Yanaika Schauvaerts

Klinisch Neuropsycholoog

Gele Vlaggen

• Een biopsychosociale benadering van pijn

• Psychologische factoren van pijn (‘Gele Vlaggen’)

• ‘Gele Vlaggen’ toepassen in de praktijk

Overzicht

Een biopsychosociale benadering van pijn

“Pain is whatever the experiencing person says it is,

existing whenever and wherever the person says it does”

(McCaffery, 1979)

Een biopsychosociale benadering van pijn

Model van Loeser (1980)

Een biopsychosociale benadering van pijn

Biologische

Factoren

Psychosociale

Factoren

Pijnbeleving

• Gedachten: bv. ‘als ik beweeg, wordt de pijn erger’

• Emoties: bv. angst, boosheid, verdriet, …

Een biopsychosociale benadering van pijn

Pijngedrag

• Communicatie (verbaal en non-verbaal): bv. ‘klagen’ over

pijn, wenkbrauwen naar beneden/ogen samenknijpen, …

• Coping: bv. niet meer bewegen, medicatie nemen, …

Gedachte

EmotieGedrag

• Pijn is meer dan een louter ‘lichamelijk letsel’

• Psychosociale factoren determineren mee het ontstaan

en in stand houden van pijn

• Risico op vicieuze cirkel en neerwaartse spiraal!

Een biopsychosociale benadering van pijn

Lage rugpijn

‘Het gaat maar niet

over, het is vast iets ernstigs’

Angst

Niet meer sporten

Niet meer werken

Geïsoleerd raken

Financiële problemen

Depressieve gevoelens

Psychologische factoren van pijn (‘Gele Vlaggen’)

• Attitude (overtuigingen/percepties)

• Emotie

• Gedrag

‘Interne’ factoren = Gele Vlaggen

• Diagnose en behandeling

• Compensatie

• Familie

• Werk

‘Externe’ factoren = Zwarte en Blauwe Vlaggen

KCE, 2017; Nicholas et al., 2011

Psychologische factoren van pijn

(‘Gele Vlaggen’)

Psychologische factoren van pijn

(‘Gele Vlaggen’)

• Attitude (overtuigingen/percepties)

• Emotie

• Gedrag

Psychologische risicofactoren die wijzen op een

verhoogde kans tot het ontwikkelen van chronische

problemen

Psychologische factoren van pijn

(‘Gele Vlaggen’)

Attitude

EmotieGedrag

Pijnbeleving

Pijngedrag

Attitude (overtuigingen/percepties)

Disfunctionele overtuigingen en verwachtingen m.b.t. (de

gevolgen van) pijn:

• Overtuiging dat pijn schadelijk is

• Overtuiging dat pijn toeneemt bij activiteit

• Overtuiging dat pijn niet zelf te controleren is

• Overtuiging dat pijn volledig opgeklaard moet zijn

alvorens ‘normale activiteit’ terug op te nemen (bv. werk)

• Catastroferen

• …

Psychologische factoren van pijn

(‘Gele Vlaggen’)

Emotie

Emotionele reacties t.g.v. pijn:

• Overgevoeligheid voor lichamelijke prikkels

• Angst voor pijn (tijdens activatie/werk)

• Ontreddering

• Stress

• …

Geen psychiatrische diagnose (bv. klinische depressie,

persoonlijkheidsstoornissen, …) = Oranje vlaggen!

Psychologische factoren van pijn

(‘Gele Vlaggen’)

Gedrag

Gedragsmatige uiting van pijn en coping:

• Buitensporig hoge pijnscores

• Overmatig rusten

• Vermijden van ‘normale’ dagelijkse activiteiten (bv.

werken, sociaal contact, …)

• Grote afhankelijkheid van passieve behandelingen zoals

analgetica

• Zelfmedicatie (bv. door het gebruik van alcohol)

• …

Psychologische factoren van pijn

(‘Gele Vlaggen’)

• Prognostische inschatting

• Belang van psychologische risicofactoren:

• Non-specifieke factoren (zoals therapietrouw, attitude,

catastroferen, …) zijn meer voorspellend voor klinische

veranderingen bij lage rugpijn dan specifieke therapeutische

targets (bv. behandelen van spierspanning, houding, …)

(O’Sullivan et al., 2016)

• Bij musculoskeletale pijn zijn psychologische factoren

belangrijke determinanten voor slechte outcome (=

toekomstige pijn en beperking) (Nicholas et al., 2011)

Psychologische factoren van pijn

(‘Gele Vlaggen’)

• Consistente bevindingen m.b.t. voorspellers voor

chronische problemen:

• Pijn intensiteit

• Overtuigingen over pijn (bv. pijn is schadelijk)

• Depressieve gevoelens: neerslachtigheid en wanhoop

• Catastroferen

Psychologische factoren van pijn

(‘Gele Vlaggen’)

• Saliente factoren:

• Angst en depressie

• Disfunctionele coping zoals angst-vermijding

en catastroferen

Nicholas et al. (2011)

De aanwezigheid van een ‘saliente factor’ of een

cumulatie van verschillende risicofactoren vergroten de

kans op chronische problemen

Steeds gele vlaggen binnen de context bekijken: staan

niet geïsoleerd van andere factoren zoals leeftijd,

geslacht, sociale en culturele achtergrond, … !

Psychologische factoren van pijn

(‘Gele Vlaggen’)

‘Gele Vlaggen’ toepassen in de praktijk

• Personen ‘at risk’ identificeren zodat vroegtijdige

(psychologische) interventie mogelijk is

• Vroegtijdige detectie (O’Sullivan et al., 2016):

• Exploratie van patiënt zijn:

• Overtuigingen over pijn

• Emotionele en gedragsmatige reacties op pijn

• Sociale context

• Eventueel gebruik maken van vragenlijsten (KCE):

• STarT Back

https://kce.fgov.be/sites/default/files/atoms/files/StarTBack-Nl.pdf

• ÖMPSQ

https://kce.fgov.be/sites/default/files/atoms/files/OrebroNL.pdf

‘Gele Vlaggen’ toepassen in de praktijk

• Vroegtijdige detectie: Vragenlijsten (KCE)

• STarT Back: voorbeeldvragen Gele Vlaggen

• ÖMPSQ: voorbeeldvragen Gele Vlaggen

‘Gele Vlaggen’ toepassen in de praktijk

• Vroegtijdige detectie: Anamnesegesprek

• Attitude (overtuigingen/percepties)

• Maak je je zorgen over (de oorzaak, verloop, behandeling, …

van de) pijn? (peilen naar overtuigingen/bezorgdheden)

• Denk je dat het goed gaat komen? (peilen naar

verwachtingen Catastroferen)

• Emotie

• Ben je ongerust of angstig over je situatie? (peilen naar

angstige gevoelens)

• Merk je dat je je prikkelbaar, gespannen of rusteloos voelt?

(peilen naar signalen van angst)

• Maakt deze situatie je ongelukkig, triestig of neerslachtig?

(peilen naar depressieve gevoelens)

‘Gele Vlaggen’ toepassen in de praktijk

• Vroegtijdige detectie: Anamnesegesprek

• Gedrag

• Wat doe je zoal op dit moment (ADL, activiteiten, …)? Of lukt

het niet door de pijn? (peilen naar passiviteit)

• Wat doe je om de pijn te verminderen? (peilen naar passieve

behandelingen/zelfmedicatie)

• Komt er bezoek en kan je jouw verhaal bij hen kwijt? (peilen

naar sociale steun)

(Met dank aan pijnpsychologen UZA)

‘Gele Vlaggen’ toepassen in de praktijk

• Vroegtijdige Interventie (O’Sullivan et al., 2016; Foster

et al., 2018):

• Psycho-educatie over pijn:

• Uitleg over de (biologische) oorzaak en behandeling van lage rugpijn

(Maar: vermijd ‘angstinducerende boodschappen’! cf. richtlijnen

KCE)

‘Gele Vlaggen’ toepassen in de praktijk

‘Gele Vlaggen’ toepassen in de praktijk

• Vroegtijdige Interventie (O’Sullivan et al., 2016; Foster

et al., 2018):

• Psycho-educatie over pijn:

• Uitleg over de (biologische) oorzaak en behandeling van lage rugpijn

(Maar: vermijd ‘angstinducerende boodschappen’! cf. richtlijnen

KCE)

• Verwijzen naar psychosociale factoren van pijn cf. Model van Loeser

‘Gele Vlaggen’ toepassen in de praktijk

• Vroegtijdige Interventie (O’Sullivan et al., 2016; Foster

et al., 2018):

• Psycho-educatie over pijn:

• Uitleg over de (biologische) oorzaak en behandeling van lage rugpijn

(Maar: vermijd ‘angstinducerende boodschappen’! cf. richtlijnen

KCE)

• Verwijzen naar psychosociale factoren van pijn cf. Model van Loeser

• Motiverende gespreksvoering: gezondheidsbevorderend

gedrag (zoals actief blijven, ‘normale activiteiten’

onderhouden, …) stimuleren

Zelfmanagement bevorderen!

• Indien aangewezen: doorverwijzen naar psychotherapie

‘Gele Vlaggen’ toepassen in de praktijk

• Vroegtijdige Interventie: Adviesgesprek

Medisch relevante informatie delen

Vermijden van ‘angstinducerende boodschappen’

Uitleg over samenhang van (lage rug)pijn met

overtuigingen/stemming en gedrag

Motiverende gespreksvoering m.b.t. gezondheids-

bevorderend gedrag:

Medicatie

Activatie (bv. beweging, ‘normale’ dagelijkse activiteiten uitvoeren,

…)

Psychosociaal welzijn (bv. emoties uiten, sociaal contact

onderhouden, …)

‘Gele Vlaggen’ toepassen in de praktijk

Gele Vlaggen

• Naast biologische factoren bepalen psychosociale factoren

(pijnbeleving en –gedrag) mee het ontstaan en onderhouden van pijn

• Gele Vlaggen zijn psychologische risicofactoren om een prognostische

inschatting te maken over het ontwikkelen van chronische problemen

• Gele Vlaggen worden onderverdeeld in drie domeinen: Attitude

(overtuigingen/percepties), Emotie en Gedrag

• Tijdens het anamnesegesprek is het aangewezen om te peilen naar

Gele Vlaggen zoals angst, depressie, passiviteit, … (= Vroegtijdige

detectie)

• Tijdens het adviesgesprek is het aangewezen om de psychosociale

benadering van pijn te bespreken en gezondheidsbevorderend gedrag te

stimuleren (= Vroegtijdige interventie)

Besluit

Foster, N. E., Anema, J. R., Cherkin, D., Chou, R., Cohen, S. P., Gross, D. P., … Woolf, A. (2018). Prevention

and treatment of low back pain: evidence, challenges, and promising directions. The Lancet, 391(10137),

2368–2383. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(18)30489-6

KCE Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg. (2017). Klinische richtlijn rond lage rugpijn en

radiculaire pijn. Geraadpleegd van https://www.kce.fgov.be/nl/klinische-richtlijn-rond-lage-rugpijn-en-

radiculaire-pijn

Loeser, J.D. (1980). A definition of pain. Medicine 7, 3-4. Washington

McCaffery, M. (1972). Nursing Management of the Patient with Pain. Michigan: Lippincott.

Nicholas, M. K., Linton, S. J., Watson, P. J., & Main, C. J. (2011). Early Identification and Management of

Psychological Risk Factors (“Yellow Flags”) in Patients With Low Back Pain: A Reappraisal. Physical

Therapy, 91(5), 737–753. https://doi.org/10.2522/ptj.20100224

O’Sullivan, P., Caneiro, J. P., O’Keeffe, M., & O’Sullivan, K. (2016). Unraveling the Complexity of Low Back Pain.

Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy, 46(11), 932–937. https://doi.org/10.2519/jospt.2016.0609

Bronnen