Kû yÕu Héi Th¶o - Héi th¶o Quèc gia LÇn thø nhÊt cña ViÖt ... · Kû yÕu Héi Th¶o - Héi th¶o Quèc gia LÇn thø nhÊt cña ViÖt Nam vÒ B¶o tån c¸c loµi Rïa

Kû yÕu Héi Th¶o - Héi th¶o Quèc gia LÇn thø nhÊt cña ViÖt Nam vÒ B¶o tån çc loµi Rïa biÓn, 2001 Proceedings of Vietnam’s First National Workshop on Marine Turtle Conservation, 2001 Biên tập / Edited by Chloe Schouble & Bïi ThÞ Thu HiÒn XuÊt b¶n / Published by IUCN – Tæ chøc B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ V¨n phßng t¹i ViÖt Nam và Bé Thuû S¶n IUCN – The World Conservation, Vietnam Office and The Ministry of Fisheries © IUCN – Tæ chøc B¶o tån Thiªn nhiªn ThÕ giíi V¨n phßng t¹i ViÖt Nam, 2003 © IUCN – The World Conservation Union, Vietnam Office, 2003 Cã thÓ nhËn tµi liÖu tõ/ Copies available from IUCN – Tæ chøc B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ V¨n phßng t¹i ViÖt Nam 13A TrÇn H−ng §¹o, IPO Box 60, Hµ Néi, ViÖt Nam Tel: 04. 9330012/3 Fax: 04. 8258794 IUCN – The World Conservation Union, Vietnam Office 13A Tran Hung Dao St, IPO Box 60, Hanoi, Vietnam Tel: 04. 9330012/3 Fax: 04. 8258794 ¶nh çc ho¹t ®éng cña héi th¶o / photographs Ảnh bìa Chloe Schäuble và Mike Southern, những hình ảnh được sử dụng ở trang 116 và 117 do Nicolas Pilcher và Bùi Thị Thu Hiền chụp. Cover photographs by Chloe Schäuble and Mike Southern, photographs on pages 116 and 117 by Nicolas Pilcher and Bïi ThÞ Thu HiÒn. Lời cám ơn của ban biên tập / Editors’ acknowledgements Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n: Chu ThÕ C−êng, NguyÔn C«ng Minh vµ §inh ThÞ Minh Thu ®· gióp ®ì trong viÖc dÞch vµ biªn tËp. Nguån vèn hç trî cho nh÷ng ho¹t ®éng nµy do mét sè tæ chøc nh− C«ng −íc vÒ B¶o tån Çc loµi Di c− Hoang d· (CMS), §¹i Sø qu¸n §an M¹ch t¹i Hµ Néi, Uû ban B¶o vÖ §¹i d−¬ng (OC), HiÖp héi §éng vËt Hoang d· vµ çc Loµi ç (NFWF), vµ Côc NghÒ biÓn Hoa Kú (NMFS). Our sincere thanks to Chu ThÕ C−êng, NguyÔn C«ng Minh and §inh ThÞ Minh Thu for assistance with Vietnamese translation and editing. Funding support was provided through the Convention on Migratory Species (CMS), the Royal Danish Embassy in Hanoi, the Ocean Conservancy (OC), the National Fish and Wildlife Foundation (NFWF), and the National Marine Fisheries Service of the United States of America (NMFS).

3

Lêi Giíi ThiÖu HiÖn nay sè l−îng loµi rïa biÓn trªn thÕ giíi cã nguy c¬ gi¶m xuèng vµ trong sè nµy cã nhiÒu loµi ®ang cã nguy c¬ tuyÖt chñng. ë ViÖt Nam, hiÖn cã 5 loµi rïa bao gåm: rïa da (Dermochelys coriacea), vÝch/®åi måi døa (Chelonia mydas), rïa ®Çu to (Caretta caretta), qu¶n ®ång (Lepidochelys olivacea), vµ ®åi måi (Eretmochelys imbricata), trong ®ã cã bèn loµi ®Çu tiªn n»m trong danh s¸ch çc loµi ®ang cã nguy c¬ tuyÖt chñng, riªng loµi ®åi måi ®ang cã nguy c¬ tuyÖt chñng rÊt cao (theo s¸ch ®á cña IUCN xuÊt b¶n n¨m 2002). Còng gièng nh− nhiÒu khu vùc kh¸c ë §«ng Nam ¸, sè l−îng rïa biÓn t¹i ViÖt Nam còng ®ang gi¶m xuèng mét çch nhanh chãng. V× vËy, ®Ó ng¨n chÆn nguy c¬ tuyÖt chñng cña loµi nµy, chóng ta cÇn ph¶i tËp trung x©y dùng ph−¬ng ph¸p qu¶n lý vµ b¶o tån thÝch hîp. IUCN vµ Bé Thuû S¶n ®· cã s¸ng kiÕn trong viÖc b¶o tån loµi rïa biÓn t¹i ViÖt Nam. Cô thÓ lµ, 2 ho¹t ®éng c¬ b¶n sau ®©y ®· ®−îc çc bªn tiÕn hµnh nh»m qu¶n lý hiÖu qu¶ loµi rïa biÓn t¹i ViÖt Nam. Thø nhÊt, vµo th¸ng 07 - 2001, Héi th¶o TËp huÊn Khu vùc vÒ B¶o tån vµ Sinh häc Rïa biÓn t¹i thµnh phè Vòng Tµu vµ C«n §¶o ®· ®−îc Bé Thuû S¶n vµ Tæ chøc B¶o tån Thiªn nhiªn ThÕ giíi (IUCN) tæ chøc, cïng víi sù tham gia cña ®¹i diÖn C«ng −íc vÒ B¶o tån Çc loµi Di c− Hoang d· (CMS), tr−êng §¹i häc Malaysia, Sarawak vµ mét ®oµn ®¹i biÓu ®Õn tõ Cam-pu-chia. Thø hai, vµo th¸ng 12 - 2001, mét héi nghÞ bµn trßn ®· ®ùîc tæ chøc t¹i Hµ Néi nh»m th¶o luËn nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn b¶o tån rïa biÓn. Çc ho¹t ®éng trªn lµ hai trong sè nh÷ng ho¹t ®éng ®Çu tiªn cña ChÝnh Phñ ViÖt Nam ®èi víi ch−¬ng tr×nh b¶o tån rïa biÓn. Nguån vèn hç trî cho nh÷ng ho¹t ®éng nµy do mét sè tæ chøc nh− C«ng −íc vÒ Çc loµi Di c− (CMS), §¹i Sø qu¸n §an M¹ch t¹i Hµ Néi, Uû ban B¶o vÖ §¹i d−¬ng, HiÖp héi §éng vËt Hoang d· vµ çc Loµi ç (NFWF), vµ Côc NghÒ ç biÓn Hoa Kú tµi trî. Cã ba môc ®Ých ®−îc ®Ò ra trong Héi th¶o tËp huÊn vµ héi nghÞ bµn trßn (1) n©ng cao nhËn thøc vµ n¨ng lùc cho çc ho¹t ®éng nghiªn cøu, gi¸o dôc vµ b¶o tån rïa biÓn t¹i ViÖt Nam, (2) t¨ng c−êng tiÕp cËn trªn b×nh diÖn quèc gia vÒ nh÷ng kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm hiÖn cã, (3) t¨ng c−êng hîp t¸c gi÷a çc c¬ quan trong n−íc víi çc tæ chøc quèc tÕ vµ çc tæ chøc phi chÝnh phñ cã liªn quan ®Õn nghiªn cøu vµ b¶o tån biÓn. VÝ dô nh−, cung cÊp kü n¨ng ®Ó tham gia vµo x©y dùng chÝnh s¸ch khu vùc, t×m kiÕm nh÷ng nç lùc hîp t¸c nh»m b¶o vÖ çc loµi rïa t¹i ViÖt Nam, trong thêi gian chóng di c−, lµm tæ vµ kiÕm thøc ¨n t¹i nh÷ng quèc gia kh¸c. Mét chøc n¨ng quan träng cña s¸ng kiÕn nµy lµ giíi thiÖu tíi nh÷ng ®¹i biÓu tham gia Biªn b¶n Ghi nhí vÒ B¶o vÖ vµ B¶o tån loµi Rïa BiÓn ë khu vùc ASEAN (®−îc çc quèc gia thµnh viªn ký vµo n¨m 1997), vµ Biªn b¶n Ghi nhí vÒ B¶o tån loµi Rïa biÓn vµ M«i tr−êng sèng ë khu vùc §«ng Nam ¸ vµ Ên §é D−¬ng (IOSEA) vµ KÕ ho¹ch Qu¶n lý/B¶o tån thuéc Biªn b¶n nµy (CMP). Vµo th¸ng 07 - n¨m 2001, ViÖt Nam ®· trë thµnh quèc gia thø 9 tham gia vµo Biªn B¶n Ghi Nhí ISOEA khi ®¹i diÖn Bé Thuû S¶n ViÖt Nam ký vµo Biªn b¶n t¹i cuéc héi th¶o. ViÖc ViÖt Nam lÇn thø hai ký vµo mét v¨n b¶n cã tÇm quan träng quèc tÕ ®· kh¼ng ®Þnh h¬n n÷a cam kÕt cña ViÖt Nam ®èi víi nç lùc chung cña khu vùc vÒ b¶o tån loµi rïa biÓn. Kû yÕu, “Héi th¶o Quèc gia LÇn thø nhÊt cña ViÖt Nam vÒ B¶o tån Loµi rïa biÓn”, tr×nh bµy nh÷ng tµi liÖu cña Héi th¶o tËp huÊn vµ héi nghÞ bµn trßn.

IUCN- Tæ chøc B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ

Bé Thuû S¶n

4

Preface Marine turtles are severely threatened and global numbers of turtles are decreasing. There are five species of marine turtle in Vietnam, leatherbacks (Dermochelys coriacea), greens (Chelonia mydas), loggerheads (Caretta caretta), olive ridleys (Lepidochelys olivacea), and hawksbills (Eretmochelys imbricata). The 2002 IUCN Red List of Threatened Species lists the first four as Endangered, and the hawksbill turtle as Critically Endangered. As in many parts of Southeast Asia, populations of marine turtles in Vietnam are thought to have declined dramatically, and the initiation and development of appropriate conservation and management practices must be of high priority if their extinction is to be prevented. IUCN and the Ministry of Fisheries have jointly launched an initiative on marine turtle conservation in Vietnam. In this context, two major steps towards effective marine turtle conservation in Vietnam have already been taken. First, in July 2001, a Training Workshop on Marine Turtle Research and Conservation was held in Vung Tau city and Con Dao Island by the Ministry of Fisheries, IUCN – The World Conservation Union – Vietnam with the participation from Convention on Migratory Species (CMS), the University of Malaysia, Sarawak and a delegation from Cambodia. Second, in December 2001, a National Round Table Meeting was held in Hanoi to discuss marine turtles conservation issues. These meetings represent the two of the first actions by the Vietnamese Government in relation to marine turtle conservation. Funding support was provided through the Convention on Migratory Species (CMS), the Royal Danish Embassy in Hanoi, the Ocean Conservancy, the National Fish and Wildlife Foundation (NFWF), and the National Marine Fisheries Service of the United States of America. The objectives of the Training Workshop and Round Table Meeting were threefold. They aimed to (1) strengthen awareness and capacity to undertake marine turtle research, education, and conservation activities in Vietnam, (2) improve national access to current knowledge and experience, and (3) increase institutional cooperation between national partners and international organisations involved in the research and conservation of marine turtles. For example, by giving them the skills to participate in regional policy development and cooperative efforts designed to protect turtles in Vietnam, during migration events, and when nesting or foraging in other countries. An important function of this initiative was to introduce to the participants the Memorandum of Understanding on ASEAN Sea Turtle Conservation and Protection (signed by Vietnam in 1997), and the Memorandum of Understanding on the Conservation of Marine Turtles and Their Habitats of the Indian Ocean and South-East Asian Regions (IOSEA) and its Conservation and Management Plan (CMP). Vietnam became the ninth signatory to the IOSEA MoU in July 2001 when the agreement was signed by the Vietnamese Ministry of Fisheries during the Workshop. The signing of this second important international instrument strengthens Vietnam’s commitment to a regional approach to marine turtle conservation. These Proceedings, ‘Vietnam’s First National Workshop on Marine Turtle Conservation’, presents papers from both the Training Workshop and the Round Table Meeting.

IUCN- The World Conservation Union

Ministry of Fisheries

Contents / Môc lôc

5

Contents / Môc lôc

TËp huÊn vÒ Nghiªn cøu vµ B¶o tån Rïa biÓn 7 Héi th¶o TËp huÊn vÒ Nghiªn cøu vµ B¶o tån Rïa biÓn t¹i ViÖt Nam – Bµi Khai m¹c

(Bé Thñy S¶n)

9

Héi th¶o TËp huÊn vÒ Nghiªn cøu vµ B¶o tån Rïa biÓn t¹i ViÖt Nam – Chµo mõng ®¹i

biÓu (IUCN)

11

Héi th¶o TËp huÊn vÒ Nghiªn cøu vµ B¶o tån Rïa biÓn t¹i ViÖt Nam – Chµo mõng ®¹i

biÓu (CMS)

13

Sinh Häc §¹i c−¬ng vÒ Rïa biÓn 15

Nh÷ng Mèi ®e do¹ §èi víi Loµi rïa biÓn 21

NhËn d¹ng Rïa biÓn t¹i §«ng Nam ¸ 25

Nh÷ng Ph−¬ng ph¸p chung vÒ Nghiªn cøu Trªn b·i lµm æ cña Rïa biÓn 27

G¾n thÎ theo dâi, Qu¶n lý D÷ liÖu vµ Thèng kª Rïa biÓn 29

C«ng t¸c B¶o tån vµ Nghiªn cøu rïa biÓn t¹i C«n §¶o 33

Sù tham gia cña céng ®ång trong c«ng t¸c b¶o tån rïa biÓn t¹i Khu b¶o tån Thiªn

nhiªn Nói Chóa, tØnh Ninh ThuËn

35

HiÖn tr¹ng vÒ B¶o tån vµ Nghiªn cøu rïa biÓn t¹i §«ng Nam ¸ 39

T×nh h×nh Nghiªn cøu, B¶o tån vµ Qu¶n lý Nguån lîi rïa biÓn ë ViÖt Nam 47

X©y dùng KÕ ho¹ch Hµnh ®éng Quèc gia vÒ B¶o tån Rïa biÓn 65

B¸o ço Héi th¶o TËp huÊn vÒ Nghiªn cøu vµ B¶o tån Rïa biÓn ë ViÖt Nam 69

Danh s¸ch §¹i biÓu Tham gia Héi th¶o TËp huÊn – Vòng Tµu – C«n §¶o 7-2001 77

Héi nghÞ Bµn trßn Quèc gia §Çu tiªn vÒ Qu¶n lý vµ B¶o tån Rïa

biÓn t¹i ViÖt Nam

81

Héi nghÞ Bµn trßn Quèc gia §Çu tiªn vÒ Qu¶n lý vµ B¶o tån Rïa biÓn t¹i ViÖt Nam 83

TÝnh cÇn thiÕt cña viÖc X©y dùng KÕ ho¹ch Hµnh ®éng Quèc gia vÒ B¶o tån vµ Qu¶n

lý Rïa biÓn ë ViÖt Nam

85

Çc chÝnh s¸ch/çch TiÕp cËn B¶o tån vµ Qu¶n lý Rïa biÓn Khu vùc 87

B¶n ghi nhí vÒ B¶o tån vµ B¶o vÖ Rïa biÓn t¹i §«ng Nam ¸ 99

B¶n ghi nhí vÒ B¶o tån vµ Qu¶n lý çc lo¹i Rïa biÓn vµ M«i tr−êng sèng cña chóng

t¹i Ên ®é d−¬ng vµ §«ng Nam ¸

103

Photographs / ¶nh çc ho¹t ®éng cña héi th¶o 116

6

Training Workshop On Marine Turtle Research And Conservation 119 Opening Speech: Training Workshop On Marine Turtle Research And

Conservation In Vietnam

121

IUCN Statement And Welcome 123

CMS Welcoming Address 125

General Biology Of Marine Turtles 127

Threats To Turtles 133

Identification Of Marine Turtles In Southeast Asia 137

General Beach Methods For Studying Marine Turtles 139

Tagging, Database Management And Marine Turtle Statistics 141

Sea Turtle Conservation And Research In Con Dao Islands 145

Report On The Participation Of The Community In The Conservation Of Sea

Turtles At Nui Chua Natural Conservation Area (Ninh Thuan

Province) By The International Fund For Natural Conservation,

Indochina Program And Ninh Thuan Province’s Agency Of

Environment, Science And Technology

147

Status Of Marine Turtle Conservation And Research In Southeast Asia 149

Status Of Research, Conservation And Management Of Sea Turtle

Resources In Vietnamese Waters

155

Development Of A National Marine Turtle Action Plan For Vietnam 173

Training Workshop On Marine Turtle Research And Conservation In Viet

Nam

177

List Of Participants 184

First National Round Table Meeting On Marine Turtles 187 First National Round Table Meeting On Marine Turtle Conservation

Management In Vietnam

189

The Need For A National Action Plan For Marine Turtle Conservation And

Management In Vietnam

191

Regional Policies / Approaches To Marine Turtle Conservation And

Management

193

Memorandum Of Understanding On ASEAN Sea Turtle Conservation And

Protection

205

Memorandum Of Understanding On The Conservation And Management Of

Marine Turtles And Their Habitats Of The Indian Ocean And South-

East Asia

29

7

TËp huÊn vÒ Nghiªn cøu vµ B¶o tån Rïa biÓn

24-28/7/20

C«n ®¶o - Vòng Tµu

8

Vò V¨n §µi: Bµi Khai m¹c

Héi th¶o TËp hu¸n vÒ Nghiªn cøu vµ B¶o tån Rïa biÓn 9

Héi th¶o TËp huÊn vÒ Nghiªn cøu vµ B¶o tån Rïa biÓn t¹i ViÖt Nam –

Bµi Khai m¹c (Bé Thñy S¶n)

Vò V¨n §µi

Bµi khai m¹c cña Bé Thuû S¶n Th−a: Çc ®ång chÝ §¹i diÖn UBND tØnh Bµ RÞa – Vòng Tµu, thÞ x· Vòng Tµu, çc Bé, Ngµnh vµ C¬ quan nghiªn cøu khoa häc

Th−a çc vÞ kh¸ch quèc tÕ

Th−a çc vÞ ®¹i biÓu

Tr−íc hÕt, thay mÆt Bé Thuû S¶n ViÖt Nam t«i nhiÖt liÖt chµo mõng tÊt c¶ çc quý vÞ ®¹i biÓu, çc nhµ khoa häc vµ çc nhµ qu¶n lý ®Õn tham dù héi th¶o tËp huÊn vÒ nghiªn cøu vµ b¶o tån nguån lîi rïa biÓn ë ViÖt Nam ®−îc tæ chøc t¹i tØnh Bµ RÞa – Vòng Tµu. Lµ mét n−íc n»m trong vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, bªn bê biÓn §«ng, phÝa sau bê biÓn ë hai ®Çu lµ ®ång b»ng B¾c bé vµ ®ång b»ng Nam bé réng lín, cßn miÒn trung lµ ®ång b»ng trung bé vµ d·y Tr−êng S¬n hïng vÜ ch¹y song song víi bê biÓn. Cuéc sèng cña nh©n d©n ta tõ bao ®êi nay ®· g¾n bã víi biÓn c¶, biÓn vµ thÒm lôc ®Þa ViÖt nam ngµy cµng cã vÞ trÝ quan träng vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, ngo¹i giao vµ quèc phßng. T¹i vïng biÓn réng lín cã nhiÒu nÐt thiªn nhiªn ®Æc thï nµy, l¹i cã tÇm quan träng rÊt lín vÒ kinh tÕ, d©n sinh vµ çc mÆt kh¸c. ViÖt Nam lµ mét n−íc ®−îc thiªn nhiªn −u ®·i vÒ sù phong phó ®a d¹ng cña çc hÖ sinh th¸i, ®a d¹ng cña çc loµi vµ ®a d¹ng cña tµi nguyªn di truyÒn, gäi chung lµ ®a d¹ng sinh häc. Çc kÕt qu¶ ®iÒu tra nghiªn cøu cho thÊy n−íc ta cã kho¶ng 12.000 loµi thùc vËt cã m¹ch, 275 loµi thó, 800 loµi chim, 180 loµi bß s¸t, 5500 loµi c«n trïng. ViÖt Nam cã tiÒm n¨ng thuû s¶n to lín, kho¶ng 2030 loµi ç biÓn, 225 loµi t«m biÓn vµ trªn 653 loµi rong biÓn, 35 loµi mùc, 12 loµi r¾n biÓn, 5 loµi rïa biÓn, 170 loµi chim biÓn... ChÝnh víi ý nghÜa ®ã nhµ n−íc ViÖt Nam rÊt quan t©m ®Õn sù ph¸t triÓn cña ngµnh thuû s¶n. Ngµy nay chóng ta ®ang nç lùc b»ng mäi biÖn ph¸p tÝch cùc ph¸t triÓn bÒn v÷ng nguån lîi tù nhiªn s½n cã cña m×nh. Rïa biÓn ®−îc dïng lµm thøc ¨n tõ thêi xa x−a (lÊy mì vµ protein) vµ lµm çc ®å dïng kh¸c (x−¬ng, da mì vµ mai rïa). Sù quan träng cña chóng trong th−¬ng m¹i ®· ®−îc biÕt ®Õn hµng ngµn n¨m tr−íc, cho dï viÖc b¸n rïa sèng, thÞt rïa, mì rïa vµ mai rïa ®Òu lµ bÊt hîp ph¸p. GÇn ®©y, rïa biÓn trë nªn quan träng cho çc môc ®Ých kh«ng tiªu dïng nh−: du lÞch, häc tËp vµ nghiªn cøu khoa häc, çc ho¹t ®éng cung cÊp c¬ héi cho çc lo¹i h×nh dÞch vô gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ th«ng tin còng nh− çc thu nhËp kinh tÕ kh¸c. Gi¸ trÞ Ýt thÊy râ rµng nh−ng kh«ng thÓ thay thÕ v× nã nh− mét nguån lîi sinh th¸i. Loµi bß s¸t nµy lµ thµnh phÇn rÊt ®éc ®¸o cña hÖ sinh th¸i phøc t¹p, søc sèng cña nã liªn quan ®Õn çc s¶n phÈm khai th¸c ®−îc (kÓ c¶ ç, loµi nhuyÔn thÓ vµ rõng ngËp mÆn) còng nh− çc dÞch vô cña hÖ sinh th¸i (vÝ dô nh− æn ®Þnh çc khu vùc ven bê). Do chóng di c− hµng ngµn kil«mÐt vµ ph¶i mÊt hµng chôc n¨m ®Ó tr−ëng thµnh, rïa biÓn phôc vô nh− mét vËt chØ thÞ quan träng cho søc khoÎ cña m«i tr−êng biÓn vµ ven biÓn ë møc ®é khu vùc lÉn toµn cÇu. Thªm vµo viÖc chóng cã gi¸ trÞ nh− lµ nguån nguyªn liÖu, loµi vËt nµy cßn cã gi¸ trÞ v¨n hãa kh«ng thÓ ®o ®¹c ®−îc. Çc x· héi kh¸c nhau cã truyÒn thèng coi rïa nh− lµ mét nh©n vËt trung t©m trong niÒm tin vµ tËp tôc cña m×nh. Trong x· héi c«ng nghiÖp, loµi bß s¸t nµy cã chøc n¨ng ®Æc biÖt víi b¶n n¨ng l«i cuèn cña

10

m×nh vµ chu kú sèng hÊp dÉn gîi trÝ tß mß, chóng trë thµnh (çc ®èi t−îng) lý t−ëng cho c«ng t¸c gi¸o dôc vµ nghiªn cøu. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ rïa biÓn trë thµnh loµi vËt t−îng tr−ng cho c«ng t¸c b¶o tån cña c¶ ®Þa ph−¬ng, quèc gia vµ quèc tÕ. B»ng viÖc b¶o tån çc con vËt nµy vµ sinh c¶nh cña chóng, çc khu vùc réng lín cña hµnh tinh ph¶i ®−îc xem xÐt vµ qu¶n lý mét çch thÝch hîp. Tãm l¹i, b¶o tån rïa biÓn nghÜa lµ b¶o tån biÓn vµ çc vïng bê biÓn, vÒ phÇn m×nh ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ b¶o tån thÕ giíi phøc t¹p vµ liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau mµ x· héi loµi ng−êi phô thuéc vµo. Còng cÇn nhÊn m¹nh r»ng, nhiÒu loµi ®éng vËt, tr¶i qua nh÷ng giai ®o¹n kh¸c nhau cña chu kú sèng ®Òu sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn ë nh÷ng sinh c¶nh kh¸c nhau. Khi chóng di c−, çc ®éng vËt ph¶i v−ît qua nh÷ng vïng biªn giíi tõ n−íc nµy ®Õn n−íc kh¸c. ChÝnh v× vËy chóng ta ®Òu cã tr¸ch nhiÖm ®Ó b¶o tån nh÷ng di s¶n tù nhiªn chung ®ã. Th−a çc vÞ ®¹i biÓu Th−a çc b¹n §−¬ng nhiªn nh÷ng thµnh tùu trong khoa häc vÒ ®a d¹ng sinh häc ®· ®¹t ®−îc ph¶i ®−îc hoµ chung vµo nh÷ng thµnh tùu cña ®Êt n−íc. Víi nh÷ng kÕt qu¶ khiªm tèn, ViÖt Nam ®· tiÕn hµnh mét sè b−íc ®Ó b¶o tån çc nguån tµi nguyªn cña m×nh trong mÊy thËp kû qua. B¶o tån ®a d¹ng sinh häc râ rµng lµ mét th¸ch thøc rÊt lín cña ViÖt nam vµ viÖc b¶o tån çc hÖ sinh th¸i tù nhiªn cña ViÖt Nam vµ çc loµi phô thuéc vµo hÖ sinh th¸i ®ã lµ sù sèng cßn kh«ng chØ cho ViÖt Nam vµ cho c¶ thÕ giíi. T«i xin bµy tá sù hy väng vµ tin t−ëng r»ng víi sù quan t©m, ®éng viªn vµ cæ vò cña nhµ n−íc, víi sù hîp t¸c chÆt chÏ vµ ñng hé quý b¸u cña çc tæ chøc quèc tÕ nãi chung vµ cña ch−¬ng tr×nh m«i tr−êng liªn hîp quèc (CMS- UNEP). C¬ quan Ph¸t triÓn Quèc tÕ §an M¹ch vµ Tæ chøc B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ (IUCN) nãi riªng sÏ tiÕp thªm cho chóng t«i, nh÷ng ng−êi lµm c«ng t¸c khoa häc, qu¶n lý vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, ®ang tiÕp tôc b¶o tån vµ qu¶n lý nguån lîi rïa biÓn nh»m môc ®Ých qu¶n lý vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng nguån lîi tù nhiªn cña ®Êt n−íc. §Þnh h−íng kÕ ho¹ch hµnh ®éng ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc v× lîi Ých l©u dµi cña ®Êt n−íc ®ång thêi thÓ hiÖn ý thøc tr¸ch nhiÖm cña m×nh tr−íc céng ®ång quèc tÕ ®èi víi nhiÖm vô lµ b¶o vÖ di s¶n tù nhiªn chung. Chóc héi th¶o vµ tËp huÊn thµnh c«ng tèt ®Ñp Chóc çc vÞ ®¹i biÓu m¹nh khoÎ

NguyÔn Minh Th«ng: Chµo mõng ®¹i biÓu



Chµo mõng ®¹i biÓu (IUCN)

NguyÔn Minh Th«ng

Tr−ëng ®¹i diÖn IUCN t¹i ViÖt Nam T«i rÊt vui mõng ®−îc cã mÆt t¹i ®©y ngµy h«m nay vµ thay mÆt cho Tæ chøc B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ – IUCN tr×nh bµy mét bµi ph¸t biÓu ng¾n gän tr−íc sù kiÖn ®Çy ý nghÜa cña cuéc Héi th¶o vµ TËp huÊn vÒ C«ng t¸c Nghiªn cøu vµ B¶o tån Rïa biÓn t¹i ViÖt Nam. Nh− tÊt c¶ çc b¹n ®Òu biÕt, ViÖt Nam, mét thµnh viªn cña IUCN, ®· tham gia C«ng −íc vÒ §a d¹ng Sinh häc vµo n¨m 1994. §iÒu nµy cho thÊy mèi quan t©m s©u s¾c vµ sù cam kÕt m¹nh mÏ cña ViÖt Nam ®èi víi sù nghiÖp b¶o vÖ m«i tr−êng vµ b¶o tån thiªn nhiªn. V× vËy mµ IUCN, trong nhiÒu n¨m qua, ®· hîp t¸c chÆt chÏ víi ChÝnh phñ ViÖt Nam, Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng / Côc M«i tr−êng (MOSTE/NEA) trong mét sè ho¹t ®éng víi träng t©m lµ b¶o tån ®a d¹ng sinh th¸i, víi Bé Thuû s¶n/ ViÖn Nghiªn cøu Thuû s¶n (MOFI/RIMP) th«ng qua viÖc thùc hiÖn dù ¸n thÝ ®iÓm Khu b¶o tån biÓn Hßn Mun t¹i ViÖt Nam... Héi th¶o vµ TËp huÊn Quèc gia vÒ C«ng t¸c Nghiªn cøu vµ B¶o tån Rïa biÓn t¹i ViÖt Nam sÏ hç trî cho viÖc thùc hiÖn t¹i ViÖt Nam B¶n ghi nhí (MoU) cña C«ng −íc vÒ Çc loµi Di tró (CMS) trong c«ng t¸c B¶o tån vµ Qu¶n lý Rïa biÓn t¹i Ên §é D−¬ng vµ §«ng Nam ¸ (CMS/MoU). Héi th¶o nµy sÏ ph¸t huy çc ch−¬ng tr×nh quèc gia vÒ nghiªn cøu vÒ rïa biÓn ®ang ®−îc tiÕn hµnh nh»m n©ng cao nhËn thøc vÒ C«ng −íc CMS MoU t¹i ViÖt Nam, ®Æc biÖt trong sè çc quan chøc cña Bé Thuû s¶n, Côc KiÓm l©m (çc v−ên quèc gia), vµ çc chÝnh quyÒn cÊp tØnh. Cuéc héi th¶o nµy ®−îc tæ chøc nh»m giíi thiÖu mét çch toµn diÖn vÒ C«ng −íc CMS MoU vµ çc kü n¨ng (kÓ c¶ quan s¸t hiÖn tr−êng t¹i C«n §¶o) ®ång thêi ®ßi hái çc çn bé ph¶i n©ng cao nhËn thøc vÒ çc vÊn ®Ò b¶o tån vµ qu¶n lý. Ngoµi ra, cuéc héi th¶o sÏ x¸c ®Þnh çc thµnh phÇn tham gia chñ yÕu vµo viÖc x©y dùng mét KÕ ho¹ch Hµnh ®éng Quèc gia vÒ Rïa biÓn cho ViÖt Nam (dùa theo B¶n Ghi nhí) vµ sÏ xem xÐt mét lo¹t çc vÊn ®Ò tr−íc tiªn cÇn ®−a vµo b¶n KÕ ho¹ch Hµnh ®éng Quèc gia. Ngoµi ra, theo khuyÕn nghÞ cña Ban Th− ký CMS vµ IUCN Ch©u ¸, cuéc héi th¶o còng sÏ cã sù tham gia h¹n chÕ cña çc ®¹i biÓu C¨m-pu-chi-a víi hai lý do: (i) héi th¶o nµy sÏ t¹o c¬ héi ®Ó t¨ng c−êng trao ®æi vµ hîp t¸c gi÷a ViÖt Nam vµ C¨m-pu-chi-a, mét vÞªc rÊt quan träng víi t×nh tr¹ng ph©n bè çc loµi rïa biÓn cËn kÒ nhau t¹i vïng biªn giíi C¨m-pu-chia-ViÖt Nam; (ii) v× ch−a cã héi th¶o quèc gia nµo, nªn cuéc héi th¶o nµy sÏ lµ nguån khÝch lÖ C¨m-pu-chia tham gia vµo B¶n Ghi nhí (MoU) cña CMS. Cuéc héi th¶o vµ tËp huÊn nµy sÏ cã t¸c dông nh− mét ho¹t ®éng khëi ®Çu trong khu«n khæ qu¸ tr×nh x©y dùng dù th¶o KÕ ho¹ch Hµnh ®éng Quèc gia vÒ B¶o tån vµ Qu¶n lý Rïa biÓn t¹i ViÖt Nam, nã sÏ hç trî cho sù tham gia cña ViÖt Nam vµo C«ng −íc Çc loµi Di tró còng nh− t¹i çc diÔn ®µn khu vùc vÒ b¶o tån rïa biÓn. Cuéc héi th¶o ®· ®−îc tæ chøc víi sù phèi hîp cña Bé Thuû s¶n (ViÖn Nghiªn cøu H¶i s¶n), Ban Th− ký C«ng −íc vÒ Çc loµi Di tró (CMS), TiÕn sÜ Pilcher cña tr−êng §¹i häc Ma-lai-xi-a t¹i Sa-ra-o¾c vµ Ch−¬ng tr×nh BiÓn cña IUCN ViÖt Nam. Nh©n dÞp nµy t«i xin thay mÆt cho IUCN bµy tá lßng c¶m ¬n ch©n thµnh ®Õn tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®· ®ãng gãp vµo viÖc tæ chøc héi th¶o, ®Æc biÖt lµ ®Õn ViÖn Nghiªn cøu H¶i s¶n, Gi¸o s− TiÕn sÜ Ph¹m Th−îc, vµ ®èi víi sù hç trî to lín cña Bé Thuû s¶n vµ çc chuyªn gia quèc tÕ nh− TiÕn sÜ Nicholas Pilcher (§¹i häc Ma-lai-xia Sa-ra-o¾c), ¤ng Douglas Hykle (Phã Th− ký ChÊp hµnh cña CMS-UNEP), çc nhµ chuyªn gia vÒ rïa biÓn - TiÕn sÜ Jeff Miller, vµ TiÕn sÜ Chan Eng Heng. Chóng t«i còng ®Æc biÖt c¶m ¬n CMS-UNEP, C¬ quan Ph¸t triÓn Quèc tÕ §an M¹ch vµ Côc Ng− nghiÖp Quèc gia Mü (NMFS), Tæ chøc Quèc gia Mü vÒ Ç vµ §êi sèng Hoang d·

12

(NFWF), vµ thµnh viªn cña IUCNSSC, vÒ sù hîp t¸c vµ ®ãng gãp vËt chÊt hËu hÜnh cho cuéc héi th¶o vµ tËp huÊn quèc gia ®Çu tiªn nµy t¹i ViÖt Nam. Xin c¶m ¬n vµ chóc çc vÞ m¹nh khoÎ./.

Douglas Hykle: CMS Chµo mõng ®¹i biÓu



Chµo mõng ®¹i biÓu (CMS)

Douglas Hykle

Phã Th− ký ChÊp hµnh C«ng −íc vÒ çc Loµi Di tró

KÝnh th−a ¤ng vô tr−ëng Vò V¨n §µi, Th−a çc VÞ DiÔn gi¶ cïng Quý Bµ, Quý ¤ng, T«i lÊy lµm hµi lßng ®−îc ®Õn ®©y cïng quý vÞ trong chuyÕn ®i thø ba hoÆc thø t− cña t«i ®Õn ViÖt Nam, nh−ng lµ lÇn ®Çu tiªn ®Õn vïng ven biÓn phÝa Nam t−¬i ®Ñp nµy. Vµo th¸ng 2, t«i còng ®· rÊt vui mõng ®−îc th¨m ViÖn Nghiªn cøu H¶i s¶n (RIMP) vµ Bé Thuû s¶n (MoFi) ®Ó lµm quen víi c«ng viÖc cña cña hä vµ chia sÎ nh÷ng th«ng tin vÒ tæ chøc mµ t«i ®¹i diÖn- C«ng −íc vÒ çc Loµi Di tró (CMS). T«i xin b¾t ®Çu bµi ph¸t biÓu cña m×nh b»ng viÖc tá lßng kÝnh träng Gi¸o s− Ph¹m Th−îc, ng−êi mµ 2-3 n¨m tr−íc ®©y ®· cã ý t−ëng tæ chøc mét cuéc héi th¶o vµ tËp huÊn quèc gia t¹i ViÖt Nam vµ quyÕt t©m ®−a héi th¶o ®Õn thµnh c«ng víi sù ñng hé cña ViÖn Nghiªn cøu H¶i s¶n vµ Bé Thuû s¶n. T«i còng xin ghi nhËn tÊt c¶ nh÷ng c«ng viÖc mµ tæ chøc IUCN-ViÖt Nam ®· tiÕn hµnh ®Ó gióp tæ chøc cuéc héi th¶o nµy, vµ nh÷ng nç lùc cña TiÕn sÜ Nicholas Pilcher cña §¹i häc Ma-lai-xi-a nh»m g©y quü cho cuéc héi th¶o. T«i xin ®−îc bæ sung nh÷ng lêi gi¶i thÝch cña «ng Vò V¨n §µi vÒ lý do cña cuéc héi th¶o nµy. T«i cßn nhí mét cuéc héi th¶o t−¬ng tù mµ C«ng −íc vÒ çc Loµi Di tró (CMS) ®· tæ chøc t¹i Ch©u Phi vµi n¨m tr−íc, t¹i ®ã mét sè nhµ b¸o ®· cã mÆt. Khi t«i nãi chuyÖn víi mét ng−êi trî lý cña mét trong sè çc phãng viªn, anh ta c¶m thÊy rÊt buån c−êi r»ng chóng t«i ®· tæ chøc mét héi nghÞ vÒ b¶o tån rïa biÓn. §¬n gi¶n lµ anh ta ®· kh«ng thÓ hiÓu t¹i sao 50 ng−êi tõ çc n−íc Ch©u Phi kh¸c nhau l¹i ®Õn häp ®Ó bµn vÒ mét con vËt mµ ®ång bµo cña anh ta th−êng dïng lµm thøc ¨n. T«i trë vÒ n−íc nhËn ra r»ng chóng ta ph¶i cã mét sù nç lùc lín lao nh»m thuyÕt phôc ®¹i ®a sè c«ng chóng hiÓu ý nghÜa vµ tÇm quan träng cña c«ng viÖc mµ chóng ta ®ang lµm. Rïa biÓn lµ nh÷ng con vËt rÊt ®Æc biÖt, vµ ch¾c ch¾n r»ng chóng ta sÏ t×m hiÓu vÒ çc ®Æc ®iÓm cña chóng trong ngµy h«m nay vµ nh÷ng ngµy cßn l¹i trong tuÇn. Rïa biÓn cã mÆt trªn kh¾p thÕ giíi vµ ®−îc çc d©n téc kh¸c nhau vµ nÒn v¨n ho¸ kh¸c nhau ®¸nh gi¸ víi nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau. Nh÷ng môc ®Ých ®ã bao gåm tõ viÖc sö dông lµm hµng tiªu thô nh− lÊy thÞt, trøng vµ mai cho ®Õn nh÷ng môc ®Ých kh«ng ph¶i tiªu thô kh¸c nh− gióp vµo viÖc t¨ng thu nhËp cho çc céng ®ång ®Þa ph−¬ng th«ng qua du lÞch. Chóng ta biÕt r»ng t¹i nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi rïa ®ang bÞ suy gi¶m vÒ sè l−îng, mét sè tr−êng hîp rÊt nghiªm träng. B¶n chÊt hay di tró cña chóng cã nghÜa lµ ®Ó ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c b¶o tån, cÇn cã sù céng t¸c gi÷a çc n−íc víi nhau. Th¸ng 6 võa qua, t¹i Manila, mét b−íc ®Çu tiªn theo h−íng nµy ®· ®−îc tiÕn hµnh víi viÖc ký mét Biªn b¶n Ghi nhí vÒ sù céng t¸c khu vùc gi÷a çc n−íc Ên §é D−¬ng vµ §«ng Nam ¸ vÒ b¶o tån vµ qu¶n lý khu vùc sinh sèng cña rïa biÓn (IOSEA). T«i rÊt vui mõng ®−îc th«ng b¸o r»ng mét vÞ ®¹i diÖn cña ChÝnh phñ ViÖt Nam sÏ ký vµo B¶n ghi nhí IOSEA nh©n dÞp héi th¶o nµy, vµ ViÖt Nam sÏ trë thµnh thµnh viªn thø 9 cña Biªn b¶n Ghi nhí (MoU) vµ sÏ cã hiÖu lùc tõ ngµy 1/9/2001. Tæ chøc C«ng −íc vÒ çc Loµi Di tró (CMS) hµi lßng cïng céng t¸c víi cuéc héi th¶o, ®©y lµ ho¹t ®éng ®Çu tiªn thuéc lo¹i nµy t¹i ViÖt Nam, vµ ®· ®ãng gãp tµi chÝnh ®Ó thùc hiÖn héi th¶o. T«i ®Æc biÖt hµi lßng thÊy r»ng ch−¬ng tr×nh nghÞ sù cã phÇn trao ®æi quan ®iÓm víi çc ®¹i biÓu cña céng ®ång ®Þa ph−¬ng ®ang sö dông nguån h¶i s¶n, vµ héi th¶o còng cã sù tham gia cña çc b¹n ®ång nghiÖp tõ C¨m-pu-chia, n−íc cïng cã chung mét sè quÇn thÓ rïa biÓn víi ViÖt Nam.

14

Cuèi cïng, t«i rÊt lÊy lµm tiÕc lµ sÏ kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó cïng lµm viÖc víi quÝ vÞ t¹i C«n §¶o vµo cuèi tuÇn nµy, v× t«i bËn nh÷ng c«ng viÖc kh¸c t¹i Bonn. Tuy nhiªn t«i tin ch¾c r»ng mét nhãm chuyªn gia xuÊt s¾c ®· ®−îc tËp häp vÒ ®©y sÏ lµm tèt c«ng viÖc h−íng dÉn çc cuéc th¶o luËn. T«i mong chê ®−îc lµm viÖc víi çc vÞ trong nh÷ng ngµy tíi vµ xin chóc çc vÞ thµnh c«ng trong nh÷ng mong muèn cña m×nh./.

N. J. Pilcher: Sinh häc rïa biÓn


Sinh Häc §¹i c−¬ng vÒ Rïa biÓn

Nicolas J. Pilcher

ViÖn B¶o tån §a d¹ng sinh häc vµ M«i tr−êng, Tr−êng §¹i häc Ma-lai-xia, Sarawak,

94300 Kota Samarahan, Sarawak, Malaysia

LÞch sö ph¸t triÓn vµ Sinh häc ®¹i c−¬ng

Rïa biÓn ®· tån t¹i trªn thÕ giíi trong nhiÒu thÕ kû qua. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng cña con ng−êi, ®Æc biÖt trong çc thÕ kû thø 19 vµ 20, ®· ®Èy nhiÒu quÇn thÓ rïa biÓn ®Õn bê vùc cña sù tuyÖt chñng. Çc nhµ sinh vËt häc ®· nhËn ra tÇm quan träng cña rïa biÓn bëi nh÷ng t− t−ëng cña Archie Carr qu¸ cè (trong t¸c phÈm Archie Carr, 1967; Carr, 1975; Carr, 1986 a, 1986 b; Carr et al, 1966; Carr & Stancyk, 1975; Car, 1942; Carr & Giovannoli, 1957), vµ rïa biÓn ®· trë thµnh biÓu t−îng cña nh÷ng nç lùc b¶o tån biÓn, vµ th«ng qua çc loµi ®éng vËt di c− trªn diÖn réng nh− vËy, nh÷ng mèi quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ còng ®−îc më réng. Rïa cã lÏ ®· xuÊt hiÖn vµo cuèi kû Triassic çch ®©y 200 triÖu n¨m (Pritchard, 1997). Khi loµi khñng long bÞ tuyÖt chñng 100 triÖu n¨m sau ®ã th× rïa vÉn sèng sãt nhê kh¶ n¨ng thÝch øng cña chóng víi m«i tr−êng ®¹i d−¬ng vµ tån t¹i cho ®Õn ngµy nay, chóng d−êng nh− kh«ng cã sù thay ®æi nµo c¶. Cã mét vµi ®Æc ®iÓm sinh lý häc quan träng cã tÝnh chÊt phæ biÕn ®èi víi tÊt c¶ çc loµi rïa biÓn vµ nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã lµm cho chóng kh¸c víi çc loµi rïa kh¸c nh−: çc chi kh«ng co gi·n ®−îc, gi¸p ®Çu réng, çc chi cã thÓ chuyÓn ®éng gièng nh− m¸i chÌo, cã çc tuyÕn ®Ó bµi tiÕt l−îng muèi thõa trong c¬ thÓ. Còng nh− çc loµi bß s¸t kh¸c, giíi tÝnh cña rïa con phô thuéc vµo nhiÖt ®é trong suèt thêi kú Êp trøng, ®Æc biÖt lµ çc tuÇn lÔ thø ba vµ thø bèn (theo Miller, 1985; Miller & Limpus, 1981). HiÖn nay trªn toµn thÕ giíi cã 7 loµi hay 8 loµi rïa biÓn (tïy theo quan ®iÓm cña mçi ng−êi): rïa Da, Qu¶n §ång, §åi måi th−êng, §åi måi døa, rïa Kemp’s Ridley, VÝch vµ rïa Mai ph¼ng. Mét loµi rïa thø t¸m, rïa §en (Chelonia agassizii) hiÖn ®ang lµ chñ ®Ò ®−îc tranh c·i gi÷a çc nhµ sinh vËt häc. LÇn ®Çu tiªn rïa ®en ®−îc m« t¶ trong quyÓn Bocourt (1868) nh−ng vÒ sau bÞ tranh c·i trong quyÓn Bowen et al (1993). C«ng −íc quèc tÕ vÒ bu«n b¸n çc loµi ®éng thùc vËt cã nguy c¬ tuyÖt chñng (CITES) ®· liÖt kª tÊt c¶ çc loµi rïa biÓn trong Phô lôc I (bÞ cÊm trong bu«n b¸n quèc tÕ). Trong ®ã ®· liÖt kª VÝch vµ Qu¶n ®ång lµ loµi BÞ ®e do¹ vµ çc loµi cßn l¹i (trõ Rïa Mai ph¼ng ch−a râ t×nh tr¹ng) ®Òu lµ loµi cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng. T¹i sao ph¶i b¶o tån rïa biÓn?

§· tõ l©u, rïa biÓn ®−îc con ng−êi sö dông lµm thøc ¨n vµ çc ®å dïng kh¸c. ViÖc bu«n b¸n çc s¶n phÈm rïa biÓn chñ yÕu tËp trung vµo phÇn mai, thÞt, mì vµ da cña chóng. Ngµy nay, rïa biÓn ®· trë nªn quan träng cho viÖc sö dông kh«ng tiªu hao nh− : du lÞch, gi¸o dôc, çc ho¹t ®éng nghiªn cøu, viÖc lµm vµ çc lîi Ých kh¸c. Mét lîi Ých n÷a tuy kh«ng thÓ hiÖn râ nh−ng kh«ng thÓ thay thÕ ®−îc còng lµ nguån lîi sinh th¸i. Rïa biÓn lµ nh÷ng thµnh phÇn ®éc ®¸o trong çc hÖ sinh th¸i phøc t¹p, vµ sù ph¸t triÓn cña çc hÖ sinh th¸i nµy l¹i liªn quan tíi çc s¶n phÈm cã thÓ khai th¸c ®−îc (nh− ç vµ sß). Rïa cã gi¸ trÞ kh«ng thÓ ®ong ®Õm ®−îc vÒ v¨n ho¸ vµ còng cã mét gi¸ trÞ quan träng nh− loµi chØ thÞ cho m«i tr−êng biÓn vµ vïng triÒu. Chóng hiÖn ®ang lµ nh÷ng loµi −u tiªn trong çc dù ¸n b¶o tån ®Þa ph−¬ng vµ khu vùc. B»ng viÖc b¶o tån rïa vµ m«i tr−êng sèng cña chóng, con ng−êi ph¶i quan t©m tíi nh÷ng vïng biÓn réng lín vµ ®iÒu nµy l¹i b¶o vÖ chÝnh con ng−êi. Sinh vËt häc ®¹i c−¬ng vÒ sinh s¶n

Nãi chung, rïa di c− tõ nh÷ng n¬i kiÕm måi ë çch xa nh÷ng khu vùc lµm æ cña chóng, vµ khi con çi vµ con ®ùc gÆp nhau, chóng giao phèi suèt trong thêi gian tõ 1 – 2 th¸ng. Sau khi giao

16

phèi, nh÷ng con çi mÊt tõ 2 ®Õn 4 th¸ng lªn b·i çt ®Ó ®Î nh÷ng æ trøng ®Çu tiªn. Sau ®ã chóng cã thÓ trë l¹i n¬i ®ã 4 ®Õn 8 lÇn n÷a ®Ó ®Î trong cïng mét mïa sinh s¶n. Qu¸ tr×nh lµm æ cã thÓ ®−îc m« t¶ trong 7 b−íc c¬ b¶n nh− sau: Lªn khái mÆt n−íc - khi çc chó rïa rêi ®¹i d−¬ng vµ bß lªn b·i biÓn; §µo bíi – khi rïa dïng çc chi tr−íc ®Ó ®µo nªn chiÕc hè to b»ng th©n cña chóng; Lµm æ - khi rïa dïng çc chi sau ®Ó ®µo hè ®Ó ®Î trøng; §Î trøng - khi rïa thùc sù ®Î ra nh÷ng qu¶ trøng; LÊp æ - khi rïa lÊp çt phñ lªn trªn æ cña chóng ®Ó tr¶ l¹i líp çt nh− lóc ®Çu; Trë vÒ - lóc rïa bß xuèng khái b·i biÓn ra ®¹i d−¬ng; vµ ®i lang thang – khi rïa bß kh¾p b·i biÓn gi÷a çc lÇn ®Î ®Ó t×m chç ®Î. Mçi æ rïa chøa kho¶ng 100 qu¶ trøng cã ®−êng kÝnh kho¶ng 4-5 cm vµ nÆng tõ 20-30 gr. Trøng ®−îc Êp trong gÇn 60 ngµy vµ th−êng në lóc trêi tèi, khi mÆt çt trë nªn m¸t mÎ. Nh÷ng chó rïa con mÊt kho¶ng 2-3 ngµy ®Ó ®µo xuyªn qua líp çt, sau ®ã míi chui lªn trªn mÆt çt, chóng nÆng tõ 20-25 gr vµ dµi 4–5 cm. Rïa con bß ra khái b·i vµ h−íng th¼ng ra biÓn b»ng çch c¶m nhËn ¸nh s¸ng, thuû triÒu vµ tõ tr−êng tr¸i ®Êt. Chóng b¬i trong 1-2 ngµy trong tr¹ng th¸i ®−îc gäi lµ “b¬i trong mª” ®Ó rêi cµng xa bê cµng tèt. Sau ®ã, nãi chung, chóng tr«i næi nh− sinh vËt phï du trong ®¹i d−¬ng trong vµi n¨m cho ®Õn khi chóng di chuyÓn tõ nh÷ng vïng n−íc s©u ®¹i d−¬ng vµo çc khu vùc n−íc n«ng ®Ó kiÕm måi. Sau kho¶ng 5 ®Õn 10 n¨m, rïa biÓn ®· trë thµnh con non víi chiÒu dµi tõ 20-40 cm. Chóng ë t¹i ®ã thªm tõ 5 ®Õn 10 n¨m hoÆc l©u h¬n n÷a, chóng ®¹t ®é tuæi tr−ëng thµnh vµ tiÕn hµnh chuyÕn di c− ®Çu tiªn ®Õn çc khu vùc giao phèi vµ lµm tæ, vµ råi chu kú ®ã l¹i ®−îc lÆp l¹i (Xem h×nh 1)

H×nh 1: Kh¸i qu¸t vßng ®êi cña rïa biÓn (theo Lanyon et. al., 1989)

Mçi con rïa çi tr−ëng thµnh lµm æ theo chu kú tõ 2- 4 n¨m (thêi gian t¸i di c−), trong khi rïa ®ùc tr−ëng thµnh cã thÓ t¸i di c− sau 1-2 n¨m (Balazs, 1983). Ng−êi ta tin lµ rïa con cã tû lÖ sèng sãt kh«ng qu¸ 0,01%, nh−ng kh¶ n¨ng sèng sãt cña rïa t¨ng lªn cÊp luü thõa theo kÝch cì cña chóng, nh÷ng con tr−ëng thµnh cã tû lÖ sèng sãt cao do kÝch th−íc to lín cña chóng vµ Ýt bÞ nguy c¬ çc loµi kh¸c ¨n thÞt (Crouse et al., 1987). Rïa biÓn cã tèc ®é ph¸t triÓn nhanh, thêi khi míi në (5-10 cm/ n¨m) vµ thêi kú cßn lµ rïa non (2-4 cm/n¨m), thêi kú tr−ëng thµnh kh«ng ph¸t triÓn hoÆc ph¸t triÓn rÊt chËm (0,2 cm/ n¨m) (Bjorndal &Bolten, 1988). Kh¶ n¨ng sinh s¶n thuÇn thôc ë rïa tr−ëng thµnh lµ sau 20 – 50 n¨m (Frazer & Ehrhart, 1985).



Víi sù hiÓu biÕt vÒ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña mét quÇn thÓ rïa, chóng ta cã thÓ ®i tíi sù suy luËn vÒ tiÒm n¨ng ph¸t triÓn hay suy tho¸i cña quÇn thÓ ®ã. MÆc dï cã nhiÒu ®Æc ®iÓm sinh s¶n kh¸c nhau gi÷a çc quÇn thÓ, nh−ng ®iÒu quan träng lµ ph¶i ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a kh¶ n¨ng thÝch nghi trong qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ víi møc ®é ®¹t kÕt qu¶ thÊp trong qu¸ tr×nh sinh s¶n. VÝ dô, çc ®µn rïa biÓn tr−ëng thµnh trªn toµn thÕ giíi kh¸c nhau vÒ kÝch cì vµ träng l−îng trung b×nh, rïa ë Trung §«ng lµ loµi nhá nhÊt trªn thÕ giíi, trong khi ®ã rïa cña vïng §¹i-t©y-d−¬ng cã kÝch th−íc lín h¬n. Trong ph¹m vi khu vùc Ên §é-Th¸i b×nh d−¬ng th× çc loµi rïa t¹i vïng VÞnh ¶-rËp nhá h¬n çc loµi rïa t¹i vïng BiÓn Hång H¶i. So s¸nh gi÷a toµn bé çc vïng th× rïa ¶-rËp Xª-ót nhá h¬n c¶ vµ cã mµu s¸ng h¬n rïa ë vïng §¹i- t©y-d−¬ng. Ng−êi ta cho r»ng qu¸ tr×nh lÞch sö l©u dµi vÒ nguån thøc ¨n cña rïa t¹i vïng VÞnh ¶-rËp cïng víi sù kh¸c nhau gi÷a çc m«i tr−êng sèng cã thÓ lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn hiÖn t−îng nµy. Tr¸i l¹i, t¹i vïng biÓn Hång H¶i sè l−îng rïa Ýt h¬n cïng víi çc th¶m cá biÓn ph©n bè suèt däc vïng bê biÓn réng n¬i ®©y vµ viÖc kh«ng cã sù di c− ®Õn hoÆc ®i cã thÓ lµ nguyªn nh©n cña viÖc rïa t¹i ®©y cã kÝch cì th©n h×nh to lín h¬n. Nh÷ng sù kh¸c biÖt vÒ sinh lý häc nµy kh«ng ph¶i lµ dÊu hiÖu cña søc khoÎ, mµ chØ ®¬n thuÇn lµ sù kh¸c nhau vÒ ph©n bè ®Þa lý gi÷a çc ç thÓ trong cïng mét loµi. Nh÷ng kh¶ n¨ng thiÕt yÕu vÒ thÝch nghi sinh häc

CÊu t¹o sinh lý vµ kh¶ n¨ng thÝch nghi sinh häc cña rïa biÓn vÉn kh«ng hÒ thay ®æi trong hµng triÖu n¨m nay. Cã mét sè khÝa c¹nh nhÊt ®Þnh trong lÞch sö ph¸t triÓn tù nhiªn cña chóng lµm cho chóng kh¸c biÖt so víi hÇu hÕt çc loµi sinh vËt biÓn kh¸c. Do ®ã chóng khã cã thÓ thÝch nghi vµ tån t¹i l©u dµi ®−îc tr−íc sù biÕn ®æi nhanh chãng cña m«i tr−êng sèng trong thêi ®¹i c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ çc ¸p lùc d©n sè t¹o ra. Nh÷ng cuéc di c−

Mét trong nh÷ng ®Æc ®iÓm lµm cho çc nhµ sinh vËt häc çc thêi kú ®Òu ng¹c nhiªn lµ sù di c− theo chu kú cña rïa biÓn tõ n¬i lµm æ ®Õn çc n¬i kiÕm måi, ®«i khi çch nhau rÊt xa. VÝch cã thÓ duy tr× tèc ®é b¬i tíi 44 km/ngµy (theo Limpus et al., 1992) vµ kû lôc b¬i xa cña chóng lªn tíi 3.410 km tõ Gielop (Micronesia) ®Õn Majuro (®¶o Marshall) (theo Hirth, 1997). Çc quÇn thÓ VÝch vµ §åi måi däc theo d¶i r¹n san h« ngÇm Great Barrier th× rïa çi tr−ëng thµnh kh«ng nhÊt thiÕt lµm æ t¹i nh÷ng b·i gÇn nhÊt so víi khu vùc kiÕm måi (theo Limpus et. al., 1983).Theo kÕt qu¶ cña çc dù ¸n g¾n thÎ ®Ó theo dâi rïa vµ c«ng t¸c theo dâi hiÖn tr−êng t¹i khu vùc biÓn Ca-ri-bª (xem Carr, 1986 b) th× kh«ng mét con rïa ®−îc g¾n thÎ nµo t¹i Tortuguero, Costa Rica ®−îc t×m thÊy lªn lµm æ ë çc n¬i kh¸c trong suèt 22 n¨m theo dâi (Carr et al., 1978); ®iÒu nµy cho thÊy r»ng nh÷ng con rïa ®ã chØ lµm æ ë mét n¬i. Loµi VÝch tiÕn hµnh nh÷ng "chuyÕn ®i cÇn mÉn tíi çc môc tiªu ®Þa lý cô thÓ" vµ trong ®ã nh÷ng c« rïa çi tá ra rÊt chung thñy víi mét ®Þa ®iÓm sau çc ®ît t¸i di c−, th−êng lµ tõ 2-4 n¨m (Limpus et al., 1992). Theo b¸o ço cña Carr et. al (1978), çc con VÝch çi t¹i Toryuguero th−êng di c− theo çc chu kú di tró 2 n¨m (chiÕm 21%), 3 n¨m (49%) vµ 4 n¨m (18%) , VÝch ®ùc cã thÓ cã nh÷ng chu kú di c− ng¾n h¬n (Balazs, 1980; Limpus, 1993) vµ Clifton (1983) ®· m« t¶ chu kú sinh s¶n mét n¨m cña gièng Rïa §en t¹i Mexico (xem Figueroa et. al., trang 199). Mét ®iÒu thó vÞ lµ cã rÊt nhiÒu con rïa chØ lµm tæ mét lÇn trong ®êi vµ kh«ng bao giê ®−îc ghi nhËn lµ cã t¸i di c− ®Õn n¬i ®Î cña chóng trong nh÷ng n¨m sau ®ã. Cïng víi sù b·o hßa çc nghiªn cøu thùc ®Þa trªn toµn thÕ giíi vµ ®· g¾n thÎ cho rïa biÓn trong vßng 4, 5 n¨m gÇn ®©y (Limpus 1992), vÉn cßn rÊt nhiÒu nghi ngê r»ng çc con rïa nµy cã thÓ ®· kh«ng ®−îc quan s¸t thÊy khi chóng lªn ®Î t¹i mét b·i çt kh¸c. Nh÷ng con rïa biÓn t¸i di c− th× th−êng sinh s¶n nhiÒu lÇn trong mét mïa vµ nhiÒu trøng h¬n nh÷ng con míi ®Î lÇn ®Çu (Carr et al. 1978), do ®· cã sù thÝch nghi c¬ häc còng nh− qu¸ tr×nh häc hái kinh nghiÖm tõ lÇn ®Î ®Çu tiªn. Ng−îc l¹i, tû lÖ chÕt tù nhiªn cã thÓ lµ lêi gi¶i thÝch quan träng nhÊt cho tû lÖ rïa chØ ®Î mét lÇn, gi¶ thuyÕt lµ cã thÓ do kh«ng cã kinh nghiÖm khi lµm tæ, khi mét con rïa tr−ëng thµnh khi ®Î lÇn ®Çu tiªn bÞ lóng tóng hoÆc bÞ tÊn c«ng khi ë biÓn hay gÇn çc b·i ®Î còng cã thÓ gi¶i thÝch cho hiÖn t−îng nµy.

18

Tuæi tr−ëng thµnh

Rïa biÓn ®−îc ng−êi ta −íc tÝnh cã vßng ®êi kh¸ dµi, thËm chÝ tíi 100 n¨m. Chóng ®¹t ®é tuæi giao phèi chØ sau tõ 15 ®Õn 40 tuæi tïy thuéc mçi loµi, vµ ®iÒu nµy ®ßi hái ph¶i cã sù qu¶n lý ®Æc biÖt. Nh÷ng chó rïa con míi xuÊt hiÖn ngµy h«m nay cã thÓ sÏ chØ trë l¹i ®Ó lµm tæ trong vßng tõ 20 ®Õn 30 n¨m sau vµ lóc ®ã th× còng chØ cßn mét sè Ýt çc nhµ khoa häc vµ qu¶n lý ®−¬ng thêi cña chóng ta cã thÓ tiÕp tôc theo dâi tiÕn tr×nh cña chóng. Ngoµi ra, sù v¾ng mÆt l©u cña chóng t¹i çc khu vùc kiÕm måi hoÆc çc b·i ®Î ®· biÕt còng lµm cho viÖc theo dâi nh÷ng sù thay ®æi vÒ quy m« sè l−îng cña chóng thªm khã kh¨n. V× lý do nµy, nh÷ng t¸c ®éng ®èi víi sù sèng cßn l©u dµi cña rïa nh− viÖc thu gom trøng hoÆc khai th¸c rïa tr−ëng thµnh cã thÓ kh«ng ®−îc theo dâi trong mét sè n¨m, hoÆc lµ kh«ng ®−îc theo dâi g× c¶ (xem h×nh 2).

H×nh 2: Gi¶ thiÕt ®¬n gi¶n r»ng nÕu 100% sè rïa bÞ khai th¸c mçi n¨m tr−íc khi chóng ®Î trøng th× sÏ ®Õn

mét thêi ®iÓm mµ kh«ng cßn tån t¹i mét rïa çi ®Î trøng nµo n÷a. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy sÏ trë nªn râ rµng h¬n trong vßng 25 n¨m tíi ®©y (theo Mortimer, 1995)

Ngoµi ra quan träng h¬n n÷a lµ do thêi kú tr−ëng thµnh cña rïa rÊt l©u nªn chóng ®øng tr−íc ngµy cµng nhiÒu h¬n nh÷ng nguy c¬ g©y tö vong trong suèt mét thêi gian dµi, vµ ®iÒu nµy ng¨n c¶n viÖc t¸i t¹o l¹i sè l−îng cña chóng. Nh÷ng yªu cÇu vÒ m«i tr−êng sèng vµ sù suy tho¸i cña m«i tr−êng sèng

Rïa biÓn cÇn mét sè m«i tr−êng sèng kh¸c nhau ®Ó hoµn thµnh chu kú vßng ®êi tù nhiªn cña chóng. Tõ lóc nh÷ng qu¶ trøng ®−îc ®Î xuèng çc b·i çt ®Õn nh÷ng cuéc di c− cña rïa con trªn nh÷ng vïng biÓn trong lµnh, vµ nh÷ng khu vùc kiÕm måi n«ng c¹n nh− çc th¶m cá biÓn, çc r¹n ®¸ vµ r¹n san h«, ®Õn çc ®¹i d−¬ng s©u th¼m ®Çy sù sèng, rïa biÓn ®Òu phô thuéc vµo m«i tr−êng sèng h¹n chÕ trong ph¹m vi vïng nhiÖt ®íi vµ thËm chÝ tr¶i réng ®Õn çc vÜ tuyÕn phÝa B¾c vµ phÝa Nam xa x«i. Trªn çc b·i nhá do mËt ®é chËt chéi th× nguy c¬ dÉn ®Õn tö vong trong qu¸ tr×nh lµm æ khi sè l−îng t¨ng lªn qu¸ møc (xem Balazs, 1980). T¹i nh÷ng n¬i ®ã, çc æ cã nhiÒu nguy c¬ bÞ ®µo bíi cao h¬n bëi çc con rïa tr−ëng thµnh ®ang lµm æ kh¸c. ¸nh s¸ng trªn çc b·i biÓn rÊt cã h¹i ®èi víi rïa con v× chóng l«i cuèn sù chó ý cña rïa con khái h−íng bê biÓn ( theoWitherington & Bjorndal, 1990), cã lÏ v× thÕ mµ cã tû lÖ rïa con bÞ l¹c lªn bê rÊt cao t¹i nh÷ng khu vùc cã vïng ven biÓn ph¸t triÓn. T¹i Florida cã luËt kiÓm so¸t viÖc sö dông ¸nh s¸ng t¹i nh÷ng n¬i gÇn çc b·i rïa (Lutcavage et al., 1997), nh−ng lo¹i quy ®Þnh nµy kh«ng ®−îc ¸p dông t¹i hÇu hÕt çc b·i rïa thuéc çc ®Þa ph−¬ng kh¸c. M«i tr−êng lµm æ bÞ nguy c¬ ®e däa bëi sù biÕn mÊt cña çc b·i biÓn do hiÖn t−îng mÆt n−íc biÓn d©ng cao vµ çc qu¸ tr×nh xãi mßn (Ackerman, 1997), mÊt chÊt mµu trªn çc b·i biÓn, sù ®i l¹i cña xe cé viÖc khai th¸c çt vµ x©y dùng çc khu d©n c− ( Lutcavage et al., 1997). Ngoµi biÓn kh¬i, rïa ®øng tr−íc nguy c¬ bÞ chÕt do çc ph−¬ng tiÖn khai th¸c h¶i s¶n (Poiner & Harris, 1994) vµ mét sè nguy c¬ kh¸c nh− « nhiÔm dÇu... T¸c gi¶ Hutchinson & Simonds (1992)



th¶o luËn vÒ nh÷ng nguy c¬ ngµy cµng t¨ng lªn ®èi víi rïa do « nhiÔm dÇu g©y ra khi chóng di c− qua çc vïng biÓn réng lín. T¹i n¬i kiÕm ¨n, rïa bÞ nguy c¬ ®e däa cña çc chÊt th¶i trªn biÓn (Balazs, 1985), çc ho¹t ®éng ®¸nh b¾t ç cã tÝnh chÊt hñy diÖt nh− ®¸nh ç b»ng chÊt næ vµ chÊt xyanua (Bjorndal, 1996; Pilcher & Oakley., 1997), çc má neo vµ ch©n vÞt cña tµu thuyÒn, l¾ng ®äng trÇm tÝch vµ viÖc sö dông l−íi gi· trªn çc th¶m cá biÓn (Bjorndal, 1996). Tµi liÖu tham kh¶o

Ackerman RA. 1997. The nest environment and the embryonic development of sea turtles. In: Lutz PL & Musick JA, eds. The biology of sea turtles. CRC Publishing, Boca Raton, pp. 83-107.

Balazs GH. 1980. Synopsis of the biological data on the green turtle in the Hawaiian Islands. NMFS-SWFC-7 NOAA, Honolulu.

Balazs GH. 1983. Recovery records of adult green turtles observed or originally tagged at French frigate Shoals, northwestern Hawaiian Islands. Tech. Memo. NMFS-SWFC-36 NOAA, Honolulu.

Balazs GH. 1985. Impact of ocean debris on marine turtles: Entanglement and ingestion. In: Proceedings of a workshop on the fate and impact of marine debris. NOAA, NOAA-TM-NMFS-SWFC-54, Honolulu, pp. 387.

Bjorndal KA. 1996. Foraging ecology and nutrition of sea turtles. In: Lutz PL & Musick JA, eds. The biology of the sea turtles. CRC Press, Boca Raton, pp. 199-232.

Bjorndal KA & Bolton AB. 1988. Growth rates of immature green turtles, Chelonia mydas, on feeding grounds in the southern Bahamas. Copeia 1988: 555-564.

Bocourt MM. 1868. Description de quelques cheloniens nouveau appartenent a la faune mexicaine. Ann. Sci. Nat. Ser. 5: 121-122.

Bowen BW, Nelson WS & Avise JC. 1993. A Molecular Phylogeny for Marine Turtles - Trait Mapping, Rate Assessment, and Conservation Relevance. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 90: 5574-5577.

Carr A. 1967. Imperiled gift of the sea. National Geographic 1967: 876-890.

Carr A. 1975. The Ascention Island green turtle colony. Copeia 1975 3: 547-545.

Carr A. 1986a. Rips, FADS, and little loggerheads. BioScience 36: 92-100.

Carr A. 1986b. The sea turtle: So excellent a fishe. University of Texas Press, Austin.

Carr A & Stancyk S. 1975. Observations on the ecology and survival outlook of the hawksbill turtle. Biological Conservation 8: 161-172.

Carr A, Hirth A & Ogren L. 1966. The ecology and migrations of sea turtles. 6. The hawksbill turtle in the Carribean Sea. American Museum Novitates 162: 1-46.

Carr A, Carr MH & Meylan AB. 1978. The ecology and migrations of sea turtles. 7. The west Carribean Sea. Bulletin of the American Museum of Natural History 162: 1-46.

Carr AE. 1942. Notes on sea turtles. New England Zoological Club 21: 1-16.

Carr AE & Giovannoli L. 1957. The ecology and migrations of sea turtles. 2: Results of field work in Costa Rica, 1955. American Museum Novitates 1835: 1-32.

Clifton K. 1983. The ecological recovery of Chelonia agassizi, the East Pacific turtle of Mexico. WWF-US, Mexico City.

Crouse DT, Crowder LB & Caswell H. 1987. A stage-based population model for loggerhead sea turtles and implications for conservation. Ecology 68: 1412-1423.

20

Figueroa A, Alvarado J, Hernandez F, Rodriguez G & Robles J. 1992. Population recovery of the sea turtles of Michoacan, Mexico: An integrated conservation approach. WWF, USFWS, Mexico City.

Frazer NB & Ehrhart LM. 1985. Preliminary growth models for green, Chelonia maydas, and loggerhead, Caretta caretta, turtles in the wild. Copeia 1985: 73.

Hirth HF & U.S. Fish and Wildlife Service. 1997. Synopsis of the biological data on the green turtle Chelonia mydas (Linnaeus 1758). Fish and Wildlife Service U.S. Dept. of the Interior, Washington, D.C.

Hutchinson J & Simmonds M. 1992. Escalation of threats to marine turtles. Oryx 26: 95-102.

Lanyon JM, Limpus CJ & Marsh H. 1989. Dugongs and turtles: Graziers in the seagrass system. In: Larkum AD, McComb A & Shepherd SA, eds. Biology of Seagrasses, A treatise on the biology of seagrasses with special reference to the Australian region. Elsevier, Amsterdam, pp. 610.

Limpus CJ. 1992. Estimation of tag loss in marine turtle research. Wildlife Research 19: 457-469.

Limpus CJ. 1993. The green turtle, Chelonia mydas, in Queensland: Breeding males in the southern Great Barrier Reef. Wildlife Research 20: 513-523.

Limpus CJ, Reed P & Miller JD. 1983. Islands and turtles: The influence of choice of nesting beach on sex ratio. In: Proceedings of the inaugrural Great Barrier Reef conference. JCU Press, Townsville, pp. 397-402.

Limpus CJ, Miller JD, Parmenter CJ, Reimer D, McLachlan N & Webb R. 1992. Migration of green (Chelonia mydas) and loggerhead (Caretta caretta) turtles to and from eastern Australian rookeries. Wildlife Research 19: 347-358.

Lutcavage ME, Plotkin P, Witherington BE & Lutz PL. 1997. Human impacts on sea turtle survival. In: Lutz PL & Musick JA, eds. The biology of sea turtles. Boca Raton, pp. 387-410.

Miller JD. 1985. Embryology of marine turtles. In: Gans C, Billett F & Maderson PFA, eds. Biology of the Reptilia. John Wiley & Sons, New York, pp. 269-328.

Miller JD & Limpus CJ. 1981. Incubation period and sexual differentiation in the green turtle Chelonia mydas L. In: Proceedings of the Melbourne Herpetological Symposium. Zoological Board of Victoria, Melbourne, Victoria, Australia, pp. 66-73.

Mortimer JA. 1995. Teaching critical concepts for the conservation of sea turtles. Marine Turtle Newsletter 71: 1-4.

Pilcher NJ & Oakley SG. 1997. Unsustainable fishing practices: Crisis in coral reef ecosystems of Southeast Asia. In: Proceedings of the Oceanology International 1997, Pacific Rim. 12-14 May 1997, Singapore, pp. 77-87.

Poiner I & Harris ANM. 1994. The incidental capture and mortality of sea turtles in Australia's northern prawn fishery. In: Proceedings of the Marine Turtle Conservation Workshop. Australian National Parks and Wildlife Service, Canberra, pp. 115-123.

Pritchard PCH. 1997. Evolution, phylogeny, and current status. In: Lutz PL & Musick JA, eds. The biology of sea turtles. CRC Press, Boca Raton, pp. 115-123.

Witherington BE & Bjorndal KA. 1991. Influences of artificial lighting on the seaward orientation of hatchling loggerhead turtles Caretta caretta. Biological Conservation 55: 139-150.

B. O’Callaghan: Nh÷ng mèi ®e do¹ ®èi víi loµi rïa biÓn


Nh÷ng mèi ®e do¹ ®èi víi loµi rïa biÓn

Bernard O’Callaghan

Cè vÊn tr−ëng kü thuËt Dù ¸n ThÝ ®iÓm Khu B¶o tån biÓn Hßn Mun, Kh¸nh hoµ, ViÖt Nam

Rïa biÓn ®ang bÞ ®e do¹ nghiªm träng. Sè l−îng rïa biÓn trªn thÕ giíi ngµy cµng suy gi¶m. §©y lµ vÊn ®Ò ®ang g©y nªn mèi lo ng¹i s©u s¾c trªn toµn thÕ giíi. V× vËy, môc ®Ých cña bµi nµy nh»m xem xÐt vÒ nh÷ng mèi ®e däa chÝnh ®èi víi rïa biÓn vµ m« t¶ mét sè chi tiÕt cña çc mèi ®e däa ®ã. Lêi giíi thiÖu

Trong m«i tr−êng tù nhiªn, cã mét sè nh©n tè h¹n chÕ sù ph¸t triÓn sè l−îng rïa biÓn. Nh÷ng nh©n tè nµy bao gåm sãng cån, ®éng vËt ¨n thÞt, vµ bÖnh tËt. Trong tù nhiªn, nh÷ng tr−êng hîp bÞ chÕt ®i nh− vËy hµng n¨m ®−îc thay thÕ b»ng sù sinh s«i n¶y në cña loµi. Tuy nhiªn, nh÷ng hµnh ®éng cña con ng−êi gÇn ®©y ®· lµm cho rïa biÓn bÞ chÕt nhiÒu, khiÕn cho quÇn thÓ cña rïa biÓn suy gi¶m m¹nh. Nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu ®e do¹ sù sèng cßn cña çc quÇn thÓ rïa biÓn lµ do nh÷ng ho¹t ®éng cña con ng−êi t¹o ra. Cã thÓ chia nh÷ng mèi ®e do¹ nµy thµnh 3 lo¹i. §ã lµ: - Mèi ®e do¹ ®èi víi ho¹t ®éng lµm æ ®Î trøng - Mèi ®e do¹ tõ çc ho¹t ®éng trªn biÓn cña con ng−êi - Mèi ®e do¹ bÖnh tËt. Sau ®©y, nh÷ng mèi ®e do¹ nµy sÏ ®−îc m« t¶ vµ th¶o luËn chi tiÕt. Nh÷ng ®e do¹ ®èi víi rïa biÓn

Mèi ®e do¹ trong qu¸ tr×nh lµm æ

TÊt c¶ çc loµi rïa biÓn ®Òu ®Î trøng trªn b·i çt. Sau khi ®Î trøng vµ vïi lÊp trong çc hè çt ®µo ngay trªn b·i biÓn, rïa mÑ quay trë vÒ víi biÓn c¶. Cã ®iÒu, nÕu nh− rïa biÓn rÊt nhanh nhÑn trong ®¹i d−¬ng, th× trªn ®Êt liÒn, chóng di chuyÓn rÊt chËm ch¹p vµ s¬ hë. H¬n n÷a, rïa con ë vµo thêi kú dÔ bÞ tæn th−¬ng nhÊt khi di chuyÓn tõ æ xuèng biÓn. Mét ®iÓm quan träng cÇn l−u ý lµ d−êng nh− loµi rïa biÓn cã ¸i lùc ®Æc biÖt cao ®èi víi nh÷ng b·i biÓn mµ chóng lµm æ, vµ v× vËy bÞ mÊt hoÆc gi¶m ®i dï chØ mét b·i ®Î còng cã thÓ g©y nªn nh÷ng ¶nh h−ëng nghiªm träng cho loµi gièng nµy. Mét sè hiÓm ho¹ chÝnh mµ loµi rïa biÓn gÆp ph¶i trong qu¸ tr×nh sinh s¶n vµ lµm æ ®−îc m« t¶ nh− d−íi d©y.

• Sù cã mÆt ngµy cµng t¨ng cña con ng−êi: ViÖc sö dông çc b·i biÓn cña d©n c− vµ du kh¸ch cã thÓ dÉn ®Õn sù rèi lo¹n ho¹t ®éng lµm æ cña rïa biÓn. Mèi ®e do¹ nghiªm träng nhÊt chÝnh lµ sù cã mÆt cña con nguêi trªn bê biÓn ngµy cµng gia t¨ng, ®Æc biÖt lµ vµo buæi ®ªm. §iÒu nµy khiÕn cho rïa çi ®ang lµm æ ph¶i rêi ®i n¬i kh¸c, ®«i khi cßn buéc ph¶i lµm æ trªn nh÷ng b·i biÓn kh«ng mÊy thÝch hîp. ViÖc ®Î trøng cã thÓ bÞ bá dë hoÆc chËm trÔ.

• Ph−¬ng tiÖn gi¶i trÝ: Çc ph−¬ng tiÖn vµ ho¹t ®éng gi¶i trÝ ®· ¶nh h−ëng tíi viÖc lµm æ

trªn nh÷ng b·i biÓn vèn ®· quen thuéc víi loµi rïa biÓn tõ hµng thiªn niªn kû nay. Sù xuÊt hiÖn cña çc vËt dông nh− ghÕ n»m, « dï, thuyÒn nhá vµ xe ®¹p n−íc ®· lµm gi¶m

22

sù h÷u dông cña b·i biÓn ®èi víi viÖc lµm æ, vµ cã thÓ g©y thiÖt h¹i nghiÖm träng hoÆc huû diÖt nh÷ng æ ®ang cã. Thªm vµo ®ã, rïa mÑ cã thÓ bÞ m¾c ph¶i nh÷ng vËt dông nµy.

• B∙i båi: B·i båi lµ n¬i çt ®−îc båi thªm vµo b·i biÓn, th−êng lµ th«ng qua viÖc n¹o vÐt

ngoµi kh¬i. Nh÷ng thiÕt bÞ nÆng trªn b·i biÓn còng cã thÓ lµm çt ®ãng ch¾c l¹i, khiÕn cho rïa biÓn kh«ng thÓ ®µo nh÷ng hè ®Î trøng thÝch hîp ®−îc. §iÒu nµy ¶nh h−ëng tíi trøng vµ kh¶ n¨ng sèng sãt cña rïa míi në.

• Che ch¾n b∙i biÓn: Che ch¾n b·i biÓn lµ viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng nh− ®Ëp ng¨n n−íc

biÓn, bê ®¸, bè trÝ tói çt, kÌ, bÖ ch¾n sãng. Nh÷ng ho¹t ®éng nµy tr−íc m¾t b¶o vÖ ®−îc çc c«ng tr×nh ®Çu t− bªn bê biÓn, nh−ng rèt cuéc l¹i cã h¹i cho m«i tr−êng vµ lµm mÊt ®i mét b·i lµm æ kh« r¸o cho loµi rïa biÓn.

• Xãi mßn bê biÓn: Xãi mßn cã thÓ lµ kÕt qu¶ cña çc ho¹t ®éng cña con ng−êi t¸c ®éng

lªn m«i tr−êng ven biÓn. Sù xãi mßn cã thÓ khiÕn rïa biÓn mÊt n¬i lµm æ. Xãi mßn còng còng lµ nguyªn nh©n thóc ®Èy viÖc tiÕn hµnh che ch¾n b·i biÓn nh− ®· nãi ë trªn.

• Thay ®æi nhiÖt ®é b∙i biÓn: §èi víi rïa biÓn, giíi tÝnh cña rïa con ®−îc x¸c ®Þnh bëi

nhiÖt ®é b·i çt n¬i rïa ®Î trøng. Nh÷ng thay ®æi vÒ nhiÖt ®é trªn b·i biÓn do viÖc x©y dùng çc toµ nhµ cao tÇng gÇn bê biÓn cã thÓ dÉn ®Õn sù thay ®æi vÒ tØ lÖ giíi tÝnh. Çc toµ nhµ nµy ng¶ bãng xuèng b·i biÓn, lµm cho m«i tr−êng Êp trøng trë nªn m¸t h¬n, vµ lµm në ra nhiÒu rïa ®ùc h¬n.

• §Ìn chiÕu s¸ng vµ çc c«ng tr×nh ven biÓn: §Ìn trªn phè, lèi ®i, vµ çc c«ng tr×nh nh−

nhµ ë, tiÖm ¨n... cã thÓ lµm rïa con vµ rïa mÑ mÊt ph−¬ng h−íng v× t−ëng ®ã lµ ¸nh s¸ng tù nhiªn vµ ®−êng ch©n trêi vèn ®−îc rïa biÓn c¨n cø vµo ®ã ®Ó x¸c ®Þnh h−íng ®i.

• §éng vËt ¨n thÞt: Më réng b·i biÓn vµ ®−a çc loµi vËt ¨n thÞt lªn ®¶o g©y ra nh÷ng t¸c

®éng nghiªm träng tíi rïa con. Çc yÕu tè phi tù nhiªn cã h¹i nµy cïng víi çc ®éng vËt ¨n thÞt tù nhiªn ®· lµm cho tû lÖ sèng sãt cu¶ rïa biÓn míi në gi¶m m¹nh.

• §¸nh b¾t trém: V× mét sè lý do, trøng rïa biÓn ®−îc nhiÒu ng−êi coi lµ mãn ¨n lý

t−ëng. §iÒu nµy dÉn tíi viÖc ®¸nh c¾p trøng rïa, mét vÊn ®Ò nghiªm träng ë tÊt c¶ nh÷ng n¬i rïa lµm æ.

Nh÷ng ®e do¹ tõ çc ho¹t ®éng trªn biÓn cña con ng−êi

NÕu rïa con cã thÓ sèng sãt tr−íc nh÷ng mèi ®e do¹ t¹i çc khu vùc b·i biÓn nh− ®· m« t¶ trªn ®©y ®Ó b−íc vµo vßng ®êi cña chóng, chóng vÉn gÆp ph¶i nh÷ng mèi nguy hiÓm ngµy cµng t¨ng do çc ho¹t ®éng trªn biÓn cña con ng−êi. Ngo¹i trõ loµi rïa da, çc loµi rïa biÓn ®Òu sèng hÇu hÕt cuéc ®êi t¹i çc vïng n−íc t−¬ng ®èi n«ng ven biÓn, vµ do vËy rÊt dÔ bÞ tæn th−¬ng tr−íc çc ho¹t ®éng cña con ng−êi. Chóng ta ch−a biÕt chÝnh x¸c sè l−îng rïa biÓn bÞ chÕt do çc ho¹t ®éng nµy, nh−ng tØ lÖ tö vong hµng n¨m cã lÏ lµ hµng ngh×n. D−íi ®©y lµ nh÷ng hiÓm ho¹ ®−îc m« t¶ cô thÓ.

• §¸nh b¾t rïa biÓn v× môc ®Ých th−¬ng m¹i: Mèi ®e do¹ m«i tr−êng biÓn nghiªm träng nhÊt ®èi víi rïa lµ ®¸nh b¾t v× môc ®Ých th−¬ng m¹i. ë mét sè n¬i trªn thÕ giíi, rïa biÓn vÉn bÞ s¨n b¾t v× c¶ môc ®Ých ®Ó ¨n thÞt vµ ®Ó lÊy mai. T¹i nh÷ng n¬i bÞ cÊm ®¸nh b¾t rïa biÓn, th× rïa vÉn t×nh cê bÞ b¾t trong çc ho¹t ®éng ®¸nh ç kh¸c, vµ ®ã còng lµ mét mèi ®e do¹ lín.

• B¾t ph¶i rïa trong khi tiÕn hµnh çc ho¹t ®éng ®¸nh b¾t ç.: NhiÒu ho¹t ®éng ®¸nh b¾t

ç th−¬ng m¹i còng b¾t ph¶i rïa. Ch¼ng h¹n, çc tµu dïng l−íi quÐt ®¸nh t«m khiÕn rïa biÓn bÞ m¾c bÉy vµ bÞ chÕt. L−íi ®¸nh ç còng cã thÓ dÝnh rïa, nh−ng th−êng kh«ng kÞp

B. O’Callaghan: Nh÷ng mèi ®e do¹ ®èi víi loµi rïa biÓn


kÐo lªn ®Ó th¶ rïa ra tr−íc khi chóng bÞ chÕt. MÆc dï rïa cã thÓ sèng d−íi mÆt n−íc trong mét thêi gian dµi, nh−ng chóng còng cÇn ph¶i thë. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ng− d©n vµ çc nhµ khoa häc ®· ph¸t minh vµ giíi thiÖu ThiÕt bÞ tho¸t rïa (TEDs) g¾n vµo l−íi cã t¸c dông lo¹i rïa ra ngoµi.

• BÞ tµu thuyÒn va ph¶I: Cã hµng triÖu tµu thuyÒn ho¹t ®éng trªn biÓn. BÊt kú ph−¬ng tiÖn

®i biÓn nµo nh− tµu th−¬ng m¹i, tµu ®¸nh ç, vµ tµu du lÞch ®Òu cã thÓ ®©m ph¶i rïa biÓn. Chóng ta ®Òu biÕt rïa biÓn, ®Æc biÖt lµ vÝch, th−êng ph¬i n¾ng trªn mÆt n−íc. Rïa biÓn cã thÓ bÞ va ph¶i khi chóng kh«ng nhËn ra hoÆc kh«ng kÞp tr¸nh mét chiÕc thuyÒn ®ang tiÕn ®Õn, hoÆc ng−êi l¸i tµu kh«ng nh×n thÊy hoÆc kh«ng kÞp tr¸nh chóng. Sè l−îng tµu cao tèc t¨ng lªn dÉn tíi nguy c¬ ®ông tµu t¨ng lªn. ë australia, trung b×nh cã 14% sè rïa biÓn bÞ m¾c c¹n trªn bê biÓn Queensland bÞ tµu thuyÒn hoÆc ch©n vÞt cña tµu thuyÒn va ph¶i.

• Ho¹t ®éng qu©n sù: T¸c ®éng tiÒm tµng b¾t nguån tõ çc ho¹t ®éng qu©n sù bao gåm

viÖc cho næ chÊt næ, sö dông vò khÝ, sö dông hÖ thèng ®Þnh vÞ siªu ©m d−íi n−íc, hoÆc çc thiÕt bÞ ©m thanh kh¸c. Sãng lùc do çc vô næ g©y nªn cã thÓ giÕt hoÆc lµm bÞ th−¬ng rïa biÓn, hoÆc g©y ra t×nh tr¹ng chuyÓn n¬i sinh sèng cña çc ®éng vËt ra khái khu vùc n¬i chóng ®ang sinh sèng.

• ¤ nhiÔm vµ r¸c vôn trªn biÓn: §æ r¸c th¶i bÞ cÊm ë nhiÒu n¬i, nh−ng sè l−îng r¸c vôn

nh− çc ®å vËt b»ng nhùa, l¹i gia t¨ng trong m«i tr−êng biÓn hµng n¨m. Mét sè lo¹i r¸c vôn nh− nh÷ng sîi d©y bá ®i, cã thÓ khiÕn rïa biÓn m¾c ph¶i, trong khi mét sè lo¹i r¸c vôn kh¸c nh− tói ni-l«ng l¹i cã thÓ lµm rïa biÓn t−ëng nhÇm lµ thøc ¨n vµ ¨n vµo. R¸c vôn trªn b·i biÓn cã thÓ c¶n trë kh¶ n¨ng lµm æ ®Î trøng cña rïa.

• Th¨m dß dÇu khÝ: Khai th¸c çc má dÇu khÝ ngoµi kh¬i dÉn ®Õn t×nh tr¹ng dÇu loang vµ

xuÊt hiÖn nhùa ®−êng trong n−íc. C¶ hai yÕu tè g©y « nhiÔm nµy ®Òu cã ¶nh h−ëng nghiªm träng tíi rïa biÓn. DÇu dÝnh trªn da vµ mai cã thÓ ¶nh h−ëng tíi chøc n¨ng h« hÊp vµ tuyÕn muèi, còng nh− qu¸ tr×nh trao ®æi m¸u cña rïa biÓn. Nuèt nhÇm ph¶i çc t¶ng nhùa ®−êng còng lµ mét nguy c¬ ®¸ng kÓ.

BÖnh tËt

MÆc dï bÖnh tËt lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn çi chÕt cña rïa biÓn, nh−ng khã cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc mét nguyªn nh©n cô thÓ. Th«ng th−êng x¸c rïa biÓn chÕt ®Òu bÞ ®¸nh d¹t vµo bê, nh−ng hÇu nh− ®· bÞ thèi r÷a hÕt nªn khã mµ t×m ra ®−îc nguyªn nh©n çi chÕt. Tuy nhiªn, mét mèi quan t©m n÷a lµ çc khèi u Fibrropapiloma (FP). §©y lµ çc khèi u cã h×nh thuú, cã thÓ lµm nhiÔm bÖnh trªn çc bé phËn c¬ thÓ rïa. Khèi u ban ®Çu mäc trªn da, nh−ng chóng còng cã thÓ xuÊt hiÖn gi÷a v©y vµ ®u«i, ë måm, trªn m¾t, vµ çc bé phËn bªn trong c¬ thÓ. Çc khèi u nµy t¨ng lªn vÒ kÝch cì vµ sè l−îng cho ®Õn khi rïa bÞ suy nh−îc trÇm träng. Vµ çi chÕt lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu. Tõ nh÷ng n¨m 1930 ®· cã mét sè b¸o ço riªng lÎ vÒ khèi u FP cña loµi rïa biÓn, nh−ng chØ ®Õn ®Çu thËp kû 80 c¨n bÖnh nµy míi b¾t ®Çu ph¸t triÓn thµnh mét lo¹i dÞch bÖnh. V× mét lý do ch−a ®−îc x¸c ®Þnh nµo ®ã, FP b¾t ®Çu g©y bÖnh ë vÝch víi sè l−îng lín ®ång thêi ë mét sè khu vùc cã ®iÒu kiÖn ®Þa lý kh¸c nhau nh− ë Hawaii, Florida, vµ Australia. §Õn gi÷a thËp kû 90, mèi ®e do¹ lín nhÊt vµ duy nhÊt ®èi víi vÝch chÝnh lµ FP. KÕt luËn

Môc ®Ých cña bµi nµy nh»m cung cÊp mét çi nh×n tæng qu¸t vÒ nh÷ng vÊn ®Ò mµ çc quÇn thÓ rïa biÓn ®ang ngµy mét Ýt ®i gÆp ph¶i. Nã nh»m cung cÊp c¬ së cho buæi th¶o luËn sÏ ®−îc tiÕn hµnh trong vµi ngµy tíi.

24

Tµi liÖu tham kh¶o, nguån vµ çc tµi liÖu kh¸c

Cã thÓ ®äc thªm çc th«ng tin vÒ nh÷ng mèi ®e do¹ ®èi víi rïa biÓn trong çc tµi liÖu lÖt kª d−íi ®©y: “Nh÷ng mèi ®e do¹ ®èi víi rïa biÓn” – Khu b¶o tån biÓn Great Barrier Reef: www.gbrmpa.com.au “Nh÷ng mèi ®e do¹ ®èi víi rïa biÓn” - www.turtle.org

J. D. Miller: NhËn d¹ng rïa biÓn t¹i §«ng nam


NhËn d¹ng rïa biÓn t¹i §«ng Nam ¸

Jeff D. Miller

Côc C«ng viªn Queensland vµ §êi sèng hoang d· Cã n¨m loµi rïa biÓn ®−îc t×m thÊy t¹i vïng biÓn §«ng Nam ¸: Rïa da, VÝch, Qu¶n ®ång, §åi måi vµ §åi måi døa (xem b¶ng 1).

B¶ng 1. Ph©n lo¹i rïa t¹i vïng biÓn §«ng Nam ¸

Hä Gièng Loµi Tªn tiÕng Anh Tªn tiÕng ViÖt

Dermochelyidae Dermochelys coriacea Leatherback turtle Rïa da Cheloniidae Chelonia mydas Green turtle VÝch1 Cheloniidae Caretta caretta Loggerhead turtle Qu¶n ®ång2 Cheloniidae Eretmochelys imbricata Hawksbill turtle §åi måi th−êng Cheloniidae Lepidochelys olivacea Olive ridley turtle §åi måi døa3

Cã thÓ dÔ dµng nhËn d¹ng çc loµi rïa b»ng çch ®Õm sè tÊm trªn mai vµ v¶y ®Çu, ®Õm sè tÊm r×a (gi÷a mai vµ yÕm rïa) vµ kiÓm tra çc lç, vµ ®Õm sè mãng cña çc chi tr−íc (xem Pritchard et al. 1999 ®Ó biÕt thªm chi tiÕt). MÆc dï rïa biÓn th−êng ®−îc nhËn d¹ng qua kÝch cì, h×nh d¸ng vµ mµu s¾c, nh−ng nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy cã thÓ ®¸nh lõa m¾t th−êng. Rïa míi në, rïa con vµ rïa tr−ëng thµnh kh¸c nhau vÒ kÝch cì vµ h×nh d¸ng, mµu s¾c vµ hoa v¨n kh¸c nhau tuú tõng con vµ tuú tõng quÇn thÓ. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n ®Ó nhËn biÕt rïa biÓn ®−îc m« t¶ trong h×nh 1. Khãa nµy ®−îc sö dông nh− sau. NÕu mai mµu ®en vµ cã çc ®−êng g©n tr¾ng ch¹y tõ tr−íc ra sau mai th× ®ã lµ Rïa da. NÕu kh«ng, ®Õm sè tÊm s−ên (mµu x¸m ®en trªn h×nh vÏ). NÕu sè tÊm lµ 4, tiÕp tôc ®Õm sè v¶y trªn ®Çu (mµu x¸m ®en trªn h×nh vÏ). NÕu sè tÊm kh«ng ph¶i lµ 4 th× sÏ lµ 5 hoÆc 6 (hoÆc nhiÒu h¬n). NÕu lµ 5 tÊm th× ®ã lµ Qu¶n ®ång, vµ nÕu lµ 6 tÊm hoÆc h¬n th× ®ã lµ §åi måi døa. §Ó ch¾c ch¾n, kiÓm tra trªn çc tÊm r×a xem cã lç hay kh«ng ®ång thêi ®Õm sè mãng trªn mét chi tr−íc cña rïa (xem b¶ng 2). Theo ®óng tr×nh tù nµy cho phÐp nhËn d¹ng rïa bÊt kÓ chóng cã kÝch cì hoÆc mµu s¾c g×. Sö dông çc ®Æc ®iÓm kh¸c hoÆc kh«ng theo ®óng tr×nh tù nãi trªn cã thÓ dÉn ®Õn viÖc nhËn d¹ng sai. VÝ dô, ®«i khi mét con rïa sÏ cã sè tÊm lÎ vµ nh− vËy sÏ khã cho viÖc nhËn d¹ng. Çc tÊm lÎ ra ®ã cã thÓ hoÆc kh«ng g¾n liÒn víi tÊm r×a vµ tÊm l−ng. Trong khi ®Õm sè tÊm, kh«ng tÝnh nh÷ng tÊm kh«ng tiÕp r¸p víi 4 tÊm xung quanh nã NÕu gÆp ç thÓ mang çc ®Æc ®iÓm nhËn d¹ng kh«ng râ rµng, sö dông b¶ng 2 ®Ó lùa chän çc ®Æc ®iÓm phï hîp nhÊt. M« t¶ mÉu vËt theo tõng ®Æc ®iÓm nªu trong b¶ng, chôp l¹i ¶nh hoÆc vÏ l¹i kiÓu bè trÝ tÊm trªn mai vµ trªn ®Çu. Cã thÓ gÆp ç thÓ lµ con lai nh−ng kh«ng phæ biÕn. NÕu nghi ngê ç thÓ lµ con lai, lÊy mét m¶nh da nhá vµ bá vµo èng nghiÖm ®ùng n−íc muèi cã d¸n nh·n ®¸nh dÊu ®Ó sau nµy ph©n tÝch ADN.

1 This is called ‘§åi måi døa’ in Photographic Guide to the Turtles of Thailand, Laos, Vietnam and

Cambodia 2 This is called ‘Rïa biÓn ®Çu to’ 3 This is called ‘Qu¶n ®ång’

26

H×nh 1. Khãa ph©n lo¹i çc loµi rïa biÓn t¹i §«ng Nam ¸ b»ng h×nh vÏ (chØnh söa tõ khãa ph©n lo¹i gèc cña C.J. Limpus) (xem thªm b¶ng 2).

B¶ng 2. Tãm t¾t nh÷ng ®Æc ®iÓm nhËn d¹ng rïa biÓn t¹i §«ng Nam ¸

Gièng §Çu Mai Chi YÕm

Sè çc v¶y tr−íc

tr¸n Sè tÊm s−ên Sè mãng ë chi tr−íc Sè tÊm r×a

Rïa da kh«ng kh«ng, 5 ®−êng l»n chiÒu th¼ng ®øng

Kh«ng, ®èi víi rïa tr−ëng thµnh

Kh«ng

VÝch 2 4 1 4, kh«ng cã lç Qu¶n ®ång 4 (®«i khi 5) 5 (hiÕm khi 6) 2 3, kh«ng cã lç

§åi måi 4 4 2 4, kh«ng cã lç §åi måi døa 4 6 hoÆc h¬n 1 4, cã nh÷ng lç

Tµi liÖu tham kh¶o

Pritchard P.C.H vµ Mortimer, I.A. 1999. H×nh th¸i häc, ph©n lo¹i bÒ ngoµi vµ nhËn d¹ng loµi. trang 21-38.

VÒ Çc kü thuËt Nghiªn cøu vµ Qu¶n lý ®èi víi B¶o tån Rïa biÓn (K.L. Ecker, K.A. Bjorndal, F.A. Abreu-Grobois, M. Donnelly, Editors) XuÊt b¶n Sè 4 cña Nhãm Chuyªn gia Rïa biÓn IUCN .

Mai : • có 5 gờ nổI rõ ràng • không có tấm vảy lớn

Mai : • không có gờ nổI liên tục • có những tấm vảy lớn

Có 5 đôi vảy sườn • Chiều dài của mai lớn hơn chiều rộng • Mai có màu từ đỏ nâu đến nâu

Có 6 hoặc nhiều hơn đôi vảy sườn • Mai có hình dáng gần tròn • Mai có màu xanh xám

Lepidochelys olivacea (Olive Ridley; Đồi mồi dứa)

Có 2 đôi vảy trán Các tấm vảy ở mai dày và chồng lên nhau

Có 1 đôi vảy trán Các tấm vảy ở mai mỏng và không chồng lên nhau

Chelonia mydas (Green; Vich; Vích)

Eretmochelys imbricata (Hawksbill; Đồi mồi)

Caretta caretta (Loggerhead; Quản đồng)

Có 4 đôi vảy sườn

J. D. Miller: Nh÷ng ph−¬ng ph¸p chung vÒ nghiªn cøu b·i lµm æ cña rïa biÓn


nh÷ng ph−¬ng ph¸p chung vÒ nghiªn cøu trªn b∙i lµm æ cña rïa

biÓn

Jeff D. Miller

Côc Çc C«ng viªn vµ §êi sèng hoang d· Queensland, Khu vùc phÝa B¾c, Hép th− 2066-Cairns, Queensland 4870, óc

Lêi giíi thiÖu

PhÇn tr×nh bµy d−íi ®©y m« t¶ ng¾n gän nh÷ng ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu th−êng ®−îc sö dông trªn thÕ giíi vµ dùa trªn nh÷ng ph−¬ng ph¸p ®· ®−îc Nhãm Chuyªn gia vÒ Rïa biÓn thuéc ñy ban B¶o tån Loµi cña IUCN khuyÕn nghÞ (xem Eckert et al. 1999). Nh÷ng ý kiÕn nµy mang tÝnh h−íng dÉn vµ gîi ý chø kh«ng ph¶i lµ mét tr×nh tù nghiªn cøu chi tiÕt. TiÕn hµnh nghiªn cøu thùc ®Þa vÒ sinh häc cña qu¸ tr×nh lµm æ ë rïa biÓn bao gåm 3 giai ®o¹n râ rÖt lµ C«ng t¸c chuÈn bÞ, C«ng t¸c thùc ®Þa, vµ B¸o ço. NÕu kh«ng hoµn tÊt tõng giai ®o¹n nh− vËy th× sÏ kh«ng thÓ ®¹t ®−îc môc ®Ých cuèi cïng lµ gióp cho rïa biÓn tiÕp tôc tån t¹i: kh«ng cã sù chuÈn bÞ thÝch hîp (®Ò ra môc tiªu, chän ph−¬ng ph¸p) th× cuéc nghiªn cøu sÏ kh«ng bao giê thùc sù ®−îc b¾t ®Çu; kh«ng cã c«ng t¸c hiÖn tr−êng (kÓ c¶ ®µo t¹o) th× sÏ kh«ng thu thËp ®−îc çc d÷ liÖu cÇn thiÕt; kh«ng cã b¸o ço th× nh÷ng kiÕn thøc thu ®−îc qua nghiªn cøu sÏ kh«ng ph¸t huy ®−îc t¸c dông trong viÖc ra quyÕt ®Þnh. C«ng t¸c chuÈn bÞ

B−íc ®Çu tiªn cña mét c«ng tr×nh nghiªn cøu lµ x¸c ®Þnh (nh÷ng) vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. X¸c ®Þnh vÊn ®Ò ph¶i ®−îc dùa trªn c¬ së kinh nghiÖm vµ çc th«ng tin t¹i chç. Sau khi ®· ®−îc x¸c ®Þnh, cÇn ph©n lo¹i vÊn ®Ò theo møc ®é nghiªm träng tõ cao xuèng thÊp råi t×m hiÓu t×nh h×nh vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu çc vÊn ®Ò ®ã th«ng qua çc tµi liÖu ®· c«ng bè. Dùa vµo viÖc kÕt hîp çc kinh nghiÖm t¹i chç vµ çc th«ng tin ®· ®−îc c«ng bè, cã thÓ h×nh thµnh mét lo¹t çc môc tiªu (c¶ ng¾n h¹n vµ dµi h¹n). ChØ sau khi cã çc môc tiªu, míi cã thÓ lùa chän çc ph−¬ng ph¸p thÝch hîp. C«ng t¸c hiÖn tr−êng

C«ng t¸c hiÖn tr−êng kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ ®i thu thËp d÷ liÖu. B−íc ®Çu tiªn trong c«ng t¸c hiÖn tr−êng lµ ®µo t¹o nh»m ®¶m b¶o çc kü thuËt vµ çch thøc nghiªn cøu ®−îc sö dông thèng nhÊt gi÷a çc thµnh viªn cña nhãm nghiªn cøu. §iÒu nµy h×nh thµnh sù tù tin cho çc thµnh viªn vµ gióp t¹o nªn mét ®éi h×nh c«ng t¸c tèt. §µo t¹o cßn cã vai trß quan träng trong viÖc ®¶m b¶o an toµn cho ®éi ngò çn bé còng nh− cho ®èi t−îng nghiªn cøu. TiÕp sau ®µo t¹o lµ c«ng viÖc thùc sù trªn hiÖn tr−êng bao gåm sù trî gióp hËu cÇn còng nh− ®¶m b¶o an toµn cho ®éi c«ng t¸c hiÖn tr−êng. TÊt c¶ mäi sù trî gióp ®Òu nh»m ®¹t ®−îc nh÷ng môc tiªu ®· ®Ò ra th«ng qua viÖc t¹o ra mét bèi c¶nh thÝch hîp cho c«ng t¸c thu thËp d÷ liÖu. TÊt c¶ mäi d÷ liÖu thu ®−îc cÇn ®−îc kiÓm tra t¹i hiÖn tr−êng. ViÖc nµy bao gåm ghi chÐp sè liÖu thu ®−îc mçi ngµy tõ ®ã cã thÓ x¸c ®Þnh vµ kiÓm tra çc tr−êng hîp kh«ng nhÊt qu¸n víi nhau tr−íc khi kÕt thóc giai ®o¹n hiÖn tr−êng. Trong mét sè tr−êng hîp, cã thÓ nhËp d÷ liÖu vµo c¬ së d÷ liÖu m¸y tÝnh ngay t¹i hiÖn tr−êng, vµ còng cã khi viÖc nµy ®−îc hoµn tÊt sau khi kÕt thóc chuyÕn c«ng t¸c thùc ®Þa.

28

Lµm b¸o ço

Còng nh− hai giai ®o¹n trªn, giai ®o¹n b¸o ço sè liÖu còng cã vai trß quan träng vµ gåm nhiÒu b−íc. D÷ liÖu thu thËp trªn thùc ®Þa cÇn ®−îc nhËp vµo m¸y tÝnh ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c«ng t¸c ph©n tÝch. Tuy nhiªn, cÇn kiÓm tra tÝnh chÝnh x¸c cña d÷ liÖu tr−íc khi tiÕn hµnh ph©n tÝch. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch cÇn phï hîp víi d÷ liÖu; hÇu hÕt çc d÷ liÖu thu ®−îc trªn thùc ®Þa cã thÓ ®−îc tr×nh bµy d−íi d¹ng biÓu ®å cét vµ ®−êng. Trong nh÷ng n¨m tiÕp theo cña nghiªn cøu, cã thÓ so s¸nh d÷ liÖu thu ®−îc trong çc mïa b»ng çch sö dông ph−¬ng ph¸p t-test (so s¸nh gi÷a 2 mïa) vµ ANOVAs (so s¸nh gi÷a nhiÒu mïa), vµ còng cã thÓ so s¸nh víi çc kÕt qu¶ ®· c«ng bè. Ph©n tÝch d÷ liÖu kh«ng ph¶i lµ c«ng viÖc cuèi cïng, cÇn ®Ò xuÊt çc ho¹t ®éng qu¶n lý thÝch hîp nh»m t¹o c¬ së cho çc nhµ qu¶n lý trong viÖc ra quyÕt ®Þnh còng nh− cÊp vèn cho c«ng t¸c b¶o tån rïa biÓn. §iÒu nµy cã nghÜa lµ vµo lóc kÕt thóc dù ¸n cÇn cã mét b¸o ço b»ng v¨n b¶n. §èi víi nh÷ng dù ¸n kÐo dµi nhiÒu n¨m th× b¸o ço hµng n¨m lµ rÊt quan träng v× chóng cung cÊp cho çc nhµ qu¶n lý nh÷ng th«ng tin vÒ tiÕn ®é vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu. C«ng viÖc cña çc nhµ nghiªn cøu lµ tæ chøc vµ tiÕn hµnh çc nghiªn cøu khoa häc nh»m vµo nh÷ng vÊn ®Ò qu¶n lý quan träng vµ nh÷ng vÊn ®Ò sinh häc ¶nh h−ëng ®Õn sù sèng cßn cña rïa vÒ l©u dµi, ®ång thêi mét c«ng viÖc kh¸c cña nhµ nghiªn cøu lµ tr×nh bµy kÕt qu¶ mét çch dÔ hiÓu ®èi víi çc nhµ qu¶n lý. Chõng nµo ch−a hoµn tÊt hai nhiÖm vô nµy th× rïa biÓn vÉn cßn bÞ ®e däa. Ph−¬ng ph¸p chung

Çc ph−¬ng ph¸p ®−îc lùa chän tuú thuéc vµo vÊn ®Ò ®ang gi¶i quyÕt. NÕu môc tiªu chÝnh cña nghiªn cøu lµ x¸c ®Þnh sù ph©n bè vÒ ®Þa ®iÓm lµm tæ vµ ph©n bè t−¬ng ®èi cña loµi th× ph−¬ng ph¸p quan s¸t tõ trªn kh«ng lµ thÝch hîp nhÊt vÒ chi phÝ – hiÖu qu¶ vµ ®em l¹i ®−îc çc th«ng tin cÇn thiÕt. Trong tr−êng hîp çc th«ng tin nµy ®· cã s½n vµ môc tiªu nghiªn cøu lµ t×m hiÓu nh÷ng th«ng tin chi tiÕt h¬n th× viÖc ®¸nh gi¸ vÒ çc ®Æc ®iÓm sinh häc cña rïa sÏ lµ biÖn ph¸p phï hîp nhÊt. Nghiªn cøu trªn b·i lµm tæ cã thÓ bao gåm viÖc g¾n biÓn sè, ®o, vµ/hoÆc c©n rïa çi vµ trøng cña chóng. NÕu träng t©m nh»m vµo viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh Êp vµ në trøng th× viÖc ®Õm sè trøng lóc ®Î, ®¸nh dÊu vÞ trÝ tæ vµ ®Õm rïa míi në lµ çc ho¹t ®éng phï hîp. §Ó cã nh÷ng th«ng tin chi tiÕt vÒ ph−¬ng ph¸p c©n ®o rïa, b¶o qu¶n trøng rïa, ®¸nh gi¸ çc æ trøng ®· në, vµ nhiÒu chØ dÉn “nh− thÕ nµo” kh¸c n÷a, cã thÓ tham kh¶o Sæ tay Kü thuËt Qu¶n lý vµ Nghiªn cøu cña Nhãm Chuyªn gia vÒ Rïa biÓn (Eckert et al. 1999). Çc tµi liÖu tham kh¶o

Eckert K., Bjorndal, K.,Abreu-Grobois, F.A. vµ Donnelly, M. 1999. Kü thuËt Nghiªn cøu vµ Qu¶n lý ®èi víi c«ng t¸c B¶o tån Rïa biÓn. Nhãm Chuyªn gia vÒ Rïa biÓn IUCN/SSC Ph¸t hµnh lÇn thø t−, trang 235.

Liew Hock Chark & Chan Eng Heng, G¾n thÎ theo dâi, qu¶n lý d÷ liÖu vµ thèng kª


G¾n thÎ theo dâi, Qu¶n lý D÷ liÖu vµ Thèng kª Rïa biÓn

Liew Hock Chark vµ Chan Eng Heng

§¬n vÞ Nghiªn cøu Rïa biÓn (SEATRU) Tr−êng Khoa häc vµ Kü thuËt, §¹i häc Ma-lay-xia (KUSTEM),

21030 Kuala Terengganu, Malaysia Lêi giíi thiÖu

Bµi tr×nh bµy nµy sÏ gi¶i thÝch vÒ tÇm quan träng cña çc ch−¬ng tr×nh g¾n thÎ theo dâi, çc ph−¬ng ph¸p g¾n thÎ vµ phôc håi thÎ. Lo¹i th«ng tin cã ®−îc tõ çc sè liÖu trªn thÎ ®−îc tr×nh bµy cïng víi nh÷ng ¶nh h−ëng mµ viÖc rïa mÊt tÝch vµ mÊt thÎ cã thÓ g©y ra ®èi víi nh÷ng kÕt luËn dùa trªn d÷ liÖu cña thÎ. Bµi nµy còng gi¶i thÝch vÒ viÖc thu thËp d÷ liÖu trong mét ch−¬ng tr×nh g¾n thÎ theo dâi vµ lµm thÕ nµo ®Ó l−u gi÷ vµ qu¶n lý çc d÷ liÖu nµy. Mét bøc tranh chung vÒ thèng kª sè l−îng vµ th«ng tin sinh häc cã ®èi chiÕu víi mét ch−¬ng tr×nh g¾n thÎ dµi h¹n sÏ ®−îc nªu ra trong bµi viÕt nµy. Cuèi cïng lµ tËp hîp nh÷ng sè liÖu thèng kª vÒ rïa biÓn cã liªn quan ®Õn ch−¬ng tr×nh cÊp vïng víi sù phèi hîp cña Côc Ph¸t triÓn vµ Qu¶n lý çc Nguån tµi nguyªn Ng− nghiÖp BiÓn (MFRDMD) cña Trung t©m Ph¸t triÓn Ng− nghiÖp §«ng Nam ¸ (SEAFDEC). Bµi tr×nh bµy nµy cã sö dông 3 tµi liÖu tham kh¶o cña Chan., 2000, Nasir et al., 1999 vµ Ecker et al., 1999. G¾n thÎ vµ theo dâi çc quÇn thÓ rïa biÓn

T¹i sao ph¶i g¾n thÎ cho rïa?

Môc ®Ých c¬ b¶n lµ ®Ó nhËn biÕt tõng con hoÆc ®µn trong mét quÇn thÓ. Khi nhËn biÕt nh÷ng ç thÓ, chóng ta cã thÓ theo dâi chóng trong suèt mïa lµm tæ vµ tiÕp tôc cã ®−îc dÊu vÕt cña chóng vÒ l©u dµi. Tõ nh÷ng th«ng tin thu ®−îc mçi khi gÆp nh÷ng con rïa cã ®eo thÎ, chóng ta cã thÓ cã ®−îc nh÷ng th«ng tin vÒ sù sinh s¶n vµ hµnh vi cña chóng. Cã thÓ −íc tÝnh vµ ®iÒu tra vÒ sè l−îng, tû lÖ tö vong, viÖc dõng l¹i hoÆc di chuyÓn, di c− còng nh− n¬i sèng, cuèi cïng lµ vÒ sù ph¸t triÓn vµ tuæi cña chóng. Râ rµng lµ, sù chÝnh x¸c cña nh÷ng d÷ liÖu thu thËp ®−îc phô thuéc vµo thêi gian mµ thÎ cßn g¾n trªn rïa hoÆc bÞ r¬i mÊt, vµo sè l−îng thÎ ®−îc g¾n cho rïa, sè lÇn gÆp l¹i nh÷ng con rïa ®ã vµ sè lÇn g¾n l¹i thÎ cho chóng. ViÖc duy tr× thÎ cã liªn quan ®Õn chñng lo¹i vµ chÊt l−îng thÎ, vÞ trÝ ®eo thÎ, vµ c¶ kü n¨ng vµ quy tr×nh g¾n thÎ. Nh÷ng yÕu tè kh¸c nh− loµi vµ kÝch th−íc, hµnh vi cña rïa vµ thËm chÝ m«i truêng biÓn còng ¶nh h−ëng ®Õn thêi gian duy tr× thÎ g¾n cho rïa. Çc lo¹i ThÎ

Çc nhµ sinh vËt häc vÒ rïa ®· sö dông hµng lo¹t ph−¬ng ph¸p g¾n thÎ cho rïa. Kh¾c, ®¸nh dÊu ch÷ V hoÆc b«i s¬n lªn mai ®· tõng lµ mét çch g¾n thÎ thuËn tiÖn cho çc loµi rïa sèng trªn c¹n vµ çc vïng n−íc ngät. Çch ghÐp m« ®Ó cã nh÷ng tÊm thÎ sèng trªn c¬ thÓ rïa còng ®· tõng lµ mét ý ®å thµnh c«ng. Tuy nhiªn, nhiÒu ch−¬ng tr×nh g¾n thÎ sö dông thÎ b»ng hîp kim ®−îc b¸n trªn thÞ tr−êng. Hai lo¹i thÎ phæ biÕn nhÊt hiÖn nay lµm b»ng ti-tan vµ inconel lu«n s½n sµng ®−îc çc c«ng ty cã tªn d−íi ®©y cung cÊp:

ThÎ ti-tan C«ng ty Stockbrands Mt. Hawthorn óc Fax: 619-444-0619

ThÎ inconel lo¹i 626 vµ 681c National Band and Tag Company Newport, Kentucky, Mü Fax: 001-606-261-8247

30

HiÖn nay, mét sè nhµ nghiªn cøu ®· thö dïng lo¹i thÎ cã d©y dÉn vµ bé t¸ch sãng c¶m øng ®iÖn tõ (PIT) ®−îc cÊy d−íi da hoÆc vµo c¬ thÞt cña rïa. Nh÷ng thÎ nµy cho thÊy cã tû lÖ tån t¹i l©u trªn c¬ thÓ rïa. Trong nh÷ng cuéc nghiªn cøu b»ng thiÕt bÞ ®iÖn tö ®o tõ xa, rïa ®−îc ®eo thÎ sö dông bé ph¸t sãng v« tuyÕn hoÆc siªu ©m vµ çc tr¹m vÖ tinh chuyÓn tiÕp cè ®Þnh (PTTs). Nh÷ng bé ph¸t sãng v« tuyÕn vµ siªu ©m ®−îc sö dông cho çc cuéc nghiªn cøu ng¾n h¹n, th−êng lµ trong thêi kú gi÷a çc lÇn lµm tæ. Mét chiÕc thuyÒn trªn ®ã cã ®Æt m¸y nghe ch¹y phÝa sau con rïa theo dâi. Nh÷ng cuéc nghiªn cøu nh− vËy cã thÓ lµm s¸ng tá vÒ tËp qu¸n vµ hµnh vi cña rïa. Çc tr¹m chuyÓn tiÕp cè ®Þnh truyÒn çc tÝn hiÖu mµ çc vÖ tinh sÏ nhËn ®−îc. Ngµy nay ng−êi ta sö dông mét çch rÊt réng r·i viÖc thu b¾t sãng vÖ tinh ®Ó nghiªn cøu çc tuyÕn ®−êng di tró tÇm xa cña rïa biÓn. Quy tr×nh g¾n thÎ lµm b»ng hîp kim

Ng−êi ta ®· thö kÕt hîp çc vÞ trÝ ®eo thÎ ®èi víi çc loµi rïa biÓn kh¸c nhau. §èi víi rïa cã mai cøng, vÞ trÝ mµ thÎ ®¹t tû lÖ b¸m gi÷ tèt nhÊt lµ ë vÞ trÝ gÇn ®Çu mÐp sau cña çc ch©n tr−íc, tr−íc hoÆc sau chiÕc v¶y to ®Çu tiªn (xem h×nh 1). Mét sè ng−êi thÝch g¾n thÎ vµo ch©n sau, gÇn hoÆc ë vïng phô cËn cña chiÕc v¶y to ®Çu tiªn. Th−êng th× rïa ®−îc g¾n thÎ ngay sau khi chóng ®Î trøng vµ ®ang dïng çc chi sau ®Ó lÊp æ trøng. Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra trong thêi gian tõ 5-8 phót. Suèt giai ®o¹n nµy cña qu¸ tr×nh lµm tæ, çc chi tr−íc kh«ng cö ®éng do vËy mµ cho phÐp ta dÔ g¾n thÎ vµo ®ã. Ng−êi ta dïng hai chiÕc kÑp ®Ó lµm viÖc nµy vµ sau ®ã ph¶i kiÓm tra ®Ó ®¶m b¶o xem chóng ®· ®−îc g¾n ®óng quy çch ch−a, nÕu ch−a, sÏ ph¶i th¸o ra vµ g¾n l¹i.

H×nh 1: G¾n thÎ Ti-tan

T×m l¹i thÎ

Gi¸ trÞ cña bÊt cø ch−¬ng tr×nh g¾n thÎ cho rïa nµo còng phô thuéc vµo sù thu thËp çc th«ng tin mµ thÎ ®−a l¹i. Cã 3 çch kiÓm kª thÎ:

• B¾t rïa cã dông ý/ do nhµ nghiªn cøu tiÕn hµnh • B¾t t×nh cê hoÆc cè ý/ do d©n chµi l−íi thùc hiÖn • Ng−êi b×nh th−êng b¾t gÆp

ChÊt l−îng th«ng tin thu ®−îc tõ rïa mang thÎ phô thuéc vµo møc ®é nç lùc t¨ng c−êng ph¹m vi tuÇn tra trªn b·i biÓn (trong mçi giê) vµ bao qu¸t cµng nhiÒu b·i lµm tæ cµng tèt.

Liew Hock Chark & Chan Eng Heng, G¾n thÎ theo dâi, qu¶n lý d÷ liÖu vµ thèng kª


NÕu rïa bÞ mÊt tÝch hoÆc thÎ bÞ thÊt l¹c sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ lµ −íc tÝnh thÊp vÒ sè l−îng tæ cña mçi con rïa, n¨ng suÊt trøng cña mçi con còng thÊp, sè liÖu sai lÖch vÒ thêi kú xen kÏ gi÷a çc lÇn lµm tæ, nh÷ng con cò l¹i ®−îc b¸o nhÇm lµ míi, vµ sai lÖch trong −íc tÝnh vÒ tö vong vµ sè lÇn lµm tæ. Nh÷ng th«ng tin thu thËp ®−îc trong mét ch−¬ng tr×nh g¾n thÎ bao gåm sè thÎ, lo¹i thÎ, loµi vµ kÝch thøc (®é dµi cña mai tÝnh theo ®−êng cong (CCL), ®é réng cña mai tÝnh theo ®−êng cong (CCW), träng l−îng v.v...), sè tæ, sè trøng, ®Þa ®iÓm cña tæ, b·i biÓn, vÞ trÝ to¹ ®é GPS, ngµy vµ giê lµm æ, t×nh tr¹ng (søc khoÎ, ph¸t triÓn) vµ tªn cña nhµ nghiªn cøu. Cã thÓ chuÈn bÞ nh÷ng tê khai thÝch hîp ®Ó sö dông trªn hiÖn tr−êng. ViÖc l−u gi÷ nh÷ng d÷ liÖu cña thÎ

TÊt c¶ d÷ liÖu thÎ ph¶i ®−îc l−u gi÷ cÈn thËn cho c«ng t¸c l−u tr÷ vµ sö dông l©u dµi. Sè liÖu ®−îc tÝch luü cã thÓ rÊt nhiÒu, do vËy ®−a sè liÖu l−u tr÷ vµ ph©n tÝch trªn m¸y tÝnh lµ rÊt cÇn thiÕt. Çc b¶n sao sè liÖu ph¶i ®−îc gi÷ riªng biÖt vµ an toµn. V× çc sè liÖu cña vïng ®−îc l−u tr÷ vµ gi÷ ®−îc trong thêi gian l©u dµi h¬n lµ nh÷ng dù ¸n g¾n thÎ riªng lÎ. Do ®ã mét trung t©m l−u tr÷ sè liÖu g¾n thÎ ë møc vïng nªn ®−îc h×nh thµnh. Çc h−íng dÉn chi tiÕt vÒ quyÒn së h÷u còng nh− çc tho¶ thuËn vÒ viÖc sö dông çc sè liÖu trong hå s¬ l−u tr÷ cho c«ng t¸c xuÊt b¶n tµi liÖu cÇn ph¶i râ rµng vµ cã sù chia sÎ còng nh− hîp t¸c gi÷a çc quèc gia. Mét sè sè thèng kª vÒ QuÇn thÓ vµ Sinh häc thu ®−îc tõ çc d÷ liÖu cña thÎ

Môc tiªu cña mét ch−¬ng tr×nh g¾n thÎ lµ ph¶i nh»m tr¶ lêi ®−îc nh÷ng c©u hái sau ®©y:

• Rïa lµm æ mÊy lÇn trong mét mïa? • Bao nhiªu ngµy gi÷a çc lÇn lµm æ? • Mét con rïa cã lµm æ mäi n¨m kh«ng? • Khi nµo th× rïa trë l¹i lµm æ? • Chóng cã lµm æ t¹i çc b·i biÓn kh¸c kh«ng? • Møc ®é chÝnh x¸c cña d÷ liÖu thÕ nµo? • T×nh tr¹ng mÊt thÎ nghiªm träng ®Õn ®©u? • Gi÷a hai lo¹i thÎ ti-tan vµ inconel, lo¹i nµo cho thÊy tèt h¬n? • Chóng ph¸t triÓn nh− thÕ nµo?

Sè liÖu thèng kª rïa biÓn

Ngoµi çc d÷ liÖu thu ®−îc qua thÎ, cã thÓ thu thËp nh÷ng sè liÖu thèng kª c¬ b¶n kh¸c vÒ rïa biÓn. Côc Ph¸t triÓn vµ Qu¶n lý Nguån tµi nguyªn Ng− nghiÖp (MFRDMD) thuéc Trung t©m Ph¸t triÓn Ng− nghiÖp §«ng Nam ¸ (SEAFDEC) t¹i Ma-lai-xia ®ang phèi hîp víi mét ch−¬ng tr×nh khu vùc vÒ thu thËp çc sè liÖu thèng kª sè l−îng rïa biÓn t¹i §«ng Nam ¸, vµ 10 mÉu tê khai riªng biÖt ®· ®−îc so¹n th¶o vµ ph©n ph¸t cho çc n−íc tham gia trong khu vùc. D−íi ®©y lµ tãm t¾t vÒ çc néi dung sÏ thu thËp ®Ó thèng kª: Çc ®iÓm lµm æ cña rïa, tÝnh theo loµi

• Sè lÇn rïa vµo bê, lµm æ vµ s¶n l−îng trøng tÝnh theo loµi, khu vùc vµ th¸ng lµm æ • Sè æ trøng nguyªn vÞ (in-situ) vµ çc c¬ së Êp trøng nh©n t¹o • S¶n l−îng trøng hµng n¨m, Êp trøng, vµ s¶n l−îng rïa con tÝnh theo loµi, th¸ng vµ khu

vùc lµm æ • Hå s¬ vÒ tû lÖ tö vong hµng th¸ng.

32


Eckert, K.L., K.A. Abreu-Grobois vµ M. Donnelly (eds.) 1999. Çc Kü thuËt Nghiªn cøu vµ Qu¶n lý ®èi víi Rïa biÓn. Ên phÈm cña Nhãm Chuyªn gia vÒ Rïa biÓn IUCN/SSC Sè 4, trang 237.

Liew, H.C. vµ E.H. Chan. (d¨ng trªn b¸o). §¸nh gi¸ vÒ quÇn thÓ rïa xanh lµm tæ t¹i D¶o

Redang, Ma-lai-xia, qua sù ph©n tÝch dµi h¹n. Kû yÕu cña Héi th¶o Th−êng niªn vÒ Rïa biÓn lÇn thø 20, tõ 29/2 ®Õn 4/3/ 2000, t¹i Orlando, Florida, Mü.

Nasir, M.T.M.; A.K.A. Karim vµ M.N. Ramli. 1999. B¸o ço vÒ Héi th¶o khu vùc SEAFDEC-

ASEAN vÒ B¶o tån vµ Qu¶n ly Rïa biÓn, 26-28/7/1999, t¹i Kuala Terengganu, Ma-lai-xia. SEADEC MFDMD/RM/6.

Lª Xu©n ¸i: C«ng t¸c b¶o tån vµ nghiªn cøu rïa biÓn t¹i C«n §¶o


C«ng t¸c B¶o tån vµ Nghiªn cøu rïa biÓn t¹i C«n §¶o

Lª Xu©n ¸i

Gi¸m ®èc V−ên Quèc gia C«n §¶o Bèi c¶nh

C«n §¶o trùc thuéc TØnh Bµ RÞa Vòng Tµu, vµ çch Vòng Tµu 97 dÆm h¶i lý, çch cöa s«ng HËu Giang (Mª-c«ng) 83 c©y sè, miÒn Nam ViÖt Nam. N¨m 1984, C«n §¶o ®−îc Thñ t−íng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh lµ Khu B¶o tån Thiªn nhiªn víi 6.043 hÐc-ta rõng trªn 14 hßn ®¶o ngoµi kh¬i cïng víi 4 ki-l«-mÐt hµnh lang biÓn lµm vïng ®Öm bao quanh çc ®¶o nµy. N¨m 1993 C«n §¶o thay ®æi quy chÕ vµ trë thµnh mét v−ên quèc gia víi mét diÖn tÝch míi lµ 5.998 ha rõng, 14.000 hÐc-ta vïng b¶o tån ®a d¹ng sinh th¸i biÓn vµ 20.500 hÐc-ta vïng biÓn ®Öm. Nh− vËy lµ, V−ên Quèc gia C«n §¶o lµ mét trong hai v−ên quèc gia duy nhÊt t¹i ViÖt Nam b¶o vÖ c¶ çc hÖ sinh th¸i ®Êt liÒn vµ biÓn. C«ng t¸c nghiªn cøu vµ b¶o tån rïa biÓn t¹i V−ên Quèc gia C«n §¶o

Víi mét bê biÓn dµi 150 km, C«n §¶o cã 14 khu vùc lµm tæ víi tæng chiÒu dµi lµ 3.514 mÐt. VÝch vµ §åi måi lµ hai loµi rïa chñ yÕu ®−îc t×m thÊy t¹i C«n §¶o. §åi måi rÊt hiÕm, vµ trong 5 n¨m qua chØ ghi nhËn ®−îc 3 tæ. Tuy nhiªn, VÝch lµ nh÷ng ng−êi kh¸ch th−êng xuyªn t¹i vïng h¶i phËn vµ b·i biÓn thuéc C«n §¶o vµ nhiÒu rïa lªn bê ®Î trøng t¹i ®©y. Ngoµi ra, theo b¸o ço cña d©n chµi l−íi ®Þa ph−¬ng, biÓn C«n §¶o tá ra lµ mét vïng ®Êt kiÕm måi vµ mét ®iÓm ®Õn cña loµi Qu¶n ®ång Caretta caretta, vµ Rïa da Demochelys coriacea. ViÖc qu¶n lý vµ b¶o tån rïa biÓn ®· ®−îc thùc hiÖn tõ cuèi nh÷ng n¨m 1980. CÇn nhÊn m¹nh r»ng dù ¸n b¶o tån rïa biÓn trong ch−¬ng tr×nh hîp t¸c gi÷a V−ên Quèc gia C«n §¶o vµ Quü Quèc tÕ vÒ B¶o vÖ Thiªn nhiªn (WWF) lµ mét s¸ng kiÕn quan träng ®èi víi ®a d¹ng sinh th¸i ë ViÖt Nam. C«n §¶o giµu cã vµ phong phó vÒ 3 hÖ sinh th¸i biÓn (®¶o san h«, rong biÓn, rõng ®−íc) vµ nh÷ng loµi thó biÓn quý hiÕm, nh− dugong, ç heo, ç voi xanh...Tµi nguyªn ë C«n §¶o ®−îc −íc tÝnh kh«ng chØ cã gi¸ trÞ to lín ®èi víi ViÖt Nam mµ cßn c¶ ®èi víi thÕ giíi. V−ên Quèc gia C«n §¶o ®−îc coi lµ ®¬n vÞ ®øng hµng ®Çu trong c«ng t¸c b¶o tån vµ qu¶n lý rïa biÓn. Ch−¬ng tr×nh b¶o tån vµ qu¶n lý rïa biÓn C«n §¶o bao gåm çc néi dung sau ®©y:

• Theo dâi çc ho¹t ®éng lµm tæ tù nhiªn cña rïa. • Cøu rïa tho¸t khái çc nguy c¬ do thiªn tai g©y ra. • Ch−¬ng tr×nh g¾n thÎ cho rïa (nghiªn cøu vµ theo dâi) • Khãa ®µo t¹o vÒ b¶o tån rïa. • Çc ho¹t ®éng n©ng cao nhËn thøc cho c«ng chóng (®Þa ph−¬ng, kh¸ch ®Õn th¨m vµ d©n

chµi míi di c− tíi...) N¨m néi dung nµy ®−îc thùc hiÖn hµng n¨m víi sù hç trî cña Quü Quèc tÕ vÒ B¶o vÖ Thiªn nhiªn (WWF), sù hîp t¸c cña ®éi ngò kiÓm l©m vµ thanh niªn ®Þa ph−¬ng. V−ên Quèc gia C«n §¶o ®· x©y dùng 5 tr¹m cøu hé rïa t¹i 4 hßn ®¶o cã nhiÒu b·i lµm tæ. Çc khu vùc lµm tæ kh¸c ®−îc çc ®éi tuÇn tra cña ®éi ngò kiÓm l©m trùc thuéc V−ên Quèc gia th−êng xuyªn tuÇn tiÔu.

34

Nh÷ng th«ng tin vÒ rïa biÓn t¹i C«n §¶o: (5 tr¹m cøu hé)

Çc n¨m Sè l−îng rïa lµm tæ Tæ ®Ó trøng Rïa con

1995 295 905 28.594 1996 117 395 24.587 1997 255 805 47.202 1998 217 666 41.334 1999 283 988 70.037 2000 242 585 34.316 Total 1.409 4.308 255.070

Trong sè d÷ liÖu trªn ®©y, chØ cã 3 con §åi måi vµ 2 æ trøng. §iÒu nµy cho thÊy r»ng loµi rïa nµy cã thÓ ®ang ®øng tr−íc nguy c¬ tuyÖt chñng t¹i ®Þa ph−¬ng ®ång thêi ®ang lµ loµi xung yÕu trªn quy m« toµn thÕ giíi. Nh÷ng th«ng tin nghiªn cøu kh¸c

Çc mïa lµm tæ: Rïa biÓn t¹i C«n §¶o lªn bê ®Î trøng trong suèt c¶ n¨m, nhiÒu nhÊt lµ trong çc th¸ng tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 9. Thêi gian Êp: 50-65 ngµy Tû lÖ sèng cña rïa míi në t¹i çc lß Êp nh©n t¹o ®o ®−îc trong 2 n¨m qua lµ h¬n 80%. Cã 685 rïa mÑ ®· ®−îc g¾n thÎ kÓ tõ khi b¾t ®Çu ch−¬ng tr×nh b¶o tån. Nhê cã ch−¬ng tr×nh g¾n thÎ cho rïa vµ nhê cã mèi liªn l¹c víi çc tæ chøc b¶o tån kh¸c qua th− ®iÖn tö, chóng t«i biÕt r»ng rïa tõ C«n §¶o ®· di tró sang VÞnh Th¸i Lan (C¶ng Si-ha-nóc cña C¨m-pu-chia, çch C«n §¶o 650 km). Nhê cã sù hîp t¸c víi Ch−¬ng tr×nh Nghiªn cøu Rïa biÓn cña Côc Ng− nghiÖp BiÓn Honolulu vµ Hawaii, chóng t«i ®· g¾n 2 b¸n dÉn vÖ tinh cho 2 con VÝch çi nh»m môc ®Ých theo dâi ®−êng di tró cña rïa biÓn C«n §¶o. Çc ho¹t ®éng hîp t¸c

Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, V−ên Quèc gia C«n §¶o ®· kÕt hîp víi nhiÒu c¬ quan nghiªn cøu cña çc tæ chøc quèc gia vµ quèc tÕ t¹i ViÖt Nam vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh th¸i biÓn nãi chung vµ cøu hé rïa biÓn nãi riªng. ViÖn H¶i d−¬ng häc t¹i Nha Trang vµ H¶i Phßng ®· hç trî V−ên Quèc gia C«n §¶o trong viÖc ®iÒu tra vµ −íc tÝnh, thùc hiÖn nghiªn cøu vµ vµ x©y dùng b¸o ço vÒ m«i tr−êng biÓn. Nh÷ng viÖc lµm nµy t¹o c¬ së cho V−ên ho¹ch ®Þnh çc chiÕn l−îc b¶o tån ®a d¹ng sinh th¸i biÓn. Sù gióp ®ì cña çc ®¹i sø qu¸n n−íc ngoµi t¹i ViÖt Nam (V−¬ng quèc Anh, Mü, vµ §an M¹ch) ®· hç trî cho çc ho¹t ®éng vµ dù ¸n b¶o tån kh¸c t¹i C«n §¶o. Trong sè çc tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ t¹i ViÖt Nam, Ch−¬ng tr×nh §«ng D−¬ng cña Quü WWF ®· cã mét mèi quan hÖ l©u dµi víi V−ên Quèc gia C«n §¶o: cÊp vèn cho c«ng t¸c b¶o tån rïa biÓn còng nh− ®µo t¹o ®éi ngò t¹i ViÖt Nam vµ göi çn bé cña C«n §¶o tham dù çc khãa ®µo t¹o vµ du häc quèc tÕ. Çn bé cña V−ên Quèc gia C«n §¶o gÇn ®©y ®· tiÕn hµnh mét khãa ®µo t¹o vÒ b¶o tån rïa biÓn cho mét c¬ së b¶o tån thiªn nhiªn t¹i tØnh Ninh ThuËn. T«i xin nh©n dÞp nµy c¶m ¬n çc viÖn nghiªn cøu vµ çc tæ chøc quèc tÕ vÒ sù ñng hé vµ hîp t¸c cña hä. Hy väng rµng trong t−¬ng lai, V−ên Quèc gia C«n §¶o sÏ tiÕp tôc nhËn ®−îc sù ñng hé nh»m thu ®−îc nhiÒu thµnh c«ng h¬n n÷a trong c«ng t¸c b¶o tån ®a d¹ng sinh th¸i./.

TrÇn Phong: Sù tham gia cña céng ®ång t¹i KBT Thiªn nhiªn Nói chóa


Sù tham gia cña céng ®ång trong c«ng t¸c b¶o tån rïa biÓn t¹i

Khu b¶o tån thiªn nhiªn Nói Chóa, tØnh Ninh ThuËn

cña Quü Quèc tÕ vÒ B¶o vÖ Thiªn nhiªn, Ch−¬ng tr×nh §«ng D−¬ng

vµ Së Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng tØnh Ninh ThuËn

TrÇn Phong Gi¸m ®èc Së KH, CN & MT Ninh ThuËn

Rïa biÓn lµ loµi sinh vËt cã ý nghÜa sinh th¸i v« cïng quan träng, lµ mét trong sè çc ®¹i diÖn hiÕm hoi cña bé bß s¸t sèng trong m«i tr−êng biÓn vµ lµ mét thµnh phÇn cña çc hÖ sinh th¸i ven biÓn vµ biÓn kh¬i ë vïng nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt ®íi. Tuy nhiªn, do hµng lo¹t çc t¸c ®éng tiªu cùc ®èi víi loµi sinh vËt nµy, chñ yÕu lµ çc ho¹t ®éng cña con ng−êi nh−: ®¸nh b¾t, thu ho¹ch trøng rïa, g©y ¶nh h−ëng ®Õn çc b·i ®Î... lµm cho rïa biÓn bÞ suy gi¶m nghiªm träng vµ ®−îc xÕp vµo danh s¸ch çc loµi bÞ ®e do¹ tuyÖt chñng. ë ViÖt Nam, rïa biÓn chØ cßn ®−îc t×m thÊy ë rÊt Ýt n¬i, phÇn lín lµ ë çc ®¶o xa bê, n¬i Ýt chÞu søc Ðp tõ çc ho¹t ®éng d©n sinh. Ninh ThuËn cã thÓ lµ mét trong sè rÊt Ýt çc vïng duyªn h¶i cña ViÖt Nam cã rïa biÓn ®Õn sinh s¶n. §Ó b¶o vÖ quÇn thÓ rïa biÓn hiÕm cã cßn sãt l¹i ë vïng duyªn h¶i nµy, tæ chøc Quü Quèc tÕ vÒ B¶o vÖ Thiªn nhiªn (WWF) NhËt B¶n ®· tµi trî cho dù ¸n "B¶o tån rïa biÓn ë Khu b¶o tån thiªn nhiªn Nói Chóa, huyÖn Ninh H¶i, tØnh Ninh ThuËn" do Ch−¬ng tr×nh biÓn vµ ven biÓn, WWF §«ng D−¬ng ®Ò xuÊt. Dù ¸n ®−îc WWF Ch−¬ng tr×nh §«ng D−¬ng phèi hîp víi Së Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng Ninh ThuËn vµ Khu b¶o tån thiªn nhiªn Nói Chóa triÓn khai vµo th¸ng 9 n¨m 2000. Dù ¸n ®−îc thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn trªn c¬ së dùa vµo céng ®ång. "§éng viªn vµ huy ®éng sù tham gia cña céng ®ång ®Ó b¶o tån rïa biÓn" lµ ph−¬ng ch©m xuyªn suèt cña dù ¸n. Môc tiªu cña dù ¸n:

• B¶o tån quÇn thÓ rïa biÓn hiÕm cã cßn sãt l¹i ë vïng duyªn h¶i ViÖt Nam • N©ng cao nhËn thøc céng ®ång vÒ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc biÓn vµ b¶o tån rïa biÓn • Gi¸o dôc vµ ®éng viªn céng ®ång ®Þa ph−¬ng tham gia b¶o tån rïa biÓn • N©ng cao n¨ng lùc cña çn bé ®Þa ph−¬ng vÒ b¶o tån biÓn vµ rïa biÓn • KiÖn toµn çc quy ®Þnh vµ luËt lÖ liªn quan trong lÜnh vùc nµy

Çc ho¹t ®éng chÝnh cña dù ¸n

Dù ¸n ®−îc vËn hµnh theo mét chu tr×nh bao gåm viÖc thu thËp th«ng tin c¬ së, x¸c lËp môc tiªu cô thÓ cho ho¹t ®éng, triÓn khai çc ho¹t ®éng víi sù tham gia cña céng ®ång ®Þa ph−¬ng, kiÓm tra ®¸nh gi¸ çc kÕt qu¶ ho¹t ®éng vµ lËp b¸o ço, x©y dùng kÕ ho¹ch cho çc giai ®o¹n tiÕp theo. Çc ho¹t ®éng chÝnh cña dù ¸n bao gåm:

Kh

¶o s

¸t c

én

g ®

ån

g

X¸c

®Þn

h lo

µi r

ïa b

iÓn,

ph©

n bè

, ®Æ

c tÝn

h si

nhth

¸i...

Li

ªn h

Ö gi

÷a c

éng

®ång

vµ

rïa

biÓn

S

¬ l−

îc v

Ò K

inh

tÕ X

· H

éi

TËp

hu

Ên

vÒ

®¸nh

gi

¸ m

«itr−ê

ng c

ã sù

tham

gia

(P

EA

)

X¸c

®Þn

h b·

i ®Î,

mïa

sin

h s¶

n S

ù tiª

u th

ô, h

o¹t

®éng

bu«

n b¸

nrï

a bi

Ón

T×n

h h×

nh k

inh

tÕ x

· hé

i

Tru

yÒn

th

«n

g v

Ò b

¶o t

ån

®a

d¹n

g s

inh

hä

c vµ

rï

a b

iÓn

§

èi t−

îng:

d©n

c−

tron

g ®Þ

a bµ

n dù

¸n

Thù

c hi

Ön:

çn

bé ®

· th

am g

ia t

Ëp h

uÊn

phèi

hîp

víi c

¸n b

é K

BT

Nói

Chó

a

N©n

g ca

o nh

Ën t

høc

d©n

c− ®

Þaph−¬

ng v

Ò §

DS

H v

µ b¶

o tå

n rï

abi

Ón

TËp

huÊ

n vÒ

kü

n¨ng

tru

yÒn

th«n

g vµ

§D

SH

Kh¶

o s¸

t ç

c b·

i ®Î.

Chä

n ra

çc

®iÓ

m −

u tiª

n®Ó

b−í

c ®Ç

u tr

iÓn

khai

ho¹

t ®én

g b¶

o vÖ

rïa

®Î

X¸c

®Þn

h ç

c b·

i ®Î

qua

n tr

äng

®Ó x

©y d

ùng

tr¹m

b¶o

vÖ

rïa

X©y

dùn

g tr

¹m b

¶o v

Ö vµ

thµ

nh l

Ëp ®

éi t

×nh

nguy

Ön b

¶o v

Ö rï

a

2 tr

¹m b

¶o v

Ö ®−

îc x

©y d

ùng

vµ®é

i t×n

h ng

uyÖn

®−î

c th

µnh

lËp

víi 8

thµn

h vi

ªn

Çc

ho¹

t ®én

g b¶

o vÖ

rïa

tron

g m

ïa s

inh

s¶n

10

0% r

ïa l

ªn b

·i ®

Î ®−

îc b

¶ovÖ

G

i¸m

s¸t

çc

ho¹

t ®é

ng l

µm t

ævµ

®Ó

cña

rïa

biÓn

B

¶o v

Ö tr

øng

rïa

TËp

huÊ

n vÒ

kü

thuË

t b¶

o tå

nrï

a bi

Ón

Çc

ho¹

t ®én

g §

µo t¹

o K

Õt q

u¶

TrÇn Phong: Sù tham gia cña céng ®ång t¹i KBT Thiªn nhiªn Nói chóa


§¸nh gi¸ chung vÒ çc ho¹t ®éng cña dù ¸n vµ sù thµnh c«ng cña dù ¸n

Sau 9 th¸ng tæ chøc çc ho¹t ®éng cña dù ¸n víi sù tham gia nhiÖt t×nh cña céng ®ång d©n c− ®Þa ph−¬ng, dù ¸n ®· ®¹t ®−îc kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ:

• Çc ®ît kh¶o s¸t ®· thu thËp ®−îc mét l−îng th«ng tin c¬ së cã gi¸ trÞ vÒ çc loµi rïa biÓn t¹i ®Þa ph−¬ng, ph©n bè, ®Æc tÝnh sinh th¸i còng nh− çc nguyªn nh©n g©y suy gi¶m quÇn thÓ rïa biÓn, t¹o c¬ së tèt cho viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch cho çc ho¹t ®éng dù ¸n.

• Çc ho¹t ®éng cña dù ¸n ®· ¶nh h−ëng s©u s¾c vµ lµm thay ®æi nhËn thøc, th¸i ®é cña d©n c− vµ çn bé ®Þa ph−¬ng vÒ b¶o tån rïa biÓn, §DSH vµ sù cÇn thiÕt ph¶i khai th¸c bÒn v÷ng tµi nguyªn biÓn.

• Cã 30 l−ît rïa lªn b·i ®Î an toµn vµ trë vÒ b·i biÓn. • Cã h¬n 1.000 trøng ®−îc cøu hé vµ çc æ trøng rïa cã thÓ an toµn trªn däc kho¶ng 2 km bê

biÓn th−êng xuyªn cã ng− d©n qua l¹i. • Tinh thÇn tÝch cùc cña t×nh nguyÖn viªn, ®Æc biÖt sù tham gia vµ th¸i ®é nghiªm tóc cña «ng

Nu«i, mét ng−êi ®· tõng sèng b»ng nghÒ b¾t vµ ®µo trøng rïa t¹o ra ¶nh h−ëng tèt cho céng ®ång vµ ng− d©n çc vïng l©n cËn.

• KiÕn thøc vµ kÜ n¨ng vÒ b¶o tån bao gåm b¶o tån rïa biÓn vµ truyÒn th«ng m«i tr−êng cña çn bé ®Þa ph−¬ng, Së Khoa häc C«ng nghª vµ M«i tr−êng tØnh Ninh ThuËn vµ Khu b¶o tån Nói Chóa, ®éi t×nh nguyÖn vµ mét sè ®¹i diÖn ®Þa ph−¬ng ®−îc t¨ng c−êng.

• ThiÕt lËp ®−îc mèi quan hÖ : WWF - TØnh Ninh ThuËn bao gåm UBND tØnh/Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n-Së Khoa häc C«ng nghÖ M«i tr−êng - Së Thuû S¶n -UBND x· /Khu b¶o tån Nói Chóa vµ V−ên Quèc gia C«n §¶o, ViÖn H¶i D−¬ng häc Nha Trang

• Çc môc tiªu dù ¸n ban ®Çu ®· ®¹t ®−îc kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ.

38

Chan Eng Heng: HiÖn tr¹ng vÒ b¶o tån rïa biÓn vµ nghiªn cøu rïa biÓn


HiÖn tr¹ng vÒ b¶o Tån vµ nghiªn cøu rïa biÓn t¹i §«ng Nam ¸

Chan Eng Heng

Nhãm nghiªn cøu rïa biÓn (SEATRU), §¹i häc Khoa häc vµ C«ng nghÖ Ma-lai-xia (KUSTEM)

21030 Luala Terengganu, Ma-lai-xia Lêi giíi thiÖu

Bµi viÕt nµy kh«ng nh»m môc ®Ých cung cÊp th«ng tin vÒ çc lo¹i rïa biÓn ®−îc t×m thÊy ë §«ng Nam ¸, lµ n¬i cã nhiÒu rïa lµm tæ nhÊt. HiÖn tr¹ng vÒ c«ng t¸c b¶o tån sÏ ®−îc xem xÐt theo tõng n−íc mét trõ ViÖt Nam (v× cã mét bµi viÕt riªng), Lµo vµ Singapore (v× kh«ng cã rïa biÓn). Sù hîp t¸c trong khu vùc, kÓ c¶ çc tho¶ thuËn song ph−¬ng cã liªn quan ®Õn b¶o vÖ rïa biÓn sÏ ®−îc nhÊn m¹nh song song víi viÖc ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nghiªn cøu th«ng qua çc ch−¬ng tr×nh g¾n thÎ theo dâi, çc nghiªn cøu liªn quan ®Õn Êp trøng, nhiÖt ®é vµ çc nghiªn cøu vÒ tØ lÖ giíi tÝnh, nghiªn cøu b»ng vÖ tinh, dß t×m b»ng sãng v« tuyÕn vµ siªu ©m, di truyÒn quÇn thÓ còng nh− viÖc thö nghiÖm vµ øng dông ThiÕt bÞ tho¸t rïa (TED) vµ çc ch−¬ng tr×nh hîp t¸c nghiªn cøu ®· ®−îc ®Ò xuÊt. TÊt c¶ nh÷ng th«ng tin d−íi ®©y ®−îc trÝch tõ Nasir et. al. (1999). Çc lo¹i rïa biÓn ®−îc t×m thÊy ë §«ng Nam ¸ vµ çc quÇn thÓ lµm tæ chñ yÕu

Nh÷ng lo¹i rïa biÓn ®−îc t×m thÊy ë §«ng Nam ¸ lµ Rïa da, VÝch, §åi måi, §åi måi døa, Qu¶n ®ång vµ Rïa l−ng ph¼ng. Rïa da: ChØ cã mét quÇn thÓ lµm tæ quan träng t¹i khu vùc, ë b¸n ®¶o Bird’s Head, Irian Jaya, Indonesia, n¬i kho¶ng 3000 ®Õn 5000 tæ ®−îc sinh ra hµng n¨m. QuÇn thÓ næi tiÕng mét thêi t¹i Rantau Abang, Teranggganu, Ma-lai-xia ®· gi¶m tõ 10.000 tæ/n¨m trong nh÷ng n¨m 50 xuèng 20 tæ/n¨m trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. VÝch: §©y lµ loµi ®−îc ph©n bè réng r·i nhÊt, víi çc quÇn thÓ quan träng t¹i In-®«-nª-xia (10.000 – 20.000 tæ/n¨m), Ma-lai-xia (§¶o Rïa Sabah vµ Sarawak bao gåm: 10.000 tæ/n¨m vµ b¸n ®¶o Ma-lai-xia 2.000 – 3.000 tæ/n¨m). T¹i ®¶o rïa Tawi-Tawi, Phi-lÝp-pin, cã kho¶ng 10,000 – 20,000 tæ sinh ra hµng n¨m. Myanmar th«ng b¸o cã kho¶ng 500 tæ/n¨m trong khi t¹i Th¸i Lan cã kho¶ng 200 - 300 tæ/n¨m. §åi måi: QuÇn thÓ quan träng cßn sãt l¹i n»m ë Ma-lai-xia vµ In-®«-nª-xia. T¹i Ma-lai-xia, cã kho¶ng 400 - 600 tæ sinh ra hµng n¨m ë §¶o Rïa Sabah trong khi ë b¸n ®¶o Ma-lai-xia, kho¶ng 200 - 300 tæ sinh ra hµng n¨m. Çc tæ t¹i In-®«-nª-sia cã ë nhiÒu h¬n, víi tæng sè 1.000 - 2.000 tæ mét n¨m. §åi måi døa: Loµi nµy bÞ suy gi¶m nhiÒu ë §«ng Nam ¸, cã thÓ chØ ë Myanmar cã ghi nhËn kho¶ng 300 tæ/n¨m. T¹i çc n−íc kh¸c nh− In-®«-nª-sia, Ma-lai-xia, Th¸i lan vµ Brunei, hµng n¨m cã kh«ng ®Õn 50 tæ ®−îc sinh ra. Qu¶n ®ång: Sè l−îng lµm tæ ®¸ng kÓ nhÊt vµo kho¶ng 100 tæ/n¨m t¹i Myanmar. Rïa l−ng ph¼ng: Lo¹i nµy kh«ng lµm tæ ë khu vùc §«ng Nam ¸, nh−ng cã kiÕm måi t¹i In-®«-nª-xia. HiÖn trang c«ng t¸c b¶o tån

Myanmar

C«ng viÖc b¶o vÖ rïa biÓn t¹i ®©y do Bé Thuû s¶n thùc hiÖn, bao gåm Êp trøng trong çc tæ tù nhiªn vµ trong çc lß Êp. Tõ n¨m 1999, rïa míi sinh ®−îc nu«i kho¶ng 15-30 ngµy tr−íc khi th¶

40

chóng vµo tù nhiªn. Çch lµm nµy cÇn ®−îc xem xÐt l¹i. Çc ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc c«ng céng còng ®−îc b¾t ®Çu tõ ®©y.

LuËt §¸nh b¾t ç biÓn cña Myanmar cã çc ®iÒu kho¶n vÒ b¶o vÖ rïa biÓn, M«i tr−êng sèng vµ çc b·i lµm tæ lín ®· tuyªn bè cÊm çc trß ch¬i. Çc vïng n−íc trong vßng 3 dÆm còng ®−îc b¶o vÖ.

Th¸i Lan

Khu vùc kiÕm mèi quan träng nh− vïng ®¸y biÓn cã rong biÓn ®−îc luËt ph¸p b¶o vÖ vµ çc c«ng cô ®¸nh b¾t g©y h¹i nh− l−íi kÐo vµ l−íi vÐt ®Òu bÞ cÊm. Çc b·i biÓn lµm tæ ®−îc b¶o vÖ, trøng ®−îc chuyÓn ®Õn çc lß Êp ®Ó Êp. T¹i mét sè n¬i, rïa míi sinh ®−îc nu«i trong mét thêi gian ng¾n tr−íc khi th¶ ra.

Çc ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc còng ®ang ®−îc tiÕn hµnh. T¹i ®©y cã mét çch lµm th«ng dông lµ th¶ rïa con ®ång lo¹t. Çch nµy ph¶i ®−îc qu¶n lý vµ xem xÐt l¹i.

T¹i Th¸i Lan, nhiÒu ®iÒu kho¶n ®−îc ban hµnh ®Ó b¶o vÖ rïa biÓn. ViÖc ®¸nh b¾t th−¬ng m¹i, bu«n b¸n vµ tiªu thô thÞt, trøng vµ çc s¶n phÈm tõ rïa biÓn kh¸c ngµy nay ®Òu bÞ cÊm.

Cam-pu-chia

HÇu nh− Ýt cã ho¹t ®éng lµm tæ, cã thÓ Ýt h¬n 50 tæ/n¨m. HiÖn nay, rïa biÓn vµ trøng ®ang bÞ ng−êi nghÌo ë miÒn quª khai th¸c. T¹i ®©y, rÊt cÇn ph¸t triÓn çc ch−¬ng tr×nh b¶o vÖ rïa biÓn. HiÖn t¹i, n−íc nµy kh«ng cã çc luËt ph¸p quèc gia ®Ó b¶o vÖ rïa biÓn, nh−ng cã kÕ ho¹ch x©y dùng luËt vµ quy ®Þnh b¶o vÖ rïa biÓn, vµ b¾t ®Çu çc chiÕn dÞch n©ng cao sù hiÓu biÕt c«ng céng.

Ma-lay-xia

Ma-lay-xia cã ch−¬ng tr×nh b¶o vÖ rïa biÓn tõ l©u, b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 70. Ng−êi ta ®· nç lùc tËp trung vµo viÖc b¶o vÖ trøng rïa. T¹i Sabah vµ Sarawak hiÖn nay gÇn nh− 100% sè trøng ®−îc b¶o vÖ trong khi t¹i B¸n ®¶o In-®«-nª-xia, kh«ng ®Õn 50% sè trøng ®−îc b¶o vÖ. Trong khi çc ®Þa ®iÓm lµm tæ lín ®−îc b¶o vÖ, mét sè n¬i kh¸c(ë b¸n ®¶o Ma-lay-xia) vÉn ®−îc ng−êi d©n thuª ®Ó thu l−îm trøng rïa víi môc ®Ých th−¬ng m¹i. Mét sè c¬ quan ®ang thùc hiÖn çc ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc céng ®ång. Mét sè bang cã çc ®¹o luËt cô thÓ nh»m qu¶n lý vµ b¶o vÖ rïa biÓn. HiÖn nay ng−êi ta ®ang x©y dùng mét ®¹o luËt thèng nhÊt ®Ó b¶o vÖ rïa biÓn ë cÊp liªn bang ®Ó çc bang trong n−íc ¸p dông.

In-®«-nª-xia

HiÖn nay, n−íc nµy kh«ng cã luËt cÊm thu l−îm vµ khai th¸c trøng rïa. Quy ®Þnh cña chÝnh phñ sè (PP) 7/1999 víi §¹o luËt sè 5/1990 cÊm sö dông çc bé phËn cña rïa sèng hoÆc chÕt. Tuy nhiªn, çc ®¹o luËt nµy bao gåm c¶ vÊn ®Ò thu nhÆt trøng th−¬ng m¹i vµ ngµy cµng cã hiÖu lùc trong khi rïa vÉn tiÕp tôc bÞ b¾t vµ giÕt chÕt t¹i nhiÒu n¬i trong n−íc. Ch−a râ vÒ møc ®é b¶o vÖ trøng rïa ®−îc thùc hiÖn ®Õn ®©u, nh−ng t¹i mét vµi ®Þa ph−¬ng (nh− Kepulauan Seribu ®· cã mét ch−¬ng tr×nh khëi ®éng nhá).



Brunei

HiÖn t¹i ch−a cã luËt cÊm thu gom vµ khai th¸c trøng rïa mÆc dï §¹o luËt vÒ B¶o vÖ ®êi sèng hoang d· cÊm s¨n b¾t, giÕt hoÆc b¾t rïa biÓn. Çc lß Êp trøng rïa ®· ®−îc thiÕt lËp vµ nh÷ng ng−êi thu nhÆt trøng ®Þa ph−¬ng ®−îc cæ vò nép trøng l¹i ®Ó Êp. Mét Uû ban quèc gia, ®øng ®Çu lµ Bé tr−ëng Bé Thuû s¶n, ®· ®−îc thµnh lËp ®Ó thùc hiÖn çc dù ¸n b¶o tån, nghiªn cøu vµ gi¸o dôc vÒ rïa biÓn.

Phi-lÝp-pin

T¸m hßn ®¶o ®−îc DENR (Bé M«i tr−êng vµ Tµi nguyªn Thiªn nhiªn) liÖt kª lµ khu b¶o tån rïa biÓn. Nh−ng hiÖn nay, chØ cã ®¶o Baguan, mét trong s¸u ®¶o rïa cña Phi-lÝp-pin lµ ®−îc b¶o vÖ. ViÖc thu l−îm trøng rïa víi môc ®Ých th−¬ng m¹i ®−îc cho phÐp ë 5 ®¶o cßn l¹i n¬i 70% sè trøng bÞ ®em b¸n. T¹i çc ®¶o xa x«i kh¸c, rïa vÉn bÞ khai th¸c kh«ng chØ trøng mµ c¶ thÞt rïa. DENR ®ang gi¸m s¸t vµ tÞch thu sè rïa biÓn bÞ ®em b¸n, nh÷ng kh«ng ®¹t hiÖu qu¶ cao ë çc vïng xa x«i. Mét chiÕn dÞch th«ng tin vµ gi¸o dôc ®−îc mét vµi c¬ quan ®ång thùc hiÖn. Hîp t¸c Khu vùc

HiÖn nay, cã hai c«ng cô ®Ó thóc ®Èy hîp t¸c khu vùc trong viÖc b¶o tån rïa biÓn ë §«ng Nam ¸:

1. B¶n ghi nhí (MoU) vÒ viÖc B¶o tån vµ B¶o vÖ Rïa biÓn ASEAN, ®−îc çc Bé tr−ëng N«ng nghiÖp vµ L©m nghiÖp ASEAN ký kÕt ngµy 12/9/1997.

2. B¶n ghi nhí (MoU) vÒ viÖc B¶o tån vµ Qu¶n lý rïa biÓn vµ m«i tr−êng sèng cña chóng

t¹i vïng BiÓn Ên §é d−¬ng vµ §«ng Nam ¸ - ®−îc ®Ò cËp ®Õn ë phÇn tr−íc. §iÒu cÇn thiÕt ®èi víi çc bªn liªn quan lµ thùc hiÖn çc kÕ ho¹ch hµnh ®éng ®· ®−îc v¹ch ra. Çc ch−¬ng tr×nh song ph−¬ng còng ®ang ®−îc tiÕn hµnh ®Ó b¶o tån rïa biÓn. Khu b¶o tån di s¶n ®¶o rïa (TIHPA) t¹i biÓn Sulu, thµnh lËp n¨m 1996 ®−îc ®ång qu¶n lý bëi Sabah, Ma-lai-xia vµ Phi-lÝp-pin. TIPHA gåm 9 ®¶o rïa, víi 6 ®¶o ë Phi-lÝp-pin vµ 3 ®¶o ë Sabah. Nh÷ng s¾p xÕp t−¬ng tù cã thÓ ®−îc çc n−íc l¸ng giÒng thùc hiÖn, ®Æc biÖt nÕu cã cïng chñng lo¹i rïa. HiÖn tr¹ng vÒ c«ng t¸c nghiªn cøu

HiÖn tr¹ng c«ng t¸c nghiªn cøu ®−îc liÖt kª theo çc chñ ®Ò nhá vÒ g¾n thÎ theo dâi, çc cuéc nghiªn cøu vÒ Êp trøng, nhiÖt ®é vµ tØ lÖ giíi tÝnh rïa con, viÖc nu«i vµ ph¸t triÓn rïa bÞ ®¸nh b¾t, dß t×m b»ng vÖ tinh, sãng v« tuyÕn vµ vµ ©m, di truyÒn häc, øng dông ThiÕt bÞ tho¸t rïa (TED) vµ çc ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu ®· ®−îc ®Ò xuÊt.. G¾n thÎ theo dâi vµ tæng hîp sè liÖu

Çc ch−¬ng tr×nh g¾n thÎ dµi h¹n ®−îc thùc hiÖn ë mét sè ®Þa ®iÓm, vÝ dô, ®¶o rïa Sabah (tõ ®Çu nh÷ng n¨m 70) vµ ®¶o Redang, b¸n ®¶o Ma-lai-xia (tõ 1993). Vô Qu¶n lý vµ Ph¸t triÓn Tµi nguyªn biÓn (MFRDMD) cña Trung t©m Ph¸t triÓn Thuû s¶n §«ng Nam ¸, cã trô së t¹i Terengganu, Ma-lay-xia ®ang phèi hîp thùc hiÖn mét ch−¬ng tr×nh g¾n thÎ vµ thu thËp sè liÖu vÒ rïa biÓn t¹i §«ng Nam ¸. Mét vµi líp tËp huÊn ®· ®−îc tæ chøc vµ çc lo¹i thÎ (Inconel, lo¹i 681) ®−îc ph©n ph¸t cho häc viªn çc n−íc (Ma-lai-xia, Phi-lÝp-pin, ViÖt Nam, In-®«-nª-xia, Brunei, Mian-ma). Çc n−íc trong khu vùc ®−îc yªu cÇu ph¶i nép çc sè liÖu vÒ rïa cho MFRDMD ®Ó c¬ quan nµy tæng hîp l¹i.

42

Çc d÷ liÖu sinh häc c¬ b¶n rót ra tõ viÖc nghiªn cøu vÒ g¾n thÎ ®èi víi loµi VÝch ®ang lµm tæ t¹i biÓn Hutang Chagar, Pulau Redang, b¸n ®¶o Ma-lai-xia (Liew vµ Chan, 2000) ®−îc chi tiÕt ho¸ nh− sau:

Tæng sè tæ h×nh thµnh hµng n¨m: 400-600 Sè l−îng rïa çi ë tuæi sinh s¶n ®−îc gi¸m s¸t hµng n¨m:

50-139

Møc ®é sinh s¶n gi÷a mïa (b×nh qu©n): tõ 3-5 n¨m Sè l−îng tæ/mçi con /mét mïa: tõ 1-12; tõ 5-6 (trung b×nh) Chu kú lµm tæ (ngµy): tõ 9-12; 10 (trung b×nh) Sè l−îng trøng /tæ: tõ 30-160; 99 (trung b×nh)

Nghiªn cøu liªn quan ®Õn Êp trøng

VÒ nguyªn t¾c, c«ng viÖc nµy ph¶i ®−îc thùc hiÖn bëi nh÷ng ng−êi lµm c«ng viÖc Êp trøng rïa nh©n t¹o t¹i çc lß Êp ®Ó n©ng cao kü thuËt Êp trøng. Hiªn nay, MFRDMD ®ang phèi hîp víi nh÷ng ng−êi t×nh nguyÖn thuéc Tæ chøc Earthwatch cña óc ®Ó ph¸t triÓn çc tiªu chÝ cho viÖc ®¸nh gi¸ sù thµnh c«ng trong sinh s¶n vµ chÊt l−îng rïa con tõ çc lß Êp nh©n t¹o. Mét nghiªn cøu cña Chan, 1985 cho thÊy trøng Rïa da cã thÓ chÞu ®−îc sù di chuyÓn m¹nh trong vßng 4-5 giê sau khi ®−îc ®Î ra. Sau kho¶ng thêi gian nµy, cÇn di chuyÓn cÈn thËn h¬n ®Ò phßng trøng bÞ l¨n, xãc, trén ®¶o vµ bÞ ®Æt theo chiÒu th¼ng ®øng hoÆc thay ®æi h−íng nh»m n©ng cao tØ lÖ Êp trøng. Theo tiªu chuÈn qu¶n lý, trøng ®−îc ®em ®Õn lß Êp trong vßng 3 tiÕng sau khi ra ngoµi. Nghiªn cøu vÒ nhiÖt ®é vµ tØ lÖ vÒ giíi tÝnh cña rïa con

Çc nghiªn cøu nµy rÊt quan träng, ®Æc biÖt khi trøng rïa ®−îc ®em ®Õn lß Êp. NhiÖt ®é trong lß Êp ph¶i b»ng nhiÖt ®é trong çc tæ Êp tù nhiªn ®Ó ®¶m b¶o sinh ra ®−îc c¶ rïa ®ùc vµ rïa çi. Çc nghiªn cøu ®−îc thùc hiÖn ë Ma-lay-xia (§¶o rïa Sabah, Sarawak, §¶o rïa, §¶o Redang vµ Rantau Abang), çc ®¶o rïa Phi-lÝp-pin vµ Th¸i Lan cho thÊy lß Êp tù nhiªn trªn biÓn ®· sinh ra 100% rïa çi, hép Êp lµm b»ng nhùa dÎo Styrofoam trong bãng r©m ®· sinh ra 100% rïa ®ùc, trong khi t¹i çc tæ tù nhiªn chØ sinh s¶n 80% rïa çi vµ 20% rïa ®ùc (Chan vµ Liew, 1995; Palanippan, 1997; Tiwol 1997, Chai 1999). Nghiªn cøu vÒ nu«i d−ìng vµ t¨ng tr−ëng cña rïa bÞ ®¸nh b¾t

Çc nghiªn cøu nµy ®−îc thùc hiÖn t¹i Th¸i Lan vµ In-®«-nª-xia tõ khi cã ch−¬ng tr×nh khëi ®éng ®−îc ¸p dông nh− mét biÖn ph¸p b¶o tån t¹i çc ®Þa ®iÓm nµy. Rïa con ®−îc nu«i vµi tuÇn lÔ cho ®Õn vµi th¸ng víi gi¶ thiÕt r»ng c¬ héi sèng sãt ®èi víi rïa míi në sÏ ®−îc c¶i thiÖn. Tuy nhiªn, çc ch−¬ng tr×nh nµy cÇn ®−îc xem xÐt l¹i. Tõng con rïa bÞ ®¸nh b¾t vµ ®−îc nu«i d−ìng cã thÓ ph¸t triÓn nhanh h¬n so víi trong tù nhiªn, nh−ng tØ lÖ chÕt l¹i cao h¬n.. Nghiªn cøu vµ dß t×m b»ng vÖ tinh

Nh÷ng nghiªn cøu nµy nh»m x¸c ®Þnh dÊu vÕt rïa nhËp c− vµ n¬i kiÕm måi cña rïa ®ang lµm tæ vµ ®−îc thùc hiÖn ë mét sè ®Þa ®iÓm cña §«ng Nam ¸. Nghiªn cøu sím nhÊt ®−îc Liew , et al (1995) thùc hiÖn ë Redang, Ma-lai-xia, tiÕp theo ®ã lµ Bali, et al. (2000) t¹i §¶o rïa Sabah. HiÖn nay, çc nhµ khoa häc NhËt B¶n ®ang phèi hîp víi ®ång nghiÖp ng−êi Th¸i Lan vµ Ma-lay-xia dß t×m dÊu vÕt cña loµi VÝch ë vïng biÓn §«ng vµ Andaman. ViÖc phèi hîp nµy còng ®−îc thùc hiÖn víi In-®«-nª-xia n¬i ng−êi ta t×m thÊy 3 con ®åi måi. C¬ quan DÞch vô Thuû s¶n Quèc gia (NMFS), phßng thÝ nghiÖm Honolulu còng ®ang hîp t¸c víi ®ång nghiÖp ë §«ng Nam ¸ ®Ó dß dÊu vÕt nhËp c− cña ®åi måi trong khu vùc.



Nghiªn cøu dß ra®i« vµ ©m

DÊu hiÖu di chuyÓn cña rïa biÓn trong thêi kú gi÷a hai mïa sinh s¶n cã thÓ ®−îc x¸c ®Þnh b»ng çc nghiªn cøu dß sãng v« tuyÕn vµ siªu ©m. Ph¹m vi m«i tr−êng thiªn nhiªn gi÷a hai mïa sinh s¶n ®−îc x¸c ®Þnh vµ sau ®ã ®¸nh gi¸ ®Ó quyÕt ®Þnh çc biÖn ph¸p b¶o vÖ cÇn thiÕt trong mïa sinh s¶n. VÝch lµm tæ t¹i ®¶o Redang, Ma-lai-xia ®−îc Liew vµ Chan dß t×m (1993) vµ thÊy ph¹m vi di chuyÓn gi÷a hai mïa sinh s¶n rÊt h¹n hÑp. Rïa con cã thÓ ®−îc dß thÊy b»ng çc m¸y dß siªu nhá (Liew vµ Chan., 1995). Nghiªn cøu vÒ di truyÒn quÇn thÓ

ViÖc nµy gióp x¸c ®Þnh çc nguån gièng cña rïa biÓn. Çc nghiªn cøu vÒ di truyÒn häc hiÖn ®−îc MFRDMD thùc hiÖn víi mét tr−êng ®¹i häc t¹i Ma-lay-xia. Çc nhµ khoa häc NhËt B¶n hiÖn còng ®ang phèi hîp víi çc nhµ khoa häc Th¸i Lan ®Ó nghiªn cøu vÒ çc lo¹i rïa ë ®Þa ph−¬ng. Mét sinh viªn ®ang häc Th¹c sÜ vÒ Khoa häc t¹i Ma-lay-xia ®· nghiªn cøu vÒ gen cña çc æ vÝch vµ ®åi måi t¹i b¸n ®¶o Malaysia, Sabah vµ Sarawak b»ng çch sö dông vÖ tinh cùc nhá DNA (Joseph, 2001). Çc tµi liÖu ®−îc çc sinh viªn ph¸t hiÖn cho thÊy nhiÒu lo¹i rïa xuÊt hiÖn t¹i Sabah, Sarawak, bê biÓn phÝa t©y vµ ®«ng cña b¸n ®¶o Malaysia. ViÖc ¸p dông vµ thö nghiÖm ThiÕt bÞ tho¸t rïa (TED)

C«ng viÖc nµy ®−îc Phßng §µo t¹o (TD) vµ MFRDMD cña SEAFDEC thùc hiÖn t¹i Th¸i Lan, Ma-lay-xia, Phi-lip-pin, In-®«-nª-xia vµ Brunei. Th¸i Lan ®· ban hµnh mét luËt ®Ó cho phÐp sö dông TED ë çc khu ®¸nh b¾t t«m, t¹i ®ã 3.000 m¸y TED chÕ t¹o néi ®Þa ®−îc ph©n ph¸t cho 3.000 tÇu b¾t t«m cã giÊy phÐp trªn toµn quèc. T¹i çc n−íc kh¸c trong khu vùc, vÉn ch−a cã luËt cho phÐp sö dông TED, nh−ng nh÷ng cuéc thö nghiÖm th× vÉn thµnh c«ng tèt ®Ñp. Bªn c¹nh çc viÖc thö nghiÖm TED, th× cÇn ph¶i ®¸nh gi¸ tØ lÖ rïa biÓn bÞ m¾c vµo çc l−íi ®¸nh ç, t«m vµ b¸nh l¸i cña tµu thuyÒn trong toµn khu vùc. §Ò xuÊt nghiªn cøu

Çc n−íc ASEAN ®· ®−a ra kÕ ho¹ch 5 n¨m t¹i cuéc Héi th¶o Khu vùc SEAFDEC-ASEAN vÒ B¶o tån vµ Qu¶n lý Rïa BiÓn ®−îc tæ chøc vµo n¨m 1999. Çc kÕ ho¹ch nµy ®−îc tãm t¾t nh− sau: Th¸i Lan: nh÷ng nghiªn cøu vÒ nhiÖt ®é vµ tØ lÖ giíi tÝnh, ®¸nh gi¸ vµ qu¶n lý quÇn thÓ, di truyÒn häc quÇn thÓ, nghiªn cøu b»ng çch dß t×m b»ng vÖ tinh. Philipin: nghiªn cøu vÒ quÇn thÓ (g¾n thÎ vµ theo dâi), qu¶n lý viÖc Êp trøng, kh¶o s¸t m«i tr−êng sèng cña rïa, nghiªn cøu vÒ di truyÒn häc. Myamar: çc nghiªn cøu liªn quan nh»m n©ng cao hiÖn tr¹ng b¶o tån. In-®«-nª-xia: çc nghiªn cøu liªn quan nh»m c¶i thiÖn t×nh tr¹ng b¶o tån ®åi måi døa, vÝch vµ rïa da t¹i mét sè n¬i cô thÓ. Cam-pu-chia: x¸c ®Þnh t×nh tr¹ng sè l−îng rïa, chØ râ nh÷ng mèi ®e do¹ vµ nh÷ng bê biÓn cã tæ rïa ®ang bÞ ®e do¹, nghiªn cøu sinh häc vµ sinh th¸i. Brunei: kh¶o s¸t bê biÓn cã tæ rïa, qu¶n lý vµ ph¸t triÓn viÖc Êp trøng, ch−¬ng tr×nh n©ng cao nhËn thøc cho céng ®ång nh»m cã ®−îc sù ñng hé vµ tham gia cña ng−êi d©n vµo c«ng t¸c b¶o tån rïa biÓn.

44

Ma-lay-xia: lµ n−íc dÉn ®Çu trong dù ¸n ASEAN-SEAFDEC nh»m b¶o tån vµ qu¶n lý rïa biÓn gi÷a çc n−íc ASEAN, tËp hîp nh÷ng th«ng tin vÒ hiÖn tr¹ng nghiªn cøu, b¶o tån vµ qu¶n lý rïa biÓn trong khu vùc ASEAN, thiÕt lËp c¬ chÕ hîp t¸c khu vùc vµ ®iÒu phèi ch−¬ng tr×nh g¾n thÎ trong khu vùc ®ång thêi tËp hîp çc sè liÖu thèng kª vÒ rïa biÓn. HiÖn nay ®ang cã mét Ch−¬ng tr×nh Hîp t¸c Nghiªn cøu vµ B¶o tån rïa biÓn gi÷a çc nhµ nghiªn cøu NhËt B¶n, Malaysia vµ Th¸i Lan (SEASTAR2000). Ch−¬ng tr×nh nµy nh»m x¸c ®Þnh çc ®−êng di c− cña loµi vÝch t¹i khu vùc biÓn §«ng vµ vïng biÓn Andama b»ng çch sö dông vÖ tinh theo dâi tõ xa, tiÕn hµnh çc nghiªn cøu vÒ nhiÖt ®é vµ tØ lÖ gièng, çc nghiªn cøu vÒ di truyÒn häc vµ −íc l−îng sè rïa biÓn bÞ çc tµu ®¸nh ç b¾t ph¶i. §Ò xuÊt çc ho¹t ®éng kh¸c

Çc ho¹t ®éng nghiªn cøu kh¸c còng ®· ®−îc ®Ò xuÊt nh− sau:

• ThiÕt lËp m¹ng l−íi th−êng trùc khu vùc vµ ë mçi quèc gia ®Ó x¸c ®Þnh tØ lÖ rïa tö vong. • §¸nh gi¸ vÒ t×nh tr¹ng ®¸nh b¾t rïa biÓn ngoµi dông ý cña tÊt c¶ çc dông cô ®¸nh ç

®−îc sö dông t¹i ®Þa ph−¬ng. • X©y dùng çc ch−¬ng tr×nh t×nh nguyÖn vµ quan s¸t trªn tµu nh»m thu tËp tµi liÖu vÒ rïa

tö vong do tµu thuyÒn ®¸nh ç g©y ra. • X©y dùng çc biÖn ph¸p nh»m gi¶m thiÓu viÖc ®¸nh b¾t kh«ng chñ ý rïa biÓn b»ng çc

dông cô ®¸nh ç. • Kh¶o s¸t thÞ tr−êng nh»m x¸c ®Þnh tû lÖ khai th¸c hiÖn t¹i.

Lêi c¶m ¬n

T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n TiÕn sÜ Nicolas Pilcher, Çn bé ®iÒu phèi cuéc Héi th¶o vµ TiÕn sÜ ViÖn Tr−ëng ViÖn Nghiªn cøu H¶i s¶n ViÖt Nam ®· mêi t«i tíi dù héi th¶o nµy, çm ¬n Gi¸o s− Dato, TiÕn sÜ Mohd Mahyu®in Dahan, HiÖu tr−ëng tr−êng §¹i häc Khoa häc vµ C«ng nghÖ Malaysia (KUSTEM) ®· cho phÐp t«i dù héi th¶o, vµ c¶m ¬n tiÕn sÜ Ph¹m Th−îc vµ bµ Hilary Chiew ®· gióp t«i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thÞ thùc vµo ViÖt Nam. Tµi liÖu tham kh¶o

Bali, J, H.C Liew, E.H. Chan vµ O.Bracken (trªn b¸o chÝ). Cuéc di tró ®−êng dµi cña loµi VÝch tõ çc ®¶o Rïa Sarawak, Malaysia. Kû yÕu cña héi nghÞ chuyªn ®Ò vÒ rïa biÓn hµng n¨m lÇn thø 20, tõ ngµy 29/2-4/3/2000 t¹i Orlando, Florida, Mü.

Chai, S.S. 1999. So s¸nh thµnh c«ng cña viÖc Êp trøng vµ tû lÖ gièng cña trøng VÝch (Chelonia

Mydas) ®−îc ñ trong ®iÒu kiÖn trong nhµ vµ t¹i çc n¬i Êp trøng t¹i Pulau Talang – Talang kecil, Sarawak. B¶n b¸o ço Dù ¸n n¨m cuèi, Cö nh©n khoa häc (khoa häc biÓn), khoa häc c«ng nghÖ vµ khoa häc øng dông, tr−êng §¹i häc Putra Malaysia Terengganu. Trang 97.

Chan, E.H.vµ H.C. Liew 1995. NhiÖt ®é Êp vµ tû lÖ gièng cña loµi rïa da Malaysia, Dermochelys

Coriacea. B¶o tån sinh häc. Trang 74: 169-174. Chan, E.H., H.U. Salleh and H.C. Liew 1985. Nh÷ng ¶nh h−ëng cña viÖc xö lý viÖc Êp trøng rïa

da, Dermochelys coriacea. (L). Pertanika, 8 (2): trang 265-271. Joseph, J 2000. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ di truyÒn quÇn thÓ VÝch vµ §åi måi t¹i Malaysia sö dông

vÖ tinh siªu nhá DNA. Th¹c sÜ khoa häc Thesis, khoa Khoa häc C«ng nghÖ, tr−êng §¹i häc Kokej, Malaysia: trang 147.



Liew H.C. vµ E.H. Chan. §¸nh gi¸ vÒ quÇn thÓ tæ VÝch t¹i ®¶o Redang, Malaysia qua ph©n tÝch viÖc g¾n thÎ dµi h¹n. Kû yÕu cña héi nghÞ chuyªn ®Ò vÒ rïa biÓn hµng n¨m lÇn thø 20, tõ ngµy 29/2-4/3/2000 t¹i Orlando, Florida, Mü.

Liew H.C. vµ E.H. Chan 1995. Dß t×m b»ng v« tuyÕn loµi rïa da míi në trong thêi kú tËp b¬i.

Trang 67-68 trong s¸ch Richardson J.I. vµ T.H. Richardson ( çc nhµ biªn so¹n) 1995. Kû yÕu cña Héi th¶o hµng n¨m lÇn thø 12 vÒ sinh häc vµ b¶o tån Rïa biÓn. Biªn b¶n kü thuËt NOAA. NMFS-SEFSC-361.

Liew H.C., E.H. Chan, F. Papi vµ P. Luschi. Cuéc di tró ®−êng dµi cña lo¹i VÝch tõ §¶o Redang,

Malaysia: Sù cÇn thiÕt cña hîp t¸c khu vùc trong viÖc b¶o tån rïa biÓn. Kû yÕu cña Héi nghÞ Quèc tÕ vÒ b¶o tån rïa tõ 6-10/7/1995, t¹i Gonfaron, Ph¸p. Trang 73-75.

Nasir M.T.M., AKA Karim vµ MN Ramli 1999. B¸o ço cña SEAFDEC-ASEAN- Héi th¶o khu

vùc vÒ B¶o tån vµ Qu¶n lý rïa biÓn tõ 26-28/7/1999 t¹i Kuala Terengganu, Malaysia. SEAFDEC MFRDMD/RM/6

Palaniappan, P. 1997. M« t¶ vÒ nhiÖt ®é vµ tû lÖ giíi tÝnh cña vÝch con t¹i B·i biÓn Chagar

Hutang ë Pulau Redang, Terengaang Malaysia. LuËn ¸n b¶o vÖ Th¹c sÜ, Khoa Khoa häc vµ C«ng nghÖ øng dông, tr−êng §¹i häc Purta Malaysia. Trang 193.

Tiwol C.M. 1997. Tû lÖ giíi cña ®åi måi vµ vÝch con ®−îc Êp trong nhiÒu ®iÒu kiÖn kh¸c nhau

t¹i Pulau Gulissaan, sahab. B¸o ço Dù ¸n cuèi n¨m, Cö nh©n (Khoa häc BiÓn) khoa Khoa häc vµ C«ng nghÖ øng dông, Tr−êng §¹i häc Malaysia. Trang 89.

46

Ph¹m Th−îc: T×nh h×nh nghiªn cøu, b¶o tån vµ qu¶n lý rïa biÓn ë ViÖt nam


T×nh h×nh nghiªn cøu, b¶o tån vµ qu¶n lý nguån lîi rïa biÓn ë ViÖt

Nam

Ph¹m Th−îc

Chuyªn viªn nghiªn cøu cao cÊp ViÖn nghiªn cøu H¶i s¶n H¶i Phßng

Tãm t¾t

Çc loµi rïa biÓn lµ mét nhãm ®Æc biÖt cæ x−a thuéc ®a d¹ng sinh häc thÕ giíi. Tæ tiªn xa x−a cña chóng lµ ®éng vËt sèng trªn c¹n, xuÊt hiÖn trªn tr¸i ®Êt çch ®©y kho¶ng 110 triÖu n¨m. 5 loµi rïa biÓn ®· x¸c ®Þnh ®−îc ë ViÖt Nam lµ:

• VÝch - Chelonia mydas (Eng. Green turtle) • §åi Måi - Eretmochelys imbricata

(Eng. Hawksbill turtle) • Qu¶n §ång - Caretta caretta

(Eng. Loggerhead turtle) • §åi Måi Døa - Lepidochelys olivacea

(Eng. Olive Ridley turtle) • Rïa Da - Dermochelys coriacea

(Eng. Leatherback turtle) Tuú tõng ®Þa ph−¬ng, rïa cßn ®−îc gäi theo nhiÒu tªn kh¸c nhau nh− Bµ Tam, ¤ng KhÕ, §ó .....Chóng cã ®Æc ®iÓm chung lµ 4 chi biÕn thµnh d¹ng v©y nh− m¸i chÌo, çc x−¬ng ngãn tay, ngãn ch©n ®Òu biÕn dÑp l¹i. Rïa biÓn ¨n thùc vËt, ¨n cá biÓn, søa, çc ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng vµ ç .... Tuy sèng trong n−íc nh−ng rïa thë b»ng phæi. Rïa biÓn thµnh thôc sinh dôc sau 15-50 n¨m, tuú theo loµi vµ theo vïng ®Þa lý. Trong mïa sinh s¶n rïa th−êng di c− kÕt ®«i. Rïa mÑ bß lªn b·i çt, chän vÞ trÝ trªn møc ngËp n−íc biÓn ®Ó ®µo hè s©u 45-50 cm lµm æ, ®Î trøng. Sau khi ®Î 70-150 trøng (h×nh d¸ng nh− qu¶ bãng bµn), rïa mÑ lÊp kÝn æ b»ng líp çt dµy ®Ó gi÷ nhiÖt vµ tr¸nh kÎ thï, sau ®ã l¹i trë vÒ biÓn. Trøng ®−îc Êp 55-60 ngµy, rïa con në khái vá. Khi rïa con nhoi lªn khái æ, ¸nh s¸ng tõ phÝa ch©n trêi kÝch thÝch, h−íng chóng ra biÓn kh¬i. Khi xuèng n−íc rïa con b¬i th¼ng gãc víi mÆt sãng vµ sau ®ã b¬i ®Õn çc dßng n−íc ch¶y ®Ó kiÕm ¨n. Khi thµnh thôc, rïa biÓn l¹i di c− ng−îc vÒ n¬i chóng ®· sinh ra tr−íc ®©y ®Ó ®Î trøng. Qu·ng ®−êng di c− tõ n¬i ®Î ®Õn n¬i kiÕm ¨n cã thÓ dµi vµi ba ngµn c©y sè. Trong danh s¸ch 2000 loµi ®éng vËt cÇn b¶o vÖ ë S¸ch §á cña IUCN ®· x¸c ®Þnh ®−îc 4 trong 5 loµi rïa biÓn thuéc t×nh tr¹ng nguy cÊp (Endangered) vµ §åi Måi thuéc t×nh tr¹ng rÊt nguy cÊp (Critically Endangered) ë ph¹m vi toµn cÇu. Dùa trªn çc sè liÖu vÒ nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh häc vµ thèng kª quÇn thÓ rïa biÓn ®Ó ®Ò xuÊt çc biÖn ph¸p b¶o tån vµ qu¶n lý chóng lµ mét nhu cÇu bøc xóc cho viÖc qu¶n lý chung trong khu vùc. ë ViÖt Nam çc c«ng tr×nh nghiªn cøu s©u vÒ ®Æc ®iÓm sinh vËt häc, ph©n bè rïa biÓn thùc hiÖn ch−a ®−îc nhiÒu. Rïa biÓn th−êng bÞ b¾t lÊy thÞt, tæ VÝch bÞ lÊy hÕt trøng, mai §åi Måi dïng lµm ®å mü nghÖ..vv nªn nguån lîi cña chóng cµng bÞ c¹n kiÖt, cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng. Rïa Da cßn rÊt Ýt ë ViÖt Nam. VÝch chØ cßn l¹i ë mét sè ®¶o, nh÷ng vïng biÓn v¾ng bãng ng−êi. NhiÒu n−íc trªn thÕ giíi coi rïa biÓn nh− nh÷ng ®éng vËt quý hiÕm, di s¶n quý b¸u cña biÓn c¶, cÇn ®ùîc b¶o vÖ.

48

Rïa biÓn lµ lo¹i ®éng vËt di c− xa vµ çc quÇn thÓ cña chóng hÇu nh− ph©n bè réng r·i ë çc vïng biÓn §«ng Nam Ch©u ¸ vµ Ên §é - Th¸i B×nh D−¬ng. Nh×n chung çc quÇn thÓ rïa biÓn ®ang suy gi¶m mét çch nghiªm träng, do ®ã sù hîp t¸c nghiªn cøu vµ b¶o tån rïa biÓn trong khu vùc cã ý nghÜa quan träng gãp phÇn b¶o vÖ sù bÒn v÷ng ®a d¹ng sinh häc trªn thÕ giíi.

Më ®Çu

ë ViÖt Nam, viÖc nghiªn cøu rïa biÓn ch−a ®−îc nhiÒu. LÎ tÎ cã mét sè tµi liÖu vÒ nghiªn cøu khu hÖ ®· ®Ò cËp ®Õn mét sè gièng loµi rïa biÓn. Nh−ng phÇn nhiÒu nh÷ng t¸c phÈm Êy ®Òu do ng−êi n−íc ngoµi thùc hiÖn. Trong tËp “Les Tortues de l’Indochine” cña Rene’ Bourret (1929) cã m« t¶ çc loµi rïa biÓn ë §«ng D−¬ng. §µo V¨n TiÕn (1976) vµ NguyÔn Kh¾c H−êng (1978) ®· x¸c ®Þnh mét sè ®Æc ®iÓm ph©n lo¹i, ph©n bè, gi¸ trÞ kinh tÕ, mïa vô vµ c«ng cô khai th¸c v.v.... Sau nµy mét sè t¸c gi¶ kh¸c còng nªu lªn mét sè ®Æc ®iÓm sinh häc vµ b¶o tån rïa biÓn ë ViÖt Nam. Trong s¸ch §á ViÖt Nam (2000) còng nªu tªn 4 loµi rïa biÓn ViÖt Nam cÇn ®−îc b¶o vÖ. ë ViÖt Nam vµ nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, rïa biÓn ®−îc coi lµ çc loµi ®éng vËt cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao vµ quý hiÕm, di s¶n quý b¸u cña biÓn c¶, cÇn ®−îc b¶o vÖ. Do khai th¸c vµ sö dông kh«ng hîp lý, ®Õn nay nguån lîi rïa biÓn ®· suy gi¶m m¹nh vµ mét sè loµi ®ang cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng. §øng tr−íc t×nh h×nh nµy chiÕn l−îc nghiªn cøu vµ b¶o tån rïa biÓn ®−îc nhiÒu quèc gia h−ëng øng. Çc n−íc trªn thÕ giíi nãi chung vµ khu vùc §«ng Nam ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng nãi riªng ®· vµ ®ang coi nhiÖm vô nghiªn cøu vµ b¶o tån rïa biÓn lµ nhiÖm vô hÕt søc quan träng. VÒ t×nh h×nh nghiªn cøu vµ b¶o tån rïa biÓn cña mét sè n−íc trªn thÕ giíi cã thÓ nªu kh¸i qu¸t nh− sau: Malaysia: KÕ ho¹ch b¶o vÖ nguån lîi rïa biÓn sím nhÊt ®· ®−îc tiÕn hµnh tõ n¨m 1932 t¹i mét

bang ë bê phÝa §«ng b¸n ®¶o Malaysia. Sau ®ã hµng lo¹t nh÷ng quy chÕ t−¬ng tù vÒ b¶o vÖ çc loµi bß s¸t biÓn quý hiÕm còng ®−îc ban hµnh. Tuy nhiªn nh÷ng cè g¾ng ®ã còng kh«ng cã thÓ kiÒm chÕ ®−îc tèc ®é gi¶m sót nhanh chãng cña 4 loµi rïa biÓn ®· ph¸t hiÖn ®−îc ë b¸n ®¶o nµy.

Srilanka: 5 trong sè 7 loµi rïa biÓn tån t¹i trªn thÕ giíi ®· lªn b·i çt ë Srilanka ®Ó lµm tæ. MÆc dï ®· cã quy ®Þnh cña Nhµ n−íc vÒ b¶o vÖ nguån lîi rïa biÓn tõ n¨m 1972, nh−ng rïa biÓn hiÖn nay vÉn ®ang bÞ khai th¸c bëi çc ng− d©n cña Srilanka ®Ó lÊy thÞt, trøng vµ mai rïa. Dù ¸n b¶o vÖ rïa biÓn ë Srilanka (TCP) dù ®o¸n r»ng nguån lîi rïa biÓn ë n−íc nµy nÕu nh− kh«ng cã kÕ ho¹ch b¶o vÖ tèt, sÏ gi¶m ®i cho ®Õn tuyÖt chñng trong mÊy thËp kû sau do nh÷ng nguyªn nh©n ®· nªu trªn.

Pakistan: B¶o vÖ nguån lîi rïa biÓn ë Pakistan ®· ®−îc tiÕn hµnh tõ n¨m 1979 däc theo bê biÓn

Karachi. TÊt c¶ çc loµi rïa biÓn ®· ®−îc c«ng bè b¶o vÖ d−íi ph¸p lÖnh b¶o vÖ nguån lîi ®· ®−îc c«ng bè n¨m 1972. Trong sè 7 loµi rïa biÓn ®· ph¸t hiÖn trªn thÕ giíi th× cã 2 loµi ®· ®−îc x¸c ®Þnh vµ quan s¸t lµm tæ, ®Î trøng vµ në thµnh c«ng ë b·i biÓn ®· nªu trªn. VÝch (Chelonia mydas) vµ §åi Måi Døa (Lepidochelys olivacea). C¶ 2 loµi nµy ®Òu næi tiÕng trªn thÕ giíi nh−ng do khai th¸c qu¸ møc s¶n l−îng cña chóng ®Ó xuÊt khÈu vµ ¨n trøng, vµ do çc ®µn chã hoang d·, ®· lµm gi¶m sót nghiªm träng trong 20 n¨m qua. NhËn thøc râ t×nh h×nh quÝ hiÕm cña nã, Côc §éng vËt Hoang d· ®· cïng phèi hîp víi IUCN (Tæ chøc B¶o tån Thiªn nhiªn Quèc tÕ) vµ WWF (Quü Quèc tÕ B¶o vÖ §éng vËt Hoang d·) ®· tiÕn hµnh 1 dù ¸n tr×nh diÔn tõ n¨m 1980 ®Ó b¶o vÖ vµ nghiªn cøu nguån lîi rïa biÓn.

Rïa biÓn, trøng vµ rïa con ®· ®−îc b¶o vÖ khái nh÷ng ng−êi s¨n trém vµ nh÷ng ®éng vËt d÷ cña nã. Trøng ®−îc thu thËp tõ m«i tr−êng tù nhiªn vµ ®−îc Êp trong nh÷ng b·i çt cã hµng rµo nhùa v©y quanh. Nh÷ng chó rïa con ®· në vµ ®−îc th¶ ra biÓn. Cho ®Õn nay vµo kho¶ng trªn 400.000 rïa con ®· ®−îc b¶o vÖ vµ th¶ ra biÓn. Çc sè liÖu khoa häc ghi chÐp vÒ sè l−îng trøng, rïa con, thêi gian Êp, ®¸nh dÊu, b¾t l¹i, tÇn suÊt lµm tæ, tËp tÝnh vµ nh÷ng b¶ng biÓu ghi kÕt qu¶. Sinh s¶n còng ®−îc giíi thiÖu trªn c¬ së thùc



nghiÖm còng nh− lµ ho¹t ®éng bæ sung ®Ó t¨ng c−êng kÝch th−íc rïa con ®Ó nã tù b¶o vÖ trong ®iÒu kiÖn m«i tr−êng tù nhiªn nh»m gi¶m ®i møc tö vong cña nã.

Bangladesh: Vïng biÓn Bangladesh ch¹y dµi kho¶ng 720 km. ë ®©y xuÊt hiÖn 5 loµi rïa biÓn. §ã lµ VÝch (Chelonia mydas), §åi Måi Døa (Lepidochelys olivacea), §åi Måi Th−êng (Eretmochelys imbricata), Qu¶n §ång (Caretta caretta) vµ Rïa Da (Dermochelys coriacea).

Khu vùc lµm tæ vµ ®Î trøng chñ yÕu tËp trung ë vïng bê phÝa §«ng, bê phÝa T©y thuéc khu vùc rõng ngËp mÆn lµ b·i lµm tæ quan träng. Mèi ®e do¹ chñ yÕu ®èi víi rïa biÓn vµ nh÷ng b·i lµm tæ cña chóng lµ nh÷ng tµu ®¸nh ç, thu l−îm trøng vµ lµm mÊt ®i çc b·i ®Î. Céng ®ång ë ®Þa ph−¬ng kh«ng nhËn thøc ®óng vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i b¶o vÖ nh÷ng lo¹i rïa quan träng trªn toµn cÇu. Nh©n d©n ®· s¨n b¾t chóng cho thó vui, thu l−îm trøng cho môc ®Ých kinh tÕ vµ sö dông çc lo¹i ng− cô kh«ng cã ThiÕt bÞ tho¸t rïa. Do quÇn thÓ rïa biÓn ë vïng biÓn Bangladesh ®· suy gi¶m trong nhiÒu n¨m qua, mét sè tæ chøc phi chÝnh phñ ®· thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu. Hä ®· cho rïa ®Î vµ thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh víi møc ®é giíi h¹n, nh»m gi¶m thiÓu nh÷ng sù ®e do¹. Nh÷ng céng ®ång dùa trªn nh÷ng ho¹t ®éng c¬ b¶n ®· thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh b¶o tån cã hiÖu qu¶ ë Bangladesh.

Ên ®é: Lµ mét quèc gia biÓn n»m ë phÝa §«ng cña mòi Ên §é D−¬ng vµ rÊt giµu cã vÒ nguån lîi tù nhiªn. ë ®©y khu hÖ bß s¸t còng rÊt ®a d¹ng, gåm cã 110 loµi thuéc 21 hä. Rïa biÓn gåm cã 4 loµi thuéc hä Chelonidae vµ Dermochelyidae. Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu liªn tôc trªn 2 thËp kû qua (1976 -1999) do Côc L©m nghiÖp vµ §éng vËt Hoang d· cña Nhµ nuíc ®· chØ ra r»ng cã 3 b·i ®Î quan träng cña loµi quÝ hiÕm §åi Måi Døa (Lepidochelys olivacea) ë Orissa n»m ë b·i çt cöa s«ng Dhamra, Devi vµ Rushikulia. Ngoµi ra cã nh÷ng tæ r¶i r¸c víi sè l−îng ®¸ng kÓ còng cã ë nhiÒu n¬i. Nh÷ng b·i çt ë Gahirmatha (cöa s«ng Dhamra) ®−îc coi nh− lµ mét trong nh÷ng b·i lµm tæ lín nhÊt cña §åi Måi Døa.

ViÖt nam: ë ViÖt Nam trong kÕ ho¹ch 1998- 2003 Bé Thuû s¶n ®· giao cho ViÖn Nghiªn cøu

H¶i s¶n thùc hiÖn ®Ò tµi “§iÒu tra nguån lîi rïa biÓn ë vïng biÓn ViÖt Nam, x¸c ®Þnh çc biÖn ph¸p b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn nguån lîi”.

Tõ n¨m 1998 ®Õn nay, ®Ò tµi ®· tæ chøc çc chuyÕn nghiªn cøu däc theo vïng ven biÓn ViÖt Nam, ®· phèi hîp víi V−ên Quèc gia C«n §¶o (Bµ RÞa - Vòng Tµu) nghiªn cøu vÒ hÖ sinh th¸i çc b·i lµm tæ ®Î trøng, Êp trøng tù nhiªn, cøu hé rïa biÓn, tiÕn hµnh ®eo thÎ ®¸nh dÊu ®Ó nghiªn cøu di c− vµ sù sinh tr−ëng cña rïa biÓn.

Çc kÕt qu¶ thu thËp ®−îc cña çc ®ît ®iÒu tra, kh¶o s¸t, ®−îc chØnh lý, ph©n tÝch vµ tæng hîp trong b¸o ço nµy. Víi çc d÷ kiÖn thu ®−îc ch−a nhiÒu, ch−a rót ra ®−îc nh÷ng quy luËt râ rµng, b¸o ço nµy ch¾c ch¾n cßn h¹n chÕ, mong ®−îc çc nhµ khoa häc trong vµ ngoµi ngµnh ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó ®Ò tµi bæ sung, hoµn chØnh tiÕp néi dung nghiªn cøu trong nh÷ng n¨m tíi.

Tµi liÖu vµ ph−¬ng ph¸p

Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.

Thu thËp çc d÷ kiÖn trªn thùc ®Þa theo ph−¬ng ph¸p sau: • Chän ®iÓm pháng vÊn theo gîi ý cña çc Së Thuû s¶n kÕt hîp víi gîi ý cña ng− d©n. • Pháng vÊn çc tÇu thuyÒn ®¸nh ç vµ ng− d©n theo çc mÉu b¶ng cã néi dung in s½n. • Tæ chøc çc chuyÕn ®i biÓn nghiªn cøu mét sè çc yÕu tè m«i tr−êng vµ t×nh h×nh nguån

lîi.

50

• §i trªn çc tµu thuyÒn s¶n xuÊt ®Ó n¾m t×nh h×nh ®¸nh b¾t ngÉu nhiªn cña rïa biÓn trong çc mÎ l−íi kÐo ç vµ kÐo t«m.

• Xö lý vµ tæng hîp çc kÕt qu¶ ghi nhËn ®−îc trong çc b¶ng th¨m dß nguån lîi rïa biÓn theo ph−¬ng ph¸p thèng kª th«ng dông.

Çc d÷ kiÖn thu thËp ®−îc • Çc kÕt qu¶ ®iÒu tra nghiªn cøu vÒ çc yÕu tè m«i tr−êng ë vïng ven biÓn tõ Mãng Çi

®Õn Hµ Tiªn. • Çc kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ ®¸nh dÊu, g¾n thÎ nh»m nghiªn cøu vÒ di c− cña rïa biÓn. • Çc kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ sinh th¸i ë çc b·i lµm tæ vµ ®Î trøng cña rïa biÓn. • Çc kÕt qu¶ kh¶o s¸t vÒ ho¹t ®éng ®Î trøng cña rïa biÓn chñ yÕu lµ VÝch (Chelonia

mydas) ë çc b·i ®Î trøng ë C«n §¶o. • Çc kÕt qu¶ c«ng t¸c cøu hé çc loµi rïa biÓn ë V−ên Quèc Gia C«n §¶o tõ n¨m 1995-

2000.

KÕt qu¶ nghiªn cøu çc yÕu tè m«i tr−êng

1. §Æc ®iÓm ®Þa lý tù nhiªn vµ khÝ t−îng h¶i v¨n.

VÞ trÝ ®Þa lý vµ ®Þa h×nh.

ViÖt Nam n»m ë vÞ trÝ tËn cïng cña §«ng Nam Ch©u ¸, phÝa B¾c gi¸p Trung Quèc, phÝa T©y gi¸p Lµo, C¨m Pu Chia vµ vÞnh Th¸i Lan. PhÝa Nam vµ phÝa §«ng lµ biÓn §«ng vµ Philippines. ViÖt Nam cã ®−êng bê biÓn kÐo dµi 3260 km, tõ cöa s«ng Ca Long (Qu¶ng Ninh) ®Õn Hµ Tiªn (Kiªn Giang) quanh co, uèn khóc theo 3 h−íng:

• Tõ Qu¶ng Ninh ®Õn Thanh Ho¸ vµ tõ Mòi Dinh ®Õn Mòi Cµ Mau theo h−íng §«ng B¾c - T©y Nam.

• Tõ NghÖ An ®Õn Qu¶ng Nam theo h−íng T©y B¾c-§«ng Nam. • Tõ Ba Lµng An ®Õn Mòi Dinh vµ tõ Mòi Cµ Mau ®Õn Hµ Tiªn theo h−íng B¾c Nam.

PhÝa sau bê biÓn ë hai ®Çu lµ ®ång b»ng B¾c Bé vµ ®ång b»ng Nam Bé réng lín, cßn ë miÒn Trung lµ ®ång b»ng Trung Bé hÑp vµ d·y Tr−êng S¬n hïng vÜ ch¹y song song víi bê biÓn. Cã nh÷ng n¬i nói lÊn ra biÓn, t¹o cho bê biÓn cã nh÷ng eo, vÞnh kÝn ®ã lµ nh÷ng bÕn c¶ng tù nhiªn thuËn lîi cho tÇu bÌ ho¹t ®éng vµ tr¸nh giã. ViÖt Nam cã hÖ thèng s«ng ngßi dµy ®Æc, cø b×nh qu©n 25 km bê biÓn cã mét cöa s«ng ®æ ra biÓn vµ lµ nh÷ng cöa s«ng thuËn lîi cho viÖc giao l−u gi÷a çc miÒn cña ®Êt n−íc. HÖ thèng s«ng ngßi nµy hµng n¨m mang ra biÓn khèi l−îng n−íc lôc ®Þa vµ l−îng phï sa khæng lå, ®· cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn ®iÒu kiÖn khÝ t−îng, h¶i v¨n ë vïng biÓn gÇn bê, ®Æc biÖt lµ trong mïa m−a lò. PhÝa tr−íc cña bê biÓn lµ trªn 3000 hßn ®¶o lín nhá, b·i ngÇm hîp thµnh nh÷ng quÇn ®¶o nh−: C« T«, B¸i Tö Long, B¹ch Long VÜ, Çt Bµ, Long Ch©u, Hoµng Sa, Tr−êng Sa vµ An Thíi, hoÆc n»m r¶i r¸c däc theo bê biÓn t¹o nªn ®Þa h×nh bê biÓn phøc t¹p, trong ®ã cã nh÷ng ®¶o lín giµu cã nh−: §¶o Phó Quý, C«n S¬n, Thæ Chu vµ ®Æc biÖt lµ ®¶o Phó Quèc v.v... §Þa h×nh ®¸y cña vïng biÓn ViÖt Nam kh«ng ®ång nhÊt, ®é n«ng s©u kh«ng ®ång ®Òu, hai ®Çu lµ çc vÞnh biÓn n«ng nh−: vÞnh B¾c Bé vµ vÞnh Th¸i Lan, vïng biÓn gÇn bê phÝa §«ng Nam Bé, thÒm ®¸y Ýt dèc, thoai tho¶i, ®é s©u tõ 30- 50 m çch xa bê tõ 40- 50 h¶i lý. ë gi÷a lµ vïng biÓn miÒn Trung, cã ®é dèc thÒm ®¸y lín, ®−êng ®¼ng s©u 50- 200m ch¹y s¸t bê, n¬i gÇn nhÊt çch bê kho¶ng 10 h¶i lý, ra xa bê 50 h¶i lý ®· cã ®é s©u hµng ngµn mÐt. Víi vÞ trÝ ®Þa lý vµ ®Þa h×nh nªu trªn t¹o cho khÝ hËu h¶i v¨n vïng biÓn ViÖt Nam mang nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng rÊt phøc t¹p, kh¸c víi hÇu hÕt çc vïng biÓn kh¸c quanh ViÖt Nam.



KhÝ t−îng h¶i v¨n biÓn.

Vïng biÓn ViÖt Nam réng lín, chiÕm phÇn lín BiÓn §«ng, phÝa Nam gÇn ®−êng xÝch ®¹o, phÝa B¾c kÒ s¸t miÒn «n ®íi. MÆt kh¸c, vïng biÓn ViÖt Nam vÒ phÝa T©y vµ phÝa B¾c gi¸p ®¹i lôc Ch©u ¸ réng lín, phÝa §«ng vµ Nam nèi liÒn víi Ên- §é - D−¬ng qua eo biÓn Malacca, biÓn Java, biÓn Flores vµ biÓn Panda thuéc Indonesia vµ nèi liÒn víi Th¸i B×nh D−¬ng lµ ®¹i d−¬ng lín nhÊt thÕ giíi. V× vËy, vÒ c¬ b¶n khÝ hËu biÓn ViÖt Nam lµ khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, hµng n¨m chÞu ¶nh h−ëng chÝnh cña giã mïa §«ng - B¾c (§B) vµ giã mïa T©y- Nam (TN), nh−ng do vÞ trÝ vµ ®Þa h×nh, nªn khÝ hËu biÓn ViÖt Nam võa mang tÝnh nhiÖt ®íi nãng Èm ®¹i d−¬ng do giã mïa T©y- Nam, mang tõ phÝa T©y vµ phÝa Nam lªn, võa mang tÝnh nhiÖt ®íi kh« nãng cña lôc ®Þa, ®«i khi cßn cã biÓu hiÖn khÝ hËu miÒn «n ®íi, do t¸c ®éng cña hÖ thèng thêi tiÕt ë phÝa B¾c trµn xuèng, nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn biÓu hiÖn ë çc chÕ ®é khÝ t−îng sau ®©y: Mïa giã §«ng B¾c: Tõ th¸ng 11 - 3, ë khu vùc phÝa B¾c vÜ ®é 160 chÞu ¶nh h−ëng m¹nh cña giã mïa §B, mang kh«ng khÝ l¹nh tõ ph−¬ng B¾c xuèng lµm cho nhiÖt ®é kh«ng khÝ gi¶m thÊp nhÊt so víi çc khu vùc kh¸c, nhiÖt ®é kh«ng khÝ trung b×nh trong mïa giao ®éng tõ 140 - 210C, cã n¨m xuèng d−íi 100C, cao nhÊt tõ 20 - 260C, thÊp nhÊt vµo th¸ng 1: 160C, cã n¨m, ë Qu¶ng Ninh xuèng ®Õn 50C, th−êng ë phÝa B¾c thÊp h¬n phÝa Nam. Khu vùc tõ §µ N½ng ®Õn Kh¸nh Hoµ cã nhiÖt ®é kh«ng khÝ trong mïa cao h¬n khu vùc tõ Thõa Thiªn HuÕ lªn phÝa B¾c, nhiÖt ®é kh«ng khÝ trung b×nh ë khu vùc nµy lµ 230C - 260C, thÊp nhÊt lµ 130C - 230C, cã n¨m ®Õn 110C, nhiÖt ®é kh«ng khÝ cao nhÊt 260C - 370C, cã khi ®Õn 400C, th¸ng 1 cã nhiÖt ®é thÊp nhÊt. Khu vùc tõ Ninh ThuËn ®Õn Kiªn Giang cã nhiÖt ®é cao nhÊt so víi çc vïng kh¸c, ë khu vùc nµy hÇu nh− kh«ng cã mïa ®«ng, nhiÖt ®é kh«ng khÝ trung b×nh giao ®éng trong kho¶ng 240C - 270C, th¸ng 1 cã nhiÖt ®é thÊp nhÊt tõ 220C - 230C, cã n¨m xuèng ®Õn 150C, nhiÖt ®é kh«ng khÝ cao nhÊt tõ 280C - 320C, cã khi ®Õn 370C - 380C. Mïa giã T©y Nam: Tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 9, nhiÖt ®é kh«ng khÝ ë vïng biÓn n−íc ta biÕn ®æi d−íi t¸c dông cña mïa giã TN, mang kh«ng khÝ nãng Èm tõ çc ®¹i d−¬ng vµ vïng xÝch ®¹o lªn, mÆt kh¸c cßn chÞu ¶nh h−ëng cña khÝ hËu kh« nãng cña lôc ®Þa ch©u ¸ tõ phÝa TB sang, lµm cho nhiÖt ®é kh«ng khÝ trong çc th¸ng nµy t¨ng cao. ë khu vùc phÝa B¾c vÜ ®é 160N, nhiÖt ®é kh«ng khÝ trung b×nh giao ®éng trong kho¶ng 250C - 290C, cao nhÊt vµo th¸ng 5 - 7 lµ 290C - 390C, cao tuyÖt ®èi lµ 420C, nhiÖt ®é thÊp nhÊt trong mïa lµ 210C - 260C. Trong khi ®ã, ë khu vùc tõ thµnh phè §µ N½ng ®Õn Kh¸nh Hoµ, nhiÖt ®é kh«ng khÝ trung b×nh giao ®éng trong kho¶ng 280C - 290C, cao nhÊt lµ 300C - 330C, cao tuyÖt ®èi lµ 400C, cßn nhiÖt ®é thÊp trong mïa lµ 240C - 260C, thÊp tuyÖt ®èi 190C - 200C. Riªng khu vùc tõ Ninh ThuËn ®Õn Kiªn Giang, nhiÖt ®é kh«ng khÝ trung b×nh thÊp nhÊt so víi 2 khu vùc trªn, giao ®éng trong kho¶ng 260C - 270C, cao nhÊt lµ 290C - 320C, cao tuyÖt ®èi 370C - 380C, cßn nhiÖt ®é thÊp nhÊt lµ 240C - 250C, thÊp tuyÖt ®èi lµ 170C - 210C. Nh×n chung, nhiÖt ®é kh«ng khÝ trong mïa giã TN ë phÝa B¾c vÜ tuyÕn 160N cao h¬n phÝa Nam tõ 10C - 20C. 2. Sinh vËt phï du

Thùc vËt phï du

Xu thÕ ph©n bè sè l−îng thùc vËt phï du ë vïng biÓn ViÖt Nam cho thÊy ë khu vùc gÇn bê giµu muèi dinh d−ìng, nhiÖt ®é vµ ®é mÆn thÝch hîp cho sù ph¸t triÓn vÒ mÆt sè l−îng, cho nªn sè l−îng thùc vËt vïng nµy th−êng cao h¬n khu vùc xa bê. MÆt kh¸c, vÒ mÆt sè l−îng, sù ph©n bè cña thùc vËt phï du ë mçi khu vùc trong toµn vïng biÓn ViÖt Nam còng cã sù kh¸c nhau. §¹t sè l−îng cao nhÊt lµ vïng biÓn phÝa T©y Nam Bé, trung b×nh ®¹t 5,285 triÖu tÕ bµo trªn 1m3 (TB/m3) n−íc, nh÷ng n¬i cã sè l−îng cao nhÊt ë vïng nµy ®¹t tõ 65 - 98,1 triÖu TB/1m3, xÕp sau miÒn T©y Nam Bé lµ khu vùc gÇn bê vÞnh B¾c Bé, trung b×nh ®¹t 1,8 - 2,67 triÖu TB/m3, tiÕp ®Õn §«ng Nam Bé ®¹t 1,253 triÖu TB/m3 vµ cuèi cïng lµ vïng biÓn miÒn Trung chØ ®¹t 0,24 triÖu TB/m3. Hµng n¨m ë vÞnh B¾c Bé quan s¸t thÊy cã 2 ®Ønh cao ph¸t triÓn sè l−îng cña thùc vËt phï du lµ th¸ng 1 vµ th¸ng 10. Nh÷ng loµi ®Æc tr−ng cho vïng cöa s«ng lµ: Ditylum sol, Hemiaulus indicus, Chaetoceros affinis, Skeletonema costatum, cßn cho vïng biÓn xa bê lµ: Coscinodiscus excentricus, Chaetoceros atlenticus vµ Skeletonemama.

52

§éng vËt phï du

Theo tµi liÖu thèng kª ®· thu thËp ®−îc tõ n¨m 1959-1999, sinh vËt l−îng trung b×nh cña ®éng vËt phï du cao nhÊt lµ ë VÞnh B¾c Bé (vïng biÓn A-84,06 mg/m3), ®øng thø hai lµ vïng biÓn T©y Nam Bé (vïng biÓn D-73,79 mg/m3), thø 3 lµ vïng biÓn miÒn Trung (vïng biÓn B-47,60 mg/m3) vµ thÊp nhÊt lµ vïng biÓn §«ng Nam Bé (vïng biÓn C- 36,66 mg/m3) (b¶ng 1).

B¶ng 1: Sinh vËt l−îng trung b×nh trong nhiÒu n¨m (mg/m3) cña ®éng vËt phï du ë vïng biÓn ViÖt Nam

Thêi kú/Vïng biÓn 1959 - 1986 1986 - 1999 B×nh qu©n

VÞnh B¾c Bé (vïng A) 75,29 92,83 84,06 Vïng biÓn miÒn Trung (vïng B) 31,07 64,13 47,60 Vïng biÓn §«ng Nam Bé (vïng C) 21,14 52,18 36,66 Vïng biÓn T©y Nam Bé (vïng D) 64,28 83,30 73,79 MËt ®é trung b×nh cña toµn bé vïng biÓn ViÖt Nam

47,95 73,11 60,53

Nguån: NguyÔn TiÕn C¶nh, 1997 §éng vËt ®¸y

§éng vËt ®¸y ë biÓn ViÖt Nam mang ®Æc tÝnh khu hÖ ®éng vËt nhiÖt ®íi T©y Ên §é - Th¸i B×nh D−¬ng, thµnh phÇn loµi t−¬ng ®èi phong phó. §· x¸c ®Þnh ®−îc kho¶ng 6000 loµi ®éng vËt ®¸y lín, trong ®ã thµnh phÇn çc loµi nhuyÔn thÓ lµ phong phó nhÊt, sau ®ã ®Õn Gi¸p X¸c, Giun nhiÒu t¬, Xoang Trµng, Da Gai (NguyÔn V¨n Chung vµ §µo V¨n Hæ, 1995). NhiÒu loµi ®éng vËt ®¸y cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao lµm thøc ¨n cho t«m ®Æc biÖt lµ t«m Hïm, cua vµ ç. Sinh vËt l−îng trung b×nh cña ®éng vËt ®¸y ë çc vïng biÓn kh¸c nhau ®−îc tr×nh bµy trong b¶ng 2: Sinh vËt l−îng trung b×nh cao nhÊt thuéc vÒ vïng biÓn T©y Nam Bé (vïng biÓn D- 8,78g/m2), thø hai lµ VÞnh B¾c Bé (vïng biÓn A- 7,99 g/m2), ®øng thø ba lµ vïng biÓn §«ng Nam Bé (vïng biÓn C- 4,64g/m2) vµ thÊp nhÊt thuéc vïng biÓn miÒn Trung (vïng biÓn B - 2,83g/m2). B¶ng 2. Sinh vËt l−îng trung b×nh trong nhiÒu n¨m cña ®éng vËt ®¸y ë vïng biÓn ViÖt Nam (1959-1998)

Vïng biÓn MËt ®é g/m2 Ç thÓ /m2

VÞnh B¾c Bé (vïng A) 7,99 103 Vïng biÓn miÒn Trung (vïng B) 2,83 52 Vïng biÓn §«ng Nam Bé (vïng C) 4,64 193 Vïng biÓn T©y Nam Bé (vïng D) 8,78 162 Sinh vËt l−îng trung b×nh cho toµn vïng biÓn ViÖt Nam

6,06 128

Nguån: NguyÔn TiÕn C¶nh, 1997.

3. HÖ sinh th¸i cá biÓn

Çc b·i cá biÓn cã tÇm quan träng lín c¶ vÒ m«i tr−êng sinh th¸i vµ nguån lîi. Çc b·i cá biÓn lµ çc vïng sinh s¶n vµ n¬i c− tró cña nhiÒu loµi ®éng vËt biÓn. Çc loµi cá biÓn thÝch nghi hoµn toµn víi m«i tr−êng ë d−íi n−íc. Cho ®Õn nay ®· x¸c ®Þnh ®−îc 15 loµi cá biÓn ë vïng biÓn ViÖt Nam (NguyÔn V¨n TiÕn, 1999) ®ã lµ Halophila beccarii, H. minor, H. ovalis, H. decipiens, Thalassia hemprichii, Enhalus acoroides (Fam. Hydrocharitaceae), Ruppia maritima, Halodule pinifolia, H. uninervis, Syringodium izoetifolium, Cymodocea rotundata, C. serrulata, Thalassodendron ciliatum, (Fam.



Cymodoceaceae), Zostera marina, Z. japonica (Fam. Zosteraceae). Sè l−îng çc loµi cá biÓn ë vïng biÓn gÇn bê ViÖt Nam ®· chØ ra xu h−íng t¨ng dÇn tõ B¾c (9 loµi) vµo Nam (12 loµi). Çc tµi liÖu ®· thu ®−îc chøng minh r»ng sè l−îng çc loµi ®éng vËt trong b·i cá biÓn lu«n lu«n cao h¬n nh÷ng vïng kh«ng cã b·i cá biÓn tõ 1,5 -2,0 lÇn vµ sinh vËt l−îng tõ 2,8-6,1 lÇn. NhiÒu loµi cã gi¸ trÞ kinh tÕ ®· ®−îc x¸c ®Þnh ë çc b·i cá biÓn lµ Hµu (Meretrix meretrix), Ngao (Glaucomya chinensis), Cua (Scylla serrata), H¶i S©m (Holothuria spp), t«m vµ çc loµi ç (NguyÔn V¨n TiÕn, 1999).

4. R¹n san h«

R¹n san h« ë biÓn ViÖt Nam ph¸t triÓn m¹nh ë vïng n−íc Êm, gÇn bê, nhiÖt ®é vµo kho¶ng 160C ë phÝa B¾c vµ trªn 200C ë phÝa Nam, ë ®é s©u gi÷a 4- 40 m. San h« ph¸t triÓn theo 3 kiÓu r¹n c¬ b¶n: r¹n viÒn bê (Fringing reef), r¹n ch¾n bê (Barier reef) vµ r¹n vßng (Atoll) ë vïng vÞnh, n−íc trong vïng gÇn bê hoÆc xung quanh çc ®¶o, ®Æc biÖt lµ çc ®¶o ®¸. ë vïng biÓn gÇn bê ViÖt Nam ®· x¸c ®Þnh ®−îc 309 loµi thuéc 77 gièng vµ 19 hä, tËp trung chñ yÕu trong 3 hä lµ Acropodidae (85 loµi); Faviidae (60 loµi) vµ Poritidae (37 loµi) (NguyÔn Huy YÕt, 1993).

5. Nguån lîi rïa biÓn

Thµnh phÇn loµi

Trªn thÕ giíi cã hai hä rïa biÓn ®ang tån t¹i, hä VÝch (Chelonidae) vµ hä Rïa Da (Dermochelyidae). Hä VÝch cã mai rïa rÊt cøng vµ gåm 6 loµi. Hä rïa da cã ®Æc ®iÓm lµ trªn mai rïa cã nh÷ng gê rÊt cøng vµ chØ cã mét loµi. Çc loµi rïa biÓn gåm cã: VÝch (Chelonia mydas), §åi Måi (Eretmochelys imbricata), Qu¶n §ång (Caretta caretta), §åi Måi Døa (Lepidochelys olivacea) vµ Rïa Da (Dermochelys coriacea) (B¶ng 3 phÇn Phô lôc). Rïa biÓn xuÊt hiÖn tõ dßng dâi cæ x−a thuéc lo¹i bß s¸t trªn c¹n, qu¸ tr×nh tiÕn ho¸, ®· ph¸t triÓn ch©n b¬i ®Ó thÝch nghi víi ®êi sèng ë ®¹i d−¬ng. Do tÝnh chÊt quan träng nµy cña nßi gièng mµ rïa çi ë biÓn tõng thêi kú ph¶i trë vÒ ®Êt liÒn ®Ó ®Î trøng ë b·i biÓn. Khi në ra tõ tæ cña chóng, ¸nh s¸ng nhÑ cña ®−êng ch©n trêi ®· thu hót nh÷ng rïa con vµ h−íng chóng ®i ra biÓn. Mét lÇn n÷a ë trong n−íc, nh÷ng rïa con sÏ b¬i th¼ng gãc 900 víi çc lµn sãng cho ®Õn khi hÕt d¶i n−íc ven bê. Nãi chung rïa con di chuyÓn vµo dßng n−íc ®¹i d−¬ng vµ ë ®ã chóng sÏ sèng cho ®Õn khi lín vµ thiÕt lËp n¬i c− tró. ë nh÷ng n¬i c− tró ®ã, chóng l¹i tiÕp tôc dinh d−ìng vµ lín lªn, còng cã thÓ çch hµng mÊy ngh×n c©y sè tõ khu vùc mµ chóng ®−îc në ra. Kho¶ng çch nµy cÇn ph¶i v−ît qua khi çc rïa çi trë l¹i b·i biÓn mµ ë ®ã chóng ®· sinh ra vµ l¹i ®Î trøng. Rïa biÓn lµ lo¹i ®éng vËt di c− xa rÊt næi tiÕng v×:

• Rïa con di chuyÓn tõ nh÷ng b·i ®Î vµ ®i ra ®¹i d−¬ng. • Giai ®o¹n cßn bÐ, ch−a tr−ëng thµnh vµ lín lªn sèng ë ®¹i d−¬ng. • Nh÷ng con rïa lín di c− tõ nh÷ng vïng dinh d−ìng trë vÒ n¬i truyÒn thèng ®Ó giao vÜ vµ

lµm tæ. Trong khi thùc hiÖn nh÷ng cuéc di c− ®ã, rïa biÓn ®· v−ît qua biªn giíi nhiÒu quèc gia, 1 con rïa cã thÓ lµm tæ ë mét b·i biÓn ë mét n−íc nh−ng nã cã thÓ tr¶i qua thêi gian sèng l©u nhÊt cña nã trong vïng n−íc cña n−íc kh¸c hoÆc lµ ë ®¹i d−¬ng ngoµi vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ.

HÖ thèng ph©n lo¹i rïa biÓn ë ViÖt Nam

Rïa biÓn lµ mét lo¹i ®éng vËt ë biÓn thuéc líp bß s¸t. ë ViÖt Nam ®· x¸c ®Þnh ®−îc 2 hä rïa biÓn, ®ã lµ hä VÝch (Chelonidae) vµ hä Rïa Da (Dermochelyidae). Hä VÝch lµ lo¹i rïa cÊu tróc

54

bëi chiÕc mai cøng, trong hä nµy ®· x¸c ®Þnh ®−îc 4 loµi. Hä Rïa Da cã ®Æc ®iÓm lµ cã çc ®−êng sèng gå lªn trªn mai rïa rÊt cøng vµ chØ cã 1 loµi lµm ®¹i diÖn.



B¶ng 3: Danh lôc çc loµi rïa biÓn trªn thÕ giíi

Tªn tiÕng Anh Tªn khoa häc Tªn ViÖt Nam Ph©n bè Thùc tr¹ng*

Chelonidae

Green turtle Chelonia mydas VÝch Toµn thÕ giíi nhiÖt ®íi, «n ®íi

QuÝ hiÕm

Loggerhead turtle Caretta caretta Qu¶n ®ång Toµn thÕ giíi nhiÖt ®íi, «n ®íi

QuÝ hiÕm

Hawksbill turtle Eretmochelys imbricata

§åi måi

Toµn thÕ giíi nhiÖt ®íi, «n ®íi

§Æc biÖt quÝ hiÕm

Olive Ridley turtle

Lepidochelys olivacea §åi måi døa (§ó)

Toµn thÕ giíi, nhiÖt ®íi

QuÝ hiÕm

Flatback turtle Natator depressus Vïng n−íc gÇn bê Ch©u óc, Papua New

Guinea vµ Indonesia

QuÝ hiÕm

Kemps Ridley turtle

Lepidochelys kempi §¹i T©y D−¬ng QuÝ hiÕm

Leatherback turtle

Dermochelyidae

Dermochelys coriacea

Rïa da

Toµn thÕ giíi nhiÖt ®íi, «n ®íi, xø

l¹nh

Cã thÓ bÞ tæn th−¬ng

* Thùc tr¹ng IUCN - Tõ danh s¸ch ®á cña IUCN çc loµi ®éng vËt bÞ ®e do¹.

Thµnh phÇn loµi

Theo çc c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· ®−îc c«ng bè cña NguyÔn Kh¾c H−êng, n¨m 1978 vµ 1994, Bé Thuû s¶n n¨m 1996 vµ çc kÕt qu¶ ®iÒu tra, nghiªn cøu cña ®Ò tµi: "§iÒu tra nguån lîi rïa biÓn ViÖt Nam, x¸c ®Þnh çc biÖn ph¸p b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn nguån lîi" tõ n¨m 1998 - 2001 cho biÕt ë vïng biÓn ViÖt Nam cã 5 loµi rïa biÓn thuéc 4 gièng cña 2 hä: VÝch (Chelonidae) vµ Rïa Da (Dermochelyidae) (b¶ng 4 vµ h×nh 5).

B¶ng 4. Çc loµi rïa biÓn (Bé Testudines) ë vïng biÓn ViÖt Nam

TT Tªn ViÖt Nam Tªn khoa hoc Tªn tiÕng Anh Çc tªn tiÕng ViÖt Nam kh¸c

1

Hä: VÝch Chi: §åi måi

Loµi: §åi måi th−êng

Chelonidae

Eretmochelys imbricata (LinnÐ,1766)

Hawksbill turtle

2 Chi: VÝch Loµi: VÝch

Chelonia mydas (LinnÐ, 1758)

Green turtle

- VÝch - Tr¸ng

3 Loµi: Qu¶n ®ång Caretta caretta (LinnÐ,1909)

Loggerhead turtle - Qu¶n ®ång - Rïa ®Çu To

4 §åi måi døa Lepidochelys olivacea (Eschscholtz, 1829)

Olive Ridley turtle - §ó

5

Hä:Rïa Da Chi: Rïa da Loµi: Rïa da

Dermochelyidae

Dermochelys coriacea (LinnÐ,

1766)

Leatherback turtle

- Bµ Tam (Nam Bé).

- ¤ng KhÕ (Trung Bé)

56

B¶n

g 5:

Mét

sè

®Æc

®iÓm

sin

h hä

c cñ

a 5

loµi

rïa

biÓ

n b¾

t gÆp

ë v

ïng

biÓn

ViÖ

t Nam

Tr−

íc n

¨m 1

998

T

rong

n¨m

199

8- 1

999

M

ïa v

ô ®Î

tr

øng

T

ªn lo

µi

L(cm

) W

(kg)

L(

cm)

W(k

g)

Sè

l−în

g æ

trøn

g/

n¨m

(æ)

Sè

l−în

g tr

øng

tron

g æ

(qu¶

)

§

é s©

u cñ

a tæ

(c

m)

T

hêi g

ian

Êp t

røng

(n

gµy)

§åi

Måi

: E

retm

oche

lys

imbr

icat

a V

Ých:

C

helo

nia

myd

as

Qu¶

n §

ång:

C

aret

ta c

aret

ta

§åi

Måi

Døa

: Le

pido

chel

ys o

livac

ea

Rïa

Da:

D

erm

oche

lys

cori

acea

+ 1

7,5-

30,0

0 +

++

70-

95,0

+ 9

0,0-

135,

0 +

++

100,

00

+

90,

0135

,00

+

++

§ùc

114

Çi

:139

,50

(Lm

ax:2

40,0

)

++

+40

-50

+

++

150

+

++

500

+6,

19-1

0,14

+35

,00-

57,5

0 +

+94

,57

+

35,0

0-57

,50

+

38-5

3

38-5

3

+ T

h¸ng

2-

6 +

Th¸

ng 2

-8

++

+ T

h¸ng

2-

6 +

Th¸

ng 2

-5

++

+ T

h¸ng

2-

5

++

+30

-70

+

++

1500

-50

00

++

+ 7

0-14

0

++

+ 8

0-15

0

++

+ 1

70-2

00

++

+ 4

0-50

++

+50

-60

++

+ 4

5

++

+ 5

0

Ngu

ån:

+ K

Õt q

u¶ ®

iÒu

tra

cña

®Ò tµ

i ë 1

4 ®Þ

a ®i

Óm th

uéc

Kh¸

nh H

oµ v

µ Q

u¶ng

Nam

, §µ

N½n

g tõ

ngµ

y 1

- 9/

8/19

98.

++

KÕt

qña

kh¶

o s¸

t sù

ho¹t

®én

g ®Î

trøn

g cñ

a V

Ých

(Che

loni

a m

ydas

) ë

4 b·

i ®Î

thué

c C

«n §

¶o tõ

ngµ

y 2

- 11

/9/1

999.

+

++

Tuy

Ón tË

p “N

guån

lîi T

huû

s¶n

ViÖ

t Nam

”. B

é Th

uû s

¶n, 1

996.

tran

g 52

3 -

528.

58

§Æc ®iÓm 5 loµi rïa ë vïng biÓn ViÖt Nam.

Qua çc kÕt qu¶ ®iÒu tra cña ®Ò tµi n¨m 1998- 2001, kÕt qu¶ kh¶o s¸t sù ho¹t ®éng ®Î trøng cña VÝch (Chelonia mydas) ë 4 b·i ®Î tù nhiªn thuéc C«n §¶o (Bµ RÞa - Vòng Tµu) tõ ngµy 2 - 11/9/1999 vµ tuyÓn tËp: "Nguån lîi Thuû s¶n ViÖt Nam" Bé Thuû s¶n, 1996. Chóng t«i nªu mét sè ®Æc ®iÓm cña 5 loµi Rïa biÓn b¾t gÆp ë vïng biÓn ViÖt Nam sau ®©y:

VÝch (Chelonia mydas).

§©y lµ tªn chung rÊt phæ biÕn ë vïng biÓn C«n §¶o; nã cßn ®−îc gäi lµ rïa xanh bëi lÏ th©n thÓ cña loµi nµy bãng, mµu xanh. Tuy nhiªn còng cã thÓ cã mµu thÉm ®en hoÆc lµ ®en nh¹t. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ di c− vµ tèc ®é sinh tr−ëng ®èi víi loµi nµy ch−a ®−îc nhiÒu, tuy nhiªn còng cã thÓ nªu mét vµi dÉn liÖu sau: NhËt B¶n ®· ®¸nh dÊu 1 con VÝch (Chelonia mydas) ®eo thÎ sè hiÖu JPN 9363 th¶ ra biÓn t¹i Okinawa ngµy 8-7-1996, khi ®ã con VÝch nµy cã chiÒu dµi mai 68,5 cm, c©n nÆng 40,15 kg. Ngµy 6-11-2000 ®· b¾t l¹i ®−îc con VÝch ®ã t¹i vïng biÓn Sa Huúnh (Qu¶ng Ng·i) chiÒu dµi ®¹t tíi 71 cm vµ khèi l−îng lµ 50 kg, nh− vËy tèc ®é lín lµ 2,125 kg/n¨m. Tuy nhiªn ®©y còng chØ lµ ç biÖt, cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu nhiÒu h¬n ®Ó rót ra nh÷ng quy luËt sinh tr−ëng vµ di c− râ rµng. VÝch cã kÝch th−íc kh¸ lín, chiÒu dµi b×nh qu©n ®¹t tõ 1- 2m vµ khèi l−îng b×nh qu©n ®¹t 38- 53kg (kÕt qu¶ ®iÒu tra cña ®Ò tµi n¨m 1998) hoÆc ®¹t 150 kg (TuyÓn tËp “Nguån lîi Thuû s¶n ViÖt Nam”. Bé TS, 1996). ë vïng biÓn C«n §¶o con çi cã chiÒu dµi tõ 54- 121cm vµ khèi l−îng tõ 113- 182 kg. VÝch ®Î trøng tõ th¸ng 2 ®Õn 9 vµ mçi con rïa çi cã thÓ ®Î 100- 140 trøng trong 1 æ. Trøng trßn, vá mÒm vµ ®−êng kÝnh kho¶ng 3cm. Qua kÕt qu¶ kh¶o s¸t sù ho¹t ®éng ®Î trøng cña VÝch ë 4 b·i ®Î tù nhiªn thuéc C«n §¶o tõ ngµy 2-11/9/1999 cho biÕt tõ ®Çu mïa ®Î ®Õn ngµy 11/9/1999 ®· cã 653 æ trøng, cßn trong tuyÓn tËp “Nguån lîi Thuû s¶n ViÖt Nam”, Bé TS 1996 lµ hµng n¨m toµn bé VÝch ®Î tõ 2500- 5000 æ trøng, mçi æ cã tõ 80-150 qu¶ trøng. §é s©u cña æ trøng tõ 50- 60cm, thêi gian Êp trøng lµ 55- 60 ngµy. Thøc ¨n cña VÝch lµ Ç, T«m, Cua, Rong vµ Cá biÓn (B¶ng 5).

§åi måi (Eretmochelys imbricata)

§åi Måi lµ loµi dÔ nhËn biÕt bëi v× trªn mai cña nã gåm nh÷ng tÊm sõng mµu gô cïng víi çc säc vµ ®èm s¸ng xÕp líp nh− m¸i ngãi, viÒn sau kh«ng g¾n chÆt vµo mai. ChiÒu dµi trung b×nh cña nã kh«ng v−ît qu¸ 1m vµ hµm cña nã cã h×nh d¹ng gièng nh− má diÒu h©u. §åi Måi lµ loµi cã kÝch th−íc nhá h¬n çc loµi kh¸c. Trong tuyÓn tËp : "Nguån lîi Thuû S¶n ViÖt Nam" Bé Thuû s¶n, 1996 th× §åi Måi cã chiÒu dµi b×nh qu©n ®¹t tõ 70 - 95 cm vµ khèi l−îng b×nh qu©n (W) ®¹t 40- 50 kg (b¶ng 5). §åi Måi ë C«n §¶o cã khèi l−îng tõ 36- 64 kg. Mïa ®Î tõ th¸ng 2- 6 mçi lÇn th−êng ®Î tõ 70-130 trøng. Çc æ trøng s©u 40- 50 cm, thêi gian Êp trøng lµ 55- 60 ngµy. §åi Måi th−êng ¨n çc lo¹i h¶i miªn, çc lo¹i san h« mÒm, ç, t«m, cua, çc loµi rong vµ cá biÓn.

Qu¶n ®ång (Caretta caretta):

Qu¶n ®ång cã kÝch th−íc nh− VÝch, qua kÕt qu¶ ®iÒu tra cña ®Ò tµi trong n¨m 1998 cho biÕt chiÒu dµi b×nh qu©n cña Qu¶n ®ång ®¹t 35,0- 57,5 cm vµ khèi l−îng ®¹t tõ 39- 53 kg. Qu¶n ®ång ®Î trøng tõ th¸ng 2- 6 hµng n¨m.

§åi Måi Døa (Lepidochelys olivacea):

§åi Måi Døa lµ loµi cã kÝch th−íc nhá nhÊt trong çc loµi rïa, chiÒu dµi trung b×nh 70 cm cã mµu xanh ®en thÉm, ¨n çc lo¹i cua, t«m vµ çc lo¹i th©n mÒm nhá ë biÓn. §åi Måi Døa sèng gÇn bê, b¾t gÆp suèt tõ vïng biÓn gÇn bê tØnh Qu¶ng Ninh ®Õn vïng biÓn gÇn bê Kiªn Giang.


§åi måi døa ®Î trøng vµo th¸ng 3 ®Õn th¸ng 6 hµng n¨m, mçi lÇn ®Î tõ 70- 200 qu¶ trøng, trung b×nh 100 qu¶, ®−êng kÝnh trøng trung b×nh 4 cm (Theo tuyÓn tËp “Nguån lîi Thuû s¶n ViÖt Nam”, Bé Thuû s¶n, 1996) (b¶ng 5).

Rïa Da (Dermochelys coriacea):

Rïa da lµ loµi dÔ nhËn biÕt, rïa da bao phñ bëi 1 líp da cã 7 säc gå lªn ë l−ng. Mµu ®en nh¹t cã çc chÊm tr¾ng. Rïa da lµ loµi cã kÝch th−íc lín nhÊt trong 5 loµi rïa biÓn b¾t gÆp ë vïng biÓn ViÖt Nam. ChiÒu dµi b×nh qu©n cña con ®ùc ®¹t 114 cm, con çi ®¹t 139 cm, chiÒu dµi lín nhÊt ®¹t 240 cm, nÆng ®Õn 500 kg (Theo tuyÓn tËp “Nguån lîi Thuû s¶n ViÖt Nam”, Bé Thuû s¶n, 1996). Rïa da ¨n çc loµi ç vµ çc lo¹i ®éng vËt biÓn. Mïa lµm tæ chñ yÕu tõ th¸ng 5- 8, trung b×nh ®Î tõ 60-100 qu¶, ®−êng kÝnh trøng tõ 5 - 6,5 cm. Rïa da sèng xa bê, Ýt b¾t gÆp, mÉu vËt b¾t ®−îc ë vïng biÓn H¶i Phßng ®ang ®Æt t¹i Phßng b¶o tµng ViÖn Nghiªn cøu H¶i s¶n, Bé Thuû s¶n (B¶ng 5). Tuy nhiªn còng cÇn nhÊn m¹nh r»ng Rïa da (Dermochelys coriacea), Qu¶n ®ång (Caretta caretta); §åi måi døa (Lepidochelys olivacea) cã thÊy xuÊt hiÖn ë vïng biÓn C«n §¶o nh−ng ch−a ph¸t hiÖn thÊy chóng lµm tæ ®Î trøng ë khu vùc nµy (NguyÔn ThÞ §µo, 1999). Trong 5 loµi nµy, §åi måi (Eretmochelys imbricata) cã chiÒu dµi mai nhá tõ 70- 95 cm, Rïa da (Dermochelys coriacea) cã chiÒu dµi lín nhÊt trung b×nh ë con ®ùc 114 cm, con çi: 139 cm, chiÒu dµi lín nhÊt ®¹t 240 cm (tuyÓn tËp: “Nguån lîi Thuû s¶n ViÖt Nam”, Bé Thuû s¶n, 1996, trang 523 – 528). HÇu hÕt 5 loµi rïa biÓn ë vïng biÓn n−íc ta ®Î trøng vµo çc th¸ng tõ th¸ng 2 ®Õn th¸ng 8 hµng n¨m (b¶ng 5). Nh×n chung, kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ çc ®Æc ®iÓm sinh häc cña 5 loµi rïa biÓn ë vïng biÓn ViÖt Nam cßn qu¸ Ýt, ®Æc biÖt lµ çc loµi: §åi måi døa (Lepidochelys olivacea), Rïa da (Dermochelys coriacea) vµ Qu¶n ®ång (Caretta caretta). V× vËy, trong nh÷ng n¨m tíi cÇn tiÕn hµnh nghiªn cøu bæ sung ®Ó lµm c¬ së khoa häc cho çc kiÕn nghÞ vÒ çc biÖn ph¸p b¶o vÖ nguån lîi rïa biÓn quÝ hiÕm nµy. Tuy vËy, nÕu ta ®em so s¸nh chiÒu dµi b×nh qu©n (b¶ng 6) cña 3 loµi rïa biÓn ®· thu thËp ®−îc trong n¨m 1998 víi tr−íc n¨m 1998 ë vïng biÓn ven bê tØnh Kh¸nh Hoµ cho thÊy cã sù chªnh lÖch vÒ chiÒu dµi b×nh qu©n kh¸ lín. Râ rµng lµ nh÷ng ç thÓ ®¸nh b¾t ®−îc n¨m 1998 lµ rïa con. Do ®ã çc ®Þa ph−¬ng cÇn cã biÖn ph¸p b¶o vÖ nguån lîi quÝ hiÕm nµy mét çch cã hiÖu qu¶.

B¶ng 6: So s¸nh chiÒu dµi b×nh qu©n cña 3 loµi rïa biÓn thu thËp ®−îc trong n¨m 1998 vµ tr−íc n¨m 1998 ë vïng biÓn gÇn bê tØnh Kh¸nh Hoµ

ChiÒu dµi b×nh qu©n (cm)

Tªn loµi

Tr−íc n¨m 1998 Trong n¨m 1998

TØ lÖ so s¸nh (LÇn)

§åi måi th−êng (Eretmochelys imbricata) 2.VÝch (Chelonia mydas) 3. Qu¶n ®ång (Caretta caretta)

+ 17,50 - 30,00 ++70,00 - 95,00

+90,00 -135,00

++100,00 +90,00 - 135,00

+6,33 - 10,17

+35,00 - 57,50

+35,00 - 57,50

0,34 - 0,36 0,09 - 0,11 0,39 - 0,43 0,35 - 0,38 0,39 - 0,43

Nguån: + KÕt qu¶ ®iÒu tra cña ®Ò tµi n¨m 1998 ë vïng biÓn gÇn bê Kh¸nh Hoµ. ++ TuyÓn tËp: “Nguån lîi Thuû s¶n ViÖt Nam”, Bé Thuû s¶n, 1996, trang 523 - 528.

60

Ph©n bè.

Ph©n bè theo ®Þa lý (b¶ng 7)

Qua kÕt qu¶ ®iÒu tra cña ®Ò tµi ë Qu¶ng Ninh - H¶i Phßng vµ 27 ®Þa ®iÓm thuéc çc tØnh: Thanh Ho¸, Qu¶ng Nam, §µ N½ng, Kh¸nh Hoµ n¨m 1998 vµ Nha Trang (Kh¸nh Hoµ), Bµ RÞa- Vòng Tµu, Cµ Mau vµ Kiªn Giang n¨m 2000 cho thÊy sù ph©n bè theo ®Þa lý cña 5 loµi rïa biÓn ë vïng biÓn ViÖt Nam nh− sau: Loµi VÝch (Chelonia mydas) b¾t gÆp ë 23 ®Þa ®iÓm trong sè 27 ®Þa ®iÓm ®iÒu tra, ngoµi ra loµi nµy còng b¾t ®−îc ë Quan L¹n (Qu¶ng Ninh), sau ®ã lµ loµi §åi måi (E. imbricata) b¾t gÆp ë 17 ®Þa ®iÓm, loµi Qu¶n ®ång (Caretta caretta) b¾t ®−îc ë 15 ®Þa ®iÓm, cßn 2 loµi: §åi måi døa (Lepidochelys olivacea) ë 6 ®Þa ®iÓm vµ Rïa da (Dermochelys coriacea) ë 5 ®Þa ®iÓm, loµi nµy tr−íc ®©y còng b¾t ®−îc ë vïng biÓn H¶i Phßng.

Ph©n bè sè l−îng

Qua b¶ng 7 cho thÊy ë 27 ®Þa ®iÓm ®iÒu tra thuéc çc tØnh: Thanh Hãa, Qu¶ng Nam, §µ N½ng, Kh¸nh Hoµ n¨m 1998 vµ Nha Trang (Kh¸nh Hoµ), Bµ RÞa- Vòng Tµu, Cµ Mau vµ Kiªn Giang n¨m 2000 ®· b¾t gÆp 5 loµi rïa biÓn nh−ng chØ cã VÝch (Ch. mydas) vµ Qu¶n ®ång (Caretta caretta) cã sè l−îng nhiÒu nhÊt, ®Æc biÖt lµ ë vïng biÓn miÒn Trung, cßn loµi §åi måi (E. imbricata) tuy kh¸ phæ biÕn trong vïng biÓn ViÖt Nam, nh−ng sè l−îng Ýt, cuèi cïng lµ 2 loµi: §åi måi døa (Lepidochelys olivacea) vµ Rïa da (Dermochelys coriacea) cã sè l−îng Ýt nhÊt.


B¶ng 7: Ph©n bè cña 5 loµi rïa biÓn ë 27 ®Þa ®iÓm ®iÒu tra thuéc çc tØnh: Thanh Ho¸, Qu¶ng Nam, §µ N½ng, Kh¸nh Hoµ, Bµ RÞa- Vòng Tµu, Cµ Mau vµ Kiªn Giang trong n¨m 1998 vµ 2000.

§Þa ®iÓm ®iÒu tra

§åi Måi (E. imbricata)

VÝch (Ch. mydas)

§åi Måi Døa (Lepidochelys

olivacea)

Qu¶n §ång (Caretta caretta)

Rïa Da (Dermochelys

coriacea) Thanh Ho¸ 1. Nga S¬n _ _ _ _ + 2. HËu Léc + _ _ _ + 3. Ho»ng Ho¸ _ + + _ _ _ 4. SÇm S¬n _ + + _ _ _ 5. Qu¶ng X−¬ng _ + + _ _ + 6. TÜnh Gia + + + + _ _ Qu¶ng Nam- §µ N½ng 7. BÕn ç ThuËn Ph−íc + +++ _ +++ _ 8. Lµng chµi Thanh Léc §¸n _ ++ _ ++ _ 9. BÕn ç Thä Quang + +++ - +++ _ 10. BÕn ç An H¶i T©y _ _ - ++ _ 11. BÕn N¹i HiÒn §«ng + +++ - +++ _ 12. X· CÈm An, Héi An _ ++ _ ++ _ 13. X· Tam Thanh, Tam Kú _ ++ _ _ _ Kh¸nh Hoµ 14. BÕn ç VÜnh Tr−êng + ++ _ +++ _ 15. BÕn ç Cï Lao + +++ _ ++ _ 16. C¶ng ç Ba Ngßi + +++ _ ++ _ 17. X· VÜnh Long + +++ _ +++ _ 18. Khu vùc Ba Lµng VÜnh H¶i

_ +++ _ +++ _

19. Khu vùc Ninh Ých Ninh H¶i

+ +++ _ +++ _

20. Khu vùc x· Th¹ch ThÊt Ba Ngßi

+ +++ _ +++ _

21. Nha Trang vµ çc ®Þa ph−¬ng kh¸c (§oµn V¨n §Èu, 2000)

+ ++ + + +

Bµ RÞa- Vòng Tµu X· Ph−íc H¶i, Ph−íc TÜnh, vïng biÓn gÇn bê Bµ RÞa Vòng Tµu (§oµn V¨n §Èu, 2000)

+ + + _ _

23. Vïng biÓn C«n §¶o (§oµn V¨n §Èu, 2000)

+ + _ + +

Cµ Mau 24. Hßn Tre, Hßn Khoai (§oµn V¨n §Èu, 2000)

_ + _ _ _

Kiªn Giang §¶o Phó Quèc (§oµn V¨n §Èu, 2000)

+ _ + _ _

§¶o Thæ Chu (§oµn V¨n §Èu, 2000)

+ + + _ _

27. Khu vùc ven bê + + + _ _ Tæng 17 23 6 15 5

62

Ng− tr−êng vµ mïa vô khai th¸c

Khu vùc khai th¸c (b¶ng 7): Qua kÕt qu¶ ®iÒu tra tõ n¨m 1998 ®Õn n¨m 2000 cho biÕt khu vùc khai th¸c rïa biÓn hÇu nh− suèt khu vùc ven bê biÓn tõ Qu¶ng Ninh ®Õn Kiªn Giang vµ çc quÇn ®¶o Hoµng Sa, Tr−êng Sa, C«n §¶o, Thæ Chu, Phó Quèc. Trong ®ã ë vïng biÓn x· CÈm An (Qu¶ng Nam- §µ N½ng) vµ khu vùc b·i Hßn GÇm - Ba Lµng (Kh¸nh Hoµ) ng− d©n ®¸nh b¾t ®−îc nhiÒu rïa nhÊt tõ vµi chôc con (x· CÈm An) ®Õn hµng ngµn con (B·i Hßn GÇm- Ba Lµng) vµ hµng tr¨m æ trøng mçi n¨m. Còng cÇn nhÊn m¹nh r»ng nhiÒu tµu thuyÒn khai th¸c ç biÓn s©u xa bê ra vµo vïng biÓn C«n §¶o trong çc chuyÕn ®i biÓn ®Ó lÊy thùc phÈm, ®¸ vµ n−íc. Hä còng ®¸nh ç b»ng ¸nh s¸ng vµ çc lo¹i ng− cô kh¸c lµm ¶nh h−ëng tiªu cùc tíi çc ®Æc ®iÓm m«i tr−êng biÓn. §¸nh ç cã lÉn c¶ rïa biÓn vµo trong çc mÎ l−íi ®· g©y tæn thÊt mét sè ç thÓ ë vïng biÓn C«n §¶o. Khai th¸c ç cã tÝnh chÊt huû diÖt nh− dïng çc chÊt næ ®Ó khai th¸c ç Song còng lµ phæ biÕn. Khai th¸c ç víi c−êng ®é ¸nh s¸ng m¹nh ®· thu hót çc lo¹i rïa con cïng víi çc lo¹i kÎ thï kh¸c ®· g©y nh÷ng tæn thÊt nhÊt ®Þnh. Mïa vô ®¸nh b¾t: KÕt qu¶ ®iÒu tra nªu trong b¶ng 7 cho thÊy ng− d©n ë ven biÓn çc ®Þa ph−¬ng ®¸nh b¾t rïa biÓn ®óng vµo mïa ®Î trøng cña chóng tõ th¸ng 2 ®Õn th¸ng 8, nhÊt lµ th¸ng 2- 3 hµng n¨m b¾t ®−îc nhiÒu nhÊt. C«ng cô ®¸nh b¾t: C«ng cô chuyªn dïng ®Ó ®¸nh b¾t rïa lµ c©u kiÒu vµ nghÒ lÆn cã khÝ tµi hoÆc kh«ng cã khÝ tµi. Ngoµi ra, çc lo¹i c«ng cô kh«ng chuyªn dïng nh−: l−íi gi· ®¬n vµ gi· ®«i tÇng mÆt, l−íi kÐo ®¸y, l−íi c¶n, l−íi ghÑ, l−íi v©y còng b¾t ®−îc rïa biÓn.

6. Çc kiÕn nghÞ vÒ b¶o vÖ rïa biÓn.

Do tõ tr−íc cho ®Õn nay vÊn ®Ò b¶o vÖ rïa biÓn ch−a ®−îc coi träng, viÖc khai th¸c kh«ng hîp lý dÉn ®Õn suy gi¶m nghiªm träng nguån lîi Rïa biÓn quÝ hiÕm nµy, trong ®ã mét sè loµi cã nguy c¬ bÞ tuyÖt chñng. HiÖn nay ng− d©n chØ b¾t ®−îc rïa cã kÝch th−íc nhá ®Ó lµm hµng mü nghÖ, nhÊt lµ §åi måi (Eretmochelys imbricata), nh÷ng ç thÓ ®· tr−ëng thµnh rÊt Ýt khi b¾t ®−îc (b¶ng 5). Tõ t×nh h×nh nªu trªn, chóng t«i ®Ò xuÊt mét sè kiÕn nghÞ nh»m b¶o vÖ vµ kh«i phôc nguån lîi rïa biÓn ë vïng biÓn ViÖt Nam:

• Ngoµi çc v−ên Quèc gia hiÖn cã, thiÕt lËp thªm çc khu vùc b¶o vÖ vµ cøu hé çc loµi rïa biÓn b¾t gÆp ë vïng biÓn ViÖt Nam, nh− ch−¬ng tr×nh mµ v−ên Quèc gia C«n §¶o ®ang lµm nh»m kh«i phôc nguån lîi quÝ hiÕm nµy.

• Khu vùc cÊm ®¸nh b¾t: TÊt c¶ çc b·i ®Î vµ sinh tr−ëng tù nhiªn däc ven bê biÓn vµ quanh ch©n çc ®¶o cña tÊt c¶ çc ®Þa ph−¬ng tõ Qu¶ng Ninh ®Õn Kiªn Giang.

• §èi t−îng cÊm ®¸nh b¾t: TÊt c¶ 5 loµi rïa biÓn b¾t gÆp ë vïng biÓn n−íc ta. • Thêi gian cÊm ®¸nh b¾t: Quanh n¨m (tõ 1/1-31/12 hµng n¨m). • Nghiªm cÊm ®¸nh b¾t çc lo¹i rïa biÓn ë mäi n¬i, mäi lóc trªn toµn vïng biÓn ViÖt Nam.

Kh¶ n¨ng hîp t¸c khu vùc ®Ó b¶o vÖ nguån lîi rïa biÓn ë vïng §«ng Nam Ch©u ¸ vµ Ên §é D−¬ng - nh÷ng vÊn ®Ò th¶o luËn.

7. TÝnh chÊt chung

Nh− phÇn trªn ®· tr×nh bµy, rïa biÓn xuÊt hiÖn tõ dßng dâi cæ x−a thuéc lo¹i bß s¸t trªn c¹n, qua qu¸ tr×nh sèng nã ®· ph¸t triÓn ch©n b¬i ®Ó thÝch nghi víi ®êi sèng ë ®¹i d−¬ng. Do tÝnh chÊt quan träng nµy cña nßi gièng, rïa çi ë biÓn tõng thêi kú ph¶i trë vÒ ®Êt liÒn ®Ó ®Î trøng ë b·i biÓn. Nãi chung, rïa con di chuyÓn vµo dßng n−íc ®¹i d−¬ng còng cã thÓ tíi hµng ngh×n c©y sè tõ khu vùc mµ chóng në ra vµ ë ®ã chóng sÏ sèng cho ®Õn khi lín vµ thiÕt lËp n¬i c− tró. T¹i nh÷ng n¬i c− tró ®ã, nã l¹i tiÕp tôc sinh tr−ëng vµ lín lªn. Çc rïa çi trë l¹i b·i biÓn mµ ë ®ã nã ®· sinh ra vµ chóng l¹i ®Î trøng. Chu kú sèng cña nã cã thÓ tãm t¾t nh− sau:

• Rïa con di chuyÓn tõ nh÷ng b·i në ra cña nã vµ ®i ra ®¹i d−¬ng. • Giai ®o¹n cßn bÐ, ch−a tr−ëng thµnh vµ lín lªn sèng ë ®¹i d−¬ng. • Nh÷ng con rïa lín di c− tõ nh÷ng vïng sinh sèng trë vÒ n¬i truyÒn thèng ®Ó giao vÜ vµ lµm tæ.

Trong khi thùc hiÖn nh÷ng cuéc di c− ®ã, rïa biÓn ®· v−ît qua biªn giíi çc Quèc gia, mét con rïa cã thÓ lµm tæ ë mét b·i biÓn cña mét n−íc nh−ng nã cã thÓ tr¶i qua thêi gian sèng l©u nhÊt cña nã trong


vïng n−íc cña n−íc kh¸c hoÆc lµ ë ®¹i d−¬ng ngoµi vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ. Do ®ã, rïa biÓn lµ lo¹i ®éng vËt di c− xa rÊt næi tiÕng, ®ßi hái ph¶i cã sù hîp t¸c Quèc tÕ ®Ó b¶o vÖ chóng.

Sù cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ

Rïa biÓn cÇn thiÕt ®−îc sèng sãt hµng n¨m víi tû lÖ cao qua suèt lÞch sö cuéc sèng cña nã. Sù t¨ng dÇn møc ®é tö vong ë mét giai ®o¹n trong vßng ®êi sèng cña chóng cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn quÇn thÓ. TÝnh nh¹y c¶m nµy lµ do mét sè ®Æc tÝnh sinh vËt häc cña rïa biÓn, nh− lµ sù chÝn muåi chËm, hµng n¨m kh«ng sinh ®Î vµ kh¸c nhau vÒ nhiÖt ®é gi÷a gièng ®ùc çi. Nh− çc loµi di c− kh¸c, çc loµi rïa biÓn cã thÓ bÞ tæn th−¬ng hoÆc bÞ ®e do¹ trong suèt chÆng ®−êng di c− cña nã, trong sinh s¶n, khu vùc sinh sèng vµ ë ®¹i d−¬ng. Nh÷ng mèi ®e do¹ chñ yÕu thÓ hiÖn râ nÐt lµ:

• MÊt ®i n¬i c− tró, ®Æc biÖt lµ sù ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, x· héi.... ë vïng gÇn bê vµ ¶nh h−ëng ë ®Çu nguån do ng¨n n−íc ë çc s«ng.

• Thu l−îm trøng rïa, rïa con vµ rïa lín víi môc ®Ých th−¬ng m¹i. • §¸nh b¾t rïa lÉn vµo çc mÎ l−íi ®¸nh ç. • Çc ®éng vËt ë b¶n xø hoÆc ë n¬i kh¸c ®Õn ¨n trøng rïa. • Sù suy gi¶m chÊt l−îng n−íc. • Sù n¸o ®éng cña tÇu thuyÒn vµ ho¹t ®éng ®¸nh l−íi. • Nh÷ng m¶nh vì n¸t ë biÓn. • NghÒ ®¸nh ç ¸nh s¸ng thñ c«ng ë gÇn khu vùc lµm tæ ®Î trøng.

Nh÷ng hµnh ®éng ®Ó lo¹i trõ nh÷ng mèi ®e do¹ ®ã lµ rÊt cÇn thiÕt ë møc ®é ®Þa ph−¬ng, quèc gia, khu vùc còng nh− Quèc tÕ. §iÒu quan träng lµ ph¶i hµnh ®éng ë tÊt c¶ çc ph¹m vi vµ ph¶i ®−îc tiÕn hµnh ®ång thêi, liªn tôc. Ba lÜnh vùc chñ chèt ®ßi hái ph¶i hµnh ®éng ®Ó phßng ngõa vµ b¶o vÖ nguån lîi rïa biÓn lµ: duy tr× n¬i c− tró phï hîp, gi¶m møc ®é tö vong ®Ó gi÷ møc ®é bÒn v÷ng vµ t¨ng c−êng møc ®é sèng sãt trªn møc b×nh th−êng. Çc hµnh ®éng ë tõng ®Þa ph−¬ng hoÆc quèc gia lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ mét çch cã hiÖu qu¶ nguån lîi rïa biÓn. Çc ho¹t ®éng ë ®Þa ph−¬ng bao gåm kiÓm tra çc ®Þch h¹i tõ bªn ngoµi x©m nhËp vµo b·i lµm tæ vµ thay ®æi ¸nh s¸ng ë gÇn khu vùc lµm tæ. Nh÷ng hµnh ®éng quèc gia bao gåm thiÕt lËp çc khu«n khæ quy chÕ, thùc hiÖn cã hiÖu lùc çc luËt lÖ, x©y dùng çc kÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia, ph¸t triÓn vµ thùc hiÖn chiÕn l−îc gi¶m ®¸nh b¾t rïa lÉn vµo nghÒ ç v.v.... Sù hîp t¸c khu vùc lµ bæ sung cÇn thiÕt cho mäi ho¹t ®éng cña ®Þa ph−¬ng vµ quèc gia. Cuéc hµnh tr×nh cña rïa biÓn v−ît qua hµng ngµn c©y sè, v−ît qua c¶ khu vùc ®Æc quyÒn kinh tÕ quèc gia tíi ®¹i d−¬ng ®· gÆp hµng lo¹t mèi ®e do¹ x¶y ra trong ph¹m vi réng lín ®ã. ChØ khi nµo nguån di truyÒn vÒ tµi nguyªn rïa biÓn ®−îc kiÓm tra ë ph¹m vi khu vùc, th«ng qua ®¸nh dÊu hoÆc nghiªn cøu di truyÒn, khi ®ã nh÷ng mèi ®e do¹ míi ®−îc chøng minh râ rµng ®èi víi mçi quÇn thÓ. Do ®ã, ®Ó b¶o vÖ nguån lîi rïa biÓn cã hiÖu qu¶ ë nh÷ng n−íc riªng biÖt th× cÇn thiÕt çc n−íc kh¸c còng ®Òu hµnh ®éng t−¬ng tù. Sù hîp t¸c khu vùc lµ mét ph−¬ng tiÖn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó b¶o vÖ cã hiÖu qu¶ nguån lîi rïa biÓn. Çc hµnh ®éng hîp t¸c toµn khu vùc gåm cã:

• Trao ®æi kinh nghiÖm, kü thuËt vµ kiÕn thøc gi÷a çc n−íc. • Mét sè ®iÓm x¸c ®Þnh chi tiÕt lµ:

o B¶o vÖ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn rïa biÓn chung. o Nh÷ng mèi ®e do¹ riªng biÖt ®èi víi tµi nguyªn rïa biÓn. o Nh÷ng tiÕp cËn thùc tiÔn nhÊt ®Ó lµm gi¶m nh÷ng mèi ®e do¹. o Thùc hiÖn bæ sung cña nh÷ng biÖn ph¸p lµm gi¶m mèi ®e do¹ tíi quÇn thÓ.

§Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù phôc håi, cÇn cã nh÷ng ®µn rïa con ®Ó bæ sung cho quÇn thÓ, cµng nhiÒu tæ rïa ®Î tù nhiªn cµng tèt vµ nh÷ng ®µn rïa con cÇn thiÕt ph¶i ®−îc th¶ ra biÓn. Çc tr¹i rïa gièng cÇn ®−îc thiÕt lËp vµ qu¶n lý mét çch khoa häc . Rïa biÓn bÞ b¾t lÉn vµo çc loµi ç t¹p còng ph¶i gi¶m ®i, çc vïng sinh sèng quan träng cÇn ®−îc b¶o vÖ vµ ch−¬ng tr×nh gi¸m s¸t (Monitoring) rïa cÇn ®−îc thiÕt lËp ë çc b·i biÓn. Çc biÖn ph¸p ®ã chØ cã thÓ cã hiÖu qu¶ nÕu nh− çc céng ®ång ë vïng ven bê ®−îc gi¸o dôc vÒ tÇm quan träng cña viÖc b¶o vÖ hÖ sinh th¸i ven bê mµ hä sèng phô thuéc vµo ®ã.

64

• Gióp ®ì cho çc quèc gia ®Ó ph¸t triÓn ch−¬ng tr×nh quèc gia cho viÖc gi¸m s¸t, lµm gi¶m bít mèi ®e do¹ vµ b¶o vÖ n¬i c− tró (vÝ dô: b·i sinh ®Î, n¬i dinh d−ìng).

• §µo t¹o vµ gi¸o dôc cho çc céng ®ång ®Þa ph−¬ng. • TiÕp tôc hîp t¸c nghiªn cøu vµ theo dâi hiÖn tr¹ng rïa biÓn, sù bÒn v÷ng cña nguån lîi rïa

biÓn, nh÷ng vÊn ®Ò ®e do¹ chÝnh còng nh− nh÷ng biÖn ph¸p nh»m lµm gi¶m mèi ®e do¹.

• Tiªu chuÈn ho¸ ph−¬ng ph¸p vµ møc ®é thu thËp tµi liÖu còng nh− trao ®æi tµi liÖu gi÷a çc n−íc.

• Ph©n phèi th«ng tin cho çc céng ®ång thÕ giíi. • Hîp t¸c víi çc tæ chøc quèc tÕ.

Mét vÊn ®Ò cÇn l−u ý lµ hµng lo¹t çc chiÕn l−îc ®· ®−îc chuÈn bÞ cho b¶o vÖ rïa biÓn ë ph¹m vi quèc gia hay khu vùc ®· ®−îc thiÕt lËp, nh−ng nãi chung chiÕn l−îc ®ã ch−a ®−îc th«ng qua vµ thùc hiÖn ®ång ®Òu ë çc n−íc. §iÒu mµ hiÖn nay cÇn thiÕt cho viÖc b¶o vÖ çc loµi rïa biÓn lµ çc n−íc ph¶i th«ng qua nh÷ng chÝnh s¸ch, luËt lÖ, quy chÕ... ®Ó hµnh ®éng ë ph¹m vi ®Þa ph−¬ng, quèc gia hay khu vùc.

Çc vÊn ®Ò cÇn th¶o luËn

CÇn thiÕt ph¶i xem xÐt møc ®é thèng nhÊt gi÷a çc n−íc trong khu vùc vÒ çc quan ®iÓm sau: • Nguån lîi rïa biÓn ®ang gi¶m sót vµ t×nh tr¹ng b¶o tån chóng lµ rÊt khÈn cÊp. • Hµnh ®éng cÇn thiÕt lµ ph¶i ng¨n chÆn sù gi¶m sót ®ã, gióp ®ì phôc håi vµ theo dâi nguån lîi

rïa biÓn. • Çc hµnh ®éng cÇn thiÕt ë møc ®é ®Þa ph−¬ng, quèc gia, khu vùc vµ quèc tÕ. • Nguån hç trî cÇn thiÕt cho çc hµnh ®éng ®ã vµ mét sè quèc gia sÏ ®ßi hái nguån gióp ®ì tõ

bªn ngoµi ®Ó tiÕn hµnh çc hµnh ®éng (cÇn l−u ý r»ng nguån hç trî cã thÓ cã s½n tõ çc tæ chøc nh−: CMS, IUCN, GEF, UNEP vµ UNDP).

• Hîp t¸c khu vùc lµ cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn çc hµnh ®éng khu vùc vµ cã thÓ gióp ®ì h−íng dÉn cho çc hµnh ®éng ë ®Þa ph−¬ng vµ quèc gia.

Nh÷ng vÊn ®Ò chñ chèt cho hîp t¸c khu vùc nh− sau: Môc tiªu cho hîp t¸c khu vùc

• Cam kÕt thùc hiÖn çc hµnh ®éng ë møc ®é ®Þa ph−¬ng, Quèc gia vµ khu vùc ®Ó ng¨n chÆn sù gi¶m sót, gióp ®ì phôc håi vµ gi¸m s¸t nguån lîi rïa biÓn.

• Phèi hîp lµm viÖc ®Ó t×m ®−îc nguån kinh phÝ, qui chÕ, kü thuËt, chÝnh s¸ch vµ tæ chøc ®Ó thùc hiÖn çc hµnh ®éng b¶o tån nguån lîi rïa biÓn.

Nh÷ng hµnh ®éng ®ßi hái ®Ó b¶o tån nguån lîi rïa biÓn

• Gióp ®ì çc n−íc ®Ó ph¸t triÓn, thùc hiÖn vµ tæng quan chiÕn l−îc quèc gia vÒ b¶o tån rïa biÓn.

• CÇn tiÕn hµnh mét dù ¸n chung trong khu vùc. Nh÷ng yÕu tè chñ chèt ®Ó s¾p xÕp sù hîp t¸c khu vùc cã hiÖu qu¶

• Gåm tÊt c¶ çc quèc gia. • Sù nhËn biÕt toµn cÇu vÒ sù s¾p xÕp khu vùc. • Sù cam kÕt quèc gia ®Ó thùc hiÖn çch s¾p xÕp cña khu vùc. • G¾n chÆt gi÷a cÊu tróc hµnh chÝnh vµ nguån tµi chÝnh ®Ó thùc hiÖn nh÷ng hµnh ®éng ®· tho¶

thuËn. • NhËn râ hiÖn tr¹ng b¶o tån rïa biÓn quèc gia vµ tÝnh linh ho¹t cÇn ¸p dông cho c«ng t¸c vµ nç

lùc b¶o vÖ nguån lîi rïa biÓn. • Cung cÊp nh÷ng ®¸nh gi¸ ®Òu ®Æn ®Ó c¶i tiÕn chiÕn l−îc hoÆc çc hiÖp ®Þnh.

Nh÷ng tiÕp cËn cã thÓ hoÆc lµ khu«n khæ cho viÖc s¾p xÕp hîp t¸c khu vùc

• Tho¶ thuËn d−íi hiÖp −íc ®ang tån t¹i. • Tho¶ thuËn riªng lÎ hoÆc lµ nh÷ng b¶n ghi nhí. • X©y dùng m¹ng l−íi hoÆc lµ nh÷ng ho¹t ®éng chñ chèt.


KÕt luËn

N»m trong ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, bê biÓn dµi, cã nhiÒu cöa s«ng lín ®æ ra biÓn, sù biÕn ®éng vÒ çc yÕu tè khÝ t−îng, thuû v¨n vµ sinh vËt ®Òu phô thuéc vµo sù biÕn ®æi hoµn l−u khÝ quyÓn theo hai mïa §«ng B¾c vµ T©y Nam. VÞnh B¾c Bé chÞu ¶nh h−ëng lín cña giã mïa §«ng B¾c, cßn tõ vÜ tuyÕn 170 vµo tíi Nam Bé l¹i chÞu t¸c ®éng cña giã mïa T©y Nam.

1. Khu hÖ rïa biÓn thuéc vïng biÓn ViÖt Nam cã quan hÖ víi phøc hÖ nhiÖt ®íi. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®· x¸c ®Þnh ®−îc 5 loµi rïa biÓn: §åi måi (Eretmochelys imbricata), VÝch (Chelonia mydas), Qu¶n ®ång (Caretta caretta), §åi måi døa (Lepidochelys olivacea) vµ Rïa da (Dermochelys coriacea). Trong ®ã, VÝch (Chelonia mydas) lµ loµi th−êng gÆp nhÊt.

2. Ngoµi çc v−ên Quèc gia hiÖn cã, thiÕt lËp thªm çc khu vùc b¶o vÖ vµ cøu hé ®èi víi çc loµi rïa biÓn b¾t gÆp ë vïng biÓn ViÖt Nam: • Khu vùc cÊm ®¸nh b¾t: TÊt c¶ çc b·i ®Î vµ sinh tr−ëng tù nhiªn däc ven bê biÓn vµ quanh

ch©n çc ®¶o cña tÊt c¶ çc ®Þa ph−¬ng tõ Qu¶ng Ninh ®Õn Kiªn Giang. • §èi t−îng cÊm ®¸nh b¾t: TÊt c¶ 5 loµi rïa biÓn b¾t gÆp ë vïng biÓn n−íc ta.

3. Nguån lîi rïa biÓn trªn thÕ giíi nãi chung vµ ë ViÖt Nam nãi riªng, cã vÞ trÝ rÊt quan träng, nh−ng nguån lîi ®ã ®ang bÞ sö dông kh«ng hîp lý, b»ng nhiÒu h×nh thøc mang tÝnh huû diÖt. V× vËy cÇn coi träng çc biÖn ph¸p b¶o vÖ nguån lîi cïng víi t¨ng c−êng b¶o vÖ çc ®iÒu kiÖn m«i tr−êng cña hÖ sinh th¸i vïng gÇn bê. CÊm tuyÖt ®èi viÖc khai th¸c rïa biÓn b»ng bÊt kú h×nh thøc nµo. Thêi gian cÊm ®¸nh b¾t: Quanh n¨m (tõ 1/1-31/12 hµng n¨m).


NguyÔn TiÕn C¶nh, NguyÔn C«ng R−¬ng, TrÇn L−u Khanh & nnk (1997), §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ m«i tr−êng ë vïng biÓn ViÖt Nam.

NguyÔn ThÞ §µo (1999), Marine Turtle Status Report in Con Dao National Park - Period 1995. NguyÔn Kh¾c H−êng (1978), Mét sè loµi rïa ë vïng biÓn miÒn Nam ViÖt Nam. IUCN/SSC Marine Turtle Specialist Group (1999), Research and Management Techniques for the

Conservation of Sea Turtles. Publication No. 4. RenÐ Bouret (1929), Les Tortues de l’ Indoch.

66

Documents

Kû yÕu Héi Th¶o - Héi th¶o Quèc gia LÇn thø nhÊt cña ViÖt ... · Kû yÕu Héi Th¶o - Héi th¶o Quèc gia LÇn thø nhÊt cña ViÖt Nam vÒ B¶o tån c¸c loµi Rïa