1.

M: Amori suo precordiali omnibus aromatibus dulcius redolenti1, corde et corpore sua: arescentibus floribus tue juventutis, viriditatem eterne felicitatis. ... Vale salus vite mee.

2.

V: Singulari gaudio, et lassate mentis unico solamini, ille cuius vita sine te mors est: quid amplius quam seipsum quantum corpore et anima valet.... Vale lux mea, vale pro qua mori velim.

3.

M: Purissimo amori suo, et intime fidelitatis digno: per vere dilectionis statum, care fidei secretum.... Celi regnator sit inter nos mediator, et sit socius fidei nostre. Vale, et Christus rex regum, te dulcissimum salvet in evum. Vale in illo qui cuncta gubernat in mundo.

4.

V: De die in diem dulciori et nunc quam maxime dilecte et semper super omnia diligende, singularis eius: eandem et immutabilem sincere fidei constantiam.... Vale clarissima stella mea, nobilissima dulcedo mea, et sola consolatio mea. Vale o mea valetudo.

5.

M: Iocunde spei mee: fidem meam, et cum omni devotione meipsam quamdiu vivam.Totius artis largitor, et humani ingenii largissimus dator, mei pectoris interna philosophie artis impleat pericia, quo te possim dilectissime ita salutare scriptis, ad consensum mee voluntatis. Vale, vale, spes iuventutis mee.2

6.

1 Canticum Canticorum 4.10: pulchriora ubera tua et odor unguentorum tuorum super omnia aromata .2 Liber Psalmorum 70.5: Domine spes mea a iuventute mea.

V: Clarissime stelle sue, cuius nuper radiis delectatus sum: ita indeficienti splendore nitere, ut nulla eam nebula possit offuscare. Quia tu ita dulcissima domina me precepisti, vel ut verius dicam, quia ardentissima amoris flamma compellit, se dilectus tuus continere non potuit, quin in vice sue presentie eo quo potest litterarum officio3 te salutet. Ita ergo salva esto, sicut ego tui salute indigeo. Ita vale sicut in tuo meum constat valere. In te spes mea, in te requies mea. Nunquam tam subito evigilo, quin animus meus te intra se locatam inveniat.

7.

M: Hucusque dilecto semperque diligendo: tota sua re et affectu, salutem, gaudium totiusque utilitatis ac honestatis profectum.... Vale vale et tamdiu vale quoadusque regnum dei videatur permanere.

8.

V: Dilectissime domine sue, cuius memoriam nulla intercipere potest oblivio, fidelissimus eius tunc primum tui nominis oblivionem, cum mei nominis memor non ero. ... Vale, in pace in idipsum dormi et requiesce.4 Dormi dulciter, cuba suaviter, ita firmiter dormias, ut latus non mutes. Vale o requies mea, vale et semper vale.

9.

M: Ardenti lucerne, et civitati supra montem posite:5 sic pugnare ut vincat, sic currere ut comprehendat.6

... Volo et inhianter cupio ut litteris iuxta preceptum tuum intercurrentibus precordialis inter nos firmetur amicicia, donec illa michi nimium felix dies illucescat, qua votis omnibus desideratam tuam faciem videam.7 Sicut lassus umbram, et siciens desiderat undam, ita te desidero videre.8 ... Nihil unquam erit tam laboriosum corpori meo, nihil tam periculosum anime mee, quod te non impendam

3 Cicero, Epistulae 6.6.1 and 17.4 Liber Psalmorum 4.9: in pace in id ipsum dormiam et requiescam. 5Evangelium secundum Johannem 5.35: ille erat lucerna ardens et lucens vos autem voluistis exultare ad horam in luce eius. Evangelium secundum Mattheum 5.14: vos estis lux mundi non potest civitas abscondi supra montem posita.6 Epistula Pauli ad Corinthios 1, 9.24: nescitis quod hii qui in stadio currunt omnes quidem currunt sed unus accipit bravium sic currite ut conprehendatis. 7 Liber Proverbiorum 7.18: veni inebriemur uberibus donec inlucescat dies et fruamur cupitis amplexibus. 8Iob 7.12: numquid mare sum ego aut cetus quia circumdedisti me carcere. Liber Psalmorum 41.2: quemadmodum desiderat cervus ad fontes aquarum ita desiderat anima mea ad te Deus.

caritati... Vale in deo, quo validior est nemo.

10.

V: Preciosissime gemme sue, suo naturali spendore semper radianti, aurum eius purissimum:9 letissimis amplexibus eandem gemmam circumdare et decenter ornare.... Vale que me valere facis.

11.

M: Omnium virtutum continentia clarissimo, et super favum mellis iocundo,10 inter omnes eius fidelissima: dimidium anime,11 et seipsam in omni fide.... Deum testem habeo, quem neque latet, nec latere potest ulla secreti machinacio, quam pure, quam sincere, cum quanta fide te diligo. ... Nunc igitur, quia ocium in scribendo non habeo, ut valeas centies clamo, ac milies repeto, tuumque vale nulli sit equale.

12.

V: Ardenter amate, et ardentius amande, pre omnibus fidelis, et ut verius dicam solus fidelis: quicquid sincerissimi amoris regula exigit.Non opus esse reor dulcissima ut fidem tuam quam factis evidenter exhibes, verbis dilecto tuo commendes. Si omnes vires meas in tuum servitium contendam, nichil me fecisse putabo, inanem me operam sumpsisse comparacioni tuorum meritorum judicabo. Si quicquid bonorum secularium conferri potest, totum congeratur in unum,12 ut aut hec aut tuam amiciciam eligere debeam, per fidem quam tibi debeo, nullius ea precii reputabo. ... Certe fecisse iuvat. Vale decus meum,13 que omnibus que dulcia sunt, incomparabiliter dulcior es, et omnia tempora ita leta ducas ut ego tibi cupio, quia non melius opus est.

13.

M: ... Grata mentis mee benivolencia, pro se et officio suo tibi semper obnoxia, cum omnes quas vellet salutes expedire non potuit permultas, et iam siluit, ne plures enumerando, offendere sibi videretur 9 Liber secundus Paralipomenon 9.1-9. Ecclesiasticus 32.7: gemmula carbunculi in ornamento auri et conparatio musicorum in convivio vini. 10 Liber Psalmorum 18.11: desiderabilia super aurum et lapidem pretiosum multum et dulciora super mel et favum. Ecclesiasticus 24.27: spiritus enim meus super melle dulcis et hereditas mea super mel et favum. 11 Horatius, Carmina, 1.3.8.12 Cicero, Tusculanae Disputationes, 5.117. Cfr. Cant. 8, 7. 13 Horatius, Carmina, 1.1.2.

universas. Sepe me tibi scribere, eadem iterum atque iterum repetere, nec tibi onerosum reor, nec michi est difficile, quippe quem sicut memetipsam diligo, ita te toto cordis conamine diligere non negligo. ... Vale carior vita. Scias quod in te mea mors est et vita.14

14.

V: Si tabulas tuas dulcissima diutius retinere michi liceret, plurima scriberem sicut plurima occurrererit. Nam si semper scribere possem, ita, ut nichil aliud facerem, sufficientem sine dubio materiam haberem: tuam scilicet probitatem, tua merita que circa me tanta sunt, ut quanta sint estimari non possit. Vale, certissima spes mea.

15.

V: Cordi suo, fidelissimus eius: noctem candidam, et utinam mecum.15 Vale anima mea,16 quies mea.

16.

V: Signaculo suo, mentis interioribus artius impresso, ille qui eiusdem signaculi expressa similitudo est:17 eo tenaciorem affectionem quo in unius nostrum salute res communis indifferenter agitur. Tu, o dura, anime tue quomodo immemor esse potuisti? Nam ubi mei oblita est, si ego anima tua sum, anime tue quoque oblita es. Vale dulcissima. Totus tecum sum, et ut verius dicam, totus in te sum.

17.

V: Inexhausto tocius sue dulcedinis vasculo, dilectissimus eius: neglecto celi lumine, te solam indesinenter aspicere. Cum dies in noctem vergeret, ulterius me continere non potui, quin salutandi officium ultro arriperem, quod tu tarda distulisti. Vale, et scias quia sine tua valitudine, nec salus nec vita mea consistit.

18.

M: Par pari, rubenti rose sub immarcido liliorum candore: quidquid amans amanti.14 Marbod, Rescriptum ad amicam, ed. Bulst (1984), p. 186: in te namque sita mea mors est et mea vita. 15 Ovidius, Heroides 16.32016 Liber Regum primus 20.17: et addidit Ionathan deierare David eo quod diligeret illum sicut animam enim suam ita diligebat eum. 17 Canticum Canticorum 8.6: pone me ut signaculum super cor tuum ut signaculum super brachium tuum. Ezechiel 28.12: et dices ei haec dicit Dominus Deus tu signaculum similitudinis plenus sapientia et perfectus decore.

Quamvis sit hiems in tempore, estuat tamen pectus meum amoris fervore. Quid ultra? Plura tibi scriberem, sed sapientem pauca monebunt. Vale, cor et corpus meum, et omnis dilectio mea.

19.

V: Pauca quidem verba tua sunt, sed ea plura feci sepe relegendo, nec ego penso quantum dicas, sed de quam fecundo orde procedat quod dicis. Vale dulcissima.

20.

V: Stella polum18 variat, et noctem luna colorat,Sed michi sydus hebet quod me conducere debet.19

Nunc mea si tenebris oriatur stella fugatis,20

Mens mea21 iam tenebras meroris nesciet ullas. Tu michi Lucifer22 es, que noctem pellere23 debes.Te sine lux michi nox, tecum nox splendida lux 24est.

Vale stella mea que splendoris sui damna non patitur. Vale summa spes mea in qua sola michi conplaceo,25 quam nunquam reduco ad memoriam, quia nunquam amitto a memoria. Vale.

21.

M: Dilecto suo speciali, et ex ipsius experimento rei: esse quod est.Cum mens mea versetur circa plurima rerum negocia, deficit acuto percussa dilectionis hamo. ... Sicut ignis inextinguibilis est, nulla materia rerum superabilis, nisi adhibeatur aqua que naturaliter est ei 18 EMBR. Mahum. 1132: Sicut nocturnum lucida stella polum.19 Ovidius, Fasti 3.449; Metamorphoses 2.144.Lucanus, Pharsalia 1.661-662. Carmina Burana 169.20 OVID. Met. 2, 144 poscimur et fulget tenebris aurora fugatis; ALCUIN. Carm. 121, 3; FLOD. Antioch. Praef. 17; WALT. SPIR. Scol. 6, 221; CARM FRID: 2137 postera dum surgat tenebris aurora fugatis; 2341 At postquam tenebris cepit radiare fugatis.21 Pervulgatum.22 Ovidius, Metamorphoses 2.723 Lucifer et quanto quam Lucifer aurea Phoebe; Iob 11.17: et quasi meridianus fulgor consurget tibi ad vesperam et cum te consumptum putaveris orieris ut lucifer. Epistula Petri II, 1.19: et habemus firmiorem propheticum sermonem cui bene facitis adtendentes quasi lucernae lucenti in caliginoso loco donec dies inlucescat et lucifer oriatur in cordibus vestris. Isaias 14.12: quomodo cecidisti de caelo lucifer qui mane oriebaris corruisti in terram qui vulnerabas gentes. NO: HYMN. Christ 45, 5 Tu verus mundi lucifer (hymn. Lucis largitor splendide). 23 OVID. Fast. 6, 729 ortaque noctem /pellit ; BRUNO SIGNIENSIS, expositio 15, 17 qui ventrem pascunt, pellunt noctem et fetores. 24 HINCM. Carm. 3,1,14 splendida lux nostras deseruit tenebras.25 Euangeliam secundum Mattheum 3.17: et ecce vox de caelis dicens hic est Filius meus dilectus in quo mihi conplacui.

potens medicina, sic omnibus est amor meus insanabilis, tibi autem soli est medicabilis.26 Quo munere te ditabo, mens mea anxiatur ignorando. O decus juvenum, consors poetarum, quam decorus aspectu, sed prestabilior es affectu; tu mea presens leticia, et est michi meror tui absencia; equipolenter te diligo. Vale.

22.

V: Gemme sue presenti luce gratiori et lucidiori, ille qui sine te crassis est tenebris obvolutus: quid aliud, nisi ut in tuo naturali fulgore indeficienter glorieris.Fateri solent physici, quod luna nisi a sole non luceat. Itaque cum hoc lumine privatur, omni caloris et splendoris beneficio destituta, orbem suum mortalibus fuscum et pallidum ostendit.27 Huius nimirum rei similitudo inter me et te aperte exprimitur. Tu enim sol meus es, que me vultus tui iocundissimo splendore semper accendis et illuminas. Ego lumen nisi a te nullum habeo, sine te ebes, obscurus, enervis et mortuus sum. Et ut verum fatear, maius est quod tu michi quam quod sol lunari globo accomodat. Quia luna quo soli propior fit plus obscuratur, ego quo plus tibi admoveor, quo tibi vicinior sum, plus ardeo et in tantum inflammor, ut, sicut ipsa sepe notasti, cum iuxta te sum, totus in ignem transeam, totus medullitus urar.28

Quid ergo tuis innumerabilibus beneficiis equum reponam? Nihil equidem, quia dulcissima verba tua factorum quantitate transcendis, ipsa amoris exhibicione transgrederis, ita ut pauperior michi in verbis quam in factis videaris. Inter cetera que pre aliis innumera possides, hoc quoque tenes egregium, ut in amicum plus agas quam dicas, in verbis pauper, in factis copiosa - quod eo tibi es gloriosus, quanto facere quam dicere difficilius...In pectore meo immortaliter sepulta es, de quo sepulcro me vivente non emerges - ibi cubas, ibi quiescis. Usque ad somnum me comitaris, 26 Ovidius, Heroides 5.149.27 Hrabanus Maurus, De computo 1.45, ed. Wesley Stevens, CCCM 44 (1979): 257. De natura et situ lunae: Lunam non minui nec crescere dicunt, sed a sole inlustratam a parte quam habet ad eum paulatim uel ab eo recedendo uel ei propinquando, nobis candidam partem reuoluere uel atram, et die quidem crescente, supinam cerni nouam lunam, utpote superiorem soli, et ad aquilonia subeuntem.Bede, De natura rerum 20, ed. Charles W. Jones, CCSL 123A (1975): 211. De natura et situ lunae: Lunam non minui nec crescere dicunt sed, a sole inlustratam, a parte quam habet ad eum paulatim uel ab eo recedendo uel ei propinquando nobis candidam partem reuoluere uel atram. Et die quidem crescente, supinam cerni nouam lunam, utpote superiorem soli, et ad aquilonia subeuntem: decrescente uero erectam et deiectam in austros, plenam autem soli semper aduersam, sublimem humili sole, humilem que sublimi. Quam lucere dodrantis semuncias horarum ab secunda adicientem usque ad plenum orbem, detrahentem que in diminutionem. Intra quattuordecim autem partes solis semper occultam esse. Nouissimam uero primam que lunam eadem die uel nocte nullo alio in signo quam ariete conspici.28 Ovidius, Heroides 18.177; Metamorphoses 1.494.

in somno me non deseris, post somnum statim ut oculos aperio ante ipsum celi lumen te video. Ad alios verba, ad te intencionem dirigo. Sepe in verbis cado,29 quia cogitatio mea ab eis extranea est. Quis ergo negare poteri, quin veraciter in me sepulta sis? ... Invidum amori nostro tempus imminet, et u tamen ita differs quasi ociosi simus. Vale.

23.

M: Dulcissimo anime sue presidio, et in eius caritatis radice plantato, illa in cuius dilectione firmiter est constitutus, et in cuius mellifluo amoris sapore bene fundatus:30 quod ab ira distat et odio.Cum vellem tibi rescribere, reiecit me impar viribus meis31 rei magnitudo. Volui enim et non potui, incepi et defeci, sustulli et elisis gravitate humeris corrui. Voluit animi fervens affectus, renuitque aridi defectus ingenii. Horum duorum altercationes plenasque litibus persuasiones sustinui, et perpensa utriusque racione cui pocius cederem examinare nequivi. Ait enim animi affectus: "Quid agis ingrata? Quamdiu suspendis me longa et certe indigna taciturnitate? Nonne te excitat dilecti tui liberalis benignitas, et benigna liberalitas? Contexe plenas graciarum litteras, refer abundanti pietati, quas debes, gracias. Beneficium enim non videtur gratum et acceptum, de quo multum graciarum non fuerit relatum."Persuasionibus his parendum credidi, et certe parere volui, sed restitit ingenii ariditas temeritatis mee inceptum acri correptionis flagello32

castigans. "Quo," inquit "stulta et infirma ruis? Quo te procellit inconsiderata intencio festini animi? Incipesne, cum sis rudis et incircumcisis labiis, grandia loqui?33 Non enim sufficis materie tali et tam magnifice. Quippe qui rem quamlibet assumit laudare, debet tandem in partes distribuere singularumque partium qualitates summa cautione pensare et quamque seundum dignitatem congrue laudis celebritate honorare. Alioquin rei laudande iniuriam facit, qui speciosa eius narratione <...>, elegantiam enormi narracione deterit. Sed unde tibi est hec scribendi copia, ut digne dicas sublimia? Attende te et rem, quam affectas. Multiformia et ampla sunt beneficia, quibus tu litteris

29 Horatiuc, Carmina 4.1.36.30 Epistula Pauli ad Ephesios 3.17: habitare Christum per fidem in cordibus vestris in caritate radicati et fundati. 31 Ovidius, Metamorphoses 5.610.32 Iudith 8.27: sed reputantes peccatis nostris haec ipsa minora esse supplicia flagella Domini quasi servi qui corripimur ad emendationem non ad perditionem nostram evenisse credamus. 33 Exodus 6.12: respondit Moses coram Domino ecce filii Israhel non me audiunt et quomodo audiet me Pharao praesertim cum sim incircumcisus labiis. Exodus 6.30: et ait Moses coram Domino en incircumcisus labiis sum quomodo audiet me Pharao. Daniel 7.20: et de cornibus decem quae habebat in capite et de alio quod ortum fuerat ante quod ceciderant tria cornua de cornu illo quod habebat oculos et os loquens grandia et maius erat ceteris.

tuis gracias referre paras. Quid estuas multis cogitacionum procellis?34

Respice pectus tuum brutum et frigidum, prorsus carens sale sciencie et tantum crassi aeris segnicie turgidum. Contrahe audacie tue vela,35

lintrem qua imperiosum pelagus36 tranare paras, cito nisi caves mersura."Hac hortaminis et dehortaminis alternacione suspensam, hucusque debitam graciarum actionem distuli, parens consiliis, imbecillitatem suam erubescens ingenii. Quod queso abundans in te divine suavitatis excellencia michi non imputet, sed cum sis vere dulcedinis filius, cognita tibi mansuetudinis virtus super me magis abundet.37 Scio quidem et fateor ex philosophie tue diviciis maximam michi fluxisse et fluere copiam gaudiorum, sed ut inoffense loquar, minorem tamen quam que me faciat in ea re perfecte beatam. Venio enim sepe aridis faucibus desiderans suavi oris tui refici nectare, diffusasque in corde tuo divitias sicienter haurire. Quid pluribus opus est verbis? Deo teste profiteor, quia nemo in seculo vitali spirat aura quem te magis amare desiderem. ... Sit tibi vale dilecto meo, medullas interiores dulciter penetrare.

24.

V: Anime qua nec candidius, nec michi carius terra protulit, caro quam eadem anima spirare facit et moveri: quidquid ei debeo per quem spiro et moveor.Litterarum tuarum copiosa et tamen insufficiens ubertas, duarum rerum evidentissimum michi testimonium prebet, redundantis scilicet fidei et amoris. Unde dictum est: "Ex abundancia cordis os loquitur."38 ... Ego autem litteras tuas ita avide suscipio, ut michi semper breves sint quia desiderium meum et saturant et accedunt, ad similitudinem in ardore laborantis, quem potus ipse quo plus reficit, plus accendit. Deum testor quod novo modo cum eas diligencius intueor, novo inquam modo commoveor, quia ipse animus leto horrore concutitur, et corpus in novum habitum gestumque convertitur; et 34 Gregorius Magnus, Regula pastoralis 1.9: In qua semper cogitationum procellis nauis cordis quatitur, huc illuc que incessanter impellitur, ut per repentinos excessus oris et operis quasi per obuiantia saxa frangatur. 35 Ovidius, Tristia 3.4.32; Horatius, Carmina 2.10.2336 Baudri of Bourgueil, Carmina 193.6437 Epistula Pauli ad Thessalonicenses I, 4. 1: de cetero ergo fratres rogamus vos et obsecramus in Domino Iesu ut quemadmodum accepistis a nobis quomodo vos oporteat ambulare et placere Deo sicut et ambulatis ut abundetis magis. Epistula Pauli ad Thessalonicenses I, 4.10: etenim facitis illud in omnes fratres in universa Macedonia rogamus autem vos fratres ut abundetis magis. 38 Euangelia secundum Lucam 6.45: bonus homo de bono thesauro cordis sui profert bonum et malus homo de malo profert malum ex abundantia enim cordis os loquitur. Euangelia secundum Mattheum 12.34: progenies viperarum quomodo potestis bona loqui cum sitis mali ex abundantia enim cordis os loquitur.

tales littere laudabiles sunt, que sensum audientis quocumque volunt impellunt.Soles a me querere dulcis anima mea quid amor sit, nec per ignoranciam excusare me possum quasi scilicet de re incognita sim consultus, cum ita me idem amor imperio suo subiecerit, ut non extranea res sed multum familiaris et domestica, immo intestina videatur. Est igitur amor, vis quedam anime non per se existens nec seipsa contenta, sed semper cum quodam appetitu et desiderio, se in alterum transfundens, et cum altero idem effici volens ut de duabus diversis voluntatibus unum quid indifferentur39 efficiatur. ...Scias quia licet res universalis sit amor, ita tamen in angustum contractus est,40 ut audacter affirmem eum in nobis solummodo regnare, in me scilicet et in te domicilium suum fecisse. Nos enim duo amorem integrum, invigilatum, sincerum habemus, quia nichil est dulce, nichil quietum alteri, nisi quod in commune proficit; eque annuimus, eque negamus, idem per omnia sapimus. quod inde facile probari potest quia tu sepe meas cogitaciones anticipas; quod ego scribere concipio, tu prevenis, et si bene memini, tu illud idem de te dixisti. Vale et sicut ego te, ita tu me indefesso amore contuere.

25.

M: Thesauro suo incomparabili, super omnes delicias seculorum delectabili: beatitudinem sine finem, salutem sine defectione. Quid sit amor, vel quid possit naturali intuitu ego quoque perspiciens morum nostrorum studiorumque similitudine41 que maxime contrahit amicicias, et conciliat42 perspecta vicissitudinem amandi tibi rependere et in omnibus obedire. ... Si amor noster tam facili propulsione discedit verus amor non fuit;43 verba mollia et plena que inter nos hactenus contulimus, non fuerunt vera sed amorem simularunt. Amor enim cui semel aculeum infigit, non facile deserit. Nosti o mi amor precordialis, quod tunc veri amoris officia bene persolvuntur quando sine intermissione debentur, ita ut pro amico secundum vires faciamus et super vires velle non desinamus.Hoc ergo vere dilectionis debitum persolvere44 studebo, sed pro dolor ad plenum nequeo. At si pro pravitate ingenii in te salutandi officio non sufficit, saltem proficiat apud te meum indesinens velle. Scias enim dilecte mi et vere scias ex quo dilectio tua cordis mei hospiciolum vel tugurium sibi vendicavit, semper grata et de die in diem delectabilior 39 Cicero, Laelius 81.40 Cicero, Laelius 20.41 Cicero, De officiis 1.56.42 Cicero, Laelius 100.43 Hieronymus, Epistulae 3.6: fulgeat quilibet auro et pompaticis ferculis corusca ex sarcinis metalla radient: caritas non potest conparari; dilectio pretium non habet; amicitia, quae desinere potest, uera numquam fuit. 44 I Cor. 7, 3 uxori vir debitum reddat [...] et uxori viro.

permansit, nec sicut plerumque fieri solet assiduitas familiaritatem, familiaritas fiduciam, fiducia negligentiam, negligentia fastidium peperit.45 Magno quidem studio tempore inter nos nascentis amicicie me appetere cepisti, sed maiori desiderio ut augeretur et permaneret dilectio nostra contendisti. Unde sicut res tue se habent, noster variatur animus, ut tuum gaudium, meum deputem profectum, et tuam adversitatem meam amarissimam deiectionem. Non idem michi videtur impleri quod ceperis, et augere quod perfeceris, quia ibi additur quod deest, hic cumulatur quod perfectum est. Et nos licet omnibus integram caritatem exhibeamus, non tamen omnes equaliter diligimus, et ita quod omnibus est generale quibusdam efficitur speciale. Aliud est sedere ad mensam principis, aliud eius interesse consilio, et plus est ad amorem trahi quam ad consessum invitari. Non itaque tantum gracie tibi debeo si me non repellas, quantum si obvia manu suscipias. Simpliciter candide menti et purissimo pectori tuo loquar. Non magnum est si te diligo, immo pessimum si unquam tui oblita fuero.46 Ergo care mi tam fideli amice rarus esse noli. Hactenus aliqo modo supportare potui, ast nunc tui presencia dum careo cantibus volucrum, viriditate nemorum permota, amore tuo langueo.47 His omnibus utique congauderem si tui colloquio et presencia secundum velle meum perfrui possem. Sicut tibi cupio, ita michi faciat deus. Vale.

26.

V: Dilecte sue nondum cognite, sed adhuc interius cogoscende, juvenis qui tanti boni noticiam intrinsecus ardet prescrutari: in tam abstruso et inexhausto boni fonte semper redundare, et per eum haustu non deficere.... O quam fecundum suavitatis pectus tuum, o quam integra venustate prefulges, o corpus succi plenissimum,48 o ineffabilis odor tuus, profer quod latet, revela quod habes absconditum, totus ille copiosissime dulcedinis tue fons ebulliat, amor tuus totus in me suas laxet copias, nichil penitus devotissimum servum tuum celes, quia nichil actum credo, dum aliquid restare video.49 De hora in horam tibi vicinius astringor, sicut ignis qui ligna comburit, plus eo voracior, quo in alimentis est copiosior.50 ... Perpetua luce et inextincto fulgore 45 Hieronymus, Epistulae, 60.10.3: non, ut in plerisque accidere solet, adsiduitas familiaritatem, familiaritas contemptum illius fecerat, sed ita eum colebat, quasi parentem, ita admirabatur, quasi cotidie nouum cerneret. 46 Liber Psalmorum 136.5: si oblitus fuero tui Hierusalem oblivioni detur dextera mea.47 Canticum Canticorum 2.5: fulcite me floribus stipate me malis quia amore langueo. Canticum Canticorum 5.8: adiuro vos filiae Hierusalem si inveneritis dilectum meum ut nuntietis ei quia amore langueo. 48 Terentius, Eunuchus 318.49 Lucanus, Pharsalia 2.657.50 Ovidius, Metamorphoses 8.837-840.

immortaliter coruscas. Vale.

27.

M: Oculos suo: Bezelielis spiritum,51 trium crinium fortitudinem,52 patris pacis formam,53 Idide profunditatem.54

28.

V: Dilecte in eterna memoria tenaciter recondite: quicquid ad illud esse conducit, cuius plenitudini nichil deficit.Qui nobis invident, utinam invidendi longa eis materia detur et utinam nostris opimis rebus diu marcescant55 quandoquidem ita volunt. Me a te separare, ipsum si nos mare interluat, non potest; ego te semper amabo, semper in animo gestabo. Nec mirari debes si in nostra tam insignem, tam aptam amiciciam prava emulacio suos obliquat oculos, quia si miseri essemus sine omni profecto livida notacione vivere cum aliis utcumque possemus. Rodant ergo detrahant, mordeant,56 in seipsis liquescant, nostra bona suam amaritudinem faciant; tu tamen mea eris vita, meus spiritus, mea in angustiis recreacio, meum denique perfectum gaudium. Vale que valere me facis.

29.

51 Exodus 31.2-3: ecce vocavi ex nomine Beselehel filium Uri filii Hur de tribu Iuda et implevi eum spiritu Dei sapientia intellegentia et scientia in omni opere. 52 Liber Iudicum 16. 13-17: dixit que Dalila rursum ad eum usquequo decipis me et falsum loqueris ostende quo vinciri debeas si inquit septem crines capitis mei cum licio plexueris et clavum his circumligatum terrae fixeris infirmus eroquod cum fecisset Dalila dixit ad eum Philisthim super te Samson qui consurgens de somno extraxit clavum cum crinibus et licio dixit que ad eum Dalila quomodo dicis quod ames me cum animus tuus non sit me cum per tres vices mentitus es mihi et noluisti dicere in quo sit tua maxima fortitudo cum que molesta ei esset et per multos dies iugiter adhereret spatium ad quietem non tribuens defecit anima eius et ad mortem usque lassata est tunc aperiens veritatem rei dixit ad eam ferrum numquam ascendit super caput meum quia nazareus id est consecratus Deo sum de utero matris meae si rasum fuerit caput meum recedet a me fortitudo mea et deficiam ero que ut ceteri homines53 Liber Regum sive Samuelis secundus 14.25: porro sicut Absalom vir non erat pulcher in omni Israhel et decorus nimis a vestigio pedis usque ad verticem non erat in eo ulla macula. 54 Isidorus, Etymologiarum sive Originum Libri XX, 7.6.65: Salomon tribus nominibus fuisse perhibetur. Primum uocabulum eius Salomon dicitur, id est pacificus, eo quod in regno eius pax fuerit. Secundum nomen Ididia, eo quod fuerit dilectus et amabilis Domino. Tertium uocabulum eius Coheleth, quod Graece appellatur Ecclesiastes, Latine Contionator, quod ad populum loqueretur.55 Horatius, Epistulae 1.2.57.56 Ovidius, Tristia 4.10.123.

M: Omnibus omissis sub alas tuas confugio,57 tue dicioni me suppono obnixe tibi per omnia subsequendo. Dicere vix possum tristia verba. Vale.58

30.

V: Deus tibi dulcissima propicius sit. Ego servus tuus sum, in tua iussa promtissimus. Vale.

31.

V: Dulcissime sue in omni egritudine unico remedio suo: nichil unquam molestie sentire, nulla temptari egritudine. ... Collige quantum ipsa presentia tua fecisset, si tantam vim absens habuisti. Certe si uno saltem intuitu in iocundissimam faciem tuam intendissem, nunquam quicquam doloris sensissem. ... Manda michi quo in loco fortuna mea sit, quia penes te tota est. vale, et valere non desine. ...

32.

M: Ut convalescis, neminem me letiorem ipse scis. Crede quidem tibi solem oriri meridianum, tue saluti jocundari concentus avium, te propter eadem, dum infirmabaris, elementa non rectum servasse ordinem;59 cuius rei testis est aeris temperies hucusque debilitata, que 57 Ruth 2.12: reddat tibi Dominus pro opere tuo et plenam mercedem recipias a Domino Deo Israhel ad quem venisti et sub cuius confugisti alas. 58 Ovidius, Tristia 1.3.80.59 Marbod of Rennes, Carmina, PL 171: 1717A: Descriptio vernae pulchritudinis.Moribus esse feris prohibet me gratia veris, Et formam mentis mihi mutuor ex elementis; Ipsi naturae congratulor, ut puto, jure. Distingunt flores diversi mille colores. Gramineum vellus superinduxit sibi tellus. Fronde virere nemus et fructificare videmus. Aurioli [f. Aviculi], merulae, graculi, pici, philomenae Certant laude pari varios cantus modulari. Nidus nonnullis stat in arbore, non sine pullis, Et latet in dumis nova progenies sine plumis. Egrediente rosa viridaria sunt speciosa. Adjungas istis campum qui canet aristis. Adjungas vites, uvas quoque, postmodo nuces. Annumerare queas nuruum matrumque choreas, Et ludos juvenum, festumque diemque serenum. Qui tot pulchra videt, nisi flectitur, et nisi ridet. Intractabilis est, et in ejus pectore lis est. Qui speciem terrae non vult cum laude referre, Invidet auctori, cujus subservit honori Bruma rigens, aestas, autumnus, veris honestas.

iam, ut te sospitari sensit, tibi congratulando est mutata. Ecce quidem hac modica nive liquata reviviscent omnia, arridebunt sibi tempora nobis quoque per dei graciam non insolita leticia. Tu tantum sis incolumis, et omnia adiciuntur nobis.60

33.

V: Excutienda pigricia est, et cum fervore temporis novus dictandi fervor sumendus. Nisi tu precurras, ego precurram. Vale luna presenti multo lucidior61 et sole cras orituro gratior.

34.

M: Vale et premeditare quod melius est provida dilacio quam incauta mentis festinatio. Aptum colloquio nostro tempus elige, et michi manda. Vale.

35.

V: Electe sue dilecte eius: eidem incepto amori fixis insistere vestigiis. Ego tibi dilectissima facile condonarem, eciam si grave aliquid in me commisisses, quia nimium durus esset, quem sermo tuus tam mollis, tam suavis emollire non posset. Nunc vero venia tibi opus non est, quia nichil in me peccasti. Vale. 36.

V: Reverende domine sue, humilis servus eius: devotum servitium.Sic enim vos appellare iam michi opus est, ut non dicam tu, sed vos, non dulcis, non cara, sed domina, quia non sum familiaris ut antea, et vos michi nimis estis extranea.

37.

V: Unice expectacioni sue qui expectans expectat:62 ut felix sis, sine me tamen felix esse nolis. Tuus servus sum, ad te corpus totum, ad te totum animum dirigo. Cum te non video, lumen me videre non judico. Miserere tabescentis dilecti tui, et fere deficientis nisi cito michi succurras. ... Interroga nuncium Canticum Canticorum 2.11-12: iam enim hiemps transiit imber abiit et recessit flores apparuerunt in terra tempus putationis advenit vox turturis audita est in terra nostra. 60 Euangelium secundum Mattheum 6.33: quaerite autem primum regnum et iustitiam eius et omnia haec adicientur vobis. Euangelium secundum Lucam 12.31: verumtamen quaerite regnum Dei et haec omnia adicientur vobis.61 Canticum Canticorum 6.9: quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens pulchra ut luna electa ut sol terribilis ut acies ordinata. 62 Liber Psalmorum 39.2: expectans expectavi Dominum et intendit mihi.

quid egi, postquam litteras perscripsi: ilico certe in lectum pre inpatiencia me conieci. Vale.

38 a.

V: Ardorem mentis his cogor pandere verbis63,Qui mentem mordet cordis secretaque64 torret65

Ut laticesque petit66 quos ardor solis iniurit67

Tangere sic pectus68 iam gestio69 temet anhelusIam facio finem70 concludens ista sigillo71.

38 b.

M:Nolis atque velis tibi corde manebo fidelisCeli regnator sit nobis hic mediatorSit socius fidei que constat amore dualiHos versus scribo tibi quos carissime donoIn quis perpendas quod sum tibi corde fidelis72 Namque fides vera repetit73 bene facta priora74.His autem demptis datur hec pariter quoque ventis75

Ergo quicquid amet76 hec nobis semper inundet63 ANTH Lat. 21, 117 nunc ergo incipiam crimen sic pandere verbis; BALD. BURG. Carm. 98, 93 attamen ipsa viri poterit tibi pandere verba; cfr. IACOP. BENEV. Carm. 30964 IUVENC. Evang. 1, 304 ordine cuncta tamen cordis secreta reservant; 2, 488; 3, 146; CYPR. GALL. Exod. 203; PROSP. Ingr. 1, 375; PAUL. PETRIC. Mart. 4, 403; AGREST. Carm. 26; ALCUIN. Carm. 26; 85, 1, 41; WULFST. Swith. 1, 807; COM. Eleg. Pamphil. 175; IACOB. BENEV. Carm. 444; 450. 65 RICARD., passio Catharinae 5, 230 indigus exhorret, quem mens male conscia torret; NIGELL. Laur. 2050 furor intima torret.66 ANTH. Lat. 377, 11 inde petit latices glaciali fonte fluentis.67 Inurunt in clausola VERG. Georg. 3, 158 e GILO PAR. Hist. 3, 416; inurit: PRUD. C. Symm. 2, 978; PS. Cypr. Ad senat. 8; ODO CLUN. Occup. 7, 95; FLOD. Ital. 2, 14, 119;68 MART. Epigr. 7,2,5 felix sorte tua, sacrum cui tangere pectus; 69 gestio in poesia 14 volte (PLAUT. 7, TER. 1): HOR carm. 3,16,24; AUSON. Epist. 11, 17; SONIZO Math. 1, 836; GAUT. WYMB. Palp. 164, 4; RAYM. ROC: certamen animae. 24, 71: te volo, gestio, te sine socio cor michi triste.70 GAUT. WYMB. Palp. 151, 1 suspendo calamum et finem facio71 SALOM. Iii carm. 1, 334 hic in calce rogo claudens hoc verba sigillo; WULFST. Swith. 2, 381 qui clauserat ante sigillo; GAUFR. VINOS: poetr. 1743 consilio sint multa brevi conclusa sigillo72 CARM. Libr. III 67, 12 Qui tibi nam certus corde estque fidelis alumnus; Girol. Angerian. Erotopaegnion 63, 8 Qui tuus est uero corde fidelis amans; 73 PRISC. Anast. 1, 186 Nunc tuto nautae repetunt vera ostia velis74 CATULL. Carm. 76, 1 si qua recordanti benefacta priora voluptas75 dare ventis: VERG: Aen. 4, 546; 8, 708; QUID SUUM 465; LIBER MAIOL. 1220; CARM. BUR. Seria 172, 27. 476 CATULL. Carm. 56, 3 Ride quicquid amas, Cato, Catullum; DRAC. Laud. Dei 3, 139 quicquid amatur; THEODULF. Carm. 41, 1, 159 quicquid amatur in illis; SMAR. Carm. 1,1,2 quicquid amas; BALD. BURG. Carm. 139 quicquid amo valeat quodque valere volo; HilD. CEN. Carm. Min. 139, 22 quicquid luxus amat; YSENGRIMUS 5, 804 quicquid amas; ROMUL. Metr. 12, 26 quicquid amat.

Alma dei dextra77 te protegat intus et extra78.

38 c.

V: Vite causa79 mei, tu clemens esto80 fideliCuncta mee vite quoniam spes81 permanet in te.Diligo te tantum non possum dicere quantum82

Hec michi lux nox est, sine te michi vivere mors est83

Sic valeas vivas sic cuncta nocentia vincas,Ut volo ceu posco ceu totis viribus opto.

39.

V: Dilecte sue super mel et favum dulci: si quid dulcedinis accedere potest ei que plene totam possidet.Tu mea vita es, tu meum desiderium es. Vale.

40.

V: Amice nobili ac multum amabili: precor mecum sis stabilis, ut ego tecum volo.Tu mecum esto, meus animus esto, meum gaudium esto. Vale ceraso pulcrior et dulcior.

41.

V: Soli in quam mens et oculus inreflexos habet intuitus: quicquid meus tota animi et corporis directione valet conatus. Ego preceptum in te non habeo, fac quod vis. Aliquid scribe duo saltem verba si potes. Vale.

42.

77 Dextra dei vel dei dextra 27ies inde ab VAL. FL. Argon. 2, 258; SEDUL SCOT. Carm. 3,8,19 dextra superna dei te protegat, obsecro, Christi; NOTKER hymn. Dedic. Eccles. I 5, 1 uqma dextra protegat dei.78 Intus et extra in clausola 25ies: inde ab PRUD. Apoth. 1, 573 (inter quos MARBOD. Thais 44, et septies BERN. MORL. , et GAUFR: VINOS:, GAUT. Wymb., RICARD. Cather., IACOBUS BENEVENTANUS bis).79 Nullum exemplume exceptis: OVID. Fast. 4, 791 an, quod in his vitae causa est; SEN. Med. 547 haec causa vitae est; PROSP. Ingrat. 1, 465 incipit, et vitae causa est sua cuique voluntas; BEDA hymn. 2, 53 et vitae causa fiant haec cuncta futurae.80 CARM. Mag. 11,2b,2 clemens esto tuis (unum exemplum); HINCM. Carm. 8, 9 Christe, tui clemens famuli miserere fidelis.81 MARBOD. Capit. 9, 128 damnaque spes vitae dat cuncta minora videri.82 Nec uoluens tantum quod possis dicere quantum (SERLO Par. poem. 2, 214)83 Gualt. Alex. 6, 417 vivere mors est.

V: Amate et semper amande solitarius in tecto84 merens et curis estuans: salutem quam velim tecum habere, et te sine me non habere.... Talis opposicio non amantis est, sed recedere volentis, occasiones frigidas querentis. Non olim in me talis eras, amiciciam ad calculum non vocabas.85 Ego duricia tecum nequeo contendere, nimis enim in te mollis sum; meas accipe litteras, que tuas michi mittere gravaris. Dic ergo dulcissima quousque torquebor, quousque flammis estuantibus interius ardebo, et nullo dulcissimi sermonis tui refrigerio eas levabo? Multa dicenda supersunt. De die in diem magis in amore tuo ferveo, et tu frigescis. ... Nil celes, nude dicas. Vale.

43.

V: Lilio suo, non illi lilio quod marcescit, sed quod odorem mutare nescit, cor eius: quantum tota vi corporis et animi valet. Sine dubio quicquid est suavitatis, in te natura transfundit, quia quocumque me verto nusquam aliquid suave nisi te solam reperio. Te ergo pre animo habens vivo, sencio, discerno, iocundor, omnium laborum obliviscor, ad omnia sum negocia fortior. In te igitur qui valeo, perpetuam tibi valetudinem opto vehementer. Vale, in animo me semper habe.

44.

V: Integro gaudio suo quo dum careo vere exul et infortunatus sum: feliciter vivere, summe gaudere, si fas est ut sine me gaudeas.Vale deum testor quod istud vale oculis stillantibus protuli.

45.

M: Cedrine domui sue,86 eburnea statua, supra quam domus innititur tota:87 nivis albedinem, lune fulgorem, solis candorem, stellarum splendorem, rosarum odorem, lilii pulcritudinem, balsamique suavitatem, terre fertilitatem, celi serenitatem, et quicquid in eorum dulcedinis comprehenditur ambitu.Cithara cum timpano tibi serviat dulciter modulando. Si voluntatem 84 Liber Psalmorum 101.8: vigilavi et factus sum sicut passer solitarius in tecto. 85 Cicero, Laelius 58.86 Liber Regum sive Samuelis secundus 7.2: dixit ad Nathan prophetam vides ne quod ego habitem in domo cedrina et arca Dei posita sit in medio pellium. Liber primus Paralipomenon 17.1: cum autem habitaret David in domo sua dixit ad Nathan prophetam ecce ego habito in domo cedrina arca autem foederis Domini sub pellibus est; and passim.87 Canticum Canticorum 7.4: collum tuum sicut turris eburnea oculi tui sicut piscinae in Esebon quae sunt in porta filiae multitudinis nasus tuus sicut turris Libani quae respicit contra Damascum . Judith 16.29: luxit que illam omnis populus diebus septem.

meam amantissime consequeretur effectus, quicquid nunc per litteras, totum tecum per corporalem conferrem presenciam. ... Te discedente tecum discessi spiritu et mente, nec aliud relictum fuit patrie, nisi corpus stolidum et inutile, et quantum longa tue discessionis absencia me cruciarit, illius solummodo novit sciencia qui cuiusque cordis rimatur secreta. Ut enim ardentis tempore Syrii area88 siciens imbrem expectat e celo, sic mens mea te desiderat merens et anxia. Nunc sit deo in celis gloria, michique gaudium in terra,89 quod te quem super omnes diligo, vivere scio et valere. Nam quociens fortuna deposuit, tue dulcedinis consolacio me restituit. Tu vadis in rotis virtutum,90 ideo michi longe preciosior es super aurum et topazium.91 Non enim me magis possum negare tibi, quam Biblis Cauno, aut Oenone Paridi, vel Briseis Achilli.92 ... Quid plura? Tot mando tibi gaudia, quot habuit Antiphila recepto suo Clinia.93 Ne tardes venire; quanto cicius veneris, tanto cicius invenies unde gaudebis. Vivas, valeas, ut Helye tempora cernas.94

46.

V: Desideratissime spei et tali bono, quo habito ulterius nichil desiderari possit: opto ut ego illi bono incorporari merear, quod cum tanta desidero impatiencia, quanta vix dici vel credi potest.Ego anime mi quantum litteris tuis delecter, quanta animi exultacione tuo in me amori velim ocurrere, potius opere volo exhibere, quam verbis demonstrare. Videre te nimis desidero, pre desiderio tabesco. Vale anima mea formosa mea,95 omne gaudium meum, qua nulla pulcrior meo iudicio, nulla melior.

47.

V: Anime qua sub celo terra nichil protulit candidius, ille omnium hominum infelicissimus: ita omnem felicitatem sicut ipse qui optat, omni caret felicitate.88 Ioel 1.20: sed et bestiae agri quasi area sitiens imbrem suspexerunt ad te quoniam exsiccati sunt fontes aquarum et ignis devoravit speciosa deserti. 89 Euangelium in Lucam 2.14: gloria in altissimis Deo et in terra pax in hominibus bonae voluntatis. 90 Hieronymus, Epistulae, 52.13.3: uis scire, quales dominus quaerat ornatus? habeto prudentiam, iustitiam, temperantiam, fortitudinem. his plagis caeli includere, haec te quadriga uelut aurigam christi ad metam concitum ferat. 91 Liber Psalmorum 118.127: ideo dilexi mandata tua super aurum et topazion. 92 Ovidius, Metamorphoses 9.454-665; Heroides 5 and 3.93 Terentius, Heautontimorumenos.94 Malachias 4.5: ecce ego mittam vobis Heliam prophetam antequam veniat dies Domini magnus et horribilis. Ecclesiasticus 48.11: beati sunt qui te viderunt et in amicitia tua decorati sunt. 95 Canticum Canticorum 2.10: et dilectus meus loquitur mihi surge propera amica mea formonsa mea et veni.

O noctem infaustam, o dormitationem odiosam, o execrabilem desidiam meam. Vale sola refectio mea, solus cibus meus, unica quies mea; ubicumque ego sum, tu veraciter es.

48.

M: Amans amanti: amoris viriditatem.Nemo debet vivere, nec in bono crescere, qui nescit diligere, et amores regere. Quid pluribus opus est verbis? Igne amoris tui succensa, te diligere volo per secula. Vale unica salus mea, et solum in mundo quod amem.

49.

M: Rose immarcessibili beatudinis flore vernanti illa que te super omnes homines diligit: florendo crescere, et crescendo florere.Nosti o maxima pars anime mee96 multos multis se ex causis diligere, sed nullam eorum tam firmam fore amiciciam quam que ex probitate atque virtute,97 et ex intima dilectione proveniat. Nam qui ob divicias vel voluptates sese diligere videntur,98 eorum nullomodo diuturnam arbitror amiciciam, cum res ipse propter quas diligunt, nullam videantur diuturnitatem habere. Quo fit, diviciis vel voluptate deficientibus eorum eciam deficiat simul et dilectio, qui non propter se res sed se propter res dilexerunt.Sed mea dilectio, pacto longe tibi alio sociata est. Nec enim me ignava opum pondera, quibus nichil est ad nefas instructius, cum habendi sitis incanduit,99 te diligere compulerunt, sed sola excellentissima virtus, penes quam omnis honestatis, tociusque prosperitatis causa consisit. Illa quidem est que sibi sufficiens, nullius indiga, cupiditates omnes refrenat, amores reprimit, gaudia temperat, dolores extirpat; que cuncta apta, cuncta placentia, cuncta jocundissima sumministrat nichilque se melius reperire valet. Habeo sane repertum in te, unde te diligam, summum scilicet atque omnium prestantissimum bonum. Quod cum constet esse eternum, est michi causa procul dubio, qua eterno maneas in mei dilectione. Crede igitur michi o desiderabilis non opes non dignitates non omnia que sectatores huius seculi concupiscunt, poterunt me a tui dilectione secernere. Non erit vere ulla dies qua mei meminisse valeam, que sine tui memoria possit a me transduci. Quin a te illud idem sperem, nullo me scias scrupulo permoveri. Magne temeritatis est litteratorie tibi verba dirigere, quia cuique 96 Baudri of Bourgeil, Carmina 6.16.97 Cicero, Laelius 20.98 Cicero, Laelius 20, De officiis 3.43.99 Boethius, De arithmetica, Praefatio 3.8: Haec ipse considerans, attuli non ignava opum pondera, quibus ad facinus nihil instructius est, cum habendi sitis incanduit.

litteratissimo et ad unguem usque perducto, cui omnis disposicio artium per inveterata incrementa affectionum transivit in habitum, non sufficit tam floridum eloquencie vultum depingere, ut iure tanti magistri mereatur conspectui apparere, nedum michi que vix videor disposita ad queque levia, que demorsos ungues non sapiunt, nec pluteum cadunt:100 magistro inquam tanto, magistro virtutibus, magistro moribus, cui jure cedit francigena cervicositas, et simul assurgit tocius mundi superciliositas, quilibet compositus qui sibi videtur sciolus,101 suo prorsus judicio fiet elinguis et mutus.102

Unde sit michi credula benignitas tua, nisi scirem vere dilectionis indefectam amiciciam tibi insitam esse, impolitas tam rudis stili litteras non tibi mittere presumerem. Sed quia indefective caritatis dulcedinisque stimulus in tue dilectionis amorem me, licet eciam tibi foret ingratum, quod absit <inpulit>, invenit erga te mee dilectionis fervens affectio, ut nunquam potest aliqua interveniente molestia perfecta excludi devocio. Qua de re si mea voluntas expleri potuisset, essent profecto iste pluresque littere tibi directe, ut tibi tantum scriberem si sic mea res exigeret, nec una die curarem stilum feriatum habere, quamvis te pigeat michi scribere. Certe famam meam litterarum tuarum incepcione suscitasti, non pleniter adhuc exsaciasti. Cum enim more meo, intimo amicorum meorum tabescam desiderio, multum dolorem meum refrigeres, si eloquio prolixiore usus fuisses. Hoc tamen tantillum caritative salutacionis compendium, accipio quasi angelum, atque per horas singulas legens et relegens. Interdum eciam vice tua deosculans, operam do ut ferventissime aviditati mee satisfaciam. Nichil enim hac in vita michi delectabilius esse existimes quam te loqui, vel scribere, aut audire loquentem. Heret quippe cordi meo illa tue scriptionis mellita dulcedo, que dum recolo a tristicia ad gaudium, a merore vero ad hylaritatem deducit. Quo verus deus scit nichil credi potest. Sed si forte minime credis, erit ut estimo dies illa si deus placuerit, qua nichil verius te audivisse fatebere. Cesset iam exclamacio, quia reddita est racio, qualiter sit tenenda nostri dilectio.

Sicut in axe poli nil est equabile soliSic tibi consimilis meta non clauditur orbis.103

Dum vivis valeas, post mortem gaudia sumas.

Ne amplius te fatigem sermone impexo, esto cure salvatori altissimo; 100 Persius, Satires 1.106.101 Hieronymus, Epistulae 48.3: norunt litteras, uidentur sibi scioli: possunt me non reprehendere, sed docere. ; 125.6: ??? .102 Boethius, De consolatione philosophie, Proemium 1.2: cum que me non modo tacitum sed elinguem prorsus mutum que uidisset, ammouit pectori meo leniter manum et: nihil, inquit, pericli est, lethargum patitur, communem illusarum mentium morbum. 103 Vergilius, Aeneis 1.233.

vale qui in tui recordacione omnes michi molestias abstergis. Vale sine termino.

50.

V: Soli inter omnes etatis nostre puellas philosophie discipule, soli in quam omnes virtutum multiplicium dotes integre fortuna conclusit, soli speciose, soli graciose, ille qui tuo munere etheriis auris vescitur,104 ille qui tunc solum vivit, cum tue certus est gracie: in ulteriora semper profectum, si proficere potest que ad summum pervenit.... Tuum admiror ingenium, que tam subtiliter de amicicie legibus argumentaris ut non Tullium legisse, sed ipsi Tullio precepta dedissse videaris. Ut ergo ad respondendum veniam si responsio jure vocari potest, ubi nichil par redditur, ut meo modo respondeam: verum dicis o omnium mulierum dulcissima, quod vere talis dilectio nos non colligavit, qualis solet colligare qui sua tantum querunt,105 qui amiciciam questum faciunt, quorum fides cum fortuna stat et cadit,106

qui virtutem sui ipsius precium non putant, qui amiciciam ad calculum vocant,107 qui id quod ad se rediturum sit,108 sollicitis articulis supputant, quibus demum sine lucro nichil dulce est.109

Nos vere alio pacto, ne dixerim fortuna, immo deus coniunxit;110 ego te inter multa milia111 ob innumeras virtutes tuas elegi: nullum veraciter ob aliud commodum, nisi ut in te quiescerem, nisi ut omnium miseriarum michi lenimen esses, ut de terrenis bonis omnibus, sola tua venustas me reficeret et omnium dolorum oblivisci faceret. Tu michi in fame saturitas, tu in siti refectio, tu in lassitudine quies, tu in frigore calor, tu in calore umbraculum, tu demum in omni intemperie saluberrima michi et vera temperies.Tu eciam me ob aliquam fortasse bonam opinionem quam de me habuisti, me in tuam noticiam vocare dignata es. Tibi multis modis impar sum, et ut verius dicam omnibus modis impar sum, quia in hoc eciam me excedis, ubi ego videbar excedere. Ingenium tuum, facundia tua, ultra etatem et sexum tuum iam virile in robur se incipit extendere. Quid humilitas, quid omnibus conformis affabilitas tua! Quid

104 Vergilius, Aeneis 1.546.105 Epistula Pauli and Corinthios I, 13.4-5: caritas patiens est benigna est caritas non aemulatur non agit perperam non inflatur. non est ambitiosa non quaerit quae sua sunt non inritatur non cogitat malum.106 Ovidius, Ponticae 2.3.10.107 Cicero, Laelius, 58.108 Ovidius, Ponticae 2.13.17-18.109 Terentius, Heautontimorumenos 234.110 Euangelium secundum Mattheum 19.6: itaque iam non sunt duo sed una caro quod ergo Deus coniunxit homo non separet. Euangelium secundum Marcum 10.9: quod ergo Deus iunxit homo non separet. 111 Canticum Canticorum 5.10: dilectus meus candidus et rubicundus electus ex milibus.

in tanta dignitate admirabilis temperancia tua! Nonne te super omnes magnificant, nonne te in excelso collocant? ut inde quasi de candelabro luceas et omnibus spectabilis fias?112 Ego credo et confidenter affirmo quod nemo sit mortalium non cognatus non amicus, quem michi anteponas, et ut audacius dicam quem michi conferas. Non enim plumbeus sum,113 non stipes sum, non corneum rostrum habeo, ut acute non olfaciam, ubi verus amor sit, et quis me ex corde diligat. Vale que me valere facis, et quomodo in gracia tua sim, certum me fac, quia tua gracia mea sola festivitas est.

51.

V: Anime sue toti et integro <gaudio>: diem hanc felicem, et omne tempus. Manda michi dulcissima quomodo te habeas quia sanus esse non potero, nisi tua valitudo causam michi sanitatis prebeat. Vale feliciter, donec iuga montis amabit aper.114

52.

V: Lilio ligustrum: florete perpetuum. Quia mandatum domini non observamus, nisi dilectionem ad invicem habeamus, oportet nos divine scripture obedire.115 Vale, donec tua valitudo mi tedio sit.

53.

M: Sapiencie lumine per nobilitatis insignia mirabiliter prefulgenti,116

candentis lilii et vernantis rose similitudinem pretendenti, tocius corporis juvenili flore vigenti, tocius expers pericie: omnia que prospiciunt ad vere dilectionis profectum. De favo sapiencie si michi stillaret guttula scibilitatis,117 aliqua olenti nectare cum omni mentis conamine, alme dilectioni tue litterarum notulis conarer depingere. Ergo in omni latinitate non est sermo inventus qui aperte loquatur erga te quam sit animus meus intentus, quia deo teste cum sublimi et precipua dilectione te diligo. Unde non est nec erit res vel sors que tuo amore me separaret nisi sola mors. Quapropter quotidianum michi inest desiderium et optio, ut presentie tue reficiar refrigerio, et dies michi mensis, septimana quoque videbitur annus, donec dulcissimus tue dilectionis appareat 112 Euangelium secundum Mattheum 5.15: neque accendunt lucernam et ponunt eam sub modio sed super candelabrum ut luceat omnibus qui in domo sunt.113 Terentius, Heautontimorumenos 887.114 Vergilius, Eclogae 5.76.115 Euangelium secundum Iohannem 13.34: mandatum novum do vobis ut diligatis invicem sicut dilexi vos ut et vos diligatis invicem. 116 Liber Sapientiae 6.23: ??? 117 Abaelardus, Dialectica 1.2.3, ed. De Rijk, p. 85.

aspectus. ... Cordi meo surgit et virescit dolor tam magnus, ut in eius descriptione saltem nec integer sufficiat annus. Corpus autem meum contristatum est, animus a solita hilaritate mutatu. Vale.

54.

V: Dilecte et semper diligende fidelissimus eius: ut amor noster finem non senciat et semper in melius convalescat.Si tu o omnium rerum dulcissima de fide singularis amici tui dubitares vel si ego de tua dilectione non essem certissimus, tunc ad commendationem mutui amores longiores littere querende, plura argumenta in patrocinium vocanda essent. Nunc quia sic amor invaluit, ut per se sine adiumento luceat, verbis minime opus est, quia in rebus abundantes sumus. Verumtamen non absurdum est si aliquando vel sic nos invicem visitemus et corporalis presencie littera locum suppleat, cum edax malorum hominum invidia, nos pro libito nostro iungi non patitur. Quid multa? sicut cum multis suspiriis frequenter exopto, deus omnipotens te michi incolumem diu conservet. ... Abire permittamus, quos retinere non possumus. Bonum inde consilium erit.

55.

M: Viventium carissimo, et super vitam diligendo, intime devocionis amica: queque optima ex toto corde et anima.Non te ignorare credo o meum dulce lumen quod nunquam superpositi cineres suffocant sopitum ignem,118 et si prohibent lucere, tamen non vetabunt semper ardere. Ita nulla extrinsecus accidentia aliqua racione poterunt obsolere tui memoriale, quod cordi meo adnexui aureo vinculamine. Quid ultra? Deum enim testem habeo, quod vera et sincera dilectione te diligo. Vale maxima dulcedo mea.

56.

V: Super omne quod desiderari potest desiderabili unanimis amicus: quicquid boni singulariter amantibus servatum est. Sermo tuus super mel dulcis119 sincerissime fidei planissime testis est. Quid dicam tibi dubius sum, quia tantum te amo quod amorem exprimere prout se habet non valeo. Ad hoc o summa vite me requies, ad hoc inquam res devenit, ut excellentissimis meritis tuis nomen invenire non possim. Cum vales, nichil est quod me contristari possit. Cum egrotas, nichil est quod delectare possit. Si ergo vis dilecto tuo integre consulere, sana esto, tunc et ego sanus ero. Scit deus quem nichil latere potest quod cordi meo ita infra es, ut omnis cogitacio mea 118 Vergilius, Aeneis 8.410.119 Ecclesiasticus 24.27: spiritus enim meus super melle dulcis et hereditas mea super mel et favum.

in te directa sit. Vale dulcissima non mulierum, immo generaliter omnium rerum.

57.

M: Pulcherrimo ornamento suo, virtute, non forma eius amica: summe suavitatis plenitudinem.Multum ut ipse nosti iam temporis fluxit, in quo nos proh dolor familiaris confabulacio iunxit; scias tamen, quamvis tua presencia ad libitum meum uti nequeam, tamen nulla re impediente, visibus internis te non cesso respicere, tuamque salutem et prosperitatem diligere. Vale dilectissime, et me meo erga te amore dilige.

58.

M: Amico ut reor, illa olim pre ceteris in verbis dilecta, que immerito nunc caret amoris privilegio: quod nec oculus visu percepit, nec in interiora cordis pertransiit.120

Valete, onus meum propensius alleviate.

59.

V: Dilectissme sue supra omne quod est vel esse potest diligende: continuam salutem, et in omnibus bonis affluentissimos profectus.Causa necessaria obstitit, que meo desiderio pedem sinistrum opposuit.121 Ego nocens sum qui te peccare coegi.

60.

M: Hucusque fideliter adamato postmodum vinculo egri amoris non diligendo: tamen stabilitum vadimonium dilectionis et fidei. Magno caritatis pignore me tibi intimaveram quamdiu vera dilectio tua firma in radice pendebat; nam et omnem spem meam quasi turrim invictam122 in te fundaveram. Nosti quoque si tantum dignaris, quod nunquam fui erga te duplici animo, nec esse volo. Nunc cogita et recogita hec et his similia. Ego vere semper pro te supportavi plurima 120 Epistula Pauli ad Corinthios I, 2.9: sed sicut scriptum est quod oculus non vidit nec auris audivit nec in cor hominis ascendit quae praeparavit Deus his qui diligunt illum. 121 Ovidius, Ponticae, 4.6.7-8.122 Liber Psalmorum 60.4: quia factus es spes mea turris fortitudinis a facie inimici. Cassiodorus, Expositio in Psalmos 60.4, ed. Adriaen, CCSL 97 (1958):539. Per turris similitudinem ipsum dominum significat saluatorem. Turris enim ciuitatis muros uindicat et irruentes hostes ex alto uulnerat; sic uirtus domini populum suum defendit, cum aperte inimicum eius oris sui contradictione prostrauerit.Sed turris illa uirtutibus est plena, non gladiis; pugnat uerbo, non proelio; iubens omnia, non decertans: quam non aries quassat, non aliqua machinamenta debilitant, nec localiter defendit, sed per totum mundum famulos suos inuicta protectione custodit.

satis plene et perfecte, nunquam possum scribere quam fortiter quam acriter te cepi diligere. Si necesse erat rumpi fedus123 quod pepigeramus, quamvis in se multum amaritudinis contineat, tamen altera iam vice non frangetur. Clamor tuus recedat a me, verba tua ultra non audiam.124 Nam unde michi profutura multa speravi bona, inde lacrimabilia cordis creverunt suspiria. Omnipotens deus qui neminem vult perire qui supra paternum amorem diligit peccatores, illuminet cor tuum gracie sue splendore, et reducat ad viam salutis, ut cognoscas que sit voluntas eius beneplacens et perfecta.125 Vale, sapiencia et sciencia tua me decepit,126 propterea omnis nostra amodo pereat sciptura.

61.

V: Domine sue amate et semper amande, miserrimus amicus eius, cuius vite et mortis nullum fere discrimen est: velis, nolis, incepte amicicie talem cursum qui ad finem non veniat.Nescio quod meum peccatum tam magnum precesserit, ut tam brevi tempore omnem in me animum misericordie et familiaritatis penitus abicere volueris. Necesse est enim alterum horum fuisse, ut vel ego nimis in te peccaverim, vel tu parvum antehac amorem habueris, quem tam facile, tam incuriose abieceris. Ego nisi diligentius a te sum monitus, nullam in te culpam meam recognosco, nisi si culpam vocare vis, miserias suas et anxietates apud eum deplorare, ubi remedium speratur consolacio expectatur. ... Non sunt hec dicta amici, non sunt verba eius qui unquam ex corde benivolus fuerit, sed eius qui occasiones querit, eius inquam qui diu expectaverit, ut aliquid ad amoris scissionem cause invenire potuerit. Quo facto, aut verbo, queso te, tam contumeliosa verba provocavi? Tu semivivum me in mediis fluctibus127 involvisti, que vulneribus meis nova vulnera inflixisti, et dolorem doloribus addidisti. ... Si me amares, minus locuta fuisses. Quemvis inter nos constituas judicem, et manifeste convincam, te plus 123 Deuteronomium 5.2: Dominus Deus noster pepigit nobis cum foedus in Horeb , 29.1: haec sunt verba foederis quod praecepit Dominus Mosi ut feriret cum filiis Israhel in terra Moab praeter illud foedus quod cum eis pepigit in Horeb .124 Deuteronomium 18.16: ut petisti a Domino Deo tuo in Horeb quando contio congregata est atque dixisti ultra non audiam vocem Domini Dei mei et ignem hunc maximum amplius non videbo ne moriar. 125 Epistula Pauli ad Romanos 12.2: et nolite conformari huic saeculo sed reformamini in novitate sensus vestri ut probetis quae sit voluntas Dei bona et placens et perfecta.126 Isaias 47.10: et fiduciam habuisti in malitia tua et dixisti non est qui videat me sapientia tua et scientia tua haec decepit te et dixisti in corde tuo ego sum et praeter me non est altera. 127 Exodus 14.27: cum que extendisset Moses manum contra mare reversum est primo diluculo ad priorem locum fugientibus que Aegyptiis occurrerunt aquae et involvit eos Dominus in mediis fluctibus.

in me, quam me in te pecasse, et certe quisquis verba tua diligencius consulit, reperiet ea non esse amantis, sed discidium querentis; nusquam in eis cor molle respicio, sed pectus durum et amori inexpugnabile adverto.128 ... Verumtamen o anima mea sicca lacrimas tuas, quod tamen ego meas non possum. Vale, cum lacrimis tuis scripta recepi, cum lacrimis mea scripta remitto.

62.

M: Dilecta dilecto: quicquid beatius apud deum, quicquid honestius atque jocundius apud homines esse potest.Si inesset michi tanta sermonum facecia, ut verbis tuis prudenter respondere valerem, quantocunque decentius possem libenti animo tibi responderem. At tamen licet satisfacere non valeam, pro posse et modulo scienciole mee respondeo. Sic inter nos res agatur, ne et tu periculum, et ego scandalum incurram. O viri duritiam verum est proverbium illud quod vulgo dici solet, pietatem viri talo ligari. Si vincula, si ferrum, si carceres, si cathenas, eciam si gladium pati debuisses,129 sperabam te abstinere non potuisse, quin quoquo pacto ad me venires, et mecum de his que michi litteris mandasti, una voce presentialiter ageres.Lacrimas ulterius nolo ab oculis tuis prorumpere, quia indecens est virum flere, cum honesti rigoris debeat in se severitatem tenere. Tempus est carissime ut has amaras atque flebiles descriptiones proiciamus, secundis autem et letioribus manus cere imprimamus. Ergo dilecte mi letum scribe, letum cane, prospere feliciterque vive; fere mei oblite dulcedo mea, quando te videbo? Saltem unam michi horam concede letam.

63.

V: Dilectissime sue: quicquid inter unice amantes sincera poscit devocio.... In litteris quas misisti, mature fuerunt sentencie, racionalis et ordinata composicio; nunquam certe aptius vidi dispositas. Ego dulcissima multas horas deo volente tibi prestabo dulcissimas et letissimas. Vale, anime mi.

64.

V: Dilectissime sue: salutem quam ego tibi presens afferre cupio.Vale et vide ut nunquam lacrimas tuas videam, sed leta sis, certa de fide tui fidelis.128 Ovidius, Metamorphoses 11.766-767.129 Epistula Pauli ad Hebraeos 11.36: alii vero ludibria et verbera experti insuper et vincula et carceres

65.

V: Anime sue, anima eius: in una anima diu unum esse.

66.

M:Omine felici ceptis assis, Clio, nostri,130

Carmine sis comens tabulas et suavia promens.Mens vigilia queso tali ditata patronoOrgana cuncta Jovis flabris spirate secundisEn lux adventat, nox et discedere temptatEn lux advenit, nox et confusa receditEcce manus cleri splendescit luce magistri,Splendor doctoris noctem fugat <at>que prioris.Muse qua causa laudes date voce sonora.Concine prima Clio: "flos cleri semper aveto."Dic post Euterpe: "florens felicia carpe."Dicque Thalia: "vale, crescunt dum cornua lune."130 Fulgentius Mytographus: Mytologiarum libri tres, 1.15: Habes ergo nouem Musarum uel Apollinis ipsius redditam rationem, sicut in libris suis Anaximander Lamsacenus et Zenopanes Eracleopolites exponunt; quod et alii firmant ut Pisander fisicus et Euximenes in libro teologumenon. Nos uero nouem Musas doctrinae atque scientiae dicimus modos, hoc est: prima Clio quasi cogitatio prima discendi - cleos enim Grece fama dicitur, unde et Homerus: g-kleos g-oion g-akousamen, id est: famam solam audiuimus, et alio in loco: g-peutheto g-gar g-Kupronde g-mega g-kleos, et quoniam nullus scientiam quaerit nisi in qua famae suae protelet dignitatem, ob hanc rem prima Clio appellata est, id est cogitatio quaerendae scientiae -, secunda Euterpe quod nos Grece bene delectans dicimus, quod primum sit scientiam quaerere, secundum sit delectari quod quaeras, tertia Melpomene quasi melenpieomene, id est meditationem faciens permanere, ut sit primum uelle, secundum desiderare quod uelis, tertium instare meditando ad id quod desideras, quarta Talia, id est capacitas uelut si dicatur tithonlia, id est ponens germina, unde et Epicarmus comicus in Difolo comedia ait: g-lęia g-mę g-idôn g-limon g-tis g-artunei, id est: germina dum non uiderit, famem consumit, quinta Polymnia quasi polymnemen, id est multam memoriam faciens dicimus, quia post capacitatem est memoria necessaria, sexta Erato, id est euronchomoeon, quod nos Latine inueniens simile dicimus, quia post scientiam et memoriam iustum est ut aliquid simile et de suo inueniat, septima Terpsicore id est delectans instructionem, unde et Hermes in Opimandrae libro ait: g-ek g-korou g-trophęs g-ę g-ek g-kouphou g-sômatos, id est: absque instructione escae et uacuo corpore, ergo post inuentionem oportet te etiam discernere ac diiudicare, quod inuenies, Urania octaua, id est caelestis - post enim diiudicationem eligis quid dicas, quid despuas; eligere enim utile caducum que despuere caeleste ingenium est -, nona Calliope, id est optimae uocis, unde et Homerus ait: g-theas g-opa g-phônęsasęs, id est deae uocem clamantis. Ergo hic erit ordo: primum est uelle doctrinam, secundum est delectari quod uelis, tertium est instare ad id quod delectatus es, quartum est capere ad quod instas, quintum est memorari quod capis, sextum est inuenire de tuo simile ad quod memineris, septimum iudicare quod inuenias, octauum est eligere de quo iudicas, nonum bene proferre quod elegeris.

Annue Melpomene: "spirant dum frigora brume."Addeque Tersicore: "felix per secula salve."Huic quoque Calliope rogo dulcia carmina prome.Dic Urania simul: "vivat virtutibus auctus." Moribus hunc ornes et honore Polimnia dones.Dic et nunc Erato: "felix sit corpore mundo.Felix sit mundo sed gaudens postque secundoQuo sibimet grati gaudent sine fine beati.""Salve, vive, vige," cuncta resonate Camene."Gaudia tot retine quot habent guttas maris unde.Quotque virent herbe quot pisces sunt maris amne."131

Quid plus, quid dictem, pace fruatur, amen.

Vale spiraculum meum.

67.

V: Vale dulcissima mea, et tuam licenciam dilecto tuo concede. Vale et sencias de me, quod de te ipsa. Tu semper es meta ad quam tendo, tu cursus mei terminus et requies. Vale super omne quod dici potest amabile.

68.

V: Dulcissime dulcissimus: quicquid dulcius excogitari potest.Vale omnibus dulcior que dulcia esse noscuntur. Precor te obnixe ut michi mandes quomodo te habeas, quia tua prosperitas, est mea summa voluptas. Mand michi quando venire possim. Vale.

69.

M: Littera vade meas et amico ferte querelas,Dans ex parte mei verba salutis ei.Tu licet invitum converte precamur amicumDic, quia pro merito non meritum capio,

Eius sermonis credula facta dolis.Sit memor illarum michi quas fudit lacrimarumCum michi dicebat quod moriturus erat,Si tam formose non perfrueretur amoreEt tunc laudavit, quod modo vile facit.Dic ubi ploratus, ubi sint inquire, rogatus,Et pignus fidei quod dedit ultro michi.Cum tam raro venit? mea cur precordia ledit? 131 Ovidius, Ponticae 2.7.28.

Ah! Sic deludi non ego digna fui.Hos rogo ne versus oculus legat invidiosus132

Hosque sciant nolo pectora plena dolo.

Qua dictaminis dulcedine te alloquar dilectissime mentis mee excedit valenciam, quia sicut cor humanum in medio sanguine principalem sedem elegit exultacionis, ita mens mea te sibi summum desiderium in omni genere proposuit dilectionis. Anima mea incomparabili amore ad fontem visionis tue sitit, neque unquam beatam vitam sine te ducere valet. ... Quot litteris hec eadem verba componuntur, tot doloris aculei cordi meo cum unda cruoris infiguntur. O pars pectoris mei quid fecisti? Miror quomodo ulla coactus vi a me tam subito mutari potuisses, quem tenaci dilectionis anchora in corde meo sigillavi. Idcirco cultrix cineris facta sum et cilicii133 et per diem ad noctem lacrimas deducunt oculi mei.134 Quid plura? Super omnia me acutissima doloris penetrat sagitta,135 et durior permanebit adamante, quem suspiria mee non movent miserie. Vale in eternum et ultra, si fieri potest.

70.

V: Expectato desiderio suo et semper expectando: quicquid boni desiderari vel expectari potest.Vale.

71.

M: Dominica sentencia perterrita per quam dicitur: "difficile est contra stimulum calcitrare,"136 has inornatas litteras tibi mitto, earum probans indicio quam devote in omnibus me tuis preceptis subicio. Multum distat ortus ab occidente,137 sed fides rependitur fide per multa temporum spacia disiunctis, nec puncto distabit si eos vinculum vere

132 PS. OVID. vetul. 2, 337 Hauserat hanc oculus cupidus meus inuidiosam,133 Euangelium secundum Mattheum 11.21: vae tibi Corazain vae tibi Bethsaida quia si in Tyro et Sidone factae essent virtutes quae factae sunt in vobis olim in cilicio et cinere paenitentiam egissent. 134 Hieremias 14.17: et dices ad eos verbum istud deducant oculi mei lacrimam per noctem et diem et non taceant quoniam contritione magna contrita est virgo filia populi mei plaga pessima vehementer. 135 Liber Psalmorum 44.6: sagittae tuae acutae populi sub te cadent in corde inimicorum regis. Isaias 5.28: sagittae eius acutae et omnes arcus eius extenti ungulae equorum eius ut silex et rotae eius quasi impetus tempestatis , etc.136Liber Actuum Apostolorum 26.14: omnes que nos cum decidissemus in terram audivi vocem loquentem mihi hebraica lingua Saule Saule quid me persequeris durum est tibi contra stimulum calcitrare.137 Liber Psalmorum 102.12: quantum distat ortus ab occidente longe fecit a nobis iniquitates nostras

dilectionis138 concathenavit.139 Quacunque enim morantur parte, anima tamen juncti erunt et mente. Multa habui loqui,140 sed nimia mentis amaritudine prepedior.141 Vellem ad horam tibi collaterari, et tecum confabulari; nam parva liceret tristicia, sed plura cordis increscunt suspiria, dum studiosa mei laboris tempora, in te funditus perpendam neglecta. Unum autem de multis ago, te saluto vere pacis osculo. Vale, et licenciam eundi michi concede.

72.

V: Irate, et in ira misericordiam non deserenti, receptus in graciam: ut tamdiu feliciter vivas, donec ego gracia tua carere velim. Sic amor noster immortalis erit si uterque nostrum felici et amabili concertacione preire laboret alterum, et neutri nostrum constet se ab altero superatum esse. Fit siquidem ut amicus in amando languescat, si se ab amico minus amari videat quam ipse promereatur. Nunquam ergo dixisse velim quod plus te amem, quam me amari sentiam, quia talis vox stulta est, et discidium parit. Immo hoc multo melius dictum recolligo, quod in mutuo amore inferior esse nolo, et uter nostrum alterum vincat dubito. ... Quidam cum spinam pulcerrimos de se flores proferentem videret, "talis est" inquit "domina mea, qua nulla spina est asperior cum irascitur, nulllus flos gratior vel nitidor cum placatur." ... Vale et ut neminem mortalium michi compares, diligenter observa, quia ego in eadem circa te intencione tenaciter perseverabo. Salve dilectissima, et me semper tuum in memoria habe.

73.

M: Salve et tu dilectissime, omni dulcedine digne.

Flos juvenilis ave, lux et decus imperiale,imperiale decus, flos juvenilis ave.Cum te plasmavit, sat te natura beavit:142

Viribus interius, laudibus exterius.143

Forme splendorem, tantum dedit atque decorem, Quantum vel nequeo dicere, vel stupeo.138 Hieronymus, Epistulae 55.11.???139 Epistula Pauli ad Romanos 8.35: quis nos separabit a caritate Christi tribulatio an angustia an persecutio an fames an nuditas an periculum an gladius.140 Euangelium secundum Iohannem 8.26: multa habeo de vobis loqui et iudicare sed qui misit me verax est et ego quae audivi ab eo haec loquor in mundo. 141 Iob 3.20: quare data est misero lux et vita his qui in amaritudine animae sunt ; 7.20: peccavi quid faciam tibi o custos hominum quare posuisti me contrarium tibi et factus sum mihimet ipsi gravis 142 Marbod, Carmen 24, PL 171:1660: Praestat habere palam quo te natura beavit. 143 HENR. HUNTEND. Historia Anglorum "Illi diuitiis, huic ortu, laudibus isti, / Viribus huic superes, maximus esse stude.

Plurima narrarem de te si crederet ullus,Quod mea mens sentit de probitate tua.Nunc faciam finem licet et plus dicere possem:Vivere gaudere, volo te minimeque dolere.Quot celo stelle, quot sunt et in orbe puelle,144

Quot maris undisone, tot tibi dico vale.

74.

V: Nunc demum intelligo dulcissima quod ex toto corde et ex tota anima mea es,145 cum oblivisci vis omnis iniurie, quam ego stultus et improvidus mente nimis precipiti, et nimium molli ad resistendum doloribus sine omni delibercione dilectissime mee intuli. Vox illa cassa fuerit, nichil significans, nichil habens ponderis; et tu anime mi si verba cum factis velis conferre: verba illa vere tantum fuerunt, que nullo opere claruerunt. De valetudine mea requiris? Si tu vales, ego valeo, si gaudes gaudeo, ad omnes demum fortunas tuas me coaptare volo. Vale, anime mi.

75.

V: Unice suavitati sue: quicquid invita suavissimum reperiri potest.... O stulta promissio, o vox nimium preceps et temeraria, o dictum hominis, qui vel amens vel ebrius aperte videatur. Quis enim tanta sciencia plenus tam labiis circumcisus, tam magnum de se audeat promittere? Pretermitto huius temporis litteratos. Si ipse Tullius de se tale aliquid iactasset, vere copiosa eius facundia in solvendo deficeret, quia nichil tanta promissione dignum afferet. Si ad metrum totas Ovidius vires suas intenderet, in hoc incepto planissime deficeret. Quis ergo sum ego aut que in me facultas, ut tales litteras dictare queam que me aureo sinu tuo, eburneis brachiis tuis,146 lactea cervice tua147

dignum exhibeant?Verba omitto que ventis148 similia sunt: quis labor, quod opus, tanti sit, ut tam admirandam suavitatem sufficienter mercari possit? Si mare in spe talis boni transeam, exiguus labor est, si Alpes in asperrimo frigore transcendam, vel si de medio igne, cum vite discrimine te petam, in omnibus his nichil fecisse videbor. Rogo igitur suppliciter graciam tuam, ut litteras istas secundum promissa mea non metiaris, ne in 144 Ovidius, Ars Amatoria 1.56-59; Girolamo Balbi, carm. 147 5 nullae uitiantur in orbe puellae145 Deuteronomium 6.5: diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota fortitudine tua. Euangelium secundum Mattheum 22.37: ait illi Iesus diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et in tota anima tua et in tota mente tua.146 Ovidius, Amores 3.3.7.147 Vergilius, Aeneis 10.137148 Ovidius, Amores 2.19.19.

proverbium illud incidam: "Parturient montes nascetur ridiculus mus,"149 quia tam superbo promisso nichil dignum afferro.150 ...Aliquanto iam tempore formosa mea151 de fide dilectissimi tui dubitasti propter quedam verba, que subita impulsus contumelia, in ipso doloris cursu dictavi, et utinam non dictassem, quia tu nimis ea memoriter signasti, que rogo ut a corde deleas, et apud interiora tua radicem non figant, sicut ego ea deo teste nunquam fixi, sed ubi ea a manibus dimisi, statim revocare volui, si vox emissa reverti nosset.152 ...Idem tibi sum qui fueram: noli verba sed facta consulere. Non michi vetus es; quotidie cordi meo innovaris, sicut anni iocunda temperies, equaliter semper ingruente vere, nova est. Tempus ipsum nobis sua commoditate blanditur, temporis opportunitate fruamur. Sapienter amare poterimus, quod tamen rarum est, cum quidam dixerit: "quis unquam sapienter amavit?"153 Nos vere sapienter amare poterimus, quia et fame nostre sollerter consulemus, et tamen gaudia nostra cum summa suavitate miscebimus. Ille ignis fortius estuat qui tegitur, quam ille cui exundare conceditur.154 Vale amablis delectacio mea.

76.

M: Cunctorum vinculo amoris alligantium carissimo certe sodalitatis amica: integerrime dilectionis summa.Quam intime carus michi sis, plene nullatenus denudare valet scribentis manus, quia interne dulcedinis me hortatur affectu, ut sis michi pre cunctis specialis dilectus. Quantus igitur erga te meus ardeat affectus, ullo modo tibi manifestare nequeo. ... Vere fateor dilectissime quod multociens ut pecus ignavum155 via subsisterem, nisi magisterialis institucionis tui sollercia, me prono digressam assidue revocaret tramite. "Nunc autem claudamus rivos sat prata biberunt."156

Decrevit hoc mea intencio ut cesset ultro alterna contencio; satis iam dire iactis mutuo sermonibus intumuere ire.157 ... Quid prolixis moror ambagibus? Unius michi peticionis annuas effectum: ut scilicet me animam tuam tali nunquam ambiguitate inquietare presumas. Vale mi stella clara, sydus aurem, gemma virtutum, corpori meo dulce medicamentum.

149 Horatius, Ars Poetica 139.150 Horatius, Ars Poetica 138.151 Canticum Canticorum 2.10: et dilectus meus loquitur mihi surge propera amica mea formonsa mea et veni .152 Horatius, Ars Poetica 389-390.153 Ovidius, Ars Amatoria 2.511154 Ovidius, Metamorphoses 4.64.155 Vergilius, Georgica 4.168.156 Vergilius, Eclogae 3.111.157 Statius, Thebaida 1.411-412.

77.

V: Gaudio suo: gaudium et leticiam.Quid dicam tibi dulcissima nisi quod sepe dixi? Toto te pectore gero. Interioribus ulnis158 te amplector, dulcedinem tuam quo plus haurio plus sitio. Omnes copie mee in te unam se congesserunt, omne quod possum tuum est. Ut ergo operas mutuas demus, tu es ego, et ego sum tu.159 Hoc dixisse satis sit. Vale, protegat te valida manus omnipotentis dei.

78.

V: Ille sollicite scribat qui non habet, ut quod non habet reperiat.160 Ego securus sum, ego navigando ad portum veni; qui naufragium patitur vota faciat; ego in portu sedeo, et ideo votis non egeo. Vale.

79.

M: Merito specialis dilectionis amplectendo amore, incendium tui amoris: quot ameno tempore redolent flores, tot percipere salutes. Si grande aliquid meditando concipit hominis interioris intencio, 161

profecto interdum non consumitur sine quadam vi exterioris. Aut enim perficiendi desperacio confundit aut priusquam perficiat nimietas laboris graviter contundit. Unde fit, ut utriusque hominis labor vel studium in se videatur plerumque deficere, cum ad votum quod cupit non potest pervenire.Ego tamdiu tractavi cordis et corporis flagranti nisu, qualiter te o gemma decora appellarem, sed intencionem mei affectus hucusque distulit difficultas suspecti defectus. Scio enim et fateor pro singulis quibusque tuis beneficiis quod grates persolvere nullatenus sufficio animi vel corporis officio. Verumtamen pro uno quod auro et topazio162

preciosius duco, quamdiu hic spiritus in corpore viget, tue dilectioni nunquam scribere piget. Nam quantum leticie et exultationis163 tua mellita michi conferat dilectio, non pandit ulla litterarum descriptio sive voluntatis confessio.

158 Ovidius, Metamorphoses 8.818, 11.63.159 Plautus, Stich. 731.160 Euangelium secundum Mattheum 25.29: omni enim habenti dabitur et abundabit ei autem qui non habet et quod videtur habere auferetur ab eo. Euangelium secundum Marcum 4.25: qui enim habet dabitur illi et qui non habet etiam quod habet auferetur ab illo. Euangelium secundum Lucam 19.26: dico autem vobis quia omni habenti dabitur ab eo autem qui non habet et quod habet auferetur ab eo. 161 Epistula Pauli ad Ephesios 3.16: ut det vobis secundum divitias gloriae suae virtute corroborari per Spiritum eius in interiore homine.162 Liber Psalmorum 118.127: ideo dilexi mandata tua super aurum et topazion. 163 Liber Psalmorum 44.16: adferentur in laetitia et exultatione adducentur in templum regis.

Tuus honor meum geminasse videretur si usque ad finem fatalem nos conversari liceret pariter. Nunc autem satius eligo mortis terminari periculo, quam vivens dulcifluo tui aspectus privari gaudio. ... Cum omnia factus sis michi164 excepta solius dei gratia, nil amplius desiderare michi necesse est per durantia seculi spacia, nisi ut vite tue dies augeat ille, qui ut unum eque facile prestare potest et mille.

80.

V: Hiberno sole gratiori, et estiva umbra dulciori,165 ille qui familiarius calore tuo uritur et suavi spiritu leniter reficitur: ut suaviter vivas, nichil nisi quod dulce est experiaris.Si esurio, tu sola me saturas, si sitio, sola me reficis. Sed quid dixi? Immo reficis et non saturas. Nunquam tui satur fui, ut puto nec ero. Vive in leticia, que nunquam tibi desit. Vale.

81.

M: Dilectissimo meo, et ut verum fatear in amore peritissimo, cui non satis ad plenum gracias agere valeo: tamen laudes omnium rerum tibi simul famulantium et tocius pulcritudinis ascribo.Vale tu, et illi pereant qui nos disiungere temptant.

82.

M:Quam michimet vellem mitti tibi mitto salutem.166

Nescio quod magis hac esse salubre queat.Si quicquid Cesar unquam possedit haberem,Prodessent tante nil michi divitie.167

Gaudia non unquam te nisi dante feram,Et dolor et luctus non tempus in omne secunturNi dederis michi res nulla salubris erit.De rebus cunctis quas totus continet orbis168

Denique semper eris gloria sola michiSuppositi terre lapides velut igne liquescuntCum quibus imposita liquitur igne pyraSic nostrum late corpus vanescit amore

164 Epistula Pauli ad Corinthios I, 9.22: factus sum infirmis infirmus ut infirmos lucri facerem omnibus omnia factus sum ut omnes facerem salvos. 165 Ovidius, Metamorphoses 13. 793.166 Regin. Cant. Carm. 2, 1 tibi mitto salutes; QUILICH. Alex. 1119, 2609 tibi mitto salutem167 Marbod, Rescriptum ad amicam, ed. Bulst (1984), p. 185.168 Ovidius, Metamorphoses 7.59.

Sicque vale vive per tempora longa Sibille,169

Vincas ut metas habuit quas Nestoris etas.

Miserere mei quia vere coartor dilectione tui. Vale.

83.

M: Dies ista feliciter orta sit tibi, feliciter currat tibi, feliciter occidat tibi. Quid plura? Condicione pari per me te noris amaris. Vale, tu vitro es lucidior, et calibe fortior.

84.

M: Amans amanti: gaudium cum salute optandi illud dico salutare quod non finiatur, et gaudium quod a te non tollatur per evum. Post mutuam nostre visionis allocucionisque noticiam, tu solus michi placebas170 supra omnem dei creaturam, teque solum dilexi, diligendo quesivi, querendo inveni, inveniendo amavi, amando optavi, optando omnibus in corde meo preposui, teque solum elegi ex milibus, ut facerem tecum pignus;171 quo pignore peracto, dulcedinisque tue melle gustato, sperabam me curis finem posuisse futuris. ... Nemorum umbrosa diligunt volucres, in aquarum rivulis latent pisces, cervi ascendunt montana,172 ego te diligo mente stabili et integra. Hactenus mecum mansisti, mecum viriliter bonum certamen certasti, sed nondum bravium accepisti.173 ... Si fides illius titubat, vinculumque eius dilectionis non firmiter se continet, in quem omnem spem meam, fiduciamque positam habui, et habeo, cui postea credere possim prorsus ignoro. Velis, nolis, semper meus es et eris, nunquam erga te meum mutatur votum neque a te animum abstraho totum. In te quod quesivi habeo, quod optavi teneo, quod amavi amplexata sum, tui solius conveniunt mores, te nisi mors michi adimet nemo, quia pro te mori non differo. Vale, et in continuis horis memento nostre dilectionis. Prologuum tuum quem composuisti michi, cum graciarum actione, cum amoris servitute recompensabo tibi. Cor tibi letetur; desit quod triste vocetur.

169 Ovidius, Metamorphoses 14.132-153.170 Ovidius, Ars amatoria 1.42. 171 Canticum Canticorum 5.10: dilectus meus candidus et rubicundus electus ex milibus. 172 Liber Psalmorum 103.18: montes excelsi cervis petra refugium erinaciis.173 Epistula Pauli ad Timotheum I, 6.12: certa bonum certamen fidei adprehende vitam aeternam in qua vocatus es et confessus bonam confessionem coram multis testibus. Epistula Pauli ad Timotheum II, 4.7: bonum certamen certavi cursum consummavi fidem servavi. Epistula Pauli ad Corinthios I, 9.24: nescitis quod hii qui in stadio currunt omnes quidem currunt sed unus accipit bravium sic currite ut conprehendatis

85.

V: Si in eodem corpore ulla potest esse alteritas, vel divisio, tunc divise a se optime parti sui corporis: indivisam dilectionem, incorruptam, et integram, et interminabilem vivacissimi amoris dulcedinem.Si verba dilecti tui notare perspicaciter velis, aperte notare potes dulcissima quod plus volo, quam possim, quod verba querendo deficio, quia ita usitatum modum superexcellit affectio mea, ut usitatis verbis exprimi nullomodo ad plenum possit. Si aliqua in me notatur segnicies, si aliquis perpenditur defectus, utique defectus est non in amore frigescentis, sed pre nimia mentis alienatione, quid dignum dicat dubitantis, multa volentis, et minus facientis. Nec dignum est ut verba sufficienter recompensent, quod tu in rebus beneficium prestas.Si quicquid mundus habet preciosius in unum congeratur, tuis beneficiis collatum omnimodo sordescat, nullius estimari queat. Tanta est suavitas tua, tam mirabilis continuitas tua, tam ineffabilis demum eloquii habitus, et omnium que circa te aguntur pulcritudo et gracia, ut si quis hec verbis equiparare presumat, magna videatur contumacia. Ignis noster novis semper crescat alimentis, quo magis tegitur magis exestuet, invidos et insidiantes decipiat, et semper in dubio servetur, uter nostrum magis alterum diligat, quia ita semper pulcerrima inter nos erit concertacio ut uterque vincat. Vale.

86.

M: Inepotabili fonti dulcedinis, pars anime eius individua: post sollicitudinem Marthe et fecunditatem Lie, possidere optimam partem Marie.174 Immensa vis tui amoris, indesinenter, incessanter, indubitanter, inenarrabiliter permanens in statu sui tenoris, secundum posse meum ac nosse, me cogit pauca ad te dilectissimum scribere. Sed quid potissimum eloquar prorsus ignoro; tociens me verbis tuis dulcissimis prevenis, tociens michi tue intime, et sincere dilectionis affectum ostendis, ut absque omni ambiguitate amor et desiderium tui semper in me ardescat, et nunquam refrigescat.174 Genesis 29.31-35: videns autem Dominus quod despiceret Liam aperuit vulvam eius sorore sterili permanente quae conceptum genuit filium vocavit que nomen eius Ruben dicens vidit Dominus humilitatem meam nunc amabit me vir meus rursum que concepit et peperit filium et ait quoniam audivit Dominus haberi me contemptui dedit etiam istum mihi vocavit que nomen illius Symeon concepit tertio et genuit alium dixit que nunc quoque copulabitur mihi maritus meus eo quod pepererim illi tres filios et idcirco appellavit nomen eius Levi quarto concepit et peperit filium et ait modo confitebor Domino et ob hoc vocavit eum Iudam cessavit que parereEuangelium secundum Lucam 10.41-42: et respondens dixit illi Dominus Martha Martha sollicita es et turbaris erga plurima porro unum est necessarium Maria optimam partem elegit quae non auferetur ab ea.

O si nutu dei acciperem volucris speciem quantocius volando te visitarem.175 ... Id enim quod nunc optavi, si salva gracia dei posset fieri: deo teste cui difficile est verba dare fallacie, nichil est in omni orbe terrarum quod maius optarem. Impinguat me affectus tuus, sed non potest me implere amor tuus. In tua vita est salus mea, tu es totum desiderium meum, et omne bonum meum. Vale cordis dimidium, et tocius leticie ac amoris incendium.

87.

V:Et brevis et longus presens michi transiit annusEx quo cara tuus me sibi vinxit amor.Nam repetendo tue decus insaciabile formeEt bonitatis opus familiare tibiNoticie brevis una tue, vix hora videturSic semper votis es nova curis meis.At repetens quam rara tuo contingis amanti,Annos innumeros estimo preteritos.Quelibet una dies ter denos continet annosQuam sine te cogor ducere dulcis amorSole carens fluit illa dies, et lucis honore,Qua tua ceu michi sol non oritur facies.Sol certe meus est vultus tuus, et mea lux est,Contingit faciem quando videre tuam.Sidera si queras, duo sunt mea, nescio plura.Sidereos oculos hec ego dico tuos.His ego quando fruor, nil tunc michi defore credo,His ego cum careo, defore176 cuncta puto.Sic dici possum felicior omnibus esse,Sic dici possum nil habuisse boni,Sic igitur verum, quod diximus ante177, probatur,nunc novus est annus, novus est amor incipiendus178

Vultque fides aliam nostra tenere viamNon amor ulterius ullis ledendus amarisNil mea vita tibi, iam nisi dulce dabo,Nec dicam nec agam, isi que tibi nosco placereAd nutus domine me conhibebo mee;175 Liber Psalmorum 54.7: et dixi quis dabit mihi pinnas sicut columbae et volabo et requiescam.176 MARBOD Mauril. 1, 312 defore (antea tantum: WALAHFR., POETA SAXO, CARM. CENT., FRIDEG., OTHLO, QUID suum; postea TOMM. SENECA Hist. Bononiensis 3, 556; BATT. MANTOV. Adul. 5, 103).177 MARBOD. Mauril. 2, 129 inueniunt scriptum quod diximus ante relictum (antea tantum LUCR., postea tantum FILELFO Amyris 4, 934))178 Ovidius, Fasti 1.149-150; Remedium amoris 452.

In nullis rebus unquam diversa probemusTu quod vis jubeas protinus ipse sequar.Corpus sic tenerum, nichil ultra ledat amarumCarminibus duris, nec locus ullus erit.Ignoscas formosa tuo, si scripsimus unquam,Irasci posses unde michi meritoNon hoc consilio, non hoc egi racioneQui male consuluit, impetus ipse fuit179

Emissam vocem, si quis revocare valeretHanc fateor vocem quod revocasse velim.180

Quando tuas animo lacrimas ipse tenere measSuscipias igitur sua qui delicta fateturSuscipe, nec culpe sis memor ulterius.Suscipe, nam lacrimis precor hoc carissima largis.Orabo flexis hoc eciam genibusLux oculis hodierna meis extrema sit orta181

Femina si vivit, quam tibi pretulerim.

88.M: Firmissimi amoris fundamento, domus bene superedificata atque optime consummata: vicinitatem federis et stabilitatem. Montes et nemora, silvarumque omnia respondent umbrosa,182 et quomodo michi gloria difficilis esset rescribendi? Fallit enim labor laborantem,183 animus dum se voluntarius expedit ad rem. Immo nil difficile quod ex voluntate. Raro quequam invenimus in hoc salo tam composite felicitatis, tam perfecte virtutis, quin corpus eius non bene politum, deesse sibi peniteat multum, nisi tu solus, qui per omnia et in omnibus extas virtuosus. Igitur cordi meo firmiter infixus semper adheres, et adherebis, nec saltem horam unam dormiendo neque vigilando inde recedis neque recedes.Non est nec unquam erit dilectio firma, que tam cito flectitur fallacia. Quicquid unquam michi iniurie intulisti, a memoria actenus non recessit cordis mei, sed nunc pure ac sincere et pleniter tibi condonabo omnia, eo tenore ut deinceps a te tali non moveatur iniuria. Tecum permanebo fida, stabilis, immutabilis, et non flexibilis, et si omnes homines capiendos in unicos scirem, nunquam a te nisi vi coacta, et penitus expulsa, recederem. Non sum harundo vento agitata,184 neque 179 Statius, Thebaida 10.704-705.180 Horatius, Epistulae 1.18.171181 Ovidius, Heroides 9.167.182 Vergilius, Eclogae 10.8-9.183 Horatius, Satirae 2.2.12; Ovidus, Metamorphoses 6.60.184 Euangeliam secundum Mattheum 11.7: illis autem abeuntibus coepit Iesus dicere ad turbas de Iohanne quid existis in desertum videre harundinem vento agitatam. Euangeliam secundum Lucam 7.24: et cum discessissent nuntii Iohannis coepit dicere de Iohanne ad turbas quid existis in desertum videre harundinem vento

me a te movebit asperitas ulla, nec alicuius rei mollicia.Ignis enim amoris tui semper in me renovabitur et crescet, altius inardescit et non refrigescit, et quanto interius plus absconditur, et servatur, tanto magis augetur et multiplicatur. Et licet tociens, ut velim, ut optem, ut desiderem, oculis corporeis a me non videaris, tamen ab intencione mentis non labescis. Facilius enim ignis servatur, si caute cineribus sepelitur, nec fumus inde generatur; ita et nos invicem diligamus.185 Vale interminabili gaudio letare.

89.

V: Unico gaudio suo: salutem si tibi dare possum, quod nisi a te non habeo.Si verba que mitto, aliquantulum pauciora desiderio tuo esse videntur, non verba consule, sed mittentis voluntatem. Inopem me copia facit. Volunt siquidem multa simul erumpere, et ita se invicem officiunt; dum dubitando moras facio tempus fluit. Vale gemma tocius Gallie.

90.

M: Frondoso nemori omnigenarum virtutum odore redolenti, flos et lilium186 eius: fidei augmentum, et amoris incrementum.Libenti animo ac mente devota ad te mi dilecte scriberem multa, nisi quod tot me impediunt cure, que animum meum trahunt diverse, ut pre nimio dolore cordis, vix proferam aliqua verba salutationis. Nunc autem te obtestor per tuam fidem, et mei amoris sollicitudinem, ut sicut me ab inicio in dilectionem tuam accepisti, acceptam serves, et amorem nostrum ex animo non amoveas. Vale, vive, bene valendo per secula letare.

91.

V: Lune splendissime omnes tenebras fuganti, lune inquam cuius splendor non deficit, ille cui sine te nunquam dies est: semper fulgere, semper gratissime lucis incrementis gaudere.Cure dulcissima quas pro dilecto tuo geris, tanto michi dulciores sunt, quanto maius fidei tue argumentum tribuunt. Si ergo presens essem, ego tibi curas omnes eluerem, ego dulcissimas lacrimas a sidereis oculis tuis abstergerem,187 amplexibus sollicitum pectus tuum moveri.185 Epistula Iohannis 4.7: carissimi diligamus invicem quoniam caritas ex Deo est et omnis qui diligit ex Deo natus est et cognoscit Deum. 186 Canticum Canticorum 2.1: ego flos campi et lilium convallium. 187 Apocalypsis 7.14: quoniam agnus qui in medio throni est reget illos et deducet eos ad vitae fontes aquarum et absterget Deus omnem lacrimam ex oculis eorum; 21.4: et absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum et mors ultra non erit neque

ambirem, leticiam tibi integre reformarem. Vale.

92.

M: Lumini clarissimo, et solsticio suo, nunquam fuscis tenebrarum labenti, sed semper candoris colorem inferenti, illa quam nullus nisi tu sol uret in die, nec luna per noctem:188 acrius candescere, splendidius fulgere, in fervore nostri amoris non deficere, salis condimentum habere, conditaque servare.189 Vale.

93.

V: Splendidissime luci sue, que in mediis tenebris lucere solet: dulcissime lucis nullos sentire defectus.Nullus nobis infelicior est, quos amor simul et pudor in diversa rapiunt.190

94.

M: Perfecti decoris, et optimi odoris aromati, germine suavitatis in campo heremi centuplicatio,191 luna plena: innexibilis amoris delicia.Verba da ventis.192 Si me pro talibus lapidas, quid faceres ferenti iniurias? Ille amicus non est laudandus, nec ex omni parte perfectus, qui non est memor amici nisi in tempore usus necessarii. Vale.

95.

M: Navi periclitanti,193 et anchoram fidei non habenti, illa quam non

luctus neque clamor neque dolor erit ultra quae prima abierunt 188 Liber Psalmorum 120.6: per diem sol non uret te neque luna per noctem. 189 Euangelium secundum Marcum 9.49: bonum est sal quod si sal insulsum fuerit in quo illud condietis habete in vobis sal et pacem habete inter vos.190 Ovidius, Metamorphoses 1.618-619; Heroides 15.121.191 Euangelium secundum Mattheum 13.8: alia vero ceciderunt in terram bonam et dabant fructum aliud centesimum aliud sexagesimum aliud tricesimum; 13.23: qui vero in terra bona seminatus est hic est qui audit verbum et intellegit et fructum adfert et facit aliud quidem centum aliud autem sexaginta porro aliud triginta. Euvangelium secundum Marcum 4.8: et aliud cecidit in terram bonam et dabat fructum ascendentem et crescentem et adferebat unum triginta et unum sexaginta et unum centum; 4.20. et hii sunt qui super terram bonam seminati sunt qui audiunt verbum et suscipiunt et fructificant unum triginta et unum sexaginta et unum centum.192 Ovidius, Amores 1.6.42.193 Ionas 1.4: Dominus autem misit ventum magnum in mari et facta est tempestas magna in mari et navis periclitabatur conteri.

movent ventosa que tue infidelitati sunt congrua.Tu non equo mecum sentis animo, sed mutasti mores; idcirco nusquam est tuta fides. Penitet me non modice, quod te solum pre omnibus cordi meo tam firmiter affixi, quia frustra laborat, cui laboris mercedem nemo recompensat. Pendula expectacione vix expectavi. Sed quid hec spes michi porfuit, que nullum profectum attulit? Vale.

96.

V: Speciose sue, cuius laudi nec mens nec lingua sufficit: quid aliud, nisi ut totum tibi proveniat, quod dilectissimi tui estuans dilectio iugiter affectat?Mea verissime in te dilectio de die in diem proficit, nec temporum vetustate minuitur, immo sicut sol quotidie novus est, ita tua suavissima dulcedo novitate sua florescit, germinat, et vivide crescit. Vale martyr mea, ut ego tui sic memor esto mei.

97.

V: Cordi dimidio, parti anime mando, quod sum: tibi sum dum vivo.Vale quamvis nullum miseris michi salve.

98.

M: Tyroni194 et amantium dulcissimo: fundamentum stabilis amicicie infidelitatis fusca nescire, frigidum neque tepidum fieri in dulcifero nostri amoris ardore, sed solito more ardentius estuare, meque promerentem amicabili fomite pectoris semper sine tedio gestare.Mea vota nil michi prosunt, quia ego et mea tibi vilescunt, et delectacionem desiderati gaudii, tu quasi iratus sustulisti.

99.

V: Amoris leges bene scienti et optime impienti, amicus idem qui fuerat: eandem unici amoris constanciam.

100.

M: Fidelis fideli: nodum qui nunquam denodatur amoris integri. Dignum est et benefactum ut possessio que possidetur a possessore attencius exerceatur, neque in corde eius vilescat, sed magis ac magis omni hora crescat.

194 Isidorus Hispalensis, Etymologiarum sive Originum libri XX 9.3.36: Tirones dicuntur fortes pueri, qui ad militiam delegantur atque armis gerendis habiles existunt.

101.

V: Sidereo oculo suo: semper videre quod placeat, nunquam sentire quod displiceat.Ego sum qui fui. Nichil in me de tuo amore mutatum est, nisi quod in maius quotidie flamma tue dilectionis exuberat. Hec sola mutacio fatenda est, hec sola iuste conceditur quod tuo amori apud me in omni tempore proficitur. Cautius modo te alloquor si notare vis, cautius aggredior, pudor se amori contemperat, amorem verecundia cohibet, ne in immensum proruat, ut et nostris dulcibus votis copiam demus, et famam que de nobis orta est paulatim attenemus. Vale.

102.

M: Lacte et melle mananti,195 candor lactis et dulcedo mellis: liquorem tocius suavitatis et augmentum gaudii salutaris.Te dilecissimum cordique meo amantissimum, amori meo aptissimum, voto meo convenientissimum semper valere, et semper dulciter vivere, summa opto cordis intencione. Quod preciocissimum habeo, tibi do, scilicet meipsam, in fide et dilectione firmam, in amore tuo stabilem, et nunquam mutabilem. Vale, letare, nil te offendat, nec me per te ledat.

103.

V: Argento nitidori, omni precioso lapide splendidiori,196 omnia pigmenta odore et sapore superanti, ille qui semper novis reficitur donis tuis, et gaudiis: blanda semper novitate delectari. Amor ociosus esse non potest.197 Se enim semper in amicum erigit, semper ad nova obsequia contendit, nunquam dormit, nunquam desidia labascit. Hec anime mi sentencia in te liquido conprobatur que in incepte dilectionis cursu firmiter durans, amico tuo qualis in eum sis, novis semper declaras indiciis. Quanti dona tua faciam vel cuius apud me sint ponderis, tibi familiariter intimabo.

104.

M: Insaciabili amoris dulcedini, cuncta delectabilia suavitate superanti, illa cui nichil preciosius in toto mundo conparatur: ut dignitas tua ineffabili gloria renovetur.Amoris tui incendium quod in me crescit, semper me scribere cogit. 195 Deuteronomium 26.15: respice de sanctuario tuo de excelso caelorum habitaculo et benedic populo tuo Israhel et terrae quam dedisti nobis sicut iurasti patribus nostris terrae lacte et melle mananti.196 Liber proverbium 8. 19: melior est fructus meus auro et pretioso lapide et genimina mea argento electo. 197 Gregorius Magnus, XL Homiliarum in Evangelia libri 2.30.2: Nunquam est Dei amor otiosus.

Sed quid potissimum dicam ignoro, nisi quod dilectionis indicium cordi meo insitum tibi revelabo. Jure pro illo doleo, quem tam tenere, tam interne diligo, cuius dulcedinis benignitas, suavitates precellit humanas, et illum non datur oculis cernere corporeis, qui nunquam labascit ab intencione mentis. Huius ergo doloris incrementum non est alio modo sanandum, nisi in modo turturis198 tibi servem inviolabile pignus amoris, illud optans voce et votis, ut tibi multiplicentur anni vite, et adipiscaris quandoque coronam immortalis eterne.199 Vale.

105.

V: Summo lassorum animorum solamini, gaudio integro, spei solide, omnium demum que iocunda domicilio, ille cui tuus spiritus mellis est haustus, cui tuus intuitus clarissimum lumen est: quid aliud nisi ut magne suavitati tue longissima vita sufficiat?Quod amorem meum dulcissima scribendi necessarium tibi causam constituis, ita gratanter accipio, sicut artissima vere dilectionis cathena te firmiter astrictam teneo. Verbis eciam tuis ut facillima fides sit, opera tua probant, que ita frequentibus beneficiis redundant, ut apertum sit amorem tuum frigidum non esse, et eum quem te amare testaris, lingua eciam tacente, factis sufficienter loqueris.

106.

V: ... Nichil insipiente fortunato gravius est.200 Nunc primum ante actam fortunam recognosco, nunc leta tempora respexisse vacat, quia spes recedit nescio an unquam recuperanda. Ego precium ob stulticiam fero, quia bonum illud quod retinere sicut decuit nescivi, quo utique indignus fui, illud inquam bonum perdo, alio avolat, me relinquit, quia me sua possesione indignum recognoscit. Vale.

107.

M: ... Cuius animus dividitur in multa, minus valet ad singula. ... Vidi michi assistere mulierem, etate senem, aspectu decoram, et per omnes compages membrorum ultra humanum modum elegantem, que 198 Isidorus Hispalensis, Etymologiarum sive Originum Libri XX 12.7.60: Turtur de uoce uocatur; auis pudica, et semper in montium iugis et in desertis solitudinibus commorans. Tecta enim hominum et conuersationem fugit, et commoratur in siluis. [Quae etiam hieme deplumata in truncis arborum concauis habitare perhibetur]. Cuius e contrario columba hospitia humana diligit; domorum blanda semper habitatrix. Canticum Canticorum 2.12: flores apparuerunt in terra tempus putationis advenit vox turturis audita est in terra nostra.199 Liber Proverbiorum 4.10: audi fili mi et suscipe verba mea ut multiplicentur tibi anni vitae. Epistula Iacobi 1.12: beatus vir qui suffert temptationem quia cum probatus fuerit accipiet coronam vitae quam repromisit Deus diligentibus se.200 Cicero, Laelius 54.

me torvis oculis inspiciens, iustaque increpacione has voces proferens inquit: 201"Cur tam megligenter agis? Nonne vides quod nullum nobilitas generis, nec forma decoris, nec aspectus pulcritudinis juvat, nisi quem spiritus sancti gracia prevenit, diviciasque sapiencie et sciencie in se recipit ut his munitus secularibus calliditatibus possit resistere salvus?" ... Reducto in vires animo, hoc eam allocuta sum responso ... etc. Vale, quot folia queque gerunt arbores, tot mando prosperitates.

108.

V: Sol meus atque serena dies mea lux mea salve202.Tu mea dulcedo, te sine dulce nichilSi queris quis verba tibi tam dulcia mittatVita manes cuius hoc facit ille tuusCui potius lacrime te discendente fuere

201 Boethius, Consolatio Philosophiae 1.1: haec dum me cum tacitus ipse reputarem querimoniam que lacrimabilem stili officio signarem astitisse mihi supra uerticem uisa est mulier reuerendi admodum uultus, oculis ardentibus et ultra commumem hominum ualentiam perspicacibus, colore uiuido atque inexhausti uigoris, quamuis ita aeui plena foret ut nullo modo nostrae crederetur aetatis, statura discretionis ambiguae. nam nunc quidem ad communem sese hominum mensuram cohibebat, nunc uero pulsare caelum summi uerticis cacumine uidebatur; quae cum altius caput extulisset ipsum etiam caelum penetrabat respicientium que hominum frustrabatur intuitum. uestes erant tenuissimis filis subtili artificio indissolubili materia perfectae, quas, uti post eadem prodente cognoui, suis manibus ipsa texuerat; quarum speciem, ueluti fumosas imagines solet, caligo quaedam neglectae uetustatis obduxerat. harum in extremo margine g-p graecum, in supremo uero g-th legebatur intextum atque inter utrasque litteras in scalarum modum gradus quidam insigniti uidebantur, quibus ab inferiore ad superius elementum esset ascensus. eandem tamen uestem uiolentorum quorundam sciderant manus et particulas quas quisque potuit abstulerant. et dextra quidem eius libellos, sceptrum uero sinistra gestabat. quae ubi poeticas musas uidit nostro assistentes toro fletibus que meis uerba dictantes, commota paulisper ac toruis inflammata luminibus: quis, inquit, has scenicas meretriculas ad hunc aegrum permisit accedere, quae dolores eius non modo nullis remediis fouerent, uerum dulcibus insuper alerent uenenis? hae sunt enim quae infructuosis affectuum spinis uberem fructibus rationis segetem necant hominum que mentes assuefaciunt morbo, non liberant. at si quem profanum, uti uulgo solitum uobis, blanditiae uestrae detraherent, minus moleste ferendum putarem, nihil quippe in eo nostrae operae laederentur; hunc uero eleaticis atque academicis studiis innutritum sed abite potius, sirenes usque in exitium dulces, meis que eum musis curandum sanandum que relinquite. his ille chorus increpitus deiecit humi maestior uultum confessus que rubore uerecundiam limen tristis excessit. at ego, cuius acies lacrimis mersa caligaret nec dinoscere possem quaenam haec esset mulier tam imperiosae auctoritatis, obstupui uisu que in terram defixo quidnam deinceps esset actura exspectare tacitus coepi. tum illa propius accedens in extrema lectuli mei parte consedit meum que intuens uultum luctu grauem atque in humum maerore deiectum his uersibus de nostrae mentis perturbatione conquesta est: 202 PAUL. NOL. 27, 148 salue mihi lux mea salue

Cui dolor et gemitus mixta fuere cibus.203

Vita gravis mors suavis erat, hanc sepe precabarNam nec leta dies, nec michi grata quiesSepe sequi dominam votum fuit, ire parabam,Sed pudor atque metus continuere viam.Fama tui reditus simul est audita, reversus,Spiritus est cari dulcis amica tui.Incalui totus, horror ferit intima letus,Erigor, et mea vix gaudia percipio,Nec mirum reduci tibi me dilecta favere,Namque favent letis tempora blandiciisGratius astra nitent, sol clarior exerit orbem,204

Blanditur tellus floribus alma suis.205

In laudes natura tuas se preparat omnisCuncta tuas laudes o mea vita canunt.

109.

M: Quia uterque nostrum alter alterius conspectui modo in momento presentari valet, littere nostre salutacione non indigent. Cupio te tamen esse salvum, virtutum decore indutum, sophie gemmis circumtectum, morum honestate preditum, omnisque compositionis ornatu decoratum. Vale, fons refrigerii. Vale flos odoris gratissimi. Vale memoria leticie, oblivio tristicie.

110.

V: Unice sue: gaudium quod nulla egritudo corrumpat.Deo teste dilectissima quotiens tuas legere litteras incipio, tanta interius suavitate perfundor, ut litteram quam legi sepe cogar repetere, quia attencionem michi magnitudo aufert leticie. Facile ergo perpendere potes quam iocunda michi sit ipsius gratissime persone tue presencia et quantum in se ponderis habeant viva verba tua, cum tantum me vox eminus missa letificet. Vale.

111.

V:Lucida nox206 tua sit, preter me nil tibi desit203 Isaias 35.10: et redempti a Domino convertentur et venient in Sion cum laude et laetitia sempiterna super caput eorum gaudium et laetitiam obtinebunt et fugiet dolor et gemitus 204 Boethius, Consolatio Philosophiae 3 m.1.7: gratius astra nitent ubi notus /desinit imbriferos dare sonos. Lucanus, Pharsalia 8.159-160.205 Ovidius, Metamorphoses 2.272.206 ALAN. Planct. 5, 9 nox lucida, lux tenebrosa; IOH. GARL. Comp. 3, 128 nox lucida, bruma

Dum me pulcra cares defore cuncta putes.Me sopita vide, me dum vigilas meditare,Et velut ipse tuus sum, michi sit animus.

112.

M: Magistro suo nobilissimo atque doctissimo: salutem in eo qui est salus et benedictio.Si bene vales et inter mundana curris sine offensione, summa efferor mentis exultacione. Placuit tue nobilitati eas litteras mittere mee parvitati, in quibus me appellando, et tue dilectionis consolacionem promittendo, pre nimio gaudio sicut michi visum est quadam agilitate mentis, me usque ad tercium celum rapuisti.207 Evidentius verum dicam: litterarum tuarum immensa iocunditas ex improviso me rapuit, et quasi per internam revelacionem ad voti mei consolacionem instituit. ... Jam philosophie laribus nutritus,208 poeticum fontem ebibisti. ... Sitire deum et illi adherere soli necessarium est omni viventi. ... Quamvis futurum sit, tamen iam tibi moncium cacumina209

supplicare conspicio. Nec dubito, quin in te impleatur hoc quod opto divino consilio. Verum nullo genere linguarum, nulla verborum facundia potest sufficienter explicari, quantum gaudeo, quod portum tue dilectionis secura nec ingrata optineo. Cum ergo tanti beneficii meritis dignam rependere vicem nullatenus valeam, tamen desiderio, desidero210 indeficienter tuo vacare studio. ...

112 a.

M: Ubi est amor et dilectio, ibi semper fervet exercicium.211 Jam fessa sum, tibi respondere nequeo, quod dulcia pro gravibus accipis, ac per hoc animum meum contristaris. Vale.

113.207 Epistula Pauli ad Corinthios II, 12.2: scio hominem in Christo ante annos quattuordecim sive in corpore nescio sive extra corpus nescio Deus scit raptum eiusmodi usque ad tertium caelum.208 Boethius, Consolatio Philosophiae 1.2: tum uero totis in me intenta luminibus: tu ne ille es, ait, qui nostro quondam lacte nutritus, nostris educatus alimentis in uirilis animi robur euaseras? 1.3: itaque ubi in eam deduxi oculos intuitum que defixi, respicio nutricem meam, cuius ab adulescentia laribus obuersatus fueram, philosophiam. 209 Genesis 8.5: at vero aquae ibant et decrescebant usque ad decimum mensem decimo enim mense prima die mensis apparuerunt cacumina montium.210 Euangelium secundum Lucam 22.15: et ait illis desiderio desideravi hoc pascha manducare vobis cum antequam patiar. 211 The Maunday Thursday hymn: Ubi caritas et amor, Deus ibi est ???

V:Urget amor sua castra sequi212 sua jura vereri213

Et quod non didici discere cogit amor.214

Non homo sed lapis est quem non tua forma movebit.215

Credo quod moveor, nec lapis esse queo.Cura fuit Veneris effingere membra poetis...Sed tibi num finxere pares? Non estimo certeExuperat veras nam tua forma deas.216

Eloquar an sileam?217 Si sit tua gracia dicam.Dicam nam verbis proditor omnis abestQualia sunt que veste tegis? Vix mente quiesco218.Que palpasse volo cum subeunt animo.Sed fortuna pudorque meis dulcissima votisObstant et populi murmura que timeo.Ut quociens opto te possim cara videre(Quod ter quaque die posse velim fieri)...Candidior medio nox foret illa die.219

Da veniam quia dictat amor que scribere cogor220

Da veniam fasso, non patienter amo.221

Tu me vicisti, potuit quem vincere nulla.Fortius hinc uror, est quia primus amor;222

Nam non ante meas penetravit flamma medullas.223

Si quis amor fuerat ante fuit tepidus.Facundum me sola facis, 224 hec gloria nulliContigit, ut fuerit carmine digna meo.Tu nulli similis, in qua natura locavitQuicquid precipuum225 mundus habere potest226

212 Ovidius, Amores 1.2.17-18; 1.9.1; 3.8.26; Ars Amatoria 3.559.213 UNICA ALTRA OCCORRENZA: PS. Cypr. Sod. 166214 Ovidius, Metamorphoses 9.515.215 Terentius, Hecuba 214, Statius, Silvaida 2.1.139.216 Ovidius, Heroides 18.68.217 Vergilius, Aeneis 3.39.218 EUG. TOL. Carm. 6, 12 ecce sine mente quiescis ; TITO VESPASIANO STROZZI egl. 3, 37 aut mente quiescit219 Ovidius, Heroides 16.320.220 QUILICH. Alex. (1236-1238) 1371 iterum tibi scribere cogor221 Ovidius, Heroides 19.4; Ponticae 1.7.22, 4.2.23.222 Ovidius, Metamorphoses 1.452.223 Ovidius, Metamorphoses 14.351224 Ovidius, Metamorphoses 6.469.225 BOETH. Cons. 3, 12, 57 quicquid praecipuum trahit; SYLL. Elnon. 2, 17 Q.p. pulchrumque in moribus ambo226 IOH. SARESB. enthet. 300 Qua minus est, quicquid mundus habere potest ; MARCANTONIO ADELGATI, eleg. 11, 36 nil quibus ignotum mundus habere potest

Forma genus mores per que pariuntur honoresUrbi te nostre conspicuam faciunt.Ergo quid est mirum si me nitor attrahit horum?Si tibi succumbo, victus amore tuo?227

227 Ovidius, Metamorphoses 1.619; Heroides 15.176.