i.Q ρ £

DISSERTATIO ACADEMICA,De

FESTOV ETERUM

svio-gothorumD I S Α Ν O,

QUAM,Confentiente simphfj. hacdt. Pbilofopb. in

. " % Regia tAcaåemia Upjalisnji „%. * prisideV t R O C Ε L Ε B Ε R R 1 Μ O ,

Mag. ANDREAC E L S I O,

ΛβγοηογπΜ PROFESSORS Reg. 0* Ord.b. t. DECdNO maxime Speäabili,Nec non

Reg. Societ. Ut. & S. SECRETARIO ,PRO GRADU

Publice examinandam modelte fiftitStipendiarius Regius,

JOHANNES BENEa NORLIN,SMOLANDllS.

In Auditorio Guftav. Maj. Η ι,χι. Μη' Ann. mdccxlii.Horit ante meriaitrn folitis.UP SAL Mß imprefla.

2-

/. Ν. J.§. ι-

Ultiplicato licet cum annis numero Deorum Dearumque, pri-mis tarnen poft diluvium tempoiribus, cundem vix binarium fu·peraiTe venfimile videtur. Ete·nim Sol & Lund antiquifiTtais ρο<pulis Chaldaeis praecipue & Aigy«ptiis, ad hujus motum menieii-

illius vero annos definientibus, prima fuere numinadivinis culta honoribus a> Hinc forte plurimo-ram deinceps numinum in Deos & Deas diftin&icderivanda eil. Refte itaque SCHEDIUS : Prafertiminquit, cum & omnid numina genttlia mafculerum de*rum ad unum folem referantur. Opeimo itacfue jure, /"<?■minet fexus numina ad unam lunam , ut rediξan tur, conveniens efi b). Propagato autem geqere humanoiper Orientem, Aiiam nempe & Scythiam , SoliLunacque eultus ubique innotuit. De Luna tantum·modo culm agere nunc noftri ed inftituci. Cum vero,

e\

"»* ) ° C SSI" !

£x Scythia, ut videtur, omnis in has terras introdu-éla fit religio c), non mirum veteres Suio-Gothos»poftSolem, Lunam fummo honore fuilTe proiecutof.Quod fatis teftantur hare OLAI MAGNI verbar Simi-li'etjärn ratione Lunam adorant, quta bieme,remort tole%continue ejus utuntur luwine d), CerteLuna, ceu Ma¬ter Mundi & Regina cceli e)t cujus lumen Aftrologiseft genitale & hume&ans, profpera renfebatur & a-cimalium procreationi & ftirpium pulluiarioni. Cre-debatur quoque partubus rebusque amatoriis prateilef\ Fuifie veterum Hyperboreorum eandem opinio-nem adfirmat RUDBECKIUS : Lumen Luna plenum 9

ait * tmntbus nubentibus femper Unge auffic atiffimum ba*bitum fuit, Nec tamen matrimoniis folis éut fponfalibus 9

fed rei horlenβ iftbac obfrvatio plenilunii intervenerat g\Sed virtus Lunae, etjam in aliis humanis rebus» a^nitaeft divina, adeo ut lumen ejus novum vel plenum Togae& Sago aufpicatiftimum exiftimarent; coeuntyinquir, TA-CITUS, nift quid fertuitum & fubitum inciderit, cum aufintboatur Luna aut impletur. Kam agendis rebus hos au-fticatiffimum initium credunt k). Idem vult G/ESAR dt-cendo : non eße fas Germanos fuperare , fi ante norramLunam pralio contendiffent i). Hinc expreftis verblS £»-na Germanorum Dea falutatur k). Eandem Luna vimagnovit quoque TielvArus , quiprofelici adlitora Goth-landiac appulfu, tauris ovibusque &c» maéhtis, adje-iftoque epulo & vifceratione, Luna nuper incenfe fa-crificavit, omnibus illius comitibus benignitatem «#-va Luna pratdicantibus /).

a) KAT. COM. Mytb. pag gp6. cfr. p. te. b) pag. m.7^a. c) SCHJFF. Upf antiq. p4 pg. d ) lib. c. z. e) pid.PLUTARCH. ρ 168- JEREM. c. 44, f) ΝAT COMES pag,2&Θ. item SCH6DIUS de Diis Gerfn. p. ifo. g) Atlant. Tontt

b) dt morib. Germ. p> », fp3. h. 8CHED, pag.Λ I iff.

4 4M ) o ( *6*Idé. i) de hello Call. lib. 1. c. fo, bell. Cr*#. /& f/,f. 2/. /) STRELOJP. Cbrontcon. Gotbiand, p. u,

§< II.Nomina Ζ»»* lingua Suio-Gothica antiquiffitruEne dubio funt Tungel & Matte. Progrefiu vero

temporis variis infignita eil titulis aliis. At feminintvel potius hermaphroditi generis hoc numen, quem·admodum fol mafculini , habebatur , adeo ut LunaDea, ut fol Dens , appellaretur· Et ficuti Dea hare o-irntnm prima fuit(§. i.) & maxima > non mirum, fiolat tfyxnv Dea nurcuparetur. Dea autem, veteri lin¬gua, Goi & Dis dicitur: Ira namque VERELIUS a)·Dis & Gody h. e., Dea: & M. CELSIUS: Difa, h. e.9Dea b). SxzVanarGod, & Vanar»Dis, Dea frei, vel Va~norum e): Difar vorar, opifer* tf ultrices Dea d) TalarDifer, Jubdola Dea ( Ρarea ) e) : Difar Salin , aula dea·*tum f). Idem teilatur VIRGJLIUS g):

Sufpiciens altam lunam fic voce precatur:Tu Da, Tu prafens, noßro iuccurre iaborlAfirorum decus, li nemorum, Latonia, cujlos.

Lunam fub nomine Diana quoque fuiile eultam, vel exhoc OVIDII ρ tet b):

Nec par, aut eadem notturn* forma DianacEJfe poteft usquam: femperque hoäierna fequente %Si crejiit, minor eß i major, β contrabit orbem.

CICERO Dianam & Lun-m eandem putatam re*fert t). Fuiife vero Dis vel Difam eaiidem tum Dia-na , innuit JOH. M., memor ns y Adelum Sueci* Regem ad Idolorum templa facrificaturum, cum magna equi-tum pompa accejfffe , aden.que Diana (cujus eultuvn Go-tbi a Gracis periuafi aamiferant ) ingreffurum, fubito equilapfu corruentem exfpiraffe\ verum ego, inquit iigmfican-tci , eam Dtanam non /ifiaticam , Ject Scytbicam fuijje e·xißtmo k)% Eandem vero hilturiam traden % STllR-

LJLUS

4M ) o ( Hl- f

Li£US /) Adelum Regem iacrificio Difae (blfa-blotiyinrerfuiire oftendit. Nomen Lucma Lunac impofiturafuifle ceftantur Mythologiae fcriptores m)> cm, pro fe-Iici in primis partu$ facra fecir fuperftitiofa antiqui-tas. Juno Lucina , precatur parturieni Glycerium ,/>*Ofem ι ferva me obfeers n).

Idem de Difit p-aedicat hiftoria WOLSUNG o) tBldrgrüner fk-*ä tu kunna Auxiliatrices runas difeer ,Ef \)u biarga vill fi fervare vis öf levare femOk Hyfa kind fra konom h. e. minam partu , vola eas in·A lofa fkal paer rifia cide, artus etjam confirin·Ok of /φu fpenna ge , fimulque ingemina Di*Ok bidta pa Dfr duga* farum opem.

a) Obfervat. ad Hervara Sag. ρ* S9» Ejusd. ad Hiß* Gå·trik* p.34. b) Comput. p.6o. c) VERELII obferv. ad biß*Gotrik, ρ. T4. cfr Atlant» T» It. f. f?l» d) Alf Sag. ρζρ. e ) biß. de Nomagefto pag. #/. /) Fridtbjof.fSag» pag. zp, g j Aineid. lib. IX. b) Metarn. Hb* XKnfab. III. i ) De natura Deorunt k) biß. Suio-Gotb. lib. /,cap zz. I Engl. Sag, cap 33. m) STOCKMANNUS inElutidario Deorum Dcaruwfue p. iyp. ΝAT. COM. inMyth. Hb, Iii. pag. igp. n) TERENT. Andr, All* III,,Sf /. 0) pag» f*.

§. III.Vig^nte vero maxime apnd Gentei in Mythologie

Numinum polyonymia , Luna adhaec alia fortita fuittiomira: fic Frigga, una fcilicet ex tribui maximisldo-Iis Upiahenlihus, adpellabatur *)· Nec Freja , ut val tEdda b), diverfa ab bic fuit Dea. A quibusdam Friccovel Fr igo t ab aliis Frigga, Trea vel Freja idem numenvocatuin WORMIUS fe invenifife teftarur t). FriggaDea vocabaiur a»moris d), Freja propter amorem quo-que inyocata efl: e). Frigga propter fertilitatem cole-batur, Freja pro eadem vi&imas oblatas refert STUR-

A 3 L£dS

6 4M > « ' f Hi·LjEUS f). Eleganter igitur STIERNHIELMIllS infuo Hercule:FR^tJA des oftyertoÅld beh'irfkar jorden och haftyet,Himmel och all element bland gudar och alla gudinnor , ·:·Ailß och denadlafi hon areals lefxvande moder och amma,

Et quemadmodum Frigga vel Freja lunam denotat, itaLunam poßidere dicitur aureamg). NovivrjUS quoq; ex My»thologia Grarc. Venerem Lunam fignificarc ·> mirum ita-que non eft» Friggam eandem cum Vener c haberi. Ve*merem autem Junonem appellabant, cui matronar pro fi-liarum nuptiis > utpote pronubac Deac , vota facereconfueverant b). Quod vero haec Juno Luna fit > itaconfirmat MACROBIUS *): hac Juno Dea habita, undeJanum Junonium. Cum etjam initia menßum majores no*ftri ab exortu Luna fervaverint, jure Junont calendas dtxe-runt, Lunamac junonem eandem putantes. Quum vero ThorSuio-Gothorum fuerit Jupiter k), & Thori uxorem £>/-fam appellatam fuifleex membranis Norvegicis tefteturWORMIUS /), patet junonem, utpote jovis uxorem ,vel Venerem , cum Difa vel Frigga convenire, omnia-quc hacc Dearum nomina Lunam unice indicare.

a) SCHEFF. Upf. Ane. cap. Vill. cfr Atlant, T. II. f.SJ1· feJ9· b) fabula 44. cfr. SCHEFF. Up. ant. p. 96. fe41c) mon· Dan. Itb. I. pag. 10. d) Edda. fab. 44. e) Eddafab. 22. f) Yngling* Sag. cap. 13. ERIC. Upf pag 3. g)Edda fab. 30. b) ΝAT. COM. Mytbo l pag. 133. i) Satur.üb. I. c. 13. cfr. SCHEDIUS de diis Germanorum pag. 161,163. i) SCHEFF. Up. Ant. p. f7· /; Faß. ρ. jit

§. IV.Sacra Ζ«»* fuiffe, quae Goa, Goea vel Goja dicaban·

tur, ita probari videtur : Goa, hiftorice fpe&ata, 7~£#-ri t feu Jovis, filia falutatur a). Ergtf Diana, utpoteJovis filia, eadem cum Goa. Diana autem myftice Lu¬nam notat ($. IL), ergo etjam Qoa. Ceterum noftra

C4a

)o( Hl· 7Goa vel Go Sc Grxcorum 7#, & nomine» & re inter feconveniunt b), Etenim Lunam etjam Jo referebat r).Paria praeterea funt Go* & Jonis fata; amiiTam utram·que fuifle legitur» Parentibusque curam & moleftiamcreaile. De Patre Jonts fnacho i ta canit OVlDlUS d);

- natamque ntiferrimus JOLuget ut amtffam. *

De Thoro, G6am filiam anxie quacrente, memorantOrigines Norrigiλ e). Oftendit praeterea NATALESCOM. f) Jonem eandem fuiife cum Ifide ABgyptiorum.TACITUS etjam teftatur > Suevos Ifidi facrificatfe g).Quare lfis apud veteres fub nomine Goa eulta vide¬tur. Ifis autem myllice Lunam iignificat, Deaque fuitnavig;ntibus pradeda , tempeftatumque arbitra h),Itaque facile patet, cur Tteharus facriiicio gratias e-gerit Lunar ob felicem in Gothiandiam navigationem·

ä) LOCCEN11 Antitj. Suiog, p. 16. Orig, Norrigiα ρ. ζ.b) Conf RüDB, Atlant T, 11, pag. 477· feq. & lüußriff. Co»mit is & Senatoris D GUSTAVl BONDE Genealog, Reg.Svec,ρag. c) Nat, pag. Spy. d) Me tam. Itb, I. Fab. X. e)Loc, cit. pag. ζ, f ) pag. S94. cf. STOCKM. Elucid. DeorumCf Dearum pag. 136, g) pag.mibi 691. h) MACROB, pag,jp, & LUCIANUS in Dialog. Zepbyri (i Noti,

§. v.Principes nomina Deorum Dearumque fibi arro-

gaiTe j & inde ingentem in hiftoria veterum ortamefTe confufionem, notiflimum eft. Enimvero mor-tuis R^gibus vel Reginis, nominibus Deorum Dearum-ve infignitis, eff dus, virtutes & honores divino?as·fignavit fuperftitiofa pofteritas. Hac ratione homini#bus» quod Deorum proprium fuit, nomen non tan-tum, fe d & omen datum eft. Quod quidem, temporeliterarum monumentis deftituto, faule fieri potuit·Hane etjam confuiionem locum habere in antiqms pa¬triae hiftorii$ & praccipue in Edda exiftimamus, Sic

dBifa }

t 4« )οΓ »Defj, qa* primis temporibus Deam denotavit, & ée-jus nomine Luna cultus viguit , deirde confundi cce-pit cum Dit vel Difa, Qdini ex Oriente venientis fo-cia, & tandem cum Dtfa, Forgunni Elia a) in JFengam,cujus iabula non pauca myitica Diana vel Ifidis fymbolacominere videtur. Ε teη im Dila, re-ti involuta^ haudaliter, ac Ißt & Diana, retis invertione & ufu fe pri-tnam mortales beaile iignificat. Sir etjam coniiiium,quod Di 4 Sigtrudo dedit , de civibus ad habitandasterras antea incultas mittendis , nihil aliud innuit,quam Difam, veluti ifidetn vel Cererem, hornines pri-mum agriculturam docuiiie b). Ceterum progreiTiitemporis non modo Reginis Difa nomen familiare fu-it, fed etjam inferioris fortis feminis, ut ex monumen-tis apparet Runicis.

a) Conf. lUuftrifßmi Com. BOND II Praf. ad eonfpeft.Genealog. b) Conf. RUDB. Atlant. Tom. II. cap. FT. '

§. VIEx hiftcriis patriis conftat, Goa vel Difa noftrae

annua facrificia fadta fuifle Tumma folennitate, & qui-dem Upialiac, quac antiquiiEmis temporibus Metropo¬lis & fedes Regum exftitit, & ubi celebre lllud, pertotum feptentrionem, templum Idolorum fuit exftrurdtum. llluftris de hoc fefto in hiftoria S. OLAi a)exftat locus» IStipjop var J)at forn landsßpur mepannbeipni var par, dt häufup blot ßyIIdi vera at Uppfatt*\um At Goe, fkyldi }t>a blota till fripar oc β:- urs bong i β*num, oc fkylldi par f)d vera Jfing allra Spya. par varoc pa markapur oc kaupftefna, oc ftop vico. h. e. InSueonia mos antiquus fuit in gentilifmo, ut in bonoremGoa unherfale facrißcium Upfalia peragerttur. Sacriücan-dum tum pro pace & viElorta Regis i coeundumque illuc exuniperfo regno, PeraEium ftmul univerfale Judicium ; nun-dinaque & mercatus frequens , per integram fepttmanantinditut i. Hoc iacrificium dicebatur Difabht b), Difa of-

fer.

·»? ) o f Η». ' 9

ftr. Quia femininum putabatur hoc numen, feminaefacrificium prarcipue adrrinaftrabant 5 illae in ptimis,qii« dignitate prat ceteris confpicur erant Sic ALF-HILDER filia Regis facris DIU cper. ta fuit,ira ramen,Ut ipfe Rex adeifet & comiflationes initiaret, utPrarfesconvivii» ad fcby(5bos -verba iaciens c). Idco FRID¬TJOF in facris Difanis Reges ad pocula f d. nr s viditjConjuges vero ipforum foco, in medio fundi accenfo,affidentes, Deos ad fLtmmam alns foventes, alias un-élos mappis detergentes d). Viftimarum enim fan-guine> Hlaut di<fl:o, a Tpergebantur Idola, &qui huiccultui fuperftitiofo aiEftebant, quod in Frigg* vel DiUfacris illuftrium feminarum fuit. In fefto enim unilicet Nutnini prarcipue facrato, utpote hic Dif* , reli-quorum tamen Deorum iimulacra fanguinc viftimarioillita fuiffe videntur. Ma&abantur vero Dif* in vidli-mas etjam homines e) } hand aliter , ac Dian*, quastemplum habuit in Taurica regione, carne humanatantum bitabatur , f), Comiiiationes , blotveitflor, itihoc facrificio public« fuerunt g). Pax & viftoria Re¬gis maxime implorabatur- Etenim antiquis Luva, &pacem» & vicfloriam mortalibus conciliare credebatur.ORPHEUS in minore Cratere b): είξηνη eg ίφξο&τη,Fax vero eft VenusΊ feu Frigga vcl Dija. Quam rrureautem haec cum Gratcorum Diana conveniant, tefta-tur DIONYS. HALICARNASSEUS i): Jones Dian* fa-tium Ephefi, impenfis communibus conflruxerunt, quo ßatistemporibus cum uxoribus & liberis convenientes, una fa*cris dabant operarn mercimoniis: inftttutisque equeftri-bus gymnicis & muftcis certaminibus varits, Deos quoquedonariis bonorabant. Peraftis (pcctaculis & negotiationi-bus t ft qu* inter civitatis interccffßet offenfto, conftdebaniJudices^qui litern eomponerent: tum de bello pontra barbo»ros gerendp 9 deque nutua gentis c omordia confuiebantin B a) Cap.

fö 4@·3 ) o (a) Cdpi 76. b) FRIDTIOF fag. pag. 2y c cfr, SCHEFF,

UpJ. Ant, pag. pip. c) Hervar, Sag. ρ ig. ζ, jg φ. Η. Α»dcl β. Fofir. Sag. c, ΧΡHL d) FKWf. Sag, ρ. zy. e)ERIC. Upf.p.j. f) FLIUARCH. de Os, & Is, g) HEREL,in obferv ad Harvas-, Sag. pag. 60. h) Conf. Sched. de DittGerm. p. $6. i) Antiqü. Rim. iib» 4. cap. zy, z6, (fr, M,CELSll Comput. pag. 61,

& V ILJ

Quum annuum hoc Gojafeftum fuerit, ($, prarced.)mirart convenit, quod AOAMUS Bremeniis & £KI*CLIS OLM hoc Lcnhcium novennarium fuiife com-memorent. Vcrba ADAMI hacefunt: Seiet quoque pofifiovem annos communis omnium Sveonia provmciarum (oieti*filtas celebrari. Ad quam videlicet folennitntem nulli pra*jlatur immunitas. Reget & populi omnes & finguli fua do-na ad llbfolam transmittunt a), ERlCli Prater hac in-fiituta fuerat quanam folennitat generalis, de novennio intiovennium exaftijfime celebranda , ad quam omnis multitu-do omnium provinciarum Gothita nationis venire (fi aonariatenebantur offerre ; quando & vivaoferebantur facrificia dehominibus & brutit, quoritm janguine Deos placabant b ).Sed dicendum forte eft, feilum hocce Difanum novoquovis anno majori folennitate & ceremoniis infignio-ribus celebratum fuiife; ideo fcilicec> quod quolibetnovennio ipfi Reguli tributariij Skattekonungar, pro¬vinciarum praefidess adeife debererit, nec non frequen-tior civsum numerus ex toto feptentrione eifet con-gregatus. Ceterum numerum novenarium Svio*Go*this noftris facrum fuiife, dudum obfervavit JOHAN¬NES MAGNUS c),

a) Hiß. Ecclef, pag, ifj. V) pag, c) Hiß. üb,Ε Cap. it*

§. VIIL

4M ) o C I®·

§. VIII,Peradis facris Judicium umv£rfa!e inftitmum

fuifTe, locus §· VI. citatus docet, quo^almenneligit >

Mizberia ting, Di/Ung, midvinter ting, Up(dia ting vo»cabarur a). In comitiis hifce, fub dio fadis, negotiapublica tradahantur, litesqjqus in foris provinciarumdecidi non potuerant, in tanta frequentia civium 9

ipiiusqiae Regis prsfentia ad liquidum perducebantur»Rex enim ipfe in foiio fedebar, circa iilum ftantibusaulicis 5 e*regi^ne fedebat Legifer Llplandiae,. cumproceribus aliis. A tergo denique felis ipforurn fta-bat omnis multitudo ruilicorum in circulo. Aderantquoque non raro exterorum principum Legati, Tur-ba ruilicorum armata maximam in ferendis fententiispoteilatem habuit , in averfatione rerum arma con-ciuiens, Quod in maximo hoc conventu fuit decre*tum f tants erat aucloritatis, ut ne Regi quidem3in>mutare quid vel negligere, impune liceret b). Et cer«·te comniodo fatis & idoneo tempore judicium hujus-rnodi lnitum fuit, quo prsc.ipua pars civium, Dif& fe«crificatura, adefie debutt. Ceterurn notari meretur,Judicium quoque Ronis & apud Grscos in fefto Dia¬ns haDitutn fuiiTe , adeo ut β qua ofenfa populis incide*re t j inter ifia Deorum facra conciliarentur ex alißrum po*pulorum arbitrio c), Neque hoc iine cauila: etenim/*/x-feu Difa 9 ut Prades Juilitias, leges fanciit, LindeDiODORUS SICUÉUS tale ejus marmor adducit :EGO ISIS SUM, REGINA HUJUS REGIONIS AMERCURIO ERUDITA. QUJE LEGE, PER MÉSANCITA SUNT , NEMO SOLVERE POTEST.EGO SATURNI NOV1SSIMI DEI FILIA , NATUMAXIMA. vTGO SUM OSIRIDIS REGIS UXORET SQROR. EGO SUM ILLA, QUJE PRIMA

Bi fRÜGESv< .i

τΐ ) ο ( wFRUGES MORTALIBUS REPERIT. EGO REGISHORI MATER SUM. EGO SUM, QUjE IN CA-NIS SIDERE EXORITUR. MIHI BUBÄSTOS URBSyEDIFICATA/ VALE , GAUDE , jEGYPTE MEANlli>RI^O.

a) FEREL. not. ad Hervar. Säg. pag. fp. hiß, f O»T.Al. cap. pp. cfr, Scbejf. llz>f. Ant. pag. jitf, b) S. OLAlSäg. cap. So. feq. cfr. Scheff. llp. A. pag. jip. 324. c)DIONYS. HALICARNASS. Antiq. Rom. iib. 4. Cap. 26iti) P>e peregrinät. Ifidis lib. 1. ρäg. mihi 14. cfr. SCHED.de Ditt Germanerum ρ. ij4- item IFORMll Faß. Dan.pag. μ. '

§. fXirHac occaHone nundinae quoque per intepram fe-

ptimanam celebratat fuerunt haud alirer ,ac apud Ro¬manos & Graeeos in fefto Dianae. In iacris etjam Hac-braeorum mapribus veftigia nundinarum haud fruftraqu2eiiv*ris a). Profefto haud incommode in nia-gno hoc Svio - Gothorum fefto nundi.nae inftitueban-tur, quum ex omnibus provinciis advecfti cives varias,in mutua commoda » merces adferre poilent. Sic Chri-ftianorum facra vel MiiTas plurimis hodiemis noftrisnundinis occafionem dedifte , notum eft : ita EricsmeffaUpfaliae, Ofiermejfa Lipiiaey Persmeffa in Hwetlanda Sruo-land. &c. habentur. Nullum quoque rotius anni tem-pusmercibus adportandis & profe&iombus mercantiummagis idoneum eft. Siquidem , ut in fequentibus ap-parehit, har nundinae non tantum tempore plenilii-nii exercebantur; verum etiam eo tempore, quo terrag^lu conftri<fta niveque obdu.fta faciilima & commo-«hflima conceftit itinera. Qu.re etjim har »undina abOLAO MAGNO gtaciäles vocantur. Ce/ebrior, inquit»locus glacialium nundinarum cβ in Arckieptffi/i dvitate U*tfaltevß &c. b β

a) DMBi

•ΙΚ )ο( W rjα) DEUTERON Cap. 14. ν. i4* &c· MATTH, cap. in

** b) Lib. 4. c. 6. ffr. SCHEE. Upf. Ant» pag. 327.§. x.

Quoniam hoc fefturn Difa vel Göa fuit , menfi*quoque, quo celebratum eft , Göja feu Gojemanad di¬ffus eft% Veteres, teile BEDA, d) ufi funt menfibmlunaribus. Quare primus anni menfis Habitus eft, cu¬jus novilunium vel primus dies folftitio brumalt fuitproximus» & diffus Thorsmanad wt 1 Juletungel3 ob fe«ftum folis Julium illo menfe celebratum b), Secua-dus vero anni menfis, Goa, Göjemanadvt 1 Difatungelappellatus eft, in cujus plenilunium feftum Lüne,De* ,Goja vel Difa incidit: Sic enim ARNGRIMUS: Extatde Nori forore Gaea Thorronis filia, ad quam , raptu fubla*tam fnrtho% recuperandam Norus a patre miffus eß. ffuodht faciliuf furcederet , nova Diis facra Tborro inflituit $menfe priorem iüum ( Thoram toftea diEiutn ) proximc fecu·

* tof eundemque menfem a filia Goes nomine Goeam infignioite). Et quidem merito hunc ordinem meniium fervaruntfprimum Soli vel Tboroni, fecundum vero Luna vel Di»(a dicantes , quje proxime poft folem maximo cultuhonorata fuit a veteribus. Prifcam nomenclaturamhi praccipue duo menfes ita retinnerunt d), ut intro-duffο licet deinceps Chriftianifmo , «na cum Calen-dario Romano & meniibus folaribus , primus nihilo-minus anni menfis Januarius, Tbora vel Tborsminad, &fecunlus menfis Februarius,^^ vel Gojemanadåi&i fint,Isiandis hoc non folum in ufu fuit, ut teftatur ARN¬GRIMUS*;} verum etjam Svio-Gothis noftris, id quodnoftra Calendaria & antiquiora & recentiora abundeprobant. Ambo hi menfes apud Aügyptios eodem ferenomine appellati, ordine eodem fe invicem fequun-tur, nempe Athyr 8c Chojac f. Immo apud Roma·

t mcnfif anm primus Januarius ηomen habet a Ja*η»

ν

i* ) o t η*no vel [ole, fecundus Februarius a /^#4 feu Jttnone, cilihoc menfe facrificatum eft Jungautem, III.) my-ftice Lunam iignificat.a) De ratione temporis cap.iq.Lib,!. b) Μ, CELSII Com-

put i pag, 6$ , <74. Crymog* lib. I Cap. q, d) VEREL,not. ad HervAr, Sag, pag, yg e ) pag, (jr. IVORM. Λ/ö»,

//b α l.pag, ιό, /) Af. CELSII Comp, pag, /77· P£*RING* Pantheum Mytbic, pag. 7/«

$, XI.Vulgo noti funt canones &Rhythmi antiqui pro

inveniendo vero tempore Judicii Difani, qui egregiecum iis, quac §. fuperiori a nobis diéta funt, poßuntcenciliarij Hujusmodi hic eft; Thet tungcl, /<??» lyferpa himmelen trattonde dag Jul, ]ula tunglet ; oe ther»p» följer Diftingstunglet, i.e. Luna, qua in ccelo lue11 E-piphaniorum die ·) Luna juliorum dicitur. Quodita eftio-telligendum : Menfis ad quem fpeblat, feu cujus diebus an·numerantur feria decima tertia Natalitiorum , menfis julio¬rum cenfeturi qui fiequitur menfis a Judicio Jjfiano nomina·tur* Rhythmus antiquus fic habet;

Nar trattandags Nyed i fulla fahrA Difating i Upfala ftar,

Senfus eft; primi j qui poft feftum Epiphaniorum init 9 men¬fis pleniluniOf celebrantur nundina Dl/ana, Oiiod hoc ca-none clarius exponitur: Thet Nyedjom tändes ejter trat¬tandags midnat ar Diftings tunglet, OLAUS MAGN. i-ta eflrert.· Prima incenjtonis, qua jit poft dtem 0 mediamnoblem triam Regum in Januario, plenilunium Jnfaliibilefignum & tempus prafcribit judicii Difenfts piundinis a)*Canonum ratio hscceft: Jul-tungel vel menfis lunarisanni primus ille eft, cujus plenilunium incidit vel inipfum feftum Julium vel in diem aliquem fequentiumper integrum menfem Lunarem* Quare meniis Iuna¬ris fecundus feu Difanus> incho2ri cunquam poteft'

ante

4WÉ )o( ηante diem decimum tertium Julium* Oimidia enimlunatio requirit dies quatuordeeim cum trientc. Con-tingit tarnen , ut Lünationis Juli« initium fieri queatpolt d. Χ111. Julium 5 quando fcilicet plenilunium ha¬betur vefpere feftt julii ante occafum iolis; quod qtu-dem plenilunium julium don eit, fed noviiunium pro·xime fequens conftituit initium meniis Julii, Quumautem id rare contingat, hi canones plerumque ve¬rum tempus indkant b) Hoc certe WORMUS noaintellexit c) dicendö i Primo poft feßum Epipbaniorum ple»totluvio tlpfalia celebrantur toundin* ί)ιίαη^4 Notum quo-que eft ex hiitoria HAQtllNUM Regerr juiMe , utFeitum Julium,fcu fVftum trrpicum brumale veterum,celebraretur d. Decembris cum Chriftianis, quodtunc temporis paucis faltem diebus folftititm brutalefequebatur. Sic enim STURL^US d)\ Han fetti pat iiaugutn at hafa jolahald foan tima (om Chriftnir menn, Ennéfyur var JoUbaUd haft hokonott, pat var midWetrar nött:h· e. Juhorum (olennia feßa fiatis Chrißtanorum feriis ~ce*lebrart juffit - Ε tenim prifcii temporibut intidebat feßum'juHorum in vigiliam, dicttur Höko- nat tirca medium bru*β»*. Nihilo minus retinuerunt majores noitri anti-quum canonem pro habendo fefto Diiano. Nemo ta¬rnen non videt, eos fic a vero multum aberraife obContinuam anticipationem folftitii, ieu fefti Julii ve¬terum, in Calendario juiiano s adeo ut Luna Difana,ii ad normam diei Decembris dirigeretur, pro-greffu temporis incidere poflet in tempus vernale %immo «ftivum , omnino contra mentem veterum ,qui feftum Diianum celebrances, maxjme vig^nte hie-me , ntmdinas inftitoerunt in glacie amnis concreti U-pfalieniis. Rex itaquenoiter Aug* ftiflirnus, edi&o an¬no ι publtcato faptentsiiim juffit, ut in nundi*ftis Diianis celebrandis t majorum noftrorum ritus $

optima

ts ) © c m*optima ratione inftitutus, denuo obferva retur. Quodut fieret, hane regulam orrnibus Calendariographisprarfcripfcf ut patet ex frrtpto, quod Dominus PracfesRegis Cancellariar exhibuit:

i, Luna Julia {JnltingeP cenfebiturj cujus novilu·mium felftitium brumale feu feftum Juiium veterum pro-xime vet antecedat ve i fequatur

1. Hane preχ in, e excipiet Luna Difana ( Dife velG0<etungel ) it» cujus plenilunii die celebrentur nundinaDifana,

3. Si vero plenilunium incidat poft occafum folis vel indient feftum ; differantur nundin£ in craftinum.

Itaiibi merico gratulatur Civitas Upfaüenfis, quodin toto terrarum orbe vix inveniantur nundins , quaede tot feeulorum gloriari antiquitate, quarque tot tae.feque commoda, ex facilitate viarum claritatequeno»&it:m oriunda & cum ipfa tellure duratura, often*dere queant.

aj lib. 4, cap·. 6, b) M, CELSH Comput,'pag, 66, 2.11.t) Mon, Dån, lib, a, d) Ä, H. Adelß* Fofires cap, 16,

§, XII.Hinc quivfs facile videt feftum juiium a Dtiano

longe diverfum fuifte a), Etenim exprefte hare facrifi-cia in Orig. Norr, his verbis diftingvuntur porri varilotmadur mikiü, han bafdt biet a hvoriu ari ad midiuvtVetri , pat koüudu peir porra blor> afpvi tok manudurinnbeiti. pat var tidenda etrn vetur ad porra bloti , ad Goebtoarf i b^ott, ok var bennar leita farid> ok finnft bun ei,Ck er fa manudur leid liet porri fara åd blott, ok blotatil pefs , er peir yrdo vtffer hvar Goe vari nidur kominn.

kolludu peir Goe blot. h. e. Fuit Tborrio ingens facrifi-tulus, utpote qut quotannis media hieme immoiartt, idfa-erifictum Tborinum appeUabant, menfisque inde nominatuteft, Accidit guadam hieme fub Thorrino facrißcio > ut Goa

rapere*

«i Jo( Hl· «7■ TJperetuf) qua wo* etjam quaßta3 fed Incaßunt* EvoluteitAcjue menfe, 7borriuf facrifitium inftituit 3 ideo tmmolans^ilt certior fieret übt ejfet. id Goae facrificium appellabant b)·Nec pratterea populus in fefto Julio ad certum lo-cum , ut ad federn Regiam, congregatus fuitj ut defecuritate patriae & pace confulcret vel lites dirime-ret> mercesque divenderet, fed quisque dorni manfit,rebusque feriis prorfus pofthabitisj gaudiis Juliisex-fultavit. Et hoc eft, quod hiftoria S. Olai indicat bisverbis : Nu lydur fram vetrtnom3 *c pegar λ bak jolumbyr Jarl ferd fina oc befur fextyo manna. h. e. Jan» mediAprocefferat bruma ac juliorum feßivttas , cum itineri fe pa·rawit s'arluty fexaginta hominuwßipatus agmine c), Jar-lus ex Norvegia in Sveciam ablegatus, Upfaliac in con-ventu hocce Difanoadefte, neceiTum habuit. Iter verohoc poft Julia ingreftus eft. Si jam feftumDifanumcumJulio coincidifletj nullum certe inter illa fuiftet tem¬poris fpatium iter inftitutumconficiendi. Itaque, cumin hiftoriis patriae legitur, Bifating habitum fuiffe inmedia hieme at mldium vetri d), per midium vetri notlintelligendum eft folftitium brumale, feu medium a-ftronomici temporis , quod acquino&ium aucümnaleinter & vernum habetur ; fed medium hiemis phy-ficum , cum quo femper conjundlum eft pleni«lunium Dftanum utpote quod hoc ttoftro temporecirca diem 14 januarti meniis contingit 5 adeoutter-mini > intra quos continetur plenilunium Difanum,fint oiftavUs dies Jartuarii & öftavus dies Februariimenfis. Ceterum circa hoc Feftum obfervandum eft,quod licet annuum fuerit maximeque folenne ; re ta-men ita poftulante pro fälute patriae facrificia in ho¬norem Dtfa vel frigga aliis anni temporibus potuifteperagi. Qu* quidem facrificia fuere extraordinaria,quorwm in numerum referimusillud, quod commemo-

C rat

»S HM ) O ( Μ»·Λ

rat RervAra Sag a e) tempore autumnali habitum/nisverbis ; Eitt bauß var giert Difablot h. e. Aatnmno quo»dam facrificium Di fa peraftum fult.

Hacc funt, qux circa prafentem materiam in me¬dium i brevitati ftudens > proferre potui, quacque, utB. L· in meliorem interpretetur partem, enixerogo*Tibi interim, Coeli fiderumque Omnipotens Creator»fit laus acterna, quod lumine litterarum in= primis Sa-crarum Hyperboreas bas oras ita colluftraveris , ut ne-mini Svio-Gothorum iuperftitiofa amplius appareat &imponat Luna fpeciofa ; quin potius, ut opus omni-potentiac Tuae, in ncftram utilitatem, commodum Scdeledamentum fapienviifime formatum , fpe potiundiquod precamur plenos ad Te manuducat. "Conciliaigitur, belli pacisque Moderator, juftam inter belli-gerantes pacem. Sic feftum pro vidoria & pacefolenne Tibi dicabimus j tauros labiorum no»firorum Tibi facrificabimus 5 Domusque, No-

mini Tuo Gloriofo confecrata , cantu& eyrnbalis tota perfonabit.

Λ ) Cfr. SCHEFF. Upf. A» t-, pag, 296 , 304. biß. delnitfo Ami Fet. Svio-G. Cap. 11. §.111, VIII. fy.JLee* iiftpag. ly 6. c ) Cap. 7/, d) SNO R R O Chren. Norveg*cfr, Hervar. Sag. pag. S9· SCHEFF. Upf.Ant. pag. jif9t) Lo c. ett. pag. 2.

SOLI DEO GLORIA.