PK&ROGATIVARUM

LEGE MAJORUM, QUAS, TEMPORE .UNION IS CALMARIENSIS,AD SE VINDICARUNT ORDINES POFULI SVECANI POTIORES,

EXPOSITIO

CUJUS

PABT ICIJLAM I.

VENIA AMPL. FAC. PHILO?. UPSAL.

PRiESIDE

mau. ER ICO GUST. GEI JERHISTORUR. PROF. REO. El ORD.

REO G» ORDD. HISTÜRIOGRAPHO

ACADEMIÄ SVECANAE OCTODECEMVJRO,

REG. SOGIET. SCIENT. UPSAL. REG. SOCIET. SGIENT. NIDAROS,

JiEC NOK SOCIET. SCIENT. AC LITT. HUM. GOTHOB. MEMBRO.

PRO GRADU PHILOSOPHICO

p. p.

Auetor

PETRUS ERICUS BERGFALK,'

r

Sudermanno-Nericius

INT AUDIT. GUSTAV. DIE V JUNII MDCCCXXIV.H. A. m. s.

UPS ALI

EXCVBEBANT REGLE ACADEMIB TYPOGRAfMI*

• KONUNGENS

TilOTJENARE, KAMERERAREN I KONGL»STATS - CONTOXRET

HÖGÅDLE HERR GUSTAF Öl JER

helgas. ined tacksamt minne af mångfaldiga förbindelser rdessa blad

af

P. E. BERGFALK.

pr^erogativarum:

LEGE MAJORUM, QVAS, TEMPORE UNION1S CALMARlENSlS y

AD SE VINDICARUNT ORDINES POPULI SVECANI POTIORES.

»re tempore, quo stirps Folkungica fastigiuno, nimtsti igte futurum, regiae dignitaiis adscendit, bellum, quod in-ter nationes Populi Sviogothici primum de religione, deindede dotnlnio, gesfum est l), indolem permutavit et iji certa-men abiit Opiimatum , Ordiuibus Clericorum et Nobiliurninox super Populurn constitutis et in proprium fastigiumevectis. Exeunte scrlicet saeculo XIlLo, ordo , qui omniumprimus privilegiis est munitus, Clericus, munificentia Regum,praecipue Magni Eadulås, omnibus, quae ordinein populi abatiis segregatum constituunt, instructus; Milites (Riddare) inaflis Europas regnis jarn dudum frequentes, etiam in patriacreati 2Jf novusque ordo, cui nomen fuit Allmanneliga Fräl¬semän, immunitate a tributis publicis, pro stipendiis equestiibus, data, enatus 3), qui tarnen non nisi pars majoris, Sc

1) Iduna 9 h. Öm den gamla Svenska Forbundsffirfattningen.3) Lagerbring Svea Rikes Historia IL Cap. Ig §. 9.3) Magni Ladulås' Stadga dat. 1285* Hadorph Gambia Stadgarvid BjirköaRåtten p. 5. $ 13.

EXPOSITIO

é

Milites & Militäres [häpnare, Alan af Fapp) cum l.'isce 41t-niåttmliga Frälsemän comprehendent is, postea falt. No v usIi i c ordo annos XXXIV vix duraverat, quum Annalcs nostrimentionern faciunl ei vitatensi um 4), ut quibus in comitiis-suffragiuin i tn parti ti sinE consilii publici moderator es. SLpraerere* meminiati rusticos, quos ingenuos antea reetius no-rnlnn veris, a-ntiquo quidem honore, quo fruebahtür, quumapud eos esset omnis populi majestas, defraudaios, «Uta men et»usque, quo, progrediente sasculo XIV pervenerunt, vixdanrdejectoä esse, (quid? quod, quum, i ncHgnitates Proeerurrtdiutius passi, ad ulttmam jam miseriam pci veniss-ent, juris suisulTragi ique in comitiis ornnino t-xpertes nimitpiain era rit)germen quatuor ordinum, quibus jus populi etiam h-odie estcornmissum, heic priinö eonspexeris, Horum vero ordinum,sr hoc eos nomine adpellare fas est, eivitaténses, sattem stlioc tempus respieias, miriirnl pracul dubio momenti fuere, etin turbis etvitibus, quibus recens mutata civitas, annis ampliusducentis, jactafa est, alii,,praeter Holin ten ses, qui patiiam, indubiis rebus, manu consilioque ss?pe impigre adjuvetrvnt, me¬moria aliquid' dignum raro fecerunt. Rusticos vert), priscoelibertatis nu mqua in non rnemores, contentiones ipsae Optimatumet Patriae ab bis enaia discrimina ad arma tandem vocarunt.SsECulurn enim et quod superest ante praeteriit quam tili y

rebus hisce novis, ut videtur, perturbatio ordinibak prrepoten-tibus resistere juraque civdum, sibi erepta, reposcere ausi sunt».Per totivin hoc tempus Democratia de loco cessit Opti malibus, qui,,regiam potestatem eo vehementius adgcéssi, in ultimum véinerunt drscrimen, unde sese expedTre hon valuertvnt, nisrexterno adjuti auxilio. Hoc. quum ob;i i.uissent, caussa fult"Unionis Calmariensis, foederis cujusdim, ut aii lucubratio jin»

4) Ericas Olai: Historia Svecorura GotboruoKju?. Ed, Mtssenius».Sthna 1615. P« 223-

-ertata, quas rTisciplinam populi Sviogothici antlquam. € tenebrisin lusern voeavit ^}, ioter-Optimates trium Scandina v las regnorumicii, qupd, violen-tia^ qua legem buseruni populumque vexaruni„peregrini, juris fW-rii prorsus ignari, rusticos in -eim compu.iit arenara , qua., kicta- per an nos LXXXIX 6J, eisi lassitt^..«line intermissa, -eerise quieti numquam cedente, libertas civiumparta patriatque simwl süss poteiiatis facta est. Diximus tern-pus praHc-riisse, priusquam Ilustici jura sibi armis adsererecon?ti supt; non ver-o eo dictum voiunrrus eos illa flocci ha-buisse. Invidiarn etiaxn fuirc temporis pullulasse , rustieqscadeo noti de salute sua desperasse, uf potius nullo temporeprorntiores fueririt ad ei consulendum, optime -probant litterse,quas in Chrorvico suo servavit egregius nosfer Olaus Petri 7),•unde faclle colligas r.Isi duce f'o-rti et audaci-opus non fulsse,quo ad arma,.dimidiurn post sceculum mota, conclamatum esset,quum talis dux adesset Engelbrektius, qui hanc belli finxi.tindolem, quam temporum varietates fortuna?que vicissitudineshaud mutaveriiRt. Qois est Patrice amans, qui non amet, nonvereatur Engelorekiium, Slurios,Giutavum Erici. fama super aethe-•ra nofos, qui, cives in liber-tatem adserentes, viam aperuerurrt,qua Gufiauiii Aadolphus ad summum glnrisE fastigium patriarnevexir? Famce licet dueum jure meritoque partieipes sixttEustiel, -querum auxilio , summo cum Numine, salutem sepatrise debere fassus est Immortalis Liberator Gufiavttf I:mut g),•atramen bis deeibus praeeipue attribuendus est exitus hujuspugnae in Sv-ecia, tam di versus ab i Ho, qui plebem, in aliisljderisque Europae reg i on i bus, res no vas molientem et salutein

5) Iduna 1. c p. -2g3«•6) 1434V — 1523V-7) Scriptores rerum Svecicar. med. aev?» Tom. I. Sectio 2. p. 273.§) Celsius-. Gffstaf Es Historia 2. DeJk Stbro 1753. pi 353.

4

in armis quaerentem, altius serviiute demersif. In Norvegiapauciias Nobilium, quorum max.imam partem e medio suslu-lerant discordiae pristinae civiles, dum, ne in libertatem anti«quam Patriam adsererent Rustici, duce carentes, prohibuir,iisdem tarnen jure anfiquo quietis frui permisit. In Dania,eo tempore> quod scrutari nobis est propositum, rustici über-tatem , aibi eodem, quo ceterorum Scandinavice regnorumTürigenis, jure propriarn , non semel summa ope nisi sunt ar¬mis recuperare. In Jutia seditio prima concitata annoMCDXLI 9), pugnam anno MDXXV iterarunt Scanenses 10).Anno denique MDXXXIV per ornnem Daniam in aleamimperii servitiique passim ivere rustici, bell um atrox, Comitumnomine adpellatum (Grefvtfejderi), comrnitten'es 11). In-«epta irrita eventuque tristia nihil aliud effeoerunt, quam utServituten), quam diu servierant rustici, graviorem reddiderint;ae s» quis dubitaret, qvanti, ad meliorem regirninis rationemet libertatem Omnibus civium ordrnibus aequam pariendas,momenti fuerit, quod Svecise liberandae rustici nobilibus potioremoperam dederint, in aliam facile abibit sententiarn, si anirrumadtenderit ad leges, quibus honores nomenque Regis accepitFrtdericut /., dorniniumque, quod in colonos sibi adrogaveruntNobiles Daniae 12). Aevum illud,in quo nostra versaturfdisqui-sitio, id habét proprium, quod nulla certa et stabilita ci vitatisforma gaudet; medium potius- est dicendum inter contrariasreipublicae formas, unam priscse libertatis vel licentiae jamevanescentem. alteram Oidinibus in civitate distinetis exori-entem. Illa Legibus manet, quae antiquum adhuc servant

9) Hvitfeld: Danmarckis Riges Krönicke p. 8-7t10) Hvitfeld. I. c. p. 1275 sqq.11) Hvitfeld 1. c. p. 1418 sqq.

12) Hvitfeld 1. c. p. 1252 ef. p. 1302.

5

tenorem Hcetprivilegiis legi communi alienis primuntmunita, facto magis quam jure valet Potentiae vero pau-corum vix alius status rerum faventior est, Hasc (juantumsi bi sumserit tempore IJnmms Calmariensis, legibus adhu«antiquam übertatein spirantibus, donec, patrire libertate abinirnicis dornesticis et exteruis vindicata, formam civitatis",et ordinum propria et civium communia jura complexam , ac

ponderibes libratam suis, exsurgere videmps, brevi liac dis-quisitione proponere animus est. Ejusmodi expositionem,qualem vires exiguae atque inopia diplomatum, nulla in remagis necessariorutn , conftcere permiserint, proponentibuslonge a nobjs abest opinio: hane opellam vel indulgentiorislectoris desideriis satisfacere posse. Sin quid veri et rectiheic repereris, in vitia noli , Candide Lector! severius a.nimadvertere, ausis -vero nostris juvenilibus veniam mitiorem-que, quam te pro laude rogamus, censuram impertire!

Privilegia autem, qvibus innixa potentia hsec paucorumet Regum imn;inuere potestafem (^quod in peregrinos Regesfere virtus videbatur), et libertatis amorem, quem in animisxusticorum excitaverat Engelbrektiur, turbaa autem haud ces-santes intenrum et forsttan ferocem tenuerant i 3). exstinguerelaborabat, paullo altius repetere e re est, et quidem primumClerieorum, qua? ordine et tempore Privilegia Nobilium an-tecesserunt.

Eo ipso tempore, quod jam diximus terminum, a qu»

iq) Optimates hane aniroorum indolem timuisse docet historia tern."

poris totius; sed expressis verbis fatetur Jacobus Ulphonis incolloquio quodam cum Stenone Sture , quod juris publici fecitFant in Disv?rtatione: De Meritis Jacobi Ulphonis. cfr. OlaiPetri Chronic. Ser, rer. Svec. med. aevi Tom. I. Sect, 2 p. 327,

B

se regni Sviogolblci in aliam alrierant parterr), Ordo -Clert*cus Synode Skenningensi, cui prrefuit WUhelmus Sabinensis,.ej-us-que studio, in formani Canoni Pontificis concinenterujnstruetus, dominiumque Papse stabilitum est 14). Jam a tem¬pore Ca ro! i Sverlceri , prassule sernper prsesente , in unurrtcorpus coactus 15), legibus, quoe hac Synodo Iatse sunt de■ii.eeretalibus legendis, de coelibatu, de canonici» et ceteris, abaliis civibus magis aecretus, tantani auctorilatem rnedio ja it»skcuIo XIV assecutus est, ur, canonicce in spem legis erect us,contradicrione sua inhibere valuerit inceptutn legem , omni-,bus regni provinciis communern, ferendi, qua nihil.tempon!magis opus fuit 16)5 ad énem vero vergente, privi'egia, exarbitriu Regia tota pendentia, decreto quodam Synodi Provin,cia-Iis, tueri conatus est 17^ Hane auetoritatem, tempore UnionisjQalmariensis, minime infirmatam esse satis indieant verbalitterarum, quibus Christophorus legem comnvunem ratam essejussitr Salvo jure communi in corpore juris clausa 1$) salvisqiiepriuilegiis ecclesiarum & ecclesiasticarum personaruin, 112 ilitium Ö*milharium, quibus nulluni prcejudtcium per pressens irrogare vohmiusnecgravari Quinam inprirnis hane conditionem a Rege extorse-xint, optime declarat -locus, quem verba obtinent. Re ita se

habente, oleum operamque perdere forsitan credideris eurn^

qui, quae lex jubet de oidinibus, hoc modo e lege exemtis,animo perpendere eupiat. Sed observare oportet: i;o exem.tionem nequaquam semper hane vim Uabuisse. E contrario

14) Statuta Skenningetisia. Wilde Sveciae Historia Pragmatica-Sthm 173t. p. 389.

15) Lagerbring I. c. 11. Cap. 8- f 4«

18) Messenii Scondia Iilustrata Tom. 12. p. 186. Wilde i. c. p. 444»17) Lagerbring 1. c. III. Cap. 11. §. 2. {

aß) verba obscura, qnse dicis feré caussa dicta videntur.

7

facilc ostend&re po« umus ea ipsa legis effata, .cfuse. FrivilegiisPirniificum , a Cluistophoro sancitis 19)' roax-inae contrariasunt , in- negodis et publicis et privatis citata esse. Admi¬nistrationer« rei publica?, legibus semper obstrictAm ambages-qu'v , quas, in jure dicendo, majori cum periculo vitaverisquam ambiens. anxie sequeritem, hoc tempore frustra quas ris..Ubique e contrario, iriveneris vaeillationem quamdam, qua?civ i bus» nisi aliuta rerum statum consecutis, certam quieteuni! umquam perrnisif. 2:o Legern, ut verbis enuntiatam, Begesitnul cum Populo. jure Svecorum vetusto 20), la'am esse 2i)>privilegia contra, quse vel lege ampliora, vel illi contraria y.

cornmoda ordini alicui tribuurif, Begem, sine Populo ssepius-,que Ulius cüm tUtrim.eptotuüsse. Ea ipsa igitur, in qui-bus c-jusrnpdi decreta Begia , studio favoretn ordinis cujusdamcaptaudi originem sarpenu-mero debentia , a lege discrepanf ,

dignissima- wnnino ducirrius, ad qua? ajiitnum advertas , slnovisse juvat: quid juris? quid facti?

i

Fu ndamentorum, quibus innixa est potestas Clerr, locumforsitan prirnarium siBi sumit possessio agrorum in omnibuslegüj provinciis. Titulcrum juris, quos lex possessionis

19) Litterae Cbristophori, data? die exaltationis crucis 144t. v» La-gerbrim5, i. c. IV. Cap. 7 § 5.

20) SturkSon. Olof den Beliges Haraldsons Saga c. gr.

2 ) Res satis cognita. Testimonium tarnen ce.rtivn» quod mcfclegem Christophorr sie latam esse, non novimus. At omnibus loeis,r.bi mer.tio fit legis, hoc tempore, ferri dicitur Rege Populoqiu;.Fx. g. verbis, qvi&cs Rex juravit: at Kor.unger skal SverbtesLagh, the som Allmoghiii tnedh godh \vilia och samtyckio vidfrertaghit hafwer: hSlda och styrkia och wSria. LL. Kon. ß. Cap.4. efr, Swerigcs Rijkes Rådz Förklaring uppå thet ordet Iniånd-sker dat. Calmar anno 1436. Hadorph. Rimkronikorne I r, Del.iv 115-

8

prasdiorum statuit, singulis, präster hereditsiem, Ordo Clericussine dubio, usus est ad sua vindicanda; at nulius tapti momenti,quod ad nostram rem pertinet, quanti legata, est; sive respi«eias numerum nraediorum ita comparatorum , sive quam adhamc rem intenti animi jam ab incunabulis ordinis in Sve.cia Clerici fuerint. In controversia, an limitibus circumscri.benda esset facultas bona suaecclesiis vel ecclesiasticis legandi,eui animum jam adtenderat Alexander III. aa), quamque,quomodo Uli plaeuit, in legibus VestroGothica 23) et Ostro«Gothica 24), aliqua ex parte, direrntam videmus, petitioniGleri atque adeo Pontificum, for'tius quam soliti sunt, seseopposuerunt Beges «5^. In lege Christophori, cui concinuntUplandica a6), Vestmannica 37) et Sudermannica 28), itadijudicatur: Gifwer Matt' eller Qvinna sina åghodela fore Siälsina , Kirkiom eller Klostrom , år når stadder råtter Arfvingeoch år han til mans jvit kommin^ sighia the hadhe iaa widher,och åro fasta til och full skål: Stande thet fast och fullt, ehurumycket han gaff. Nu sigher Arfvinge neu, eller år han Ofmer.maghi eller IVitwillinger: Thå må han ty meera gifva , ånhwarn tijonde penning han åger, ajf sinne ganibla Byrd. hwathan ågher mera eller minna: Thet år Lagha gijft. Aflingafford må man gifwa hwem han will, eller fore Siål sina. Gifwerman figh til Klostre eller Spitala, Thå åghe eij våldh mera gif¬wa ån Erfwingia vilia 2p). Innocentius III e contrario, setate

22) örnhjelro, Historise Sveonum Gothorumque Ecclesiasticse Ub^LIV. Sthm 1689. p. 500.

23) KyrkiuB. Fl. 22. 26) KirkiuB. Fl. 14.

24) KristnuB. Fl. 23. 27» KirkiuB. Fl. 13.- 25) Wilde. 1. c. p. 409. 28) KirkiuB. Fl, 12.

29) LL. KirkioB. Cap. 14.

9

hisce omnibus legibus superior, hac mente est: quod omneshabeant liberam jaeiiltatein de bonis, cum egerint in extremis,ecclesiis atque pauperibus sive aliis, intuitu pietatis beneßcia con-ferendi 30). quse sententia Clero adceptior quam ut dubite-mus, quin ei morem ssepenunrero gesserint, hominibus, quosniniia et superstitiosa religione sibi adligaverant, persvaden-do ut ecclesix, pro heredibus, bona sua traderent; dum hla conatu bona lege repetendi eadem religione absterriti fue-rint. Hanc opinionem mirum quantum firmat consilium ,

quod Carolus Canuti iniit, quot prsedia rure haberent Cle-rici exploTandi, atque inhibendi politicis, ne cum tanta he-redum injuria tot ecclesiis bonorum conferrent 3 I), quodque si-ynul probat sententiam, in quam supra ivimus: praecepta le¬gis, esti a statutis Pontificiis, quaf Clerici prsc se tulerunt,discrepantia, non omnern vim et auctoritatem amisisse. Ha¬bemus tarnen alia, quae nos de hac sententia decedere .e-tiam prohibent. Testanventum a Folke Pik, consangvineosui , ita nuncupatum ut certa prsedia ecclesiae fierent, an¬no MCDLXXXVIII. ratuin fecit Nicolaus Sture, quia bo¬na legata ejier Sveriges lags innehälltlse dr och raknas forlåsSron och afiingegods, sä at med någon ratt til Ictgligtstadigt arj eller utlosen ej rattelig tilhjudas kunna 32).Alia sunt testamenta, quse bona legata adbrmant esse rat-ta afiingegods och penningar, vel de hac re inter testato.rem heredesque convenisse dicunt 33). Ejusmodi veroexernpla ne nimii facias, monent quse hac de re jara diximut,

B

30) Bulla Innocentii III, obi conqueritur Legiferos praesertim pro-hibere quin Statutis ecclesiasticis obsequium bat» Lagerbring I, e.11. Cap. 10. §. 2.

31) Messend 1. c. T. 4. p. 11—12.3a) Fant, Diplomats Svecana hactenus inedita p. 16,

IÖ

irionebunit quae de jurisdictione infra exhlbeblrnus'. At, etftnrf»-si neque opera?, quam bonis si bi adqiii rendis navarunt cle*rxci, fortuna defait, magis tarnen secunda certiorque ejus ad-flavit au ra studio lucrum quam maximum e bonis jam adqui-sitis jibi quseréndi. Mirabilior magisque perspicua ratio esr,qua de hac re lex et privilegia, qua? ordini Clerico Regesjam diu dederant, in ter se repugnant. Nu är Kirkia byriattnedh grnndwnli och hßtat o/van med hnfwe, Thä skal KirkiaBool hafua, i(her Präster skal ä byggia. . Thet skal wara Mark-land Jord under hwarta Hundaris Kirkio, och half Mark Jordunder Tolffia Kirkio. The bool hafwa ä lidngh war it aJJ allomUthskyldom. Tore the Jord ägha Bunder Uthgiärdir gura.Hnfwer Kirkian mera Jord än nu är sagt, Stände i fullöntUthgiärdom. Utan Konunger gifwer the Jord Frälse, verbasunt legis Christophori, e lege TJpIandica translata 34),Hoc effatum cornparanres cum ea, qua diu üsi sunt immu-nitate Ecclesiastici, haud exiguum esse videamus necesse est,quod intersit inter prudentiam, qua iegislator damnum rei-publica? factum immunitate ecclesiis, quibus parca, quod satisesset, manu contulit, data, resarcire iliico voluit, et temeri-tatem qua Reges Romance ecclesice filii obedientice esse volueruntcum ejfectu 35). Jam anno MCC. Sverkerus II, Spiritus San-cfi, ut ipse ait, instinctu commotus, deerevit agros domosqusecctesiarum ab omni Regalium exactiomm gravamine immunesforell))) quod privilegium , a filio ejus Johanne I. sancirum 37)Magnus Ladulås anno MCCLXXXI. ratum fecit jubens: bona

33) Fant, Observationes sele£foe Historiam Srecanam IILastrantes*

pp. 27 & 31.

34) LL. KjrkioB. Cap. 2. Cfr. UL. KirkiuB, FI. 2.

35 Wilde I. c. p. 414. 36) Örnbjelm I, c, p. 581.37) Wilde 1. c. p. 38r.

II

tuUsiastica ab omni jure regio at ab omnibus caussis regalibus 38)snuneribus, exactionibus omnibus seu quibuscumque tribuiis rebusvel personis impositis vel imponesidis - - - Ubera penitus et ex¬em ta fore 39). Iffec omnia sancivere Christophorus ceteriquehujus aevi Beges et in Becessu Calmariensi ingenui (Godhetnän) tam derlei quam Laici jus regiurn in colonos suos aeeepe-runt 40). In lege vero frustra qu??rirnus locum, ubi alia,praeter supra dictam, immunitas ordini clerico trihuta sit, ni-si hanc rem in dubium vocent verba, quse in alia legis par¬te leguntur: Kominger ägher styra och rädha Barghorn ochLandom, Upsala ödkom, Krononne Godz och allom Komingsli-kom Rått och Ingiäldom, Eensak sina ha/wa Dulghadrdp ochDana arff, och Sakoris brut sijn Sfwcr alt Swerike - - - Thosiuå at andelikit och wärhlzlikit Fraise niwte sijn Privilegia ochgambla frijhet 41) vel quibus Bex. juravit: Sltt — Kirkiom,Klärkom och Cloström, Riddarom och Svenom och hvars therahiononi Gotzom off" alt gammalt Frälse, frijheet och Privilegiahälda 42). Sed Begem his verbis obstringere ad omnia san-cienda privilegia, quQtquot Clericis gratificati sint Papas Be-'gesque, in animo non fuisse Legislatori, jam eo facile in-tellexeris., quod verba istius legis partis, quae jura ecclesiastuca proponitr utan Kominger gifver the jjford Frälse sensu care-re necesse est, si hujus immunitatis, lege jam sancitae, arbi- *

38) Caussae regiae Ecclesiae, jam tempore Erici Kanuti, ita donatse ;ut delicta, in praediis monasterii Riseberga commissa, raonastéritarbitrio traderentur corrigenda (Wilde I. c. p. 380), a Johannevero per omne Regnum ei addictae, aliud fuere emolumentum itaut Episcopis cederet jus muletae, ob quaecumque scelera in praediisecclesiasticis vel a fatnulis cleri commissa, pendendse partero,quam fisco Regis solverent, aeeipiendi sibique retinendi.

39) Wilde 1. c. p, 415. 40) Hadorph 1. c, p. 326.41) LLo Kon. B. Cap. 2. 42) LL» Kon. B, Cap, 4»

12

tri« agere penes Regem non amptius fuisset. Hoc idem fe-nere fas est de exceptione juris, qua legem ratam esse jussitChristophorus. Quid enirn ea intelligi voluit, si lex adeunon privilegiis obstetisset, ut potius eadém auctoritate suasancivisset P Quid indicarent verba legis: Regem debere alsktxGudh och the helgha Kirkio och Ratt henna styrkia: Oskaddomallom Konung ili kom Ratt-, Krononna och altz Swerikic Allnroghn4 3)? Neque hane rationem adlegatam reperimus in litteiis*qutbus Regis non esse bona Glero detrahere anno MCDL1V»protestati sunt Canonici quidam 44). Praeeepti, q u od etitulo legis» de Ecclesia adtulimus, hane prseeipue meu¬tern esse: ne onus nimium in pracdia rusticorum ab ecrclesiae inclinaretur, nulli negamus; ät Regi jus, etsi obirter, datum esse, agros, modum dictum excedentes, immmnes vel vectigales pro re nata habendi, nobis pro certeest persvasum. At haec ipsa licentia, si ita i titel i i gi tur, utea Regi omnino arbilrium factum si t omnia ecclesiat piaediaimmunia faciendi tamque late patemia privilegia, quam qu»hoc tempore data sunt, ordini cltrieo irrogandi, dictu specio>»ior quam verior es-t, -cumque prudemia, qua, ne tributi*ifnmodicis conficerentur ordines populi inferiores, cavit lex*minime congruit. Privilegia igitur, quae in titulo Legis deRege dicunrur, esse credirnu-s, vel aliis legis löcis proposita;ex. gr. exceptionem fori, qua in omnes et singulos derlei or-dinis, präster Episcopos, criminis reos cujuscumque, "vei decriminibus rtonrullis jus dicere nemtni, nisi Glerico, compe-tiU, itnmunitatem lege 6ancitam, cetera; vel alia nonnulla,quae ad leges, quibus Ordo Clericus insfiuc'us esc, pertinue-riint. Hase sententia si vera est, facile etiam infelligimus,quare privilegia seorsirn sancita sint; quoniam hse lege«,, addisciplinära tantuin, qua sacerdotes regebantur, periinentes»

43) Kon. B. Cap. 4. 44) Wilde 1. c. p, 442.

i3

null a pars legis communis fuerunt. Neque vero ea ipsa prt-vilegia, quas lege continentur, Regem, honoris caussa huicordini habiti, separatim sancivisse rniremur, quamvis securi-tati satis consultum videatur sanctione legis communi. Hacsententia proposita de ratione, qua verba tituli legis de Regeintelligere fas est, ut inter ea ceteraque legis efFata conve.niat, non tarnen contendirnus ea sie semper intellecta esse,neque negainus ea, progrediente tempore, usurpata esse adexcusandam audaciam, qua de jure suo cedere ceteros civeseoegerint Clerici. Neque hoc, ad immunitatem tuendam»opus fuit. Privilegio, quo omnia praedia Ecclesiastica im-munia fuere, nullum tutius Ordini Clerico datum. Anti«•quitate, animi vigore Regis, Clero omnium forsitan maximefaventis, religione, sacrosanetum fuit, Regesque posteriores,donis gratuitis, quse iis Clerus dubiis in rebus obtulit, con-tentos , l?gis obli vio denique cepit.

Alia est controversia, eo etiam digna, ad quam animnrrtadtendas, quod non> nisi finem versus hujus temporis, a Re¬ge et Optimaiibus, quod petierunt, obiinuerunt Clerici. Irllege enumerantur res, de quibus jus dicere Episcopos fitduxerunt: matrimonia cum impedimentis eorum, adulteriaomniaque crimina vel exeommunicationi obnoxia 4$),in Sacerdotem quemdam collata 46). Alias sunt, de quibusquasreret Nenida, cujus alteram partem ordinis Clerici esseteligerq 47). Has omnes, Clero lege datas, de quibus litemcum eo faciendi nulla fuit occasio, nos morari haud conve¬nit; ejusdem vero Titulf legis est caput, cujus particulam jarnadtigunus, quod restat vero eo adeuratiori examlne dfgnura

45) LL. KirkioB. Cap, 15.

46) LL. KirkioB. Cap. 20» 47) LL- KirkioB. Cap, 2%.

est, quo unum civitati denique adtulit adjumenfutn ad resi-stendum nirniae summa quseque ad se vindicandi libidini ,

qua Ordo Clericus hoc tempore latus est: Bryter Lekmanmöts Klerke, kärl thet a Tinge: Lekman ägher the kam swa-ra, antingia medh Laghoni elter Lagha bofntu. Bryter Kirkio-na hion mote andro Folcke eller annat Fokk til thera: Thetägher under Landzlagh standa, hwat brutom thet halst är, Swaoch an man delir widh Kirkiona om Jord, ä hwat Jord thethalst är, Thet ägher unaer Landslagh standa och under Ko¬nungs doom och Laghmans skilu 48). Alla stadhi ther Biscoperwil ey Bondanom rdtt gora, Thä ägher Bonde wcildh at kärasig färe sinom Konunge. Alla Jordadelar oth alla Jorda ciwär-kan, hwat the helder wärda Klärke eller Lektnanne, Thet ägheriil Landslagum standa 4g). Hoc legis praeGeptum nomen tan-tum ad praesidium civium dedisse ne putes , exemplum ha-beas, quod Christophorum, in honorifcus ordini Glerico de.cernendis alias satis prodigum, novimus legi, a se ipso pro-jnulgata?, non eo solum obtemperasse, quod ipse de praediisecclesiasticis jus dixit, verum eo etiam quod, per analogiamCapitis XIII. Tingm.B., jussit praedia, de quibus iitem in.possessores intulerant Clerici, ad tempus tantum ecclesise red-denda, swo lenge Gud well att w't sälfwe thet yttermera fongetil rätta horth 50). Begem «altem in eamdem judici sen-tentiam pedibus ivisse adlegant Utters, quibus Johannes Be-nedicti Archiepiscopus prsedium quoddam, ad templum Ca-thedrale Arosiense a procuratore ejus vindicatum, eidemneseimus qua lege, addixit 51). Anno vero MDLXXIII.abrogatum hoc fere videtur Becessu Calmariensi, cujus Art.XV. Bex pollicetur: Item sknln wlj eller nakor Werldsdomareengen makt ath hafwa, domo äller rättha Sfwer nagra the saker,

48) Cfr. LL. Tingm.B. Cap. 41. 49) LL. KirkioB. Cap. ao.

50) Liljenwaldh de Tetuplo S:ti Nicolai Stockholmensi p, 5,

i5

ther Kirkiomtc, hennes Personer, Hion aller Götz dpther thenHelghts Kirkes ratt, statuta, privilegiet, frijhether och godegambla sedwdniar oppa *>Srer: wtaii rdtthis for Kirkiotines domsom thz sik bor, och ey Kirkionties personer bewara sig, mz na-kra Werldzdoma, ythermer en som KirkeLaghen och theras Pri¬vilegiet utwiser 52]) i a Art. vero XVI: Och ther (a Räfst-thing) skal hwar Biscop i sith Byscopsdonie en wara affthesaniegode man dller een dller twa hans Kirkes Prcelatar, til at domaKirkionne aller, hennes Personer nakot til aller fran dpiher Laghen52). £>uamvis a lege, Christophoro promulgata, quantum dis-senliarit h® conditiones, ad quas, dum primores ordinis Cle-rici sibi conciliaretRex accessit, nemini non patet, certissi-mum tarnen est eas jamdudum petita» esse. Triginta annosante legem coramunein promulgatam, Synodus provihcialis* iArbogas congregata, sententiam tulit: de bonis ecclesiasticis ne¬mini, nisi sacerdoti, jus dicere licere 53}. Eamdem sententiamfacile credideris esse Bullae Gregorii X:I , anno MCCL5CXIV»datas, qua conqueritur : Clericos etiam invitos compelli laicorumJudicium subire in cwilibus caussis 54). Principia autem jurisPontificii, quomodo in Patria explicata sint, si cognoscerevelis, adeas litteras, quibus injuriam cum Rege anno MCDLIV,expostularunt Canonici quidam 55^): Protestamur, quod nullusLaicorum, cujuscumque conditionis, status aut prceeminentice fue-rit, habeat aut prcetendat, aliquo modo, aut quovis qucesito co-lore authoritatis aut facultatis, directe vel indirecte; tam. in per¬sonas quam super juribus , possessionibus, presdiis, proventibits etbonis

j urbanis, suburbanis, rusticis et ssrvitutibus, mobilibus et

51) Spegel, Skriftliga Bevis til KyrckioHistorien. Upsala 1716- p< 52»52) Hadorph 1. c. p. 325.53) Lagerbring 1. c, IV. Cap. 6. §• 6,54) Wilde I. c. p. 409. 55) p, 12. Not. 44«

16

bnmobilibus, ecclesiis aut ecclesiasticis personis jure pertinentibus,qucesitis 'atque adquirendis, judicandi, statuendi, arrcstandi, ar-bitrandi vet quomodolibit quamcumque, etiam minimam jurisdictio»Htm, etiam abusivis consvetudinibus vet damnandis statutii prce-tendendiy occupandi vet usurpandi, vet in casibus in corpore ju-ris clausis. Et si in superioribus quidquam proetensum aut at¬tentat um fuerit, protestamur, ac illud jure canonico esse nulluni,irritum et inane, tales contra/acientes • - fm ipso factocensuris majoribus* implicatos. At non tantum petitse, verumet, quam v is re forsan magis quam nomine, Clero donaiaejamdiu fuere privilegiis , quibus Magnus Ladulås Bullam Gr«»gorii X, supra eitatam, auctoritate sua firmavit 56}, Rege»auiem cevi posterioris omnia, ordini Clerico a Papa 57), vel,ut vetba alias tunt, ab Ecclesia Romano 5b)» attributa sanci-verunt. . Si enim neque his cogitur, jus de rebus, quascom-modulis suis Clerus putavit pendendas, dicendum ei manda¬tum esse, hoc tarnen certissime efficitur, vi juri Canonicoampliore addita legeque communi ei locum pedetentim dante,tricis impeditam Jurisdictionen! fore, unde, nisij omneminter Clericos Laicosque jurisdictionem sortitus fuerit Cle¬rus, expediri non potuerit. At nomen etiam magni estjmomenti. Quamdiu enim titulus Jjegis, qui in foro com-muh i cum Laicis litigare Clerum jussit, nraeceptis, qu*in dubium vocare difficilius fuerit, haud exauctoratus tit,ejusmodl lites e "damnandis staturis" saepius sine dubio diju-dicatae sunt; ideoque unurn privilegium, in Recessu Calma»xiensi irnpetratum, reliquis majoris ducimus momenti, quip-

56) Wilde !. c. p. 409.

57) Litterae Christophori datae die exaltationis crocis 1441.

58) Christierns första försäkring til Sweriges Rikes Ständer dat. fe-ria 6 prius Dom. Laetare 1457. Hadorph 1. c. p. 194. Cftri-stierns andra För&krifning dat. Dom. Judica 1457, Hadorph 1. 6.p. 196.

pe quod ea rata fecerit, quam v is neque ita legi' cömmuntomnis vis si t adernta 59). Hoe vero contingere vix potuitjmsi, hac de re dum diutius disceptatu-m sit imer GlericosRai cos q u e , fr-is indura tus sit animus ad omnium pro legefuenda periculum faciendum, At turbas ipsse, lvoc modo mo.tx, Glero satis utiles fuissent nisi tetnpus jam venisset, quumvira il li us frangeret immor ta Iis Patriae Pater et Riberator.

Clerks aulem, etiamsi omnem hanc jurisdictionem con*secutus, in re sua vi* adquievissef, quamdiu . patuit via,qua Ordinis Glerici partem potissirnam sibi subjicere in po-testate fuit Regis, auctoritas nempe, quam, jure populi veta-sto per Wilhelrnum Sabinensem antiquata, in electione E*'piscoporum, consvetudine Re* retinuit. Hanc adfatim fix-mare videtur testimonium, a VI. Episcopis horum regnorumdictum, cujus fidem, etsi testibus ipsis detrectatam, hauetcontemnendam credimusa tempore, cujus contrarii immoriamnon habemis, hcz'c eonsveüide fuerat diutius observata, ut, va9cantibus quotiescvmque dictorum regnorum (Scandinaviiv) Metropo•litanis et aiiis Catkedralibits ecclesiis, Reges, qni pro temporefuerant, aut consulebantur de] Electionibus faciendis, aut ad mi¬nus per humiles requirebantur instantiar, nt f'actis jam electioni¬bus consentirent fro). Hase cons vetudo, cujus mentionem eopolissimum faeimus, quod Regi, quum auetoritati, nulla legefvrmatae, renuntiaret, ne pravocationern quidem ad Papamdederunt, a commodis Cleri nimis aliena fuit, quin ei om-nino exstingvendae operam, prima quoque tempore, navarent.

C

59) Fant, de Meritis Jacobi Ulpbonis, in Appendice.60) Biskoparnas i Skara, StrengnSs oc-h Wåxio Protest dat. ^Fa-stena d. 4 Aug. 1433, Hadorph 1. c. p*. 7*. efr. Acta Spegel!♦ c, p. 32—44,

i8

Johannes II. igitur, cujus Pater septem .ante annos huic pe-titioni adnuerat 6l), in eo ipso temporis moment«, quo ari-stoc.ratiam ecclesiasticam et civilem aliis omnibus inunivit,promlsit: Item wiliom wij och ey aller schola tilstddhia nakromandrom, oppa wara imgna, hyndra dller bewara ose mz nakorByscopis dller andra Prcelaias IVall, Jnnanlandz dller Utanlandz,tnz scrifwelse dller . budh til Rom, aller fiakon intrdnghia tilKirkionnes Ingeldh, i ncigre mattha Kirkionnes rdth och frijheethforkrdnkitht wtan hwar Kirkia och Closther blifiva i sijth fri•wall. Ware thz och swa, ath nakor Brrjf aller Privilegia theroppa dru inpetrerade dller inpetrerath worde, skuhi ingen makthafita och ,eij brukas dpther ihenne dagh 62); togh undantagnethen geldh, som wij och Kronan hafua jus Patronatus til 63).Sic ultimum fere, quod ordinem G ler ic um cum republica con-junxit, modo, quo satis conspicuus est finis, quem sibi po-suerant ordinis Principes, vinculum ..solutum est- Regi, cuiqe supplici quidem Papam adire amplius licuit, timorem pe-ctoie alto condere tantum reliquerunt, quum ei Populoqueinfestissimi Episcopi essent electi. Caussa.m vero timorisfuisse dubitare uon possumus, si in memoriam xevocamusvires ordinis, ils solis subjecti, quibus suffulti , Episcopiin partem vocati sunt imperii, ceteris Optimatibus habiti;quod quum tractandi nobis copia fuerit, jura , Episcopis p>ro-pria inquirere e re erit proposita.

<$i) Konung Christierns Försäkring til the Swenske dat. Fredagennäst elfter Rartholomaei dagh 1476. Jladorph J. c. p. 296.Art. 19.

62) Quae verba inprimis xespicere putamus inunus Archiepiscopi Ki-drosiensjs, quem eligendi facultatem Christiano i:mo, ejusmodj,quse in tra&atu dicuntur, ijtteris concesserant Episcopi Nobiles-que quidam Norvegi. Pvitfeld J. c. p. 853.

63) Hadorph 1. c. p. 321.

"

. ••••..

PR&ROGATIVARUM r ^LEGE MAJORUM, QUAS, TEMPORE UNIONIS CALMARJENSIS,AD SE VIMDI CARUNT ORDINES P.QF.ULl SVECANI POTIORES,

EXPOSITIO

MAG, ER ICCHISTORU

REG G, OI

ACADEMT® S

REG. SOCIET. SCIENT.

1SEC NON SOCIET. SCIE