehnu pawhin chhûngten min dahfelsak hman lèm lobawk a, chhuatah te, khumah te, thingrem chungahtekan dah vêl mai mai a, a awm neih nuaih mai thin ani. Thingrema dah ve nachâng kan hriat hnu pawhinkanhlawmnawknawka, kan thunhmiahmai a, fawmhâk nîah kan ha lehmai a, a chuar pawh a chuar duh


thin nangiang mai. Istiri-a nawh mam a ni ngai lèmlo va, a thar tirha nawh bâk chu nawh nawn a hlawhtawh ngai lo. A hâk pawh kan ha chuar thin tap tapkhâwp mai. A thente phei chuan a kawrkilhte an sehtla a, a tlângte an fêp (seh) chuar nêng nung bawk a.A tet chungin kan ha deuh rengmai bawk a; kan harhêm a ni. Thui pin sen a ni lo va; thui pin ve chânglahin khâwlla chatfei, zâi hraw pui puiin, khâtphuarin chhûngten min thuisak thin.

Lehkhapuan leh zirlai bute kha kan nei mumalngaimang lo va, lehkhapuan pakhat chauh aka sikulkal maimai kha a tam thin khawpmai. Pencil erawhkha chu tawi tê te kan ak rum thin a. Zirlai bu pahnihkhat lek lek kan neih kha chuan kan lawm ve tâwkêm êm tho thin. Tlêmin kan han pâwl sâng ve deuha; zirlai bu pawh kan nei tam chho tial tial a.Zirtîrtuten Routine min han pe ve thin teh mah se,hun thlâk kan peih lo va, zirlai bu zawng zawng kanak vek mai thin. Zirlai bu mal tinah exercise bu kannei lèm lo va, kan mal rin avângin a rit lo hlauh a.Mahse, ipte kan nei lian lo thung a; kan zirlai butedim lo bak sakin kan thun a, kan ak khâwr hleu hlomai thin. Kum tirah him pîal mah se, kum a lo tâwpmeuh chuan a kâwm chu sawi loh, a bu chhûng thupawh a tla darh nuaih a, kan ti bo thul. A bu nei vesiin zirlai tâwp lam chu zir tûr kan nei lo fo mai.Zirtîrtu tân a luhai thlâk thin awm ngawt mai. Achâng chuan pencil kan ken theihnghilh thin a, kanzirtîrtuten min laktîr a, in lamah kan tlân haw vangvang mai thin. Sikul atanga kan awmna in a hlatviau phei chuan hmanhmawh baklêngin kan tlânmaithin a ni.

Nawhrehte kha tun lai anga thelret tha kha


hmu phâk ve thin hek lo le. Kan hmuh chhunte lahchu kan pencil hmâwra bet, sen no chik chek kha a nichauh mai a, khâ'ngte lah kha kan han hmang zohma thin laileng khawp a, kan hman zawh thuai lohleh kan nawr bung zung zungmai thin a, a buaithlâkthin khawp mai. Nawhreh tha nei ngai ta lo chu thilziah sual kan lo nei lo thei thin si lo va, nawhreh kanduh ve leh tho thin si a, kan buai thin khawp mai.Kan kut zungtangah chil kan hnawmphawrh phawrha, kan nawhreh duh lai kha kan tuai nawk nawk a,kan tuai dum tlûkmai thin. A chânga kan lo tuai natdeuh phei chuan kan nuai pawp lehnghal a, abuaithlâk thin teh asin !

Sikul-a chithak leh ei tûr thil dang engilo vêlhan paimaimai kha kan chîng thin viaumai bawk a.Saidawiumtê(damdawi bûr ruak)-ah tui kan thun a,chi leh hmarcha kan thun tel bawk a, tui thak kansiam bawk thin. Sikul chhûngah zirtîrtuten ei leh intih an phal si lo va, chawlhlâwkah kan eiin kan inthin a, chawlhlâwk kan nghâkhlel thinin dâr rik rualrualin pawnah kan zuang chhuak nghal mai thin. Achâng chuan kan lo zuang chhuak hma thin deuh a,zirtirtu pawnah an chhuah fel hma hmain kan zuangchhuak a, min hrem leh rih thin a ni.

Fanghma awm lai chuan ipte khat khatin kanpai a, chawlhlâwk laite hian kan ei a;mangaikanneihtum phei chuan kan phur thin khawp mai. A hâwngkan vel ngai lèm hlei lo va, a hâwng hi kan keih thlaa, a tak kan ei a, a hâwng chuan kan invawm vakmai thin. Kan invawmna lamah kan thuam hnawtehi kan vawm huh hluam mai thin. Ser leh thei thûrdang dang pawh kan pai bawk thin a, kamram lamhichu pai remchâng apiang hi kan pai mai thin.Chhûnchaw tûr pai (fun) hi kan hrat phian mai bawk a.


Chawhma banin mahni in lamah kan haw dul dulmai thin a, chaw kan fun erawh chuan haw lo vin kanawmtlang mai thin. Sikul compound pâwnah, hnimbuk hnuaiah hmun remchâng laiah kan kil bial velai lai thin. Chawhmeh pawh kan pai ve thlap a, kanchawhmeh pai pawh a inang lo thin khawp mai. Athenin bekâng ro te, nghathu buh nêna rawt te,zawngtah te, behlawi rah te, maite chhum te,bawkbawn leh samtawk chhumtekanpai buai(h) thin.Kan theih nghilh fo thin tui pai erawh kha chu a tihchi loh thin khawp mai. Chawhmeh rimna tak takkan neih tumte khân kan then fai vêl mai mai thinzawng a ni a nia .Ui pawh thil a ei ve reng a, kam athuah pawh kan hre lo va, a ha a vâr tha viau tho alawm tih kha kan inhnemna chu a ni mai mai thin.Chawkan pai loh nî-ah, chawhma banah chhûn chawfâk tûrin in lamahkanhawa, piten emawnuten emawbêl tê tak tê-a chawmin lo chhumsak, thuk sîra an lola her lum ngei mai chu kan han ei thinte kha a tuikan ti thin khawp mai. Chhûngte feh tur, khuain abumboh emaw engemaw avânga an thulh leh tâkavânga an chawfun, vawt deuh thler thlawrte kha,nu leh paten, "Ram chaw chu a tûi duh," an ti a, tui titakin kan ei bawrh bawrh a, ei kan inchuh thinlehnghal a!! A tûi bîk thin avâng pawh ni lovin,chawthing ei kanhreh ang tih an hlauh avâng lehchaw paih an ui vâng kha a lo ni zâwk awm si a.

Zirtirtuten notemin han pe a, zawhnaah chuanlamtawi Q (Question tihna) kan han hmang a; khiukan ti hran lèm lo va, khuaisawn tiin kan lam vemaia, chhanna tih aia kan hman Answer tih lamtawiA.N.S. erawh kah chu â-en-e-si kan ti deuh kherthin.Mathematics-te khamathe kan timai thin a,Sci-ence-te kha kan lam fuh thiam har khawpmai. Sikul


compound tihte kha sikul kawmpainte kan tikual vêlmaimai thin. Office tih lah kha lam thiam hlei thei lokan awm thin a, awfit ti tlat mai kan awm thin.

Kan sikul kai ipte mawlh mai kha kan hmangrim thin teh e. Zirlai bu leh lehkhapuan kan neih vezawng zawng kha kan ak a, chutah eng engemawkanla pai a, puar fe fein kan ak luah mai thin a ni. Thilrit tak tak kan ak a, a thuina pawh a peh hei huaireng mai thin. Sikulah chauh lo pawh kan hmangnasa thin bawk e. Chawhnu sikul ban leh Zîngkâr,inrinni leh chawlh thenkhata kan sava vehnaah te,thei chi hrang hrang kan lawhnaah te kan ak kualreng mai bawk a. Sava thi leh thil hnâi reh thei lo akai neu nuau thin. Zirtîrtute pawhin kan ipte a balhem avânga Class Room-a min dintîr leh fai en niabân min phar tîr reng châng pawh a awm thin.Chengkawl khawrhna te, chakai leh sangha mannaa kan ah, kan sûk faimang hleih loh phei chu a thangham ham mai thin. Kan fawm thui bang ang angte,beng pahnih nei ngeiin an han thui khâwma, puanina daih dân azirin a hrui sei deuhin an thui a, kanbâwk leh thin. Kan bâwkna laite chu kan nawk tlehleu hluau mai thin a ni.

Inchiu kha kan huphurh thin khawpmai bawk.Sikulah hian mi chiu tûrte kha an lo kal thin a.Thenkhat chu inchiu an huphurh thin lutuk hi sikulan kal loh phah thin. Min chiu tûra lo kalte hi kanhaw hlur mai thin. Mahse zirtîrtuten an lo puibawma, hlau chung chungin, lehlam hawi chungin kandawh ve hram hram thin. A nazawng chuan an rawnkal bîk lo va, engemawhri dannate pêk a hun chânginan rawn kal thin a ni.

Zonal Sport erawh chu kan châk thinin kan


phur thung thin teh e. A thente phur chhan pakhatchu infiaman châk vâng pawhni chuang lovin, lehkhazir an peih loh vâng a ni thin. Mî khuaah kan hankal a, kan sikulte leh mî khaw sikul an intum chângchuan a huhovin kan awma, kan tang ve nasa thinin,a aupawhkanâunasa thinkhawpmai.Khawtêa awmchumahni aia khaw lian tawhphawt chu thiam tûrahleh hneh loh enin kan en a, a vanduaithlâk a ni.Chhûngten pawisa hman tûr cheng hnih khat vêlminhan paitîr ve a; Field(Playground) kotlâng vêlanepnawi an zawrh kan lei ve nak nak thin. Pawisakan pai tlêm thei thin si a, hawhunah naute chithlumhawnsak ve hram kan tum bawk si a, hman tûr kannei tlêm thin teh asin !!

Zan lama lêngchhuak leh thil ru te, zial zu rutehi sikul naupang zîngah hian an awm fo mai a. Amimal taka an hriat loh chuan zirtîrtute hian sikulahmin vai hrem mai thin a; dawhkan chungah te hianbân pharin kan ding leh ranmai thin a ni.Homeworkkan tih loh chângte hianmin hrem thin a : Sikul kantlan hual pap pap chang te, utawk sawta kan sawtlauh luah châng te, nîsa hnuaia kan din rengte bengpawt chunga kan sûk lauh lauh chângte pawh a awmthin. Miin thil an rûk a, mipa naupang zawng zawngmin han dawp vel thinte kha : I lâk/rûk laiin thlî athaw em ? Chutih lai chuan engtin nge i awm ? Tunên nge in nih ? tih leh a dang dangte pawhmin zâwtvak thin. Thlî a thawt leh thawt loh min han zawhchuan ' a thaw' kan ti emaw, 'a thaw lo' kan ti enaw, aenga pawhin chhâng ila, kan chhan phawt chuan kanru/ti a ni thin, Zawimuangin, ' A thaw...' kan han ti a; rang lutkin Eh...! a thaw leh lo kan ti chul mai thin.Naupang na nâ na chu kan hlauthawng hma thin sia, a ru ngeite an lo awma nih chuanminman chhuak


leh nge nge thin a ni. A tih dân pawh an lo thiamthin e.

Pawl tina a lian fâl deuh emaw, a mawng zângdeuh emawkha zirtîrtutenClassMonitor-ahmin dahthin a.Class Room chowkiderkan ni deuh ber e.ClassRoom hnawk, thutthleng leh dawhkan chhia, sikulban hnua tukverh leh kawngkapui khar te, BlackBoard-a thil inziak râng nawhfai te, Duster bo-ahtemawh kan phur thin. Zirtirtu awm loh hlan chuankan intithu ve khawp mai. Mahse a chunga tarlantawh ang zînga thil engemaw buaina leh harsatnatea awm chuan a luhaithlâk ve thin khawp mai.

Fare-well kha kan nghâkhlel thin bawk e.Zirtîrtuten fare-well kan neih tûr thu an han puan hichuan kan au rual leh dual thin. Keini fare-well vethin kha chu pawisa faiin kan thawh ngai lo va, athenin ar an thawh a, ar thawh ve lote chuan buhfaileh thingfâkte thawh a ni thin.Fare-well nî a lo thlenga, ar thawh hi kan châk thin a, nute hnênah ar thawhkan han ngên a, an phal loh tum chuan kan tap teuhmai thin. Ar neih ngah kum chuan chhûngte pawhan thil phal ve a, pakhat na nâ na chu an phal vethin êm êm tho va, A thenin an arpa hluisen te, ar tuilaite leh then khatte chuan choâk rual lek lekte sikullamah an khai ai lap lap a. A thenin an sikul kai ipte-ah buhfai an ak a, thingfâk an pu bawk a. Sikul kawtvelah kan insûlpêl huai huai a, ar-te hi a ai sup supmai thin. Fatu tûrin pa thenkhatte an han sawm a,chûngte chuan an han buhchiar ngei mai a; changêlhnah la tûrin naupang lian zual deuhte zirtîrtutenan tîr thin a ni. Changêl hnah kha thlangra chungahan han phah ngei mai a, chutah chuan kan ei thin.Hlui khat hi pasarihin kan kil thin a, dar insi thapinkan thu kual pâtmai thin a ni. Chaw ei khamah sikul


chhûngah kan lût khâwm a; kan zai ho dual dual a,intihhlimnate kan nei thin. Promotion result( Thirdterm exam result) an han puang ngei mai a; an puanhmain pâwl tinah tû nge pakhatna ni ang tihnaupangte chumin zâwt zêl a, a thiam deuhte hmingchu zirlaite pawhin kan lam nak nak thin. Kan resulta that kum chuan in lama hawn kan nghâkhlel hlethin. Chhûngte hi ar talhtîr ngei mai kha kan tumtlat thin.

Sikul han kal hian nî khatah hian mi pakhattal hi chu mahni in lama tap haw an awm deuh ziahmai lehnghal a. A thente chu aia upate an zah lohavânga an velh tâk maite an ni hlawm a. Thenkhatchu naupang sual ve hrim hrim, mite thatna aia anchhiatna lam ngaihtuah ran mi, mi velh mai maipawisa lote velh an ni thin bawk a. Thenkhat chu aiahuai zâwkte velh leh hlauvin sikul an kal ngam lohphah a, nu leh pa an inrawlh zak zak châng pawh aawm thin. Nu leh pa thenkhatte hian an fate chu engkawngah pawh thiam tûrah hian an dah ve chawtchawtmai thin a, an fate an tah haw châng chuan anthinrim a, a veltute an lo hrâwk ve hrep hrep chânglah a tam thin. Nu leh pa thenkhat phei chu an fateavângin an lo inhauh bawrh bawrh phah a.

Thenkhat chu an zirlai an tih that peih lohavângin a thiam pawh an thiam lo va, home work antih loh châng leh, zirtîrtuten thiam tûra an tih anthiam loh chângin hrem an tâwk thin a, chu chu annu leh pate hnênah thu dik lo pui pui an hrilh thin a,a ral a khata zirtîrtu lo haw tâwk nu leh pa an awmthin bawk nên. A buaithlâk thin nak nak teh a nia.

Zirlai bu kan neih kim loh châng leh lehkhazirnaa chhit tûr khawnvartui ilo vêl kan neihremchan loh chângin thenawmte in lamah emaw, kan


pâwl puite in lamah emawkan zirho thin a, khawnvarpakhat ringin dawhkan pakhatah emaw chhuatlaiahemawkan kil bial tuaumai thin a. Thiante nêna zirhona nâ na chu kan tîtî nasa zâwk thin mah a, kanhlâwkpui vak ngai pawhin ka hre hran lo. Mahsechhûngte chu an ngaih a tha tâwk ve êm êm thin thova.Mei êng hnuaia tapchhak bula biang leh chhîp savet vuta lehkha zira kan thut châng pawha awm thin.

Kum tin hianGroup-ah kan inthen thin a, sikulkhata a lian pawl ho hming khan kan inthen thin ani. Chu mite ho chuan kan awm a, pangpâr huantekan siam thin a, eng engemaw infiamna vêlah kaninêl ve thin bawk a, a nuamve thin khawpmai.Groupemaw team emaw anga kan kal tawh chuan tan a nave duh thin khawpmai.

Naupang tê tak tê kan nih laia kan sikul kal vethinte kha zirlai kan la thutak êm êmhran lo va, sikulkal kan nih kha a nuam kan ti ve êm êm thin. Khâ'nghun lai te khân engto kan nei êm êmhran lem lo bawka, a lo ngaihawm ngawt mai. Nun hluiten KIR ANREL SI LO !!


BUNG 20

NAUPANG INKHAWMPUI KHA A NUAM KANTI THIN TEH E

Sande sikul kal kan phurna thin pakhat chuInkhawmpui kha a ni thin. Inkhawmpui hi atlângpuiin Sahmulphah thla atanga Khuangchawithla chho bâwr vêlah a ni thin. Kum tir atangin kanûrlâwk ve nasa mai thin a, khual khuaa neih a nihdawn tum chuan kal ve theih ngei kan tum ve ranthin.

Intihsiak tûr kan ni thin bawk a, zir pawh kanzir nasa thin lauh lauh e. Inkhawmpui hun dawn thlakhat bâwr vêl atang hi chuan Kohhran Inkhawm lohzan : Ninga zan leh zirtawp zan hian 'NaupangInkhawm' kan nei thin. Biak In enkawltu (chowkider)in dârmin han vuaksak ve a, dâr a rîk tawh hi chuanBiak In tualah kan zi huai huai tawh thin. Dâr vuakrîk zatte kan lo chhiar rual dual dual a; a vawtu hikan kil bial leh tuau thin. Pam (Petromax) min hanchhitsak ve ngei a; a chimnî (Chimnee) pawh awm lo,a khuhna (Cap) pawh awm tawh lo hi a han khai kangve nul nul a. Biak In bang lah chu dâp a ni thin si a,thlî a lo thawt deuh chuan Pam hi a alh zuai zuaimai thin.

Department zawng zawng hi Biak In chhûngahkan inkhung khâwm a; Biak In a tê si a, kan ri nuainuaimai thin a ni. Kan zir tak takhmahian ahuhovinkan zaiho thin a, he hla-

"Isuan naupangte a hmangaih,


Thinlung hmangaihin a khat;Chhûn leh zânin a veng fo va,A lal thutthleng atang chuan, "

tih te,"Naupang tête chhandamna hriltu an ni thei,An chhandamtu hmangaihna;Naupang tête chhandamna hriltu an ni thei,Vân in khi an kawhhmuh thei."

tih te,"Khawvel sum tinrêng leh lunghluKa dîl lo, nawmsakna nên;Rilru mawi leh thianghlimna chu,Ka dîl zâwk, chûng zawng ai chuan."

tih hlate hi kan sa ngei ngei thin. A sak pawh kan saring thin thap thap khawp mai. Zai ring thei nihtekha a nuam kan ti thin a. Kan aw neih tâwk tâwkinkan zâi a, kan kut kan bêng thup thup thin a ni.Kutbêng thawm erawh chu a rual tha ngai lèm hleilo va.

Department tinin kan intihsiakna tûr theuh kanhan zir a, a bengchheng thin mepmep khawpmai. Athenin châng an sawi rual thap thap laiin; depart-ment dangte an lo zai ngawng ngawng a; a theninthu inchhâng an lo inzâwt bawk a. Hla thlûk inang lotak tak, thu leh thu inchhâng thu inang lo tak taktheuha kan han au thin chu a ri nuak nuak mai thina ni.

Thu inchhâng leh châng chu zirtîrtuten minzirtîr nawk nawk thei a; hla zir erawh kha chu abuaithlâk thin khawp mai. Mi ruala zai thei narankhan intihsiakna tûra hla han zirtîr kha an lo theiikhaw lo mai a; solfa thiam an lo awmmang hauh lothin a, a buaithlâk thin hle. Keini ngat phei kha chu


kan vandûai bîk emaw chu âw tih tûr a ni. Solfa vaiazai han hruai thei kha chu pahnih khat deuh chauhkanneimai a,department zawng zawnghimin vaisakvek mai thin. A vai tûr kan neih loh châng a awmthin bawk a; thutthleng bân khawn rîkah kan zai vêlmaimai thin. Solfa ti thei ve sawih sawih,Modulatortlêma hre ve deuh nel nual lah kha Soh hi an sawtawi tuk mai a, vawi hnih vawi thum han saw tha vethin mah se, a key a hrang thiau mai thin a; a lâkpawh a har thin hle. A vai dân nise, chhukchho (vuakhnih) hian min hrût rual deuh vek mai bawk a !

Hla kanhan zir thinte khaPrimary, Junior bâwrvêlah chuanmipa leh hmeichhe aw a inrual tlang theiviau va; Intermediate Department kan han nihmeuhchuan aw a inkhuangrual lo nuk tawhmai a; mipaina air-a kan han sak ve khân thum tak tak mang si lovin, kan pawlh tial a; han bass ve dawn ngawt ila,kan aw a thum tha leh mang tak tak tawh si lo va,zirtîrtu tân chuan lû a hai thin ngawt ang. Kan aw arual lo lutuk thin kha, a thente chu hmui phuninkan zai a; kan duh rêng vâng pawh ni lovin zirtîrtutebeidawng lutukin hmui phunin min tihtîr thin a ni.A aw lawi deuhte chu châng sawiah te, thuinchhângahte an hmui an phun vêl mai mai thin ani.

Vâihmitê-te kha a tam thin khawp mai a. BiakIna kan luh hma si, a tual vêla kan han awm veltekhân lû-ah te, ngalah te, ke-ah te, bânah te, min sehvak hman thin. A ngapin an ngap tuar thin a ni bere. Tuallaiah bâwng an bawk thep thup a, thosî chuhan tam lo chi ziazang a ni thin lo. Tukverha pamêng chhuakin a ên êngahte khân vâihmite chu an zileh hat hat thin a ni. Kan bengah te, kan ngalahtean seh nasa thin si a, kan tûai/hiat sen hler hlur mai


thin. Chutiang khawpa tam thin na nâ na chupawnchhe muh kan keng thin a, kan mût khu vakmai thin. Nuten lachhummin hrualsak a, meilingahkan depmût a, kan thing lauh lauh a, kan kalpuimaithin a. Biak In chhûngah pawh thosi a tam tho thinavângin pawnchhe muh emaw lachhum hrual emawchu kan keng lût tho va. Biak In chhûngah hian kaninkhawm hmui rum rum mai thin a ni. Thutthlenghnuaiahte kan dah a, tlêmin min seh tûr chu a vengve thei thin a ni. A khu kiangah chuan vâihmite pawhan awm reng peih bîk lo thin ni tûr a ni.

Din rual kan han zir thinte kha kan pui thinkhawp mai. Beginner leh Primary Department kannih lai bâwr vêl chuan kan hmaah zirtîrtu kutkuangkuahin an han ding ang veng vawng a, BiakIn khawk rum rumin, "Ding rawh u le," an han ti a.Chutah inring et-awtin kan lo awm thin bawk a, kanhan ding perh deuh at mai a. Ding satliah mai lovin,kan ke hi kan han per ri deuh ngei a, a thawm a rindeuh loh chuan ding rualah pawh kan inngai thin loa ni. Kan thut laiin kan kut min han inkuangkuahlawktîr a, kan ding eu deuh at a, âwm kan pho deuhlah mai thin a ni. Junior, Intermediate pâwl vêlahchuan kan kut hi hnung lamah min suihtîr a, kanhan din chiah hian taksa hnung lamah kut kan suihfar mai thin. Kan kutsuih ringawt pawh kha kan timai mai lo va, a nghet leh a khawng thei ang berinkan suih at mai thin. Din rual ringawt pawh kan zirrei thin khawpmai. Zirtîrtu lam hawi mang lo vin, athen an lo tîtî hman thin bawk nên; thiante din perhdeuh at lai hian thenkhat chuan khaw dang an lohawi a, an lo ding ve hman ngai lo va, thiante dinhnuah an rawn ding veleh hnuhnawh a, kan ding ruallo zung thin a, kan ding nawn chhen mai thin a ni.


Inkhawmpui kal a lo hun dawn hnai ta a; kanthuamhnaw neih ang chhun chhunte kan sufai ve a,tuikhurah hian naupang kan awm sup supmai thin,Inbualfai vek kan tum thin bawk a, tuikhur hmun azau lo nên, kan nghâk thep thup mai thin a ni. Châtnih kan zak ve thin bawk a, kan inbualte hi kaninnawt sen hler hlur mai thin.

A zir hun laiin kal kim tha thlap thinmah ila, akal a hunmeuh chuan kal thei tûr hi kan tlem pharhmai thin. Eng dang vang mah a ni law, pawisa paitûr leh thuamhnaw hâk tûr tha kan neih loh vângleh, thuamhnaw thar kan neih loh vâng pawh a ni lo.Thuamhnaw thar ngat phei chu, Krismas-ah deuhchauh hian neih tûr emaw kan ti thin. Mi khuaa kalkan hreh leh kan lunglen kan hlauh vâng pawh a nilo. Intihsiaknaa a tâwpna ber kan nih kan hlauh vângpawh a ni chuang hek lo. Kan zuncheh rei lutuk thinavâng kha a ni thin.Ni, zuncheh kan la chin laia khualkhuaa han zin chu a buaithlâk thin rêng a ni.Naupang fai ving veng emaw kan tih pawh hi zanlama khêl lo va zuncheh an lo ni fur a !! Tihsual palhpawh ni lo, zantin maia zunhuhphah thlâk ngai tânchuan zin chhuah a buaithlâk a; taksa lam harsatnaavângin inkhawmpui kan kal theih loh phah fo rênga ni.

Zuncheh sawi tâkah chuan han sawichhunzawm kual leh lawk ila. Kan naupan lai khânzun kan lo cheh rei thin rêng rêngmai ka ti. Rapchungchen chen, mahni pawha sava veh ngam, lian ve taktak kan nih thleng khan kan la cheh ve thin nia !!Zanah hian khumah kan han mû a, kan mumanglamah dâiahte kan lo vâk a; eng engemaw hi kan lozun khum vêl a, kan zun zawh chiahah kan hanthangharh a, khumah kan lo zung huh leh dup thin.


Zunhuhphah hîng zet mai, sûkfai mang hleih loh, nîsâa pho romaimai, khawng erh urh kha kan phah a,nîin a hîng a hem chhuak zual ta emaw tih tûr hian ahîng uih deuh huk huk a; chû'ng kârah chuan kanmu hlâwm ve rêng thin. Rizai kan zun huh tel tumkhân asin hrehawm thin ni : Kan zun hlimin lumdeuh pup thin mah se, rei lo têah a vâwt leh thlurmai thin si a, a sin a hrehawm thin nak nak khawpmai. A châng chuan kan zun huh kha delh ro kantum thin a, kan inlet zak zak rêng thin. Tlêma kanpumruate a lo len tawh deuh hnu chuan kan zak vethin si a, sawi chhuah hi kan hlau zek zek thin a ni.Mi thenkhat phei chuan an zuncheh thin avânginarbawm zawnin an chênna in an hel kual thin. A rehhlenna tak tak ni ang maw le ? Zuncheh chu bak saeiin a reh duh an ti a, bak sate hi kan ei fo mai thin ani. Zuncheh damdawi an tih, mizo tûalchhuakdamdawi lam pang chu a ei pawh kan ei nasain a intûr lam pang leh a tih tûr lampang chu kan tikimthawkhat viau thin ani. Kan zuncheh rei hlawm lutukkhanmi rual kan pâwl loh phahnasa thin khawpmai.Kan kual thui deuh ta i duh tawk ang.

Inkhawmpui kal thei tûr angte chu mahnithuamhnaw neih that ber berte ak chhuakinkawtchhuahah kan innghâkkhâwm a. A thenin ipteah tûr remchâng an nei lo va, an puanin anthuamhnawte fatumbu an tih ang hian an rawn aka; a thenin an ûte emaw anmahni sikul lai ipte emawan rawn ruak a, a tawt a tawtin an rawninhnawhpuar ak a. Kan pheikhawk neih ve chhuntelah khawkâr kawngah kan bun phal lo va, ipteah kanak tha a; ke lâwngin kan kal mai thin. Kan kal kimhnuah zirtîrtuten hunserhte an han hmang a, chumi zawhah chuan a rualin kan kal dum dum thin.


Kan inkhawmpuina hmun tûr khua kan thlendawnin kan han thu khâwm leh a; zirtîrtuten awmdânmawi lehnundân tha min zirtîr leh a, tawngtainaan han nei leh a, khua kan lût dum dum mai thin.Kawtchhuahah : 'Chu mi kha mi lai hmunah chuanmikhual kan lo hmuak che u' tih lehkha an lo târ phelap lap a, chu chu kan chhiar a, an sawina lam chukan pan ta thin a ni.

Mikhual hmuahna hmunah chuan thingpuitekan han in a, kan thlenna tûrte min han ruat dandan a, naupang na nâ na chu a huhova thlen(thlenho) teuhmai kan duh thin a, kalkawng atangainsiamrem sa kan nih thin avângin in khatah kanbuk leh lawih thin. Mi khuaah na nâ na chuan kanhan kimki deuh nghal a, kan hriat phâk tâwk lekatûalchhûng naupangten : 'Mikhual mei tan, kel meitan' an lo tih phei chuan kan zakve thin khawpmai.Kan hriat phâk tâwk leka intihsiakna tûr an lo zirthup thup phei chuan keini aia thiam tûrah kan daha, kan zam nghal êm êm mai thin a ni.

Khua a lo thim dawn tan a, naupang thenkhatchu an khua a har a, biak tawng zawh mang hleihlohvin an awm a, a thente phei chuan chawte hial anlo nghei a. A thente phei chu an lo tap deuh thawthin a, anmittuite a lo tling leh kiau thin a; "I khua ahar em ni ? I tap em ni?" han ti ila, an tang ve tlat a;'Ka mit a mim a," tiin min chhâng ve mai a. A thenteerawh chuan nuam an ti a, lunglen pawh an hre lothung a; kan inang lo hlawm thin teh a nia.

Intihsiak a lo hun meuh chuan tan a nâ duhthin hle. Inkhawm hruaituin kan tih ve huna minhan ko chiah tihah hian kan che sup sup a, kan awkan thian tluar tluar a, khuh chhuak lo pui kan khuh


mawlhmawlhmai thin. Kan tih hmaa titen an thiamviau phei chuan kan huphurh lâwk nghal a, kan zamve viau thin. Naupang kan zam thin si a, zirtîrtutenchâng min sawitîr emaw hla min saktîr emaw a nihpawhin a bul lâk fuh hleih theih loh kan nei fo mai a;kan han lâk nawn chhen mai chuanmark hmuh sana har duh thin khawp mai.

Zirtîrtu ngei ngei pawh inkhawmpuiah hian ankal kim thei bîk lo va; Solfa vai tûrte hi an kal lohmauhmai châng a awm a; mi pakhatin pawltin zai avaisak vek tum pawh a awm thin. Chû'ng hun angahchuan zai thiam a har hle thin. A chhan chu kan zirhun laia solfa vaitu tih dân phung (style) nen a inandiak diak loh avâng a ni thin. Department khatazirtîrtu kal an awm miah loh tum phei chuan abuaithlâk thin hle. Thu-in-chhâng kan sawi laiazirtîrtuin a chanpual a han theihnghilh mauh maitum chuan naupangte pawh kan zâm chhe nasa maithin. Zirtîrtuin a sawi leh tûr a han ngaihtuah a; ahan ngawih deuh vang vang tawh chuan hrilh a haiduh thin khawpmai.

Zawh-lawr (Quiz)min han zâwtte kha tan a nâduh thin teh e. Kan hriat zawng tak mai min zawhfuh thin chuana zawttuin a zawhnapawha sawi zawhhma hma hian kan chhâng suau suau mai thin. Minzawh kan hriat loh tum erawh chuan a pawi kan ti vethinin, kan ngui deuh nghiai mai thin. Zirlai buchhûng min han zawt thin kha chu tangkai pawhkan tangkaipui thin khawpmai.

Chawhma leh chawhnu inkhawmin kanintihsiak a, kohhran lian deuh an din tlar put laiinkohhran tê deuhte chu kan ding hlawm nalh chauhmai thin.BeginnerDepartment atangaSeniorDepart-ment thleng kan han inkhawmpui thin chu intihsiak


chhûng pawh hun a rei duh thin ngat ngat khawpmai.

Rizal an han puang a, kan rin ang he hu chuankan titha ngai lem lo va, khual khuaah a nih vângnge ni, kan zâm ve deuh thin ni tûr a ni; lawmmanpawh sâng tak tak a har thin khawpmai. A tlângpuiinkhawtual an ti tha thin a; an zam loh deuh thin avângpawh a ni ang e. Rizal an han puan chu ngunthlûktakin kan han ngaithla ve a, a pumpuia pakhatnakan nih loh châng pawhin kan pawlin pakhatna kanlâk chuan kan inchhuang ve êm êm thin. Kan tih fuhve deuh chânga a pumpuia pakhatna kan nih vechuan kan lawm thininmahni khaw lamahawnpawhkan phur thinin kan nghâkhlel thin khawp mai.Tualchhûng kohhranten pakhatna an lâk a, a hniamlama kan awm a nih chuan kan phun haw sap sapthin. Engmah sawi kaw thei hlei lo hian, "Kan khuaaa thlen ve hun chuan aw," kan ti ve ngal ngal thin.Engtin tin emaw phunnawina kan zawng a, mark/point pêk vêla induhsak ta riauah kan ngai tlat a,induhsak bîk tûrin kan kohhran atang pawhinendiktuah tel an awm ve thin tho si a !!

Inkhawmpui a tiak ta a. Mahni khaw lamahawng tûrin kan inbuatsaih leh sauh sauh a; a ngaitêbawkin innghah khâwmna kan ruatah kan innghâkleh a, a rualin kan hâwng leh dum dum thin. Khualkhua ngei maia Naupang Inkhawmpui kan hanhmang thin kha chu a lo nuamin kan hlim ve thinkhawp mai. Tunah chuan khâ'ng hunte kha kohkirtheih rual a ni tawh si lo va; a ngaihawm thin teh e.Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!


BUNG 21

KRISMAS MAWLH MAI KHA !!

Mitin maiin Krismas lo thleng tûr hi chu kannghâkhlel thin. Naupan laiin kan nghâkhlel zualemaw tih tûr a ni. Puitling nih tawh hnu, a rau lamakhah vak loh phei chuan a nawmna leh a hlimna lamaiin a ho tihna a lian a. Nula upa deuhte phei chuan,"Kum ti tammaimai," an lo ti ve bawk a. Chhûngkawnu leh pa tam tak lah an fate thuamhnaw thar mantûr tuak rêng rêngin krismas an hmuak a.Chhûngkaw thenkhatte lah an chhûngte mual liamtate tel lo va hman zuam lovin krismas lo thleng tûrina vêl a, an han tap leh per pur ve bawk nên. Khawvelsual phur tûr leh kan sualte tlantu tûr lo pianna nîchampha lo thleng tûr meuh zawng a rau lama khatdeuhte chuan Amah hnaih zual nân hman tum rêngrêngin an lo intât hriam a. Krismas hi zawng Mizothinlungah a lianin, mitin mai hian kan ur lâwktheuh zawng a nih hi !!

Krismas hi zawng kan nghahhlelh chhan lah ainang lo nuk hlawmmai. A thente chuanKalvari lamhawiin an nghâkhlel a, a thente chuan dai kil kâr lamhawi deuhin, a thente lahin tû tute nêna intawn lehnî atân an nghâkhlel a. Naupangte ve thung chuanthawmhnaw thar leh lawm ilo kan neih theihna huna nih ve thin avângin kan nghahhlelh phah ve bawkthin. Krismas zawng naupan lai khân a lo nuamin alo nghahlelhawm ber e.

Bar thla a lo thleng dêk dêk a, kan kutzungtangkan kuai thlep a, phur fahranin : 'Krismas thlen nân


thla thum chiah a awm leh ta,' kan ti tan a. Promo-tion ekzam a lo hun meuh chuan kan ekzam hmaatangin chhûngte kan intiamkamtîr a, kan vau thina ni ber e: ka pa, ka pass chuan krismas thuamhnawatân chumi khami chumin lei ang, maw,maw,mawmin lei ang em ? tiin kan nawr ngawng ngawng thin.Min chhan hma chu tap aw teu tuauin kan zâwtngawng ngawng thin.

Promotion ekzam kan han zo fel a, zan lamahlehkha zir ngâi tawh hek lo le, chhûngten an phalemaw phal lo emaw pawh nise, kan lêngchhuak ruthova; an phal loh zana kan lenchhuah châng lahinkan hawn hnua min ben nak nak châng lah a tamthin. Chhûngte hian thil tultê a awm a nih loh chuanzana lenchhuah satliah ngawt hi an remti mang lèmlo va, thil sual kan tih an lo hlau thin a lo ni.

Pawl tinin ekzam kan zawh tawh chuan zanlamah krismas thing (Sa leh thingpui ilo chhum lehlumna tûr ni lo, kawtlai a chhem thin Meipui tûr)zâwn tûrinmipa naupang kan insâwm khâwm a, aiarual û deuh zâwk, sikul bâng tawh, la intitlangvalngam chiah si lo hovin min ho thin a. 'Naupangkrismas thing zâwn lo lo chuan an ai ve lo vang' kanti thin. Naupang luhlul leh thatchhe si, ar tial fin tlattih loh chuan Krismas thing kan zâwn lo ngai lo; aive loh mawlh kan hlau thin a ni.

Khaw dâifem bâwra thingbul ro tawhte kan kara, a thenin meichher an chhî êng tung tung a, athenin a zung karna tûr leh a cheh chhumna tûrhreipui leh hriamhrei dang an keng bawk a, kan duhang kan hmuh chuan kan dawm khat ang tei tawi a,kan thing zawn a zan deuh tum phei chuan kan aupawr ve nasa thinin : 'Masi thing zâwn lo lo, ai lovah'tiin kan au rual a, kan sêp kang ve lawp lawp thin.


Thla a ên zan phei chuan a nuam kan ti thin khawpmai. Kan zâwn thenkhatte chu thingtuluangthenkhatte emaw thing sawrbawl deuh hreipui lehhem ilo hmang pawha eh theih tawh lohte a ni thin a.Thing rit chi a nih phei chuan kan dahna hmun tûrkan thlen har ve thin khawpmai.Hlang kan siam a,kan zâwn ve laih laih a, tualzâwl emaw hmunzâwlemaw tha deuhahte chuan hnung lam leh hma lamkan innawr fiam ve tang tang thin.

Krismas thlen in bîk a awm thin avânginkrismas thlenin atanga hla vak loah kan thing zâwnkhawl sa chu kan dah khâwmruih a; Krismas chhûngzawngmuh daih tûr zâwn khâwmngei ngei kan tumthin. Kan zâwn khâwm tlem deuh tum chuantlangvalhovin min hauva, thatchhia min ti thin hle.Hah thlansâ phulkaia kan zâwn ve nimah se a chhema lo hunmeuh chuan kan ai chang ve ngai mang hleilo va. Tlangvalho lah chuan nuam singkhaw tiin anhan hnungpuak ang er awr a, an duh ang ang tîtî anvawrhmai thin a. Naupangte lah chuan an kâr ruaklaite a awm a nih loh chuan kan ai chang ngai lo.Tlangval an kal kian deuh chuan kan ai chang ve a,meipui sîra lo muthlu lawp lawp tâwk an awm a, athenin thingtuah an lo tlawh a, lo ti tek chum chumtâwk lah an bo lo. A thenin halpuahte meipuichhûngah ngawi rengin an lo vawm lut a, a puakchiah a, kan darh leh hak hak thin. Meipui kan hantuah alh hluahmai chu kut hnung suihinmeipui kanhnungchhawn far mai thin.

Mahni theih ang tâwk tâwkin kan ur lâwk ve a,tlaivar zana chhang emaw chow emaw kanna tûrinbuh phurtêin kan inhlawh ve tang tang thin a; tinachêng khat emaw, duli emawanih chuanhlawhhnema har duhin hah nên a in man lo thin khawp mai.


Zîngkârah vawt ti chung chungin kan tho va, hahnuailam leh chunglam a intauh ri bawp bawp a, kankal khur chawn chawnmai thin. Kan pate emaw kanûte emaw bawmkan siamtîr a, 'tah chuankan pawisahmuhang angte kankhâwl ve thin.Krismas ruai thehzawha kuhva leina tûr te, halpuah leh halzît leinatûrte kan mamawh ve thin si a,pawisa kan han tuakthin chu kan tang ve thin khawp mai.

Krismas a hnai telh telha, thenawm naute lehthianten thuamhnaw thar an han nei sap sap a; nuleh pâte kiangahmin leisak ve thuai thuai tûrin kannawr chamchi a. A hun lo la thleng chiah lo mah sethuamhnaw thar neih thuai thuai chu kan nghâkhlelthin a ni. Thuamhnaw thar lei tûrin khualkhuaahnu leh pâte an kal a ngâi a, zîng lamah kan ke te, kankâwng te, kan dar hlai lamte min teh sap sap thin. Athente chuan kan kephah hlai lam kan han teh chuchhuatah lehkha kan phah a, kan rin kual raih thin.Tribal ke phah hlai tih zawng zawng kan la zo va, kephah a pharh hlai duh khawp mai. Thuamhnaw tharlei tûrin nu leh pâte khualkhuaah an han kal a, kalve châkin kan ngên a, an bânahte kan pawt tang tanga, an phal hlauh chuan kan phurin kan intithei thinkhawp mai. An phal loh tum erawh chuan kanlunghnûrin kan titau ve nasa thin khawp mai. Kalve kan châkna chhan pawh kan duh thil dang dangleitîr kan duh thin avâng a ni tlângpui thin.Thuamhnaw thar ngawr ngawr lo deuh : pistol lemte, halpuah te, halzit te, balûn te, halmawite kan duhve thin a ni.

Chhang den ni (24th Dec.) a lo thlen chuan kanzauthau zo tawh a; chhûn lamah kan inbualfai a,thlasik lai ngang a ni si a, kutte a chât duh si a, kutkethîp erh urhin nawhlungin kan innawt sen tên tûn


thin. Naupang e ti lo chuan chât nasa bîk nih kanzak a, ruai theh huna kut chât khâk bur nih chu kanduh bîk hauh lo rêng a, kan innawhna hnuhmatepawh a sen tên tûn thin. Chât nasa zual deuhte pheichu an chât kha a khi thi tem tuam thin a, khatiangang han nawhfai tum chu a hau tak thin hle.

Behliang mun hun bâwr velah chhang an handêng tan a, in tin mai sumhmunah an ri tlut tluthlawm a, naupangte lah chhang mawngkhak eiinchuh rêng rêngin kan hmanhlel a, chhang dêngtutelahin kan ti ngap ang tih hlauvin min hnawt kiangrengmai bawk a. Hmui vâr berh burhin kan tlânchhezak zakmai thin. Zan lamah kan chhangmawngkhakeiin nghawng a rawn nei a, kan kua a puar a, kanvawih ri awl awlmai thin.

Naupang thenkhatte chu an pâte emaw an pûteemaw thangkam ennaah zuiin ramhnuai lamah ankal ve bawk a, an thang ena a lo awh chuan an rawnhlim hawin, pahnih pathumte a lo awh hlauh chuanan rawn kawt haw lauh lauh thin. An mi hmuhhmasakte hnênah an rawnpho langsar vêl a, a hmultean chhêm lêng ar ar thin.

Khua a lo thim tan a, chhûngte kawrlum tharmin leisak emawkumhmasa lamamin leisak tawhteemaw kan ha a, chhûngte hnênah, "Zanin chu tlaivarzan a ni a, ka tlaivâr ve dawn nia," kan ti a, an phalemaw phal lo emaw pawh nise tlaivar kan tum thova,zana hal tûr halpuah leh halzît kan nu leh pâte kandîl a, thiante sâwm tûrin kan tlânchhuak nal nal thin.

Pa phawk deuhten, "Naupang tlaivâr tûr chuanhming ziah zel tûr, Upa chumi khami hnênah chuanziah tûr," an lo ti a; naupang ta na nâ na chuan anfiamthu pawh kan lo awih ve zêl a, hming ziahna tûra


an sawi upa in lam panin kan tleh ham ham thin.Upa in kan han thleng a, upa hnênah chuan, "Kahming min lo ziah ve rawh, ka tlaivâr ve duh a nia,"kan han ti a; thiante pawhin, "Kei pawh, kei pawh,"an lo ti sap sap hlawm bawk a. Upa fiamthu duhdeuhte chuan an lo ziak fiamthu ve zêl mai bawk a.Ngaih tha takin inti tlaivâr tûr deuhin kan chhuakleh dal dal thin.

Khawlai, mî tamna laiah kan halzît neihte kanhan hal a, kan tlânpui char char a, a ral dawn têpahvân lam hawiin kan han vawm vak a, a rawn tla thlaleh chu naupang dangin an inchuh ve nak nak a.Hmeichhe naupang thenkhatte chu a tlâk mai angtih hlauvin an lo tlânchhe ve bawk a. Halpuah nisemî tamna laiah hal ngei loh kha chu kan duh lo va,inchhûng atangin chaichehin meiling kan chepchhuak va va a, kan chhem ling tha ang hler hlawr a;a ling tha laiah tak mai chuan a fawhkai (fuse) chukan han dep a, a kai tan tamaw tihah a rang a ranginkan paih a, mahni hal ngei ngeiah pawh kan thil hala han puah chuan kan phu leh zawk zawk mai thin.A hal dawih deuhte phei chuan a fawhkaia an dehkai hmain a halpuah an lo paih hman a, a puak lochiang thin kher asin !! A puak lo va paih mai kan uive thin si a,meichher nên kan zawng kan zawng thin.Halpuah kan han hal thin tak tak zawng Bawrhsap(DistrictMagistrate) thuchhuah rêng rêng kan dâwnchang tawh thin lo.

Biak In lamah kan han inkhâwm ve thin bawka. A pianna lampang zawng kan ngaihtuah thlengphâk ve lèmhlei lo va; biak in cheimawina vêl en kualrêng rêngin nghâwng nâ erh urhin kan dâk a, kanhawi kual vel thin a ni. Kohhran ziaktuin thu a hanpuang zat zat a: "Zaninah Krismas thlen in lamah


kan zai khawm ang a, chu mi kha mi chuan minhruai ang; kan zai tui chuan kan tlaivâr ang," tia ahan puan chuan tlar hnung lama naupangte chu kanlo lawm a, kan lo ri mar mar a, a thente phei chuankut an lo bêng bawk a. Tlaivar lampang a sawi mawiloh tum erawh chuan kan ê dual dual mai thim.Tlaivar an sawimawi loh tum chuan inkhawmbanahbiak in tualah kan phun chhuak mur mur a; tlaivaran sawi mawi zan chuan kan hlim hi kan khekchhuak thawt thawtmai thin.

Zai khâwmna lama thutna tûr thutthleng putûrin naupang min han ruat a, phur fahranin kanpû a, kan pu hnemhman lo vang tih hlauvin kan tlândawr dawr mai thin. Eng awm tha hek lo le, kanthutthleng pûte chu kan intauh ri bawp bawp a, kaninkhak ri nawk nawk mai thin. A thente chu anhmanhmawh lutuk thin hi thutthleng an put laiinlung an chhuih palh thin a, an tlu leh nawk nawkthin. Kohhranina chanvo min pek ve chhun chhuntechu kan tlin ve thin rap rap khawp mai.

Zaikhâwm an han tan chhova, puitling hovinpakilkâr lamah kan thutna tûr buarâ emaw puanemaw an phah a, kan thu khâwm tal thin. Zan a reitelh telh a, kan meng reng thei thin si lo va, kanmuthlu lawk lawka, kan indelh khâwmrummai thin.Thalâite leh puitling zâwkte an zai tlaivar peih chuankan awm tlaivâr ve zak mai thin. Zai a tui loh deuhzan chuan hruaituin ban a han rawt dêk dêk a, a zailama thawhhlâwk lo ber naupangho chu a chiar ringleh a chiar rei peih peih kan ni lawi a. Zai khâwmhruaitu tlaivâr peih leh peih lo chu kan hre thinkhawp mai. Engemaw zan chuan zai a kal loh deuhhian tuemaw fiamthu thiam deuhten fiamthu an hanthawh châng hi chuan kan nui nasa thin bak bak


khawpmai.Tlaivar zan chuan thianzaho tê têin kan pawisa

kan thawh khâwm a, chow-te kan han lei ve a, têltekan han lei ve bawk a. A nih loh leh chhûngte chhangden sa pakilkâra kan dahthatte kan la chhuak a; kankang a, kan ei khâwm ve dar dar thin.

Zaikhâwm tlaivâr peih an awm loh pawhinkhawlaiah kan tei kan tei a; a nih loh leh mileihkapuiahte kanmu tlaivar vel mai mai a. A tûkahchuan 'nizan ka tlaivâr' kan ti a, kan insawithei veêm êm thin tho mai.

Dawhthlâk mawlh mai kha kan hlimpui thin.Kan lukham sîrah emawkhumhnuaiah emaw thlengkan han dawh a, kan mut dawnin Krismas Putarchuan eng tak lo dah ang maw ? Chu mi kha mi chulo dah se la aw...ti chungin kanmuthilhsan a; kan nuleh pâten thawm dim takin kan muthilh hlanin kanlawm zâwng deuh tûr an lo dah thin. Zîngkârah hmatakin kan han thova, kan thleng dawh kan han enthuai a, kan duhzâwng deuh a lo awm a, kandawhthlâk chuan kan hlimin kan lawm thin khawpmai. Krismas Putar lo dah tak takah kan ngâi a, zantin deuh thaw dawhthlâk kan tum thin si a, nu leh paharsa deuhte tân phei chuan phurrit tak tûr a lo ni.

Krismas tûk tak (25thDec.) a lo thlen chuan kanthuamhnaw thar neih zawng zawngin kan inbel a,pistol lem kan neih chuan kan han pai ve tat a, athokêp nên kan pai a, kan kâp puak ri ve thak thakthin. A châng phei chuan kan indo lem lem a, leiahtekan bawk a, kan thuamhnaw fai tha takte kha kanbawh bal vek mai thin. Balûn mawlh kha kan lawmthinin nu leh pa, û-tenmin hampuarsak a, khâwllaina hmâwr min tawn pinsak vek a, khawlaiah kan


kengchhuak a, kan hmet kan hmet a, rei lo têah kantikeh a, in lamah a dang dîlin kan tlânhaw leh chanchan thin. Kan tihkeh tawh, a thalaite a la hlai thatchuan kan hîp puar a, kan herhphui sauh sauh a,kan bêng puak pawp pawpmai bawk thin. Balûn kanneih tawh lohva midangin an la ken chuan kan thlirvawng vawng mai thin. Mahnia kan hâmpuar vetheih tawh hnu chuan, kan hâmpuar tawh hnu a lothêp chuan kan han hâm tha leh tûr hi chil kan lothun thin tehrêng a ni ang chu, han lip ila, a lo huhhluam mai thin. Kan han hîp tûrte kha chhûngtenthâwkna a hnawh ang tih hlauvin min hau chamchithin. Balûn tel lo chuan a krismas lo riau hian kanhre thin a ni.

Krismas ruaipui kan han theh tûr kha kan phurthin ngawtmai bawk.Mipa naupang tlêma tlei deuhtawhte zawng zawng deuhthaw hnah (changêl hnah)la tûrin min ruat a; fatu tena sa an chan mawlhmawlh lai leh a thenin sa chhumna tûra tui anchhuan khûk vut vut laiin ruai thehna tûr hnah lainmipa naupangte chu ramhnuai lamah kan liam zungzung a; changêl zâwl emaw changêl tamna lai hmundeuhte emaw panin kan liam zut zut thin.

Changêl hmun kan han thleng a, hnah hlai thadeuh leh thler lo deuhte kan melh a, rial a tlâk tamkum chuan changêl hnah him dam hmuh tûr a vângthin khawpmai. Changêl kûng kan han kit thlu dardar a, a kûnga a awm laia a hnah thler lo pawh khakan han kih thlûk meuh chuan a lo invaw nâ ve thinbawk a ni ang, a lo thler leh nung thin a, Lâk tûr alawi a awm loh châng pawha awm fo thin a ni. Tumbukan han hmuh chuan kan han la a, a kâwr velte kanchemin kan thel thal thawt thawt a, kan keih bunghmiar hmiar mai thin. A hnâi a lo tamin kut bâwr


velah a lo kai nasa thinin reh thei lo kan kai hawnual thin. Changêl kûng kan kiha hnah lâk tûr tha alo awm a nih chuan fit hnih leh a chanve leh fit thuminkâr vela seiin hnah chu kan han tan a; kan duhkhawp kan lâk hnu chuan uluk deuhin tihthler hlautak chungin kan têl a, hruiduk hrui emaw vawihuihhrui emawin kan tawn a, a ahna kan siam a, silai ahang hian kan ak hâwng thin a ni. A châng chuanhlâng kan siam ve a, hnah kan lâk kha hlâng siamahchuan kan dah a, kan zâwn hâwng ve bawk thin. Kanlâkna hmun a hlat deuh chuan kawng laklawhahtekan châwl ve thin a, kan tlu zâl far a, a hma zan lamakan lo tlaivar chuan kan han mu hlek hi kan muhilnghal bawrh bawrh fo mai. Tawngvaih hrât deuhtechu an tawngvai nawk nawk bawk a. Bianga thlantuiluang zawih zawihin kan hawi tai ve tâk mai thin.

Khua kan han lût a, a huhova kal ta na nâ nachu kan inzui dam dam a, krismas thlen in lam kanpan tak taka, kan hnah lâk kan dah khâwm a, intihnathawk tak maiin kan han hawikual vêl a, nulathingpui lumten thingpui min lo pe a, kan thingpuiin thinte lah chu a paw chu a ni ve nâ a, paw vâr leplup, thingpuife leh bawnghnutein a hneh tâwk lo a nitih hriat fahran dâng lêp lûp a ni thin a. A veilamatânAluminium thleng kumhleu hlo emaw thlangrahlai hlep hlup, a chunga changêl hnah phah emaw achhunga kurtai, a fûnna hnahthial nêna dah tawpmai chu min lo hlui thin a, a thente chu a nêm deuha, kan kawmna kut thlâte hi a lang rêk ruakmai thin.A châng chuan kurtai funna hnahthial chawpin minchhawp a, kan ei zawh chuan a hnahthial hnaha betzawng zawng nên kan liak fai vek thin. Kan râwp zuallai phei chuan a fûnna hnahthial nên hian kan thialfethin.


Fatu hovin ruai an han siam peih fel a, fatuzînga râwl ring deuh pakhatin, "Ruai peih a ni tawha, chhûngtinin chaw bêl dah khâwm theuh tûr," a hanti a, a au lauh lauh reng a. Zai khawmho tûi taka anzai tluk tluk lai pawh ni se an tîn a, an zai tui laklawhdeuh chuan an bâng mai thei bîk lo va. Naupangholah fatu au thawm hre hmasa saah kan tang a, ruaian siamna lam tûr kan pan a, kan bial tuau tuaumaithin. Fatu thenkhat chuan an sa chhuan tihngap palhhlauvin naupang hnai zualte chu an lo hnar ve bawka. Kut chât zahpui deuhte chu ruai siam peih hmadeuhin mahni in lamah an tlânhâwng a, an kutte anlo nawt fai a, an nawt sen hler hlur mai thin.Thenkhat lahin vawksa thau ngam nân tiin lengserro, bang thlang lama chhûngte thiahte an lo la bawka. A thenin ruai theh zawha ei tur vaianthur an lofun a, a thenin kuhvate an lo lei lâwk bawk a.

Ruai kan han theh a, fatuten naupang hlui bîkan siam a, pasarih atanga pariattenmin kiltîr thin a,dar insi khapin kan thu bial tiau thin. Vawksabuhchiar kan han ei ngei a, a pamham deuhte chuanmahni hma chu an hai kaw chakin, an hma zawna saawm chu a fai rang thin khawpmai. Kan kianga fatuan awm hnaih mai lohva, chaw leh sa kan ei zawhtawh si chuana thenin, "Chaw, chaw,' an ti a; a thenin,"Sa, sa, sa....sa kanduh," an ti lauh lauhbawka.Fatutean rawn kal har phei chuan kan hawihai der fomai.Fatu an rawn kal ta chêng a,chaw leh sa an rawnchhûng a,kan lo hmanhmawh deuh tawh hianbuhchiar kha kan han pir dawn ngawt mai a,kan rinaiin a lo sa thin si a,kan kut hi kan phawi leh thuaia;a sa kan ti thin lutuk hi kan thing var var a,thiantehmai-ah buhchiar kan thin per chângte pawh a awmthin a,a buaithlâk nak nak thin teh a nia. A châng


leh vawk sa thaute kan ineisiak thul.A hlimawmniakniak thin teh a nia !

Kanhan ei khama, a thenin kuhva an lo hmawmmawlh mawlh laiin a thenin luakchhuak tihreh nânthei thûr an lo ei bawk a. Ruai theh zawh tawh hnuchuan tih tûr awm tawh heklo le, tual laiah kan zinuak nuak tawh mai thin. Paho fiamthu duh lehthiam deuhte an phawk a chhuah chuan tual zâwlzau laiah fiamthu an thawh a, naupangho chuan kanthlîr thup mai thin a, kan nui nasa thin bak bakkhawpmai.

Krismas zawng naupangte tân chuan ahlimawmin zai khâwmna lamah tangkai lèm lo mahila, kan hun tawnah chuan kan hlimpuiin kannghâkhlel ber awm e. Krismas a han tiak tate khakrismas leh hun tûr hla ta ngawih ngawihin kan hriaa, puitlin hnuah zawng kumte hi a thar zung zunginkan hre tawh si a. Khâ'ng hun lai : halpuah, halzit,thuamhnaw thar, pistol lem kan neiha kan hlimpuiêm êm thinte kha a lo ngaihawmin tunah zawngkohkir theih rual a chang tawh si lo va,Nun hluitenKIR AN REL SI LO !!

BUNG 22


SAZU KAW LAIH

Sazuhi in lamaawmchi deuh leh ram lamaawmchi a awm a. In zu chu mi nazawng chuan ei enahpawh kan en hlawm lo va; ram lam, a bîkin lova sazuawm ang chi hi chu tenchhe deuh lo chuan an ei duhtlângpui thin. Ram lama sazu awm, a bîkin zu pâwlhi chu a sa ei lam aimahin a man vêl hi a nuam vehrim hrimmai.

Chhûngten buh an han seng zo va, pâwl a hantla fel a, mahni thar chhuah ang angte thlâmah anhan dah fel a, Sazu lah chuan buh dah khâwm sa lahhi an lo tlân ve a; sazu nghal kum chuan zem kualchhûnga buh chung lâng lam chu an lo chip sî ve lehdup thin. An êk lah hi an han thlahdah khawp a, anawmna hmun apiangah an e mai emaw tih tûr a ni.Buh an chipna kâwr nên, an êk nên a inpawlhsawpnuaih mai thin a ni.

Thawkmawh deuhte chhûngkaw loah pheichuan an nghal zual bîk emaw tih tûr a ni. Buh senglai atangin an che tan a, buh an lo seh ve a, leiah buhvui an seh tla nuaih mai thin a ni. Sazu hmuh tûrawm si lovin an kawng bêl tak tak a kal kawi neihnuaih a, thingtuluang hnuaiahte hian an kawng hia bêl tlut thin. Hmarcha nise an lo keih bung ve remrum thin a, an chimawm thin teh a nia.

Pâwl tlâk fel tawh hnu, lo chhûnga a khawii laihmun pawh cheh khuar pawi tawh loh hunah sazukua chu laih a ni chauh thin. Chhûngten bal an kara, a châng leh an kar sa an tuai chângte a awm thina, chung hunahte chuan lo lama kal ve talh kan chuh


thin. Chhûngte hna thawhpui tak tak chuang lo hiansazu kua mawlh kan zawng thin.Thlâmahchemtuthlawh kawm (A thenin chemkawm an ti mai)awm te, tuthlawh pangngai awm ang angte kan hanla a, lei tha laia sazu kaw awmte chu kan lai ve maithin bawk a.

Sazu kaw lai tûr hrim hrima kan chhuah hichuan a thenin bawngtuthlawh te, tuthulh te,chempui te, nawalh te kan keng thin a. Lo kan thlenga, thlâm luhka kan han thleng a, hruiha mau ankhamte kan han rap ri rap rap a. Kan chem ken teinmau ro kan han khâwng ri zat zat a; namthlûk/namthlâkah kan ke kan han then uai lap lap a. Kanchawlh hahdam deuh hnu chuan sazu kaw awmnalam nia kan rin lamte kan han pan a; buh pâwl kanpal ri san san mai thin.

Sazu kawng bêl deuh laite kan han chhui zatzat a. A thente chu a kaw panna kawng pawh ni lèmlo, bel ve êm êmte a kawi nuaih a. Chutia sazu kawngkan han chhui chuan a kuate chu kan han hmu fuhve mai bawk a. Thenkhat chuan lungpui hnuaiahtekua an hreuh a, thenkhat chuan thingbul hnuaiahte, thenkhat chuan thing zung kâr phawh mai maitheih loh kârahte kua an hreuh a. Chû'ng kâra kawbêl tak tak kan han hmu thin chu kan ui thin khawpmai. Han lai dawn ila, a laih ngaihna a awm dawn silo va. Sazu kawng kan han chhui ve ngar ngar a, akaw hlui zetmai, maimawm rîl ina a zamnuaih tawhkan han hmuh erawh chuan, hah tawh lamah ngatphei chuan thin a rim duh thin khawp mai.

A hlet awmte kan hmukim thawkhata kan hriatchuan, a kawpui ber nia kan hriat chu kan hnawh velo va, buhpâwl kan la khâwm a, a kuaah chuan kanhnawh a, kan nawalh kenin kan han hliau a, a khû


chu a kuaah kan chhêm lût thin. A khû kan hanchhêm luh chuan sazu kha an lo chau ve a, an harhtha peih lo thin a ni. A châng chuan mei chhêm kherlovin, vaihamkan siam thin.Mau chângkhat, a chângkha te reuhtêin kan verh pawp a, a chhûngahbuhpâwl emaw favai emaw kan dah a, meiling achhûngah kan dah a, meiling chuan a mût ta mawtihah sazu kuaah chuan kan hâm lût vak thin. Kanhan ham khûk leh chhem khûk tak tak chuan sazupawhin hrehawm an ti ve thin ngang a ni ang; anhletahte chhuah tumin a hnawhnate an tâwn pawngzawt zawt thin. A hlet hnawh hmaih kan lo neih vaihchuan sazu an tlânchhuak vâr zak zakmai thin. Kanhan ûm leh rih a, keini ai chuan an tlânchak zâwkdaih si a, kan ûmna lamah thingbul leh maubul kantauh a, kan chal te, kan khûp te, kan ngal te kan tauhvûng el ul fo mai.

A hlet kan hnawh kim chuan kan urna kuaatang khân kan lai chho zêl a, kan laih chinah sazu arawn tlânchhuah mai loh nân tiin a kua chu kanhnawh zêl a. A châng chuan mauzung a lo awm a,kan han tâng leh rih a, chempuiin kan han tan lehrih thin a; thingzung lehmaubul, mauzung kar tûr alo awm châng chuan laih a sawt mawh thin khawpmai. A chângin a kua chu lung hnuaiah a kal thul,kan tuthulh kenin kan han kar leh rih thin a. Sazukaw thenkhat chu pawnlâng tê têah a ni a, kanlaichhuak zung zung a; a thente erawh chu a kawtâwp kan laih thlen theih loh pawh a awm thin.

A kua kan han lai lauh lauh a, a chhûngahhmarcha nawi te, buhpâwl nawi te, hnimhnah nawitea lo inchawhpawlh nuaih a, bu an lo chhep a, a thenahchuan hrikte a lo awm ve a, a tê si a, kan taksaa kankai palh chuanmin zar chhenmai thin. Thui tak kan


laih tawh hnu, chau hnawp khawpa kan laih tawhhnua a bu hlui, thing deuh rip rep kan han hmuhchuan a thinrimthlâk thin khawpmai. An chêng tawhlo a ni tih hriat tak mai, an bu chheh pawh hmuarvâr un tawh, buhpâwl pawh uk khuk tawh, hnahthelni se tawih nâl zek zuk tawh zet zawngin min tihlimlèm lo hle mai thin. Nuih a ti za lo va, kan chauhtawh phei chuan kan laihna sîr vela buh pâwl veltepawh kan tlawh awn sawk sawkmai thin.

Sazu an lo tawm a nih chuan, khatia kan laihkhân tlânchhuah ve phet hi an lo tum ve thin a, achâng chuan a kaw hnawhnate an lo tâwn chhia a,an tlânchhuak ve fo mai. A tam zâwk chu mei khûinkan ur chau va, an zawi der a, tlân leh tûr emaw hanche châng leh tûr pawh an awmchuang lo va, a thentephei chu an lo thi hlawm ve der fo. An awmna zawnkan thlen khân kan man nghal nghauh nghauh maithin. A thente chumeikhû pawha kan ur chauh zawhloh, kan tihthinrim fet fet, kawlh zetmai,apatiltawlhtechu a kaw tâwpah an lo tang ve a, an la awmnge awmlo tih fiah nâna hmawlhtê emaw buarzên kûng emawbuhchang emawa kan han hawlh fuh chângte hianan lo seh ve rap rap thin.

A kua kan han laih hian a kawpui hnawhin kanhan chêk pawp pawp a, rin aia a kua alo pawn langdeuh châng chuan kan rin aia hmain sazu an lo awma, an mei te, an lute a lo lawr zak zak a, tuthlawhinemaw hmanraw dangin emaw kan han nawr leh rihthin a. Kaw khata an lo awm tam deuh phei chuankan inring far mai thin. Pakhat kan pawhchhuahveleh a thenin a kua an lo hnawh nghal vat a. Athenin, "Kha kha, amei pawh a rawn lawr leh tawh, a! a lu pawh kha, man rawh, man rawh," an lo ti thul.tihchhuah kan hlau thin si a, pakhat kan man


chhûnga a dang an rawn tlânchhuah ve hman vaihchuan man tumin buhpâwlte chu kan bawh pe henhunin kan delh tlu hen hun mai thin.

Sazu kua lai zei lo deuhte chuan, khatia an hanlaichhuah khân pakhat an han man a, a kua hnawhnachâng an hre lo thin a, kaw khata tam tak awmpawh miten an man vek theih laiin pakhat chauhmanin a bâk zawng chu an chhuah vek fomai. Pakhatan man khân a kua an hnawh lo va, a dang an rawntlânchhuak a, an ûm a, an man thei si lo va; a dangan rawn tlânchhuak zêl a, an man thei lo si lo va; adang an rawn tlânchhuak zêl a, an man thei lo zêl a,a rawn chhuah apiangin : a..a..a !' an ti tluan chhuakparh mai thin.

Sazu hian inkhung khâwm hun hi an nei ve a,an inkhung khâwm hnua an kua laih fuh chuan kawkhatah pawh a man teuh theih thin a ni. Vanduaithung chuan hah taka laih tauh tauh hnu pawhin akuaa pakhat chauh lo awm chângte, a awmchhunpawhman loh châng pawh a awm fo mai.

Sazu kua a tam chuan lo pakhat chauh chu sawiloh, mual khatah chauh pawh kan nilêng thei maithin a ni. Sazu kua a vân deuh erawh chuan sazukaw laih tûr zawng rêng rêngin a zau zau va kansuartluan châng pawh a tam thin mai. Kan chauhdeuh châng chuan zâwngtûr te, kâwlbahrâ te kan chova, kan ei ngheng mai thin. Tihsual nî chuan chulramah chuan nî a sa thin si a, tâmchhâwl pawh a awlthin khawpmai. Tui lah hi hmun tin hmun tangah aawm lèm chuang si lo va, dang ro teuh chunginchangêl chhûngmu mai mai pawh kan hmu tai tuktawhmai thin. Changêl chhûngmu pawh hian tam alo hnèm ve thei khawpmai. A nih loh vêk pawhin tuiawm lohna laia kan tui a hal miau mai si chuan, mi


thlâm bul vêlah an fû chinte kan zawng lauh lauh a,chau chung chunga thingtuluang han kân vêl chu ahrehawm thin khawpmai.

Sazu seh hi kan hlau thin khawp mai a, 'Sazuseh chu a dam har a, a hlauhawm, piansual theih,' tepawh an lo ti ve bawk a.Mahse sazu seh han piansualphah êm han sawi tûr phei chu kan hre chuang lèmhlei lo va. Sazu kaw laih a hlauhawmna chu, sazukua nia kan rin, kan laih ve ngawt thinah khân rûl alo awmpalh hlauh ang a, min chûk hlum dermai angtih a hlauhawm thin a ni. Sazu kua laihna lama rûllaichhuak ta hlauh pawh an awm fo rêng a ni. Rûlchu thil kuaahte an lo tawm ve thin si a, sazu pawhthilkuaah an lo tawm ve tho si a. khawii kua zâwknge tih hriat bîk a ni si lo.

Hmanrua hmang thiam thin ta lo chu hmanruapawh kan tichhe fo mai. Bawngtuthlawh ha (fawng)te, tuthlawh hate kan kar bungin kan kar-bal remrum a, tuthulh fangte kan ti bo thul. Bawngtuthlawhleh tuthlawh fangte pawh kan kar-bal loh leh kanchek ner nûng a, chhûngte hriat mang hlei lo va kanchhuah nî phei chuan chhûngte hriat a hlauhawmthin zak zak hle a ni.

Sazu kan laihchhuah tam chuan kan hlim thinhle a; kan han insemte hi a rual thei ang berin kanhan sem dan dan a, a len dân inrualtlâng deuhin, ainzat thei lo a nih pawhin a chang tam deuh leh achang tlêm deuhte a sa inrualkhai zâwngin kan semhramhram thin a ni. Insem tham loh kan laihchhuahchâng chuan a kal zînga naupang ber emaw a tê beremaw kan hawntîr vek mai thin. A tê ber tih chu afuh loh châng a awm a, mi thenkhat chu thang theilo, te tak tê upa feng an awma; chuvângin, a naupangber tih hi a fuh ber thin fo mai.


Kan hlawhtlin deuh nî a ina kan han hâwng chukan hlimin kan phur thin vat vat teh asin !! Hawnkawnga kan mi tawh apiang hian, "Eng zat nge inman ?" min lo ti zêl mai se kan ti rilru a. Mahse minazawngin min lo zâwt vek lèm hlei lo va.

Sazu hi chu a nung chunga hawn theih a ni lèmlo va; sava te, chakai te, sangha te chu a nungchungina hawnmai theih a,sazu hi chu a nung chunga hawnan awm pawh ka hre ngai lo. Kut bênga kan haw nîchuan miten "Engzatnge in man?" an lo tih pawhin ;"Hmeh tûr chi chu kan hâwn lo va, mahse hei, anungchungin kan rawn hawn mai," kan ti fiamthuthin.Sazu tak tak a nunga hawn thu a awm lova,keimahni tiltê kan sawina a ni.

Inah kan hâwng a, kan hlawhtlin nî chuan kanipte ah kha chhuatah kan han dah nak a, kan nau veleh chhâwng ten, "A u, sazu min rawn hawn em?Apa-tiltawlh ka chah che kha, maw, min rawn hawnem?" tih pahin kan ipte an han zen a, kan han chhângtha duh vak rih lo ngei mai a. An han hmuh chuanan lawmêmêmmai a, a thenin an pawma, a tê zualinnautê lem angin ka paw duh an lo ti thul. Hmeichhenaupang tê zualin an lo hlau va, an lo tap tuarh tuarha.Hlim thawmnên, tap thawmnên in chu a khatmupmai thin. A kut rang deuhten a rîl lak hma hmainmeiah an lo rawhhmui rum ruma. Ahmul kang hmuihriain zawhte pâte chhûnga bawk, muhil reng awmangaihte pawh chhuatah an lo tum thla tak a, ka tâtak emaw tiin chhuat laia lo let reng sazu chu khumhnuai lamah an lo pu lût daih mai thin a. Ni danga,"Mengte, mengte," kan tih hliau hliau thin pawh,"Zawha, zawha, zawhte, zawhte, "kan ti tuar tuar a,an rawn chhuah duh nân kawiin emaw kho chhungaba nê-in emaw kan han vawm thul. Khum hnuaia an


seh ri rap rap thawm han hriat chuan thin a rim duhthin khawpmai.

Sazu sa hi a tûi emaw a tûi lo emaw a kuathianzahova han laih laih laihmai chu a lo hlimawmthin khawpmai. Khâ'ng hunte kha kohkir theih ruala chang tawh si lo va, ngai mah ila, nun hlui changta kan Nun hluite khân KIR AN REL LO !!


BUNG 23

ZU PÂWL TUAM

Chhûngkaw tam takin an buh thar chhuah tûrang ang an seng khâwm a. Buh chîl tûrin lâwm anneih sa ang angte emaw thenrual tha, chhûngkhatteemaw an han sâwm a, a thente phei chuan tha sûtleh ngai tûrin lâwm an nei bawk a; nî khat thil thuahan buh lâk sa zawng zawngte an chîl zo duak thin.Chutia buh an chil a, a chilna fe kha buhpâwl tih a nithin. Chu chupaih/vawmdarhmai lovin hmunkhatahan vawm khâwm thûr thin a; buh a hlâwk kum pheichuan buhpâwl hi a vûm tam theiin a vûm sâng thinkhawp mai. Chu buhpâwl vûm thûr mai chu sazutelah chuan riahbûkah leh chaw zawn nân an lo hmangve hlauhva, an tân zawng thawh hah pawh ngai lova chawlhna nuam a ni hrim mai.

Chutia buhpâwl vûm ta thûr mai chu sazuchuan an pan a, a chhûngah an lût a, buh chil laiabuh fang a kâra lo la inzepte an zawng ve thin ni ngeitûr a ni. Chawlh hahdam nân an hmang ve nge tihlah chu kan hriatpui lèm hlei lo va. Chutia sazuintawm khâwmna in bera an hman tâkah chuanmihring tân lah man a lo awlsam phah deuh a, awmkhâwmna nâ na chu a tih dân chi dang deuh, tharumpawh hman ngai lovin a lo awm ve leh a. Chu chu lènemawpuan emawhmanga tuam chi a ni. Chutia sazuman dân chu Zu pâwl tuam tia vuah a ni thin.

Chhûn lamah pâwl vawmkhâwm lûk kha dâpinkan han hung kual pupmai a, sazu kan lo chânna laitûr kha chu kan hung phui lo va, kan zuah âwl a,


chulai zuah âwl lai chu a ngawizawn tih a ni. 'Tahchuan lènin emaw puanin emaw kan chang thin a ni.Hmun khat/lo khat mai kan hung lo va, lo hranghrang, hmun hrang hrangah kan hung thin a ni.Thenkhat buhpâwl chu hung remchâng lo tak tak aawmnual thin a, a bul vêl kan sam fai/then fai chângpawh a awm thin. Thenkhat buhpâwl chu a beithamdeuh thin avângin hung enah pawh kan en lèm lova, sazu a awm tam loh kan ring a, buhpâwl vûm tamtam, sazu tam hmel deuh deuh kan hung tlângpuithin. Rin aiin a hungna tûr dâp pawh a tammawhinhung tam pawh a har duh khawp mai.

Zu pâwl tuam hi chu zan lama tih chi a nihavângin naupang chumchiap kan nih lai chuan kankal ngai lèm lo va. Tlêma kan leikan deuh hnu, kanintipa ve deuh tan tawh, kan sazu pawha tukloh hmuive tan tawh hnuah pâwl chu kan tuam ve chauh thin.Naupang han telvena chi chiah a ni lo va, a thalaihna deuh a ni. A chhan chu zanah thlawhhma remleh rem loah vah vah a, thingtuluang lian pui puileh kawrtê chhengchhe tak tak kân ngai a awm tamthin a, chû'ng hunah chuan naupang zual tân chuana harsa deuh thin a ni. Thlawhhma kawng pangngaiawm ve tho mah se hunin min daih thin lo va,pumpelh lama kal a ngaih chang a tam thin êm a ni.

Zana thla a êng kulh hian zu pâwl tuam chu ainhmeh riau hian a hriat a; van lam han hawi chhoila, van thiang kûk mai, arsi pe un mai kârah thla aêng nul nul a, ramsa thenkhatten ramhnuai lamahûngau an lo ti râwl nên. Thlawhlai chhûngaperhpâwng lo chirî char char mai a lo awmte hian ainhmeh bîk riau hian a hriat thin a ni.

Zana lo thlenga, pâwl tuamtûrinkan inbuatsaih


a, chhûn lama kanmeichher siam sa diamte kan hanchhî tan a, chhûn lama kan pâwl hung lam kan pantham tham a. Kan tuam tûr hmun tak kan thlen hmachuan thâwm kan dim vak lèm lo va, kan tîtî bawrhbawrh thin a; mahse kan tuamna hmun tûr tak kanthlen dawn hnaih atang chuan thawm kan dim tana, pâwl kâra sazu tlân ri sen senmai pawh a ri a ringhma êm êm mai thin a ni. Mahni tâwk tê te chuanngaihzâwngte kan nei ve fir fer tawh si a, ram a rehruih mai si a, mihring thawm rêng rêng hriat tûr aawm si lo, ramhnuai lama sava hram lo awm te lehsazu tlânchhe thawm mai mai pawhin lung a tilêngve hle a; van lam han hawi ila, lunglêng ve niawmtakin chhawrthlapui lah tû ma dip dal lohin a êngnul nul mai si a, thianite chu an ngaihawm ve duhthin khawp mai. Chhawrthlapui a êng thin si a,zaupui zawng zawng a hmuh theih deuh vek thin sia, mahse hmuh tûr an vâng si a, perhpâwngte lah anlo chirî cher cher a, leihrikte lah an lo hram ve chercher mai bawk nên, lung an tilêng thin khawp mai.

Thawmdim takin kan han kal tham thama, kantuam tûr hmun kha kan han thleng a, kan awmnatûr hmun theuhah kan awm far a, a thenin sazu anrawn tlânchhuah veleha lo khuh vat nân sazu rawntlânchhuahna tûra kan ruahman dâpa kan hunglohna laiah an châng a, a thenin dâpa kan hungchung pawha lo la tlânchhuak hramhramte vuak nântiin tiang tha tâwk tak, bungmaimai lo tûr an lek vûmai bawk a. A thenin meichher rinawm takin an lopu ngar ngar bawk a. Mahni awmhmun tûr theuh hia hmun kan thlen hmain kan relfel diam tawh thin a,mahni awmna hmun tûr lam pan chu a rei lèm lo.Kan awmhmun kan siamfel a, kan inrin tlân tawhhnu chuan pâwl chunga lawn a, sazu chîlchhuak tûrin


pâwl a han chîl ta lauh lauh mai a, sazu an lo tamdeuh châng chuan an tlânchhuak dum phak phak a,dâp an han su a, a then chuan lawn liam nachâng anhre lo va, an tlânchhuahna tûra kan ruat, mahse antan thang ni tlat bawk si lamah chuan an tlân a, lèninemaw puanin emaw an lo khuh a, talhtumin emawkuttumin emawan lo tihlum zung zungmai thin. Kanlèn zarte hi an rawn tâwn puar zawt zawt mai thin.Tum khata an chhuah hak chuan pâwl chîltu pawh achâwl ve rih a, sazu rawn tlânchhuak sa kha achângtuten an lo man a, an kut a indaih bîk thin si lova, man hman lohvin kan chhuah vak mai ang tih ahlauhawm thin a ni.

A thenin dâp hunga lo lawn liam ta kha mantumin an ûm a, sairawkherh ten an perh a, an umnalamah thingbulte an tauh a, nâ an ti hi an then tlaktlak a. A tlânchhuak sate a tihhlum theih ang angan tihhlumhnu chuan pâwl chîltu pawhin a hna ngaia chhunzawm leh a; a kim leh a uar thei ang berinpâwl a han chil leh a, a châng leh thingtuai hmangina han karlet thul. Chuta lo tlânchhuak apiangte chua sîra lo awmte khân chhuah tum miah lovin an lomelh kiauva, a rawn tlânchhuakte chu an lo hup chatchat a. Sazu thenkhat chu an vannei kan ti dawnnge? An ar tial fin kan ti ve zâwk dawn ? A dang anrawn chhuah a, lèna kan han khuh chiah khân anrawn zuangchhuak ve a, an sa himna an zawng thiamve thin khawp mai. Man hman loh châng kan ngahve thin si a.

Sazu an hân ta deuh nia kan hriat hnu chuanthenkhatin fiamthu an lo thawh a, thiante chan khanlamah sazu tia lek lek mau bung emaw thing bungemaw an theh zauh a, thiante chuan sazu emaw tiinan lo khuh ve that a, chum hlum loh hlauvin rang


mangkhenin an lo chumve chawrh chawrh a, a thehtutân chuan nuih a za duh thin hle. Thenkhatte chuthingbung, mau bung mai mai lo vaw pawp pawp te,lo ûm ta tang tangmaite, an awm a, a hlimawm viauthin. Infiamnaah chuan huat theih si loh, huat tûrawm êm êm si loah chuan a tuartu tân chuan arunthlâk viau awm e.

Hmun khatah kan han tuam zo va, engzat ngekan man tawh tiin meichher êngah kan han chhiara, a kut rang deuhte chuan an lo that teuh hman a, atamna hmun tuam fuh chuan rin aiin man tam a loawl phian mai. Chutah, lo hranah a dang tuam lehtûrin kan inbuatsaih a, a kal zînga upa deuh beremaw kalho zînga hotu deuha kan neihten, "Nangchutah chuan i awm ang a, nang khati laiah khân ilo chang ang a, nangin pâwl i chîl ang a, nanginmeichher i pu zêl dawn nia, tûmah inbum tawh awihloh," tiin ro a han rel zung zung a. 'Tu mah inbumtawh awih loh' han ti ngawt thin mah se thianzahona nâ na chuan infiam zauh zauh chu a awm lo theithin si lo.Meichher chhîtu nih kha a lo nuamber awmlèm lo ka ti thin.Meichher hi keng thiam lo deuhte hian awm a, a thente chuan an han pu ve a, an hankeng ve dawn chauhva a mit suai suai a, a alh hleithei lo va, a thim leh duak thin. Thenkhat thin chhedeuhte chuanmeivap an tihtlâk lai ringawt pawh anlo nghâk zo ta thin lo va, an lo vin hman râwl nên.Khua a ro thin si a, meiling thlawhlaia han tihtlâkpalh pawh a hlauhawm thin si a, thlî a lo thawt pheichuan a ling a chhêm tla duhin kangmei tihchhuahmai pawh a hlauhawm thin hle. Buhpâwl ro tha taktak a tam si a,mi thenkhat fimkhur hlel deuhte chuanthlawhhma an tikang fo rêng a ni.


Lo hrang hranga kan pâwl hungte kan hantuam char char a, zau hran deuhah thenkhatte chuanan lo tuam ve mêk thin bawk a. In auh phâk si loh,meichher êng leh mihring kal che vêl erawh chu ainhmuh ve theih thin a. Ring lutuk lovin kan hankûk raih a, anni pawhin min rawn chhang ve raihthin a; a hlimawm thin viau nain lunglen lama athawh erawh chuan lung a lêng duh khawp mai.Rannung tê tak te te hrammaimai pawh a ring duhinbuhpâwlkâra sazu tlân thawmmaimaipawha thawma ring duh khawp mai. Lui pui hnaih deuhah pheichuan tui luang rite hi a ri su su a, ngaw hnuaiahnise chingpirinu a khât tâwkin a lo hram ri vei dutdut a; vainronghakte lah thlam atangin an lo thlawkchhuak ri phurh phurh a, sakhî te, sazuk te, sazatelah a khât tâwkin an lo huk ve a; khawimûte lahinkei tak emaw tiin min lo thlawh hual a, an hram/thlawk ri vû vû a. Lo thenkhatahte chuan sakuhte alo chhuak a, bal te, kâwlbahrâ te, pângbalte an lonawr vemêk bawk a, chû'ngte chu kan thawmhriainan lo tlânchhe ri ve san san bawk a. Hmunthenkhatah phei chuan sanghal a lo chhuak a, kantihtlân châng pawh a awm thin. Chûng sanghal lehsakuh ilo lo chhuak tûr changin pasaltha thenkhatchu thingtuluang chungah te, thingkâk rem thalaiahte an lo thu ngawi rêng bawk a. Anni ang tânchuan meichher chhi êng tung tung mai, tawng ribawrh bawrh mai bawk chu an huatthlala duh thinngawt ang. Sa chang thenkhat chuan thawmkan dimdeuh nân an hmeh-en/sih-en tein min han chhun a,kan lo hrethiam ve êm êm mai thin. Naupang zualdeuhte chuan a hrâng emaw tiin an lo hlau va, an losawi chhuak ngam lo bawk a. Thenkhat chuan kalhmasak ber an hlau va, kal hnuhnûng ber nih an hreh


bawk si. Meichher kengtu tân lah kalna tûr ên kimlah a har nangiang mai. A laia kalin a hmahruaiturin kal a ngai a, a hmasa bera a kal dawnin hnunglam an thim a, maubul, thingbul an chhuih awk awkbawk si a, a luhaithlâk thin viau.

Thla a ên rei zan chuan hmun tam tak a tuamhman a, chhûn lama kan pâwl hung kher lo pawhkan rin tuam a, a chhuah khan deuh nia kan rin/hriat laiah kan lo châng tawp mai thin. Chhungkawthenkhat an buh pawh la phurh zawh loh thlâma andah hi sazuin an tlan duh khawp a, buh chungah ane nuaih a, an chip sî teuhmai thin. Chû'ng buh tlantepawh chu kan luhchilh a, a thenin pawn lamah an lochang a, a then thlâmatanga an tlânchhuak lo chang:lèn emaw puan emaw-a lo khuh mai thei tûra loinringte an awm bawk a. A thenin thlâm an hanluhchilh a, hruih an han rah rik rek atang hian sazuchu an lo chi-ai ve tan tawh thin a, kawngkhar anhannam tawlhmeuh chuan liangah te,thlâmbanahtean lo vâk vâr zat zat hman tawh a, kut rang deuhtechuan sairawkherhin an lo perh tla hman mai thin.A thente chuan an tiang kenin an lo hâwl thla hmanbawk a. Sazu thenkhat chu thlâm atang khân an lozuang thla hman daihmai a, an thlawk thei ta emawtihmai tûrte pawh an ni hlawm.Mahse khâ'ng thlâmatanga zuangthlate kha pawn lama lo chângtutekhan an lo hup bet chat chat a, chhûng lama luhchilhtute lahin : kha kha kha.....a rawn chhuak leh tawh ania, an ti tuarh tuarh thei chauh tawh mai si a. Kanman pawh a tam a, kan chhuah pawh a tam tho bawka. Khâ'ng kan chhuah then thente erawh kha chuputarho vaithang kamah an âwk ang chap chap maia. Thenkhat chu an lû chauh te, an ke chauh te, anpum tak takte an lo âwk thin a.


Khua a thian that chuan zan a rei deuh deuhva,kan tui tulh tulh mai hian a hriat a, thla a ên nonghual mai chuan a lo hlimawm bawk a ni. Thla atlâk hma chuan kan tuamngat ngat a, a châng chuankan tuamna hnute kan tuam nawn ve leh mai bawkthin a, kanman ve leh zêl thomai bawk a.Thla a tlâkdawn hnaih hi chuan a ên pawh a êng tha lèm lo va,tha pawh a lo thum ta deuh tawh bawk a; kanchawlhsan thin. 'Thla a tlâk fel tawh hnu phei chuansazu pawh an tawm tlat duh e' an ti râwl nên, kanpâwl tuam chu kan chawlhsan ta rih thin a ni.Thla aên that chuan tlaivâr zaka pâwl tuam pawh awltak a ni.

Tum khat chu khaw pakhat hian Kum Tharnawn an duh si a, pahovin ro an han rêl a, Zu pâwltuam an rêl thlu ta a, paho leh tlangval rualin tlaivârzakin pâwl an tuam a, meipui (thing lian pui puituahna)-ah nu leh nula hovin an rawh a, tulthîr (thirtak) tam tâwk hek lo le, hmawlhtê an suih a, 'tichuanan thiltlang a, an rawh ta mai a ni a, meipui chu a sanasamai si a, sazu lah tlawr tha, a rawhtu pawh thlantla hlem hluam, thlantui far zawih zawih, biang taitêk tûkin an rawh e' an ti a, an hlim viau awm asin !!

Zu pâwl tuamhi zawng a nuam ve a ni. Kan duhtâwkemawkanpeih tâwkemawkhawawmdâninazirtâwk thleng kan tuamhnuin in lampanin kan hâwnga, a châng chuan lo-ah kan sazuman sa zawng zawngkan insem fel thlap a, a châng chuan tu inah ber emawkan lût khâwm a, kan insem dar dar thin.

Zu pâwl hi zawng a duh tân chuan tui viaumahse, a duh lo tân chuan a rim nghit nghet hi luak atichhuak a, an demawm chuang hauh lo. Chulam aimahin a tûi emaw tûi lo emaw pawh nise,


thianzahova lungrual taka zu pâwl kan han tuamtlâng thin kha a lo hlimawmin a ngaihawm thinkhawp mai.Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!

BUNG 24


CHAKAI MEICHHER CHHIT

Chakai sa hi tui ka ti lèm lo nâ a, a man vêl hichu a nuam ka ti thin phian mai. Chakai meichherhan chhit ngat phei hi chuan a nuam ka ti lehzualthin. Chakai meichher chhit hun lai hi chuan khuatha se, ruah sûr lo se tih hi kan duhthusam ber a nithin.

Chakai meichher chhit pawh hi a hna hi a padeuh hle a; zan lama chet ngai a nih avâng hiannaupang chumchiap tân chuan tih ve chi rual a ni lo.Tlêma leikang deuh tawh, kalkawnga chau mai maitawh lo tûr tân lo chuan a hna hi a khal deuh avânginchâk avâng ngawta tih ve chi a ni lo. Chakaimeichherchhit chuan lui zawh a ngai thin si a, lui chhengchhedeuh phei chu lêngkir a tam thin si a, hêl a ngaihchâng lah a tam a; lui thenkhat chu khawkrawk deuhdeuh a awm nual a, zuan dawrh dawrh ngai a awmthin avângin naupang leikang deuh tawh tân lochuan tihmi a ni lo. Kan ûten emaw kan paten emawmin hruai a nih si loh chuan.

Naupang chumchiap zual deuh kan la nih laipawhin chakaimeichher chhit hi kan châk ve teh thina. Chhûngten min remtihpui lo bur thin si a.Remtihpui chi pawhani lo rêng ani. Zan thim thamahramsa hliam pawh tawh palh a hlauhawm a; chu lorêngah pawh kan chaumai ang tih a hlauhawm thina ni.

Chhûngten min khap reng mah se kan châk vethin si a, tuikhur lui mawng tal hi thianzahovin kanchhit lui ve hram thin. Tlai lama sikul banin


rappuichungsânga chhûngte vaimim dahthat, an fehhawn hmain kan lo pawtthla ve a,thukah kan kanghmui a, sumah kan dêng a;chhungte feh hawn hmaaden zawh hman kan tumhi kan hmanhmawh ve thinsi, kan kan rosate kha tui tih huh nachâng kan hrethin si lo va,suma kan han den khân a fai huau maithin si a,kan dêng baw leh tuar tuar thin a ni. A theninthiante kut kan lo dêng palh thul. Kan han dêng chipa, a vâi kan han paih ve a, ipteah kan ak a, khawthim hmain tuikhur lui lam kan pan a; lî tha awm vehek lo le : tui a hnawn chip chepna hmunah chuankan vaimim ken kha kan han phul tlawrhmai thin a.A thenin vaimim aiah buhfaite an lo kang hmui a,an keng ve bawk a. Lî chhe tê emaw tui hnawn chipchep tawhnaah chuan kan phul vâr tlêk tlûkmai thina ni.

Tlaiah bawk meichher tûr kan siam ve a, kansiam sa chu thingkhawn phênahte kan thukru a, anih loh leh khawii lai hmun remchângah emaw kandah tha ve bawk a. Inkhâwm zan a nih chuaninkhâwm tan dâr rik hnuah kan ên tan ang tiinzanriah chaw ei tûrin kan tîn ta thin a ni. Zanriahchaw kan han ei kham a, inkhâwm dâr khatna pawha ri har thin si a, a châng leh kan han pawnto leh riha, a châng leh kan inbihruksiak a; naupang dangtebulah intithei takin, inti chakai man tûr deuh maiinkan han insawitheihkhum thin a. Inkhâwm tan dâra lo ri a, "Chu, a hun tawh e, i kal tawh ang u, " tiinkanmeichher dahna lamkan pan dal dal a. Inkhawmzan a nih lohva, thla a ên chuan kan kutzungchalinvan lam kan kawk ang ve vaw a, "Khiti lai zawn khithlain a kawh hunah kan kal ang," kan ti thin a ni.

Kan ên a lo hun tawh chuan inchhûng atangin


kan meichher siam kha kan han chhi êng hluah a,kan kal êng tung tung mai thin. Mi fimkhur deuhtechuan, "In in ti kang ang e," lo ti tâwk lah an bo lo. Mithenkhat phei chu kan hlau a, kan meichher chhitsate hi kan vawhlum leh rih thin bawk a. A buaithlâkthin teh a nia.

Tuikhur lui chu kan han thleng a, a theninmeichher an pu a, a thenin ip an lo keng ve bawk a.Bengchhengte kan han khap ve bawk a. A chhan chuchakaiin kan tawng/thawm riva an hria anga, an lotlânchhia ang tih kan hlau thin a ni. Kan chaw chahtekan han en a, a thente chu a ngai ngaitêin a lo laawm a, a thente chu tuiin a lo lèn riral zo va, chakaierawh chu kanman tamngai lèm hlei lo va. Kanmanve tum pawhin palî panga lek lekte kan man a; kanman chhunte lah chuAifiar sen hri hre, harh zet mai,chehna deuh/zet maite a ni tâwk a. Insem thammanthin ta lo chu, a kal zînga a naupang ber emaw kanhawntîr mai thin.

Man êm êm lo mah ila, kan hlim ve thin êm êmtho va; mahse a hahthlawnthlâk thin deuh chu a ni.A châng chuan rual û zâwkte hian min lo rum thaihthin a; kan hawi zak zaka, kan tlânchhe chiam maithin. Mite hnênah chuan chû'ng kan thil tawnte chukan han sawi a, kan thlahrâng sawi ve hmiah hmiahmai thin a ni. Thlahrângte hi kan hmuin, a thawmtehi kan hre zìng thin teh a nia. Fiah ngam tak takthin ni ila chu thlahrâng kan tih tam takte pawh hisava te, mihring te, ran te, ramsate an lo nih maimai hmel hle mai.

Tlêmin kan lo leikâng chho ve a;mi thenkhatten,"Hmeithai rai rual zet zawng in nih tawh hi," min lotih ve fo tawh hnuah chuan thian inkawp pahnihpathum bâwr vêlah chakai meichher chhit kan ngam


chho tan a. Chhûngte pawhin khaw awmdân leh kanlui kalna tûr azirin chakai meichher chhit chu minphalsak ve thin.

Khua a dur hi chuan chakai an vâk chhuak thaduh lo va, chakai meichher kan chhit dawn chuankhaw awm dân kan thlîr a, khua a tha dawna kanngaih chuan tukthuan ei khamah chakai chaw chahtur aibuh kan la thin a ni. Aibuh hi hmun tin hmuntanga awm chi a ni lèm lo va, hruizâm chi khat,ngawpui hnuaia thing dang behchhan emaw leiainkual emawa zâm chi a ni a; thlawhbuaahte pawhhmuh tûr chu a awm ve zauh zauh a. Hual sa neihlèm lohte phei chuan rei ngial zawn a ngaih chânglah a tam. Thingkung sâng tak takahte lawnchilh angaih châng lah a tam a. A châng chuan thingkungsâng taka lawn tawh hnua chem lawnpui theihnghilhpalh hriatchhuah hi a awl êm êm mai a; a ngaitêbawka, a bul tê atanga tan that leh a ngaih chângpawh a awm thin. Aibuh han lâk hian thenkhat chudâwn tawi deuh deuh lah hi a lo awm ve fo thin bawka.Hruizâmani kan tih tawhkha; a hrui kha lâk tumina hrui vêkah an lawn chho va, mahni duh tâwka sâtchhum ta mai mai hnuai lama tla thla thum ta tawktawk lah sawi tûr an awmve bawk a. A thente chu antla hnang a, in buaipui laih laih a ngaih châng pawha awm thin.

Kan duh tâwk kan lâk hnuah in lamah kanhawn leh rih a. Aibuh kan hmuh fuh deuh a, a tlawnsei chi a nih chuan kan kual a, kan hawn mai thin a.Kan aibuh hmuh kha a chhumbung deuhte a nihchuan a tâwk awma kan ngaihah kan tan chhum a,kan ak haw thin a ni. Kan lui kalna tûr kha a sei/thuidân azirin kan la tlêmin kan la tam thin.


Tualah mei kan chhêm a, aibuh luia chiah tûrakan tih kha, a tâwk awmah kan tanbung vek a, kantan bun sa kha meiah chuan kan rawh a, kan rawhût thual a; chutichuan, a rim a lo chhuak a, a ûtzualpui kanmet thla leh a, kutzungte tiat bâwr vêlinkan phel a; chawnpuar tiat lek lekin kan têl a, kaniptepuiah kan ak thin a ni. Kan la rawh loh a bang aawmanih chuan chakaimeichher kan chhit leh hunaatân tiin kan dah tha khiau mai thin.

Aibuh kan han rawh nam ram ram chuannaupang te zual leh pa thenkhat in awmte chuanminrawn kil bial leh tiau thin. 'A rim a nam ram ramchuan chakaiin an duh bîk' an ti a; tin, kan rawhkhâna vâr sur lo deuh a, 'chakai pawhin an hlau lo' an tibawk thin a ni.

Lui inkalthuah a hlauhawm thin , kan chakaimeichher chhitna tûr lam lui panna lamkawtchhuahah 'chumi luiah chuan chakaimeichherkan chhit dawn' tiin lehkha kan târ vâ thin a ni.Lehkha tar a awm tawh chuan kan inchhitthuah ngailo. Hun laitê awm a nih avângin lui kalna tûrinhriatpawhtawn a tul hle thin a ni.

A thenin aibuh an rawhmêk laiin, a thenin zanameichher chhit tûr an lo siam ve mêk bawk a,Meichher atân hian mau thliarsin emaw mau pheltêt emaw dâp emawhman a ni deuh ber thin a; dâp hia alh duh viau nain a ral chak lutuk deuh a, hmantam a ni lo zâwk mah thin.

Aibuh te, meichherte kan siam fel hnu chuankan zanriah chaw ve tûr kan fun a; a nih loh lehchhûngtenmin funsak a.Ai-ip kan keng a, chem tumnên; tin, nawalh sahar chhûngah kan khung a, kanak bawk a. A lui hlat dân azirin behliangmun hunah


emaw zanriah chhumhun bâwr vêlah emaw ram lampanin kan kal thin.

Ram lam panin kan han kal a, a theninmeichher kan pu a; a thenin iptepui puar lahin aibuhan ak bawk a. Rual û deuhte chuan zial an pak khutalh talh bawk a. Kut hlei deuhte chuan kawng sîrahnim leh thingzâr ilo chu an chem kenin an chhawkthla vei zat zat bawk a; 'sam fai rawh ' ti se peihmanghlei lo tûr hian. Lui lam panin kan kal zêl a;thianzaho na nâ na chu kan infiam nasa thin hle a, ahlim pawh kan hlimin kan nui nasa thin bak bakkhawp mai. Amaherawhchu tawng erawh kanfimkhurin upate duh loh lampang tîtî kan vawrh ngailèm lo thung. Tawng kan thlahdah luattuk chuan kantluan loh kan hlau thin a ni ber mai.

Kan chhit tûr kan han thleng a, naupang zâwktechu an han kûk raih(h) a; aia u zâwkten an hau va.Ramhnuaia kuk hi chu 'Tanpui kan ngai a, helamahhian kan awm' tihna tlukah kan ngai thin a;chuvângin, phur avâng maia pawngpaw kuk chiammai chu chin loh tûr a ni. Aibuh kan chiah tannachhinchhiah nân perh kan khêng a, mau emaw thingemawkan sawhphun a, a hmâwr kan phel a, hmawlha kawkalhin kan târ va(h) thin.Meichher kan siamtepawh ken reng a buaithlâk avângin a khât tâwkinkan hnutchhiah zauh zauh a, kan chiah tâwpna tûrakan ruahman kan thlen chuan pahnih khat bâkmeichher kan keng tawh ngai lo.

Lui hnâr lam atangin amawng lamah kan zawhthla zêl a, chakai awmduhnaa kan rin lai : Lîah emawtuiluang dam deuh laiah kan aibuh chu kan chiahzêl a; chakaiin a lo hmuh fuh a, a put bo mai loh nânlungin kan delh tlat a; lung a awmremchan loh chuanthing emawin kan delh mai a; hmun hran deuh a mi


pawh aibuh delh beh nân chuan kan zawng lauh lauhmai thin. Kum khata chhit hmasa bertu kan nih lohva, kan hmaa lo chhit tawh an awmanih chuan aibuhdelhna tûr hmanrua chu a awm sa tlângpui a, aawlsam duh phian mai. Aibuh thenkhat chu kalhmasate chiah kha thler neng nung, chìk hrep hruptein a lo la awm thin a, chû'ngte chu kan paih a, adahna hmun kan sawn hret a, a tharin kan thlâkmaithin.

Lui kan zawh a, aibuh kan chiahthlâk zêl laichuan chakai vâk chhuakte a lo awm ve zauh zauh a,kan man a, kan ai-ipah kan thun hmak hmak a, a lochhuak an tam deuh leh kan khung nghauh nghauhmai a,a nuam ve thin khawp mai.

Lui mawng lam panin kan aibuh kan chiah thlanghauh nghauh zêl a; kan aibuh kenin a daih chinthleng emaw lêngkir leh kawng buaithlâk chinemaw luikhawkrawkchhezual chinahemawkan tâwpthin a ni.

Kan aibuh chiah tâwpnaah chawlhna tûrremchâng a awm loh chuanmualtê, thengthawnuamdeuhte kan zawng a, kan châwl thin. A nih loh pawhinlui mawng lam zêl kan pan a, lungphêk remchâng laideuhte a lo awm chuan 'tahchuan khaw thim kannghâk thin a ni. Khua a thim tak tak hmain chawkan ei a, kan kal lama kan chakai mante kha rilruahlanginmitthlaah a cham a; mahse, kan rawhhmin a,chawhmeha kan hman nghal mai chuan a tha berinkan hre si lo va. A tha lo nia kan ngaihna thin chhanchu 'Sapui a ko duh' an tih thin avâng a ni. Kanchawhmeh pai : a thenin kurtai tlang, a theninbekang, a thenin sangha rep, a thenin hmarchapuikan ro leh hmeh chi dangte pawh kan pai a, puarlehlawhin chaw kan han ei a; kan ei khamhnu chuan


kan tlu zâl far a. Khaw thim kan nghâk chawt maithin.

Khua a lo thim tan chuan sava hram lunglenthlâk tak tak a lo ri a, in lam ngaih a na duhin, aruktêin bialnute kan lo nei ve tawh thin si a, mahsekan rual û zâwkte kiangah chuan kan sawi chhuakve ngam thin si lo va, kan hel tawrh ve tlawk tlawkthin. Khua a thim zual zêl a, vâna arsi pawh a lo langphauh phauh a. Han hawi vêl ila, khua a that chuanvân lam a thiang kûkmai thin si a; khua a thim zualzêl a, vân arsi pawh a lo lang zawt zawt a, a lang peun mai thin. A lunglenthlâkin khua a har ve duhkhawpmai.

Kan lui zawh a thui tham deuh chuan vâna arsia lan kim khata kan hriat hunah kan meichher kanchhî kai a, kan aibuh chiahte kan en tan thin a ni. Athenin meichher an pu a, a thenin aiip an keng/akbawk a, a then chakai man tûrin an inpuahchahbawk a.

Kan aibuh chiahte kan han en tan a, kanchawlhna atanga hla vak loah chuan an lo la bawmtha vak lèm lo va. Kan zawh thui telh telh a, chakailian puin puiin kan aibuh chiah kha an bawppuiinan lo chep kâk huang mai thin a; a thenahte chuankan chaw chah kha pahnih pathumten an lo bawm a,an cheh rawn huai huai a, êng kan han chhi langchiah tihah a thente chuan an cheh an thlah a,athente chu lungpui hnuai lamah an tlân lût a, keinilahinman loh hlauvin a rang a rangin kan kutin kanhup bawk a. Kan hmanhmawh thin lutuk hi kan thilrahte a lo pelh deuh phei chuan tuiahte kan tlu lehbawrh bawrh thin. Chakai man chu sawi lohkeimahni pawh kan inhliam deuh thaw fo mai. Kanding far tluk tluk mai a ni. Nawalh aktute an tlûk a,


tuia an tlûk luh palh chuan nawalh kan lo tuam thatloh chuan a hlô leh vek thin a, a buaithlâk thin hle.Meichher kengtu ber a han tlûk a, tuia a meichherken lai a chiah hlauh mai phei chuan kan ding thimranmai thin a ni. A buaithlâk nak nak thin teh a nia.Chêtsual palh a awl viau nain nuih a za duhin nuihlamah insum a har duh thin hle mai.

Kan aibuh chiah rim hria a, chakai lo vâkchhuak thenkhat, aibuh awmna la thleng si lo pawha khât tâwkin an lo awm a, kan man a; aiipah kankhung hmak hmak zêl a. Kan chaw chah an lo bawmthat deuh chuan a buaithlâk thin hle mai. Kutdinglamin kan hanman a, kut veilamin kan hum betbawk a, ke dinglam leh vei lamin kan rapbet bawk a,awm dân (possy) a mawi duh lo te taw khawp mai.Kan hup beh sa a lo chhuak a, pûk lam an pan daihchuan kan ui si, kan han zen a, a kaw tâwpah an tanga, an bawppuiin kan kutah min lo chehsak a, kanthlah dawn chuan a uiawmbawk si, min chehna a nâkan ti thin bawk si, kan thlah loh chuan min chepreng dawn si, a châng leh kan han sî leh hlarh hlarhthin a, a tâwpa tâwpah kan pawtchhuak ve leh ngenge thin a; pawhchhuah loh pawh kan nei nual thin.A thente chu a bawppui chauh kan pawtchhuak a, abawppui chauh pawh kan hawn hram hram thin.

Kan zawh thui tial tial a, kan meichher dahtepawh kan han hawlh zawm chho zêl a. Kan chiahhmasak lama aibuh thenkhatte chu a lo hniar nungmai thin a, chakai hmuh tûr awm tawhmang si lovin,a thente chu an lo pu sawn ve leh daih mai thin.

Chhûn ênga kan kal laia lungnâl leh nghet lothenkhat kan chhinchhiahte kan lo theihnghilh leha, tuia kan tlâk thlak leh chângte pawh a awm nukmai. Kan hlawhtlin deuh châng chuan aiip kengtu


tân a ninawmin a rit hma êm êmmai a, kan ipte ahakan aiip ken veah kan khung then a, kan in-ah-semleh tê tê thin. Meichher chhîtu tân lah kut a khamduhin a ninawm hma ve viau mai a, kan inthlâk zarzar reng bawk. Mahse meichher hi keng thiam lehthiam lo kâr a hla êm êm a, a keng thiamin êng thataka an ken theih laiin, a thiam lo thung chuan achhî thim ruai ruai mai thin. Meichher kengtu zei lodeuh chuan thiante sam an han hliau hmui rum rumchâng lah a tam.

Kan tluan châng chuan kan rin aia hmain kanperh khenna hmun kan thleng a. Kan tluan loh chângpawh a awm ve nuk tho mai. A châng chuan khuainmin bumboh a, ruah a sûr a, chakai an kuaah antawmim tlat a, hlawhchham phah a awl khawp mai.A châng chuan kan en hmaa min lo enkhalhturamsate a lo awm a, chakai eina hnu hêng hêu huauthar fet fet leh, an hniak lungpui chung atanga larawn luang thla zaih zaih maite han hmuh chângchuan a zamawm duhin, kan intâwk/kan innangching thut mai ang tih a hlauhawm duh thinhle.

Kan aibuh chiah kan en zawh hnu chuan luilam chhuahsanin kawng pangngai lam kan pan a,hmun hma remkan hmuh hmasak berah chakaimansate kan in ahsem ta thin a ni. Chakai chil (thli) lahhi taksa-a a luan chuan a thîp hrehawm ve thinkhawpmai. Kan lui kalna lamah thakpui a tam pheichuan khaw ên laiin hmu reng mah ilangin, kanchakai man phur vel a talangin kan lo hre chang lehthin lo va, a pâr kan su tla a, kan inhiat thîp leh thuaithuai thin.Vangvat lah a tam duhin hriat loh hlaninmin lo zûk thi hman deuh ziah mai lehnghal a.


Khua kan han lût a, in khatah kan lût khâwmvek phawt a, chhûngte pawhin min lo nghâk ve ranthin a. Dam taka in kan thlen chuan kan hlimin, kanman tam zan phei chuan kan lawm thin hle. Kanchakai man sate kha chawhtawlh lianah emawtinahte emaw kan bun a, a kalte chuan intiat tlângdeuh deuha insemin, a rualtlang thei ang berin kaninsem thin. Chhûngten an lo buaipui ve tawh a, keinilah inti ram kal fahranin an tui lo lum sa hmanginkan inbual ham ham thin. Tinah emawchawhtawlhah emaw kan chakai mante an han vakri sang sang chu a ngaihthatthlâk hliah hliah thin.Zîngah chhangphut nêna siampawlh tûrin emaw ahlanga chhum mai tûrin emaw kan mutsan mai lohpawhin, chhuan thih sek a ni thin. Khâng hunte khaa lo hlimawmin kohkir rual a chang tawh si lo : 'Nunhluiten KIR AN REL LO !!


BUNG 25

THINGTHU-A INDO LEH INDAHHLATSIAK

Naupan lai chuan zanah hian kan han lêngchhuak a, thiante kan han sâwm a, kan tîtî a, engengemaw hi kan sawi a, kan thu bial tiau tiau a, meikan chhêm leh chawt mai thin a. Kawtlai vêlahthingbung, mau leh raw phel ilo vêl a tam thin si a,rualkhat zînga a naupang deuhte leh a dawih deuhte,tlêma chhehchhawl deuha kan hman hi an awm fothin bawk a; chû'ng mite chu tuah tûr kan han fawmkhâwmtîr a, pakhatmeichher chhî tûrin kan tîr bawka. Thing leh mau ro ilo fawm khâwmtuten an ngahhunah khan mei kan chhêm hluah mai thin a ni.

Mei kan han chhêm a, tlangvalho nula rim tûrhre lo, mei lum âi tûrte an lo kal a, a nih loh leh tlêmarual û zâwk te, nula rim ngam chiah si lo, intipa vedeuh tawh si te chuan kan mei chhem lam chu anrawn pan a. Naupang, mei chhêmtute chuan kan âichang leh mang hlei lo va. Mei chhem peih lo hleihlei khan a ai an duh leh lawi a. Naupang zâwkte nanâ na chuan aia rul û zâwkte chu kan lo hlau ve thinsi a, mei pawh ai hman lo lêkin a tuah tûr kan fawmkhâwm thin a ni. A châng chuan kan aina tûr zawngzawng min dal vek a, mei dang, hmun hranah kanchhem leh ngawt mai thin a ni.

Chû'ng rual û zâwkte lo kal chuan min hanfuihpawrh a, tû nge huai ber tihmin fiah an tum thina ni (Min fiah an tum ka'n ti tak na a, huaisen minzirtîr a ni ber zâwk ang chu). Thingthu nungramhnuai lamah indahhlatsiak tûrin min ti thin a


ni. Kan mei chhem laia kan tuah, thing châng thadeuh vâm tha hem hawm kha min kentîr a, a dahhmasa ber tûrte pawh min ruat vek thin a ni. Dawihdeuh tân chuan a zamawm duhin, mahni dah ve huntûr ngaihtuah rauh rauh hi a awl khawp mai. Handah ve lo dawn ila, rual û zâwkte na nâ na chu kanhlau thin bawk si; rilru hrehawm deuhin kan awmthin a ni. Chumi avâng chuan huaisen inzirtîr chu apawimawh phah rêng a ni.

A dah hmasa ber tûrin thingthu nung a hankeng va va a; ram lam, thim deuh tak lam panin ahan kal nal nal a. A ngam tâwk thleng a han kal a,hmuh theih ngei tûrin a thingthu nung ken chu ahan dah va mai a. Thim thamah a rawn kir leh nalnal a, a dawta dah ve tûrin a hma a mi ang bawkin ati ve leh a. Chutiang zêl chuan kan indahsiak thin ani.

Thingthu dah tawh apiang kha rual û zâwktechuan, "Khawii lai hmunahnge i dah ?" tiin an lo zâwtzêl a. A thente chuan, "Khiang zikbul dinna bulah,"an ti a; a thenin, "Zihnghal thing kawng thlangadingawn awmna zawnah khân ka dah," an ti a; athente erawh chuan, "Theipui kung hnuaiah," an tibawk a. A thente chu fing ver vek deuh, artial findeuhte hi an awm thin a, an thingthu ken kha an kalngam chin atang khan an theih tâwkin an vawm a,an rin sawi mai thin. Rual û zâwkte chuan a chângchuan kan thingthu dahnate chu kan sawi nên a inmilleh mil lohte an enfiah deuh kher thin a; dâwt sawian awm chuan min zilh nek mai thin. Pakhat dawtsawi pawhin min vai zilh nek mai thin si a. Mak veang reng tak mai chu kan kalna chin kan han sawikhan rual û zâwkte chuan an lo mitthla thei zêl maia; hmun hming, a bul vela thingkung awm han sawi


a, an lo hre nghal deuh zêl maite kha a ni.Thingthu indahhlatsiak chuan naupang

huaisen leh dawizep deuh chu ahriat thin khawpmai.A huaisen deuhin an dah hla ngam a; a dawizepdeuhin an dah hnai mai thin. A châng chuan a hranghranga indahsiak lovin, pakhatin a ngam tâwk a daha, chu a dah sa chu kan la mai bawk thin. Kan elpuiten an dahhlat ngam viau mai chuan hlau chungchunga thingthu lâkkir ve phet chu kan tum ve si a,hnim buk hnuaia laitel vâk ri leh hnahthel tla thawmpawh a ring hma thin khawpmai.

Thingthu indahhlatsiak mai bâkah hianthingthu nunga indo hi kan ti ve zauh zauh bawk a.Amaherawhchu tlêma hmun fianrial deuh emawhmun ruak zau deuh hlek emaw a ngai thin a,chutiang ang hmun chu pan a ngai thin a ni. Tangtang kan insiam a, a châng chuanTeamTeam-in kaninfiam bawk thin a ni. Lehlam hovin an awmna lamtûrah mei an chhem hluah a, lehlam ho lahinchutiang bawkin. Thingtang nawi tê te kan fawmkhâwm a, kan tuah alh hluah mai thin a ni.

Kan thingtang tuahte a kang bung rem rumtawh maw tihah meialh kan thelh a, thingthu nungkan la a, kanmeichhemkan timit vek a, thim thamahkan invawm tawp mai thin a ni. Thingthu nung nanâ na chu zan thim hnuaiah chuan a lo êng va va a,lehlam pâwl laminmin rawn vawm dawn pawh hianmin vawmtu tûrte awmna lai kan hre thei thin a, anrawn vawm hi a rawn en phei thin avâng hian kan lobum ve zak zakmai thin. Thingthu lian pui pui hmankan phal thin lo va, thingtang nawi tê te deuh chauhkan hmang thin. Thingthu rit deuhte kan hman lohchhan chu kan invawm fuh palhin a nat duh deuhdawn avâng a ni. Thingtang tê tak tê te kan hmang


chung pawhin kan lo bum hman lohva, min vawmfuh châng chuan a nâ ve thin khawp mai. Thenkhatchu fing thiam deuhte hi an awm leh tlat bawk a, anthingthu nung ken kha an taksain an phen a,anmahni an hmuh theih thin si lo va, kan bul hnailawk lawkah an lo kal a, kan inrin loh laite hiammeiling leng chuai(h) chuai(h) hian min rawn vawmmai thin. Lu tak erawh chu kan tum lèm lo va, taksaainvawm fuh kan tum ber thin. A chak lo lam deuh leha che muang lam deuha tan chu a retheihthlâk thinnang nang khawp mai.

Pâwl pâwla kan indo tum chuan tlêma kan mihuat deuhte chu an awmna lai kan hriat fuh chuanthingthunung lo hian kan vawmphei tawp/chawtmaithin , thingthu nung lo na nâ na chu an lo hmu theithin si lo va, an nâkahte kan vawm fuh a, a then chuan ngumah te, an zângah te kan vawm ri dawp dawpmai. A thente chu kan vawmhnang thin ni ngei tûr ani : an inchum ri dawt dawt a. Lehlam pawl lam rawnvawm lah chu a hlauhawm thei thiak thiak khawpmai a; kanbengbul lawk lawkahtehianan rawnvawmri leh fung fung thin a ni.

Ka han ngaihtuah lêt neuh neuh hian kannaupan laia kan thil tih thinah chuan thingtu nungakan indo thin kha a lo âtthlak deuh berin ka hria.Kan lo inhliam pheng phung lote kha kan vanneingawt hian ka hre thung. Mahse kan lo hlimpui vephian lawi si a, tunah zawng khatiang ang kha thilâtthlâk nimah se kan hlimna kha a lo ngaihawm thinngawt mai. Thingthu indahhlatsiak leh thingthununga indote kha nun hlui a lo ni ve ta si a le. Ngaimah ila, Nun hluiten KIR AN REL SI LO !!


BUNG 26

THUBELH : HMANLAI MIZO NAUPANGNUNPHUNG

Hmanlaiin naupang hi an ngai pawimawh vaklo niin a hriat a. Nauawih hla-ah pawh hetiang hiankan hmu a:-

Ka nauvi hian puak leh chhunrawl a hlawh loChhunrawl hlawh lo tlai tlâk a har lû êm e !!

tiin. Pi pute chu lo neia eizawng an nih avângin kawlanî chhuak chhiarin lo lamah an liam a ngai thin. Hnalamanngaih pawimawh êmavângin an fanaute pawhan uap lum tha hman thin lo. Nu leh pate pawhin anfasên te pawh lo lamah an liamsanmai thin a. Hnutêpawh an kham lo hle thin. Pi leh pute'na nau an awmtheih chu a la ziaawm viau va; pahmei chhungkawtân phei chuan a buaithlâk thin khawp ang chu. Nuleh pa an feh a ngai a, nau chu an û-ten an theih angtâwk tâwkin anawmvengawtmai thin. Annawmsamloh deuh phei chuan an tap nîleng deuh rawt thin nitûr a ni. Falak phei chu an lainatawm lehzual.Nauawmtu pitar leh putar, naupangte chuan an nufeh hawn hun nghâkhlel takin kawtchhuahah an lohmuak a, an awi lawp lawp thin. Chaw puar khawpala fah theih loh, hnutê deuh chauh la ringte phei chuan tuihal tawh thin si a, a nu a han hmuh chiah atangphei chuan a hmel a hlim sâwt sâwt a, lawm avângina tap titih hial thin a ni. Nu pawh a inthlâk leh silfaihmain nautê a lainat avâng chuan a hnutê chu a pelo thei bîk lo. Riltam, tuihal ta na nâ na chuan nuhnutê tang nâ erh urh tawh chu duh thâlin a hne


dawkdawkmai thin. Irhawkawkkhawpinahnedawkdawk mai thin a, chu chu a pum lamin a lo zo lo lehthin.

"Fa an neih chuan an lawm hle a, mipa a nihphei chuan an lawm lehzual a, huaisen turin an duhber a, ral in hal tur a nih entir nan, a lai an tan hnuinmeichher an chhittir a, 'ral in hal tur' an ti a; thenkhatchuan, 'mipa huaisen sai kap tur' an ti thung a, chuchu upatemalsawmna a ni."1 "Tin, nau a lo pian velehnauchhartu chuan mipa a nih chuan, 'E hei, mipadarkhuang man a ni, ava duhawm em ! Mi that sakap tur a nih hi' a ti hlut thin".2

"Hmanlai chuan naupang hi an dahhniam hlemai a, tawngnamahah, "Naupang leh haite chu siamchak an tam em ren tur a ni lo, an piang leh zelalawm," tih hi tlangval tawngkauchheh dan a ni.Puitlingin eng thil emaw lo khawihin lo siam selanaupangin, "Eng tur nge ?" ti a an zawhte hian,"Neihfaka rilbawmah," an tih san mai thin a. Tin,puitling zingah lo awm vein lo hnawksak deuh sela,"Naupang chu lo awm hnai suh u, uite rim in nam,"tiin an hnar kiang thin a ni. Thlasikah emaw khawvawh changte pawhin meilum ai vein puitling chu lodip deuh sela, "Naupangin khaw vawt an hre lo, lokal kiang rawh u," an ti mai mai thin a ni !! 3

"Hmanlaiin naupang insuala invel an taminchotuah pawh an ching a. Chutia mipa naupanginsual leh invelh mai mai an chin nachhan ni-a langchu: Khaw khat mah ni se,vengtian hrang inkarahintihbikna(feeling) rilru neiin inerna a awma. Chung

1. B. Lalthangliana, Pi pu chhuahtlang, phek 152. C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun, phek 1133. Ibid, phek 14-15


veng tian hrang naupangte chu an inhmuh falremchanah naupang ve tho an aia lian tawh sitenfuih pawrhin, "A chalah chil i hnawm ngam lo," tiinan fuih a. Annin tlawman lo ngai si, pakhatin pakhatchala chil a hnawm zauh tawh chuan 'Insualah kacho che' a tihna a nih avangin an inbei ve phat maithin a ni. Tin, chu bakah indo thin an nihna chuannaupang rilruah indona thinlung a tuhna chen aawm a. Naupang ta na na na si chu veng leh venginkarah indona rilru puin insual leh inchil chenin anhman phah a tih theih awm e."1

Naupang inkawmho lo intithiam lovin lo invelta sela, patlingmeuh lo inrawlh a, mi fate lo velh chuthubuaia lak a nih chuan cheng sawmhnih (tlaisial)chawina a ni.2 Chuvangin, naupang insual leh invelmai maiah chuan nu leh pa chu an inrawlh ve lo tluka ni.

Kum sawm hnuai lamah chuan, naupang nunhi, nun awl em em, tal mai mai a ni.3 Rev. H.S. Luaiachuan, "Sikul lut rual kan la nih loh avanginkhawlaiah kan hun kan hmang ber a. Buh tlang kankeng a, khawlaiah chi nen kan hum chhuak thin a. Achang chuan arpuiin min zuan thlak sak thin a, kankuta chite chu in hnuai ban hriamah kan tat fai thina ni. Chutihlaia kan ban te chu thing eh phel vek ala ni a.

Daikiangah fawvai paihna leh inthawinahmunahte kan vak a, daikiangah chuan inthawinabawlhlo, maicham te, leh maumeh pawr te leh hnahte, bel te a tam thin a. Inthawina bel (Zunthiang bel)an tih chu tihkeh thiang lo an ti a, kan hlau hle thin.1. James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung, p- 2472. C. Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun p- 293. Lalhmuaka, Zoram Thim Ata Engah, p- 24


Kan khua a sap an lo zin chuan an dailenna kan enru a, an hawn veleh an ek hrukna lehkha chu an ekkai lai kan pawt thla a, vaihlo kan zial a, kan zu thina ni," a ti.1

Chhûn lamah an inkawm a, an inhnawk a; achâng leh se lemte an chaih a, an tal bal thei viauthin. Pi pute pawhin, "Naupang fai vir ver an hriselngai lo," (a tawng a la upa vak lo mai thei) an ti a.Naupang tal bal thei an hmuh chuan an lawmzawmah thin ni tûr a ni.Tin, kalchhetin an infiambawk a. Zan lamah an pawnto va; an intihlim a, tualan chai a, hlate an sa a, an inbihruksiak bawk thin.Chû'ng an tihna vêlah chuan an tal bal êm êm thin ani. Sap an lo thlen tawh hnu pawhin Mizo naupangchu an la bal viau ni tûr a ni. Rev. H.S. Luaia chuan,"Pu Buangan, ' Mizo naupang chu an bal em mai a,vawkte emaw ka ti thin,' a tih ka la hria a ni," a ti.2

Incheina pawh a mawlmang ve hle ni tûr a ni."Mipa naupang khawsak dan chu a mawl hle a.Zawlbuk thingnawi fawma phut an nih chuan kawrha chu an awm ve bawk nain saruaka tal mai mai hian tam hle. Zawlbuk thingnawi fawma phut an nihchinah erawh chuan kawr an ha ve tawh a, thenkhatchuan mahni phu tawk puan an veng ve a ni."3

Naupan lai atanga chhel leh huaisen tûrainfuih kan ni a. 'Mipa leh sapa chuan ramdai kanngam tûr a ni' pi pute chuan an ti thin.Hei vâng pawhhi a ni ang naupang leikang deuh tawhte chu chhûnlamahan ramvaka, chakai te ankhawrh a, aidu sentilte an khawrh bawk a; thâl laiin luitêa sangha an vaw

1. Rev. H.S. Luaia, Mizo Nunphung p- 32. Ibid, p-53. C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun phek 63


bawk a. Rawtuai-te pawh a awm hun lai chuan ankhawrh ve bawk. A chângin ramhnuaiah thang ankama, sahdal te, thangchep te, thangthlengte an kamthin a, savate pawh an veh bawk thin. Ramhnuaiathei chi hrang hrangte pawh an lo ve thin bawk a.

"Tlema an len deuh hnu chuan, sial vulhtechuan rama an tla an veng thin a, tlaiah an khalhhaw a, huangah an khung thin. Kum riat vel an nihchuan thalah se en turin an hman tan theih a, 'se enrual' an tih hi a ni. Kum 10-12 vel an lo nih chuan afur a thalin se en chu an tum a ni a, an tangkai vehle. Se en tur nei lo emaw se en an chin loh hnu erawhchuan an tangkai lem lo.1 Naupang fel ve deuh annihin an tlangval huna an nupui man atanmi hausahnenah sial an veng thin a. Kum thum vel an venhnuin chhang nei chin se note an hlawh thin.2

Thingnawi keuh rual an nihin thingnawi anfawma, zan tin zawlbukah an keuh a, khawtlang tanan tangkai ve tan ta a ni.

Kum sawm rual vêl an tlin chuan lo lamah anpate feh an zui a, vau tui chawi te, chhûn chawhmehtûr bai chhuan te, buh tuh laia buh tuhte zinga tuisemte thawkin an tangkai ve hle a. Hna chi hranghrang thawh an zirtîr a, kum 15 an tlin chuan 'ramtang rual' an ti a, engkim zirtîr tawhah an inngaia, hna thawkah an hmang tawh thin.

1. B. Lalthangliana, Pi pu chhuahtlang, phek 19

2. B. Lalthnagliana& F.Lianhmingthanga, Mizo NunHluiPart -II, phek 65


MITTHI AWM NIIN

Mitthi an awm hian tlangvalhovin thlan an laithin a, a khauhkhurhna tur lung phek put erawh chumipa naupang tum a ni. Lungphek a nih loh pawhinthingtuai an pu thin. Heng khauhkhurhna tur hithingnawi fawm hotu tleirawl (rawlthar) thlan la laingam ve lo ho khan an pu thin.1 Mi tha thih ni lehlenglai thih ni chuan lung kuang rem a ni thin a, lungphek tha deuh zawn pui turin tlangvalten an ho thin.

Thlai chhiah nan vawkpui emaw a nei zo chuanSial emaw talh a ni thin a. "Chu vawk sa chu tlangvalthlan lai tute leh rawlthar lung pu hote chuan an eitur a ni." 2

Hlamzuih chungchanga Pu C.Lianthanga ziahdân ka'n tarlang ve reng reng ang e : "Nausen thi hi'hlamzuih' an ti a. Dan naranin thlaruk hnuailam anni ber a, tin, hlamzuiha ngaih chin hi khaw hranghrangah a inang lo nual a ni. Amaherawhchu mithaleh neinung deuh chuan an fate hlamzuiha thi rualpawh kha hlamzuihah phal lovin thih thatte pawhinan lo thihtir bawk thin a ni.

Hlamzuiha thi chu a thih daih(vawt)velehchhun a ni emaw zan a ni emaw upahovin thlan anlai a, (thenawmpahoanni deuhber)an laih zawhvelehan phum nghal mai thin. An phum dawn chuanpuanin an tuam a, a kutphah vei lamah nu hnutetuian sawr a, a kut dinglamin artui an hum tir a, Sa sobel (hlumbel lian tak) chhungah an khung a, an phumta thin a ni. Nu hnutetui kha a kalkawnga a

1. C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun, phek 74.2. Rev. H.S. Luaia, Mizo Nunphung, phek 16


chhawlhal huna a fawh thin atan a ni a, artui kha akawng zawngtu tur a ni. Artui kha a lum biang bianga, nausen khan a zui zel a, mitthi khua a hruai thlengta thin a ni. Hlaah pawh -

"Thlafamin tum kawng a hai love,Lum biang biang rawh bawhartui lungfingte,Tuaiin sul a zui,"

an lo ti a ni. Nausen thlarauvinmitthi khua a va thlenkhan Pawla khan a va en run run mai a, mahsenausen kha a invaukhan ve a, "Min han sai teh dek,dam puitling ila, mi lu sa lu ka hawn lo bik dawn emni?" a ti khar khar mai a, a sai ngam ta bik thin lo ani an ti," a ti ve thung a."1

Hlamzuih thi hi chu 'Kan thi ru a ni e' an ti a,ral an hlawh lo, Nuho nausen lo ti thi tawhte lehthenawm nuten an thutpui let let chauh a ni.Hlamzuih thiha pa an tah hum hummai chuan makleh tuarzuau an tiin patling lovah an ngai a, an demmahmah zawk thin a ni. Tawngnamahahmeikhu urpawh 'Hlamzuih tah chu nepte' an lo tih thin hi"2.

"Sakei ai tawhte an thihin naupangte chuan'Thihthiap' an veng thin. Thihthiap hi upate sawidanin beng pasarih nei a ni a, Sakei ai tawh chu athihin a ruang chu rawn bawm a tum thin a, amahngei a lo kal loh pawhin rannung zinga a duh duh atir thei a. Khau emaw tho emaw, a tir thinin an ringa. Chungte chuanmitthi ruang chu an va ei murmurang tih hlauvin an veng thin a. Tichuan thihthiapveng tur chuan naupang tam tawk mitthi awmna inbang chhak te, kawmchar bang lam te, thawmmawlte

1. C.Lianthanga.HmanlaiMizo Kalphung phek 35

2. Ibid phek 77.


chu an vaw ri chuah chuah thin a ni. Chutiangathihthiap an ven hah manah chuan mitthi thlai-chhiahna sa chu an sem ve thin a. Kawng lehlamathlir chuanmi chhiatniah naupangho chu an lo hlimve hle thin thung a ni."1

KUT NI-AH

Mizovin kut chi chi thum kan neihah hiannaupang chuan chanvo neih ve a ni a. Theih angin ahnuaiah hian tarlan i han tum dawn teh ang.

Pawl Kut : Pawl kut hi naupang puala ngaih ani a. 'Naupang kut' tih a ni ber zâwk mah. Naupangpual deuh a nih avâng hian naupang chuan an thlirber leh an nghahhlelh ber a ni thin.

Pu James Dokhuma chuan Pawl Kut chungchâng hetiang hian a ziak a :

"Pawl kut ni atan chuan nula leh tlangval lehnaupangte chuan zulawm atan buhhum an khawnthin a. Chu chu dengfaiin an ngamtlak nu an saktira. Hetia in tin atanga buhhum an khawn hiansumhmun atangin :-

"Mim neiin mimmin pe u,Fang neiin fang min pe uChhawhchhi pawng e,"

an han ti a, an lo peka lawmthu an sawi nan chuan :-"Dam ang che, dam ang che,Tar kun khup bihin dam ang che,Kum tin buh za thlo ang che,"

1. B. Lalthangliana, Pi pu chhuahtlang phek 120


an ti a, Mahse an lo pek loh chuan anchhe lawhin anin chu an chhuahsan a, an anchhe lawh dan chu :-

"Thi ang che, thi ang che,Ngal ngetin thi ang che,"

an ti hrep a, an chhuahsan vang vang thung thin."1Pawl kutah chuan vawk talh tur neiin an talh

a, a nei lo chuan ar an talh a, artui pawh an lo dahkhawl a, an chhum teuh thin a. Tlai lamah daikianglungdawhah te, khawlai lungdawhah te, nuin thlengleh belin chaw leh sa an chawi chhuak a, duhtawkinan ei a. An ei bang chu thiante inrin loh laiin an barhtawn tawn thin a. Chutianga sa te, artui te an inbarhchiam thin chu 'Chhawng hnawt' an ti a. Nuam an tiem em thin.2

Tu leh fa nei ten, an tu leh fate he mi ni hian armit an rawh sak thin. An tute chuan armit rawhnaarfêp kha an awrh a, mawi an inti hle thin.3

Naupang chuan an kawr tha ber an ha a, thitean awrh a, hlim takin an hmang thin a.4 Thi neilotepawhin mi thite an hawh ve a.5

Tin, Mipa naupang fel tawh deuhte chuan anthiante nen buhhum an thawhkhawm a, chu chu andeng a, an nel tlak deuh nu an awm tir a. Pawl kuthman ni chuan an ngamtlak deuh inah an inkhawmve a, an hlim ve em em thin. Hetia naupang hovin zuan in ve hi 'zulawm' an ti a, an han ruih tawh chuanan vei an veiin an za ruai tawh thin.6 Chu an zu sak1. James Dokhuma,HmanlaiMizo Kalphung, phek 87-882. Remkunga, Class VMIZO 8th Edition, 19883. K.Zawla, MIZO PI PUTE LEH AN THLAHTE

CHANCHIN Phek 524. Remkunga Class V MIZO, 8th Edition, 1988.5. B.Lalthangliana, Pipu chhuahtlang phek 90.6. C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun, phek 99.


chu an duh leh an in a, an chakkhai lei nân an hralhbawk.1

Chapchar Kut : Chapchar kuta nula tlangval,paho zai hlim inkaihkuah kual ve, rui nghet lo, buluk luk chu an sawi dum dum a. A tel lo naupang lahchuan hmuhnawm an ti a, an pungkhawm ve zel a.Paho rui tha tho, naupang vau vel chuan, "Min ens'u, min en chu zu in chawi ang," an ti a. Naupang zuchawi tur nei lo chuan chaiho zu bawk chu an thal a,inkaihkuah kualte chu an tulh lawr ta thin ani.2

Tin, naupanghovin kut hman nan zulawmkhawn ang bawkin in tinahmimpawng an khawn a.Chung anmimpawng khawn chu zu-ah an sa a, mimzu an in ve thin. Tin, chhangpai kha an ak far a,naupang chu an hlim em em thin a ni.3

Chapchar kut tan niah chuan tausang velatangin kut thlen inah chuan mi tin an kal khawma.......... Naupangho an mahni thlen in theuhah anpung khawm a. Kut zu atana an lo sak lawk chu anpu khawm a.4

Chapchar kut tlai lamah behliang mun hun velatangin mualah an chhuak a. Mualah chuantlangvalin zu an siak tling luauva; an in hlawm a.Naupanghovin an sipawng zu neih ve chu mautheite, no te, darhai te leh seki tein an rawn keng chhuakve bawk a.5

1. James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung, phek 872. Ibid. p.77-783. Ibid. phek 844. M.Lalmanzuala, ZoramKalsiam-2, phek 515. Ibid. p-52


Chapchar kut tan niah chuan mi tin an neihang tawk tawkin an inchei theuh va. Naupang puaklai leh kal thei tawhte samah tlaiberh dawp sen lehsava hmul mawi deuh dangte khawite hnunin anchar bet a.1

Tin, chhawnghnawt tura an kal hian mipanaupangin puandum an sin chhuak thin. 2

Mim Kut : Pawl kut ang deuh bawkin zulawman nei ve leh a; mimpawng an khawn a, zu-ah ansaktir a. Chu chu zulawma ni ve tho na a,mima siama nih avangin 'Mim zulawm' a ni.3

SERH LEH SANG LEH INTHAWINA

1. Ramhnuaia naupang hruaiin hnung lamakaltir lovin a chhawmin an chhawm thin a, chutilo chu laikingin chil a chhak ang an ti thin.4

2. Belthlenga naupangin chaw an ei te hiankhuavang hnenah ngaihdam an dil.5

3. Nau a lo pian veleh nauchhartu chuan mipa anih chuan,"E hei, mipa darkhuang man a ni, ava duhawm em! Mi that sa kap tur a nih hi," anti hlut thin.6

1. M.Lalmanzuala, ZoramKalsiam, phek 50.

2. Zatluanga, Mizo chanchin Bu I, phek 29

3 James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung, p- 181-182

4. Ibid phek 109

5. Ibid phek 108

6. C. Lianthanga Hmanlai Mizo Nun phek 113

7. Rev.H.S.Luaia,Mizo Nunphung phek- 43.


4. Nausen chu a piantirh atangin chaw fah tur ani a, a pian veleh artui chhum hmin, achhungmu hi an pe thin a. Nuin chaw a sehsawm a, a fah thin.1

Inthawina : Pi leh pute chuan natna hi Ramhuaithlentir niah an ngai a, ramhuai tihlungawi naninthawina an nei thin a ni.

Naupang tana inthawina : Hmeichhe naupaihmasak ber tumin an thawi thin a, a hnuah pawhhlan tho chu a ni ang chu. Arpui pathum hman a nithin. Nu tan leh naupai mek tana thawina hlan a ni.2

Naute kha lo dam lo ta sela, he inthawina hianthawi a ni. Hetiang hian tih a ni : Kawtah te tak teinlei an ker kua a, tui tlin theih nan, changêl hnah,zuk phah a ni. He khur siam hi in bul a ni ngei tur ani. Khur siamah chuan, tui tlem an chhung lut a.Puithiam chuan a han chhampual a, tui chungahchuan artui a vaw keh ta a, tuiah chuan a bun lutang. Kerkuak velah chuanKatchat te, lêm te, sumbulte, hnim dang tlem, an phun hual tiau thin.3

Tin, Naute dam lo kha Tuihuai mana damloniah puithiam khan chawh ta sela, Daiah, tih a ni taa, mahse naupang inthawina ang chiah a ni. Hrannahret, an belh chu, hlanna dawhkan siam a ni. Hemitih loh chu a dang zawng chu a inang chiah.4

1. Rev.H.S.Luaia,Mizo Nunphung phek- 43.

2. Lalhmuaka, Zoram Thim Ata Engah, p - 61

3. Ibid, p - 62

4. Ibid, p - 62


Hrilawn :Henatna hi naupang hri, natna hlauhawmtak a ni a, 'hri hmanhmawh' an ti a, ar hluisen anhmang thin. Pu JamesDokhuma chuan vawkte pawhtel niin a sawi.1 Thawi hman chu dam zel niin an hriaa ni. He natna thawi nan hian bawlhlo dang a hautaklo hle a, khuangthli zikno leh thinguihahni a ni mai.He inthawina hi thimhlimah a ni thin a, mangantawpkhawkah chuan chhunah pawh hman theih thochu a ni.2

Hetiang hian puithiam chuan a chham thin a -"Kawlkunga lo thawk che, nizung rawn zui che, thlazung rawn zui che. Liana pangti-a i sen theih tawhloh nan ka hluikhuangin ka tin che, Van-thimpuia lothawk che. Tumpui kauvah lo tum che, kham pukkarah lo tawm che. Tumpangpui meiah lo uai che,lawichal chungah lo chuang che. Se kawng rau, vawkkawng rau rawn zui che. Liana pangti-ah rawn senche, i sen thei tawh lovang. Hnai sen i chhuah theitawh lo vang, hnai var i chhuah thei tawh lo vang." ati a. Ar chauh an hman chuan, "Ka hluikhuangin katin che," (an hman kawp chuan) "Ka khai kawpin katin che," a han ti a.3

Puithiamin chham tur ang a chham zawh chuanar chu a zaihluma, a thi chu damlo natna laiah chuana hnawih a. Arsa chu sumhmunah an puah a,inchhunga lak luh a thiang lo a ni.4 A sa chhumnahar mei chu phum bo vek tur a ni a.Phum hmainpuithiam chuan,"He ka suanglungpui hi a nghin hmaloh chuan i che-chang thei tawh lovang," tiin a chhamhmasa thin. Inthawina sa chhumna thuk hawl an1. Hmanlai Mizo Kalphung p - 621. C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun, phek 56.2. James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung phek 623. C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun phek 57..


phumbona chhan chu, in thawi kha natna hlauhawma nih vanga inkai an hlauh thu a ni. A sa serh pawhan phum vek a, an phum hma-in sa har-mei phumhmaa chham hla ang bawkin puithiam in a chhamthin. Chutia an thawina chu an ngeih em em e, zu tia. A thawina sa chhum so hmaa an hawptir hmanphawt chuan, thi-chhawnga lum tawhpawhinharmeian rawn vil leh thei nghal niin an sawi.1

Nauhri :Nausen puala inthawina a ni a, a tuldana nausen thawi dan chi hrang hrang a awm.1) Arte hring ban : Nau a pian atanga ni thumni-ah hman a ni a, nau an lo hrisel zel theih-na turathawina a ni. Chaw hi fun te tak te te fun thuminemaw fun ngain emaw fun sarihin emaw an fun a, avai chuan mauphel an chehtir a, a tawp berah artean chehtir bawk a. Arte chu a lu-ah an zai thi ser sera, a thi chu nau chalah leh a thinah an hnawih a.Chutia an hnawih hnu chuan bawlhlo chu pawnbangah an tar a,.Chu arte chu a duh apiangin vulhatan an la thiang.Hemi hnuah hian naute pa pa chuhna thawk lovin nithum chhung a awm leh ang.22) Bawrhkeu : Nau hi an pian atanga ni sarihvelah an bawrh a chhuak (Keu) thin a, an bawrhchhuak chu a nat zual loh nan an thawi a. Zanahmut hnuah thawi tur a ni. Thiam hla an chham a,chutah vawmhrui kual chhungah naute chu vawithum an hlang tlang tawn a. Chumi hnu chuankhawvar hmaloha mei chhem leh tawh lo turin anthawlh te te a an mu nghal vang vang thin.3

1. James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung, phek 63.2. Ibid p - 633. Ibid p - 64


3. Arte lui lam : Ar luilam hi nau a pianatanga ni sarih a tlin hma ngeia thawina a ni.Nuhnute tui tam nan leh chak lo thawina a ni. Naute nukha a nau neih atanga ni sarih a tlin hma pawnah achhuak tur a ni lo. Ni sarih a tlin hma chu indimtakin in chhungah a inkhung a. A thawi nan arnuleh arpa an hmang.14. Ui lui lam : Nau pian-sual hlauh thilathawina a ni. Ui chu puithiamin a ât a, a thi chunausen chalah a hnawih thin. Uisa chu puithiam lehnaute chhungten an ei.2

5. Zun hnawm : Ui an hmang a, nau zun chehthawina a ni.Puithiamin ui chu a ât a, sa tuihâng chunau a intir a, a sa chu puithiam hovin lainate nen anei.3

6. Sava dawp sen tawn : Naupang kaih leh sualvenna a ni.Nausen chhip samah tlaiberh (sava) dawpsen hi khawite-hnunin an char bet a, a sen vat vatthin.4

Chawm : Chawm hi ramhuai hlauhawm niangaih a ni a. Chawmnu hi a hmututen an sawi danina pianzia chu nu lianpui mai, lukir bep bup, hnutelian zet mai hi a ni a, luite dung a mawng lam hawiaa zawh thlak nghut nghut laiin an hmu thin.Naupangkaih 'sual' kan tih ang chi reng reng leh puitling pawhan lo kaih chiam thei a, chu chu chawmnu sawisakniin an hria a, daibawl bawlpuin an thawi thin. Heinthawinaah ui emaw arpui hang emaw an hmang a,

1. James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung phek 642. Ibid phek - 643. Ibid phek 64.4. Ibid phek 64.


bawlhlo a lo tam a, inthawina khirhkhan tak a ni.1

ZUHmanlaiin naupang pualin zu chi khat a awm

ve a, a in hun a tam lo hle.Chu chu 'Zu lawm' a ni."Pawl Kut hman nan naupang hovin zulawm turbuhhum an khawn a, an ngamtlak nu an sak tir a.An in duh leh an in a, an duh loh leh an hralh a, anduhzawng lei nan an hmang a. Pawl kuta an tih angdeuh bawkin Mim Kut hman nan naupang hovinmim-pawng an khawn a, zu-ah an saktir a. Chu chuzu lawm ve tho a ni na , mima siam a nih avangin'Mim zulawm' a ni".2

Tin, 'Nau zu' a awm bawk a; hei erawh hi chunaupangin an in ngai lo thung. "Nau zu chu Nau anpian atanga a ni riat velah nau bawrh an keu thin a.Nau bawrh keu zawhah an zu lo inrin lawkna 'nauzu' an tih chu an in a, he zu hi naupang leh tlangvalleh hmeichhiain an in ngai lo, upa chauhin an inthin".3

SECHHUNNA-AHSe chhun an awm hi chuan naupang hi a nuam

ti thei ve ber ber an ni thin a ni awme. Rev.H.S.Luaiachuan, "Nuam kan tih ber pakhat chu sechaih a ni a.Se chhun tur an awm chuan tlangvalte nen ram hruikan va chhat teuh mai a, Khuankhau leh Chiar hruizungpui aia lian deuh kan va chhat teuh mai a.

Se chhun dawn ni-ah chuan Sial chu kan hling

1. C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun, phek 63.2. James Dokhuma, HmanlaiMizo Kalphung phek 181-1823. Ibid phek 181


ta a, Sepa a ni thin a. Tlangvalte nen nilengin kanchaih ta a, kan vaw nasa em ema, amawngtam chu aduk chur thin a ni.Tlai lamah chuan a chhun tuin ahan chhun ta a,. Mipuiin ruai an theh a, keininaupang tan chuan sabebuh an siam a, sati sah nawileh buh an chhumpawlh a. Chu chu a ei hunah chuankan ngen a. Inhnuaiah te kan lut a, ban kan mana,"Sabebuh ka duh, ka duh, ka duh," kan ti a, in chukan han sawi ta a, a ri tuar tuar thin a ni.Chutahchuan fatuten thlangrain sabebuh (sawhchiar) chuleihkapuiah an rawn chawi chhuak a, kan hlim vethin khawp asin," a ti.1

Pu Lalhmuaka chuan,"Zawlbuk kawtah inzawhchhuahna nei turin thingnawi fawm hotuin tlangau(naupang) an autir ang a;chutah chuan, "Naktukahkan vaiin sehrui chhatin kan kal vek ang," tiin thupeka puang ang. A ni tur a thlen hma (ni thum vel a niber e) khan tlangval pali emaw hovin, se chhun turhling (man) turin naupangho ( a lian lam an ni) ankal a, sial chu an va kai chhuak ta thin a ni.

Se chhun ni, ni thum a la awmin chhun tur khanaupang lian deuh leh tlangval rualin kawtlaiah anchaih ta thin a; an vaw zawt zawt mai a, chu chu anhlimna tak a ni bawk si."2

1. Mizo Nunphung phek-4.2. Zoram Thim Ata Engah phek 76.


ZAWLBUK-AH

1. Khaw pangngai chin chuan Zawlbuk hi neihtheuh a ni; khawtlangin an sa thin a.Zawlbuk sak hichuan a bawhbel tur a ngai thin a. Thinglian takte anih thin avangin puitling maiin an zawn lo va, akhawnawtin an thawk chhuak a.'Bawhbel zawn niinnaupang chenin an thawk chhuak thin.'12. Zawlbuk enkawl tur chuan thingnawi fawmnaupang zinga fel deuhte chu mawh phurhna an pea. Chung naupang te chuan Zawlbuk chhuat zawngzawng chu tlai tin an phiat fai a. Zawlbuk chungainting tih fai te, vut tam lutuk paichhuah te, chhuatakhumfa a tama then fai te chenin an hna a ni a. Thlakhatah emaw, a aia rei deuh emaw thingnawi fawmhotute'n a thlaktu tur an ruat thin bawk.23. Tui chu Zawlbuka riak tlangvalte leh pahochuang kai tuihal intur a ni ber a.Zawlbuk tan ahrana tuichawi a ni ve ngai lo. Naupang thingnawifawm lian pawl deuhin inchhawkin in tina tui aninkhawn chhawk a. A laklawh laia tui an tlakchhamthut pawha khawnnghal thei turinmen lai chhungina khawn tur naupang pawh Zawlbukah chuan aninring sa reng thin a ni. An tui khawnna tur in tinaan lak zat tehna tuium an nei hrang a. Um sei angreng rawng 'dan ûm' an tih hlam leh bân vela sei a nia. Chumi khat chu in khat atanga an khawn ber thinavanga 'dan ûm' tih pawh a ni.3

Mipa naupang pakhat ruat a ngai a, tuium1. B.Lalthangliana& F.Lianhmingthanga, Mizo NunHlui

Part- II phek 80.2. B.Lalthangliana& F.Lianhmingthanga. Mizo NunHlui

Part -II phek 81.3. James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung phek 188.


thum tal tui awm chawpa dah tur a ni;bang kilbawhbel hrûlah an tung thin. Hmun pawh thimdâwnah an phiat fai vek thin.Tui tumtu leh hmunphiattu hi thing nawi a âwl thung a ni; zânahmeichhemtu-ah a tang nghâl bawk a."14. Zan tina tlangval riakte tuah tur thingnawi chukhawchhung naupang zawng, kum9-10 rual an tlininan thawh tan.Tlai tin tel hnih emaw, an hotute ruatang zat zat an keuh a.2 Naupang thangduang lehthan thu awmani a, a kumbithliah/bituk theih chiahchuani hranpa awm lo ve. PuJamesDokhuma chuan,"Ni tinin naupangin thingnawi tel an keuh zat turtuk pawh a awm chuang meuh lo. An mamawh angakeuh a ni ber mai. Thing an ngah deuh chuan ni tin'fawm khat' theuh pawhin an tla thei a, " a ti.3 Chungnaupangho ramhnuaia thingtang fawmtute chu'Thingnawi FawmNaupang' tih an ni.

Thingnawi tel khat hi mahni awm tiat tih a nia; mahse a te lam a ni fo zawk.4 Tin, uipum tiat velintel a ni bawk.5

"Thingnawi fawm tura lâk dân chu : Chawngemaw, Sechhun emaw, Khuangchawi emaw an awmtuma, tiak dawn zân, chawndo ni zana naupang tânasabebuh pek tum apiang hian kum 11 tling chinZawlbuk thingnawi fawm tura lâk an ni thin.6

Thingnawi fawm hotute an awm a, 'thingnawi

1. Zatluanga, Mizo Chanchin Bu 1, phek 112.2 B.Lalthangliana& F.Lianhmingthanga, Mizo NunHlui

Part -II phek 80.3. HmanlaiMizo Kalphung phek 188.4. Lalhmuaka, Zoram Thim Ata Engah, phek-24.5. H.S.Luaia, Mizo Nunphung - phek 5.6. Zatluanga, Mizo Chanchin Bu 1 phek 111.


fawm hotute' hi hetiang mi hi niin an sawi :-1) Thingnawi fawm awl hlim, an taksa lian thurmahse tlangval rilru la pu pha si lo, naupang rilruang deuh chauh la pu an ni.12) Naupang zinga thingnawi la awl chiah lo, upalam an ni ber.23) Val Upa-in thingnawi fawmHOTUTE, hruaituatan tlangval pahnih emaw pathum emaw a ruatang.3

'Thingnawi fawm hotute hian thu an nei em ema, naupang thuawih lo hremtu an ni. Lo feh hawn laihi, thingnawi tel thehluh hun a ni a, bawhbelahendiktu pathum emaw an hotuten an ruat chuan anlo thlir reng ang a, awl ru an awm leh awm loh hretuan ni. Naupang tin khan an thehluh laiin hretupahnih tal an nei theuh tur a ni. Awl ru an awmchuan, zanriah ei lai velin naupang tlangau a lo auang a, "Zawlbuk tualah kal khawm tur a ni a, inzawnchhuahna neih tur a ni," tiin.4 Rev.H.S.Luaiachuan,"A khat tawkin kan inzawt chhuak a, zawlbukchhungah kan dingtlar a, "Tunge i keuh lai hmu ?"tiin min zawt a, min hmutu hming pathum vel sawitur a ni," a ti.5 Awl ruman an hremna chu 'ThingnawiVawi' tih a ni. A naranin fawm (tel) 5 atanga 10 hihremna tlangpui a ni. Hremna na deuhah chuanfawm 20 lai pawh an tuk ang.6 A hremna hiB.Lalthangliana & Lianhmingthanga chuan a lêthnih emaw a let thum emaw an ti ve thung a.1 A1. C.Lianthanga,HmanlaiMizo Nun phek 15.2. James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung, phek 189.3&4. Lalhmuaka, Zoram Thim Ata Engah, phek 24.5. Mizo Nunphung, phek 5.6. Lalhmuaka, Zoram Thim Ata Engah, phek 25.


thehluh hun tur an tuk ang a, chu chu a ti ngei tur ani. 'Hei hi naupang tan hremna na tak leh zahthlaktak a tling'2

Zanriah ei khamah chuan thingnawi fawmnaupangte chu tlangvalin an ko khawm bawk thin a,thing tuah tûr a tlêm deuh chuan in tina mi ankhawntir mai bawk thin.3 "Zan laklawh laia thing antlakchham phei chuan thingnawi fawmhotu chu ringtaka auin, "Kan in phut e," tiin an au a.

Thingnawi fawmsa lo inring lawk lo naupangtan phei chuan a buaithlak thei hle. Chung hunahchuan zan fawm em thu awm suh, naupang chuanan chhungte thing phurh sa, thing fak fak sawm aiatlem lo chu fawm khata ngaih a nih avangin an keuhmai a. Fawm hnih fawm thum keuh tura an inphutphei chuan a hautak tham hle a ni".4

Thingnawi fawm awl theite :1. Lal fapa-in thingnawi an keuh ngai lo.5

2. Sa serh kai ngat eng sa pawh kap ta se, chu athiltih chu ngaih ropuisakin thingnawi fawm aawl nghal ang.6

3. Sakei mei satthla se, chu chu pasaltha hna tak,mi nazawng pawhin an ngam loh leh an theihloh thil a nih avangin, thingnawi fawm a awlnghal bawk a.7

4. Naupanga la ngaih thingnawi fawmnaupanginnula ngai ta se, chu chu tlangval tawhchhinchhiahna a nih tlat avangin a thingnawi

1. Mizo Nun hlui part-II, phek 81.2. Ibid p - 833. Remkunga, Mizo Tawng Class-V 8th Edition, 1998,p-514. James Dokhuma, HmanlaiMizo Kalphung, phek 188-89.5-7 Ibid, phek 198


fawm a awl nghal hmiah bawk a. A nula ngaihchu aman a sawichhuak hreh a nih pawhin athian hnena sawiin annin an sawisak thin.1

5. A zanghmulin vaibel dawn a zem chhuah theihhun a ni ber a. Zawlbukah Val-Upain anzanghmul chu pawhsakin an zanghmul chuanvaibel a zem chhuah theih leh theih loh a taktak ngeiin a chhin a, a zem chhuah theih erawhchuan tlangvala chhiar tak tak ngam a lo nihtawh avangin thingnawi fawm a awl tawh ang.2

6. Thingnawi fawm naupang chuan Sahrânghliam, a nun lai ngeiin a sah ngam a, a sah pemchuan thingnawi keuh an âwltîr thin a. Khawthenkhatah chuan sahrang bawpman pawh anawltir thin. Amaherawhchu, thingnawi keuhbâknaupangmawhphurhna erawh chuanawltirchuang lo.3

Zawlbuk hi naupang inenkawlna leh thununnahmun ber a ni a; naupang nungchang tha chhernahmunani. Naupang sual fâl bîk leh zilh ngai apiangtechu Zawlbukah zilhhau an ni thin.

"Naupang chu thingnawi fawm rual an lo nihchiah chuan thingnawi fawm hotute kaihhruainahnuaiah an lo khawsa tawh a, an hotuten a nuamemawahrehawmemaw tha an tih ang angin anhruala, chumi kawngah chuan an ti thi hne hnute a nihem loh chuan nu leh pain han vui pui vak chi a nilem lo.

Thingnawi fawmhotute hi thingnawi fawm awl

1. Ibid, phek 1982. James Dokhuma, Hmanlai Mizo Kalphung, phek 198.3. B. Lalthangliana& F.Lianhmingthanga, Mizo NunHlui

Part-II, phek 83.


hlim an taksa lian thur mahse tlangval rilru la pupha si lo, naupang rilru ang deuh chauh la pu an nisi a, chung ang kaihruaina hnuaiah chuan mipanaupangte chu an khawsa ta a. Hotu sual bik deuhinnaupang an han hrual vel chu a hrehawmzia hrilhfaka tling ve reng a ni. Hotute tih dan kha nu leh pahnena sawi a chi bawk si lo, lo sawi ta se vuak rawnhrep tur an ni mai a, an tuar tlawk tlawk mai a ni."1

Rev. H.S.Luaia chuan, "Thingfawm hotu sualdeuh kan neihin hrehawm kan ti hle thin a, zawlbukluhka hnuaiah hian ekther (ek hrukna)a tamhle thina. Hmanlai chuan zawlbuk leikaah hian an dailengmai thin a ni a. Chutiang te chu min chhartîr thin.Zawlbuk hi naupang tan chuan dicipline kan neihnaa ni a, naupang lian deuh chu zawlbuka riak ve turatih a ni," a ti.2

"Naupang sual leh thuawih lo an awm chuan,an zilh a, an hauva, an hrem thin a. An la sim duhloh phei chuan an hotute remtihnain an 'sih sawi'hial thin. Chuvangin, naupang nun vawnna tha taka ni."3

"Naupang sual bik deuh chu, a ngam loh pakhat,an velhtir ang. Tlangval an inrawlh lo tluk a ni, fawmhotute kutah dah vek a ni a; anni hian tul nia an hriatchuan, tlangval hotu ruatte an rawn ang."4

Zawlbûka tlangvâl inkawm khâwmte hiannaupang lo awm ve te hi an tir an tir mai thin.5 "Tin, aia Upate tirhna reng rengah hnial chu sawi loha tlana tlan vang vang zel tur a ni a,naupang thu1. C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun, phek 15-162. Rev. H.S.Luaia, Mizo Nunphung, phek 53. B. Lalthangliana & Lianhmingthanga, Mizo Nun Hlui

Part-II p 814. Lalhmuaka, Zoram Thim Ata Engah, phek 255. Remkunga,Mizo tawng class V,8th Edition,1998, phek 78


awih lo lah vuak rawn tur an ni bawk si. Amah-erawhchu hei hian aia upate zahna leh thu inawihtawnna naupangte rilruah a tuh nghet tlat a ni.�1

"Miin a huana ser emaw bo fo sela, a rutu manfuh thei lovin a thinrim chuan 'Bûk' khai a tum ta a.Chu chu naupangin an hotute an hrilh a, an thusawichu thutling a nih chuan 'Bûk' khai lo turin an khapthei a, naupangte a hum thei a ni. 'Bûk' khai tihawmzia chu, patling thinrim chuan suk emaw, thingtum emaw telkhawmin, La zar-banah rua a kham a.A thil telkhawm kha bûk kang turin naupangte chuthingnawi fawm a dahtir thin a. Thingnawi fawm 40emaw 50 emaw lo chuan a buk kang thei thin lo va.Naupang tan chuan hremna lian a tling thei a.Chutiang thilah chuan naupangte dik reng siahremna a nih loh nan an hotute'n an hum thin a ni."2

Tin, zawlbuk hi naupangte tân chuan a hlu êmêm a, nungchang zirna a nih mai bâkah infiamnahmun atân pawh hman a ni thin a. Tlangvalten anhankokhâwma, an inbuantîr vêl thin a. Tin, zawlbuktlangbanahte an inbansiak bawk thin a, uisalehlintein an uai bawk thin. Tlangvalte infiamna ang chiinanmahni tâwk tâwkin an infiam ve bawk thin.

Tin, zawlbuk hi hnam ro inhlan chhawnna a nia; upa titi vawrh vêl chu naupangin ngaihnawm tiêm êmin an ngaithla kiau thin a. Heng atangte hianHmanlai indo thu te, mi huaisen chanchin te, Mizohnam dân leh thu tinrêng an lo inhlan chhâwng thina ni.

1. C.Lianthanga, Hmanlai Mizo Nun, phek 162. B. Lalthangliana& F.Lianhmingthanga, Mizo Nun

Hlui Part-II p 81-82


THAWNTHU-AH

Mizo thawnthu kan hriat theih ang ang atangchuan naupang chanchin a lannaah chuan naupanghlim tak, chan tha tak, vannei tak hmuh tûr a awmlem lo. An chan chhiatzia te, an retheihzia te, mitehmuhsit an nihziate leh miten an tihduhdah thinziakan hmu a. Mizo thawnthu atang ngawt chuannaupang chan chhiatzia hlir mai a lan avâng hianZo-zia ni awm lo tak pawh a ni. Mizo ziaah chuantanpui ngaite intanpui tawn a, chhawmdawl ngaiteinchhawmdawl thin hnam kan ni. Chuti a nih rualchuan kan thawnthu neih ve atang ngawt chuannaupang chan chhiatzia hlir mai kan hmu a ni.

Thawnthu pahnih, Zawlpala leh Tualvungi,Darthiangi leh Chertuala chanchinah chuanNaupangte an pawimawh ve hle a, Tualvungi'nZawlpala thlân a zawn pawh khan Se-en naupang-hovin Zawlpala thlân awm dân leh a hriat theih dântûr an hrilh a; Tualvungi pawhin Se hrui tûr a vawrhve a nih kha. Kha kha naupang tân chuan a hlu veêm êm a ni. Darthiangi leh Chertuala chanchinatanga kan hmuh, Chertuala lehDarthiangi chu hunrei tak an inngaizawng tawh a, mahse an inthen a,hun rei ve tak a kal hnuin Chertuala leh Darthiangichu an intawng leh thei a, an lunglen thu pawh aninhrilhtawn ve leh thei a, Chertuala kha naupangina lo hmu a, khami a hmuh kha an khuaah a sawidarha, an intawn leh theih phah a nih kha. He mitethawnthu pahnih atang deuh chauh hian naupangtechu mi tân an tangkai ve niin a lang a ni. A bâk chuchanchin sawi tûr a awm lo hle.

Unau fanghma to zawngah chuan a nau zâwkin a


u a huphurh thu leh fanghma ei tûr tak ngial pawh apêk phal ve loh thu kan hmu a; Chawngmawii lehHrangchhuana thawnthuah Hrangchhuana'n Naupangpawnto lai a that thin tih kan hmu bawk a.Maurawkelathawnthuah lah Lalin naupang leh a nu a hnawtchhuakbawk a; Pa fa kawi hrui sât chat thawnthuah lah pa neilo an hmuhsitzia a lang a, sal sarih-hovin an pa phubalâk an tum ve a, sakeiin a lo ei zawh vek thu kan hrebawk a. Sichangneii thawnthuah chuan Tlumteachanchinah a âtzia kan hria a, a pa a thih dawn a achalchang chu a lâm emaw a ti hial a, "Ka pa a lâm e," ati hial a; tuiumte a sawh vel a nih kha. Tlumtea teunauzaa an vahvaih leh a nu an belh leh tâk hnu pawhaHringeiin thah a a tum phet thu kan hmu bawk a.Rahtea thawnthuah lah fahrah naupang, nuhrawnhrawn, tih retheih tak, a tâwpah phei chuan anuhrawnin tihhlum a tum thu a hria a, a tlan bo nghenghe a ni. Pa fa hruai bo thuah lah khân naupangnuhrawn hrawn bawk, an nuhrawnin a nin êm êm, annuhrawn ruahman ang a, a pain khur chhûnga a chhinhnan, rampalâilênga vâk vak chanchin kan hria a.Liandova te Unau thawnthuah lah naupangtê an nihlaia anmahni hringtu nu ngeiin pasal a neihsan tak,rethei taka vâkvai, mite hmuhsit leh endawng êm êm,chu mai pawh la ni lo va an diriam êm êm mai te,Tuaisiala naupang â leh lutuk sawi âwm leh âwm lopawh dâwn thiam lo, a û zâwk Liandova rilru tihah êmêmtu chanchin kan hmu bawk a.

Mizo thawnthu atanga a lan dân mai chuanfahrahte leh falak ang chite chu an hmuhsitzia leh mitinmaiin an hnuai en êm êm mai a lang thei a. Thenkhatchu an duh rêng vâng pawha awm an ni bîk lo va, thihnaavânga rethei ve leh lo fahrah ta an ni mai a. Khawngaihzâwk ahneha an han hmusit vêl leh an han tiduhdahzawk tlat maite chu a mak ka ti.


A lehlamah chuan falak ang chite an han hmuhsitviau mai nachhan nia ka ngaih chu miten falak an paileh an neih zêl an lo hlauh vâng pawh a ni mahna.

Tuna kan thawnthu han sawi chhuah takte hi anupa hlawm tawh viauin a hriat a, chuvângin, hmanlaiata tawh naupang fahrahte hi chhawmdawl leh tanpuiahnehin an lo hmuhsit thin zia a hriat a ni. A chhe zawngdeuh hlir maia kan thawnthu a naupang chanchin ahan awm mai chu thil mak tak pawh a ni.

CHAWNGCHENNA AH1

Chawngchen ni hnihna 'Zupui ni' an tih, a thentechuan 'Pu zu ni' ti an awm bawk a. Zingah vawkpui antalh a, "Mual buh" atan hman a ni a. Vawk pahnih antalh leh a, pakhat zawk khawtlang tan a ni. Chawhnuherah chuan thingnawi fawm naupang Zawlbuk atanginan lo chhuak a, tlangval dawn dawnin an ho va.Chawngpa in chu an rawn sawi sawk sawk a, a theninlungin an vawm a :

Chawngnu, chawngpa lo tho rawh,Sumdeng rualin zu kan nei lo ve.

an rawn ti a. Mahse makpa leh fatu hoten, "Zahngairawh u, zahngai rawh u, kan pe dawn a che u," an ti a.Vawkpui sa sawhchiar chu an pe thin a ni.

A ni thum ni 'Zu thing ni' an tih leh, a thenin 'Saruhkawl cheu ni' an tihah chuan chawngpa in leikaahbuh an thai thin a, chu chu a hnuaiah thingnawi fawmnaupangte leh rethei deuhten an dawh ve thin a ni.

KHUANGCHAWI -NA-AH"Khuangchawinaa talh thin Sepui 'Tlangphal' an

tih mai chu Mual buh tur a ni a, Naupang pual a ni.1. B.Lalthangliana&F.Lianhmingthanga,Mizo NunhluiPart II, p-61-62.


Buhchiar tawh lovin an chhum a, ruai an siamsak thin"1

"Khuangchawi dawn niin tlainemah chuan mipuian lam mup mup thin a, naupang hote chuan zute an lotulh ve thin.

Khuangchawi ni hnih niahMual buhah naupanghoVawkpui leh zu ngan khat an pe.

Khuangchawi ni thum ni 'Chawn do ni ' ahnaupangin sabebuh an ngen thei.

Mitha intih ropui duhte chuan, khuang vawi thuman chawi hnuah pawh tih leh tur tam tak an la nei a,chungte chu :1) Zaudawh : Zaudawh tukah saruh chheu ni tlaiahsabebuh an ngen a, in an sawi vak vak thin.2) Nauawm hrai : Tlaiah pitar leh putar, nauawmathu mai mai tawhte nen ruai ropui takin an theh thin.

Tin, Khuangchawi nu leh pa leh an chhungte anchuanna thin 'Khuanghlang'-a an chuan a, an thil neihtean vawrh chu naupangte pawhin an chuh ve thin."2

NAUPANG HLA3

Hmasang Mizo nun kan zira ngaihnawm takpakhat chu, an nun mawlmang leh hniam takah khan,naupang chanpual an theihnghilh ngai hauh lo kha a nia. Kût an hmannaah naupang chanpual an dah a, zu chihrang hrang zingah pawh Naupang chanvo an ruat tela. Hla chen hian naupang ta tur an lo ruat kan hmu ani. Chung naupang hlate chu chi hniha then a ni a.

1. B.Lalthangliana&F.Lianhmingthanga,Mizo NunhluiPart II, p-148

2. C.Lalbiaknema,Mizote khawsakDan, phek 125-129

3. B. Lalthangliana& F.Lianhmingthanga, Mizo Nun hluiPart-II, Phek 161-162


Nau awih hla hi a chi khat chu a ni a. Hetianghian nau an puakin, an nau puak mawnga beng thapthap chungin an sa diai diai thin a, awmzia a neiin amawi ngawt mai.1. Ka nauvi hi mu hle hle se, bei hle hle,

A mut loh chuan keima'n ka beng mu ang e.

2. Kan kawmcharah tuihawk a luang dem dem,A fim hmasa Lalngovi'n thal zo zel e.

3. A khi-a'n khian rammu an kal dial dial e,Ka nauvi pa tel ve maw, ral that ve maw ?

4. A khi a'n khian meikhu a zâm chiai chiai e,Lalte a pa'n sai a kap, an sai lu lam e.

A chi hnihna chu, naupang inkawm ho lehpawntonaa an sak thin, engmah engto leh phurrit anneih hma leh an hriat thiam hma hlim taka an sak hodial dial thin hlate a ni a. Chung zînga tlem chu lotarlang ila:1. Ka nu, ka pa, lo haw thuai thuai

Tlangah ruahpui a sur e,Sakhi lampeng rawn zawh la,Lo zangphar dêr dêr ang che;Chhingmiti a tap e,Rolenga a tap e;Ka mumang mang chu ni sela;Ka zu au na ral ral tur a.

2. Nghêng tâwlah, sai awnah,A ruh no no chhuakah,A che che sih hlawkah;Thlengpui khup hnu thal leh thei lo,Kei ka tiam dai dak.

......................................

1. B. Lalthangliana& F.Lianhmingthanga, Mizo Nun hluiPart-II, Phek 161-162

Documents

Ka Lehkhabu 2 Nun Hluiten Kir An Rel Lo