Embed Size (px)
Citation preview
INTHANINTHAKSIN JOURNAL9Vol.13 No.3 Special edition
Local Wisdom Transmission within “Dusun Wisdom” through Adolescence in Family:
A Case Study of Narathiwat Provinces
พรพนธ เขมคณาศย (Pornpan Khemakhunasai)1
ฉนทส ทองชวย (Chanthas Thongchuay)2
จรญญา ธรรมโชโต (Jarinya Thammachoto)3
ประภสสร ภทรนาวก (Prapassorn Phatranavig)4
ปรยารตน เชาวลตประพนธ (Preeyarat Chaowalitparpan)5
การสงตอภมปญญาทองถน “ภมปญญาดซง” สเยาวชนในครอบครว:
กรณศกษาจงหวดนราธวาส
บทคดยอ ดซง คอ สวนทมตนไมผลหลากหลายชนดอยรวมกน เปนภมปญญาการทำา
มาหากน ของคนมลายมสลมในสามจงหวดชายแดนภาคใต ทเปนมรดกตกทอดมา
ไมนอยกวา 3 รนอายคน วตถประสงคการวจยเพอศกษาองคความรและการถายทอด
ภมปญญาดซง สเยาวชนในครอบครว การวจยนใชระเบยบวธการวจยเชงคณภาพ
โดยการสมภาษณ และสนทนากลม ผใหขอมลหลกม 3 กลม ไดแก เจาของดซง
จำานวน 6 คน เยาวชน จำานวน 6 คน และผรเกยวกบดซง จำานวน 3 คน รวมทงหมด 15
คน พนทวจยม 6 หมบาน คอ บานกรอซอ และบานฮมอบเกะ ตำาบลแวง บานแมดง
1รองศาสตราจารย ดร., สาขาวชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยทกษณ สงขลา 90000, อเมล: [email protected]อาจารย ดร., สาขาวชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยทกษณ สงขลา 90000, อเมล: [email protected]อาจารย ดร., สาขาวชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยทกษณ สงขลา 90000, อเมล: [email protected]ผชวยศาสตราจารย ดร., สาขาวชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยทกษณ สงขลา 90000, อเมล: [email protected]อาจารย ดร. สาขาวชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยทกษณ สงขลา 90000, อเมล: [email protected]
ปท 13 ฉบบพเศษ มกราคม-ธนวาคม 256110
บานบาเละ และบานเปราะห ตำาบลแมดง และ บานบาลา ตำาบลโละจด อำาเภอแวง
จงหวดนราธวาส ผลการศกษา บงบอกองคความรในการเลอกพนททำาดซงไดอยาง
เหมาะสม แสดงระบบการแบงปนผลผลตของครอบครวและเครอญาตอยางชดเจน
และยตธรรม กอเกดกจกรรมประเพณการพงพาและความเออเฟอเผอแผของชมชน
คนรนกอนเรยนรการทำาดซงดวยการสงเกต และลงมอทำา มการวางแผนการปลก
พชใหมกนตลอดป โดยมจตใจทมงมนเปนพนฐาน การถายทอดภมปญญาดซงส
เยาวชนในครอบครว ตองเนนการสรางจตสำานก อาศยปราชญชมชนใหความร และ
เรยนรระบบนเวศดวยการลงมอปฏบตกจกรรมในพนทจรง ทงการเรยนรแบบเปน
ทางการ และไมเปนทางการ
คำาสำาคญ: การสงตอ, ภมปญญาทองถน, ภมปญญาดซง, เยาวชนในครอบครว
Abstract Du-song (Bahasa Melayu: Dusun) is a type of orchards in which several
kinds of fruit trees are grown. It is perceived as a local wisdom for earning
a living cultivated by Thai Malay Muslims and passed on at least to three
generations. This qualitative study aimed at examining body of knowledge and
transmission of Du-song to the young in their families. The research instruments
included interviews and group discussions. Fifteen participants in the study
were categorised into three groups: group one with six Du-song owners, group
two comprising six young people, and group three including three experts
of Du-song. The investigated areas involved six villages in Waeng District,
Narathiwat Province: Ban Krue-saw and Ban Hu-more-Bukae in Waeng
Subdistrict; Ban Mae-dong, Ban Ba-lae, and Ban Prawh in Mae-Dong
Subdistrict; and Ban Bala in Loe-Chude Subdistrict. The findings of this study
demonstrated the Thai Malay Muslims’ body of knowledge in appropriately
selecting Du-song areas. They effectively managed the impartial allocation
of Du-song products among their families and relatives. This rendered a good
INTHANINTHAKSIN JOURNAL11Vol.13 No.3 Special edition
tradition of mutually supportive dependency and generosity in communities.
People in previous generations learned to plant in their Du-song areas through
observations and implementations. They planned the planting in order to
cultivate the fruits throughout the year. Aside from these, they possessed
a strong determination in working. The transmission of Du-song wisdom to
the young in their families demands instillation of conscience, transfer
of knowledge from local experts, and ecological learning through direct
implementations in Du-song areas. They require both direct and indirect
experiences as well as formal and informal learning.
Keywords: Transmission, Local Wisdom, Dusun Wisdom, Adolescence in Family
บทนำา
การสงตอภมปญญาทองถนจากรนสรนไดเกดขนอยางตอเนองโดยชมชน
เจาขององคความร ตอมาแนวคดนถกกำาหนดขนเปนนโยบายผานกระทรวง
ศกษาธการ สำานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต และทบวงมหาวทยาลย
ประมาณตนทศวรรษ พ.ศ. 2530 เปนตนมา สงผลใหเกดการตนตวฟนฟภมปญญา
ทองถนทวทกภมภาคของประเทศไทย (สำานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต,
2533) มการศกษาวจยเกยวกบภมปญญาทองถน และมความพยายามทจะทำาให
ภมปญญาเกดความยงยน (โครงการสารานกรมไทยสำาหรบเยาวชน โดยพระราช
ประสงคในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เลมท 24, 2551) หรอพระราชบญญตการ
ศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 มาตรา 7 ไดระบไวตอนหนงวา ในกระบวนการเรยนร
ตองมงปลกฝงจตสำานกทถกตองเกยวกบภมปญญาทองถน ภมปญญาไทย ตลอด
จนอนรกษทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม (กระทรวงศกษาธการ: 2542, พระ
ราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542 สบคนเมอ 20 สงหาคม 2559, จาก
http:// www.moe.go.th/)
ความยงยนของภมปญญาเปนประเดนทมความสำาคญ และสอดคลองกบ
แนวคดการพฒนาอยางยงยน ทตองคำานงถงคนรนตอไปในอนาคต การรกษา
ปท 13 ฉบบพเศษ มกราคม-ธนวาคม 256112
ภมปญญาทอยในวถอาชพ โดยเฉพาะ ภมปญญาดซง ของคนมลายมสลมในจงหวด
นราธวาส หรอเรยกในภาษาสมยใหมวาสวนเกษตรผสมผสาน เปนรปแบบการทำา
เกษตรของชมชนมลายมสลมทปลกผลไมหลาย ๆ ชนดในพนทเดยวกน ดซงจงเปน
แหลงสะสมพนธไมยนตนนานาชนด พนธไมประดบ และพชสมนไพรตาง ๆ เปน
แหลงอาหารทมนคง เปนแหลงธรรมชาตทมคณคาและมลคา เปนพนททางสงคม
ของคนมลายมสลม อกทงยงมกฎเกณฑในการแบงปนผลผลตรวมกนในกลมเครอ
ญาต และมการเออเฟอเผอแผตอเพอนในชมชน ซงสะทอนความสำาคญทตองสงวน
รกษาไวใหยงยนชวลกชวหลาน
ดซง เปนกรรมสทธของตระกลและเครอญาตทตางชวยกนดแลและแบงปนผล
ผลตรวมกนมานานนบรอย ๆ ป แตประเดนทนาหวงใย คอ ชาวบานมการเปลยน
พนทดซงไปปลกยางพารา และเปลยนไปทำาสวนผลไมเชงเดยว อกทงตลาดมความ
ตองการไมเนอแขงเพอกอสรางบานหรอทำาเฟอรนเจอร ทำาใหมโรงเลอยเกดขนใน
เขตพนททมดซงหนาแนน สถานการณเชนน ดซงจงมความเสยงตอการสญเสย
ภมปญญา สญเสยความหลากหลายของพชพนธ สญเสยระบบนเวศสเขยว รวมถง
สญเสยพนทปาไมของจงหวดนราธวาส และของประเทศในภาพรวมอกดวย
นอกจากน ดซง ยงเปนตนแบบของความสมพนธระหวางมนษยกบธรรมชาตและ
สงแวดลอม ความสมพนธระหวางมนษยกบมนษย และความสมพนธระหวางมนษย
กบสงคม โดยมดซงเปนตวเชอมความสมพนธเหลาน คณคาภมปญญาดซงเปน
ตวอยางอนดของมนษย และสงคมมนษย ในการเขาถงความจรงของธรรมชาต การ
มองตวเองเปนสวนหนงของธรรมชาต การมชวตอยอยางไมเบยดเบยนธรรมชาต
และการบำารงรกษาธรรมชาต (พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต, 2552) การไมเบยดเบยน
ธรรมชาต มวถชวตและวถอาชพทกลมกลนกบธรรมชาต เปนแกนสำาคญของหลก
ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง ทเหนไดอยางเปนรปธรรมจากภมปญญาดซงดงกลาว
วตถประสงคของงานวจยเพอศกษาองคความรและกระบวนการถายทอด
ภมปญญา “ดซง” สเยาวชนในครอบครวของชมชนมลายมสลม ทงนการยกระดบ
คณคาภมปญญาทองถนจาก ครอบครวสเยาวชน เปนการจดการเรยนรทเหมาะสม
กบฐานวถชวตชมชนและอตลกษณของทองถน ทสะทอนคณลกษณะทพงประสงค
ของเยาวชนตามหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เปนแบบอยางและแนวทางการ
สงเสรมการอยรวมกนระหวางมนษยกบธรรมชาต การรกษาและสบสานภมปญญา
INTHANINTHAKSIN JOURNAL13Vol.13 No.3 Special edition
การอนรกษทรพยากรธรรมชาต การสรางรายไดทไมทำาลายสงแวดลอม และไมแยก
สวนระหวางการพฒนาเศรษฐกจ กบสงคมวฒนธรรมของมนษย เหลานเปนเสมอน
รากแกวทยงยนของชมชนทองถน และสงคมมนษยชาตโดยรวม
การทบทวนแนวคด/ทฤษฎทเกยวของ การดำารงอยของสงคมมนษยมความเชอมโยงกบบรบทแวดลอม มกระบวนการ
ปรบตวโดยสงคมปรบตวเขากบสงแวดลอม ซงแตละสงคมจะมกระบวนการปรบตว
ทแตกตางกน ขนอยกบวาตางมปฏสมพนธกบสงแวดลอมอยางไร สงคมทไมซบซอน
จะเหนรปแบบโครงสรางของสงคมทตอบสนองความตองการทางสงแวดลอมอยาง
ชดเจน กลาวคอ เปนโครงสรางความสมพนธของกลมคนทรวมตวกนแบบระบบ
เครอญาตเพอทำากจกรรมทมการผลตรวมกน การจดระเบยบสงคมหรอการจด
องคกรทางสงคมจงเกดขนเพอความอยรอดในพนทเฉพาะ (Steward, 1977: 43-79)
สงคมมนษยและบรบทแวดลอมจงมความสมพนธตอกนอยางแนบแนน (ชศกด
วทยาภค, 2549: 349) สำาหรบในสงคมสมยใหม มนษยตองเผชญกบวกฤตหลาย
ดาน เชน ความเสอมโทรมของสงแวดลอม ความยากจน และโรคภยไขเจบทเพมขน
หลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงไดเสนอแนวทางการปรบตวของมนษยไว 3 ดาน
คอ มนษยควรมความพอประมาณ คอ พอดพอเหมาะตอความจำาเปน พอควรแก
อตภาพ ตองไมเบยดเบยนคนอน ความมเหตผล หมายถง การใชหลกเหตผลในการ
ตดสนใจเรองตาง ๆ โดยพจารณาจากเหตปจจยทเกยวของ ตลอดจนผลทคาดวา
จะเกดขนอยางรอบคอบ เชน ตามหลกวชา ตามความจำาเปน ตามกฎเกณฑสงคม
ตามหลกกฎหมาย และหลกศลธรรม การมระบบภมคมกนในตวทด คอ การเตรยม
ตวใหพรอมรบตอผลกระทบทเกดขนจากการเปลยนแปลงรอบตว ทงภายนอกและ
ภายใน การจะรบมอการเปลยนแปลงได ตองสรางความเขมแขงใน 4 ดาน คอ ดาน
วตถ ดานสงคม ดานสงแวดลอม และดานวฒนธรรม (เกษม วฒนชย, 2553: 154-
161; เกษม วฒนชย และจราย อศรางกร ณ อยธยา, 2555: 20)
การปรบตวในบรบทแวดลอมดงกลาวตองอาศยความร การบรณาการความร
และการถายทอดความรเปนแนวทาง ดงน ความรสามารถแบงออกเปนประเภท
ใหญ ๆ ได 2 ประเภท คอ ความรชดแจง (Explicit Knowledge) เปนความรทเหน
ปท 13 ฉบบพเศษ มกราคม-ธนวาคม 256114
ไดชดเจนเปนรปธรรม เขยนอธบายออกมาเปนตวอกษร เชน หลกวชาหรอทฤษฎ
คมอปฏบตงาน หนงสอ ตำารา และ Blog อกประเภทหนง ความรแฝงเรน หรอความ
รแบบฝงลกอยในตวคน (Tacit Knowledge) เปนความรทฝงอยในตวคน เปนความ
รทมาจากการปฏบต เปน“เคลดวชา” เปน“ภมปญญา”หากจำาแนกระดบของความ
ร สามารถแบงออกไดเปน 4 ระดบ คอ ระดบทหนง ความรเชงทฤษฏ (Know-What)
เปนความรเชงขอเทจจรง ไดมาจากความรชดแจง ระดบทสอง ความรเชงทฤษฏและ
เชงบรบท (Know-How) เปนความรเชอมโยงกบโลกของความเปนจรง ภายใตสภาพ
ความเปนจรงทซบซอนสามารถนำาเอาความรชดแจงทไดมาประยกตใชตามบรบท
ของตนเองได ระดบทสาม ความรในระดบทอธบายเหตผล (Know-Why) เปนความ
รเชงเหตผลระหวางเรองราวหรอเหตการณตาง ๆ เปนความรฝงลก สามารถอด
ความรฝงลกของตนเองมาแลกเปลยนกบผอนหรอถายทอดใหผอนไดพรอมทงรบ
เอาความรจากผอนไปปรบใชในบรบทของตนเองได และระดบทส ความรในระดบ
คณคา ความเชอ (Care-Why) เปนความรในลกษณะของความคดรเรม สรางสรรค
ทขบดนมาจากภายในตนเอง สรางเปนองคความรใหมขนมาได เชน สรางตวแบบ
หรอทฤษฏใหมหรอนวตกรรม ขนมาใชในการทำางานได (ประพนธ ผาสกยด, 2550)
สำาหรบ
การบรณาการความร มลกษณะสำาคญ 5 ลกษณะ (ธำารง บวศร, 2532) ดงน
ลกษณะทหนง การบรณาการระหวางความรและกระบวนการเรยนร โดยใหความ
สำาคญกบความแตกตางระหวางบคคล(Individual Differences) นนคอผเรยนควรจะ
เปนผสำารวจความสนใจของตนเองวาในองคความรหลายหลากนน อะไรคอสงท
ตนเองสนใจ ตนควรแสวงหาความรเพอตอบสนองความสนใจเหลานนไดอยางไร
เพยงใด และดวยกระบวนการเชนไร ลกษณะทสอง การบรณาการระหวางพฒนาการ
ความรและพฒนาการทางจตใจ โดยใหความสำาคญแก เจตคต คานยม ความสนใจ
และสนทรยภาพแกผเรยนในการแสวงหาความรดวย นบไดวาเปนยทธศาสตรท
สำาคญยงสำาหรบจงใจใหเกดการเรยนรแกผเรยน ลกษณะทสาม การบรณาการ
ระหวางความรและการกระทำา โดยใหความสำาคญกบทกษะพสยของผเรยน ลกษณะ
ทส การบรณาการระหวางสงทเรยนในสถาบนกบสงทเปนอยในชวตประจำาวนของ
ผเรยน คอ สงทเรยนทสอนในหองเรยนจะตองมความหมายและมคณคาตอชวต
ของผเรยนอยางแทจรง และลกษณะทหา การบรณาการระหวางวชาตาง ๆ เพอ
INTHANINTHAKSIN JOURNAL15Vol.13 No.3 Special edition
ใหเกดความร เจตคตและการกระทำาทเหมาะสมกบความตองการ ความสนใจ และ
ตอบสนองตอคณคาในการดำารงชวตของผเรยนแตละคนอยางแทจรง
สำาหรบแนวทางการถายทอดความร พส เดชะรนทร (2548) อธบาย
กระบวนการถายทอดความรจากบคคลหนงไปยงอกบคคลหนง โดยสรปไดหาขน
ตอน ดงน ขนทหนง การรบการถายทอดโดยการบรรยายหรอชนำา (Directives/
Presentations / Lectures) ขนทสอง การถายทอดผานสตรสำาเรจ (Rules of Thumb)
ภายใตแนวทางนตวผสอนหรอโคชจะรวบรวมประสบการณทตนเองไดเรยนรมา
แลวถายทอดออกมาเปนแนวทาง ประโยค หรอขอคดสน ๆ ทถายทอดตอไปยงคน
อกรนหนง ขนทสาม การถายทอดผานทางเรองราวหรอนทาน (Stories with a
Moral) ซงถอเปนวธการทใชกนอยางแพรหลายในการถายทอด หรอบอกเลา
ประสบการณจากรนหนงไปยงอกรนหนง และทำาใหเรองราวเหลานนถกจดจำาไดงาย
ขน ขนทส การถายทอดผานทางการตงคำาถาม (Socratic Questioning) ผสอนจะใช
วธตงคำาถาม เพอใหผเรยนไดคด และจากการทไดคดนน จะทำาใหสามารถไดคำาตอบ
นนมาดวยตนเอง และขนสดทาย คอ การถายทอดความรโดยผเรยนไดมโอกาส
เรยนรดวยตนเอง และมผมประสบการณคอยใหคำาแนะนำา (Learning by Doing /
Guided Experience) วธการสดทายจะเปนวธการถายทอดความรทกอใหเกด
ประโยชนทสด
ระเบยบวธการวจย การวจยนใชระเบยบวธการวจยเชงคณภาพ เกบรวบรวมขอมลโดยวธการ
สมภาษณ และการสนทนากลม โดยมวธดำาเนนการวจยดงน
พนทศกษา งานวจยนไดเลอกดซงในอำาเภอแวง จงหวดนราธวาส ซงเปนชมชน
ทยงคงรกษารปแบบและลกษณะของดซงเอาไว จำานวน 6 แหง เปนกรณศกษา ไดแก
ดซงบานกรอซอ และดซงบานฮมอบเกะ ตำาบลแวง อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส
ดซงบานเปราะห และดซงบานบาเละ ตำาบลแมดง อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส ดซ
งบานแมดง ตำาบลแมดง อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส และดซงบานฮาลา-บาลา
ตำาบลโละจด อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส ดงภาพ
ปท 13 ฉบบพเศษ มกราคม-ธนวาคม 256116
ภาพท 1 พนทดซงในตำาบลแวง ตำาบลแมดง และตำาบลโละจด
อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส
ทมา: ฉลอง แกวประเสรฐ (เมอ 15 มกราคม 2561)
กลมผใหขอมลหลก มจำานวน 3 กลม รวมทงสน 15 คน ประกอบดวย 1)
เจาของ“ดซง” ในพนทบานกรอซอ และบานฮมอบเกะ ตำาบลแวง บานแมดง บาน
บาเละ และบานเปราะห ตำาบลแมดง และบานบาลา ตำาบลโละจด อำาเภอแวง จงหวด
นราธวาส และสบทอดกนมา ไมนอยกวา 3 รนอายคน พนทละ 1 คน รวมจำานวน
6 คน 2) เยาวชนในครอบครวททำา “ดซง” ในพนทบานกรอซอ และบานฮมอบเกะ
ตำาบลแวง บานแมดง บานบาเละ และบานเปราะห ตำาบลแมดง และบานบาลา
ตำาบลโละจด อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส ทสบทอดกนมาไมนอยกวา 3 รนอายคน
พนทละ 1 คน รวมจำานวน 6 คน และ 3) ผรหรอปราชญชาวบานในตำาบลแวง ตำาบล
แมดง และตำาบลโละจด อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส จำานวน 3 คน
วธการศกษา ประกอบดวยขนตอน ดงน 1) สมภาษณเชงลกจากเจาของ “ดซง”
และผรเกยวกบดซง ในประเดน ความหมาย รปแบบ วธการปลก วธการดแล การ
ใชประโยชน การแบงปนผลประโยชน และประเพณในดซง 2) ศกษาพชพนธในดซง
โดยมผรหรอปราชญชาวบานใหขอมลในสนามประกอบ 3) จดสนทนากลม (Focus
Group) เจาของ “ดซง” ผร และเยาวชน ในประเดน กระบวนการถายทอดและสบสาน
5
เหลานนไดอยางไร เพยงใด และดวยกระบวนการเชนไร ลกษณะทสอง การบรณาการระหวาง
พฒนาการความรและพฒนาการทางจตใจ โดยใหความสำคญแก เจตคต คานยม ความสนใจ และ
สนทรยภาพแกผเรยนในการแสวงหาความรดวย นบไดวาเปนยทธศาสตรทสำคญยงสำหรบจงใจให
เกดการเรยนรแกผ เรยน ลกษณะทสาม การบรณาการระหวางความร และการกระทำ โดยให
ความสำคญกบทกษะพสยของผเรยน ลกษณะทส การบรณาการระหวางสงทเรยนในสถาบนกบสง
ทเปนอยในชวตประจำวนของผเรยน คอ สงทเรยนทสอนในหองเรยนจะตองมความหมายและม
คณคาตอชวตของผเรยนอยางแทจรง และลกษณะทหา การบรณาการระหวางวชาตาง ๆ เพอใหเกด
ความร เจตคตและการกระทำทเหมาะสมกบความตองการ ความสนใจ และตอบสนองตอคณคาใน
การดำรงชวตของผเรยนแตละคนอยางแทจรง
สำหรบแนวทางการถายทอดความร พส เดชะรนทร (2548) อธบายกระบวนการถายทอด
ความรจากบคคลหนงไปยงอกบคคลหนง โดยสรปไดหาขนตอน ดงน ขนทหนง การรบการถายทอด
โดยการบรรยายหรอชนำ (Directives/ Presentations / Lectures) ขนทสอง การถายทอดผานสตร
สำเรจ (Rules of Thumb) ภายใตแนวทางนตวผสอนหรอโคชจะรวบรวมประสบการณทตนเองได
เรยนรมา แลวถายทอดออกมาเปนแนวทาง ประโยค หรอขอคดสนๆ ทถายทอดตอไปยงคนอกรน
หนง ขนทสาม การถายทอดผานทางเรองราวหรอนทาน (Stories with a Moral) ซงถอเปนวธการท
ใชกนอยางแพรหลายในการถายทอด หรอบอกเลาประสบการณจากรนหนงไปยงอกรนหนง และทำ
ใหเร องราวเหลาน นถกจดจำไดงายข น ข นท ส การถายทอดผานทางการต งคำถาม (Socratic
Questioning) ผสอนจะใชวธตงคำถาม เพอใหผเรยนไดคด และจากการทไดคดนน จะทำใหสามารถ
ไดคำตอบนนมาดวยตนเอง และขนสดทาย คอ การถายทอดความรโดยผเรยนไดมโอกาสเรยนรดวย
ตนเอง และมผมประสบการณคอยใหคำแนะนำ (Learning by Doing / Guided Experience) วธการ
สดทายจะเปนวธการถายทอดความรทกอใหเกดประโยชนทสด
ระเบยบวธการวจย
การวจยนใชระเบยบวธการวจยเชงคณภาพ เกบรวบรวมขอมลโดยวธการสมภาษณ และ
การสนทนากลม โดยมวธดำเนนการวจยดงน
พนทศกษา งานวจยนไดเลอกดซงในอำเภอแวง จงหวดนราธวาส ซงเปนชมชนทยงคง
รกษารปแบบและลกษณะของดซงเอาไว จำนวน 6 แหง เปนกรณศกษา ไดแก ดซงบานกรอซอ และ
ดซงบานฮมอบเกะ ตำบลแวง อำเภอแวง จงหวดนราธวาส ดซงบานเปราะห และดซงบานบาเละ
ตำบลแมดง อำเภอแวง จงหวดนราธวาส ดซงบานแมดง ตำบลแมดง อำเภอแวง จงหวดนราธวาส
และดซงบานฮาลา-บาลา ตำบลโละจด อำเภอแวง จงหวดนราธวาส ดงภาพ
INTHANINTHAKSIN JOURNAL17Vol.13 No.3 Special edition
ภมปญญาดซง สเยาวชนในครอบครว 4) นำาขอมลจากการสมภาษณ และการสนทนา
กลม มาวเคราะหสงเคราะหตามวตถประสงคการวจย 5) จดกจกรรมคนขอมลชมชน
ปรบแกและหรอเพมเตมองคความรตามความเหนของชมชนผมสวนไดสวนเสย และ
6) นำาเสนอผลการศกษาในรปแบบพรรณนาวเคราะห พรอมภาพประกอบอยาง
เหมาะสม
ผลการวจย ความหมายดซง
ชาวบานใหความหมาย ดซง ไววา ดซง เปนสวนทมตนไมหลากหลายชนด
ผสมกน เชนทเรยน เงาะ มงคด ลองกอง ละไม สะตอ มะปราง หมาก สมแขก
มะพราว ผกกด ผกปาหลากหลายชนดทสามารถกนได สวนไมไผปลกไวเพอปองกน
ไมใหดนถลม ดซงแถบอำาเภอแวงสวนมากจะเนนปลกทเรยน ดซงสวนใหญจะอย
รมลำาคลอง หรอใกลแมนำา เหตททำาดซงรมนำา เพราะตนไมจะไดใชรากดดเอานำาได
ชวยใหตนไมมความชมชน ตนไมจะไดเยน ดนไมแหง บางสวนอยบรเวณเชงเขาใกล
ปาตนนำา ดซงเปนสงทคนแกสมยกอนคดสรางขนดวยความพยายาม (อาเยาะอง
(ผใหสมภาษณ).พรพนธ เขมคณาศย (ผสมภาษณ). ทดซงบานบาลา ตำาบลโละจด
อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส. เมอวนท 10 มนาคม 2559)
การเกดดซง
ทดนของชมชน ในอดตกำานนหรอผใหญบานเปนคนดแล เมอชาวบานตองการใช
ทดนเพอทำาดซงตองมาขอจากกำานน ไมขอไมได เพราะกำานนจะรวาทดนตรงนนม
เจาของหรอยงไมมเจาของ เพราะจะไดไมเกดความขดแยงกน ชาวบานเมอไดทดน
กจะเขาไปบกเบกปาทบ (ภาษามลายถนนราธวาสเรยกวา จอแร) เพอทำาการปลก
พช โดยทวไป การทำาดซงจะใชวธการถางปาตามความสามารถของแตละคน ในสมย
นนชาวบานเหนวาทดนเปน “หลวง” เมอจะใชตองไปขอจากกำานนจงจะสามารถใช
พนทนนได เพราะกำานนเปนคนของรฐ ซงรฐเลอกใหเปนผดแลพนทในชมชน หลง
จากทชาวบานไดรบอนญาตใหใชพนทนนได กจะทำาการถางปา ปลกทเรยน ปลก
มงคด และผลไมอกหลากหลายชนด ซงบรรพบรษเรยกกนตอ ๆ มาวา “ดซง”
(สะมะแอ บนเจะแม (ผใหสมภาษณ). พรพนธ เขมคณาศย (ผสมภาษณ). ท 268
ปท 13 ฉบบพเศษ มกราคม-ธนวาคม 256118
หม 2 ตำาบลแวง อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส. เมอวนท 21 เมษายน 2559)
สมยกอนพนทในเขตอำาเภอแวงและอำาเภอใกลเคยงสวนใหญเปนดซง ชาว
บานจะสรางบานอยอาศยระหวางพนทนากบดซง ยามฤดทำานากไปทำานาประมาณ
9 เดอน หลงจากหนานา กลบมาทำาดซงตอ เพราะตรงกบชวงเวลาทผลไมออกผล
ปจจบนพนทดซงบางสวนถกนำาไปใชปลกพชยางพารา บางสวนปลอยทงราง บาง
สวนกลายเปนสวนเกษตรเชงเดยว ดซงในอำาเภอแวงจงเหลอเพยงไมกแหง เชน ดซ
งบานบาตกาเยาะ ตำาบลแวง อำาเภอแวง และดซงบานแมดง ตำาบลแมดง อำาเภอ
แวง ซงอยใกลแมนำา ดซงบานกรอซอ ดซงบานฮมอบเกะ ตำาบลแวง อำาเภอแวง ดซ
งบานเปราะห ดซงบานบาเละ ตำาบลแมดง อำาเภอแวง ซงเปนดซงทตงอยบรเวณ
ภเขา ดซงเหลานมมายาวนานถง 5 รนอายคน หรอประมาณ 150 ป หากพจารณา
ลกษณะทางกายภาพของดซง พบวา ชาวบานจะทำาดซงบรเวณเชงเขา และดซงใกล
แมนำา
ภาพท 2 ดซงบรเวณเชงเขา
ทมา: พรพนธ เขมคณาศย (เมอ 30 ตลาคม 2559)
7
ความสามารถของแตละคน ในสมยนนชาวบานเหนวาทดนเปน “หลวง” เมอจะใชตองไปขอจาก
กำนนจงจะสามารถใชพนทนนได เพราะกำนนเปนคนของรฐ ซงรฐเลอกใหเปนผดแลพนทใน
ชมชน หลงจากทชาวบานไดรบอนญาตใหใชพนทนนได กจะทำการถางปา ปลกทเรยน ปลกมงคด
และผลไมอกหลากหลายชนด ซงบรรพบรษเรยกกนตอ ๆ มาวา “ดซง” (สะมะแอ บนเจะแม (ผให
สมภาษณ). พรพนธ เขมคณาศย (ผสมภาษณ). ท 268 หม 2 ตำบลแวง อำเภอแวง จงหวดนราธวาส.
เมอวนท 21 เมษายน 2559)
สมยกอนพนทในเขตอำเภอแวงและอำเภอใกลเคยงสวนใหญเปนดซง ชาวบานจะสรางบาน
อยอาศยระหวางพนทนากบดซง ยามฤดทำนากไปทำนาประมาณ 9 เดอน หลงจากหนานา กลบมา
ทำดซงตอ เพราะตรงกบชวงเวลาทผลไมออกผล ปจจบนพนทดซงบางสวนถกนำไปใชปลกพช
ยางพารา บางสวนปลอยทงราง บางสวนกลายเปนสวนเกษตรเชงเดยว ดซงในอำเภอแวงจงเหลอ
เพยงไมกแหง เชน ดซงบานบาตกาเยาะ ตำบลแวง อำเภอแวง และดซงบานแมดง ตำบลแมดง อำเภอ
แวง ซงอยใกลแมนำ ดซงบานกรอซอ ดซงบานฮมอบเกะ ตำบลแวง อำเภอแวง ดซงบานเปราะห
ดซงบานบาเละ ตำบลแมดง อำเภอแวง ซงเปนดซงทตงอยบรเวณภเขา ดซงเหลานมมายาวนานถง 5
รนอายคน หรอประมาณ 150 ป หากพจารณาลกษณะทางกายภาพของดซง พบวา ชาวบานจะทำ
ดซงบรเวณเชงเขา และดซงใกลแมนำ
ภาพท 2 ดซงบรเวณเชงเขา ภาพท 3 ดซงใกลแมนำ
ทมา : พรพนธ เขมคณาศย (เมอ 30 ตลาคม 2559) ทมา : พรพนธ เขมคณาศย (เมอ 30 ตลาคม 2559)
รปแบบดซง
ดซงม 2 รปแบบ ไดแก แบบททำกนเปนครอบครว และแบบทเปนเจาของคนเดยว
แบบท 1 แบบททำกนเปนครอบครว ดซงแบบนจะชวยกนทำหลาย ๆ คน ในกลมนม
ลกหลาน ประมาณ 4 - 6 คน หรอนอยกวา การทำดซงเรมจากการวางแผนเลอกพนท เมอเลอกได
แลว สมาชกในครอบครวและเครอญาตจะไปชวยกนถางปา หลงจากนน ในรนลกหลาน เครอขาย ก
จะแตกยอยออกไป กลายเปนเครอญาตขนาดใหญ ซงจากกลมเดมทเปนคนปลก 4 - 6 คน กแตก
แขนงออกไปมาก เพราะแตละคนมลกหลานสบตระกลตอเนองกนมาหลายรน เวลาเกบผลผลตจะม
การเรยงกนตามกลมพนอง วาวนนผลผลตเปนของพนองบานไหน และเรยงตอกนไปเรอย ๆ มการ
INTHANINTHAKSIN JOURNAL19Vol.13 No.3 Special edition
ภาพท 3 ดซงใกลแมนำา
ทมา: พรพนธ เขมคณาศย (เมอ 30 ตลาคม 2559)
รปแบบดซง
ดซงม 2 รปแบบ ไดแก แบบททำากนเปนครอบครว และแบบทเปนเจาของคน
เดยว
แบบท 1 แบบททำากนเปนครอบครว ดซงแบบนจะชวยกนทำาหลาย ๆ คน ใน
กลมนมลกหลาน ประมาณ 4-6 คน หรอนอยกวา การทำาดซงเรมจากการวางแผน
เลอกพนท เมอเลอกไดแลว สมาชกในครอบครวและเครอญาตจะไปชวยกนถางปา
หลงจากนน ในรนลกหลาน เครอขาย กจะแตกยอยออกไป กลายเปนเครอญาต
ขนาดใหญ ซงจากกลมเดมทเปนคนปลก 4-6 คน กแตกแขนงออกไปมาก เพราะ
แตละคนมลกหลานสบตระกลตอเนองกนมาหลายรน เวลาเกบผลผลตจะมการเรยง
กนตามกลมพนอง วาวนนผลผลตเปนของพนองบานไหน และเรยงตอกนไปเรอย ๆ
มการแบงเวรกนไปเกบผลไม โดยจะแบงเปนคน เชน ถาเจาของดงเดมมลก 3 คน
ผลผลตกจะแบงตามกลมพนองออกเปนสามคน เวยนกนจนครบ เมอครบสามคน
จงเรมเวยนใหม จนหมดฤดกาลผลไม การนบเวลาเกบผลไม คนหนง ๆ เรมจาก
หกโมงเยนถงหกโมงเชา (18.00 น.-06.00 น.) เรยกวา “ซาตกแย” หรอหนงคนทม
สทธไปเกบผลไมในดซง ซงจะไปเกบตอนไหนกได แตถาเกนเวลาทกำาหนดไว กจะ
7
ความสามารถของแตละคน ในสมยนนชาวบานเหนวาทดนเปน “หลวง” เมอจะใชตองไปขอจาก
กำนนจงจะสามารถใชพนทนนได เพราะกำนนเปนคนของรฐ ซงรฐเลอกใหเปนผดแลพนทใน
ชมชน หลงจากทชาวบานไดรบอนญาตใหใชพนทนนได กจะทำการถางปา ปลกทเรยน ปลกมงคด
และผลไมอกหลากหลายชนด ซงบรรพบรษเรยกกนตอ ๆ มาวา “ดซง” (สะมะแอ บนเจะแม (ผให
สมภาษณ). พรพนธ เขมคณาศย (ผสมภาษณ). ท 268 หม 2 ตำบลแวง อำเภอแวง จงหวดนราธวาส.
เมอวนท 21 เมษายน 2559)
สมยกอนพนทในเขตอำเภอแวงและอำเภอใกลเคยงสวนใหญเปนดซง ชาวบานจะสรางบาน
อยอาศยระหวางพนทนากบดซง ยามฤดทำนากไปทำนาประมาณ 9 เดอน หลงจากหนานา กลบมา
ทำดซงตอ เพราะตรงกบชวงเวลาทผลไมออกผล ปจจบนพนทดซงบางสวนถกนำไปใชปลกพช
ยางพารา บางสวนปลอยทงราง บางสวนกลายเปนสวนเกษตรเชงเดยว ดซงในอำเภอแวงจงเหลอ
เพยงไมกแหง เชน ดซงบานบาตกาเยาะ ตำบลแวง อำเภอแวง และดซงบานแมดง ตำบลแมดง อำเภอ
แวง ซงอยใกลแมนำ ดซงบานกรอซอ ดซงบานฮมอบเกะ ตำบลแวง อำเภอแวง ดซงบานเปราะห
ดซงบานบาเละ ตำบลแมดง อำเภอแวง ซงเปนดซงทตงอยบรเวณภเขา ดซงเหลานมมายาวนานถง 5
รนอายคน หรอประมาณ 150 ป หากพจารณาลกษณะทางกายภาพของดซง พบวา ชาวบานจะทำ
ดซงบรเวณเชงเขา และดซงใกลแมนำ
ภาพท 2 ดซงบรเวณเชงเขา ภาพท 3 ดซงใกลแมนำ
ทมา : พรพนธ เขมคณาศย (เมอ 30 ตลาคม 2559) ทมา : พรพนธ เขมคณาศย (เมอ 30 ตลาคม 2559)
รปแบบดซง
ดซงม 2 รปแบบ ไดแก แบบททำกนเปนครอบครว และแบบทเปนเจาของคนเดยว
แบบท 1 แบบททำกนเปนครอบครว ดซงแบบนจะชวยกนทำหลาย ๆ คน ในกลมนม
ลกหลาน ประมาณ 4 - 6 คน หรอนอยกวา การทำดซงเรมจากการวางแผนเลอกพนท เมอเลอกได
แลว สมาชกในครอบครวและเครอญาตจะไปชวยกนถางปา หลงจากนน ในรนลกหลาน เครอขาย ก
จะแตกยอยออกไป กลายเปนเครอญาตขนาดใหญ ซงจากกลมเดมทเปนคนปลก 4 - 6 คน กแตก
แขนงออกไปมาก เพราะแตละคนมลกหลานสบตระกลตอเนองกนมาหลายรน เวลาเกบผลผลตจะม
การเรยงกนตามกลมพนอง วาวนนผลผลตเปนของพนองบานไหน และเรยงตอกนไปเรอย ๆ มการ
ปท 13 ฉบบพเศษ มกราคม-ธนวาคม 256120
เปนสทธของเครอญาตกลมตอไป การแบงปนผลผลตจะแบงกนอยางเทาเทยม เชน
ถาม 3 กลม ๆ หนงมเครอญาต 10 คน เมอเกบผลไมได จะตองแบงผลผลตใหญาต
10 คนเทา ๆ กน ดงคำาบอกเลาของทายาทดซง (คมวทย สขเสนย (ผใหสมภาษณ).
พรพนธ เขมคณาศย (ผสมภาษณ). ทดซงบานกรอซอ ตำาบลแวง อำาเภอแวง จงหวด
นราธวาส. เมอวนท 12 เมษายน 2559) ทวา การจดการกบสวนแบงจะกนทสวน
เลยกได จะเอากลบไปบานกได เชน เอาไปทำาขาวเหนยวทเรยน แตกอนไมไดเอา
ผลผลตไปขาย จะแบง ๆ กน บางทจะเกบไวเผอญาตจากทอยไกล ๆ มาเทยว เชน
ปตตาน ยะลา หรอสตล เมอเขารวาเราม ดซงทเรยน เขากจะมานอนวนสองวน
แลวเอาทเรยนกลบไปดวย แตถาบางทญาตมาเทยวทบานแลวเผอญวนนนไมใชคน
ของเรา กตองใหญาตรอจนกวาจะเปนคนของเราถงจะไปเอาผลไมได แลวแตญาต
จะเอากลบบานเทาไหรกไดตามทม ถาเอากลบไมสะดวก กอาจจะทำาทเรยนกวน
เรยกวา “ลอโปะ” และเอาเนอใสขวดเพอใสในนำาบด เรยกวา “ปอเยาะ” บางทมการ
จดงานเลยงในดซง เพราะอยากใหคนมาดตนทเรยนของตวเองวาสวยหรองาม แค
ไหน หรออยากใหรวาตนทเรยนของตนนนมเนอด มรสชาตอรอยอยางไร
สำาหรบแบบท 2 เปนแบบททำาคนเดยว ดซงแบบนมพนทไมกวางมาก เพราะ
การบกเบกปาทบเพยงคนเดยว ทำาไดอยางจำากด หลงจากเปดพนทแลว เจาของดซง
จะนำาพชทตองการปลกไปเพาะเมลด เมอเมลดงอกและเตบโตแขงแรงกนำากลบไป
ปลกในดซง บางครงนำาเมลดไปปลกรวมกนไวในหลมเดยว ตนไหนงอกสมบรณ
ทสดกจะเกบตนนนไว สวนตนทไมแขงแรงกถอนทง อกวธหนง ใชในกรณทดซงม
เนอทมาก เจาของสวนจะใชวธยงเมลดดวยหนงสตก หรอยงดวยธน เมลดไปหลน
ทไหนกงอกทนน ทเรยกกนวา ดซง เพราะทดนสมยกอนไมมราคา และชาวบาน
นยมชมชอบปลกผลไมมากกวาพชชนดอน
การปลกผลไมในดซง
การปลกผลไมในดซง เรมจากเจาของสวนไปหาเมลดพนธทดจากดซงของคน
อน โดยเนนตนทออกผลด และรสชาตด หากรวาดซงบานไหนมทเรยนพนธด หรอ
เจาของดซงจดงานเลยงขาวเหนยวทเรยน กจะขอเมลดเพอนำาไปปลกในดซงของ
ตนเอง ดซงในสมยกอนจะนยมปลกทเรยนบาน ซงมหลากหลายพนธ แตละพนธ
จะมลกษณะรปรางของผล และรสชาตทแตกตางกน นอกจากการเลอกปลกตนไม
ตามความชนชอบของผปลกแลว บางคนอาจปลกตนไมหลาย ๆ ชนดทสามารถ
INTHANINTHAKSIN JOURNAL21Vol.13 No.3 Special edition
กนได แตจะเลอกปลกตนพนธทด ทงปลกโดยใชเมลดและการเพาะตนกลา การปลก
ผลไมในดซงไมตองใสปย ไมตองรดนำา สามารถปลกทงไวไดเพราะดซงอยใกลแมนำา
หรอบรเวณเชงเขาทเชอมตอกบปาตนนำา แตถาตนไมยงเลก เจาของดซงจะเขาไป
ดแล สองถงสามวนตอครง พรอมทงเกบผกพนบานทขนเองตามธรรมชาตเปน
ผลพลอยได
วธการดแลดซง
ตนไมใหญทใหผลผลตแลว เจาของดซงจะเขาไปดแลปละครง ในชวงทผลไม
เรมออกดอก ออกผล เจาของดซงจะเขาไปถางปาทกป สาเหตทตองถางปา เพราะ
เกรงวาสตว เชน กระรอกจะมากด เจาะกนผลไม ถาถางปาใหโลงเตยนพวกสตวจะ
ไมมารบกวน ผลไมสวนใหญ เชน ทเรยน เงาะ และมงคด ออกดอกในคราวเดยวกน
หรอไลเลยกน คอ ทเรยนออกดอก ประมาณเดอน 5 (เดอนมนาคม) เกบผลได
เดอน 8 ไปจนถงเดอน 10 (เดอนมถนายน-สงหาคม) หมดฤดกาลทเรยน ในชวงท
ผลไมออกผล เจาของสวนจะทำากระทอมพกอยในดซง เพอรอชวงเวลาททเรยนหลน
ชาวบานนงรออยในกระทอมสองสามวนไมกลบบาน หงหาอาหารกนในดซง เหตท
ทกคนรอไมใชเพราะกลวถกขโมย แตเนองจากสมยนนผลไมไมมราคาเหมอนสมย
น และทกคนรสกสนกเวลารอทเรยนหลน มความสขทไดกนขาวรวมกนในสวน บาง
ครงไปนอนเฝาทงครอบครว บางครงไปเปนกลมเครอญาต เกอบทกดซงมคนอย
เฝา ตอนกลางคนมเสยงดงสนกสนาน พอตนเชากไปเกบทเรยน บรรยากาศแบบน
ยงมอยบางในปจจบน (พ.ศ. 2560)
ประเพณในดซง
เมอทเรยนในดซงใหผลผลตจำานวนมากในแตละป เจาของสวนจะจดงานเลยง
ขาวเหนยวทเรยนเปนประจำา จนกลายเปนประเพณ ปหนง ๆ อาจจดหนงครงหรอ
สองครง ขนอยกบโอกาสวาปใดทเรยนมลกดก ใหผลผลตดมาก ประเพณการจด
งานเลยงขาวเหนยวทเรยน มกจดขน 2 ชวง คอ ชวงแรก เปนชวงกลางฤดทเรยน
หลนมาก และชวงทสอง เปนชวงปดฤดกาลทเรยน หรอทเรยนใกลหมด การจดเลยง
จะจดทดซง เจาของสวนจะนำาขาวเหนยว นำากะทผสมเนอทเรยน (อาจรวมทงเมลด
ทเรยน) และเชญชวนเพอนบานมากนเลยงในเวลาประมาณบายโมง (13.00 น.) วน
รงขนจะเปนงานเลยงขาวเหนยวทเรยนในดซงของคนอนตอไป หมนเวยนทำาไปเรอย
ๆ เชนนจนครบทกดซง
ปท 13 ฉบบพเศษ มกราคม-ธนวาคม 256122
สมยกอน ชาวบานมความรก ความสามคค มความเออเฟอเผอแผซงกนและ
กน ถาขาวเหนยวทเรยนยงเหลอ ใครขอนำากลบไปกนตอทบานกสามารถเอาไปได
เจาของงานเลยงไมหวง การจดงานเลยงถอวาเปนการ “ทำาบญ” อยางหนงของคน
มลายมสลม นอกจากน กอนเรมการกนเลยงขาวเหนยวทเรยน เจาของดซงจะม
พธกรรมตอบแทนบณคณ โดยใชขวานบากตรงโคนตนทเรยน และนำาขาวเหนยว
ทเรยนใสไวตรงรอยบากนน เพราะเชอวา ตนไมใหญจะมเจาประจำาไมสงสถตอย
และยงมประเพณทแสดงถงความรกในกลมเพอน คอ นำาขาวเหนยวทเรยนมาขยำา
ใหเขากน(ชวยกนขยำา) หรอใชเทาเหยยบกม จากนนเพอนทกคนตองชวยกนกนให
หมด เพอแสดงถงความเปนเพอนแทและรกกนจรง (หะยหะมะ สาแม (ผให
สมภาษณ). พรพนธ เขมคณาศย (ผสมภาษณ). ทดซงบานฮมอบเกะ ตำาบลแวง
อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส. เมอวนท 5 พฤษภาคม 2559) สมยทมทเรยนในดซ
งมาก ใครผานไปผานมา สามารถแวะเวยนหรอหยดเกบทเรยนกนได
พชในดซง
ดซงไมไดมเฉพาะพชทใหผลกนไดเทานน แตยงมพชทเปนอาหาร และพช
สมนไพรชนดอน ๆ ทมประโยชนตอมนษย ความหลากหลายของระบบนเวศใน
ดซง ทงทปลก และเกดขนเองตามธรรมชาต เชน กดตนกวาง ตาไก-ตาเปด พราว
นกคม แหรดหน ตอก ชาเจะเหม กางปลาแดง สาค กลวย เครอลนแฮด หรอรส
สคนธ บดหวาน สเหรง ลเภา ลำาเทง ปด ละไม สาบเสอ สมแจก ยอ มะปรง ทเรยน
โครงเครงขน ผกหวานบาน ขา วานคางคาว สบดำา กฤษณา ทเรยนนำา ดก และเงาะ
พชพนธเหลาน นอกจากกนได มประโยชนใชสอย หากยงมสรรพคณทางยามากมาย
ในขณะเดยวกน ยงสรางอากาศทบรสทธ ชวยอนรกษผนปา รกษาสงแวดลอม และ
สรางภมคมกนทดในการดำารงชวตของชมชน
การถายทอดและสบสานภมปญญาดซง การสบสานภมปญญาดซง ในสมยคนรนป รนพอ อาศยการเรยนรจากเพอน
บาน ดและสงเกตวธการทคนอนทำา จากนนจงลงมอทำาดวยตนเอง การเรยนรจาก
คนอน และนำามาปฏบตดวยความขยนอดทน กอใหเกดทกษะ ประสบการณ และ
ความเชอมนในความรของตนเอง ทำาใหดซงเกดขนมากมายในสมยนน อกทงการ
INTHANINTHAKSIN JOURNAL23Vol.13 No.3 Special edition
ทำาดซงยงสะทอนคณธรรมในสงคมมลายมสลมทมการแบงปน ทำาใหคนทอยากจะ
ทำาหรอเรมตนอะไรใหม ๆ มแนวทาง มผรททำามากอนใหความร ใหคำาแนะนำา ดง
ทปมะดาโอะ (พรพนธ เขมคณาศย (ผสมภาษณ). ทดซงบานบาเละ ตำาบลแมดง
อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส. เมอวนท 6 พฤษภาคม 2559) เลาวา เราเหนเพอน
ทำา เพอนปลกแบบไหน เรากทำาแบบนนบาง ดเพอนปลก เรากปลก เพราะเหนวา
หากนงาย สะดวกในการใชสอย เหนเพอนทำาได เรากทำาได ไปชวยพอแมในสวน
บาง เชน ถางหญา ทำาความสะอาด ตามคนแกเขาสวน เมอกอนเราไปทบานเพอน
แลวเราเหนวาทบานเขามกนอะไร ถาเราอยากมกนบาง เรากขอเมลดไปปลกไวท
บรเวณบานดวย ใหไดกนในแตละวน แรก ๆ ปลกทเรยน ปลกลองกอง มะพราว
อาจจะแซมดวยมะนาว ปลกกนหลากหลายชนด เพราะวากอนทลองกองหรอตนไม
ชนดอนจะไดกนกตองใชเวลา เรากสามารถกนอยางอนไดกอน พอเหนวา สมอยไม
ไดนาน กปลกตนมงคดแซมไว เพราะอยไดนาน มงคดไมชอบฤดรอน แตชอบนำา
เหมอนทเรยน สวนลองกองทนไดในฤดรอน แตกงไมทน เมอกอนดแล ไปรดนำาท
ละตน ทละตน จากนำาในบอทขดไว แตปจจบนใชมอเตอรดดนำา ตนลองกองเรม
ปลกเพราะมเพอนจากตำาบลตนหยงมส (อำาเภอระแงะ จงหวดนราธวาส) เอามาให
หลายตน กมาแจกกนปลก พอตนใหญกมการขยายพนธ ตนทเรยนพนธกซอมาจาก
ยะลา เชน พนธชะน กานยาว สวนทเรยนบาน ตนไมใหญ ๆ ของโบราณ ไมรวา
เอามาจากไหน เพราะวาโตขนกมอยแลว แตตอนนเรมมคนตดไมทเรยนแลวบาง
สวน ดซงเมอกอนตองปลกกนเอง หาซอในทองตลาดแทบจะไมคอยมเพราะการ
เดนทางลำาบาก ไมมถนนลาดยาง มแตปา ไมมคนปลกเพอขาย มแตปลก ไวกนเอง
และแบงปนใหคนอน ๆ ดวย หลงจาก 40 ปใหหลง (ประมาณ พ.ศ. 2520) เรมม
การขายลองกอง ปลกพรก ปลกขาวโพด รสกหวงดซง อยากจะเกบไวไมใหตด เพอ
ใหลกหลานไดเหน และไดกนตอไป
คนรนกอน นอกจากเรยนรการทำาดซงจากคนอน ยงเรยนรผานการปฏบตดวย
ตนเอง ทำาใหมทกษะ ประสบการณ มภมปญญาทเกดจากการลองผดลองถกตลอด
ชวงชวต รจกเลอกพนททำาดซงไดเหมาะสม รจกการวางแผนพงพาตนเอง สามารถ
เลอกปลกพชไดเหมาะกบภมอากาศและฤดกาล จงมอาหารจากธรรมชาตกนได
ตลอดป และยงมพอแบงปนใหเพอนบาน ซงเหนไดจาก ประเพณกนขาวเหนยว
ทเรยน จงทำาใหชมชนชายแดนใตอยกนดวยความรกใครปรองดอง และมชวตท
ปท 13 ฉบบพเศษ มกราคม-ธนวาคม 256124
สมพนธกบธรรมชาต วถเหลานสะทอนคานยมในการดำาเนนชวตทเนนความพอ
เพยง
สำาหรบการถายทอดภมปญญาดซงสเยาวชนในครอบครว ผลการสนทนากลม
ไดสะทอนสภาวะความเสอมของภมปญญาดซง ซงเกดจากระบบการจดการศกษา
ทมงเนนใหเยาวชนเรยนรจากโรงเรยน โดยคร/อาจารยเปนผผกขาดความร ในขณะ
ทภมปญญาดซง เปนความรทฝงลกอยในตวคน (Tacit knowledge) เปนความรท
เกดจากการปฏบตอยางตอเนอง การเรยนรเรองดซงตองอาศยผรหรอเจาของ
ภมปญญาทสบทอดตอๆ กนมา แตการศกษาในระบบสมยใหมไมมการ เชอมตอ
ระหวางการเรยนรทางวชาการกบภมปญญาในวถอาชพของพอแมหรอชมชนทอง
ถน ซงเปนตวแปรหนงททำาใหเกดความเสยงในการสญหายภมปญญา
อยางไรกตาม ดซงไดแปรสภาพไปเปนสวนเกษตรเชงเดยวเกอบหมด ทยงคง
สภาพดซงเหลออยนอยมากเมอเปรยบเทยบกบอดต ชาวบานไดแสดงความเหน
เกยวกบการถายทอดภมปญญาดซงสเยาวชนวาควรตองเรมจากการฟนฟดซงขน
มากอน เพราะกระบวนการฟนฟดซงจะชวยปลกฝงจตสำานกใหเยาวชนดวย สวน
การเรยนการสอนตองอาศยปราชญชมชนเปนผใหความร และเรยนรระบบนเวศด
ซงดวยการลงมอทำากจกรรมดวยตนเอง ดงการสนทนากลม (หะยหะมะ สาแม, สะ
มะแอ สะแลแม, มะนาซ มะรอสะ (ผเขารวมสนทนากลม) พรพนธ เขมคณาศย (ผ
ดำาเนนการสนทนา) ทดซงบานฮมอบเกะ ตำาบลแวง อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส.
เมอวนท 9 เมษายน 2559) ตองฟนฟดซง พรอมๆ กบสอนเยาวชนไปดวย เรมจาก
ลก ๆ หลาน ๆ ในหมเครอญาตกอน เพราะจะสอน จะควบคม หรอจะดไดงายกวา
เดกจะไดรทงเรองดน นำา และพชพนธตาง ๆ ไป พรอม ๆ กน ใชเวลาเยน ๆ หลง
เลกเรยน หรอชวงปดเทอมกได ผรพรอมจะใหความร ไมปดบง อยทเดกจะพรอม
หรอไม เราอาจตองรวมมอกบหนวยงานภาครฐ ในการฟนฟดซง แตเรองการสอน
เรามความรอยแลว เดกกพรอมจะเรยนถาเขาเหนวามนมประโยชน
นอกจากน วงสนทนากลม ไดเสนอแนวทางการแกวกฤตดซง คอ ใหสถาบน
การศกษาเปดวชาดซง เนองจาก เปนการสอนการเรยนรในชวตจรง และเปนเรอง
สงแวดลอมทอยใกลตวเดกและเยาวชนอยแลว เดกไปโรงเรยนทกวน ถาครสอน
เดกกจะไดซมซบ ไดรจกบานของตวเอง วามอะไรทดบาง พวกเขาควรเรยนร อะไร
และรกษาอะไรไว การเรยนรดซง กเหมอนไดเรยนรหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง
INTHANINTHAKSIN JOURNAL25Vol.13 No.3 Special edition
ไปในตว และเดกจะไดนำามาใชในชวตของเขาได เพราะรอบ ๆ ตวของเดกกเปนด
ซงอยแลว (หะยหะมะ สาแม, สะมะแอ สะแลแม, มะนาซ มะรอสะ (ผเขารวมสนทนา
กลม) พรพนธ เขมคณาศย (ผดำาเนนการสนทนา) ทดซงบานฮมอบเกะ ตำาบลแวง
อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส. เมอวนท 9 เมษายน 2559)
อยางไรกตาม การสบสานภมปญญาดซงยงมความหวงอยบางจากคนรนใหม
ทเหนคณคาของดซง ดงท มะนาว มะดาโอะ (พรพนธ เขมคณาศย (ผสมภาษณ). ท
ดซงบานกรอซอ ตำาบลแวง อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส. เมอวนท 21 เมษายน
2559) ไดแสดงความรสกวา ดซง เปนสวนทบรรพบรษของคนมลายปลกไวมาแต
ดงเดม ดซงเกาแกจงประกอบดวยตนพนธทหายาก ทงพนธทเรยนบาน พนธเงาะ
เชน ตาว เจะมง รวมถงพนธไมหายากอน ๆ เชน จำาปลง ลงแข และเนยง ในระยะ
20 ปทผานมา ดซงสวนใหญถกปรบเปลยนจากพนธดงเดม ไปสพนธใหมทใหราคา
ด อกทง พนทดซงถกตดแบงตามจำานวนทายาท ทำาใหเนอทดซงเลกลง คนรนลก
หลานตดปาในดซงและปลกยางพาราเกอบหมด ทมหลงเหลออยบาง เปนเพราะ
คนรนปยาตายายยงมชวตอย ผสงอายเหลานจงชวยกนดแลรกษาดซงเอาไว “ปยง
เกบดซงไว อยตรงกรอซอ เปนเนนเขา มนำาตกเลก ๆ ดวย เพราะตนไมใหญยงอดม
สมบรณ หนาทเรยนออกผลกไปเฝาทเรยน ลองกองกม รนผมกคดวาจะเกบเอาไว
แบบน เพราะเหนปทำาแลวมความสข
อภปรายผล การวจยเรอง การสงตอภมปญญาทองถน “ภมปญญาดซง” สเยาวชนใน
ครอบครว กรณศกษาจงหวดนราธวาส บงบอกถงองคความรทผสมผสานดวยคณคา
ในการทำามาหากนของกลมคนมลายมสลม ทมวถอาชพผกพนกบธรรมชาต อยรวม
กบธรรมชาตผานการทำาดซงสบตอกนมาหลายรนอายคน โดยการพงพาระบบนเวศ
2 แบบ คอ ดซงทอยใกลแมนำาลำาคลอง และดซงบรเวณเชงเขา ทเชอมกบปาตนนำา
การทำาดซงในพนททเหมาะสม ทงการปลกโดยชาวบาน และทเกดขนเองตาม
ธรรมชาต ทำาใหพชพนธตาง ๆ มความอดมสมบรณ
ดซงเปนระบบการผลตรปแบบหนงของการพฒนาทยงยน คอ ชาวบานปลก
และปลอยใหพชหลากหลายชนดเตบโตพงพงองอาศยกน โดยพชเหลานนมทง
ปท 13 ฉบบพเศษ มกราคม-ธนวาคม 256126
ผลไม ผก และสมนไพร ทเปนทง อาหารและเปนยา ในขณะเดยวกน ชาวบานยงม
วถการผลต การบรโภค และการจดสรรสวนแบงกนอยางยตธรรมภายในครอบครวและ
เครอญาต มประเพณการใหผลผลตจากดซงแกชมชน การแบงปนเมลดพนธทดและ
สมบรณระหวางคนทำาดซงดวยกน เหลานสะทอนถงการผลตและการบรโภคทยงยน
ในทางตรงกนขาม การเกษตรแผนใหมทมงสงเสรมการปลกพชเชงเดยว และการ
ผกขาดเมลดพนธ เปนสาเหตสำาคญททำาใหสงแวดลอมเสอมโทรมหวงโซการเกอกล
ของธรรมชาต และการพงพาตนเองของสงคมมนษยขาดตอนลง การผลตไมยงยน
และไมเปนธรรมกบคนรนหลง ดวยเหตน วธททำาใหเกดความยงยน และเกดความ
เปนธรรมตอคนรนหลง คอ การใหการศกษา การสรางจตสำานก ในลกษณะทสงเสรม
การผลตและการบรโภคอยางยงยน โดยเฉพาะในกลมเดกและ เยาวชน ทควรไดรบ
การศกษาอบรมในเรองสงแวดลอมและการพฒนาอยางยงยนตลอดระยะเวลา ของ
การศกษาในโรงเรยน (กระทรวงการตางประเทศ, 2537: 59)
ขอคนพบทนาสนใจอกประการหนง คอ การถายทอดและการสบสาน
ภมปญญาการทำาดซง ในรนปยาตายาย และรนพอแม คนรนดงกลาว ใชการสงเกต
การจดจำา และการเอาเยยงอยางของคน อนททำามากอน จากนนนำาไปทดลองทำา
จรงในพนทของตนเอง วธการแบบนเปนการเรยนรทสรางปญญาจากทฤษฎสการ
ปฏบต เปนแบบอยางการใชชวตอยางพอด พอเหมาะตามความจำาเปน พอควรแก
อตภาพ มการผลตและการบรโภคทไมเบยดเบยนคนอน ไมเบยดเบยนธรรมชาต
และสงแวดลอม อนแสดงใหเหนถงคณธรรม การใชความร ทกษะ ประสบการณใน
การวางแผนการ ผลตและการบรโภคอยางสมดลกบการดำารงชวต (เกษม วฒนชย,
2553: 154-161 ; เกษม วฒนชย และ จราย อศรางกร ณ อยธยา, 2555: 20)
นอกจากน ยงสะทอนการปรบตวของคนกบธรรมชาตแวดลอม เหนไดจากวถการ
ผลตของคนมลายมสลมททำาดซงโดยคำานงถงสภาพทางภมศาสตรขางตน ซงเสรม
ใหดซงมความอดมสมบรณเชนเดยวกบปาธรรมชาต สำาหรบวถการบรโภค มการ
แบงปนผลผลตภายในโครงสรางของระบบเครอญาต โดยวธผลดกนเกบเกยว
เปนการ ควบคมการบรโภค เพอรกษาทรพยากรธรรมชาตใหสามารถใชประโยชน
ไดเหมอนเดม (Steward, 1977: 43-79) นอกจากน ดซงยงเปนพนทตวอยางทสอน
ใหเยาวชนรจกความพอเพยง พออยพอกน สบสานความสมพนธอนดของคนใน
ชมชน และสะทอนวถชวตชมชนมลายมสลมทมวธการจดการผลผลตอยางเทาเทยม
INTHANINTHAKSIN JOURNAL27Vol.13 No.3 Special edition
ตามหลกการอสลาม (ฮมดน ตามาซอ, “ดซง” วถปาชมชนเชอมสมพนธของมสลม.
ศนยขาวอศรา สมาคมนกขาวหนงสอพมพแหงประเทศไทย. สบคนเมอ 15 มนาคม
2559, จาก http://www.Tjanews.org)
อยางไรกตาม การเรยนรภมปญญาดซงของเยาวชนรนลกหลานยงมทางออก
เนองจาก ยงมดซงรนสดทาย ทถกปลอยทงไวตามธรรมชาต ดซงเกาแกนเปนพนท
ภมปญญาทเหลออย การสงเสรมการเรยนรลกษณะน ควรเปนการศกษาดวยวธการ
ปฏบต ซงจดวาเปน “เคลดวชา” เปน “ภมปญญา” ความรเหลานสวนใหญมาจาก
วจารณญาณ การใชปฏภาณ เปนเทคนคเฉพาะตวของ ผปฏบต วธการถายทอด
ความรตองอาศยกลไกการแลกเปลยนเรยนร เพอใหคนไดพบกน สรางความไววางใจ
กน และถายทอดความรระหวางกนและกน (ประพนธ ผาสกยด, 2550: 12-13)
สำาหรบแนวทางการถายทอดความร ควรใหเยาวชนไดมโอกาสเรยนรดวยตนเอง
และมผรทมประสบการณคอยใหคำาแนะนำา (Learning by Doing / Guided Experi-
ence) วธการนเปนวธการถายทอดความรทกอใหเกดประโยชนกบเยาวชนอยางมาก
การถายทอดความรดวยวธกระตนหรอแนะนำาดวยการจดประสบการณใหแก
เยาวชนโดยตรง (Guided Experience) ยงสามารถแบงออกไปไดอกหลายแบบไมวา
จะเปนการใหเยาวชนผรบการถายทอดคอยสงเกตพฤตกรรม และการกระทำาของผ
ถายทอดความรทมประสบการณ (Guided Observation) (พส เดชะรนทร, 2548)
วธการดงกลาวจงมความเหมาะสมในการสอนเยาวชนใหเกดการเรยนรการทำาดซง
อกทงเยาวชนยงมโอกาสไดรบการถายทอดความรอยางใกลชดจากเจาของ
ภมปญญาทมประสบการณอยางแทจรง
ขอเสนอแนะ 1. ควรสงเสรมใหมการศกษาความหลากหลายของทรพยากรธรรมชาตในดซง
โดยเฉพาะพนธพชทมประโยชน เพอตอยอดความรสการวจยและพฒนา เพอให
ชมชนสามารถพงพาตนเองได ทงในมตอาหาร และมตการดแลสขภาพ
2. พนทดซงมความเหมาะสมทจะเปนแหลงทองเทยวเชงนเวศ ภมปญญา และ
วฒนธรรม สำาหรบนกทองเทยวทกวย
3. หนวยงานภาครฐอาจนำาคณประโยชนจากดซง เสนอเชงนโยบาย เชน
ปท 13 ฉบบพเศษ มกราคม-ธนวาคม 256128
ประกาศเขตอนรกษดซงใหเปนแหลงทองเทยวเชงความร และแหลงการทำามาหากน
บนฐานภมปญญาทเหมาะสมกบอตลกษณทองถน
เอกสารอางองกระทรวงศกษาธการ. (2542). พระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542.
สบคนเมอ 20 สงหาคม 2559, จาก http:// www.moe.go.th/.
เกษม วฒนชย. (2553). การเรยนรทแทและพอเพยง (พมพครงท 6). กรงเทพฯ:
มตชน.
เกษม วฒนชย และจราย อศรางกร ณ อยธยา. (2555). CSR ตามหลกปรชญา
ของเศรษฐกจพอเพยง. กรงเทพ ฯ: ดาวฤกษ คอมมนเคชนส.
โครงการสารานกรมไทยสำาหรบเยาวชน โดยพระราชประสงคในพระบาทสมเดจ
พระเจาอยหว เลมท 24. (2551). เรองท 9 แผนพฒนาประเทศ / แผน
พฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 (พ.ศ. 2540-2544). สบคน
เมอ 9 ตลาคม 2560, จาก http://kanchanapisek.or.th/kp6.
ชศกด วทยาภค, สำารวย ผดผลและรณยทธ ศรนอย. (2546) โครงการวจย
ประวตศาสตรการตอสเพอการเขาถงทรพยากรของคนเมองนาน.
กรงเทพฯ: สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย.
ธำารง บวศร. (2532). ทฤษฎหลกสตรการออกแบบและพฒนา. กรงเทพฯ:
โรงพมพครสภา.
ประพนธ ผาสกยด. (2550). การจดการความร (KM) ฉบบขบเคลอน LO.
กรงเทพฯ: ใยไหม.
พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). (2552). การพฒนาทยงยน. กรงเทพฯ: มลนธโกมล
คมทอง.
พส เดชะรนทร. (2548). “มองมมใหม: แนวทางในการถายทอดความร”
กรงเทพธรกจ. วนองคารท 27 กนยายน. สบคนเมอ 19 สงหาคม 2559,
จาก http:// www. training.nida. ac.th/.
INTHANINTHAKSIN JOURNAL29Vol.13 No.3 Special edition
สำานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. (2533). การสมมนาทางวชาการเรอง
ภมปญญาชาวบาน. กรงเทพฯ: โรงพมพครสภาลาดพราว.
ฮมดน ตามาซอ. “ดซง” วถปาชมชนเชอมสมพนธของมสลม. ศนยขาวอศรา
สมาคมนกขาวหนงสอพมพแหงประเทศไทย. สบคนเมอ 15 มนาคม 2559,
จาก http://www.Tjanews.org.
Steward, Julian. Evolution and Ecology. Urbana: University of Illinois Press,
1977.
บคลานกรม
คมวทย สขเสนย (ผใหสมภาษณ). พรพนธ เขมคณาศย (ผสมภาษณ).
ทดซงบานกรอซอ ตำาบลแวง อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส.
เมอวนท 12 เมษายน 2559.
มะดาโอะ (ผใหสมภาษณ). พรพนธ เขมคณาศย (ผสมภาษณ). ทดซงบานบาเละ
ตำาบลแมดง อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส. เมอวนท 6 พฤษภาคม 2559.
มะนาว มะดาโอะ (พรพนธ เขมคณาศย (ผสมภาษณ). ทดซงบานกรอซอ ตำาบลแวง
อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส. เมอวนท 21 เมษายน 2559.
สะมะแอ บนเจะแม (ผใหสมภาษณ). พรพนธ เขมคณาศย (ผสมภาษณ).
ทบานเลขท 268 หม 2 ตำาบลแวง อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส.
เมอวนท 21 เมษายน 2559.
หะยหะมะ สาแม (ผใหสมภาษณ). พรพนธ เขมคณาศย (ผสมภาษณ).
ทดซงบานฮมอบเกะ ตำาบลแวง อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส.
เมอวนท 5 พฤษภาคม 2559.
อาเยาะอง (ผใหสมภาษณ). พรพนธ เขมคณาศย (ผสมภาษณ). ทดซงบานบาลา
ตำาบลโละจด อำาเภอแวง จงหวดนราธวาส . เมอวนท 10 มนาคม 2559.
