52
GENERAL EDUCATION AND TRAINING CERTIFICATE FOR ADULTS NQF LEVEL 1 DRAFT SUBJECT STATEMENT ISIZULU JULY 2017

ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

  • Upload
    others

  • View
    14

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GENERAL EDUCATION AND TRAINING CERTIFICATE FOR ADULTS

NQF LEVEL 1

DRAFT SUBJECT STATEMENT

ISIZULU

JULY 2017

Page 2: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

CURRICULUM STATEMENT FOR THE GENERAL EDUCATION AND TRAINING CERTIFICATE FOR ADULTS (GETCA)

Department of Higher Education and Training

123 Francis Baard Street

Private Bag X174

Pretoria 0001

South Africa

Tel: +27 12 312-5911

Fax: +27 12 321-6770

www.dhet.gov.za

© 2017 Department of Higher Education and Training

Page 3: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 1

GEGC

UHLELO LWEZIFUNDO LWEGETCA ULIMI LWESIZULU

Okuqukethwe Isingeniso ................................................................................................... Error! Bookmark not defined.

Izinhloso ................................................................................................................................................................... 5

Imiphumela yokuqeda ikhwalifikheshini .................................................................................................... 6

Ukulinganiswa kwamakhono ........................................................................................................................... 7

Amasu okuhlola ...................................................................................................................................................10

Isakhiwo samaphepha ezivivinyo ............................................................................................................10

Imigomo yabafundisi kanye nabakhi bezinsizazifundo .......................................................................11

Imigomo yemisebenzi yokweziwa ...............................................................................................................13

Okucatshangelwayo ngolwazi abafundi abalwaziyo ngesifundo .....................................................18

INDIKIMBA 1: ULIMI KANYE NOKUZITHUTHISA WENA LUQOBO .................................................18

Isingeniso ............................................................................................ Error! Bookmark not defined.8

Izizathu zokukhethwa kokuqukethwe .................................... Error! Bookmark not defined.8

Isakhiwo sokuqukethwe ............................................................... Error! Bookmark not defined.9

INDIKIMBA 2 ULIMI KANYE NOKUZUNGELEZILE ................................................................................26

Isingeniso ...........................................................................................................................................................26

Izizathu zokukhethwa kokuqukethwe ...................................................................................................26

Isakhiwo sokuqukethwe ..............................................................................................................................26

INDIKIMBA 3/ ULIMI NENDAWO YOMSEBENZI ....................................................................................35

Isingeniso ...........................................................................................................................................................35

Izizathu zokukhethwa kokuqukethwe ...................................................................................................35

IsiZulu kanye nohlaka lomsebenzi wokuqukethwe ..........................................................................35

INDIKIMBA 4: ISIKO ELITHANDWA NGUWONK’WONKE, UMBHALO KANYE NEZOKUZITHOKOZISA .....................................................................................................................................40

Isingeniso ...........................................................................................................................................................40

Izizathu zokuqukethwe ................................................................................................................................40

Isakhiwo sokuqukethwe ..............................................................................................................................40

Izikhathi zokufunda ezihlongoziwe .............................................................................................................40

Isifundo ...................................................................................................................................................................47

Izakhiwo zolimi ezifanelekile ..............................................................................................................................

Izihlongozo zemisebenzi yokwenziwa ............................................................................................................

Imibuzo ekhombisa ukucabanga nzulu ........................................................................................................... Commented [u1]: Note I could not synchronise table of content with page numbers of the text

Page 4: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 2

GEGC

Isingeniso

Inhloso yeSitifiketi seMfundojikelele nokuQeqesha Kwabafundi Asebebadala (General Education and Training Certificate for Adults) inikeza ubufakazi bokuthi abafundi asebebadala banesisekelo solwazi olusekelwe phezu kwezifundo ezilandela umthetho wokuqeqeshwa okuthile, izindlela zokwenza, amakhono kanye nokungamagugu. La makhono athuthukisa ukubamba iqhaza ngendlela enommongo kwezomphakathi, kwezombusazwe kanye nakwezomnotho. Aphinde akhe isisekelo sokuthi abafundi baqhubeka nokufunda futhi/noma bathole ukuqeqeshwa okwedlulele, akhulise namathuba okuba abafundi bathole umsebenzi. Le ndlela emahlangothi-maningi yokufundisa idinga ukuthuthukiswa kwabafundi asebebadala ngokugcwele. Abafundi kungenzeka bashiya esikoleni noma baphazamiswa yileyo ndlela yokufunda nokufundiswa esikoleni. Lolu hlelo lokufunda lusophe ukufaka kabusha inhlansi kubafundi yokubamba iqhaza ngokuphelele emikhakheni yezenhlakahle ngokomnotho, kanye nasemkhakeni wezepolitiki nokuphakamisa amazinga wobulungiswa kanye nokulingana ezweni labo. Le nhloso ehlanganisa konke mayelana nokufundiswa kwabafundi asebebadala idinga indlela ehlukile kunaleyo yokufundisa elandelwa esikoleni. Ngokunjalo, uhlelo lokufundisa ngezilimi zesintu zase-Afrika luqoka indlela yokufundisa ngokwenhlalo namasikompilo ozokwenza lokhu: ukuthuthukisa ukuvuselelwa kwesiko, ukuqinisekisa ukuzazi ububona kanye nokuthola izindlela zokwakha ulwazi kanye nokwakha imiqondo. Konke lokhu okungenhla kuyisisekelo sokuthuthukisa umfundi osemdala ngokuphelele. Ukwethula Uhlelo lwezemfundo Amakhono angqangi athuthuikiswa uhlelo lokufundisa lweGETCA yilawa alandelayo:

Ikhono lokuthuthukisa izingcezwana zomsebenzi oqanjiwe oweluliwe okhombisa indlela yokucabanga ecacile/noma ukuthukiswa kwengxoxo noma umbono okugxilwe kuwo;

Ikhono lokufunda umsebenzi oqanjiwe oweluliwe, uhlaziywe ukuze kutholakale amaphuzu asemqoka, kucatshangisiswe ngalokhu bese kwethulwe umbiko noma kuxoxwe ngemibono nemicabango evela ngaloko okucabatshangwa ngakho;

Ukuhlobanisa imicabango kanye nemibono ebuya kwizinhlelo zokufunda ezahlukahlukene nokwenzakalayo emhlabeni jikelele, kwezasekhaya nokwenzekalayo empilweni yomuntu.

Ukuqinisekisa indlela yokwenza imfundo yomuntu izwakale ibe ngesebenza ngokufanele ukuze kuthuthukiswe impilo yomuntu nomphakathi abafundi abahlala kuwo, endaweni abasebenza kuyo kanye nasezimpilweni zabo.

Ukuze kufezekiswe lokhu, ukufundisa kanye nokuhlola kwiGETCA kudinga ukuba abafundi bathuthukise izindlela ezifanele kanye namakhono okwazi ukuzakhela izingxenyana zemibhalo eyeluliwe futhi bazinike isikhathi esanele bezilolonga. Abafundi banikwa imithetho eyizinkomba ukuze ibasekele ukuthuthukisa le zindlela zokwenza namakhono. Yilowo nalowo mfundi uyagqugquzelwa ukuba acabangisise ngalokho okufundwayo ngendlela ekhombisa ukuthi akukona kuphela ukugxilisisa imicabango, imibono kanye nemininingwane ebhalwe kuhlelo lokufunda, kodwa bakwazi ukwakha ukuzazi ububona. Izindikimba ezikhethwe kuloluhlelo lokufunda yilezi: ulimi nokuzithuthukisa wena luqobo, ulimi nomhlaba osizungelezile, ulimi kanye nendawo yomsebenzi kanye nesiko elithandwa wuwonk’ wonke, umbhalo kanye nezokuzijabulisa. Uma sezizonke, lezi zindikimba

Page 5: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 3

GEGC

zilungiselelwe indlela yokuzwisisa ulimi njengotho oluqinisa ukuthi ungubani wena futhi ziba yindlela yokuthola amasu wokwakha ulwazi nemiqondo kubafundi asebebadala. Sizifundelani izilimi zesintu zase-Afrika [isiZulu] Ukufundwa kwezilimi zesintu zase-Afrika kuwumnyombo wezinhlelo zokufunda: ukwazi kanye nokuzazi. Abakhuluma beizilimi zesintu zase-Afrika banomlando wezilimi zabo lapho bezibukelwa phansi nokwehliswa phansi kwesithunzi sabo kanye nendlela ababuka ngayo umhlaba uma izilimi zabo ziqhathaniswa nezilimi zamanye amazwe. Ngaphandle kokuqinisekiswa kokuzazi okuqinile (okunamathele ezilimini zabo), ikhono labo lokuthola ulwazi ngokuzethemba nakho kwakhinyabezeka okwaholela ngokuthi abanye babo bagcine bangasenandaba nesikole, nabo bazibukela phansi bangasazi ukuthi bangobani. Uma befundiswa ngendlela eyiyo ngokuthi kusetshenziswe izindlela zasekhaya zokwakha ulwazi, izilimi zesintu zase-Afrika ziba yisisekelo sokuthuthukisa ukuzazi ubuwena, nokwakha ulwazi loziphembela amathuba (izindlela zokubuka) kubafundi asebebadala okuzibandakanya kwezomnotho kanye nenhlalo ngemisebenzini noma ngokuqhubekela phambili ngemfundo. Intuthuko yokuzazi ubuwena ngokuphelele kuyimpumelelo enkulu. Lokhu kusiza ekwakheni izakhamuzi ezibamba iqhaza kwezomnotho, kwezopolitki ziphinde zifake isandla ekuthuthukiseni izwe lazo.

Njengoba sekubekiwe ngenhla, le ndlela yokufundisa lesi sifundo iqhela kakhulu kuleyo okufundiswa ngayo ngaphansi kohlelo lokufundisa lwemfundo eyisisekelo. Lesi sifundo sihlelwe ngendlela ebonelela abaluncelelile ulimi kanye nalabo abangaluncelanga kodwa abakwazi ukulusebenzisa. Ngokwazi ukuthi leli qembu labafundi asebadala linezimo zempilo ezahlukene, lo hlelo lokufundisa lakhelwe phezu kwenkambiso ebonelela ukuguquguquka nokuhambelana nezimpilo zabafundi. Ngaleso sizathu, lolu hlelo lusekelwe kwindlela yobuka izinto ngeso lwenhlalo namasikompilo, okuyindlela egqizelela ukuthi abakhulumi bolimi belusebenzisa kanjani ulimi kunokubheka ukuthi uhlaka lolimi lumi kanjani. Ngamanye amagama, ukufunda kanye nokufundisa kwezilimi zesintu zase-Afrika kufanele kubonwe ngesimo esizungeleze ezenhlalo namasikompilo. Ukuqinisekisa ukuzazi kanye nokwenza ngcono amakhono abafundi asebebadala ngokuthuthukiswa ezenhlalo, nezomnotho, amasiko kanye nomlando kuzoba amaphuzu amqoka kulolu hlelo lokufunda.

Indlela yokufundisa izilimi zesintu zase-Afrika kusetshenziswa inqubo yenhlalo namasikompilo ibheka ukufunda njengenqubo yokwakha izimpawu nemiqondo lapho ukubamba iqhaza kwimisebenzi eyenziwa ngabantu kubalulekile. Igxeka izindlela zokuphathwa kwamakhono nokucabanga eziqondile, ezilandelisayo kanye nezahlukanisayo. Iphinde, iphakamise ukuthi umqondo kufanele kube ngumnyombo wanoma yiyiphi iyunithi yesifundo (isifundo esime ngasodwana). Le nqubo iyagudluka ezinkambisweni zokwakha ulwazi ngoba izibandakanya nohlelo lwamagugu woBuntu (Umuntu ngumuntu ngabantu) lapho isimo kanye nobudlelwano kwezokwesekana kusenkabeni. Ngalendlela yokucabanga, iyunithi yesifundo kufanele yethulwe ngazo zonke izindlela ezikhomba ukuba magatshagatsha kwaso kunokuthi kufundiswe amakhono nolwazi ngendlela ehlukanisayo. Ngokusebenzisa ulwazi oluqongelelwe umfundi osemdala, kuzogcizelelwa lokho okulethwa ngumfundi kunoma yisiphi isimo sokufunda, nomfundi lowo abukwe njengomuntu owakha imiqondo futhi axazulule nezinkinga. Le ndlela egcwele yokufundisa ulimi idlala indima ebalulekile ekugqugquzeleni ukwelemukela ukwehluka, ukuba ngumgwamanda, ubulungiswa kwezenhlalo, nakulokho okusizungezile, amalungelo esintu, kanye nokuguquka. Abafundi asebebadala abalandela lo hlelo lokufundisa bazosebenzisela ulimi lwabo izinhloso

Page 6: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 4

GEGC

ezahlukahlukene ezimpilweni zabo zobudala. Lokhu kufaka ukuphumelela ukungena kanye nokubamba iqhaza emfundweni ephakeme, ukuxhumana ezindaweni zokusebenza kanye nokubamba iqhaza emikhakheni yezamasikompilo, yezenhlalo, yezomnotho kanye neyezombusazwe.

Ngokusebenzisa indlela yenhlalo namasiko, inhloso yalo hlelo lokufundisa ukusebenzisa imithombo yangempela ukukhulisa amakhono okuxhumana, izindlela zokucabanga kanye nokusetshenziswa ngokufanelekile kolimi kanye nokuvezwa kwemibono kwezombhalo ngokuhambisana nezimo. Kanti izoshintshwashintshwa indlela yokufundisa/yokwethula isifundo ukuze ihambisane nezidingo zabafundi asebebadala. Lolu hlelo lokufundisa lusebenzela phezu komcabango owukuthi umfundi okungenani unolwazi olusebenzayo ngolimi lwesiZulu olufundwayo.

Page 7: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 5

GEGC

Izinhloso

1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo namasiko. Lokhu kuzosiza abafundi:

1.1. Ukwakha kanye nokuqinisekisa ukuzazi okuhambisana nemilando yenhlalo

namasikompilo; 1.2. Ukwenza ngcono ulimi lwabo kanye nokusetshenziswa kwalo ezimweni

ezahlukahlukene; 1.3. Ukuxhumana nokuchaza imininingwane ngendlela efanele;

2. Ukusebenzisa ulimi njengendlela yokuzibandakanya nezomhlaba ngeso elibukhali futhi

nangendlela yokuziqambela;

3. Ukupha abafundi asebabadala amathuba wokufunda abalulekile ukuze bakwazi: 3.1. Ukubona ukubaluleka kolimi ezimpilweni zabo zangemihla; 3.2. Ukuzethemba uma besebenzisa ulimi futhi bezibandakanya nezimo ezahlukene; 3.3. Ukubalungiselela ukuba baqhubeke lapho izilimi zesintu zase-Afrika ziba

wumthombo wokuthola ulwazi lwezinye izilimi nezinye izifundo ezifundiswa ngolimi lwesiNgisi.

3.4. 4. Ukuthuthukisa izindlela zokusebenzisa ulimi ezizokwenza ukuba bakwazi:

4.1. Ukulalela futhi bakhulume ngendlela enomphumela; 4.2. Ukufunda, baxoxisane futhi bazwisise imisebenzi eqanjiwe ehlukahlukene; 4.3. Ukukhuluma ngokuzethemba ngesiZulu ngokhuluma nangokubhala; 4.4. Ukwakha nokuhlaziya izinhlobo ezahlukene zokuxhumana ngendlela efanele

nezihambelana nesimo; 4.5. Ukusebenzisana nokuzibandakanya ngempumelelo ezindaweni zokusebenzi.

5. Ukuthuthukisa nogqugquzela uthando lombhalo, ubucikobomlomo, izinkondlo kanye namafilimu;

6. Ukugqugquzela ikhono lokuziqambela kanye nokuzakhela imifanekiso ngeso lengqondo;

7. Ukuthuthukisa ikhono lokuhlaziya ngeso elibucayi imisebenzi eqanjiwe kuzwisiswe

imithelela enayo ekuthathweni kwezinqumo ngezimo zangempela empilweni.

Page 8: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 6

GEGC

Imiphumela Emva Kokuqeda Ikhwalifikheshini

Ekupheleni kwalohlelo lokufunda abafundi bazokwazi: 1 Ukulalela futhi bathulele izinhloso ezahlukene, izimo kanye nezethameli;

2. Ukufunda futhi babukisise imisebenzi eqanjiwe ukuze bawazwisise, baphinde bazihlole

ngeso elibukhali futhi baphendule ngeziqanjwa eziwumbhalo nezingezona umbhalo

ezahlukahlukene;

3. Ukubhalela futhi bethulele izinhloso kanye nezethameli ezehlukahlukene basetshenzisa

izimiso kanye nezindlela zokubhala ezifanelekile kuzimo ezahlukene;

4. Ukusebenzisa ulimi kanye nezimiso zolimi ngendlela enempumelelo.

Page 9: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 7

GEGC

Uhlelo lokufundisa ukubhala nokufunda kanye nesilinganiso samazinga wemiphumela wokuqeda ikhwalifikheshini

Izindlela zokwazi, zokucabanga, kanye nokwahlulela kuleyo micabango enenhlakanipho sezivele zikhona enhlalweni nakumasikompilo. Ubukhona bezinto kwindalo nemibono (ulwazi olwakhiwe yisintu leso) kufanele kuhanjiswe ngokufanayo ukuze kunikeze leso naleso sinyathelo (izindlela zokwenza) sokuthi ulwazi luthuthukiswa kanjani futhi lufundwa lucaciswe kanjani. Njengoba izifundo ngezinhlobo zezilimi ziyizibonakaliso ezisemqoka ngezindlela zokucabanga, kubalulekile ukubheka ukuthi izilimi zesintu zase-Afrika zivezani ngalokho okwenzakalayo uma kucatshangwa. Ucwaningo luveza ukuthi izilimi zesintu zase-Afrika zinezimpawu zokuxoxisana, zilandela umthetho wokunkulumompendulwano kanye nokuthemeleza, lezi zinto zombili, zifuna umfundi acabange ajule. Ngenxa yokuthi sekukhona amazinga okucabanga asevele ephezulu (izendlalelo eziningi zokucabanga nzulu zenzeka ngasikhathi sinye), inqubo yokuhambisa inkulumo kanye nolwazi engqondweni ihamba ngolonwabu kunangendlela okungalindeleka ngayo kuzimiso nemigomo yolimi lwamaNgisi (Anglo-Saxon). Ngenxa yokuthi umfundi kufanele axhumanise imicu yemininingwane okungavamile ukuba ibekwe sobala, lezi zilimi sizibiza njengalezo ezithwesa umfundi igunya lobunikazi bolimi okuphikisana nohlobo lwezilimi eziqonde ngqo, ezibizwa ngokuthi izilimi ezithwesa umbhali igunya lobunikazi njengaso njena isiNgisi. Njengezilimi ezithwesa umfundi igunya lobunikazi bolimi, abafundi baphonselwa inselelo kusuka ekuqaleni ukuba bazicabangele, (izinga lesi-3 – elihlanganisa izinga loku-1 kanye nelesi-2). Ngamanye amagama, le ndlela yokwakha umqondo nokucabanga ilethwa wukuhlelwa kwezimpawu zokwakheka nokusetshenziswa kwezilimi kanye nokwakhiwe ngamasikompilo. Le ndlela yokwakha umqondo iphinde isekelwe yindlela yokucabanga ezwakalayo esivele ikhona kuhlobo lolimi. Ucwaningo lukhomba ukuthi indlela yokucabanga nokuqonda okwenzeka ezilimini zesintu zase-Afrika ikhetha inkulumo engaqondisi ngqo, ehlobisayo, eyelulayo, kanye nenkulumo enongiwe enemifanekisomqondo. Le ndlela yokucabanga nokuqonda isekela izindlela zokucabanga ezingaqondile ngqo, eziguqugukayo, ezizungelezayo, nezicabaleleyo kanti futhi ezihlela izinto ngononina ngendlela yokufunda nokubhala okungafaniyo nohlelo lwendlela yokufunda nokubhala eyaqanjwa nguBloom noma noBarret. Awukho umcabango ohambelana “nomqondo osobala” (bheka ukuhunyushwa okwenziwe kuCAPS) futhi ukulungisa/ukuhlela kabusha akuqonde ukulandelana kwamagama njengoba enjalo kodwa kuqondwe ukwelula kanye nokuhlela kabusha ngokuziqambela ngalezo zindlela ezingezingabonakali/ezingasisobala kumfundi. Lokhu kudinga ukuba umfundi athathe isinyathelo esedlulele kulokho okusobala futhi ahumushe okungasisobala ukuze azwisise umsebenzi oqanjiwe. Kubalulekile ukuqaphela ukuthi ukuhlola kwenzeka ngezindlela ezingaqondile ngqo; abafundi kufanele bazicabangele bazitholele kusiqanjwa eseluliwe ukuthi okuyiqiniso yikuphi. Isakhiwo solimi esibeka igunya lobunikazi kumfundi ngakhoke, sivumela ngasikhathi sinye amasu okucabanga nokusebenzisa ulimi ngendlela eguquguqukayo, engenamibandela, nemagatshagatsha njengale eboniswe kusithombe soku-1 esingezansi:

Figure 1: Ukuhlelwa kwezilimi ngokusekelwa kuBuntu

Page 10: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 8

GEGC

Lesakhiwo sokuhlela sikhomba ukuthi ubunjalo bezilimi zesintu zase-Afrika ziyisicaba, ziyindilinga futhi ziyaphindelela. Ngaleyondlela, ukuzicabangela, ukudidiyela, ukwelula, ukuhlola, nokuhlela kabusha kuyizakhi ezihlangene nendlela yokucabanga, ekhombisa ubudlelwano bokusekelana okungenamkhawulo phakathi kwezindlela zokucabanga. Lokhu kuhambelana nohlelo lwamagugu oBuntu aphathelene nalokho okuqhubekayo kodwa okungaxhumananga okuwumqondo walolulimi lokucabanga: Umuntu ngumuntu ngabantu. Ngenxa yokuthi, ukucabanga sekuvele kukhona emphakathini, uhlelo lokungamagugu nendlela yokucabanga kwezikhulumi kutshaliwe ezilimi futhi kusemqoka kulolu hlelo lokufundisa olubhekise kwezenhlalo namasikompilo.

Amasu okulinganisa Ngenxa yokuba ndilinga nokuba magatshagatsha kobunjalo bezindlela zokuxhumana ezisetshenziswa ezilimini zesintu zase-Afrika, uhlaka lokulinganisa lwakhiwe ngezansi. Ngokujikelele, zonke izindawo zezifundo ezihlolwayo zihlelwe ngokubhekiswa kulezingexnyana zamaphuzu: Isici Incazelo Amaphuzu Ucabanga nzulu Imibuzo edinga abafundi

bakhiphe imininingwane engakhonjiswanga ngokusobala emsebenzini oqanjiwe

20

Ukuhlela kabusha Imibuzo edinga ukuba umfundi ahlele kabusha imininingwane ebekwe ngokusobala emsebenzini oqanjiwe. Lokhu kungafaka ukuxoxwa kwendaba

20

Ukuhlela kabusha

Ukuhlola

Ukudidiyela

Ukwelula

Ukuzicabangela

Page 11: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 9

GEGC

Ukuhlola Imibuzo edinga ukuba umfundi adlulisele isahlulelo esisuselwe kokulindelekile nokungagugu kuye nasemphakathini. Okufaqnelekile emphakathini kuqhakambiswa kakhulu.

20

Ukudidiyela Imibuzo edinga ukuba abafundi babambe iqhaza/bafune izimpendulo futhi basebenzise izindlela zokufinqa ukuhlanganisa imininingwane evela ngaphakathi nangaphandle komsebenzi oqanjiwe. Lokhu kufaka ikhono labafundi lokuthola imisebenzi eqanjiwe ehambelanayo noma imininingwane efanayo esuselwe kwizinhlobonhlobo zemisebenzi eqanjiwe, bese iyahlanganiswa ukwakha okugcwele.

20

Ukwelula Imibuzo edinga ukuba abafundi bakhe kabusha imisebenzi eqanjiwe ekhombisa ukuziqambela kanye nokwelula okwakuyizinto ebezingatholakalanga kumsebenzi oqanjiwe owumthombo

20

N.B. Izilinganiso yizinkomba nje kuphela, akuzona eziyiqiniso. Abafundi kudingeka ukuba babe ngompetha kokungaphezulu kokukodwa, lokhu sekuncike ebunjalweni bomsebenzi. Imiphumela emva kokuqeda ikhwalifikheshi ilinganiswe ngokulandelayo:

Ukulalela nokukhuluma 20% Ukufunda nokubuka 30% Ukubhala nokwethula 30%

Page 12: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 10

GEGC

Imisebenzi yolimi 20%

Amasu lokuhlola

Imaki lokuhlolwa kokugcinwa kulesi sifundo liyotholakala ngomphumela wokuhlolwa kwangaphandle okukodwa

Isikhathi Amahoma ama-3

Inani lamamaki: Amaphuzu angama- 300

Incazelo Amamaki

Isilinganiso

A. Ukusetshenziswa kolimi phakathi kwesimo

Ukuqondisisa kanye nolimi

Ukufunda ngokubukwayo nangamasiko

Umsebenzi oqanjiwe ophathelene nesimo

60

40

40

B. Umbhalo, ifilimu kanye nezinkondlo 80

C. Imibhalo ephathelene nomuntu uqobo, eyezincazelo kanye nexoxayo

80

Isakhiwo samaphepha okuhlolwa

Amaphepha okuhlola kufanele afake lokhu okulandelayo: Umsebenzi oqanjiwe wesifundo sokuqondisisa esisodwa esinamagama

angama-300. Imibuzo yesifundo sokuqondisisa kufanele ibe eyazo zonke izindlela zokucabanga ehambelana nobunjalo bezilimi zesintu zase-Afrika: ukuzicabangela, ukuhlela kabusha, ukuhlola, ukudidiyela (Cf NASCA). Kungasetshenziswa umsebenzi oqanjiwe omude, ungasetshenziselwa ukuhlola uhlelo lolimi kanye nezinhlaka zolimi. Ngokunye, kungasetshenziswa umsebenzi oqanjiwe wokuqondisisa omfushane (250-300) uhlanganiswe nomunye omfushane (150-200) ukuhlola ulimi nohlelolimi.

Umsebenzi oqanjiwe obukwayo njengalowo ongubuciko noma wezandla, isikhangiso, iphosta lefilimu noma izithombe zomndeni, kanye nemisebezni yobuciko

Umsebenzi oqanjiwe omfushane ophathelene nesimo noma wokuxhumana ngokomsebenzi ngalokhu okukodwa okulandelayo:

o Okubuzwayo, isincomo noma isikhalo esibhalwe ngencwadi ye-imeyili; o Incwadi ebhalelwe umhleli; o Incwadi ephelezela isicelo somsebenzi; o Inkulumo elungiselelwe; o I-athikili yezindaba; o Ingxoxo yamaqembu kukhasi lewebsayithi

Isiqephu sombhalo esihlola indaba emfusahne noma inoveli, ifilimu kanye nenkondlo.

Umbhalo wokuziqambela ngesihloko umfundi azikhethele sona, umbhalo

Page 13: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 11

GEGC

ungaba, yindaba, ochazayo noma oxoxayo

Imigomo yabafundisi kanye nabakhi bezinsizakufunda

Umfundi weGETCA Kufanele kucikelelwe ukuthi umfundi ongenele lo hlelo lokufunda lweGETCA akalandelanga uhlelo lwefundo oluvamile ukuthola ikhwalifikheshini. Izinga, ubungako balo, kanye nekhwalithi yolwazi lomfundi lwemfundo yangaphambili lungahluka kakhulu. Iminyaka yabafundi asebebadala nayo ingahluka, kusukela kwabancane kuze kufike kwabadala impela. Kungaba khona isikhathi eside selokhu bagcina ukuzimbandakanya nemisebenzi yokufunda, kanti abafundi bangaba semazingeni ahlukene wokukhula ngokwemizwa nangokwengqondo. Umfundi weGETCA kungenzeka ukuba akaqashwanga, mhlawumbe uqashwe ngokungegcwele noma uqashwe ngokugcwele. Kungenzeka-ke ukuthi uthwele ngokulinganayo izifundo kanye nezinye izibophezelo ngesikhathi esisodwa. Okusemqoka kakhulu, noma-ke lolu hlelo lokufundisa kungelesiZulu, kungenzeka ukuthi abafundi abaningi abazona izikhulumi zolimi lwesiZulu. Indlela yalolu hlelo lokufundisa ihlangabezana kanjani nezidingo zomfundi:

1. Ukuthuthuka kwempilo yomuntu: Ukuze kuhlangatshezwane nezidingo ezahlukile zomfundi osemdala weGETCA futhi kugqugquzelwe isiko lwemfundo yomuntu impilo yakhe yonke, lo hlelo lokufundisa lusebenzisa inqubo eqhubekayo yokuzihlolisisa ngokuthi kubhalwe ijenali. Abafundisi kanye nabakhi bezinsizakufunda kufanele balindele ukuthi kungabakhona izigameko lapho abafundi bakhetha ukubhala ngolimi olwevile kolulodwa lapho beveza imibono yabo. Uma kusetshenziswa emibhalweni ulimi olwevile kolulodwa (translingual writing) kugcizelelwa imigomo yobuciko bokukhuluma kanye nokuthuthukiswa kobuningi-bamaphimbo wamazwi emisebenzini yokubhalwa. Umbhalo owulenhlobo awufanele ubekelwe imingcele ezokwenza ukuba kubhalwe ngolimi olulodwa kwaphela. Ngokuhambisana nobunjalo bobudlelwane benhlalo yabakhuluma isiZulu, kukhuthazwa ukuba umfundi anikwe amathuba anele wokwabelana nawontanga nabafundisi babo ngezindaba eziphathelene nentuthuko ezimpilweni zabo. Le misebenzi yokubhala izokwazi ukusiza abafundi ukuba bacabange bajule ngabakufundayo, ngezihloko noma izindikimba ezifundwayo, baphinde bacabange ngokuhambisana kwemfundo yabo nezimpilo zabo zangemihla

Umsebenzi wejenali ebhalwe ngobuliminingi ilena elandelayo: a. Ivumela umfundi ukuba aziqeqeshe ukubhala njalonjalo ngaphandle

kokwesabela ukuthi umsebenzi wakhe obhaliwe uzohlanganiswa nokuhlolwa;

b. Inikeza umfundo irekhodi lakhe elikhomba inqubeko eyenzekile selokhu ethathe lezi zifundo, futhi ingafaka namagama okungowakhe;

c. Isiza lapho umuntu ngokwakhe ezihlela; d. Igqugquzela kumfundi ukuzimbanadakanya nenqubo yokufunda ngendlela

enakile, futhi nokungenelela ngendlela ehlaziya ngeso elibucayi kuko konke okumzungezile.

Page 14: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 12

GEGC

2. Imisebenzi eqanjiwe efundwayo nehlaziywayo: Kuyalulekwa ukuba abafundisi bagqugquzele abafundi ukusebenzisa imisebenzi eqanjiwe abanqwamana nayo nsukuzonke. Ukuvumela abafundi banikezane ngemisebenzi eqanjiwe abazikhethele yona kuvula amathuba amaningi kwezemfundo futhi kugqugquzela kumfundi ukubamba iqhaza ngendlela eqhubekayo kanye nokwelemukela isikompilo. Abafundi kufanele basizwe ekutholeni imisebenzi yombhalo abazokwazi ukuyizwisisa kodwa ikwazi ukubaphonsela inselelo efanele ukuze ibe nokuyigugu kokufundwayo.

3. Isakhiwo lo hlelo lokufunda: Lolu hlelo lwezemfundo lulandela indlela yokufundisa ngokwezindikimba lapho amakhono amakhulu wezokuxhumana esevele ekhona. Ohlelweni lokufunda olukhetha indlela yenhlalo namasikompilo lapho kugqizelelwa lokho abakhulumi abakwenza ngolimi, kunokuthi isakhiwo nezimiso zolimi zibukeka kanjani, kubalulekile ukuzinzisa imisebenzi yolimi. Ngamanye amagama, uhlelolimi nemigomo yolimi kutholakala ekusetshenzisweni kolimi kuzimo lapho lusetshenziswa khona. Lokhu kunjengoba kubekiwe ngoba lolu hlelo lokufundisa lugxiliswe ekwakheni isimo sokufunda esisebenzisekayo, esiguquguqukayo nesihambisanayo nalowo nalowo mfundi weGETCA. Imiphumela yokufunda ehambelana nemigomo yolimi ifakiwe kwimiphumela yesifundo kudikimba ngayinye kanti ayifakwanga njengohla olwehlukile.

Imigomo yomfundisi

• Abafundisi, abaqeqeshi kanye nawothisha bayagqugquzelwa kakhulu ukukhetha indlela yokufundisa yenhlalo namasikompilo lapho kungagxiliswe ekutheni ulimi lubukeka kanjani (isakhiwo) kodwa kulokho abakhulumi bolimi abakwenzayo ngalo.

• Isuselwe phezu kohlelo lokungamagugu oBuntu. Lapha kuqhakanjiswa ubugcwele balo hayi izingxenyana zalo. Abafundisi kufanele balandele indlela yokufundisa eyinhlanganisela yezindikimba ukwakha ukuxhumana phakathi kwezindikimba besebenzisa ukuxhumana okukhona phakathi kokufundiswayo.

• Lolu hlelo lokufundisa lwesekelwe phezu kwesidingo sokuthuthukisa ukuzazi komfundi kanye nemfundo yempilo yonke yomfundi. Ngalokho-ke, abafundisi kufanele bagqugquzela abafundi njalonjalo ukuba basebenze ngokubambisana nemisebenzi eqanjiwe, njengabafundi abanqwamana nayo nsukuzonke, lokho kungcono kunokusethela abafundi imisebenzi eqanjiwe. Abafundisi kufanele ngaso sonke isikhathi bakhuthalele ukwelulela ukusetshenziswa kwemfundo yabafundi yaseklasini kulokho okubazungezile.

• Ezinye izingxenye zalolu hlelo lokufundisa zingafundiswa zihanjiswa ‘ngayedwana’ noma izifundo ‘ezizodwa ezingezuphindwa’ kodwa kukhona ezinye izigaba ezakhelwe ukuthi zisetshenziswe futhi zilolongwe njalonjalo.

• Abaqeqeshi bayagqugquzelwa ukwakha ubudlelwano ngokubamba izingxoxo njalonjalo nabafundi babo, ngaleyo ndlela bakwazi ukuhlola ngokuqhubekayo okuyizidingo zabafundi. Abaqeqeshi bayagqugquzelwa futhi ukuba bavuleleke kulokho okuba yizinguquko ezinqubweni ukuze kuqinisekiswe ukuthi ukufunda kuhlala njalo kuhambisana nezimo futhi kuwusizo.

Page 15: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 13

GEGC

Imihlahlandlela yemisebenzi eyenziwayo

Yonke imisebenzi eyenziwayo ekufundisweni isiZulu kufanele ilandele uhlelo lwenhlalo namasikompilo, lapho amasiko, ukuzazi kanye nalokho okwenziwa ngabakhulumi bolimi kungcono kunendlela yokufunda ulimi nombhalo ngaphandle kokucabanga. Lokhu kuhambisana nesimo sokubukeleka phansi kwesiZulu. Amasu okuvuselela kabusha ulimi kanye nezindlela zokuzazi kwabakhulum ulimi kubalulekile ekufundiseni ukuvuselela amalungelo obuntu, ukulingana kanye nokwehluka okulindekile ophikweni lwemfundo yabafundi asebebadala. Kubalulekile ukuba izindlela zokufundisa ulimi ezisemqoka zikhethwe njengoba kuchazwa ngezansi:

IZINDLELA ZOKUFUNDISA ULIMI

Izindlela zokufundisa ezihambelana nalolu hlelo lokufundisa yindlela yemisebenzi yobuciko nenqubo kanye neyezilimi eziningi ndawonye. Indlela yemisebenzi yobuciko nenqubo Ukufundisa ngemisebenzi yobuciko nenqubo yindlela yokufundisa ehlanganisa izici zako kokubili; imisebenzi yobuciko kanye nezinqubo. Uhlelolimi kanye nolwazi lwamagama amasha kubekelwe ngemuva ngoba kufundiswa njengengxenye ehlanganiswe nezindlela zokufundisa ulimi ezifaka ukufunda, ukubhala, ukukhuluma kanye nokulalela. Le ndlela ihambisana kahle nendlela yokubuka ehambisana nenhlalo namasiko ekhethwe kulo hlelo. Iqala ngesisekelo sokuthi imisebenzi eqanjiwe iyizinto esezivele zikhona emphakathini kanti injalo nje inezinhloso nezethameli zolwazi, nanokuthi sekukhona nezimpawu nezakhi ezithile zolimi ezihambisana ngqo nalezo zinhlobo zomisebenzi eqanjiwe. Uma kubekwa ngenye indlela, imisebenzi eqanjiwe ibunjwa izimo zenhlalo namasikompilo ezizizungezile nokuzivelisayo, okufaka izethameli zolwazi, inhloso kanye nezimiso. Okuyikonakona okusemqoka kule ndlela yokufundisa esekelwe kwimisebenzi yobuciko, ukwakha izibonelo (imisebenzi eqanjiwe yangempela), ukuhlaziya imisebenzi eqanjiwe (izakhiwo, ulimi, inhloso kanye nezethameli zolwazi), ukwakha ngokuhlanganisa, kanye nendlela umuntu ngamunye aphinde akhe kabusha imisebenzi eqanjiwe ngaphakathi kwezimiso zohlobo lomsebenzi wobuciko ofundwayo (ukusebenzisa). Ekufundiseni lapho kusetshenziswa imisebenzi yobuciko, ulwazi luqondaniswa kakhulu nezinjongo umphakathi onazo ngemisebenzi leyo kanti futhi kugqizelelwa kakhulu okuyindlela umfundi abuka ngayo izinto. Kulezo zilimi ezithwesa igunya lobunikazi kumfundi, ukugxila kwazo kumfundi/kusethameli solwazi kwenza lokho okugcizelelwayo kube sekuxhumaneni kokucabanga nokuzwisisa okwenzeka ngaphadle komsebenzi oqanjiwe ngoba umfundi kufanele acabange kabanzi ukwedlula umsebenzi oqanjiwe ukuze azakhele izincazelo ezifanelekile ezihambelana nesimo. Le ndlela yokuzitholela izincazelo idinga kumfundi ukujula okukhulu ngokomcabango. Ngakho-ke, kubalulekile ukuba abafundi bavezelwe (ngokuthi bafunde futhi balalele, kwezinye izindlela zokufunda) izibonelo eziningi zemisebenzi yobuciko efanayo ukuze bakwazi ukuthuthukisa amakhono abo wokubhala uhlobo olufanayo lomsebenzi wobuciko. Ngakolunye uhlangothi indlela yenqubo ekufundiseni ukubhala kanye nokufunda isekelwe kumbono othi ukufunda kanye nokubhala akuzona izehlakalo, kodwa izinqubo ezidinga ukulandelwa ngaphambi kokuba umkhiqizo wokugcina ukhishwe. Okugxilwe kukho kulendlela yizinqubo zokufunda ulimi kunokuthi kubhekwe lokho okukhiqizwa umfundi.

Page 16: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 14

GEGC

Ngokwesiko, uthisha umaka aphinde aphawule ngalokho okuba ngumkhiqizo wokugcina wokubhala. Endleleni yokufundisa ulimi ngenqubo, uthisha ugxila kuzo zonke izinyathelo kanye nezigaba, ukuze umkhiqizo wokugcina ube sesimweni esingcono. Indlela yenqubo ingasetshenziswa lapho abafundi befunda futhi bekhiqiza imisebenzi eqanjiwe ethulwa ngomlomo noma ebhalwayo. Abafundi bazibandakanya nezigaba ezahlukene zokulalela, zokukhuluma, zokufunda kanye nakuzinqubo zokubhala. Isibonelo, ngesikhathi sendlela yenqubo yokubhala, abafundi bafundiswa ukusungula imibono, bacabange ngenhloso kanye nezethameli zolwazi, bahlele lokho abazokuqamba, babhale izinhlaka zemisebenzi yokuqala, babubuyekeze imisebenzi yabo besusa amaphutha futhi bethule umkhiqizo abawubhalile oveza lokho abakucabangayo. Ubuthakathaka obukhona ngale ndlela wukuthi isekelwe phezu kwezinqubo zokuhlaziya ulwazi eziqonde ngqo kanye nalezo ezilandelisanayo ekucabangeni okwenza zingahambisani nalawo makhono okuhlaziya ulwazi asuselwe kokuvele kukhona enhlalweni okuyizindlela ezingaqondile ngqo futhi ezingahlelakanga ngokulandelanisa izinto ngokubaluleka kodwa ezidle ngokuba nezinhlangothi eziningi. Futhi igxile kumbhali bese ibheka kancane kubafundi, kuzinhlaka kanye nakuzethameli zolwazi ezikhona. Izilimi zesintu zase-Afrika sengathi zikhetha okungeneno kanti kungenzeka zingasebenzi kahle kuzindlela ezisuselwe kuzinqubo kanye nendlela yomuntu ngamunye uma kubhalwa. Ngokusekelwa phezu kohlelo lwenhlalo namasiko olukhethwe kulohlelo lokufundisa, sengathi indlela yokufundisa enezinhlangothi eziningi ihambelana nezakhiwo zamasiko zokufundisa izilimi zesintu zase-Afrika. Indlela yokucabanga yolimi lwesiZulu ibhekise kakhulukazi kumfundi kunokuthi ibhekise kumbhali, igxilise kuleyondlela yokucabanga yokwenzakala ngaphandle komsebenzi okuqanjiwe. Yingakho-ke indlela yokukhuluma yokuthemeleza kanye nezinye izindlela zokukhuluma ezingaqondisi ngqo zaziswa kakhulu futhi zikhonjiswa ngendlela yobuciko bokukhuluma olimini. Othisha cishe bangalandela lezi zinqubo ezilandelayo: 1. Ukubumba imisebenzi eqanjiwe eyisibonelo (ukuzejwayeza imisebenzi eqanjiwe edlulile kweyodwa yoluhlobo olufanayo) 2. Ukuhlaziywa kwenjongo, izethameli zolwazi nezimiso 3. Ukwakha ngokuhlanganyela phakathi kwabafundi nothisha ekwakheni umsebenzi oqanjwayo 4. Ukuzicabangela komfundi ngamunye noma bakhe umfanekiso ngomqondo 5. Ukuhlela 6. Ukubhala uhlaka lokuqala lomsebenzi 7. Ukubuyekeza 8. Ukulungiswa kwamaphutha 9. Umkhiqizo wokugcina Izindlela zokwenza ezintathu zokuqala zifaka okugxiliswe kumsebenzi wobuciko, izindlela zokwenza kusuka kwelesi-4 kuya kwelesi-8 zibhekiswe kunqubo, bese kuthi kweyesi-9 ibuyiselwe kushintsho noma ekwakhiweni komsebenzi wobuciko. Lo mjikelezo uhambisana kahle nendlela yenhlalo namasikompilo njengaleso simiso sokufundisa ulimi esengamele izinqubo zokuhlaziya ulwazi ezakhelwe emphakathini. Umjikelezo wendlela yokufundisa esekelwe kwizinhlobo zemisebenzi yobuciko ikhonjiswe kusithombe sesi- 2.

Page 17: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 15

GEGC

Isithombe sesi-2: Ukufundisa okusekelwe yizinhlobo zemisebenzi yobuciko yezilimi zesintu zase-

Afrika

Ukujikeleza okwesekwe kwindlela yemisebenzi yobuciko nenqubo kanye nolwazi lwamasikompilo ase-Afrika: ‘Umuntu ngumuntu ngabantu’ Indlela esekelwe kwimisebenzi yobuciko nenqubo ifaka izinkomba ezihlanganayo ezintathu: eyokuqala, umsebenzi wobuciko oyisibonelo okuzothathiselwa kuwo, usuvele ukhona emphakathini; inqubo yokukhiqiza efaka ukubhala okuhambelana nesimo kanye nokwakha futhi isibonelo esikhiqizwa ngumfundi ngayedwana (Bheka isithombe sesi-3). Umkhiqizo wokugcina kwabelwana ngawo nezethameli zolwazi okufaka ontanga kanye nabafundisi. Lo msebenzi owenziwa emva kokufunda wesekelwe wumbono wokuthi ukubhala okumele ukuxhumana kulokho okukhulunywayo, kwabelwana ngakho futhi kuqondiswe kuzethameli zangempela zolwazi. Le ndlela yokufundisa ukufunda nokubhala ihambelana kahle nemibono yokuxoxisana yenhlalo namasikompilo esiyibiza ngokuthi yizindlela zokufundisa ulimi kusetshenziswa ukucabanga okusekelwe ngokoBuntu (Ubuntu language teaching methodology). Umuntu ngumuntu ngabantu. Lapha, isigaba sokuqala sifaka imizamo yokuhlanganyela yokubhidliza umsebenzi oqanjiwe; esesibii isigaba siqalisa ngokuhlanganyelwe nabanye sigcine ngomsebenzi oqanjwayo womunye nomunye bese kuthi umkhiqizo wokugcina womunye nomunye kwabelwane nabanye. Loku kujikeleza kukhombisa izingxenye ezimqoka zokufundisa ulimi ngendlela yokubona yoBuntu lapho kukhona ubudlelwano bokuncika obungenamkhawulo. Zonke izindlela ezinkulu zokuxhumana , okungukuthi, ukukhuluma, ukufunda, ukubhala kanye nokulalela kanye nokusetshenziswa kolimi kanye nokusetshenziswa kwezimiso zalo zihlanganisiwe esikhaleni esisodwa sokufundisa. Njengendlela yokufundisa ephazamisayo, ifuna ukuba kufundiswe ngokuhlanganyela lapho abafundisi abahlukene bafundisa izingxenye ezahlukene zolimi ngasikhathi sinye futhi kuhambisane namasiko wezindlela zokufundisa lapho nawontanga bafundiswa ngabafundisi abahlukene behlezi bendawonye. Ngalendlela ukufundisa kuyakwazi ukuqinisekisa ikhwalithi yalokho nalokho kuxhumana okuba yisibonelo sokungaqiniseki kanye nokusha. Ukuxhumana eklasini kuphathelene nokufunda lapho

Umkhiqizo wokugcina/wokuqala

Ukuhlaziya isibonelo

Ukwakha okuhlangani

sayo

Umfundi ngamunye

uyacabanga, Ukuhlela

Uhlaka lokuqala lomsebenzi,

Ukubuyekeza, Ukususa

amaphutha

Page 18: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 16

GEGC

abafundisi kanye nothisha bafundisana ngokubambisana. Isithombe sesi-3: Ukufundisa okusekelwe kwimisebenzi yobuciko nenqubo kuyahlanganiswa

Isithombe sesi-2 Ukugeleza koBuntu kusuka kumsebenzi wobuciko kuya komunye

Lokhu kuxhumana okwenzeka eklasini kuba magatshagatsha uma usuthasisela ngobunhlangothiningi lapho imisebenzi yenziwa ngolimi olwevile kolulodwa. Ukushintshashintsha kwezilimi uma kwakhiwa imiqondo, izilimi ezahlukene ezindawonye okuthathwa njengolwazi olunzulu ngamasiko ase-Afrika kuchazwa ngezansi. Indlela yokufundisa uma izilimi ezehlukene zindawonye (Translanguaging approach) Ukukhuluma izilimi ezahlukene endaweni yinye isu lokuxhumana lapho kusetshenziswa ulimi olwevile kolulodwa ukwedlulisa incazelo. Indlela yayo esobala, ikhomba isimo lapho ulimi lokufundisa lushitshiswana nolimi lalokho okubhalwa ngumfundi. Isibonelo, kuvamile kuma-Afrika ukuzwa inkulumo ibekwa ngolunye ulimi bese kuthi impendulo ibe ngolimi oluhlukile. Njengendlela yokufundisa esuselwe ezimpilweni zangempela zabakhulumi bezilimi zesintu zase-Afrika, lolu hlelo nenkambiso yalo, luletha intandabuzo ebuqinisweni bemingcele ekhona phakathi kwezilimi nezindlela zokufunda emaklasini ethu esikhathini samanje. Njengoba sekwande izimo zokukhula ngamandla kobuliminingi kulekhuluminyaka yezi-21, ulwazi lwezilimi ezevile kolulodwa emphakathini yanamuhla sekubaluleke ukwedlula ikhono eliphezulu lokusebenzisa ulimi olulodwa nje vo. Noma-ke ulwazi kanye nokusetshenziswa kwezilimi ezevile kolulodwa kuyinto ejwayelekile kuzikhulumi zezilimi zesintu zase-Afrika, imingcele lapho zihlangana khona kanye nokufanana nokuhambisana kwamasikompilo azo akuvamile ukuba kuxoxwe ngako ezimweni zaseklasini lokufunda. Ukuze abafundi asebebadala abafunda ulimi lwasekhaya bakwazi ukuzuza ngamakhono okucabanga nawengokwenhlalo okusezingeni elihle, ulwazi oluqongelelwe lobuliminingi luzobhekisiswa kabanzi ngenkathi kufundwa eklasini. Ukusetshenziswa kwezilimi ezahlukene ndawonye, akufani nokuguquguqula izilimi lapho kukhulunywa, kodwa yindlela yokufundisa ubuliminingi lapho ulimi lokufundisa nokufundiweyo kumataniswa ngabomu ukuze kuthuthukiswe ukuzwisisa okunzulu kuphindwe kuqinisekiswe ubunjalo bokuzazi kwabafundi asebebadala. Lokhu kuzosiza abafundi asebebadala ukuba babone ukufanana kwamasikompilo phakathi kwezilimi zabo zasekhaya kanye nalezo ezihlobene nazo kanti

Umsebenzi wobuciko

oyisibonelo: umgwamanda

Inqubo yokwakha

umkhiqizo : umgwamanda

+

ngayedwana

Umsebenzi wobuciko

womfundi: umgwamanda + ngayedwana

Page 19: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 17

GEGC

futhi baphinde balungiselelwe kahle zonke izimo zempilo yabo. Ucwaningo lukhombisile ukuthi le ndlela ithuthukisa ukulemukela ukuhlobana kwezilimi namasikompilo okuseqophelweni eliphezulu okuyinto enhle lapho ulimi lusetshenziselwa indlela ephakeme yokucabanga kanti futhi nokusetshenziswa kolimi oluhlosiwe ngendlela ecolisakele. Ngale kwalokhu, indlela yokusebenzisa izilimi eziningi endaweni eyodwa ihambisana nendlela yokucabanga ngokoBuntu lapho enye into ibonwa ingaphelele ngaphandle kwenye. Kungalokhu kuxhumana okwenza ukuthi kubonwe ukuba isu lokufundisa lokusebenzisa ulimi olwevile kolulodwa kuyikhono lwesiko olungasetshenziswela ukufundisa izilimi zesintu zase-Afrika.

Page 20: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 18

GEGC

Okucatshangwayo ngolwazi namakhono abafundi asebevele benawo

Abafundi asebebadala bolimi lwesiZulu kucatshangwa ukuba bangabakhulumi bolimi lwasekhaya noma banalo ulwazi ngokusetshenziswa kwalo. Kufanele baluzwisise ngendlela efanele ulimi ukuze bakwazi ukufunda izinhlobo ezahlukene zemisebenzi eqanjiwe, futhi basebenzise nolwazi olususelwe enhlalweni nakumasikompilo, bazi nangendlela olusetshenziswa ngalo emphakathini yabo. Ukukhuluma kanye nokulalela akuzugxilwa kuko njengokufunda kanye nokubhala. Kubalulekile ukuba kuqashelwe ukuthi kungakuhle ukuthi umfundi ufikile okungenani esigabeni sesikhombisa esifundweni sesiZulu, kodwa-ke abanye abafundi asebebadala abafikanga kulelo banga. Ngakho-ke okucatshangwayo kususelwe kwizinkambiso eziguquguqakayo kanye nokuhambisana nalolu hlobo olwehlukile lwabafundi. Uma sekubhekwe konke, indlela yokufundisa yenhlalo namasikompilo ilokhu ihambelana nohlelo lokufunda lapho isilabhasi ivuleleke ngokwanele ukuvumela abafundi balethe olwabo ulwazi oluqongelelwe ekufundeni eklasini noma kwezinye izindlela zokufunda. Njengoba kuyiklasi elinamabanga ahlukene, ulwazi olufunekayo lomfundisi kanye nokuguquguquka kwakhe ulwazi lokwethulwa isifundo luzoba ngokubalulekile kakhulu ekufundiseni ukuqinisekisa imipumela yokufunda yokuqeda ikhwalifikheshini.

INDIKIMBA 1: ULIMI KANYE NOKUZITHUTHUKISA WENA LUQOBO LWAKHO

Isingeniso

Indikimba yokuqala kulo hlelo lokufunda elokuzithuthukisa wena luqobo lwakho. Ukufundisa kufanele kuqalise ngalengxenye. Kufanele ibe yisingeniso salesi sifundo ngoba iqukethe amathulusi asetshenziswa ngaso sonke isikhathi kulesi sifundo futhi iyisekelo sezindikimba ezilandelayo.

Isizathu sokukhethwa ngokuzokufundiswa

Ngokwezidingo zokuhlanganisa izindikimba ezehlukene kanye nalokho okubhekisiswa wuhlelo lwezemfundo yeGETCA, abafundi abasebebadala abaqalisayo badinga amathulusi azobasiza ukuzilolonga nsukuzonke ukuze bazuze lokhu: ukuze bakhe ukuzazi okuqinile, bazethembe njengabafundi nokusebenzisa ulimi ngendlela ethuthukile. Isekela imikhuba yokuzilolonga ngolimi okuqinisekisa ukuthi abafundi bazizwe benikezwe amandla futhi babe ngabakhuthele ekufundeni kwabo. Le ndikimba yakha umkhuba wokukhuthalela ukubhala, ukuzimela kubafundi uma besebenzisa imithombo, ukuthuthukiswa kolwazi lwamagama amasha kanye nokuzwisisa ngaso sonke isikhathi, kanye nekhono lokufunda nokuhlaziya ngeso elibucayi zonke izinhlobo zokuxhumana. Ngaphezu kwakho konke, le ndikimba yenza kube khona umkhuba wokucabanga kabanzi kanye nokwakheka kokuzazi wena luqobo. Ukuze kwakhiwe uhlobo lwabafundi abangabantu abacabangayo, ukubhala

Page 21: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 19

GEGC

ngaso sonke isikhathi, kuyaziwa ukuthi kugqugquzela ukucabanga kabanzi kanti njengekhono lempilo, ukucabanga kubalulekile ekuthuthukiseni ubuwena.

Isakhiwo sokumumethwe kulesi sifundo

Isihloko Isihloko (isikhathi sokufundisa cishe amahora angama- 85) 1. Ukucabanga ujule 1.1. Imicabango ebhalwe phansi: Ijenali (Amahor angama-30) 1.2. Imicabango ekhulunywayo (Amahora angama-20)

2. Ukwakhiwa kwamabinzana kanye namagama

2.1. Umsebenzi wesichazamazwi: umqondo osobala kanye nofihlekile (Amahora ayi-10)

2.2. Izisho kanye nezaga (Amahora ama-5) 3. Isibonelo sombhalo

wokuxhumana 3.1. Inkambiso eyisisekelo sokuxhumana kanye nokuhambilana kwesiko

(Amahora ama-2): Ukwelemukela inkulumo egigiyelayo kanye nengaqondile 4. Ucwaningo,

ukubhalwa kwamanothi, ukufinyeza nokwelula

4.1 Ukubhalwa amanothi (Amahora ayi-10) 4.2 Ukufinyeza nokudidiyela ulwazi ( Amahora ayi-5) 4.3 Amakhono okucwaninga (Amahora ama-3)

* Isikhathi sokufundiswa sifaka phakathi isikhathi sokufundisa nesokuzifundela ngesikhathi elicishe libe yireshiyo: ka2:1.

Page 22: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 20

GEGC

Isiqephu 1. Ukucabanga ngokujulile

Isendlalelo

Ukucabanga ujule kuyisisekelo sokwakha ukuzazi ubuwena. Kukhona izindlela ezimbili zokucabanga ujule: ohlangabezana nakho empilweni, nokufundwayo. Ingxenye yokuqala yokucabanga ujule iphathelene nokuthi umuntu ngokwakhe ungubani nokuthi imisebenzi yokufunda iqinisekisa noma iphikisana kanjani nendlela ozibona ngayo ubuwena. Abafundi bathatha lolu hambo njengengxenye yemisebenzi yokwemukela ububona nothuthukisa ukuzazi bona luqobo. Okwesibili, abafundi bacabanga bunzulu ngokuzwisisa kwabo lokho okufundwayo ukuze baqhubekele phambili ngohambo lwabo lokukhula ngokwengqondo. Ngokuhambisana nendlela yenhlalo namasikompilo, kokubili, ukuzazi nokufunda, kuyizinkambo ezitholakala kuzo zonke izimo zokufunda. Abafundisi bangafundisa ngalendlela enxambili yokuzicabangela ujule ngokubuza imibuzo ehlolisisayo futhi bakhuthaze ngokubonisa ukuba le ndlela izohlala ikhona njalo nje kuzo zonke izindikimba. Imibuzo kufanele kube yileyo evulelekile engafuni impendulo eyodwa, umfundi angaphendula ngokuthi asekele impendulo yakhe, abafundi mababuzwe ngendlela ezobenza bacabange kabanzi ngokwenzeka ezimpilweni zabo (njengoba kuvezwa umsebenzi oqanjiwe noma ulimi), nangendlela izifundo zaseklasini zilulela emhlabeni obazungezile, nakulokho okuhambelana nempilo yabo yemihla ngemihla.

1.1. Izimpendulo ezibhaliwe zejenali

Okufundwayo:

Ukugcina ijenali yokubhalela lapho kubhalwe khona izimpendulo zezitatimende noma zemibuzo ehambelana nokufundwayo, noma yimiphi imicabango umfundi angaba nayo;

Ukucina ijenali yokubhalela lapho ukubhala kuba yithulusi lokuzibandakanya nobuwena ngeso elibukhali;

Ukucabanga ujule ngolimi kanye nokuqukethwe wumbhalo, kanti futhi

Ukucabanga ngezindlela zokuxhumana okuyilezi ezilandelayo: ukubhala, ukufunda, ukukhuluma nokulalela.

Imiphumela Yokufunda

Abafundi kufanele bakwazi:

1.1.1. Ukuveza imibono yabo ngokuzazi ngentuthuko yabo okuhambisana namasiko nezingxoxo eziseqophelweni eliphezulu;

1.1.2. Ukuveza ngempulelo imicabango yabo, imibono kanye nemizwa uma bebhala;

1.1.3. Ukucabanga bajule ngenqubo yokufunda kwabo, imisebenzi nenqubekela phambili nangempilo ebazungezile;

1.1.4. Ukwakha imisho egcwele;

Page 23: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 21

GEGC

1.1.5. Ukusebenzisa izigaba ngempumelelo kanye nangendlela efanelekile; 1.1.6. Ukusebenzisa inkathi yezenzo ngokuqondile nangendlela efanelekile; 1.1.7. Ukulungisa amaphutha futhi bahlele kabusha, bafake nombono kulokho

abakubhalile.

1.2. Ukubonisana ngokukhuluma, izinkulumompendulwano kanye nokuxoxisana

Okuqukethwe

Abafundi babelana ngemibono kanye nemicabango ngokukhuluma;

Abafundi babamba iqhaza ezingxoxweni zamaqembu.

Imiphumela Yesifundo:

Abafundi kufanele bakwazi:

1.2.1. Ukwabelana ngemicabango, nemibono yabo noma yeqembu ngokuzithemba;

1.2.2. Ukusekela noma bachaze imicabango yabo ngendlela elandelelekayo;

1.2.3. Ukulalela ngokubekezela nangesihloko futhi bahloniphe imibono yabanye abafundi;

1.2.4. Ukuba negalelo ngendlela ebalulekile kuzingxoxo ngokulalela okukhulunywa ngabantu, bangabaphazamisi uma bekhuluma nokuphendula ngendlela efanelekile.

Isiqephu 2. Ukwakhiwa kwamabanzina kanye namagama

Isendlalelo

Kubalulekile ukuba abafundi bathuthukise ulwazi lwezinhlelo esezivele zikhona ekusebenziseni kwabo ulimi. Lokhu kuqalisa ngokuzwisisa ukuthi umfundisi noma umsebenzi oqanjiwe, akusizinto lapho kugcinwa khona ulwazi kodwa abafundi asebebadala banolwazi olunzulu oluqongelelwe abalususele emiphakathini yabo. Ngokuvumela abafundi balethe ulwazi abaluzuzileyo lwezinkambiso lwasekhaya oluhambelana nendlela izilimi zabo zisebenza ngayo kanye nobuhlakaniphi bokuqamba abanabo, ukuzazi kwabafundi asebebadala kuzoqinisekiswa. Bazozuza ukuzethemba ngobuhle bokuba sesikoleni, lokho kuyothuthukisa indlela abazizwa ngayo ngaso sonke isikhathi.

2.1. Amathulusi amaningi wokusebenza ngamagama/namabinzana Okuqethwe

Ukusebenzisa isichazamazwi sesiZulu ukubheka incazelo yamagama kanye

Page 24: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 22

GEGC

namabinzana;

Ukusebenzisa isichazamazwi sezilimi ezimbili ukuba sikuzize ukubona ukuhlobana kwezilimi namasiko;

Ukuzwisisa ngemicabango ekhona ngendabuko yolimi nokusebenzisa leyo micabango ukukhulisa ukuzwisisa kwabo ulimi;

Ukuzwisisa ukusetshenziswa kwemiqondo engaqondile kanye nalokho okubhekiswe kukho ngendlela engathanga ngqo.

Imiphumela Yokufunda

Abafundi kufanele bakwazi:

2.1.1. Ukuthola nokusebenzisa izinhlobo ezahlukene zamagama ukuthuthukisa ulwazi nokuzwisisa kwabo ulimi;

2.1.2. Ukuthola nokuzifunela izindlela eziyizinkambiso zolwazi lwendabuko emiphakthini yabo;

2.1.3. Ukugcina uhlu lwamagama olubenza ukuba bakwazi ukulinganisa izinga lokufunda kwabo ulimi;

2.1.4. Ukusebenzisa amagama amasha kanye namabinzana abawafundile ngendlela efanele;

2.1.5. Ukukhetha igama elifanelekile kulungiselelwa isimo ethile.

2.2. Abalondolozi bolwazi lwendabuko Okuqukethwe:

Izisho nezaga;

Ukulemukela ezomlando kanye namasiko;

Izinkambiso zolwazi lwendabuko.

Imiphumela Yesifundo

Abafundi kufanele bakwazi:

2.2.1. Ukuzwisisa ukuthi ayini amagama amqondofanana nalawo amqondophika;

2.2.2. Ukwazi umahluko phakathi kokuthuthukisa ulimi kanye namasiko abo;

2.2.3. Ukwazi ubuhlakaniphi bokuqamba okusemiphakathini yabo osekuvele kukhona olimini;

2.2.4. Ukusebenzisa ulimi ukuveza imibono ngamasiko nokulusebenzisela amathuba akhona kwezonomnotho.

Page 25: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 23

GEGC

Isiqephu 3 Indlela yombhalo wokuxhumana

Isendlalelo

Lesi sibonelo sendlela yokuxhumana siyasiqaphelisa ukuthi ulimi akuyithulusi elimsulwa lokuxhumana. Lesi sibonelo sokuxhumalo sigodle imithetho namagugu okukhulunywa yizakhamuzi zalowo mphakathi. Kodwa okusemqoka, ulimi luyithuluzi lokudlulisa iminingwane, ngenxa yalo ziyenzeka izinto. Le yunithi izokwenza abafundi asebebadala bazijwayeze ngezindlela ezinempumelelo lapho ulimi lwabo lusetshenziselwa ukuthola impahla abayidingayo kanye nezinkonzo esintwini sonkana, emphakathini, kwezemfundo kanye nakwezombusazwe, kweminye imikhakha. Kufanele kuqashelwe ukuthi ezokuxhumana ezilimini zesintu zase-Afrika ziyivela kancane ngenxa yomlando wokubandlululwa kanye nokwesweleka kwemithombo ebeyenzelwe ukusetshenziselwa umphakathi jikelele. Ngakho-ke kubalulekile ukuba abafundisi kanye nabafundi babe ngabaqambi, babe ngabakhi futhi bazicabangele lapho umsebenzi oqanjiwe ungatholakali lula. Ngenxa yokusebenza phansi kokweseleka kwezinto okungenani kufanele bazibone njengabaqambi bemisebenzi yokuqanjwa emisha efanele ezokuxhumana.

3.1. Isibonelo sokuxhumana Okuqukethwe

Izinhlobo ezehlukile zomsebenzi wobuciko

Isibonelo sokuxhumana – yonke imisebenzi eqanjiwe inezingxenye ezifanayo: umthumeli umlayezo, okuqukethwe umlayezo, inhloso yomlayezo, othola umlayezo, ubudlelwano phakathi kothumela nothola umlayezo, isimo umlayezo othunyelwe ngaphansi kwaso

Uhlobo lolimi olufanele isimo esithile nephimbo

Inkulumo elungiselwe nenkulumo engalungiselwanga

Izethameli, izimiso zolimi nenhloso.

Imiphumela Yokufunda

Abafundi kufanele bakwazi:

3.1.1. Ukukhomba zonke izingxenye zomsebenzi oqanjiwe ngenhloso yokuyikuzwisisa nokuyihlaziya;

3.1.2. Ukukhomba inhloso yomsebenzi oqanjiwe yalokho okufihlekile nokusobala;

3.1.3. Ukuzwisisa umehluko phakathi kwezindlela zokuxhumana ezihlelekile nezingahlelekanga ngokwendlela ezizwakala ngayo;

3.1.4. Ukukhetha uhlobo lolimi olufanele isimo esithile nephimbo ngokuhambelana nesimo nenjongo.

Page 26: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 24

GEGC

Isiqephu 4. Ukucwaninga, ukubhala amanothi kanye nokufinyeza

Isendlalelo

Ucwaningo lubalulekile emfundweni yempilo yonke yomuntu. Ngenxa yokuthi abafundi asebebadala balindeleke ukuba bazimele futhi babengabafundi abayofunda izimpilo zabo zonke, izinkambiso eziyisisekelo zokuqokelela imininingwane ukuze bakwazi ukuhlaziya nokuzwisisa izimo eziguqukile zangempela empilweni kuzobaluleka kubafundi asebebadala. Ngokulandela lokhu, abafundi kufanele bakwazi ukudidiyela imininingwane abayisusele kweminye imithombo futhi bafinyeze abakutholile kube yisakhiwo esihlangene esizwakalayo. Lokhu kunikeza abafundi amakhono wokulalela lokho okwethulwa ngomlomo, baxhumane nabaphathi bolwazi lomphakathi, balandele amanothi avela kuzinhlobo ezehlukele zemithombo

4.1. Ukubhala amanothi? Okuqukethwe

Ukulalela ngesihloko;

Ukubhala amanothi kanye nokwakha isithombe ngengqondo;

Ukufingqa kanye nokuthasisela amanothi;

Ukufinyeza amagama kanye nokunciphisa imininingwane;

Imiphumelo Yokufunda

Abafundi kufanele bakwazi:

4.1.1. Ukulalela okukhulunywayo ukuze bahlole imininingwane ehambisanayo noma ebalulekile;

4.1.2. Ukubhala amanothi acacile futhi asebenzisekayo ngesikhathi kufundiswa noma ngesikhathi kukhulunywa bese beguqula lokho abakuzwile bakwenze kube ngamanothi acacile futhi ahambelana nokufundwayo;

4.1.3. Ukuhlanganisa amanothi abo nalawo asevele ekhona/noma abakunikwe eklasini;

4.1.4. Ukukhomba izimpawu zokubhala nokusetshenziswa kwazo.

4.2. Isifinyezo, ukwelula kanye nokudidiyela Okuqukethwe:

Ukufinyeza okubhaliwe okukhulu kumsebenzi oqanjiwe kwenziwe kube kufishane;

Ukwelula umsebenzi oqanjiwe omfushane wenziwe ube mkhulu;

Ukuchazwa kwemisebenzi eqanjiwe ejulile;

Ukudidiyela kuphendulwe imisebenzi eqanjiwe eminingi yenziwe owodwa.

Page 27: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 25

GEGC

Imiphumela Yokufunda

Abafundi kufanele bakwazi:

4.2.1. Ukukhomba umqondo obalulekile womsebenzi oqanjiwe othize; 4.2.2. Ukusebenzisa amagama abo ukufinyeza futhi babhale

ngokuphindelela umsebenzi oqanjiwe ngenkathi begcina okuqukethwe imininingwane esuselwe kulona wokuqala;

4.2.3. Ukufaka imiqondo esemqoka yemisebenzi eqanjiwe eminingi kowodwa;

4.2.4. Ukwelula umsebenzi omfushane onjengesisho noma isaga ukwakha indaba enommongo.

4.3. Amakhono okucwaninga Okufundwayo:

Ukuxoxisana kubuzwe kubalondolozi bomphakathi ngemidanti efanele;

Ukusebenzisa amathuluzi wokucwaninga aku-inthanethi;

Ukufakwa kwemidanti yezincwadi okucwaningwe ngazo kanye nokwesekela umbono.

Imiphumela Yokufunda

Abafundi kufanele bakwazi:

4.3.1. Ukuzwisisa ukuthi imininingwane etholakala kubalondolozi bolwazi lwendabuko itholakala kanjani;

4.3.2. Ukwazi ukuthi ucwaningo oluku-inthanethi lusebenza kanjani; 4.3.3. Ukwazi ukufaka imidanti yezincwadi okucwaningwe ngazo

kumbhalo wabo.

Page 28: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 26

GEGC

INDIKIMBA 2: ULIMI KANYE NOKUSIZUNGEZILE

Isingeniso

Le ndikimba iphathelene nesimo esedlulele kubuwena lapho ulimi lusetshenziswa ekuxhumaneni kwansuku zonke. Inikeza abafundi ikhono lokubona ukuthi ulimi alusetshenziselwa ukufundisa, kodwa ukuphoqa, ukubeka uvo kanye nokulawula. Ngokugxila kulesi simo, abafundi bazokwazi ukuzwisisa ukuthi ukungalingani kwezenhlalo, kwezobulili, kwezomnotho kanye nobuhlanga kuncike ekusetshenzisweni kolimi emiphakathini yabo.

Izizathu sokukhethwa ngokuzofundiswa

Okufundwayo okukhethwe kulendikimba kususelwe ekuboneni ukuthi ulimi aluphelelanga ngaphandle kokuba kukhonjwe inhloso kanye nezizathu zokusetshenziswa kwalo. Ukufundiswa kolimi sekwadlula lapho ulimi lubonwa njengethuluzi lokuxhumana, selubonwa njengethuluzi lokucabanga nokubuka ngeso elibukhali, ukucabanga ngokuziqambela kanye nokuhlaziya. Le ngxenye yedlulile kulokho okwakuvamise ukubukwa njengokuthi ‘kuyini’ olimini futhi kwenza abafundi bakwazi ukuzibandakanya nokubuza ukuthi ‘yingani’. Njengoba kubonisiwe ngaphambilini, izilimi eziningi zesintu zase-Afrika azilitholanga ithuba lokusetshenziswa ngokusemthethweni kumaphephandaba kanye nakuzikhangisi, njengothi, kubukwe lapho ulimi lisetshenziselwe ukuba nomthelela kwindlela kawonk’wonke yokucabanga. Ngaleyo ndlela, kuzosweleka izibonelo zokwakha isimo sokukhombisa ngokusobala ukusetshenziswa kwalo. Yingaleso sizathu, lesi siqephu sizophinde sifundise abafundi ukuba bangabi ngabantu abafunda imisebenzi eqanjiwe kuphela, kodwa babe ngabaqambi bemisebenzi eqanjiwe abakhuthele ezilimi zabo.

Isakhiwo Sokumumethwe Kulesi Sifundo

Topic Heading Isihloko Isihloko (isikhathi sokufundisa)

5. Ubuciko bokukhuluma nezinkulumo kuzilimi ezithwesa igunya kumfundi

5.1. Okuyisitatimende esiyiqiniso, umbono, ukungaqondisi (X amahora) 5.2. Ukugigiyela (X amahora) 5.3. Ulimi lwemizwa kanye nempoqo (X amahoras)

5.4. 5.5.

6. Ukukhangisa kanye nobuciko bokubukwayo

6.1. Ulimi lokukhangisa (X amahora) 6.2. Ukufunda izigxenye zokubukwayo ezikhangisini (X amahora) 6.3. Ukusetshzeniswa kwezici zokucwasa kokubukwayo (Ihora 1)

7. Izindaba, imininingwane kanye nolwazi jikelele

7.1. Imithombo yezindaba eyehlukene (X amahora) 7.2. Imithombo yezinkundla zokuxhumana nokubhala (X hours) 7.3. Izindaba

8. Amancoko 8.1. Ukukhuluma kuphendulwana 8.2. Umbukiso wamancoko ngesiZulu

Page 29: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 27

GEGC

* Isikhathi sokufundiswa sifaka phakathi isikhathi sokufundisa nesokuzifundela ngesikhathi elicishe libe yireshiyo: ka2:1.

Isiqephu 5. Ubuciko benkulumo kanye nengxoxo kuzilimi ezithwesa igunya kumfundi

Isendlalelo

Lesi siqephu siletha ukwelemukela ubuciko bokukhuluma kanye nezimiso zolimi lwesiZulu. Sivumela abafundi ukuba balinganise ukukholeka kwemininingwane ethulwayo. Abafundi bazokwenziwa ukuba baqaphele okungenani isibonelo esisodwa vo sobuciko bokukhuluma olimini lwesiZulu. Ukufunda ukuthi ulimi lwabo yilolo olwethwesa igunya kumfundi okubavumela ukuba babone lokho okuthweswe kumfundi nekhono lokwehlulela kumininingwane ethuliwe noma ebhaliwe.

5.1. Isitatimende esiyiqiniso, esiwumbono kanye nokungaqondisi Okufundiswayo

Izimiso zobuciko benkulumo;

Izilimi ezithwesa igunya kumfundi;

Isilinganiso/igugu elitholakala kumininingwane;

Umehluko phakathi kokuyiqiniso kanye nombono;

Ukungaqondisi kanye nokugigiyela.

Imiphumela Yokufunda

Abafundi kufanele bakwazi: 5.1.1. Ukuhlola izimiso zobuciko benkulumo ezitholakala olimini

lwesiZulu; 5.1.2. Ukuziwisisa izifundo ngobunjalo bezilimi ezithwesa igunya

kumfundi; 5.1.3. Ukuhlola isisindo semininingwane ngokususela kumthombo kanye

nokuhlolisiseka kwayo; 5.1.4. Ukuzwisisa futhi bazitholele ngezindlela zokucabanga okwenzeka

lapho kukhulunywa kugigiyelwa; 5.1.5. Ukwazi umehluko phakathi kwesitatimende esiyiqiniso kanye

nesiwumbono; 5.1.6. Ukubhala i-eseyi eyingxoxo noma ebeka umbono esuselwe

kokucwaningiwe futhi nesekelwe ngezitatimende eziyiqiniso; 5.1.7. Ukukhomba amasu wolimi oluphoqayo kanye nolwemizwa; 5.1.8. Ukusebenzisa amasu olimi oluphoqayo kanye nolwemizwa lapho

bekhuluma noma bebhala.

Page 30: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

Page 28

GEGC

5.2. Ukucabanga kulandelwa ukuhleleka kwemiqondo kanye nokufika ekwehluleleni Okufundwayo:

Okususelwa phezu kwakho kanye neziphetho;

Ukufika okwehluleleni ngokulandela indlela yokucabanga ekhomba ukulandelaniswa kwemiqondo;

Ukwelula kanye nokukhuluma kugigiyelwa ngokulandela indlela ethile yokucabanga;

Ukungaqondisi kanye nokukhethwa yisiko;

Isakhiwo sezigaba kanye nezihlanganiso.

Imiphumela Yokufunda

Abafundi kufanele bakwazi: 5.2.1. Ukuzwisisa umehluko phakathi kwalokho okususelwa kukho kanye

neziphetho; 5.2.2. Ukwazi ukucabanga kuze kufinyelele ekwehluleleni kususelwa

kokuthile kanye neziphetho; 5.2.3. Ukukhomba okususelwa kukho okungekho sobala kwimibono ethile; 5.2.4. Ukukhomba ukusetshenziswa kokukhuluma kugigiyelwa

emisebenzini eqanjiwe kanye nakweyabo inkulumo; 5.2.5. Ukuzibandakanya kwinkulumompikiswano yomlomo esekelwe

phezu kwezitatimende eziyiqiniso; 5.2.6. Ukusebenzisa ngendlela efanele izihlanganiso ukuhlanganisa amasu

kanye nezigaba.

Page 31: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 29

5.3. Ulimi oluphoqayo kanye nolimi olusetshenziselwa izingxoxo ezibeka imibono

Okufundwayo:

Ukuthuthukisa amasu okusebenzisa ulimi lokuphoqa kanye nokuxoxa kusetshenziswa indlela yokucabanga ebeka imibono elandelanisayo;

Ulimi lwemizwa;

Umbhalo oyingxoxo ebeka imibono ngokulandelanisa.

Imiphumela yokufunda

Abafundi kufanele bakwazi:

5.3.1. Ukukhomba nokusebenzisa ulimi lwemizwa; 5.3.2. Ukukhomba kanye nokusebenzisa ulimi lokuphoqa; 5.3.3. Ukubhala i-eseyi eyingxoxo ebeka imibono ngokulandelanisa

ecwaningiwe futhi esekekelwe yizitatimende eziyiqiniso.

Isiqephu 6. Ubuciko kokubukwayo kanye nezikhangisi

Isendlalelo

Ukukhangisa kwakha ingxenye yemisebenzi yobuciko abafundi abanqwamana nayo ezindaweni ezibazungezile. Kodwa-ke, izilimi zesintu zase-Afrika zivelele kakhulu emisakazweni, bese kuba nengcosana ekhona kokushicilelwe kanye nakuthelevishini. Kukhona imithombo eminingi kwezobuciko obubukwayo engaba wusizo ukukhulisa ukwelemukisa abafundi kokungamagugu kanye nendima edlalwa ngokubukwayo. Uhlelo lokufunda ukuhlaziya lokubuka izingxoxo eziyimibono ngeso elibucayi (critical discourse analysis) luzoba yingxenye ehlanganisiwe kulesi siqephu ukuze abafundi bazibandakanye nemisebenzi eqanjiwe ngeso elibucayi baphinde bacabange bajule ngalezo zimo lapho kuntuleka imisebenzi eqanjiwe.

6.1. Ulimi kanye nokukhangisa Okufundwayo:

Abathengi abaqondiwe, Iziqubulo, Amalogo, Imifanekiso ekopiwe, Umsebenzi wobuciko;

Izinhlobo ezahlukile zezikhangiso (ezomlomo, ezingezindlela eziningi);

Ukusetshenziswa kwamasu okuphoqa ezikhangisini;

Amasu okugqugquzela okwendabuko.

Imiphumela Yokufunda

Abafundi kufanele bakwazi:

6.1.1. Ukukhomba zonke izingxenye ezethulwe ngomlomo kanye

Page 32: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 30

nokubukwayo kuzikhangisi; 6.1.2. Ukukhomba abathengi abaqondiwe ngomkhiqizo lowo; 6.1.3. Ukukhomba bachaze amasu asetshenzisiwe ukuheha abathengi

abaqondiwe.

6.2. Ukufundiswa ngezindlela zokubuka ezikhangisini kanye nakwimisebenzi

yobuciko ebukwayo Okuqukethwe:

Ukuhlaziya umfanekiso;

Amasu angqangi wokuthathwa kwezithombe kanye namafilimu – izinhlobo ezihlukile izithombe ezithathwa ngayo, ukubumbeka kwezithombe kanye nombala;

Ukufundiswa kwezindlela zokubuka – ukuchaza imifanekiso;

Umlando, umsebenzi wobuciko, kanye nomsebenzi wezandla wase-Afrika.

Imiphumela yokufunda

Abafundi kufanele bakwazi:

6.2.1. Ukuzwisisa incazelo yomsebenzi wobuciko obukwazyo kanye nolwazi olukhonkelwayo;

6.2.2. Ukubhekisisa, babone futhi bachaze ngokusobala umfanekiso besebenzisa ulimi lokuchaza;

6.2.3. Ukukhomba futhi bachaze izinhlobo ezahlukene zezindlela zokuthathwa kwezithombe kanye nezinhlobo ezehlukile izithombe ezithathwa ngayo emafilimini besebenzisa amagama afanele;

6.2.4. Ukuzwisisa futhi baphawule ngenhloso yezinhlobo ezehlukile zokuthathwa kwezithombe kanye nokubumbeka kwesithombe;

6.2.5. Ukukhomba, bafunde futhi bazwisise imifanekiso esetshenzisiwe esikhangisini, ikakhulukazi, kanye nakweminye imithobo ejikelele yezindaba.

6.3. Izici zokucwasa ezikhangisini kanye nakwimisebenzi yobuciko ebukwayo Okufundwayo:

Siyini isici sokucwasa;

Zakheka kanjani izici zokucwasa kwimisebenzi eqanjiwe ebukwayo kanye nasezikhangisini;

Kuza kanjani ukuba izici zokucwasa zibe nomthelelo wokusiza noma wokulimaza noma zibe zinhle noma zibe zimbi;

Ukubhebhethekiswa kwezici zokucwasa ezikhangisini kanye nasemithombeni yezindaba;

Imiphumela Yokufunda:

Abafundi kufanele bakwazi: 6.3.1. Ukulemukela ukuthi izici zokucwasa zakheka kanjani esikweni,

Page 33: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 31

ebuhlangeni kanye nasesizwaneni;

6.3.2. Ukuzwisisa futhi bakhombe izici zokucwasa ezinhle kanye nezimbi emisebenzini yobuciko ebukwayo;

6.2.6. Ukuzwisisa umehluko phakathi kokwehluka kanye nokubandlulula; 6.2.7. Ukukhomba futhi baphawule ngalezo zimo ezisesikhangisini

nakokubukwayo lapho kubhebhethekiswa izici zokucwasa.

Page 34: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 32

Isiqephu 7. Izindaba kanye nemininingwane

Isendlalelo

Esikhathini sobuningi bemininingwane (information age) sidinga ukuba abantu baqeqeshwe kahle ngamathuluzi kanye namasu okuthola nokulawula imininingwane. Lesi siqephu sibheka imithombo yolwazi nanokuthi ihlolisiswa kanjani. Kusukela kokushiwo ngomlomo kuya ezinkundleni zokuxhumana zomphakathi, abafundi bazofundiswa ukuthi bangazimbandakanya kanjani nemithombo yezindaba.

7.1. Imithombo yemininingwane Okufundiswayo:

Izinhlobo ezehlukene zezindaba kanye nemithombo yemininingwane;

Ubuqiniso bemininingwane buhlolwa kanjani;

Zichazwa kanjani izindaba ezithuthwa ngokuthi kuxoxelwane ngomlomo;

Iphehlwa kanjani imininingwane esuselwa emiphakathini yasekhaya.

Imiphumela Yesifundo

Abafundi kufanele bakwazi:

7.1.1. Ukuzwisisa ukuthi imininingwane emiphakathini yabo iqoqwa

kanjani;

7.1.2. Ikhono lokukhomba izingxenye ezehlukile zokuqukethwe yizindaba ezikhona emithombeni yezindaba;

7.1.3. Ukuzwisisa izinqubo zokukhiqiza kanye nokwamukelwa; 7.1.4. Ukuhlolisisa ngeso elibucayi ubuqiniso bemininingwane

eyemukeliwe; 7.1.5. Ikhono lokwakha nokuthuthukisa inqolobane yokulondolozwa

kwemininingwane.

7.2. Izinkundla Zokuxhumana Zomphakathi Okufundwayo:

Izinhlobo ezehlukene zezinkundla zokuxhumana zomphakathi;

Izinkundla zokuxhumana zomphakathi eziliminingi;

Imibhalo engezilimi zesintu zase-Afrika ezingekho emthethweni (amabhlogi) eziku-inthanethi ezinjengemithombo yemininingwane;

Izinkundla zokuxhumana zomphakathi ezinjengemithombo yemininingwane kanye nobuqiniso baleyo mininingwane;

Inhlonipho kuzinkundla zokuxhumana zomphakathi;

Izinkundla zokuxhumana zomphakathi, nokuxhumana phakathi kokuziphatha kobuwena kanye nokomsebenzi.

Page 35: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 33

Imiphumela yesifundo

Abafundi kufanele bakwazi:

7.2.1. Ukusebenzisa isiZulu ekuxhumaneni kwizinkundla zomphakathi;

7.2.2. Ukusebenzisa izizinda kwizinkundla zokuxhumana zomphakathi ngolimi lwabo ukuze bakwazi ukuveza imibono yabo kanye nokuzibandakanya nezethameli zomphakathi omkhulu;

7.2.3. Ukukhetha izindlela ezifanelekile zokuveza umbono lapho bezibandakanya nezinkundla zokuxhumana zomphakathi;

7.2.4. Ukuziphatha ngokofanelekile ezinkundleni zokuxhumana zomphakathi;

7.2.5. Ukusebenzisa imithombo ehlukile ukuthola ubuqiniso bemininingwane ethuliwe ezinkundleni zokuxhumana zomphakathi;

7.2.6. Ukuqaphela futhi baseshe ngeso elibucayi ukuhlangana kwezinkundla zokuxhumana zomphakathi, izindaba kanye nezikhangisi.

Imiphumela Yokufunda

Abafundi kufanele bakwazi:

7.3.1. Ukukhomba ukusetshenziswa kolimi olwevile kolulodwa ezinkundleni zokuxhumana zomphakathi;

7.3.2. Baqambe okuqukethwe ezinkundleni zokuxhumana zompahakathi ngokusebenzisa amabhlogi, i-twitter kanye nezinye izinkundla ezihambelanayo;

7.3.3. Ukuzethemba ekusebenziseni ulimi lwasekhaya ukuqondisa imibono yomphakathi;

7.3.4. Ukuphawula ngokusetshenziswa kolimi ngendlela eyiyo ezinkundleni zokuxhumana zomphakathi.

Isiqephu 8. Amancoko

Isendlalelo

Noma amancoko ahlekisayo ayingxenye ebalulekile ekuxhumaneni ngezilimi zesintu zase-Afrika, bekuvamisile ukuthi akhashelwe ngaphandle kwezimiso zohlelo lokufundisa. Lokhu kube nomphumela wokuthi anganakwa njengobunyoninco bamasiko wemiphakathi yama-Afrika. Kulesi siqephu abafundi bazothulelwa izingxenye zamancoko futhi banikwe nethuba lokusesha lezo zimo ezinamancoko ezilimini zabo. Kuzokhonjiswa ngalezo zinhlangothi ezizanywe kabusha zesimanje ezisuselwe kumancoko wendabuko ezikhona kuzindaba zesintu, kuzinganekwane kanye nezinsumo.

Page 36: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 34

8.1. Izinhlobo zamancoko Okufundwayo:

Ukudlala ngamagama;

Ukubhinqa kanye nokulingisa ngendlela ehlabayo;

Umbukiso wamancoko ahlekisayo.

Imiphumela Yokufunda

Abafundi kufanele bakwazi:

8.1.1. Ukuchaza ukuthi amancoko asebenza kanjani;

8.1.2. Ukutomula nokubhidliza udlalomagama; 8.1.3. Ukukhomba nokuchaza amancoko kumbhinqo kanye

nokulingiswayo ngokuthi bakukhiphe kokuqukethwe emsebenizi oqanjiwe wasekuqaleni;

8.1.4. Ukukhomba lokho okungaba ngamancoko emiphakathini yabo.

8.2. Amancoko kokubukwayo

Okufundwayo:

Umbhiqo;

Umsebenzi wobuciko kanye nowezandla;

Indima edlalwa ngamancoko ezweni.

Imiphumela Yesifundo:

Abafundi kufanele bakwazi:

8.2.1. Ukuzwisisa izinkambiso zombhinqo;

8.2.2. Ukukhomba kanye nokuchaza izingxenye zokuvezwa ngokubuka imisebenzini eqanjiwe;

8.2.3. Baphawule ngomsebenzi wamancoko ezweni.

Page 37: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 35

INDIKIMBA 3: ULIMI KANYE NENDAWO YOMSEBENZI

Isingeniso

Kubalulekile ukuphawula ukuthi izilimi zesintu zase-Afrika bezinganakiwe ezindaweni zemisebenzi. Okukodwa okuzicatshangelwayo okusetshenzisiwe ekuthuthukiseni lolu hlelo lokufundisa wukuthi kungenzeka umfundi weGETCA angaqhubeki nemfundo yakhe esemthethweni kodwa ashiye izifundo zakhe khona lapha bese eyofuna umsebenzi. Kubalulekile-ke ukuthi ikhwalifikheshini yeGETCA inike abafundi ulwazi olwanele lokuzwisisa izilimi zesintu zase-Afrika abazokwazi ukulusebenzisa ngokuzethemba ezindaweni zomsebenzi. Ulwazi ngokusetshenziswa kwezinhlobo ezithize zolimi kubukwa njengokugqugquzela ukusetshenziswa kolimi ngendlela ekhulayo ezindaweni zokusebenza. Uma kwenzeka abafundi baqhubeke nokufunda, amakhono afundwayo kule ndikimba azothasisela kwisisekelo sokusebenzisa izilimi zesintu zase-Afrika ezindaweni zemisebenzi lapho ziphana ngamathuba wokuthola imikhiqizo kanye nezinkonzo empilweni yezomnotho yabakhulumi bezilimi.

Isizathu sokukhethwa ngokuzokufundiswa

Isizathu esinqqangi sokukhethwa kokuzofundwa ukuba kunikezwe abakhulumi bezilimi zesintu zase-Afrika amathuluzi okuxhumana abalulekile azokwazi ukubenza bathole amathuba okuthola kanye nethuba eligcwele lokubamba iqhaza ezimweni zokuqashwa kanye nezamabhizinisi. Le ndikimba izogxila ekusetshenzisweni kwamakhono olimi avamile ezindaweni zomsebenzi ngobhekisa ekuhanjisweni kwemisebenzi, ukuzwisisa ngokucacile umahluko okhona ephimbweni nohlobo lolimi olusetshenzisiwe kwezokuxhumana ezibhaliwe noma ezethulwa ngomlomo, kanye nakumisebenzi eqanjiwe yokuxhumana engesiZulu.

Isakhiwo Sokumumethwe Kulesi Sifundo

Isihloko Isihloko (isikhathi sokufundisa – amahora -30)

9. Ulimi olusethsenziswa ezinhlanganweni zomsebenzi

9.1. Ukufunda ngongwaqa nokuhlela ngononina uhlobo lolimi (1 hour) 9.2. Ukufayela kanye nokubeka ngokubaluleka (amahora 3) 9.3. Ukunika nokwamukela imiyalelo kanye nokwenziwayo (amahora 4)

10. Ukuxhumana ezindaweni zomsebenzi

10.1. Inhlonipho kwingxoxo ngethelefoni nobungoti (amahora 9) 10.2. Ukubhala ngokomsebenzi (amahora 5) 10.3. Inkulumo esemthethweni ngesiZulu (amahora 8)

* Isikhathi sokufundiswa sifaka phakathi isikhathi sokufundisa nesokuzifundela ngesikhathi elicishe libe yireshiyo: ka2:1.

Page 38: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 36

Isiqephu 9. Izindlela zokusetshenziswa kolimi ezinhlanganweni zomsebenzi

Isendlalelo Lesi siqephu sifundisa ngokusetshenziswa kwesiZulu esimweni sezinhlangano zomsebenzi futhi yethula indlela ulimi oluthile olusetshenziswa ngayo nezinye iziphakamiso empilweni yasemsebenzini nasemabhizinisini.

9.1. Ukuhlela ngawongwaqa kanye nokufayela Okufundwayo:

Ukuhlela ngongwaqa kanye nokwakha uhla;

Ukuhlela ngononina ngobukhulu kanye nangobuncane.

Imiphumela yokufunda:

Abafundi kufanele bakwazi:

9.1.1. Ukusebenzisa amabinzana angqangi ngesiZulu ukuhlela izinto ngokulandelana ngawongwaqa;

9.1.2. Ukusebenzisa ulimi lwesisZulu ukuhlela izinto ezihlukene ngawonina;

9.1.3. Ukusebenzisa isiZulu emaswini wokuhlela ngononina kulandela ukusetshenziswa uhlelo longwaqa.

9.2. Ukufayela nokubeka ngokulandelana kokusemqoka

Okufundwayo:

Ukuzwisisa uhlobo lwamagama asetshenziswa enhlanganweni yomsebenzi ukuze kuhlelwe noma kufayelwe izinto noma amaphepha;

Ukuba nohla lwezinto okufanele zenziwe nsukuzonke, ukufaka imininingwane kudayari kanye nezinye izindlela zokuhlela ngokubaluleka kusetshenziswa ulimi lwesiZulu.

Imiphumela Yesifundo:

Abafundi kufanele bakwazi:

9.3.1. Ukusebenzisa uhlobo lolimi olufanele kuzinhlelo zokuhlela endaweni yomsebenzi;

9.3.2. Bakhulume ngokuzethemba ngezinhlelo zokuhlela ezisekelwe yikhompyutha;

9.3.3. Ukukhetha amagama afanele ukukhuluma ukuhlela ngokokubaluleka kwezinto.

Page 39: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

9.3. Imiyalelo kanye nezinkombandlela

Okufundwayo:

Ulimi lwemiyalelo;

Umsebenzi wokusetshenziswa kwemishwano eyizinkomba ezindaweni zomsebenzi;

Amamephu (amabalazwe) kanye nezinkombandlela.

Imiphumela Yokufunda

Abafundi kufanele bakwazi:

9.3.1. Ukunika nokulandela ngokufanelekile imiyalelo ekhomba ukulandelana kwezinto ngesiZulu;

9.3.2. Ukunika nokulandela izinkombandlela ukuze kufikwe lapho kuyiwa khona;

9.3.3. Ukusebenzisa amabalazwe, izinkomba zekhampasi kanye nezikhonkwane zezwe ukwakha izinkombandlela.

Isiqephu 10. Ukuxhumana ezindaweni zokusebenza

Isendlalelo

Ukuxhumana ezindaweni zokusebenza kubalulekile ezinguqukweni zomnotho kanti kusiza abakhulumi balezi zilimi ukuba babambe iqhaza ngendlela enommongo empilweni yasemsebenzini kanye neyasebhizinisini. Lesi siqephu sethula ulimi olufanelekile lokusetshenziswa ezindaweni zokusebenza kugxiliswe kuhlobo lolimi, iphimbo kanye nezindlela ezifanelekile zokubingelela nokuzethula wena nabanye endaweni yomsebenzi noma yebhizinisi.

10.1. Inhlonipho nobungoti ngokomsebenzi owenzayo

Okufundwayo:

Ukubingelela, ukuzethula kanye nokuziphatha ngokobunmgoti ngkomsebenzi owenzayo;

Amakhono wokuphendula ucingo neselula.

Imiphumela Yokufunda:

Abafundi kufanele bakwazi: 10.2.1. Ukuzethula ngendlela efanele ezindaweni ezisemthethweni; 10.2.2. Ukwethula omunye ngendlela efanele 10.2.3. Baphendule ucingo ngokucacile futhi nangobungoti ngokomsebenzi

Page 40: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 38

owenzayo; 10.2.4. Ukuthatha umniningwane womlayezo wocingo; 10.2.5. Ukwakha ibhokisi lokugcina imilayezo yephimbo ngendlela

ekhomba ubungoti ngokomsebenzi owenzayo; 10.2.6. Ukuthumela iSMS yomsebenzi.

10.2. Ukubhala ngokomsebenzi

Okufundwayo:

Ulimi lwasemgwaqeni, uhlobo oluthile lwamagama kanye nolimi olujwayelekile;

Isihlonipho;

Ukuxhumana nge-imeyili;

Ukuhlela amadokhumenti;

AmaCV kanye nezincwadi zokucela umsebenzi.

Qaphela: (*Ngenxa yokuthi ezindaweni zemisebenzi akukho sikhala esinikwe izilimi zesintu zase-Afrika, umyalelo, kufanele usebenzise amasu okulingisa)).

Imiphumela Yokufunda:

Abafundi kufanele bakwazi: 10.2.1. Ukukhetha uhlobo olufanele lolimi olusemthethweni ekuxhumaneni

ngokwezemisebenzi; 10.2.2. Ukuhlukanisa phakathi kolimi lwasemgwaqeni kanye nezilimi

ezijwayelekile, kanye nohlobo lwamagama ahambelana nomsebenzi; 10.2.3. Ukuzwisisa ukuthi inkulumo engaqondisi isetshenziswa kanjani

ukudlulisela imininingwane ebalulekile; 10.2.4. Ukusebenzisa i-imeyili ngendlela eyimpumelelo; 10.2.5. Ukuzwisisa ukubaluleka kwamadokhumenti ahlelwe futhi athulwa

ngobungoti ngokomsebenzi owenzayo; 10.2.6. Ukwakha eyabo iCurriculum Vitae nokubhala incwadi ephelezela

noma eyisicelo somsebenzi.

10.3. Inkulumo esemthethweni Okuqukethwe:

Inkulumo esemthethweni;

Amakhono okwethula kanye nezinsizakubuka.

Imiphumela Yesifundo

Abafundi kufanele bakwazi 10.3.1. Ukulungisela futhi bethule inkulumo esemthethweni, besebenzisa

izinsizankulumo ezinjengamakhadi okusiza ukwethula inkulumo; 10.3.2. Ukwethula inkulumo emfusha engalungiselelwe besebenzisa uhlobo

lolimi olufanele oluhambelana nezethameli;

Page 41: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 39

10.3.3. Ukusebenzisa isethulo esibukwayo esifanelekile kusetshenziswa izinsizankulumo.

Page 42: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 40

INDIKIMBA 4: ISIKO ELITHANDWA NGUWONK’WONKE, UMBHALO KANYE NEZOKUZITHOKOZISA

Isingeniso

Le ndkimba iyindlela yokuya kwimibhalo eselimini lwesiZulu ngokuba inike abafundi ithuba lokuzibandakanya nemisebenzi eqanjiwe njengaleyongxenye yokuzithokozisa kanye nokuqeda isizungu. Futhi yakha isisekelo sokuhlaziya imisebenzi yombhalo engasetshenziselwa imisebenzi eqanjiwe ejulile muva empilweni yokufunda. Indikimba ifundisa ngamafilimu, ifaka nezinkambiso eziyizindlela zokufunda okubukwayo, umdlalo, imibhalo ehlukahlukene kuze kufakwe nemibhalo yangempela kanye nezindaba ezimfushane, nezinkondlo.

Isizathu sokukhethwa ngokuzokufundiswa

Ukuze kwenziwe ukufundwa kwesiZulu kuhambisane nomfundi weGETCA imikhakha yokufundwayo yemibhalo ihlanganiswa nefilimu kanye nomculo. Noma izinkambiso zihlala zifana, okufundwayo kule ndikimba kufanele kuguquguquke kalula ukuze kuhambelane nokwehlukahlukana kohlobo lwabafundi asebebadala. Ngokujikelele, abafundi bazokwethulelwa ubuthandabuhle bolimi lwabo kanye nokusetshenziswa kwalo empilweni esiphila kuyo manje.

Isakhiwo Sokumumethwe Kulesi Sifundo

Isihloko Isihloko (isikhathi sokufundisa- amahora 95)

11. Ukuxoxa indaba 11.1. Izingxenye zendaba (amahora 5) 11.2. Izinhlobo ezehlukile zezindaba (amahora 10) 11.3. Umbhalo wokuziqambela (amahora 30)

12. Ukufundiswa kwefilimu 12.1. Ukwakhiwa kwezithombe zefilimu (amahora 5) 12.2. Ukushintshwa kwenoveli kwenziwe ifilimu (amahora 10) 12.3. Amasu okufunda umbhalo osetshenziswa emafilimi (amahora 10)

13. Izingoma kanye nezinkondlo

13.1. Izici zombhalo (amahora 10) 13.2. Izinhlaka zobunkondlo (amahora 5) 13.3. Izinkondlo namuhla (amahora 10)

* Isikhathi sokufundiswa sifaka phakathi isikhathi sokufundisa nesokuzifundela ngesikhathi elicishe libe yireshiyo: ka2:1.

Isiqephu 11. Ukuxoxa indaba

Isendlalelo

Ama-Afrika anesiko eliqinile lokuxoxa indaba elilokhu liwumgogodla endleleni abazazi ububona ngayo kulempilo yanamuhla. Lesi siqephu sichaza kabanzi ngezinkambiso zokuxoxa

Page 43: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 41

indaba ngesiZulu kanye namagama azonikeza abafundi amathuluzi wokuhlaziya ngokubanzi.

11.1. Izingxenye zendaba Okufundiswayo:

Isizinda kanye nesethulo sendaba;

Isakhiwo sendaba;

Izindlela zokuxoxa;

Indlela eqondile kanye nengaqondile yenkulumo.

Imiphumela Yokufunda:

Abafundi kufanele bakwazi: 11.1.1. Ukuzwisisa okuqondwe ngamagama ombhalo anjena: isakhiwo

sezehlakalo, isixakaxaka, ukukhula kwezenzeko, uvuthondaba, nesisombululo;

11.1.2. Ukwazi nokukhomba okubalulekile kusakhiwo sezehlakalo phakathi kwenoveli noma indaba emfushane;

11.1.3. Ukujwayelana nendlela abalingiswa abakheka ngayo futhi baphawule ngokuthuthukiswa komlingiswa enovelini noma endabeni emfushane;

11.1.4. Ukubhala ingxoxompikiswsano eyindaba phakathi kwabalingiswa ababili lapho kusetshenziswe ngendlela efanele izimpawu zokubhala;

11.1.5. Ukubhala kuphindelelwa ingxoxompikiswano isuswe kunkulumo eqondile iyiswe enkulumeni engaqondile.

11.2. Izindlela ezehlukahlukene zokuxoxa indaba Okufundwayo:

Inhloso yokuxoxa indaba, izinsumo, izinganekwane/izindaba zenhlalo yesimanje, izindaba ngezinkolelo;

Ukuthuthuka kokuxoxwa kwendaba: kusukela kokushiwo ngomlomo kuya kokushicilelwe njengombhalo kuya kufilimu;

Uhlobo lomsebenzi wobuciko.

Imiphumela Yokufunda:

Abafundi kufanele bakwazi: 10.2.1. Ukuzwisisa indima edlalwa wukuxoxa indaba ekuzwisiseni

ubuwena, kanye nokwakheka nokuqinisekiswa kolwazi lwamasiko ase-Afrika;

10.2.2. Ukwazi izici zezinsumo nezinganekwane nezindaba ngezinkolelo; 10.2.3. Ukuzejwayeza uhla lwezindaba ngezinkolelo ezijwayelekile,

izinsumo kanye nezinganekwane ezikhona kumasikompilo ahlukile futhi bazwisise izinhloso zazo ezifihlekile;

10.2.4. Ukuzwisisa inguquko esikhona kubuciko bokuxoxa indaba njengoba izindlela zokuxoxa indaba seziguqukile;

10.2.5. Ukuzwisisa okulethwa wumqondo wohlobo lomsebenzi wobuciko,

Page 44: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 42

ukukhomba izici zalowo msebenzi wobuciko futhi nokuhlela izindaba ngokuya ngohlobo lomsebenzi wobuciko.

11.3. Ukubhala ngokuziqambela

Ukuxoxa ngodaba lwakhe umuntu nokubhala ngempilo yakhe;

Ulimi oluchazayo;

Imifanekisomqondo;

Izindaba zomphakathi.

Imiphumela Yesifundo

Abafundi kufanele bakwazi: 11.3.1. Ukubhala indaba ngokufushane ngempilo yomuntu luqobo; 11.3.2. Ukubhala ucezwana lombhalo oluchazayo; 11.3.3. Ukwehlukanisa phakathi kombhalo oyiqiniso kanye

nowokuziqambela futhi bakhe izibonelo zalowo nalowo mbhalo; 11.3.4. Ukwazi ukuthi izimiso zohlelolimi kanye nobuciko benkulumo

kusetshenziswa kanjani ngempumelelo; 11.3.5. Ukusebenzisa imifanekisomqondo esekelwe kuzinzwa/kwimizwa

ukuthuthukisa amasu okuxoxa indaba; 11.3.6. Ukusebenzisa lokho abakufundile ngesakhiwo sendaba, ukuxoxa

nokuqamba eyabo indaba emfushane.

Isiqephu 12. Ukufundiswa kwefilimu

Isendlalelo

Kuphawulwa ukuthi ukukhiqizwa kwamafilimu angezilimi zesintu zase-Afrika akwandanga, ukufundisa ifilimu kuzofaka amasophi kanye namadokhumentari akhiqizwe ngolimi olwevile kolulodwa (amafilimu aliminingi). Lesi siqephu siletha ndaweni yinye izingxenye zokubumbeka kwesithombe ekufundeni ukubheka okubukwayo okunezici zombhalo zokuxoxa indaba. Lesi siqephu singasetshenziswa ukukhomba umthelela ukudlondlobala kwamafilimu esiNgisi aba nawo ekukhiqizweni kwamafilimu angezilimi zesintu zase-Afrika

10.1. Isinema, umdlalo kanye nomsindo Okuqukethwe

Uhlobo lolimi olusetshenziswayo kwimidlalo, kusinema kanye nemisindo ehambisanayo;

Ukukhuluma ngokuthathwa kwezithombe zefilimu kanye nama-engeli wekhamera (indlela yokubuka kusetshenziswa ikhamera);

Ulimi lwemisindo.

Imiphumela Yesifundo:

Abafundi kufanele bakwazi: 10.2.1. Ukukhomba amagama afanele wokuphawula ngama-engeli

ekhamera kwisithombe sefilimu;

Page 45: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 43

10.2.2. Ukuphawula ngomlayezo oveziwe kumsindo osesikrinini; 10.2.3. Ukusebenzisa amagama afanele ngokusetshenziswa kokukhanya

kwisithombe sefilimu; 10.2.4. Ukuzwisisa futhi baphawule ngokusetshenziswa kwefokhasi

esithombeni sefilimu; 10.2.5. Ukusebenzisa ngendlela efanele uhlobo lwamagama ukwehlukanisa

umsindo osesikrinini nokungekho esikrinini.

10.2. Amasophi

Amasophi ethelevishini;

Ubuliminingi kanye nokusetshenziswa kolimi olwevile kolulodwa.

Imiphumela Yesifundo:

Abafundi bazokwazi: 10.2.1. Ukuphawula ngokusetshenziswa kwesiZulu kumasophi ethelevishini

neziqeshana (izenzakalo) eziqoshwe ngefilimu; 10.2.2. Ukuphawula ngezinkulumo ezisebenzisa ulimi olwevile kolulodwa

ezifaka isiZulu njengolimi lokuxhumana kusophi; 10.2.3. Ukuzwisisa amasu olimi kanye nezindlela asetshenziswe ngakhona

ngababhali banamuhla bamasophi.

10.3. Amasu wombhalo kufilimu kanye namadokhumentari

Izifengqo kanye nophawu kufilimu;

Ukufanekisa;

Ukubikezela;

Umbhinqo ofihlekile (umbhiqo ongazwisiswa ngabalingiswa kodwa uzwisiswe ngababuki/ngabafundi).

Imiphumela Yesifundo:

Abafundi kufanele bakwazi:

10.2.1. Ukukhomba izimpawu noma izifengqo ezivele zikhona kusophi noma kufilimu futhi bazwisise ukuthi zisetshenziswe kanjani;

10.2.2. Ukuzwisisa umqondo olethwa wukufanekisa; 10.2.3. Ukusebenzisa amagama afanele ukuchaza ukubikezela; 10.2.4. Ukuzwisisa umqondo olethwa wumbhinqo ofihlekile

Isiqephu 13. Izingoma nezinkondlo

Isingeniso

Izingoma nezinkondlo ziyaxhumana futhi ziyavela kakhulu ekuxhumaneni kwansuku zonke ezilimi zesintu zase-Afrika. Lesi siqephu sethula ukuhlaziywa kwezinkondlo nezingoma ukuze abafundi bakwazi ukubona ukusetshenziswa kwalezi zici empilweni yabo:

Page 46: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 44

ukuqinisekisa ukuzazi ububona kanye nokwakha umqondo kulokho okuzungeze impilo yabo. Izakhiwo zobunkondlo, ulimi olufihlekile kanye nezifengqo kuxoxwa ngazo kusetshenziswa izintuthuko zesimanje ezihambelana namagama wezinkondlo ezethulwa ngomlomo.

13.1. Amasu Wombhalo

Ulimi olufihlekile: izifengqo, isifaniso, ukwenzasamuntu, ukufaniswa komsindo nokwangempela, ifanangwaqa, ifanankamisa, ihaba;

Umoya kanye nephimbo;

Imifanekisomqondo;

Indikimba.

Imiphumela Yesifundo:

Abafundi kufanele bakwazi: 10.2.1. Ukukhomba futhi bazwisise amasu obunkondlo futhi baphawule

ukuthi lamasu asetshenziswe kanjani ukuhlanganisa umqondo wenkondlo;

10.2.2. Ukuphawula ngomoya wenkondlo, iphimbo kanye nefanekisamqondo wenkondlo;

10.2.3. Ukukhomba indikimba yenkondlo.

13.2. Isakhiwo senkondlo

Amastanza;

Isigqi;

Isakhiwo somugqa

Imiphumela Yokufunda:

Abafundi kufanele bakwazi: 10.2.1. Ukuzwisisa futhi baphawule ngokuthi uhlaka lwenkondlo lunjani 10.2.2. Ukuchaza ngesigqi senkondlo 10.2.3. Ukuzwisisa ukuthi uhlaka luhambelana kanjani nomqondo

13.3. Inkondlo namuhla

Ubunkondlo ezingomeni;

Inkondlo eyinkulumo eyethulwa ngomlomo;

Ukuphendula ngokwakho enkondlweni.

Imiphumela Yokufunda:

Abafundi kufanele bakwazi: 13.3.1. Ukuphawula ngokuhambelana kwezinkondlo nezimpilo zabo; 13.3.2. Ukukhomba isakhiwo senkondlo emagameni wengoma; 13.3.3. Ukuhasha futhi bachaze, besebenzisa okwabo ukuzwisisa ngamasu

obunkondlo kanye nesakhiwo senkondlo abazikhethele yona; 13.3.4. Ukubhala kujenali indlela abazwisisa ngayo inkondlo;

Page 47: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 45

13.3.5. Ukubbhala inkondlo noma baqambe ingoma.

Page 48: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 46

Isikhathi Esihlongoziwe Sokufunda

Njengoba lesi sifundo singesonyaka, kukhona amaviki angama-30 wokufunda, loku akufaki isikhathi sokubuyekza kanye nokuhlolwa. Ngaleyo ndlela, abafundi kulindeleke ukuba bachithe isikhathi esingangamahora ama-2 ngeviki bezifundela kanye nehora eli-1 ngeviki bebhala. Izingxenye zolimi kanye nokuthuthukisa ubuwena kufanele kufundiswe kuqala bese kuyaphindwa futhi nanoma ngasiphi isikhathi kulo hlelo lokufundisa ngoba ziziveza njengezibalulekile ekuvuseleleni abafundi asebebadala okungenzeka ukuthi isigameko sabo sokufunda asibanga sihle ngenkathi basesikolweni.

Njengoba kuhlongoziwe isikhathi esibekelwe lesi sifundo sikhonjiswa etafuleni elingezansi. Kodwa-ke, lo hlelo lokufundisa luyavuma ukuthi amakhono avele asekhona nokwehluka kuzimo zokufunda zangaphambilini kumaqembu abafundi kungadinga ukushintshwa kwesikhathi ukuze kuhlangatshezwane nezidingo zabo ezithile.

Indikimba Isikhathi sokufundisa

eklasini Isikhathi sokuzifundela

Ulimi kanye nentuthuko yobuwena Amahora ama-2,5 ngeviki × amaviki ayi 10

Ihora e-1 ngeviki × amaviki angama-30

Ulimi kanyue nempilo ezungezile Amahora ama-3,5 ngeviki × amaviki Ayi-10

Amahora a-3 ngeviki x amaviki angama-30

Ulimi nendawo yokusebenza Amahora a-4 ngeviki × amaviki ayi- 6

Isiko elithandwa nguwonk’wonke, umbhalo nenezokuzithokozisanokuzithokozisa

Amahora a-4 ngeviki × amaviki ayi-9

Isikhathi sesisonke Amahora angama-300

Page 49: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 47

AMAGAMA ASETSHENZISIWE KUHLELO LWEZIFUNDO LWEGETCA

Abalondolozi bolwazi lwendabuko/abasebenzisi bolwazi lwendabuko – ngabantu abangabagcini noma abasebenzisa ulwazi olwesekwe kwizindlela nezinkambiso zendabuko emiphakathini yabo. Amancoko – inkulumo noma isehlakalo esihlekisayo.

Ukulandelanisa izinhlamvu zawongwaqa – ukuhlela amafayela kulandelaniswa ngezinhlamvu zongwaqa. Ibhlogi – ikhasi ku-inthanethi noma kuwebsayithi. Okuqukethwe kulo kuvame ukulawulwa ngumuntu oyedwa futhi livamise ukubhalwa ngendlela yobungane noma exoxisanayo. Isinema – ubuciko bokwakha umfanekiso onyakazayo. Isinematografi – izinhlobo zezithombe ezakhe ubuciko bomfanekiso onyakazayo. Inkulumo egigiyelayo – indlela engaqondile yokwethula imibono etholakala kulimi zesintu zase-Afrika eziningi. Ipholavuthondaba – yileyongxenye yokugcina endabeni noma emdlalweni. Umbhalo oyingxoxo – wuhlobo lombhalo owethula imizwa, indlela yokucabanga nzulu noma uhlangothi oluthathwa umbhali kunokuba isitatimende salokho okuyiqiniso noma imicabango edlulayo. Umbhinqo ofihlekile - umbhiqo osengxoxweni noma ezimweni ezisemdlalweni ongazwisiswa ngabalingiswa kodwa uzwisiswe ngababuki/ngabafundi. Ukuthola ulwazi – izimo zokuthola ulwazi, okufaka nezinye izindlela zokufunda ulimi. Ukwakhiwa kolwazi – izindlela zokwazi ezehlukana ngokuhambelana nalokho okwakhiwe amasikompilo kanye nobunjalo babantu abaphila ngaphansi kwalawo masikompilo. Umbhalo owethulayo – uhlobo lombhalo okuqondwe ngawo ukuba kuchazwe noma kuchazwe kabanzi ngokuthile noma ngezehlakalo ezithile. Udaba ngempilo yomuntu – lokhu kuqondiswe kwindaba ngomuntu uma eqathaniswa nabanye abantu abahlangabezene nezehlakalo ezifanayo ngenxa yokuthi baphila ndawonye. Lokhu kwehlukile kudaba olungempilo yangasese yomuntu qobo lwakhe ngokuthi le nhlobo yodaba (udaba ngempilo yomuntu) igxile ekuphilweni kwempilo ngokuyibuka ngeso lwalokho okuhlanganisa izimpilo zabanye okuhambisana nalokho okubalulekile kuhlelo lwamagugu obuntu. Umbhalo wokuziqambela – ubuciko bokubhala ongaphathelene nezehlakalo zangempela. Umxoxi – yilowo oxoxa indaba. Isigejana semifanekiso eqoshwe ngefilimu – ukulandelana kwemifanekiso enyakazayo ekhonjiswa esinema noma kuthelevishini. Ifokhasi – imaphakathi lepoyinti lomfanekiso okhonjiswe ngokucacile (ikakhulukazi uma kuthathwa isithombe ngekhamera) Izindaba sezintu – lokhu kusho izindaba ezahlukahlukene ezitholakala ngokulinganayo kumphakathi ngobubanzi. Zifaka izinganekwane, izinganeko, kanye nezinsumo.

Page 50: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 48

Ukuqinisekisa ukuzazi ubuwena – isimo sokusekela indlela wena luqobo lwakho ozibona ngayo. Izinhlelo zolwazi lwendabuko – izindlela zokwazi eziphathelene nemiphakathi yasekhaya/yasendaweni. Ukungaqondisi – lena yindlela engaqondile yokuxhumana ekhombisa inkulumo yokuhlonipha emasikweni esintu ase-Afrika. Ukuzicabangela – ocabanga ngakho okubonakala kuyiqiniso okususelwe kwimininingwane onayo. Ubungoti kwezomsebenzi – izindlela zokuziphatha ezihambisana nezimiso zomsebenzi noma uhlobo lomsebenzi umuntu aqashelwe wona. Umbhalo wangempela – wuhlobo lombhalo ongewona wokuziqambela; ukhombisa uxoxa ngezehlakalo zangempela kunokuthi uxoxe ngalokho okungelona iqiniso. Umbhinqo – amagama aqonde okuphikisana nalokho okushiwoyo nokuwumqondo osobala. Igama elikusichazamazwi – uhla lwamagama (noma izingxenye zawo). Uhlelo lokwakha amagama atholakala kunoma yisiphi isikhulumi solimi, futhi kuphinde kuqondiswe kusichazamzwi ngenxa yokuhlanganiswa kwaso nezinhlelo zokawakha izichazamazwi kanye nokusungulwa kwamagama amasha. Ukufundiswa ukufunda nokubhala – ukusebenzisela ulimi ukwakha umqondo ngobuwena kanye nomhlaba. Izikole zivame ukugxila ekwazini ukufunda nokubhala ngendlela esebangeni elingangenelele newukuzijwayeza nje. Kulolu hlelo lwezifundo, ukufundiswa ukubhala nokufunda kuchazwa ngeso lwezenhlalo namasikompilo lapho ‘ukufunda’ kanye ‘nokubhala’ ngomhlaba nalokho okusizungezile kuthathelwa phezulu ukwedlula ukuzijwayeza ukubhala ngoyinki/ipeni kanye nephepha. Isigqi – ukuhlelwa kwemisindo enkondlweni lapho kuba khona amaphethini wemisindo egqizelelwe naleyo engagqizelelwanga ukwakha isigqi. Indlela yokwethula okuthile – yindlela okwethulwa ngayo okuthile; yindlela yokuxhumana (isib. Indlela yokubhala, yokukhuluma noma yokubuka (efaka amagrafu anjengamashadi); imininingwane ingaguqulelwa ezindleleni ezahlukile (isib. Ukuguqulwa kwegrafu libe isiqephu esifundwayo). Kukhona izindlela ezahlukene zokuxhumana: eyokubhala, eyokukhuluma, eyokubuka, eyeminyakazo esebenzisa ukunqathuzisa izandla; eminye imisebenzi eqanjiwe ihlanganisa lezi zindlela ngaleyondlela ibizwa ngokuthi imisebenzi eqanjiwe endlelaningi (multimodal texts). Ifuzamsindo – amagama azwakala njengalokho akuchazwayo isib. ukubhunga kwebhungane, ukuxokozela kwamaxoxo. Imifanekiso nendawo yekhamera uma kuthathwa izithombe – lokhu kuqondwe izinhlobo ezahlukile zokuthathwa kwemifanekiso kanye nendawo lapho ikhamera iba khona uma kuthathwa le mifanekiso Imisebenzi esetshenzisiwe emibhalweni – isenzo sokuholela abafundi kuzinsiza zokucwaninga ezisetshenzisiwe embhalweni. Imisindo engekho esikrinini – imisindo evela esithombeni noma kuthelevishini ngenkathi umfanekiso ungakabonakali kuzethameli/kuzibukeli. Imisindo ekhona esikrinini – imisindo eyenzeka esithombeni ngenkathi umfanekiso ubonakala esinema noma kuthelevishini.

Page 51: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 49

Indlela yenqubo – indlela yokufundisa ukufunda nokubhala lapho okugxilwe kukho akukona okuwumkhiqizo wokugcina, kodwa abafundisi bagxila ekuphindaphindweni komsebenzi obhalwayo okuwutho oluhambelana nobunjalo bokubhala kanye nokufunda. Indlela yezenhlalo namasikompilo – Le ndlela iqalisa ngokuthi kuzwisiswe ukuthi ulimi seluvele lukhona enhlalweni. Igxilise kulokho abantu abakwenzayo ngolimi kunokuthi ibheke ukuthi isakhiwo solimi sime kanjani. Inkundla - Isigejana esiyingxenye yomdlalo, ngokuvamile emele lokho okwedlulayo noma okwenzakalayo phakathi kwabalingiswa abathile abasendaweni eyodwa. Iphimbo – Indlela yokuxhumana ezimele lapho okhulumayo noma umbhali eziveza ngokuzikhiphela obala ezahlukanisa nalokho okucatshangwa ukuthi imicabango noma imibono kawonk’wonke. Wuphawu lokukhomba ubuwena noma lokuveza okuyimibono yakho wedwa. Okugxilwe kukho kulolu hlelo lokufundisa wukuvezwa kwemibono ezimele geqe. Isikompilo elithandwa uwonk’wonke – Izenzo ezisesikompilweni noma imisebenzi yobuciko okuqondwe ukuba kuthandwe ngabantu abaningi. Isisombululo – uma inkinga noma isimo esinzima sendaba, somdlalo noma senoveli sixazululwa. Isophi – yigama elijwayelekile lomdlalo oyisophi (bheka incazelo ngezansi). Izilimi ezithwesa igunya kumbhali – Lezi zilimi ezithwesa igunya kumbhali, zidinga ukuba umbhali abhale ngendlela ecacile. Ziyaziwa ukuthi zidinga imininingwane ebalulekile ukuba ize kuqala kulokho okwethulwayo njengoba kubonwa kwisakhiwo sezigaba lapho kuba khona umusho oyisihloko bese lo musho ulandelwe yimisho esekelayo (Izilimi ezaziwa njengalezo eziGermanic ziyizibonelo ezishaya esikhonkosini ezinezici zalokhu osekuchaziwe). Izilimi ezithwesa igunya kumfundi – lolu wuhlobo lwezilimi ezithwesa igunya kumfundi ukuba azicabangele lokho okuwumqondo kokufundwayo. Ngokuvamile, indlela yokucabanga ehlanganisayo itholakala ngaphandle komsebenzi oqanjiwe okuphoqa umfundi ukuba asebenzise izinkomba zezimo ukuhlanganisa amacashaza uma akha umqondo. Umfundi usebenzisa kakhulu amakhono okuzicabangela ukuthola umqondo walokho okushiwoyo okubonwa sengathi akuqondile noma akucacile (Izibonelo: Izilimi zesintu zase-Afrika ezihlelwe ngaphansi komndeni wezilimi ezaziwa ngezilimi zaBantu). Izinkundla zokuxhumana zomphakathi – izindlela zokuxhumana eziku-inthanethi ezisetshenziswa yiqulu labantu ukwabelana ngemininingwane nokukhulisa ubungane emphakathini nakulokho okuphathelene nezomsebenzi. Izwi nendlela yokubuka kwalowo oxoxa indaba – yizwi neso elikhethwa wumxoxi wendaba, isib. kuhlelo lwezigaba zamabizo, isigaba sika ‘Mina’ okusho ukuthi umxoxi uzosebenzisa u /ngi/ ekuqaleni komusho wendaba ayixoxayo noma isigaba sika ‘Yena’ okusho ukuthi umxoxi usebenzisa u /u/ ekuqaleni komusho wendaba ayixoxayo. Ukudidiyela, umdidiyelo– ukuletha ndawonye kanye nokuhlanganisa imininingwane noma imibono esuselwe kwimithombo eyahlukene; umdidiyelo yindlela yokufingqa ecacile neqondile yokwethula le imicabango nemibono ehlanganisiwe ukuze kuvele ukuba okuthile kuhle noma kubi okunomthelela ekutheni uzobhekana nakho kanjani. Ubuciko kokubukwayo – ulwazi olujulile ngobuntandabuhle bemifanekiso eyakhelwe ukuhambisa imiqondo ethile (lokhu kufaka imiqondo yenhlalo, yezombusazwe kanye namasikompilo).

Page 52: ISIZULU JULY 2017 - Department of Higher Education and ... Draft Curriculum Statements...1. Ukuhlola ukuthi ulimi lusetshenziswa kanjani ukuveza okungamagugu nezindlela zokwenza zenhlalo

GETCA IsiZulu Curriculum Page 50

Ubuntu – uhlelo lokungamagugu olusekelwe kwizimiso zempilo yama-Afrika, oluqanjelwe phezu kokuthi: Umuntu ngumuntu ngabantu. Ukubhuqa – ukubhuqa othile noma okuthile ngendlela engahlabi kodwa ehlekisayo. Ukufundiswa ngokubukwayo – ikhono lokuzwisisa kanye nokwakha umqondo ngezithombe kanye nemifanekiso ebukwayo. Ukuhambisana nempilo – okuqukethwe okuxhumene nempilo yezenhlalo namasikompilo abafundi. Ukulingisa okuhlabayo – indlela ehlekisayo yokulingisa umbhalo ongahlekisi. Ukukhula kwesixakaxaka – lokhu kuqondwe ukuthuthukiswa kwesixakaxaka ezingxenyeni ezisekuqaleni zomdlalo, zenoveli, zendaba noma zefilimu. Ukuba khona komoya wokuthi ukugqubuzisana kuyakhula kwizenzo ezikhona endabeni, kuthiwa kukhula isixakaxaka esiholeleni kuvuthondaba. Ukusetshenziswa kolimi olwevile kolulodwa – indlela yenkulumo lapho ulimi lokuxoxisana nokuphendulana luguqulwa ngokubonakalayo noma ngokungabonakaliyo ngabakhulumi bolimi abazi izilimi ezevile kolulodwa. Ukwesekela – ukuveza ubufakazi ukwesekela umbono. Umdlalo oyisophi – uchungechunge lomdlalo womsakazo noma wethelevishini oveza ukuxhumana okukhona ezimpilweni zabalingiswa ngendlela evusa imizwa yothando noma ebanga ivuso/eyethusayo.