docs.neu.edu.trdocs.neu.edu.tr/library/nadir_eserler_el_yazmalari/TEZLER_YOK_GOV_TR... · T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK

T.C.

KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI

Halil ÖZER

YÜKSEK LİSANS TEZİ

KAHRAMANMARAŞ

EYLÜL 2006

KISAS-I ENBİYÂ (v. 81a-159b) TRANSKRİPSİYON, İNCELEME, İNDEKS

This document was created by the trial version of Print2PDF.

Once Print2PDF is registered, this message will disappear.

Purchase Print2PDF at http://www.software602.com

http://www.software602.com

T.C.




DANIŞMAN

Yrd. Doç. Dr. Mevlüt ERDEM

Halil ÖZER


KAHRAMANMARAŞ

EYLÜL 2006









HALİL ÖZER


Kod No:

Bu Tez 14/09/2006 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından

Oy Birliği ile Kabul Edilmiştir.

................................................. .......................................... ............................................

Yrd. Doç. Dr. Mevlüt ERDEM Yrd. Doç. Dr. Mustafa SARI Yrd. Doç. Dr. Nasrullah ÖZSOY

DANIŞMAN ÜYE ÜYE

Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.

Doç. Dr. Haluk ALKAN

Enstitü Müdürü

Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların

kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.






I




ÖZET


Halil ÖZER

Danışman: Yrd. Doç. Dr. Mevlüt ERDEM

Yıl: 2006, Sayfa: 210

Jüri: Yrd. Doç. Dr. Mevlüt ERDEM

Yrd. Doç. Dr. Mustafa SARI

Yrd. Doç. Dr. Nasrullah ÖZSOY

Türk dilinin tarihsel gramerinin yazılabilmesi için Türkçenin eski dönemlerine ait belli başlı eserlerin dilbilimsel açıdan incelenmesine ihtiyaç vardır. Bu inceleme çalışmaları ile elde edilen bulgular, o dönemin dil özelliklerinin ortaya çıkmasına katkı sağlamaktadır. Bu nedenle seçilen Kısas-ı Enbiyâ üzerinde yaptığımız bu çalışma ile o dönemin dil özelliklerinin ortaya çıkarılması ve benzer çalışmalara yardımcı olması amaçlanmıştır.

Bu tez Kısas-ı Enbiyâ adlı eserin 81a-159b arası varaklarını içermektedir. Bu çalışma giriş, inceleme, transkripsiyonlu metin ve dizinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde genel olarak eser ve yazarına, eserin hazırlanmasında dikkat edilen hususlara değinilmiştir. İnceleme bölümü; eserin yazım özellikleri, fonetik özellikleri, sözdizimi ve söz varlığından oluşmaktadır. Metin bölümünde eserin 81a-159b varaklarının transkripsiyonlu metni bulunmaktadır. Son bölümde ise kelimeler Kutadgu Bilig’in dizin sırasına göre sıralanmış ve anlamları verilmiştir.

Bu çalışma, Türkçenin tarihsel yazımına, sözdizimine, söz varlığına yeni katkılar ve açılımlar sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler: Kısas-ı Enbiyâ, Sözdizimi, Sözvarlığı, Türkçenin Yazımı.

KISAS-I ENBİYÂ (v. 81a-159b) TRANSKRİPSİYON,

İNCELEME, İNDEKS





II

DEPARTMENT OF TURKISH LANGUAGE AND LITERATURE

INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCE

UNIVERSTY OF KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM

ABSTRACT

MA Thesis

Halil ÖZER

Supervisor: Ass. Prof. Dr. Mevlüt ERDEM

Year: 2006, Pages : 210

Jury : Ass. Prof. Dr. Mevlüt ERDEM

Ass. Prof. Dr. Mustafa SARI

Ass. Prof. Dr. Nasrullah ÖZSOY

For the historical grammar of Turkish language, some outstanding examples of old Turkish Literary pieces should be studied from a linguistic point of view. The outcome of these studies will contribute to the emergence of linguistic aspects of that period. Hence we aim at discovering the linguistic aspect of those times and giving hand for similar studies by our study on Kısas-ı Enbiyâ.

This thesis includes pages 81a-159b of the work called Kısas-ı Enbiyâ. This study consists of intro, analysis, text vith transcription and index. In intro, the work, the author and the important points taken in to consideration while being written are mentioned. Analysis part includes the writing properties of the text, phonological properties, syntax of the text and its lexicon. In text part, the text with transcription of the pages 81a-159b are also included. In the last part the words are listed in accordance with the alphabetical list of Kutadgu Bilig and the index is prepared with the meanings of the words.

This thesis will provide new contributions and horizons to the Turkish syntax, lexicon, phonology and morphology.

Keywords: Kısas-ı Enbiyâ, Turkish Syntax, Turkish Lexicon, Writing of Turkish.

KISAS-I ENBİYÂ (p. 81a-159b) TRANSCRİPTİON,

EXAMINATION, INDEX





III

ÖN SÖZ

“Peygamberlerin Hikâyeleri” anlamına gelen “Kısas-ı Enbiyâ”lar, Eski Anadolu Türkçesi döneminde, Türkçeye çevrilen türlerin en önemlilerindendir. Bu tür eserlerde, Kur’ân-ı Kerim’e, tefsirlerine ve hadislere dayanarak peygamberlere ait hikâyeler ayrıntılı bir şekilde anlatılmaktadır. Ayrıca peygamberlerin dönemindeki bazı önemli kişilerin hikâyeleri de bu tür eserlerde yer almaktadır.

Bu eserler günümüzde Türk Dili araştırmacıları tarafından birçok açıdan ele alınarak incelenmektedir. Bu eserlerin incelenip o dönemin dil özelliklerinin, dilbilimsel niteliklerinin, yazım şekillerinin, söz dizimlerinin örneklendirilmesi, Türkçenin tarihsel gramerinin oluşturulması açısından oldukça önemlidir. Bu nedenlemetin olarak Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Bölümü 4367 numarada kayıtlı 1645 yılına ait bir Kısas-ı Enbiyâ seçilmiştir.

Yaptığımız bu çalışma giriş, inceleme, transkripsiyonlu metin ve dizin bölümlerinden oluşmaktadır:

Giriş bölümünde genel olarak eser ve yazarına, eserin hazırlanmasında dikkat edilen hususlara yer verilmiştir.

İnceleme bölümü; eserin yazılış özellikleri, fonetik özellikleri, sözdizimi ve sözvarlığından oluşmaktadır.

Metin bölümünde eserin 81a-159b arası varakların transkripsiyonlu metni yer almaktadır. Metinde genel olarak Fir’avn, Karun, Hz. Davud kıssalarının yanı sıra diğer birkaç önemli şahsiyetin kıssaları anlatılmaktadır.

Dizin bölümü hazırlanırken Kutadgu Bilig’in dizin sırası esas alınmıştır. Bu bölümde kelimelerin anlamları da metne uygun olarak çeşitli sözlüklerden ve benzer çalışmaların sözlük bölümlerinden istifade edilerek hazırlanmıştır.

Bu tez çalışmasını hazırlarken değerli bilgilerini ve tecrübelerini benimle paylaşan, karşılaştığımız güçlüklerde çıkış yolları gösteren kıymetli hocam Yrd. Doç. Dr. Mevlüt ERDEM’e çok teşekkür ederim.

Benden maddi ve manevi yardımlarını hiçbir zaman esirgemeyen, bu çalışmayı yaptığım dönemde de bana hep destek olan sevgili eşime ve metnimizi temin etmekte bize yardımcı olan arkadaşlarıma sevgi ve şükranlarımı sunarım.

Halil ÖZER





IV

İÇİNDEKİLER

ÖZET............................................................................................................................ I

ABSTRACT ............................................................................................................... II

ÖN SÖZ..................................................................................................................... III

İÇİNDEKİLER......................................................................................................... IV

KISALTMALAR......................................................................................................VI

1. GİRİŞ ....................................................................................................................... 1

1.1. Eserin Türü .................................................................................................... 1

1.2. Eserin Adı, Yazılış Amacı, Yazarı, Yazılış Tarihi ....................................... 1

1.3. Eserin Konusu ve İçeriği ............................................................................... 2

1.4. Eserin Hazırlanmasında Dikkat Edilen Hususlar ....................................... 3

2. İNCELEME ............................................................................................................ 4

2.1. Yazılış Özellikleri .......................................................................................... 4

2.1.1. Ünlüler ve Yazılışları ................................................................................ 4

2.1.1.1. a ünlüsü............................................................................................... 4

2.1.1.2. e ünlüsü............................................................................................... 5

2.1.1.3. ı ünlüsü................................................................................................ 5

2.1.1.4. i ünlüsü................................................................................................ 6

2.1.1.5. o ünlüsü............................................................................................... 7

2.1.1.6. ö ünlüsü............................................................................................... 8

2.1.1.7. u ünlüsü............................................................................................... 8

2.1.1.8. ü ünlüsü............................................................................................... 9

2.1.2. Yardımcı Sesler ve Yazılışları ................................................................ 10

2.1.2.1. I yardımcı sesi ................................................................................... 10

2.1.2.2. U yardımcı sesi ................................................................................. 10

2.1.2.3. n yardımcı sesi .................................................................................. 10

2.1.2.4. y yardımcı sesi................................................................................... 11

2.1.2.5. s yardımcı sesi ................................................................................... 11

2.1.3. Ekler ve Eklerde Ünlülerin Yazılış Şekilleri ......................................... 11

2.1.3.1. Yapım Ekleri .................................................................................... 11

2.1.3.2. Çekim Ekleri .................................................................................... 16

2.2. Fonetik Özellikleri....................................................................................... 27

2.2.1. Ünlüler..................................................................................................... 27

2.2.1.1. Ünlü Değişmeleri............................................................................. 27

2.2.1.2. Ünlü Uyumları ................................................................................. 28

2.2.1.3. Ünlü Düşmesi................................................................................... 32

2.2.2. Ünsüzler................................................................................................... 33





V

2.2.2.1. Ünsüz Değişmeleri........................................................................... 33

2.2.2.2. Ünsüz Benzeşmesi ........................................................................... 35

2.2.2.3. Ünsüz Türemesi ............................................................................... 36

2.2.2.4. Ünsüz Düşmesi ................................................................................ 37

2.3. Sözdizimi ...................................................................................................... 37

2.3.1. Kelime Grupları ...................................................................................... 37

2.3.1.1. İsim Tamlaması ................................................................................ 37

2.3.1.2. Sıfat Tamlaması................................................................................ 38

2.3.1.3. Sıfat-fiil Grubu ................................................................................. 39

2.3.1.4. Zarf-fiil Grubu ................................................................................. 39

2.3.1.5. İsim-fiil Grubu.................................................................................. 39

2.3.1.6. Tekrar Grubu ................................................................................... 39

2.3.1.7. Edat Grubu....................................................................................... 39

2.3.1.8. Bağlama Grubu ................................................................................ 40

2.3.1.9. Birleşik İsim...................................................................................... 40

2.3.1.10. Ünlem Grubu ................................................................................. 40

2.3.1.11. Sayı Grubu ...................................................................................... 40

2.3.1.12. Birleşik Fiil ..................................................................................... 40

2.3.2. Cümle....................................................................................................... 41

2.3.2.1. Özne-Yüklem İlişkisi ....................................................................... 41

2.3.2.2. Fiil ve Unsurlarındaki Değişmeler.................................................. 41

2.3.2.3. Eksiz Tamlayıcı Alan Fiiller ............................................................ 42

2.3.2.4. Belirtili Nesne ve Belirtisiz Nesne .................................................. 42

2.3.2.6. Cümlede Yüklemin Yeri ................................................................. 43

2.3.2.8. Birleşik Cümle.................................................................................. 43

2.4. Sözvarlığı ...................................................................................................... 44

2.4.1. İsimler ...................................................................................................... 44

2.4.2. Fiiller........................................................................................................ 47

2.4.3. Yabancı Unsurlar .................................................................................... 47

2.5. Sonuç ............................................................................................................ 49

3. METİN................................................................................................................... 51

4. DİZİN .................................................................................................................. 104

KAYNAKÇA .......................................................................................................... 198

ÖZGEÇMİŞ

EKLER





VI

KISALTMALAR

A. : Arapça

bkz. : Bakınız

EAT : Eski Anadolu Türkçesi

ET : Eski Türkçe

F. : Farsça

krş. : Karşılaştır

(…) : Metinde eksik olan kısım





GİRİŞ Halil ÖZER

1

1. GİRİŞ

1.1. Eserin Türü

13. yüzyıl sonlarında ve 14. yüzyılda Türkçeye daha çok önem verilmiştir. Bu nedenle Eski Anadolu Türkçesi döneminde Arapça ve Farsça bazı eserler Türkçeye çevrilmiştir. Bu dönemde Türkçeye çevrilen türlerden birisi de “Kısas-ı Enbiyâ”dır.

“Peygamberlerin Hikâyeleri” anlamına gelen Kısas-ı Enbiyâ, İslamiyet’in ilk asırlarından beri anlatılan ve büyük bir rağbet gören konulardan birisidir. Kısas-ı Enbiyâ’lar sadece peygamberlerin ibret verici hikâyelerini anlatmakla kalmaz, peygamberlerin döneminde yaşayan meşhur şahsiyetlerin de yaşam öykülerine dâir birtakım bilgiler ihtiva eder. Bu tür eserler, peygamber kıssalarını, onların etrafında gelişen hikâye ve menkıbeleri ayetler, hadisler ve Kur’an tefsirleri ile örtüşür bir şekilde anlatırlar. Ayrıca diğer kutsal kitaplar da (Tevrat, İncil) bu türe kaynaklık ederler.Kısas-ı Enbiyâ’larda anlatılan olaylarla ilgili olan ayet ve hadisler metinlerde yer almaktadır.

“Bu tarz eserlerin ilk örneklerine Arap edebiyatında rastlanmaktadır. Kâtip Çelebi, Kısas-ı Enbiyâ alanında eser veren bilginlerden bahsederken bu konunun ilki olarak Vehb bin Münebbih’in (Ö.283/728) ismini zikretmektedir. Aynı yazar, Vehb bin Münebbih’in yanında Arapça Kısas-ı Enbiyâ müellifleri olarak Kisâî (H. 5. asır), Sehl bin Abdullah et-Tusterî (Ö.283/896) ve Muhammed bin Abdülmelik el-Müsebbihî el-Harranî’nin (Ö.420/1029) Farsça Kısas-ı Enbiyâ müellifleri olarak da Muhammed bin Hasan ed-Dândûrmî (ed-Dîrûmî) ve İbrahîm bin Halef en-Nîsâbûrî’nin adlarını zikretmektedir.

Kâtip Çelebi, Keşfu’z-Zunûn’un “Arâisü’l-Mecâlis” maddesinde Sa’lebî’den de bahsetmektedir” (Cemiloğlu, 2000: XIII).

1.2. Eserin Adı, Yazılış Amacı, Yazarı, Yazılış Tarihi

Eserde giriş bölümü bulunmamaktadır. Bu nedenle eserde bir ad ve yazılış amacı ile ilgili bir malumat yoktur. Fakat eserin içeriğinden hareketle türünün Kısâs-ı Enbiyâolduğu rahatlıkla söylenebilir.

Çalıştığımız bu metinle ilgili olarak Cemiloğlu (2000:XVIII), “Mikrofilm numarası 730 olan bu Kısas-ı Enbiyâ, Süleymaniye Kütüphanesi’nde 4367 numarada bulunmaktadır. 236 varak olan bu eserin müellif, müstensih ve mütercimi belli değildir.” demektedir. Ancak eserin sonunda yer alan ifadede ˓Ömer ibni Süleymān ismi geçmektedir. Bu ismin eserin müellifi mi, müstensihi mi yoksa mütercimi mi olduğu belirtilmemektedir.

“İmdi müslimānlar zinhār ṣıdḳuñuzı arı ṭutuñ, mi˓rāc ḫaberine inanuñ, Ḥaḳḳ’ıñ raḥmetine güvenüñ ve daḫı kātibi ˓Ömer ibni Süleymān’a daḫı raḥmet eyleye Allah.”

Tamamlanış tarihi, eserin sonunda “Temmet taḥrr f şehr-i ṣafer, yevm-i tis˓a aşere, sene 1056 (m.1645)” şeklinde verilmektedir.






2

1.3. Eserin Konusu ve İçeriği

Eser konu olarak peygamber kıssalarını ve bazı önemli şahsiyetlerin ibret verici hikâyelerini almaktadır. Çalışma konusu yaptığımız bölüm ise Fir’avn, Ḳârun, Yuşâ bin Nûn, Ḳālut bin Bulkıyâ, Hantala, Eşmûyıl, Dâvud (as) ve Şeddād bin Ad’ın kıssalarını ihtiva etmektedir.

Bu eser Hz. Adem’in kıssası ile başlayıp Hz. Muhammed’in Miraç olayını anlatan bölümle son bulmaktadır.

Eserin bütününde yer alan kıssalar ve bunların alt başlıkları sırasıyla şöyledir:

Ḳıṣṣa-i Adem (a.s.) [1a]

Ḳıṣṣa-i Nūḥ (a.s.) [10b]

Ḳıṣṣa-i Hūd (a.s.) [18b]

Ḳıṣṣa-i Sāliḥ Peyġamber (a.s.) [21a]

Ḳıṣṣa-i İbrāhm (a.s.) [24a]

Ḳıṣṣa-i Lūṭ (a.s.) [50a]

Ḳıṣsa-i Yūsuf (a.s.) [55b]

Ḳıṣsa-i Fir˓avn [82a]

Ḳıṣsa-i Ḳārun [115a]

Ḳıṣsa-i Yuşā bin Nun [132a]

Ḳıṣsa-i Ḳālut bin Bulkıya [132b]

Ḳıṣsa-i Hantala [134b]

Ḳıṣsa-i Eşmuyıl [137a]

Ḳıṣsa-i Dāvud (a.s.) [142b]

Ḳıṣsa-i Şeddād bin Ad [144b]

Ḳıṣṣa-i Süleymān (a.s.) [157a]

Ḥikāyet [169a]

Ḳıṣṣa-i Sebā (a.s.) [180a]

Ḳıṣṣa-i Urmaya (a.s.) [182b]

Kıṣṣa-i Puḫt-ı Naṣır [183b]

Ḳıṣṣā-i Zekeriyā (a.s.) [188b]

Ḳıṣṣa-i Yaḥyā (a.s.) [189a]

Kıṣṣa-i ˓Üzeyrā (a.s.) [192b]

Ḳıṣṣa-i Danıyāl (a.s.) [194b]

Ḳıṣṣa-i Teba˓ bin Verda˓ bin Muṣdaġ [196a]

Ḳıṣṣa-i Meryem (a.s.) ve (Hz. İsa (a. s.)) [198b]

Hz. Muhammed’in (a.s.) Miracı [211a]

Ṣıfatı’s-Semā˒i’s-ān [216b]

Ṣıfatı’s-Semā˒ü’s-ālisu [217a]

Ṣıfatı’s-Semā˒i’r-Rābi˓i [218a]






3

Ṣıfatı’s-Semā˒ü’l-Ḥāmisu [219a]

Ṣıfatı’s-Semā˒ü’s-Sādisu [220b]

Ṣıfatı’s-Semā˒i’s-Sābi˓u [221a]

Ṣıfat-ı Sidretü’l-Müntehā [222b]

Ṣıfatü’l-Kürs [223a]

Ṣıfati’l-Cenneti [226a]

Eserin ilk bölümü (1a-80b) Ümit AKDEMİR tarafından, ikinci bölümü (81a-159b) tarafımdan çalışılmaktadır. Eserin son kısmı (160a-236b) ise, Kösece (2006) tarafından yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır.

1.4. Eserin Hazırlanmasında Dikkat Edilen Hususlar

Birinci bölümde eserin grameri birkaç alt başlıkta incelenmiştir. Bu bölümün incelemesi yapılırken temel kaynak olarak Yelten (1998)’in Tarih-i ibni Kesir çalışmasıalınmış ve inceleme bölümünden büyük oranda istifade edilmiştir. Bu alt başlıklardan ilki yazılış şekilleridir. Türkçe kelime köklerinde ve eklerde ünlülerin yazılışları ayrı ayrı incelenerek belirlenmeye çalışılmıştır. İkinci olarak eserin fonetik özellikleri incelenmiştir. İlk önce ünlüler; daha sonra ünsüzler incelenmiştir. Üçüncü olarak eserin sözdizimi üzerinde durulmuştur. Kelime grupları birinci aşamada ele alınmıştır. İkinci aşamada ise cümleler, cümlelerin bugünkü cümle yapısıyla olan farklılıkları ve özellikleri ele alınmıştır. Son olarak eserin sözvarlığı üzerine bir çalışma yapılmıştır.

İkinci bölümde eserin transkripsiyonlu metni yer almaktadır. Çeviri yazı hazırlanırken metin üzerinde bazı düzeltmeler yapılmış ve yapılan düzeltmeler parentez içine alınmıştır. Yapılan değişiklikler de paranteze alınmıştır. Muhtemelen yazım esnasında unutulan ve tarafımızdan kelimelere eklenen harfler ve nokta hatalarının düzeltilmiş şekli, kimi yerlerde ise metinden çıkarılması gereken kısımlar paranteziçinde verilmiştir. Eserde satır sonunda bölünmüş olan kelimeleri birleştirerek yazdık. Eserde kırmızı olan Arapça kısımlar transkripsiyonlu metne olduğu gibi yerleştirilmiştir. Bu Arapça kısımların çoğunluğunu Kur’an’dan ayetler teşkil etmektedir. Bu ayetlerin geçtiği sure adı, ayet numaraları ve ayetlerin anlamları, Diyanet Vakfı’nın hazırlattığı Kur’an-Kerim meâlinden (2004) yararlanılarak dipnotta belirtilmiştir. Dipnottaaçıklanmayanlar ise küçük dualar ve zikirlerdir. Metnin 152b. sayfasında 6. satırın sonu ile 7 ve 8. satırları boş bırakıldığı için (…) şeklinde gösterilmiştir. Bu kısmın Arapça bir ifade ile doldurulacağı zannındayız.

Üçüncü bölümde dizin yer almaktadır. Dizin hazırlanırken Arat (1979) tarafından hazırlanan Kutadgu Bilig’in gramatikal indeks sırası takip edilmiştir. Kelimelerin anlamları verilirken Dilçin (1983) tarafından hazırlanan Yeni TaramaSözlüğü, Türk Dil Kurumu (2005)’nun Türkçe Sözlük’ü, Devellioğlu (1998) tarafından hazırlanan Osmanlıca-Türkçe Lügat ve Kanar (2005) tarafından hazırlanan EtimolojikOsmanlı Türkçesi Sözlüğü gibi eserlerden faydalanılmıştır. Tezin yazım ve sesbilgisi bölümü hazırlanırken Yelten (1998) ve Gülsevin (1997)’den büyük ölçüde istifade edilmiştir. Yazımdan kaynaklanan çift şekillilik metinde olduğu gibi indekste de muhafaza edilmiş ve farklılık gösteren unsurlar arasında gerekli yönlendirmeleryapılmıştır.





İNCELEME Halil ÖZER

4

2. İNCELEME

2.1. Yazılış Özellikleri

Bu bölümde Türkçe kelimelerdeki ünlüler ve onların yazılış biçimleri incelenecektir.

2.1.1. Ünlüler ve Yazılışları

2.1.1.1. a ünlüsü

a) Ön ses olarak kullanımı

Kelime başında (a) ünlüsü medli elif ( آ ) veya üstünlü elif ( ا ) ile yazılmıştır.

i) Medli elif ( آ ) ile yazılışı:

al- 85b/1 adı 102a/6

anı 86a/3 arı 107b/4

anınçün 97a/4 aġız 118a/11

ii) Üstünlü elif ( ا ) ile yazılışı:

ayaḳ 95b/5 al-149a/8

altun 100b/1 altmış 115b/6

artuk 103a/6 ayruḳ 130a/7

b) İç ses olarak kullanımı

Kelime içinde (a) ünlüsü üstünlü elif ( ا ) veya üstün ( - ) ile yazılmıştır.

i) Üstünlü elif ( ا ) ile yazılışı:

bay 138a/8 yaş 151b/5

ṭopraḳ 142a/3 var- 154b/2

ḳan 143b/4 yarın 155b/1

ii) Üstün ( - ) ile yazılışı:

baḳ- 121a/13 bıraḳ- 142a/3

ḳanda 123b/6 ṭaġ 143b/8

ḳarındaş 128a/12 ırmaḳ 146a/5

c) Son ses olarak kullanımı

Kelime köklerinin sonunda (a) ünlüsü üstün ( - ), üstünlü elif ( ا ) veya üstünlü he ( ه ) ile yazılmıştır.

i) Üstünlü elif ( ا ) ile yazılışı:

ata 83b/13 elma 132a/1

ana 83b/13 anda 114b/3

ara 146a/3 yarlıġa-113b/1






5


ṣıġa- 88b/5 arḳa 88b/4

orta 102b/4 yara- 118a/7

ṣavmaġa154a/9

iii) Üstünlü he ( ه ) ile yazılışı:

ḳoġa 88a/11 arpa 88b/2

anca 115b/2 ḳara 101b/1

ḳanda 125b/8 sonra 133b/10

2.1.1.2. e ünlüsü


Eserdeki Türkçe kelimelerin ön seslerindeki (e) ünlüsü üstünlü elif ( ا ) ile yazılmıştır.

ek- 82a/6 eyü 89b/7

el 85a/2 egin 94a/8

emek 89b/6 er 105b/6


Kelime köklerinin iç seslerinde (e) ünlüsü üstün ( - ) ile yazılmıştır.

ben 86b/1 dükeli 93b/4

gerek 88a/9 gey- 94a/8

sekiz 89b/5 geç-95a/1


Kelime köklerinin son seslerinde (e) ünlüsü üstünlü he ( ه ) veya üstün ( - ) ile yazılmıştır.

i) Üstünlü he ( ه ) ile yazılışı:

birle 95a/2 yine 106b/8

degme 91a/4 ne 112a/5

kimse 97b/3 nite 117b/3


dile- 87a/5

söyle- 95a/2

nice 114a/8

2.1.1.3. ı ünlüsü


Eserdeki Türkçe kelimelerin ön seslerindeki (ı) ünlüsü esreli elif ( ا ) ile yazılmıştır.






6

ıraḳ 88a/8

ıṣmarla- 91b/7

ırmaḳ 146a/5


Kelime köklerinin iç seslerinde (ı) ünlüsü esre ( - ) veya esreli ye ( ى ) ile yazılmıştır.

i) Esre ( - ) ile yazılışı:

çıḳ- 82a/4 aḳıt- 82b/7

ḳıl 82b/10 ḳız- 84a/3

çıḳar- 82b/10 ḳızıl 83b/7

ii) Esreli ye ( ى ) ile yazılışı:

ḳızıl 83b/7


Kelime köklerinin son seslerinde (ı) ünlüsü esre ( - ) veya esreli ye ( ى ) ile yazılmıştır.


yazı 83b/4 aġrı 84b/12

ḳaḳı- 86b/7 yazı 83b/4

altı 100b/7


daḫı 83b/6 ḳarı 105a/1

arı 90b/5 ḳanḳı 83a/7

Tangrı 96a/11

2.1.1.4. i ünlüsü


Eserdeki Türkçe kelimelerin ön seslerindeki (i) ünlüsü esreli elif ( ا ); elif, esre, ye (اى ) ile yazılmıştır.

i) Esreli elif ( ا ) ile yazılışı:

incü 82a/12 it- 82b/13

iki 82a/13 iste-83a/2

imdi 85a/4 iş 83a/9

ii) Elif, esre, ye ( اى ) ile yazılışı:

iç 82/a8

içün 84b/10

iriş- 89a/5






7


Kelime köklerinin iç seslerinde (i) ünlüsü esre ( - ) veya esreli ye ( ى ) ile yazılmıştır.


yidi 82a/5 bir 82a/8

diz- 82a/12 dik- 82a/6

yir 82a/9 gir- 82b/9


biñ 91a/9 siz 82b/5

gice 122a/3 vir- 82a/7


Kelime köklerinin son seslerinde (i) ünlüsü esre ( - ) veya esreli ye ( ى ) ile yazılmıştır.


di- 83a/3

yi- 88b/2

kişi 83b/8


yidi 82a/5 iki 82a/13

biti 83a/5 dükeli 84b/13

imdi 85a/4 gemi 101b/7

2.1.1.5. o ünlüsü


Eserdeki Türkçe kelimelerin ön seslerindeki (o) ünlüsü elif, vav, ötre ( او) ile yazılmıştır.

otur- 82a/5 ol- 82a/7

oku- 83b/11 oġul 84a/3

od 85a/5 orta 85a/8


Kelime köklerinin iç seslerinde (o) ünlüsü ötreli vav ( و ) veya ötre ( - ) ile yazılmıştır.

i) Ötreli vav ( و ) ile yazılışı:

yol 89a/3

yondur- 85b/1

dost 92b/1






8

ii) Ötre ( - ) ile yazılışı:

ṭopraḳ 82b/10 yoḳuş 83a/10

doġrıld- 127b/11 boyun 82b/10

ḳorḳ- 85a/8 boġazla-100b/10


Kelime köklerinin son seslerinde (o) ünlüsü ötreli vav ( و ) ile yazılmıştır.

ḳo- 82b/4

2.1.1.6. ö ünlüsü


Eserdeki Türkçe kelimelerin ön seslerindeki (ö) ünlüsü elif, vav, ötre ( او ) veya ötreli elif ( ا ) ile yazılmıştır.

i) Elif, vav, ötre ( او ) ile yazılışı:

öñ 83b/1 öl- 83b/12

ögüt 86a/8 öküz 137a/10

öz 82a/9 ötürü 109a/10

ii) Ötreli elif ( ا ) ile yazılışı:

ögret- 112b/1 ört- 116b/9

öküş 91a/2 öyle 84a/4

ögün- 92b/8


Kelime köklerinin iç seslerinde (ö) ünlüsü ötreli vav ( و ) veya ötre ( - ) ile yazılmıştır.


dört 82a/9 söz 82b/5

göñül 84a/6 göyün- 85a/4

gökcek 134a/1 dön- 92b/8


köşk- 82a/8 sökel 83b/5

gör- 83b/9 söyle 89a/ 3

gölge 88a/13 götür-98a/5

2.1.1.7. u ünlüsü


Eserdeki Türkçe kelimelerin ön seslerindeki (u) ünlüsü elif, vav, ötre ( او ) veya ötreli elif ( ا ) ile yazılmıştır.






9

i) Elif, vav, ötre ( او ) ile yazılışı:

uzun 82a/8 ur- 82a/13

uyḳu 84a/9 ufak 96a/2

utan-113a/3 ulu 87a/5

ii) Ötreli elif ( ا ) ile yazılışı:

Uçmaḳ 89b/13

uç- 96a/1


Kelime köklerinin iç seslerinde (u) ünlüsü ötreli vav ( و ) veya ötre ( - ) ile yazılmıştır.

i) Ötreli vav (و ) ile yazılışı:

otur- 82a/5 bular 82a/10

altun 83b/3 buyur- 82a/7

ḳul 83a/3 ṣanduḳ 85a/13


burç 82a/6 buyur- 82a/7

uzun 82a/8 yoḳuş 83a/10

ṭur- 83a/10 dur-84a/12


Kelime köklerinin son seslerinde (u) ünlüsü ötreli vav ( و ) ile yazılmıştır.

bu 82b/5 ḳapu 83a/1

ṣu 82b/6 ṣaru 83b/5

ḳamu 84a/7 uyu-87a/3

2.1.1.8. ü ünlüsü


Eserdeki Türkçe kelimelerin ön seslerindeki (ü) ünlüsü elif, vav, ötre ( او) ile yazılmıştır.

üç 82a/7 üzüm 123b/2

üñ 85a/7 üzre 90a/9

üst 124a/4 ümiẕ 129b/5


Kelime köklerinin iç seslerinde (ü) ünlüsü ötreli vav ( و ) veya ötre ( -) ile yazılmıştır.


yüz 82a/7 düş 83b/9

gün 83a/8 süñük 85a-4






10


demür 82a/10 düş- 83b/4

dürt- 83b/6 göyün- 85a/4

emzür- 85a/7 yüksek 88a/1


Kelime köklerinin son seslerinde (ü) ünlüsü ötreli vav ( و ) veya ötre ( - ) ile yazılmıştır.


incü 82a/12 kendü 82b/9

diyü 85a/2 sü 82b/7

eyü 83b/6


büyü- 87a/1

yürü- 87b/12

2.1.2. Yardımcı Sesler ve Yazılışları

2.1.2.1. I yardımcı sesi

Metinde (I) yardımcı sesi esre ( - ) ile yazılmıştır:

aḳ-ı-tġıl 82b/7

el-i-m 85a/3

ḳılay-ı-m 88b/9

2.1.2.2. U yardımcı sesi

Metinde (U) yardımcı sesi iki şekilde yazılmıştır:

a) Ötreli vav ( و ) ile:

degür-ü-rüz 90b/9

ḳıl-u-rdı 91b/2

b) Ötre ( - ) ile:

ḳoyun-u-muz 88a/9

yiyey-ü-m 88b/2

ḥāl-ü-m 88b/3

2.1.2.3. n yardımcı sesi

Metinde (n) yardımcı sesi nun ( ن ) ile yazılmıştır:

içi-n-de 82a/8 yiri-n-de 82a/9

süsü-n-e 82b/7 boynı-n-da 82b/10






11

2.1.2.4. y yardımcı sesi

Metinde (y) yardımcı sesi ye ( ى ) ile yazılmıştır:

ṣu-y-ı 82b/7 vardı-y-sa 82b/8

kişi-y-e 83b/8 iste-y-ü 85a/12

2.1.2.5. s yardımcı sesi

Metinde (s) yardımcı sesi sin ( س ) ile yazılmıştır:

sü-s-üne 82b/7 ḳapu-s-ına 83a/1

efendi-s-ine 83a/4 arḳa-s-ından 83b/13

2.1.3. Ekler ve Eklerde Ünlülerin Yazılış Şekilleri

2.1.3.1. Yapım Ekleri

2.1.3.1.(1) İsimden İsim Yapım Ekleri

-cI (جی): İsimlerden meslek ve uğraşma ile ilgili isimler yapan bu ekin ünlüsü esreli ye ile ( ى ) ile yazılmıştır.

muṭbaḫ-cı-lar 87a/10 bostan-cı 92b/7

yardım-cı 101b/10 fesād-cı 118b/1

-daş Eşitlik, ortaklık ve beraberlik ifade eden bu ekin ünlüsü üstünlü elif :(داش).ile karşılanmıştır ( ا )

ḳarın-daş 92a/6

-lIḳ lUḳ- ;(لق) Genellikle isimlerden soyut manada isim yapan bu ekin :(لق)ünlüsü yazılışta ikilik göstermektedir. -lIḳ ekinin ünlüsü esre ( - ) ile; -lUḳ ekinin ünlüsü ise ötre ( - ) ile yazılmıştır.

ey(ü)-lük 88b/9 kişi-lik 89b/6

ḫasta-lıḳ 90a/2 muştu-luḳ 94a/1

-lI (لى); -lU (لو): İsimlerden sıfat yapan bu ekin ünlüsü yazılışta ikilik göstermektedir. –lI ekini ünlüsü esreli ye (ى ) ile; -lU ekinin ünlüsü ise ötreli vav .ile yazılmıştır ( و )

ayaḳ-lu 95b/5 ḳañ-lı 138b/9

güç-lü 89a/12 görk-li 121b/8

-rAḳ (رق/رك): Derecelendirme sıfatı yapan ektir. Ünlüsü daima üstün ( - ) ile yazılmıştır.

ḥaḳı-raḳ-dur 138a/8

yigi-rek 92b/3

˓ālimi-rek 125b/5






12

-sIz sUz- ;(سز) ( İsimden sıfat yapar. Ekin ünlüsünün yazılışı ikilik :( سز:سوزgöstermektedir. –sIz ekinin ünlüsü esre ( - ) ile; sUz ekinin ünlüsü ise ötreli vav ) veya ötre ile ( و ) - ) yazılmıştır.

ṣabur-sız 84a/6 ḳarar-sız 84a/6

artuḳ-suz 92a/11 emek-süz 133b/5

-sul (سل): İsimlerden sıfat yapar. Ekin ünlüsü ötre ( - ) ile yazılmıştır.

yoḳ-sul-lar 104a/1

yoḫ-sul-lar 110b/10

yoġ-sul-ları 116a/13

-ġı (غى); -ki (كى): İçinde bulunma, bağlılık ve aitlik ifade eder. Bu ek metinde iki şekilde görülmektedir. Bu eklerin iksinin de ünlüleri esreli ye ( ى ) ile yazılmıştır.

yabanda-ġı 141a/2 başında-ġı 143a/6

ayaġında-ġı 143a/6 ḳıyısında-ki 127a/5

-cek (جك): Küçültme ve sevgi ifade eden bir ektir. Ekin ünlüsü üstün ( - ) ile yazılmıştır.

tiz-cek 88b/9

gök-cek 134a/1

-an ( ن- ): Bu ek kalıplaşmış bazı örneklerde görülür. Ekin ünlüsü üstün ( - ) iledir.

oġl-an 84b/5

ḳız-an 88a/8

-nci Sıra sayı sıfatı yapan bu ekin ünlüsü kelime sonunda daima esreli ye :(نجى)( .ile yazılmıştır (ى

üçü-nci 90a/1

iki-nci 93b/3

-z (ز): İlgi, benzerlik ifade eder. Ek ze ( ز ) ile yazılmıştır.

boynu-z-ı 153b/5

iki-z 104a/4

-sı (سى): Batı Türkçesinde eskiden beri kullanılan, fakat bir kelimede görülen bu ek benzerlik, gibilik ifade eder. Ekin ünlüsü esreli ye ( ى ) ile yazılmıştır.

ayruḳ-sı 96a/8

-l (ل): Benzerlik ifade eder. Metinde bir örnekte görülmüştür. Ek lam ( ل ) ile yazılmıştır.

ḳız-ı-l 83b/7

-laġu (لغو): Metinde bir örnekte görülmüştür. Ek lam ( ل ), gayın (غ) ve vav (و) ile yazılmıştır. Ekin ünlüleri sırasıyla; üstün ( - ) ve ötreli vav ( و ) ile yazılmıştır.

namāz-laġu 126b/5






13

2.1.3.1.(2) İsimden Fiil Yapım Ekleri

-lA (ل): İsimlerden hem geçişli hem de geçişsiz fiiller yapabilen işlek bir ektir. Ekin ünlüsü üstün ( - ) ile yazılmıştır.

iş-le-diler 83a/9 baġ-la-dı 90a/11

bes-le-düm 94b/5

-de (ت): İsimlerden geçişli fiil yapar. Ekin ünlüsü üstün ( - ) ile yazılmıştır.

is-te-diler 119b/5

-A (-): Hem geçişli hem de geçişsiz fiil yapabilen bir ektir. Ek üstün ( - ) ile yazılmıştır.

bez-e-nmiş 104a/8

yarlıġ-a-dum 109b/10

yaş-a-dı 132b/8

-ar ( ر- ) Hem geçişli hem de geçişsiz fiil türetir. Ekin ünlüsü üstün :( ار/ - ) ve üstünlü elif ( ا ) olmak üzere iki şekilde yazılmıştır.

ḳop-ar-dı 105a/10

aġ-ar-mış-ıdı 104b/13

çıḳ-ar-dı 82b/10

-sa ) Metinde bir örneğine rastlanmıştır. Ekin ünlüsü üstün :(س) - ) ile yazılmıştır.

ṣu-sa-rsañız 139b/7

2.1.3.1.(3) Fiilden İsim Yapım Ekleri

Fiilden isim yapım ekleri arasında olan Sıfat-fiil ve Zarf-fiil eklerini şekil ve zaman ekleri kısmında inceleyeceğiz.

-mAḳ (مق/مك): Mastar yapan bu ekin ünlüsü üstün ( - ) ile yazılmıştır.

giçür-mek 124a/6 iç-meg-e 116a/6

ṭap-maḳ-dan 134b/4 var-maġ-a 89a/1

ayrıl-maḳ-lıḳ 128a/7

-uş (وش); -iş (یش): Bu ekin ünlüsü ötreli vav ve ( و ) esreli ye ( ى ) ile yazılmıştır.

ṭoḳ-uş-a 140a/9

in-iş-e 83a/10

-a (ا) : Bir örnekte görülen ve fazla işlek olmayan bir ektir. Ekin ünlüsü üstünlü elif ا ) ) ile yazılmıştır.

ṣap-a 155b/8

-U ( و- ): Bu ekin ünlüsü ötreli vav ( و ) ile yazılmıştır.

öl-ü 85a/13 ṭap-u 91b/6

ḳoḳ-u-sı 105a/13 ṣor-u 144b/8






14

-k/ḳ (ق/ك): Hem geçişli hem de geçişsiz fiillere gelebilen bir ektir. Ek hem kef (ك) ile hem de kaf (ق) ile yazılmıştır.

yükse-k 127b/13 büyü-k 87a/1

ṣovu-ḳ 122a/1 ṭanu-ḳ-lıḳ 156a/4

-Uḳ ( ق- / ك- ): Ünlüsü devamlı yuvarlaktır ve ötre ( - ) ile yazılmıştır.

ayr-uḳ 82b/5 ḳon-uġ-a 127b/7

böl-ük 111b/9 art-uḳ-suz 92a/11

-su (سو): Metinde bir örneği bulunan bu ekin ünlüsü ötreli vav ( و ) ile yazılmıştır.

yat-su 93b/6

-IcI ( جى- ): Bu ekin ünlüleri esreli ye ( ى ) ile yazılmıştır.

yarad-ıcı-dur 97a/7 ṣat-ıcı 110a/3

bas-ıcı 129a/11 vir-ici-dür 152/4

göster-ici-dür 101b/10 degür-ici 109b/3

-cik (جك): Bir örnekte görülen bu ekin ünlüsü esre ( - ) ile yazılmıştır.

derne-cik 126b/4

-mur (مور): Geçişsiz fiile gelen bir ektir ve metinde bir örnekte görülmüştür.Ekin ünlüsü ötreli vav ( و ) ile yazılmıştır.

yaġ-mur 90a/3

-un ( ن- ); -in ( ن- ): Çok işlek olmayan bir ektir.

ek-in 82a/6

ṣat-un 110a/2

2.1.3.1.(4) Fiilden Fiil Yapım Ekleri

-l ( لو / ل- ): Edilgenlik bildiren bu ek lam ( ل ) ile, yardımcı ünlüsü ise esre ( - ) ve ötreli vav ( و ) ile yazılmıştır.

yarad-ıl-madan 92b/11

yıḳ-ıl-dı 137a/9

ört-ül-miş 116b/9

-t (ت/ ت- ): Ettirgenlik bildiren bu ek te ( .harfiyle yazılmıştır ( ت Ünlüsü esre ( - ) yazılmıştır.

yükle-t-diler 145b/7

belür-t-medüñ 155b/11

aḳ-ıt-ġıl 82b/7

-n (ن): Dönüşlülük bildiren bu ek nun ( .ile yazılmıştır ( ن

ṣı-n-urdı 103a/8

dile-n-iyor 103b/7

-ş (ش/ ش- / ش- ): İşteşlik bildiren bu ek şın ( .harfiyle yazılmıştır ( ش

söyle-ş-eyin 151b/11 çaġır-ış-dılar 106a/8

ṭoḳ-uş-mazlar 141b/5






15

-ar ( ر- ): Ettirgenlik bildiren bu ekin ünlüsü üstün ( - ) ile yazılmıştır.

çıḳ-ar-dı 147b/4

ḳop-ar-dı 105a/10

-ür ( ر- / ور- ): Çok kullanılan bu ettirgenlik ekinin ünlüsü hem ötre ( - ) ile hem de ötreli vav ( و ) ile yazılmıştır.

ḳaç-ur-dı 87a/10

deg-ür-ürüz 90b/9

ṭoġ-ur-mış-ıdı 104a/4

sıġ-ur-maz 92a/12

-dUr (دور/در): Ettirgenlik bildiren bu ekin ünlüsü hem ötre ( - ) ile hem de ötreli vav ( و ) ile yazılmıştır.

diz-dür-di 82a/12

unut-dur-an 126a/12

öl-dür-düm 128b/10






16

2.1.3.2. Çekim Ekleri

2.1.3.2.(1) İsim Çekimi

2.1.3.2.(1)(a) İyelik Ekleri

-(U)m م- ḳoyun-u-m 89b/5söz-ü-m 92a/11. t.ş. iyelik e.

-(I)m م- dil-i-m-den 91b/13ḳarındaş-ı-m 92a/1

-(U)ñ ك- mülk-ü-ñ 83b/12māl-u-ñ 155b/122. t.ş. iyelik e.

-(I)ñ ك- el-i-ñ-de 90b/13rıżālıġ-ı-ñ 106a/2

ى- ṣuy-ı 82b/6ehl-i 83a/13-I

- sarāy-ı-na 84b/1din-i-nde 86b/13

3. t.ş. iyelik e.

-sI سى çeri-si 102b/3ḳoḳu-sı 105a/13

-(U)mUz مز- ulu-muz-ı 110b/4emeg-ümüz 127b/81. ç.ş. iyelik e.

-ImIz مز- yavuzlıġ-ımız 86a/11ḥāl-imiz-den 92a/3

كوز- baş-uñuz 125a/4ümẕ-üñüz 116b/7-(U)ñUz

كز- melik-üñüz-e 102a/92. ç.ş. iyelik e.

-(I)ñIz كز- Tangrı-ñız-ın 82b/3āḫiret-iñiz 116b/7

3. ç.ş. iyelik e. -lArI لرى oġlan-ları-n 98b/5göz-leri 142a/7

Yukarıdaki tabloda teklik 1. şahıs iyelik ekinin, teklik 2. şahıs iyelik ekinin,çokluk 1. şahıs iyelik ekinin ve çokluk 2. şahıs iyelik ekinin yuvarlak ünlülü yazılışının yanında düz ünlülü olarak da yazıldığı görülmektedir.

Tabloda teklik 3. şahıs iyelik eklerinin (-I ve –sI) iki tane olduğu görülmektedir.-I eki bazen esreli ye ( ى ) ile bazen esre ( - ) ile yazılmıştır.

Çokluk 2. şahıs iyelik ekinin yuvarlak ünlüsü bazen ötreli ( - ) bazen ötreli vav ( و ) ile yazıldığı görülmektedir.






17

2.1.3.2.(1)(b) Hal Ekleri

وم- ben-üm 92a/8-üm

م- ben-üm 82b/13

-im م- biz-im 121a/11

-(n)Uñ

ك-

كن

sen-üñ 156a/9

bular-uñ 103a/11

bu-nuñ 89b/12

kimse-nüñ 107b/10

İlgi Hali

-(n)Iñ

ك-

نك

an-ıñ 111a/7

Fir˓avn-ıñ 89a/7

Mūsā’nıñ 115a/1

şehri-niñ 127b/3

-n ن- ikis-i-n 155a/2

taḥtası-n 127a/8

-nı نى bu-nı 127a/9

ḳonuġ-ı 127b/5

siz-i 139a/3

Belirtme Hali

-I

ى-

ء belā-˒ı 84b/11

Ḫanṭala-˒ı 136a/6

kimse-˒i 86a/8

sañ-a 89b/5

biz-e 89a/8

sarāyın-a 93b/6

içmeg-e 116a/6

Yönelme Hali

-A

ا

ه

-biz-e 86a/3

ḫalḳ-a 99a/1

Bulunma Hali

-dA ده namāzın-da 93b/6

ḳıyāmet-de 95a/

ṭaġ-dan 96a/2

gök-den 106b/1-dAn

دن

دا ot-dan 86b/9

şehir-den 87b/12

د ṣaġ-dın 116a/10

Ayrılma Hali

-dIn

دن öñ-din 120a/8






18

ḳız-la 89a/1

ḳulaġum-la 130b/13

Mūsā’y-ıla 94b/3

Muṣṭafā’yıla 140a/12

-(I)lA

له

یله

له-ṭaş-ıla 141b/6

veçh-ile 97b/4

güc-i-n 96b/3

Vasıta Hali

-(I)n

ن-

نی-günüz-i-n 84b/8

ardım-ca 89a/2

ni-ce-si 140a/7-cA

جه

ج

جاulusın-ca 109b/11

Eşitlik Hali

-çe جه ni-çe 115b/9

İlgi hal eki –Üm, -(n)Uñ olmak üzere iki şekildedir: -Üm ekinin ünlüsü ötre ve ötreli vav ile yazılmıştır. Metinde düz ünlülü yazılmış örnekleri de mevcuttur. –(n)Uñekinin ünlüsü hem yuvarlak hem de düz olarak yazılmıştır.

Belirtme hal ekleri -n, -nı ve -I’dır. 3. şahıs iyelik eklerinden sonra gelen -nbelirtme ekinin yazılışı nun ( ن ) ile olup ekten önceki ünlü esre ( - ) ile yazılmıştır.Zamirlere mahsus olan -nı belirtme ekinin ünlüsü esreli ye ( ى ) ile karşılanmıştır, -Iekinin ünlüsü esreli ye ve hemze ile iki şekilde yazılmıştır.

Yönelme hal eki -A üstünlü elif ( ا ), üstünlü he ( ه ) ve üstün ( - ) olmak üzere üç şekilde yazılmıştır

Bulunma hal ekinin ünlüsü he ( ه ) ile yazılmıştır.

Ayrılma hal eki iki tanedir: -dAn, -dIn. Her iki ekin ünlüsü de iki şekilde yazılmıştır.

Vasıta hal ekleri –(I)lA, -(I)n’dir. -lA ekinin ünlüsü üç şekilde yazılmıştır. -(I)nekinin ünlüsü ise esre ve esreli ye ile yazılmıştır.

Eşitlik hal ekleri -ca, -çe’dir. -ca ekinin ünlüsü üstünlü he ( ه ), üstün ( - ) ve üstünlü elif ( ا ) olmak üzere üç şekilde yazılmıştır, -çe ekinin ünlüsü ise üstünlü he ( ه ) ile yazılmıştır.

2.1.3.2.(1)(c) Çokluk Eki: –lAr

Çokluk Eki -lAr لر arslan-lar 98a/12

kişi-ler 123b/4

Ekin ünlüsü metinde daima üstün ( - ) ile yazılmıştır.






19

2.1.3.2.(2) Fiil Çekimi

2.1.3.2.(2)(a) Şahıs Ekleri

A) Zamir Menşeli Şahıs Ekleri

-Am م- ṭayanur-am 91a/2

ین döker-in 91a/2

ṣancar-ın 91a/4-In

ن- görür-in 91a/51. t.ş.e.

-vAn وا ḳılısar-van 154b/11

bilmez-ven 82b/5

سن yaşaya-sın 95a/7

bilmiş-sin 92a/10

2. t.ş.e. -sIn سین dir-sin 95a/6

ṭınmaya- sın 127a/2

isteyüser-üz 126a/13

yanar-uz 124a/2-Uz

ز-

وز- ḳazar-uz 131b/12

ṭapar-uz 133b/121. ç.ş.e.

-vUz وز dutmaya-vuz 113b/7

eydürse-vüz 115a/9

2. ç.ş.e. -sIz سز göre-siz 103a/6

ṭapar-sız 133b/11

3. ç.ş.e. -lAr لر ṭutar-lar 108b/7

eyitdi-ler 109a/5

Teklik 1. şahıs ekleri: -Am; -In; -vAn. -Am eki üstün, mim ( م ) şeklinde yazılmıştır. -In eki esre ve esreli ye olmak üzere iki şekilde yazılmıştır. -vAn eki ise vav, elif, iki üstün ile yazılmıştır.

Teklik 2. şahıs eki -sIn esre ve esreli ye olmak üzere iki şekilde yazılmıştır.

Çokluk 1. şahıs eklerinden -Uz ekinin ünlüsü ötre ve ötreli vav ile yazılmıştır. -vUz ekinin ünlüsü ise ötre ile yazılmıştır.

Çokluk 2. şahıs eki -sIz: Ekin ünlüsü esre ile yazılmıştır.

Çokluk 3. şahıs eki -lAr: Ekin ünlüsü daima üstün ile yazılmıştır.






20

B) İyelik Menşeli Şahıs Ekleri

1. t.ş.e. -m م-

yarlıġaya-m 93a/4

çeke-m 103b/1

ḳıldu-m 92a/5

virdü-m 93a/6

2. t.ş.e. -ñ ك- görmedü-ñ 113a/10

ḳılursa-ñ 127a/1

1. ç.ş.e -ḳ(k) ق-

ك-

açdu-ḳ 92b/13

gördü-k 134b/8

وزك alu-ñuz 139b/7

işitdü-ñüz 93b/13-ñUz

كز boġazladu-ñuz 155a/32. ç.ş.e

-ñız كز ṣusarsa-ñız 139b/7

3. ç.ş.e -lAr لر yetdi-ler 120b/1

çıḳarsa-lar 123a/10

Teklik 2. şahıs eki –ñ sağır kef ( ك ) ile yazılmıştır.

Çokluk 1. şahıs eki -ḳ ve -k ile ünlü ünsüz uyumuna uygun olarak yazılmıştır.

Çokluk 2. şahıs eki –ñUz: Ekin ünlüsü ötre ve ötreli vav ile iki şekilde yazılmıştır. Metinde ekin dar ünlülü kullanımları vardır.

Çokluk 3. şahıs eki -lAr: Ekin ünlüsü daima üstün ile yazılmıştır.






21

2.1.3.2.(2)(b)Şekil ve Zaman Ekleri

Duyulan Geçmiş Zaman Eki: -mIş (مش)

1. t. ş. - - -

2. t. ş. bil miş sin

3. t. ş. ḳıl mış -

1. ç. ş. ḳıl mış uz

2. ç. ş. - - -

3. ç. ş. yi miş ler

1. teklik ve 2. çokluk eklerine örnek bulunamamıştır. Diğer şahıslarda da ekin ünlüsü esre ( - ) ile yazılmıştır.

Görülen Geçmiş Zaman Eki: -dI ( دى/د ), -dU (د)

1. t.ş.ḳıl

ḳıl

du

dı

m

m

2. t. ş.ḳıl

ḳıl

du

dı

ñ

ñ

3. t. ş.ḳıl

ḳo

dı

du

-

1. ç. ş. ḳıl du ḳ

2. ç. ş. işit dü ñüz

3. ç. ş. ḳıl dı lar

1. ve 2. şahıs ekleri ötre ( - ) ile yazılmış olup metinde ekin düz şekline de rastlanmaktadır. 3. şahıs ekinin ünlüsü esreli ye ( ى ) ve esre ( - ) ile yazılmıştır. 3. Teklik şahıslarda kullanılan -dI görülen geçmiş zaman eki, metinde -dU şeklinde de görülmektedir. Ekin ünlüsü ötre ( - ) ile yazılmıştır.

Geniş Zaman Eki: -r , -Ar , -Ur; (Olumsuz –mAz )

-r: (ر)

1. t. ş. dile r im

2. t. ş. dile r sin

3. t. ş. dile r -

1. ç. ş. - - -

2. ç. ş. dile r siz

3. ç. ş. yi r ler






22

-Ar: ( ار/ر- )

1. t. ş. git er em

2. t. ş. ḳaz ar sın

3. t. ş. ṭap ar -

1. ç. ş. ṭap ar uz

2. ç. ş. - - -

3. ç. ş. ḳorḳ ar lar

Ekin ünlüsü üstünlü elif ( ا ) veya üstün ( - ) ile yazılmıştır.

-Ur: ( ور-/ر- )

1. t. ş. ḳıl ur am

2. t. ş. ḳıl ur sın

3. t. ş. bil ür -

1. ç. ş. degür ür üz

2. ç. ş. ḳıl ur sız

3. ç. ş. var ur lar

Ekin ünlüsü ötreli vav ( و ) veya ötre ( - ) ile yazılmıştır.

-mAz: (مز)

1. t. ş.ḳal

ḳorḳ

maz

maz

am

ın

2. t. ş. ḳo maz sın

3. t. ş. ḳorḳ maz -

1. ç. ş. ḳorḳ maz uz

2. ç. ş. getür mez siz

3. ç. ş. uyan maz lar

Olumsuzluk ekinin ünlüsü üstün ( - ) ile yazılmaktadır.

Şimdiki Zaman Eki: -yor (یور)

1. t. ş. ṭap uyor(dı) m

2. t. ş. - - -

3. t. ş.dilensür

iyorüyor(dı) -

1. ç. ş. - - -

2. ç. ş. - - -

3. ç. ş. - - -






23

Şimdiki zaman eki -yor, 1.tekil şahısta bir defa, 3.tekil şahısta 2 defa kullanılmıştır. “dileniyor” örneğinde ekin ilk ünlüsü ( و ) ile, ikinci ünlüsü ötreli vav ( ى )ile yazılmıştır. Diğer örneklerde ekin ünlüsü ötre ( - ) ve ötreli vav ( و ) ile yazılmıştır.Tabloda görüldüğü gibi -yor eki iki kez birleşik zamanlı çekimde kullanılmıştır.

Gelecek Zaman Eki: -ısar ( سر- ):-usar ( (سر-

1. t. ş. ḳıl ısar van

2. t. ş. olgör

ısarüser

sınsin

3. t. ş. olur

ısarusar(dı)

-

1. ç. ş. ol ısar uz

2. ç. ş. - - -

3. ç. ş. - - -

Ekin I ünlüsü esreli ye ( ى ), esre ( - ); A ünlüsü ise üstün ( - ), üstünlü elif ( ا ) ile yazılmıştır.

Gelecek zaman eki metinde -UsAr şeklinde iki kez geçmektedir. Ekin ünlüsü ötreli vav ( و ) ile yazılmıştır.

İstek Eki -A ( ا/ه/- ):

1. t. ş. yap a m

2. t. ş. ṭut a sın

3. t. ş. ḳıl a -

1. ç. ş. var a vuz

2. ç. ş. ol a sız

3. ç. ş. yırt a lar

İstek eki metinde üstünlü elif ( ا ), üstünlü he ( ه ), üstün ( - ) ile yazılmıştır.

Emir Ekleri:

1. t. ş.yap

yap

ayım

ayın

2. t. ş. yap

ḳıl

ġıl

-

3. t. ş. ḳıl sun

1. ç. ş. yap alum

2. ç. ş. var (u)ñ

3. ç. ş. çıḳ sunlar






24

Teklik 1. şahıs emir eklerinin ünlüsü şu şekilde yazılmıştır:

-ayım )یم-( : Ekin (a) ünlüsü üstün ( - ), (ı) ünlüsü esre ( - ) ile yazılmıştır.

-eyim ) Ekin (e) ünlüsü üstün : )یم-( - ), üstünlü he ( ه ); (i) ünlüsü esre ( - ) ile yazılmıştır.

-ayın ) Ekin ilk ünlüsü üstün : )ین- ( - ), üstünlü elif ( ا ), üstünlü he ( ه ); (ı) ünlüsü esre ( - ) ile yazılmıştır.

-eyin )ین-( : Ekin ilk ünlüsü üstün ( - ), üstünlü he ( ه ); (ı) ünlüsü esre ( - ) ile yazılmıştır.

Teklik 2. )غل( şahıs emir ekinin ünlüsü daima esre ( - ) ile yazılmıştır.

Teklik 3. .ile yazılmıştır ( و ) şahıs emir ekinin ünlüsü ötreli vav )سون(

Çokluk 1. şahıs emir ekinin ünlüsü şu şekillerde yazılmıştır:

a) )-لم( Ekin (a) ünlüsü üstün ( - ), (u) ünlüsü ötre ( - ) ile.

b) )الم ( Ekin (a) ünlüsü üstünlü elif ( ا ), (u) ünlüsü ötre ( - ) ile.

c) ) -ه لم( Ekin (a) ünlüsü üstünlü he ( ه ), (u) ünlüsü ötre ( - ) ile.

Ekin -alım şekli metinde (ur-alım 137a/9) bir defa kullanılmıştır.

Çokluk 2. ) şahıs emir ekinin yardımcı ünlüsü ötre )وك- /ك-( - ) veya ötreli vav .ile yazılmıştır ( و )

Çokluk 3. ) ötre ,( و ) şahıs emir ekinin (u) ünlüsü ötreli vav )سونلر/سنلر( - ); (a) ünlüsü ise üstün ( - ) ile yazılmıştır.

Şart eki-sA: ( سا/سه/س )

1. t. ş. çıḳ sa m

2. t. ş. çıḳar sa ñ

3. t. ş. oḳı sa -

1. ç. ş. çıḳ sa vuz

2. ç. ş. dile se ñüz

3. ç. ş. çıḳar sa lar

a) Genellikle kelime sonlarında ekin ünlüsü üstünlü he ( ه ) ile yazılmıştır.

b) Ekin ünlüsü kelime ortasında genellikle üstün ( - ) ile yazılmıştır.

c) Ekin ünlüsünün üstünlü elif ( ا ) ile yazıldığı da görülmektedir.

2.1.3.2.(2)(c) Sıfat-Fiil Ekleri

-dUḳ ( دك/دوق ):

-dUḳ ekinin ünlüsü iki şekilde yazılmıştır:

a) Ünlüsünün ötreli vav ( و ) ile yazılışı:

ḳıl-duġ-ı 83b/8 ol-duġ-ın 103a/4

dut-duġ-ı 105b/5 git-düg-ümüzde 94b/11

vir-düg-üñ 108b/9 ˓azzle-düg-i 117b/12






25

b) Ünlüsünün ötre ( - ) ile yazılışı:

çıḳar-duġ-umda 94a/5 buyur-duġ-ıñ 146b/1

yürü-düg-i 87b/13 dile-düg-in 92a/7

ögren-düg-üñ 130a/4

-miş (مش):

Ekin ünlüsü esre ( - ) ile yazılmıştır:

git-miş 83b/8 geç-miş 95a/1

piş-miş 97a/10 çıḳ-mış 117a/2

-An ( ن- /ان ):

-An ekinin ünlüsü iki şekilde yazılmıştır.

a) Ünlüsünün üstünlü elif ( ا ) ile yazılışı:

ḳıl-an 121a/10

ḳal-an-ı 132b/6

b) Ünlüsünün üstün ( - ) ile yazılışı:

ḳıl-an-dan 88a/1 yap-an-lar 97b/3

ḳal-an 112b/1 işitdür-en 109a/10

virmey-en 115a/8 öl-en 131b/12

-acaḳ ( جق- ):

Ekin ünlüleri üstün ile yazılmıştır:

baṣacaḳ 99b/11

-ġan (غن):

Ekin ünlüsü üstün ile yazılmıştır:

ḳaḳı-ġan

-ar ( ر- ):

Ekin ünlüsü üstün ile yazılmıştır:

aḳ-ar-ṣu 143b/12

2.1.3.2.(2)(d) Zarf-Fiil Ekleri

-A ( -/ ه /ا ):

Bu ekin yazılışı bir defa üstün ( - ), bir defa üstünlü he ( ه ), üç defa üstünlü elif :şeklinde tespit edilmiştir ( ا)

saḳın-a-maduḳ 84b/2

ṭut-a-madılar 85b/10

gör-e-mediler 110b/6

-I (ى ):

Ek esreli ye ( ى ) ile yazılmıştır:

yüri-y-i-virdi 132a/6

eyd-i-virsün 152a/9






26

-U ( و- ):

Ek ötreli vav ( و ) ile yazılmıştır:

ḳo-y-u-virdi 85b/3

diy-ü 100b/5

aġlay-u 151a/1

-IcAḳ ( جق-/جق- ):

Ekin birinci ünlüsü esre ( - ) ile, ikinci ünlüsü ise üstün ( - ) ile yazılmıştır:

ol-ıcaḳ 125a/3

Metinde aynı ekin ilk ünlüsü ötreli vav ( و ) ile yazılmış bir örneği tespit edilmiştir.

ol-ucaḳ 122a/3

-IncA ( نجه- ):

Ekin birinci ünlüsü esre ( - ) ile; ikinci ünlüsü ise üstünlü he ( ه ) ile yazılmıştır. Ünlüyle biten fiillere gelirken araya (y) yardımcı sesini almıştır:

gir-ince 83b/1

ḳılma-y-ınca 127a/3

ṣaġ-ınca 150b/11

-madın (مادین):

Metinde iki örnekte görülen ekin birinci ünlüsü medli elif ( آ ) ile ikici ünlüsü ise esreli ye ( ى ) ile görülmektedir:

ṭoġ-madın 123a/12

yu-madın 132a/3

-Up ( وب-/ب- ):

Ekin ünlüsü iki şekilde yazılmıştır:

a) Ötreli vav ( و ) ile yazılışı:

ḳaḳı-y-up 112b/11

var-up 143b/6

yapuş-up 148b/5

b) Ötre ( - ) ile yazılışı:

ḳavşur-up 112b/3

gir-üp 137a/6

-uban ( :(وبن-

Metinde bir yerde tespit edilen ekin (u) ünlüsü ötreli vav ( و ) ile, (a) ünlüsü ise üstün ( - ) ile yazılmıştır:

ḳıl-uban 114a/1

-alı ( لىه - ):

Metinde -alı zarf-fiili bir yerde tespit edilmiştir. Ekin (e) ünlüsü üstünlü he ( ه ) ile; (i) ünlüsü ise esreli ye ( ى ) ile yazılmıştır:

getür-eli 97b/7






27

-dükde (دكده):

Metinde bir yerde tespit ettiğimiz ekin (ü) ünlüsü ötre ( - ) ile, (e) ünlüsü ise üstünlü he ( ه ) ile yazılmıştır:

gel-dükde 107b/2

-ken (كن):

Ekin ünlüsü üstün ( - ) ile yazılmıştır:

fikirde-˒i-ken 90a/12 ider-ken 135a/8

üzengüde i-ken 147a/1

2.2. Fonetik Özellikleri

2.2.1. Ünlüler

2.2.1.1. Ünlü Değişmeleri

i > e

Metinde ilk hecesinde (i) ünlüsü taşıyan ve öyle yazılan birçok kelime bugünkü yazı dilinde (e) ünlüsü ile kullanılmaktadır:

di- “demek” 83a/3 gice “gece” 122a/3

giçür- “geçirmek” 124a/6 gine “gene” 89b/9

girçek “gerçek” 115a/4 girü “geri” 122a/3

idin- “edinmek” 144b/7 il “el, memleket” 102a/7

in “en” 133a/9 ir- “ermek, yetişmek” 84b/12

irte “erte, yarın” 95a/12 it- “etmek, yapmak” 97a/11

vir- “vermek” 110a/12 yi- “yemek” 136a/11

yidi “yedi” 142a/10 yig “daha iyi, yeğ” 92b/3

yil “yel”97b/1 yimiş “yemiş” 99a/10

yin- “yenmek” 102a/12 yir “yer” 105a/10

yitmiş “yetmiş” 105b/6

e > i

Metinde Eski Türkçe’deki gibi ilk hecesinde (e) ünlüsü taşıyan, ancak bugün (i) ünlüsü ile yazılıp söylenen kelimeler şunlardır:

eyü “iyi” 118b/2

eylük “iyilik” 118b/2

gey- “giy-” 121/12

ü >i

Aşağıdaki örneklerin iki şekli de metinde mevcuttur:

incü 116a/11 > inci 124a/5

bölük 111b/9 > bölik 11b/9






28

2.2.1.2. Ünlü Uyumları

2.2.1.2.(1) İncelik-Kalınlık Bakımından Ünlü Uyumu

Metinde geçen kelimelerin incelik-kalınlık bakımından ünlü uyumuna büyük oranda uyduğu söylenebilir. Arapça ve Farsçadan dilimize geçen bazı kelimelerin de incelik-kalınlık uyumuna bağlanma temayülünde olduğuna şu örnekler işaret etmektedir:

˓āfiyetlik 147b/9

maġrūrlıḳ 117b/2

meliklige 143b/9

Eski Anadolu Türkçesi’nde -ġı eki yaygın olarak kullanılmaktadır. Metinde bu ekin örnekleri şunlardır:

başında-ġı 143a/6

ayaġında-ġı 143/6

yabanda-ġı 143b/13

Metinde uyum dışı kalan bir örnek tespit edilmiştir:

ḳıyısında-ki 127a/5

Uyum dışı kalan eklerden biri de -ken zarf-fiil ekidir. Ancak metinde geçen üç örnek de uyuma bağlıdır.

fikirde-˒i-ken 90a/12

ider-ken 135a/8

üzengüde i-ken 147a/1

Günümüz dilinde uyum dışı kalan eklerden biri olan -daş isimden isim yapma eki, metinde uyuma bağlıdır.

ḳarın-daş-uma 122a/8

2.2.1.2.(2) Düzlük-Yuvarlaklık Bakımından Ünlü Uyumu

2.2.1.2.(2)(a) Kelimelerde yuvarlaklaşma

a) ġ ve g seslerinin düşmesi sebebiyle yuvarlaklaşma: “Eski Türkçe devresinde birden fazla heceli kelimelerin sonundaki ġ ve g’ler Batı Türkçesi’ne geçerken düşmüştür ve bu düşmenin izi olarak kendinden önceki düz vokaller yuvarlaklaşmışlardır.” (Yelten, 1998:102) Bu olay küçük ünlü uyumunu bozmaktadır. Metinde bu olayın görüldüğü örnekler şunlardır:

ḳamuġ > ḳamu “bütün, hep” 136a/5

ḳapıġ > ḳapu “kapı” 150b/5

ṣarıġ > ṣaru “sarı” 83b/5

ṭapıġ > ṭapu “huzur” 91b/6

yatsıġ > yatsu “yatsı vakti” 93b/6






29

Şu kelimelerde ġ ve g sesleri düştüğü halde yuvarlaklaşma olayı görülmemektedir ve kelimeler uyuma bağlıdır:

arıġ > arı “temiz” 94b/5

çerig > çeri “asker, ordu” 118b/11

dirig >diri “canlı, diri” 125b/13

kişig >kişi “kişi” 139b/2

ḳatıġ > ḳatı “çok şiddetli, katı” 131b/8

b) Dudak ünsüzlerinin tesiriyle yuvarlak ünlü taşıyan kelimeler:

temür > demür 144a/12

yabız > yavuz “kötü, fena” 149a/4

c) Yapım eklerindeki yuvarlak ünlü sebebiyle: ET devresinden gelen yuvarlak ünlülü eklerle yapılmış ve düzlük-yuvarlaklık uyumuna bağlı olmayan kelimelerin bazıları bugün dar ünlü taşımaktadır.

-Uḳ:

açuḳ “açık” 129b/13

artuḳ “artık, çok fazla, ziyade” 140a/1

ayruḳ “ayrık, başka, gayrı” 141a/1

eksük “eksik” 131b/10

ṭanuḳ(lık) “tanık, şahit” 156a/4

-Uḳ eki bir örnekte (eksikligi 112a/2) düz ünlülü olarak yani uyuma bağlı şekliyle tespit edilmiştir.

-ġArU:

içgerü > içerü 137a/6

ilgerü > ilerü 137b/13

yoḳġaru > yuḳaru 114a/1

d) Bir sebebe bağlı olmadan yuvarlak ünlü taşıyanlar: ET döneminde yuvarlak ünlülü olan bazı kelimelerin bir kısmı EAT’de de yuvarlak ünlülü olarak kullanılmıştır. Sonraki dönemlerde ünlü uyumuna uyan bu kelimelerin hangi sebepten dolayı yuvarlak oldukları izah edilememektedir. Bu cins kelimelerden metinde geçenler şunlardır:

altun “altın” 114b/9

arḳun “ağır, yavaş, sakin” 105b/11

arşun “ölçü, arşın” 121a/9

incü “inci” 82a/12

ḳarañu “karanlık, siyah” 124a/3

kendü “kendi” 121b/12

yılduz “yıldız” 124a/4






30

2.2.1.2.(2)(b) Eklerde yuvarlaklaşma

Yuvarlak ünlülü ekleri, ünlüsü aslında yuvarlak olanlar ve sonradan yuvarlaklaşanlar olmak üzere iki kısımda incelenecektir:

A) Ünlüsü aslında yuvarlak olan ekler:

-Up; -uban zarf-fiil eki:

ET devresinden beri ünlüsü genellikle yuvarlak olan bu ekin yazılışı metinde daha sonraki yüzyıllarda görülecek kalıplaşmış bir yazıma sahip değildir. Ekin ünlüsü iki şekilde yazılmıştır:

a) Ötreli vav ( و ) ile yazılışı:

ḳaḳı-y-up 112b/11

var-up 143b/6

yapuş-up 148b/5

b) Ötre ( - ) ile yazılışı:

ḳavşur-up 112b/3

gir-üp 137a/6

Ekin genişlemiş şekli olan -uban bir yerde kullanılmış ve (u) ünlüsü ötreli vav ( و ) ile yazılmıştır:

ḳıl-uban 114a/1

-dUḳ sıfat-fiil eki:

ET’den yuvarlak ünlülü olarak gelen bu ek EAT’nin ilk devrelerinde tamamıyla uyum dışında kalmıştır. Bu ek de diğer ekler gibi farklı şekillerde yazılmaktadır. Uyuma bağlanma eğilimi göstermektedir. Ekin farklı yazılışları aşağıda örneklendirilmiştir:

-duḳ ekinin ünlüsü iki şekilde yazılmıştır:

a) Ünlüsünün ötreli vav ( و ) ile yazılışı:

ḳıl-duġ-ı 83b/8 ol-duġ-ın 103a/4

dut-duġ-ı 105b/5 git-düg-ümüzde 94b/11

vir-düg-üñ 108b/9 ˓azzle-düg-i 117b/12

b) Ünlüsünün ötre ( - ) ile yazılışı:

çıḳar-duġ-umda 94a/5 buyur-duġ-ıñ 146b/1

yürü-düg-i 87b/13 dile-düg-in 92a/7

ögren-düg-üñ 130a/4

-Ur ettirgenlik eki:

ET’den gelen yuvarlak ünlülü eklerden olan bu ekin metindeki örnekleri şunlardır:

ḳaç-ur-dı 87a/10

deg-ür-ürüz 90b/9

ṭoġ-ur-mış-ıdı 104a/4






31

-dUr ettirgenlik eki:

Bu ek ET’de olduğu gibi EAT’de de yuvarlak ünlü ile yazılmıştır. Ekin ünlüsünün metinde iki şekilde yazılışı vardır:

a) Ötre ( - ) ile yazılanlar:

diz-dür-di 82a/12

yon-dur-dı 85b/1

öl-dür-düm 128b/10

b) Ötreli vav ( و ) ile yazılanlar:

unut-dur-an 126a/12

-sUn; -sUnlAr emir eki:

Eski Türkçe’de yuvarlak olan teklik ve çokluk 3. şahıs emir eklerinin ünlüsü metinde yuvarlaktır.

-sUn: Ekin ünlüsü ötreli vav ( و ) ile yazılmıştır:

otur-sun 104a/9 ḳıl-sun 104a/10

vir-sün 132b/1 gitme-sün 154a/3

-sUnlAr: Ekin (u-ü) ünlüsü ötreli vav ( و ), ötre ( - ); (a-e) ünlüsü ise üstün ( - ) ile yazılmıştır:

ṭoldur-sunlar 86b/9 güd-sünler 91b/7

olma-sunlar 98b/5 çıḳ-sunlar 155b/1

-dUr bildirme eki:

ET’deki tur- fiilinden gelen 3. şahıs bildirme eki, metinde yuvarlak ünlülü olarak yazılmıştır ve ünlüsü ötre ( - ) ile yazılmıştır:

şomlıġından-dur 98a/4 yardımcı-dur 101b/10

yigirekdür 105a/13 nübüvvetüm-dür 123a/1

B) Ünlüsü sonradan yuvarlaklaşmış ekler

-(U)m; -(U)mUz teklik ve çokluk 1. şahıs iyelik ekleri:

˓ayāl-u-m 84b/7 ḳoyun-u-m 89b/5

söz-ü-m 92a/1 ulu-muz-ı 110b/4

emeg-ümüz 127b/8 el-ümüz-den 154b/8

Bu ekler ünlüleri dar olarak da metinde yer almaktadır:

dil-im-den 91b/13 ḳarındaş-ım 92a/1

yavuzlıġ-ımız 86a/11 ḥāl-imiz-den 92a/3

-(U)ñ; -(U)ñUz teklik ve çokluk 2. şahıs iyelik ekleri:

mülk-ü-ñ 83b/12 ad-u-ñ 89b/11

māl-u-ñ 155b/12 düşmān-uñuz 103a/5

baş-uñuz 125a/4 ümẕüñüz 116b/7






32

Bu ekler ünlüleri dar olarak da metinde yer almaktadır:

el-iñ-de 90b/13 rıżālıġ-ıñ 106a/2

rūẕ-ıñız-ı 125a/4 tangr-ıñız-ın 82b/3

-(n)Uñ İlgi eki:

İlgi ekinin ünlüsü ET’de ancak yuvarlak ünlü taşıyan bir köke getirildiği zaman yuvarlaktır. EAT’de tek şekilli ve yuvarlak ünlülü olmuştur. Bu yuvarlaklaşmada teklik 1. şahıs iyelik eki -m’ nin tesiri olduğu düşünülebilir.

an-uñ 123a/11 an-uñ-çün 153b/5

sen-üñ 156a/9 siz-üñ 82b/3

Fir˓avn-uñ 84a/10 bular-uñ 103a/11

ṭutucu-nuñ 105a/13 bu-nuñ 89b/12

kimse-nüñ 107b/10 nice-nüñ 114a/8

-A-vUz istek çokluk 1. şahıs eki:

Bu ek metinde hep yuvarlak ünlülüdür.

bulamay-a-vuz 88a/10 var-a-vuz 94a/3

ḳurtul-a-vuz 99a/4 getür-e-vüz 99a/8

dirilme-y-e-vüz 100a/5 vir-e-vüz 152b/5

-Ur geniş zaman eki:

otur-ur 85a/5

al-ur-dı 86b/3

2.2.1.3. Ünlü Düşmesi

2.2.1.3.(1) Kelime içinde:

Türkçede vurgusuz orta hece ünlüsünün düşmesi eskiden beri görülen bir ses olayıdır. Metnimizde ünlü düşmesi olayının görüldüğü bazı örnekler şunlardır:

aġız: aġzın 85a/4 ayıruk: ayruḳ 87a/6

benize-: beñzer 145a/12 boyun: boynına 121b/13

boyunuz: boynuzı 153b/5 burun: burnına 132a/1

egin: egnine 94a/8 eyülük: eylük 115b/9

gögüs: gögsüñi 92a/9 göñül: göñli 117b/1

ḳarın: ḳarnı 114b/3 ḳoyun: ḳoynuna 141b/4

oġul: oġlı 118b/8 eyülük: eylük 88b/9

çaġır-ış-: çaġrış- 106a/8

Metinde bir kelimede (baġ-ı-rından 154b/1) ünlü düşmesi olayı yaşanmamıştır.






33

2.2.1.3.(2) i- fiili ile yapılan şekillerde:

idi: ḳonarlardı 122a/3 söylerdi 125a/11

ise: ṣunarsa 86b/10 öldürürse 87b/5

iken: iderken 135a/8

2.2.2. Ünsüzler

2.2.2.1. Ünsüz Değişmeleri

ḳ>ḫ

Türkçede ḫ sesi kelime başlarında bulunmaz. Bugün ḫ sesi ile başlayan kelimeler ET’de ḳ sesi ile başlamaktaydı. Bu ses değişimi kelime ortasında da görülür.

a) Kelime başında:

ḳanḳı 156b/13 > hangi

ḳanı 103b/8 > hani

b) Kelime ortasında:

daḳı > daḫı 83b/6

ḫ>ḳ

Metinde ḫ’ li yazılan fakat günümüzde k’li yazılıp söylenen örnekler şunlardır:

muṭbaḫ 87a/4 > mutfak

aḫşam 128a/3 > akşam

d>t

Metinde d’li yazılan fakat günümüzde t’li kullanılan kelimeler:

ditre- 117b/10 > titre-

dart- 88a/7 >tart-

dürlü 144a/8 > türlü

k->g-

ET’de k olan, metinde g’ li olarak kabul ettiğimiz kelimeler şunlardır:

geç- 89a/7 gel- 90a/11

gemi 101b/7 gerek 119a/10

getür- 120a/11 gey-121b/12

gez- 147b/11 gibi 152a/9

gice 122a/3 giñ 91b/12

gir- 93b/8 girçek 115a/4

girü 95a/4 git- 99b/8

gizle- 83a/8 göç- 122a/3

gök 125a/9 gökçek 134a/1

göm- 155b/9 gönder- 91b/6

göñül 91b/12 gör- 92a/12

göster- 107b/12 götür- 110b/11






34

göz 114a/1 güç 147a/9

gül- 98a/6 gümiş 100b/1

gün 100b/4

ġ>v

Metinde birkaç kelimede ġ/v değişmesi görülür:

ḳılavuz 102b/5

ṣovuḳ 122a/1

b>v

a) Kelime başında:

bar (ET)> var 125b/6

bar- (ET) > var- 122a/5

bir- > vir- 125b/7

b) Kelime ortasında hece başında:

tebi > deve 145b/7

yabız > yavuz 149a/4

c) Kelime ortasında hece sonunda:

eb > ev 98a/3

b>p

Aşağıdaki örneklerin bazılarının iki şekli de metinde yer almaktadır. Fakat tebsi, bıñar ve ib kelimelerinin tek şekli mevcuttur. EAT’de b’li yazılan bazı kelimeler bugün p’li olarak kullanılmaktadır.

but 134b/ 1 > put 134b/1

balās 82b/10 > palās 82b/10

kerbiç 97a/10 > kerpiç 97a/11

bıñar 120b/13 > pıñar

tebsi 86b/9 > tepsi

ib 124a/5 > ip

ş>ç

uş- 97b/5 > uç- 107a/13

t>d

ET’de birçok kelimenin başında t vardı. t>d değişimi ET devresinin sonuna doğru başlamıştır. EAT’de ikili kullanım (t’li ve d’li) kullanım görülmektedir:

a) Metinde ikili durum gösteren kelimeler şunlardır:

ṭoldur- 139b/13 doldur- 119b/11

ṭur- 146b/9 dur- 145a/3

ṭayan- 91a/2 dayan- 134b/10

ṭur- 146b/3 dur-156a/8

ṭut- 83a/7 dud- 115b/8






35

b) ET döneminde t’ li olan, metinde d ile yazılan kelimeler şunlardır:

daḫı 147a/10 deg- 147b/8

degin 101a/5 degül 155a/6

degür- 90b/9 del- 127a/9

demür 134a/6 deñiz 152a/12

depren- 85b/12 depret- 94a/13

diril- 121a/9 deve 145b/7

di- 150b/6 dib 88b/8

dik- 94a/9 dil 155a/11

dile- 87a/5 diñle- 152a/2

dök- 91a/2 dön- 152a/5

döşe- 144a/1 dükeli 147b/3

dün 154a/6 dürlü 99a/10

düş- 107b/2 düş 83b/11

2.2.2.2. Ünsüz Benzeşmesi

2.2.2.2.(1) Yazımı klişeleşmiş eklerde

Yazımı klişeleşmiş eklerde benzeşmenin olmadığı görülmektedir.

-dA bulunma eki:

olduḳ-da 111a/12

ayruḳ-da 130a/7

ḳıyāmet-de 95a/1

-dI görülen geçmiş zaman eki:

işit-di 97b/6

yet-diler 104b/12

segirt-di 116b/3

-dAn ayrılma eki:

bulut-dan 124a/4

iş-den 124b/5

mercimek-den 124b/9

-dUr (durur) bildirme eki:

yigirek-dür 85a/1

kerāmet-dür 133b/9

ḥaḳ-dur 152a/3

-dUr ettirgenlik eki:

unut-dur-an 126a/12

işit-dür-en 109a/10

ṭap-dur-duñ 112b/5






36

-dUḳ sıfat-fiil eki:

git-düg-ümüzde 94b/11

dut-duġ-ı 105b/5

2.2.2.2.(2) Kelime içinde ötümlüleşme

Türkçede iki ünlü arasında kalan ötümsüz ünsüzler genellikle ötümlüleşir, yani p, t, ç, k, ḳ, f, s, ş sesleri b, d, c, g, ġ, v seslerine dönerler. Metinde t/d, k/g, ḳ/ġ değişmeleri mevcuttur:

-t->-d-

gi-d-erlerdi 84b/5

i-d-er 154a/3

-k->-g-

deli-g-ine 124a/5

eme-g-ümüz 127b/8

öldürme-g-e 141b/7

-ḳ->-ġ-

ḳılma-ġ-a 84a/2

ḳıṣra-ġ-a 102a/6

ayru-ġ-a 148a/8

Bazı kelimelerde ötümlüleşme görülmemektedir. Bu durum EAT’de sık sık görülmektedir:

aya-ḳ-ında 98a/7

ṭaba-ḳ-ın 116b/13

ṭopra-ḳ-ı 145a/11

2.2.2.3. Ünsüz Türemesi

2.2.2.3.(1) -y- ve -n- sesleri:

Metinde ünsüz türemesi olarak -y- yardımcı sesi türemesi vardır. Ünlüyle sona eren kelimeler, yine ünlüyle başlayan bir ek aldıkları zaman arada bir yardımcı sestüremektedir.

vire-y-di 134a/4 görme-y-e 134a/5

ḳapu-y-a 150b/5 ḳuyumcı-y-dı 11a/6

3. şahıs iyelik eklerinden sonra isim çekim eklerinden birisi gelince de arada bir -n- sesi (zamir n’si) türemektedir:

ḳoltuġı-n-a 112b/11 arası-n-da 120b/1

birisi-n-den 136b/7 düşü-n-de 83b/9

Bu seslerden başka bir de ş türemesi görülmektedir:

imdi 85a/4 >şimdi 88b/8 : İki kullanım da metinde yer almaktadır.






37

2.2.2.3.(2) Ses ikizleşmesi:

Metinde tespit edilen ikizleşme örnekleri şunlardır:

elig > elli “elli”: 11b/10

küççük: 157a/4>küçük

2.2.2.4. Ünsüz Düşmesi

2.2.2.4.(1) y düşmesi

Aslında y ünsüzü taşıyan bazı kelimeler metinde y’ siz yazılmıştır:

yıraḳ > ıraḳ “uzak”: 116a/1

yincü > incü “inci” : 116a/11

2.2.2.4.(2) Orta hecede -l- düşmesi

Bazı kelimelerin ortasında -l- düşmesi görülmüştür:

keltür- > getür-: 116b/13

oltur- > otur- : 119b/12

2.3. Sözdizimi

Kelimeler varlıkları ya da hareketleri karşılamak üzere yan yana gelerek kelime gruplarını, kelime grupları da cümleleri oluşturur. Cümleler oluşturulurken kelime grupları belli bir düzen içinde sıralanır. Bu sıralama yani sözdizimi dilden dile farklılık gösterir. Türkçeyi birçok dilden ayıran özelliklerden birisi de sözdizimindeki farklılıktır. Türkçenin sözdiziminde ana unsur genellikle sonda bulunur.

Bu kısımda metnimizden hareketle eserin sözdizimini görmek için ilk önce kelime gruplarına daha sonra da cümleyle ilgili bazı konulara değinilecektir.

2.3.1. Kelime Grupları

2.3.1.1. İsim Tamlaması

a) Belirtili İsim Tamlaması: Belirtili isim tamlaması örnekleri bugünkü kallanımı ile örtüşmektedir. Belirtili isim tamlaması örnekleri şu şekildedir:

benüm mülküm 83a/13

bularıñ ḳamusı 84a/8

bizim gözümüz 86a/1

˓avratuñ cevābı 152a/2

anuñ meeli 123a/11

ḳurduñ rızḳı 131b/7

Şeddād’uñ çeriyyesi 144b/10

Tamlama unsurlarının arasına kelimelerin girdiği görülmektedir:

benüm bu işde yazuġum 112b/10

hiç kimsenüñ ol sırdan ḫaberi 84a/12

Fir˓avn’uñ bir ḳızı 86a/3






38

Metinde tamlayan unsurunun iyelik eki aldığı isim tamlamalarında tamlayanın ilgi eki almadığı görülmektedir.

anam oġlı 113a/2

b) Belirtisiz İsim Tamlaması:

Metinde tamlayanın ek almadığı isim tamlamaları çoğunluktadır.

maġara ḳapusı 83a/1

ata arḳası 83b/13

od içi 85a/5

Özel isimlerle oluşturulan tamlamalarda bile ilgi eki genellikle kullanılmamaktadır.

Fir˓avn köşkü 83b/1

Ben İsrā˒l ḳavmi 84b/11

Tangrı fermānı 156a/8

Aşağıdaki örnekte tamlama unsurlarının her ikisinin de ek almadığı görülmektedir:

Tangrı ḳudret birle (95b/12) “Tangrı kudreti ile”

c) Zincirleme İsim Tamlaması: Bu tip isim tamlamasına metinden şu örnekleriverebiliriz:

oruç ṭutucunuñ aġzı ḳoḳusı 105a/12

anuñ ümmeti ṣıfatı 108b/4

2.3.1.2. Sıfat Tamlaması

Bazı tamlamalarda sayı sıfatlarından ve miktar bildiren sıfatlardan sonra isim çokluk şekliyle kullanılmaktadır.

birḳaç prler 104b/10

yüz biñ dürlü dürlü otlar 99a/10

yitmiş ḳarı kişiler 105a/1

Bunların dışında sıfat tamlaması olarak aşağıdaki örnekler verilebilir:

ulu kişi 87b/5

yidi budaḳlu aġaç 91a/4

ḳızıl yaġ 83b/7

birḳaç er 131b/11

üç yüz yıl 146a/13

Fiilimsilerle yapılmış sıfat tamlamalarına aşağıdaki örnekler verilebilir:

uṣṣı gitmiş kişi 83b/8

pişmiş kerbiç 97a/11






39

2.3.1.3. Sıfat-fiil Grubu

Sıfat-fiillerle kurulan yan cümleciklerde yan cümleciğin öznesi ilgi eki taşımamaktadır. Bu durum Türkçede yan cümleciğin gelişimi açısında oldukça önemlidir.

Mūsā dili birle diledügin Muṣṭafā’ya dilemedin virdi 92a/7

Mūsā eyitdügin ḳılmadılar 125a/6

düşmān helāk olduġı gün 100b/3

Metinde sıfat-fiil grubunun bugünkünden farksız örnekleri şunlardır:

ögrendügüñ ˓ilm 130a/4

ayaḳ baṣacaḳ yir 99b/11

2.3.1.4. Zarf-fiil Grubu

Bu grubun, dönemin kendine has ekleri ve özellikleri dışında bugünkünden bir farkı yoktur:

gice olucaḳ girü ol yurda ḳonarlardı 122a/3

gün ṭoġmadın Tangrı’ya secde ḳıldı 123a/12

Bir yüzi birle secde ḳıluban 113b/13

2.3.1.5. İsim-fiil Grubu

Eserdeki isim-fiil grubu örneklerinden bazıları şunlardır:

Miāḳ güni biz bunlara çeri ḳılmaḳ revā olmaya. 132a/13

Tangrı Te˓ālā birle münācāt ḳılmaġa 104a/6

hemān bir od geldi bunları göyündürmege 105a/8

2.3.1.6. Tekrar Grubu

Metindeki tekrar grupları günümüz kullanımlarına birebir uygundur.

Aynı kelimelerin tekrarlanması ile oluşturulan tekrar grubu:

aġlaşu aġlaşu 84b/5 dürlü dürlü 116a/8

pāre pāre 107a/13 zerre zerre 107a/13

böyle böyle 125a/13

Zıt anlamlı tekrar grubu:

varın yoġın 84b/9

artuġlıġı eksikligi 112a/1

dün gün 87b/12

2.3.1.7. Edat Grubu

Eserdeki bazı edat grupları şunlardır:

benüm ile 127b/2 ḳañlı ile 138b/9

menāre gibi 140b/3 senüñ ḥürmetüñ içün 93a/4






40

2.3.1.8. Bağlama Grubu

Bağlama grupları bugünkünden farksızdır:

çomaġıla ḳılıç 140b/5

müneccimler ve cāzūlar 83b/10

ṣabursız ve ḳararsız 84a/6

cemāl ve kemāl 84b/13

yılan ve cıyan 90b/6

gök ve yir 97a/7

ne büyük ne genç 119a/10

ne ḳarı ne yigit 119a/10

2.3.1.9. Birleşik İsim

Birleşik isimler genellikle Arapça tamlama şeklindedir:

Mu˓ṣab bin Reyān 82a/4

İbnü’l-Veld 82a/4

Ṭayġuz bin Ṭıpnā Bituş bin Saġnāpuş 135a/1

2.3.1.10. Ünlem Grubu

Metinde, Türkçenin en eski ünlemlerinden olan iy ve daha çok kullanılan Arapça yā karşımıza çıkan iki temel ünlemdir. Örnekleri şunlardır:

yā baba 89a/11 yā Mūsā 93b/2

yā ḳarındaşım 94a/3 yā Rabbi 96b/11

iy Şāh-ı ġafūr 131b/10

2.3.1.11. Sayı Grubu

Eserdeki sayı grupları bugünkünden farksızdır:

yüz biñ yigirmi biş 111b/11

yetmiş iki 91a/8

ṭoḳsan ṭoḳuz 149a/6

2.3.1.12. Birleşik Fiil

Metinde bol miktarda birleşik fiil bulunmaktadır. Bu yardımcı fiillerin çoğu yardım fiillerle (daha çok ḳıl- fiiliyle) yapılmıştır. Diğerleri daha az kullanılmaktadır.

nidā ḳıl- 135b/7 fesād ḳıl- 136b/2

˓āciz ol- 136b/3 oturamaz ol- 140a/2

ḳabul it- 117a/8 ta˓birin id- 83b/11

ḳoyuvir- 85b/3






41

2.3.2. Cümle

2.3.2.1. Özne-Yüklem İlişkisi

Metinde özne-yüklem ilişkisi bakımından uyumsuzlukların görüldüğü bazı cümleler bulunmaktadır. Aşağıdaki örnekler verilen kurallara uymamaktadır:

Öznesi çokluk ekli hayvan ismi olan cümlede yüklem teklik olmalıdır:

ḳuşlar ve geyikler ve dvler ve periler ḳamu anda ḥażır oldılar 157a/2

Öznesi topluluk ismi olan cümlede yüklem teklik olmalıdır:

Ḫalḳ cem˓ oldılar 82b/6

Ben İsrā˒l ḳavmi bu belā˒ı çekdiler 84b/11

˓Antaḳya ehli ḳonuġa aş virmezler-idi 127b/6

Öznesi sayı sıfatı veya belgisiz sıfatlarla kurulmuş sıfat tamlamaları olan cümlede yüklem teklik olmalıdır:

on iki biñ ḳabile ḳamu indiler 102a/4

Üç yüz on üç er ḥażır oldılar 140a/11

birḳaç er gördü kim sn ḳazarlar 131b/11

Hiç kimse imān getürmediler 99b/5

Hiç kimse imān getürmedi 99b/8 (Bu örnek kurala uymaktadır.)

Özne teklik ise yüklem de teklik olmalıdır:

atası aġlaşu aġlaşu giderlerdi 84b/5

2.3.2.2. Fiil ve Unsurlarındaki Değişmeler

Metinde bazı fiillerin bugünkünden farklı unsurlar aldığı görülmektedir. Bugün yönelme eki ile kullanılan fakat metinde bulunma eki ile kullanılan bazı fiiller şunlardır:

bu ṭaş yanında oturġıl (126a/2) “bu taş yanına otur”

yā Mūsā, senüñle benüm aramuzda ayrılmaḳlıḳ düşdi (128a/6) “ey Musa seninle benim arama ayrılık düşdi”

başındaġı çırāġı ayaġında ḳodı (143a/6) “başıdaki çerağı ayağına koydu”

bu divārıñ dibinde gömdi (129a/5) “bu duvarın dibine gömdü”

degme burçda biñ oġlan ḳodılar (135b/2) “her bir burca bin oğlan bıraktılar”

Bugün ayrılma eki ile kullanılan fakat metinde bulunma eki ile kullanılan bazı fiiller:

ol fitne bunlaruñ arasında gitdi (120a/1) “o fitne bunların arasından gitti”

Bugün vasıta eki ile ile kullanılan fakat eserde yönelme ekiyle kullanılan bazı filler:

bunuñ işine meşġūl ola (86a/9) “bunun işiyle meşgul ola”

Ben İsrā˒ller ˓ibādete meşġūl oldılar (114a/7) “Benî İsrâîller ibadetle meşgul oldular.

Bugün bulunma eki ile kullanılan fakat eserde yönelme eki ile kullanılan bazı fiiller:






42

ṭonın ṭaş üzere ḳomış-ıdı (120b/7) “elbisesini taş üzerinde koymuştu”

Aşağıdaki örnekte belirtme ekinin yerine yönelme ekinin kullanıldığı görülmektedir:

Şu˓ayb’a gördi (89b/8) “Şuayb’ı gördü”

Aşağıdaki örnekte gögsine kelimesinin ayrılma hal eki alması gerekirken yönelme hal eki aldığı görülmektedir:

Mūsā eli birle muṭbaḫçı˒ı gögsine urdı. (87a/7) “Mûsâ eliyle mutfakçıyı göğsünden vurdu”

Muhtemelen bir yazım hatasıyla oluşmuş aşağıdaki örneklerin ilkinde belirtme eki yerine yönelme eki kullanılmış; ikincisinde belirtme eki gereksizdir:

Şu˓ayb’a gördi (89b/8) “Şuayb’ı gördi”

Bunları ḳamu seni bilürler 107a/4

2.3.2.3. Eksiz Tamlayıcı Alan Fiiller

Bazı fiillerin eksiz tamlayıcı aldıkları görülmektedir:

Aşağıdaki örneklerde yönelme hal ekinin kullanılmadığı görülmektedir:

yā Mūsā, Ḳārūn eytgil (117a/3) “ey Musa, Karun’a söyle”

Siziñ du˓āñuz icābet ḳıldı () “Sizin duanıza icabet kıldı”

Aşağıdaki örneklerde belirtilen kelimeler belirtme hal eki almamıştır:

yā Rabbi, bu fitne bunlaruñ arasından gidergil (118b/13) “ey Allah’ım, bu fitneyi bunların arasından gider”

Ol taḥt mu˓allaḳ gördiler (134a/11) “O tahtı asılı gördiler”

Aşağıdaki örnekte ḳubbe kelimesi bulunma hal eki almamıştır:

meger ḳubbe delik var ola (135b/12) “meger kubbede delik var ola”

Metinde tespit edilen şu iki örnekten ilkinde belirtme eki kullanılmamış, ikincisinde kullanılmıştır:

Fir˓avn da˓vet ḳılġıl (91b/4)

Fir˓avn’ı da˓vet ḳılġıl (91b/8)

2.3.2.4. Belirtili Nesne ve Belirtisiz Nesne

EAT’nin belirgin özelliği olan belirtisiz nesne kullanımı metinde açık bir şekilde görülmektedir. Özellikle iyelik ekli nesnelerde belirtme ekinin kullanılmadığı görülür. Belirtisiz nesne genellikle fiilden hemen önce bulunur.

bu dünyāda benüm ḥācetüm revā ḳılġıl (82b/13) “bu dünyada benim hacetimi revâ kıl”

benüm sözüm dutġıl (87b/9) benim sözümü tut”

Ḳırḳ er gerek ol ṭaş ḳaldura (88a/10) “ Kırk er gerek o taşı kaldırmaya”

ol ḳız ṭaş atardı (89a/4) “o kız taş atardı”






43

2.3.2.6. Cümlede Yüklemin Yeri

Yüklemin yeri genellikle cümle sonudur. Yüklemi sonda olmayan cümlelere devrik cümleler denir. Bu tür cümlelere daha çok şiir dilinde rastlanır. Ancak bu tür cümlelerin metinde çok fazla olduğu görülmektedir:

Ḳapular ḳamu açıldı Tangrı ḳudreti birle. 84a/7

Ol ˓avrat bilemedi ne ḳıla? 85a/1

Ayda iki yüz altun alurdı kendü oġlanına süd emzürmege. 86b/3

Yā ḳavm, ˓aẕāb geldi Tangrı’dan. 113b/11

Gördüñ mi yā Ḳārūn kim senüñ māluñ Tangrı’ya yaramaya. 118a/7

Ḳaṣdı ḳıldılar Mıṣr’a varmaġa. 124b/13

Ben unutdum saña dimege. 126a/12

2.3.2.8. Birleşik Cümle

2.3.2.8.1. Şartlı Birleşik Cümle

Metinde geçen şartlı birleşik cümlelerde yan tümceden sonra gelen ana tümcenin yükleminin genellikle istek kipinde çekimlendiği görülmektedir:

Ḳanḳı ḳul kim Çalab’ı fermānın ṭutmasa anı Nil ṣuyına ġarḳ ḳılalar. 83a/7

Eger ṭaġ yirinde ṭurursa bilgil kim sen beni göresin. 107a/10

Eger düşerse bizden ḳalmaya 114a/1

Bir seneye deġse baġın aña vire. 151b/2

baña mūṭi˓ olmasa aña ˓aẕāb ḳılam. 157a/1

Bunların dışında eserde şartlı birleşik cümle örnekleri şunlardır:

Tangrı her kim kāfirleri ḳahır ḳılsa Tangrı Uçmaḳ’ı anuñdur. 110a/6

Balġam o derecede-˒idi kim yuḳaru baḳsa ˓arşı görürdi… 121a/12

2.3.2.8.2. ki, kim’li birleşik cümleler

Metinde kim ile yapılan birleşik cümleler ki ile yapılanlara oranla çok daha fazladır. İki kısımda incelenebilir:

1. Temel cümleyi yan cümleye bağlayanlar:

eydür ki yigit olsın ve dört yüzden artuḳ yaşayasın… 95a/7

Andan Sāmiri eyitdi ol ḳavme kim gelüñ bir nesnem var, size eydeyin. 110b/13

Tangrı Te˓ālā yiri mü˒minler fermānında ḳıldı kim yiri yırtalar. 111b/12

2. Açıklayıcı olanlar:

Bu oldur kim benüm mülketim bunuñ elinde helāk olur. 86b/7

Yā Mūsā, bu ol aġaçdur kim atamuz Ādem birle Uçmaḳ’dan çıḳdı. 89b/12

Ol bir kesek ṭaş kim Sekine Tabut’ı içinde ṭurur 120b/4






44

2.4. Sözvarlığı

“Bir dilin sözvarlığı denince, yalnızca, o dilin sözcüklerini değil, deyimlerin, kalıp sözlerin, kalıplaşmış sözlerin, atasözlerinin, terimlerin ve çeşitli anlatım kalıplarının oluşturduğu bütünü anlıyoruz.

Sözvarlığı, sadece bir dilde bir takım seslerin bir araya gelmesiyle kurulmuş simgeler, kodlar -ya da dilbilimdeki terimiyle göstergeler- olarak değil, aynı zamanda o dili konuşan toplumun kavramlar dünyası, maddi ve manevi kültürünün yansıtıcısı, dünya görüşünün bir kesiti olarak düşünülmektedir. (Aksan, 1996 : 7)”

Önceki paragraftan da anlaşılacağı gibi sözvarlığını oluşturan öğeler insan unsurunun çevresinde şekillenen, doğrudan doğruya insanın temel oluşturduğu kavramlardır. Sözvarlığının içini insanın organlarının yanı sıra insanın temel ihtiyaçları;yemek, içmek, giyinmek gibi kavramlar, akrabalık adları, sayılar, eşyalar ve bitkiler benzeri kavramlar doldurmaktadır.

Metnimizde yer alan ve bu bağlamda sözvarlığı kapsamında değerlendirebileceğimiz örnekleri şöyle sınıflandırabiliriz:

2.4.1. İsimler

a) İnsan vucudu temel alındığında karşımıza şu adlar çıkmaktadır. Bu adların büyük bir kısmını bugün kullanmaktayız: aġız (118a-11), avuç (142a-3), aya (146b-13), ayaḳ (87b-13), baş (88a-6), baġır (154b-1), bil “bel” (116a/9), boġaz “boğaz” (154a-12), boy (123b-7), boyun (134a-13), burun (132a-1), deri (154b-1), dil (155a-11), diş (91a-9), el (91a-12), eñse “ense” (95b-11), egin “sırt, arka” (94a-8), gögüs (141b-9), göz (157a-10), ḳulaḳ (94b-2), ḳarın (143a-5), ḳalb “kalp” (141b-11), ḳan “kan” (149b-2), ḳaş (116a-9), ḳoltuḳ “omuz başının altında, kolun gövde ile birleştiği yer” (112b-11), ḳoyun “koyun, göğüsle giysi arası” (95b-3), meme (118a-2), parmaḳ (84b-4), ten (99b-6), ṣaç(91a-10), ṣaḳal (113a-2), ṣurat “surat, yüz, çehre” (111a-6), süñük “kemik” (103a-8), ṭopuḳ “topuk” (117b-12)

b) Akrabalık kavramı içinde değerlendirebileceğimiz şu örnekler bugün de kullanılmaktadır : ana (83b-13), baba (88b-6), dul “dul, kocası ölmüş” (119b-6), er “er, kişi, adam” (88b-9), ḳarı “kadın” (151b-9), ḳarındaş “kardeş” (92a-1), oġul (94b-6), ḳız(97b-5), ḳızan “kızan” (88a-8), ata (127b-10), oġlan (133b-5), ˓ayāl “A. eş, hanım” (136b-10), ˓avrat (140a-3)

c) Yiyecek-içecek isimlerine dair metinde şu örnekler mevcuttur. Bunların çoğugünümüzde kullanılmaktadır: aş “aş, yemek” (99a-1), baḳla (124b-9), bal (146a-5), et “et” (154b-6), etmek “ekmek” (152b-10), ḫıyar (124b-9), kebab “kebap” (154b-6), mercimek (124b-9), peynir (151b-2), ṣarımsaḳ (124b-10), ṣu (146a-5), süci “şarap” (116a-6), ṣoġan (124b-9), süd “süt” (146a-5), tere (124b-9), sögülme “kebap” (124b-10), şıra (146a-5), ṭa˓ām “yemek” (93b-9), zeytun (105a-9)

d) Metinde giyim-kuşam-süs eşyası ve maden adları olarak şu örnekler çıkmaktadır. Bunların geneli yabancı sözcüklerdir: altun “altın” (83b-3), ˓anber “anber, güzel koku” (146a-4), balar “baş örtüsü” (121a-8), bolad “çelik” (134a-6), börk “başlık” (140b-11), cevher (145b-7), çelik (135b-4), destār “sarık” (116b-11), etek “etek” (143a-1), gevher “elmas, mücevher” (121b-4), gümiş “gümüş” (129a-8), giyesi “giyecek, elbise” (103b-3), ḫātem “mühür, yüzük” (156b-8), incü “inci” (82a-12), demür (82a-10), ḥarr






45

“ipek” (146a-10), ḳavuḳ “kavuk” (137a-6), kemer “bele bağlanan kuşak” (103b-3), palās “pelās, keçi kılından dokunmuş kaba kilim, yaygı” (144a-5), ṭon “don, elbise” (97b-12), ḳurşun (135b-4), mermer (145b-5), na˓l “ayakkabı, pabuç” (90b-5), namāzlaġu “namaz kılarken giyilen giysi” (126b-5), nikāb “yüz örtüsü, peçe, perde” (110b-7), sm “gümüş” (103b-3), ṭaraḳ (97b-4), yaḳut (116a-9)

e) İnsanların evlerinde ve günlük yaşamlarında kullandıkları eşya, araç-gereçadlarına şunlar örnek olarak verilebilir: ˓ālet (85a-13), ˓araba “araba” (123b-2), ˓aṣā (91b-3), baġ “bağ, ip” (121b-13), balta (133a-10), bıçaḳ (154a-13), bilekcek “kelepçe” (140b-4), biti “yazılmış şey, mektup” (131b-2), boru (132b-1), cuḳal “çukal, eskiden savaşlarda atlara giydirilen zırhlı örtü ki bir çeşidini savaşçılar da giyerdi” (144b-3), çanaḳ “çanak, kase” (146a-7), çadır (143a-4), çul “çul, örtü” (153b-5), divit “divit” (83a-6), gemi (101b-7), göñ “hayvan derisi” (116a-11), ḥarbe “ mızrağa benzeyen bir silah” (143a-7), igne “iğne” (124a-5), ḳalem (83a-6), ḳañlı “kağnı arabası” (138b-12), ḳamçı(156b-9), ḳazma “kazma” (133a-11), ḳazuḳ “kazık” (97b-12), kilid “kilit” (115b-7), kilim “kilim” (94a-8), kitāb (104b-7), ḳılıç (123a-10), ḳoġa “kova” (88a-11), matara “matara, su kabı” (139b-13), oḳ (91a-10), perde (154b-7), süñü “mızrak, kargı, süngü” (95b-6), şiş “bir ucu sivri, ağaç veya demirden yapılmış uzun çubuk” (135a-11), tebsi “tepsi” (86b-10), ṭolab “dolap” (119b-5), torba “torba” (141b-3), zenbil “içine öteberi konulup elde taşımaya mahsus, sazdan örülmüş ve üst tarafında yine sazdan kulpları olan, ağzı geniş kap” (126a-7)

f) Eserde yer alan sayıların küçük bir kısmı (ṭoḳuz: dokuz, biş: beş, yigirmi: yirmi,yidi: yedi) günümüze değişerek ulaşmıştır. Metinde geçen bazı örnekler şunlardır: altı (120a-13), altı yüz (125a-10), biñ “bin” (91a-9), biş (129b-10), dört (113b-9), dört biñ (133a-10), iki (83b-5), ḳırḳ (105b-3), sekiz (89b-5), sekiz yüz biñ (135a-3), on (89b-5),otuz (104b-6), on yidi (121a-3), ṭoḳsan ṭoḳuz (149a-6), ṭoḳuz (84b-5), ṭoḳuz buçuḳ (112b-2), üç (83b-3), yidi (142a-10), yidi yüz (125a-10), yigirmi (140b-5), yitmiş (84b-4), yüz elli (130b-4)

g) Metinde geçen renk adları günümüzde de aynen kullanılmaktadır. Bugün sarı şeklinde kullandığımız kelimede bir daralma olmuştur: aḳ (104b-11), ḳara (114b-3), ḳızıl (142b-5), ṣaru “sarı” (83b-5), yaşıl (146a-3)

h) Metinde geçen hayvan isimleri genelde Türkçe olup bugün kullandığımız şekildedir: arslan (94a-10), at (98a-7), balıḳ (125b-12), çıyan (90b-7), deve (145b-7), eşek (121b-12), evren “ejderha, büyük yılan” (90b-6), fil “ fil” (91a-9), it (123a-11), ḳurt(91b-6), ḳuş (119b-7), ḳoç (100b-9), ḳurbaġa (99b-10), öküz (137a-10), ṣıġır (137a-10),yılan (90b-6), canavar (134a-7), ḳısraḳ (111a-13), ḳoyun (91b-6), oġlaḳ (100b-9)

Metinde bazı değişimler yaşayarak günümüze gelmiş hayvan adları vardır: ayḳır “aygır” (102a-11), buzaġu “buzağı” (111a-7), giyik “geyik” (143b-13), çekürge “çekirge” (99b-1), pl “fil” (95b-5)

ı) Metinde geçen bitki isimlerine şu kelimeler örnek verilebilir: ābınus “abanos ağacı” (133b-8), aġac (90a-10), arpa (88b-2), baḳla (124b-9), ekin (119b-4), ot (114b-12),ṣarımsaḳ (124b-10), ṣoġan (124b-9), tere “tere, yenilebilen bir ot” (124b-9), tohum (133b-2), üzüm (123b-2)

i) Zaman kavramı ifade eden kelimelerin bir kısmı günümüzde kullanılmamaktadır. Bir kısmı ise bazı değişikliklerle günümüze ulaşmıştır: ay (111a-2),






46

āzne “1.cuma günü. 2.bayram günü” (101a-6), birden “aniden” (91b-3), bugün (135b-9), aḫşam “akşam” (128a-3), gün (130a-6), dem “zaman” (131b-13), devr “zaman, müddet” (115a-6), dün “gece” (133a-1), evvel “ilk, önce” (89a-7), gice “gece” (133b-7), gündüz (122a-3), irte “erte, sonra, ertesi sabah” (135a-6), ḳuşluḳ (126a-7), ikindü “ikindi” (96b-9), Muḥarrem “Arabî ayların ilki” (105b-5), ṣabah (84a-11), seḥer “tan. sabah olmağa başladığı vakit” (134a-12), sene (151b-2), yarın (95a-1), yarındası “ertesi, ertesi gün.” (87a-10), yatsu “yatsı” (93b-6), yekşenbe “pazar” (101a-6), yıl (84b-11), Zilhicce “Arabi aylardan onikincisi” (105b-5)

j) Metinde geçen soyut isimlere verebileceğimiz örnekler şunlardır: ˓aḳıl (151b-4), arzū “istek” (131a-8), ˓azz (123a-8), bahāne (118b-9), bahā (119b-9), bayaġı (90b-10), beter “beter” (100a-5), biliş “biliş” (103a-8), borç (129a-8), büyük (119a-10), cān “ruh, can” (130b-10), cevr “haksızlık, zulüm” (101b-8), devr “zaman, müddet” (115a-6),dost “ dost” (131a-7), dürüst “dürüst” (109a-11), elem “keder, ağrı, acı” (86a-4), eylük “iyilik”(93b-4), feraḥ “ferah, rahat.” (132a-6), ġāzılıḳ “gazilik” (137b-6), göñül “gönül” (157a-9), görk “güzellik, gösteriş” (142b-9), ḫoşnudlıḳ “hoşnutluk” (151a-5), ḳayġu “kaygı” (137b-11), kişilik (89b-6), ḳorḳu (149b-3), miḥnet “zahmet, eziyet” (118b-12)

k) Dinsel adların çoğu Arapça kelimelerdir: ˓Azrā˒l (130a-9), Ber-Ḫudā “Tanrı, Allah” (106a-11), Cebrā˒l (83a-5), Çalab “Tanrı, Rab” (83a-7), din (134a-3), enbiyā “nebiler” (132a-3), ferişte “melek” (106b-4), Furḳān “1. Kur'an-ı Kerim. 2. hak ile bâtılı birbirinden ayıran. 3. iyi ile kötüyü, doğru ile yanlışı farkedip ayıran.” (108b-6), Ḥaḳ“Tanrı, Allah” (92b-1), Ḫālıḳ “Yaratıcı, Allah” (92b-5), ḫalfe “ halife” (93a-8), ḥarām “haram” (115a-5), ḥelāl “helal” (119b-6), ḫilāfet “halifelik” (112b-5), ḥürü “huri” (91b-5), ˓ibādet “Allah’a karşı kulluk görevini yerine getirme” (112a-2), İblis “Şeytan” (123a-11), ilāh “Rab, Allah” (91a-1), imān “Allah’a inanma” (96a-10), İncil (110a-7), İslām (148a-10), İsrāfil (144a-9), ḳader (132b-3), kāfir “kafir, Allah'ı inkâr eden” (115a-5), ḳul (83a-3), Ḳur˓ān (144b-12), Melekü’l-Mevt “ölüm meleği, Azrâil” (135b-11), mescid (150b-1), Mikā˒l (144a-9), mü˒min “inanan, iman eden.” (115a-2), müşrik “Allah'a ortak kabul eden, şirk işleyen” (110a-5), oruç (104b-6), Rabb “Tanrı, Allah” (82b-11),Ṭamu “Cehennem” (103a-12), Tangrı “Tanrı, Allah” (82b-5), Uçmaḳ “Cennet” (104a-7), Zebur (155b-5)

l) Metnimizde bazı meslek adları yer almaktadır: çoban (88a-10), bostāncı (92b/7), dülger (85a-12), elçü (138a-1), gemici (127a-6), ḳuyumcı (111a-6), mutbaḫçı (87a-10), müneccim (83b-10), müvekkel (84a-1), oduncı (121a-7), ṣıġırdmaçlıḳ “sığır çobanlığı” (137b-7)

m) Metinde yer alan bazı topluluk adları şunlardır: çeri “ordu” (102b-3), ḫalḳ(145a-8), ḳavm (147b-5), meclis (125b-2), re˓āyā (148a-9)

n) Metinde kullanılan fakat günümüzde kullanılmayan sözcüklere verebileceğimiz örnekler: bay “zengin” (129b-1), bilekcek “kelepçe” (140b-4), çeri “asker, ordu” (118b-11), çirki “kir, kulak kiri” (124a-7), ḳayır “kum, çakıl” (155b-9),keleci “söz, kelime, laf, lakırdı” (129a-10), kiçi “küçük” (88b/10), sökel “hasta” (83b-5),sü “asker” (82b-9), taye “dadı, sütnine” (86a-7), yarındası “ertesi, ertesi gün.” (87a-10),yavu “yitik, kaybolmuş, zâyi” (137b-10)

o) Metinde geçen “oġlan aġrısı” (90a/2) deyimi günümüzde doğum sancısını, “güç ḳılıcı” (89a/10) deyimi güç kullanıcıyı karşılamaktadır. Günümüzde yüce






47

anlamında kullanılan “ulu” (88b/10) sözcüğü metinde büyük anlamında kullanılmıştır.“Kiçi” (88b/10) kelimesi küçük anlamındadır. Metinde geçen “yüklü” kelimesi ise hamile sözcüğünü karşılamaktadır.

2.4.2. Fiiller

Metinde geçen fiilleri üç sınıfta incelemek mümkündür. Birincisi metinde kullanılan fakat günümüzde kullanılmayan fiiller; ikincisi metinde kullanılan fakat bugüne gelinceye kadar değişimler geçiren fiiller; üçüncüsü ise metinde kullanıldığı gibi günümüze kadar kullanılagelen fiiller.

a) Metinde kullanılan fakat günümüzde kullanılmayan fiiller: Bu fiiller sayıca çok

fazla değildir.

aġ- “yükselmek, yukarı çıkmak” (131a-4), beliñle- “korku ile birden irkilmek, sıçramak” (101b-13), degzin- “devretmek, çevrilmek, dönmek, dolaşmak” (85b-8), eymen- “korkmak, çekinmek” (92b-6), eyd- “söylemek, demek” (155a-13), givür-“girdirmek, sokmak” (128b-12), ḳıġır- “bağırmak” (153b-6), sı- “kırmak” (141b-11),yarlıġa- “bağışlamak” (150b-5), ḳaḳı- “öfkelenmek, kızmak” (90a-5), oḳu- “çağırmak” (88b-13), ṣıvar- “hayvanları sulamak” (88b-6), sögülün- “söglünmek, kebap edilmek, pişirilmek” (125a-8), viribi- “göndermek, irsal etmek” (94b/12)

b) Metinde kullanılan fakat bugüne gelinceye kadar değişim geçiren fiiller: Bu

fiiller metinde oldukça fazladır. Aşağıda bu fiillere bazı örnekler verilmiştir.

artur- “artırmak” (119b-9), belür- “belirmek” (102a-2), bişür- “pişirmek” (124a-13), çeyne- “çiğnemek” (105a/10), di- “demek, söylemek” (125b-3), degüşdür-“değiştirmek” (98a-11), diril- “toplanmak, bir araya getirilmek” (133a-1), ditre-“sarsılmak, titremek” (94b-1), emzür- “emzirmek” (85b-2), gey- “giymek” (140b-11), ḳo- “koymak, yerleştirmek” (143a-3), vir- “vermek” (143b-3), giçür- “geçirmek” (93b-4),gönel- “yönelmek, teveccüh etmek” (133b-1), idin- “edinmek, temin etmek” (86a-3),iriş- “erişmek” (102a-7), perkit- “berkitmek, sağlamlaştırmak” (135b-6), ṭokuş-“tokuşmak” (135b-3), depret-“kımıldatmak, sarsmak, sallamak” (148a-4), yatur-“yatırmak” (147b-1)

c) Metinde kullanıldığı gibi günümüze kadar kullanılagelen fiiller: Bu fiillerin de örneği oldukça fazladır. Aşağıda bu fiillere bazı örnekler verilmiştir:

acıḳ- (127b-4), aç- (85a-5), aġla- (151a-1), al- (151b-3), baḳ- (153a-7), bekle-(86a-12), besle- (94b-5), bezen- “bezenmek” (104a-8), bırak- “bırakmak” (142a-10),bul- (115b-12), çaġır- (103a-8), çıḳar- (130b-10), göç- (122a-3), görün- (99b-12), inan-(144b-5), indür- (142a-7), iste- (106a-9), ḳal- (97a-6), ḳalḳ- (114a-6), kes- (84b-5), ḳına-“kınamak, ayıplamak” (156b-10), kır- (141b-12), ḳopar- (113b-10), oḳu- (144a-6), öde-(138a-9), saḳın- (111b-1), ṣaḳla- (89b-13), sev- (121b-9), ṭara- (97b-4), unut- (149b-6)

2.4.3. Yabancı Unsurlar

Bir milletin başka milletlere gereksinim duymadan yaşaması mümkün değildir. Bir millet zaman içerisinde çeşitli milletlerle yakınlık kurar, ilişkileri geliştirir. Zamanla gelişen bu ilişkiler dolayısıyla milletler arası kültürel etkileşim meydana gelir ve bu etkileşim dile yansır. Dile yabancı dilden sözcükler girmeye başlar. Eski Anadolu Türkçesi döneminde de Türkçe üzerinde Arapça ve Farsçanın etkileri görülmektedir.






48

“Bir yabancı dilden alınan öğeleri iki bölümde incelemek doğru olur:

a) Sözcükbilimde alışılmış terimleriyle yerleşmiş yabancı sözcükler, bir dilin ses eğilim ve kurallarına uymuş, yabancılığı artık belli olmayan öğeler. Farsça kaynaklı kösele, çerçeve sözcükleri gibi.

b) Yerleşmemiş yabancı sözcükler olarak nitelediğimiz örnekler ise dilin ses eğilim ve kurallarına uymayan, yabancılığını hemen belli eden, Türkçedeki oksijen, lokomotif, devalüasyon gibileridir.” (Aksan, 1996 : 29)

Metinde geçen kelimelerin büyük oranda Türkçe olduğu görülmektedir. Kullanılan yabancı kelimeler ise Arapça ve Farsçadan dilimize geçen kelimelerdir. Metinde geçen yabancı kelimelerde ise Arapça kelimelerin Farsça kelimelere oranla daha fazla kullanıldığı görülmektedir.

a) Metinde “yerleşmiş yabancı sözcükler”in az kullanıldığı görülmektedir. Şu kelimeleri örnek olarak verebiliriz: ṣabır “sabr” (126b-11), emir “emr” (144a-11), ˓ayāl“ıyâl” (84b-12), ḳaṣıd “ḳasd” (98a-13), keşke “kâşki” (116b-1), canavar “cān-āver” (91a-7), çırāġ “1.mum. 2.kandil.” (143a-6), lafuẓ “lafz” (115b-10), fażıl “fażl” (139a-12), palās“pelās” (121b-12), şehir “şehr” (121a-8), şükür “şükr” (85a-6)

b) Metinde “yerleşmemiş yabancı sözcükler” bir hayli fazladır. Bu tip kelimelereörnek olarak şunları verebiliriz: ˓ābid (110a-9), ˓afıv “afv” (143b-7), āṣ (115b-1), aṣḥāb(141a-13), āram “durma, eğlenme, dinlenme” (100b-13), ˓aẕāb (98a-6), beriyye “çöl” (90a-1), bey˓at “ uyma, biat” (145a-5), bçāre “çaresiz” (92b-1), bostān (145b-10), cem˓ “bir araya getirme, toplama” (115b-1), divār (146a-11), gerden-keşlik “başkaldırmak, asilik, dikbaşlılık (100a-7), ˓itāb (150a-8), kürs (101a-11), kırnak “cariye, halayık” (85b-10), maḫlūḳ “yaratılmış. yoktan var edilmiş olan.” (92b-4), tevbe “1. yaptığı fenalığa pişman olmak. 2. Allah'dan afv dilemek” (150b-5)

Sarı (2001)’nın karşılaştırma yönteminden hareketle oluşturulan aşağıdaki tabloda bize metinde Türkçe kelimelerin Arapça ve Farsça kelimelere oranla daha çok kullanıldığını göstermektedir.

Türkçe Arapça Farsça

Uçmaḳ 22 Cennet 0

Ṭamu 4 Cehennem 0

Tangrı 242

Calab 1

Allah 129

Rab 101

yazuḳ 9 günâh 1

us 4 ˓aḳıl 2

gök 17 ˓arş 3

güç 14 ḳudret 9

ortaḳ 2 şerîk 1

yıl 28 sene 1






49

2.5. Sonuç

Bu çalışma önemli özellikler göstermektedir. Metinde tespit ettiğimiz bu özellikleri şöyle sıralayabiliriz:

Türkçe kelimelerin köklerinde değişik yazılışlar mevcuttur. Bu durum bize eserde yazım konusunda birlik olmadığını göstermektedir. Bu durum sadece köklerde değil eklerin ve yardımcı seslerin yazımında da görülmektedir.

Metinde ünlü uyumunun çok sağlam olduğu söylenemez. Kelimeler genellikleincelik kalınlık bakımından uyuma bağlıdırlar; fakat düzlük yuvarlaklık bakımından uyuma bağlılık çok sağlam değildir.

Metinde yer alan birçok kelime bazı ses değişikliklerine uğrayarak günümüze kadar kullanılagelmiştir. O dönemde kullanılan fakat günümüz dilinde yaşamayan birçok kelime tespit edilmiştir.

Eser söz dizimi açısından bugünkünden farklı özellikler göstermektedir. İncelediğimiz metinde birçok kelime grubu günümüzdeki kullanımlarıyla paralellik arz etmektedir. Fakat bazı kelime gruplarının bugünkü kullanımlarının yanında farklı kullanımları da mevcuttur.

Sayı sıfatları ve miktar bildiren sıfatlarlarla oluşturulan sıfat tamlamalarında isim unsurunun çokluk eki aldığı görülmektedir.

Metinde belirtisiz isim tamlamasının belirtili isim tamlamasına oranla çok daha fazla kullanıldığı dikkat çekmektedir. Özel adlarla kurulan tamlamalarda da birkaç örnek hariç adların ilgi eki almadığı belirlenmiştir.

Sıfat-fiillerle oluşturulan birleşik yapıdaki cümlelerde yan cümleciğin öznesininilgi eki almadığı görülmektedir.

Metinde geçen şartlı birleşik cümlelerde yardımcı şart cümlesinden sonra gelen temel cümlenin yüklemi istek kipinde çekimlenmektedir.

Metindeki cümlelerin çoğu yapıca birleşik cümledir. Birleşik cümleler içinde ise“ki” ve “kim”le yapılmış cümlelerin çokluğu dikkati çekmektedir. Bu tip cümlelerde ise daha çok “kim” tercih edilmiştir. Kim’li birleşik cümlelerde iki farklı yapı dikkati çekmektedir: Temel cümleyi yan cümleye bağlayan cümleler ve isimlerin açıklayıcısı olan cümleler.

Eser, o dönemin sözvarlığı açısından da oldukça önemli özellikler içermektedir.Eserdeki isimler incelendiğinde Türkçe kelimelerin hâkimiyeti açık bir şekilde görülmektedir. Organ adları, yiyecek içecek adları, günlük yaşamda kullanılan eşya adları, akrabalık ilişkilerini tanımlayan kelimeler, sayılar, renkler, hayvan adları, meslek adları genellikle Türkçedir. Fakat bu kelimelerin Arapça ve Farsçalarına da rastlanmaktadır. Dinsel kelimelerde ise Arapça kelimelerin daha çok kullanıldığı görülmektedir. Metinde görülen Arapça ve Farsça kelimeler Türk kültürünün Arap ve Fars kültüründen etkilendiğinin bir göstergesidir. Metinde kullanılan birçok adıngünümüzde kullanılmadığı görülmektedir.

Eser fiiller açısından incelendiğinde günümüzde yaşamayan, o dönemde kullanılmış birçok fiil tespit edilmiştir. Eserde kullanılan, bugüne gelinceye kadar değişiklikler gösteren fiillerin sayısı oldukça fazladır. Fakat temel fiiller fazla değişikliğe uğramadan günümüze ulaşmıştır.






50

Eserdeki yabancı sözcükler Arapça ve Farsça kelimelerden oluşmaktadır. Arapça kelimeler Farsça kelimelere oranla daha fazla kullanılmıştır. Yabancı sözcüklerin çok az bir bölümü Türkçenin yapısına uyma eğilimindedir. Türçede, Arapça ve Farsça aslında olduğu gibi kullanılan sözcüklerin sayısı çok fazladır.

İncelediğimiz Kısas-ı Enbiyâ’nın taşıdığı bütün bu özelliklerin Eski Anadolu Türkçesi’nin özellikleri ile eşleştiği görülmektedir.





METİN Halil ÖZER

51

3. METİN

[82a] (4) Ḳıṣṣa-yı Fir˓avn La˓netu’llah: Andan Mu˓ṣab bin Reyān dünyādan çıḳdı.İbnü’l-Veld (5) pādişāhlıġa oturdı. Yidi rabaṣ ḳıldılar. Degme rabaṣ piñ (6) burç binā ḳıldılar ve aġaçlar dikdiler ve ḥalḳa buyurdı: Ekin ekiñ, ˓imāret (7) ḳıluñ ve ḫarāç viriñ.Üç yüz oldıysa buyurdı. R(i)baḍ (8) içinde bir köşk peydā iddiler, yidi yüz arşun uzun-ıdı.Münā (9) yirinde dört dvār yapdılar miḫlāṭuz ṭaşından. Ol ṭaş kim (10) demür ḳapar degme yaña demür dvār ḳıldılar. Taḥt bular demürden (11) itdiler. Ol dvārdan üstün çıḳdılar. Havada mu˓allaḳ oldı. (12) Andan Fir˓avn ṣaḳalın incü birle dizdürdi, ol taḥta oturdı, (13) bir berk iki depelü başına urdı. Ḫalḳa eyitdi: Baña ṭapuḳılıñ. [82b] (1) Ol ḫalḳ aña fermāndār oldı, ol ḫalḳ ḥarṣ oldılar. Yüzin (2) ol ḳavme ḳıldı.

1 [2] فقال أنا ربكم الأعلى[1]ىفحشر فناد

eyitdi: (3) Ben sizüñ Tangrı’ñızın. Ol ḫalḳ bir uġurdan secde ḳıldılar. (4) Eyitdi: Puta ṭapmaġı ḳoñ, baña ṭapuñ. eyitdi.

ما علمت لكم من إله غیري2 لهوق تعالا

Bilmezven benden ayruḳ Tangrı size tamām. Bu sözi (6) eyitdi. Sā˒il ṣuyı ṭurdı. Ḫalḳcem˓ oldılar, eyitdiler: Eger sen (7) Tangrısañ bu ṣuyı aḳıtġıl. Andan süsüne buyurdı.Yüz piñ (8) atlu Sa˓dü’l-A˓lā’ya vardılar. Degme bir bir aġaç yir vardıysa anıñ birle (9)hiç sü ḳalmadı. Kendü yalıñuz ḳaldı, bir öze girdi. Terkiden bir (10) ṭopraḳ sesdi bir balās çıḳardı ve bir ḳıl palās geydi. Ḳılı boynına (11) urdı, başın secdeye urdı, eyitdi: YāRabbi, ben bilürün kim sen ḥaḳsın, (12) ben bāṭılvan velākin bu dünyāyı āḫiret üzerine iḫtiyār ḳıldum (13) ve dünyāyı sevdim. Bu dünyāda benüm ḥācetüm revā ḳılġıl, münācāt itdi. [83a] (1) Bir adam maġara ḳapusına geldi. Fir˓avn eyitdi: Sen kimsin? Eyitdi: (2)Ben Cebrā˒lven, isteyü geldüm. Eyitdi: Bu ne rāzıdur. Eyitdi: Rāzım (3) virgil eyitgil,ḥüküm ḳılam. Eyitdi: Ne dirsin, bir ḳul efendisine fermānı (4) olmasa cezāsı nedür?Fir˓avn eyitdi: Ol mel˓ūndur, anı (5) Nil ṣuyına ġarḳ ḳılalar. Ol Cebrā˒l eyitdi: Baña biti virgil. Fir˓avn (6) eyitdi: Benim birle divit ḳalem yoḳ. Cebrā˒l eyitdi: Benüm birle var. Andan (7) Fir˓avn biti yazdı. Ḳanḳı ḳul kim Çalab’ı fermānın ṭutmasa anı Nil ṣuyına (8)ġarḳ ḳılalar. Andan Cebrā˒l ol biti aldı, gizledi. Da˓vsi günine (9) degince anıñ işinfetvā birle işlediler. Andan Fir˓avn eydürdi: (10) İnişe aḳ dirse aḳardı, yoḳuşa aḳ dirse aḳardı. Eger ṭur dise ṭururdı. (11) Andan yüzin kendü ḳavmine ḳıldı, eyitdi:

ألیس لي ملك مصر وهذه الأنهار تجري من تحتي أفلا تبصرون3 قوله تعالا

Bu Mıṣır (13) benüm mülküm durur, bu Nil ṣuyı benüm fermānumdadur. Mıṣır ehli anıgördiyse [83b] (1) anıñ öñünde girdiler. Köşke girince Fir˓avn köşkünde, ˓Ayne’l-şems (2) dirlerdi, bir pıñar vardı. Ol pıñarda dört direk yapdılar. (3) Degme direkde bir altun pürye itdiler kim ol ṣu ol pıñardan çıḳardı, (4) ol direklere girürdi. Püryeden çıḳardı,yazıya düşerdi ammā ol ṣudan (5) Tangrı iki aġaç yaratdı, bir aġaçdan ṣaru yaġ çıḳardı,ḳanḳı sökele (6) dürtse eyü olurdı. Ol mel˓ūn Tangrılıḳ da˓v ḳılurdı ve daḫı bir (7)

1 Nazi’at, 23-24: [1] Derhal (adamlarını) topladı ve (onlara) bağırdı: [2] Ben, sizin en yüce Rabb’inizim! dedi.2 Kasas, 38: Firavun: Ey ileri gelenler! Sizin için benden başka bir ilâh tanımıyorum. Ey Hâmân! Haydi benim için

çamur üzerine ateş yak (ve tuğla imal et), bana bir kule yap ki Musa'nın tanrısına çıkayım; ama sanıyorum, o mutlaka

yalan söyleyenlerdendir, dedi.3 Zuhruf, 51: Firavun kavmine seslendi ve şöyle dedi: Ey kavmim! Mısır mülkü ve altımdan akıp giden şu ırmaklar

benim değil mi? Hâlâ görmüyor musunuz?





METİN Halil ÖZER

52

aġaçdan ḳızıl yaġ çıḳardı, ḳanḳı başa cerāḥāt dürtseler eyü olurdı. (8) Eger uṣṣı gitmiş kişiye dürtseler ḥōş olurdı. Anıñ da˓v ḳılduġı (9) ol aġaçdan idi. Bir gün düşünde eyle gördü kim bu iki aġaç hava üzere idi. (10) Herci yirde nice ḫalḳ var-ısa altına girdi. Andan müneccimlerin ve cāzūların (11) oḳudı, eyitdi: Ben bu dün bir düş gördüm, bunuñ ta˓birin idüñ. (12) Eyitdiler: Ben İsrā˒ller’den İbni ˓Ayāl olısar kim mülküñ anıñ (13) elinde ḫarāb olısar, ata arḳasından ana ḳarnına düşmedi. Ol mel˓ūn [84a] (1)buyurdı. Ben İsrā˒ller’e müvekkel ḳodılar. Hiç kimsede ˓avrat birle (2) ḥalvet ḳılmaġa çāre yoġudı ammā bir ādem var-ıdı. Fir˓avn’ıñ -la˓netu’llah- (3) adı ˓İmrān-ıdı. Bir ḳızı var-ıdı, adı Meryem idi. Bir oġlı var-ıdı, (4) adı Hārun-ıdı. Ol dūn Tangrı fermānı öyley-˒idi, ˓ayāl olısar. (5) ˓İmrān, Fir˓avn ṭapusında idi ve bu ḫaber kendü evinde idi. Bir (6)n(e)şāṭ göñline düşdi, ṣabursız ve ḳararsız oldı, erin göresi geldi. (7) Kendü ḳapusından çıḳdı. Fir˓avn ḳapusına geldi. Ḳapular ḳamu (8) açıldı Tangrı ḳudreti birle. Ol kişiler kim müvek(k)eldi. Tangrı bularıñ (9) ḳamusına uyḳu virdi. Tangrı fermānı birle degdi.Fir˓avn taḥtında (10) ˓İmrān’ı gördi. Fir˓avn’uñ başı ḳatında ṭurmış bunı gördi. Anuñ (11)daḫı karārı ḳalmadı, göñli oldı, ikisi ṣoḥbet ḳıldılar. Bu ṣabah (12) durdı, evine vardı.Mūsā bu ṣabah ana raḥmine düşdi. Hiç kimsenüñ ol (13) sırdan ḫaberi olmadı. Meger Tangrı ˓İzze ve Celle yarıntası müneccimler [84b] (1) geldiler, Fir˓avn’a eyitdiler: Ḳażāoldı. Küllisi Fir˓avn sarāyına vardılar. (2) Fir˓avn’a eyitdiler: Bunı saḳınamaduḳ daḫı bir nesne ḳılalum. Andan (3) buyurdı. Herci Ben İsrā˒l’den oġul ṭoġar-ısa öldürürler-idi.(4) Atası, Fir˓avn sarāyına alup varurlardı, yitmiş (y)armaḳ virürlerdi. (5) Ol oġlan başınkeserlerdi. Atası aġlaşu aġlaşu giderlerdi ammā ṭoḳuz (6) aya degince Mūsā˒ı kimse bilmedi. Anası ḳarnında vaḳit oldı. Anası (7) eyitdi: Ne ḳılayum? Müvek(k)eller beni bu ḥālde göreler, ˓ayālum helāk ḳılalar. (8) Ol mel˓ūn eyle buyururdı müvek(k)ellere.Günüzin Ben İsrā˒ller evlerin (9) ararlardı. Elleri birle ˓avratlar ḳarnın ṣıġardı varın yoġın bilmek (10) içün.

1یذبحون أبناءكم ویستحیون نساءكم وفي ذلكم بلاء من ربكم عظیمتعالاقوله

Ammā dört yüz yıl Ben İsrā˒l ḳavmi bu belā˒ı çekdiler. (12) Bir gün Mūsā anası etmek yapardı, anıñ aġrısı irdi, ˓ayāl (13) oldı. Gördi dükeli cemāl ve kemāl birle ˓āşıḳ oldı. Sa˓at müvek(k)eller [85a] (1) ḳapuya geldiler. Ol ˓avrat bilemedi ne ḳıla. Eyitdi: Ol yigirekdür (2) kim ben kendü elim birle göyündürsem bular öldürünce diyü tennūre (3)bıraḳdı. Andan anası aġladı. Bu ne iş ḳıldum, kendü elim birle ˓ayālımı (4)göyündürdüm, imdi süñüklerin bari göreyim, didi. Hemān tennūr aġzın (5) açdı. Mūsā˒ıgördi oturur od içinde, reyḥān birle yillenüp (6) oturur. Mūsā anası Tangrı’ya şükür ḳıldı, eyitdi: ˓Ayālum esendür. (7) Tennūrden çıḳardı, eline aldıysa bir ki(ş)i üñ virdi:Yā Mūsā anası, emzürgil, (8) ḳorḳmaġıl. Eger ḳorḳarsañ bir ṣanduġı zift birle ṣıvaġıl, Mūsā˒ı (9) aña ṣoḳġıl, ṣuya bıraḳġıl. Biz anı saña koru(ruz). Ol mürsel peyġamberdür.(10)

وأوحینا إلى أم موسى أن أرضعیه فإذا خفت علیه فألقیه في الیم ولا تخافي ولا تحزني إنا رادوه إلیك تعالاولهق1وجاعلوه من المرسلین

1 Bakara, 49: Hatırlayın ki, sizi, Firavun taraftarlarından kurtardık. Çünkü onlar size azabın en kötüsünü reva

görüyorlar, yeni doğan erkek çocuklarınızı kesiyorlar, (fenalık için) kızlarınızı hayatta bırakıyorlardı. Aslında o size

reva görülenlerde Rabb’inizden büyük bir imtihan vardı.





METİN Halil ÖZER

53

Anası dülger isteyü vardı, evden çıḳdı. Cebrā˒l (13) gördi, ālet birle gelür. Eyitdi: Baña ṣanduḳ yapġıl ölü tabutı gibi. Andan [85b] (1) Cebrā˒l evine alup vardı, bir tabut yondurdı. Andan Mūsā anası (2) tabutı zift birle ṣıvadı, Mūsā˒ı emzürdi, tabuta ḳodı, Nil ṣuyına (3) ḳoyuvirdi. Ol vaḳit Nil ṣuyı iki pāre olurdı. Biri Fir˓avn sarāyına (4) varurdı ve biri yazıya düşerdi ammā ṣu tabutı aldı sarāya iletdi. Sarāy (5) altında degzindi. Mūsā anası ḳızına eyitdi: Görgil ḳançaru varur.

2 لا یشعرونوقالت لأخته قصیه فبصرت به عن جنب وهم تعالاقوله

(7) Ya˓n varġıl, kimse seni görmesün. Andan Cebrā˒l geldi, ol tabutı (8) içerü ṣuya girürdi. Andan sarāya girdi, bir yire degzindi, ortasında (9) ṭurdı. Fir˓avn İyseye birle otururdı. Ol tabutı ıraḳdan gördiler. (10) Ḳırnaḳlarına eyitdi: Ol (ta)putı ṭutuñ.Ṭutamadılar. Aşaġa indi, taḥtından (11) elin ṣundı, tabutı ṭutdı. Fir˓avn getürdi,˓aceblediler. Andan (12) tabutı açdılar, Mūsā˒ı gördiler. Fir˓avn’uñ mihri deprendi.Allah Te˓ālā (13) Mūsā˒ı şirin ḳıldı kim görse fitne olurdı. İyseye eyitdi: [86a] (1) Bizim gözümüz aydın olısar.

3تقتلوه عسى أن ینفعنا أو نتخذه ولدا وهم لا یشعرونتعالاقوله

İyseye eyitdi: Bu oġlanı öldürmegil, (3) ola kim bize menfa˓at ḳıla. Anı oġıl idinelüm. Andan Fir˓avn’uñ bir ḳızı (4) var-ıdı, eli saḳad-ıdı. Ol ḳız geldi, tabuta elin ṣıġadı, ol elem (5) andan gitdi Tangrı Te˓ālā fermānı birle Mūsā berekātında. İyseye eyitdi: (6) YāFir˓avn, gördüñ mi bu oġlan nite ḳutlu oldı? Andan Fir˓avn eyitdi. (7) Mūsā˒ı eline aldı,eyitdi. Gerek bu oġlanı emzürmege bir taye getürdiler, (8) hiç kimse˒i emmedi.Mūsā’nuñ bir ḳarındaşı var-ıdı. Ben size bir ögüt (9) vireyin kim bunuñ işine meşġūl ola,emzüre, evinde duta.

4ه ناصحونهل أدلكم على أهل بیت یكفلونه لكم وهم لتعالاقوله

Andan bu ḳız (11) anasına geldi, eyitdi: Yā ana, bizüm devletümüz geldi, yavuzlıġımız gitdi. (12) Yā ana, ṭurġıl, Fir˓avn sarāyına varġıl. Delim tayeler dirilmiş-idi, beklerlerdi. (13)

5لولا أن ربطنا على قلبهاتعالاقوله

Anasını emdise [86b] (1) hemān eyitdi: Bu oġlan meger senüñdür. ˓Avrat eyitdi: Benüm südüm ṭatludur. (2) Andan Fir˓avn eyitdi: Yā ˓avrat, degme ayda iki yüz altun virem, (3)bu oġlana süd virgil. Ayda iki yüz altun alurdı kendü oġlanına süd emzürmege. (4)Andan Fir˓avn Mūsā˒ı ārzūlardı, eydürdi: Getürüñ anı göreyim. (5) Andan Mūsā˒ı Fir˓avn eline aldı, baḳardı. Mūsā elin ṣundı, bir (6) eli birle ṣaḳalın dutdı, bir eli birle Fir˓avn yüz yire urdı. Andan Fir˓avn (7) puşd didi, ḳaḳıdı, eyitdi: Ben bu oġlanı öldüririn.

1 Kasas, 7: Musa'nın anasına: Onu emzir, kendisine zarar geleceğinden endişelendiğinde onu denize (Nil nehrine)

bırakıver, hiç ḳorḳup kaygılanma, çünkü biz onu saña geri vereceğiz ve onu peygamberlerden biri yapacağız, diye

bildirdik.2 Kasas, 11: Annesi Musa'nın ablasına: Onun izini takip et, dedi. O da, onlar farkına varmadan uzaktan kardeşini

gözetledi.3 Kasas, 9: Firavun'un karısı (sepetin içinden erkek çocuk çıkınca kocasına:) Benim ve senin için göz aydınlığıdır! Onu

öldürmeyin, belki bize faydası dokunur, ya da onu evlât ediniriz, dedi. Halbuki onlar (işin sonunu) sezemiyorlardı.4 Kasas, 12: Biz daha önceden (annesine geri verilinceye kadar) onun süt analarını kabulüne (emmesine) müsaade

etmedik. Bunun üzerine ablası: Size, onun bakımını namınıza üstlenecek, hem de ona iyi davranacak bir aile

göstereyim mi? dedi.5 Kasas, 10: Musa'nın anasının yüreğinde yalnızca çocuğunun tasası kaldı. Eğer biz, (vâdimize) inananlardan olması

için onun kalbini pekiştirmemiş olsaydık, neredeyse işi meydana çıkaracaktı.





METİN Halil ÖZER

54

Bu oldur kim (8) benüm mülketim bunuñ elinde helāk olur. Eyitdi: Yañlışdur, bu oġlan (9) ḥaṣlardandur, bilmezlik ḳıldı. Buyurġıl, bir tebsi otdan ṭoldursunlar (10) ve bir tebsi gevherden. Eger elin oda ṣunarsa bilmezlikdür, eger gevhere ṣunarsa (11) sen bilürsin.İyseye ne kim dise anı ḳıldılar. Mūsā gevhere ṣunısardı, (12) Cebrā˒l geldi, elin gevherden ṣavdı, oda ṣundı, eline yapışdı. (13) Dü gün oldı. Mūsā dninde du˓ā vaḳtine degince var-ıdı. [87a]

1[2]یفقهوا قولي[1] واحلل عقدة من لسانيتعالاقوله

Andan Mūsā büyük oldı, (2) yigirmi yaşına degdi. Mıṣır ehli aña ḥürmet iderlerdi. Bir gün Mūsā ṭaşra (3) çıḳdı. Ḫalḳ ḳamu ev içinde uyurlardı. Ben İsrā˒l’den bir köy ṭutmış,(4) iş işletmek isterdi. İşleden muṭbaḫ başıydı, oddan getürürdi. Ol (5) Sāmiri, işleyen çaġırdı, feryād diledi. Mūsā’ya Fir˓avn oġlı dirlerdi. (6) Mūsā eyitdi: Yā ḫunsalar bunı koġıl, ayruḳ istegil. Ol (7) eydür: Elbetde bunı işledüm. Mūsā eli birle muṭbaḫçı˒ı gögsine urdı. (8)

2ضى علیه قال هذا من عمل الشیطان إنه عدو مضل مبینفوكزه موسى فقتعالاقوله

Ol er bir kez urmaġıla öldi ammā Sāmiri Mūsā˒ı (10) ḳaçurdı. Ol mutbaḫçılar geldiler. Anı getürdiler yarındası Mūsā (11) ol yirde gide, yöresine Sāmiri gördi. Bir muṭbaḫ birle Mūsā Sāmiri’ye (12) ḳaṣd ḳıldı, eyitdi: Dün öldürdiñ birin. Mūsā eyitdi: Bu vaḳit çıḳar mısın? (13) Sāmiri ḳorḳdı, eyitdi: Beni daḫı öldüre. Anıñ zaḥmin görmiş-idi. [87b] (1)Yönin Mūsā’ya ḳıldı, eyitdi:

3 كما قتلت نفسا بالأمس إن ترید إلا أن تكون جبارا في الأرضیاموسى أترید أن تقتلنيتعالاقوله

(3) Sāmiri eyitdi: Sen beni öldürürsin, nitekim dün anı öldürdüñ. Sen cabbār (4)olısarsın. Bu yir üzere ammā Fir˓avn ol vaḳit ˓ādil idi. Nice (5) ulu kişi ża˓if öldürürse anı daḫı yirine öldürürdi. Mūsā geldi, (6) anası ḳatına ol sözi söyledi. Bir er girdi, Mūsā’ya eyitdi: Fir˓avn (7) seni oḳur kim muṭbaḫ içün seni öldürür.

4وجاء رجل من أقصى المدینة یسعىتعالاقوله

Ol er ḫaber bilürdi, ögüt virdi, (9) Mūsā’ya eyitdi: Şehirden çıḳġıl, benüm sözüm dutġıl.Mūsā ḳorḳdı, (10) şehirden çıḳdı, bilmez ḳanca varasın.

5فخرج منها خائفا یترقب قال رب نجني من القوم الظالمینتعالاقوله

Mūsā terkin (12) şehirden çıḳdı, yidi dün gün yürüdi. Yabanda ayaġı ḳabardı. Mūsā’nuñ (13) hirgiz yalıñ ayaḳ yürüdügi yoġ-ıdı. Yüzin göge ḳıldı, eyitdi: [88a] (1) Yā Rabbi, baña necāt virgil bu güç ḳılandan. Vardı bir yüksek avādanlıḳ (2) gördi, yönin aña ḳıldı. Vardı bir ḳuyuya.

1 Tâhâ, 27-28: [1] Dilimden (şu) bağı çöz. [2] Ki sözümü anlasınlar.2 Kasas, 15: Musa, ahalisinin habersiz olduğu bir sırada şehre girdi. Orada, biri kendi tarafından, diğeri düşman

tarafından olan iki adamı birbiriyle döğüşür buldu. Kendi tarafından olanı, düşmana karşı ondan yardım diledi. Musa

da ötekine bir yumruk vurup ölümüne sebep oldu. (Bunun üzerine:) Bu şeytan işidir. O, gerçekten saptırıcı, apaçık

bir düşman, dedi.3 Kasas, 19: Musa, ikisinin de düşmanı olan adamı yakalamak isteyince, o adam dedi ki: Ey Musa! Dün bir cana

kıydığın gibi, bana da mı kıymak istiyorsun? Demek, düzelticilerden olmak istemiyor da, bu yerde ille yaman bir

zorba olmayı arzuluyorsun sen!4 Kasas, 20: Şehrin öbür ucundan bir adam koşarak geldi: Ey Musa! İleri gelenler seni öldürmek için hakkında

müzakere ediyorlar. Derhal (buradan) çık! İnan ki ben senin iyiliğini isteyenlerdenim, dedi.5 Kasas, 21: Musa korka korka, (etrafı) gözetleyerek oradan çıktı. Rabb’im! Beni zalimler güruhundan kurtar dedi.





METİN Halil ÖZER

55

ولما ورد ماء مدین وجد علیه أمة من [1]لما توجه تلقاء مدین قال عسى ربي أن یهدیني سواء السبیلوتعالاقولهنسقي حتى یصدر الرعاء وأبونا شیخ الناس یسقون ووجد من دونهم امرأتین تذودان قال ما خطبكما قالتا لا

1[2]كبیر

Mūsā ḳuyu başına degdi. Ḫalḳı gördi, (7) ol ḳuyudan ṣu dartarlardı. Ḳoyun ṣuya baḳardı.Bir ṭaş ḳuyu aġzına (8) urdılar, gitdiler. Mūsā gördi. Ol iki ḳızan da otururdı ḳoyunı ıraḳ.Mūsā (9) eyitdi: Siz neylersiz? Eyitdiler: Bizim ḳoyunumuza ṣu gerek. Mūsā eyitdi: (10)Nite ṣu virmezsiz? Eyitdiler: Çobanlar derilmeyince biz ṣu bulamayavuz. Ḳırḳ (11) er gerek ol ṭaş ḳaldura ve ḳırḳ çoban gerek ḳoġa darta. Andan (12) Mūsā bir eli birle ṭaşı ḳaldurdı ve bir eli birle ḳoġa dartdı. Ḳoyunı (13) ṣıvardı, ṣu artdı. Ḳızlar vardılar evlerine. Mūsā aġaç gölgesinde yatdı. [88b]

2ثم تولى إلى الظل فقال رب إني لما أنزلت إلي من خیر فقیرتعالاقوله

Andan Mūsā eyitdi: Yā Rabbi, baña bir pāre arpa etmegi rūzu ḳılġıl, yiyeyüm. (3)Bugün üç gün oldı nesne yimedüm, ḫālüm ḳalmadı. Ammā Şu˓ayb ḳızları (4) atası ḳatına vardılar. Günde ḳoyun gelse elin arḳasına ṣıġardı. Anıñçün (5) kim gözi görmezdi. Bugün ṣıġadı, eyitdi: Yā ḳızlarım, bugün bu ḳoyunı (6) kim ṣıvardı. Bular ṭoymış. Ḳızları eyitdi: Yā baba, bir ġarb yigit ḳuyuda otururdı. (7) Bizi gördi raḥim ḳıldı.Bir eli birle ṭaşı ḳaldurdı, bir eli birle ḳoġayı (8) dartdı. Ḳoyun ṣudan ṭoydı. Şimdi ol aġaç dibinde oturur. Şu˓ayb (9) eyitdi: Tizcek baña ol eri getürüñ, aña eylük ḳılayım.Ammā Şu˓ayb’ıñ (10) iki ḳızı var-ıdı. Kiçisi adı Ṣafiyyā-y-ıdı, ulusı adı Ḥafiyyā-y-ıdı. (11)Maġūrā-y-ıdı ve Ṣafiyyā geldi, Mūsā˒yı ḳıġırdı.

3حیاء قالت إن أبي یدعوك لیجزیك أجر ما سقیت لنافجاءته إحداهما تمشي على است تعالاقوله

Ḳız eyitdi: Bizüm atamuz seni oḳur. Mūsā acıdı ṭurdı [89a] (1) bu ḳızla Şu˓ayb’a varmaġa. Ḳız ilerü yürüdi. Mūsā eyitdi: Revā (o)lmaya (2) sen benüm öñümde yürümeseñ, ben ilerü yürüyeyim, sen ardımca gelgil (3) ve baña söylemegil. Eger yol ararsam elüñ birle ṭaş atġıl yol bulayım. (4) Andan Mūsā ilerü yüridi ḳız ardınca. Her kim yol iki olsa ol ḳız (5) ṭaş atardı. Andan irişdi, Şu˓ayb’a selām virdi. Cevāb ˓aleyke’elleẕ. (6) Elin ṭutdı, kendü ḳatına oturdı. Andan Mūsā’ya ṣordı aḥvālin. (7) Ne geçdiyse Şu˓ayb’a eyitdi, evvelden ve āḫirden ve Mıṣır ḥālinden. Fir˓avn’ıñ (8) ḳıbṭlerin öldürdüm, didi.

4لمینوقص علیه القصص قال لا تخف نجوت من القوم الظا تعالاقوله

Ol kendü aḥvālin (10) Şu˓ayb’a eyitdi. Andan Şu˓ayb eyitdi: Ḳorḳmaġıl güç ḳılıcılardan ḳurtulduñ. (11) Ammā Ṣafiyyā eyitdi: Yā baba, bunı çoban dutġıl. Bizüm birle ḳoyun güdsün. (12) Anıñiçün kim bu güçlüdür, daḫı emmānetdārdur. Şu˓ayb eyitdi: (13) Yā

1 Kasas, 22-23: [1] Medyen'e doğru yöneldiğinde: Umarım, Rabb’im beni doğru yola iletir, dedi. [2] Musa, Medyen

suyuna varınca, orada (hayvanlarını) sulayan bir çok insan buldu. Onların gerisinde de, (hayvanlarını) engelleyen iki

kadın gördü. Onlara: Derdiniz nedir? dedi. Şöyle cevap verdiler: Çobanlar sulayıp çekilmeden biz (onların içine

sokulup hayvanlarımızı) sulamayız; babamız da çok yaşlıdır.2 Kasas, 24: Bunun üzerine Musa, onların yerine (davarlarını) sulayıverdi. Sonra gölgeye çekildi ve: Rabb’im!

Doğrusu bana indireceğin her hayra (lütfuna) muhtacım, dedi.3 Kasas, 25: Derken, o iki kadından biri utana utana yürüyerek ona geldi: Babam, dedi, bizim yerimize (hayvanları)

sulamanın karşılığını ödemek için seni çağırıyor. Musa, ona (Hz. Şuayb'a) gelip başından geçeni anlatınca o: Korkma,

o zalim kavimden kurtuldun, dedi.4 Kasas, 25:





METİN Halil ÖZER

56

Ṣafiyyā, dut kim güçlüdür, emmānetdārın ḳanda gördüñ, uş bunda? [89b] (1) Baña ma˓lūm oldı, bu emānet issidür.

من عندك وما أرید إني أرید أن أنكحك إحدى ابنتي هاتین على أن تأجرني ثمانیة حجج فإن أتممت عشرا فتعالاقوله1أن أشق علیك ستجدني إن شاء الله من الصالحین

Andan Şu˓ayb eyitdi: Ben bu (5) ḳızlardan birin saña virsem ve sekiz yıl ḳoyunum güdgil. On yıl güderseñ (6) ol senüñ kişiligiñdür ve benden dileme senüñ emegüñ ḳılam. (7)Mūsā cevāb virdi: Biz eyülerden olavuz. Yarıntası Şu˓ayb ḳızına eyitdi: (8) Ḫazne evine girgil, bize aġaç çıḳarġıl. Ḳızı girdi, Şu˓ayb’a gördi. Girü (9) alup varġıl, ayruḳ getürgil.Gine vardı, anı ḳodı, ayruḳ getürdi. Eli birle (10) ṣıġadı. Ol aġaçı gine virdi. Ayruḳgetürtdi. Yine sı(ġ)adı. Andan (11) Şu˓ayb eyitdi: Yā yigit, aduñ nedür? Eyitdi: Adum Mūsā’dur. Şu˓ayb eyitdi: (12) Ḥaḳ kim bunuñ issi sensin. Andan Şu˓ayb eyitdi: Yā Mūsā,bu ol aġaçdur (13) kim atamuz Ādem birle Uçmaḳ’dan çıḳdı, İbrāhim’e düşdi, ṣaḳladı[90a] (1) ve beriyyeye düşdi. İki gün yürüdi, üçünci gün Mūsā ḳoyunı yetdi. (2) Ṣafiyyāḫasta oldı, ya˓n oġlan aġrısı ṭutdı, eyitdi: Yā Mūsā, baña ḫastalıḳ (3) oldı. Bir sa˓at oldı,bir bulut ḳopdı ve yıldırım şaḳıdı ve yaġmur (4) yaġdı, dünyā ḳaraġu oldı. Mūsā müteḥay(y)ir oldı. Andan çaḳmaḳ çaḳardı, (5) od çıḳmadı. Mūsā çaḳmaġa ḳaḳıdı,bıraḳdı. Çaḳmaḳ söyledi kim ıraḳdan (6) od gördi.

2ن النارإني آنست نارا لعلي آتیكم منها بخبر أو جذوة مقالتعالاقوله

Mūsā eyitdi: Yā Ṣafiyyā, od gördüm ıraḳ kim yanar varayın, (8) od getüreyin. Ayaġın atdı, yönin ṭoġrısına ḳıldı, üç adım birle (9) aña degdi. Ol üç yüz aġaç yir-˒idi kim ayaġın ṭaġ üzre urdı. (10) Bir aġaç gördi, ol aġaç başından ayaġına ḳamu nūr-ıdı. Biraz kav aġaca (11) baġladı. Aña dutdı, aydıñlıġı ayaġına gelürdi ve başına gelürdi. Mūsā (12)˓acebledi. Ol fikirde-˒iken bir ün işitdi.

الشجرة أن یاموسى إني أنا الله رب فلما أتاها نودي من شاطئ الوادي الأیمن في البقعة المباركة منتعالاقوله3العالمین

[90b] Ve daḫı bir yirde eydür.

ما وأنا اخترتك فاستمع ل [2]إني أنا ربك فاخلع نعلیك إنك بالوادي المقدس طوى [1]فلما أتاها نودي یاموسى4[4]إنني أنا الله لا إله إلا أنا فاعبدني [3]یوحى

Nidā geldi: Ben seniñ Tangrı’ñvan ve daḫı ˓ālemüñ. (5) Na˓lini ayaġından çıḳarġıl ve sen arı baña gelgil. Mūsā na˓lını ayaġından (6) çıḳardı, bıraḳdı, evren oldı. Ol vaḳit kim Ṣafiyyā’ya eyitdi: Bu yirde yılandan (7) ve cıyandan saḳınġıl dimiş-idi. Na˓lın cıyan oldı,˓aṣā yılan. (8) Mūsā ḳorḳdı, nidā geldi:

1ولا تخف سنعیدها سیرتها الأولىتعالاقوله

1 Kasas, 27: (Şuayb) dedi ki: Bana sekiz yıl çalışmana karşılık şu iki kızımdan birini saña nikâhlamak istiyorum. Eğer

on yıla tamamlarsan artık o kendinden; yoksa saña ağırlık vermek istemem. İnşallah beni iyi kimselerden

(işverenlerden) bulacaksın.2 Kasas, 29: Sonunda Musa süreyi doldurup ailesiyle yola çıkınca, Tûr tarafından bir ateş gördü. Ailesine: Siz (burada)

bekleyin; ben bir ateş gördüm, belki oradan size bir haber yahut ısınmanız için bir ateş parçası getiririm, dedi.3 Kasas, 30: Oraya gelince, o mübarek yerdeki vâdinin sağ kıyısından, (oradaki) ağaç tarafından kendisine şöyle

seslenildi: Ey Musa! Bil ki ben, bütün âlemlerin Rabb’i olan Allah'ım.4 Taha, 11-14: [1] Oraya vardığında kendisine (tarafımızdan): Ey Musa! diye seslenildi: [2] Muhakkak ki ben, evet ben

senin Rabb’inim! Hemen pabuçlarını çıkar! Çünkü sen kutsal vâdi Tuvâ'dasın! [3] Ben seni seçtim. Şimdi vahyedilene

kulak ver. [4]Muhakkak ki ben, yalnızca ben Allah'ım. Benden başka ilâh yoktur. Bana kulluk et; beni anmak için

namaz kıl.





METİN Halil ÖZER

57

Ya˓n ṭutġıl yā Mūsā, biz anı kendü ḥāline degürürüz. Mūsā (10) elin ṣundı, eñsesinden ṭutdı, bayaġı ˓aṣā oldı. Nitekim bir yirde (11) daḫı eydür:

2[2]قال هي عصاي أتوكأ علیها وأهش بها على غنمي ولي فیها مآرب أخرى [1]وما تلك بیمینك یاموسى

Allah Te˓ālā (13) eydür: Yā Mūsā eliñde ne var? Ol ḫod bilür, Tangrı’dur, maḳṣūdı oldur [91a] (1) kim Mūsā’nıñ gözi ögrensin. Eyitdi: İlāh, ˓aṣāmdur kim adım adarsam (2)aña ṭayanuram ve ḳoyuna aġaçdan yapraḳ dökerin ve öküş iş bunuñ birle (3) işlerin.Ca˓fer bin Muḥammed Ṣādıḳ ḳavlinde oldur kim göñlüm ṭar olsa yire (4) ṣancarın yidi budaḳlu aġaç olur. Degme budaġına çıḳsam bu dünyāda bir (5) iş görürin. Nidā geldi:

3فألقاها فإذا هي حیة تسعىتعالاقوله

(6) Fermān geldi. ˓Aṣāyı bıraḳdı, yılan oldı, bir yirde su˓bān (7) oldı, ya˓n evren oldı.

4ثعبان مبینتعالاقوله

Üçünci bir yirde bir canavar (8) yād ḳıldı kim görmegi yılan gibi, ulusı u˓ban gibi-y-idi. Yetmiş iki ayaġı (9) var-ıdı, tamām biñ ayaḳ gibi ve yüz dişi var-ıdı, fil dişi gibi-y-idi. (10)Eñsesinde ṣaçı var-ıdı, degme saçı tamām oḳ gibi-y-idi. Ṭaġ yazı (11) aña bir idi. Ṭaşadişin degürse erirdi, nidā geldi: Yā Mūsā, ˓aṣāyı (12) dutġıl. Elin ṣundı, dutdı, aġaç oldı.Fermān geldi kim elüñ ḳoynuña (13) ṣoḳ

5 (āyeten üḫrā˓) من غیر سوء في تسعاءوأدخل یدك في جیبك تخرج بیض

[91b] kim Mūsā elin ḳoynına ṣoḳdı, (2) girü çıḳardı. Hava nūr oldı kim güneş ġalebe ḳılurdı. Mu˓ci(z)ātı (3) Allah Te˓ālā Mūsā’ya virdi birden. ˓Aṣā anda-y-ıdı birden parmaḳları aydın (4) olurdı. Andan fermān geldi kim yā Mūsā, Mıṣr’a varġıl. Fir˓avn da˓vet (5) ḳılġıl. Eyitdi: İlāh, ḫalḳum yabandadur. Nidā geldi: Yā Mūsā, biz aña ḥürüler (6) gönderdük, aña ṭapu ḳılalar. Eyitdi: Ber-Ḫuzāyā, ḳoyunuma ḳurt gelür. (7) Nidā geldi: Biz ḳoyunı ḳurda ıṣmarladuḳ, güdsünler. Sen Mıṣır’a varġıl, (8) Fir˓avn’ı da˓vet ḳılġıl. Andan du˓ā ḳıldı. Dö(r)t nesne hāce(t) diledi (9) Tangrı’dan.

واجعل لي [4]یفقهوا قولي [3]واحلل عقدة من لساني [2]ویسر لي أمري [1]رب اشرح لي صدريتعالاقولهإنك كنت بنا [9]ونذكرك كثیرا [8]وأشركه في أمري [7]اشدد به أزري [6]هارون أخي [5]وزیرا من أهلي

6[10]بصیرا

Eyitdi: İlāh, benüm göñlümi ḳamu işe giñ ḳılġıl ve işi (13) baña āsān ḳılġıl ve bu dügü(m)i benüm dilimden gidergil kim bu ḳavm birle [92a] (1) söyleşem. Benim sözümbilsünler ve ḳarındaşım Hārun’ı baña vezir ḳılġıl (2) kim baña arḳa olsun ve peyġamberlıġa anı şerk ḳılġıl kim ikimiz saña tesbḥ (3) ḳılalum ve sen bizim ḥālimizden bilürsin. Nidā geldi:

7]2[ولقد مننا علیك مرة أخرى ]1[قال قد أوتیت سؤلك یاموسىتعالاقوله

1 Taha, 21: Allah buyurdu: Al onu! Korkma! Biz onu şimdi ilk haline sokacağız.2 Taha, 17-18: [1] Şu sağ elindeki nedir, ey Musa? [2]O, benim asamdır, dedi, ona dayanırım, onunla davarlarıma

yaprak silkelerim; benim ona başkaca ihtiyaçlarım da vardır.3 Taha, 20: Onu hemen yere attı. Bir de ne görsün, hızla sürünen bir yılan değil mi!4 A’raf, 7: Bunun üzerine Musa asasını yere attı. O hemen apaçık bir ejderha oluverdi!5 Neml, 12: Elini koynuna sok da kusursuz bembeyaz çıksın. Dokuz mucize ile Firavun ve kavmine (git). Çünkü onlar

artık yoldan çıkmış bir kavim olmuşlardır.6 Taha, 25-35: [1] Musa: Rabb’im! dedi, yüreğime genişlik ver. [2]İşimi bana kolaylaştır. [3]Dilimden (şu) bağı çöz.

[4]Ki sözümü anlasınlar. [5]Bana ailemden bir de vezir (yardımcı) ver, [6]Kardeşim Harun'u. [7]Onun sayesinde

arkamı kuvvetlendir. [8]Ve onu işime ortak kıl. [9]Ve çok çok analım seni. [10] Şüphesiz sen bizi görmektesin.7 Taha, 36-37: [1] Ey Musa! dedi, istediğin sana verildi. [2] Andolsun biz sana bir defa daha lütufta bulunmuştuk.





METİN Halil ÖZER

58

Ya˓n (5) yā Mūsā, herci ne diledüñise saña virdüm, işiñ ḳamu āsān ḳıldum ve (6)ḳarındaşuñı saña vezir ḳıldum ve peyġamberlıġa ortaḳ ḳıldum. Ammā herci (7) Mūsā dili birle diledügin Muṣṭafā’ya dilemedin virdi. Mūsā eyitdi: Yā (8) Rabbi, benüm göñlim giñ ḳıl kim ˓ilim ve ḥikmet ṣıġsun. Muḥammed eyitdi: (9)

1ألم نشرح لك صدرك

Ya˓n yā Muḥammed, senüñ gögsüñi giñ ḳıldum. (10) Sen dilemezden öndiñ bilmişsin,gereksin. Ḳanḳı kişi kim oḳusa ˓ilimden (11) artuḳ söz gögsine ṣıġmaz olur. Anıñiçün ˓ālimler yumışaḳ olur. (12) Görmez misin kim ayruḳ kişi kelecisi gögsine sıġurmaz. ˓Ālimle yüz (13) biñ yola biñ ˓ālim ve ḥikmet ṣıġar gögsine. Andan cāhiller [92b] (1)eydür: ˓Ālimler ḳaḳıġandur. Dir: İy b-çāreler, ˓ālimler Ḥaḳ dostıdur, (2) bile keleçi ḳıluñ. Nice yüz ˓ilim olsun yüz biñ cāhilden (3) yigirekdür. Eger ˓ālimler Tangrı’ya ḥāṣdegülmissedi, ol ˓ilim aña rūzi (4) ḳılmayadı. Pes bir maḫlūḳa ṭapu ḳılsa ol aña eyü söyleye. Ol ḫāṣ ne (5) ḳılduġın bilmez olur. Pes ol Ḫālıḳ’a ādem ḫāṣ olsa ol ˓ālime (6)nite şāẕı-kām olmaya. Daḫı ol Tangrı ḫāṣından nite eymenmezsin (7) kim Melk-iḲah(h)ār eydür: ˓Ālimler göñli bostāndur ve ben bostāncıyın. (8) Yā cāhiller,ögünmeñ, … bu rivayet delimdür velākin dutalum (9) aña İbrāhim.

2]2[ربنا اغفر لي ولوالدي ]1[ربنا وتقبل دعاء

(10) Ya˓n benüm du˓āmı baña icābet ḳılġıl ve beni yarlıġaġıl. Peyġamber leẕẕetinden (11) ḥāl olmadılar yā yine Muṣṭafā yaradılmadan aña eyitdi:

3]2[لیغفر لك الله ما تقدم من ذنبك وما تأخر!]1[إنا فتحنا لك فتحا مبیناتعالاقوله

Ya˓n yā Muḥammed biz saña açduḳ Mekke˒yi. Daḫı bir ḳavilde [93a] (1) eydür: Açduḳbiz senün göñliñi ve mü˒minler göñlini kim baña imān getürdiler (2) ve eyitdiler:

4 اللهرسولمحمداللهالاالهلا

Ve biz yarlıġaduḳ. Ādem (3) leẕẕetin senden üsfet ḳılduḳ. Senüñ şefā˓atuñ birle ya˓nĀdem atañ (4) eyitdi: Andan raḥmet buldı ve yarlıġayam ümmetüñi. Senden ṣoñra senüñ (5) ḥürmetüñ içün ammā Mūsā eyitdi: Ḳarındaşım baña vezir ḳılġıl. Muḥammed dilemedin (6) eyitdi: Saña iki vezir virdüm: Biri Ebūbekir ve biri ˓Ömer. Eyitdi: YāMūsā, baña (7) ḫalfe ḳılġıl.

5هارون اخلفني في قوميتعالاقوله

Muḥammed dilemedin eyitdi: (8) Saña iki ḫalfe virdüm: Biri Ebūbekir, biri ˓Ömer,saña ḫalfe ḳılduḳ. (9)

6 لیستخلفنهم في الأرض كما استخلفالذین من قبلهما تعالقوله

1 İnşirah, 1: Biz senin göğsünü açıp genişletmedik mi?2 İbrahim, 40-41: [1] Ey Rabb’im! Beni ve soyumdan gelecekleri namazı devamlı kılanlardan eyle; ey Rabb’imiz!

Duamı kabul et! [2] Ey Rabb’imiz! (Amellerin) hesap olunacağı gün beni, ana-babamı ve müminleri bağışla!3 Fetih, 1-2: [1] Biz sana doğrusu apaçık bir fetih ihsan ettik. [2] Böylece Allah, senin geçmiş ve gelecek günahını

bağışlar. Sana olan nimetini tamamlar ve seni doğru bir yola iletir.4 Kelime-i tevhid: Allah’tan başka ilah yoktur, Muhammed (sav) Allah’ın elçisidir.5 A’raf, 142: (Bana ibadet etmesi için) Musa'ya otuz gece vade verdik ve ona on gece daha ilâve ettik; böylece

Rabb’inin tayin ettiği vakit kırk geceyi buldu. Musa, kardeşi Harun'a dedi ki: Kavmimin içinde benim yerime geç,

onları ıslah et, bozguncuların yoluna uyma.6 Nur, 55: Allah, sizlerden iman edip iyi davranışlarda bulunanlara, kendilerinden öncekileri sahip ve hakim kıldığı

gibi onları da yeryüzüne sahip ve hakim kılacağını, onlar için beğenip seçtiği dini (İslâm'ı) onların iyiliğine yerleştirip

koruyacağını ve (geçirdikleri) korku döneminden sonra, bunun yerine onlara güven sağlayacağını vâdetti. Çünkü





METİN Halil ÖZER

59

(10) Ya˓n Ādem ve Dāvud min heẕih ya˓n Ebūbekir ve ˓Ömer, Ādem eyitdi:

1إني جاعل في الأرض خلیفةتعالاقوله

Dāvud eyitdi:

2إنا جعلناك خلیفة في الأرض

Herci ḳamu peyġamberler diledükden ṣoñra virdi. Andan (13) fermān geldi Mūsā’ya kim Fir˓avn’a varġıl.

]1[عون إنه طغىاذهب إلى فرتعالاقوله

[93b]

3]3[وأهدیك إلى ربك فتخشى!]2[فقل هل لك إلى أن تزكى

(2) Yā Mūsā, eytgil Fir˓avn’a kim imān getürgil di, getürsin. Bu bāṭıl işi ḳoġıl (3) kim üçiş senüñ birle ḳılam. Biri yigitlik girü virem. İkinci Mıṣır’dan ayruḳ (4) eylük yoḳ, dükeli yir üzere saña mülket virem. Üçünci nice ˓ömür giçürdükse (5) daḫı anca ˓ömür virem.Andan Mūsā döndi, Mıṣr’a vardı ve anıñ birle ˓aṣādan (6) ayruḳ nesne yoġ-ıdı. Yatsu namāzında Mıṣır ḳapusına degdi, kendü sarāyına (7) vardı. Ḳapu ḳaḳdı, ḳız ḳarındaşı çıḳdı, eyitdi: Kimsin? Ḳonuḳven. didi. (8) Atasına eyitdi: Ḳonuḳdur. Atası eyitdi: Ḳapu açġıl, girsün. Mūsā˒ı eve givürdiler (9) ve ṭa˓ām virdiler, bir sa˓at oturdı. Hārun geldi,ṣordı: Bu (10) kimdür? Eyitdiler: Bu ḳonuḳdur, şimdi geldi. Hārun anası ḳatından Mūsā’ya (11) geldi, baḳdı, Mūsā˒ı bildi. Anasına eyitdi: Bu Mūsā’dur. Anası ve ḳız ḳarındaşı (12) görüşdiler. Hārun eyitdi: Yā ḳarındaş, biz eyle işitdik kim sen (13)peyġamber ḳızın almışsın. Mūsā eyitdi: Eyledür kim işitdüñüz daḫı [94a] (1) muştuluḳolsun size kim Tangrı bize peyġamberlıḳ virdi. Vasıṭasuz benüm (2) birle söz söyleye.Hārun bu sözü işitdi, örü ṭurdı ṭapuya. Eyitdi: (3) Yā ḳarındaşım Hārun, seni daḫı benüm birle ortaḳ ḳıldı kim varavuz, (4) Fir˓avn’a, da˓vet ḳılavuz, Tangrı’ya oḳuyavuz ve daḫı baña mu˓cizāt virdi kim (5) elüm ḳoynuma ṣoḳsam çıḳarduġumda cihān ḳamu nūr olur, güneşden yigirek. (6) Hārun şāz oldı, eyitdi: Meger Ben İsrā˒ller’e şāẕılıḳ geldi ve (7) Tangrı düşmānı helāk ḳıldı. Yarıntası ṭā˓atdan fārıġ oldılar. (8) Kilim egnine geydi ve na˓lın ayaġına aldı, evden çıḳdı, yönin Fir˓avn’a (9) sarāyına ḳıldı ammā ol mel˓ūn ḥurma aġacı dikmiş-idi sarāy ḳapusına. (10) Degme ḥurma dibine bir arslan baġlamışdı kim hiç kimse˒i sarāya (11) ḳoymaz-ıdı. Andan Mūsā, Hārun ikisi ḳapuya degdiler.Arslan başın (12) aşaġa eylediler ve yüzlerin ṭopraġa urdılar ve tevażu˓ ḳıldılar. Andan (13) Mūsā irdi, ḳapu ḳaḳdı ve ḫalḳa˒ı dutdı, depretdi anda kim ḳamu Fir˓avn [94b] (1)köşki ditredi. Bir uġurdan çaġırdı, eyitdi: Yā Fir˓avn,

4إني رسول من رب العالمین

onlar bana kulluk ederler; hiçbir şeyi bana eş tutmazlar. Artık bundan sonra kim inkâr ederse, işte bunlar asıl büyük

günahkârlardır.1 Bakara, 30: Hatırla ki Rabb’in meleklere: Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım, dedi. Onlar: Bizler hamdinle seni

tesbih ve seni takdis edip dururken, yeryüzünde fesat çıkaracak, orada kan dökecek insanı mı halife kılıyorsun?

dediler. Allah da onlara: Sizin bilemeyeceğinizi herhalde ben bilirim, dedi.2 Sad, 26: Ey Davud! Biz seni yeryüzünde halife yaptık. O halde insanlar arasında adaletle hükmet. Hevâ ve hevese

uyma, sonra bu seni Allah'ın yolundan saptırır. Doğrusu Allah'ın yolundan sapanlara, hesap gününü unutmalarına

karşılık çetin bir azap vardır.3 Nâzi’ât, 17-19: [1] Firavun'a git! Çünkü o çok azdı. [2] De ki: Nasıl arınmağa gönlün var mı? [3] Seni Rabb’imin

yoluna iletmemi ister misin? Böylece ondan korkarsın.4 A’raf, 104: Musa dedi ki : Ey Firavun! Ben âlemlerin Rabb’i tarafından gönderilmiş bir peygamberim.





METİN Halil ÖZER

60

Bu ün Fir˓avn ḳulaġına degdi, eyitdi: Baḳuñ kimdir? (3) Eyitdiler: Mūsā’yıla Hārun.İkisi Fir˓avn öñüne vardılar, taḥt üzere (4) oturdılar. Yüẕin Mūsā’ya ḳıldı.

1ولبثت فینا من عمرك سنینألم نربك فینا ولیدا

Eyitdi: Yā Mūsā, ben seni besledüm ve arı ḳıldım (6) ve oġul gibi ṭutdum ve nice yıl bende durduñ. İmdi nice oldı kim varduñ? (7)

ففررت منكم لما ]2[ال فعلتها إذا وأنا من الضالینق ]1[وفعلت فعلتك التي فعلت وأنت من الكافرینموسىقال2]3[خفتكم فوهب لي ربي حكما وجعلني من المرسلین

Fir˓avn eyitdi: Yā Mūsā, (10) ne ḳılduñ? Ne ḳılasın? Bir kūyı öldürdüñ, ḳaçduñ. Mūsā eyitdi: (11) Evet eyledür velākin sizden gitdügümüzde Tangrı baña peyġamberlıḳ virdibaña (12) ve daḫı beni saña viribidi kim eydesin.

3اللهالاالهلا

Fir˓avn eyitdi: Yā (13) Mūsā, eger ben bunı etsem baña yigitlik vire ve dükeli dünyāyı saña mülket vire. [95a] (1) Üçünci, geçmiş ˓ömrüñce, daḫı ˓ömür vire ve yarın ḳıyāmetde ḥisāb ḳılmaya. (2) Ve Mūsā’ya fermān eyledür kim Fir˓avn birle arġun söylegil.

4فقولا له قولا لینا لعله یتذكر أو یخشىتعالاقوله

Fir˓avn eyitdi: Yā (4) Mūsā, benüm bir vezirim vardur, anuñ birle danışayım. Sen bugün girü durġıl. (5) Mūsā anası evine geldi. Andan Hāmān veziri Fir˓avn ḳatına geldi. (6)Fir˓avn eyitdi: Ne dirsin kim Mūsā geldi, beni Rabbi’l-˓ālemn’e oḳudı ve (7) eydür ki yigit olasın ve dö(r)t yüzden artuḳ yaşayasın, daḫı dükeli yir yüẕin (8) ṭutasın ve ḳıyāmet ḥisābı saña olmaya. Vezirine ayruġına ra˓betüm (9) yoḳ. Meger yigitlige Hāmān eyitdi:Bunca Tangrılıḳ da˓v ḳılduñ. (10) Şimdi ḳul mı olasın? Eger yigitlige ārzū iderseñ ben seni yigit ḳılayum. (11) Andan aḫşam oldı, mervarid birle ya˓n inçü birle ṣaçın ve ṣaḳalın (12) boyadı irte durdı, gördi. Ḳamu ḳara olmış-ıdı, eyle ṣandı ki (13) yigitlik girü geldi. Mūsā yine geldi, eyitdi:


Eger etmezseñ [95b] (1) Ben İsrā˒ller’i alup giderem.

6ولا تعذبهم قد جئناك بآیة من ربك والسلام على من اتبع الهدىتعالاقوله

Fir˓avn eyitdi: Yā Mūsā, (3) senüñ mu˓cizātuñ nedür? Elin ḳoynına ṣoḳdı, girü çıḳardı,nūr oldı. (4) Fir˓avn eyitdi: Daḫı mu˓cizātuñ var mı? Eyitdi: Vardur. ˓Aṣā˒ı bıraḳdı, (5)evren oldı: Yetmiş iki ayaḳlu, degme ayaġı tamām pil ayaġı gibi, eñsesinde (6) ṣaçı degme ṣaçı süñü gibi ve ol evren başın ḳaldurdı, köpük bıraḳdı. (7) Herci anuñ köpügi degme ḫalāyıḳ ayaḳ altında helāk oldı, ḳırıldı ve (8) hiç Ben İsrā˒ller’e ẕiyān degmedi Tangrı fermānı birle. Mūsā’ya geldiler, (9) eyitdiler: Yā Mūsā, seni da˓vet ḳılmaġa mı

1 Şuara, 18: (Kendisine Allah'ın emri tebliğ edilince Firavun) dedi ki: Biz seni çocukken himayemize alıp büyütmedik

mi? Hayatının birçok yıllarını aramızda geçirmedin mi?2 Şuara, 19-21: [1] Sonunda o yaptığın (kötü) işi de yaptın. Sen nankörün birisin! [2] Musa: Ben, dedi, o işi o anda

sonunun ne olacağını bilmeyerek yaptım. [3] Sizden korkunca da hemen aranızdan kaçtım. Sonra Rabb’im bana

hikmet bahşetti ve beni peygamberlerden kıldı.3 Allah’tan başka ilah yoktur.4 Taha, 44: Ona yumuşak söz söyleyin. Belki o, aklını başına alır veya korkar.5 Allah’tan başka ilah yoktur.6 Taha, 47: Haydi, ona gidin de deyin ki: Biz, senin Rabb’inin elçileriyiz. İsrailoğullarını hemen bizimle birlikte

gönder; onlara eziyet etme! Biz, senin Rabb’inden bir âyet getirdik. Kurtuluş, hidayete uyanlarındır.





METİN Halil ÖZER

61

viribidi yoḫsa ḫalāyıḳı helāk (10) ḳılmaġa mı? didi. Mūsā eyitdi: Yok, beni da˓vet ḳılmaġa viribidi. Eyitdiler: (11) Bunı ṭutġıl kim bizüm ṭāḳatumuz ḳalmadı. Mūsā çıḳdı,elin eñsesine (12) urdı, aġaç oldı Tangrı ḳudret birle. Fir˓avn gördi, eyitdi: Gördüñ mi? (13) Gördüm, eyü cāzūlıḳdur, bunı ḳanda ögreñdüñ?

1إن هذاتعالاقوله

[96a] (1) Evren başın girü çeḳdi, bıraḳdı kim toz oldı. Kimi havaya uçdı, görünmez (2)oldı. Andan yönin ṭaġa ḳıldı. Herci ṭaġdan ufaḳ ṭaş var-ısa (3) yürüdi etdi. Mūsā kendü ˓aṣāsından ḳorḳdı. Fermān geldi kim (4) yā Mūsā ṭutġıl. Eñsesinden dutdı, ˓aṣā oldı Tangrı ḳudreti birle. (5) Cāzūlar eyitdiler: Bu ˓aẓm işdür kim bize geldi. Herci ne gördilerse (6) ulularına eyitdiler kim bunı dükelin yiyüp hiç artmadı. Bilüñ kim (7)Mūsā ḥaḳ peyġamberdür, ḥaḳ üzeredür. Andan ötüri kim cāzūlıḳ (8) oldur kim ben ḳıldım. Benden ayruḳsı olmaya. Mūsā Tangrı’sına (9) secde ḳılısarvan. Bir uġurdan cāzūlar ḳamu secde ḳıldılar, eyitdiler: (10)

2قالوا آمنا برب العالمین

Eyitdiler: İmān getürdük on sekiz (11) biñ ˓ālem issine. Fir˓avn eyitdi: Tangrı bizi ṣanur.Cāzūlar eyitdi: (12)

3رب موسى وهارون

Eyitdiler: Biz saña imān getürmedük, Mūsā Tangrı’sına (13) imān getürdük. Fir˓avn eyitdi: Mūsā Tangrı’sı ne ḳılur, cevāb virüñ. [96b]

4بربنا لیغفر لنا خطایانا وما أكرهتنا علیه من السحر والله خیر وأبقىتعالاقوله

Eyitdiler: Biz Tangrı’ya imān getürdük kim bizim yazuġumız (3) yarlıġasun ve sen bizi gücin ṭutardıñ. Fir˓avn eyitdi: Elüñüz ayaġuñuz (4) keseyim, sizi ḥurma aġacına aṣam.Cevāb virdiler.

5فاقض ما أنت قاض

Eyitdiler: İtgil herci ne dilerseñ. Biz sende hirgiz ḳorḳmazuz. (6) Andan Fir˓avn la˓netu’llah buyurdı cellādlara. Kimiñ elin kimiñ aya(gın) (7) kesdiler, aġaca aṣdılar.Bunlar aġaç başında ün virdiler.

6إنا إلى ربنا منقلبون

Ya˓n Tangrı’ya döndük, irte cāzū-y-ıdı, öyle namāzında Tangrı’ya (9) döndi. Mü˒min oldılar. İkindü namāzında şehd oldular. Bunuñ gibi kim (10) ḳıla, meger Tangrı ˓İzze ve Celle vaḥdehū lā şerke lehū. Mūsā anası evine (11) geldi, eyitdi: Yā Rabbi, bu Fir˓avn’a melklik virdiñ ve bu yıl ḫışm virdüñ (12) ve saña imān getürmez. Yā Rabbi, anıñ mālın ṭaş ḳılġıl ve göñlini (13) ḳatı ḳılġıl ve aña ˓aẕāb ḳılġıl. Ya˓n ˓aẕābün elmün.

]1[ربنا اطمس على أموالهم واشدد على قلوبهم فلا یؤمنوا حتى یروا العذاب الألیمتعالاقوله

[97a]

1 A’raf, 109: Firavun'un kavminden ileri gelenler dediler ki: Bu çok bilgili bir sihirbazdır.2 Şuara, 47: Alemlerin Rabb’ine, iman ettik dediler.3 Şuara, 48: Musa ve Harun'un Rabb’ine iman ettik.4 Taha, 73: Bize, hatalarımızı ve senin bize zorla yaptırdığın büyüyü bağışlaması için Rabb’imize iman ettik. Allah,

(mükâfatı) en hayırlı ve (cezası) en sürekli olandır.5 Taha, 72: Dediler ki: Seni, bize gelen açık açık mucizelere ve bizi yaratana tercih edemeyiz. Öyle ise yapacağını yap!

Sen, ancak bu dünya hayatında hükmünü geçirebilirsin.6 A’raf, 125: Onlar da : Biz zaten Rabb’imize döneceğiz, dediler.





METİN Halil ÖZER

62

1]2[ أجیبت دعوتكما فاستقیما ولا تتبعان سبیل الذین لا یعلمونقال قد

Cebrā˒l geldi, eyitdi: Siziñ (4) du˓āñuz icābet ḳıldı.موسى وهارون2 یا

Anıñiçün kim Mūsā (5) du˓ā ḳılsa Hārun āmn dirdi. Eyitdi: Yā Mūsā, du˓āñ müstecāb ḳıldı (6) velākin rūzigār ḳalmışdur. Ammā ḳırḳ yıla degince Mūsā ve Hārun da˓vet (7)ḳıldı, eydürlerdi: Yā Fir˓avn, döngil Tangrı’ya ve gögi ve yiri yaradıcıdur. (8) Bir gün eyitdi:

3]2[ت فأطلع إلى إله موسى وإني لأظنه كاذباالسماوا!]1[صرحا لعلي أبلغ الأسباب لى ابنهامانیا

Eyitdi: Yā Hāmān baña bir (10) yüksek nesne gerek kim göge yaḳın degeydüm buyurdı. Pişmiş kerbiçden (11) anlar daḫı kerpiç itdiler ammā ilk Hāmān viribidi kim pişmiş doḳıdı. (12) Andan buyurdı, bir menāre yapdurdı kim degme yidide bir kerpiç aġar-ıdı (13) ve eydürlerdi kim anca aġdurdılar kim aġdurmaġa ḳorḳarlardı [97b] (1) yil olduġı zamanda. Bu veçhile yidi yılda menāreyi yapdılar, menāre (2) tamām oldı. Tangrı Te˓ālāCebrā˒l’e buyurdı kim ḳanadı birle urdı menāreyi (3) düşürdi, ol yapanlar daḫı cümle helāk oldı, hiç kimse ḳalmadı. Ol (4) veçhile yigirmi yıl geçdi. İyseye bir gün başın ṭarardı, ṭaraġı elinden (5) uşdı. İyseye eyitdi: İne girsün, Fir˓avn yir ḳoyuvirsin. Fir˓avn ḳızı (6) işitdi. Yā İyseye, meger imān getürdüñ Mūsā Tangrı’sına. İyseye’nuñ andan (7)ayruḳ ṭāḳatı ḳalmadı. İmān getüreli ḳırḳ yıl olmış-ıdı kim ol içinde (8) Tangrı’ya ṭapardıkim anıñ sır(r)ı āşikāre oldı. Fir˓avn eyitdi: Döngil (9) Mūsā dninden, saña bir altun sarāy yapayım. İyseye eyitdi: Tangrı’dan (10) dönmezem. Tangrı Te˓ālā Uçmaḳ’da daḫı yig baña ev vire. Fir˓avn eyitdi: (11) Saña ˓aẕāb ḳılam. Eyitdi: Senüñ ˓aẕābuñdan ḳorḳmazın. Fir˓avn (12) buyurdı; ṭonın çıḳardılar ve iki elin, ayaḳların demür ḳazuḳbirle gerdiler. (13)

4وفرعون ذي الأوتادتعالاقوله

Kim ol aġrı aña degdiyse yüzin [98a] (1) göge ṭutdı, eyitdi: Ber-Ḫuẕāyā, Fir˓avn beni anıñçün helāk ḳıldı kim (2) Mūsā dninden dönmedüm. Baña altun ev baġışladı, anıḳabul ḳılmadum. Baña (3) Uçmaḳ’da bir ev binā ḳılġıl.

5رب ابن لي عندك بیتا في الجنة ونجني من فرعون وعمله ونجني من القوم الظالمینتعالاقوله

Ol sa˓at (5) Tangrı anıñ gözinden ḥicābı götürdi kim kendü köşküni Uçmaḳ’da (6) gördi.İyseye ˓aẕāb içinde güldi, ol ˓aẕābdan ḫaberi olmadı. (7) Fir˓avn buyurdı, anı at ayaḳında öldürdi. Mūsā ḳırḳ yılda peyveste (8) da˓vet ḳıldı. Fir˓avn Mūsā˒ı gördi. Tangrı’ya oḳudı.Fir˓avn göñli (9) ṭar oldı.

1 Yunus, 88-89: [1] Musa dedi ki: Ey Rabb’imiz! Gerçekten sen Firavun ve kavmine dünya hayatında zinet ve nice

mallar verdin. Ey Rabb’imiz! (Onlara bu nimetleri), insanları senin yolundan saptırsınlar ve elem verici cezayı

görünceye kadar iman etmesinler, diye mi (verdin)? Ey Rabb’imiz! Onların mallarını yok et, kalplerine sıkıntı ver (ki

iman etsinler). [2] (Allah): İkinizin de duası kabul olunmuştur. O halde siz doğruluğa devam edin ve sakın o

bilmezlerin yoluna gitmeyin! dedi.2 Yā Musa ve Harun

3 Mü’min, 36-37: [1] Firavun: Ey Hâmân, bana yüksek bir kule yap; belki yollara erişirim. [2] Göklerin yollarına

erişirim de Musa'nın Tanrısı'nı görürüm! Doğrusu ben onu, yalancı sanıyorum, dedi. Böylece Firavun'a, yaptığı kötü

iş süslü gösterildi ve yoldan saptırıldı. Firavun'un tuzağı tamamen boşa çıktı.4 Fecr, 10: Kazıklar (çadırlar, ordular) sahibi Firavun'a?5 Tahrim, 11: Allah, inananlara da Firavun'un karısını misal gösterdi. O: Rabb’im! Bana katında, cennette bir ev yap;

beni Firavun'dan ve onun (kötü) işinden koru ve beni zalimler topluluğundan kurtar! demisti.





METİN Halil ÖZER

63

1 إني أخاف أن یبدل دینكم أو أن یظهر في الأرض الفسادذروني أقتل موسى ولیدع ربهتعالاقوله

Fir˓avn eyitdi: (11) Beni ḳoñ kim Mūsā˒ı öldüreyim kim dni ayruḳ dne degüşdürmeyem. (12) Tangrı Te˓ālā ol arslanlar kim ḳapuda idi, buyurdı kim Mūsā (13)ḳatında oturdılar. Hiç kimse görmez-idi. Andan Mūsā’ya ḳaṣıd ḳıldılar. [98b] (1) Ol arslanları gördiler, yaḳın gelmediler, Fir˓avn’a eyitdiler. Ben (2) İsrā˒l öküş oldılar, gerekmez kim fesād ḳılalar ve bize ġalebe ḳılalar.

أتذر موسى وقومه لیفسدوا في الأرض ویذرك وآلهتك قال سنقتل أبناءهم ونستحي نساءهم وإنا فوقهم تعالاقوله2قاهرون

(5) Eyitdiler: Bunlaruñ oġlanların öldürelüm kim öküş olmasunlar. Biz (6) ḳāhirūn,bunlar maḳhirūn. Biz yirlü bunlar ġarb. Mūsā ḳavmi Mūsā’ya (7) geldiler, eyitdiler: Sen gelmedin bize ˓aẕāb ḳılmaẕlardı, imdi sen geldüñ (8) bizim işimiz ḳatı oldı. Mūsā bunlaruñ cevābın virdi.

3 عسى ربكم أن یهلك عدوكم ویستخلفكم في الأرض فینظر كیف تعملونقال

(10) Mūsā eyitdi: Ṣabur ḳıluñ kim Tangrı sizi düşmāndan ḳurtara (11) ve anı helāk ḳıla ve bu yiryüzi size mras ḳala. Ümiẕ ṭutarın, va˓de (12) yaḳın geldi. Andan Mūsā du˓ā ḳıldı, eyitdi: Ber-Ḫuzāyā, bunlara ḳaḥaṭṭarlıḳ (13) virgil kim maḳhūr olsunlar. Aşlıḳbulara ˓azz oldı. [99a] (1) Fir˓avn’ıñ biñ ḳonuḳluḳ evi var-ıdı kim ḫalḳa aş yidürdi. (2)Anuñ berekātında ol mülketi aña rūz ḳılurdı kim yidi yıl bu ṭarlıḳda (3) geçdiler.Fir˓avn’a geldiler, eyitdiler: Biz dermānda olduḳ, bize ˓illet (4) ḳılġıl kim biz bu ṭarlıḳdan ḳurtulavuz. Eyitdi: Mūsā’ya varıñ, bu anıñ şomlıġındandur. (5) Mūsā’ya vardılar, eyitdiler: Kendü Tangrı’ña eytgil, bu ṭarlıġı bizden (6) gidersin.

4لئن كشفت عنا الرجز لنؤمنن لك ولنرسلن معك بني إسرائیلتعالاقوله

Ya˓n eger senüñ Tangrı’ñ bu ṭarlıġı (8) bizden giderürse saña imān getürevüz. Benİsrā˒ller’i saña girü virevüz (9) kim Şām’a alup varasın. Mūsā (as) du˓ā ḳıldı. Ṣu girü deñize vardı (10) ve yüz biñ dürlü dürlü otlar bitdi ve aġaçlar, yimişler getürdi. Mūsā (11)eyitdi: Yā ḳavm, imān getürüñ, eydüñ:


Cevāb virdiler. (12)

6قالوا لنا هذهتعالاقوله

Bu ni˓met bizüm-idi, hemişe olurdı. (13) Bunlaruñ göñli yine ḳatı oldı ve Mūsā˒ı ḳodılar.

1 Mü’min, 26: Firavun: Bırakın beni, dedi. Musa'yı öldüreyim; (Kurtarabilirse) Rabb’ine yalvarsın! Çünkü ben onun,

dininizi değiştireceğinden, yahut yeryüzünde fesat çıkaracağından korkuyorum.2 A’raf, 127: Firavun'un kavminden ileri gelenler dediler ki: Musa'yı ve kavmini, seni ve tanrılarını bırakıp yeryüzünde

bozgunculuk çıkarsınlar diye mi bırakacaksınız? (Firavun): Biz onların oğullarını öldürüp, kadınlarını sağ bırakacağız.

Elbette biz onları ezecek üstünlükteyiz dedi.3 A’raf, 129: Onlar da, sen bize (peygamber olarak) gelmeden önce de geldikten sonra da bize işkence edildi, dediler.

(Musa), Umulur ki Rabb’iniz düşmanınızı helâk eder ve onların yerine sizi yer yüzüne hakim kılar da nasıl hareket

edeceğinize bakar dedi.4 A’raf, 134: Azap üzerlerine çökünce, Ey Musa! Saña verdiği söz hürmetine, bizim için Rabb’ine dua et; eğer bizden

azabı kaldırırsan, mutlaka sana inanacağız ve muhakkak İsrailoğullarını seninle göndereceğiz dediler.5 Allah’tan başka ilah yoktur.6 A’raf, 131: Onlara bir iyilik (bolluk) gelince, Bu bizim hakkımızdır derler; eğer kendilerine bir fenalık gelirse Musa

ve onunla beraber olanları uğursuz sayarlardı. Bilesiniz ki, onlara gelen uğursuzluk Allah katındandır, fakat onların

çoğu bunu bilmezler.





METİN Halil ÖZER

64

1والجراد

Allah Te˓ālā [99b] (1) çekürgeyi bunlara virdi kim ol ni˓met dükelin yidi. Ḥālbukim yirde (2) yoḳ gibi oldı. Yine Mūsā’ya eyitdiler: Bu belā˒ı bizden gidergil, imān getürelüm. (3) Tangrı Te˓ālā yile buyurdı. Çekürge˒i götürdi, deñize bıraḳdı. Andan (4) Mūsā eyitdi:İmān getürüñ. Yine cevāb virdiler: Bu kendü ni˓metimizdür (5) ve herçiye bize ne gelürse senün şomlıġundandur. Hiç kimse imān (6) getürmediler.

2والقمل

Allah Te˓ālā püre virdi kim bunlaruñ tenlerin yir-idi (7) ve bunlara messe oldı. Yine Mū(s)ā’ya geldiler. Du˓ā ḳıldı, ol belā bunlardan (8) gitdi. İmāñ getürüñ. Hiç kimse imān getürmedi, eyitdiler:

3لتسحرنا بها فما نحن لك بمؤمنین

Yā Mūsā, sen cāzūlıḳ ḳılursın, saña imān (10) getürmeyevüz.

4والضفادع

Allah Te˓ālā ḳurbaġa˒ı viribidi kim yaġdurdı (11) bunlara. Ḥālbukim ayaḳ baṣacaḳ yir ḳalmadı ṣafādı˓dan. Ya˓n ḳurbaġadan (12) yürümege yir ḳalmadı, eger birin öldürseler yirine yüz görünürdi. (13) Fir˓avn’a eyitdiler: Mūsā’ya varuñ kim bu ḳamu Mūsā cāzūlıġıdur. [100a] (1) Mūsā’ya vardılar, eyitdiler: Yā Mūsā, duā ḳılġıl, bu belā bizden gide. Yine (2) du˓ā ḳıldı, ol daḫı imdi gelüñ, imān getürüñ. Hiç kimse imān getürmedi.(3)

اءالم 5والدم

Bunlarıñ ṣuyı ḳamu ḳan oldı; Ben İsrā˒l içse ṣu (4) olurdı, Ḳıbṭler içse ḳan olurdı. Yine Fir˓avn’a eyitdiler: Bize bir belā (5) daḫı geldi ḳamu belādan beter. Biz ṣusuz dirilmeyevüz. Fir˓avn’a eyitdiler: Bu ḳamu (6) Mūsā şomlıġındandur. Ve

مستكبرین او فاستكبرو

gerden-keşlik (7) ḳıldılar, geldiler, Mūsā’ya eyitdiler: Du˓ā ḳılġıl, bu belā bizden gitsün.Mūsā (8) du˓ā ḳıldı, yine gitdi. Hiç kimse imān getürmedi. Bunca belā bunlara dürlü (9)dürlü geldi, buñlaruñ günden güne küfri artdı.

فأرسلنا علیهم الطوفان والجراد والقمل والضفادع والدم آیات مفصلات فاستكبروا وكانوا قوما تعالاولهق6]2[وقع علیهم الرجز ]1[مجرمین

Kim bu belāları gördiler, daḫı imān getürmediler. Fermān (13) geldi: Yā Mūsā, va˓de geldi, bunlara eytgil. Bahāne ḳıl kim bizüm yarın [100b] (1) payramımız var. Altun gümiş ve ḳıymatlu ṭonlar dileñ, ˓āriyet kim sünnetdür (2) peyġamberlerüñ. Yarındası Mūsā Fir˓avn dergāhına vardı ve Fir˓avn’a eyitdi: (3) Bizüm yarın bayramımız vardur,

1 A’raf, 133: Biz de ayrı ayrı mucizeler olarak onların üzerine tufan, çekirge, haşere, kurbağalar ve kan gönderdik;

yine de büyüklük tasladılar ve günahkâr bir kavim oldular.2 A’raf, 1333 A’raf, 132: Ve dediler ki: Bizi sihirlemek için ne mucize getirirsen getir, biz sana inanacak değiliz.4 A’raf, 1335 A’raf, 1336 A’raf, 133-134: [1] Biz de ayrı ayrı mucizeler olarak onların üzerine tufan, çekirge, hasere, kurbağalar ve kan

gönderdik; yine de büyüklük tasladılar ve günahkâr bir kavim oldular. [2] Azap üzerlerine çökünce, ey Musa! sana

verdiği söz hürmetine, bizim için Rabb’ine dua et; eğer bizden azabı kaldırırsan, mutlaka sana inanacağız ve

muhakkak İsrailoğullarını seninle göndereceğiz dediler.





METİN Halil ÖZER

65

ṭon virgil. ˓Āriyeten anıñiçün kim düşmān (4) helāk olduġı gün bayramdur. Andan Fir˓avn buyurdı kim ḥazne ḳapusın (5) açdılar Mūsā ne gerekse alsun diyü. Mūsā (as) ne gerekse getürdi. (6) Fir˓avn Hāmān vezirine eyitdi: Sen daḫı açġıl. Hāmān daḫı açdı,(7) ne gerekse aldılar ṭondan ve avadanlıḳdan, ve altı biñ er var-ıdı, Ben (8)İsrā˒ller’den ˓avratdan ve oġlandan ayruḳ. Cebrā˒l geldi eyitdi: (9) Yā Mūsā, buyurġıl kim degme Ben İsrā˒ller ḳoç ya oġlaḳ bir nesne (10) boġazlasunlar, ḳanın ḳapularına sürsünler kim bu dün ferişteler (11) gelürler ve Ḳıbṭler oġlanların öldürürler kim yarın ḳamu (12) otururlar. Hiç Ben İsrā˒ller ḳayġusı ḳalmaya ve ġuṣṣası ḳalmaya,düşmānlarından (13) ḳurtulalar. Dün olduḳda ve ḳamu ḫalḳ ārām dutduḳda Ben [101a](1) İsrā˒ller birle Mıṣır’dan çıḳġıl.

1فأسر بعبادي لیلا إنكم متبعونتعالاقوله

Kim dün oldıysa Mūsā bunları şehirden çıḳardı. Ol altun (3) gümüş Ḳıbṭlerüñ bile alupvardılar ve ol dün Ben İsrā˒ller Mıṣır’dan (4) çıḳdılar ve bunlar Ḳulzüm deñizine irdiler. Mūsā (as) Hārun’ı süsine (5) muḳaddem ḳıldı, kendü ardınca aşdı. Benİsrā˒ller irteye degin yürüdi, (6) āzne gün, şenbe yekşenbe gün. Fir˓avn eyitdi: Mūsā gitdi, (7) Ben İsrā˒ller’i alup gitdi.

2 ]3[وإنا لجمیع حاذرون ]2[وإنهم لنا لغائظون ]1[هؤلاء لشرذمة قلیلونإن تعالاقوله

Fir˓avn (9) eyitdi: Bu ḳavim bizden ḳaçdılar, mālımızı alup vardılar. Ḫażır bilüñ, ardınca varalum. (10) Ḳamu bunları baġlu getürevüz, öldürevüz. Fir˓avn la˓netu’llah bir (11)kürssi var-ıdı, ini ḳırḳ aġaç var-ıdı. Ḳamusı atlandılar bir uġurdan. (12) On isbās-sılārıvar-ıdı, degme isbās-sālārıyla biñ (13) biñ atlu var-ıdı ve yidi yüz biñ oġlanı var-ıdı.Dükeli [101b] (1) ḳara ṭonlu ve kendü ḳara ata bünüp, ḳara ṭon birle ḥāliyā Mıṣır’dan (2)çıḳdı ve Hāmān’ı aġır sü birle ardına ḳodı ve bu ḫalḳ yönin Mūsā’ya (3) ḳıldı ve Mūsā üçdün gün varmış-ıdı ve Ḳalzüm deñizi ḳıyısına irmiş-idi. (4) Ḳuşluḳ vaḳti idi, bir toz gördiler. Mıṣır’dan yaña ve ˓Umre göründi (5) kim dükeli belürdiyse, Ben İsrā˒ller eyitdiler:

إنا لمدركون3

Ya˓n yā Mūsā (6) bizi öldüreler, bunlardan nice ḳurtulavuz? Öñümüzde deñiz var,ardımızda (7) düşmān var. Gemi yoḳ, düşmānda raḥim yoḳ. Mıṣır’da-ymıssaḳ yigirekdi (8) kim bunlaruñ cevrin görmez-idik. Mūsā cevāb virdi bunlara: (9)

4كلا إن معي ربي سیهدیني

Ya˓n Ḥaḳ kim benüm birledür ve (10) baña yardımcıdur ve baña yol göstericidür, baña nuṣret viricidür, va˓de (11) ḳılmışdur. Mūsā ḳavmi birle bu kelecide-y-idi, toz geldi.Fir˓avn süsini (12) yıġdı. Fermān geldi:

5أن اضرب بعصاك البحر

1 Duhan, 23: Allah, o halde kullarımı geceleyin yola çıkar. Çünkü takip edileceksiniz, buyurdu.2 Şuara, 54: [1] Esasen bunlar, sayıları az, bölük pörçük bir cemaattir. [2] (Böyle iken) kesinkes bizi

öfkelendirmişlerdir. [3] Biz ise, elbette uyanık (ve yekvücut) bir cemaatiz. (diyor ve dedirtiyordu)3 Şuara, 61: İki topluluk birbirini görünce, Musa'nın adamları: İşte yakalandık! dediler.4 Şuara, 62: Musa: Asla! dedi, Rabb’im şüphesiz benimledir, bana yol gösterecektir.5 Şuara, 63: Bunun üzerine Musa'ya: Asân ile denize vur! diye vahyettik. (Vurunca deniz) derhal yarıldı (on iki yol

açıldı), her bölük koca bir dağ gibi oldu.





METİN Halil ÖZER

66

Yā Mūsā, ˓aṣāñı (13) deñize urġıl. Deñize urdı, ṣu Mūsā’dan beliñledi. Cebrā˒l eyitdi:[102a] (1) Yā Mūsā, deñiz künbetin oḳuġıl. Mūsā eyitdi:

انحلق لید یا

Ya˓n yā deñiz, (2) ayrılgıl. Ṣu ayrıldı ve ol iki yol belürdi. Güneş yaḳdı ve yil urdı, yol (3)oldı. Mūsā eyitdi: Yā Hārun, girgil bu deñize. Hārun girdi, Yuşa˓ birle (4) ve süsi birle ve kendü daḫı indi. On iki biñ ḳable ḳamu indiler. Bu (5) yoldan ol yola ṭaġ oldı kim birbirin görsünler, emn oldılar. Allah Te˓ālā (6) Cebrā˒l’e fermān virdi kim bir ḳıṣraġa bindi, adı Ciẕzim-idi ve Fir˓avn (7) iline irişdi, yürüdi. Fir˓avn bir ḳara ayḳıra binerdi. Bu ferişte˒i (8) beñzedürdi. Geldi, Fir˓avn çerisine ḳıġırdı.

1الملك الحقلك الحقالم

(9) Yitüñ melküñüze. Fir˓avn deñize degdi, ṣudan yavuz ḳorḳdı. Hāmān (10) eyitdi:Eger Mūsā cāzūlıḳ birle geçdiyse, sen Tangrılıġıñ birle geçdiñ. (11) Fir˓avn dönesiydi.Cebrā˒l geldi. Ol ayḳır ḳıṣraġı gördiyse dizginin (12) yiñemedi. Cebrā˒l öñünce, ol ardınca deñize girdi. Andan çavuşları (13) ḳıġırtdı, döñerdi kim gerek ve melke yitüñkim ṭaşra bir atlu ḳalmadı. [102b] (1) İllā ḳamu deñize girdi. Meger Hāmān yönin Mıṣr’a ḳıldı.

2ئیل البحر فأتبعهم فرعون وجنوده بغیا وعدوا حتى إذا أدركه الغرقوجاوزنا ببني إسراتعالاقوله

Kim Ben İsrā˒ller ol yaña çıḳdılar. Fir˓avn çerisi (4) birle deñiz ortasına degdi. Mūsā döndi, ˓aṣā˒ı deñize urdı. Ṣuya (5) fermān geldi, sen ḳoġıl kim biz ġarḳa ḳılavuz. Bir ün geldi deñizden. Eger (6) eyle deñilmesse-y-idi kim Fir˓avnlar mālı bunlara rūz ḳılmış-ıdı kim bunlaruñ (7) zühresi yarılaydı ve ol ün ṣuda ḳaldı, ḳıyāmete degin. Andan (8)Fir˓avn bildi, ġarḳ olasın ḳurtulası degil.

3نت أنه لا إله إلا الذي آمنت به بنو إسرائیل وأنا من المسلمینقال آم

Eyitdi: (10) İmān getürdüm ol Tangrı’ya kim Ben İsrā˒ller melkidür. Ben müslimanlardanam. (11) Ammā Cebrā˒l ol biti kim ol gün virmiş-idi. Çıḳardı, (12) virdi,eyitdi kim bunuñ birle ḥüküm ḳılurduñ. Andan deñizden bir avuç (13) ṭopraḳ getürdi ve aġzına urdı. Fir˓avn eyitdi:

4أن وقد عصیت قبل وكنت من المفسدینالآ

[103a] Ya˓n şimdi mi imān getürürsin? (2) ˓Aẕāb geldi ve cānuñ dünyāda ġarḳ oldı, sen sürülmüşlerdensin. (3) Saña raḥmet yoḳ, ne bu cihānda ve ne ol cihānda. Ben İsrā˒ller eyitdi: (4) Yā Mūsā, biz hirgiz inanmayavuz ol helāk olduġın kendü gözümüz (5) birle görmeyince. Mūsā eyitdi: Deñiz ḳıyısına varuñ kim düşmānuñuz ḥālin (6) göresiz kim size bundan artuḳ subūḥ gerekmez. Deñiz ḳıyısına geldiler. (7) Fir˓avn sözüni gördiler kim ṣu üzere ṭaġa ve ṭaşa ururdı, cānı (8) ve süñükleri ṣınurdı. Bunlar feryād ḳılurlardı.Bilüşlü bilişine çaġırurlardı. (9) Elüm ṭutġıl. Allah Te˓ālā eyitdi: Ben İsrā˒ller’e minnet urdı bunlardan (10) ötüri.

1وأغرقنا آل فرعون وأنتم تنظرونتعالاقوله

1 Mü’minun, 116: Mutlak hakim ve hak olan Allah, çok yücedir. O'ndan başka tanrı yoktur, O, yüce Arş'ın sahibidir.2 Yunus, 90: Biz, İsrailoğullarını denizden geçirdik. Ama Firavun ve askerleri zulmetmek ve saldırmak üzere onları

takip etti. Nihayet (denizde) boğulma haline gelince, (Firavun:) Gerçekten, İsrailoğullarının inandığı Tanrı'dan başka

tanrı olmadığına ben de iman ettim. Ben de müslümanlardanım! dedi.3 Yunus, 904 Yunus, 91: Şimdi mi (iman ettin)! Halbuki daha önce isyan etmiş ve bozgunculardan olmuştun.





METİN Halil ÖZER

67

Ya˓n (11) Fir˓avn ehlin ġarḳ ḳılduḳ kim siz kim Fir˓avn ḳavmi helāk oldı. Ve bularuñ (12) cānın Ṭamu’ya alup vardılar. Deñiz ḳavmi urdı, Fir˓avn (13) dükeli ḫalāyıḳ birle ṭaşra bıraḳdı. Ben İsrā˒ller āşikāre gördiler. [103b] (1) Ve bir gün andan içmiş-idi kim Fir˓avn ṣaḳalından bir keşān ḳılam, ya˓n çekem dimiş-idi. (2) Ol andı rast ḳıldı. Daḫı ol māl kim bunlaruñ birle-y-idi, (3) kemerden ve smden ve giyesiden… Ḳamu bunları aldılar, Hāmān’ı istediler, (4) bulamadılar. Mūsā eyitdi: Ber-Ḫudāyā, Hāmān’ıgörmezüz. Meger Mıṣr’a vardı. Fermān (5) geldi. Hāmān’ı ayruḳ nesne birle helāk ḳılduḳ. Andan Ben İsrā˒ller (6) ḳamu Mıṣr’a geldiler, Hāmān’ı gördiler: Gözi görmez ve aġaç elinde ve bir ṭaġarcuḳ (7) boynunda dileniyor, ben açvan diyüp eydür. Mūsā eyitdi: Ber-Ḫuẕāyā, (8) ḳavluñ ḥaḳdur, ḳanı hāmānlık ḳılduġın? Fermān geldi. Yā Mūsā,(9) Fir˓avn bir gün ulu gördiyse bugün de görür. Andan Mūsā Ben İsrā˒ller (10) birle Mıṣr’a geldiler, Fir˓avnlar evine girdiler ve bunlaruñ ni˓metin (11) eline aldılar.

تبعوهم فأ ]3[كذلك وأورثناها بني إسرائیل ]2[وكنوز ومقام كریم ]1[فأخرجناهم من جنات وعیونتعالاقوله2]4[مشرقین

(13) Ṣordılar: Maḳāmın göreyim, nedür? Ol ḳonuḳluḳ evi ˒-idi. Fir˓avn’uñ ol [104a] (1)yitmiş biñ ev kim degme ġarb ve yoḳsullar girürdi. Andan aş virürdi. (2) Allah Te˓ālā aña Maḳām-ı Kerm didi. Ben İsrā˒ller bunlaruñ sarāylarına girdiler. (3) Andan Mūsā yönin Medine’ye ḳıldı, kendü ḫalḳına vardı, ya˓n evi ḫalḳına. (4) Bir uġurdan iki ḳız dünyāya getürmiş-idi. Ya˓n ikiz ṭoġurmış-ıdı ve hem (5) ḳoyunı selāmet ve ḳızları ḳırḳyaşına irmiş-idi. Andan evin götürdi, anasına (6) geldi, Mıṣr’a. Mıṣır’da ṭurdı. Kendü Ṭūr-u Senā’ya vardı kim Tangrı (7) Te˓ālā birle münācāt ḳılmaġa. Ṭaġ ortasına degdi.Fermān geldi Uçmaḳ (8) rıḍvānına kim benüm Kelmüm gelür, benüm birle rāz açar yir kürs bezenmiş. (9) Cebrā˒l virgil kim getürsün benüm Kelmüm. Ol kürsye otursun (10) ve benüm birle münācāt ḳılsun. Rıḍvān bir kürs gevherden muraṣṣa˓ (11) bezenmiş.Cebrā˒l getürdi, Ṭūr Ṭaġı’na ḳodu kim Mūsā aġdı ve oturdı. (12) Tangrı birle münācāt ḳıldı. Bilüñ kim kürs getüren Cebrā˒l idi (13) ve bezeyen Rıḍvān-ıdı. ˓Arşı bezeyen Tangrı-idi. Muṣṭafā’yı [104b] (1) alup vardı. Hem Tangrı-y-ıdı. ˓Arşdan geçürdi. Şükür ol Tangrı’ya kim bizi (2) Muḥammed ümmeti ḳıldı. Lā İlāhe illallah Muḥammed Resūlullah. Anuñ gibi na˓lın birle (3) geçdi.

3الذي أسرى بعبده لیلا من المسجد الحرام إلى المسجد الأقصى الذي باركنا حولهسبحان

Andan Mūsā (as) eydesin ve işidesin. İşitdi. (5) Andan Tangrı va˓de virdi.

4وواعدنا موسى ثلاثین لیلةتعالاقوله

(6) Ol va˓de oldı kim Allah Te˓ālā aña eyitdi. Otuz gün oruç mām-idi ya˓n (7) dün gün nesne yimezdi. Mūsā eyitdi: Yā ḳavm, Tangrı baña kitāb viriser. (8) Ol kitāb birle şer˓at

1 Bakara, 50: De ki: (Ey müşrikler!) Ne dersiniz? Allah'ın azabı size geceleyin veya gündüzün gelirse (ne yaparsınız?).

Suçlular ondan hangisini istemekte acele ediyorlar!2 Şuara, 57-60: [1] Ama (sonunda) biz onları (Firavun ve kavmini), bahçelerden, pınarlardan, çıkardık. [2]

Hazinelerden ve değerli bir yerlerden. [3] Böylece, bunlara İsrailoğullarını mirasçı yaptık. [4] Derken (Firavun ve

adamları) gün doğumunda onların ardına düştüler.3 İsra, 1: Bir gece, kendisine âyetlerimizden bir kısmını gösterelim diye (Muhammed) kulunu Mescid-i Harâm'dan,

çevresini mübarek kıldığımız Mescid-i Aksâ'ya götüren Allah noksan sıfatlardan münezzehtir; O, gerçekten işitendir,

görendir.4 A’raf, 142: (Bana ibadet etmesi için) Musa'ya otuz gece vade verdik ve ona on gece daha ilâve ettik; böylece

Rabb’inin tayin ettiği vakit kırk geceyi buldu. Musa, kardeşi Harun'a dedi ki: Kavmimin içinde benim yerime geç,

onları ıslah et, bozguncuların yoluna uyma.





METİN Halil ÖZER

68

issi olısaruz. Ḳavmü eyitdi: Biz nite bilelüm kim saña (9) kitāb virür. Gerek biz āşikāre görsevüz, baylıḳ bilsevüz kim ol Tangrı (10) kitābıdur. Mūsā eyitdi: Birḳaç prler iḫtiyār ḳıluñ kim benüm birle gelsün. (11) Ben İsrā˒l’den altmış ṭoḳuzar iḫtiyār ḳıldılar; ḳamu aḳ ṣaḳallu. Bir (12) gün eyitdi: Daḫı gerekdi kim yitmiş olsa. Ol dün yetdiler, irte (13)ṭurdılar. Yuşa˓ bin Nūn bir sehel aġarmış-ıdı. Dükeli yitmiş oldı. [105a] (1) Mūsā bu otuz gün oruç ṭutdı. Yitmiş ḳarı kişileri birle yönin Ṭūr’a (2) dutdı.

1واختار موسى قومه سبعین رجلا لمیقاتناتعالاقوله

Kim bunlar (3) vardılar, Yuşa˓a eyitdi, bile varmadı. Mūsā eyitdi: Nite varmazsın (4)bunlaruñ birle? Yuşa˓ eyitdi: Bunlar seni iḫtiyār ḳıldı, zişt söz söyledilerdi. (5) Zişt oldı kim eyitdiler:

2كم الصاعقة وأنتم تنظرونلن نؤمن لك حتى نرى الله جهرة فأخذتتعالاقوله

(7) Ya˓n yā Mūsā, biz inanamayavuz kim Tangrı āşikāre görmeyince. Bu sözi (8)eyitdiler-ise hemān bir od geldi bunları göyündürmege. Mūsā ṭaġa aġdı. (9) Cebrā˒l gelmiş-idi, Mūsā’ya kürs getürmiş-idi. Mūsā elin ṣundı, zeytun (10) yapraġın ḳopardı,çeynedi, yutdı, orucın sıdı. Kendü yirine degdi. (11) Fermān geldi. Yā Mūsā, nite orucı ṣıdıñ? Mūsā eyitdi: Yā Rabbi, Sen yigirek (12) bilürsin kim aġzım ḳoḳısından utandum.Eyitdi: Yā Mūsā, oruç (13) ṭutucunuñ aġzı ḳoḳusı benüm ḳatumda yigirekdür misk ḳoḳusından. [105b]

الناسعلىالمسكریحمنتعالااللهعندالمیبمالصایقمریح ) مع (النبىقال

Yā Mūsā, imdi kim oruç ṭutduñ ve ṣıduñ yine (3) on gün daḫı dutġıl ḳırḳ gün tamāmolsun.

3م میقات ربه أربعین لیلةوأتممناها بعشر فتتعالاقوله

Düni ve güni muṣuherdür, otuz (5) gün dutduġı Zilhicce-y-idi ve on daḫı Muḥarrem’de-y-idi. Ben İsrā˒ller’e (6) oruç dutmaġa eyitdi: Ber-Ḫuẕāyā, benüm birle yitmiş er geldi.İmdi (7) ben yalıñuz varurven, ne dirsin? Benüm ḳavmüm baña inanmayalar. Mūsā göñli (8) içün ol yitmiş eri diri ḳıldı.

4ثم بعثناكم من بعد موتكم لعلكم تشكرونتعالاقوله

Mūsā yitmiş kişi birle Ben İsrā˒ller’e (10) geldi, on gün daḫı oruç dutdı. Andan bu ḳavm birle yönin Ṭūr’a (11) ḳıldı kim ṭaġa degdi, ol ḳavme eyitdi: Arḳun gelüñ. Kendü yirine degdi. (12) Fermān geldi Ḥaḳ’dan.

5]2[قال هم أولاء على أثري وعجلت إلیك رب لترضى ]1[وما أعجلك عن قومك یاموسىتعالاقوله

[106a] (1) Fermān geldi: Yā Mūsā, nite iveyürürsin? Ḳavmüñ koduñ. Eyitdi: (2) İlāh,ḳavmüm benüm ardumca gelürler. Ben senüñ rıżālıġıñ içün ivdüm, (3) geldüm kim benden ḫoşnūd olasın. Andan nidā geldi. Yā Mūsā, kim yitmiş (4) nidā Ḥaḳ’dan işitdi,

1 A’raf, 155: Andolsun ki sizi biraz korku ve açlık; mallardan, canlardan ve ürünlerden biraz azaltma (fakirlik) ile

deneriz. (Ey Peygamber! ) Sabredenleri müjdele !2 Bakara, 55: Bir zamanlar: Ey Musa! Biz Allah'ı açıkça görmedikçe asla sana inanmayız, demiştiniz de bakıp durur

olduğunuz halde hemen sizi yıldırım çarpmıştı.3 A’raf, 1424 Bakara, 56: Sonra ölümünüzün ardından sizi dirilttik ki şükredesiniz.5 Taha, 83-84: [1] Seni acele ile kavminden ayrılmaya sevkeden nedir, ey Musa! [2]Musa: İşte, dedi, onlar da benim

peşimdeler. Ben, memnun olasın diye sana acele ile geldim Rabb’im.





METİN Halil ÖZER

69

işitmegi lezzetine ˓āşıḳ oldı, ya˓n datlusına (5) mihir deprendi, ġayetā degdi. Eyle ṣandı kim nihāyete degdi. Andan ol (6) ˓āşıḳlıḳ içinde ve dos(t)luḳ içinde Ḥaḳ(ḳ)’a eyitdi:

1رب أرني أنظر إلیك

Ya˓n Ber-Ḫudāyā, söziñ işitdüm, dẕāruñ göreyim, didi. Yidi (8) ḳat gök feriştehleriḳamu çaġrışdılar kim ˓İmrān oġlı Mūsā (9) Tangrı kelāmın işitdi, İmdi dẕārın görmekister. Fermān geldi: (10) Yā Mūsā, aşaġa baḳġıl. Aşaġa baḳdı, Ṣırad’a degince gördi, eyitdi: (11) Ber-Ḫudā, nice maḫlūḳ-içün niyyet ḳılduk. Yine kürs ayaḳ asrasına (12)ḳodı, eyitdi:


Ya˓n dẕāruñ görsem. (13) Andan fermān geldi: Yā Mūsā, oturġıl. Oturdı, yitmiş biñ[106b] (1) firişte gördi gökden indiler. Ṣıġır ṣuratı gibi, bu(r)nı, ra˓d öni (2) gibi. Girü Mūsā örü ṭurdı. Gelürler ve eydürlerdi:

العزترؤیتفىاتطمعحایضامرءةابنیا

İy ḥāyıż ˓avrat oġlı, ṭama˓ (4) ḳılduñ ol Tangrı dẕārına. Yitmiş ferişte geçdi, her birisi Mūsā’ya (5) bunı söylerdi. Yine Mūsā örü ṭurdı, ḳıġırdı, eyitdi: (6)

3كرب أرني أنظر إلی

Nidā geldi: Yā Mūsā, oturġıl. Oturdı, (7) yine yitmiş ferişte gördi, arslan ṣuratı birle ayruḳsı söz didiler. (8) Bunlar geçdiler. Yine örü ṭurdı, eyitdi:


Fermān (9) geldi. Oturġıl. Oturdı, üçünci gökden anca firişte indi. Kerkez ṣuratı (10)gibi ve onlar daḫı ayruḳsı söz söylediler. Yine Mūsā örü ṭurdı. (11) Yidi ḳat göge degince her biri ayruḳsı söyledi. Yetmiş biñ firişte (12) oturdı. Degmesi bir nesne ṣuratı birle ayruḳsı söz söylediler kim ṭavus (13) ṣuratı birle. Mūsā eyitdi: örü ṭurdı, eyitdi:


[107a] (1) Mūsā’ya eyitdi: Ṭaġa baḳġıl. Ṭaġa baḳdı, biñ biñ firişte gördi. ˓Aṣā (2) elinde ve bir kilim geymiş ve ḳıġırurlardı.


Mūsā (3) eyitdi: Ber-Ḫudāyā, benden ayruḳ Mūsā var mıdur? Fermān geldi: Yā Mūsā,(4) ol ḳamu senüñ ṣuratuñdur. Bunlar ḳamu seni bilürler. Sen bunları bilmezsin. (5)Beni ḳaçan göresin? Tamām yidi gökden indi. Dükeli dünyā nūr (6) oldı ve eydürlerdi:

وقتكاللهطابوعیشكاللهطاب

Ya˓n (7) Tangrı senüñ dirlügüñ datlu ḳılsun ve vaḳtüñ ḫoş ḳılsun. Mūsā (8) ṭama˓ ḳıldı.Firişteler bu sözi didi. Yine örü ṭurdı, eyitdi:

1 A’raf, 143: Musa tayin ettiğimiz vakitte (Tûr'a) gelip de Rabb’i onunla konuşunca Rabb’im! Bana (kendini) göster;

seni göreyim! dedi. (Rabb’i): Sen beni asla göremezsin. Fakat şu dağa bak, eğer o yerinde durabilirse sen de beni

göreceksin! buyurdu. Rabb’i o dağa tecelli edince onu paramparça etti, Musa da baygın düştü. Ayılınca dedi ki: Seni

noksan sıfatlardan tenzih ederim, sana tevbe ettim. Ben inananların ilkiyim.2 A’raf, 1433 A’raf, 1434 A’raf, 1435 A’raf, 1436 A’raf, 143





METİN Halil ÖZER

70


Nidā geldi: Yā Mūsā,

2لن تراني

Görmeyesin. Fān sarāy (10) içinde bāḳ görüsersin. Ṭaġa baḳ. Eger ṭaġ yirinde ṭurursa bilgil kim (11) sen beni göresin.

3ولكن انظر إلى الجبل فإن استقر مكانه فسوف ترانيتعالاقوله

Ḥaḳ Sübḥānehu ve Te˓ālā bir zerre tecellisin ṭaġa ḳıldı. (13) Ṭaġ pāre pāre, zerre zerre oldı, havaya uçdı Tangrı ḳudreti birle. [107b]

4فلما تجلى ربه للجبل جعله دكا وخر موسى صعقاتعالاقوله

(2) Kim Mūsā ṭaġa baḳdı, yüzin düşdi ve uṣṣı gitdi, girü uṣṣı geldükde: (3)

5ك وأنا أول المؤمنینفلما أفاق قال سبحانك تبت إلیتعالاقوله

(4) Ya˓n arı Tangrı sensin, seni fān dünyā gözü-le görmekden tevbe ḳıldum. (5) Bu fān sarāyında senüñ dẕāruñ dilemeyem ve ben mü˒minven. Kimse (6) senüñ dünyāda dzāruñ görmeye(l)ler. Nidā geldi: Yā Mūsā,

6إني اصطفیتك على الناس برسالاتي وبكلامي فخذ ما آتیتك وكن من الشاكرینتعالاقوله

Fermān geldi: Yā Mūsā, seni güzde (9) ḳıldum risālet ve nübüvvet birle Ben İsrā˒ller’e ve seni kendü kelāmuma (10) maḥṣūṣ ḳıldum. Senden ilerü bu derece kimsenüñ yoġ-udı velākin (11) benim ˓iz(z)etüm içün kim dünyāda kimse benüm dẕārum (12) görse senden ṣoñra. Muḥammed ola ve ümmeti ola. Ol ümmete gösterdüm. (13) Ol nesne kim virevüz, anı alġıl, ya˓n Tevrit’i. Fermān geldi [108a] (1) Cebrā˒l’e kim Uçmaġ’a girgil.Yişil zümüretden bir levḥ çıḳarġıl. Daḫı (2) bir ḳavilde eydür kim ol levḥ bi(z)den-idi.Ol bizi güneş eritmez idi (3) ve ne od yaḳar-ıdı. Fermān geldi Cebrā˒l’e. Ol levḥi ḳaleme (4) virgil kim Tevrit Levḥi’l-Maḥfūẓ’da ṭurur. Aña yazsun. Cebrā˒l (5) Tangrıfermānın ḳıldı. Andan ḳalem yürüdi, piñ sūre yazdı. (6) Degme sūre biñ āyetçe, degme āyet Sūretü’l-Baḳaraca, iki buçuḳ (7) kürsüdür, daḫı yigirmi āyet Sūretü’l-Baḳaraca ve degme āyetde biñ (8) va˓de ve biñ va˓yide ve biñ emir ve nehyi tamām oldı. Cebrā˒l (as)(9) dö(r)t yüz biñ firişte birle anda ol levḥ.

وكتبنا له في الألواح من كل شيء موعظة وتفصیلا لكل شيء فخذها بقوة وأمر قومك یأخذوا بأحسنها تعالاقوله7ار الفاسقینسأریكم د

Cebrā˒l kim ol levḥi Mūsā’ya virdi. (13) Mūsā gözi aña düş oldı. İlki ḥaṭṭa yazılu-y-ıdı.

انبیاءكلئنهمبفقهمفىماحالوهمماعالواهم

[108b] Ya˓n bir ḳavmi ˓ālim (2) ve ḥākimlıḳ birle ḥāli kim peyġamber birle gibi Mūsā göñli ḥoş oldı, (3) geldi, eyitdi: Ber-Ḫuẕāyā.

1 A’raf, 1432 A’raf, 1433 A’raf, 1434 A’raf, 1435 A’raf, 1436 A’raf, 144: (Allah) Ey Musa! dedi, ben risaletlerimle (sana verdiğim görevlerle) ve sözlerimle seni insanların başına

seçtim. Sana verdiğimi al ve şükredenlerden ol.7 A’raf, 145: Nasihat ve her şeyin açıklamasına dair ne varsa hepsini Musa için levhalarda yazdık. (Ve dedik ki):

Bunları kuvvetle tut, kavmine de onun en güzelini almalarını emret. Yakında size, yoldan çıkmışların yurdunu

göstereceğim.





METİN Halil ÖZER

71

امتىصفتیاهاذایا

Ya˓n bu benüm ümmetüm (4) ṣıfatı mıdur? Nidā geldi: Aḥmed ümmeti ṣıfatıdur, bu anuñ ümmeti ṣıfatıdur. (5) Ol ḳamu ḫalḳuñ yigidür. ˓Ālimler ol yirde Mūsā’ya yetdi kim ˓ālimler (6) peyġamber birle beraber ola, ḳanda idi Aḥmed ya Furḳān. Öyle ki (7)˓ālimler ḥürmeti ve ˓avā(m)lar ḥürmetini beraber ṭutarlar. Günāha giriftār (8) olurlar. ˓Ālimler ḥürmetini gey ṣaḳlañ. Mūsā eyitdi:

لغیرىوالعطاءوقتىالوقت

Vaḳit benimdür. Virdügüñ ayruġa (10) virürsin. Nidā geldi: Yā Mūsā, sen kelmemsin.

1نجني

Benim bunlar (11) dos(t)larımdur, dos(t)lar sözi kelmler birle ḫoş olur. Mūsā eyitdi:(12) Ber-Ḫuẕāyā, bunları benüm ümmetüm ḳılġıl. Nidā geldi:

العقبىفىوالسابقونالدنیافىاآلخرونهم

Ya˓n dünyāda āḫir ola ve ˓uḳbāda [109a] (1) öñdin ola ḳamu ḫalḳdan.

2وما كنت بجانب الطور إذ نادینا ولكن رحمة من ربكتعالاقوله

Allah Te˓ālā Muḥammed’e eyitdi: Yā Muḥammed, (3) Sen Ṭūr-u Sin’de yoġ-ıduñ kim biz ümmetüñi añduḳ. Ol benüm raḥmetüm˒idi. (4) Mūsā’ya nidā ḳıldı kim Muḥammed ümmeti cānlarını ḳamu anda ḥażır (5) ḳılduḳ kim eyitdiler:

لبیكلكالشریكلبیكاللهم

Ammā (6) Allah bu ümmete üç ḳavilde nidāsın kendü işitdürdi. Bir ol vaḳit (7) kim misāk güni yitmişdi.

3ألست بربكم

Bir ol vaḳit kim İbrāhim (8) ḫāneyi yapdı.

4وأذن في الناس بالحجتعالاقوله

Ya˓n yā Tangrı (9) ḳulları, Tangrı evine gelüñ diyi çaġırdı. İbrāhim (as) ammā (10)işitdüren ḫaḳ ḳul(l)ıġına erraḥmānirraḥm-idi. Andan ötürü (11) Tangrı’ya cevāb virdiler. Dürüst dell budur kim Tangrı’dan (12) eyitdiler:

موالءسیدىیابیكللكالشریكلبیكاللهملبیك

Üçünci Ṭūr-ı Senā ṭaġında işitdürdi. Mūsā eyitdi: [109b] (1) Yā ümmet-i Muḥammed,eydici Mūsā-y-ıdı, degürüci Tangrı-˒idi. Cevāb (2) virdiler kim

لبیكاللهملبیك

Mūsā eyitdi: İlāh, nidā ben ḳıldum, (3) cevāb saña virdiler. Fermān geldi: Yā Mūsā,oḳuyıcı sensin, degürici (4) ben-idüm. Mūsā eyitdi: Bunları ḥażır ḳılduñ. ˓Aṭāsız virgil.(5) Nidā geldi Ḥaḳ’dan, eyitdi: Yā ümmet-i Aḥmed.

1 Kasas, 21: Musa korka korka, (etrafı) gözetleyerek oradan çıktı. Rabb’im! Beni zalimler güruhundan kurtar dedi.2 Kasas, 46: (Musa'ya) seslendiğimiz zaman da, sen Tûr'un yanında değildin. Bilakis, senden önce kendilerine uyarıcı

(peygamber) gelmeyen bir kavmi uyarman için Rabb’inden bir rahmet olarak (orada geçenleri sana bildirdik); ola ki

düşünüp öğüt alırlar.3 A’raf, 172: Kıyamet gününde, biz bundan habersizdik demeyesiniz diye Rabb’in Adem oğullarından, onların

bellerinden zürriyetlerini çıkardı, onları kendilerine şahit tuttu ve dedi ki: Ben sizin Rabb’iniz değil miyim? (Onlar

da), Evet (buna) şâhit olduk, dediler.4 Hacc, 27: İnsanlar arasında haccı ilân et ki, gerek yaya olarak, gerekse nice uzak yoldan gelen argın develer üzerinde

sana gelsinler.





METİN Halil ÖZER

72

قضبىقبلرحمتىسبقت

(6) Ya˓n benüm raḥmetüm size olsun pişmezden ilerü.

لاانیشهدوهوحطایاهثمالارضقرءاتومثلیقینىمنتعصمونىانقبللكموغفرتتسئلونىانقبلواعطیتكمابائىولالهغفرتورسولىعبدىمحمدوانغیرىاللهالااله

Ya˓n (10) ümmet-i Aḥmed baġışladum. Andan ilerü kim dileseñüz yarlıġadum yazuḳdan (11) ilerüdür ve her kim ḳıyāmetde ḥażır olsa ve yer ulusınca yazuḳ (12) var olsa ve muḳır gelürse benüm birligüme ve Muḥammed benüm

1نةإن الله اشترى من المؤمنین أنفسهم وأموالهم بأن لهم الجتعالاقوله

[110a] ettā˒ibūne ve ol yire degince kim

2التائبون العابدون الحامدون

Ḳamudan öñdin Tangrı mü˒minleri ṣatun aldı (3) Uçmaḳ birle, mālın daḫı özin daḫı ṣatıcı Tangrı-y-ıdı. Hem yine (4) alıcı Tangrı-y-ıdı. Anıñiçün kim ṭoḳuşuñ kāfirler birle gerekse āşikāre (5) gerekse bātın ve ẓāhir müşriklerdür ve bātın kāfirlerdür, va˓de ḳılmışdur. (6) Tangrı her kim kāfirleri ḳahır ḳılsa Tangrı Uçmaḳ’ı anuñdur. Nitekim yād (7) ḳılmışdur Tevrit’de ve İncil’de ve Furḳān’da. Kimdür ki sizde bu ḳavlu (8) ḳılsa yāMuḥammed, muştulaġıl mü˒minlere, eytgil: Saġışsuz bizi aldum (9) ve ḳurtulduñuz ˓aẓmi

كم صعفت

Bu tā ˒İnanlar ḳavmidür ve ˓ābid (10) ve ḥāmidānlar ve ṣāyımlar ve rukū ve süçūd ḳılıcılar ve emr-i (11) ma˓rūf ḳılıcılar ve ḥarāmdan yıġılanlar ve Tangrı ḥaddin bekleyiçiler, (12) muştuluḳ vir bunuñ gibi mü˒minlere. Ammā Mūsā levḥ birle ol (13)ṭaġdan indi. Baḳdı bu yitmiş kişi nūrı tecelli göyündürmiş. [110b] (1) Bunlaruñ cānın göge degürmiş-idi. Mūsā du˓ā ḳıldı, eyitdi: (2)

3 من قبل وإیاي أتهلكنا بما فعل السفهاء منا إن هي إلا فتنتكلو شئت أهلكتهم

İmdi ḳavme varsam baña neler ideler? (4) Ulumuzı helāk ḳılduñ ve sen yigirek bilürsin kim bu benüm ḳavmüm (5) süfledür. Ol sa˓at Ḥaḳ Sübḥānehu ve Te˓ālā ol ḳavmi diri ḳıldı. (6) Ol ḳavm baḳdılar, Mūsā yüzin nūrdan göremediler. Andan Mūsā (7) bir niḳāb aġaçdan itdi. Ol nūr anı göyündürdi ve daḫı demürden (8) bir niḳāb daḫı itdi. Hem anıdaḫı göyündürdi kim Mūsā˒ı görürseñüz (9) söz olurdı, eyitdi: Ber-Ḫuẕāyā, yā neden niḳāb ḳılayım? (10) Eyitdi: Yoḫsullar arḳasından Mūsā dervişler arḳasından (11) dirdi,nikāb dikdi. Andan Mūsā levḥi götürdi. Bu yitmiş kişiyle (12) Mıṣr’a vardı. Ḳırḳ gün

1 Tevbe, 111: Allah müminlerden, mallarını ve canlarını, kendilerine (verilecek) cennet karşılığında satın almıştır.

Çünkü onlar Allah yolunda savaşırlar, öldürürler, ölürler. (Bu), Tevrat'ta, İncil'de ve Kur'an'da Allah üzerine hak bir

vaaddir. Allah'tan daha çok sözünü yerine getiren kim vardır! O halde O'nunla yapmış olduğunuz bu alış verişinizden

dolayı sevinin. İşte bu, (gerçekten) büyük kazançtır.2 Tevbe, 112: (Bu alış verişi yapanlar), tevbe edenler, ibadet edenler, hamdedenler, oruç tutanlar, rükû edenler, secde

edenler, iyiliği emredip kötülükten alıkoyanlar ve Allah'ın sınırlarını koruyanlardır. O müminleri müjdele!3 A’raf, 155: Musa tayin ettiğimiz vakitte kavminden yetmiş adam seçti. Onları o müthiş deprem yakalayınca Musa

dedi ki: Ey Rabb’im! Dileseydin onları da beni de daha önce helâk ederdin. İçimizden birtakım beyinsizlerin işlediği

(günah) yüzünden hepimizi helâk edecek misin? Bu iş, senin imtihanından başka bir şey değildir. Onunla dilediğini

saptırırsın, dilediğini de doğru yola iletirsin. Sen bizim sahibimizsin, bizi bağışla ve bize acı! Sen bağışlayanların en

iyisisin! (Hz. Musa'nın, kavmini temsilen seçip Allah'ın huzuruna getirdiği kimseler, Allah ile kendi arasındaki

konuşmayı işitince, onunla yetinmediler ve: Ey Musa, Allah'ı açıkça görmedikçe sana asla inanmayacağız dediler.

Bunun üzerine orada şiddetli bir deprem oldu ve bayılıp düştüler. Hz. Musa, Allah'a yalvardı da bu afet kaldırıldı.)





METİN Halil ÖZER

73

olmış-ıdı kim Mūsā ḳavminden gitmiş-idi. (13) Andan Sāmiri eyitdi ol ḳavme kim gelüñ bir nesnem var, size eydeyin. [111a] (1) Sāmiri Cebrā˒l bislemiş-idi. Anıñçün kim Fir˓avnlar ḳaçduḳda Sāmiri (2) bıraḳdılar, oġlan-ıdı. Tangrı fermānı birle sekiz ay anı dutdı (3) ve daḫı bir ḳavilde sekiz yıl atası ḳayururdı, Cebrā˒l atası ḳayururdı. (4)Cebrā˒l getürdi, ḳapuda ḳodı, ol ma˓nide oturdı. Ben İsrā˒ller (5) anı severdi. Andan Sāmiri eyitdi: Mūsā ol ḳavmi birle helāk oldı, (6) imdi gelüñ Tangrı’sını size gösterem.Sāmiri ḳuyumcıydı. Bir ṣurat (7) düzdi buzaġu gibi, yire gömdi, anıñ üzerine odun yıġdı,(8) eyitdi: Degmeñiz bir altun gümiş bu oda uruñ. Degmesi Fir˓avnlar (9) altunından bir çekürge gözince bıraḳdılar. Andan Sāmiri od yandurdı. (10) Ol altun ḳamu eridi. Ol ṣurat üzere oturdı. Külini yil aldı. Sāmiri (11) buzaġuyı yirden çıḳardı, yir üzere ḳodı,daḫı bir rivāyetde getürmişlerdür (12) kim Sāmiri Fir˓avn ġarḳ olduḳda Cebrā˒l (13)görmiş-idi. Ol ḳısraḳ her yirde baṣa, yaş biterdi. Sāmiri Cebrā˒l’i [111b] (1) bildi. Elin ṣundı ayaġından ṭopraḳ aldı, saḳınurdı.

1فقبضت قبضة من أثر الرسول فنبذتها وكذلك سولت لي نفسيتعالاقوله

Kim Ben İsrā˒ller ol buzaġu yarıldı, ol ṭopraḳı (4) buzaġuya urdı, buzaġu meledi.

2عجلا جسدا له خوارتعالاقوله

(5) Ve ḥuvar buzaġu ünine dirler. Ol ḳavm buzaġu ünin işitdiler, bir (6) uġurdan secde ḳıldılar. Sāmiri eyitdi:

3هذا إلهكم وإله موسى

Eyitdi: Yā ḳavm, uş sizüñ Tangrı’ñuz ve Mūsā Tangrı’sı (8) dükeli Ben İsrā˒ller ol buzaġuya secde ḳıldılar. Meger iki buçuḳ (9) bölük secde ḳılmadılar. Ben İsrā˒ller on iki bölük-idi, iki degme böligi (10) elli biñ er-idi. Dükeli Ben İsrā˒ller altı yüz biñ er-idi.Bunlardan (11) yüz biñ yigirmi biş er buzaġuya ṭapmadılar. Ayruġı ḳamu kāfir (12) oldı.Tangrı Te˓ālā yiri mü˒minler fermānında ḳıldı kim yiri yırtalar. (13) Yire girdiler ve yirden çıḳdılar. Deñize girdiler ve deñizden çıḳdılar. [112a] (1) Ḳaf Ṭaġı’na vardılar.Andan evler yapdılar. Hiç kimse evi birbirinden artuġlıġı (2) eksikligi olmadı ve mescidler binā ḳıldılar ˓ibādet içün ve (3) yirde aġaç bitdi. Tangrı’ya ṭapu ḳılu girdiler ve bunlara ṭa˓ām gerek (4) ol olsa yazıdan alurlar-ıdı. Mi˓rāç düni Muṣṭafā (as) havada (5)bir nūr gördi kim yirden çıḳardı. Eyitdi: Yā Cebrā˒l ol nūr ne nūrdur? (6) Eyitdi: Ol nūr Ben İsrā˒ller ˓ābidleriniñ nūrıdur Mūsā ḳavminden. (7)

4ومن قوم موسى أمة یهدون بالحق وبه یعدلونتعالاقوله

Resūl eyitdi: Yā Cebrā˒l, beni bunlara alup varġıl, bunları (9) da˓vet ḳılayım. Cebrā˒l anı alup vardı. Bunları da˓vet ḳıldı. Resūl (as) (10) Cebrā˒l’e eyitdi:

اوآمنوبهیقالوالقرىشىالهاشمىالعربىالامىنبیكمهاذا

1 Taha, 96: O da: Ben, onların görmediklerini gördüm. Zira, o elçinin izinden bir avuç (toprak) alıp onu (erimiş

mücevheratın içine) attım. Bunu böyle nefsim bana hoş gösterdi, dedi.2 A’raf, 148: (Tûr'a giden) Musa'nın arkasından kavmi, zinet takımlarından, böğürebilen bir buzağı heykelini (Tanrı)

edindiler. Görmediler mi ki o, onlarla ne konuşuyor ne de onlara yol gösteriyor? Onu (tanrı olarak) benimsediler ve

zalimler oldular.3 Taha, 88: Bu adam, onlar için, böğürebilen bir buzağı heykeli icat etti. Bunun üzerine: İşte, dediler, bu, sizin de,

Musa'nın da Tanrısıdır. Fakat onu unuttu.4 A’raf, 159: Musa'nın kavminden hak ile doğru yolu bulan ve onun sayesinde âdil davranan bir topluluk vardır.





METİN Halil ÖZER

74

Kim Cebrā˒l ünin işitdiyse ḳamu evlerinden (12) çıḳdılar ve Muṣṭafā’ya geldiler, imān getürdiler.

1 اللهرسولمحمداللهالاالهلا

Didiler. Andan Resūl bunlara

2هالحمد لل

3و قل یاأیها الكافرون

[112b] ögretdi. Ol ḳavm Muṣṭafā dnine girdiler. Ol ḳalan (2) ṭoḳuz buçuḳ bölügi buzaġuya ṭapdılar. Mūsā ol levḫ birle (3) geldi, ḳavmi gördi, el ḳavşurup dururlar buzaġuya. Mūsā Hārun’a (4) vardı.

4بئسما خلفتموني من بعدي أعجلتمقال تعالاقوله

Ya˓n yā (5) Hārun, yavuz ḫ(ilā)fet kim sen ḳılduñ, ḳavmümi buzaġuya ṭapdurduñ, (6)Ḥaḳ’dan döndiler, kāfir oldılar. Hārun cevāb virdi.

5وا یقتلونني فلا تشمت بي الأعداءقال ابن أم إن القوم استضعفوني وكادتعالاقوله

Ya˓n yā Mūsā, bunlar benüm fermānum dutmadılar ve yalıñuz (9) ˒idüm. Beni öldüriserlerdi ve Hārun anıñ ḥuyın bilürdi. Yā (10) ḳarındaşım, düşmānlarumı şāz ḳılmaġıl. Benüm bu işde yazuġum yoḳ. (11) Mūsā ḳaḳıyup levḥi yire urdı. Hārun başın ḳoltuġına ḳısdı. (12)

6وألقى الألواح وأخذ برأس أخیه یجره إلیه قال ابن أم

7 ترقب قوليلا تأخذ بلحیتي ولا برأسي إني خشیت أن تقول فرقت بین بني إسرائیل ولم

[113a] Hārun feryāz ḳıldı, eyitdi: (2) Yā anam oġlı, benüm ṣaḳalum ve başum dutmaġıl.Ṣaḳalın dutmış-ıdı, çāġırdı, (3) utansun ḳosun diyü. Hārun eyitdi: Ben bunlara bir arısuz (4) söz söylemedüm. Bunlar beni ṭaġıdısardı. Sen baña inanmazsıñ. (5) Beni melāmet ḳılursın. Bu ḳavmi nite ṭaġıdısarsın? Bunlar benim (6) fermānım bozdılar. Ben ne ḳılayım? Andan Mūsā eyitdi: Buzaġuyı kim (7) itdi. Sāmiri ḳıldı, didiler. Eyitdi: YāSāmiri, saña ne geldi kim (8) bu fitne˒i ḳılduñ? Cevāb virdi:

8قال بصرت بما لم یبصروا به فقبضت قبضة من أثر الرسول فنبذتها وكذلك سولت لي نفسيعالاتقوله

Ya˓n yā Mūsā, ben gördüm kim sen görmedüñ ve bunlar görmedi. (11) Ben bir avuçṭopraḳ Cebrā˒l izinden getürdüm ve baña gömmişdür. (12) Mūsā eyitdi: İlāh, buzaġuyı Sāmiri itdiyse kim söyletdi? (13) Mūsā eyitdi:

1إن هي إلا فتنتك تضل بها من تشاء وتهدي من تشاء

1 Allah’tan başka ilah yoktur, Muhammed O’nun elçisidir.2 Fatiha, 2: Hamd (övme ve övülme), âlemlerin Rabb’i Allah'a mahsustur.3 Kafirun, 1: De ki: Ey kafirler.4 A’raf, 150: Musa, kızgın ve üzgün bir halde kavmine dönünce: Benden sonra arḳamdan ne kötü işler yapmışsınız!

Rabb’inizin emrini (beklemeyip) acele mi ettiniz? dedi. Tevrat levhalarını yere attı ve kardeşinin (Harun'un) başını

tutup kendine doğru çekmeye basladı. (Kardeşi): Anam oğlu! Bu kavim beni cidden zayıf gördüler ve nerede ise beni

öldüreceklerdi. Sen de düşmanları bana güldürme ve beni bu zalim kavimle beraber tutma! dedi.5 A’raf, 1506 A’raf, 1507 Taha, 94: (Harun:) Ey annemin oğlu! dedi, saçımı sakalımı, yolma! Ben, senin: İsrailoğullarının arasına ayrılık

düşürdün; sözümü tutmadın, demenden korktum.8 Taha, 96: O da: Ben, onların görmediklerini gördüm. Zira, o elçinin izinden bir avuç (toprak) alıp onu (erimiş

mücevheratın içine) attım. Bunu böyle nefsim bana hoş gösterdi, dedi.





METİN Halil ÖZER

75

[113b] Mūsā eyitdi: Ber-Ḫuẕāyā, yā bizi yarlıġaġıl, raḥmet ḳılġıl (2) sen yā İlāh. Andan fermān geldi: Bunlaruñ tevbesin ḳabul ḳıldum. (3) Andan ol ḳavm ṭonlar geydiler.Mūsā’nuñ göñli ārām oldı.

)الارضمنیعنى(2ولما سكت عن موسى الغضب أخذ الألواح

Mūsā levḥi getürdi (5) yirden, eyitdi: Yā ḳavm, uş size kitāb getürdüm. Tangrı ˓ilmi ve (6)ḥükmi bunuñ içinde yazıludur. Oḳuñ, bu kitāb birle iş işleñ. Eyitdiler: (7) Yā Mūsā,oḳıyavuz velākin dutmayavuz. Bu ikiden birin ḳılavuz. Fermān (8) geldi: Daḫı anıñ birle iş işleñ. Eyitdiler: Ḳılmayavuz. Dö(r)t aġaç Mūsā (9) çerisi eyitdi. Fermān geldi Cebrā˒l’e kim dört aġaç yirce bir ṭaġı (10) ḳopardı ve getürdi. Bunlaruñ üzerinde dutdı bir bulut gibi. (11) Mūsā eyitdi: Yā ḳavm, ˓aẕāb geldi Tangrı’dan. Baḳdılar yaḳın geldi (12) ḳamu rukū˓ ḳıldılar. Mūsā eyitdi: Ḳılamayasız. Eyitdiler: Ṭākatumuz yoḳ. (13) Ṭaġ daḫı yaḳın geldi. Ḳamu secdeye vardılar. Bir yüzi birle secde [114a] (1) ḳıluban bir gözi birle yuḳaru baḳarlardı ve eydürlerdi: Eger düşerse (2) bizden ḳalmaya, ol kim ḳabul ḳıldılar, eyitdiler:

3سمعنا وأطعنا

(3) İşitdüñ. Tevrit kitābına fermān olduḳ. Anıñ birle iş işleyevüz. (4) Bir niçeler,eyitdiler: Oḳuyavuz velākin işlemeyevüz ve yarım yüzi secdede (5) ve yarım yüzi göge ve ṭaġa baḳardı, imdi cühūdlardur.

4لعنهم الله

(6) Secdesi ol oldı. Andan ḳalḳdılar kim Tevrit bezediler. Fermān (7) geldi: Ol ṭaġı bunlardan giderdi. Ben İsrā˒ller ˓ibādete meşġūl oldılar. (8) Tevrit ḥükmiyle iş işlediler ve bir nicenüñ göñli buzaġuda-˒ıdı. (9) Mūsā and içdi kim ben bu ol buzaġuyı pāre pāre ḳılayım, deñize bırakam. (10)

5لنحرقنه ثم لننسفنه في الیم نسفا

Ve ˓Abdullah eydür kim (11) Cebrā˒l Mūsā’ya eyitdi kim fulan odunı getürgil, ocaġa urġıl kim (12) buzaġuyı göyündürsin ve arısın daḫı bir ḳavilde eydür kim Mūsā’ya eyitdi: (13) Eyitgil ol buzaġu kim zerre zerre olsun ve deñize ḳoyġıl eyle ḳıldı. [114b] (1) Ve ol ḳavm kim eyitdilerdi.

1 A’raf, 155: Musa tayin ettiğimiz vakitte kavminden yetmiş adam seçti. Onları o müthiş deprem yakalayınca Musa

dedi ki: Ey Rabb’im! Dileseydin onları da beni de daha önce helâk ederdin. İçimizden birtakım beyinsizlerin işlediği

(günah) yüzünden hepimizi helâk edecek misin? Bu iş, senin imtihanından başka bir şey değildir. Onunla dilediğini

saptırırsın, dilediğini de doğru yola iletirsin. Sen bizim sahibimizsin, bizi bağışla ve bize acı! Sen bağışlayanların en

iyisisin! (Hz. Musa'nın, kavmini temsilen seçip Allah'ın huzuruna getirdiği kimseler, Allah ile kendi arasındaki

konuşmayı işitince, onunla yetinmediler ve: Ey Musa, Allah'ı açıkça görmedikçe sana asla inanmayacağız dediler.

Bunun üzerine orada şiddetli bir deprem oldu ve bayılıp düştüler. Hz. Musa, Allah'a yalvardı da bu afet kaldırıldı.)2 A’raf, 154: Musa'nın öfkesi dinince levhaları aldı. Onlardaki yazıda Rablerinden korkanlar için hidayet ve rahmet

(haberi) vardı.3 Bakara, 285: Peygamber, Rabb’i tarafından kendisine indirilene iman etti, müminler de (iman ettiler). Her biri

Allah’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine iman ettiler. Allah'ın peygamberlerinden hiçbiri arasında ayırım

yapmayız. İşittik, itaat ettik. Ey Rabb’imiz, affına sığındık! Dönüş sanadır dediler.4 Bakara, 88: (Yahudiler peygamberlerle alay ederek) Kalplerimiz perdelidir dediler. Hayır; küfür ve isyanları

sebebiyle Allah onlara lânet etmiştir. O yüzden çok az inanırlar.5 Taha, 97: Musa: Defol! dedi, artık hayatın boyunca sen: Bana dokunmayın! diyeceksin. Ayrıca senin için,

kurtulamayacağın bir ceza günü var. Tapmakta olduğun tanrına da bak! Yemin ederim, biz onu yakacağız; sonra da

onu parça parça edip denize savuracağız!





METİN Halil ÖZER

76

ازعصینا

Nil ṣuyına bıraḳdılar. Ol ṣudan (2) içerdi.

1وأشربوا في قلوبهم العجل بكفرهمتعالاقوله

Her kim (3) ol ṣuyı içerse anda mı şişerdi ve ḳara olurdı ve ḳarnı yarılurdı (4) ve kāfir olur. Andan Mūsā ey(d)di: Yā ḳavm, bu kitābdan nüsḥa getürüñ ve ruḳ˓a (5) yazuñ ve oḳuñ kim nüsḥat ḳıldılarsa ol puḥte bunlaruñ içinden gitdi (6) ve görünmez oldı. Andan fermān geldi: Yā Mūsā, eytgil, Tevrit’i yazsunlar. (7) Mūsā eyitdi: Yā Rabbi, benüm nesnem yoḳ. Ne birle yazayım? Cebrā˒l geldi, (8) eyitdi: Ol ot kim buzaġuyı anıñ birle göyündürdüñ ve daḫı iki ot (9) birle. Andan dücce gümişe altun gibi olur. Andan Mūsā Yuşa˓ bin El’nūn (10) ve Ḳārūn ve Kālut bin Bulḳıya’ya biti viribidi kim üç dürlü. Öte üçi (11) daḫı şehirden çıḳdılar ve Ḳārūn ḥāfız-ıdı. Dükeli Tevrit’i ezbere bilürdi. (12) Bu üç bitideki gibi ögrendi ve ol dört ot aṣlı kimyā-y-ıdı. (13) Andan Ḳārūn kimyā itdi ve altundan kimsenüñ ḫaberi yoġ-ıdı. Meger [115a] (1) Tangrı ˓İzze ve Celle buyurdı.Ḳıṣṣa-yı Ḳārūn: Ammā bilgil kim Ḳārūn Mūsā’nıñ (2) atası ḳarındaşı oġlı-y-ıdı. İlkinde mü˒min idi ve Tevrit (3) oḳurdı velākin āḫir kāfir oldı. Māl sebebinden zekāt yıġdı,virmedi. (4) Kāfir oldı. Girçek baylar bildüñ kim zekāt yıġsa virmese (5) dünyāda mālı ḥarāmdur ve āḫiretde kāfir mel˓ūndur. Müslimanlar zekātıñız (6) çıḳarıñ kim yarın devr-i ḳıyāmetde rüsvāy olmayasız. Dut nasḥatı, (7) vir zekātı kim Ḳārūn gibi olmayasın.Ḳārūn zekātın virmiş misse-˒idi (8) nice ṭā˓atı yoġ-ısa Uçmaġ’a gireydi ve zekāt virmeyen Resūl şefā˓atın (9) görmeye. Eger bu zekāt baḥsi eydürsevüz, söz öz(ü)ne gel dönelüm (10) Ḳārūn ḳıṣṣasına:

2 الكنوز ما إن مفاتحهإن قارون كان من قوم موسى فبغى علیهم وآتیناه منتعالاقوله

Ammā Ḳārūn Ṣāḳ’ıñ (12) oġlı-y-ıdı ve Ṣāḳ, Ḳahāt oġlı-y-ıdı ve Ḳahāt, Lāviyeh oġlı-y-ıdı. (13) Lāviyeh, Ya˓kūb oġlı-y-ıdı. Mūsā ˓İmrān oġlı-y-ıdı kim Ḳārūn māl [115b] (1) cem˓ ḳıldı. Obaya baḳmaz oldı ve Mūsā’ya āṣ, Tangrı’ya kāfir (2) oldı. Anca māl cem˓ ḳıldı kim anıñ kilid(i)lerin Tangrı Te˓ālā Ḳur˓an’da (3) yād ḳıldı.

3مفاتحه لتنوء بالعصبة أولي القوة

(4) İbnü ˓Abbās eydür: ˓Usbe on kişi olur, ḳırḳ olur, daḫı bir ḳavilde (5) eydür altmış güçlü er kilidin getürürdi ve degme kilidi bir ir mu aġırınca-˒ıdı (6) ve daḫı bir ḳavuldaaltmış yük-üdi. Degme kilidi birle altmış (7) ḳapu açılurdı ve daḫı bir ḳavilde altmış aḳḳısrak kilidi götürürdi. (8) Mūsā eyitdi: Yā Ḳārūn, bu māla güvenmegil kim Tangrıdo(t) dudġıl kim (9) Tangrı saña eylük ḳıldı. Sen daḫı eylük ḳılġıl Tangrı’ya. Niçe mālaltuna (10) muḥtācı yoġ-ısa lafuẓ birle yād ḳılmış, bu dünyāyı āḫirete alup vermeyesin. (11) Ḳārūn la˓netu’llah cevāb virdi:

1عنديإنما أوتیته على علم تعالاقوله

1 Bakara, 93: Hatırlayın ki, Tûr dağının altında sizden söz almış: Size verdiklerimizi kuvvetlice tutun, söylenenleri

anlayın, demiştik. Onlar: İşittik ve isyan ettik, dediler. İnkârları sebebiyle kalplerine buzağı sevgisi dolduruldu. De ki:

Eğer inanıyorsanız, imanınız size ne kötü şeyler emrediyor!2 Kasas, 76: Karun, Musa'nın kavminden idi de, onlara karşı azgınlık etmişti. Biz ona öyle hazineler vermiştik ki,

anahtarlarını güçlü kuvvetli bir topluluk zor taşırdı. Kavmi ona şöyle demişti: Şımarma! Bil ki Allah şımarıkları

sevmez.3 Kasas, 76: Karun, Musa'nın kavminden idi de, onlara karşı azgınlık etmişti. Biz ona öyle hazineler vermiştik ki,

anahtarlarını güçlü kuvvetli bir topluluk zor taşırdı. Kavmi ona şöyle demişti: Şımarma! Bil ki Allah şımarıkları

sevmez.





METİN Halil ÖZER

77

Mūsā’ya eyitdi: Bu mālı mālumla ve gücümle buldum. (13) Tangrı’nuñ benüm mālımda ne ḥaḳḳı var. Ol mel˓ūn Tangrı fażlına [116a] (1) münkir geldi. Yā Rabbi, ıraḳ dutġıl müslimanlardan. Nidā geldi: Yā Mūsā, (2)

2لك من قبله من القرون من هو أشد منه قوة وأكثر جمعا ولا یسأل عن ذنوبهم المجرمونأولم یعلم أن الله قد أه

Ya˓n yā Mūsā, biz Ḳārūn’da artuḳ helāk ḳılmışuz. Andan mālı (5) artuḳ ve güci artuḳ,ḳıyāmet güni cezāsı daḫı virevüz. Andan Ḳārūn (6) fesād ḳılurdı. Muṭribler getürdi. Süciiçmege girdi. Ḳārūn bir gün (7) temāşāya çıḳdı ve yönin bostāna ḳıldı. Dö(r)t biñ kendü ḳulları (8) bile bezendi. Dürlü dürlü ṭonlar birle ḳattābe restār başında ve altun (9) ḥulle egninde ve ḳod ḳuşaḳ bili(n)de ḳaşı gevher yaḳut.

3فخرج على قومه في زینتهتعالاقوله

Oġlanları ṣaġdın ve ṣolın ṭururlardı. Ḳārūn (11) orta yirde incüden göñ giyerdi. Taçbaşında gevherden ve bir (12) ḳubbe başı üzere ṭutarlardı kim güneşden aña nesne degmesün diyü. (13) Ben İsrā˒ller yoġsulları gördiler, eyitdiler:

عزتوالنعمت

[116b]

4یالیت لنا مثل ما أوتي قارون إنه لذو حظ عظیم

Eyitdi: Keşke (2) biz daḫı Ḳārūn gibiyimise-˒idik kim biz daḫı bunca ni˓met bulsayıduḳ.(3) Mūsā işitdi, bunlara segirtdi.

5وقال الذین أوتوا العلم ویلكم ثواب الله خیر لمن آمن وعمل صالحا ولا یلقاها إلا الصابرونتعالاقوله

Allah Te˓ālā anuñ ˓ilmin yād ḳıldı, velākin Mūsā eyitdi: Yoḫsullara (6) vay. Size eger Ḳārūn gibimisseydiñiz Tangrı raḥmetine (7) hiç ümẕüñüz olmaya-˒idi ammā size āḫiretiñiz bu dünyādan yigdür. Ṣabır (8) ḳılıñ. Andan temāşāya vardı. Hiç yoḳ yoḫsulları ḳovmadı. Ḳārūn (9) buyurdı: Cümle bayları altun birle başları örtülmiş, degmesi elinde (10) bir altun ṭabaḳ, degme ṭabaḳda biñ altun degme ṭabaḳa başında bir (11) ḳaṣṣābadestār ve on iki biñ ṭabaḳ bu ṣıfat birle bezedi. Andan Ben (12) İsrā˒ller bayları girdi ve yirlü yirine oturdı ve süci içdiler. (13) Degmesi kendü ve ṭabaḳın getürdiler, verdiler ve daḫı Mūsā’ya fermān [117a] (1) geldi: Eytgil Ḳārūn’a kim māl zekātın virgil di.Tangrı’ya ˓āṣ olma digil. (2) Her kim zekāt virmese fermānımdan çıḳmış olur ve ˓āṣolur. (3) Ne˓ūẕü billāh ıraḳ dutġıl Ber-Ḫuẕāyā. Yā Mūsā, Ḳārūn eytgil, biñ (4) altundan bir altun virsün. Mūsā eyitdi: Yā Ḳārūn, ḳurada altun artuḳ (5) olur, yoḳsullara virgil.Tangrı senden ḥoşnūd olsun. Ḳārūn (6) diñlemedi. Mūsā iñledi, feryād eyledi, fermān geldi: Yā Mūsā, aña ögüt (7) virgil, eytgil: Zekāt virgil, āsān ḳurtulayın dünyāda ve (8)āḫiretde Uçmaḳ bulasın. Bunı daḫı ḳabul itmedi. Andan Ḳārūn (9) ˓illet ḳıldı kim Mūsā baña ayruḳ gelmesün diyü bir ˓avrat var-ıdı. (10) Anı oḳıdı, eyitdi: Saña biñ altun virem,Ben İsrā˒ller içinde (11) eytgil. Mūsā baña gücin zinā ḳıldı, digil. Ol ˓avrat biñ altuna

1 Kasas, 78: Karun ise: O (servet) bana ancak kendimdeki bilgi sayesinde verildi, demişti. Bilmiyor muydu ki Allah,

kendinden önceki nesillerden, ondan daha güçlü, ondan daha çok taraftarı olan kimseleri helâk etmişti.

Günahkârlardan günahları sorulmaz (Allah onların hepsini bilir)2 Kasas, 783 Kasas, 79: Derken, Karun, ihtişamı içinde kavminin karşısına çıktı. Dünya hayatını arzulayanlar, keşke Karun'a

verilenin benzeri bizim de olsaydı; doğrusu o çok şanslı! dediler.4 Kasas, 795 Kasas, 80: Kendilerine ilim verilmiş olanlar ise şöyle dediler: Yazıklar olsun size! İman edip iyi işler yapanlara göre

Allah'ın mükâfatı daha üstündür. Ona da ancak sabredenler kavuşabilir.





METİN Halil ÖZER

78

(12) ṭama˓ ḳıldı, olsun didi. Ḳārūn biñ altunı aña virdi. Andan (13) ol ˓avrat sarāyḳapusına ḳodı. Andan Ḳārūn Mūsā’ya kişi viribidi, [117b] (1) gelsün didi. Mūsā eyle ṣandı kim Ḳārūn’uñ göñli yumuşandı, (2) zekāt viriser. Ḳārūn eyitdi: Yā Mūsā, bu maġrūrlıḳ kendü özüne (3) nite ḳılursın? Bu ˓avrat geldi, eydür: Ben Mūsā’dan yüklüyin,(4) ḥarāmdandır.

1 الله وجیهایاأیها الذین آمنوا لا تكونوا كالذین آذوا موسى فبرأه الله مما قالوا وكان عندتعالاقوله

Andan ol ˓avrat ilerü (6) oḳudı. Eyitdi: Ne dirsin? Eydiserdi kim Mūsā’dan yüklüven,ḥarāmdan (7) diyiserdi. Eyitdi: Mūsā pāk pākize adı yazuḳsuz ve bir erdür. (8) Andan Mūsā iñiledi, eyitdi: Yā Rabbi, anı helāk ḳılġıl. Cebrā˒l (9) geldi, eyitdi: Yā Mūsā, Allah Te˓ālā eydür kim biri senüñ fermānıñda ḳılduḳ (10) ve Mūsā ˓aṣā˒ı yire urdı, yir iñiledi ve ditredi. Andan Mūsā eyitdi: (11)

حریهارضیا

Yā yir, dutġıl, dutdı. Taḥtın ayaḳına degince (12) yire girdi ve anıñ ḫademi ve ḫaşemi ve ˓azzledügi baylar ṭopuġına (13) degince yire girdiler, feryād ḳıldılar Mūsā’ya. Yā Mūsā,[118a] (1) zinhār. Mūsā yine eyitdi yire.

حدیه

Dizine degin dutdı, (2) eyitdi: Memesine degin dutdı ve köşki ḳubbesine degin dutdı,b-ümiẕ (3) oldı. Ḳārūn ey(d)di: Yā Mūsā, benüm mālıma ṭama˓ ḳılduñ kim Ben İsrā˒ller’e (4) viresin. Nitekim Fir˓avn mālına ḳılduñ ve bunlara virdüñ. (5) Andan Cebrā˒l geldi. Ol yüz biñ gencin cem˓ ḳıldı, Ḳārūn (6) iline getürdi, ḳamu bir ḳapuya ḳoydı. Ḳārūn anı gördi. Andan Mūsā (7) eyitdi: Gördüñ mi yā Ḳārūn kim senüñ māluñ Tangrı’ya yaramaya. Ḳārūn (8) eyitdi: Yā Mūsā, zinhār. Mūsā eyitdi:

حدیه

Dükeli yire girdi (9) Tangrı ḳudreti birle.

2فخسفنا به وبداره الأرضتعالاقوله

(10) Allah Te˓ālā eydür: Ḳārūn yire givürdüñ mi? Anı gördilerse feryād ḳıldılar. (11)Tangrı’ya aġız açdılar.

3لولا أن من الله علینا لخسف بنا ویكأنه لا یفلح الكافرونتعالاقوله

Ya˓n eger Tangrı (13) fi˓li degülmissedi bizi daḫı Ḳārūn birle yir altına givüreydi. [118b](1) Hiç kimse Ḳārūn gibi fesādcı olmaya-˒idi. Dünyāda ve āḫiretde (2) sarāyı göreler.Ḳanḳı kişi kim ḥa eyülerden biri bir eylük ḳılsa ol (3) ev eylügi Tangrı aña degüre.

4السیئة فلا یجزى إلا مثلهامن جاء بالحسنة فله عشر أمثالها ومن جاء بتعالاقوله

(5) İmdi ḳıṣṣasına dönelüm: Muḳātil İbni Süleymān eydür: Ben İsrā˒ller’den (6) bir er var-ıdı, adı ˓Āmil-idi. Öküş ni˓metlü ve ḫışmetlü-˒idi, ḳarındaşı (7) oġlanları var-ıdı

1 Ahzab, 69: Ey iman edenler! Siz de Musa'ya eziyet edenler gibi olmayın. Nihayet Allah onu, dedikleri şeyden temize

çıkardı. O, Allah yanında şerefli idi.2 Kasas, 81: Nihayet biz, onu da, sarayını da yerin dibine geçirdik. Artık Allah'a karşı kendisine yardım edecek avanesi

olmadığı gibi, o, kendini savunup kurtarabilecek kimselerden de değildi.3 Kasas, 82: Daha dün onun yerinde olmayı isteyenler: Demek ki, Allah rızkı, kullarından dilediğine bol veriyor,

dilediğine de az. Şayet Allah bize lütufta bulunmuş olmasaydı, bizi de yerin dibine geçirirdi. Vay! Demek ki inkârcılar

iflâh olmazmış! demeye başladılar.4 En’am, 160: Kim (Allah huzuruna) iyilikle gelirse ona getirdiğinin on katı vardır. Kim de kötülükle gelirse o sadece

getirdiğinin dengiyle cezalandırılır. Onlar haksızlığa uğratılmazlar.





METİN Halil ÖZER

79

ammā yoġsul-˒ıdı, bunlara baḳmaz-˒ıdı. Kendü (8) oġlı yoġ-ıdı kim mirāsın yiye.Ḳarındaşı oġlanları aña baḳardı kim (9) ol öle, mālı bize ḳala. Andan ḳarındaşı oġlı ˓Āmil’i öldürdiler bahāne (10) ˒ile. Ben İsrā˒ller ḳaldılar, bu ḳable ol ḳable birle ṣavaş ḳıldılar. (11) Çeri ṭoḳuş ḳıldılar, ḳan revān oldı. Ben İsrā˒ller Mūsā’ya (12) geldiler,eyitdiler: Yā Mūsā, bu işe ne ˓illet ḳılalum. Bu miḥnet bizüm (13) aramızdan gide. Mūsā du˓ā ḳıldı. Yā Rabbi, bu fitne bunlaruñ arasından [119a] (1) gidergil. Cebrā˒l geldi,eyitdi: Yā Mūsā, eytgil kim bir ṣıġır (2) boġazlasunlar ve eti birle anı ursunlar, ol ulu eyde kim öldürdügin (3)

من وإذ قال موسى لقومه إن الله یأمركم أن تذبحوا بقرة قالوا أتتخذنا هزوا قال أعوذ بالله أن أكونتعالاقوله1الجاهلین

kim Ben İsrā˒ller bu sözi Mūsā’dan işitdiler. Yā Mūsā, (6) biz böylesin bu cihāndan kim işitdügi var? Bu sözi Mūsā eyitdi: (7) Tangrı ḳılmasa kim ben sizi ḳılmaz-ıdum.Mūsā’ya eytgil: Yā nice boġazlayalum? (8)

لنا ربك یبین لنا ما هي قال إنه یقول إنها بقرة لا فارض ولا بكر عوان بین ذلك فافعلوا ما قالوا ادعتعالاقوله2تؤمرون

Mūsā eyitdi: Bir ṣıġır gerek; ne büyük ne genci, ne ḳarı ne yigit, (11) ötece ola.

3نا ربك یبین لنا ما لونهاقالوا ادع ل

Eyitdiler: (12) Yā Mūsā, dilegil.

4قال إنه یقول إنها بقرة صفراء فاقع لونها تسر الناظرین

Cebrā˒l geldi eyitdi: Yā Mūsā, ṣaru ṣıġır [119b] (1) gerek. Andan kim ol ṣıġır görmegi ḳamu ḫoş ola. Eyitdiler: Bunuñ gibi (2) ṣıġır dünyāda yoḳ. Belürt bize nice ṣıġır gerek.

5قال إنه یقول إنها بقرة لا ذلول تثیر الأرض ولا تسقي الحرث مسلمة لا شیة فیها قالوا الآن جئت بالحق

Eyitdi: Biliñ kim bu ṣıġır ne ekin (5) ekmişdür, ne ṭolab dutmışdur. Bu ṣıġır aẕād ḳılmış gerek istediler. (6) Bir dul ˓avratuñ var-ımış. Buldılar buzaġuyı bir ḥelāl yarmaġa almış. (7) Andan kim ol ˓avrat bir ḳuş ṭutardı. Ol ḳuşı bir yarmaġa virdi. (8) Ol yarmaḳ birle bir buzaġu aldı ve besledi kim Ben İsrā˒ller bu ˓avrata (9) geldiler. Ṣatġıl bu ṣıġırı bize.Eyitdi: Ṣatmazın. Bahāsın arturdılar. (10) On biñe degince ḳapul itmedi. Eyitdiler: Ṣıġırı boġazlayalum, (11) derisin altun birle dolduravuz. Andan rāżı oldı. Boġazladılar (12) ve bir pāre eti birle ol ölüyi urdılar. Deprendi, oturdı. Yüzin (13) ḳarındaşı oġlanlarına ḳıldı. Beni siz öldürdüñüz. Bunlara [120a] (1) bahāne ḳılursız. El-ḳıṣṣa, ol fitne bunlaruñ arasında gitdi. Anıñ mālın (2) yoġsullara ṣadaḳa virdiler. Andan Mūsā eyitdi:

وإذ قال موسى لقومه یاقوم اذكروا نعمة الله علیكم إذ جعل فیكم أنبیاء وجعلكم ملوكا وآتاكم ما لم یؤت تعالاقوله1]2[المقدسة التي كتب الله لكم ولا ترتدوا على أدباركم فتنقلبوا خاسرینیاقوم ادخلوا الأرض ]1[أحدا من العالمین

1 Bakara, 67: Musa, kavmine: Allah bir sığır kesmenizi emrediyor, demişti de: Bizimle alay mı ediyorsun? demişlerdi.

O da: Cahillerden olmaktan Allah'a sığınırım, demişti.2 Bakara, 68: Bizim adımıza Rabb’ine dua et, bize onun ne olduğunu açıklasın dediler. Musa: Allah diyor ki: O, ne

yaşlı ne de körpe; ikisi arasında bir inek. Size emredileni hemen yapın, dedi.3 Bakara, 69: Bu defa: Bizim için Rabb’ine dua et, bize onun rengini açıklasın, dediler. O diyor ki: Sarı renkli, parlak

tüylü, bakanların içini açan bir inektir dedi.4 Bakara, 695 Bakara, 71: (Musa) dedi ki: Allah şöyle buyuruyor: O, henüz boyunduruk altına alınmayan, yer sürmeyen, ekin

sulamayan, serbest dolaşan (salma), renginde hiç alacası bulunmayan bir inektir. İşte şimdi gerçeği anlattın dediler ve

bunun üzerine (onu bulup) kestiler, ama az kalsın kesmeyeceklerdi.





METİN Halil ÖZER

80

Mūsā eyitdi: Yā Beni İsrā˒ller, (7) yād ḳıluñ Tangrı ni˓metine, şükür ḳılıñ, kimüñüze mülket virdi ve kimüñize (8) nübüv(v)et virdi. Sizden öñdin bu eylügi kimseye ḳılmadı.Andan yā ḳavm, (9) fermān öyledür kim Mıṣır’dan çıḳsavuz, Şām’a varsavuz, ulu atañuz yiridür. (10) İbrāhim, İsḥāḳ, Ya˓kūb (as) ecma˓n. Ben İsrā˒ller eyitdiler: (11)Fermānuz ne dirseñ ˓ayālların varların getürdiler. Mıṣır’dan (12) çıḳdılar. Yönin Şām’a ḳıldılar ve Ḳulzüm deñizine degdi. Ol Ḳulzüm’den (13) Tiye geldiler. Tiye’den bir yire vardılar. Altı aġaç ini uzunı var-ıdı. [120b] (1) Bir ḳubbeye anlar yetdiler. Arasında ol ḳubbeniñ ṣu çıḳardı. Ben İsrā˒ller (2) ol ḳuyu yöresine vardılar. Anca ṣu çıḳardılar kim ḳuyu ḳurudı. Bu kez (3) Ben İsrā˒ller ṣusuz ḳaldılar. Mūsā’ya geldiler. Mūsā (as) Tangrı’dan (4) ṣu diledi. Fermān geldi. Ol bir kesek ṭaş kim Sekine Tabut’ı içinde (5)ṭurur, çıḳarġıl, ol ṭaş oldı kim Ben İsrā˒ller eydür: Mūsā teninde (6) ˓ayb var yoḳsa tenin bize göstere-˒idi. Andan Mūsā bir gün ṣuya (7) girmiş-idi ve ṭonın ṭaş üzere ḳomış-ıdı. Ol ṭaş yürüdi. (8) Ṭon anuñ üzerine Tangrı ḳudreti birle Mūsā ardınca vardı. (9)Andan Ben İsrā˒ller anı yalıñ gördiler kim Mūsā’da ˓ayb yoḳ. (10) Allah Te˓ālā Muḥammed ümmetine eyitdi: Yā mü˒minler, eyle bilmeñ kim Mūsā ḳavmi (11) oldı,kendü peyġamberin ma˓yūb didiler.

2فانفجرت منه اثنتا عشرة عینا قد علم كل أناس مشربهمتعالاقوله

Ol ṭaşdan on iki bıñar çıḳdı. Bir artuḳ ḳatılmazdı. [121a] (1) Degme ḳable yıraḳdan içerdi. Fermān geldi: Yā Mūsā, uş (2) ṣu, ṭa˓ām çıḳdı, yiñ, içiñ. Eyitdiler Mūsā’ya: Açlıḳdegdi. Mūsā (3) eyitdi: Aşlıḳ isteyü varuñ, on yidi kişi atlandılar. Yönin Arzum’a (4)ḳıldılar. Aşlıḳ getürmege yaḳın degdiler. Bir er oduna gelmiş-idi şehirden. (5) Ben İsrā˒ller’i gördi, Tiye’den yaña gelür. Bu on yidi kişi dutdı. (6) Arzum’a alup vardı,ḳıġırdı. Yā ḳavm, gelüñ, Mūsā ḳavmin görüñ. (7) Ḫaberde eyledür kim ol on yidi kişi˒i ol oduncılar ṭutupṭur. (8) Balarına ṣoḳdı, şehre alup vardılar. Şehir ḫalḳı temāşāya (9)dirildiler. Mūsā ḳavmi on arşun-ıdı. Arzum şehrin gezdürdiler (10) ve hem ḳıġırurlardı kim Fir˓avn ḳavmin helāk ḳılan bunlardur. İmdi (11) bizim şehrimüze ḳaṣt ḳıldılar.Bunlardan bir er var-ıdı, adı (12) Erḥayā-˒idi. Balġam o derecede-˒idi kim yuḳaru baḳsa ˓arşı görürdi, (13) aşaġa baḳsa Sırad’ı görürdi. Ṣaġdın baḳsa maşrıḳı görürdi, [121b] (1)ṣolın baḳsa Maġrib’i görürdi. Herci ne du˓ā ḳılsa icābet (2) olurdı. Erḥayā melk-idi.Aña vardı, eyitdi: Yā Balġam, Mūsā (3) bize gelür, du˓ā ḳıl kim gelmesün. Balġam eyitdi:Yā mālik, ol peyġamberdür, (4) aña du˓ā ḳılmayam baña yaramaya geldiler, ˓avratına bir ṭabaḳ gevher getürdiler, (5) virdiler kim Balġam’a eytgil, du˓ā ḳılsun, ˓avrat ol gevhere (6) ṭama˓ ḳıldı, eyitdi: Yā er, bir du˓ā ḳılġıl, Mūsā içün kim Tangrı (7) bunları anda ṭutsun. Buñlaruñ belāsı bize gelmesün. Nice kim eyitdi: (8) Du˓ā ḳılmadı, baña yaramaya diyü ˓avrat nā-çār oldı. Bir görkli oġlı (9) var-ıdı. Balġam anı severdi. ˓Avrat eyitdi: Du˓ā eyle yoḫsa oġluñı (10) helāk ḳıluram. Andan ṭaġa aġdı. Ol yire kim hemişe du˓ā ḳılurdı. (11) Bir eşege binerdi, bir öze degdi. Ferişteler geldiler, eşegin döndürdiler. (12) Kendü eşekden indi, ol ṭaġa aġdı, bir palās geydi, bir (13) baġ boynına urdı, başın

1 Mâide, 20-21: [1] Bir zamanlar Musa, kavmine şöyle demişti: Ey kavmim! Allah'ın size (lütfettiği) nimetini hatırlayın;

zira O, içinizden peygamberler çıkardı ve sizi hükümdarlar kıldı. Alemlerde hiçbir kimseye vermediğini size verdi. [2]

Ey kavmim ! Allah'ın size (vatan olarak) yazdığı mukaddes toprağa girin ve arkanıza dönmeyin, yoksa kaybederek

dönmüş olursunuz.2 Bakara, 60: Musa (çölde) kavmi için su istemişti de biz ona: Değneğinle taşa vur! demiştik. Derhal (taştan) on iki

kaynak fışkırdı. Her bölük, içeceği kaynağı bildi. (Onlara:) Allah'ın rızkından yiyin, için, sakın yeryüzünde

bozgunculuk etmeyin, dedik.





METİN Halil ÖZER

81

secdeye urdı, eyitdi: Yā Rabbi, Mūsā’yı [122a] (1) ol yirde dutġıl. Anıñ belāsın bu ḳavmden ṣovuḳ ḳıl. Tangrı anıñ du˓āsın (2) müstecāb ḳıldı ve yarın yürüyecek yirin bunlara zindān (3) ḳıldı ve gündüz göçerlerdi. Gice olucaḳ girü ol yurda ḳonarlardı. (4)İsrā˒ller Mūsā’ya eyitdiler: Bu ne belādur bize geldi. Mūsā eyitdi: (5) Bilmezin meger münācāta varam, Tangrı’ya diyem, bu ne ḥāldur. Andan (6) Mūsā eyitdi: Ṭūr’a vardı,kendü yirine degdi, oturdı, eyitdi: (7)

1رب إني لا أملك إلا نفسي وأخي فافرق بیننا وبین القوم الفاسقین

Ber-Ḫudāyā, sen bilürsin, ben kendü özüme ve ḳarındaşuma (9) ayruḳ ḥüküm yoḳ, ya˓nḳarındaşumı ve beni bu fāsıḳlardan ayırġıl. Fermān (10) geldi: Yā Mūsā, fāsıḳlar ḳapusın ḳayurmaġıl.

2فلا تأس على القوم الفاسقینتعالاقوله

Mūsā eyitdi: Ber-Ḫudāyā benüm ḳavmüm (12) fāsıḳ didüñ, ḫaberde gelmişdür kim Mi˓rāç düni Muṣṭafā’ya (13) nidā geldi, işitdi:

وبركاتهاللهورحمتایهاالنبیىعلیكالسلام

[122b] Resūl eyitdi:

الصالحیناللهعبادوعلىعلیناالسلام

Allah Te˓ālā eyitdi: Yā Muḥammed, benüm selāmum, raḥmetüm ve berekātum (3) saña olsun. Resūl cevāb virdi: Baña olsun ve benüm ümmetümden (4) eyülere olsu(n)ḳıyāmete degince.

3 الزبور من بعد الذكر أن الأرض یرثها عبادي الصالحونولقد كتبنا في

Eydür: (6) Dostlıḳ ras(t) ḳılduḳ, burada yād ḳılduḳ, Tevrit’den ṣoñra biz bu yirleri (7)eyülere virevüz ammā maḳṣūdı bunlar-ıdı kim Muṣṭafā mi˓rācı (8) düninden, kendü ümmetin ṣāliḥ didi. Nitekim Mūsā kendü ḳavmin fāsıḳ (9) didi. Ben daḫı Ben İsrā˒ller’e fāsıḳ didüm ammā Tangrı Tiye yirin (10) bunlara zindān ḳıldı.

4فإنها محرمة علیهم أربعین سنة یتیهون في الأرضتعالاقوله

Mūsā eyitdi: Tiye yirin (12) benüm ümmetüme zindān ḳılduñ. Nidā geldi: Yā Mūsā,andan ötürü kim (13) Balġam ba˓d du˓ā ḳıldı. Mūsā eyitdi: İlāh, aña maḳām yirdür ve benüm [123a] (1) nübüvvetümdür. Yā Rabbi, benüm cezām aña degürgil. Tangrı Te˓ālā Mūsā du˓āsın (2) icābet ḳıldı. Balġam imāndan çıḳardı. Nitekim yılan derisinden (3)çıḳar gibi çıḳdı.

ولو شئنا لرفعناه بها ]1[واتل علیهم نبأ الذي آتیناه آیاتنا فانسلخ منها فأتبعه الشیطان فكان من الغاوینتعالاقولهنه أخلد إلى الأرض واتبع هواه فمثله كمثل الكلب إن تحمل علیه یلهث أو تتركه یلهث ذلك مثل القوم الذین كذبوا ولك

5]2[بآیاتنا فاقصص القصص لعلهم یتفكرون

1 Mâide, 25: Musa: Rabb’im! Ben kendimden ve kardeşimden başkasına hakim olamıyorum; bizimle, bu yoldan

çıkmış toplumun arasını ayır dedi.2 Mâide, 26: Allah, Öyleyse orası (arz-ı mukaddes) onlara kırk yıl yasaklanmıştır; (bu müddet içinde) yeryüzünde

şaşkın şaşkın dolaşacaklar. Artık sen, yoldan çıkmış toplum için üzülme dedi.3 Enbiyâ, 105: Andolsun Zikir'den sonra Zebur'da da: Yeryüzüne iyi kullarım vâris olacaktır, diye yazmıştık.4 Mâide, 26: Allah, Öyleyse orası (arz-ı mukaddes) onlara kırk yıl yasaklanmıştır; (bu müddet içinde) yeryüzünde

şakın şaşkın dolaşacaklar. Artık sen, yoldan çıkmış toplum için üzülme dedi.5 A’raf, 175-176: [1] Onlara (yahudilere), kendisine âyetlerimizden verdiğimiz ve fakat onlardan sıyrılıp çıkan, o

yüzden de şeytanın takibine uğrayan ve sonunda azgınlardan olan kimsenin haberini oku. [2] Dileseydik elbette onu

bu âyetler sayesinde yükseltirdik. Fakat o, dünyaya saplandı ve hevesinin peşine düştü. Onun durumu tıpkı köpeğin





METİN Halil ÖZER

82

Ya˓n (8) Yā Muḥammed, oḳuġıl ümmetüñe Balġam ḳıṣṣasın kim ˓azz adumuz aña rūz(9) ḳılduḳ idi her vakit ki ol adı oḳısa, ne dilese aña virürdük. (10) Andan anı çıḳarduḳ.Nitekim ḫamirden ḳılı ve ḳılıçdan ḳını çıḳarsalar (11) ve İblis deyisi havada-idi oldı ve anuñ meeli it (12) meeli gibi oldı. Gün ṭoġmadın Tangrı’ya secde ḳıldı. Gün (13)ṭoġduġı vaḳtin kāfir oldı. Ol unutdı kim Balġam du˓ā ḳıldı. [123b] (1) Ol gün ol on yidi ere kendü ni˓metlerin gösterdiler. Nece ni˓met (2) virmiş-idi. Degme bir üzüm ṣalḳumıyalıñuz bir ˓arabaya ururlardı (3) ve daḫı narı degme nar için eridürlerdi. On yidi kişi anıñ yine (4) içine girürlerdi. Andan bu kişiler Mūsā’ya girü geldiler. Ol şehir (5) ṣıfatın ve ni˓metin ey(d)diler:

1ارینقالوا یاموسى إن فیها قوما جبتعالاقوله

Ya˓n ḳanda kim on yidimizden bunlarıñ birisin yiñemedüñ. (7) Anıñçün degmesi seksen arşun boyı var. Mūsā cevāb (8) virdi: Eger bunlar cabbārlar-ısa ve mütekeb(b)irler ise Tangrı bize yarı (9) ḳıla, tevek(k)ül Tangrı’ya ḳıluñ.

2لله فتوكلوا إن كنتم مؤمنینوعلى اتعالاقوله

Mūsā ve Hārun bu sözi eyitdi. Ben İsrā˒ller (11) cevāb virdiler:

3فاذهب أنت وربك فقاتلا إنا هاهنا قاعدونتعالاقوله

Ya˓n seniñ ḳarındaşuñ Hārun, ṣavaşa varuñ (13) kim biz bunda ṭuralum. Mūsā (as) bu sözi işitdi, eyitdi: Bilüñ [124a] (1) kim Tangrı bu sözüñüzle zindān ḳıldı. Eyitdiler: YāMūsā, biz bu (2) yabanda güne yanaruz. Tangrı bir bulut virdi kim ḳırḳ yıl peyveste (3)bunlaruñ başında ṭurdı. Eyitdiler: Mūsā ḳarañu oldı. Allah Te˓ālā bir (4) yılduz fermān virdi kim bulutdan üstü durġıl. Ḳamu ˓ālem rūşen ḳılġıl. (5) Ol çeriler yanında igne yirdüzi birle görünürdi ve hem inci deligine iblik (6) giçürmek ḳabil-idi. Andan eyitdiler:Yā Mūsā, bizim ṭonumuz kir oldı. (7) Ṭonların oda ururlardı. Herci çirki olsa göyündürürdi. Ṭonı (8) çıḳarurlardı arı Tangrı ḳudreti birle ve daḫı eyitdiler: Yā Mūsā,bizde (9) nafaḳa kalmadı. Fermān geldi: Uş size emnü’s-selvā viribidük.

4علیكم المن والسلوىتعالاقوله

Telnicin-idi, bişmiş kuşlar müsemmen telcin (11) bir kilcāc gelürdi, yirlerdi. Datlusı baldan datlu-˒idi. Her günde ḍubh (12) olduḳda havada bulut ṭururdı. Andan yil gelürdi.Ol ḳuşları müsemmā (13) ḳılurdı kim gün ṭoġduḳda daḫı bir yil gelürdi, ḳamusın bişürürdi. [124b] (1) Degme giçede bir iki ḳorlardı.

5كلوا من طیبات ما رزقناكم واشكروا لله إن كنتم إیاه تعبدون تعالاقوله

durumuna benzer: Üstüne varsan da dilini çıkarıp solur, bıraksan da dilini sarkıtıp solur. İşte âyetlerimizi yalanlayan

kavmin durumu böyledir. Kıssayı anlat; belki düşünürler.1 Mâide, 22: Onlar şu cevabı verdiler: Yâ Musa! Orada zorba bir toplum var; onlar oradan çıkmadıkça biz oraya asla

girmeyeceğiz. Eğer oradan çıkarlarsa biz de hemen gireriz.2 Mâide, 23: Korkanların içinden Allah'ın kendilerine lütufta bulunduğu iki kişi şöyle dedi: Onların üzerine kapıdan

girin; oraya bir girdiniz mi artık siz zaferi kazanmışsınızdır. Eğer müminler iseniz ancak Allah'a güvenin.3 Mâide, 24: Ey Musa! Onlar orada bulundukları müddetçe biz oraya asla girmeyiz; şu halde, sen ve Rabb’in gidin

savaşın; biz burada oturacağız dediler.4 Bakara, 57: Ve sizi bulutla gölgeledik, size kudret helvası ve bıldırcın gönderdik ve verdiğimiz güzel nimetlerden

yiyiniz (dedik). Hakikatta onlar bize değil sadece kendilerine kötülük ediyorlardı.5 Bakara, 172: Ey iman edenler! Size verdiğimiz rızıkların temiz olanlarından yiyin, eğer siz yalnız Allah'a kulluk

ediyorsanız O'na şükredin.





METİN Halil ÖZER

83

Allah Te˓ālā eyitdi: Yā Ben (3) İsrā˒ller, Yiñ içiñ, ol arı ni˓metden size rūẕi ḳıldım,şükür ḳıluñ (4) baña kim andan ḳırḳ yıla yaḳın oldı. Ol ṭoḳuz buçuḳ ḳable Mūsā’ya (5)eyitdiler: Biz bu işden uṣanduḳ, ṣabrumuz ḳalmadı.

ها وقثائها وإذ قلتم یاموسى لن نصبر على طعام واحد فادع لنا ربك یخرج لنا مما تنبت الأرض من بقل تعالاقوله1وفومها وعدسها وبصلها

Eyitdiler: Dilegil Tangrı’dan bize otdan, yemden yirde biter (9) nesne virsün. Ḫıyardanve tereden, baḳladan ve ṣoġandan ve mercimekden, (10) ṣarımsaḳdan… Bizim ṭāḳatımız ḳalmadı kim telcin sögülmesi yemeḳden. (11) Mūsā cevāb virdi:

2قال أتستبدلون الذي هو أدنى بالذي هو خیر اهبطوا مصرا فإن لكم ما سألتم تعالاقوله

Mūsā eyitdi: (13) Yā ḳavim, ol nesne kim siz dilersiz, Mıṣır’dadur. Mıṣr’a varuñ. Ḳaṣdı ḳıldılar [125a] (1) Mıṣr’a varmaġa.

وإذ قلنا ادخلوا هذه القریة فكلوا منها حیث شئتم رغدا وادخلوا الباب سجدا وقولوا حطة نغفر لكم خطایاكم تعالاقوله3وسنزید المحسنین

Yā ḳavim kim Mıṣr’a yaḳın olıcaḳ, (4) girecek vaḳtin başuñuz ḳuyuya ṣoḳuñ, rūẕıñızıTangrı’dan dileñ. (5) Tangrı’ya tevażu˓ ḳıluñ ve du˓ā ḳıluñ kim sizüñ ḥaṭañuz yarlıġasun.(6) Mūsā eyitdügin ḳılmadılar.

نزلنا على الذین ظلموا رجزا من السماء بما كانوا فبدل الذین ظلموا قولا غیر الذي قیل لهم فأ تعالاقوله4یفسقون

Ya˓n ol vaḳtin sögülünmiş ḳuş gelürdi. İmdi ˓aẕāb (9) gelür gökden ve ol ḳılınmış fesād içün. Andan Mūsā Ṭūr-ı Senā’ya vardı (10) münācāta ve girü geldi. Bir menber ḳodı.Altı yüz er ve yidi yüz peyġamber-zādeler (11) anuñ elinde oturdı. Andan Mūsā kitāb söylerdi kim (12) ḫoş gelse eydürdi.

وكذالىكذىتعالاقوله

Ya˓n Tangrı (13) ile böyle böyle dirlerdi. Cebrā˒l araya girmezdi, egmezdi. Ya˓n [125b](1) benümle Tangrı arasında kimse yoġ-ıdı. Vasıṭasuz sözi işitdürdi. (2) Bir gün meclis ḳıldı, ḫoş oldı, örü ṭurdı, eyitdi:

كذابىتعالاقوله

Tangrı baña böyle didi. Ol ḳavim iftiḫār ḳılurdı. (4) Bir er örü ṭurdı, eyitdi:

منكاعلمعلومهل

Ya˓n hiç kimse (5) var mı senden ˓ālimirek?

اعلملاقال

1 Bakara, 61: Hani siz (verilen nimetlere karşılık): Ey Musa! Bir tek yemekle yetinemeyiz; bizim için Rabb’ine dua et

de yerin bitirdiği şeylerden; sebzesinden, hıyarından, sarımsağından, mercimeğinden, soğanından bize çıkarsın,

dediniz. Musa ise: Daha iyiyi daha kötü ile değiştirmek mi istiyorsunuz? O halde şehre inin. Zira istedikleriniz sizin

için orada var, dedi. İşte (bu hadiseden sonra) üzerlerine aşağılık ve yoksulluk damgası vuruldu. Allah'ın gazabına

uğradılar. Bu musibetler (onların başına), Allah'ın âyetlerini inkâra devam etmeleri, haksız olarak peygamberleri

öldürmeleri sebebiyle geldi. Bunların hepsi, sadece isyanları ve taşkınlıkları sebebiyledir.2 Bakara, 613 Bakara, 58: (İsrailoğullarına:) Bu kasabaya girin, orada bulunanlardan dilediğiniz şekilde bol bol yiyin, kapısından

eğilerek girin, (girerken) Hitta! (Yâ Rabbi bizi affet) deyin ki, sizin hatalarınızı bağışlayalım; zira biz, iyi davrananlara

(karşılığını) fazlasıyla vereceğiz, demiştik.4 Bakara, 59: Fakat zalimler, kendilerine söylenenleri başka sözlerle değiştirdiler. Bunun üzerine biz, yapmakta

oldukları kötülükler sebebiyle zalimlerin üzerine gökten acı bir azap indirdik.





METİN Halil ÖZER

84

Mūsā eyitdi: Bilmezin ol (6) sa˓at kitāb ḳıldı kim yā Mūsā, bizüm bendelerimiz vardur kim bunlara (7) ˓ilim virdük. Sen ol ˓ilim bilmezsin. Eyitdi: Yā Cebrā˒l, ol kişi (8)ḳandadur ve adı nedür? Cebrā˒l eyitdi: İsterseñ bulasın, aña (9) şākirdlıḳ ḳılġıl kim nesne ögrenesin. Mūsā eyitdi: Mes˒eleden (10) ötürü baña kitāb geldi. İmdi ˓ilim isteyü varurven kim bilmedü kim (11) ˓ilim ögrensem. Andan Yuşa˓ bin Nūn birle ṭurdılar. Ol eri isteyü (12) vardılar. Ḳuru balıḳ zenbile ṣoḳdılar kim yiyeler. Cebrā˒l eyitdi: (13) YāMūsā, ḳanda kim bu balıḳ diri olsa Ḫıżır andan istegil. İkisi [126a] (1) çıḳdılar. Mūsā ve Yuşa˓ bir nice müddet vardılar. Mūsā Yuşa˓ eyitdi: (2) Bu ṭaş yanında oturġıl. Ben ṭahāret ḳılayım. Mūsā resmi oldı kim (3) ṭahārete ıraḳ varurdı. İmdi sünnet oldı. Andan Mūsā ṭahāretden (4) girü döndi. Deñiz nemi balıġa degdi. Diri oldı, zenbilden çıḳdı. (5)Özin ṣuya bıraḳdı. Yuşa˓ gördi, unutdı. Mūsā ṭahāretden (6) geldi. Ṭā˓at ḳıldılar,ṭurdılar, yola girdiler, Mūsā eyitdi: Etine (7) “ġıdā ene” ya˓n ḳuşluḳ aşın getürgil kim yiyelüm. Yuşa˓ zenbile (8) baḳdı. Balıḳ görmedi.

1ر عجباقال أرأیت إذ أوینا إلى الصخرة فإني نسیت الحوت وما أنساني إلا الشیطان أن أذكره واتخذ سبیله في البح

Andan Yuşa˓ bin Nūn eyitdi: Yā Mūsā, (11) ol ṭaş ḳatında kim beni ḳoduñ. Ol yirde balıḳ dirildi, zenbilden (12) çıḳdı, ṣuya girdi. Ben unutdum saña dimege. Tangrı-idi anıunutduran (13) didi ammā İblis-idi. Mūsā eyitdi: Biz Ḫıżır’ı anda isteyüserüz, [126b] (1)döndiler girü ol ṭaşa

2]2[فوجدا عبدا من عبادنا آتیناه رحمة من عندنا وعلمناه من لدنا علما ]1[فارتدا على آثارهما قصصاتعالاقوله

Mūsā deñiz içinde bir ḳubbe ṣu gördi (4) kim ṣu üzere ev olmış. Bir er gördi yaşıl dernecik örtünmiş (5) daḫı bir ḳavilde Ḥıżır gördi. İncüden namāzlaġu geymiş, namāzḳılurdı. (6) Ol ev olan ṣu ayruḳ ṣuya ḳarışmazdı. Andan namāzdan fārıġ (7) oldı. Mūsā aña selām virdi. Mūsā’ya Ḥıżır cevābın virdi. (8) Mūsā eyitdi: Ben saña geldüm şākirdlik içün, ne kim Tangrı saña (9) ˓ilim virmişdür.

3قال له موسى هل أتبعك على أن تعلمني مما علمت رشداتعالاقوله

Mūsā eyitdi: Ben saña şākirdlik (11) geldüm. Ḥıżır eyitdi: Sen benüm ile ṣabur ḳılmayasın.

4قال ستجدني إن شاء الله صابرا ولا أعصي لك أمرا

Mūsā eyitdi: (13) Eger Tangrı dilerse ṣabur ḳılam. Hergiz saña ˓āṣ olmayam. Ne dirseñ[127a] (1) anı ḳılam. Ḥıżır eyitdi: Eger baña şākirdlik ḳılursañ gerek (2) kim ben ne ḳılursam ṭınmayasın eyle böyle diyü, ne ḳılursın diyü. Ol (3) vaḳit kim ben saña ma˓lūm ḳılmayınca.

5فإن اتبعتني فلا تسألني عن شيء حتى أحدث لك منه ذكرا تعالاقوله

1 Kehf, 63: (Genç adam:) Gördün mü! dedi, kayaya sığındığımız sırada balığı unuttum. Onu hatırlamamı bana

şeytandan başkası unutturmadı. O, şaşılacak bir şekilde denizde yolunu tutup gitmişti.2 Kehf, 64-65: [1] Musa: İşte aradığımız o idi, dedi. Hemen izlerinin üzerine geri döndüler. [2] Derken, kullarımızdan

bir kul buldular ki, ona katımızdan bir rahmet (vahiy ve peygamberlik) vermiş, yine ona tarafımızdan bir ilim

öğretmiştik.3 Kehf, 66: Musa ona: Sana öğretilenden, bana, doğruyu bulmama yardım edecek bir bilgi öğretmen için sana tâbi

olayım mı? dedi.4 Kehf, 69: Musa: İnşaallah, dedi, sen beni sabreder bulacaksın. Senin emrine de karşı gelmem.5 Kehf, 70: (O kul:) Eğer bana tâbi olursan, sana o konuda bilgi verinceye kadar hiçbir şey hakkında bana soru sorma!

dedi.





METİN Halil ÖZER

85

Andan Mūsā (5) ve Ḥıżır deñiz ḳıyısına vardılar kim bir gemi gördiler. Deñiz ḳıyısındaki (6) kişiler gemide otururlar. Bunlar daḫı gemiye bindiler. Gemiciler bilmediler (7) kim bunlar peyġamberlerdür. Gemi yürüdiyse Ḥıżır elin ṣundı, (8) bir taḥtasın çıḳardı. Gemi delindi ve Mūsā Ḥıżr’a eyitdi: (9) Yā Ḥıżır, bunı deldiñ ki ḫalḳ helāk ola.

1]2[قال ألم أقل إنك لن تستطیع معي صبرا ]1[خرقها قال أخرقتها لتغرق أهلها لقد جئت شیئا إمرا تعالاقوله

Eyitdi: Yā Ḥıżır, meger bu ḳavm helāk ḳılısarsın. (12) Eyitdi: Ben dimedüm mi kim benümle ṣabır ḳılmayasın. Mūsā (13) ˓özrin diledi.

2قال إن سألتك عن شيء بعدها فلا تصاحبني قد بلغت من لدني عذرا تعالاقوله

[127b] Mūsā bundan (2) ṣoñra nesne ṣorarsam benüm ile yürüme, baña üstāẕlıḳ ḳılma.Andan (3) ˓Anṭaḳya şehriniñ ḳapusına degdiler, kimse bulmadılar. Kimse (4) bunlara aş virmedi. Andan çıḳdılar, acıḳmışlar-ıdı. Allah (5) Te˓ālā Muḥammed ümmetine ḫaber virdi. Ḳonuġı yavuz dutdılar. Ol kim Muḥammed ümmet (6) bilsünler Ḳur˓an’da.

3فأبوا أن یضیفوهما تعالاقوله

˓Antaḳya ehli (7) ḳonuġa aş virmezler-idi. Ḥıżır eyitdi: Yā Mūsā, bu ḳavm bize nesne (8)virmedi. Gel iş işleyelüm. Kendü emegümüz yiyelüm. Daḫı oġlannuñ (9) oġlanlar içinde başın ḳopardı. Mūsā aña daḫı söz ḳatdı. (10) Yine ˓özrin diledi. Mūsā eyitdi: Yā ata, iş işleyelüm. Eyitdi: Bu (11) ṭam egilmiş, doġrıldalum. Andan Mūsā bir ucına vardı ve Ḥıżır (12) bir ucına vardı. Peyġamberlıḳ gücü birle getürdiler. Ḫaberde eydür: (13) Ol ṭam yüz arşun yüksek-idi.

4ا فیها جدارا یرید أن ینقض فأقامه قال لو شئت لاتخذت علیه أجرافوجد تعالاقوله

[128a] (2) Kim dvārı rast ḳıldılar. Mūsā eyitdi: Yā Ḥıżır, keşke bize (3) nesne virselerdi.Aḫşama yise-˒idük. İşimiz henü(z) olmasa-˒idi. Ḥıżır (4) eyitdi: Yā Mūsā, senüñ ˓ahdüñ ferāmuş ḳılduḳ. Bizim aramuzda (5) ḳavul ḳalmadı.

5هذا فراق بیني وبینك سأنبئك بتأویل ما لم تستطع علیه صبرا تعالاقوله

Ḥıżır eyitdi: Yā (7) Mūsā, senüñle benüm aramuzda ayrılmaḳlıḳ düşdi. Saña kitāb virmişdür. (8) Ben İsra˒ller’le senüñ işiñ olısar. ˓An Ca˓feri’s-Ṣādıḳ abisi (9) ˓an ceddihi

عجایباسبعیناراهالحضرعلىصبرواوموصىاخىاللهرحمقالانهوسلمعلیهاللهصلىاللهرسولعن

Ca˓fer bin Sādıḳ eydür kim atamdan işitdüm, atam (12) dedemden, dedem resūlden eyitdi: Raḥmet ḳılsun ḳarındaşım (13) Mūsā’ya, eger Ḥıżır gibi ṣabır ḳılsa-y-ımış ˓acāyib görey-idi [128b] (1) birbirinden ˓acāyib. Andan Ḥıżır eyitdi: Yā Mūsā, imdi (2) ol kim ben ḳıldum, ma˓n oldur.

1انت لمساكین یعملون في البحر فأردت أن أعیبها وكان وراءهم ملك یأخذ كل سفینة غصباأما السفینة فك تعالاقوله

1 Kehf, 71-72: [1] Bunun üzerine yürüdüler. Nihayet gemiye bindikleri zaman o (Hızır) gemiyi deldi. Musa: Halkını

boğmak için mi onu deldin? Gerçekten sen (ziyanı) büyük bir iş yaptın! dedi. [2] (Hızır:) Ben sana, benimle

beraberliğe sabredemezsin, demedim mi? dedi.2 Kehf, 76: Musa: Eğer, dedi, bundan sonra sana bir şey sorarsam artık bana arkadaşlık etme. Hakikaten benim

tarafımdan (ileri sürebilecek) mazeretin sonuna ulaştın.3 Kehf, 77: Yine yürüdüler. Nihayet bir köy halkına varıp onlardan yiyecek istediler. Ancak köy halkı onları misafir

etmekten kaçındılar. Derken orada yıkılmak üzere bulunan bir duvarla karşılaştılar. (Hızır) hemen onu doğrulttu.

Musa: Dileseydin, elbet buna karşı bir ücret alırdın, dedi.4 Kehf, 775 Kehf, 78: (Hızır) şöyle dedi: İşte bu, benimle senin aramızın ayrılmasıdır. Şimdi sana, sabredemediğin şeylerin iç

yüzünü haber vereceğim.





METİN Halil ÖZER

86

Ḥıżır eyitdi: Yā Mūsā, (5) ol kim virān ḳıldım. İssi yoġsuldur. Anıñ ile boġazın beslerdi,(6) ayruḳ nesnesi yoġ-ıdı ve pādişāh gücin alısardı. İmdi ben ṣıdum (7) kimesni kim almasun diyü. İmdi dönelim oġlan ḳıṣṣasına:

یرا منه زكاة فأردنا أن یبدلهما ربهما خ ]1[وأما الغلام فكان أبواه مؤمنین فخشینا أن یرهقهما طغیانا وكفرا تعالاقوله2]2[وأقرب رحما

Ammā bilgil kim ol oġlan kim öldürdüm kāfir öliserdi (11) ve yavuz oluṣardı. Atası anası mü˒min kişilerdi. Bunları (12) küfre givürürdi, şomlıġıraḳ-ıdı. Anı öldürdüm kim Tangrı(13) aña bir ˓ayāl vire. Müsliman ve daḫı ḫaberde gelmişdür kim Tangrı [129a] (1) aña bir ḳız virdi kim yitmiş peyġamber andan ṭoġdı. Andan Ḥıżır (2) eyitdi: Bunuñ ma˓nsin işitdiñ. İmdi dvār ḳıṣṣasın işitgil. (3)

3ینة وكان تحته كنز لهما وكان أبوهما صالحاوأما الجدار فكان لغلامین یتیمین في المد تعالاقوله

Yā Mūsā, bilgil (5) kim ol dvār iki oġlanuñ-ıdı. Atası mālı var-ıdı. Bu dvārıñ (6)dibinde gömdi. Kendüler bulalar büyüyünce. Ṭura iki öksüz-idi. (7) Biri adı Emrem ve biri adı Ṣurayım. Bunlarıñ atası adı Kāşuḥā-y-ıdı. (8) Altun gümiş borca virürdi ve eyüsüz birle alurdı. Ḫalḳa (9) ḥıyānet ḳılmazdı. Tangrı anıñ adın eyü ḳılmış-ıdı. Āḫiret (10) bir zümüret levḥ aldı. Andan yazdı ḥikmetden biş keleci ve Tangrı (11) a(ñ)a gençdidi. Anıñiçün uġrudan ḳorḳmaz ve yol basıcıdan (12) ve sulṭanlar ẓāliminden ḳorḳmaz.Bu sözi genç dimiş ilk yazılu-y-ıdı. (13)

یفرهكیفبالموتایغزلمنعجیت

˓Acebdür ol [129b] (1) kişi kim bāb olasın bilür, niye gelür?

ورالقصبینىكیفبلقبرایقنلمنعجبت

˓Acebdür ol kişi kim bāblıḳ bilür olasın ve yire giresin. (3) Niçün köşkler, sarāylar yapar?Oturam diyü.

سبیلكیفبالثوابایقنلمنعجبت

˓Acebdür ol kişi kim Uçmaḳ ve Tangrı (5) sevābına ümiẕ duta ve ṭā˓ata kehellik eyleye.

یعصكیفبالعقابایقنلمنعجبت

˓Acebdür ol kişi kim bāblıḳ bilür. Tangrı ˓aẕābı (7) ve Ṭamu’sın bilür, nite ˓āṣ olur?

یطلبكیفبالرزقایقنلمنعجبت

˓Acebdür ol kişi kim rūz vire. Ni bilür ol bir (9) Tangrı’dur. Andan rūz içün özine emek getürür, virdügine (10) rāżı olmaz. Bu biş sözi Tangrı kendü lafẓı birle genç didi. (11)Andan Ḥıżır eyitdi: Yā Mūsā, saña iki ögüt vireyin, dutġıl. Mūsā (12) eyitdi: Eytgil.Ḥıżır eyitdi:

وغضباناجباراتكنولاكربشاشا

1 Kehf, 79: Gemi var ya, o, denizde çalışan yoksul kimselerindi. Onu kusurlu kılmak istedim. (Çünkü) onların

arkasında, her (sağlam) gemiyi gasbetmekte olan bir kral vardı.2 Kehf, 80-81: [1] Erkek çocuğa gelince, onun ana-babası, mümin kimselerdi. Bunun için (çocuğun) onları azgınlık ve

nankörlüğe boğmasından korktuk. [2](Devam etti:) Böylece istedik ki, Rab’leri onun yerine kendilerine, ondan daha

temiz ve daha merhametlisini versin.3 Kehf, 82: Duvara gelince, şehirde iki yetim çocuğun idi; altında da onlara ait bir hazine vardı; babaları ise iyi bir

kimse idi. Rabb’in istedi ki, o iki çocuk güçlü çağlarına erişsinler ve Rabb’inden bir rahmet olarak hazinelerini

çıkarsınlar. Ben bunu da kendiliğimden yapmadım. İşte, hakkında sabredemediğin şeylerin iç yüzü budur.





METİN Halil ÖZER

87

(13) Ya˓n yā Mūsā, açuḳ yüzlü olġıl, turşı yüzlü olmaġıl ve mütekebbir [130a] (1) ve ḳaḳıġan olmaġıl.

حاجتبغیرتمشولا

Ya˓n ḥācete verme. (2) Meger kendü ḥācetüñe ya bir müsliman ḥācetine. Bunı didi,ayrıldı. (3) Mūsā girü kendü ḳavmine vardı. Ben İsrā˒ller ḳarşu vardılar, (4) eyitdiler:Ögrendügüñ ˓ilmi bize daḫı eytgil. Biz daḫı bilelüm. Mūsā (5) eyitdi: Bu ˓ilimde leẕẕet yoḳ. ˓İlim size yaramaya. Bu ˓ilim peyġamberlerden (6) ayruġa yaramaya. Tiye’de ḳavmler birle ḳırḳ yıl ḳadar durdı. Bir gün (7) Mūsā Hārun’a eyitdi: Durġıl Tiye’dençıḳalum. Çıḳdılar, ayruḳda bir (8) bostān gördiler. Yir gürge ṣu gürge ḳatında bir taḥt var. Hārun ol (9) taḥta oturdı, eyitdi: Yā Mūsā, ne ḥoş yirdür? Ol sa˓at ˓Azrā˒l (10)geldi. Hārun cānın ol taḥt üzere götürdi. Mūsā Tiye’ye girü (11) geldi. Ḳavmi ṣordılar:Ḳanı Hārun? Mūsā eyitdi: Dünyādan çıḳdı. (12) İnanmadılar. Öldürdüñ diyü eyitdiler.Bize göstergil. Aldı vardı (13) ol bostāna. Hārun’a baḳdılar hiç cırāḥāt yoḳ. Yine inanmadılar. [130b] (1) Tangrı Hārun’ı diri ḳıldı. Eyitdi: Yā ḳavm, biliñ kim Mūsā beni öldürmedi. (2) Benüm cānum Tangrı aldı. Bunı eyitdi: Bostān, Hārun görünmez (3) oldı.Andan Mūsā Tiye’ye geldi. Ḳavmi birle Yuşa˓ bin Nūn (4) ḫalfe ḳıldı ve eyitdi kim imdi benüm ˓ömrüm öküş ḳalmadı. Yüz (5) elli yıl olmış-ıdı. Ḳırḳ yıl-ıdı kim vaḥy gelmiş-idi ve ḳırḳ yıl birle (6) da˓vet ḳıldı. Ḳırḳ yıl Tiye’de oturdı. Mıṣır’da turdı. Ben İsrā˒ller (7)birle bir gün irte ṭurdı. Mūsā ˓Azrā˒l’i gördi kendü ḳatında. (8) ˓Azrā˒l selām virdi.Mūsā cevāb virdi. Yine Mūsā (9) eyitdi:

قابضاامزاریاجئیتنى

Ziyārete mi geldiñ yoḳsa (10) cān almaġa mı? Eyitdi: Cān almaġa geldüm. Eyitdi: Ne yirden çıḳarursın? (11) Eyitdi: Aġzuñdan. Eyitdi: Bu aġızdan nite çıḳarursın? (12)Tangrı Te˓ālā ile keleci ḳıldum. Eyitdi: Ḳulaġıñdan çıḳaram. Eyitdi: (13) Ḳulaġumla Tangrı kelāmın işitdüm. Eyitdi: Gözüñden çıḳaram. [131a] (1) Eyitdi: Gözümden nite çıḳarursın kim nūr-ı Te˓ālā˒ı gördüm. (2) Eyitdi: Elüñden çıḳaram. Elümden nite çıḳarursın kim Tevrit’i, (3) elvāḥı elümle dutdum. Eyitdi: Ayaġuñdan çıḳaram.Ayaġumdan nite (4) çıḳarursın kim ayaġumla Tangrı’ya ṭapuyordım ve hem Ṭūr’a aġdum. (5) Tangrı ḳatında örü ṭurdum. ˓Azrā˒l girü vardı kendü yirine. (6) Eyitdi: YāRabbi, övdigüni sen daḫı yigirek bilürsin. Her ne didümse (7) bir ḥüccet getürdi. Nidā geldi: Yā Mūsā, dost dutmaz mısın bizi (8) gelmege? Mūsā eyitdi: Ṭutarın velākin ārzūm ol maḳāma örü ṭursam (9) senüñ birle münācāt ḳılam. Senüñ nidā ki işitsem biñ (10) cānum var-ısa saña ıṣmarladum. Ḳavmüm Hārun’a ıṣmarladum. Buzaġuya (11)ṭapu ḳıldılar. Bunları saña ıṣmarladum. Sen beklegil (12) dükeli belālardan. Nidā geldi Ḥaḳ’dan: Yā Mūsā, ˓aṣāyı yire ur. (13) Ol urdı yir yarıldı, deñiz göründi, ˓aṣāyı deñize urdı, [131b] (1) deñiz yarıldı, bir ḳara ṭaş göründi. ˓Aṣāyı ṭaşa urġıl. Urdı. (2) Ṭaş yarıldı.Bir ḳu(r)t içinde aġzında biti ṭurur. Tangrı’ya (3) tesbḥ ḳılur kim

ینسانىولاویرزقنىمكانىویعرفكلامىسمعوییرانىمنسبحان

Ya˓n arı Tangrı sensin, (5) beni görürsin ve benüm ünümi işidürsin ve benüm yirimi bilürsin (6) ve rūzmi baña degürürsin. Nidā geldi: Yā Mūsā, taḥte’s-serā’da (7) ol bir ḳurduñ rızḳın virdüm ve żāyi˓ ḳalmazam. Senüñ ḳızlaruñuñ (8) nite żāyi˓ ḳıldum? Mūsā göñli ḫoş oldı. Bir ḳatı ṭaşuñ (9) içinde yaradursın. Bellü bildük, cānı var, virürsin aña rızḳın. (10) Anda yetür eksük eylemezsin iy Şāh-ı ġafūr, andan vardı. (11) Birḳaç er gördü kim sin ḳazarlar. Mūsā ṣordı: Bu ne sindür, ḳazarsın? (12) Eyitdiler: Tangrı





METİN Halil ÖZER

88

ḥāṣlarından biri içün ḳazaruz ölen (13) senden ayruḳsı degil, bir girseñ. Mūsā girdi. Ol dem Uçmaḳ’dan [132a] (1) bir elma getürdiler. Mūsā burnına iletdiler. Mūsā cānı çıḳdı. (2) Ol dem a(ñ)a namāz ḳıldılar. Ṭopraġın düzdiler. Mūsā meyyitinde (3) ilk yumadın ḳorlardı. Ṣalavātu’llahi ˓aleyhi ˓alā cem˓i’l-enbiyā˒i. Ḳıṣṣa-ı Yuşa˒ bin Nūn (as): Mūsā (as) Yuşa˓ı ḫalfe ḳıldı, eyitdi: (5) Ben dünyādan çıḳarın, Ben İsrā˒ller’i Tiye’den çıḳarġıl kim (6) ḳırḳ yıldur Tangrı bunlara feraḥ virdi ve bunlaruñ içün yirivirdi. (7)Andan Yuşa˓ Ben İsrā˒ller’e geldi ve Balġam kerāsetin girü almış-ıdı (8) ve anı la˓net ḳılmış-ıdı Mūsā du˓āsıyla. Andan ˓Umālıḳa ol Balġam (9) ḳavminden ayırdı. Yuşa˓ bunları Şām’a alup vardı. Andan ˓Umālıḳa’ya (10) ḫaber degdi. ˓Umālıḳa bunlara çeri ḳıldı. Ol gün āzne günü-idi. (11) Andan Ben İsrā˒ller’e Yuşa˓ bin Nūn ḳatına vardılar,eyitdiler: (12) Bu gün yarım gün geçdi. Bize nuṣret yoḳ. Bu kāfirler üzerine yarın (13)şenbe gün çeri ḳılalum. Miāḳ güni biz bunlara çeri ḳılmaḳ revā [132b] (1) olmaya. Du˓ā ḳılġıl kim Tangrı bize nuṣret virsün. Zevāl vaḳtinde boru (2) urdılar. Bir uġurdan du˓ā ḳıldılar, āmn ḳıldılar, gene fermān geldi (3) kim durġıl. Üç gün üç dün ḳaderince Tangrı fermānı birle (4) ve daḫı bir yil ḳopdı maġribden yañadan. Ṭaşın ve ḳayırı götürdi. Kāfirler (5) yüzüne urdı. Bunları ṣıdı. Ben İsrā˒ller ḳılıç dutdılar. (6) Ol cabbārları öldürdiler ve ḳalanı maġribe düşdi. Hezmet (7) oldı. Bunlarıñ yiri ve ṣuyı Ben İsrā˒ller’e mrā() oldı. (8) Mūsā’dan ṣoñra Yuşa˓ bin Nūn elli yıl daḫı yaşadı. Benİsrā˒ller (9) ol ˓Umālıḳa yirin ve ni˓metin eline aldılar. Andan ṣoñra Tangrı (10) Te˓ālā Kālut’a peyġamberlik virdi. Kālut Yuşa˓ yirine oturdı. Ḳıṣṣa-ı Kālut bin Bulḳıyā ˓aleyhi’s-selām: Ammā Kālut Ben İsrā˒ller’e (12) ögüt virdi ve Ben İsrā˒ller ṭā˓at meşġūl oldılar. Andan (13) ṣoñra bunlara belā geldi. Yitmiş biñ kişi Ben İsrā˒ller’den[133a] (1) dirildiler, vardılar, şehir ḳapusına degdiler, eyitdiler: Bu dün (2) bunda ḳonalum, didiler. Meger ol belādan ḳurtulavuz, ġāzılıḳ (3) ḳılavuz. Tangrı Te˓ālā ˓Azrā˒l’e buyurdı: Ol ḳavmüñ ol dün (4) cānın aldı. Eyle kim ne yılḳı ḳaldı ne kim bunlaruñ birle var-ısa aldılar. (5) Andan ol şehir ḫalāyıḳı bunlaruñ çevresine dvāryapdılar kimse (6) girmesün diyü. Andan ṣoñra bunlardan dört biñ er ayrıldı, eyitdiler: (7) Biz bu dün bir yir isteyelüm, bir şehir yapalum, didiler. Andan bir yire (8) degdiler kim aña Men˓ā dirler bir yire girdiler kim elli aġaç yir uzunı (9) var. Otuz aġaç yir ini var ammā bir yanı ṭaġ-ıdı ve bir yanı (10) deñiz-idi velākin aḳ ṣu yoġ-ıdı. Andan bu dört biñ er balta (11) ve ḳazma aldılar, ḳuyu ḳazdılar. Andan ṣoñra ṣuya degdiler. Ṣu (12) havaya doġrı çıḳdı, tamām bir aġaç gibi. Tangrı ḳudreti birle (13) budaḳ budaḳ oldı. Degme biri bir ırmaḳ oldı aḳdı. Ben [133b] (1) İsrā˒ller Tangrı’ya şükür ḳıldılar. Kendüleri yılḳıları ṣuya göneldiler (2) ve anda bir şehir yapdılar. Adın Aḍ˓ā urdılar ve tohum yire saçdılar. (3) Gökden aḳar ṣu inerdi, anı ṣıvarurdı. Tamām olduḳda yil inerdi, (4) dökerdi,ṣamanından ayırurdı. Her birisiniñ naṣbin evlü (5) evine alup varurdı. Emeksüz-idi.Yüz yıl oġlanları oldı. (6) İlleri evren oldı. Günde iki rek˓at namāz irte ḳılurlar-ıdı ve iki (7) rek˓at namāz gice ḳılurlardı. Aḫşam ḳılurlardı. Ṭā˓atları (8) bu-y-ıdı. Andan ol ḳuyuya ḳuppe itdiler. Ābınusdan ve altundan (9) bāġlar eylediler. Bu kerāmetdür Tangrı bize virdi, yidiler. Andan (10) ṣoñra fesād ḳılurlardı ve süci içerlerdi. İblis bunlardan (11) rāżı oldı. Ol ḳavmi yoldan çıḳardı. Kime ṭaparsız didi. (12) Eyitdiler:Tangrı’ya ṭaparuz. İblis eyitdi: Ol Tangrı’yı görür misiz? (13) Eyitdiler: Yoḳ. Andan İblis eyitdi. Ben size gösterem. İblis eyitdi: [134a] (1) İrte eyü ṭonlar giyüñ ve ṭatlu gökçek ḳoḳulular dürtünüñ (2) ve götürüñ, yazıya çıḳıñ kim Tangrı gözi görüsiz ve Benİsrā˒ller’de (3) ˓ilim ḳalmış-ıdı ve ne yirde ˓ilim eksük olursa dn daḫı eksilür. (4) Eger





METİN Halil ÖZER

89

bunlarda ˓ilim olsa bunlara ögüt vireydi kim dünyāda Tangrı’yı (5) kimse görmeye diye-˒idi. Yarındası gün İblis la˓netu’llah yazıda (6) bir taḥt ḳurdı bolad demürden. Bir köri kendü özinden taḥda (7) oturdı. Ayruḳ butları degme canavar gibi itdi. Ol taḥt üzre (8)ṣaġdın ṣoldın ḳodı. Bunları ḳıġırdı, eyitdi: Gelüñ, gelüñ, (9) Tangrı’ñuzı görüñ, secde ḳılıñ. Şehirden yazıya çıḳdılar. (10) İblis mel˓ūn oġlanlarına buyurdı: Taḥtı havada mu˓allaḳ (11) dutdılar. Ol taḥt mu˓allaḳ gördiler. Hemān bir uġurdan secde ḳıldılar (12)ve daḫı Tangrı’ya kāfir oldılar. Seḥer vaḳtinde mü˒min-idi, ḳuşluḳ (13) kāfir oldılar. İblis me˓ā mel˓ūn buyurdı kim ol putları boyunlarına [134b] (1) urdılar. Şehre girdiler, degme maḥallede put evi yapdılar. Buta (2) meşġūl oldılar Tangrı bunlardan Ḫanṭala’ya peyġamberlik virdi. Ḳıṣṣa-ı Ḫanṭala (as): Andan Tangrı’dan fermān geldi Ḫanṭala’ya (4)kim bu ḳavmi Tangrı’ya oḳuġıl puta ṭapmaḳdan dönsünler. Andan (5) Ḫanṭala degme dünde çıḳardı, ḳıġırurdı: Yā Ben İsrā˒ller, cem˓an (6) ḳuluz, eydüñ.


Ya˓n eydüñ ḳamularuñuz, Tangrı (7) birdür. Elüñüzdeki put bāṭıldur ve İblis sizi yoldan çıḳardı. (8) Eyitdiler: Biz Tangrı’yı gördük, didiler. Uş degmemüzde bir put (9)virdi, didiler. Ḫanṭala eyitdi: Ol bāṭıldur, hergiz sizüñ atalaruñuz (10) anı dutmadılar.Tangrı size ˓aẕāb ḳıla. Ol ˓aẕāba dayanamayasız. (11) Tangrı sizden ilerü virdi. Hūdḳavmine ve Ṣāliḥ ḳavmine (12) ve Lūt ḳavmine ve İbrāhim ḳavmine ve Şu˓ayb ḳavmine ve Mūsā ḳavmine… (13) Andan Ḫanṭala’yı ol ḳavim ḳabul ḳılmadı. Günüzin anıistediler kim [135a] (1) öldüreler. Bunlarıñ bir melki var-ıdı, adı Ṭayġuz bin Ṭıpnā Bituş (2) bin Saġnāpuş-idi. Anıñ on iki biñ oġlanı var-ıdı ve anıñ (3) genc mālı çoġ-ıdı. Anıñ çerisi var-ıdı sekiz yüz biñ er. Andan (4) Ṭayḳuz eyitdi: İsteñ anı öldürem, didi. Hemān istediler (5) öldüre, bulamadılar. Dün olsa anıñ da˓vet ḳılduġından uymazlardı. (6)Ḫanṭala bir dün geldi, eyitdi: Yā ḳavim, size irte belā geliser. (7) Ol Mefācān ölü mi olısar? Ol ḳavim ölümi unutmışlar-ıdı. (8) Yarıntası irte ṭurdılar. Keleci iderken cānları çıḳardı. (9) Ḳuşluḳ vaḳti oldı. Ḫalāyıḳ ölmiş-idi. Eyitdiler: Yā mālik, Mefācān (10)ölümi geldi. Eyitdi: Ol ölüm degil, ḫalḳ uyur. Varıñ (11) şiş birle sancıñ kim uyansınlar.Bu ol ma˓niye eyitdi: Sekiz (12) yüz yıl olmış-ıdı kim ölüm gördügi yoġ-ıdı. Eyitdiler: Yāmālik, şiş (13) birle sançduḳ, uyanmazlar. Eyitdi: Eyleyse biliñ kim ölüm geldi. Eyitdi:[135b] (1) Bir köşk yapıñ. Andan bir köşk yapdılar. Ol köşke on iki biñ (2) burç yapdılar.Degme burçda biñ oġlan ḳodılar. Dükeli biliñ kim (3) silaḥ birle dururlardı. Eyitdi: Ne vaḳtin ölüm gelürse ṭokuşuñ. (4) Andan ol taḥtı çelikden ve ḳurşundan ve demürden bir ḳubbe itdiler. (5) Taḥtı daḫı ol ḳubbe üzerine ḳodılar ve öküş şem˓alar itdiler. Eydiñ (6)olsun diyü. Kendüsi ol ḳubbede otururdı. Ḳapusın perkitdi. (7) Anıñ içinde oturdı.Melekü’l-Mevt buña nidā ḳıldı: Anda baḳdı. (8) Ḳubbe içinde bir er gördi. Heybetlü gördi anı, ḳorḳdı.

2الموةملكاناقالانتمنقال

Ṭayḳuz eyitdi: Bugün gitgil. Andan ˓Azrā˒l (10) gitdi. Anıñiçün kim bir gün dirligi var-ıdı. Andan Ṭayḳuz eyitdi: (11) Nite beklemedüñüz? Melekü’l-Mevt gördüñüz mi? Çıḳageldi. Eyitdiler: (12) Yā mālik, biz görmedük. Meger ḳubbe delik var ola. Ol buyurdı (13)kim zernic ö(r)tdiler ol ḳubbeye. Andan gördiler. Emn oldı. Melekü’l-Mevt [136a] (1)

1 Allah’tan başka ilah yoktur.2 Dedi: Sen kimsin? Dedi: Ben ölüm meleğiyim.





METİN Halil ÖZER

90

gördi. Anda oturmış, elin ṣundı, cānın aldı Tangrı fermānı (2) birle. Andan ṣu ḳuyudan çıḳmaz oldı. Tangrı fermānı birle ḳurudı. (3) B-ümiẕ oldılar. Bir gün Ḫanṭala ol ḳavme geldi, eyitdi: Yā ḳavm, benüm (4) mu˓cizātum var. Görüñ kim size ˓aẕāb geldi. Yine Tangrı’ya imān getürmezsiz. (5) Eyitdiler: Bu ḳamu seniñ şomluġuñdandur. Bu belā bize geldi. (6) Ḫanṭala˒ı öldürseñ, didiler. Tangrı Te˓ālā bir yılana buyurdı kim deñizden (7) çıḳdı. On iki aġaç bir şehir yörendi. Ḳuyrıġın başına urdı, (8) ḫalḳa oldı. Ol ḫalāyıḳlar yirin tar ḳıldı. Bir tütün ol (9) ḳubbeden çıḳdı. Ol ḳavm tütünle helāk oldı.

1وبئر معطلة وقصر مشید تعالاقوله

Ol köşk, ol ḳuyu ḳurudur ta ḳıyāmete degince. (11) ḳāmeti Ben İsrā˒ller’üñ Şām’da ṭururlardı. ˓Umālıḳa ni˓metin yirlerdi. (12) Andan bir nice rūzigār oldı maġrib yirinde,ḫalḳa öküş oldı. (13) Gücendiler, Şām’a ḳaṣt ḳıldılar. Ol ˓Umālıḳa ḳavmi eyitdi: Bizim ni˓metimiz [136b] (1) ve yirimizi Ben İsrā˒ller aldı. Biz miḥnet dartaruz, varalum, çeri ḳılalum. (2) ˓Umālıḳa ḳavmi bu tedbiri ḳıldılar. Ben İsrā˒ller fesād ḳılurlardı ol (3)şomlıḳdan. Tangrı bunlardan nübüvvet götürdi kim ḳamu ˓āciz oldılar. ˓Umālıḳa’ya (4)geldi, çeri ḳıldı. Ben İsrā˒ller’i ṣıdı. Sekine Tabut’ın aldı. (5) Bunlarıñ mālın Maġrib’e alup vardılar. Ben İsrā˒ller żaif oldılar. (6) Ne melk var ne peyġamber var kim du˓ā ḳılmaġa, bir ˓ālim ḳalmadı kim bir mes˒eleye (7) cevābın vire. Ol rūzigārda bir er var-ıdı.İki ˓avratı var-ıdı. Birisinden (8) on oġlı var-ıdı. Birisinden hiç yoġ-ıdı. Bir gün oġlanlar (9) anası birisine eyitdi: Bundan beter saña ne gerek kim benden on oġul (10) var,senden bir yoḳ. ˓Avrat eyitdi: ˓Ayāl virmek Tangrı’dandur. Ol (11) kim saña on oġıl virdi,baña bir ˓ayāl vire. Eyitdi: Yā Rabbi, baña bir oġlan (12) virgil saña ḳul olsun. Tangrıanıñ du˓āsın müstecāb ḳıldı. Aña (13) bir oġıl virdi, adı Eşmūyıl-ıdı ve hem peyġamber-idi. Tangrı aña [137a] (1) vaḥy virdi, peyġamber ḳıldı. Ḳıṣṣa-ı Eşmūyıl: Kim şükür da˓vet ḳıldı yine Ben (2) İsrā˓ller dirildiler, eyitdiler: Bize melk gerek-idi kim ˓Umālıḳa’ya çeri (3) ḳılsaḳ. Sekine Tabut’ın bunlardan alsaḳ. ˓Umālıḳa tabutı bizden alduḳda oda (4)urdı. Od anı yaḳmadı. Balta birle urdılar. Balta kesmedi. Andan (5) eyitdiler: Bu tabut bunlarıñ Tangrı’sındandur ve iletdiler, müsteraḥ evinde (6) ḳodılar. Her kim ḳapusından içerü girüp ḳaşansa ḳavuġı iki yarılurdı. (7) Eyitdiler: Bu tabutı putḫāneye alup varalum. Putlarımız (8) üzerine koyalum. Andan putları Sekine Tabut’ı üzere ḳodılar. Putları (9) ḳamu aşaġa yıḳıldı. Andan eyitdiler: Bu tabutı ḳañlıya uralım ve ḳañlıya (10) öküz ḳoşalum, yabanda ḳoyalum. Ne yire gerekse varsun. Andan ṣıġır (11)ḳoşdılar. Yabana ḳodılar. Ferişteler ol ṣıġırı sürdiler.

2تحمله الملائكة تعالاقوله

Ben İsrā˒ller İşmūyıl’a geldiler, eyitdiler: Tangrı’dan sen (13) dilegil kim bize bir melk virsün kim düşmānumuzla çeri ḳıla.

ي لهم ابعث لنا ملكا نقاتل في سبیل الله قال هل عسیتم إن كتب علیكم القتال ألا تقاتلوا قالوا وما لنا ألا نقاتل إذ قالوا لنب1تب علیهم القتال تولوا إلا قلیلا منهم والله علیم بالظالمینفي سبیل الله وقد أخرجنا من دیارنا وأبنائنا فلما ك

1 Hacc,45: Nitekim, birçok memleket vardı ki, o memleket (halkı) zulmetmekte iken, biz onları helâk ettik. Şimdi o

ülkelerde duvarlar, (çökmüş) tavanların üzerine yıkılmıştır. Nice kullanılmaz hale gelmiş kuyular ve (ıssız kalmış) ulu

saraylar vardır.2 Bakara, 248: Peygamberleri onlara: Onun hükümdarlığının alâmeti, Tabut'un size gelmesidir. Meleklerin taşıdığı o

Tabut'un içinde Rabb’inizden size bir ferahlık ve sükûnet, Musa ve Harun hanedanlarının bıraktıklarından bir kalıntı

vardır. Eğer inanmış kimseler iseniz sizin için bunda şüphesiz bir alâmet vardır, dedi.





METİN Halil ÖZER

91

[137b] İşmū˒l ḳatına (4) geldi. Eyitdiler: Tangrı’dan dilegil bize bir pādişāh virsün,düşmānumuz birle (5) çeri ḳılalum. İşmū˒l eyitdi: Siziñ içiñüzde bir melk olursa (6)size ġāzılıḳ buyura. Siz anı dutmayasız, ˓āṣ olasız. Eyitdiler: Fermān (7) dutavuz. Andan Ben İsrā˒ller’de bir er var-ıdı, ṣıġırdmaçlıḳ ḳılurdı. (8) Bir yılḳı yavu ḳıldı, aradı,bulamadı. Andan İşmūyıl’a selām ḳıldı, (9) eyitdi: Yā Tangrı peyġamberi, Ben İsrā˒ller’den bir yoġsul erin, ṣıġırdmaçlıḳ (10) ḳılurdım. Bir yılḳı yavu ḳıldım. Du˓ā ḳılġıl.Meger senüñ du˓āñ berekātında (11) bu ḳayġu benden gide. Eşmūyıl eyitdi: Yā yigit,aduñ nedür? (12) Eyitdi: Adum Ṭālut’dur. İşmūyıl bu yigit yüzine baḳdı, gördi bir özün, (13) böyle görklü yigit. Andan ilerü Cebrā˒l bir ḳaṣṣāpa getürmiş-idi. [138a] (1) Eytmiş-idi kim bu ḳaṣṣāpa kime elçü olsa Ben İsrā˒ller’den melk ol olur. (2) Andan İşmūyıl eyitdi: Yā Ben İsrā˒ller, uş size melk Ṭālut olısar. (3)

2وقال لهم نبیهم إن الله قد بعث لكم طالوت ملكا تعالاقوله

Eyitdi: (4) Yā ḳavm, bilüñ kim Tangrı Ṭālut’ı size melk ḳıldı. Cevāb virdiler: (5)

3ن المالونحن أحق بالملك منه ولم یؤت سعة م تعالاقوله

Eyitdiler: (6) Melklik bize ḥaḳ kim mālımız var, ḫışmetimiz var. Ol rūzigārda (7) İbnü Yāmin ḥānidānından ḳopardı. Ol ḫānedān gitdiyse eyitdiler: Bize (8) ḥaḳıraḳdur.Ṭālut’dan kim ol yoġsuldur, biz bayuz. Ol bir eşek bahāsın (9) ödeyemez. Anı bizim üzerimüze melk ḳılursın. İşmūyıl eyitdi: (10) Ol kim eytdügüm Tangrı fermānı birle eyitdüm.

4مإن الله اصطفاه علیكم وزاده بسطة في العلم والجسم والله یؤتي ملكه من یشاء والله واسع علی تعالاقوله

İşmūyıl eyitdi: Yā ḳavm, Tangrı (13) Ṭālut’ı güzde ḳıldı, siz anı göriñ avādandur, ˓ilim bilür ya˓n [138b] (1) Pādişāhlıḳ tertibin bilür. Tangrı melklik ol kişiye virür kim kimi dilerse (2) aña virür. Eyitdiler: Ṭālut’da melklik nişānı var mı? İşmūyıl eyitdi: Anıñ (3)nişānı oldur kim Sekine Tabut’ı anıñ elinden dege size.

وقال لهم نبیهم إن آیة ملكه أن یأتیكم التابوت فیه سكینة من ربكم وبقیة مما ترك آل موسى وآل هارون تعالاقوله5ه الملائكة إن في ذلك لآیة لكم إن كنتم مؤمنینتحمل

İşmūyıl eyitdi: Anıñ nişānı (7) oldur kim yalıñuz Sekine Tabut’ın getüre. Eyitdiler: Eger ol tabutı götürürse (8) melk ol ola, biz da˓iyyet olavuz. Andan İşmūyıl eyitdi: Bir yazuya (9) çıḳġıl, çıḳdı. Gördi kim gelür ḳañlı ile ṣıġırı firiştehler sürüyordı. (10) Ol tabutı ḳañlıya urduḳları yirden Ben İsrā˒ller’e degince biñ aġaç yirde (11) hiç ˓amāret yoġ-ıdı.Kimse anı görmedi. Ṭālut tabutı ve ṣıġırı (12) ḳañlı birle getürdi. Boynuna urdı, şehre

1 Bakara, 246: Musa'dan sonra, Benî İsrail'den ileri gelen kimseleri görmedin mi? Kendilerine gönderilmiş bir

peygambere: Bize bir hükümdar gönder ki (onun komutasında) Allah yolunda savaşalım demişlerdi. Ya size savaş

yazılır da savaşmazsanız? dedi. Yurtlarımızdan çıkarılmış, çocuklarımızdan uzaklaştırılmış olduğumuz halde Allah

yolunda neden savaşmayalım? dediler. Kendilerine savaş yazılınca, içlerinden pek azı hariç, geri dönüp kaçtılar.

Allah zalimleri iyi bilir.2 Bakara, 247: Peygamberleri onlara: Bilin ki Allah, Tâlût'u size hükümdar olarak gönderdi dedi. Bunun üzerine: Biz,

hükümdarlığa daha lâyık olduğumuz halde, kendisine servet ve zenginlik yönünden geniş imkânlar verilmemişken o

bize nasıl hükümdar olur? dediler. Allah sizin üzerinize onu seçti, ilimde ve bedende ona üstünlük verdi. Allah

mülkünü dilediğine verir. Allah her şeyi ihata eden ve her şeyi bilendir dedi3 Bakara, 2474 Bakara, 2475 Bakara, 248: Peygamberleri onlara: Onun hükümdarlığının alâmeti, Tabut'un size gelmesidir. Meleklerin taşıdığı o

Tabut'un içinde Rabb’inizden size bir ferahlık ve sükûnet, Musa ve Harun hanedanlarının bıraktıklarından bir kalıntı

vardır. Eğer inanmış kimseler iseniz sizin için bunda şüphesiz bir alâmet vardır, dedi.





METİN Halil ÖZER

92

girdi. Ben İsrā˒ller (13) Sekine Tabut’ın gördiler, bildiler kim melk ol olısar. Tangrı[139a] (1) melklik virdi. Andan Ben İsrā˒ller fermān oldılar, eyitdiler: Yā (2) İşmūyıl,biz azuz, bize düşmān gelürse ne ḳılavuz? İşmūyıl eyitdi: Tangrı (3) sizi öküş ḳıla.Andan Ṭālut eyitdi: Tangrı Ben İsrā˒ller’e melk (4) ḳıldı. Anıñ şükri aña ġāzılıġa varalum. Anda ġāzılıḳ yaraġın ḳıldılar. (5) Maġrib’e ṭapa vardılar. Ol şehir ḳapusına degdiler. Ol yitmiş biñ (6) er kim olmış-ıdı. Anı dvār ḳılmışlar-ıdı, yüz yıl olmış-ıdı kim buñlar (7) çürümiş-idi. Ḥaḳ’dan fermān geldi: Yā İşmūyıl, Ol ḳavm diri olsun (8) ve hem sizi köle ġāzılıġa versün. İşmūyıl ḳıġırdı: Yā ulular, ṭuruñ, (9) Tangrı fermānı birle

1اهمفقال لهم الله موتوا ثم أحی

(10) ol ölmiş. Ḳavm bir uġurdan yitmiş biñ atlu ṭurdılar. Silaḥları (11) birle İşmūyıl’a selām ḳıldılar. Andan İşmūyıl eyitdi: Yā ḳavm, uş (12) Tangrı size fażıl ḳıldı velikin Ādem şükür bilmez.

2 ولكن أكثر الناس لا یشكرونإن الله لذو فضل على الناس تعالاقوله

[139b] (1) Andan ol ḳavm diri oldı. Bunlaruñ birle fermān geldi. Gāzılıġa varıñ. (2)

3وقاتلوا في سبیل الله واعلموا أن الله سمیع علیم تعالاقوله

(3) Ol ḳavm dirildiler. Ben İsrā˒ller birle bile vardılar.

4فلما فصل طالوت بالجنود قال إن الله مبتلیكم بنهر فمن شرب منه فلیس مني ومن لم یطعمه فإنه مني تعالاقوله

İlk fermān Ṭālut’a geldi. Ṭālut (6) eyitdi: Yolumuzda bir ırmaḳ var. Her kim ol ṣudan içse bizden (7) degil. Her kim içmese benüm yārumdur. Eger ṣusarsañız aluñuz, at arḳasına (8) ṣıġañ, at arḳasından ṣu içiñ. Her kim eyle ḳılmasa bizden degil. (9)

5لا قلیلا منهمإلا من اغترف غرفة بیده فشربوا منه إ تعالاقوله

Ben İsrā˒ller ol ṣuya degdiler. Eşmūyıl sözin (11) dutmadılar. Tefsirde eyle getürmişlerdür kim ol yüz biñ erden (12) üç yüz er içmedi. Elin at arḳasına ṣıġadı. Ṣu içdiler, atların (13) ṣıvardılar, mataraların ṭoldurdılar. Anıñ berekātında kim Ṭālut[140a] (1) sözin dutdılar. Ayruḳ ḳavm bu ṣudan içdiler. Nice kim içdiler daḫı artuḳ (2)ṣuṣadılar. Eyle kim at üzerine oturamaz oldılar, bir yaña oturdılar (3) yüklü ˓avrat gibi.Andan eyitdiler: Yā Ṭālut, bizim çeriye gitmege ṭāḳatumuz (4) yoḳ. Cālut güçlüdür,çerisi çoḳ.

لا طاقة لنا الیوم بجالوت وجنوده قال الذین یظنون أنهم ملاقو الله كم من فئة قلیلة غلبت فئة كثیرة بإذن الله تعالاقوله6والله مع الصابرین

1 Bakara, 243: Binlerce oldukları halde, ölüm korkusundan dolayı yurtlarından çıkıp gidenleri görmedin mi? Allah

onlara: “Ölün!” dedi (öldüler). Sonra onları diriltti. Şüphesiz Allah insanlara karşı lütufkârdır. Lâkin insanların çoğu

şükretmez.2 Bakara, 2433 Bakara, 244: Allah yolunda savaşın ve bilin ki Allah, her şeyi işitir ve bilir.4 Bakara, 249: Tâlût askerlerle beraber (cihad için) ayrılınca: Biliniz ki Allah sizi bir ırmakla imtihan edecek. Kim

ondan içerse benden değildir. Eliyle bir avuç içen müstesna kim ondan içmezse bendendir, dedi. İçlerinden pek azı

müstesna hepsi ırmaktan içtiler. Tâlût ve iman edenler beraberce ırmağı geçince: Bugün bizim Câlût'a ve askerlerine

karşı koyacak hiç gücümüz yoktur, dediler. Allah'ın huzuruna varacaklarına inananlar: Nice az sayıda bir birlik

Allah'ın izniyle çok sayıdaki birliği yenmiştir. Allah sabredenlerle beraberdir, dediler.5 Bakara, 2496 Bakara, 249





METİN Halil ÖZER

93

(7) Ben İsrā˒ller Ṭālut’a ˓āṣ oldılar. Bir nicesi eyitdi: Nice er olursa (8) Tangrı nuṣret vire, daḫı öküş olmışdur kim üç yüz on üç (9) er atlandılar. Ṭoḳuşa beraber ḳıldılar Cālut çerisine.

1بنا أفرغ علینا صبرا وثبت أقدامنا وانصرنا على القوم الكافرینولما برزوا لجالوت وجنوده قالوا ر تعالاقوله

Üç yüz on üç (12) er ḥażır oldılar, nitekim Muṣṭafā’yıla bile öldüreler. Bedir güni mürseller (13) saġışına beraber Cālut’a ṭurdılar, ellerin ḳaldurdılar, du˓ā [140b] (1)itdiler, eyitdiler: Yā Rabbi, bize sen nuṣret virgil. Bizim ḳademumuz beklegil (2) kāfirler üzere kim biz ḥaḳ üzerinevüz. Bunlar bu söz üzere-y-idi. Kāfirler (3) çerisinden bir er çıḳdı. Tamām menāre gibi biñ patmān (4) bilekcegi var-ıdı. Yaraḳdan ve silaḥdan iki yüz patmān edügi var-ıdı. (5) Yigirmi patmāndan ḳonçlıġı var-ıdı ve çomaġıla ḳılıcın bir at götürürdi. (6) Bu ādem bu ṣıfatıla meydāna mubārızlıġa ḳıġırdı: Yā Ben İsrā˒ller kim (7) var ki sizden baña çıḳsa benven, bu çerinüñ miliki benem, adum Cālut’dur. (8)Sam bin Nūḥ oġlanıyam. Andan Ṭālut eyitdi kim buña kim çıḳarsa (9) yaru pādişāhlıġım ve ḳızım aña virem. Ben İsrā˒ller’den aña kimse çıḳmadı. (10) Ol mubārızlıḳ ḳılurdı.Ṭālut ḳaṣdı ḳıldı aña çıḳmaġa. (11) Andan yabandan bir er geldi, kilim geymiş, börk başında, aġaç elinde. (12) Ṭālut ilinde ben Cālut’a çıḳarın. Ṭālut eyitdi: Ben İsrā˒ller’den misin? (13) Eyitdi: Evet adum Dāvud’dur, didi. İki ḳarındaşım [141a] (1)bu çeride durdı. Andan Ṭālut eyitdi: Ayruḳ ṭoḳuş ḳılduġuñ (2) var mı? Eyitdi: Evet yabandaġı evrenleri ve arslanları. Bunlar ḳoyuna (3) ḳaṣt ḳılsa bir elüm ile ayaġın ṭutardum, bir elüm ile elin ṭutardum. (4) Andan ḳarındaşları eyitdi: Bu yigit çeri gördü ki yoḳ. Cālut (5) güçlü, ḳav durur. Dāvud kendüzin ṣaḳınamaya, helāk ola. Andan Ṭālut (6) buyurdı kim fulan kubbe˒i ve yaraġı getürgil. Andan ol yaraġı getürdiler. Ṭālut (7)eyitdi: Bu yaraḳ kime ölçü olsa Cālut’uñ helāklıġı anıñ elindedür. (8) Ol üç yüz on üçkişide kimine uzun, kimine ḳıṣa geldi. Dāvud (9) geydi, ölçü geldi. Ṭālut eyitdi: YāDāvud, Cālud helāklıġı senüñ elüñde (10) ola. Bu sözi anıñiçün eyitdi kim bir dün düşinde gördi. Tangrı (11) Cālut üzere nuṣret virdi ammā Dāvud ḳoyunı yabanda ḳodı,geldi. (12) Yolda bir ṭaş Dāvud’a söyledi, eyitdi: Beni götürgil, saña gerek (13) olam,ben ol daşlardanam kim aṣḥābu’l-fli indi. Anı daḫı aldı. [141b] (1) Yine biraz daḫı vardı.Bir ṭaş daḫı söyledi, eyitdi: Beni götürgil, ben ol (2) ṭaşlardanam kim eṣḥābü’r-resedi indi. Anı daḫı torbaya bıraḳdı, elin (3) torbaya ṣoḳdı. Ḳamu bir ṭaş olmış-ıdı Tangrıfermānı birle. Andan kubbe (4) ve yaraḳ geydi. Çeriye çıḳdı. Ol ṭaşı torbadan çıḳardı,ḳoynuna (5) ṣoḳdı. Cālut eyitdi: Pādişāhlar ṭaş birle ṭoḳuşmazlar. Dāvud eyitdi: (6) Sen itsin, iti ṭaşıla ururlar. Cālut eyitdi: Benüm diriġım gelür (7) seni öldürmege kim yigitsin,ża˓ifsin. Andan Dāvud eyitdi: Benüm (8) bir Tangrı’m var, güçlü, baña nuṣret vire, didi.Ol ṭaşı Cālut (9) gögsine urdı. Arḳasından çıḳdı. Ṭaş üç pāre oldı. Bir pāre (10) ṣaġ yanına düşdi, ḳırdı ve bir pāre ṣol yanına düşdi, ḳırdı (11) ve bir pāre ḳalbe düşdi, ḳalbi sıdı. Degme ṭaş otuz biñ atlu düşürdi, (12) ḳırdı.

2وقتل داوود جالوت تعالاقوله

Ben İsrā˓iller (13) ˓aceba ḳaldılar. Dāvud eyitdi: Yā ḳavm, Cālut’ı ben öldürmedim. Anı Tangrı [142a] (1) öldürdi. Eger Tangrı yarıcı olmasa ben Cālut’ı ḳaçan öldürdügim (2)

1 Bakara, 2502 Bakara, 251: Sonunda Allah'ın izniyle onları yendiler. Davud da Câlût'u öldürdü. Allah ona (Davud'a) hükümdarlık

ve hikmet verdi, dilediği ilimlerden ona öğretti. Eğer Allah'ın insanlardan bir kısmının kötülüğünü diğerleriyle

savması olmasaydı elbette yeryüzü altüst olurdu. Lâkin Allah bütün insanlığa karşı lütuf ve kerem sahibidir.





METİN Halil ÖZER

94

bilmedüm ammā Tangrı Te˓ālā eyitdi: Cālut’u Dāvud öldürdi ammā Muṣṭafā Bedir (3)güni bir avuç ṭopraḳ bıraḳdı. Ol ṭopraġı Tangrı kāfirler yüzine urdı. (4) Ḳamusı gözi görmez oldı. Mü˒minler ḳılıç darddılar, kāfirleri ḳırdılar. (5) Andan meydāna girdiler.Ol eyitdi: Ben fulanı öldürdüm, bu eyitdi: Ben (6) fulanı öldürdüm. Resūl eyitdi: Ben bir avuç ṭopraḳ saçdum bunlarıñ yüzine, (7) gözleri kör oldı. Tangrı Celle Celāluhu bu āyeti indürdi.

1فلم تقتلوهم ولكن الله قتلهم وما رمیت إذ رمیت ولكن الله رمى تعالاقوله

Ya˓n yā Resūlullah, bunları siz öldürmedüñüz, ben öldürdüm. (10) Ṭopraġı ben bıraḳdım yā Resūl. Ḫaberde eyle gelmişdür kim yidi gün (11) ve yidi gice miḳdārınca gün ol gün ṭurdı kim bunlar kāfiri ṣıdılar. (12) İy cān Muḥammed gögsi ṣovudı Bedir güni.

2ولیبلي المؤمنین منه بلاء حسنا تعالاقوله

Ya˓n ol belāyıla sizi ṣıdum. Andan eyülerden [142b] (1) ḳıldım ammā Dāvud ne gördiyse benden gördi lā-cerem. Hiç ˓itāb gelmedi (2) ol kim bunlara ḳıldı. Allah’dan-ıdı, bulara nehyi ḳıldı. Ḳıṣṣa-ı Dāvud ˓aleyhi’s-selām: Ammā ol çeriyi ḳırdılar. Bunlar ni˓met birle girü döndiler. (4) Andan Ben İsrā˒ller eyitdiler Ṭālut’a: Gel imdi, ḳızuñı virgil (5) yaru pādişāhlıġıñla Dāvud’a. Andan Ṭālut eş˓ar ḳızıldur ve azraḳ gözlüdür, (6)süni yüzlüdür. Ol rūzigārda ol ṣuratlu kişi ˓ayublu (7) olurdı. Ḫaberde gelmişdür kim resūl eyitdi: “küllü ezrakın” didi. (8) İllā aḫ Dāvud’a ḳamu gök gözlü yavuzdur. Meger ḳarındaşım Dāvud’dan (9) ayruḳ. Ṭālut eyitdi: Benüm ḳızım görklüdür. Dāvud’uñ görki yoḳ. Dāvud (10) eyitdi: Baña anıñ ḳızı gerekmez, ben ˓ibādete meşġūl olam. Andan Dāvud (11) bir ṣavma˓aya girdi. ˓İbādet ḳılurdı, düni güni ˓ibādete meşġūl oldı. (12)˓Ābidler birle Ṭālut’a vardılar, eyitdiler: Yitmiş biñ er Ben İsrā˒ller’den (13) Dāvud’a vardılar. Ögrenseler gerek-idi. Sen bir ḳarış dinārı [143a] (1) çıḳarsañ helāk olasın.Andan Ṭālut çeriyle ol ṭaġ etegine (2) geldi kim irte ol ˓ābidleri öldürem diyü gice oldı.Ṭālut (3) bir ḳılıç, bir ˓Arab ḳatında ḳodı, uyudı. Dāvud ṣavma˓(as)ından çıḳdı, (4)çeriye girdi. Ṭālut çadırına geldi. Ol ḥarbeyi ṭaşa urdı. Ṣapına (5) degince ṭaşa batdı.Ḳılıç Ṭālut ḳarnına urusardı. Yine urmadı. (6) Başındaġı çırāġı ayaġında ḳodı.Ayaġındaġı çırāġı başında (7) ḳodı. Andan bir biti yazdı, ey(d)di: Yā Ṭālut, bu ḥarbeyiṭaşa urdım, ḳarnuña (8) ursam ne ḳılarduñ? Eger bu ḳılıcı boynuña ursam ne ḳılayduñ?Ṭurgıl, (9) gitgil. Bu ˓ābidlere ḳaṣd ḳılmaġıl. Yoḳsa ne bu cihānda ne ol (10) cihānda olasın. Ṭālut irte ṭurdı. Ol ḥarbi˒i gördi, döndi (11) Beyte’l-Muḳaddis’e. Andan Dāvud ṣavma˓adan çıḳdı. Ol ṭaġlar arasına (12) girdi, gizlendi, ˓ibādete meşġūl oldı. Ṭālut yine çeri gönderdi (13) velākin kendü gelmedi. Ol yitmiş biñ ṣavma˓ı aldılar öldürdiler˓ābidler [143b] (1) ˓ābidleri. Anıñ maḳṣūdı Dāvud öldürmek-idi. Andan ol işe (2)peşmān oldılar, eyitdiler: Dāvud’ı getürüñ kim yaru pādişāhlıġımla ḳızum (3) aña vireyim. İkimiz ġāzılıġa varalum. Dāvud eyitdi: Bunuñ gibi yazuḳ (4) ḳıldı. Anca ˓ābidleri öldürdi. Nā-ḥaḳ yire mü˒minler ḳanın dökdi. (5) Benüm cānuma ḳaṣd ḳıldı ammā ẓafer bulmadı. İmdi ben bu ṭaġdan (6) inmeyem. Ol ġāzılıġa varup ˓özrin Tangrı’dan dilesün ya ġāzılıġa (7) varsun. Meger şihid ola. Tangrı yazuḳın ˓afıv ḳıla.Andan Ṭālut çeri (8) virdi, ġāzılıġa vardı. Andan düşdi şehd oldı. Dāvud ṭaġdan (9) indi,

1 Enfal, 17: (Savaşta) onları siz öldürmediniz, fakat Allah öldürdü onları; attığın zaman da sen atmadın, fakat Allah

attı (onu). Ve bunu, müminleri güzel bir imtihanla denemek için (yaptı). Şüphesiz Allah işitendir, bilendir.2 Enfal, 17





METİN Halil ÖZER

95

melklige oturdı. Ḳırḳ yıla degince andan Cebrā˒l (as) geldi, (10) vaḥy getürdi. Dāvud(as) ṣabırlıḳ berekātında Tangrı melklik ve peyġamberlıḳ (11) virdi. Ṭālut ḳızın virdi.Andan Tangrı Te˓ālā aña üç kerāmet (12) virdi. Biri ol kim ṭatlulıḳ, ikinci oldur kim Zebur oḳısa aḳarṣu (13) ṭururdı, yabandaġı giyikler dirülürdi, anıñ ünin işidürdi, [144a](1) yaş aġaçlar ḳorurdı. Ḳuşlar ḳanat döşeyüp anuñıla risāyilüñ (2) ḳılurdı, tesbḥḳılurdı Tangrı’ya -˓İzze ve Celle Şānuhu-

1یاجبال أوبي معه والطیر وألنا له الحدید تعالاقوله

معهتسبیحیعنىاوبى

Ve daḫı ṭaġlar yiryüzünde Dāvud’la tesbḥ ḳılurdı. Andan ṣoñra (5) Tangrı Dāvud’a Zebur’ı kerāmet ḳıldı. Dāvud Zebur’ı alurdı ve palās (6) giyerdi, menbere aġardı ve Zebur oḳur. Degme yaña ḳırḳ aġaç yir anıñ (7) üni varurdı. Degme kelime kim anıñ aġzından çıḳsa yitmiş (8) dürlü olurdı. Cihān ḳamu pşelü pşesin ḳordı, anı diñlerdi. (9)Yine Cebrā˒l getürdi ve ne Mikā˒l getürdi ne İsrāfil getürdi. (10) Tangrı nehyi virdi.Ezber oḳudı, daḫı bir ḳavilde eydür kim Zebur’da (11) emir nehyi yoġ-ıdı ve va˓de ve va˓d yoġ-ıdı. Ḳamu didi Tangrı ve bir (12) kerāmet daḫı virdi. Demür anıñ elinde mum gibi olurdı. Ne gerekse (13) ḳılurdı.

2]2[أن اعمل سابغات وقدر في السرد واعملوا صالحا إني بما تعملون بصیر ]1[وألنا له الحدید تعالاقوله

[144b] Elin demüre (2) ṣundı. Allah Te˓ālā anıñ parmaġına od idmiş-idi. Demür mum gibi olurdı, (3) cuḳal ḳılurdı, dört yarmaġa virürdi, iki yüzin ṣadaḳa virürdi. (4) Bir gün Cebrā˒l geldi, eyitdi: Yā Dāvud, Tangrı eydür Şeddād bin (5) ˓Ād’ı dne da˓vet ḳılġıl kim imān getürsün, Tangrı’ya inansun. Ḳıṣṣa-ı Şeddād bin ˓Ād: Cebrā˒l geldi: Eytgil Şeddād’a kim Tangrı (7) saña biñ yıl ˓ömür virdi. Biñ ḳız ˓avrat idindiñ. Bu ni˓met (8)kim saña virdi āḫiretde daḫı anca vire, senüñ ile ṣoru ḥisāb (9) ḳılmaya. Eytgil:


Şeddād maşrıḳdan maġribe degin dutmış-ıdı. (10) Cālut kim Dāvud öldürmiş-idi. Şeddād’uñ çeriyyesinden-idi. (11) Yitmiş biñ atlu anuñ nesebiydi. Ol Şeddād bin ˓Ād’ın Ādem bin (12) Nūḥ (as) Tangrı anı Ḳur˓ān içinde yād ḳıldı.

[5] هل في ذلك قسم لذي حجر[4]یل إذا یسر والل[3] والشفع والوتر[2] ولیال عشر[1]والفجرتعالا قوله

[145a]

4[8] التي لم یخلق مثلها في البلاد[7] إرم ذات العماد[6]ألم ترى كیف فعل ربك بعاد

Ya˓n ol ṣubūḥ içün kim yiri ol (3) giçe kim ḳaradur. Ol gün kim muzzammen durdı,Zilhicce’dür ve daḫı bir ḫaberde (4) eydür kim ol Resūl yārānı kim aġaç altında Muṣṭafā birle bey˓at (5) ḳıldılar. Bunları kim yād ḳılduḳ, ḫaber ḳılavuz. Ol kim Şeddād bin ˓Ādil(6) ḳılmadı, daḫı kimse ḳılmaya. Dāvud’a eyitdi: Yā Dāvud, baña Uçmaḳ va˓de (7)

1 Sebe, 10: Andolsun, Davud'a tarafımızdan bir üstünlük verdik. Ey dağlar ve kuşlar! Onunla beraber tesbih edin

dedik. Ona demiri yumuşattık.2 Sebe, 10-11: [1] Andolsun, Davud'a tarafımızdan bir üstünlük verdik. Ey dağlar ve kuşlar! Onunla beraber tesbih

edin dedik. Ona demiri yumuşattık. [2] Geniş zırhlar imal et, dokumasını ölçülü yap. (Ey Davud hanedanı!) İyi işler

yapın. Kuşkusuz ben, yaptıklarınızı görmekteyim, diye (vahyettik).

3 Allah’tan başka ilah yoktur.4 Fecr, 1-8: [1] Andolsun fecre [2] On geceye [3] Çifte ve teke [4] (her şeyi karanlığı ile) örttüğü an geceye [5]

Bunlarda akıl sahibi için elbette birer yemin (değeri) vardır. [6] Görmedin mi, Rabb’in ne yaptı Âd kavmine? [7]

Direkleri (yüksek binaları) olan, İrem şehrine? [8] Ki ülkeler içinde onun benzeri yaratılmamıştı.





METİN Halil ÖZER

96

ḳılursın. Bir Uçmaḳ yapam kim senüñ Tangrı’ñ Uçmaġ’ına muḥtācum (8) olmaya. Anıñ taḥtıgāhı Semüre-idi. Ol bir ḫalḳı göñline ḫoş (9) gelürdi. Anuñ temāşāgāhı yiriydi kimTangrı Ḳur˓an’da yād ḳıldı. (10)

1ات قرار ومعینوآویناهما إلى ربوة ذ

Andan Şeddād Dımışḳ’a (11) geldi, ḳahramānları vekil ḳıldı. Baña bir yir isteñ, ṭopraḳı (12) ṭatlu olsun. Uçmaḳ ṣıfatına beñzer bir Uçmaḳ yapayın. Ol (13) mel˓ūn kitāb oḳumış-ıdı velākin beẕbaḥt-ıdı. Andan ḳırḳ aġaç [145b] (1) ini uzunı bir yir buldılar.˓Arab yerinde ḳuru yir ve havası datlu. (2) Andan eyitdiler: Yā melk, bir yir bulduḳ, aña lāyıḳ. Andan Şeddād yüz (3) er vekil ḳıldı. Degme vekile biñ üstāz buyurdı. Üç yüz (4)biñ üstāz cem˓i ḳıldılar. Andan anca ḳazdılar. Ṣuya degdi. (5) Ḳırḳ arşun ṭopraḳgetürdiler. Deñize bıraḳdılar. Ṣudan mermer ṭaşıla (6) urdılar kim ṣu yir üzere aḳar oldı kim ḫazne açdılar. Altun (7) gümiş cevher deveye yükletdiler. Aña alup varurlardı. Bir ke(r)pici altun (8) ve bir kerpici gümiş aña ururlardı. Ḫaberde gelmişdür kim günde biñ (9) yük altundan ve biñ yük gümüşden ve daḫı cevāhirden iş sürerlerdi. (10) Andan üçyüz yıl peyveste işlediler, bir bostān yapdılar. Ol (11) bostān içinde biñ köşk binā ḳıldılar altundan ve gümişden. Andan şehir (12) içinde bir sarāy yapdılar. Ol sarāyda bir ṣıfat binā ḳıldılar dört biñ (13) zümürretden.

2 [2]بلادالتي لم یخلق مثلها في ال![1]إرم ذات العمادتعالا قوله

[146a] (1) Ya˓n direkleri zümüretden-idi. Tangrı Te˓ālā eydür: Bu dünyāda hiç kimse (2)ḳılmadı kim Şed(d)ād ḳılduġın. Andan buyurdı kim aġaçlar itdiler, yarusı (3) altun yarusı gümiş, yapraḳları yaşıl zümüretden. Arasına yimişlü aġaç (4) ḳondurdılar, aḳnafe(t) ve ˓anber ve za˓firān ḳatdılar, aña sürdiler. (5) Andan dört ırmaḳ aḳıtdılar.Südden ve baldan ve şıradan ve ṣudan. Bostān (6) tamām oldı. Üç yüz arşun dvārı yüksek itdürdi. Bir kerpici (7) altundan ve bir kerpici gümişden ve daḫı degme evde on sekiz biñ çanaḳ (8) ḳodılar. Degme çanaḳda ayruḳsı eşler ḳoydılar, ne aña beñzer ve ne ol buña (9) beñzer. Degmesi dadı ve ḳoḳusı ve levni ayruḳsı ve yaġlıḳlar ḳodılar,altundan (10) ve gümişden ve ḥarrden ḳodılar. Degme yaġlıḳda dürlü dürlü ḳuşlar ḳondurdılar. (11) Buyurdı, bu dvārdan ṭaşra dört dvār ḳıldılar. Degme meydānda bir ev (12) ḳıldılar. Degme öñünde yüz biñ kürs ḳıldılar, altundan gümişden. Bu (13)postān üç yüz yılda tamām oldı. Bu mālı herze işe sürdi, ḫazne˒i [146b] (1) ḳurtardı ve kendü görmege hiç varmadı. Geldiler eyitdiler kim buyurduġıñ (2) tamām oldı.Samūda’dan Dımışġ’a ḫażır ḳıldılar. Bunlara (3) eyitdi: Siz bende ṭuruñ, ilk ben varayın.Andan size adam gönderem, (4) gelesiz. Andan iki yüz biñ oġlanıyla Dımışḳ’dan çıḳdı,yapdurdıġı (5) Uçmaġ’a geldi. Bu oġlanları dört bölük ḳıldı. Dört meydāna ḳodı (6) kim oġlanlar meydāna girdiler, temāşā ḳılurlardı. Andan Şeddād’ıñ bir (7) ḫāṣ oġlanı birle bostān ḳapusına degdi. At öñ ayaġın bostāna (8) urdı. Anıñ tini ditredi, melekūtı gördi.˓Aẓm heybetlü öñünde (9) ṭurur.

علىامرىلیسلىالموةالملكفقالجنتىانزرحتىیعنىاملهایعنىاهلهاامشدادقالالموةملكاناقالانتمنقالشدادهذا

1 Mü’minun, 50: Meryem oğlunu ve annesini de (kudretimize) bir alâmet kıldık; onları, yerleşmeye elverişli, suyu

bulunan bir tepeye yerleştirdik.2 Fecr, 7-8: [1] Direkleri (yüksek binaları) olan, İrem şehrine? [2] Ki ülkeler içinde onun benzeri yaratılmamıştı.





METİN Halil ÖZER

97

Eyitdi: Baña zaman virgil yapdurduġım Uçmaġ’ı göreyim. (12) Melekü’l-Mevt eyitdi:Baña fermān yoḳ. Anca zaman virgil kim (13) anda düşeyim. Eyitdi: Fermān yoḳ. Bir ayaġı yirde (ve bir aya yirde) ve bir ayaġı [147a] (1) üzengüde iken cānın aldı. Tangrıfermānı birle ol oġlanlar aşa (2) oturmışlardı. Bir ün geldi, ḳamusınıñ cānı çıḳdı, eeri ḳalmadı. (3) Ḥaḳ Te˓ālā ol bostānı görünmez ḳıldı, hiç kimse görmedi. Andan Şeddād bin (4) ˓Ād helāk oldı. Cebrā˒l geldi eyitdi: Yā Dāvud, Tangrı senüñ düşmānuñı (5)helāk ḳıldı. Cālut mālın ve Şeddād mālın saña teslim ḳıldı.

1وآتیناه الحكمة وفصل الخطاب تعالاقوله

Allah Te˓ālā eydür: Yā Dāvud, mülketi saña (7) teslim ḳılduk, saña ḥikmet virdük ve kitāb virdüm. Senüñ emrüñ ve benüm (8) ādumdur ve benüm ḥükmüm senüñ ḥükmüñ olsun ve saña ḫalfelıḳ virdük. (9) Ḫalḳ arasına rast ḥüküm ḳılasın ve hiç kimseye güçḳılmayasın ve ẓālimler (10) elin ḫalḳdan dutdur ve daḫı tiniñ hevāsına yürümeyesin.İblis’e mutābi˓at (11) ḳılmayasın.

2یاداوود إنا جعلناك خلیفة في الأرض فاحكم بین الناس بالحق ولا تتبع الهوى تعالاقوله

Andan Dāvud kendü ˓ömrin (13) üç ḳısmet ḳıldı. Bir gün ḫalḳa ḥüküm ḳılurdı, bir gün ˓ibādet ḳılurdı. [147b] (1) Bir gün kendü evinde yaturdı, ḫoşnudlıḳ ḳılurdı. Şenbe gün miāḳ (2) güni-y-idi. ˓Ābidlerle miḥrāba girürdi. Tangrı kelāmın oḳurdı. Bir gün (3) eyle düşdi kim dükeli beyġamberlere belā geldi. Tangrı anı andan ötürü mübtelā (4) ḳıldı.Ādem’i Uçmaḳ’dan çıḳardı. Dünyāya bıraḳdı. Nūḥ’a ṭūfān virdi, (5) ḳavmi helāk oldı.Hūd ḳavmi Cebrā˒l üni birle helāk oldı. (6) İbrāhim ḳavmin helāk ḳıldı. Ya˓kūb Yusuf firāḳıyla mübtelā ḳıldı. (7) Mūsā ḳavmin helāk ḳıldı. Ben kim Dāvudven, baña belā yoḳ,bunlardan (8) dereceye degdi belāya ṣabır birle. Cebrā˒l geldi, eyitdi: Yā Dāvud,Tangrı (9) saña ˓āfiyetlik virdi, sen Tangrı’dan belā dilersin. Belāyı saña rast (10) ḳıldı.Bir gün Dāvud sarāyında oturdı. Anıñ oġlanı var-ıdı. Bir ḳuş (11) gördiler kim sarāyında gezerdi ve adamları eydürdi. Ol ḳuş altunlu (12) ˒idi velākin canavar-ıdı. Tangrıḳudretiyle Dāvud oġlanları eyitdi: Yā (13) ata, ol ḳuşı dutġıl, ey(d)di ṭavuza beñzerdi.Dāvud ol ḳuşı dudma(ġ)a ḳaṣd [148a] (1) ḳıldı. Uçdı ṭama aġdı. Dāvud ardınca vardı.Uçdı bostāna ḳondı. (2) Dāvud ardınca vardı. Bir ˓avrat gördi kim bostān içinde başın yur-ıdı, (3) Baṭşāyı˓-ıdı. Dāvud gölgesi aña degdiyse ˓avrat bildi kim ādem gölgesidür. (4)Başın depretdi kim külli tinin saçı örtdi. Andan Dāvud ṣordı kim (5) fulan bostānkimiñdür? Eyitdiler: Bir ˓avratıñdur, adı Baṭşāyı˓dur. Dāvud (6) eyitdi: Ol ˓avrat kimiñdür? Eyitdiler kim ol ˓avrat daḫı ḳızdur, anı (7) ḳarındaşuñ Vereyā aldı velākin daḫı eline almadı. Tangrı ḥükmi eyle-y-idi (8) kim ḳanḳı ˓avrata kim peyġamberüñ göñli olsa ayruġa revā olmaya velākin (9) ol ˓İtāb-ıdı adı. Andan Dāvud çeri ˓arża ḳıldı,re˓āyāyı sipāhi (10) ḳıldı, eyitdi: Rūm’a varuñ ol yire kim aña Nāṭıḳa dirler ve anı İslām’a (11) oḳu. Gelmezse ṭoḳuşuñ Dāvud Tangrı’sından aña ḫaber vir ve daḫı (12)Riyā çeri aldı. Rūm’a vardı. Anda kāfir iline degdiler. İlk ilerü (13) çıḳan Riyā’ya zaḥmi degdürdi. Ol şāh cihāndan çıḳdı ve ayruḳı [148b] (1) su˒ālı üstün oldı ve nuṣret buldılar ve ġanmet birle Beytü’l-Muḳaddes’e (2) vardılar. Ol ne oldıysa Dāvud’a eyitdiler.Andan bir yıl geçdi. Ol (3) ˓avratı Dāvud aldı. Anuñıla oturdı ve ol ˓avratdan bir oġlı (4)

1 Sad, 20: Onun hükümranlığını kuvvetlendirmiş; ona hikmet ve güzel konuşma vermiştik.2 Sad, 26: Ey Davud! Biz seni yeryüzünde halife yaptık. O halde insanlar arasında adaletle hükmet. Hevâ ve hevese


karşılık çetin bir azap vardır.





METİN Halil ÖZER

98

ṭoġdı, adı Süleymān-˒ıdı. Andan Dāvud bir gün miḥrābda otururdı. (5) Miḥrāb yarıldı,iki kişi birbirinin boynuna yapuşup miḥrābdan (6) çıḳdılar. İkisi Dāvud ḳatında ṭurdılar.(7)

إذ دخلوا على داوود ففزع منهم قالوا لا تخف خصمان بغى ]1[وهل أتاك نبأ الخصم إذ تسوروا المحراب تعالاقولهإن هذا أخي له تسع وتسعون نعجة ]2[ واهدنا إلى سواء الصراطبعضنا على بعض فاحكم بیننا بالحق ولا تشطط

قال لقد ظلمك بسؤال نعجتك إلى نعاجه وإن كثیرا من ]3[ولي نعجة واحدة فقال أكفلنیها وعزني في الخطابلطاء لیبغي بعضهم على بعض إلا الذین آمنوا وعملوا الصالحات وقلیل ما هم وظن داوود أنما فتناه فاستغفر ربه الخ

1]4[وخر راكعا وأناب

[149a] Allah Te˓ālā ḫaber virdi. Muḥammed kendü (2) ˓azz kelāmı içinde yād ḳıldı. YāMuḥammed, ol iki ḫaṣım miḥrābdan çıḳdı, (3) Dāvud ḳorḳdı, eyitdiler: Yā Dāvud,ḳorḳmaġıl kim bir ḫuṣūmete geldük (4) saña kim bizim aramuzda ḥüküm ḳılasın. Şöyle kim yavuz görmegil bizi, (5) ṭoġrı yola göndergil bizi ve daḫı biri eyitdi: Yā Dāvud, bu benüm ḳarındaşımdur. (6) Bunuñ ṭoḳsan ṭoḳuz ḳoyunı var. Benüm bir ḳoyunum var. Ol (7) benüm bir ḳoyunum daḫı aldı. Kendü ḳoyunına ḳatdı. Dāvud eyitdi: Ol saña (8) güçḳıldı kim bir ḳoyunı senden aldı. Ol iki ḫaṣım birbirine göz ḳıldılar, (9) görünmez oldılar.Andan Dāvud bu sözi benden ötürü söylediler. (10) Bunı baña temsil getürdiler. Ṭoḳsan ṭoḳuz ˓avrat benüm-idi ve Reyā ˓avratın (11) aldum. Ḫaṭādur kim benüm ˓avratum oldı.Bunı söyledi, bir iñledi, (12) başın secdeye ḳodı. Tangrı ḳorḳusından gözinden yaş aḳdı.(13) Andan ṭurdı, Ṭūr-ı Senā’(y)a geldi. Anca aġladı kim gözi yaşından [149b] (1)yiryüzinde ot bitdi. Yir görünmez oldı. Andan bir daḫı iñiledi, gözünden (2) ḳan döküldi yaş yirine. Ol ḳırḳ günde biten ot bir kerre iñilemekden ḳamu ḳurudı (3) Tangrıḳorḳusından. Andan yüzin göge ḳıldı. İlāh,

دمعىوارحمارحمتى

Ya˓n raḥmet ḳılġıl baña ve benüm başuma. Andan Cebrā˒l geldi, eyitdi: (5) Yā Dāvud,

خطینیكونسیتمعكتزكر

Ya˓n yā Dāvud, kendü sır(r)uñ (6) yād ḳılursın, zel(l)etüñ unudursın. Andan eyitdi:Ber-Ḫuẕāyā, ḥilet (7) ver. Fermān geldi: Saña ˓il(l)et oldur kim ḫaṣmuñı ḫoşnūd ḳılasın.Dāvud (8) eyitdi: Benüm ḫaṣmum şehd oldı. Ben dünyāda anı nite ḫoşnūd ḳılayım. (9)Andan fermān geldi ve Reyyā’nıñ köyine varġıl. Andan ḥelāllıḳ dilegil. Dāvud (10) geldi,Reyyā’nın köyü üzere oturdı, eyitdi: Yā Reyyā, men Dāvudven (11) ḥelāl ḳılġıl. Gökden cevāb geldi: Ḥelāl ḳıldum, didi. Ol sa˓at Cebrā˒l (12) geldi, eyitdi: Yā Dāvud, herci ne ḳıldıñısa Reyyā’ya eyitgil. Andan ḥelāllıḳ (13) dilegil. Andan Dāvud ol ḳıṣṣa˒ı Reyyā’ya eyitdi, ḥelāllıḳ dilerim. Andan gökden [150a] (1) ün geldi. Yā Dāvud, Tangrı eydür ḳıyāmet güni Reyyā’yı senden ḫoşnūd (2) ḳılam. Bu ḫuṣūmet ḳıyāmete ḳaldı daḫı bir ḳavilde eydürler kim Uçmaḳ’da (3) bir köşk yaratdı. Bir dāne incüden kim Reyyā’ya gösterdi. Reyyā eyitdi: (4) Ber-Ḫuẕāyā, bu kimiñdür? Bu ol kişiniñdür kim ḫaṣmın

1 Sad, 21-24: [1] (Ey Muhammed!), sana davacıların haberi ulaştı mı? Mâbedin duvarına tırmanmışlardı. [2]

Davud'un yanına girmişlerdi de Dâvud onlardan korkmuştu. Korkma! Biz birbirine hasım iki davacıyız, aramızda

adaletle hükmet, haksızlık etme; bize doğru yolu göster dediler. [3] (Onlardan biri şöyle dedi:) Bu, kardeşimdir.

Onun doksan dokuz koyunu var. Benimse bir tek koyunum var. Böyle iken Onu da bana ver dedi ve tartışmada beni

yendi. [4] Davud: Andolsun ki, senin koyununu kendi koyunlarına katmak istemekle sana haksızlıkta bulunmuştur.

Doğrusu ortakçıların çoğu, birbirlerinin haklarına tecâvüz ederler. Yalnız iman edip de iyi işler yapanlar müstesna.

Bunlar da ne kadar az! dedi. Davud, kendisini denediğimizi sandı ve Rabb’inden mağfiret dileyerek eğilip secdeye

kapandı, tevbe edip Allah'a yöneldi.





METİN Halil ÖZER

99

ḫoşnūd ḳılsa. Andan (5) Reyyā eyitdi: Yā Dāvud, saña ḥelāl ḳıldum. Andan Dāvud Reyyā’sın(ın)dan döndi, (6) Ṭūr’a vardı, ˓ibādet ḳıldı. Tangrı ˓İzze ve Celle kim ṭaġdan indi. Ben (7) İsrā˒ller ṭaġa gelmişler-idi, eyitdi: Yā Resūlullah, bu ne zārılıġıñdan (8)ötürü nesne yimezler. Andan Dāvud eyitdi baña, ˓itāb geldi Tangrı’dan (9) kim seni ḫalfe ḳıldum, var ˓ādil olasın, tiniñ hevāsına varmayasın. (10) Ol kişi kim hevā birle yürüse ˓aẕāb ḳatı ola.

1إن الذین یضلون عن سبیل الله لهم عذاب شدید بما نسوا یوم الحساب تعالاقوله

Andan Ben İsrā˒ller eyitdi: Yā Resūlullah, bu işe (13) ne ˓il(l)et var? Eyitdi: Tevbe ḳılmaḳ, Tangrı’ya dönmek ve ḫaṣmın ḫoşnūd [150b] (1) ḳılmaḳ gerek. Andan Beyte’l-Muḳaddis’e girdi. Bir ayaġın mescide givürdi. Bir (2) ayaġın ṭaşra ḳodı kim anıñ gözi ṣaḥrāya düşdi. Yüzin ṭopraġa (3) urdı. Cebrā˒l geldi muştuladı.

2ا له ذلك وإن له عندنا لزلفى وحسن مآبفغفرن تعالاقوله

Eyitdi: Yā Dāvud, Tangrı eydür: Dāvud’u (5) yarlıġadum, senüñ tevbeñ ḳabul ḳıldım.İmdi ol ḳapuya Bābu’l-Tevbe (6) dirler, imdi kim ḳapuda ṭursa, ḥācet dilese, revā ola ve anuñ tevbesin (7) ḳapul ide. Andan fermān geldi ki yā Dāvud, ḥükme oturġıl. (8) Ḫalḳarasında hüküm ḳılġıl. Andan Dāvud ḥükme oturdı. Bir gün (9) iki kişi Dāvud’a geldiler, ḫuṣūmete. Biri bāġ issi biri ḳoyun issi. (10) Ḳoyun issine da˓v ḳıldı, eyitdi: Bunuñ ḳoyunı benüm bāġım (11) yidi, yimiş ḳomadı. Dāvud eyitdi: Varuñ ṣaġınca māluñ, (12)ne ḳadar bendi var ve cün var. Bu ḥisāb ḳıldılar. Ol dükeli ḳoyun (13) saġınca ziyānḳılmış-ıdı. Dāvud eyitdi. Varġıl bu ḳoyunı bāġ [151a] (1) issine virgil. Ḥüküm ḳılupḳoyunı virdürdi. Ḳoyun issi aġlayu çıḳdı. (2) Süleymān (as) yidi yaşardı. Ḳapuda otururdı, eyitdi: Yā er, nite (3) aġlarsın? Dāvud beyġamber ḥükmi beni aç ḳodı.Anıñiçün aġların. (4) Andan Süleymān eyitdi: Döngil ḫalfeye, eyitgil kim ḫoşnūdlıġım yoḳ digil. (5) Girü girdi, eyitdi: Yā Resūlullah, ḫoşnūdlıġım yoḳ, Dāvud eyitdi: (6) Seni girü kim gönderdi? Eyitdi: Oġlıñ Süleymān. Dāvud eyitdi: Süleymān’ı (7) getürüñ.Oḳudılar, geldi. Dāvud eyitdi: Yā Süleymān? Nite ḳomazsın kim (8) bu ḳoyunı bāġ issiala? Eyitdi: Yā Ḫalfe, Tangrı’çun daḫı yigirek (9) buyurġıl.

3وداوود وسلیمان إذ یحكمان في الحرث إذ نفشت فیه غنم القوم وكنا لحكمهم شاهدین تعالاقوله

Dāvud eyitdi: Yā Süleymān, (11) bu ḥüküm nite buyurmaḳ gerek? Eyitdi: Yā ata, bu ẕiyān ne aṣlıdur? Bu (12) ḳoyunı bu ere virseñ, bu er yoġsul olur. Buyurġıl kim ol bāġ(13) issi bāġın buña virsün, bu ḳoyunın aña virsün. Bu bāġa ḫiẕmet [151b] (1) eylesün ve ol ḳoyunı saġsun. Ḳoyundan menfa˓at dutsun, (2) yüñden ve südden ve peynirden ve ḳoyun issi bāġı rast ḳılsun. Bir seneye (3) deġse bāġın aña vire. Ḳoyunın girü ala,ḥācetine dege. Andan Dāvud eyitdi: (4) Yā Süleymān, Tangrı saña daḫı artuḳ ˓aḳıl virsün. Ol vaḳit Süleymān on (5) yaşına degmiş-idi. Allah Te˓ālā kendü minnetin Süleymān’a yād ḳıldı.

1 Sad, 26: Ey Davud! Biz seni yeryüzünde halife yaptık. O halde insanlar arasında adaletle hükmet. Hevâ ve hevese


karşılık çetin bir azap vardır.2 Sad, 25: Sonra bu tutumundan dolayı onu bağışladık. Kuşkusuz yanımızda onun yüksek bir makamı ve güzel bir

geleceği vardır.3 Enbiya, 78: Davud ve Süleyman'ı da (an). Bir zaman, bir ekin konusunda hüküm veriyorlardı: bir gurup insanın

koyun sürüsü, geceleyin basıboş bir vaziyette bu ekinin içine dağılıp ziyan vermişti. Biz onların hükmünü görüp

bilmekte idik.





METİN Halil ÖZER

100

1ففهمناها سلیمان وكلا آتینا حكما وعلما تعالاقوله

Tangrı Te˓ālā Dāvud (7) du˓āsın Süleymān içün icābet ḳıldı. Süleymān’a ˓ilim ve ḥikmet (8) virdi. Andan ṣoñra Dāvud Süleymān birle ikisi taḥda oturdı. İkisi (9) ḥüküm ḳılurdı.Bir gün bir ḳarı geldi, yil birle da˓v ḳıldı, eyitdi: (10) Yā Ḫalfe, ben bir ḳarı kişiyin. Bir ṭaġarcuḳ unum arḳamdan yil aldı. (11) Baña güç ḳıldı. Dāvud eyitdi: Yā ˓avrat, ben yil birle nice söyleşeyin? (12) Ben ḳādir degülin. Ol benüm emrüme mūti˓ degüldür, didi.(13) Ol ˓avrat eyitdi: Yā Ḫalfetu’llah, her kimiñ ki güç görse saña [152a] (1) gelürler. Yā ben ża˓if ḳanda varayın? Lüṭuf eyleyüp benüm ḥaḳḳımı alıvir, (2) didi. Çün kim Dāvud beyġamber bu ˓avratuñ cevābın diñledi. ˓Ālemi (3) tefek(k)üre vardı, emrü ḥaḳdur, ne cevāb viresin? Çārunā-çār oldı. (4) Yüri var görelüm, Allah ne buyurur?Ümizdur kim Allah ˓ivażlar viricidür, (5) didi. ˓Avrat nā-çār, nā-ümiz oldı, döndi. Yine Süleymān’a geldi. Süleymān (6) girü gönderdi. Andan Dāvud eyitdi: Yā ˓avrat, seni girü kim gönderdi? (7) Eyitdi: Süleymān oġluñ. Süleymān getürüñ, getürdiler. Eyitdi: Yāoġul, benüm (8) yile ne ḥükmüm var? Süleymān eyitdi: Tangrı’ya du˓ā ḳıl kim yili ḥażır(9) ḳılsun. Yil kendü ḥālin eydivirsün, yil daḫı bizim gibi ḳuldur. (10) Fermānsuz ḳandavarmaya, nesne getürmeye. İllā Tangrı fermānı birle (11) Dāvud du˓ā ḳıldı. Süleymān āmn didi. Tangrı bunlara yili ḥażır (12) ḳıldı. Ol şimāl yiliydi. Deñiz yili kim ḫalḳ anda raḥat olur. (13) Dāvud eyitdi: Yā yil, bunuñ unun nite alup varduñ? Yil eyitdi: Yā Resūlullah, [152b] (1) ben kendü fermānumla ḳılmadum. Tangrı fermānı birle ḳıldum.(2) Ne sebeble ḳılduñ? Yil eyitdi: Bilgil kim fulan gemi deñizde delindi. (3) Ol gemi helāk olısardı. Bunlar gele kim çoḳ māl var-ıdı. Ḳamu niyyet (4) ḳıldılar. Anda içdiler kim bundan kurtulursavuz onda birin (5) yoġsullara virevüz. Tangrı baña fermān virdi kim ol ḳarı kişi unun (6) götürgil, deñize alup varġıl. (…) Ol (9) sā˒ile virdüm. Eyitdi:Ben daḫı ṭoymadum, didi. Eyitdi: Ṭurġıl, eve (10) varalum. Benüm oġlanlarum var etmek yiseler onda birin saña vireydüm. (11) Ṭoḳuẕı oġlanlaruma ḳala-˒idi. Yil ortasına degdüñ, baña bu māl (12) degdi. Ḳayururdı ol yigit kim acıdı. Ol sa˓at Cebrā˒l (13) geldi,eyitdi: Yā Dāvud, bu ˓avrata eytgil. Bu yitmiş biñ yarmaḳ [153a] (1) ol bir etmek sebebidür kim ol ara virdüñ. Yarın daḫı yitmiş, bunca (2) ola bāḳ sarāyuñda dege.

2حلالا طیبا

Ammā bir gün Ben İsrā˒ller cem˓ (3) oldılar. İki ḳavle biñ biñ ḫalḳ dirildiler. Andan menbere aġdı. (4) Ol Tangrı şükrin yād ḳıldı. Bir āyet oḳudı. Andan Zebur oḳıdı. (5)Degme kelime kim aġzından çıḳsa ilḥām olurdı kim öyle namāzı (6) oldı. Süleymān örü ṭurdı, eyitdi: Yā Tangrı ḫalfesi, Tangrı (7) yaratduġı ḫalḳlar senüñ ünüñden helāk olur.Andan baḳdılar (8) kim dört biñ ḳız oġlan cānı çıḳmış-ıdı, erden ve ˓avratdan ayruḳ. (9)Anıñ üni eyle-y-idi kim nice ḳatı göñlü kişi olsa, Zebur’ı andan işitse, (10) uṣṣı giderdi.Bir gün Ben İsrā˒ller geldiler. Yā Tangrı (11) ḫalfesi, bize gerek kim ḳıyāmet olısar, bize gösteresin eyitdi: (12) Bayram güni size anı gösterem. Ben İsrā döndiler, ümiẕṭutarlardı (13) bayram günine ammā ol rūzigārda Ben İsrā˒ller’de bir er [153b] (1) var-ıdı. Dükeli Ben İsrā˒ller muḥabbeti aña-˒idi. Andan bay kişi yoġ-ıdı (2) ve ḥürmetlü-˒idi ve anıñ ilḳi öküş idi ve ammā bir ṣıġırı var-ıdı. (3) Dünyāda ne renk var ise anda-idi.

1 Enbiya, 79: Böylece bunu (bu fetvayı) Süleyman'a biz anlatmıştık. Biz, onların her birine hüküm (hükümdarlık,

peygamberlik) ve ilim verdik. Kuşları ve tesbih eden dağları da Davud'a boyun eğdirdik. (Bunları) biz yapmaktayız.2 Bakara, 168: Ey insanlar! Yeryüzünde bulunanların helâl ve temiz olanlarından yiyin, şeytanın peşine düşmeyin; zira

şeytan sizin açık bir düşmanınızdır.





METİN Halil ÖZER

101

Anı sebil ḳılmış-ıdı, ne yire gerekse (4) yürürdi ve otlardı. Ben İsrā˒ller anı görmege şāẕ olurlardı. (5) Anuñçün kim boynuzı gevher yaḳut birle bezenmiş-idi. Altun çul (6)örterlerdi. Ben İsrā˒ller içinde münādi ḳıġırurdı. Her kim ol (7) ṣıġırı urursa varavuz ve her kim öldürürse öldürevüz. Andan ol (8) ṣıġırı hiç kimse urmaz-ıdı. Ben İsrā˒ller’denbir ˓avrat var-ıdı, (9) yoġsul bir oġlı var-ıdı, resde olmış-ıdı. Ol ˓avrat ˓Âbide-˒idi. (10)Vrān içinde Beyte’l-Muḳaddis’de maḳām dutmış-ıdı, iki(s)i ˓ibādet (11) ḳılurdı. Bir pyḳār var-ıdı. Ol pykār ḳatında bir aġaç var-ıdı. (12) Günde iki nar getürürdi, birin oġlı yirdi ve birin anası. (13) Bunlara kifāyet iderdi. Bir gün oġlı eyitdi: Yā ana, Beyte’l-Muḳaddis [154a] (1) beraberinde dükeli ni˓met var. Görürven ve ārzūlardı. Anası eyitdi:Yā (2) oġul, bu ni˓met kim şükür ḳılġıl kim Tangrı bize virdi. Bizden (3) gitmesün. Bize bu birer nar kifāyet ider. Eger artuḳ olmassa revādurur (4) kim oġlan bu sözi eyitdi. Obitmiş nar görünmez oldı. Tangrı (5) fermānı birle anası eyitdi: Yā oġul şükürsüzlikḳılduñ, bu ni˓met bizden (6) zā˒il oldı, ol dün ol gün aç oldılar, hem bitmedi, üç gün nesne (7) yimediler, ṭāḳatları ḳalmadı. Oġlı eyitdi: Yā ana, du˓ā ḳılġıl kim Tangrı (8)girü virsün. Ben ayruḳ öyle ḳılmayam. Anası du˓ā ḳıldı. Oġlı (9) āmn didi. Ol sa˓at reyisöküzi ṣavma˓aya girdi. Bunlara (10) söyledi, eyitdi: Beni boġazlañ kim size ḥelāl rūzuven.Anası (11) yā oġul, dutġıl, bu ṣıġırı boġazlayalum. Andan ṣıġır yire yatdı. (12) Boġazın yire urdı, eyitdi: Boġazlañ, ben size ḥelāl rūzven. (13) Oġlı eyitdi: Bu ṣıġırı Tangrısöyletdi. Bıçaḳ istedi, bu ṣıġırı [154b] (1) boġazladı, yüzdi, etin derisine ḳoydı,baġırından biraz pişürdi, bayaġı (2) açıdı. İmdi daḫı biter oldı ve daḫı bu ṣıġır reyis evine varmadı. Üç (3) gün istediler, bulamadılar. Ṣavma˓ada sızmadılar, anuñçün kim ˓ābidler-˒idi. (4) Andan bir ˓avrat ṣavma˓a ḳapusına geldi. Ḳan gördi, fermānsuz ṣavma˓aya (5) girdi, ṣıġırı gördi boġazlanmış eti derisi içinde. Ol cevāhir anda (6) aṣılu ṭururdı. Anası oġlına et kebab ḳılurdı, yirlerdi. Ol ḳarı çıḳdı. (7) Anası eyitdi: Yā oġul,rüsvāy olduḳ, Ben İsrā˒ller içinde perdemüz (8) açıldı kim bunuñ gibi iş bizüm elümüzden çıḳdı. Andan ḳarı reyise (9) vardı, eyitdi: Ol ṣıġırı gördüm fulan ṣavma˓ada.Ol ˓ābide ˓avrat (10) boġazlamış anda yirler. Andan re˒is atlandı kendü ḳavmiyle,Dāvud’a geldi, (11) eyitdi: Benüm ṣıġırum boġazlamışlar, yimişler. İmdi ben ḥüküm ḳılısarvan. Dāvud (12) eyitdi: Ḫaṣmuñ ḥaẓır ḳılġıl kim görelüm, ne cevāb virür? Re˒is (13) şaġrıḳları vardı. Ol ˓avratı oġlıyla Dāvud’a getürdiler. Ḳamu [155a] (1) Benİsrā˒ller ḥażır oldılar, eyle ṣandılar kim bu sa˓at ikisinde (2) öldüreler. Anuñçün kim re˒is şart ḳılmış-ıdı. İkisin Dāvud’a getürdiler. (3) Dāvud eyitdi: Nite boġazladuñuz bu ṣıġırı issinden fermānsuz? Eyitdiler: (4) Bu ṣıġır bize söyledi, eyitdi kim beni boġazlañ,ben size ḥelāl rūzuvan. (5) Re˒is eyitdi: Hirgiz ṣıġır söyledügi var mı? Dāvud eyitdi: Eger Tangrı (6) söyletdiyse ˓aceb degül. Andan Dāvud eyitdi: Biñ altun alġıl, bunı (7) ḳoġıl.Eyitdi: Gerekmez illā Tangrı ḥükmi gerek. Eyitdi: Size ne geldi (8) ve ne degdi kim anı boġazladuñuz? ˓Avrat eyitdi: Üç gün olmış-ıdı (9) kim nesne yimedük-˒idi. Ol aġaç nar getürmedi, biz ṭāḳatsuz olduḳ. (10) Bu ṣıġır geldi, bize söyledi kim beni boġazlañ. Bu iş elümüzden (çıḳdı) (11) çıḳdı. Re˒is şāz oldı kim kendü dili birle iḳrār eyledi diyü Dāvud (12) bu sa˓at bunlara ḳıṣāṣ ḳıla diyü ol sa˓at Cebrā˒l geldi, (13) eyitdi: Yā Dāvud, Allah Te˓ālā ˓İzze ve Celle selām ḳılur, eydür: Buyurġıl Beni [155b] (1) İsrā˒ller’e ṣaḥrāya çıḳsunlar kim yarın payramdur. Nesne kim ḳıyāmet güni (2) olaçaḳdur. İmdi bir görsünler. Andan Dāvud buyurdı, yarındası ṣaḥrāya (3) çıḳdılar, menber ḳodılar, Dāvud taḥta oturdı. Re˒is ve hem ol ˓avrat (4) ve ol oġlanı anda ḥażır oldılar. Dāvud öñinde örü ṭurdılar. Andan (5) Dāvud birḳaç āyet Zebur oḳıdı. Ḫalḳ ḳamusı ebsem oldılar. Andan





METİN Halil ÖZER

102

(6) Cebrā˒l geldi, eyitdi: Yā Dāvud, reyise eyitgil kim fulan vaḳit Şām’dan (7) Mıṣr’a varduñ, şākirdlik ḳılurduñ. Bir er kim anıñ piş yük kelāyiyi (8) var-ıdı her bir nesneden. Andan vardıñ, yoldan ṣapa yire alup varduñ (9) daḫı ˒il(l)et birle öldürdüñ, ḳayır altında gömdüñ, anıñ mālın Mıṣr’a (10) alup varduñ ve öküş ḳılduñ. Andan ḳırḳ günde Şām’a geldüñ, (11) kendü özün Ben İsrā˒ller’e belürtmedüñ ve andan bay olduñ. Seni (12)reyis ḳıldılar, māluñ artdı. İmdi öldürdügüñ er bu ˓avratuñ (13) eri-˒idi. Bu oġlanuñ atası-y-ıdı. Andan Dāvud bunı işitdürdi. [156a] (1) Münkir oldı, eyitdi: Ben bunı hergiz ḳılmadum. Kimse mālın güç birle almadum. (2) Bu kez Tangrı Te˓ālā anıñ elin söyletdi.Eyitdi kim ben öldürdüm (3) ve ayaġı eyitdi: Ben yüksege vardum, ol öldürdi. Ol er zinhār dirdi (4) ve bu anıñ zinhārın ḳabul eylemedi. Ḳamu endāmı ṭanuḳlıḳ virdi (5)kendü fi˓line ve dili ebsem oldı. Hiç söylemedi, nitekim ḳıyāmet güni (6) gibi.

1الیوم نختم على أفواههم وتكلمنا أیدیهم وتشهد أرجلهم بما كانوا یكسبون تعالاقوله

Andan Dāvud yüzin oġlana (8) ḳıldı, eyitdi: Yā oġlan, durġıl, bunuñ başın kesgil. Tangrıfermānı (9) eyledür. Ḥüküm senüñ oldı, māluñ mülküñ alġıl.

2حلالا طیبا

(10) Her ne ḳılursañ ḳılġıl ve kime gerekse virgil. Andan ol oġlan ol (11) reyis başın kesdi. Ni˓metin eline aldı, yir-idi ve baġışlardı. Andan vaḥy (12) geldi Dāvud’a. YāDāvud,

والكرمالفضلالایرونىلمفانهمواولاءونعمائعبادىاذكر

Ya˓n yā Dāvud, añdurġıl benüm ni˓metüm benüm [156b] (1) ḳullaruma benden bilesiz,illā fażlı ve kerem göresiz.

منىربالظفرباوجدتمهلبذكرىتذكرینللمقالثم

Ya˓n yā Dāvud, (3) eyitgil benüm ḳullaruma benden kerm Tangrı bulur mısız? Ve (4)hem bu ma˓nde Ḳur˓an’da daḫı yād ḳıldı Allah Te˓ālā.

3الله لطیف بعباده یرزق من یشاءتعالا قوله

Kim Dāvud ˓ömri yüz yaşa degdi. (6) Bir gün taḥta degdi, oturdı. Cebrā˒l (as) geldi, bir ḳabarcuḳ (7) getürdi. Dāvud öñine ḳodı, eyitdi: Yā Dāvud, bunuñ içinde piş (8) mes˒ele yazıludur ammā ol bir ḫātem getürdi. Ol ḫātem Uçmaḳ’da (9) getürmiş-idi ve hem birḳamçı getürdi. Ol ḳamçı Ṭamu’dan getürdi. Her (10) kim yazuḳlu olsa ol ḳamçı birle ḳınardı ve hiç kimse eline alamazdı. (11)

4ومن یزغ منهم عن أمرنا نذقه من عذاب السعیر تعالاقوله

Daḫı bir ḳavulda eydür kim iki zebāni bile getürdi. Ṭamu’dan (13) ḳanḳı kişi kim ol yazuġı urunursa ol zebāniler anıñ ṣaġından [157a] (1) ve ṣolından söylerdi kim baña mūṭi˓ olmasa aña ˓aẕāb ḳılam. Herci ˓ālem (2) içinde ḳuşlar ve geyikler ve dvler ve periler ḳamu anda ḥażır oldılar (3) kim bu melklik kime deger ve bu mes˒eleye kim cevāb virür. Dāvud’uñ (4) on bir oġlı var-ıdı. Süleymān en küççügi-˒idi. Andan

1 Yasin, 65: O gün onların ağızlarını mühürleriz; yaptıklarını bize elleri anlatır, ayakları da şahitlik eder.2 Bakara, 168: Ey insanlar! Yeryüzünde bulunanların helâl ve temiz olanlarından yiyin, şeytanın peşine düşmeyin; zira

şeytan sizin açık bir düşmanınızdır.3 Şura, 19: Allah kullarına lütufkârdır, dilediğini rızıklandırır. O kuvvetlidir, güçlüdür.4 Sebe, 12: Sabah gidişi bir aylık mesafe, akşam dönüşü yine bir aylık mesafe olan rüzgârı da Süleyman'a (onun

emrine) verdik ve onun için erimiş bakırı kaynağından sel gibi akıttık. Rabb’inin izniyle cinlerden bir kısmı, onun

önünde çalışırdı. Onlardan kim emrimizden sapsa, ona alevli azabı tattırırdık.





METİN Halil ÖZER

103

oġlanların (5) oḳıdı ve kendü taḥt öñinde örü ṭurdı. Ben size bir mes˒ele ṣorıṣarım. (6)Her kim bilür oġlanlarımdan? Cevāb viriñ. Dāvud eyitdi: (7) Yā oġlanlarım, imān ne içindedür? Hiç kimse cevāb virmedi. Süleymān (8) eyitdi: Yā ata, destūr virürseñ ben cevāb virem. Dāvud eyitdi: Yā (9) Süleymān, cevāb vir. Süleymān eyitdi: Yā ata, imān göñüldedür, (10) dos(t)lıḳ aġızdadur, oṭ gözdedür, ˓aḳıl başdadur ve güç süñükdedür. (11) Dāvud eyitdi: Yā oġul, mes˒eleye cevāb budur ve Ṣallallāhu (12) ˓alā seyyidinā Muḥammedin ve ālihi ecma˓n.





DİZİN Halil ÖZER

104

4. DİZİN

A

˓Abdullah: (A.)Abdullah. 114a-10

ābınus: Abanos ağacı.

ā.+dan: 133b-8

˓ābid: (A.) 1.ibadet eden. 2.erkek adı. 110a-

9

˓ā.+e: 154b-9

˓ā.+e-˒idi: 153b-9

˓ā.+ler: 142b-12, 143a-13

˓ā.+leri: 143a-2, 143b-1, 143b-4

˓ā.+lere: 143a-9

˓ā.+ler-˒idi: 154b-3

˓ā.+leriniñ: 112a-6

˓ā.+lerle: 147b-2

abi: abi

a.+si: 128a-8

˓acāyib: (A.) tuhaf, ilginç, acaip. 128a-13,

128b-1

˓aceb: (A.) 1.tuhaflık. 2.acaba. 155a-6

˓a.+dür: 129a-13, 129b-2, 129b-4,

129b-6, 129b-8

˓a.+a ḳal-: 141b-13

˓aceble-: şaşırmak.

˓a.-di: 90a-12

˓a.-diler: 85b-11

acı-: acımak

a.-dı: 88b-13, 152b-12

acıḳ-: acıkmak.

a.-mışlar-ıdı: 127b-4

˓āciz: (A.) gücü bir işe yetmez olan, güçsüz.

˓āciz ol-: 136b-3

aç: yemek yemesi gereken, tok karşıtı. 151a-

3

a.+ıdı: 154b-2

a.+van: 103b-7

a. ol-: 154a-6

aç-: açmak.

a.-dı: 85a-5, 100b-6

a.-dılar: 85b-12, 100b-5, 118a-11,

145b-6

a.-ġıl: 93b-8, 100b-6

a.-duḳ: 93a-1, 92b-13

rāz aç-: 104a-8

açıl-: açılmak.

a.-urdı: 115b-7

a.-dı: 84a-8, 154b-8

açlıḳ: aç olma durumu. 121a-2

açuḳ: açılmış, kapalı olmayan. 129b-13

ad: isim.

a.+ım: 90a-8, 91a-1

a.+um: 89b-11, 137b-12, 140b-13,

140b-7

a.+uñ: 89b-11, 137b-11

a.+ı: 84a-3, 84a-3, 84a-4, 88b-10,

88b-10, 102a-6, 117b-7, 118b-6, 121a-

11, 123a-9, 125b-8, 129a-7, 129a-7,

129a-7, 135a-1, 136b-13, 148a-5,

148a-9, 148b-4

a.+ın: 129a-9, 133b-2

a.+umuz: 123a-8

ād: (A.) adetler.

ā.+umdur: 147a-8

˓Ād: Âd.

˓Ā.+ı: 144b-5

ad-: atmak.

a.-arsam: 91a-1

˓Ad˓ā: Ad’â. 133b-2

adam: (A.) adam. 83a-1, 146b-3

a.+ları: 147b-11

Ādem: (A.) Hz. Adem. 89b-13, 93a-2, 93a-3

Ā.+i: 147b-4

ādem: (A.) insanoğlu. 92b-5, 93a-10, 93a-10,

148a-3, 140b-6

Ādem bin Nūḥ: Ādem bin Nûh. 144b-12

ādem: (A.) insanoğlu, insanlık. 84a-2,

139a-12

˓ādil: (A.) adaletle davranan. 87b-4

˓ā. ol-: 150a-9

˓afıv: (A. afv) bağışlama, affetme.

˓a ḳıl-: 143b-7

˓āfiyetlik: sağlıklı olma. 147b-9

aġ-: yükselmek, yukarı çıkmak.

a.-ar-ıdı: 97a-12

a.-ardı: 144a-6

a.-dum: 131a-4

a.-dı: 104a-11, 105a-8, 121b-10,

121b-12, 148a-1, 153a-3





DİZİN Halil ÖZER

105

aġaç: ağaç. 82b-8, 83b-5, 83b-9, 88a-13, 88b-

8, 89b-8, 90a-10, 90a-10, 90a-9, 91a-

12, 91a-4, 95b-12, 96b-7, 101a-11,

103b-6, 112a-3, 113b-8, 113b-9,

120a-13, 133a-12, 133a-8, 133a-9,

136a-7, 138b-10, 140b-11, 144a-6,

145a-13, 145a-4, 146a-3, 153b-11,

155a-9

a.+dur: 89b-12

a.+a: 96b-7, 90a-10

a.+dan: 83b-5, 83b-7, 83b-9, 91a-2,

110b-7

a.+ı: 89b-10, 94a-9

a.+ına: 96b-4

a.+lar: 82a-6, 99a-10, 144a-1, 146a-

2

aġar-: beyazlaşmak.

a.-mış-ıdı: 104b-13

aġdur-: yükseltmek.

a.-dılar: 97a-13

a.-maġa: 97a-13

aġır: ağır. 101b-2

a.+ınca-˒ıdı: 115b-5

aġız: ağız. 118a-11

a.+dadur: 157a-10

a.+dan: 130b-11

a.+ım: 105a-12

a.+uñdan: 130b-11

a.+ı: 105a-13

a.+ın: 85a-4

a.+ına: 88a-7, 102b-13

a.+ında: 131b-2

a.+ından: 144a-7, 153a-5

aġla-: ağlamak.

a.-rın: 151a-3

a.-rsın: 151a-3

a.-dı: 85a-3, 149a-13

a.-yu: 151a-1

aġlaş-: ağlaşmak.

a.-u: 84b-5

aġrı: ağrı. 97b-13

a.+sı: 90a-2

a.+sı ir-: 84b-12

˓ahd: (A.) anlaşma, vefa, söz verme.

˓a.+üñ: 128a-4

aḫ: ? 142b-8

āḫir: (A.) son, en son. 108b-13, 115a-3

ā.+den: 89a-7

āḫiret: (A.) öbür dünya, ahiret. 82b-12,

129a-9

ā.+e: 115b-10

ā.+de: 115a-5, 117a-8, 118b-1,

144b-8

ā.+iñiz: 116b-7

Aḥmed: (A.) Hz. Muhammed’in bir diğer

ismi. 108b-4, 108b-6

ümmet-i A.: 109b-5, 109b-10

aḫşam: akşam. 133b-7, 95a-11

a.+a: 128a-3

aḥvāl: (A.) haller.

a.+in: 89a-6, 89a-9

aḳ: beyaz. 104b-11, 115b-7, 133a-10, 146a-4

aḳ-: akmak. 83a-10

a.-ar: 133b-3, 145b-6

a.-ardı: 83a-10

a.-dı: 133a-13, 149a-12

aḳarṣu: akarsu. 143b-12

˓aḳıl: (A.) akıl, us. 151b-4, 157a-10

aḳıt-: akıtmak.

a.-dılar: 146a-5

a.-ġıl: 82b-7

al-: almak.

a.-urdı: 86b-3, 129a-8, 144a-5

a.-urlar-ıdı: 112a-4

a.-mışsın: 93b-13

a.-mış: 119b-6

a.-mış-ıdı: 132a-7

a.dum: 110a-8, 149a-11

a.-dı: 83a-8, 85b-4, 86a-7, 86b-5,

94a-8, 110a-2, 111a-10, 111b-1,

119b-8, 129a-10, 130a-12, 130b-2,

133a-4, 136a-1, 136b-4, 141a-13,

147a-1, 148a-12, 148a-7, 148b-3,

149a-7, 149a-8, 151b-10, 156a-11

a.-dılar: 100b-7, 103b-11, 103b-3,

132b-9, 133a-11, 133a-4, 143a-13

a.-dıysa: 85a-7

a.-ısardı: 128b-6

a.-ġıl: 107b-13, 155a-6, 156a-9

a.-sun: 100b-5





DİZİN Halil ÖZER

106

a.-uñuz: 139b-7

a.-a: 151a-8, 151b-3

a.-amazdı: 156b-10

a.-madum: 156a-1

a.-madı: 148a-7

a.-masun: 128b-7

a.-saḳ: 137a-3

a.-up: 84b-4, 85b-1, 89b-9, 95b-1,

99a-9, 101a-3, 101a-7, 101a-9, 103a-

12, 104b-1, 112a-8, 112a-9, 115b-10,

121a-6, 121a-8, 132a-9, 133b-5,

136b-5, 137a-7, 145b-7, 152a-13,

152b-6, 155b-10, 155b-8

a.-duḳda: 137a-3

a.-maġa: 130b-10

a.-maġa mı: 130b-10

a.-ıcı: 110a-4

a.-ıvir: 152a-1

˓ālem: (A.) dünya, evren. 96a-11, 124a-4,

157a-1

˓ā.+üñ: 90b-4

˓ā.+i: 152a-2

˓ālet: (A.) alet. 85a-13

˓aleyke’elleẕ: (A.) senin üzerine de selam

olsun. 89a-5

˓ālim: (A.) âlim, bilgin. 108b-1, 136b-6, 92a-

13

˓ā.+le: 92a-12

˓ā.+e: 92b-5

˓ā.+ler: 92a-11, 92b-1, 92b-3, 92b-7,

108b-5, 108b-6, 108b-7, 108b-8

˓ā.+irek: 125b-5

Allah: (A.) Allah, Tanrı. 85b-12, 109a-6,

152a-4

A.+dan-ıdı: 142b-2

Allah Te˓ālā: (A.) Yüce Allah. 90b-12, 91b-

3, 99a-13, 99b-10, 99b-6, 102a-5,

103a-9, 104a-2, 104b-6, 109a-2,

116b-5, 117b-9, 118a-10, 120b-10,

122b-2, 124a-3, 124b-2, 127b-5,

144b-2, 147a-6, 149a-1, 151b-5,

156b-4

Allah Te˓ālā ˓İzze ve Celle: Aziz ve Celil

olan yüce Allah. 155a-13

alt: alt.

a.+ına: 83b-10, 118a-13

a.+ında: 85b-5, 95b-7, 145a-4,

155b-9

altı: altı. 100b-7, 111b-10, 120a-13, 125a-10

altmış: altmış. 104b-11, 115b-5, 115b-6,

115b-7

altun: altın. 83b-3, 86b-2, 86b-3, 97b-9, 98a-

2, 100b-1, 101a-2, 111a-10, 111a-8,

114b-9, 116a-8, 116b-10, 116b-9,

117a-10, 117a-4, 119b-11, 129a-8,

145b-6, 145b-7, 146a-3, 153b-5,

155a-6

a.+a: 115b-9, 117a-11

a.+dan: 114b-13, 117a-4, 133b-8,

145b-11, 145b-9, 146a-12, 146a-7,

146a-9

a.+ı: 117a-12

a.+ından: 111a-9

altunlu: altınlı. 147b-11

˓amāret: (A.) (krş. ˓imāret) 138b-11

˓Āmil: Âmil.

˓Ā.+idi: 118b-6

˓Ā.+i: 118b-9

āmn: (A.) amin!, duamızı kabul et! 97a-5,

152a-11, 154a-9

ā. ḳıl-: 132b-2

ammā: (A.) ama, fakat. 83b-4, 84a-2, 84b-11,

84b-5, 85b-4, 87a-9, 87b-4, 88b-3,

88b-9, 89a-11, 92a-6, 93a-5, 94a-9,

97a-11, 97a-6, 102b-11, 109a-5,

109a-9, 110a-12, 115a-1, 115a-11,

116b-7, 118b-7, 122b-7, 122b-9,

126a-13, 128b-10, 132b-11, 133a-9,

141a-11, 142a-2, 142b-1, 142b-3,

143b-5, 153a-13, 153a-2, 153b-2,

156b-8

añ-: anmak.

a.-duḳ: 109a-3

a.-durġıl: 156a-13

˓an: (A.) -den, -dan. 128a-8, 128a-9

ana: ana, anne. 83b-13, 84a-12, 86a-11, 86a-

12, 153b-13, 154a-7

a.+m: 113a-2

a.+sı: 84b-12, 84b-6, 85a-12, 85a-3,

85a-6, 85a-7, 85b-1, 85b-5, 87b-6,





DİZİN Halil ÖZER

107

93b-10, 93b-11, 95a-5, 96b-10, 128b-

11, 136b-9, 153b-12, 154a-1, 154a-

10, 154a-5, 154a-8, 154b-6, 154b-7

a.+sını: 86a-13

a.+sına: 86a-11, 93b-11, 104a-5

aña: (bkz. ol: zamir) 1.ona. 2.onu. 3.onun

için, ondan dolayı. 4.onun hakkında.

5.onca, ona göre. 6.onun, onun

olsun, ona fedadır. 7. oraya.

anda: (bkz. ol: zamir) 1. orada. 2. onda, o

konuda, o hususta. 3.oraya. 4. o

zaman.

andan: (bkz. ol: zamir) 1. ondan. 2. ona. 3.

sonra, ondan sonra. 4. ondan ötürü.

5. oradan. 6. onunla.

anı: (bkz. ol: zamir) onu.

anıñ: (bkz. ol: zamir) (krş. anuñ) onun.

anıñçün: (krş. anıñiçün) onun için. 88b-4,

98a-1, 111a-1, 123b-7

anıñiçün: (krş. anıñçün) onun için. 89a-12,

92a-11, 97a-4, 100b-3, 110a-4, 129a-

11, 135b-10, 141a-10, 151a-3

anlar: onlar. 97a-11, 120b-1

˓anber: (A.) anber, güzel koku. 146a-4

anca: onun gibi, öyle. 93b-5, 97a-13, 106b-9,

115b-2, 120b-2, 143b-4, 144b-8,

145b-4, 146b-12, 149a-13

and: ant, yemin.

a.+ı: 103b-2

a. iç-: 114a-9

˓Anṭaḳya: Antakya. 127b-3, 127b-6

anuñ: (bkz. ol: zamir) (krş. anıñ) onun.

anuñçün: (krş. anıñçün) onun için. 153b-5,

154b-3, 155a-2

ara: ara. 153a-1

a.+ya: 125a-13

a.+muzda: 128a-4, 128a-7, 149a-4

a.+mızdan: 118b-13

a.+sına: 143a-11, 146a-3, 147a-9

a.+sında: 120a-1, 120b-1, 125b-1,

150b-8

a.+sından: 118b-13

ara-: aramak.

a.-rlardı: 84b-9

a.-rsam: 89a-3

a.-dı: 137b-8

˓Arab: (A.) Arap. 143a-3, 145b-1

˓araba: araba.

˓a.+ya: 123b-2

ārām: (A.) durma, eğlenme, dinlenme.

100b-13

a. ol-: 113b-3

ard: art, arka.

a.+ımca: 89a-2

a.+umca: 106a-2

a.+ına: 101b-2

a.+ınca: 89a-4, 101a-5, 101a-9,

102a-12, 120b-8, 148a-1, 148a-2

a.+ımızda: 101b-6

arġun: (krş. arḳun) âheste, yavaş, ağır,

sakin. 95a-2

arı: pak, temiz. 90b-5, 107b-4, 124a-8, 124b-

3, 131b-4

a.+sın: 114a-12

a. ḳıl-: 94b-5

arısuz: arısız. 113a-3

˓āriyet: ?100b-1

˓āriyeten: ? 100b-3

arḳa: arka. 92a-2

a.+mdan: 151b-10

a.+sına: 88b-4, 139b-12, 139b-7

a.+sından: 83b-13, 110b-10, 139b-8,

141b-9

arḳun: (krş. arġun) âheste, yavaş, ağır,

sakin. 105b-11

arpa: arpa. 88b-2

arslan: arslan. 94a-10, 94a-11, 106b-7

a.+lar: 98a-12

a.+ları: 98b-1, 141a-2

˓arş: (A.) 1. gök. 2. taht. 3. çardak.

˓a.+ı: 104a-13, 121a-12

˓a.+dan: 104b-1

arşun: arşın, bir ölçü birimi. 82a-8, 123b-7,

127b-13, 145b-5, 146a-6

a.+ıdı: 121a-9

art-: artmak.

a.+dı: 88a-13, 100a-9, 155b-12

a.+madı: 96a-6

artuġlıḳ: artıklık.

a.+(ġ)ı: 112a-1





DİZİN Halil ÖZER

108

artuḳ: 1.başka, gayrı, maada. 2. fazla,

ziyade. 3. küsur, -den fazla. 92a-11,

95a-7, 103a-6, 116a-4, 116a-5, 117a-

4, 120b-13, 140a-1, 151b-4

a. ol-: 154a-3

artur-: artırmak.

a.+dılar: 119b-9

˓arż: (A.) sunmak, takdim etmek.

˓a .+a: 148a-9

ārzū: (F.) arzu, istek.

a.+m: 131a-8

a. id-: 95a-10

ārzūla-: istemek.

a.-rdı: 86b-4, 154a-1

Arzum: Arzum.121a-9

A.+a: 121a-3, 121a-6

aṣ-: asmak.

a.-dılar: 96b-7

a.-am: 96b-4

˓aṣā: (A.) 1.değnek, sopa. 2.derviş değneği.

91b-3, 96a-4, 107a-1, 90b-10, 90b-7

˓a.+˒ı: 95b-4, 102b-4, 117b-10

˓a.+yı: 91a-6, 131a-12, 131a-13,

131b-1, 91a-11

˓a.+dan: 93b-5

˓a.+mdur: 91a-1

˓a.+ñı: 101b-12

˓a.+sından: 96a-3

āsān: (F.) kolay. 117a-7

ā. ḳıl-: 92a-5, 91b-13

aṣḥābu’l-fl: (A.) fil ashabı.

a.+i: 141a-13

aṣılu: asılı. 154b-6

āṣ: (A.) asi, isyan eden. 115b-1, 129b-7

˓ā. ol-: 137b-6, 140a-7, 117a-1, 126b-

13, 117a-2

aṣl: (A.) 1.asıl. 2.kök. 3.gerçek.

a.+ı: 114b-12

a.+ıdur: 151a-11

asra: karşı, taraf, aşağı.

a.+sına: 106a-11

aş: yemek. 99a-1, 104a-1, 127b-4, 127b-7

a.+a: 147a-1

a.+ın: 126a-7

aş-: aşmak, geçmek.

a.-dı: 101a-5

aşaġa: aşağı. 85b-10, 94a-12, 106a-10, 121a-

13, 137a-9

˓āşıḳ: (A.) âşık. 106a-4

˓ā. ol-: 84b-13

˓āşıḳlıḳ: aşıklık. 106a-6

āşikāre: (F.) açık, belli, aşikâr. 103a-13,

104b-9, 105a-7, 110a-4

ā. ol-: 97b-8

aşlıḳ: yemeklik. 98b-13, 121a-3, 121a-4

at: at. 98a-7, 139b-12, 139b-7, 139b-8, 140a-

2, 140b-5, 146b-7

a.+a: 101b-1,

a.+ların: 139b-12

at-: atmak.

a.-ardı: 89a-5

a.-dı: 90a-8

a.-ġıl: 89a-3

ata: ata, ced, soy. 83b-13, 127b-10, 147b-13,

151a-11, 157a-8, 157a-9

a.+laruñuz: 134b-9

a.+m: 128a-11

a.+mdan: 128a-11

a.+ñ: 93a-3

a.+sı: 84b-4, 84b-5, 88b-4, 93b-8,

111a-3, 115a-2, 128b-11, 129a-5,

129a-7

a.+sı-y-ıdı: 155b-13

a.+sına: 93b-8

a.+muz: 88b-13, 89b-13

a.+ñuz: 120a-9

˓aṭāsız: ? 109b-4

atlan-: atlanmak.

a.-dı: 154b-10

a.-dılar: 101a-11, 121a-3, 140a-9

atlu: atlı. 82b-8, 101a-13, 102a-13, 139a-10,

141b-11, 144b-11

avādan: (F.) bayındır.

a.+dur: 138a-13

avādanlıḳ: bayındır yer. 88a-1

a.+dan: 100b-7

˓avām: (A.) avam, halk.

˓a.+lar: 108b-7

˓avrat: (A. avret) kadın. 84a-1, 85a-1, 86b-1,

86b-2, 106b-3, 117a-11, 117a-13,





DİZİN Halil ÖZER

109

117a-9,117b-3, 117b-5, 119b-7,

121b-5, 121b-8, 121b-9, 136b-10,

140a-3, 144b-7, 148a-2,148a-3,

148a-6, 149a-10, 151b-11, 151b-13,

152a-5, 152a-6, 153b-8, 153b-9,

154b-4, 154b-9, 155a-8, 155b-3

˓a.+uñ: 119b-6, 152a-2, 155b-12

˓a.+ıñdur: 148a-5

˓a.+ı: 136b-7, 148b-3, 154b-13

˓a.+a: 119b-8, 148a-8, 152b-13

˓a.+dan: 100b-8, 148b-3, 153a-8

˓a.+um: 149a-11

˓a.+ın: 149a-10

˓a.+ına: 121b-4

˓a.+lar: 84b-9

avuç: avuç. 102b-12, 113a-11, 142a-3, 142a-

6

ay: ay. 111a-2

a.+a: 84b-6, 96b-6

a.+da: 86b-2, 86b-3

ayaḳ: ayak. 87b-13, 91a-9, 95b-7, 99b-11,

106a-11

a.+(ġ)umla: 131a-4

a.+(ġ)umdan: 131a-3

a.+(ġ)uñdan: 131a-3

a.+(ġ)ı: 91a-8, 95b-5, 146b-13,

156a-3, 87b-12

a.+(ġ)ın: 90a-8, 90a-9, 141a-3,

146b-7, 150b-1, 150b-2

a.+(ġ)ına: 90a-10, 90a-11, 94a-8,

a.+ına: 117b-11

a.+ında: 98a-7

a.+(ġ)ında: 143a-6

a.+(ġ)ından: 90b-5, 111b-1

a.+(ġ)ındaġı: 143a-6

a.+(ġ)uñuz: 96b-3

a.+ların: 97b-12

ayaḳlu: ayaklı. 95b-5

˓ayāl: (A. ˓ıyâl) evlat, çocuk. 84a-4, 84b-12,

128b-13, 136b-10, 136b-11

˓a.+um: 84b-7, 85a-6

˓a.+ımı: 85a-3

˓a.+ların: 120a-11

˓ayb: (A.) ayıp. 120b-6, 120b-9

aydın: aydın.

a. ol-: 86a-1, 91b-4

aydıñlık: aydınlık.

a.( ġ)ı: 90a-11

āyet: (A.) ayet. 108a-6, 108a-7, 153a-4,

155b-5

ā.+i: 142a-7

ā.+de: 108a-7

ā.+çe: 108a-6

ayır-: ayırmak.

a.-urdı: 133b-4

a.-dı: 132a-9

a.-ġıl: 122a-9

ayḳır: aygır. 102a-11

a.+a: 102a-7

˓Ayne’l-şems: (A.) Ayne’l-şems. 83b-1

ayrıl-: ayrılmak.

a.-dı: 102a-2, 130a-2, 133a-6

a.-gıl: 102a-2

ayrılmaḳlıḳ: ayrılmaklık. 128a-7

ayruḳ: 1. başka, diğer, gayri, maada. 2. artık,

bundan sonra, bir daha. 82b-5, 87a-

6, 89b-10, 89b-9, 92a-12, 93b-3, 93b-

6, 97b-7, 98a-11, 100b-8, 103b-5,

107a-3, 117a-9, 122a-9, 126b-

6,128b-6, 134a-7, 140a-1, 141a-1,

142b-9, 153a-8, 154a-8

a.+da: 130a-7

a.+(ġ)a: 108b-9, 130a-6, 148a-8

a.+ı: 148a-13

a.+(ġ)ı: 111b-11

a.+(ġ)ına: 95a-8

ayruḳsı: ayrıksı, başka, başka türlü, farklı.

96a-8, 106b-10, 106b-11, 106b-12,

106b-7, 131b-13, 146a-8, 146a-9

˓ayublu: ayıplı. 142b-6

˓aẕāb: (A.) azap. 98a-6, 103a-2, 113b-11,

125a-8, 136a-4, 150a-10

˓a. ḳıl-: 97b-11, 96b-13, 98b-7, 134b-

10, 157a-1

˓a.+a: 134b-10

˓a.+dan: 98a-6

˓a.+ı: 129b-6

˓a.+uñdan: 97b-11

˓aẕābün elmün: (A.) şiddetli azap. 96b-13

aẕād: (A.) serbest, özgür.





DİZİN Halil ÖZER

110

a. ḳıl-: 119b-5

˓aẓm: (A.) kararlı. 96a-5, 146b-8

˓aẓmi: ? 110a-9

āzne: (F.) 1.cuma günü. 2.bayram

günü.101a-6, 132a-10

˓azz: (A.) değerli, saygın. 123a-8, 149a-2

˓a. ol-: 98b-13

˓azizle-: değer kazandırmak.

˓a.+dügi: 117b-12

˓Azrā˒l: (A.) dört büyük melekten biri,

ölüm meleği. 130a-9, 130b-8, 131a-5,

135b-9

˓A.+i: 130b-7

˓A.+e: 133a-3

azraḳ: ? 142b-5

az: az.

a.+uz: 139a-2

B

bāb: (F.) lâyık, uygun, münasib, elverişli.

hayır, uğur. 129b-1

bāblık: uygunluk. 129b-2, 129b-6

baba: baba. 88b-6, 89a-11

Bābu’l-Tevbe: (A.) Tövbe kapısı. 150b-5

bāġ: (F.) bağ. 121b-13, 150b-13, 150b-9,

151a-12, 151a-8

b.+ı: 151b-2

b.+a: 151a-13

b.+ım: 150b-10

b.+ın: 151a-13, 151b-3

b.+lar: 133b-9

baġır: bağır.

b.+ından: 154b-1

baġışla-: bağışlamak.

b.+rdı: 156a-11

b.+dum: 109b-10

b.-dı: 98a-2

baġla-: bağlamak.

b.-mışdı: 94a-10

b.-dı: 90a-11

baġlu: bağlı. 101a-10

bahā: değer, fiyat.

b.+sın: 119b-9, 138a-8

bahāne: (F.) mazeret. 118b-9

b. ḳıl-: 100a-13, 120a-1

baḥs: (A.) konu, bahis.

b.+i: 115a-9

ba˓d: (A.) uzak. umulmamış. 122b-13

bak-: bakmak.

b.-ardı: 86b-5, 88a-7, 114a-5, 118b-8

b.-arlardı: 114a-1

b.-dı: 93b-11, 106a-10, 107a-1,

107b-2, 110a-13, 126a-8, 135b-7,

137b-12

b.-dılar: 110b-6, 113b-11, 130a-13,

153a-7

b.-ġıl: 106a-10, 107a-1

b.: 107a-10

b.-uñ: 94b-2

b.-sa: 121a-12, 121a-13, 121a-13,

121b-1

b.-maz-˒ıdı: 118b-7

b.-maz ol-: 115b-1

Baḳara: (A.) Kur’ân-ı Kerim’de bir sure.

Sūretü’l-B.+ca: 108a-6, 108a-7

bāḳ: (A.) 1.kalıcı, ölümsüz. 2.artan, geri

kalan. 107a-10, 153a-2

baḳla: bakla.

b.+dan: 124b-9

balar: baş örtüsü.

b.+ına: 121a-8

balās: (F.) (krş. palās) 82b-10

bal: bal.

b.+dan: 124a-11, 146a-5

Balġam: Balgam. 121a-12, 121b-2, 121b-3,

121b-9, 122b-13, 123a-13, 123a-2,

123a-8, 132a-7, 132a-8

B.+a: 121b-5

balıḳ: balık. 125b-12, 125b-13, 126a-11,

126a-8

b.+(ġ)a: 126a-4

balta: balta. 133a-10, 137a-4

baña: (bkz. ben) bana

bari: bari, hiç olmazsa. 85a-4

baṣ-: basmak.

b.-a: 111a-13

b.-ıcıdan: 129a-11

b.-acaḳ: 99b-11

baş: baş, kafa.

b.+a: 83b-7

b.+dadur: 157a-10





DİZİN Halil ÖZER

111

b.+um: 113a-2

b.+uma: 149b-4

b.+uñuz: 125a-4

b.+ı: 84a-10, 116a-12

b.+ıydı: 87a-4

b.+ın: 82b-11, 84b-5, 94a-11, 95b-6,

96a-1, 97b-4, 112b-11, 121b-13,

127b-9, 148a-2, 148a-4, 149a-12,

156a-11, 156a-8

b.+ına: 82a-13, 88a-6, 90a-11, 136a-

7

b.+ında: 96b-7, 116a-11, 116a-8,

116b-10, 124a-3, 140b-11, 143a-6

b.+ındaġı: 143a-6

b.+ından: 90a-10

b.+ları: 116b-9

bat-: batmak.

b.-dı: 143a-5

bāṭıl: (A.) hak olmayan, yanlış, batıl. 93b-2

b.+dur: 134b-7, 134b-9

b.+van: 82b-12

bātın: (A.) iç, içte olan, gizli. 110a-5

Baṭşāyı˓: Batşayı

B.+dur: 148a-5

B.+ıdı: 148a-3

bay: zengin. 153b-1, 155b-11

b.+uz: 138a-8

b.+lar: 115a-4, 117b-12

b.+ları: 116b-12, 116b-9

baylıḳ: zenginlik. 104b-9

bayaġı: basit, adi. 90b-10, 154b-1

bayram: (krş. payram) bayram. 153a-12,

153a-13

b.+dur: 100b-4

b.+mız: 100b-3

Bedir: (A. bedr) ayın on dördüncü gecesi.

140a-12, 142a-12, 142a-2

bekle-: korumak, sakınmak.

b.-rlerdi: 86a-12

b.-gil: 131a-11, 140b-1

b.-medüñüz: 135b-11

bekleyiçi: bekleyici.

b.+ler: 110a-11

belā: (A.) felaket, musibet. 99b-7, 100a-1,

100a-4, 100a-7, 100a-8, 132b-13,

135a-6, 136a-5, 147b-3, 147b-7,

147b-9

b.+yıla: 142a-13

b.+dur: 122a-4

b.+˒ı: 84b-11, 99b-2

b.+yı: 147b-9

b.+ya: 147b-8

b.+dan: 100a-5, 133a-2

b.+sı: 121b-7

b.+sın: 122a-1

b.+ları: 100a-12

b.+lardan: 131a-12

beliñle-: korku ile birden irkilmek, sıçramak.

b.-di: 101b-13

bellü: belli. 131b-9

belür-: belirmek.

b.-di: 102a-2

b.-diyse: 101b-5

belürt-: belirtmek.

b.: 119b-2

b.-medün: 155b-11

ben: ben. 82b-11, 82b-12, 82b-3, 83a-2, 83b-

11, 85a-2, 86a-8, 86b-7, 89a-2, 89b-4,

90b-4, 92b-7, 94b-13, 94b-5, 95a-10,

96a-8, 102b-10, 103b-7, 105b-7,

106a-2, 107b-5, 109b-2, 113a-10,

113a-11, 113a-3, 113a-6, 114a-9,

117b-3, 119a-7, 122a-8, 122b-9,

126a-12, 126a-2, 126b-10, 126b-8,

127a-12, 127a-2, 127a-3, 128b-2,

128b-6, 132a-5, 133b-13, 140b-12,

141a-13, 141b-1, 141b-13, 142a-1,

142a-10, 142a-5, 142a-6, 142a-9,

142b-10, 143b-5, 146b-3, 147b-7,

149b-8, 151b-10, 151b-11, 151b-12,

152a-1, 152b-1, 152b-9, 154a-12,

154a-8, 154b-11, 155a-4, 156a-1,

156a-2, 156a-3, 157a-5, 157a-8

b.+em: 140b-7

b.+ven: 140b-7

b.+idüm: 109b-4

b.+i: 84b-7, 87a-13, 87b-3, 92b-10,

94b-12, 95a-6, 95b-10, 98a-1, 98a-11,

107a-11, 107a-5, 112a-8, 112b-9,

113a-4, 113a-5, 119b-13, 122a-9,





DİZİN Halil ÖZER

112

126a-11, 130b-1, 131b-5, 141a-12,

141b-1, 151a-3, 154a-10, 155a-10,

155a-4

b.+a: (baña) 82a-13, 82b-4, 83a-5,

85a-13, 88a-1, 88b-2, 88b-9, 89a-3,

89b-1, 90a-2, 90b-5, 91b-13, 92a-1,

92a-2, 92b-10, 93a-1, 93a-5, 93a-6,

94a-4, 94b-11, 94b-13, 97a-9, 97b-10,

98a-2, 101b-10, 104b-7, 105b-7,

110b-3, 113a-11, 113a-4, 117a-11,

117a-9, 121b-4, 121b-8, 122b-3,

124b-4, 125b-10, 125b-3, 127a-1,

127b-2, 131b-6, 136b-11, 140b-7,

141b-8, 142b-10, 145a-11, 145a-6,

146b-11, 146b-12, 147b-7, 149a-10,

149b-4, 150a-8, 151b-11, 152b-11,

152b-5, 157a-1

b.+de: 94b-6, 146b-3

b.+den: 82b-5, 89b-6, 96a-8, 106a-3,

107a-3, 136b-9, 137b-11, 142b-1,

149a-9, 156b-1, 156b-3

benim: 83a-6, 92a-1, 107b-11, 108b-

10, 113a-5

b.+imdür: 108b-9

benüm: 82b-13, 83a-13, 83a-6, 86b-

1, 86b-8, 87b-9, 89a-2, 91b-12, 91b-

13, 92a-8, 92b-10, 94a-1, 94a-3, 95a-

4, 101b-9, 104a-10, 104a-8, 104a-9,

104b-10, 105a-13, 105b-6, 105b-7,

106a-2, 107b-11, 108b-12, 108b-3,

109a-3, 109b-12, 109b-6, 110b-4,

112b-10, 112b-8, 113a-2, 114b-7,

115b-13, 118a-3, 122a-11, 122b-12,

122b-13, 122b-2, 122b-3, 123a-1,

126b-11, 127b-2, 128a-7, 130b-2,

130b-4, 131b-5, 136a-3, 139b-7,

141b-6, 141b-7, 142b-9, 143b-5,

147a-7, 147a-8, 149a-11, 149a-5,

149a-6, 149a-7, 149b-4, 149b-8,

150b-10, 151b-12, 152a-1, 152a-7,

152b-10, 154b-11, 156a-13, 156b-3

b.+üm-idi: 149a-10

b.+ümle: 125b-1, 127a-12

bend: ?

b.+i: 150b-12

bende: (F.) bağlanmış olan, köle, esir,

hizmetçi.

b.+lerimiz: 125b-6

Ben İsrā: (krş. Ben İsrā˒l) 153a-12

Ben İsrā˒l: İsrailoğulları. (krş. Ben İsrā)

98b-2, 100a-3

B.+den: 84b-3, 87a-3, 104b-11

B.+ler: 84b-8, 100b-12, 100b-9,

101a-1, 101a-3, 101a-5, 101b-5,

102b-10, 102b-3, 103a-13, 103a-3,

103b-5, 103b-9, 104a-2, 111a-4,

111b-10, 111b-3, 111b-8, 111b-9,

112a-6, 114a-7, 116a-13, 116b-12,

117a-10, 118b-10, 118b-11, 119a-5,

119b-8, 120a-10, 120a-6, 120b-1,

120b-3, 120b-5, 120b-9, 123b-10,

124b-3, 130a-3, 130b-6, 132b-12,

132b-5, 132b-8, 133b-1, 134b-5,

136b-1, 136b-2, 136b-5, 137a-12,

137a-2, 138a-2, 138b-12, 139a-1,

139b-10, 139b-3, 140a-7, 140b-6,

141b-12, 142b-4, 150a-12, 150a-7,

153a-10, 153a-2, 153b-1, 153b-4,

153b-6, 154b-7, 155a-1

B.+ler’le: 128a-8

B.+ler’üñ: 136a-11

B.+ler’i: 95b-1, 99a-8, 101a-7, 121a-

5, 132a-5, 136b-4

B.+ler’e: 84a-1, 94a-6, 95b-8, 103a-

9, 105b-5, 105b-9, 107b-9, 118a-3,

122b-9, 132a-11, 132a-7, 132b-11,

132b-7, 138b-10, 139a-3, 155b-1,

155b-11

B.+ler’de: 134a-2, 137b-7, 153a-13

B.+ler’den: 83b-12, 100b-8, 118b-5,

132b-13, 137b-9, 138a-1, 140b-9,

142b-12, 153b-8

B.+ler’den misin?: 140b-12

beñze-: benzemek.

b.-r: 145a-12, 146a-8, 146a-9

b.-rdi: 147b-13

beñzed-: benzetmek.

b.-ürdi: 102a-8

beraber: beraber. 108b-6, 108b-7, 140a-13,

140a-9





DİZİN Halil ÖZER

113

b.+inde: 154a-1

berekāt: (A.) bereketler.

b.+um: 122b-2

b.+ında: 86a-5, 99a-2, 137b-10,

139b-13, 143b-10

Ber-Ḫudā: (F.) Tanrı, Allah. 106a-11

Ber-Ḫudāyā: ey Allah’ım. 103b-4, 106a-7,

107a-3, 122a-11, 122a-8

Ber-Ḫuẕāyā: (krş. Ber-Ḫudāyā) 98a-1,103b-

7, 105b-6, 108b-12, 108b-3, 110b-9,

113b-1, 117a-3, 149b-6, 150a-4

Ber-Ḫuzāyā: (krş. Ber-Ḫudāyā) 91b-6, 98b-

12

beriyye: (A.) çöl.

b.+ye: 90a-1

berk: sağlam, pek. 82a-13

besle-: (krş. bisle-) beslemek.

b.-di: 119b-8

b.+rdi: 128b-5

b.+düm: 94b-5

beter: beter. 100a-5, 136b-9

bey˓at: (A.) uyma, biat.

b. ḳıl-: 145a-5

beyġamber: (F.) (krş. peyġamber) 151a-3,

152a-2

b.+lere: 147b-3

Beyte’l-Muḳaddis: (krş. Beytü’l-Muḳaddes)

(A.) kutsal ev. 153b-13

B.+e: 143a-11, 150b-1

B.+de: 153b-10

Beytü’l-Muḳaddes: (krş. Beytü’l-Muḳaddis)

(A.) kutsal ev.

B.+e: 148b-1

beẕbaḥt: (F.) bahtsız, talihsiz.

b.+ıdı: 145a-13

beze-: süslemek.

b.-di: 116b-11

b.-diler: 114a-6

b.-yen: 104a-13, 104a-13

bezen-: bezenmek.

b.-miş: 104a-11, 104a-8

b.-miş-idi: 153b-5

b.-di: 116a-8

bıçaḳ: bıçak. 154a-13

bıñar: pınar. 120b-13

bırak-: bırakmak.

b.-dım: 142a-10

b.-dı: 85a-3, 90a-5, 91a-6, 95b-4,

95b-6, 96a-1, 99b-3, 90b-6, 103a-13,

126a-5, 141b-2, 142a-3, 147b-4

b.-dılar: 111a-2, 111a-9, 114b-1,

145b-5

b.-ġıl: 85a-9

b.-am: 114a-9

bçāre: (F.) çaresiz.

b.-ler: 92b-1

bil: bel.

b.+inde: 116a-9

bil-: bilmek.

b.-ürün: 82b-11

b.-ürsin: 86b-11, 92a-3, 105a-12,

110b-4, 122a-8, 131a-6, 131b-5

b.-ür: 90b-13, 129b-1, 129b-2, 129b-

6, 129b-7, 129b-8, 138a-13, 138b-1,

157a-6

b.-ürdi: 87b-8, 112b-9, 114b-11

b.-ürler: 107a-4

b.-mişsin: 92a-10

b.-düñ: 115a-4

b.-di: 93b-11, 102b-8, 111b-1, 148a-

3

b.-dük: 131b-9

b.-diler: 138b-13

b.-gil: 107a-10, 115a-1, 128b-10,

129a-4, 152b-2

b.-üñ: 96a-6, 101a-9, 104a-12, 123b-

13, 138a-4

b.-iñ: 119b-4, 130b-1, 135a-13,

135b-2

b.-sünler: 92a-1, 127b-6

b.-sevüz: 104b-9

b.-e: 92b-2, 101a-3, 116a-8, 139b-3,

140a-12, 156b-12

b.-elüm: 104b-8, 130a-4

b.-esiz: 156b-1

b.-mezin: 122a-5, 125b-5

b.-mezven: 82b-5

b.-mezsin: 107a-4, 125b-7

b.-mez: 87b-10, 92b-5, 139a-12

b.-medüm: 142a-2





DİZİN Halil ÖZER

114

b.-medü: 125b-10

b.-medi.: 84b-6

b.-mediler: 127a-6

b.-meñ: 120b-10

b.-emedi: 85a-1

b.-mek: 84b-9

bile: ? 105a-3

bilekcek: kelepçe.

b.+(g)i: 140b-4

biliş: biliş.

b.+ine: 103a-8

bilüşlü: bilişli. 103a-8

bilmezlik: bilmezlik. 86b-9

b.+dür: 86b-10

biñ: bin. 91a-9, 92a-13, 92b-2, 96a-11, 99a-1,

99a-10 100b-7, 101a-12, 101a-13,

102a-4, 104a-1, 106a-13, 106b-11,

107a-1, 108a-6, 108a-7, 108a-8,

108a-9, 111b-10, 111b-11, 116a-7,

116b-10, 116b-11, 117a-10, 117a-11,

117a-12, 117a-3, 118a-5, 131a-9,

132b-13, 133a-10, 133a-6, 135a-2,

135a-3, 135b-1, 135b-2, 138b-10,

139a-10, 139a-5, 139b-11, 140b-3,

141b-11, 142b-12, 143a-13, 144b-11,

144b-7, 145b-11, 145b-12, 145b-3,

145b-4, 145b-8, 145b-9, 146a-12,

146a-7, 146b-4, 152b-13, 153a-3,

153a-8, 155a-6

b.+e: 119b-10

bin-: (krş. bün-) binmek.

b.-erdi: 102a-7, 121b-11

b.-di: 102a-6

b.-diler: 127a-6

binā: (A.) bina, yapı. 82a-6, 112a-2, 145b-11,

145b-12

b. ḳıl-: 98a-3

bir: bir. 82a-13, 82a-8, 82b-10, 82b-3, 82b-8,

82b-9, 83a-1, 83a-3, 83b-11, 83b-2,

83b-3, 83b-5, 83b-6, 83b-9, 84a-2,

84a-3, 84a-3, 84a-5, 84b-12, 84b-2,

85a-7, 85a-8, 85b-1, 85b-8, 86a-3,

86a-7, 86a-8, 86b-10, 86b-5, 86b-6,

86b-9, 87a-11, 87a-2, 87a-3, 87a-9,

87b-6, 88a-1, 88a-12, 88a-2, 88a-7,

88b-2, 88b-6, 88b-7, 90a-10, 90a-12,

90a-3, 90b-1, 90b-10, 91a-4, 91a-6,

91a-7, 91a-11, 92b-13, 92b-4, 93b-9,

94a-10, 94b-1, 94b-10, 95a-4, 96a-9,

97a-12, 97a-8, 97a-9, 97b-4, 97b-9,

98a-3, 100a-4, 100b-9, 101a-10,

101a-11, 101b-4, 102a-13, 102a-6,

102a-7, 102b-12, 102b-5, 103b-1,

103b-1, 103b-6, 103b-9, 104a-10,

104a-4, 104b-11, 104b-13, 105a-8,

106b-12, 107a-12, 107a-2, 108a-1,

108a-2, 108b-1, 109a-6, 109a-7,

110b-13, 110b-7, 110b-8, 111a-11,

111a-3, 111a-6, 111a-8, 111a-9,

111b-5, 112a-5, 113a-11, 113a-3,

113b-10, 113b-13, 113b-9, 114a-1,

114a-12, 114a-4, 114a-8, 115b-4,

115b-5, 115b-6, 115b-7, 116a-11,

116a-6, 116b-10, 117a-4, 117a-9,

117b-7, 118a-6, 118b-2, 118b-6,

119a-1, 119a-10, 119b-12, 119b-6,

119b-7, 119b-8, 120a-13, 120b-1,

120b-13, 120b-4, 120b-6, 121a-11,

121a-4, 121b-11, 121b-12, 121b-4,

121b-6, 121b-8, 123b-2, 124a-11,

124a-13, 124a-2, 124a-3, 124b-1,

125a-10, 125b-2, 125b-4, 126a-1,

126b-3, 126b-4, 126b-5, 127a-5,

127a-8, 127b-11, 127b-12, 128b-13,

129a-1, 129a-10, 129b-8, 130a-2,

130a-6, 130a-7, 130a-8, 130b-7,

131a-7, 131b-1, 131b-13, 131b-2,

131b-7, 131b-8, 132a-1, 132b-2,

132b-4, 133a-12, 133a-13, 133a-7,

133a-8, 133a-9, 133b-2, 134a-11,

134a-6, 134b-8, 135a-1, 135a-6,

135b-1, 135b-1, 135b-10, 135b-4,

135b-8, 136a-12, 136a-3, 136a-6,

136a-7, 136a-8, 136b-10, 136b-11,

136b-13, 136b-6, 136b-7, 136b-8,

137a-13, 137b-10, 137b-12, 137b-13,

137b-4, 137b-5, 137b-7, 137b-8,

137b-9, 138a-8, 139a-10, 139b-6,

140a-2, 140a-7, 140b-11, 140b-3,

140b-5, 141a-10, 141a-12, 141a-3,





DİZİN Halil ÖZER

115

141a-3, 141b-1, 141b-10, 141b-11,

141b-3, 141b-8, 141b-9, 142a-3,

142a-6, 142b-11, 142b-13, 143a-3,

143a-7, 144a-10, 144a-11, 144b-4,

145a-11, 145a-12, 145a-3, 145a-7,

145a-8, 145b-1, 145b-10, 145b-12,

145b-2, 145b-7, 145b-8, 146a-11,

146a-6, 146a-7, 146b-13, 146b-6,

147a-13, 147a-2, 147b-1, 147b-10,

147b-2, 148a-2, 148a-5, 148b-2,

148b-3, 148b-4, 149a-11, 149a-3,

149a-6, 149a-7, 149a-8, 149b-1,

149b-2, 150a-2, 150a-3, 150b-1,

150b-8, 151b-10, 151b-2, 151b-9,

153a-1, 153a-10, 153a-13, 153a-2,

153a-4, 153b-11, 153b-13, 153b-2,

153b-8, 153b-9, 154b-4, 155b-2,

155b-7, 155b-8, 156b-12, 156b-6,

156b-8, 156b-9, 157a-4, 157a-5

b.+dür: 134b-7

biraz: biraz. 90a-10, 141b-1, 154b-1

birbiri: birbiri.

b.+nin: 148b-5

b.+n: 102a-5

b.+ne: 149a-8

b.+nden: 112a-1, 128b-1

birden: aniden. 91b-3, 91b-3

birer: birer. 154a-3

biri: biri. 85b-3, 85b-4, 93a-6, 93a-8, 93b-3,

106b-11, 117b-9, 118b-2, 129a-7,

131b-12, 133a-13, 143b-12, 149a-5,

150b-9

b.+n: 87a-12, 89b-5, 99b-12, 113b-7,

152b-10, 152b-4, 153b-12

b.+si: 106b-4

b.+siniñ: 133b-4

b.+sin: 123b-6

b.+sine: 136b-9

b.+sinden: 136b-7, 136b-8

birḳac: birkaç. 104b-10, 131b-11, 155b-5

birle: birlikte, beraber. 82a-12, 82b-8, 83a-6,

83a-9, 84a-1, 84a-8, 84a-9, 84b-13,

84b-9, 85a-13, 85a-2, 85a-3, 85a-5,

85a-8, 85b-2, 85b-9, 86a-5, 86b-6,

87a-11, 87a-7, 88a-12, 88b-7, 89a-11,

89a-3, 89b-13, 89b-9, 90a-8, 91a-2,

91b-13, 92a-7, 93a-3, 93b-5, 94a-2,

94a-3, 95a-11, 95a-2, 95a-4, 95b-12,

95b-8, 96a-4, 97b-12, 97b-2, 101a-1,

101b-1, 101b-11, 101b-2, 102a-10,

102a-3, 102a-4, 102b-12, 102b-4,

103a-13, 103a-5, 103b-10, 103b-5,

104a-10, 104a-12, 104a-7, 104a-8,

104b-10, 104b-2, 104b-8, 105a-1,

105a-4, 105b-10, 105b-6, 105b-9,

106b-12, 106b-13, 106b-7, 107a-13,

107b-9, 108a-9, 108b-11, 108b-2,

108b-6, 110a-12, 110a-3, 110a-4,

111a-2, 111a-5, 112b-2, 113b-13,

113b-6, 113b-8, 114a-1, 114a-3,

114b-7, 114b-8, 114b-9, 115b-10,

115b-6, 116a-8, 116b-11, 116b-9,

118a-13, 118a-9, 118b-10, 119a-2,

119b-11, 119b-12, 119b-8, 120b-8,

124a-5, 124a-8, 125b-11, 127b-12,

129a-8, 129b-10, 130a-6, 130b-3,

130b-5, 130b-7, 131a-9, 132b-3,

133a-12, 133a-4, 135a-11, 135a-13,

135b-3, 136a-2, 137a-4, 137b-4,

138a-10, 138b-12, 139a-11, 139a-9,

139b-1, 139b-3, 141b-3, 141b-5,

142b-12, 142b-3, 145a-4, 146b-7,

147a-1, 147b-5, 147b-8, 148b-1,

150a-10, 151b-11, 151b-8, 151b-9,

152a-10, 152b-1, 153b-5, 154a-5,

155a-11, 155b-9, 156a-1, 156b-10

b.+dür: 101b-9

b.+y-idi: 103b-2

birlik: birlik.

b.+(g)üme: 109b-12

bisle-: (krş. besle-)

b.-miş-idi: 111a-1

biş: (krş. piş) beş. 111b-11, 129a-10, 129b-10

biş-: (krş. piş-) pişmek.

b.-miş: 124a-10

bişür-: (krş. pişür-) pişirmek.

b.-ürdi: 124a-13

bit-: bitmek.

b.-er: 124b-8, 154b-2

b.-erdi: 111a-13





DİZİN Halil ÖZER

116

b.-di: 99a-10, 112a-3, 149b-1

b.-medi: 154a-6

b.-miş: 154a-4

b.-en: 149b-2

biti: 1. yazılmış şey, mektup. 2. senet, belge.

83a-5, 83a-7, 83a-8, 102b-11, 114b-

10, 131b-2, 143a-7

b.+deki: 114b-12

b-ümiẕ: (F.) ümitsiz.

b. ol-: 118a-3, 136a-3

biz: bez.

b.+i: 108a-2

b.+idi: 108a-2

biz: biz. 85a-9, 88a-10, 89b-7, 90b-9, 91b-5,

91b-7, 92b-13, 93a-1, 93a-2, 93b-12,

96a-12, 96b-2, 96b-5, 98b-5, 98b-6,

99a-3, 99a-4, 100a-5, 102b-5, 103a-4,

104b-8, 104b-9, 105a-7, 109a-3,

116a-4, 116b-2, 119a-6, 122b-6,

123b-13, 124a-1, 124b-5, 126a-13,

130a-4, 132a-13, 133a-7, 134b-8,

135b-12, 136b-1, 138a-8, 138b-8,

139a-2, 140b-2, 155a-9

b.+i: 88b-7, 96a-11, 96b-3, 101b-6,

104b-1, 110a-8, 113b-1, 118a-13,

131a-7, 149a-4, 149a-5

b.+e: 86a-3, 89b-8, 94a-1, 96a-5,

98b-2, 98b-7, 99a-3, 99b-5, 100a-4,

118b-9, 119b-2, 119b-9, 120b-6,

121b-3, 121b-7, 122a-4, 123b-8,

124b-8, 127b-7, 128a-2, 130a-12,

130a-4, 132a-12, 132b-1, 133b-9,

136a-5, 137a-13, 137a-2, 137b-4,

138a-6, 138a-7, 139a-2, 140b-1,

153a-11, 154a-2, 154a-3, 155a-10,

155a-4

b.+de: 99a-5, 99a-8, 99b-2, 124a-8,

100a-1, 100a-7, 101a-9, 114a-2,

137a-3, 139b-6, 139b-8, 154a-2,

154a-5

b.+im: 86a-1, 88a-9, 92a-3, 96b-2,

98b-8, 121a-11, 124a-6, 124b-10,

128a-4, 136a-13, 138a-9, 140a-3,

140b-1, 149a-4, 152a-9

b.+üm: 86a-11, 88b-13, 89a-11,

95b-11, 100a-13, 100b-3, 118b-12,

125b-6, 154b-8

b.+üm-idi: 99a-12

boġaz: boğaz.

b.+ın: 128b-5, 154a-12

boġazla-: boğazlamak.

b.-mış: 154b-10

b.-mışlar: 154b-11

b.-dı: 154b-1

b.-duñuz: 155a-3, 155a-8

b.-dılar: 119b-11

b.-ñ: 154a-10, 154a-12, 155a-10,

155a-4

b.-sunlar: 100b-10, 119a-2

b.-yalum: 119a-7, 119b-10, 154a-11

boġazlan-: boğazlanmak.

b.-mış: 154b-5

bolad: çelik. 134a-6

borç: borç

b.+a vir-: 129a-8

boru: boru. 132b-1

bostān: (krş. postān) (F. bûstân) bostan.

130a-8, 130b-2, 145b-10, 145b-11,

146a-5, 146b-7, 148a-2, 148a-5

b.+dur: 92b-7

b.+ı: 147a-3

b.+a: 116a-7, 130a-13, 146b-7,

148a-1

bostāncı: bostancı.

b.+yın: 92b-7

boy: boy.

b.+ı: 123b-7

boya-: boyamak.

b.+dı: 95a-12

boynuz: boynuz.

b.+ı: 153b-5

boyun: boyun.

b.+uña: 143a-8

b.+ına: 121b-13

b.+una: 138b-12, 148b-5

b.+unda: 103b-7

b.+larına: 134a-13

b.+ına ur-: 82b-11

boz-: bozmak.





DİZİN Halil ÖZER

117

b.+dılar: 113a-6

bölük: (krş. bölik) bölük. 111b-9, 146b-5

b.+idi: 111b-9

bölik: (krş. bölük) bölük.

b.+(g)i: 111b-9, 112b-2

börk: başlık. 140b-11

böyle: böyle. 125a-13, 125b-3, 127a-2, 137b-

13

b.+sin: 119a-6

bu: (sıfat) 82b-12, 82b-13, 82b-5, 82b-7, 83a-

12, 83a-13, 83b-11, 83b-9, 84a-11,

84a-12, 84a-5, 84b-11, 84b-7, 86a-10,

86a-2, 86a-6, 86a-7, 86b-1, 86b-3,

86b-7, 86b-8, 87a-12, 87b-4, 88a-1,

88b-5, 89a-1, 89b-4, 90b-6, 91a-4,

91b-13, 92b-8, 93b-2, 94a-2, 94b-2,

96b-11, 97b-1, 98b-11, 99a-12, 99a-2,

99a-4, 99a-5, 99a-7, 99b-2, 100a-12,

100a-1, 100a-7, 100b-10, 101a-9,

101b-11, 101b-2, 102a-3, 102a-4,

102a-7, 103a-3, 103b-9, 105a-1,

105a-7, 105b-10, 107a-8, 107b-10,

107b-5, 109a-6, 110a-13, 110a-7,

110b-11, 111a-8, 112b-10, 113a-5,

113a-8, 113b-6, 113b-7, 114a-9,

114b-12, 114b-4, 115a-9, 115b-10,

115b-12, 115b-8, 116b-11, 116b-7,

117b-2, 117b-3, 118b-10, 118b-12,

118b-13, 119a-5, 119a-6, 119b-4,

119b-5, 119b-8, 119b-9, 120a-8,

120b-2, 121a-5, 122a-1, 122a-9,

122b-6, 123b-10, 123b-13, 123b-4,

124a-1, 124b-5, 125b-13, 126a-2,

127a-11, 127b-7, 129a-12, 129a-5,

129b-10, 130a-5, 130b-11, 132a-12,

133a-1, 133a-7, 133a-10, 133b-9,

134b-4, 136a-5, 136b-2, 137a-5,

137a-7, 137a-9, 137b-11, 137b-12,

138a-1, 140a-1, 140b-2, 140b-6,

140b-7, 141a-10, 141a-1, 141a-4,

141a-7, 142a-7, 143a-7, 143a-8,

143a-9, 143b-5, 144b-7, 146a-11,

146a-12, 146a-13, 146a-1, 146b-5,

149a-5, 149a-9, 150a-12, 150a-2,

150b-12, 150b-13, 151a-11, 151a-12,

151a-13, 151a-8, 152a-2, 152b-11,

152b-13, 154a-11, 154a-13, 154a-2,

154a-3, 154a-4, 154a-5, 154b-2,

155a-10, 155a-12, 155a-1, 155a-3,

155a-4, 155b-12, 155b-13, 156a-2,

156b-4, 157a-3

bu: (zamir) 83a-2, 85a-3, 86b-7, 89a-12, 89b-

12, 89b-1, 93b-10, 93b-11, 93b-9,

99b-13, 99b-4, 96a-5, 99a-4, 136a-5,

127b-10, 110a-9, 100a-5, 108b-3,

108b-4, 110b-4, 122a-4, 122a-5,

131b-11, 135a-11, 142a-5, 150a-4,

150a-7, 156a-4

b.+dur: 109a-11, 157a-11

b.+y-ıdı: 133b-8

b.+nuñ: 83b-11, 86a-9, 86b-8, 89b-

12, 91a-2, 96b-9, 102b-12, 110a-12,

113b-6, 119b-1, 129a-2, 143b-3,

149a-6, 150b-10, 152a-13, 154b-8,

156a-8, 156b-7

b.+nı: 84a-10, 84b-2, 87a-6, 87a-7,

89a-11, 94b-13, 95b-11, 95b-13, 96a-

6, 106b-1, 106b-5, 117a-8, 127a-9,

130a-2, 130b-2, 149a-10, 149a-11,

155a-6, 155b-13, 156a-1

b.+ña: 135b-7, 140b-8, 146a-8,

151a-13

b.+nda: 89a-13, 123b-13, 133a-2

b.+ndan: 103a-6, 127b-1, 136b-9,

152b-4

b.+lar: 82a-10, 85a-2, 88b-6

b.+larıñ: 84a-8

b.+laruñ: 103a-11

b.+lara: 98b-13, 142b-2

b.+nca: 95a-9, 100a-8, 116b-2,

153a-1

b.+nlar: 96b-7, 98b-6, 101a-4, 103a-

8, 105a-2, 105a-4, 106b-8, 108b-10,

112b-8, 113a-10, 113a-4, 113a-5,

123b-8, 127a-6, 127a-7, 139a-6,

140b-2, 141a-2, 142a-11, 142b-3,

152b-3

b.+nlardur: 121a-10

b.+nlar-ıdı: 122b-7





DİZİN Halil ÖZER

118

b.+nlarıñ: 100a-3, 123b-6, 129a-7,

132b-7, 135a-1, 136b-5, 137a-5,

142a-6

b.+ñlaruñ: 98b-5, 98b-8, 99a-13,

99b-6, 100a-9, 101b-8, 102b-6, 103b-

10, 103b-2, 104a-2, 105a-4, 110b-1,

113b-10, 113b-2, 114b-5, 118b-13,

120a-1, 121b-7, 124a-3, 132a-6,

133a-4, 133a-5, 139b-1

b.+nları: 101a-10, 101a-2, 103b-3,

105a-8, 107a-4, 108b-12, 109b-4,

112a-8, 112a-9, 121b-7, 128b-11,

131a-11, 132a-9, 132b-5, 134a-8,

142a-9, 145a-5

b.+nlara: 98b-12, 99b-1, 99b-11,

99b-7, 100a-13, 100a-8, 101b-8,

102b-6, 112a-13, 112a-3, 112a-8,

113a-3, 116b-3, 118a-4, 118b-7,

119b-13, 122a-2, 122b-10, 125b-6,

127b-4, 132a-10, 132a-13, 132a-6,

132b-13, 134a-4, 142b-2, 146b-2,

152a-11, 153b-13, 154a-9, 155a-12

b.+nlarda: 134a-4

b.+nlardan: 99b-7, 101b-6, 103a-9,

111b-10, 114a-7, 121a-11, 133a-6,

133b-10, 134b-2, 136b-3, 137a-3,

147b-7

bucuḳ: buçuk, yarım. 112b-2, 108a-6, 111b-

8, 124b-4

budaḳ: budak.

b.+(ġ)ına: 91a-4

b. b. ol-: 133a-13

budaḳlu: budaklı. 91a-4

bugün: bugün. 88b-3, 88b-5, 88b-5, 95a-4,

135b-9

bul-: bulmak.

b.-ur mısız: 156b-3

b.-dum: 115b-12

b.-dı: 93a-4

b.-duḳ: 145b-2

b.-dılar: 119b-6, 145b-1, 148b-1

b.-ayım: 89a-3

b.-asın: 117a-8, 125b-8

b.-alar: 129a-6

b.-sayıduḳ: 116b-2

b.-madı: 143b-5

b.-madılar: 127b-3

b.-amadı: 137b-8

b.-amadılar: 103b-4, 135a-5, 154b-3

b.-amayavuz: 88a-10

bulut: bulut. 90a-3, 113b-10, 124a-12, 124a-

2

b.+dan: 124a-4

bura: bura.

b.+da: 122b-6

burç: (A.) burç. 82a-6, 135b-2

b.+da: 135b-2

burun: burun.

b.+ına: 132a-1

but: (F.) (krş. put.) put.

b.+a: 134b-1

b.+ları: 134a-7

buyur-: buyurmak.

b.-ur: 152a-4

b.-urdı: 84b-8

b.-dı: 82a-6, 82a-7, 82b-7, 84a-1,

84b-3, 96b-6, 97a-10, 97a-12, 97b-12,

97b-2, 98a-12, 98a-7, 99b-3, 100b-4,

115a-1, 116b-9, 133a-3, 134a-10,

134a-13, 135b-12, 136a-6, 141a-6,

145b-3, 146a-11, 146a-2, 155b-2

b.-ġıl: 86b-9, 100b-9, 151a-12, 151a-

9, 155a-13

b.-a: 137b-6

b.-duġıñ: 146b-1

b.-maḳ: 151a-11

buzaġu: buzağı. 111a-7, 111b-3, 111b-4,

111b-5, 114a-13, 119b-8

b.+yı: 111a-11, 113a-12, 113a-6,

114a-12, 114a-9, 114b-8, 119b-6

b.+ya: 111b-11, 111b-4, 111b-8,

112b-2, 112b-3, 112b-5, 131a-10

b.+da-˒ıdı: 114a-8

bün-: (krş. bin-) binmek.

b.+üp: 101b-1

büyü-: büyümek.

b.-yünce: 129a-6

büyük: büyük. 119a-10, 87a-1

C

cabbār: (A.) zor kullanan, zorba. 87b-3





DİZİN Halil ÖZER

119

c.+lar-ısa: 123b-8

c.+ları: 132b-6

Ca˓fer bin Muḥammed Ṣādıḳ: Ca˓fer bin

Muḥammed Sâdık. 91a-3

Ca˓fer bin Sādıḳ: 128a-11

Ca˓feri’s-Ṣādıḳ: 128a-8

cāhil: (A.) bilmeyen, bilgisiz.

c.+den: 92b-2

c.+ler: 92a-13, 92b-8

Cālud: (krş. Cālut) Hz. Dâvut’un öldürdüğü

kimse. 141a-9

Cālut: (krş. Cālud) Hz. Dâvut’un öldürdüğü

kimse. 140a-4, 140a-9, 141a-11,

141a-4, 141b-5, 141b-6, 141b-8,

144b-10, 147a-5

C.+dur: 140b-7

C.+uñ: 141a-7

C.+ı: 141b-13, 142a-1

C.+u: 142a-2

C.+a: 140a-13, 140b-12

cān: (F.) ruh, can. 130b-10, 142a-12

c.+ı: 103a-7

c.+um: 130b-2, 131a-10

c.+uma: 143b-5

c.+uñ: 103a-2

c.+ı: 131b-9, 132a-1, 147a-2, 153a-8

c.+ın: 103a-12, 110b-1, 130a-10,

133a-4, 136a-1, 147a-1

c.+ları: 135a-8

c.+larını: 109a-4

canavar: (F. cân-âver) yırtıcı, vahşi hayvan.

91a-7, 134a-7

c.+ıdı: 147b-12

cāzū: (F. câdû) 1.büyücü. 2.cadı.

c.+y-ıdı: 96b-8

c.+lar: 96a-11, 96a-5, 96a-9

c.+ların: 83b-10

cāzūlıḳ: cadılık, büyücülük. 96a-7, 102a-10

c.+dur: 95b-13

c.+(ġ)ıdur: 99b-13

c. ḳıl-: 99b-9

Cebrā˒l: (A.) dört büyük melekten birisi,

vahiy meleği. 83a-5, 83a-6, 83a-8,

85b-1, 85b-7, 86b-12, 97a-3, 108a-8,

143b-9, 156b-6, 100b-8, 101b-13,

102a-11, 102a-12, 102b-11, 104a-11,

104a-12, 104a-9, 105a-9, 108a-12,

108a-4, 111a-1, 111a-12, 111a-3,

111a-4, 112a-11, 112a-5, 112a-8,

112a-9, 113a-11, 114a-11, 114b-7,

117b-8, 118a-5, 119a-1, 119a-13,

125a-13, 125b-12, 125b-7, 125b-8,

137b-13, 144a-9, 144b-4, 144b-6,

147a-4, 147b-5, 147b-8, 149b-11,

149b-4, 150b-3, 152b-12, 155a-12,

155b-6

C.+ven: 83a-2

C.+i: 111a-13

C.+e: 97b-2, 102a-6, 108a-1, 108a-3,

112a-10, 113b-9

ceddihi: (A.) onun atası. 128a-9

cellād: (A.) idama mahkum olanları idam

etmekle görevli kimse.

c.+lara: 96b-6

cem˓: (A.) bir araya getirme, toplama.

c. ḳıl-: 115b-1, 115b-2, 118a-5

c. ol-: 82b-6, 153a-3

c.+˓i ḳıl-: 145b-4

cemāl: (A.) 1. yüz güzelliği. 2. Cenâb-ı

Hakk’ın lütuf ve ihsânı ile tecellisi.

84b-13

cem˓an: (A.) bütün, hep. 134b-5

cem˓i’l-enbiyā˒i: (A.) bütün peygamberler,

nebilerin hepsi. 132a-3

cerāḥāt: (A.) yaradan akan beyaz akıcı

cisim. 83b-7

cevāb: (A.) yanıt, cevap. 89a-5, 89b-7, 96a-

13, 96b-4, 99a-11, 99b-4, 101b-8,

109a-11, 109b-1, 109b-3, 112b-6,

113a-8, 115b-11, 122b-3, 123b-11,

123b-7, 124b-11, 130b-8, 138a-4,

149b-11, 152a-3, 154b-12, 157a-11,

157a-3, 157a-6, 157a-7, 157a-8,

157a-9

c.(b)ın: 126b-7, 136b-7, 152a-2, 98b-

8

cevāhir: (krş. cevher) (A.) cevherler,

kıymetli şeyler. 154b-5

c.+den: 145b-9





DİZİN Halil ÖZER

120

cevher: (A.) (krş. gevher) değerli süs taşı,

mücevher. 145b-7

cevr: (A.) haksızlık, zulüm.

c.+in: 101b-8

cezā: (A.) 1.karşılık. 2.ceza.

c.+m: 123a-1

c.+sı: 83a-4, 116a-5

cırāḥāt: (krş. cerāḥāt ) 130a-13

cihān: (F.) 1.dünya. 2.âlem. 94a-5, 144a-8

c.+da: 103a-3, 103a-3, 143a-10,

143a-9

c.+dan: 119a-6, 148a-13

Ciẕzim: Cizzim

C.+idi: 102a-6

cuḳal: çukal, eskiden savaşlarda atlara

giydirilen zırhlı örtü ki bir çeşidini

savaşçılar da giyerdi.

c. ḳıl-: 144b-3

cühūd: (F.) Yahudi kavminden olan kimse,

Yahudi.

c.+lardur: 114a-5

cümle: (A.) bütün, hepsi. 97b-3, 116b-9

cün: ? 150b-12

Ç

çadır: çadır.

ç.+ına: 143a-4

çaġır-: çağırmak.

ç.-urlardı: 103a-8

ç.-dı: 87a-5, 94b-1, 109a-9, 113a-2

çaġrış-: çağrışmak.

ç.-dılar: 106a-8

çaḳ-: çakmak.

ç.-ardı: 90a-4

çaḳmaḳ: çakmak. 90a-4, 90a-5

ç.+(ġ)a: 90a-5

Çalab: Tanrı, Rab.

Ç.+ı: 83a-7

çanaḳ: çanak. 146a-7

ç.+da: 146a-8

çāre: (F.) çıkar yol, çözüm yolu. 84a-2

çāru-nāçār: (F. çâr-nâ-çâr) çaresiz, ister

istemez.

ç. ol-: 152a-3

çavuş: (F.) çavuş, asker, emireri

ç.+ları: 102a-12

çeḳ-: çekmek.

ç.-di: 96a-1

ç.-diler: 84b-11

ç.-em: 103b-1

çekürge: çekirge. 111a-9

ç.+˒i: 99b-3

ç.+yi: 99b-1

çelik: çelik.

ç.+den: 135b-4

çeri: asker, ordu. 118b-11, 141a-4, 143a-12,

143b-7, 148a-12, 148a-9

ç.+yle: 143a-1

ç.+nüñ: 140b-7

ç.+yi: 142b-3

ç.+ye: 140a-3, 141b-4, 143a-4

ç.+de: 141a-1

ç.+si: 102b-3, 113b-9, 135a-3, 140a-

4

ç.+sine: 102a-8, 140a-9

ç.+sinden: 140b-3

ç.+ler: 124a-5

ç. ḳıl-: 137a-13, 132a-13, 136b-1,

137b-5, 132a-10, 136b-4, 132a-13,

137a-3

çeriyye: asker, ordu.

ç.+sinden-idi: 144b-10

çevre: çevre, etraf.

ç.+sine: 133a-5

çey-: çiğnemek.

ç.-nedi: 105a-10

çıḳ-: çıkmak.

ç.-ar: 123a-3

ç.-ardı: 83b-3, 83b-4, 83b-7, 112a-5,

120b-1, 134b-5, 135a-8,

ç.-ar mısın: 87a-12

ç.-mış-ıdı: 153a-8

ç.-dı: 82a-4, 84a-7, 85a-12, 87a-3,

87b-10, 87b-12, 89b-13, 93b-7, 94a-8,

95b-11, 101b-2, 116a-7, 120b-13,

121a-2, 123a-3, 126a-12, 126a-4,

130a-11, 132a-1, 133a-12, 136a-7,

136a-9, 138b-9, 140b-3, 141b-4,

141b-9, 143a-11, 143a-3, 146b-4,

147a-2, 148a-13, 149a-2, 151a-1,

154b-6, 154b-8, 155a-10, 155a-11





DİZİN Halil ÖZER

121

ç.-dılar: 101a-4, 102b-3, 111b-13,

112a-12, 114b-11, 120a-12, 126a-1,

127b-4, 130a-7, 134a-9 , 148b-6,

155b-3, 82a-11, 111b-13

ç.-ġıl: 87b-9, 101a-1, 138b-9

ç.-ıñ: 134a-2

ç.-sunlar: 155b-1

ç.-sam: 91a-4

ç.-sa: 140b-7, 144a-7, 153a-5

ç.-savuz: 120a-9

ç.-alum: 130a-7

ç.-madı: 90a-5, 140b-9

ç.-an: 148a-13

ç.-maġa: 140b-10

ç.-maz ol-: 136a-2

ç.-mış ol-: 117a-2

ç.-a gel-: 135b-11

çıḳar-: çıkarmak.

ç.-ursın: 130b-10, 130b-11, 131a-1,

131a-2, 131a-4

ç.-urlardı: 124a-8

ç.-dı: 82b-10, 83b-5, 85a-7, 90b-6,

91b-2, 95b-3, 101a-2, 102b-11, 111a-

11, 123a-2, 127a-8, 133b-11, 134b-7,

141b-4, 147b-4

ç.-duḳ: 123a-10

ç.-dılar: 97b-12, 120b-2

ç.-sañ: 143a-1

ç.-sa: 140b-8

ç.-salar: 123a-10

ç.-ġıl: 89b-8, 90b-5, 108a-1, 120b-5,

132a-5

ç.-ıñ: 115a-6

ç.-ın: 132a-5, 140b-12

ç.-am: 130b-12, 130b-13, 131a-2,

131a-3

ç.-duġumda: 94a-5

çırāġ: (F.) 1.mum. 2.kandil. 2.çırak.

ç.+ı: 143a-6, 143a-6

çıyan: çıyan. 90b-7

ç.+dan: 90b-7

çirki: kir, kulak kiri. 124a-7

çoban: (F. çûbân) çoban. 88a-11, 89a-11

ç.+lar: 88a-10

çoḳ: çok, fazla. 140a-4, 152b-3

ç.+ıdı: 135a-3

çomaḳ: çomak.

ç.(ġ)ıla: 140b-5

çul: çul, örtü. 153b-5

çün: (F.) 1.gibi. 2.mademki. 3.nasıl. 4.için.

5.çünkü. 152a-2

çürü-: çürümek.

ç.-miş-idi: 139a-7

D

da: da. 88a-8

dad: tat, lezzet.

d.+ı: 146a-9

daḫı: 1. dahi, de. 2. bundan başka, aynı

zamanda, hem de, ve… 3. başka,

diğer. 4. daha (sıfatların başında). 5.

daha ziyade, daha çok. 6. henüz,

hala. 7. sonra, bundan sonra, artık,

bir daha. 8. yine, yine de. 83b-6,

84a-11, 84b-2, 87a-13, 87b-5, 89a-12,

90b-1, 90b-11, 90b-4, 92b-13, 92b-6,

93b-13, 93b-5, 94a-3, 94a-4, 94b-12,

95a-1, 95a-7, 95b-4, 97a-11, 97b-10,

97b-3, 100a-12, 100a-2, 100a-5,

100b-6, 102a-4, 103b-2, 104b-12,

105b-10, 105b-3, 105b-5, 106b-10,

108a-1, 108a-7, 110a-3, 110b-7,

110b-8, 111a-11, 111a-3, 113b-13,

113b-8, 114a-12, 114b-11, 114b-8,

115b-4, 115b-6, 115b-7, 115b-9,

116a-5, 116b-13, 116b-2, 117a-8,

118a-13, 122b-9, 123b-3, 124a-13,

124a-8, 126b-5, 127a-6, 127b-8,

127b-9, 128b-13, 130a-4, 131a-6,

132b-4, 132b-8, 134a-12, 134a-3,

135b-5, 140a-1, 140a-8, 141a-13,

141b-1, 141b-2, 144a-10, 144a-12,

144a-4, 144b-8, 145a-3, 145a-6,

145b-9, 146a-7, 147a-10, 148a-11,

148a-6, 148a-7, 149a-5, 149a-7,

149b-1, 150a-2, 151a-8, 151b-4,

152a-9, 152b-9, 153a-1, 154b-2,

155b-9, 156b-12, 156b-4

da˓iyyet: (A.) tâbi olmak.

d. ol-: 138b-8

dāne: (F.) 1.tohum. 2.yem. 3.tane. 150a-3





DİZİN Halil ÖZER

122

danış-: danışmak.

d.-ayım: 95a-4

dard-: kılıç çekmek.

d.-dılar: 142a-4

dart-: kuyudan su çekmek.

d.-aruz: 136b-1

d.-arlardı: 88a-7

d.-dı: 88a-12, 88b-8

d.-a: 88a-11

daş: taş.

d.+lardanam: 141a-13

datlu: tatlı. 145b-1

d.+˒idi: 124a-11

d.+sı: 124a-11

d.+sına: 106a-4

d. ḳıl-: 107a-7

da˓vet: (A.) davet. 95b-9

d. ḳıl-: 91b-5, 91b-8, 94a-4, 95b-10,

112a-9, 112a-9, 130b-6, 137a-1, 97a-

7, 98a-8, 135a-5, 144b-5

da˓v: (A.) 1.iddia. 2. dava.

d.+si: 83a-8

d. ḳıl-: 83b-8, 95a-9, 83b-6, 150b-10,

151b-9

Dāvud: Hz. Davut. 93a-10, 93a-11, 143b-10,

141a-11, 141a-5, 141a-8 , 141a-9,

141b-13, 141b-5, 141b-7, 142a-2,

142b-1, 142b-3, 142b-10, 142b-9,

143a-11, 143a-3, 143b-1, 143b-3,

143b-8, 144a-5, 144b-10, 144b-4,

145a-6, 147a-12, 147a-4, 147a-6,

147b-10, 147b-12, 147b-13, 147b-8,

148a-1, 148a-11, 148a-2, 148a-3,

148a-4, 148a-5, 148a-9, 148b-3,

148b-4, 148b-6, 149a-3, 149a-5,

149a-7, 149a-9, 149b-12, 149b-13,

149b-5, 149b-7, 149b-9, 150a-1,

150a-5, 150a-8, 150b-11, 150b-13,

150b-4, 150b-7, 150b-8, 151a-10,

151a-3, 151a-5, 151a-6, 151a-7,

151b-11, 151b-3, 151b-6 , 151b-8,

152a-11, 152a-13, 152a-2, 152a-6,

152b-13, 154b-11, 155a-11, 155a-13,

155a-3, 155a-5, 155a-6, 155b-13,

155b-2, 155b-3, 155b-4, 155b-5,

155b-6, 156a-12, 156a-13, 156a-7,

156b-1, 156b-5, 156b-7, 157a-11,

157a-6, 157a-8

D.+dur: 140b-13

D.+la: 144a-4

D.+uñ: 142b-9, 157a-3

D.+ı: 143b-2

D.+u: 150b-4

D.+a: 141a-12, 142b-13, 142b-5,

142b-8, 144a-5, 145a-6, 148b-2,

150b-9, 154b-10, 154b-13, 155a-2,

156a-12

D.+dan: 142b-8

D.+ven: 147b-7, 149b-10

dayan-: dayanmak.

d.-amayasız: 134b-10

de: de. 103b-9

dede: dede.

d.+m: 128a-12

d.+mden: 128a-12

deg-: değmek, dokunmak, ulaşmak, vasıl

olmak.

d-er: 157a-3

d.-miş-idi: 151b-5

d.-düñ: 152b-11

d.-di: 84a-9, 87a-2, 88a-6, 90a-9,

93b-6, 94b-2, 102a-9, 102b-4, 104a-7,

105a-10, 105b-11, 106a-5, 120a-12,

121a-2, 121b-11, 122a-6, 126a-4,

132a-10, 145b-4 , 146b-7, 147b-8,

152b-12, 155a-8, 156b-5, 156b-6

d.-diyse: 148a-3, 97b-13

d.-diler: 94a-11, 121a-4, 127b-3,

133a-1, 133a-11, 133a-8, 139a-5,

139b-10, 148a-12,

d.-eydüm: 97a-10

d-se: 151b-3

d.-e: 138b-3, 151b-3, 153a-2

d.-medi: 95b-8

d.-mesün: 116a-12

degdür-: değdirmek, ulaştırmak.

d.-di: 148a-13

degil: (krş. degül) değil. 102b-8, 131b-13,

135a-10, 139b-7, 139b-8





DİZİN Halil ÖZER

123

degin: değin, boyunca, süresince. 101a-5,

102b-7, 118a-1, 118a-2, 144b-9

degince: değince, süresince. 83a-9, 84b-6,

86b-13, 97a-6, 106a-10, 106b-11,

110a-1, 117b-11, 117b-13, 119b-10,

122b-4, 136a-10, 138b-10, 143a-5,

143b-9

degme: 1. her, her bir, herhangi bir,

gelişigüzel, rastgele. 2.beğenilmiş,

seçilmiş. 82a-10, 82a-5, 82b-8, 83b-3,

86b-2, 91a-10, 91a-4, 94a-10, 95b-5,

95b-6, 95b-7, 97a-12, 100b-9, 101a-

12, 104a-1, 108a-6, 108a-7, 111b-9,

115b-5, 115b-6, 116b-10, 121a-1,

123b-2, 123b-3, 124b-1, 133a-13,

134a-7, 134b-1, 134b-5, 135b-2,

141b-11, 144a-6, 144a-7, 145b-3,

146a-10, 146a-11, 146a-12, 146a-7,

146a-8, 153a-5

d.+ñiz: 111a-8

d.+si: 106b-12, 111a-8, 116b-13,

116b-9, 123b-7, 146a-9

d.+müzde: 134b-8

degül: (krş. degil) 155a-6

d.+dür: 151b-12

d.+in: 151b-12

d.+misedi: 92b-3, 118a-13

degür-: 1.eriştirmek, yetiştirmek,

ulaştırmak, duyurmak, bildirmek. 2.

değdirmek, dokundurmak.

d.-ürsin: 131b-6

d.-ürüz: 90b-9

d.-miş-idi: 110b-1

d.-gil: 123a-1

d.-se: 91a-11

d.-e: 118b-3

d.-üci: 109b-1

d.-ici: 109b-3

degüşdür-: değiştirmek.

d.-meyem: 98a-11

degzin-: devretmek, çevrilmek, dönmek,

dolaşmak.

d.-di: 88b-5, 85b-8

del-: delmek.

d.-diñ: 127a-9

delik: delik. 135b-12

d.+(g)ine: 124a-5

dell: (A.) delil. 109a-11

delim: çok, birçok, fazla. 86a-12

d.+dür: 92b-8

delin-: delinmek.

d.-di: 127a-8, 152b-2

dem: (F.) 1.zaman. 131b-13, 132a-2

demür: demir. 82a-10, 97b-12, 144a-12,

144b-2

d.+e: 144b-1

d.+den: 82a-10, 110b-7, 134a-6,

135b-4

deñil-: denilmek.

d.-messe-y-idi: 102b-6

deñiz: deniz. 101b-6, 102a-1, 102b-4, 103a-

12, 103a-5, 103a-6, 126a-4, 126b-3,

127a-5, 131a-13, 131b-1, 152a-12

d.+idi: 133a-10

d.+e: 99a-9, 99b-3, 101b-13, 102a-

12, 102a-3, 102a-9, 102b-1, 102b-4,

111b-13, 114a-13, 114a-9, 131a-13,

145b-5, 152b-6

d.+de: 152b-2

d.+den: 102b-12, 102b-5, 111b-13,

136a-6

d.+i: 101b-3

d.+ine: 101a-4, 120a-12

depelü: depeli. 82a-13

depren-: hareket etmek, sallanmak.

d.-di: 85b-12, 106a-5, 119b-12

depret-: sallamak, silkmek.

d.-di: 94a-13, 148a-4

derece: (A.) 1.derece. 2.aşama. 3.kat.

3.miktar. 107b-10

d.+ye: 147b-8

d.+de-˒idi: 121a-12

dergāh: (F.) dergah.

d.+ına: 100b-2

deril-: toplanmak.

d.-meyince: 88a-10

deri: deri.

d.+si: 154b-5

d.+sin: 119b-11

d.+sine: 154b-1





DİZİN Halil ÖZER

124

d.+sinden: 123a-2

dermān: (F.) derman, ilaç.

d.+da: 99a-3

dernecik: 126b-4

derviş: (F.) derviş.

d.+ler: 110b-10

destār: (F.) sarık. 116b-11

destūr: (F.) izin, müsaade. 157a-8

deve: deve.

d.+ye: 145b-7

devlet: (A.) devlet, baht, kut, saadet.

d.+ümüz: 86a-11

devr: (A.) zaman, müddet.

d.+i ḳıyāmetde: 115a-6

deyis: (A. deyyûs) deyus.

d.+i: 123a-11

Dımışḳ: (krş. Dımışġ) Şâm.

D.+a: 145a-10

D.+dan: 146b-4

Dımışġ: (krş. Dımışḳ) Şâm.

D.+a: 146b-2

di-: demek, söylemek. 93b-2, 117a-1,

d.-rsin: 83a-3, 95a-6, 105b-7, 117b-6

d.-r: 92b-1

d.-rse: 83a-10

d.-rseñ: 120a-11, 126b-13

d.-rdi: 97a-5, 110b-11, 156a-3,

d.-rler: 111b-5, 133a-8, 148a-10,

150b-6

d.-rlerdi: 83b-2, 87a-5, 125a-13

d.-miş: 129a-12

d.-miş-idi: 90b-7, 103b-1

d.-düm: 122b-9

d.-dümse: 131a-6

d.-düñ: 122a-12

d.-di: 85a-4, 86b-7, 89a-8, 93b-7,

95b-10, 104a-2, 106a-7, 107a-8,

117a-12, 117b-1, 122b-8, 122b-9,

125b-3, 126a-13, 129a-11, 129b-10,

130a-2, 133b-11, 135a-4, 140b-13,

141b-8, 142b-7, 144a-11, 149b-11,

151b-12, 152a-11, 152a-2, 152a-5,

152b-9, 154a-9

d.-diler: 106b-7, 112a-13, 113a-7,

120b-11, 133a-2, 133a-7, 134b-8,

134b-9, 136a-6

d.-yiserdi: 117b-7

d.-gil: 117a-1, 117a-11, 151a-4

d.-se: 83a-10, 86b-11

d.-yem: 122a-5

d.-ye-˒idi: 134a-5

d.-medüm mi: 127a-12

d.-mege: 126a-12

d.-yüp: 103b-7

dip: dip

d.+(b)inde: 88b-8, 94a-10, 129a-6

dik-: dikmek.

d.-miş-idi: 94a-9

d.-di: 110b-11

d.-diler: 82a-6

dile-: dilemek.

d.-rim: 149b-13

d.-rsin: 147b-9

d.-rsiz: 124b-13

d.-rse: 126b-13, 138b-1

d.-rseñ: 96b-5

d.-düñise: 92a-5

d.-di: 91b-8, 120b-4, 127a-13, 127b-

10

d.-gil: 119a-12, 124b-8, 137a-13,

137b-4, 149b-13, 149b-9

d.-sün: 143b-6

d.-ñ: 100b-1, 125a-4

d.-se: 123a-9, 150b-6

d.-señüz: 109b-10

d.-mezden: 92a-10

d.-medin: 92a-7, 93a-5, 93a-7

d.-me: 89b-6

d.-meyem: 107b-5

d.-dügin: 92a-7

d.-dükden: 93a-12

feryād dile-: 87a-5

dilen-: dilenmek.

d.-iyor: 103b-7

dil: dil.

d+imden: 91b-13

d.+i: 92a-7, 155a-11, 156a-5

dn: (A.) din. 134a-3





DİZİN Halil ÖZER

125

d.+i: 98a-11

d.+e: 98a-11, 144b-5

d.+ine: 112b-1

d.+inde: 86b-13

d.+inden: 97b-9, 98a-2

dinār: (A.) dinar.

d.+ı: 142b-13

diñle-: dinlemek.

d.-rdi: 144a-8

d.+di: 152a-2

d.-medi: 117a-6

direk: direk. 83b-2

d.+de: 83b-3

d.+leri: 146a-1

d.+lere: 83b-4

diri: diri, canlı. 139b-1

d. ḳıl-: 105b-8, 110b-5, 130b-1

d. ol-: 126a-4, 125b-13, 139a-7

diriġım: 141b-6

diril-: (krş. dirül-)toplanmak, bir araya

gelmek.

d.-miş-idi: 86a-12

d.-diler: 121a-9, 133a-1, 137a-2,

139b-3, 153a-3

diril-: canlanmak, dirilmek.

d.-di: 126a-11

d.-meyevüz: 100a-5

dirül-: (krş. diril-) toplanmak.

d.-ürdi: 143b-13

dirlik: (krş. dirlük) hayat, yaşam tarzı.

d.+(g)i: 135b-10

dirlük: (krş. dirlik) hayat, yaşam tarzı.

d.+(g)üñ: 107a-7

diş: diş.

d.+i: 91a-9, 91a-9

d.+in: 91a-11

ditre-: sarsılmak, titremek.

d.+di: 117b-10, 146b-8, 94b-1

dvār: (F.) duvar. 82a-9, 129a-2, 129a-5,

133a-5, 139a-6, 146a-11

d.+ıñ: 129a-5

d.+ı: 128a-2, 146a-6

d.+dan: 82a-11, 146a-11

d. ḳıl-: 82a-10

divit: divit. 83a-6

dv: dev.

d.+ler: 157a-2

diyi: (krş. diyü) 109a-9

diyü: (krş. diyi) diye. 85a-2, 100b-5, 113a-3,

116a-12, 117a-9, 121b-8, 127a-2,

128b-7, 129b-3, 130a-12, 133a-6,

135b-6, 143a-2, 155a-11, 155a-12

diz: diz.

d.+ine: 118a-1

dẕār: (F.) yüz.

d.+um: 107b-11

d.+uñ: 106a-12, 106a-7, 107b-5,

107b-6

d.+ın: 106a-9

d.+ına: 106b-4

dizdür-: dizdirmek.

d.-di: 82a-12

dizgin: dizgin.

d.+in: 102a-11

doġrı: doğru. 133a-12

doġrıld-: doğrultmak.

d.-alum: 127b-11

doḳı-: vurmak, çatmak, dokumak.

d.+dı: 97a-11

doldur-: doldurmak.

d.-avuz: 119b-11

dost: (F. dûst)(krş. dot) dost. 131a-7

d.+ıdur: 92b-1

d.+lar: 108b-11

d.+larımdur: 108b-11

dot: (F. dûst) (krş. dost) dost. 115b-8

dostlıḳ: (krş. dostluḳ) dostluk. 122b-6, 157a-

10

dostluḳ: (krş. dostlıḳ) 106a-6

dök-: dökmek.

d.-erin: 91a-2

d.-erdi: 133b-4

d.-di: 143b-4

dökül-: dökülmek.

d.-di: 149b-2

dön-: dönmek.

d.-erdi: 102a-13

d.-düñ: 96b-8

d.-di: 93b-5, 96b-9, 102b-4, 126a-4,

143a-10, 150a-5, 152a-5





DİZİN Halil ÖZER

126

d.-diler: 112b-6, 126b-1, 142b-3,

153a-12

d.-gil: 97a-7, 97b-8, 151a-4

d.-sünler: 134b-4

d.-elim: 128b-7

d.-elüm: 115a-9, 118b-5

d.-mezem: 97b-10

d.-medüm: 98a-2

d.-esiydi: 102a-11

d.-mek: 150a-13

döndür-: döndürmek.

d.-diler: 121b-11

dört: dört. 82a-9, 83b-2, 84b-11, 91b-8, 95a-

7, 108a-9, 113b-8, 113b-9, 114b-12,

116a-7, 133a-10, 133a-6, 144b-3,

145b-12, 146a-11, 146a-5, 146b-5,

153a-8

döşe-: döşemek.

d.-yüp: 144a-1

du˓ā: (A.) dua. 86b-13

d.+mı: 92b-10

d.+ñ: 97a-5, 137b-10

d.+sıyla: 132a-8

d.+sın: 122a-1, 123a-1, 136b-12,

151b-7

d.+ñuz: 97a-4

du˓ā eyle-: 121b-9

du˓ā it-: 140b-1

du˓ā ḳıl: 91b-8, 97a-5, 98b-12, 99a-9,

99b-7, 100a-1, 100a-2, 100a-7, 100a-

8, 110b-1, 118b-13, 121b-1, 121b-3,

121b-4, 121b-5, 121b-6, 121b-8,

121b-10, 122b-13, 123a-13, 125a-5,

132b-1, 132b-2, 136b-6, 137b-10,

152a-8, 152a-11, 154a-8, 154a-7

ḍubh: ?

ṣ. ol-: 124a-12

dud-: (krş. dut-) tutmak.

d.-ġıl: 115b-8

d.-maġa: 147b-13

dul: dul, kocası ölmüş. 119b-6

dūn: gece. 84a-4, 133a-1, 133a-7

dur-: durmak.

d.-ur: 83a-13

d.-urlar: 112b-3

d.-urlardı: 135b-3

d.-duñ: 94b-6

d.-dı: 84a-12, 95a-12, 130a-6, 141a-1,

145a-3

d.-ġıl: 124a-4, 130a-7, 132b-3, 156a-

8, 95a-4

dut-: (krş. dud-) 115a-6, 89a-13

d.-mışdur: 119b-5

d.-mış-ıdı: 113a-2, 144b-9, 153b-10

d.-dum: 131a-3

d.-dı: 86b-6, 90a-11, 91a-12, 94a-13,

96a-4, 105a-2, 105b-10, 111a-2,

113b-10, 117b-11, 118a-1, 118a-2,

121a-5

d.-dılar: 127b-5, 132b-5, 134a-11,

140a-1

d.-ġıl: 87b-9, 89a-11, 91a-12, 105b-3,

116a-1, 117a-3, 117b-11, 122a-1,

129b-11, 147b-13, 154a-11

d.-a: 86a-9, 129b-5

d.-avuz: 137b-7

d.-alum: 92b-8

d.-maz mısın: 131a-7

d.-madılar: 112b-8, 134b-10, 139b-

11

d.-maġıl: 113a-2

d.-mayavuz: 113b-7

d.-mayasız: 137b-6

d.-duḳda: 100b-13

d.-duġı: 105b-5

d.-maġa: 105b-6

menfa˓at dut-: 151b-1

dutdur-: tutturmak.

d.:147a-10

dü: (F.) iki

dücce: (A.) fazla karanlık. 114b-9

dügüm: düğümd.+i: 91b-13

dükeli: hepsi. 84b-13, 93b-4, 94b-13, 95a-7,

101a-13, 101b-5, 103a-13, 104b-13,

107a-5, 111b-10, 111b-8, 114b-11,

118a-8, 131a-12, 135b-2, 147b-3,

150b-12, 153b-1, 154a-1

d.+in: 96a-6, 99b-1

dülger: (F. dürger) dülger. 85a-12





DİZİN Halil ÖZER

127

dün: dün. 83b-11, 87a-12, 87b-12, 87b-3,

100b-10, 100b-13, 101a-2, 101a-3,

104b-12, 104b-7, 132b-3, 133a-3,

135a-5, 135a-6, 141a-10, 154a-6

d.+de: 134b-5

d.+i: 105b-4, 112a-4, 122a-12, 142b-

11

d.+inden: 122b-8

dünyā: dünya. 90a-4, 107a-5, 107b-4

d.+yı: 82b-12, 82b-13, 94b-13,

115b-10

d.+ya: 104a-4, 147b-4

d.+da: 82b-13, 91a-4, 103a-2, 107b-

6, 107b-11, 108b-13, 115a-5, 117a-7,

118b-1, 119b-2, 134a-4, 146a-1,

149b-8, 153b-3

d.+dan: 82a-4, 116b-7, 130a-11,

132a-5

dürlü: türlü. 99a-10, 100a-8, 100a-9, 114b-

10, 116a-8, 144a-8, 146a-10

dürt-: dürtmek, sürmek.

d.-se: 83b-6

d.-seler: 83b-7, 83b-8

dürtün-: sürtmek.

d.-üñ: 134a-1

dürüst: (F.) dürüst. 109a-11

düş: taraf, yön, cihet. 83b-11

d. oldı: 108a-13

düş: rüya.

d.+inde: 141a-10

d.+ünde: 83b-9

düş-: düşmek.

d.-erdi: 83b-4, 85b-4

d.-erse: 114a-1

d.-di: 84a-12, 84a-6, 89b-13, 90a-1,

107b-2, 128a-7, 132b-6, 141b-10,

141b-11, 143b-8, 147b-3, 150b-2

d.-eyim: 146b-13

d.-medi: 83b-13

düşmān: (F.) 100b-3, 101b-7, 139a-2

d.+ı: 94a-7

d.+da: 101b-7

d.+dan: 98b-10

d.+uñı: 147a-4

d.+umuz: 137b-4

d.+umuzla: 137a-13

d.+uñuz: 103a-5

d.+larumı: 112b-10

d.+larından: 100b-12

düşür-: düşürmek.

d.-di: 141b-11, 97b-3

düz-: düzmek.

d.-di: 111a-7

d.-diler: 132a-2

E

ebsem: ?

e. ol-: 156a-5, 155b-5

Ebūbekir: Hz. Ebubekir. 93a-10, 93a-6,

93a-8

ecma˓n: (A.) hepsi, cümlesi. 120a-10

edük: ?

e.+(g)i: 140b-4

efendi: efendi.

e.+sine: 83a-3

eg-: eğmek.

e.-mezdi: 125a-13

eger: (F.) eğer, şayet. 82b-6, 83a-10, 83b-8,

85a-8, 86b-10, 89a-3, 92b-3, 94b-13,

95a-10, 95a-13, 99a-7, 99b-12, 102a-

10, 102b-5, 107a-10, 114a-1, 115a-9,

116b-6, 118a-12, 123b-8, 126b-13,

127a-1, 128a-13, 134a-4, 138b-7,

139b-7, 142a-1,143a-8, 154a-3,

155a-5

egil-: eğilmek.

e.-miş: 127b-11

egin: sırt, arka.

e.+ine: 94a-8

e.+inde: 116a-9

ehl: (A.) 1. maharet sahibi. 2.evcil. 3.bir

yerde ikamet eden. 4.bir yere

veya görüşe mensup.

e.+i: 83a-13, 87a-2, 127b-6

e.+in: 103a-11

ek-: ekmek.

e.-mişdür: 119b-5

e.-iñ: 82a-6

ekin: ekin, mahsül. 82a-6, 119b-4

eksiklik: eksiklik.

e.-(g)i: 112a-2





DİZİN Halil ÖZER

128

eksil-: eksilmek.

e.-ür: 134a-3

eksük: eksik. 131b-10, 134a-3

el: el, insan uzvu. 112b-3

e.+im: 85a-2, 85a-3

e.+üm: 94a-5, 103a-9, 141a-3

e.+ümle: 131a-3

e.+ümden: 131a-2

e.+üñ: 89a-3, 91a-12

e.+üñde: 141a-9

e.+üñden: 131a-2

e.+i: 86a-4, 86b-6, 87a-7, 88a-12,

88b-7, 89b-9

e.+in: 85b-11, 86a-4, 86b-10, 86b-

12, 86b-5, 88b-4, 89a-6, 90b-10, 91a-

12, 91b-1, 95b-11, 95b-3, 96b-6, 97b-

12, 105a-9, 111b-1, 127a-7, 136a-1,

139b-12, 141a-3, 141b-2, 144b-1,

147a-10, 156a-2

e.+ine: 85a-7, 86a-7, 86b-12, 86b-5,

103b-11, 132b-9, 148a-7, 156a-11,

156b-10

e.+inde: 83b-13, 86b-8, 90b-13,

103b-6, 107a-2, 116b-9, 125a-11,

140b-11, 144a-12,

e.+indedür: 141a-7

e.+inden: 97b-4, 138b-3

e.+ümüzden: 154b-8, 155a-10

e.+üñüz: 96b-3

e.+üñüzdeki: 134b-7

e.+leri: 84b-9

e.+lerin: 140a-13

e. ḳavşur-: 112b-3

elbetde: (A.) şüphesiz, elbette. 87a-7

elçü: elçi.

e. ol-: 138a-1

elem: (A.) keder, ağrı, acı. 86a-4

el-ḳıṣṣa: (A.) kıssa, ibretli hikâye. 120a-1

elli: elli. 111b-10, 130b-5, 132b-8, 133a-8

elma: elma. 132a-1

elvāḥ: (A.) levhalar

e.+ı: 131a-3

em-: emmek.

e.-dise: 86a-13

e.-medi: 86a-8

emānet: (A.) emanet. 89b-1

emek: emek. 129b-9

e.+(g)üñ: 89b-6

e.+(g)ümüz: 127b-8

emeksüz: emeksiz.

e.+idi: 133b-5

emn: (A.) emin, güvenilir.

e. ol-: 135b-13, 102a-5

emir: (A.) (krş. emr) emir. 108a-8, 144a-11

emmānetdār: (F.) emanet sahibi, emaneti

koruyan.

e.+dur: 89a-12

e.+ın: 89a-13

emnü’s-selvā: ? 124a-9

emr: (A. emr) emir.

e.+üme: 151b-12

e.+üñ: 147a-7

e.+i: 110a-10

e.+ü: 152a-3

Emrem: Emrem. 129a-7

emzür-: emzirmek.

e.-di: 85b-2

e.-gil: 85a-7

e.-e: 86a-9

e.-mege: 86a-7, 86b-3

en: en .157a-4

enbiyā: (A.) nebiler.

cem˓i’l-e.+˒i: 132a-3

endām: beden, vücudun görünüşü.

e.+ı: 156a-4

ene: (A.) ben. 126a-7

eñse: ense.

e.+sine: 95b-11

e.+sinde: 91a-10, 95b-5

e.+sinden: 90b-10, 96a-4

er: er. 87a-9, 87b-6, 87b-8, 88a-11, 100b-7,

105b-6, 111b-11, 115b-5, 118b-6,

121a-11, 121a-4, 121b-6, 125a-10,

125b-4, 126b-4, 131b-11, 133a-10,

133a-6, 135a-3, 135b-8, 136b-7,

137b-7, 139a-6, 139b-12, 140a-12,

140a-7, 140a-9, 140b-11, 140b-3,

142b-12, 145b-3, 151a-12, 151a-2,

153a-13, 155b-12, 155b-7, 156a-3

e.+dür: 117b-7





DİZİN Halil ÖZER

129

e.+idi: 111b-10, 111b-10

e.+˒idi: 155b-13

e+i: 88b-9, 105b-8, 125b-11

e.+e: 123b-1, 151a-12

e.+den: 139b-11, 153a-8

e.+in: 84a-6, 137b-9

Erḥayā: Erhayâ. 121b-2

E.+˒idi: 121a-12

eri-: erimek.

e.-rdi: 91a-11

e.-di: 111a-10

erit-: eritmek.

e.-(d)ürlerdi: 123b-3

e.-mez: 108a-2

erraḥmānirraḥm: (A.) merhametlilerin en

merhametlisi.

e.+idi: 109a-10

esen: sağlıklı, sağlam.

e.+dür: 85a-6

eer: (A.) eser.

e.+i: 147a-2

eṣḥābü’r-resedi: ? 141b-2

eş˓ar: kıllar, tüyler. 142b-5

eşek: eşek. 138a-8

e.+(g)e: 121b-11

e.+den: 121b-12

e.+(g)in: 121b-11

eş: eş.

e.+ler: 146a-8

Eşmūyıl: Eşmûyıl. 137a-1, 137b-11, 139b-10

E.+ıdı: 136b-13

et: et. 154b-6

e.+i: 119a-2, 119b-12, 154b-5

e.+in: 154b-1

e.+ine: 126a-6

et-: (krş. id-) etmek.

e.-di: 96a-3

e.-sem: 94b-13

e.-megi: 88b-2

e.-mezseñ: 95a-13

etmek: ekmek. 84b-12, 152b-10, 153a-1

etek: etek.

e.+(g)ine: 143a-1

ettā˒ibūne: (A.) tâbî olanlar, uyanlar. 110a-

1

ev: ev. 87a-3, 97b-10, 98a-2, 98a-3, 104a-1,

118b-3, 126b-4, 126b-6, 146a-11

e.+e: 93b-8, 152b-9

e.+de: 146a-7

e.+den: 85a-12, 94a-8

e.+i: 99a-1, 103b-13, 104a-3, 112a-1,

134b-1

e.+in: 104a-5

e.+ine: 84a-12, 85b-1, 89b-8, 95a-5,

96b-10, 103b-10, 109a-9, 133b-5,

154b-2

e.+inde: 84a-5, 86a-9, 137a-5, 147b-

1

e.+lerin: 84b-8

e.+lerine: 88a-13

e.+lerinden: 112a-11

e.+ler: 112a-1

evet: evet. 94b-11, 140b-13, 141a-2

evlü: evli. 133b-4

evren: ejderha, büyük yılan. 90b-6, 91a-7,

95b-5, 95b-6, 96a-1

e.+ları: 141a-2

evren: ? 133b-6

evvel: (A.) ilk, önce.

e.+den: 89a-7

eyd-: (krş. eyit-) söylemek, demek.

e.-ür: 87a-7, 90b-1, 92b-1, 92b-7,

93a-1, 95a-7, 90b-11, 90b-13, 103b-7,

108a-2, 114a-10, 114a-12, 115b-4,

115b-5, 117b-3, 117b-9, 118a-10,

118b-5, 120b-5, 122b-5, 127b-12,

128a-11, 144a-10, 144b-4, 145a-4,

146a-1, 147a-6, 150a-1, 150b-4,

155a-13, 156b-12

e.-ürler: 150a-2

e.-ürdi: 83a-9, 86b-4, 125a-12, 147b-

11

e.-ürlerdi: 106b-2, 107a-6, 114a-1,

97a-13, 97a-7, 115a-9

e.-di: 114b-4, 118a-3, 143a-7, 147b-

13

e.-diler: 123b-5

e.-iserdi: 117b-6

e.-üñ: 99a-11, 134b-6, 134b-6

e.-iñ: 135b-5





DİZİN Halil ÖZER

130

e.-eyin: 110b-13

e.-esin: 94b-12, 104b-4

e.-e: 119a-2

e.-ivirsün: 152a-9

e.-ici: 109b-1

eyit-: (krş. eyd-) söylemek, demek.

e.-düm: 138a-10

e.-di: 82a-13, 82b-2, 82b-4, 82b-6,

83a-1, 83a-11, 83a-2, 83a-3, 83a-4,

83a-5, 83a-6, 84b-7, 85a-13, 85a-6,

85b-10, 85b-13, 85b-5, 86a-11, 86a-2,

86a-5, 86a-6, 86a-7, 86b-1, 86b-2,

86b-7, 86b-8, 87a-12, 87a-13, 87a-6,

87b-13, 87b-6, 87b-9, 88a-9, 88b-13,

88b-2, 88b-5, 88b-6, 88b-9, 89a-10,

89a-11, 89a-12, 89a-7, 89b-11, 89b-

12, 89b-4, 89b-7, 90a-2, 90a-7, 90b-6,

91b-12, 91b-5, 91b-6, 92a-7, 92a-8,

92b-11, 93a-10, 93a-11, 93a-4, 93a-5,

93a-6, 93a-7, 93b-11, 93b-12, 93b-13,

93b-7, 93b-8, 94a-2, 94a-6, 94b-1,

94b-10, 94b-12, 94b-2, 94b-5, 94b-9,

95a-13, 95a-3, 95a-6, 95a-9, 95b-10,

95b-12, 95b-2, 95b-4, 96a-11, 96b-11,

96b-3, 97a-3, 97a-5, 97a-8, 97b-10,

97b-5, 97b-8, 97b-9, 98a-1, 98a-10,

98b-12, 99a-11, 99a-4, 101a-9, 142a-

5, 82b-11, 83b-11, 85a-1, 87b-1, 87b-

3, 89a-1, 89b-11, 91a-1, 93a-6, 96a-

13, 97a-9, 97b-11, 100b-2, 100b-6,

100b-8, 101a-6, 101b-13, 102a-1,

102a-10, 102a-3, 102b-12, 102b- 3,

102b-9, 103a-3, 103a-5, 103a-9,

103b-4, 103b-7, 104b-10, 104b-12,

104b-6, 104b-7, 104b-8, 105a-11,

105a-12, 105a-3, 105a-4, 105b-11,

105b-6, 106a-1, 106a-10, 106a-12,

106a-6, 106b-13, 106b-5, 106b-8,

107a-1, 107a-3, 107a-8, 108b-11,

108b-3, 108b-8, 109a-13, 109a-2,

109b-4, 109b-5, 110b-1, 110b-10,

110b-13, 110b-9, 111a-5, 111a-8,

111b-6, 111b-7, 112a-10, 112a-5,

112a-6, 112a-8, 113a-1, 113a-12,

113a-13, 113a-3, 113a-6, 113a-7,

113b-1, 113b-11, 113b-12, 113b-

5,113b-9, 114a-11, 114a-12, 114b-7,

114b-8, 115b-8, 115b-12, 116b-1,

116b-5, 117a-10, 117a-4, 117b-10,

117b-2, 117b-6, 117b-7, 117b-8,

117b-9, 118a-1, 118a-2, 118a-7,

118a-8, 119a-1, 119a-10, 119a-13,

119a-6, 119b-4, 119b-9, 120a-2,

120a-6, 120b-10, 121a-3, 121b-13,

121b-2, 121b-3, 121b-6, 121b-7,

121b-9, 122a-11, 122a-4, 122a-6,

122b-1, 122b-11, 122b-13, 122b-2,

123b-10, 123b-13, 124b-12, 124b-2,

125b-12, 125b-2, 125b-4, 125b-5,

125b-7, 125b-8, 125b-9, 126a-1,

126a-10, 126a-13, 126a-6, 126b-10,

126b-11, 126b-12, 126b-8, 127a-1,

127a-11, 127a-12, 127a-8, 127b-10,

127b-7, 128a-12, 128a-2, 128a-4,

128a-6, 128b-1, 128b-4, 129a-2,

129b-11, 129b-12, 130a-11, 130a-5,

130a-7, 130a-9, 130b-1, 130b-10,

130b-11, 130b-12 , 130b-13, 130b-2,

130b-4, 130b-9, 131a-1, 131a-2,

131a-3, 131a-6, 131a-8, 132a-3,

133b-12, 133b-13, 134a-8, 134b-9,

135a-10, 135a-11, 135a-13, 135a-4,

135a-6, 135b-10, 135b-3, 135b-9,

136a-13, 136a-3, 136b-10, 136b-11,

136b-9, 137b-11, 137b-12, 137b-5,

137b-9, 138a-12, 138a-2, 138a-3,

138a-9, 138b-2, 138b-6, 138b-8,

139a-11, 139a-2, 139a-3, 139b-6,

140a-7, 140b-12, 140b-13, 140b-8,

141a-1, 141a-10, 141a-12, 141a-2,

141a-4, 141a-7, 141a-9, 141b-1,

141b-13, 141b-5, 141b-6, 141b-7,

142a-2, 142a-5, 142a-6, 142b-10,

142b-7, 142b-9, 143b-3, 144b-4,

145a-6, 146b-11, 146b-12, 146b-13,

146b-3, 147a-4, 147b-12, 147b-8,

148a-10, 148a-6, 149a-5, 149a-7,

149b-10, 149b-12, 149b-13, 149b-4,

149b-6, 149b-8, 150a-12, 150a-13,

150a-3, 150a-5, 150a-7, 150a-8,





DİZİN Halil ÖZER

131

150b-10, 150b-11, 150b-13, 150b-4,

151a-10, 151a-11, 151a-2, 151a-4,

151a-5, 151a-6, 151a-7, 151a-8,

151b-11, 151b-13, 151b-3, 151b-9,

152a-13, 152a-6, 152a-7, 152a-8,

152b-13, 152b-2, 152b-9, 153a-11,

153a-6, 153b-13, 154a-1, 154a-10,

154a-12, 154a-13, 154a-4, 154a-5,

154a-7, 154b-11, 154b-12, 154b-7,

154b-9, 155a-13, 155a-3, 155a-4,

155a-5, 155a-6, 155a-7, 155a-8,

155b-6, 156a-1, 156a-2, 156a-3,

156a-8, 156b-7, 157a-11, 157a-6,

157a-8, 157a-9

e.-diler: 82b-6, 83b-12, 84b-1, 84b-2,

88a-10, 88a-9, 93a-2, 93b-10, 94b-3,

95b-9, 96a-12, 96a-5, 96a-6, 96a-9,

96b-5, 98b-1, 98b-5, 98b-7, 99a-3,

99a-5, 99b-13, 99b-2, 99b-8, 149a-3,

95b-10, 96a-10, 96b-2, 100a-1, 100a-

4, 100a-5, 100a-7, 101b-5, 105a-5,

109a-12, 109a-5, 113b-12, 113b-6,

113b-8, 114a-2, 114a-4, 116a-13,

118b-12, 119a-11, 119b-1, 119b-10,

120a-10, 121a-2, 122a-4, 124a-1,

124a-3, 124a-6, 124a-8, 124b-5,

124b-8, 130a-12, 130a-4, 131b-12,

132a-11, 133a-1, 133a-6, 133b-12,

133b-13, 134b-8, 135a-12, 135a-9,

135b-11, 136a-5, 137a-12, 137a-2,

137a-5, 137a-7, 137a-9, 137b-4,

137b-6, 138a-5, 138a-7, 138b-2,

138b-7, 139a-1, 140a-3, 140b-1,

142b-12, 142b-4, 143b-2, 145b-2,

146b-1, 148a-5, 148a-6, 148b-2,

155a-3

e.-dilerdi: 114b-1

e.-diler-ise: 105a-8

e.-gil: 83a-3, 114a-13, 149b-12,

151a-4, 155b-6, 156b-3

e.-dügin: 125a-6

eyt-: (krş. eyd-)

e.-miş-idi: 138a-1

e.-gil: 93b-2, 99a-5, 100a-13, 110a-8,

114b-6, 117a-1, 117a-11, 117a-3,

117a-7, 119a-1, 119a-7, 121b-5,

129b-12, 130a-4, 144b-6, 144b-9,

152b-13

e.-dügüm: 138a-10

eyle: öyle. 83b-9, 84b-8, 93b-12, 95a-12,

102b-6, 106a-5, 114a-13, 117b-1,

120b-10, 127a-2, 133a-4, 139b-11,

139b-8, 140a-2, 142a-10, 147b-3,

155a-1

e.+dür: 93b-13, 94b-11, 95a-2,

121a-7, 156a-9

e.+y-idi: 148a-7, 153a-9

e.+yse: 135a-13

eyle-: eylemek.

e.-di: 155a-11

e.-diler: 94a-12, 133b-9

e.-sün: 151b-1

e.-ye: 129b-5

e.-mezsin: 131b-10

e.-yüp: 152a-1

du˓ā eyle-: 121b-9

feryād eyle-: 117a-6

ḳabul eyle-: 156a-4

eylük: iyilik. 93b-4

e.+(g)i: 118b-3, 120a-8

e. ḳıl-: 88b-9, 115b-9, 118b-2

eymen-: korkmak, çekinmek.

e.-mezsin: 92b-6

eyü: iyi. 92b-4, 95b-13, 129a-9, 134a-1

e.+lere: 122b-4, 122b-7

e.+lerden: 118b-2, 142a-13

eyü ol-: 83b-6, 83b-7

e.+lerden ol-: 89b-7

eyüsüz: iyisiz. 129a-8

ezber: (F.) ezber. 144a-10

e.+e: 114b-11

ezrakın: (A.) gök renkli, mâvi. 142b-7

F

fān: (A.) 1.ölümlü. 2.yok olucu. 3.geçici.

107a-9, 107b-4, 107b-5

fārıġ: (A. fâriğ) 1.boş. 2.rahat, huzurlu.

3.vazgeçen.

f. ol-: 94a-7, 126b-7,

fāsıḳ: (A.) Allah’ın emirlerini tanımayan.

122a-12, 122b-8, 122b-9





DİZİN Halil ÖZER

132

f.+lar: 122a-10

f.+lardan: 122a-9

fażıl: (A.) faziletli, üstün.

f. ḳıl-: 139a-12

fażl: (A.) 1.erdem. 2.üstünlük. 3. lütuf,

kerem, yardım.

f.+ı: 156b-1

f.+ına: 115b-13

feraḥ: (A.) ferah, rahat. 132a-6

ferāmuş: (F.) unutma, hatırdan çıkarma.

f. ḳılduḳ: 128a-4

ferişte: (krş. ferişteh) (F.) melek. 106b-4,

106b-7

f.+˒i: 102a-7

f.+ler: 100b-10, 121b-11, 137a-11

ferişteh: (krş. firişte) (F.) melek.

f.+leri: 106a-8

fermān: (F.) ferman, buyruk. 91a-12, 91a-6,

91b-4, 93a-13, 95a-2, 96a-3, 100a-12,

101b-12, 102a-6, 102b-5, 103b-4,

103b-8, 104a-7, 105a-11, 105b-12,

106a-1, 106a-13, 106a-9, 106b-8,

107a-3, 107b-13, 107b-8, 108a-3,

109b-3, 113b-2, 113b-7, 113b-9,

114a-6, 114b-6, 116b-13, 117a-6,

120a-9, 120b-4, 121a-1, 122a-9,

124a-4, 124a-9, 132b-2, 134b-3,

137b-6, 139a-1, 139a-7, 139b-1,

139b-5, 146b-12, 146b-13, 149b-7,

149b-9, 150b-7, 152b-5

f.+um: 112b-8

f.+umla: 152b-1

f.+umdadur: 83a-13

f.+ım: 113a-6

f.+ımdan: 117a-2

f.+ı: 83a-3, 84a-4, 84a-9, 86a-5,

95b-8, 111a-2, 132b-3, 136a-1, 136a-

2, 138a-10, 139a-9, 141b-3, 147a-1,

152a-10, 152b-1, 154a-5, 156a-8

f.+ın: 83a-7, 108a-5

f.+ında: 111b-12, 117b-9

f.+uz: 120a-11

f. ol-: 114a-3

fermānsuz: fermansız. 152a-10, 154b-4,

155a-3

fermāndār: (F.) fermandar.

f. ol-: 82b-1

feryād: (krş. feryāz) (F.) feryad, yardım

istemek için çıkarılan ses. 103a-8

f. dile-: 87a-5

f. eyle-: 117a-6

f. ḳıl-: 117b-13, 118a-10

feryāz: (krş. feryād) (F.) feryad.

f. ḳıl-: 113a-1

fesād: (A.) kötülük, fenalık. 125a-9

f. ḳıl-: 98b-2, 116a-6, 133b-10, 136b-

2

fesādcı: fesatçı. 118b-1

fetvā: (A.) fetva, kesinleşmiş hüküm. 83a-9

fikir: (A. fikr) fikir, düşünce.

f.+de-˒iken: 90a-12

fil: (krş. pl) fil. 91a-9

aṣḥābu’l-f.+i: 141a-13

fi˓l: (A.) iş, amel.

f.+i: 118a-13

f.+ine: 156a-5

firāḳ: (A.) ayrılık.

f.+ıyla: 147b-6

Fir˓avn: Hz. Mûsâ döneminde tanrılık dava

eden kişi. 82a-4, 82a-12, 83a-1, 83a-

4, 83a-5, 83a-7, 83a-9, 83b-1, 84a-5,

84a-7, 84a-9, 84b-1, 84b-4, 85b-11,

85b-3, 85b-9, 86a-12, 86a-6, 86b-2,

86b-4, 86b-5, 86b-6, 87a-5, 87b-4,

87b-6, 91b-4, 94a-13, 94b-1, 94b-12,

94b-2, 94b-3, 94b-9, 95a-2, 95a-3,

95a-5, 95a-6, 95b-12, 95b-2, 95b-4,

96a-11, 96a-13, 96b-3, 96b-6, 97a-7,

97b-10, 97b-11, 97b-5, 97b-8, 98a-1,

98a-10, 98a-7, 98a-8, 100b-2, 100b-4,

100b-6, 101a-10, 101a-6, 101a-8,

101b-11, 102a-11, 102a-6, 102a-7,

102a-8, 102a-9, 102b-13, 102b-3,

102b-8, 103a-11, 103a-12, 103a-7,

103b-1, 103b-9, 111a-12, 118a-4,

121a-10

F.+ıñ: 91b-8, 89a-7, 99a-1

F.+uñ: 84a-10, 85b-12, 86a-3, 103b-

13

F.+ı: 91b-8





DİZİN Halil ÖZER

133

F.+a: 84b-1, 84b-2, 93a-13, 93b-2,

94a-4, 94a-8, 96b-11, 98b-1, 99a-3,

99b-13, 100a-4, 100a-5, 100b-2

F.+lar: 102b-6, 103b-10, 111a-1,

111a-8

firişte: (krş. ferişteh) (F.) melek. 106b-1,

106b-11, 106b-9, 107a-1, 108a-9

f.+ler: 138b-9, 107a-8

fitne: (A.) fitne, fesat, karışıklık. 118b-13,

120a-1

f.+˒i: 113a-8

f. ol-: 85b-13

fulan: falan. 114a-11, 141a-6, 148a-5, 152b-2,

154b-9, 155b-6

f.+ı: 142a-5, 142a-6

Furḳān: (A.) 1. Kur'an-ı Kerim. 2. hak ile

bâtılı birbirinden ayıran. 3. iyi ile

kötüyü, doğru ile yanlışı farkedip

ayıran. 108b-6

F.+da: 110a-7

G

ġafūr: (A.) çok mağfiret ve merhamet eden,

suçları en çok affeden.

Şāh-ı ġ.: 131b-10

ġalebe: (A.) üstün gelmek, yenmek.

ġ. ḳıl-: 98b-2, 91b-2

ġanmet: (A.) savaşta düşmandan alınan

mal. 148b-1

ġarb: (A.) garip. tuhaf, şaşılacak. 88b-6,

98b-6, 104a-1

ġarḳ: (A.) boğulma, batma, yok olma.

ġ. ḳıl-: 83a-5, 83a-8, 103a-11

ġ. ol-: 102b-8, 103a-2, 111a-12

ġ.+a ḳıl-: 102b-5

ġayetā: (A.) nihayet, uç, son. 106a-5

ġāzılıḳ: gazilik. 137b-6, 139a-4

ġ.+(ġ)a: 139a-4, 139a-8, 139b-1,

143b-3, 143b-6, 143b-8

ġ. ḳılavuz: 133a-3

geç-: geçmek.

g.-miş: 95a-1

g.-diñ: 102a-10

g.-di: 97b-4, 104b-3, 106b-4, 132a-

12, 148b-2

g.-diler: 99a-3, 106b-8

g.-dise: 89a-7

g.-diyse: 102a-10

geçür-: geçirmek.

g.-di: 104b-1

gel: gelmek. 115a-9, 127b-8, 142b-4

g.-ür: 85a-13, 91b-6, 104a-8, 121a-5,

121b-3, 125a-9, 129b-1, 138b-9,

141b-6

g.-ürdi: 90a-11, 124a-11, 124a-12,

124a-13, 125a-8, 145a-9

g.-ürse: 99b-5, 109b-12, 135b-3,

139a-2

g.-ürler: 100b-11, 106a-2, 106b-2,

152a-1

g.-mişdür: 122a-12, 128b-13, 142a-

10, 142b-7, 145b-8

g.-miş-idi: 105a-9, 121a-4, 130b-5

g.-mişler-idi: 150a-7

g.-düm: 83a-2, 106a-3, 126b-11,

126b-8, 130b-10

g.-düñ: 98b-7, 155b-10

g.-diñ: 130b-9

g.-di: 83a-1, 84a-7, 85b-7, 86a-11,

86a-4, 86b-12, 87b-5, 88b-11, 90b-4,

90b-8, 91a-11, 91a-12, 91a-5, 91a-6,

91b-4, 91b-5, 91b-7, 92a-3, 93a-13,

93b-10, 93b-11, 93b-9, 94a-6, 95a-13,

95a-5, 96a-3, 96a-5, 96b-11, 97a-3,

98b-12, 95a-6, 100a-13, 100a-5,

100a-9, 100b-8, 101b-11, 101b-12,

102a-11, 102a-8, 102b-5, 103a-2,

103b-5, 103b-8, 104a-6, 104a-7,

105a-11, 105a-8, 105b-10, 105b-12,

105b-6, 106a-1, 106a-13, 106a-3,

106a-9, 106b-6, 106b-9, 107a-3,

107a-9, 107b-13, 107b-6, 107b-8,

108a-3, 108b-10, 108b-12, 108b-3,

108b-4, 109b-3, 109b-5, 112b-3,

113a-7, 113b-11, 113b-13, 113b-2,

113b-8, 113b-9, 114a-7, 114b-6,

114b-7, 116a-1, 117a-1, 117a-6,

117b-3, 117b-9, 118a-5, 119a-1,

119a-13, 120b-4, 121a-1, 122a-10,

122a-13, 122a-4, 122b-12, 124a-9,

125a-10, 125b-10, 126a-6, 130a-10,





DİZİN Halil ÖZER

134

130a-11, 130b-3, 131a-12, 131a-7,

131b-6, 132a-7, 132b-13, 132b-2,

134b-3, 135a-10, 135a-13, 135a-6,

136a-3, 136a-4, 136a-5, 136b-4,

137b-4, 139a-7, 139b-1, 139b-5,

140b-11, 141a-11, 141a-8, 141a-9,

143a-2, 143a-4, 143b-9, 144b-4,

144b-6, 145a-11, 146b-5, 147a-2,

147a-4, 147b-3, 147b-8, 149a-13,

149b-10, 149b-11, 149b-12, 149b-4,

149b-7, 149b-9, 150a-1, 150a-8,

150b-3, 150b-7, 151a-7, 151b-9,

152a-5, 152b-13, 154b-10, 154b-4,

155a-10, 155a-12, 155a-7, 155b-6,

156a-12, 156b-6

g.-dük: 149a-3

geldiler: 84b-1, 85a-1, 87a-10, 95b-8,

98b-7, 99a-3, 99b-7, 100a-7, 103a-6,

103b-10, 103b-6, 112a-12, 118b-12,

119b-9, 120a-13, 120b-3, 121b-11,

121b-4, 123b-4, 137a-12, 146b-1,

150b-9, 153a-10

g.-iser: 135a-6

g.-gil: 89a-2, 90b-5

g.-sün: 104b-10, 117b-1

g.-üñ: 100a-2, 105b-11, 109a-9,

110b-13, 111a-6, 121a-6, 134a-8

g.-se: 88b-4, 125a-12

g.-e: 152b-3

g.-esiz: 146b-4

g.-mezse: 148a-11

g.-medin: 98b-7

g.-medi: 142b-1, 143a-13

g.-mediler: 98b-1

g.-mesün: 117a-9, 121b-3, 121b-7

g.-dükde: 107b-2

g.-mege: 131a-8

çıḳa g.: 135b-11

göresi g.: 84a-6

münkir g.: 116a-1

gemi: gemi. 101b-7, 127a-5, 127a-7, 127a-8,

152b-2, 152b-3

g.+ye: 127a-6

g.+de: 127a-6

gemici: gemici.

g.+ler: 127a-6

genc: genç.

g.+i: 119a-10

genc: (F.) (krş. genç) hazine.

g.+in: 118a-5, 135a-3

genç: (F.) (krş. genc) hazine. 129a-11, 129a-

12, 129b-10

gene: (krş. gine) yine. 132b-2

ger-: germek.

g.+diler: 97b-12

gerden-keşlik: (F.) başkaldırmak, asilik,

dikbaşlılık.

g. ḳıl-: 100a-7

gerek: gerek, lazım. 86a-7, 88a-11, 88a-9,

97a-10, 102a-13, 104b-9, 112a-3,

119a-10, 119b-1, 119b-2, 119b-5,

127a-1, 136b-9, 141a-12, 150b-1,

151a-11, 153a-11, 155a-7

g.+idi: 137a-2, 142b-13

g.+di: 104b-12

g.+sin: 92a-10

gerek-: gerekmek.

g.+mez: 98b-2, 103a-6, 142b-10,

155a-7

g.+se: 100b-5, 100b-5, 100b-7,

110a-4, 110a-5, 137a-10, 144a-12,

153b-3, 156a-10

getür-: getirmek.

g.-ür: 129b-9

g.-ürdi: 87a-4, 115b-5, 153b-12,

g.-miş-idi: 104a-4, 105a-9, 137b-13,

156b-9

g.-mişlerdür: 111a-11, 139b-11

g.-düm: 113a-11, 113b-5

g.-di: 85b-11, 89b-9, 99a-10, 100b-5,

102b-13, 104a-11, 111a-4, 113b-10,

113b-4, 116a-6, 118a-6, 131a-7,

138b-12, 143b-10, 144a-9, 156b-12,

156b-7, 156b-8, 156b-9

g.-dük: 96a-10

g.-diler: 86a-7, 87a-10, 116b-13,

120a-11, 121b-4, 127b-12, 132a-1,

141a-6, 145b-5, 152a-7, 154b-13,

155a-2





DİZİN Halil ÖZER

135

g.-gil: 89b-9, 114a-11, 126a-7, 141a-

6

g.-sin: 93b-2

g.-sün: 104a-9, 144b-5

g.-üñ: 86b-4, 88b-9, 114b-4, 143b-2,

151a-7, 152a-7

g.-eyin: 90a-8

g.-e: 138b-7

g.-evüz: 101a-10

g.-medi: 155a-9

g.-eli: 97b-7

g.-en: 104a-12

g.-mege: 121a-4

g.-meye: 152a-10

imān g.: 93a-1, 93b-2, 96a-12, 96a-

13, 96b-2, 96b-12, 97b-6, 99b-2, 99a-

8, 99a-11, 99b-4, 99b-6, 99b-8, 99b-

10, 100a-2, 100a-8, 100a-12, 102b-

10, 103a-1, 112a-12, 136a-4,

temsil g.: 149a-10

getürt-: getirtmek.

g.-di: 89b-10

gevher: (F.) mücevher, elmas. 116a-9, 121b-

4, 153b-5

g.+e: 86b-10, 86b-11, 121b-5

g.+den: 86b-10, 86b-12, 104a-10,

116a-11

gey: çok, pek. 108b-8

gey-: (krş. giy-) giymek.

g.-miş: 107a-2, 126b-5, 140b-11

g.-di: 82b-10, 94a-8, 121b-12, 141a-9,

141b-4

g.-diler: 113b-3

geyik: (krş. giyik) geyik.

g.+ler: 157a-2

gez-: gezmek.

g.-erdi: 147b-11

gezdür-: gezdirmek.

g.-diler: 121a-9

ġıdā: (A.) gıda. 126a-7

gibi: gibi. 85a-13, 91a-8, 91a-9, 94b-6, 95b-5,

95b-6, 96b-9, 99b-2, 104b-2, 106b-1,

106b-10, 106b-2, 108b-2, 110a-12,

111a-7, 113b-10, 114b-12, 114b-9,

115a-7, 118b-1, 119b-1, 123a-12,

123a-3, 128a-13, 133a-12, 134a-7,

140a-3, 140b-3, 143b-3, 144a-12,

144b-2, 152a-9, 154b-8, 156a-6

g.+y-idi: 91a-10, 91a-8, 91a-9

g.+yimisse-˒idik: 116b-2

g.+misseydiñiz: 116b-6,

gice: (krş. giçe) gece. 122a-3, 133b-7, 142a-

11, 143a-2

giçe: (krş. gice) gece. 145a-3

g.+de: 124b-1

giçür-: geçirmek.

g.-dükse: 93b-4

g.-mek: 124a-6

git-: uzaklaşmak, gitmek.

g.-(d)ersin: 99a-6

g.-(d)erlerdi: 84b-5

g.-miş: 83b-8

g.-miş-idi: 110b-12

g.-di: 86a-11, 86a-5, 99b-8, 100a-8,

101a-6, 101a-7, 107b-2, 114b-5,

120a-1, 135b-10

g.-diyse: 138a-7

g.-diler: 88a-8

g.-gil: 135b-9, 143a-9

g.-sün: 100a-7

g.-(d)e: 100a-1, 118b-13, 137b-11

g.-mesün: 154a-3

g.-dügümüzde: 94b-11

g.-mege: 140a-3

gider-: uzaklaştırmak, gidermek.

g.-ürse: 99a-8

g.-di: 114a-7, 153a-10

g.-gil: 91b-13, 99b-2, 119a-1

g.-em: 95b-1

giñ: geniş.

g.+ ḳıl-: 92a-8, 92a-9, 91b-12

gine: (krş. gene) yine, tekrar. 89b-9, 89b-10

gir-: girmek.

g.-ürdi: 83b-4, 85b-8, 104a-1, 147b-2

g.-ürlerdi: 123b-4

g.-miş-idi: 120b-7

g.-di: 82b-9, 83b-10, 85b-8, 87b-6,

89b-8, 102a-12, 102a-3, 102b-1,

116a-6, 116b-12, 117b-12, 118a-8,

126a-12, 131b-13, 138b-12, 142b-11,





DİZİN Halil ÖZER

136

143a-12, 143a-4, 150b-1, 151a-5,

154a-9, 154b-5

g.-diler: 83b-1, 103b-10, 104a-2,

111b-13, 112a-3, 112b-1, 117b-13,

126a-6, 133a-8, 134b-1, 142a-5,

146b-6

g.-ecek: 125a-4

g.-gil: 89b-8, 102a-3, 108a-1

g.-esin: 129b-2

g.-eydi: 115a-8

g.-señ: 131b-13

g.-sün: 93b-8, 97b-5

g.-mezdi: 125a-13

g.-mesün: 133a-6

g.-ince: 83b-1

g.-üp: 137a-6

girçek: gerçek. 115a-4

giriftār: (F.) tutulmuş, yakalanmış.

g. ol-: 108b-8

girü: geri. 89b-8, 91b-2, 93b-3, 95a-13, 95a-4,

95b-3, 96a-1, 99a-8, 99a-9, 106b-2,

107b-2, 122a-3, 123b-4, 125a-10,

126a-4, 126b-1, 130a-10, 130a-3,

131a-5, 132a-7, 142b-3, 151a-5,

151a-6, 151b-3, 152a-6, 154a-8

givür-: girdirmek, sokmak.

g.-ürdi: 128b-12

g.-düñ mi: 118a-10

g.-di: 150b-1

g.-diler: 93b-8

g.-eydi: 118a-13

giy-: (krş. gey-) giymek.

g.-erdi: 116a-11, 144a-6

g.-üñ: 134a-1

giyesi: giyecek, elbise.

g.+den: 103b-3

giyik: (krş. geyik)

g.+ler: 143b-13

giz-: gizlemek.

g.-ledi: 83a-8

gizlen-: gizlenmek.

g.-di: 143a-12

göç-: göçmek.

g.-erlerdi: 122a-3

gök: gök, sema. 106a-8, 142b-8

g.+(g)i: 97a-7

g.+(g)e: 87b-13, 97a-10, 98a-1,

106b-11, 110b-1, 114a-5, 149b-3

g.+den: 106b-1, 106b-9, 107a-5,

125a-9, 133b-3, 149b-11, 149b-13

gögüs: göğüs.

g.+i: 142a-12

g.+ine: 87a-7, 92a-11, 92a-12, 92a-

13, 141b-9

g.+üñi: 92a-9

gökçek: güzel, sevimli, hoş. 134a-1

gölge: gölge.

g.+si: 148a-3

g.+sidür: 148a-3

g.+sinde: 88a-13

göm-: gömmek.

g.-düñ: 155b-9

g.-di: 111a-7, 129a-6

göm-: ?

g.-mişdür: 113a-11

göñ: hayvan derisi. 116a-11

gönder-: göndermek.

g.-di: 143a-12, 151a-6, 152a-6

g.-dük: 91b-6

g.-gil: 149a-5

g.-em: 146b-3

gönel-: yönelmek, teveccüh etmek.

g.-diler: 133b-1

göñül: gönül.

g.+dedür: 157a-9

g.+im: 92a-8, 91a-3

g.+ümi: 91b-12

g.+i: 105b-7, 108b-2, 113b-3, 114a-8,

117b-1, 131b-8, 148a-8, 92b-7, 98a-8,

99a-13, 153a-9

g.+ini: 93a-1, 96b-12

g.+ine: 145a-8, 84a-6

g.+i ol-: 84a-11

gör-: görmek.

g.-ürven: 154a-1

g.-ürin: 91a-5

g.-ürsin: 131b-5

g.-ür: 103b-9

g.-ürdi: 121a-12, 121a-13, 121b-1

g.-üsiz: 134a-2





DİZİN Halil ÖZER

137

g.-ür misiz: 133b-12

g.-ürseñüz: 110b-8

g.-miş-idi: 87a-13, 111a-13

g.-düm: 83b-11, 90a-7, 95b-13,

113a-10, 131a-1, 154b-9

g.-düñ: 89a-13

g.-düñ mi: 86a-6, 95b-12, 118a-7

g.-di: 84a-10, 84b-13, 85a-13, 85a-5,

87a-11, 88a-2, 88a-6, 88a-8, 88b-7,

89b-8, 90a-10, 90a-6, 95a-12, 95b-12,

98a-6, 98a-8, 106a-10, 106b-1, 106b-

7, 107a-1, 112a-5, 112b-3, 118a-6,

121a-5, 126a-5, 126b-3, 126b-4,

126b-5, 130b-7, 135b-8, 136a-1,

137b-12, 138b-9, 141a-10, 142b-1,

143a-10, 146b-8, 148a-2, 154b-4,

154b-5

g.-dü: 83b-9, 131b-11, 141a-4

g.-diyse: 83a-13, 102a-11, 103b-9,

142b-1

g.-dük: 134b-8

g.-düñüz mi: 135b-11

g.-diler: 85b-12, 85b-9, 98b-1, 100a-

12, 101b-4, 103a-13, 103a-7, 103b-6,

116a-13, 120b-9, 127a-5, 130a-8,

134a-11, 135b-13, 138b-13, 147b-11

g.-dilerse: 96a-5, 118a-10

g.-üsersin: 107a-10

g.-gil: 85b-5

g.-iñ: 138a-13

g.-üñ: 121a-6, 134a-9, 136a-4

g.-sünler: 102a-5, 155b-2

g.-sem: 106a-12

g.-se: 85b-13, 107b-12, 151b-13

g.-sevüz: 104b-9

g.-eyim: 85a-4, 86b-4, 103b-13,

106a-7, 146b-11

g.-esin: 107a-5, 107a-11

g.-ey-idi: 128a-13

g.-elüm: 152a-4, 154b-12

g.-esiz: 103a-6, 156b-1

g.-eler: 84b-7, 118b-2

g.-mez misin: 92a-12

g.-mez: 103b-6

g.-mezdi: 88b-5, 98a-13

g.-mezüz: 103b-4

g.-mez-idik: 101b-8

g.-medüñ: 113a-10

g.-medi: 113a-10, 126a-8, 138b-11,

147a-3

g.-medük: 135b-12

g.-megil: 149a-4

g.-mesün: 85b-7

g.-meyesin: 107a-9

g.-meye: 115a-9, 134a-5

g.-meyeller: 107b-6

g.-emediler: 110b-6

g.-meyince: 103a-5, 105a-7

g.-dügi: 135a-12

g.-mek: 106a-9

g.-megi: 91a-8, 119b-1

g.-mege: 146b-1, 153b-4

g.-mekden: 107b-4

g.-esi gel-: 84a-6

g.-mez ol-: 142a-4

görk: güzellik, gösteriş.

g.+i: 142b-9

görkli: (krş. görklü) güzel, gösterişli. 121b-8

görklü: (krş. görkli) güzel, gösterişli. 137b-

13

g.+dür: 142b-9

görün-: görünmek.

g.-ürdi: 99b-12, 124a-5

g.-di: 101b-4, 131a-13, 131b-1

g.-mez: 114b-6, 149a-9

g.-mez ḳıl-: 147a-3

g.-mez ol-: 96a-2, 130b-3, 149b-1,

154a-4

görüş-: görüşmek.

g.-diler: 93b-12

göster-: göstermek.

g.-düm: 107b-12

g.-di: 150a-3

g.-diler: 123b-1

g.-gil: 130a-12

g.-em: 111a-6, 133b-13, 153a-12

g.-esin: 153a-11

g.-e-˒idi: 120b-6

g.-icidür: 101b-10

götür-: götürmek.





DİZİN Halil ÖZER

138

g.-ürdi: 115b-7, 140b-5

g.-di: 98a-5, 99b-3, 104a-5, 110b-11,

130a-10, 132b-4, 136b-3

g.-gil: 141a-12, 141b-1, 152b-6

g.-üñ: 134a-2

g.-ürse: 138b-7

göyündür-: yakmak.

g.-ürdi: 124a-7

g.-miş: 110a-13

g.-düm: 85a-4, 114b-8

g.-di: 110b-7, 110b-8

g.-sem: 85a-2

g.-sin: 114a-12

g.-mege: 105a-8

göz: göz.

g.+dedür: 157a-10

g.+ümden: 131a-1

g.+üñden: 130b-13, 149b-1

g.+i: 88b-5, 91a-1, 103b-6, 108a-13,

114a-1, 134a-2, 142a-4, 149a-13,

150b-2

g.+inden: 98a-5, 149a-12

g.+ince: 111a-9

g.+ü-le: 107b-4

g.+ümüz: 86a-1, 103a-4

g.+leri: 142a-7

g. ḳıl-: 149a-8

gözlü: gözlü. 142b-8

g.+dür: 142b-5

ġuṣṣa: (A.) keder, tasa.

ġ.+sı: 100b-12

gücen-: gücenmek.

g.-diler: 136a-13

güç: güç, kuvvet. 89a-10, 151b-13, 156a-1,

157a-10

g.+(c)ümle: 115b-12

g.+(c)ü: 127b-12

g.+(c)i: 116a-5

g.+(c)in: 96b-3, 117a-11, 128b-6

güç ḳıl-: 88a-1, 149a-8, 151b-11,

147a-9

güçlü: güçlü. 115b-5, 141a-5, 141b-8

g.+dür: 89a-12, 89a-13, 140a-4

güd-: gütmek.

g.-erseñ: 89b-5

g.-gil: 89b-5

g.-sün: 89a-11

g.-sünler: 91b-7

gül-: gülmek.

g.-di: 98a-6

gümiş: (krş. gümüş) gümüş. 100b-1, 111a-8,

129a-8, 145b-7, 145b-8, 146a-3

g.+e: 114b-9

g.+den: 145b-11, 146a-10, 146a-12,

146a-7

gümüş: (krş. gümiş) gümüş. 101a-3

g.+den: 145b-9

gün: güneş. 124a-2

gün: gün. 83b-9, 84b-12, 86b-13, 87a-2, 87b-

12, 88b-3, 90a-1, 97a-8, 97b-4, 100b-

4, 101a-6, 101b-3, 102b-11, 103b-1,

103b-9, 104b-12, 104b-6, 104b-7,

105a-1, 105b-10, 105b-3, 105b-5,

110b-12, 116a-6, 120b-6, 123a-12,

123b-1, 124a-13, 125b-2, 130a-6,

130b-7, 132a-10, 132a-12, 132a-13,

132b-3, 134a-5, 135b-10, 136a-3,

136b-8, 142a-10, 142a-11, 144b-4,

145a-3, 147a-13, 147b-1, 147b-10,

147b-2, 148b-4, 150b-8, 151b-9,

153a-10, 153a-2, 153b-13, 154a-6,

154b-3, 155a-8, 156b-6

g.+e: 100a-9

g.+de: 88b-4, 124a-11, 133b-6,

145b-8, 149b-2, 153b-12, 155b-10

g.+den: 100a-9

g.+i: 105b-4, 109a-7, 116a-5, 132a-

13, 140a-12, 142a-12, 142a-3, 142b-

11, 150a-1, 153a-12, 155b-1, 156a-5

g.+ine: 83a-8, 153a-13

g.+i-y-idi: 147b-2

g.+ü-idi: 132a-10

günāh: (F.) günah.

g.+a: 108b-7

gündüz: gündüz. 122a-3

güneş: güneş. 91b-2, 102a-2, 108a-2

g.+den: 94a-5, 116a-12

günüzin: gündüzün. 84b-8, 134b-13

gürge: ? 130a-8, 130a-8

güven-: güvenmek.





DİZİN Halil ÖZER

139

g.-megil: 115b-8

güzde: (F.) seçkin.

g. ḳıl-: 138a-13, 107b-9

H

ḥa: ha. 118b-2

ḫaber: (A.) haber. 84a-5, 87b-8, 127b-5,

132a-10, 148a-11, 149a-1

ḫ.+i: 114b-13

ḫ.+de: 121a-7, 122a-12, 127b-12,

128b-13, 142a-10, 142b-7, 145a-3,

145b-8

ḫ. ḳıl.-: 145a-5

ḫ.+i ol-: 84a-13, 98a-6

ḥācet: (A.) dilek, ihtiyaç. 91b-8, 150b-6

ḥ.+e: 130a-1

ḥ.+üm: 82b-13

ḥ.+üñe: 130a-2

ḥ.+ine: 130a-2, 151b-3

ḥadd: (A.) sınır, derece, had.

ḥ.+in: 110a-11

ḫadem: (A.) hizmetçiler.

ḫ.+i: 117b-12

ḥāfız: (A.) 1. saklayan, koruyan. 2. kutsal

kitabın tamamını hafızasında

bulunduran.

ḥ.+ıdı: 114b-11

Ḥafiyyā: Ḥafiyyâ

Ḥ.+y-ıdı.: 88b-10

Ḥaḳ: (A. Hakk) Tanrı, Allah. 92b-1, 101b-9,

110b-5, 147a-3

Ḥ.+a: 106a-6

Ḥ.+dan: 105b-12, 106a-4, 109b-5,

112b-6, 131a-12, 139a-7

Ḥ. Sübḥānehu ve Te˓ālā: 107a-12

ḥaḳ: (A. hakk) doğru, hak, gerçek. 89b-12,

96a-7, 109a-10, 138a-6, 140b-2

ḥ.+dur: 103b-8, 152a-3

ḥ.+sın: 82b-11

ḥ.+(ḳ)ı: 115b-13

ḥ.+(ḳ)ımı: 152a-1

ḥaḳıraḳ: hakırak, hak edimiş.

ḥ.+dur: 138a-8

ḥākimlıḳ: hakimlik. 108b-2

ḥāl: hal, durum.

ḥ.+dur: 122a-5

ḫ.+üm: 88b-3

ḥ.+i: 108b-2

ḥ.+in: 103a-5, 152a-9

ḥ.+ine: 90b-9

ḥ.+inden: 89a-7

ḥ.+imizden: 92a-3

ḫalāyıḳ: (A. halâik) halayık, insanlar, halk.

95b-7, 103a-13, 135a-9

ḫ.+ı: 95b-9, 133a-5

ḫ.+lar: 136a-8

ḥālbukim: halbuki. 99b-1, 99b-11

ḥālde: halde. 84b-7

Ḫālıḳ: (A.) Yaratıcı, Allah.

Ḫ.+a: 92b-5

ḥāl: (A.) boş.

ḥ. ol-: 92b-11

ḫalfe: (A.) halife. 93a-8, 151a-8, 151b-10

ḫ.+ye: 151a-4

ḫ.+si: 153a-11, 153a-6

ḫ. ḳıl-: 93a-7, 130b-4, 132a-3, 93a-8,

150a-9

ḫalfelıḳ: halifelik. 147a-8

ḫalfetu’llah: (A.) Allah’ın halifesi. 151b-13

ḥāliyā: (A.) şimdiki halde, şimdiki zamanda.

101b-1

ḫalḳ: insanlar, ahali, halk. 82b-1, 82b-3,

82b-6, 83b-10, 87a-3, 100b-13, 101b-

2, 127a-9, 135a-10, 147a-9, 150b-8,

152a-12, 153a-3, 155b-5

ḫ.+a: 82a-13, 82a-6, 99a-1, 129a-8,

136a-12, 147a-13

ḫ.+dan: 109a-1, 147a-10

ḫ.+um: 91b-5

ḫ.+uñ: 108b-5

ḫ.+ı: 88a-6, 121a-8, 145a-8

ḫ.+ına: 104a-3, 104a-3

ḫ.+lar: 153a-7

ḫalḳa: (A.) ortası boş daire.

ḫ.+ı: 94a-13

ḫ. ol-: 136a-8

ḥalvet: (A.) yalnız kalma, tenhalık.

ḥ. ḳıl-: 84a-2

Hāmān: Hz. Musa zamanındaki Mısır

Fir'avununun vezirinin ismi. 95a-5,





DİZİN Halil ÖZER

140

95a-9, 97a-11, 97a-9, 100b-6, 102a-

9, 102b-1

H.+ı: 101b-2, 103b-3, 103b-4, 103b-

5, 103b-6

hāmānlık: Hâmânlık. 103b-8

ḥāmidān: (A.) hamdedenler.

ḥ.+lar: 110a-10

ḫamir: (A.) hamur.

ḫ.+den: 123a-10

ḫānedān: (krş. ḥānidān) (F.) soyca dindar

ve asil âile.138a-7

ḫāne: (F.) ev

ḫ.+yi: 109a-8

ḥānidān: (F.) (krş. ḫānedān)

ḥ.+ından: 138a-7

Ḫanṭala: Hantala: 134b-3, 134b-5, 134b-9,

135a-6, 136a-3

Ḫ.+yı: 134b-13, 136a-6

Ḫ.+ya: 134b-2, 134b-3

ḫarāb: (A.) yıkık, viran.

ḫ. ol-: 83b-13

ḫarāç: (A.) haraç. 82a-7

ḥarām: (A.) haram.

ḥ.+dur: 115a-5

ḥ.+dan: 110a-11, 117b-6

ḥ.+dandır: 117b-4

ḥarbe: (krş. ḥarbi) mızrağa benzeyen bir

silah.

ḥ.+yi: 143a-4, 143a-7

ḥarbi: (krş. ḥarbe)

ḥ.+˒i: 143a-10

ḥarr: (A.) ipek.

ḥ.+den: 146a-10

ḥarṣ: (A.) son derece hırslı olan.

ḥ. ol-: 82b-1

Hārun: Hz. Mûsâ’nın yardımcısı ve büyük

kardeşi. 93b-10, 93b-12, 93b-9, 94a-

11, 94a-2, 94a-3, 94a-6, 94b-3, 97a-5,

97a-6, 102a-3, 112b-11, 112b-5,

112b-6, 112b-9, 113a-1, 113a-3,

123b-10, 123b-12, 130a-10, 130a-11,

130a-8, 130b-2

H.+ıdı: 84a-4

H.+ı: 92a-1, 101a-4, 130b-1

H.+a: 112b-3, 130a-13, 130a-7,

131a-10

ḫāṣ: (A.) yakın dost, sırdaş. 92b-3, 92b-4,

92b-5, 146b-7

ḫ.+ından: 92b-6

ḥ.+lardandur: 86b-9

ḥ.+larından: 131b-12

ḫaṣım: (A. ḫaṣm) düşman. 149a-2, 149a-8

ḫ.+um: 149b-8

ḫ.+uñ: 154b-12

ḫ.+uñı: 149b-7

ḫ.+ın: 150a-13, 150a-4

ḫasta: (F. haste) hasta.

ḫ. ol-: 90a-2

ḫastalıḳ: hastalık. 90a-2

ḫaşem: (A.) hizmet edenler, hizmetçiler.

ḫ.+i: 117b-12

ḫaṭā: (A.) hata, yanlış.

ḫ.+dur: 149a-11

ḥ.+ñuz: 125a-5

ḫātem: (A.) mühür. 156b-8

ḥaṭṭa: (A.) hatta. 108a-13

hava: (A.) hava. 83b-9, 91b-2

h.+ya: 96a-1, 107a-13, 133a-12

h.+da: 82a-11, 112a-4, 124a-12,

134a-10

h.+da-idi: 123a-11

h.+sı: 145b-1

ḥāyıż: (A.) aybaşı hali, kadınlara mahsus bir

hal. 106b-3

ḥażır: (A.) hazır, bulunan. 101a-9, 109b-11

ḥ. ḳıl-: 152a-12, 146b-2, 109a-5,

109b-4, 154b-12, 152a-9

ḥ. oldılar: 140a-12, 155a-1, 155b-4,

157a-2

ḥazne: (A.) hazine. 89b-8, 100b-4, 145b-6

ḫ.+˒i: 146a-13

helāk: (A.) ölme, yok olma. 86b-8, 95b-7

h. ḳıl-: 98b-11, 84b-7, 121a-10,

147a-5, 147b-6, 147b-7, 94a-7, 98a-1,

103b-5, 110b-4, 117b-8, 127a-11,

95b-10, 116a-4, 121b-10

h. ol-: 127a-9, 141a-5, 143a-1, 103a-

11, 111a-5, 136a-9, 147a-4, 147b-5,





DİZİN Halil ÖZER

141

97b-3, 100b-4, 103a-4, 152b-3, 153a-

7

helāklıḳ: helaklık.

h.+(ġ)ı: 141a-7, 141a-9

ḥelāl: (A.) 1. helal 2. eş, hanım. 119b-6,

154a-10, 154a-12, 155a-4

ḥelāl ḳıl-: 149b-11, 150a-5, 149b-11

ḥelāllıḳ: helallık. 149b-12, 149b-13, 149b-9

hem: hem, hem de. 104a-4, 104b-1, 110a-3,

110b-8, 121a-10, 124a-5, 131a-4,

136b-13, 139a-8, 154a-6, 155b-3,

156b-4, 156b-9

hemān: (F.) derhal, hemen. 85a-4, 86b-1,

105a-8, 134a-11, 135a-4

hemişe: (F.) her zaman, daima. 99a-12,

121b-10

henüz: henüz. 128a-3

her: her. 106b-11, 106b-4, 111a-13, 123a-9,

124a-11, 131a-6, 133b-4, 155b-8,

156a-10, 156b-9,

herci: (krş. herçi) her ne. 83b-10, 84b-3,

92a-5, 92a-6, 93a-12, 95b-7, 96a-2,

96a-5, 96b-5, 121b-1, 124a-7, 149b-

12, 157a-1

herçi: (krş. herci) her ne.

h.+ye: 99b-5

hergiz: (krş. hirgiz) (F.) asla. 126b-13,

134b-9, 156a-1

her kim: her kişi. 89a-4, 109b-11, 110a-6,

114b-2, 117a-2, 137a-6, 139b-6,

139b-7, 139b-8, 153b-6, 153b-7,

157a-6

her k.+iñ: 151b-13

herze: (F.) boş lakırdı, saçma. 146a-13

hevā: (A.) heves, istek. 150a-10

h.+sına: 147a-10, 150a-9

heybetlü: korku veren, heybetli. 135b-8,

146b-8

heẕih: (A.) bunlar. 93a-10

hezmet: (A.) yenilgi.

h. ol-: 132b-7

ḫışm: (F.) öfke, hiddet. 96b-11

ḫışmet: öfke, hiddet.

ḫ.4imiz: 138a-6

ḫışmetlü: öfkeli.

ḫ.+˒idi: 118b-6

ḥıyānet: (A.) hainlik, vefasızlık.

ḥ. ḳıl-: 129a-9

ḫıyar: salatalık.

ḫ.+dan: 124b-9

Ḫıżır: Hızır aleyhisselam. 125b-13, 126b-11,

126b-5, 126b-7, 127a-1, 127a-11,

127a-5, 127a-7, 127a-9, 127b-11,

127b-7, 128a-13, 128a-2, 128a-3,

128a-6, 128b-1, 128b-4, 129a-1,

129b-11, 129b-12

Ḫ.+ı: 126a-13

Ḥ.+a: 127a-8

ḥicāb: (A.) perde, örtü.

ḥ.+ı: 98a-5

hiç: hiç. 82b-9, 84a-1, 84a-12, 86a-8, 94a-10,

95b-8, 96a-6, 97b-3, 98a-13, 99b-5,

99b-8, 100a-2, 100a-8, 100b-12,

112a-1, 116b-7, 116b-8, 118b-1,

125b-4, 130a-13, 136b-8, 138b-11,

142b-1, 146a-1, 146b-1, 147a-3,

147a-9, 153b-8, 156a-5, 156b-10,

157a-7

ḥikmet: (A.) hikmet. 92a-13, 92a-8, 147a-7,

151b-7

ḥ.+den: 129a-10

ḫilāfet: (A.) halifelik. 112b-5

ḥilet: ? 149b-6

hirgiz: (F.) (krş. hergiz) asla. 87b-13, 96b-5,

103a-4, 155a-5

ḥisāb: (A.) hesap

ḥ.+ı: 95a-8

ḥ. ḳıldılar: 95a-1, 150b-12, 144b-9

ḫiẕmet: (A.) hizmet. 151a-13

ḫod: (F.) kendi. 90b-13

ḥōş: (F.) hoş. 108b-2, 125a-12, 130a-9, 145a-

8

ḫoş ḳıl-: 107a-7

ḫoş ol-: 125b-2, 131b-8, 108b-11,

83b-8, 119b-1

ḫoşnūd: (F.) hoşnut, memnun. 106a-3

ḫ. ḳıl-: 150a-2, 149b-7, 149b-8,

150b-1, 150a-4

ḥ. ol-: 117a-5

ḫoşnudlıḳ: hoşnutluk.





DİZİN Halil ÖZER

142

ḫ.+(ġ)ım: 151a-4, 151a-5

ḫ. ḳıl-: 147b-1

Hūd: Hz. Hûd. 134b-11, 147b-5

ḥulle: (A.) belden aşağı ve belden yukarı

olan iki parçadan ibâret olan elbise.

116a-9

ḫunsa: hem erkek, hem dişi olan.

ḫ.+lar: 87a-6

ḥurma: (A.) hurma. 94a-10, 94a-9, 96b-4

ḫuṣūmet: (A.) düşmanlık. 150a-2

ḫ.+e: 149a-3, 150b-9

ḥuvar: bağırış, çığlık. 111b-5

ḥuy: huy.

ḥ.+ın: 112b-9

ḥüccet: (A.) senet, vesika, delil. 131a-7

ḥükm: (krş. hüküm) (A.) emir, irade, karar.

ḥ.+e: 150b-7, 150b-8

ḥ.+üm: 147a-8, 152a-8

ḥ.+üñ: 147a-8

ḥ.+i: 113b-6, 148a-7, 151a-3, 155a-7

ḥ.+iyle: 114a-8

ḥüküm: (krş. hükm.) 102b-12, 122a-9, 147a-

13, 151a-11, 156a-9

ḥ. ḳıl-: 83a-3, 147a-9, 149a-4, 150b-8,

154b-11, 151a-1, 151b-9

ḥürmet: (A.) saygı, hürmet.

ḥ.+i: 108b-7

ḥ.+üñ: 93a-5

ḥ.+ini: 108b-7, 108b-8

ḥ. id-: 87a-2

ḥürmetlü: hürmetli.

ḥ.+˒idi: 153b-2

ḥürü: (F.) huri.

ḥ.+ler: 91b-5

I

ıraḳ: (krş. yıraḳ) uzak. 88a-8, 90a-7, 116a-1,

117a-3, 126a-3

ı.+dan: 85b-9, 90a-5

ırmaḳ: ırmak. 133a-13, 139b-6, 146a-5

ıṣmarla-: tevdi etmek, emanet etmek;

tenbih etmek.

ı.-dum: 131a-10, 131a-11

ı.-duḳ: 91b-7

İ

i-: imek.

i.-düm: 112b-9

i.-di: 83b-9, 84a-3, 84a-5, 87b-4,

91a-11, 98a-12, 83b-9, 103b-13,

147b-12, 101b-4, 104a-12, 108a-2,

108b-6, 115a-2, 123a-9, 153b-2

i.-se: 123b-8, 153b-3

i.-ken: 147a-1

˓ibādet: (A.) Allah’a karşı kulluk görevini

yerine getirme. 112a-2, 147a-13

˓i.+e: 114a-7, 142b-10, 142b-11,

143a-12

˓i. ḳıl-: 150a-6, 142b-11, 153b-11

iblik: ip, iplik. 124a-5

İblis: (A.) 1. Şeytan. 123a-11, 133b-10,

133b-12,133b-13, 134a-10, 134a-13,

134a-5, 134b-7

İ.+di: 126a-13

İ.+e: 147a-10

İbni ˓Ayāl: İbni ˓Ayâl 83b-12

İbni ˓Abbās: İbni ˓Abbâs 115b-4

İbni Yāmin: İbni Yâmin 138a-7

İbni Veld: İbni Velîdî 82a-4

İbrāhim: Hz. İbrahim. 92b-9, 109a-9, 109a-7,

120a-10, 134b-12, 147b-6

İ.+e: 89b-13

icābet: (A.) uygun karşılama, kabul etme.

i. ḳıl-: 97a-4, 92b-10, 123a-2, 151b-7

i. ol-: 121b-2

iç: iç.

i.+ine: 123b-4

i.+inde: 82a-8, 85a-5, 87a-3, 97b-7,

98a-6, 106a-6, 107a-10, 113b-6,

117a-10, 120b-4, 126b-3, 127b-9,

131b-2, 131b-9, 135b-7, 135b-8,

144b-12, 145b-11, 145b-12, 148a-2,

149a-2, 153b-10, 153b-6, 154b-5,

156b-7, 157a-2

i.+indedür: 157a-7

i.+inden: 114b-5

i.+iñüzde: 137b-5

iç-: 1.içmek. 2. yemin vermek.

i.-erdi: 114b-2, 121a-1

i.-erlerdi: 133b-10

i.-erse: 114b-3

i.-miş-idi: 103b-1





DİZİN Halil ÖZER

143

i.-diler: 116b-12, 139b-12, 140a-1,

152b-4

i.-iñ: 121a-2, 124b-3, 139b-8

i.-se: 100a-3, 100a-4, 139b-6

i.-medi: 139b-12

i.-mese: 139b-7

i.-mege: 116a-6

and iç-: 114a-9

içerü: içeri. 85b-8, 137a-6

için: (krş. içün) 123b-3

içün: (krş. için) için. 84b-10, 87b-7, 93a-5,

105b-8, 106a-2, 107b-11, 112a-2,

121b-6, 125a-9, 126b-8, 129b-9,

131b-12, 132a-6, 145a-2, 151b-7

id-: etmek, yapmak.

i.-erken: 135a-8

i.-miş-idi: 144b-2

i.-eler: 110b-3

arzu i.: 95a-10

ḥürmet i.: 87a-2

ḳapul i.: 150b-7

kifāyet i.: 154a-3, 153b-13

peydā i.: 82a-8

ta˓biriñ i.: 83b-11

idin-: edinmek.

i.-diñ: 144b-7

oġıl i.-elüm: 86a-3

iftiḫār: (A.) övünme, şan şeref vesilesi

sayma.

i. ḳıl-: 125b-3

igne: iğne. 124a-5

iḫtiyār: (A.) beğenme, seçme.

i. ḳıl-: 105a-4, 104b-11, 82b-12,

104b-10

iki: iki. 82a-13, 83b-5, 83b-9, 85b-3, 86b-2,

86b-3, 88a-8, 88b-10, 89a-4, 90a-1,

91a-8, 93a-6, 93a-8, 95b-5, 97b-12,

102a-2, 102a-4, 104a-4, 108a-6,

111b-8, 111b-9, 114b-8, 116b-11,

120b-13, 124b-1, 129a-5, 129a-6,

129b-11, 133b-6, 135a-2, 135b-1,

136a-7, 136b-7, 137a-6, 140b-13,

140b-4, 144b-3, 146b-4, 148b-5,

149a-2, 149a-8, 150b-9, 153a-3,

153b-12, 156b-12

i.+den: 113b-7

i.+si: 84a-11, 94a-11, 94b-3, 125b-

13, 148b-6, 151b-8, 151b-8, 153b-10

i.+sin: 155a-2

i.+sinde: 155a-1

i.+miz: 92a-2, 143b-3

i.+nci: 93b-3, 143b-12

ikindü: ikindi. 96b-9

ikiz: ikiz. 104a-4

iḳrār: (A.) 1. açıktan söyleme. 2. kabul ve

tasdik etme. 155a-11

il: memleket, yer, bölge.

i.+ine: 102a-7, 118a-6, 148a-12

i.+inde: 140b-12

i.+leri: 133b-6

ilāh: (A) Rabbim, ey Rabbimiz. 91a-1, 91b-

12, 91b-5, 106a-2, 109b-2, 113a-12,

113b-2, 122b-13, 149b-3

ile: ile. (edat) 118b-10, 125a-13, 126b-11,

127b-2, 128b-5, 130b-12, 138b-9,

141a-3, 144b-8

ilerü: ileri. 89a-1, 89a-2, 89a-4, 107b-10,

109b-10, 109b-6, 117b-5, 134b-11,

137b-13, 148a-12

i.+dür: 109b-11

ilet-: iletmek.

i.-di: 85b-4

i.-diler: 132a-1, 137a-5

ilḥām: (A.) ilham. 153a-5

˓ilim: (A. ˓ilm) ilim. 92a-8, 92b-2, 92b-3,

125b-10, 125b-11, 125b-7, 126b-9,

130a-5, 134a-3, 134a-4, 138a-13,

151b-7

˓i.+i: 130a-4

˓i.+de: 130a-5

˓i.+den: 92a-10

˓i.+i: 113b-5

˓i.+in: 116b-5

ilk: ilk. 97a-11, 129a-12, 132a-3, 139b-5,

146b-3, 148a-12

i.+i: 108a-13, 153b-2

i.+inde: 115a-2

illā: (A.) 1. -den başka. 2.ille de, mutlaka.

3.yoksa, aksi takdirde. 102b-1,

142b-8, 152a-10, 155a-7, 156b-1





DİZİN Halil ÖZER

144

˓illet: (A.) hastalık, dert, maraz. 149b-7,

150a-13, 155b-9

˓i. ḳıl-: 99a-4, 118b-12, 117a-9

mām: ?

.+idi: 104b-6

imān: (A.) Allah’a inanma. 96a-10, 97b-7,

144b-5, 157a-7, 157a-9

i.+dan: 123a-2

i. getür-: 93a-1, 93b-2, 96a-12, 96a-

13, 96b-2, 96b-12, 97b-6, 99a-8, 99a-

11, 99b-2, 99b-4, 99b-6, 99b-8, 99b-

10, 99b-8, 100a-2, 100a-8, 100a-12,

102b-10, 103a-1, 112a-12, 136a-4

˓imāret: (A.) saray, bina vb. eserler.

˓i. ḳıl-: 82a-7

imdi: şimdi, artık. 85a-4, 94b-6, 98b-7, 100a-

2, 105b-2, 105b-6, 106a-9, 110b-3,

111a-6, 114a-5, 118b-5, 121a-10,

125a-8, 125b-10, 126a-3, 128b-1,

128b-6, 128b-7, 129a-2, 130b-4,

142b-4, 143b-5, 150b-5, 150b-6,

154b-11, 154b-2, 155b-12, 155b-2

˓İmrān: İmrân. 84a-5, 106a-8, 115a-13

˓İ.+ı: 84a-10

˓İ.+ıdı: 84a-3

inan-: inanmak.

i.-sun: 144b-5

i.-mazsıñ: 113a-4

i.-madılar: 130a-12, 130a-13

i.-mayalar: 105b-7

i.-mayavuz: 103a-4

i.-amayavuz: 105a-7

˒İnanlar: bir kavim adı. 110a-9

inci: (krş. incü) inci. 124a-5

İncil: Hz. İsâ’ya indirilen kutsal kitap.

İ.+de: 110a-7

incü: (krş. inçü) inci82a-12

i.+den: 116a-11, 126b-5, 150a-3

inçü: (krş. incü.) inci. 95a-11

in-: inmek.

i.-erdi: 133b-3, 133b-3

i.-di: 85b-10, 102a-4, 106b-9, 107a-5,

110a-13, 121b-12, 141a-13, 141b-2,

143b-9, 150a-6

i.-diler: 102a-4, 106b-1

i.-meyem: 143b-6

indür-: indirmek.

i.-di: 142a-7

in: mağara.

i.+e: 97b-5

in: en, genişlik.

i.+i: 101a-11, 120a-13, 133a-9,

145b-1

iñile-: (krş. iñle-)inlemek.

i.-di: 117b-8, 117b-10, 149b-1

i.-mekden: 149b-2

iñle-: (krş. iñile-) inlemek.

i.-di: 117a-6, 149a-11

iniş: iniş, eğimli yer.

i.+e: 83a-10

ir mu: ? 115b-5

ir-: yetişmek, olgunlaşmak, büyümek;

erişmek, dokunmak, isabet etmek;

ulaşmak, yetişmek; ileri bir dereceyi

bulmak.

i.-miş-idi: 101b-3, 104a-5

i.-di: 94a-13

i.-diler: 101a-4

aġrısı ir-: 84b-12

iriş-: erişmek.

i.-di: 89a-5, 102a-7

irte: erte, sonra, ertesi sabah. 95a-12, 96b-8,

104b-12, 130b-7, 133b-6, 134a-1,

135a-6, 135a-8, 143a-10, 143a-2

i.+ye: 101a-5

isbās-sālār: ? (krş. isbās-sılār)

i.-ıyla: 101a-12

isbās-sılār: ? (krş. isbās-sālār)

i.+ı: 101a-12

İsḥāḳ: Hz. İshâk. 120a-10

İslām: (A.) İslam

İ.+a: 148a-10

İsrāfil: (A.) dört büyük melekten biri. 144a-

9

issi: sahip. 89b-12, 104b-8, 128b-5, 150b-9,

150b-9, 151a-1, 151a-13, 151a-8,

151b-2

i.+dür: 89b-1

i.+ne: 96a-11, 150b-10, 151a-1

i.+nden: 155a-3





DİZİN Halil ÖZER

145

iste-: istemek.

i.+r: 106a-9

i.+rdi.: 87a-4

i.+rseñ: 125b-8

i.+di: 154a-13

i.+diler: 103b-3, 119b-5, 134b-13,

135a-4, 154b-3

i.+yüserüz: 126a-13

i.+gil: 87a-6, 125b-13

i.+ñ: 135a-4, 145a-11

i.+yelüm: 133a-7

i.+yü: 83a-2, 85a-12, 121a-3, 125b-

10, 125b-11

iş: iş. 87a-4, 91a-2, 91a-5, 93b-3, 113b-6,

113b-8, 114a-3, 114a-8, 127b-10,

127b-8, 145b-9, 154b-8, 155a-10

i.+dür: 96a-5

i.+i: 91b-12, 93b-2

i.+e: 118b-12, 143b-1, 146a-13,

150a-12, 91b-12

i.+de: 112b-10

i.+den: 124b-5

i.+iñ: 83a-9, 92a-5, 128a-8

i.+ine: 86a-9

i.+imiz: 98b-8, 128a-3

iş ḳıl-: 85a-3

işit-: işitmek, duymak.

i.- (d)ürsin: 131b-5

i.- (d)ürdi: 143b-13

i.-düm: 106a-7, 128a-11, 130b-13

i.-düñ: 114a-3

i.-diñ: 129a-2

i.-di: 90a-12, 94a-2, 97b-6, 104b-4,

106a-4, 106a-9, 116b-3, 122a-13,

123b-13

i.-dik: 93b-12

i.-düñüz: 93b-13

i.-diler: 111b-5, 119a-5

i.-diyse: 112a-11

i.-gil: 129a-2

i.-sem: 131a-9

i.-se: 153a-9

i.-(d)esin: 104b-4

i.-dügi: 119a-6

i.-megi: 106a-4

işitdür-: işitdirmek.

i.-di: 109a-13, 109a-6, 125b-1, 155b-

13

i.-en: 109a-10

işle-: işlemek.

i.-rin: 91a-3

i.-düm: 87a-7

i.-diler: 83a-9, 114a-8, 145b-10

i.-ñ: 113b-6, 113b-8

i.-yelüm: 127b-10, 127b-8

i.-yevüz: 114a-3

i.-meyevüz: 114a-4

i.-yen: 87a-5

işlet-: işletmek.

i.-(d)en: 87a-4

i.-mek: 87a-4

İşmū˒l: (krş. İşmūyıl, Eşmūyıl) İşmû’îl.

137b-3, 137b-5, 137b-12, 138a-12,

138a-2,138a-9, 138b-2, 138b-6,

138b-8, 139a-11, 139a-2, 139a-7,

139a-8

İşmūyıl: (krş. İşmū˒l)

İ.+a: 137a-12, 137b-8, 139a-11

it: it, köpek. 123a-11

i.+sin: 141b-6

i.+i: 141b-6

it-: etmek, yapmak.

i.-di: 110b-7, 110b-8, 113a-7, 134a-7

i.-diler: 82a-11, 133b-8, 135b-4,

135b-5, 146a-2

i.-diyse: 113a-12

i.-gil: 96b-5

i.-medi: 117a-8

du˓ā i.: 140b-1

ḳapul i.: 119b-10

kerpiç i.: 97a-11

kimya i.: 114b-13

münācāt i.: 82b-13

pürye i.: 83b-3

˓İtāb: İtâb.

İ.+ıdı: 148a-9

˓itāb: (A.) azarlama, tersleme. 142b-1, 150a-

8

itdür-: yaptırmak.

i.-di: 146a-6





DİZİN Halil ÖZER

146

˓ivaż: (A.) karşılık olarak verilen şey. bedel.

˓i.+lar: 152a-4

iv-: acele etmek.

i.-düm: 106a-2

iveyür-: acele etmek.

i.-ürsin: 106a-1

iy: ey. 92b-1, 106b-3, 131b-10, 142a-12

İyseye: Fir’avn’ın karısı. 85b-13, 85b-9, 86a-

2, 86a-5, 86b-11, 97b-4, 97b-5, 97b-6,

97b-9, 98a-6

İ.+nuñ: 97b-6

iz: iz.

i.+inden: 113a-11

˓izzet: (A.) değer, itibar, şeref, yücelik.

˓i.+üm: 107b-11

˓İzze: (A.) yüce.

˓İ. ve Celle Şānuhu: 144a-2

K

ḳabarcuḳ: ? 156b-6

ḳabar-: kabarmak.

ḳ.-dı: 87b-12

ḳabil: (A.) 1. kabul eden. 2. olan, olabilir.

ḳ.+idi: 124a-6

ḳable: (A.) birlikte yaşayan, konup göçen,

bir sülâleden türemiş insanlar.

102a-4, 118b-10, 121a-1, 124b-4

ḳabul: (krş. ḳapul) (A.) alma, kabul etme.

117a-8

ḳ. eyle-: 156a-4

ḳ. ḳıl-: 98a-2, 114a-2, 150b-5, 113b-

2, 134b-13

ḳacan: ne zaman, …dığı zaman. 107a-5,

142a-1

ḳaç-: kaçmak.

ḳ.-duñ: 94b-10

ḳ.-dılar: 101a-9

ḳ.-duḳda: 111a-1

ḳaçur-: kaçırmak.

ḳ.-dı: 87a-10

ḳadar: (A.) kadar. 130a-6, 150b-12

ḳadem: (A.) ayak, adım.

ḳ.+umuz: 140b-1

ḳader: (A.) kader.

ḳ.+ince: 132b-3

ḳādir: (A.) bir işi yapmaya gücü yeten.

151b-12

Ḳaf Ṭaġı: Kaf dağı. 112a-1

kāfir: (A.) kafir, Allah'ı inkâr eden. 115a-5,

128b-10, 148a-12

k.+i: 142a-11

k.+ler: 110a-4, 132a-12, 132b-4,

140b-2, 142a-3

k.+lerdür: 110a-5

k.+leri: 110a-6, 142a-4

k. ol-: 111b-12, 115a-3, 115a-4,

115b-2, 123a-13, 112b-6, 134a-12,

134a-13, 114b-4

Ḳahāt: Ḳahât. 115a-12, 115a-12

ḳaḥaṭṭarlıḳ: ? 98b-12

ḳah(h)ār: ?

Melk-i Ḳ.: 92b/7

ḳahır: (A. ḳahr) üstün gelerek mahvetme.

ḳ. ḳılsa: 110a-6

ḳāhirūn: (A.) üstün gelenler, kahredenler.

98b-6

ḳahramān: (F.) kahraman.

ḳ.+ları: 145a-11

ḳaḳ-: vurmak, kapıyı tıklatmak.

ḳ.-dı: 93b-7, 94a-13

ḳaḳı-: öfkelenmek, kızmak.

ḳ.-dı: 86b-7, 90a-5

ḳ.+yup: 112b-11

ḳaḳıġan: öfkelenen, kızan.

ḳ.+dur: 92b-1

ḳ. ol-: 130a-1

ḳal-: kalmak.

ḳ.-mışdur: 97a-6

ḳ.-mış-ıdı: 134a-3

ḳ.-dı: 82b-9, 102b-7, 133a-4, 150a-2

ḳ.-dılar: 118b-10, 120b-3

ḳ.-a˒idi: 152b-11

ḳ.-a: 118b-9, 98b-11

ḳ.-an: 112b-1

ḳ.-anı: 132b-6

ḳ.-madı: 82b-9, 84a-11, 88b-3, 95b-

11, 97b-3, 97b-7, 99b-11, 99b-12,

102a-13, 124a-9, 124b-10, 124b-5,

128a-5, 130b-4, 136b-6, 147a-2,

154a-7





DİZİN Halil ÖZER

147

ḳ.-maya: 100b-12, 100b-12, 114a-2

˓aceba ḳ.: 141b-13

żāyi˓ ḳ.: 131b-7

ḳalb: (A.) yürek, kalp.

ḳ.+i: 141b-11

ḳ.+e: 141b-11

ḳaldur-: kaldırmak.

ḳ.-dı: 88a-12, 88b-7, 95b-6

ḳ.-dılar: 140a-13

ḳ.-a: 88a-11

ḳalem: (A.) kalem. 83a-6, 108a-5

ḳ.+e: 108a-3

ḳalḳ-: kalkmak.

ḳ.-dılar: 114a-6

Kālut: (krş. Kālut bin Bulḳıya) 132b-10,

132b-11, 132b-11

K.+a: 132b-10

Kālut bin Bulḳıya: (krş. Kālut) Kâlut bin

Bulḳıya.

K.+ya: 114b-10

Ḳalzüm: (krş. Ḳulzüm) Kızıldeniz. 101b-3

ḳamcı: kamçı. 156b-10, 156b-9, 156b-9

ḳāmet: (A.) boy.ḳ.+i: 136a-11

ḳamu: bütün, hepsi, tümü. 84a-7, 87a-3,

90a-10, 91b-12, 92a-5, 93a-12, 94a-

13, 94a-5, 95a-12, 96a-9, 99b-13,

100a-3, 100a-5, 100b-11, 100b-13,

101a-10, 102a-4, 102b-1, 103b-3,

103b-6, 104b-11, 106a-8, 107a-4,

108b-5, 109a-1, 109a-4, 111a-10,

111b-11, 112a-11,113b-12, 113b-13,

118a-6, 119b-1, 124a-4, 136a-5,

136b-3, 137a-9, 141b-3, 142b-8,

144a-11, 144a-8, 149b-2, 152b-3,

154b-13, 156a-4, 157a-2

ḳ.+dan: 110a-2

ḳ.+sı: 101a-11, 142a-4, 155b-5

ḳ.+sınıñ: 147a-2

ḳ.+sın: 124a-13

ḳ.+sına: 84a-9

ḳ.+laruñuz: 134b-6

ḳan: kan. 149b-2, 154b-4

ḳ.+ın: 100b-10, 143b-4

ḳ. ol-: 100a-3, 100a-4

ḳ. revān ol-: 118b-11

ḳanat: kanat. 144a-1

ḳ.+ı: 97b-2

ḳanca: nereye. 87b-10

ḳançaru: nereye. 85b-5

ḳanda: nerede. 89a-13, 95b-13, 108b-6,

123b-6, 125b-13, 152a-1, 152a-10

ḳ.+dur: 125b-8

ḳanı: hani. 103b-8, 130a-11

ḳanḳı: hangi. 83a-7, 83b-5, 83b-7, 92a-10,

118b-2, 148a-8, 156b-13

ḳañlı: kağnı arabası. 138b-12, 138b-9

ḳ.+ya: 137a-9, 137a-9, 138b-10

ḳapar: ? 82a-10

ḳapu: kapı. 115b-7, 93b-7, 93b-8, 94a-13

ḳ.+ya: 118a-6, 150b-5, 85a-1, 94a-

11

ḳ.+da: 111a-4, 150b-6, 151a-2, 98a-

12

ḳ.+sın: 100b-4, 122a-10, 135b-6

ḳ.+sına: 83a-1, 84a-7, 93b-6, 94a-9,

117a-13, 127b-3, 133a-1, 139a-5,

146b-7, 154b-4

ḳ.+sından: 84a-7, 137a-6

ḳ.+lar: 84a-7

ḳ.+larına: 100b-10

ḳapul: (A.) (krş. kabul)

ḳ. id-: 150b-7, 119b-10

ḳara: kara, siyah. 95a-12, 101b-1, 102a-7,

114b-3, 131b-1

ḳ.+dur: 145a-3

ḳaraġu: (krş. ḳarañu) karanlık.

ḳ ol-: 90a-4

ḳarañu: (krş. ḳaragu) karanlık.

ḳ. ol-: 124a-3

karār: (A.) durma, sebat.

k.+ı: 84a-11

ḳararsız: kararsız. 84a-6

ḳarı: yaşlı, ihtiyar. 105a-1, 119a-10, 151b-10,

152b-5, 154b-6, 154b-8

ḳarı: kadın. 151b-9

ḳarın: karın.

ḳ.+uña: 143a-7

ḳ.+ı: 114b-3

ḳ.+ın: 84b-9





DİZİN Halil ÖZER

148

ḳ.+ına: 83b-13, 143a-5

ḳ.+ında: 84b-6

ḳarındaş: kardeş. 93b-12

ḳ.+ım: 92a-1, 93a-5, 94a-3, 112b-10,

128a-12, 140b-13, 142b-8

ḳ.+ımdur: 149a-5

ḳ.+umı: 122a-9

ḳ.+uma: 122a-8

ḳ.+uñ: 123b-12, 148a-7

ḳ.+uñı: 92a-6

ḳ.+ı: 86a-8, 93b-11, 93b-7, 115a-2,

118b-6, 118b-8, 118b-9, 119b-13

ḳ.+ları: 141a-4

ḳarış: karış. 142b-13

ḳarış-: karışmak.

ḳ.-mazdı: 126b-6

ḳarşu: karşı. 130a-3

Ḳārūn: Hz. Musâ devrinde yaşamış, malı ile

mağrur olarak haddini aşmış kişidir.

114b-10, 114b-11, 114b-13, 115a-1,

115a-10, 115a-11, 115a-13, 115a-7,

115b-8, 116a-10, 116a-5, 116a-6,

116b-2, 116b-6, 116b-8, 117a-12,

117a-13, 117a-3, 117a-4, 117a-5,

117a-8, 117b-2, 118a-10, 118a-13,

118a-3, 118a-5, 118a-6, 118a-7,

118b-1

Ḳ.+uñ: 117b-1

Ḳ.+a: 117a-1

Ḳ.+da: 116a-4

Ḳ. la˓netu’llah: 115b-11

ḳaṣd: (A.) niyet, azim.

ḳ. ḳıl-: 87a-1, 143b-5, 143a-9, 148a-1

ḳ.+ı ḳıl-: 140b-10, 124b-13

ḳaṣıd: (A.) (krş. ḳasd)

ḳ. ḳıl-: 98a-13

ḳaṣṣāba: (krş. ḳaṣṣāpa) 116b-11

ḳaṣṣāpa: (krş. ḳaṣṣāba) 137b-13, 138a-1

ḳaṣt: (A.) (krş. ḳasd)

ḳ. ḳıl-: 121a-11, 136a-13, 141a-3

ḳaşan-: ?

ḳ.-sa: 137a-6

ḳaş: kaş.

ḳ.+ı: 116a-9

Kāşuḥā: Kâşuḥâ

K.+y-ıdı: 129a-7

ḳat: kat, huzur. 106a-8, 106b-11

ḳ.+umda: 105a-13

ḳ.+ına: 87b-6, 88b-4, 89a-6, 95a-5,

132a-11, 137b-3

ḳ.+ında: 84a-10, 98a-13, 126a-11,

130a-8, 130b-7, 131a-5, 143a-3,

148b-6, 153b-11

ḳ.+ından: 93b-10

ḳat-: katmak.

ḳ.-dı: 127b-9, 149a-7

ḳ.-dılar: 146a-4

ḳatı: katı, sert, şiddetli. 131b-8, 150a-10,

153a-9

ḳ. ḳıl-: 96b-13

ḳ. ol-: 98b-8, 99a-13

ḳatıl-: katılmak.

ḳ.-mazdı: 120b-13

ḳattābe: ? (krş. kassapa) 116a-8

kav: kav. 90a-10

ḳav: (A.) kuvvetli, sağlam, güvenilir.

ḳ. durur: 141a-5

ḳavil: (A.) (krş. ḳavl) söz, yemin.

ḳ.+de: 92b-13, 108a-2, 109a-6,

111a-3, 114a-12, 115b-4, 115b-7,

126b-5, 144a-10, 150a-2

ḳavim: (A.) (krş. ḳavm) bir peygambere

tâbi ve bağlı insan topluluğu. 101a-9,

124b-13, 125a-3, 125b-3, 134b-13,

135a-6, 135a-7

ḳavl: (krş. ḳavil) (A.) söz, yemin.

ḳ.+e: 153a-3

ḳ.+uñ: 103b-8

ḳ.+u: 110a-7

ḳ.+inde: 91a-3

ḳavm: (krş. ḳavim) (A.) bir peygambere

tâbi ve bağlı insan topluluğu. 91b-

13, 99a-11, 104b-7, 105b-10, 110b-6,

111b-5, 111b-7, 112b-1, 113b-11,

113b-3, 113b-5, 114b-1, 114b-4,

120a-8, 121a-6, 127a-11, 127b-7,

130b-1, 136a-3, 136a-9, 138a-12,

138a-4, 139a-10, 139a-11, 139a-7,

139b-1, 139b-3, 140a-1, 141b-13





DİZİN Halil ÖZER

149

ḳ.+e: 105b-11, 110b-13, 110b-3,

136a-3

ḳ.+den: 122a-1

ḳ.+üm: 105b-7, 106a-2, 110b-4,

122a-11, 131a-10

ḳ.+ümi: 112b-5

ḳ.+üñ: 106a-1, 133a-3

ḳ.+ü: 104b-8

ḳ.+i: 84b-11, 98b-6, 101b-11, 103a-

11, 103a-12, 108b-1, 110b-5, 111a-5,

112b-3, 113a-5, 120b-10, 121a-9,

130a-11, 130b-3, 133b-11, 134b-4,

136a-13, 136b-2, 147b-5,

ḳ.+iyle: 154b-10

ḳ.+idür: 110a-9

ḳ.+in: 121a-10, 121a-6, 122b-8,

147b-6, 147b-7

ḳ.+inden: 110b-12, 112a-6, 132a-9

ḳ.+ine: 83a-11, 130a-3, 134b-11,

134b-12

ḳ.+ler: 130a-6

ḳ.+e ḳıl-: 82b-2

ḳavşur-: ?

el ḳ.-up: 112b-3

ḳavuḳ: kavuk.

ḳ.+(ġ)ı: 137a-6

ḳavul: (A.) (krş. ḳavl) 128a-5

ḳ.+da: 156b-12, 115b-6

ḳayġu: kaygı. 137b-11

ḳ.+sı: 100b-12

ḳayır: kum, çakıl. 155b-9

ḳ.-ı: 132b-4

ḳayur-: kayırmak.

ḳ.-urdı: 111a-3, 152b-12

ḳ.-maġıl: 122a-10

ḳaz-: kazmak.

ḳ.- arsın: 131b-11

ḳ.- aruz: 131b-12

ḳ.- arlar: 131b-11

ḳ.-dılar: 133a-11, 145b-4

ḳażā: (A.) Allah tarafından takdir olunan

şeylerin meydana gelmesi. 84b-1

ḳazma: kazma. 133a-11

ḳazuḳ: kazık. 97b-12

kebab: kebap.

k. ḳıl-: 154b-6

kehellik: 129b-5

kelām: (A.) söz, kelam.

k.+uma: 107b-9

k.+ı: 149a-2

k.+ın: 106a-9, 130b-13, 147b-2

kelāyiyi: 155b-7

keleci: (krş. keleçi) söz, kelime, laf, lakırdı.

129a-10, 135a-8

k.+de-y-idi: 101b-11

k.+si: 92a-12

k. ḳıl-: 130b-12

keleçi: (krş. keleci) söz, kelime, laf, lakırdı.

k. ḳıl-: 92b-2

kelime: (A.) söz, kelime. 144a-7, 153a-5

Kelm: Hz. Mûsâ’nın bir ünvanı.

K.+üm: 104a-8, 104a-9

K.+emsin: 108b-10

kelm: (A.) söz söyleyen, konuşan.

k.+ler: 108b-11

kemāl: (A.) olgunluk, olgunlaşma. 84b-13

kemer: (F.) bele bağlanan kuşak.

k.+den: 103b-3

kendü: kendi. 82b-9, 83a-11, 84a-5, 84a-7,

85a-2, 85a-3, 86b-3, 89a-6, 89a-9,

90b-9, 93b-6, 96a-3, 98a-5, 99a-5,

99b-4, 101a-5, 101b-1, 102a-4, 103a-

4, 104a-3, 104a-6, 105a-10, 105b-11,

107b-9, 109a-6, 116a-7, 116b-13,

117b-2, 118b-7, 120b-11, 121b-12,

122a-6, 122a-8, 122b-8, 123b-1,

127b-8, 129b-10, 130a-2, 130a-3,

130b-7, 131a-5, 134a-6, 143a-13,

146b-1, 147a-12, 147b-1, 149a-1,

149a-7, 149b-5, 151b-5, 152a-9,

152b-1, 154b-10, 155a-11, 155b-11,

156a-5, 157a-5

k.+si: 135b-6

k.+zin: 141a-5

k.+leri: 133b-1

k.+ler: 129a-6

kerāmet: (A.) 1.cömertlik, kerem.

2.velîlerin gösterdikleri olağandışı

hal. 143b-11, 144a-12

k.+dür: 133b-9





DİZİN Halil ÖZER

150

k. ḳıl-: 144a-5

kerāset: ?

k.+in: 132a-7

kerbic: (krş. kerpic) kerpiç.

k.+den: 97a-10

kerem: (A.) cömertlik, lütuf, ihsan. 156b-1

kerm: (A.) yüce. 156b-3

Maḳām-ı K.: 104a-2

kerkez: (A.) akbaba. 106b-9

kerpic: (krş. kerbic) kerpiç. 97a-12

k.+i: 145b-8, 146a-6, 146a-7, 145b-7

k. it-: 97a-11

kerre: (A.) defa. 149b-2

kes-: kesmek.

k.-erlerdi: 84b-5

k.-di: 156a-11

k.-diler: 96b-7

k.-gil: 156a-8

k.-eyim: 96b-4

k.-medi: 137a-4

kesek: kesik, parça, taş veya toprak parçası.

120b-4

keşān: (F.) çekmek, çekerek.

k. ḳıl-: 103b-1

keşke: (F. kâşki) keşke. 116b-1, 128a-2

kez: defa. 87a-9, 120b-2, 156a-2

ḳıbṭ: (A.) eski Mısır halkından olan.

ḳ.+ler: 100a-4, 100b-11

ḳ.+lerüñ: 101a-3

ḳ.+lerin: 89a-8

ḳıġır-: 1. bağırmak, ünlemek. 2. çağırmak,

davet etmek.

ḳ.-urdı: 134b-5, 153b-6

ḳ.-urlardı: 107a-2, 121a-10

ḳ.-dı: 88b-11, 102a-8, 106b-5, 121a-

6, 134a-8, 139a-8, 140b-6

ḳıġırt-: çağırttı.

ḳ.-dı: 102a-13

ḳıl: kıl.

ḳ.+ı: 82b-10, 123a-10

ḳıl-: kılmak, yapmak.

ḳ.-ursın: 117b-3, 127a-2

ḳ.-ur: 96a-13

ḳ.-arduñ: 143a-8

ḳ.-urduñ: 102b-12

ḳ.-urdı: 126b-5, 144a-13, 147a-13

ḳ.-urlardı: 103a-8, 133b-7, 133b-7

ḳ.-urlar-ıdı: 133b-6

ḳ.-ursam: 127a-2

ḳ.-ursañ: 156a-10

ḳ.-mış-ıdı: 129a-9, 153b-3

ḳ.-mışlar-ıdı: 139a-6

ḳ.-dım: 142b-1, 96a-8

ḳ.-dum: 109b-2, 128b-2, 152b-1

ḳ.-duñ: 94b-10, 112b-5, 113a-8,

118a-4, 122b-12, 152b-2

ḳ.-dı: 83a-11, 85a-6, 85b-13, 86b-9,

87b-1, 87b-13, 88a-2, 88b-7, 90a-8,

94a-9, 94b-4, 96a-2, 101b-3, 102b-1,

104a-3, 104b-2, 105b-11, 107a-12,

108a-5, 111b-12, 113a-7, 114a-13,

116a-7, 117a-11, 119b-13, 122b-10,

123a-12, 124a-1, 125b-6, 142b-2,

146b-5, 147a-13, 147a-5, 148a-10,

148a-9, 149b-3, 156a-8

ḳ.-duḳ: 117b-9, 123a-9

ḳ.-dıñısa: 149b-12

ḳ.-dılar: 82a-6, 84a-11, 86b-11,

112a-2, 120a-12, 121a-4, 132a-2,

136b-2, 140a-9, 145b-11, 145b-12,

146a-11, 146a-12

ḳ.-dılarsa: 114b-5

ḳ.-ġıl: 108b-12, 156a-10

ḳ.-uñ: 123b-9

ḳ.-sa: 110a-8

ḳ.-sa-y-ımış: 128a-13

ḳ.-am: 89b-6, 93b-3, 127a-1

ḳ.-ayım: 113a-6

ḳ.-ayum: 84b-7, 95a-10

ḳ.-asın: 94b-10

ḳ.-a: 85a-1, 96b-10

ḳ.-alum: 84b-2

ḳ.-avuz: 113b-7, 139a-2

ḳ.-ayduñ: 143a-8

ḳ.-maz-ıdum: 119a-7

ḳ.-madum: 152b-1, 156a-1

ḳ.-madı: 120a-8, 145a-6, 146a-2

ḳ.-madılar: 125a-6

ḳ.-masa: 119a-7, 139b-8

ḳ.-mayam: 154a-8





DİZİN Halil ÖZER

151

ḳ.-mayasın: 126b-11

ḳ.-maya: 145a-6

ḳ.-mayavuz: 113b-8

ḳ.-amayasız: 113b-12

ḳ.-duġın: 92b-5, 103b-8, 146a-2

ḳ.-maġa mı: 95b-9

bahāne ḳ.: 100a-13

˓afıv ḳ.: 143b-7

āmin ḳ.: 132b-2

arı ḳ.: 94b-5

āsān ḳ.: 92a-5, 91b-13

˓aẕāb ḳ.: 97b-11, 96b-13, 98b-7,

134b-10, 157a-1

aẕād ḳ.: 119b-5

bahāne ḳ.: 120a-1

bey˓at ḳ.: 145a-5

binā ḳ.: 98a-3

cāzūlıḳ ḳıl.: 99b-9

cem˓ ḳ.: 115b-1, 115b-2, 118a-5

cem˓i ḳ.: 145b-4

ceri ḳ.: 132a-10, 132a-13, 136b-1,

136b-4, 137a-3, 137a-13, 137b-5

cuḳal ḳ.: 144b-3

datlu ḳ.: 107a-7

da˓vet ḳ.: 91b-5, 91b-8, 94a-4, 95b-

10, 97a-7, 98a-8, 112a-9, 130b-6,

135a-5, 137a-1, 144b-5

da˓vi ḳ.: 83b-8, 95a-9, 83b-6, 150b-

10, 151b-9

diri ḳ.: 105b-8, 110b-5, 130b-1

divār ḳ.: 82a-10

du˓ā ḳ.: 91b-8, 97a-5, 98b-12, 99a-9,

99b-7, 100a-1, 100a-2, 100a-7, 100a-

8, 110b-1, 118b-13, 121b-1, 121b-3,

121b-4, 121b-5, 121b-6, 121b-8,

121b-10, 122b-13, 123a-13, 125a-5,

132b-1, 132b-2, 136b-6, 137b-10,

152a-8, 152a-11, 154a-7, 154a-8

eylük ḳ.: 88b-9, 115b-9, 118b-2

fażıl ḳ.: 139a-12

ferāmuş ḳ.: 128a-4

feryād ḳ.: 117b-13, 118a-10, 113a-1

fesād ḳ.: 98b-2, 116a-6, 133b-10,

136b-2

ġalebe ḳ.: 98b-2, 91b-2

ġarḳ ḳ.: 83a-5, 83a-8, 103a-11

ġarḳa ḳ.: 102b-5

gerden-keşlik ḳ.: 100a-7

giñ ḳ.: 92a-8, 92a-9, 91b-12

görünmez ḳ.: 147a-3

göz ḳ.: 149a-8

güc ḳ.: 88a-1, 89a-10, 147a-9, 149a-

8, 151b-11

güzide ḳ.: 107b-9, 138a-13

ḫaber ḳ.: 145a-5

ḫalife ḳ.: 93a-7, 93a-8, 130b-4, 132a-

3, 150a-9,

ḥalvet ḳ.: 84a-2

ḥażır ḳ.: 109a-5, 109b-4, 146b-2,

152a-9, 152a-12, 154b-9

helāk ḳ.: 84b-7, 94a-7, 95b-10, 98a-1,

98b-11, 103b-5, 110b-4, 116a-4,

117b-8, 121a-10, 121b-10, 127a-11,

147a-5, 147b-6, 147b-7

ḥelāl ḳ.: 149b-11, 150a-5

ḥıyānet ḳ.: 129a-9

ḥisāb ḳ.: 95a-1, 144b-9, 150b-12

ḫoş ḳ.: 107a-7

ḫoşnūd ḳ.: 149b-7, 149b-8, 150a-2,

150a-4, 150b-1

ḫoşnudlıḳ ḳ.: 147b-1

ḥüküm ḳ.: 83a-3, 147a-9, 149a-4,

150b-8, 154b-11, 151a-1, 151b-9

˓ibādet ḳ.: 142b-11, 150a-6, 153b-11

icābet ḳ.: 92b-10, 97a-4, 123a-2,

151b-7

iftiḫār ḳ.: 125b-3

iḫtiyār ḳ.: 82b-12, 104b-10, 104b-11,

105a-4

˓imāret ḳ.: 82a-7

˓illet ḳ.: 99a-4, 117a-9, 118b-12

iş ḳ.: 85a-3

ḳabul ḳ.: 98a-2, 113b-2, 114a-2,

134b-13, 150b-5

ḳahır ḳ.: 110a-6

ḳaṣd ḳ.: 87a-12, 143b-5, 143a-9,

148a-1

ḳaṣdı ḳ.: 124b-13, 140b-10

ḳaṣıd ḳ.: 98a-13

ḳaṣt ḳ.: 121a-11, 136a-13, 141a-3





DİZİN Halil ÖZER

152

ḳatı ḳ.: 96b-13

ḳavme ḳ.: 82b-2

kebab ḳ.: 154b-6

keleci ḳ.: 130b-12

keleçi ḳ.: 92b-2

kerāmet ḳ.: 144a-5

keşān ḳ.: 103b-1

ḳıṣāṣ ḳ.: 155a-12

la˓net ḳ.: 132a-8

maḥṣūṣ ḳ.: 107b-10

ma˓lūm ḳ.: 127a-3

ma˓rūf ḳ.: 110a-11

meclis ḳ.: 125b-2

melāmet ḳ.: 113a-5

melk ḳ.: 138a-4, 138a-9, 139a-4,

menfa˓at ḳ.: 86a-3

mubāzırlıḳ ḳ.: 140b-10

muḳaddem ḳ.: 101a-5

mutābi˓at ḳ.: 147a-11

mübtelā ḳ.: 147b-4, 147b-6

münācāt ḳ.: 104a-7, 104a-10, 104a-

12, 131a-9

müsemmā ḳ.: 124a-13

müstecāb ḳ.: 97a-5, 122a-2, 136b-12

nidā ḳ.: 109a-4, 135b-7

niḳāb ḳ.: 110b-9

niyyet ḳ.: 106a-11, 152b-4

ortaḳ ḳ.: 92a-6, 94a-3

öküş ḳ.: 139a-3, 155b-10

pāre pāre ḳ.: 114a-9

peyġamber ḳ.: 137a-1

rabaṣ ḳ.: 82a-5

raḥmet ḳ.: 113b-1, 128a-12, 149b-4

rast ḳ.: 103b-2, 128a-2, 147b-10,

151b-2

revā ḳ.: 82b-13

reyis ḳ.: 155b-12

risāyilk ḳ.: 144a-2

rukū˓ ḳ.: 113b-12

rūşen ḳ.: 124a-4

rūẕ ḳ.: 92b-4, 99a-2, 102b-6, 124b-3

rūzu ḳ.: 88b-2

ṣabır ḳ.: 98b-10, 116b-8, 126b-13,

127a-12

ṣavaş ḳ.: 118b-10

secde ḳ.: 82b-3, 96a-9, 111b-6, 111b-

8, 111b-9, 114a-1, 134a-9, 134a-11,

selām ḳ.: 137b-8, 139a-11, 155a-13

ṣıġırdmaclıḳ ḳ.: 137b-7, 137b-10

süçūd ḳ.: 110a-10

şākirdliḳ ḳ.: 125b-9, 127a-1, 155b-7

şart ḳ.: 155a-2

şāz ḳ.: 112b-10

şerk ḳ.: 92a-2

şükür ḳ.: 120a-7, 124b-3, 133b-1,

154a-2

şükürsüzlik ḳ.: 154a-5

ṭā˓at ḳ.: 126a-6

ṭabu ḳ.: 92b-4

ṭahāret ḳ.: 126a-2

ṭama˓ ḳ.: 106b-4, 107a-8, 117a-12,

118a-3, 121b-6

ṭapu ḳ.: 82a-13, 91b-6, 112a-3, 131a-

11

tar ḳ.: 136a-8

ṭaş ḳ.: 96b-12

temāşā ḳ.: 146b-6

tesbḥ ḳ.: 92a-3, 131b-3, 144a-2,

144a-4

teslim ḳ.: 147a-7

tevażu˓ ḳ.: 94a-12, 125a-5

tevbe ḳ.: 107b-4, 150a-13

ṭoḳuş ḳ.: 118b-11, 141a-1

üsfet ḳ.: 93a-3

üstāẕlıḳ ḳ.: 127b-2

va˓de ḳ.: 101b-11, 110a-5, 145a-7

vekil ḳ.: 145a-11, 145b-3

vezir ḳ.: 92a-1, 92a-6, 93a-5

virān ḳ.: 128b-5

yād ḳ.: 91a-8, 110a-7, 115b-3, 115b-

10, 116b-5, 120a-7, 122b-6, 144b-12,

145a-5, 145a-9, 149a-2, 149b-6,

151b-5, 153a-4, 156b-4

yaraġın ḳ.: 139a-4

yarı ḳ.: 123b-9

yavu ḳ.: 137b-8, 137b-10

yazuḳ ḳ.: 143b-4

żāyi˓ ḳ.: 131b-8

zindan ḳ.: 122a-3

ziyan ḳ.: 150b-13





DİZİN Halil ÖZER

153

ḳılın-: kılınmak.

ḳ.-mış: 125a-9

ḳılıc: kılıç. 132b-5, 142a-4, 143a-3, 143a-5

ḳ.+ı: 143a-8

ḳ.+ın: 140b-5

ḳ.+dan: 123a-10

ḳına-: vurmak, dövmek.

ḳ.-rdı: 156b-10

ḳın: kın.

ḳ.+ı: 123a-10

ḳır-: kırmak.

ḳ.-dı: 141b-10, 141b-12

ḳ.-dılar: 142a-4, 142b-3

ḳırıl-: kırılmak.

ḳ.-dı: 95b-7

ḳırḳ: kırk. 88a-10, 88a-11, 97a-6, 97b-7, 98a-

7, 101a-11, 104a-5, 105b-3, 110b-12,

115b-4,124a-2, 124b-4, 130a-6,

130b-5,130b-6, 132a-6, 143b-9,144a-

6, 145a-13, 145b-5, 149b-2, 155b-10

ḳırnaḳ: cariye, halayık.

k.+larına: 85b-10

ḳıṣa: kısa. 141a-8

ḳıṣāṣ: (A.) bir suç işleyenin aynı şekilde

cezalandırılması.

ḳ. ḳıl-: 155a-12

ḳıs-: kısmak.

ḳ.-dı: 112b-11

ḳısmet: (A.) nasip, kader. 147a-13

ḳıṣraḳ: dişi at. 111a-13, 115b-7

ḳ.+(ġ)ı: 102a-11

ḳ.+(ġ)a: 102a-6

ḳıṣṣa: (A.) kıssa, ibret verici hikâye.

ḳ.+˒ı: 149b-13

ḳ.+sın: 123a-8, 129a-2

ḳ.+sına: 115a-10, 118b-5, 128b-7

ḳ.+ı Dāvud ˓aleyhi’s-selām: 142b-3

ḳ.+ı Eşmūyıl: 137a-1

ḳ.+ı Ḫanṭala: 134b-3

ḳ.+ı Kālut bin Bulḳıyā ˓aleyhi’s-

selām: 132b-11

ḳ.+ı Şeddād bin ˓Ād: 144b-6

ḳ.+ı Yuşa˒ bin Nūn: 132a-3

ḳ.+yı Fir˓avn La˓netullahi: 82a-4

ḳ.+yı Ḳārūn: 115a-1

ḳıyāmet: (A.) kıyamet. 95a-8, 116a-5, 150a-

1, 153a-11, 155b-1, 156a-5

ḳ.+e: 102b-7, 122b-4, 136a-10,

150a-2

ḳ.+de: 95a-1, 109b-11

devr-i ḳ.+de: 115a-6

ḳıyı: kıyı.

ḳ.+sına: 101b-3, 103a-5, 103a-6,

127a-5

ḳ.+sındaki: 127a-5

ḳıymatlu: kıymetli. 100b-1

ḳız: kız. 86a-4, 86a-10, 88b-13, 89a-1, 89a-4,

93b-7, 93b-11, 104a-4, 129a-1, 144b-

7, 153a-8

ḳ.dur: 148a-6

ḳ.+ı: 84a-3, 86a-3, 88b-10, 89b-8,

97b-5, 142b-10

ḳ.+la: 89a-1

ḳ.+ım: 140b-9, 142b-9, 143b-2

ḳ.+uñı: 142b-4

ḳ.+ın: 143b-11, 93b-13

ḳ.+ına: 85b-5, 89b-7

ḳ.+lar: 88a-13

ḳ.+lardan: 89b-5

ḳ.+larım: 88b-5

ḳ.+laruñuñ: 131b-7

ḳ.+ları: 88b-3, 88b-6, 104a-5

ḳızan: kızan. 88a-8

ḳızıl: kızıl. 83b-7

ḳ.+dur: 142b-5

ki: ki. 95a-12, 95a-7, 108b-6, 110a-7, 123a-9,

127a-9, 131a-9, 140b-7, 141a-4,

150b-7, 151b-13

kici: küçük.

k.+si: 88b-10

kifāyet: (A.) kâfi gelme, yetme.

k. id-: 153b-13, 154a-3

kilcāc: ? 124a-11

kilid: kilit.

k.+i: 115b-5, 115b-6, 115b-7

k.+in: 115b-5

k.+lerin: 115b-2

kilim: kilim. 94a-8, 107a-2, 140b-11

kim: kim. (bağlama edatı) 82a-9, 82b-11,

83a-7, 83b-12, 83b-3, 83b-9, 84a-8,





DİZİN Halil ÖZER

154

85a-2, 86a-3, 86a-9, 86b-7, 88b-5,

89a-12, 89a-13, 89a-4, 89b-12, 89b-

13, 90a-5, 90a-7, 90a-9, 90b-6, 91a-

12, 91a-1, 91a-3, 91a-8, 91b-13, 91b-

1, 91b-2, 91b-4, 92a-10, 92a-12, 92a-

2, 92a-8, 92b-7, 93a-13, 93a-1, 93b-

12, 93b-13, 93b-2, 93b-3, 94a-10,

94a-13, 94a-1, 94a-3, 94a-4, 94b-12,

94b-6, 95a-2, 95a-6, 95b-11, 96a-1,

96a-3, 96a-5, 96a-6, 96a-7, 96a-8,

96b-2, 97a-10, 97a-11, 97a-12, 97a-

13, 97a-4, 97b-13, 97b-2, 97b-7, 97b-

8, 98a-11, 98a-12, 98a-1, 98a-5, 98b-

10, 98b-13, 98b-2, 98b-5, 99a-1, 99a-

2, 99a-4, 99a-9, 99b-10, 99b-13, 99b-

1, 99b-6, 100a-12, 100a-13, 100b-10,

100b-11, 100b-1, 100b-3, 100b-4,

100b-9, 101a-2, 101b-5, 101b-8,

101b-9, 102a-13, 102a-5, 102a-6,

102b-10, 102b-11, 102b-12, 102b-3,

102b-5, 102b-6, 103a-11, 103a-5,

103a-6, 103a-7, 103b-1, 103b-2,

104a-11, 104a-12, 104a-1, 104a-6,

104a-8, 104a-9, 104b-10, 104b-12,

104b-1, 104b-6, 104b-8, 104b-9,

105a-12, 105a-2, 105a-5, 105a-7,

105b-11, 105b-2, 106a-3, 106a-5,

106a-8, 106b-12, 107a-10, 107b-11,

107b-13, 107b-2, 108a-12, 108a-1,

108a-2, 108a-4, 108b-2, 108b-5,

109a-11, 109a-3, 109a-4, 109a-5,

109a-7, 109b-10, 109b-2, 110a-1,

110a-4, 110b-12, 110b-13, 110b-4,

110b-8, 111a-12, 111a-1, 111b-12,

111b-3, 112a-11, 112a-5, 112b-5,

113a-10, 113a-7, 113b-9, 114a-10,

114a-11, 114a-12, 114a-13, 114a-2,

114a-6, 114a-9, 114b-10, 114b-1,

114b-5, 114b-8, 115a-13, 115a-1,

115a-4, 115a-6, 115a-7, 115b-2,

115b-8, 115b-8, 116a-12, 116b-2,

117a-1, 117a-9, 117b-1, 117b-6,

117b-9, 118a-3, 118a-7, 118b-2,

118b-8, 119a-1, 119a-2, 119a-5,

119a-7, 119b-1, 119b-4, 119b-7,

119b-8, 120a-9, 120b-10, 120b-2,

120b-4, 120b-5, 120b-9, 121a-10,

121a-12, 121a-7, 121b-10, 121b-3,

121b-5, 121b-6, 121b-7, 122a-12,

122b-7, 123a-13, 123a-8, 123b-13,

123b-6, 124a-13, 124a-1, 124a-2,

124a-4, 124b-10, 124b-13, 124b-4,

125a-11, 125a-3, 125a-5, 125b-10,

125b-12, 125b-13, 125b-6, 125b-9,

126a-11, 126a-2, 126a-7, 126b-4,

127a-12, 127a-2, 127a-3, 127a-5,

127a-7, 127b-5, 128a-11, 128a-2,

128b-10, 128b-12, 128b-13, 128b-2,

128b-5, 128b-7, 129a-1, 129a-5,

129b-1, 129b-2, 129b-4, 129b-6,

129b-8, 130b-1, 130b-4, 130b-5,

131a-1, 131a-2, 131a-4, 131b-11,

131b-3, 132a-5, 132b-1, 132b-3,

133a-8, 134a-13, 134a-2, 134a-4,

134b-13, 134b-4, 135a-11, 135a-12,

135a-13, 135b-10, 135b-13, 135b-2,

136a-4, 136a-6, 136b-11, 136b-3,

136b-6, 136b-9, 137a-13, 137a-1,

137a-2, 138a-10, 138a-1, 138a-4,

138a-6, 138a-8, 138b-13, 138b-1,

138b-3, 138b-7, 138b-9, 139a-6,

139b-11, 139b-13, 140a-1, 140a-2,

140a-8, 140b-2, 140b-8, 141a-10,

141a-13, 141a-6, 141b-2, 141b-7,

142a-10, 142a-11, 142b-2, 142b-7,

143a-2, 143b-12, 143b-2, 144a-10,

144a-7, 144b-10, 144b-5, 144b-6,

144b-8, 145a-2, 145a-3, 145a-4,

145a-5, 145a-7, 145a-9, 145b-6,

145b-8, 146a-2, 146b-12, 146b-1,

146b-6, 147b-11, 147b-3, 147b-7,

148a-10, 148a-2, 148a-3, 148a-4,

148a-6, 148a-8, 149a-11, 149a-13,

149a-3, 149a-4, 149a-8, 149b-7,

150a-10, 150a-2, 150a-3, 150a-4,

150a-6, 150a-9, 150b-2, 150b-6,

151a-12, 151a-4, 151a-7, 152a-12,

152a-2, 152a-4, 152a-8, 152b-12,

152b-2, 152b-3, 152b-4, 152b-5,

153a-11, 153a-1, 153a-5, 153a-8,





DİZİN Halil ÖZER

155

153a-9, 153b-5, 154a-10, 154a-2,

154a-4, 154a-7, 154b-12, 154b-3,

154b-8, 155a-10, 155a-11, 155a-1,

155a-2, 155a-4, 155a-8, 155a-9,

155b-1, 155b-6, 155b-7, 156a-2,

156b-12, 156b-13, 156b-5, 157a-3

kim: kim. (soru zamiri) 113a-12, 113a-6,

119a-6, 140b-6, 140b-8, 151a-6,

152a-6, 156b-10, 157a-1, 157a-3,

157a-6, 85b-13, 88b-6, 96b-9

k.+dir: 94b-2

k.+dür: 110a-7, 93b-10

k.+sin: 83a-1, 93b-7

k.+iñ: 96b-6, 96b-6

k.+iñdür: 148a-5, 148a-6, 150a-4

k.+e: 133b-11, 138a-1, 141a-7,

156a-10, 157a-3

k.+üñize: 120a-7, 120a-7

k.+i: 138b-1, 96a-1

k.+ine: 141a-8

kimesni: kimse. 128b-7

kimse: kimse, kişi. 84b-6, 85b-7, 97b-3, 98a-

13, 99b-5, 99b-8, 100a-2, 100a-8,

107b-5, 107b-11, 112a-1, 118b-1,

125b-1, 125b-4, 127b-3, 133a-5,

134a-5, 138b-11, 140b-9, 145a-6,

146a-1, 147a-3, 153b-8, 156a-1,

156b-10, 157a-7

k.+nüñ: 84a-12, 107b-10, 114b-13

k.+˒i: 86a-8, 94a-10

k.+ye: 120a-8, 147a-9

k.+de: 84a-1

kimyā: (A.) kimya

k.+y-ıdı: 114b-12

k. it-: 114b-13

kir: kir.

k. ol-: 124a-6

kişi: kişi, şahıs. 85a-7, 87b-5, 92a-10, 92a-12,

105b-9, 110a-13, 115b-4, 117a-13,

118b-2,121a-3, 121a-5, 123b-3,

125b-7, 129b-1, 129b-2, 129b-4,

129b-6, 129b-8, 132b-13, 142b-6,

148b-5, 150a-10, 150b-9, 152b-5,

153a-9, 153b-1, 156b-13

k.+yle: 110b-11

k.+niñdür: 150a-4

k.+˒i: 121a-7

k.+yin: 151b-10

k.+ye: 83b-8, 138b-1

k.+de: 141a-8

k.+ler: 84a-8, 123b-4, 127a-6

k.+leri: 105a-1

k.+lerdi: 128b-11

kişilik: kişilik, şahsiyet.

k.+(g)iñdür: 89b-6

kitāb: (A.) kitap. 104b-7, 104b-8, 104b-9,

113b-5, 113b-6, 125a-11, 125b-10,

125b-6, 128a-7, 145a-13, 147a-7

k.+dan: 114b-4

k.+ıdur: 104b-10

k.+ına: 114a-3

ḳo-: 1. bırakmak, terketmek. 2. tayin etmek.

3. koymak.

ḳ.-rdı: 144a-8

ḳ.-rlardı: 124b-1, 132a-3

ḳ.-mış-ıdı: 120b-7

k.-duñ: 106a-1, 126a-11

ḳ.-du: 104a-11

ḳ.-dı: 85b-2, 89b-9, 101b-2, 106a-12,

111a-11, 111a-4, 117a-13, 125a-10,

134a-8, 141a-11, 143a-3, 143a-6,

143a-7, 146b-5, 149a-12, 150b-2

151a-3, 156b-7

ḳ.-dılar: 84a-1, 99a-13, 135b-2,

135b-5, 137a-11, 137a-6, 137a-8,

146a-10, 146a-8, 146a-9, 155b-3

ḳ.-ġıl: 87a-6, 93b-2, 102b-5, 155a-7

ḳ.-sun: 113a-3

ḳ.-ñ: 82b-4, 98a-11

ḳ.-mazsın: 151a-7

ḳ.-madı: 150b-11

ḳoç: koç. 100b-9

ḳod: ? 116a-9

ḳoġa: kova. 88a-11, 88a-12

ḳ.+yı: 88b-7

ḳoḳı: (krş. ḳoḳu) koku

k.+sından: 105a-12

ḳoḳu: (krş. ḳoḳı) koku.

ḳ.+sı: 105a-13, 146a-9

ḳ.+sından: 105a-13





DİZİN Halil ÖZER

156

ḳoḳulu: kokulu.

k.+lar: 134a-1

ḳoltuḳ: omuz başının altında, kolun gövde

ile birleştiği yer.

ḳ.+(ġ)ına: 112b-11

ḳon-: konmak, mola vermek için bir yere

yerleşmek.

ḳ.-arlardı: 122a-3

ḳ.-dı: 148a-1

ḳ.-alum: 133a-2

ḳonclıġı: ? 140b-5

ḳondur-: kondurmak.

ḳ.-dılar: 146a-4, 146a-10

ḳonuḳ: misafir.

ḳ.+dur: 93b-8, 93b-10

ḳ.+ven: 93b-7

ḳ.+(ġ)ı: 127b-5

ḳ.+(ġ)a: 127b-7

ḳonuḳluḳ: misafirlik. 99a-1, 103b-13

ḳop-: meydana gelmek, doğmak.

ḳ.-dı: 132b-4, 90a-3

ḳopar-: koparmak.

ḳ.-dı: 105a-10, 113b-10, 127b-9,

138a-7

ḳorḳ-: korkmak.

ḳ.-arlardı: 97a-13

ḳ.-arsañ: 85a-8

ḳ.-dı: 87a-13, 87b-9, 90b-8, 96a-3,

102a-9, 135b-8, 149a-3

ḳ.-mazın: 97b-11

ḳ.-maz: 129a-11, 129a-12

ḳ.-mazuz: 96b-5

ḳ.-maġıl: 85a-8, 89a-10, 149a-3,

ḳorḳu: korku.

ḳ.+sından: 149a-12, 149b-3,

ḳoru-: korumak.

ḳ.-rdı: 144a-1

k.-ruz: 85a-9

ḳoş-: koşmak.

ḳ.-dılar: 137a-11

ḳ.-alum: 137a-10

ḳov-: kovmak.

ḳ.-madı: 116b-8

ḳoy-: bırakmak, koymak.

ḳ.-dı: 118a-6, 154b-1

ḳ.-dılar: 146a-8

ḳ.-ġıl: 114a-13

ḳ.-alum: 137a-8, 137a-10

ḳ.-maz-ıdı: 94a-11

ḳoyun: koyun, göğüsle giysi arası.

ḳ.+uma: 94a-5

ḳ.+ına: 91a-12, 91b-1, 95b-3, 141b-

4

ḳoyun: koyun, bir hayvan. 88a-7, 88b-4, 88b-

8, 89a-11, 150b-9, 150b-10, 150b-12,

151a-1, 151b-2

ḳ.+a: 91a-2, 141a-2

ḳ.+dan: 151b-1

ḳ.+um: 89b-5, 149a-6, 149a-7

ḳ.+uma: 91b-6

ḳ.+ı: 88a-8, 88a-12, 88b-5, 90a-1,

91b-7, 104a-5, 141a-11, 149a-6,

149a-8, 150b-10, 150b-13, 151a-1,

151a-12, 151a-8, 151b-1

ḳ.+ın: 151a-13, 151b-3

ḳ.+ına: 149a-7

ḳ.+umuza: 88a-9

ḳoyuvir-: koyuvermek.

ḳ.-di: 85b-3

ḳ.-sin: 97b-5

köpük: köpük, salya. 95b-6

k.+(g)i: 95b-7

köle: köle. 139a-8

kör: kör.

k. ol-: 142a-7

köri: ?134a-6

köşk: 82a-8, 135b-1, 136a-10, 145b-11, 150a-

3

k.+i: 118a-2

k.+e: 83b-1, 135b-1

k.+i: 94b-1

k.+üni: 98a-5

k.+ünde: 83b-1

k.+ler: 129b-3

köy: köy. 87a-3

k.+ü: 149b-10

k.+ine: 149b-9

ḳubbe: (A.) (krş. kuppe) kubbe. 116a-12,

126b-3, 135b-12, 135b-4, 135b-5,

135b-8, 141b-3





DİZİN Halil ÖZER

157

ḳ.+niñ: 120b-1

k.+˒i: 141a-6

ḳ.+ye: 120b-1, 135b-13

ḳ.+de: 135b-6

ḳ.+den: 136a-9

ḳ.+sine: 118a-2

ḳudret: (A.) Allah’ın gücünün her şeye

yetmesi. 95b-12

ḳ.+i: 84a-8, 96a-4, 107a-13, 118a-9,

120b-8, 124a-8, 133a-12

ḳ.+iyle: 147b-12

ḳul: kul. 83a-3, 83a-7

ḳ.+dur: 152a-9

ḳ.+uz: 134b-6

ḳ.+laruma: 156b-1, 156b-3

ḳ.+ları: 109a-9, 116a-7

ḳ. mı: 95a-10

ḳ. ol-: 136b-12

ḳullıḳ: kulluk.

ḳ.+(ġ)ına: 109a-10

ḳulaḳ: kulak.

ḳ.+(ġ)umla: 130b-13

ḳ.+(ġ)ıñdan: 130b-12

ḳ.+(ġ)ına: 94b-2

Ḳulzüm: (krş. Ḳalzum) Kızıldeniz. 101a-4,

120a-12

Ḳ.+den: 120a-12

ḳuppe: (A.) (krş. kubbe) 133b-8

ḳur-: kurmak, inşa etmek.

ḳ.-dı: 134a-6

ḳura: ?

ḳ.+da: 117a-4

Ḳur˓ān: (A.) Kur’ân-ı Kerim. 144b-12

Ḳ.+da: 115b-2, 127b-6, 145a-9,

156b-4

ḳurbaġa: kurbağa.

ḳ.+˒ı: 99b-10

ḳ.+dan: 99b-11

ḳurt: kurt. 91b-6, 131b-2

ḳ.+(d)a: 91b-7

ḳurd: kurtçuk.

ḳ.+uñ: 131b-7

ḳurşun: kurşun.

ḳ.+dan: 135b-4

ḳurtar-: kurtarmak.

ḳ.-dı: 146b-1

ḳ.-a: 98b-10

ḳurtul-: kurtulmak.

k.-ursavuz: 152b-4

ḳ.-duñ: 89a-10

ḳ.-duñuz: 110a-9

ḳ.-ayın: 117a-7

ḳ.-avuz: 99a-4, 101b-6, 133a-2

ḳ.+alar: 100b-13

ḳ.-ası: 102b-8

ḳuru: kuru. 125b-12, 145b-1

ḳ.+dur: 136a-10

ḳuru-: kurumak.

ḳ.-dı: 120b-2, 136a-2, 149b-2

ḳuş: kuş. 119b-7, 125a-8, 147b-10, 147b-11

ḳ.+ı: 119b-7, 147b-13

k.+lar: 124a-10, 144a-1, 146a-10,

157a-2

ḳ.+ları: 124a-12

ḳuşaḳ: kuşak. 116a-9

ḳuşluḳ: kuşluk vakti, kuşluk. 101b-4, 126a-7,

134a-12, 135a-9

ḳutlu: kutlu.

ḳ. ol-: 86a-6

kūyı: 94b-10

ḳuyrıḳ: kuyruk.

ḳ.+(ġ)ın: 136a-7

ḳuyu: kuyu. 88a-6, 88a-7, 120b-2, 133a-11,

136a-10

ḳ.+ya: 88a-2, 125a-4, 133b-8

ḳ.+da: 88b-6

ḳ.+dan: 88a-7, 136a-2

ḳuyumcı: kuyumcu.

ḳ.+ydı: 111a-6

küccük: küçük.

k.+i-˒idi: 157a-4

küfr: (A.) Allah’a inanmama, dinsizlik,

küfür.

k.+e: 128b-12

k.+i: 100a-9

kül: kül.

k.+ini: 111a-10

külli: (A.) bütün, hepsi. 148a-4

k.+si: 84b-1

küllü ezrakın: 142b-7





DİZİN Halil ÖZER

158

künbet: kubbe.

k.+in: 102a-1

kürs: (A.) kürsü, taht. 104a-10, 104a-12,

104a-8, 105a-9, 106a-11, 146a-12

k.+ye: 104a-9

k.+si: 101a-11

kürsü: (krş. kürs)

k.+dür: 108a-7

L

lā: (A.) olumsuzluk edatı.

Tangrı ˓İzze ve Celle vaḥdehū l.

şerke lehū: 96b-10

lā-cerem: (A.) şüphesiz, besbelli, elbette.

142b-1

lafuẓ: (A.) söz, lafız. 115b-10

l.+ı: 129b-10

Lā İlāhe illallah Muḥammed Resūlullah:

(A.) Allah’tan başka ilah yoktur,

Muhammed O’nun elçisidir. 104b-2

la˓net: (A.) 1. Allah’ın mağfiretinden

mahrumluk. 2. fena, kötü.

l.+u’llah: 84a-2, 96b-6, 101a-10,

134a-5

l. ḳıl-: 132a-8

Lāviyeh: Lâviyeh. 115a-12, 115a-13

lāyıḳ: (A.) 1. yakışır ve yaraşır. 2. uygun,

münasip ve muvafık. 145b-2

levḥ: (A.) 1. yassı, düz, üzerine yazı

yazılabilen nesne. 2. ayet, hadis

veya büyüklerin ders verici sözleri.

108a-1, 108a-2, 108a-9, 110a-12,

112b-2, 129a-10

l.+i: 108a-12, 108a-3, 110b-11,

112b-11, 113b-4

Levḥi’l-Maḥfūẓ: (A.) Allah tarafından

takdir edilen şeylerin yazılı

bulunduğu manevî levha.

L.+da: 108a-4

levn: (A.) renk, boya, sıfat.

l.+i: 146a-9

leẕẕet: (A.) lezzet, tat, çeşni. 130a-5

l.+in: 93a-3

l.+ine: 106a-4

l.+inden: 92b-10

Lūt: Hz. Lût. 134b-12

lüṭuf: (A. lutf) iyilikle muamele. 152a-1

M

maġara: (A.) mağara. 83a-1

Maġrib: (A.) garb, batı tarfında olan

memleketler; Afrika'nın Mısır

ötesindeki kuzey kısmı, İspanya,

Portekiz.

M.+i: 121b-1

M.+e: 136b-5, 139a-5

maġrib: (A.) batı. 136a-12

m.+den: 132b-4

m.+e: 132b-6, 144b-9

maġrūrlıḳ: kendini beğenmişlik. 117b-2

Maġūrā: Magûrâ

M.+y-ıdı: 88b-11

maḥalle: (A.) mahalle.

m.+de: 134b-1

maḥfūẓ: (A.) hıfzolunmuş, saklanılmış.

Levḥi’l-M.+da: 108a-4

maḫlūḳ: (A.) yaratılmış. yoktan var edilmiş

olan.

m.+içün: 106a-11

m.+a: 92b-4

maḥṣūṣ: (A.) ayrılmış, tâyin edilmiş.

m. ḳıl-: 107b-10

maḳām: (A.) makam. 122b-13, 153b-10

m.+a: 131a-8

m.+ın: 103b-13

M.-ı Kerm: 104a-2

maḳhirūn: (A.) kahredilenler. 98b-6

maḳhūr: (A.) kahredilmiş.

m. ol-: 98b-13

maḳṣūd: (A.) kasdedilen, istenilen şey. arzu.

m.+ı: 90b-13, 122b-7, 143b-1

māl: (A.) varlık, servet, mal mülk. 103b-2,

115a-13, 115a-3, 115b-2, 115b-9,

117a-1, 152b-11, 152b-3

m.+ı: 115b-12, 146a-13

m.+a: 115b-8

m.+umla: 115b-12

m.+ıma: 118a-3

m.+ımda: 115b-13

m.+uñ: 118a-7, 150b-11, 155b-12,

156a-9





DİZİN Halil ÖZER

159

m.+ı: 102b-6, 115a-5, 116a-4, 118b-

9,129a-5, 135a-3

m.+ın: 96b-12, 110a-3, 120a-1,

136b-5, 147a-5, 155b-9, 156a-1

m.+ına: 118a-4

m.+ımız: 138a-6

m.+ımızı: 101a-9

mālik: (A.) sahip, malik. 121b-3, 135a-12,

135a-9, 135b-12

ma˓lūm: (A.) belli olan, bilinen. 89b-1

ma˓lūm ḳıl-: 127a-3

ma˓n: (A.) manâ

m.+sin: 129a-2

m.+de: 156b-4

ma˓ni: (A.) alıkoyucu, engel. 128b-2

m.+ye: 135a-11

m.+de: 111a-4

ma˓rūf: (A.) iyilik, iyi olan şeyler.

emr-i m. ḳılıcılar: 110a-11

maşrıḳ: (A.) doğu.

m.+ı: 121a-13

m.+dan: 144b-9

matara: (A.) matara, su kabı.

m.+ların: 139b-13

ma˓yūb: (A.) ayıplanan, eksik, kusurlu.

120b-11

me˓ā: (A.) beraber. 134a-13

meclis: (A.) meclis, toplantı, toplanılan yer.

m. ḳıl-: 125b-2

Medine: (A.) Medine

M.+ye: 104a-3

Mefācān: Mefâcân. 135a-7, 135a-9

meger: (F.) meğer, yoksa, oysa ki. 84a-13,

86b-1, 94a-6, 95a-9, 96b-10, 97b-6,

102b-1, 103b-4, 111b-8, 114b-13,

122a-5, 127a-11, 130a-2, 133a-2,

135b-12, 137b-10, 142b-8, 143b-7

Mekke: (A.) Mekke.

M.+yi: 92b-13

melāmet: (A.) ayıplama, azarlama, çıkışma.

m. ḳıl-: 113a-5

mele-: melemek.

m.-di: 111b-4

melekūt: (A.) ruhlar âlemi.

m.+ı: 146b-8

Melekü’l-Mevt: (A.) ölüm meleği, Azrâil.

135b-11, 135b-13, 135b-7, 146b-12

melk: (krş. milik) (A.) padişah. 136b-6,

137a-13, 137a-2, 137b-5, 138a-1,

138a-2, 138b-13, 138b-8, 145b-2

m.+idi: 121b-2

m.+e: 102a-13

m.+i: 135a-1

m.+idür: 102b-10

m.+üñüze: 102a-9

m. ḳıl-: 138a-4, 138a-9, 139a-4

Melik-i Ḳah(h)ār: Melik-i Ḳahhâr. 92b-7

meliklik: padişahlık. 96b-11, 138a-6, 138b-1,

138b-2, 139a-1, 143b-10, 157a-3

m.+(g)e: 143b-9

mel˓ūn: (A.) lanet edilmiş, lanetlenmiş.

83b-6, 83b-13, 84b-8, 94a-9, 115b-13,

134a-10, 134a-13, 145a-13

m.+dur: 83a-4, 115a-5

meme: meme.

m.+sine: 118a-2

men: (krş. ben) ben. 149b-10

Men˓ā: Menâ. 133a-8

menāre: (A.) minare. 97a-12, 97b-1, 140b-3

m.+yi: 97b-1, 97b-2

menber: (A.) minber. 125a-10, 155b-3

m.+e: 144a-6, 153a-3

menfa˓at: (A.) menfaat.

m. dut.-: 151b-1

m. ḳıl-: 86a-3

mercimek: mercimek.

m.+den: 124b-9

mermer: mermer. 145b-5

mervarid: inci. 95a-11

Meryem: Fir’avn’ın kızı. 84a-3

mescid: (A.) mescit.

m.+e: 150b-1

m.+ler: 112a-2

meel: (A.) ibretli ve küçük hikâye.

m.+i: 123a-11, 123a-12

mes˒ele: (A.) mesele. 156b-8, 157a-5

m.+ye: 136b-6, 157a-11, 157a-3

m.+den: 125b-9

messe: ? 99b-7

meşġūl: (A.) iştigal eden, uğraşan. 86a-9





DİZİN Halil ÖZER

160

m. ol-: 114a-7, 132b-12, 134b-2,

142b-10, 142b-11, 143a-12,

mevt : (A.) ölüm.

Melekü’l-M.: 135b-7, 135b-11,

135b-13, 146b-12

meydān: (A.) meydan.

m.+a: 140b-6, 142a-5, 146b-5,

146b-6

m.+da: 146a-11

meyyit: (A.) ölü, ceset.

m.+inde: 132a-2

Mıṣır: Mısır. 83a-12, 83a-13, 87a-2, 89a-7,

93b-6

M.+a: 91b-4, 91b-7, 93b-5, 102b-1,

103b-10, 103b-4, 103b-6, 104a-6,

110b-12, 124b-13, 125a-1, 125a-3,

155b-7, 155b-9

M.+da: 104a-6, 130b-6

M.+dadur: 124b-13

M.+dan: 93b-3, 101a-1, 101a-3,

101b-1, 101b-4, 120a-11, 120a-9

M.+ymıssaḳ: 101b-7

mihir: sevgi, muhabbet. 106a-5

m.+i: 85b-12

miḫlāṭuz: ? 82a-9

miḥnet: (A.) zahmet, eziyet. 118b-12, 136b-

1

miḥrāb: (A.) mihrap. 148b-5

m.+a: 147b-2

m.+da: 148b-4

m.+dan: 148b-5, 149a-2

Mikā˒l: (A.) dört büyük melekten birisi.

144a-9

miḳdār: (A.) miktar, değer, derece.

m.+ınca: 142a-11

milik: (A.) (krş. melik)

m.+i: 140b-7

min: (A.) -dan, -den anlamı veren edat. 93a-

10

minnet: (A.) iyiliğe karşı duyulan şükür

hissi. 103a-9

m.+in: 151b-5

mi˓rāç: (A.) Hz. Muhammed'in göğe

yükselmesi. 112a-4, 122a-12

m.+(c)ı: 122b-7

mra: (A.) miras. 98b-11

m.+ın: 118b-8

m. ol-: 132b-7

miāk: (A.) anlaşma, sözleşme. 109a-7,

132a-13, 147b-1

mik: bir cins güzel koku ismi. 105a-13

misse-˒idi: ? 115a-7

mu˓allaḳ: (A.) havada, boşta duran. 134a-10,

134a-11

m. ol-: 82a-11

mubārızlıḳ: ?

m.+(ġ)a: 140b-6

m. ḳıl-: 140b-10

mu˓cizāt: (A.) mucizeler. 94a-4

m.+ı: 91b-2

m.+um: 136a-4

m.+uñ: 95b-3, 95b-4

muḥabbet: (A.) muhabbet.

m.+i: 153b-1

Muḥammed: Hz. Muhammet. 92a-8, 92b-13,

93a-5, 93a-7, 92a-9, 104b-2, 104b-2,

107b-12, 109a-2, 109a-4, 109b-12,

110a-8, 120b-10, 122b-2, 123a-8,

127b-5, 127b-5, 142a-12, 149a-1,

149a-2, 157a-12

M.+e: 109a-2

ümmet-i M.: 109b-1

Muḥarrem: (A.) Arabî ayların ilki.

M.+de-y-idi: 105b-5

muḥtāc: (A.) muhtaç

m.+(c)ı: 115b-10

m.+um ol-: 145a-8

muḳaddem: (A.) zaman ve mekân cihetiyle

daha evvel olan.

m. ḳıl-: 101a-5

muḳaddes: (A.) (krş. mukaddis) takdis

edilmiş olan. temiz ve pâk. noksan

ve kusurdan müberra ve uzak olan.

Beytü’l-M.+e: 148b-1

muḳaddis: (A.) (krş. mukaddes)

Beyte’l-M.: 153b-13

Beyte’l-M.+e: 143a-11, 150b-1

Beyte’l-M.+de: 153b-10

Muḳātil İbni Süleymān: Muḳâtil İbni

Süleymân: 118b-5





DİZİN Halil ÖZER

161

muḳır: ?109b-12

mum: (F.) mum. 144a-12, 144b-2

muraṣṣa˓: (A.) süslü, kıymetli taşlarla

süslenmiş. 104a-10

Mūsā: Hz. Mûsâ. 84a-12, 84b-12, 85a-6,

85a-7, 85b-1, 85b-5, 86a-5, 86b-11,

86b-13, 86b-5, 87a-1, 87a-10, 87a-11,

87a-12, 87a-2, 87a-6, 87a-7, 87b-11,

87b-5, 87b-9, 88a-12, 88a-13, 88a-6,

88a-8, 88a-9, 88b-13, 88b-2, 89a-1,

89a-4, 89b-12, 89b-7, 90a-1, 90a-11,

90a-2, 90a-4, 90a-5, 90a-7, 90b-13,

90b-5, 90b-8, 90b-9, 91a-11, 91b-1,

91b-4, 91b-5, 92a-5, 92a-7, 93a-5,

93a-6, 93b-13, 93b-2, 93b-5, 94a-11,

94a-13, 94b-10, 94b-13, 94b-5, 94b-9,

95a-13, 95a-4, 95a-5, 95a-6, 95b-10,

95b-11, 95b-2, 95b-9, 96a-12, 96a-13,

96a-3, 96a-4, 96a-7, 96a-8, 96b-10,

97a-4, 97a-6, 97b-9, 98a-12, 98a-2,

98a-7, 98b-10, 98b-12, 98b-6, 98b-8,

99a-10, 99b-13, 99b-4, 99b-9, 118a-3,

97a-5, 100b-5, 101a-4, 104b-4, 120b-

3,123b-13, 132a-3, 99a-9, 100a-1,

100a-13, 100a-6, 100a-7, 100b-2,

100b-5, 100b-9, 101a-2, 101a-6,

101b-11, 101b-12, 101b-3, 101b-

5,101b-8, 102a-1, 102a-10, 102a-3,

102b-4, 103a-4, 103a-5, 103b-4,

103b-7, 103b-8, 103b-9, 104a-11,

104a-3, 104b-10, 104b-7, 105a-

1,105a-11, 105a-12, 105a-3, 105a-7,

105a-8, 105a-9, 105b-2, 105b-7,

105b-9, 106a-1, 106a-10, 106a-13,

106a-3, 106a-8, 106b-10, 106b-13,

106b-2, 106b-5, 106b-6, 107a-2,

107a-3, 107a-7, 107a-9, 107b-2,

107b-6, 107b-8,108a-13, 108b-10,

108b-11, 108b-2, 108b-8, 109a-13,

109b-2, 109b-3, 109b-4, 110a-12,

110b-1, 110b-10, 110b-11, 110b-12,

110b-6, 111a-5, 111b-7, 112a-6,

112b-11, 112b-2, 112b-3, 112b-8,

113a-10, 113a-12, 113a-13, 113a-6,

113b-1, 113b-11, 113b-12, 113b-4,

113b-7, 113b-8, 114a-9, 114b-4,

114b-6, 114b-7, 114b-9, 115a-13,

115b-8, 116a-1, 116a-4, 116b-3,

116b-5, 117a-11, 117a-3, 117a-4,

117a-6, 117a-9, 117b-1, 117b-10,

117b-13, 117b-2, 117b-7, 117b-8,

117b-9, 118a-1, 118a-6, 118a-8,

118b-12, 118b-13, 119a-1, 119a-10,

119a-12, 119a-13, 119a-5, 119a-6,

120a-2, 120a-6, 120b-10, 120b-5,

120b-6, 120b-8, 121a-1, 121a-2,

121a-6, 121a-9, 121b-2, 121b-6,

122a-10, 122a-11, 122a-4, 122a-6,

122b-11, 122b-12, 122b-13, 122b-8,

123a-1, 123b-10, 123b-7, 124a-1,

124a-3, 124a-6, 124a-8, 124b-11,

124b-12, 125a-11, 125a-6, 125a-9,

125b-13, 125b-5, 125b-6, 125b-9,

126a-1, 126a-10, 126a-13, 126a-2,

126a-3, 126a-5, 126a-6, 126b-10,

126b-12, 126b-3, 126b-7, 126b-8,

127a-12, 127a-4, 127a-8, 127b-1,

127b-10, 127b-11, 127b-7, 127b-9,

128a-2, 128a-4,128a-7, 128b-1,

128b-4, 129a-4, 129b-11,129b-13,

130a-10, 130a-11,130a-3, 130a-4,

130a-7, 130a-9,130b-1, 130b-3,

130b-7, 130b-8, 131a-12, 131a-7,

131a-8, 131b-11, 131b-13, 131b-6,

131b-8, 132a-1, 132a-2, 132a-8,

134b-12, 147b-7

M.+yıla: 94b-3

M.+dur: 89b-11, 93b-11

M.+y-ıdı: 109b-1

M.+nıñ: 86a-8, 87b-12, 91a-1, 113b-

3, 115a-1

M.+˒ı: 84b-6, 85a-5, 85b-12, 85b-13,

85b-2, 86a-7, 86b-4, 86b-5, 87a-9,

88b-11, 93b-8, 93b-11, 98a-11, 98a-8,

99a-13, 110b-8, 121b-13

M.+ya: 87a-5, 87b-1, 87b-6, 87b-9,

89a-6, 91b-3, 93a-13, 93b-10, 94b-4,

95a-2, 95b-8, 98a-13, 98b-6, 99a-4,

99a-5, 99b-13, 99b-2, 99b-7, 100a-1,

100a-7, 101b-2, 105a-9, 106b-5,





DİZİN Halil ÖZER

162

107a-1, 108a-12, 108b-5, 109a-4,

114a-11, 114a-12, 115b-1, 115b-12,

116b-13, 117a-13, 117b-13, 118b-11,

119a-7, 120b-3, 121a-2, 122a-4,

123b-4, 124b-4, 126b-7, 128a-13

M.+da: 120b-9

M.+dan: 101b-13, 117b-3, 117b-6,

119a-5, 132b-8

Mu˓ṣab bin Reyān: Mu˓ṣab bin Reyân. 82a-

4

Muṣṭafā: Hz. Muhammet’in adlarından biri.

92b-11, 112a-4, 112b-1, 122b-7,

142a-2, 145a-4

M.+yıla: 140a-12

M.+yı: 104a-13

M.+ya: 92a-7, 112a-12, 122a-12

muṣuherdür: ? 105b-4

muştula: müjdelemek.

m.-dı: 150b-3

m.-ġıl: 110a-8

muştuluḳ: müjdelik. 94a-1, 110a-12

mutābi˓at: (A. mutāba˓āt) bağlı kalma,

uyma.

m. ḳıl-: 147a-11

muṭbaḫ: mutfak. 87a-4, 87a-11, 87b-7

muṭbaḫçı: mutfakçı

m.+˒ı: 87a-7

m.+lar: 87a-10

mūti˓: (A.) itaat eden, boyun eğen. 151b-12

m. ol-: 157a-1

muṭrib: (A.) çalgıcı, çalgı çalan.

m.+ler: 116a-6

muzzammen: ? 145a-3

mübtelā: (A.) dertli. hasta. başı sıkıntılı.

m. ḳıl-: 147b-4, 147b-6

müddet: (A.) müddet, süre. 126a-1

mülket: (A.) memleket, ülke. 93b-4, 94b-13,

120a-7

m.+im: 86b-8

m.+i: 147a-6, 99a-2

mülk: (A.) 1.yurt. 2.kazanç getiren taşınmaz.

m.+üm durur: 83a-13

m.+üñ: 156a-9, 83b-12

mü˒min: (A.) inanan, iman eden. 115a-2,

128b-11

m.+idi: 134a-12

m.+ven: 107b-5

m.+ler: 93a-1, 111b-12, 120b-10,

142a-4, 143b-4

m.+leri: 110a-2

m.+lere: 110a-8, 110a-12

m. ol-: 96b-9

Münā: Münâ. 82a-8

münācāt: (A.) Allah'a yalvarmak. duâ.

m.+a: 122a-5, 125a-10

m. it-: 82b-13

m. ḳıl-: 104a-7, 104a-10, 104a-12,

131a-9

münādi: (A.) nidâ eden, seslenen, çağıran.

153b-6

müneccim: (A.) yıldızların hareket ve

hâllerini tedkikle uğraşan, mevki ve

harekâtından mâna ve hüküm

çıkaran.

m.+ler: 84a-13

m.+lerin: 83b-10

münkir: (A.) inkâr eden, kabul etmiyen,

hakikatı tasdik etmiyen, dinsiz.

m. gel-: 116a-1

m. ol-: 156a-1

mürsel: (A.) irsal olunmuş, gönderilmiş,

yollanmış. 85a-9

m.+ler: 140a-12

müsemmā: (A.) isimlendirilen, ad verilmiş

olan, bir ismi olan. 2. muayyen

zaman.

m. ḳıl-: 124a-13

müsemmen: ? 124a-10

müsliman: (A.) müslüman. 128b-13, 130a-2

m.+danam: 102b-11

m.+lar: 115a-5

m.+lardan: 116a-1

müstecāb: (A.) 1. hoş görülen. 2. istediği

kabul edilen. 3. icâbet olunmuş.

m. ḳıl-: 97a-5, 122a-2, 136b-12

müsteraḥ: (A.) dinlenme yeri, rahat edecek

yer. 137a-5

müşrik: (A.) Allah'a ortak kabul eden, şirk

işleyen.

m.+lerdür: 110a-5





DİZİN Halil ÖZER

163

müteḥay(y)ir: (A.) şaşmış, hayrette kalmış.

m. ol-: 90a-4

mütekebbir: (A.) kibirli, büyüklenen.

129b-13

m.+ler: 123b-8

müvekkel: (A.) vekil tâyin olunmuş olan,

vekil edilmiş olan. 84a-1

m.+di: 84a-8

m.+ler: 84b-7, 84b-13

m.+lere: 84b-8

N

nā-çār: (F.) çaresiz, ister istemez. 152a-5

n. ol-: 121b-8

nafaḳa: (A.) 1. yiyecek parası. 2. geçim için

lüzumlu olan şey. 124a-9

nafe: (F.) misk âhûsu denilen hayvanın

göbeğinden çıkarılan misk koku.

146a-4

nā-ḥaḳ: (F.) haksız, beyhude, boş. 143b-4

naḳı: ?

n.+larına: 102a-7

na˓lin: (A.) nalın, pabuç. 94a-8, 90b-7, 104b-

2

n.+i: 90b-5, 90b-5

namāz: (F.) namaz. 126b-5, 132a-2, 133b-6,

133b-7

n.+dan: 126b-6

n.+ı: 153a-5

n.+ında: 93b-6, 96b-8, 96b-9

n. ḳıl: 126b-5, 132a-2

namāzlaġu: namaz kılarken giyilen giysi.

126b-5

nar: nar (meyve). 123b-3, 153b-12, 154a-3,

154a-4, 155a-9

n.+ı: 123b-3

naṣb: (A.) nasip

n.+(b)in: 133b-4

nasḥat: (A.) nasihat, öğüt, tavsiye.

n.+ı: 115a-6

Nāṭıḳa: Nâtıka. 148a-10

nā-ümiz: (F.) ümidsiz. ümidi kırılmış. 152a-

5

ne: (krş. ni) ne, hangi şey. 83a-2, 83a-3, 84b-

7, 85a-1, 85a-3, 89a-7, 90b-13, 92a-5,

92b-4, 94b-10, 95a-6, 96a-13, 96a-5,

96b-5, 100b-5, 100b-7, 103a-3, 105b-

7, 108a-3, 112a-5, 113a-6, 113a-7,

114b-7, 115b-13, 117b-6, 118b-12,

119a-10, 119b-4, 119b-5, 120a-11,

121b-1, 122a-4, 122a-5, 123a-9,

126b-13, 127a-2, 130a-9, 130b-10,

131a-6,131b-11, 134a-3, 135b-3,

136b-6, 6b-9, 137a-10, 139a-2,

142b-1, 143a-8, 143a-9, 144a-12,

144a-9, 146a-8, 148b-2, 149b-12,

150a-13, 150a-7, 150b-12, 151a-11,

152a-3, 152a-4, 152a-8, 152b-2,

153b-3, 154b-12, 155a-7, 155a-8,

156a-10, 157a-7

n.+dür: 83a-4, 89b-11, 95b-3, 103b-

13, 125b-8, 137b-11

n.+ler: 110b-3

n. (e)yle-: 88a-9

ne kim: 86b-11, 126b-8, 133a-4

necāt: (A.) kurtuluş, selâmet.

n. vir-: 88a-1

nece: (krş. nice) 1. kaç, ne kadar. 2. birçok.

123b-1

neden: neden, niçin. 110b-9

nehiy: (A.) yasak etmek, menetme.

n.+i: 108a-8, 142b-2, 144a-10, 144a-

11

nem: nem.

n.+i: 126a-4

neseb: (A.) sülâle, hısımlık, karabet, soy.

n.+iydi: 144b-11

nesne: nesne, eşya, şey. 84b-2, 88b-3, 91b-8,

93b-6, 97a-10, 100b-9, 103b-5, 104b-

7, 106b-12, 107b-13, 116a-12, 124b-

13, 124b-9, 125b-9, 127b-2, 127b-7,

128a-3, 150a-8, 152a-10, 154a-6,

155a-9, 155b-1

n.+den: 155b-8

n.+m: 110b-13, 114b-7

n.+si: 128b-6

neşāṭ: ? 84a-6

ne˓ūẕü billāh: (A.) Allah’a sığınırız. 117a-3

ni: (krş. ne) ne. 129b-8

nice: (krş. nece) 1. kaç, ne kadar. 2. birçok.

83b-10, 87b-4, 92b-2, 93b-4, 94b-6,





DİZİN Halil ÖZER

164

101b-6, 106a-11, 115a-8, 119a-7,

119b-2, 121b-7, 126a-1, 136a-12,

140a-1, 140a-7, 151b-11, 153a-9

n.+nüñ: 114a-8

n.+si: 140a-7

niçe: (krş. nice) 1. kaç, ne kadar. 2. birçok.

115b-9

n.+ler: 114a-4

niçün: niçin, neden. 129b-3

nidā: (A.) çağırma, seslenme. 90b-4, 90b-8,

91a-11, 91a-5, 91b-5, 91b-7, 92a-3,

106a-3, 106a-4, 106b-6, 107a-9,

107b-6, 108b-10, 108b-12, 108b-4,

109b-2, 109b-5, 116a-1, 122a-13,

122b-12, 131a-12, 131a-7, 131a-9,

131b-6

n.+sın: 109a-6

n. ḳıl-: 109a-4, 135b-7

nihāyet: (A.) son, uç, son derece.

n.+e: 106a-5

nikāb: (A.) yüz örtüsü, peçe, perde. 110b-7,

110b-8, 110b-11

n. ḳıl-: 110b-9

Nil: Nil nehri. 114b-1, 83a-13, 83a-5, 83a-7,

85b-2, 85b-3

ni˓met: (A.) iyilik, ihsan, lutuf, nimet. 99a-

12, 99b-1, 116b-2, 123b-1, 142b-3,

144b-7, 154a-1, 154a-2, 154a-5

n.+den: 124b-3

n.+üm: 156a-13

n.+in: 103b-10, 123b-5, 132b-9,

136a-11, 156a-11

n.+ine: 120a-7

n.+imiz: 136a-13

n.+imizdür: 99b-4

n.+lerin: 123b-1

n.+lü: 118b-6

nişān: (F.) nişan, alamet, iz.

n.+ı: 138b-2, 138b-3, 138b-6

nite: nasıl. 86a-6, 88a-10, 92b-6, 104b-8,

105a-11, 105a-3, 106a-1, 113a-5,

117b-3, 129b-7, 130b-11, 131a-1,

131a-2, 131a-3, 131b-8, 135b-11,

149b-8, 151a-11, 151a-2, 151a-7,

152a-13, 155a-3

nitekim: nitekim. 87b-3, 90b-10, 110a-6,

118a-4, 122b-8, 123a-10, 123a-2,

140a-12, 156a-5

niye: niye, niçin. 129b-1

niyyet: (A.) niyet, maksat.

n. ḳıl-: 152b-4, 106a-11

Nūḥ: Nûh.

N.+a: 147b-4

nūr: (A.) nur, aydınlık, parıltı, parlaklık.

110b-7, 112a-5, 112a-6

n.+dur: 112a-5

n.+ıdı: 90a-10

n.+dan: 110b-6

n.+ı: 110a-13

n.+ıdur: 112a-6

n. ol-: 91b-2, 95b-3, 94a-5, 107a-6

n.-ı Te˓ālā˒ı: 131a-1

nuṣret: (A. Nuṣrat) yardım, Allah’ın

yardımı. 101b-10, 132a-12, 132b-1,

140a-8, 140b-1, 141a-11, 141b-8,

148b-1

nübüvvet: (A.) peygamberlik, nebilik. 120a-

8, 107b-9, 136b-3

n.+ümdür: 123a-1

nüsḥat: (A.) nüsha.yazılı bir şeyden

çıkarılan suret. 114b-4, 114b-5

O

o: (krş. ol) işaret sıfatı. 121a-12, 154a-4

o.+lar: 106b-10

ocaḳ: ocak.

o.+(ġ)a: 114a-11

oba: oba.

o.+ya: 115b-1

od: (krş. oṭ) ateş. 85a-5, 86b-10, 86b-12,

90a-5, 90a-6, 90a-7, 90a-8, 105a-8,

108a-3, 111a-9, 137a-4, 144b-2

o.+a: 111a-8, 124a-7, 137a-3

o.+dan: 87a-4

odun: odun. 111a-7

o.+ı: 114a-11

o.+a: 121a-4

oduncı: oduncu.

o.+lar: 121a-7

oġıl: (krş. oğul) oğul. 136b-11, 136b-13

oġıl idin-: 86a-3





DİZİN Halil ÖZER

165

oġlaḳ: oğlak. 100b-9, 128b-10

oġlan: oğlan. 84b-5, 86a-6, 86b-1, 86b-8,

90a-2, 128b-7, 135b-2, 136b-11,

153a-8, 154a-4, 156a-10, 156a-8

o.+ıdı: 111a-2

o.+nuñ: 127b-8, 155b-13

o.+uñ-ıdı: 129a-5

o.+ı: 86a-2, 86a-7, 86b-7

o.+a: 156a-7, 86b-3

o.+dan: 100b-8

o.+ı: 101a-13, 135a-2, 146b-7, 147b-

10, 155b-4,

o.+ıyla: 146b-4

o.+ıyam: 140b-8

o.+ına: 86b-3

o.+lar: 127b-9, 136b-8, 146b-6,

147a-1

o.+larım: 152b-10, 157a-7

o.+laruma: 152b-11

o.+larımdan: 157a-6

o.+ları: 116a-10, 118b-7, 118b-8,

133b-5, 146b-5, 147b-12

o.+ların: 98b-5, 100b-11, 157a-4

o.+larına: 119b-13, 134a-10

oġul: (krş. oğıl) oğul. 84b-3, 94b-6, 136b-9,

152a-7, 154a-11, 154a-2, 154a-5,

154b-7, 157a-11

o.+uñ: 151a-6, 152a-7

o.+uñı: 121b-9

o.+ı: 84a-3, 87a-5, 106a-8, 106b-3,

113a-2, 118b-8, 118b-9, 121b-8,

136b-8, 148b-3,153b-12, 153b-13,

153b-9, 154a-13, 154a-7, 154a-8,

157a-4

o.+ı-y-ıdı: 115a-2, 115a-12, 115a-13

o.+ıyla: 154b-13

o.+ına: 154b-6

oḳ: ok. 91a-10

oḳı-: (krş. oku-) çağırmak.

o.-dı: 117a-10, 157a-5

oḳı-: (krş. oku-) okumak.

o.-dı: 153a-4, 155b-5

o.-yavuz: 113b-7

o.-sa: 123a-9, 143b-12

oḳu: (krş. okı-)çağırmak.

o.-r: 87b-7, 88b-13

o.-dı: 83b-11, 95a-6, 98a-8, 117b-6

o.-dılar: 151a-7

o.: 148a-11

o.-ġıl: 134b-4

o-yavuz: 94a-4

o.-yıcı: 109b-3

oḳu-: (krş. okı-) okumak.

o.-r: 144a-6

o.-rdı: 115a-3, 147b-2

o.-mış-ıdı: 145a-13

o.-dı: 144a-10, 153a-4

o.-ġıl: 102a-1, 123a-8

o.-ñ: 113b-6, 114b-5

o.-sa: 92a-10

o-yavuz: 114a-4

ol: o. (sıfat) 82a-11, 82a-12, 82a-9, 82b-1,

82b-2, 82b-3,83a-5, 83a-8, 83b-13,

83b-2, 83b-3, 83b-4, 83b-6, 83b-9,

84a-12, 84a-4, 84a-8, 84b-5,84b-8,

85a-1, 85b-10, 85b-3, 85b-7, 85b-9,

86a-4, 87a-10, 87a-11, 87a-4, 87a-9,

87b-4, 87b-6, 87b-8, 88a-11, 88a-7,

88a-8, 88b-9, 89a-4, 89b-10, 89b-12,

90a-10, 90a-12, 90b-6, 92b-4, 92b-5,

92b-6,94a-9, 95b-6, 97b-13, 97b-3,

97b-7, 98a-12, 98a-4, 98a-6, 98b-1,

99a-2, 99b-7, 101a-2, 101a-3, 102a-

11, 102a-2, 102a-5,102b-10, 102b-11,

102b-3, 102b-7, 103a-3, 103a-4,

103b-13, 103b-2, 104a-9, 104b-12,

104b-1, 104b-6, 104b-8, 105b-8,

106b-4, 107a-4, 107b-12, 107b-13,

108a-12, 108a-2, 108a-3, 108a-9,

108b-5, 109a-6, 109a-7, 110a-12,

110a-1, 110b-13, 110b-5, 110b-6,

110b-7, 111a-10, 111a-13, 111a-4,

111a-5, 111b-3, 111b-5, 111b-8,

112a-5, 112a-6, 112b-1, 112b-2,

113b-3, 114a-13, 114a-7, 114a-9,

114b-12, 114b-1, 114b-3, 114b-5,

114b-8, 115b-13, 117a-11, 117a-13,

117b-5, 118a-5, 118b-10, 118b-2,

119a-2, 119b-12, 119b-1, 119b-7,

119b-8, 120a-12, 120a-1, 120b-13,





DİZİN Halil ÖZER

166

120b-1, 120b-2, 120b-4, 120b-7,

121a-7, 121b-10, 121b-12, 121b-5,

122a-1, 122a-3, 123b-1, 123b-4,

124a-12, 124a-5, 124b-13, 124b-3,

124b-4, 125a-8, 125a-9, 125b-11,

125b-3, 125b-5, 125b-7, 126a-11,

126b-1, 126b-6, 127a-2, 128b-10,

129a-13, 129a-5, 129b-2, 129b-4,

129b-6, 129b-8, 130a-10, 130a-13,

130a-8, 130a-9, 131a-8, 131b-13,

131b-7, 132a-10, 132a-2, 132a-8,

132b-6, 132b-9, 133a-2, 133a-3,

133a-5, 133b-12, 133b-8, 134a-11,

134a-13, 134b-10, 134b-13, 135a-11,

135a-7, 135b-13, 135b-1, 135b-4,

135b-5, 135b-6, 136a-10, 136a-13,

136a-3, 136a-8, 136a-9, 136b-2,

136b-7, 137a-11, 138a-6, 138a-7,

138b-10, 138b-1, 138b-7, 139a-5,

139a-7, 139b-10, 139b-11, 139b-1,

139b-3, 139b-6, 141a-13, 141a-6,

141a-8, 141b-1, 142a-11, 142a-13,

142a-3, 142b-3, 142b-6, 143a-10,

143a-11, 143a-13, 143a-1, 143a-2,

143a-4, 143a-9, 143b-1, 143b-6,

144b-11, 145a-12, 145a-2, 145a-2,

145a-3, 145a-4, 145b-10, 145b-12,

147a-1, 147a-3, 147b-11, 147b-13,

148a-10, 148a-13, 148a-6, 148b-2,

148b-3, 149a-2, 149a-8, 149b-11,

149b-13, 149b-2, 150a-10, 150a-4,

150b-5, 151a-12, 151b-13, 151b-1,

151b-4, 152b-12, 152b-3, 152b-5,

152b-6, 153a-13, 153a-1, 153b-11,

153b-6, 153b-7, 153b-9, 154a-6,

154a-9, 154b-13, 154b-5, 154b-6,

154b-9, 155a-12, 155a-9, 155b-3,

155b-4, 156a-10, 156a-3, 156b-10,

156b-13, 156b-8, 156b-9

ol: o (zamir: anı, aña, anda, andan, añıñ,

añuñ) 83a-4, 85a-1, 85a-9, 87a-6,

88b-8, 89a-9, 89b-6, 90a-9, 90b-13,

92b-3, 92b-4, 99b-1, 100a-2, 102a-12,

103b-13, 103b-2, 104b-9, 105b-11,

106a-5, 108a-2, 108b-5, 109a-3,

111b-3, 112a-4, 114a-2, 114a-6,

118b-9, 120b-5, 121b-3, 123a-13,

123a-9, 127b-13, 127b-5, 128b-2,

128b-5, 129b-8, 131a-13, 133b-11,

134a-7, 134b-9, 135a-10, 135b-12,

136b-10, 138a-10, 138a-1, 138a-8,

138b-13, 138b-8, 139a-10, 139a-5,

140b-10, 141b-4, 141b-8, 142a-5,

142b-2, 143b-12, 145a-5, 145a-8,

146a-8, 148a-9, 148b-2, 149a-6,

149a-7, 150b-12, 151b-12, 152a-12,

153a-1, 153a-4, 156a-3, 156b-8

o.+dur: 128b-2, 149b-7, 86b-7, 90b-

13, 91a-3, 96a-8, 138b-3, 138b-7,

143b-12

anı: 83a-13, 83a-4, 83a-7, 85a-9,

86a-3, 86b-11, 86b-4, 87a-10, 87b-3,

87b-5, 89b-9, 90b-9, 92a-2, 98a-2,

98a-7, 98b-11, 107b-13, 110b-7,

110b-8, 111a-2, 111a-5, 112a-9,

117a-10, 117b-8, 118a-10, 118a-6,

119a-2, 120b-9, 121b-9, 123a-10,

126a-12, 127a-1, 128b-12, 132a-8,

133b-3, 134b-10, 134b-13, 135a-4,

135b-8, 137a-4, 137b-6, 138a-13,

138a-9, 138b-11, 139a-6, 141a-13,

141b-13, 141b-2, 144a-8, 144b-12,

147b-3, 148a-10, 148a-6, 149b-8,

153a-12, 153b-3, 153b-4, 155a-8

aña: 82b-1, 85a-9, 87a-2, 88a-2, 88b-

9, 90a-11, 90a-9, 91a-11, 91a-2, 91b-

5, 91b-6, 92b-11, 92b-3, 92b-4, 92b-9,

96b-13, 97b-13, 99a-2, 104a-2, 104b-

6, 108a-13, 108a-4, 116a-12, 117a-12,

117a-6, 118b-3,118b-8, 121b-2,

121b-4, 122b-13, 123a-1, 123a-8,

123a-9, 125b-8, 126b-7, 127b-9,

128b-13, 129a-1, 129a-11, 131b-9,

132a-2, 133a-8, 136b-12, 136b-13,

138b-2, 139a-4, 140b-10, 140b-9,

143b-11, 143b-3, 145b-2, 145b-7,

145b-8, 146a-4, 146a-8, 148a-10,

148a-11, 148a-3, 151a-13, 151b-3,

157a-1

a.+˒idi: 153b-1





DİZİN Halil ÖZER

167

anda: 94a-13, 108a-9, 109a-4, 121b-

7, 126a-13, 131b-10, 133b-2, 135b-7,

136a-1, 139a-4, 146b-13, 148a-12,

152a-12, 152b-4, 154b-10, 154b-5,

155b-4, 157a-2,

a.+da-y-ıdı: 91b-3

a.+da-idi: 153b-3

a.+da mı: 114b-3

andan: 82a-12, 82a-4, 82b-7, 83a-11,

83a-6, 83a-8, 83a-9, 83b-10, 84b-2,

85a-13, 85a-3, 85b-1, 85b-11, 85b-7,

85b-8, 86a-10, 86a-3, 86a-5, 86a-6,

86b-2, 86b-4, 86b-5, 86b-6, 87a-1,

88a-11, 88b-2, 89a-10, 89a-4, 89a-5,

89a-6, 89b-10, 89b-12, 89b-4, 90a-4,

91b-4, 91b-8, 92a-13, 93a-12, 93a-4,

93b-5, 94a-11, 94a-12, 95a-11, 95a-5,

96a-2, 96a-7, 96b-6, 97a-12, 97b-6,

98a-13, 98b-12, 99b-3, 100b-4, 102a-

12, 102b-12, 102b-7, 103b-1, 103b-5,

103b-9, 104a-1, 104a-3, 104a-5,

104b-4, 104b-5, 105b-10, 106a-13,

106a-3, 106a-5, 108a-5, 109a-10,

109b-10, 110b-11, 110b-13, 110b-6,

111a-5, 111a-9, 112a-1, 112a-13,

113a-6, 113b-2, 113b-3, 114a-6,

114b-13, 114b-4, 114b-6, 114b-9,

116a-4, 116a-5, 116b-11, 116b-8,

117a-12, 117a-13, 117a-8, 117b-10,

117b-5, 117b-8, 118a-5, 118a-6,

118b-9, 119b-1, 119b-11, 119b-7,

120a-2, 120a-8, 120b-6, 120b-9,

121b-10, 122a-5, 122b-12, 123a-10,

123b-4, 124a-12, 124a-6, 124b-4,

125a-11, 125a-9, 125b-11, 125b-13,

126a-10, 126a-3, 126b-6, 127a-4,

127b-11, 127b-2, 127b-4, 128b-1,

129a-1, 129a-10, 129b-11, 129b-9,

130b-3, 131b-10, 132a-11, 132a-7,

132a-8, 132a-9, 132b-12, 132b-9,

133a-10, 133a-11, 133a-5, 133a-6,

133a-7, 133b-13, 133b-8, 133b-9,

134b-13, 134b-3, 134b-4, 135a-3,

135b-1, 135b-10, 135b-13, 135b-4,

135b-9, 136a-12, 136a-2, 137a-10,

137a-4, 137a-8, 137a-9, 137b-13,

137b-7, 137b-8, 138a-2, 138b-8,

139a-1, 139a-11, 139a-3, 139b-1,

140a-3, 140b-11, 140b-8, 141a-1,

141a-4, 141a-5, 141a-6, 141b-3,

141b-7, 142a-13, 142a-5, 142b-10,

142b-4, 142b-5, 143a-1, 143a-11,

143a-7, 143b-1, 143b-11, 143b-7,

143b-8, 143b-9, 144a-4, 145a-10,

145a-13, 145b-10, 145b-11, 145b-2,

145b-4, 146a-2, 146a-5, 146b-3,

146b-4, 146b-6, 147a-12, 147a-3,

147b-3, 148a-4, 148a-9, 148b-2,

148b-4, 149a-13, 149a-9, 149b-1,

149b-12, 149b-13, 149b-3, 149b-4,

149b-6, 149b-9, 150a-12, 150a-4,

150a-5, 150a-8, 150b-1, 150b-7,

150b-8, 151a-4, 151b-3, 151b-8,

152a-6, 153a-3, 153a-4, 153a-7,

153a-9, 153b-1, 153b-7, 154a-11,

154b-10, 154b-4, 154b-8, 155a-6,

155b-10, 155b-11, 155b-13, 155b-2,

155b-4, 155b-5, 155b-8, 56a-10,

156a-11, 156a-7, 157a-4

anıñ: 82b-8, 83a-9, 83b-1, 83b-12,

83b-8, 84b-12, 87a-13, 93b-5, 96b-12,

97b-8, 98a-5, 99a-4, 111a-7, 112b-9,

113b-8, 114a-3, 114b-8, 115b-2,

117b-12, 120a-1, 122a-1, 123b-3,

128b-5, 129a-9, 135a-2, 135a-3,

135a-5, 135b-7, 136b-12, 138b-2,

138b-3, 138b-6, 139a-4, 139b-13,

141a-7, 142b-10, 143b-1, 143b-13,

144a-12, 144a-6, 144a-7, 144b-2,

145a-8, 146b-8, 147b-10, 150b-2,

153a-9, 153b-2, 155b-7, 155b-9,

156a-2, 156a-4, 156b-13

anuñ: 84a-10, 95a-4, 95b-7, 99a-2,

104b-2, 108b-4, 116b-5,120b-8,

123a-11, 125a-11,144b-11, 145a-9,

150b-6

a.+dur: 110a-6

a.+ıla: 144a-1, 148b-3

ol-: olmak.





DİZİN Halil ÖZER

168

o.-ur: 86b-8, 91a-4, 92b-5, 114b-9,

115b-4, 117a-5, 129b-7, 138a-1

o.-urdı: 99a-12, 100a-4, 114b-3,

142b-7, 144a-12, 144a-8, 144b-2,

153a-5

o.-ursa: 134a-3, 137b-5, 140a-7

o.-mış-ıdı: 95a-12, 97b-7, 110b-12,

130b-5, 135a-12, 139a-6, 141b-3,

155a-8

o.-mış: 126b-4

o.-mışdur: 140a-8

o.-duñ: 155b-11

o.-dı: 84b-1, 84b-13, 84b-6, 86b-13,

87a-1, 88b-3, 89b-1, 90a-3, 90b-10,

90b-6, 90b-7, 91a-12, 91a-6, 91a-7,

94b-6, 95a-11, 95b-12, 95b-5, 95b-7,

96a-1, 96a-4, 97b-2, 99b-2, 99b-7,

84a-6, 102a-5, 104b-13, 104b-6,

105a-5, 106a-4, 107a-13, 108a-8,

108b-2, 114a-6, 114b-6, 120b-11,

120b-5, 123a-11, 123a-12, 124a-6,

124b-4, 126a-2, 126a-3, 133a-13,

133b-5, 133b-6, 135a-9, 136a-12,

139b-1, 141b-9, 143a-2, 145b-6,

146a-13, 146a-6, 146b-2, 149a-11,

152a-5, 153a-6, 154b-2, 156a-9

o.-dılar: 98b-2, 139a-1, 143b-2,

149a-9

o.-dıysa: 82a-7, 101a-2, 148b-2

o.-ısarsın: 87b-4

o.-ısar: 83b-12, 84a-4, 128a-8, 135a-

7, 138a-2, 138b-13, 153a-11

o.-ısaruz: 104b-8

o.-açaḳdur: 155b-2

o.-sun: 92a-2, 92b-2, 94a-1, 95a-7,

105b-3, 109b-6, 117a-12, 122b-3,

122b-4, 135b-6, 145a-12, 147a-8

o.-ġıl: 129b-13

o.-sa: 89a-4, 91a-3, 92b-5, 104b-12,

109b-11, 109b-12, 112a-4,124a-7,

134a-4, 135a-5, 141a-7, 148a-8,

153a-9, 156b-10

o.-am: 141a-13

o.-asın: 95a-10, 106a-3, 129b-1,

129b-2, 143a-10

o.-a: 86a-3, 86a-9, 107b-12, 108b-13,

108b-6, 109a-1, 119a-11, 135b-12,

138b-8, 141a-10, 150a-10, 153a-2

o.-madı: 112a-2

o.-maġıl: 129b-13

o.-masa-˒idi: 128a-3

o.-masa: 83a-4, 142a-1

o.-maya-˒idi: 116b-7, 118b-1

o.-mayasın: 115a-7

o.-maya: 95a-8, 96a-8

o.-ıcak: 125a-3

o.-ucaḳ: 122a-3

o.-duḳda: 100b-13, 133b-3

o.-an: 126b-6

o.-duġı: 97b-1

o.-duḳ: 99a-3, 155a-9

˓āciz o.: 136b-3

aç o.: 154a-6

˓ādil o.: 150a-9

arām o.: 113b-3

artuḳ o.: 154a-3

˓āṣi o.: 117a-1, 117a-2, 126b-13,

137b-6, 140a-7

˓āşıḳ o.: 84b-13

āşikāre o.: 97b-8

aydın o.: 86a-1, 91b-4

˓aziz o.: 98b-13

baḳmaz o.: 115b-1

b-ümiẕ o.: 118a-3, 136a-3

budaḳ budaḳ o.: 133a-13

cem˓ o.: 82b-6, 153a-3

çārunāçār o.: 152a-3

çıḳmaz o.: 136a-2

çıḳmış o.: 117a-2

da˓iyyet o.: 138b-8

diri o.: 125b-13, 126a-4

ḍubh o.: 124a-12

düş o.: 108a-13

ebsem o.: 155b-5, 156a-5

elçü o.: 138a-1

emin o.: 102a-5, 135b-13

eyü o.: 83b-6, 83b-7

eyülerden o.: 89b-7

fāriġ o.: 94a-7, 126b-7

fermān o.: 114a-3





DİZİN Halil ÖZER

169

fermāndār o.: 82b-1

fitne o.: 85b-13

ġarḳ o.: 102b-8, 103a-2, 111a-12

giriftār o.: 108b-8

göñli o.: 84a-11

görmez o.: 142a-4

görünmez o.: 96a-2, 130b-3, 149b-1,

154a-4

ḫaberi o.: 84a-13, 98a-6

ḥāli o.: 92b-11

ḫalḳa o.: 136a-8

ḫarāb o.: 83b-13

ḥarṣ o.: 82b-1

ḫasta o.: 90a-2

ḥażır o.: 140a-12, 155a-1, 155b-4,

157a-2

helāk o.: 127a-9, 141a-5, 143a-1,

103a-11, 111a-5, 136a-9, 147a-4,

147b-5, 97b-3, 100b-4, 103a-4, 152b-

3, 153a-7

hezmet o.: 132b-7

ḫoş o.: 83b-8, 108b-11, 125b-2,

131b-8

ḥoşnūd o.: 117a-5

ḫūş o.: 119b-1

icābet o.: 121b-2

kāfir o.: 111b-12, 114b-4, 115a-3,

115a-4, 115b-2, 123a-13, 112b-6,

134a-12, 134a-13,

ḳaḳıġan o.: 130a-1

kām o.: 92b-6

ḳan o.: 100a-3, 100a-4

ḳan revān o.: 118b-11

ḳaragu o.: 90a-4

ḳarañu o.: 124a-3

ḳatı o.: 98b-8, 99a-13

kör o.: 142a-7

ḳul o.: 136b-12

ḳutlu o.: 86a-6

maḳhūr o.: 98b-13

meşġūl o.: 114a-7, 132b-12, 134b-2,

142b-10, 142b-11, 143a-12

mrāt o.: 132b-7

mu˓allaḳ o.: 82a-11

muḥtācum o.: 145a-8

mūṭi˓ o.: 157a-1

mü˒min o.: 96b-9

münkir o.: 156a-1

müteḥayir o.: 90a-4

nā-çār o.: 121b-8

nūr o.: 91b-2, 94a-5, 95b-3, 107a-6

oturamaz o.: 140a-2

öküş o.: 98b-5

pāre o.: 85b-3

raḥat o.: 152a-12

rāżı o.: 119b-11, 129b-10, 133b-11

resde o.: 153b-9

revā o.: 132b-1, 148a-8, 150b-6

rüsvāy o.: 115a-6, 154b-7

ṣıġmaz o.: 92a-11

söz o.: 110b-9

şāz o.: 94a-6, 153b-4, 155a-11

şehd o.: 96b-9, 143b-7, 143b-8,

149b-8

ṭar o.: 98a-9

üstün o.: 148b-1

yavuz o.: 128b-11

yoġsul o.: 151a-12

yol o.: 102a-3

yumışaḳ o.: 92a-11

żaif o.: 136b-5

zā˒il o.: 154a-6

zerre zerre o.: 114a-13

on: on. 89b-5, 96a-10, 101a-12, 102a-4,

105b-10, 105b-3, 105b-5, 111b-9,

115b-4, 116b-11, 119b-10, 120b-13,

121a-3, 121a-5, 121a-7, 121a-9,

123b-1, 123b-3, 123b-6, 135a-2,

135b-1, 136a-7, 136b-11, 136b-8,

136b-9, 140a-11, 140a-8, 141a-8,

146a-7, 151b-4, 157a-4

o.+da: 152b-4, 152b-10

orta: orta. 116a-11

o.+sına: 102b-4, 104a-7, 152b-11

o.+sında: 85b-8

ortaḳ: ortak.

o. ḳıl-: 94a-3, 92a-6

oruç: oruç. 104b-6, 105a-1, 105a-12, 105b-

10, 105b-2, 105b-6

o.+ı: 105a-11





DİZİN Halil ÖZER

170

o.+ın: 105a-10

ot: ot. 114b-12, 114b-8, 149b-1, 149b-2

oṭ: (krş. od) ateş. 157a-10

o.+dan: 86b-9, 124b-8

o.+lar: 99a-10

otla-: otlamak, ot yemek.

o.-rdı: 153b-4

otur-: oturmak.

o.-ur: 85a-5, 85a-6, 88b-8

o.-urdı: 85b-9, 88a-8, 88b-6, 135b-6,

148b-4, 151a-2

o.-urlar: 100b-12, 127a-6

o.-mış: 136a-1

o.-mışlardı: 147a-2

o.-dı: 82a-5, 82a-12, 89a-6, 93b-9,

104a-11, 106a-13, 106b-12, 106b-6,

106b-9, 111a-10, 111a-4, 116b-12,

119b-12, 122a-6, 125a-11, 130a-9,

130b-6, 132b-10, 134a-7, 135b-7,

143b-9, 147b-10, 148b-3, 149b-10,

150b-8, 151b-8, 155b-3, 156b-6

o.-dılar: 94b-4, 98a-13, 140a-2

o.-sun: 104a-9

o.-ġıl: 106a-13, 106b-6, 106b-9,

126a-2, 150b-7

o.-am: 129b-3

o.-amaz ol-: 140a-2

otuz: otuz. 104b-6, 105a-1, 105b-4, 133a-9,

141b-11

Ö

öde-: ödemek.

ö.-yemez: 138a-9

ögren-: öğrenmek.

ö.-düñ: 95b-13

ö.-di: 114b-12

ö.-sin: 91a-1

ö.-sem: 125b-11

ö.-seler: 142b-13

ö.-esin: 125b-9

ö.-dügüñ: 130a-4

ögret-: öğretmek.

ö.-di: 112b-1

ögün-: öğünmek.

ö.-meñ: 92b-8

ögüt: (A.) öğüt, nasihat. 86a-8, 87b-8, 117a-

6, 129b-11, 132b-12, 134a-4

öksüz: öksüz.

ö.+idi: 129a-6

öküş: çok. 91a-2, 98b-2, 118b-6, 130b-4,

135b-5, 136a-12, 140a-8, 153b-2

ö. ḳıl-: 139a-3, 155b-10

ö. ol-: 98b-5

öküz: öküz. 137a-10

ö.+i: 154a-9

öl-: ölmek.

ö.-miş: 139a-10

ö.-miş-idi: 135a-9

ö.-di: 87a-9

ö.-iserdi: 128b-10

ö.-e: 118b-9

ö.-en: 131b-12

ölçü: ölçü. 141a-7, 141a-9

öldür-: öldürmek.

ö.-irin: 86b-7

ö.-ürsin: 87b-3

ö.-ür: 87b-7

ö.-ürdi: 87b-5

ö.-ürler: 100b-11

ö.-ürler-idi: 84b-3

ö.-ürse: 87b-5, 153b-7

ö.-miş-idi: 144b-10

ö.-düm: 89a-8, 128b-10, 128b-12,

142a-5, 142a-6, 142a-9, 156a-2

ö.-diñ: 87a-12

ö.-düñ: 87b-3, 94b-10, 130a-12,

155b-9

ö.-di: 98a-7, 142a-1, 142a-2, 143b-4,

156a-3

ö.-düñüz: 119b-13

ö.-diler: 118b-9, 132b-6, 143a-13

ö.-iserlerdi: 112b-9

ö.-señ: 136a-6

ö.-seler: 99b-12

ö.-em: 135a-4, 143a-2

ö.-eyim: 98a-11

ö.-e: 87a-13, 135a-5

ö.-elüm: 98b-5

ö.-evüz: 101a-10, 153b-7





DİZİN Halil ÖZER

171

ö.-eler: 101b-6, 135a-1, 140a-12,

155a-2

ö.-medim: 141b-13

ö.-medi: 130b-1

ö.-medüñüz: 142a-9

ö.-megil: 86a-2

ö.-ünce: 85a-2

ö.-dügim: 142a-1

ö.-dügüñ: 155b-12

ö.-dügin: 119a-2

ö.-mek-idi: 143b-1

ö.-mege: 141b-7

ölü: ölü. 85a-13

ö. mi: 135a-7

ö.+yi: 119b-12

ölüm: ölüm. 135a-10, 135a-12, 135a-13,

135b-3

ö.+i: 135a-10, 135a-7

˓Ömer: Hz. Ömer. 93a-10, 93a-6, 93a-8

˓ömr: (A.) ömür. (krş. ˓ömür)

˓ö.+üm: 130b-4

˓ö.+i: 156b-5

˓ö.+in: 147a-12

˓ö.+üñce: 95a-1

˓ömür: (A.) (krş. ˓ömr) ömür. 93b-4, 93b-5,

95a-1, 144b-7

öñ: ön. 146b-7

ö.+din: 92a-10, 109a-1, 110a-2,

120a-8

ö.+ümde: 89a-2

ö.+i: 106b-1

ö.+ine: 156b-7, 94b-3

ö.+inde: 83b-1, 155b-4, 157a-5,

146a-12, 146b-8

ö.+ünce: 102a-12

ö.+ümüzde: 101b-6

ört-: örtmek.

ö.-erlerdi: 153b-6

ö.-di: 148a-4

ö.-diler: 135b-13

örtül-: örtülmek.

ö.-miş: 116b-9

örtün-: örtünmek.

ö.-miş: 126b-4

örü: dik, ayakta.

ö. dur-: 94a-2, 106b-10, 106b-13,

106b-2, 106b-5, 106b-8, 107a-8,

125b-2, 125b-4, 131a-5, 131a-8,

153a-6, 155b-4, 157a-5

öte: öte 114b-10

ötece: ötece 119a-11

ötüri: (krş. ötürü) ötürü. 96a-7, 103a-10

ötürü: (krş. ötüri) ötürü, dolayı. 109a-10,

122b-12, 125b-10, 147b-3, 149a-9,

150a-8

öv-: övmek.

ö.-digüni: 131a-6

öyle: öğlen. 96b-8, 153a-5

öyle: öyle. 108b-6, 154a-8

ö.+dür: 120a-9

ö.+y-˒idi: 84a-4

öz: öz.

ö.+e: 121b-11, 82b-9

ö.+üme: 122a-8

ö.+in: 110a-3, 126a-5, 137b-12,

155b-11

ö.+ine: 129b-9, 117b-2, 115a-9

ö.+inden: 134a-6

˓özr: özür.

˓ö .+in: 127a-13, 127b-10, 143b-6

P

pādişāh: (F. pādşāh) padişah, melik. 128b-6,

137b-4

p.+lar: 141b-5

pādişālıḳ: padişahlık. 138b-1

p.+(ġ)a: 82a-5

p.+lıġımla: 143b-2

p.+lıġım: 140b-9

p.+lıġıñla: 142b-5

pāk: (F.) temiz, saf, katıksız. 117b-7

pākize: (F.) temiz, pak. lekesiz. hâlis, saf,

katıksız. 117b-7

palās: (F.) (krş. balās) bayağı libas, çaput.

121b-12, 144a-5

pāre: (F.) parça. 88b-2, 107a-13, 119b-12,

141b-10, 141b-11, 141b-9

p. ol-: 85b-3

p. p. ḳıl-: 114a-9

parmaḳ: parmak.

p.+(ġ)ına: 144b-2





DİZİN Halil ÖZER

172

p.+ları: 91b-3

patmān: batman. eski ağırlık ölçülerinden

olup, iki okkadan sekiz okkaya

kadar yer yer değişir. ekseriya altı

okkadır. 140b-3, 140b-4

p.+dan: 140b-5

payram: (krş. bayram) bayram.

p.+dur: 155b-1

p.+ımız: 100b-1

perde: (F.) perde.

p+müz: 154b-7

peri: (F.) peri.

p.+ler: 157a-2

perkit-: berkitmek, sağlamlaştırmak.

p.-di: 135b-6

pes: (F) pes. arka, art, geri. 92b-4, 92b-5

peşmān: (F. peşîmân) pişman.

p. ol-: 143b-2

peydā: (F.) mevcud, var olan, açık, âşikâr,

meydanda olan.

p. id-: 82a-8

peyġamber: (F.) peygamber, haberci, nebi.

92b-10, 93b-13, 108b-2, 108b-6,

129a-1, 136b-6

p.+dür: 85a-9, 96a-7, 121b-3

p.+idi: 136b-13

p.+üñ: 148a-8

p.+i: 137b-9

p.+in: 120b-11

p.+ler: 93a-12

p.+lerdür: 127a-7

p.+lerden: 130a-5

p.+lerüñ: 100b-2

p. ḳıl-: 137a-1

p.zādeler: 125a-10

peyġamberlıḳ: 94a-1, 94b-11, 127b-12,

132b-10, 134b-2, 143b-10

p.+(ġ)a: 92a-2, 92a-6

peynir: peynir.

p.+den: 151b-2

peyveste: (F.) her zaman, dâima. 98a-7,

124a-2, 145b-10

pıñar: pınar. 153b-11, 83b-2

p.+da: 83b-2

p.+dan: 83b-3

pl: (krş. fil) fil. 95b-5

piñ: (krş. bin) bin. 82a-5, 82b-7, 108a-5

pr: (F.) yaşlı, ihtiyar. 2. reis.

p.+ler: 104b-10

piş: (krş. biş) beş. 155b-7, 156b-7

piş-: (krş. biş-) pişmek.

p.-miş: 97a-10, 97a-11

p.-mezden: 109b-6

pişür-: (krş. bişür-) pişirmek.

p.-di: 154b-1

pşe: (F.) iş, kâr. meşguliyet. alışkanlık, huy,

âdet.

p.+sin: 144a-8

p.+lü: 144a-8

postān: (F. bûstân) (krş. bostān) 146a-13

puḥte: sıkıntı, dert. 114b-5

puşd: puşt, ağır ve kaba sövgü sözü. 86b-7

put: (F.) (krş. but) put. 134b-1, 134b-7,

134b-8

p.+a: 82b-4, 134b-4

p.+ı: 85b-10

p.+larımız: 137a-7

p.+ları: 134a-13, 137a-8

putḫāne: (F.) puthane.

p.+ye: 137a-7

püre: pire. 99b-6

pürye: ?

p.+den: 83b-4

p. it-: 83b-3

R

rabaṣ: ? 82a-5

r. ḳıl-: 82a-5

Rabbi’l-˓ālemn: (A.) âlemlerin Rabbi.

R.+e: 95a-6

Rabbi: (A. Rabbî) Tanrım. 82b-11, 88a-1,

88b-2, 92a-8, 96b-11, 96b-12, 105a-

11, 114b-7, 116a-1, 117b-8, 118b-13,

121b-13, 123a-1, 131a-6, 136b-11,

140b-1

ra˓bet: (A.) rağbet.

r.+üm: 95a-8

ra˓d: ? ra’d. 106b-1

raḥat: (A.) rahat.

r. ol-: 152a-12

raḥim: (A.) acıma, merhamet. 101b-7





DİZİN Halil ÖZER

173

r. ḳıl-: 88b-7

raḥm: (A. rahm) rahim, döl yatağı.

r.+ine: 84a-12

raḥmet: (A.) acıma, merhamet. 93a-4, 103a-

3

r.+üm˒idi: 109a-3

r.+üm: 109b-6, 122b-2

r.+ine: 116b-6

r. ḳıl-: 113b-1, 128a-12, 149b-4

rast: (F.) rast, tam, tıpkı, denk, aynen. 147a-

9

r. ḳıl-: 103b-2, 147b-10, 122b-6,

128a-2, 151b-2

rāz: (F.) sır, saklı şey.

r.ım: 83a-2

r. aç-: 104a-8

rāzı: (A.) 1. hoşnut, rıza gösteren, kabul

eden. 2. boyun eğen, itaat eden.

r.+dur: 83a-2

r. ol-: 119b-11, 129b-10, 133b-11

re˓āyā: (A.) 1. bir kimsenin emri altında

bulunanlar. 2. bir hükümdar idaresi

altında bulunan halk.

r.+yı: 148a-9

re˒is: (A.) (krş. reyis) reis, başkan. 154b-10,

154b-12, 155a-11, 155a-2, 155a-5,

155b-3

rek˓at: (A.) rekat. 133b-6, 133b-7

renk: (F. reng) renk. 153b-3

resed: ?

eṣḥābü’r-resedi: 141b-2

resde: (F.) olgunlaşma, erişme.

r. ol-: 153b-9

resmi: ?126a-2

restār: ? 116a-8

resūl: (A.) peygamber, yalvaç. 112a-9, 112a-

13, 112a-8, 115a-8, 122b-1, 122b-3,

142a-10, 142a-6, 142b-7, 145a-4

r.+den: 128a-12

R.+ullah: 142a-9, 150a-12, 150a-7,

151a-5, 152a-13

revā: (F.) uygun, layık.

r.+durur: 154a-3

r. ḳıl-: 82b-13

r. ol-: 89a-1, 132b-1, 148a-8, 150b-6

revān: (F.) 1 .giden. 2.akan. 3.ruh.

ḳan r. ol-: 118b-11

Reyā: Reyâ. 149a-10

Reyān: Reyân.

Mu˓ṣab bin Reyān: 82a-4

Reyḥān: Reyhân. (A.) fesleğen. 85a-5

reyis: (krş. re˒is) reis, başkan. 154a-9, 154b-

2, 156a-11

r.+e: 154b-8, 155b-6

r. ḳıl-: 155b-12

Reyyā: Reyyâ. 149b-10, 150a-3, 150a-5

R.+nıñ: 149b-9, 149b-10

R.+yı: 150a-1

R.+ya: 149b-12, 149b-13, 150a-3

R.+sın(ın)dan: 150a-5

Rıḍvān: (A.) Cennet’in kapıcısı olan büyük

melek. 104a-10

R.+ıdı: 104a-13

R.+ına: 104a-8

rıżālıḳ: hoşnutluk, memnunluk.

r.+(ġ)ıñ: 106a-2

rızḳ: (A.) yiyip içecek şey. maddi mânevi

ihtiyaca lâzım nimet.

r.+ın: 131b-7, 131b-9

ribaḍ: ? 82a-7

ribaḍ: ? 82a-7

risālet: (A.) 1.birisini bir vazife ile bir yere

göndermek. 2. peygamberlik. 107b-

9

risāyilüñ: (A.) risaleler.

risāyilk ḳıl-: 144a-2

rivayet: (A.) rivayet, bir hâdisenin

başkalarına anlatılması. 92b-8

r.+de: 111a-11

Riyā: Riyâ. 148a-12

R.+ya: 148a-13

ruḳ˓a: (A.) kısa yazı, mektup. 114b-4

rukū: rüku. 110a-10

r. ḳıl-: 113b-12

Rūm: Rûm.

R.+a: 148a-10, 148a-12

rūşen: (F.) 1. parlak, aydın. 2. belli, âşikâr.

rūşen ḳıl-: 124a-4

rūz: (F.) gün. 129b-8, 129b-9

rūz: (F.) nimet ,azık, nasip, kısmet. 123a-8





DİZİN Halil ÖZER

174

r.+ven: 154a-12

r.+mi: 131b-6

r.+ñızı: 125a-4

r. ḳıl-: 92b-4, 99a-2, 102b-6, 124b-3

rūzigār: (F. rûzgâr) zaman. 97a-6, 136a-12

r.+da: 136b-7, 138a-6, 142b-6,

153a-13

rūzu: (krş. rūz )

r.+van: 155a-4, 154a-10

r. ḳıl-: 88b-2

rüsvāy: (F. rüsvâ /y) rezil.

r. ol-: 154b-7, 115a-6

S

sa˓at: (A.) saat. 84b-13, 90a-3, 93b-9, 98a-4,

110b-5, 125b-6, 130a-9, 149b-11,

152b-12, 154a-9, 155a-1, 155a-12

ṣabah: (A.) sabah. 84a-11, 84a-12

ṣabr: (A.) sabır.

ṣ.+umuz: 124b-5

ṣabır: (A.) (krş. ṣabr) 128a-13, 147b-8

ṣ.+lıḳ: 143b-10

ṣ. ḳıl-: 116b-8, 127a-12

ṣabur: (A.) (krş. ṣabr) 126b-11

ṣ.+sız: 84a-6

ṣ. ḳıl-: 126b-13, 98b-10

saç-: saçmak.

s.-dum: 142a-6

s.-dılar: 133b-2

saç: saç.

s.+ı: 91a-10, 95b-6, 148a-4,

ṣ.+ın: 95a-11

ṣadaḳa: (A.) sadaka. 120a-2, 144b-3

ṣafādı˓: kurbağa.

ṣ.+dan: 99b-11

Ṣafiyyā: Safiyyâ. Hz. Şuayb’ın kızı. 88b-11,

89a-11, 89a-13, 90a-2, 90a-7

Ṣ.+y-ıdı: 88b-10

Ṣ.+ya: 90b-6

ṣaġ: sağ, sağ taraf. 141b-10

ṣ.+dın: 116a-10, 121a-13, 134a-8

ṣ.+ından: 156b-13

ṣaġ-: sağmak.

s.-sun: 151b-1

ṣ.-ınca: 150b-11, 150b-13

saġış: ?

s.+ına: 140a-13

s.+suz: 110a-8

ṣaḥrā: (A.) 1.çöl. 2.kır.

ṣ.+ya: 150b-2, 155b-1, 155b-2

Sa˓dü’l-A˓lā: ?

S.+ya: 82b-8

sā˒il: (A.) akan, akıcı. 82b-6

sā˒il: sahil.

s.+e: 152b-9

Ṣāḳ: Sâk. 115a-12

Ṣ.+ıñ: 115a-11

saḳad: sakat.

s.+ıdı: 86a-4

ṣaḳal: sakal.

ṣ.+um: 113a-2

ṣ.+ın: 82a-12, 86b-6, 95a-11, 113a-2

ṣ.+ından: 103b-1

ṣ.+lu: 104b-11

saḳın-: sakınmak.

s.-urdı: 111b-1

s.-ġıl: 90b-7

s.-amaduḳ: 84b-2

ṣ.-amaya: 141a-5

ṣaḳla-: saklamak.

ṣ.-dı: 89b-13

ṣ.+ñ: 108b-8

Ṣalavātu’llahi ˓aleyhi ˓alā cem˓i’l-enbiyā˒i:

(A.) Allah’ın ve bütün

peygamberlerin selamı onun

üzerine olsun. 132a-3

ṣāliḥ: (A.) 1. işe yarar, elverişli, uygun, iyi. 2.

haklı olan, itikatlı, dindar, dinî

emirlere uyan. 122b-8

Ṣāliḥ: Hz. Sâlih. Semud kavmine gönderilen

peygamberdir. 134b-11

ṣalḳum: salkım.

ṣ.+ı: 123b-2

ṣallallāhu ˓alā seyyidinā Muḥammedin ve

ālihi ecma˓n: (A.) Allah’ın selamı

efendimiz Muhammed’in ve bütün

ailesinin üzerine olsun. 157a-11/12

Sam bin Nūḥ: Hz. Nûh’un oğullarından biri.

140b-8

ṣaman: saman.

ṣ.+ından: 133b-4





DİZİN Halil ÖZER

175

Sāmiri: Hz. Musa peygamber zamanında

Yahudileri şirke sevk eden. Hz.

Musa'nın (as.) bulunmadığı yerde

kavmini yaptığı buzağı heykeline

taptırmağa çalışan bir yahudi. 87a-

11, 87a-13, 87a-5, 87a-9, 87b-3,

110b-13, 111a-1, 111a-10, 111a-12,

111a-13, 111a-5, 111a-6, 111a-9,

111b-6, 113a-12, 113a-7

S.+ye: 87a-11

Samūda: Samûda.

S.+dan: 146b-2

saña: (bkz. sen) sana

ṣanç-: saplamak.

ṣ.-arın: 91a-4

s.-duḳ: 135a-13

s.-ıñ: 135a-11

ṣan-: sanmak.

ṣ-ur: 96a-11

ṣ.-dı: 95a-12, 106a-5, 117b-1

ṣ.-dılar: 155a-1

ṣanduḳ: (A.) sandık. 85a-13

ṣ.+(ġ)ı: 85a-8 sandık

ṣapa: sapa, tali, ıssız. 155b-8

ṣap: sap.

ṣ.ına: 143a-4

saray: (F. serāy) saray, büyük konak. 85b-4,

94a-9, 97b-9, 107a-9, 117a-13, 145b-

12

s.+ı: 118b-2

s.+a: 85b-4, 85b-8, 94a-10

s.+da: 145b-12

s.+ına: 84b-1, 84b-4, 85b-3, 86a-12,

93b-6, 94a-9

s.+ında: 107b-5, 147b-10, 147b-11

s.+uñda: 153a-2

s.+larına: 104a-2

s.+lar: 129b-3

ṣarımsaḳ: sarımsak.

ṣ.+dan : 124b-10

ṣaru: sarı. 119a-13, 83b-5

ṣat-: satmak.

ṣ-ġıl: 119b-9

ṣ.-ıcı: 110a-3

ṣ.-mazın: 119b-9

ṣatun: satın.

ṣ. al-: 110a-2

ṣav-: savmak.

ṣ.-dı: 86b-12

ṣavaş: savaş.

ṣ.+a: 123b-12

ṣ. ḳıl-: 118b-10

ṣavma˓a: (A.) 1.manastır. 2.mabet. 154b-4

ṣ.+ya: 154b-4, 154a-9, 142b-1

ṣ.+da: 154b-3, 154b-9

ṣ.+dan: 143a-11

ṣ.+(s)ından: 143a-3

ṣavma˓ı: ? 143a-13

ṣāyım: (A. sâim) oruçlu, oruç tutan.

ṣ.+lar: 110a-10

sebeb: (A.) sebep, neden.

s.+le: 152b-2

s.+idür: 153a-1

s.+inden: 115a-3

sebil: (A. sübül) sebil.

s. ḳıl-: 153b-3

secde: (A.) secde. 123a-12

s.+ye: 121b-13, 149a-12

s.+de: 114a-4

s.+si: 114a-6

s. ḳıl-: 82b-3, 96a-9, 111b-6, 111b-8,

111b-9, 114a-1, 134a-9, 134a-11

s.+ye ur-: 82b-11

s.+ye var-: 113b-13

segirt-: seğirtmek.

s.-di: 116b-3

sehel: ? 104b-13

seḥer: (A.) tan. sabah olmağa başladığı

vakit. 134a-12

Sekine Tabutu: Ahit Sandığı. 120b-4, 137a-

8, 138b-3

Sekine T.+ın: 136b-4, 137a-3,

138b-7, 138b-13

sekiz: sekiz. 89b-5, 96a-10, 111a-2, 111a-3,

135a-11, 135a-3, 146a-7

seksen: seksen. 123b-7

selām: (A.) selam. 89a-5, 126b-7, 130b-8

s.+um: 122b-2

s. ḳıl-: 137b-8, 139a-11, 155a-13





DİZİN Halil ÖZER

176

selāmet: (A.) kurtuluş, tehlikeden sâlim

olmak. 104a-5

selvā: ?

emnü’s-s.: 124a-9

Semüre: Semüre.

S.+idi: 145a-8

sen: sen. 82b-11, 82b-6, 83a-1, 86b-11, 87b-3,

89a-2, 90b-5, 91b-7, 92a-10, 92a-3,

93b-12, 95a-4, 96b-3, 98b-7, 99b-9,

100b-6, 102a-10, 102b-5, 103a-2,

105a-11, 107a-11, 107a-4, 108b-10,

109a-3, 110b-4, 112b-5, 113a-10,

113a-4, 113b-2, 115b-9, 122a-8,

125b-7, 126b-11, 131a-11, 131a-6,

137a-2, 140b-1, 141b-6, 142b-13,

147b-9

s.+sin: 89b-12, 107b-4, 109b-3,

131b-4

s.+i: 85b-7, 87b-7, 88b-13, 94a-3,

94b-5, 95a-10, 95b-9, 105a-4, 107a-4,

107b-8, 107b-9, 141b-7, 150a-9,

151a-6, 152a-6, 155b-11

s.+a (saña): 85a-9, 89b-5, 92a-2,

92a-5, 92a-6, 92b-13, 93a-6, 93a-8,

93a-8, 93b-4, 94b-12, 94b-13, 95a-8,

96a-12, 96b-12, 97b-11, 97b-9, 99a-8,

99b-9, 103a-3, 104b-8, 109b-3, 113a-

7, 115b-9, 117a-10, 122b-3, 126a-12,

126b-10, 126b-13, 126b-8, 127a-3,

128a-7, 129b-11, 131a-10, 131a-11,

136b-11, 136b-12, 136b-9, 141a-12,

144b-7, 144b-8, 147a-5, 147a-6,

147a-7, 147a-8, 147b-9, 149a-4,

149a-7, 150a-5, 151b-13, 151b-4,

152b-10

s.+de: 96b-5

s.+den: 93a-3, 93a-4, 107b-10,

107b-12, 117a-5, 125b-5, 131b-13,

136b-10, 149a-8, 150a-1

s.+iñ: 90b-4, 123b-12, 136a-5

s.+üñ: 89b-6, 92a-9, 93a-1, 93a-3,

93a-4, 93b-3, 97b-11, 99a-7, 99b-5,

106a-2, 107a-4, 107a-7, 107b-5,

107b-6, 117b-9, 118a-7, 128a-4,

128a-8, 131a-9, 131b-7, 137b-10,

141a-9, 144b-8, 145a-7, 147a-4,

147a-7, 147a-8, 150b-5, 153a-7,

156a-9

s.+üñle: 128a-7

s.+üñdür: 86b-1

sene: (A.) sene, yıl.

s.+ye: 151b-2

sesdi: ? 82b-10

evāb: (A.) hayır. hayırlı iş. Allah (cc.)

tarafından mükâfatlandırılacak

doğruluk ve iyilik karşılığı.

.+ına: 129b-5

sev-: sevmek.

s.-erdi: 111a-5, 121b-9

s.-dim: 82b-13

sı-: kırmak.

ṣ.-dum: 128b-6, 142a-13

ṣ.-dıñ: 105a-11

s.-dı: 105a-10, 132b-5, 136b-4, 141b-

11

ṣ.-dılar: 142a-11

ṣ.-duñ: 105b-2

ṣıfat: (A.) özellik, vasıf. 116b-11, 145b-12

ṣ.+ıla: 140b-6

ṣ.+ıdur: 108b-4

ṣ.+ı mıdur: 108b-4

ṣ.+ın: 123b-5

ṣ.+ına: 145a-12

ṣıġ-: sığmak.

ṣ.-maz ol-: 92a-11

ṣ.-r: 92a-13

ṣ.-sun: 92a-8

ṣıġa-: sıvamak, okşamak, meshetmek.

ṣ.-rdı: 84b-9, 88b-4

ṣ.-dı: 86a-4, 88b-5, 89b-10, 139b-12

ṣ.-ñ: 139b-8

ṣıġır: sığır. 106b-1, 119a-1, 119a-10, 119a-13,

119b-1, 119b-2, 119b-4, 119b-5,

137a-10, 154a-11, 154b-2, 155a-10,

155a-4, 155a-5

ṣ.+ı: 119b-10, 119b-9, 137a-11,

138b-11, 138b-9, 153b-7, 153b-8,

154a-11, 154a-13, 154b-5, 154b-9,

155a-3

ṣ.+um: 154b-11





DİZİN Halil ÖZER

177

ṣ.+ı: 153b-2

ṣıġırdmaçlıḳ: çobanlık, sığır çobanlığı.

ṣ. ḳıl-: 137b-7, 137b-10

sıġur-: sığdırmak.

s.-maz: 92a-12

ṣın-: kırılmak.

ṣ.-urdı: 103a-8

sır: sır.

s.+dan: 84a-13

s.+(r)uñ: 149b-5

s.+(r)ı: 97b-8

Ṣırad: Cennet’e gidebilmek için herkesin

üzerinden geçmeğe mecbur olduğu

ve Cehennem üzerine kurulmuş

olan köprü.

S.+ı: 121a-13

Ṣ.+a: 106a-10

ṣıva-: sıvamak, sürmek.

ṣ.-dı: 85b-2

ṣ.-ġıl: 85a-8

ṣıvar: sulamak, su vermek, su içirmek.

ṣ.-urdı: 133b-3

ṣ.-dı: 88a-13, 88b-6

ṣ.-dılar: 139b-13

sız-: sızmak, uyuyakalmak.

s.-madılar: 154b-3

silaḥ: (A.) silah.135b-3

s.+dan: 140b-4

s.+ları: 139a-10

sm: (F.) gümüş

s.+den: 103b-3

sin: (F.) mezar. 131b-11

s.+dür: 131b-11

sipāhi: (F.) atlı, ata binen, atlı asker. 148a-9

siz: siz. 88a-9, 103a-11, 119b-13, 124b-13,

137b-6, 138a-13, 142a-9, 146b-3

s.+iñ: 97a-3, 137b-5

s.+üñ: 82b-3, 111b-7, 125a-5, 134b-

9

s.+e: 96b-4, 98b-10, 103a-6, 109b-6,

110b-13, 111a-6, 113b-5, 116b-6,

116b-7, 124a-9, 124b-3, 130a-5,

133b-13, 134b-10, 135a-6, 136a-4,

137b-6, 138a-2, 138a-4, 138b-3,

139a-12, 146b-3, 153a-12, 154a-10,

154a-12, 155a-4, 155a-7, 157a-5,

82b-5, 86a-8, 94a-1, 98b-11, 119a-7,

134b-7, 139a-3, 139a-8, 142a-13

s.+de: 110a-7

s.+den: 94b-11, 120a-8, 134b-11,

140b-7

ṣoġan: soğan.

ṣ.+dan: 124b-9

ṣoḥbet: (A.). sohbet, muhabbet. 84a-11

ṣoḳ-: sokmak. 91a-13

ṣ.-dı: 91b-1, 95b-3, 121a-8, 141b-3,

141b-5

ṣ.-dılar: 125b-12

ṣ.-ġıl: 85a-9

ṣ.-uñ: 125a-4

ṣ.-sam: 94a-5

ṣol: sol, sol taraf. 141b-10

ṣ.+dın: 134a-8

ṣ.+ın: 116a-10, 121b-1

ṣ.+ından: 157a-1

ṣoñra: sonra. 93a-12, 93a-4, 107b-12, 122b-6,

127b-2, 132b-13, 132b-8, 132b-9,

133a-11, 133a-6, 133b-10, 144a-4 ,

151b-8

ṣor-: sormak.

ṣ.-arsam: 127b-2

ṣ.-dı: 89a-6, 93b-9, 131b-11, 148a-4

ṣ.-dılar: 103b-13, 130a-11

ṣ.-ıṣarım: 157a-5

ṣoru: soru. 144b-8

ṣovu-: soğumak.

ṣ.-dı: 142a-12

ṣovuḳ-: soğuk.

ṣ. ḳıl: 122a-1

sögülme: kebap

s.+si: 124b-10

sögülün-: söglünmek, kebap edilmek,

pişirilmek.

s.-miş: 125a-8

sökel: hasta.

s.+e: 83b-5

söyle-: söylemek.

s.-rdi: 106b-5, 125a-11, 157a-1





DİZİN Halil ÖZER

178

s.-di: 87b-6, 90a-5, 106b-11, 141a-12,

141b-1, 149a-11, 154a-10, 155a-10,

155a-4

s.-diler: 106b-10, 106b-12, 149a-9

s.-dilerdi: 105a-4

s.-gil: 95a-2

s.-ye: 92b-4, 94a-2

s.-medüm: 113a-4

s.-medi: 156a-5

s.-megil: 89a-3

s.-dügi: 155a-5

söyleş-: söyleşmek.

s.-em: 92a-1

s.-eyin: 151b-11

söylet-: söyletmek.

s.-di: 113a-12, 154a-13, 156a-2

s.-diyse: 155a-6

söz: söz. 92a-11, 94a-2, 105a-4, 106b-10,

106b-12, 106b-7, 113a-4, 115a-9,

127b-9, 140b-2

s. ol-: 82b-5, 87b-6, 110b-9, 105a-7,

107a-8, 108b-11, 119a-6, 123b-10,

123b-13, 125b-1, 129a-12, 129b-10,

141a-10, 149a-9, 154a-4

s.+ü: 94a-2

s.+i: 119a-5

s.+üm: 87b-9, 92a-1

s.+iñ: 106a-7

s.+in: 139b-10, 140a-1

s.+üni: 103a-7

s.+üñüzle: 124a-1

ṣu: su. 83b-3, 85b-4, 88a-10, 88a-13, 88a-7,

88a-9, 99a-9, 100a-3, 101b-13, 102a-

2, 103a-7, 120b-1, 120b-2, 120b-4,

121a-2, 126b-3, 126b-4, 126b-6,

130a-8, 133a-10, 133a-11, 133b-3,

136a-2, 139b-12, 139b-8, 145b-6

ṣ.+yı: 82b-7, 114b-3

ṣ.+ya: 85a-9, 85b-8, 88a-7, 102b-4,

120b-6, 126a-12, 126a-5, 126b-6,

133a-11, 133b-1, 139b-10, 145b-4

ṣ.+da: 102b-7

ṣ.+dan: 83b-4, 88b-8, 102a-9, 114b-

1, 139b-6, 140a-1, 145b-5, 146a-5

ṣ.+yı: 82b-6, 83a-13, 85b-3, 100a-3,

132b-7

ṣ.+yına: 83a-5, 83a-7, 85b-2, 114b-1

ṣ.+suz: 100a-5, 120b-3

su˒āl: (A.) soru.

s.+ı: 148b-1

su˓bān: (A.) ejderha. 91a-6, 91a-8

subūḥ: (A.) delil, işaret. 103a-6, 145a-2

sulṭan: (A.) .hükümdar.

s.+lar: 129a-12

ṣun-: sunmak.

ṣ.-arsa: 86b-10

ṣ.-dı: 85b-11, 86b-12, 86b-5, 90b-10,

91a-12, 105a-9, 111b-1, 127a-7,

136a-1, 144b-2

ṣ.-ısardı: 86b-11

ṣurat: surat, yüz, çehre. 111a-6, 111a-10

ṣ.+ı: 106b-1, 106b-7, 106b-9, 106b-

12, 106b-13

ṣ.+uñdur: 107a-4

ṣ.+lu: 142b-6

Ṣurayım: Surayım. 129a-7

sūre: (A.) sure. 108a-5, 108a-6

S.+tü’l-Baḳaraca: 108a-6, 108a-7

ṣuṣa-: susamak.

ṣ.-rsañız: 139b-7

ṣ.-dılar: 140a-2

sü: asker. 82b-9, 101b-2

s.+sini: 101b-11

s.+sine: 101a-4

s.+süne: 82b-7

s.+si: 102a-4

süci: kırmızı şarap. 116a-6, 116b-12, 133b-

10

süçūd: (A.) (bk. secde) secdeye varmak.

s. ḳıl-: 110a-10

süd: süt. 86b-3, 86b-3

s.+den: 146a-5, 151b-2

s.+üm: 86b-1

süfle: (A.) süflâ. alçak.

s.+dür: 110b-5

Süleymān : Hz. Süleyman. Beni İsrail

peygamberlerindendir. Davud

(as.)’ın oğludur. 151a-2, 151a-10,

151a-4, 151a-6, 151a-7, 151b-4,





DİZİN Halil ÖZER

179

151b-7, 151b-8, 152a-11, 152a-5,

152a-7, 152a-8, 153a-6, 157a-4,

157a-7, 157a-9

S.+˒ıdı: 148b-4

S.+ı: 151a-6

S.+a: 151b-5, 151b-7, 152a-5

süni: ? 142b-6

sünnet: (A.) Hz. Muhammed'in sözleri,

işleri ve tasvibleri. 126a-3

s.+dür: 100b-1

süñü: mızrak, kargı, süngü. 95b-6

süñük: kemik.

s.+dedür: 157a-10

s.+leri: 103a-8

s.+lerin: 85a-4

sür-: sürmek.

s.-üyordı: 138b-9

s.-erlerdi: 145b-9

s.-di: 146a-13

s.-diler: 137a-11, 146a-4

s.-sünler: 100b-10

sürül-: sürülmek.

s.-müşlerdensin: 103a-2

Ş

şaġrıḳ: ?

ş.+ları: 154b-13

şāh: (F.) padişah. 148a-13

Ş.+ı ġafūr: 131b-10

şaḳı-: şakımak.

ş.-dı: 90a-3

şākirdlik: (F. şâkird) 1.öğrencilik. 2.çıraklık.

ş.: 126b-10, 126b-8

ş. ḳıl-: 125b-9, 155b-7, 127a-1

Şām: Şam, Suriye’nin başkenti.

Ş.+a: 99a-9, 120a-12, 120a-9, 132a-

9, 136a-13, 155b-10

Ş.+da: 136a-11

Ş.+dan: 155b-6

şart: (A.) 1.koşul. 2.yemin. 3.durum.

ş. ḳıl-: 155a-2

şāz: (F. şād) sevinçli.

ş. ḳıl-: 112b-10

ş. ol-: 155a-11, 94a-6, 153b-4

şāzı-kām: (F. şād-kām: çok sevinçli)

mutluluk.

ş. ol-: 92b-6

şāẕılıḳ: mutluluk, sevinçlilik. 94a-6

Şeddād: (bk. Şeddād bin ˓Ād’) Şeddād.

144b-4, 144b-6, 144b-9, 145a-10,

145b-2, 146a-2, 147a-5

Ş.+a: 144b-6

Ş.+ıñ: 146b-6

Ş.+uñ: 144b-10

Şeddād bin ˓Ād: (bk. Şeddâd) Şeddād bin

˓Ād’. çok eskiden Yemen'de Âd

Kavminin hükümdarı Allah'a isyan

ederek Cennet'e benzetmek

iddiasiyle İrem bağını yaptırmış, bu

bağdaki köşke girmeden kavmi ile

yani taraftarlariyle birlikte gazaba

uğramış, çarpılmış, yerin dibine

geçmiş. 147a-4

Ş.+ın: 144b-11

Şeddād bin ˓Ādil: Şeddâd bin ˓Âdil. 145a-5

şefā˓at: (A.) af için aracılık etme.

ş.+ın: 115a-8

ş.+uñ: 93a-3

şehd: (A.) şehit.

ş. ol-: 96b-9, 143b-8, 149b-8,

şehir: (F. şehr) şehir. 121a-8, 123b-4, 133a-

1, 133a-5, 133a-7, 133b-2, 136a-7,

139a-5, 145b-11

ş.+e: 121a-8, 134b-1, 138b-12

ş.+den: 87b-10, 87b-12, 87b-9,

101a-2, 114b-11, 121a-4, 134a-9

ş.+in: 121a-9

ş.+iniñ: 127b-3

ş.+imüze: 121a-11

şem˓a: (A.) mum. meclise zevk veren,

meclisi süsliyen mum.

ş.+lar: 135b-5

şems: (A.) güneş, âfitab.

˓ayne’l-ş.: 83b-1

şenbe: (F.) cumartesi.101a-6, 132a-13,

147b-1

şer˓at: (A.) 1.din hükümleri. 2.doğru yol.

104b-8

şerk: (A.) 1.ortak. 2. arkadaş.

ş. ḳıl-: 92a-2

şıra: şıra.





DİZİN Halil ÖZER

180

ş.+dan: 146a-5

şihid: (A.) (krş. şehid) şehit.

ş. ol-: 143b-7

şimāl: (A.) kuzey. 152a-12

şimdi: imdi, şimdi. 88b-8, 93b-10, 95a-10

ş.+ mi: 103a-1

şirin: (F. şrn) şirin, tatlı. 85b-13

şiş: bir ucu sivri, ağaç veya demirden

yapılmış uzun çubuk. 135a-11,

135a-12

şiş-: şişmek.

ş.-erdi: 114b-3

şomlıḳ: uğursuzluk.

ş.+(ġ)ındandur: 99a-4, 100a-6

ş.+(ġ)undandur: 99b-5

ş.+(ġ)uñdandur: 136a-5

ş. +(ġ)ıraḳ-ıdı: 128b-12

ş.+dan: 136b-3

şöyle: şöyle. 149a-4

Şu˓ayb: Hz. Şuayb. Ashab-ı Eyke ile

Medyen ahâlisine gönderilen bir

peygamberdir. 88b-3, 88b-8, 89a-10,

89a-12, 89b-11, 89b-12, 89b-4, 89b-7,

134b-12

Ş.+ıñ: 88b-9

Ş.+a: 89a-1, 89a-10, 89a-5, 89a-7,

89b-8

şükr: (krş. şükür) (A.) şükür, teşekkür.

ş+i: 139a-4

ş.+in: 153a-4

şükür: (krş. şükr) 85a-6, 104b-1, 137a-1,

139a-12

ş. ḳıl-: 120a-7, 124b-3, 133b-1, 154a-

2

şükürsüzlik: şükürsüzlük.

ş. ḳıl-: 154a-5

T

ta: taa. 136a-10

tā: taa 110a-9

ṭa˓ām: (A.) yemek. 93b-9, 112a-3, 121a-2

ṭā˓at: (A.) 1.ibadet. 2.itaat. 132b-12

ṭ.+a: 129b-5

ṭ.+dan: 94a-7

ṭ.+ı: 115a-8

ṭ.+ları: 133b-7

ṭ. ḳıl-: 126a-6

ṭabaḳ: (A.) tabak. 116b-10, 116b-11, 121b-4

ṭ.+da: 116b-10

ṭ.+ın: 116b-13

ṭabaḳa: (A.) tabaka. 116b-10

ta˓bir: (A.) rüya yorma, yorumlama.

t.+in id-: 83b-11

tabut: (A.) tabut. 85b-1, 137a-5,

t.+a: 85b-2, 86a-4

t.+ı: 85a-13, 85b-11, 85b-12, 85b-2,

85b-4, 85b-7, 85b-9, 137a-3, 137a-7,

137a-9, 138b-10, 138b-11, 138b-7

Sekine T.+u: 120b-4, 137a-8, 138b-

3

Sekine T.+ın: 136b-4, 137a-3, 138b-

13, 138b-7

taç: taç.116a-11

ṭaġ: dağ. 90a-9, 91a-10, 102a-5, 104a-7,

107a-10, 107a-13, 113b-13, 143a-1

ṭ.+ıdı: 133a-9

ṭ.+ı: 113b-9, 114a-7

ṭ.+a: 96a-2, 103a-7, 105a-8, 105b-11,

107a-1, 107a-10, 107a-12, 107b-2,

114a-5, 121b-10, 121b-12, 150a-7

ṭ.+dan: 96a-2, 110a-13, 143b-5,

143b-8, 150a-6

ṭ.+ına: 104a-11, 112a-1

ṭ.+ında: 109a-13

ṭ.+lar: 143a-11, 144a-4

ṭaġarcuḳ: ? 103b-6, 151b-10

ṭaġıd-: dağıtmak.

ṭ.-ısarsın: 113a-5

ṭ.-ısardı: 113a-4

ṭahāret: (A.) temizlenme.

ṭ.+e: 126a-3

ṭ.+den: 126a-3, 126a-5

ṭ. ḳıl-: 126a-2

taḥt: (F.) 1.saltanat koltuğu. 2.saltanat

makamı. 82a-10, 94b-3, 130a-10,

130a-8, 134a-11, 134a-6, 134a-7,

157a-5

t.+ı: 134a-10, 135b-4, 135b-5

t.+a: 130a-9, 155b-3, 156b-6, 82a-12,

134a-6, 151b-8

t.ın: 117b-11





DİZİN Halil ÖZER

181

t.+ında: 84a-9

t.+ından: 85b-10

t.+ıgāhı: 145a-8

taḥta: (F. tahte) tahta, odun.

t.+sın: 127a-8

taḥte’s-serā: (A.) toprağın altı.

t.+da: 131b-6

ṭāḳat: (A.) dayanma gücü.

ṭ.+ı: 97b-7

ṭ.+umuz: 95b-11, 124b-10, 113b-12,

140a-3

ṭ.+ları: 154a-7

ṭ.+suz: 155a-9

Ṭālut: Tâlut. Benî İsrail meliklerinin

birincisidir. 138a-2, 138b-11, 139a-3,

139b-13, 139b-5, 140a-3, 140b-10,

140b-12, 140b-8, 141a-1, 141a-5,

141a-6, 141a-9,142b-5, 142b-9,

143a-1, 143a-10, 143a-12, 143a-2,

143a-4, 143a-5, 143a-7, 143b-11,

143b-7

Ṭ.+dur: 137b-12

Ṭ.+ı: 138a-13, 138a-4

Ṭ.+a: 139b-5, 140a-7, 142b-12,

142b-4

Ṭ.+da: 138b-2

Ṭ.+dan: 138a-8

ṭam: tam, eksiksiz. 127b-11, 127b-13

ṭam: dam

ṭ.+a: 148a-1

ṭama˓: (A.) tamah, açgözlülük.

ṭ. ḳıl-: 107a-8, 117a-12, 121b-6,

106b-4, 118a-3

tamām: (A.) 1.tam. 2.bitiş, sona erme.

3.bütün. 82b-5, 91a-10, 91a-9, 95b-5,

97b-2, 105b-3, 107a-5, 108a-8, 133a-

12, 133b-3, 140b-3, 146a-13, 146a-6,

146b-2

Ṭamu: Cehennem.

T.+ya: 103a-12

Ṭ.+dan: 156b-12, 156b-9

Ṭ.+sın: 129b-7

Tangrı: Tanrı, Allah. 82b-5, 83b-5, 84a-4,

84a-8, 84a-9, 92b-6, 94a-1, 94a-7,

94b-11, 95b-12, 95b-8, 96a-11, 96a-4,

98a-5, 98b-10, 104a-12, 104b-5,

104b-7, 104b-9, 105a-7, 106a-9,

106b-4, 107a-13, 107a-7, 107b-4,

108a-5, 109a-8, 109a-9, 110a-11,

110a-2, 110a-6, 111a-2, 113b-5,

115b-13, 115b-8, 115b-9, 116b-6,

117a-5, 118a-12, 118a-9, 118b-3,

119a-7, 120a-7, 120b-8, 121b-6,

122a-1, 122b-9, 123b-8, 124a-1,

124a-2, 124a-8, 125a-12, 125b-1,

125b-3, 126b-13, 126b-8, 128b-12,

128b-13, 129a-10, 129a-9, 129b-10,

129b-4, 129b-6, 130b-1, 130b-13,

130b-2, 131a-5, 131b-12, 131b-4,

132a-6, 132b-1, 132b-3, 133a-12,

133b-9, 134a-2, 134b-10, 134b-11,

134b-2, 134b-6, 136a-1, 136a-2,

136b-12, 136b-13, 136b-3, 137b-9,

138a-10, 138a-12, 138a-4, 138b-1,

138b-13, 139a-12, 139a-2, 139a-3,

139a-9, 140a-8, 141a-10, 141b-13,

141b-3, 142a-1, 142a-3, 143b-10,

143b-7, 144a-10, 144a-11, 144a-5,

144b-12, 144b-4, 144b-6, 145a-9,

147a-1, 147a-4, 147b-12, 147b-2,

147b-3, 147b-8 , 148a-7, 149a-12,

149b-3, 150a-1, 150b-4, 151b-4,

152a-10, 152a-11, 152b-1, 152b-5,

153a-10, 153a-4, 153a-6, 153a-6,

154a-13, 154a-2, 154a-4, 154a-7,

155a-5, 155a-7, 156a-8, 156b-3

T.+çun: 151a-8

T.+dur: 90b-13, 129b-9

T.+idi: 104a-13, 126a-12, 109b-1

T.+y-ıdı: 104b-1, 110a-3, 110a-4

T.+sañ: 82b-7

T.+nuñ: 115b-13

T.+yı: 133b-12, 134a-4, 134b-8

T.+ya: 85a-6, 92b-3, 94a-4, 96b-2,

96b-8, 97a-7, 97b-8, 98a-8, 102b-10,

104b-1, 109a-11, 112a-3, 115b-1,

115b-9, 117a-1, 118a-11, 118a-7,

122a-5, 123a-12, 123b-9, 125a-5,

131a-4, 131b-2, 133b-1, 133b-12,





DİZİN Halil ÖZER

182

134a-12, 134b-4, 136a-4, 144a-2,

144b-5, 150a-13, 152a-8

T.+dan: 91b-9, 97b-9, 109a-11,

113b-11, 120b-3, 124b-8, 125a-4,

134b-3, 137a-12, 137b-4, 143b-6,

147b-9, 150a-8

T.+dandur: 136b-10

T.+m: 141b-8

T.+ñ: 99a-7, 145a-7

T.+ña: 99a-5

T.+ñvan: 90b-4

T.+sı: 111b-7, 96a-13

T.+sını: 111a-6

T.+sına: 96a-12, 96a-8, 97b-6

T.+sından: 148a-11

T.+sındandur: 137a-5

T.+ñuz: 111b-7

T.+ñuzı: 134a-9

T.+ñızın: 82b-3

Tangrı Celle Celāluhu: “Celil oldu, celil

olsun” anlamında Allah’ın adı

anıldığı anda, tâzim makamında

söylenir. 142a-7

Tangrı ˓İzze ve Celle: Aziz ve Celil olan

Allah. 84a-13, 96b-10, 115a-1, 150a-

6

Tangrı Te˓ālā: yüce Tanrı. 86a-5, 97b-10,

97b-2, 98a-12, 99b-3, 104a-7, 111b-

12, 115b-2, 123a-1, 130b-12, 132b-

10, 133a-3, 136a-6, 142a-2, 143b-11,

146a-1, 151b-6, 156a-2

Tangrılıḳ: tanrılık. 83b-6, 95a-9

t.+(ġ)ıñ: 102a-10

ṭanuḳlıḳ: tanıklık. 156a-4

ṭap-: tapmak.

ṭ.-uyordım: 131a-4

ṭ.-ardı: 97b-8

ṭ.-aruz: 133b-12

ṭ.-arsız: 133b-11

ṭ.-dılar: 112b-2

ṭ.-uñ: 82b-4

ṭ.-madılar: 111b-11

ṭ.-maġı: 82b-4

ṭ.-maḳdan: 134b-4

ṭ.-(a) var-: 139a-5

ṭapdur-: taptırmak.

ṭ.-duñ: 112b-5

ṭapu: tapma, ibadet etme.

ṭ.+ya: 94a-2

ṭ.+sında: 84a-5

ṭ. ḳıl-: 82a-13, 91b-6, 92b-4, 112a-3,

131a-11

ṭar: dar. 91a-3

ṭ.-lıġı: 99a-5, 99a-7

ṭ.-lıḳda: 99a-2

ṭ.-lıḳdan: 99a-4

t. ḳıl-: 136a-8

ṭ. ol-: 98a-9

ṭara-: taramak.

ṭ.-rdı: 97b-4

ṭaraḳ: tarak.

ṭ.+(ġ)ı: 97b-4

ṭaş: taş. 82a-9, 88a-11, 88a-7, 89a-3, 89a-5,

96a-2, 120b-4, 120b-5, 120b-7, 126a-

11, 126a-2, 131b-1, 131b-2, 141a-12,

141b-1, 141b-11, 141b-3, 141b-5,

141b-9

ṭ.+uñ: 131b-8

ṭ.+ı: 88a-12, 88b-7, 141b-4, 141b-8

ṭ.+a: 91a-11, 103a-7, 126b-1, 131b-1,

143a-4, 143a-5, 143a-7

ṭ.+dan: 120b-13

ṭ.+ıla: 141b-6, 145b-5

ṭ.+ın: 132b-4

ṭ.+ından: 82a-9

ṭ.+lardanam: 141b-2

ṭ. ḳıl-: 96b-12

ṭaşra: taşra, dışarı. 87a-2, 102a-13, 103a-13,

146a-11, 150b-2

ṭatlu: tatlı. 134a-1, 145a-12

ṭ.+dur: 86b-1

ṭ.+lıḳ: 143b-12

ṭavus: (A.) tavus kuşu. 106b-12

ṭavuz: (A.) tavus kuşu. (krş. ṭavus )

ṭ.+a: 147b-13

ṭayan: dayanmak.

ṭ.-uram: 91a-2

taye: dadı, sütnine. 86a-7

t.+ler: 86a-12

Ṭayḳuz: Taykuz. 135a-4, 135b-9, 135b-10





DİZİN Halil ÖZER

183

Ṭ. bin Ṭıpnā Bituş bin Saġnāpuş:

135a-2

ta˓ziye(t): (A.) Şölen bir kimsenin

arkasından baş sağlığı dilemek.

t.en: 100b-11

te˓ālā: (A.) yüce. 85b-12

Allah T.: 90b-12, 91b-3, 99a-13,

99b-10, 99b-6, 102a-5, 103a-9, 104a-

2, 104b-6, 109a-2, 116b-5, 117b-9,

118a-10, 120b-10, 122b-2, 124a-3,

124b-2, 127b-5, 144b-2, 147a-6,

149a-1, 151b-5, 156b-4

Allah T. ˓İzze ve Celle: 155a-13

Ḥaḳ Subḥānehü ve T.: 110b-5,

107a-12

Ḥaḳ T.: 147a-3

nūr-ı T.+ı: 131a-1

Tangrı T.: 86a-5, 97b-10, 97b-2,

98a-12, 99b-3, 104a-7, 111b-12,

115b-2, 123a-1, 130b-12, 132b-10,

133a-3, 136a-6, 142a-2, 143b-11,

146a-1, 151b-6, 156a-2

tebsi: tepsi. 86b-10, 86b-9

tecelli: (A.) görünme, bilinme. 110a-13

t.+sin: 107a-12

tedbir: (A.) tedbir.

t.+i: 136b-2

tefek(k)ür: (A.) düşünme, kafa yorma.

t.+e: 152a-3

tefsir: (A.) yorum.

t.+de: 139b-11

telcin: ? 124a-10, 124b-10

t.+idi: 124a-10

temāşā: (A.) seyir.

t.+ya: 116a-7, 121a-8

t. ḳıl-: 146b-6

t.+ya var-: 116b-8

t.+gāhı: 145a-9

temsil: (A.) örnek, misal.

t. getür-: 149a-10

ten: ten.

t.+in: 120b-6

t.+inde: 120b-5

t.+lerin: 99b-6

tennūr: fırın, tandır. 85a-4

t.+e: 85a-2

t.+den: 85a-7

tere: tere, yenilebilen bir ot.

t.+den: 124b-9

terkiden: ? 82b-9

terkin: belli bir saatte ve yerde buluşma için

sözleşme. 87b-11

tertip: (A.) düzen.

t.+(b)in: 138b-1

tesbḥ: (A.) Cenab-ı Hakk'ı şânına lâyık

ifadelerle yâdetmek.

t. ḳıl-: 92a-3, 131b-3, 144a-2, 144a-4

teslim: (A.) teslim. 147a-5

t. ḳıl-: 147a-7

tevażu˓: (A.) 1. alçak gönüllülük. 2.

kibirsizlik.

t. ḳıl-: 94a-12, 125a-5

tevbe: (A.) 1. yaptığı fenalığa pişman olmak.

2. Allah'dan afv dilemek.

t.+ñ: 150b-5

t.+sin: 113b-2, 150b-6

t. ḳıl-: 107b-4, 150a-13

Bābu’l-T.: 150b-5

tevekül: (A.) işi Allah’a bırakıp kadere razı

olma. 123b-9

Tevrit: Tevrat, Hz. Musâ Aleyhisselâm'a

nâzil olan kitab-ı mukaddes. 108a-4,

114a-3, 114a-6, 114a-8, 115a-2

T.+i: 107b-13, 114b-11, 114b-6,

131a-2

T.+de: 110a-7

T.+den: 122b-6

tin: (krş. ten) ten.

t.+iñ: 147a-10, 150a-9

t.+i: 146b-8

t.+in: 148a-4

ṭın-: tınmak.

ṭ.-mayasın: 127a-2

Tiye: Tiye 120a-13, 122b-11, 122b-9

T.+ye: 130a-10, 130b-3

T.+de: 130a-6, 130b-6

T.+den: 120a-13, 121a-5, 130a-7,

132a-5

tiz: tez, çabuk, acele.

t.+cek: 88b-9





DİZİN Halil ÖZER

184

ṭoġ: doğmak.

ṭ.-ar-ısa: 84b-3

ṭ.-dı: 129a-1, 148b-4

ṭ.-madın: 123a-12

ṭ.-duġı: 123a-13

ṭ.-duḳda: 124a-13

ṭoġur-: doğurmak.

ṭ.-urmış-ıdı: 104a-4

ṭoġrı: doğru. 149a-5

ṭ.+sına: 90a-8

tohum: tohum. 133b-2

ṭoḳsan: doksan. 149a-6, 149a-10

ṭoḳuş: tokuşma, çarpışma.

ṭ.+a: 140a-9

ṭoḳuş-: tokuşmak, çarpışmak.

ṭ.-uñ: 110a-4, 135b-3, 148a-11

ṭ.-mazlar: 141b-5

ṭ. ḳıl-: 118b-11, 141a-1

ṭoḳuz: dokuz. 84b-5, 112b-2, 124b-4, 149a-

10, 149a-6

ṭ.+ar: 104b-11

ṭ.+ı: 152b-11

ṭolab: dolap. 119b-5

ṭoldur-: doldurmak.

ṭ.-dılar: 139b-13

ṭ.-sunlar: 86b-9

ṭon: don, elbise. 100b-3, 101b-1, 120b-8

ṭ.+dan: 100b-7

ṭ.+ı: 124a-7

ṭ.+ın: 97b-12, 120b-7

ṭ.+umuz: 124a-6

ṭ.+lar: 100b-1, 113b-3, 116a-8,

134a-1

ṭ.+ların: 124a-7

ṭ.+lu: 101b-1

ṭopraḳ: toprak. 82b-10, 102b-13, 111b-1,

113a-11, 142a-3, 142a-6, 145b-5

ṭ.+(ġ)ı: 142a-10, 142a-3

ṭ.+ı: 111b-3, 145a-11

ṭ.+(ġ)a: 94a-12, 150b-2

ṭ.+ (ġ)ın: 132a-2

ṭopuḳ: topuk.

ṭ.+(ġ)ına: 117b-12

torba: torba.

t.+ya: 141b-2, 141b-3

t.+dan: 141b-4

ṭoy-: doymak.

ṭ.-mış: 88b-6

ṭ.-dı: 88b-8

ṭ.-madum: 152b-9

toz: toz. 96a-1, 101b-11, 101b-4

ṭūfān: (A.) Hz. Nuh zamanında yoldan

çıkmışları te'dib etmek için Allah

tarafından hem gökten yağdırılan

hem de yerden kaynayarak bütün

dünyayı kaplayan su. 147b-4

ṭur-: durmak. 83a-10

ṭ.-ur: 108a-4, 120b-5, 131b-2, 146b-9

ṭ.-urdı: 83a-10, 124a-12, 143b-13,

154b-6

ṭ.-urlardı: 116a-10, 136a-11

ṭ.-ursa: 107a-10

ṭ.-mış: 84a-10

ṭ.-dum: 131a-5

ṭ.-dılar: 104b-13, 125b-11, 126a-6,

135a-8, 139a-10, 140a-13, 148b-6,

155b-4

ṭ.-gıl: 86a-12, 143a-8, 152b-9

ṭ.-uñ: 139a-8, 146b-3

ṭ.-sam: 131a-8

ṭ.-sa: 150b-6

ṭ.-alum: 82b-6, 85b-9, 88b-13, 94a-2,

123b-13, 104a-6, 106b-10, 106b-13,

106b-2, 106b-5, 106b-8, 107a-8,

124a-3, 125b-2, 125b-4, 130b-6,

130b-7, 142a-11, 143a-10, 149a-13,

153a-6, 157a-5

Ṭūr: (krş. Ṭūr-ı Senā) Tur dağı. 104a-11

Ṭ.+a: 105a-1, 105b-10, 122a-6,

131a-4, 150a-6

Ṭūr-(ı/u) Senā: (krş. Ṭūr) Musâ

Peygamberin Allah (cc.) kelâmına

nâil olduğu, Süveyş ile Akabe

Körfezi arasındaki bir yer ve bir dağ

ismi. 109a-13

Ṭ.+ya: 104a-6, 125a-9, 149a-13

Ṭ.+de: 109a-3

Ṭura: Tura. 129a-6

turşı: (F. turş) turşu. 129b-13

ṭut-: tutmak.





DİZİN Halil ÖZER

185

ṭ.-ardum: 141a-3, 141a-3

ṭ.-arın: 98b-11, 131a-8

ṭ.-ardıñ: 96b-3

ṭ.-ardı: 119b-7

ṭ.-arlar: 108b-7

ṭ.-arlardı: 116a-12, 153a-12

ṭ.-mış: 87a-3

ṭ.-dum: 94b-6

ṭ.-duñ: 105b-2

ṭ.-dı: 85b-11, 89a-6, 90a-2, 90b-10,

98a-1, 105a-1

ṭ.-ġıl: 90b-9, 95b-11, 96a-4, 103a-9

ṭ.-sun: 121b-7

ṭ.-uñ: 85b-10

ṭ.-asın: 95a-8

ṭ.-amadılar: 85b-10

ṭ.-masa: 83a-7

ṭ.-ucunuñ: 105a-13

ṭ.-upṭur: 121a-7

tütün: tütün, duman. 136a-8

t.+le: 136a-9

U

uç: uç

u.+ına: 127b-11, 127b-12

uç-: uçmak.

u.-dı: 107a-13, 148a-1, 96a-1

Uçmaḳ: Cennet. 104a-7, 110a-3, 117a-8,

129b-4, 145a-12, 145a-6, 145a-7

U.+(ġ)a: 108a-1, 115a-8, 146b-5

U.+da: 97b-10, 98a-3, 98a-5, 150a-2,

156b-8

U.+dan: 89b-13, 131b-13, 147b-4

U.+ı: 110a-6

U.+(ġ)ı: 146b-11

U.+(ġ)ına: 145a-7

ufaḳ: ufak. 96a-2

uġru: ?

u.+dan: 129a-11

uġur: 1. yön. 2. yol.

u.+dan: 82b-3, 94b-1, 96a-9, 101a-

11, 104a-4, 111b-6, 132b-2, 134a-11,

139a-10

˓uḳbā: (A.) âhiret, öbür dünya, bâki olan

âlem.

˓u.+da: 108b-13

ulu: ulu, yüce. 87b-5, 103b-9, 119a-2, 120a-9

u.+sı: 88b-10, 91a-8

u.+sınca: 109b-11

u.+muzı: 110b-4

u.+lar: 139a-8

u.+larına: 96a-6

˓Umālıḳa: Umâlıka. 132a-10, 132a-8, 132b-

9, 136a-11, 136a-13, 136b-2, 137a-3

˓U.+ya: 132a-9, 136b-3, 137a-2

˓Umre: umre. 101b-4

un: un.

u.+um: 151b-10

u.+un: 152a-13, 152b-5

unut-: unutmak.

u.-(d)ursın: 149b-6

u.-mışlar-ıdı: 135a-7

u.-dum: 126a-12

u.-dı: 123a-13, 126a-5

unutdur-: unutturmak.

u.-an: 126a-12

ur-: vurmak. 131a-12

u.-urlar: 141b-6

u.-urlardı: 123b-2, 124a-7, 145b-8

u.-urdı: 103a-7

u.-ursa: 153b-7

u.-dım: 143a-7

u.-dı: 82a-13, 86b-6, 87a-7, 90a-9,

95b-12, 97b-2, 101b-13, 102a-2,

102b-13, 102b-4, 103a-12, 103a-9,

111b-4, 112b-11, 117b-10, 121b-13,

131a-13, 131b-1, 132b-5, 136a-7,

137a-4, 138b-12, 141b-9, 142a-3,

143a-4, 146b-8, 150b-3, 154a-12

u.-dılar: 88a-8, 94a-12, 119b-12,

132b-2, 133b-2, 134b-1, 137a-4,

145b-6

u.-usardı: 143a-5

u.-ġıl: 101b-13, 114a-11, 131b-1

u.-uñ: 111a-8

u.-sunlar: 119a-2

u.-sam: 143a-8

u.-alım: 137a-9

u.-maz-ıdı: 153b-8

u.-madı: 143a-5

u.-duḳları: 138b-10





DİZİN Halil ÖZER

186

u.-maġıla: 87a-9

boynına u.: 82b-11

secdeye u.: 82b-11

urun-: ?

u.-ursa: 156b-13

uṣan-: usanmak.

u.-duḳ: 124b-5

˓usbe: cemaat, topluluk. 115b-4

uṣ: us, akıl.

u.+ṣı: 83b-8, 107b-2, 107b-2, 153a-

10

uş: 1. işte, şimdi. 2. çünkü. 3. ancak. 89a-13,

111b-7, 113b-5, 121a-1, 124a-9,

134b-8, 138a-2, 139a-11

uş-: uçmak, düşmek.

u.-dı: 97b-5

utan-: utanmak.

u.-dum: 105a-12

u.-sun: 113a-3

uy-: uymak.

u.-mazlardı: 135a-5

uyan-: uyanmak.

u.-sınlar: 135a-11

u.-mazlar: 135a-13

uyḳu: uyku. 84a-9

uyu-: uyumak.

u.-r: 135a-10

u.-rlardı: 87a-3

u.-dı: 143a-3

uzun: uzun. 141a-8

u.+ı: 120a-13, 133a-8, 145b-1

u.+ıdı: 82a-8

Ü

üç: üç. 82a-7, 88b-3, 90a-8, 90a-9, 93b-3,

101b-3, 109a-6, 114b-10, 114b-12,

132b-3, 139b-12, 140a-11, 140a-8,

141a-8, 141b-9, 143b-11, 145b-10,

145b-3, 146a-13, 146a-6, 147a-13,

154a-6, 154b-2, 155a-8

ü.+i: 114b-10

ü.+ünci: 90a-1, 91a-7, 93b-4, 95a-1,

106b-9, 109a-13

ümi(ẕ-d): (F.) umut. 98b-11, 129b-5, 153a-

12

ü.+dur: 152a-4

ü.+üñüz: 116b-7

ümmet: (A.) ümmet. 127b-5

ü.+e: 107b-12, 109a-6

ü.+üm: 108b-12, 108b-3

ü.+üme: 122b-12

ü.+ümden: 122b-3

ü.+üñi: 109a-3, 93a-4

ü.+üñe: 123a-8

ü.+i: 104b-2, 107b-12, 108b-4,

108b-4, 109a-4

ü.+in: 122b-8

ü.+ine: 120b-10, 127b-5

ümmet-i Aḥmed: (A.) Hz. Muhammed’in

ümmeti. 109b-5, 109b-10

ümmet-i Muḥammed: Hz. Muhammed’in

ümmeti. 109b-1

ün: ses, seda. 90a-12, 94b-2, 102b-5, 102b-7,

147a-2, 150a-1

üñ vir-: 85a-7, 96b-7

ü.+ümi: 131b-5

ü.+üñden: 153a-7

ü.+i: 144a-7, 147b-5, 153a-9

ü.+in: 111b-5, 112a-11, 143b-13

ü.+ine: 111b-5

üsfet: (A.) 1. beraberlik. 2. halka reis olmak.

3. dert ortağı. 4. nümune ve örnek

tutulacak olan insan.

ü. ḳıl-: 93a-3

üstāzlıḳ: ustalık, bilgide veya sanatta veya

amelde meharetlilik. 145b-3, 145b-4

ü. ḳıl-: 127b-2

üst: üst.

ü.+ü: 124a-4

üstün: üstün, daha iyi olan. 82a-11

ü. ol-: 148b-1

üzengü: üzengi.

ü.+de: 147a-1

üzere: üzere, üzerinde; süresince, değin.

83b-9, 87b-4, 93b-4, 94b-3, 103a-7,

111a-10, 111a-11, 116a-12, 120b-7,

126b-4, 130a-10, 137a-8, 140b-2,

141a-11, 145b-6, 149b-10

ü.+dür: 96a-7

ü.+y-idi: 140b-2

üzer: üst, üzeri.





DİZİN Halil ÖZER

187

ü.+imüze: 138a-9

ü.+ine: 82b-12, 111a-7, 120b-8,

132a-12, 135b-5, 137a-8, 140a-2

ü.+inevüz: 140b-2

ü.+inde: 113b-10

üzre: (krş. üzere) üzere. 90a-9, 134a-7

üzüm: üzüm. 123b-2

V

va˓d: (A.) vaat.

va˓d(e): 98b-11, 100a-13, 104b-5,

104b-6, 108a-8, 144a-11

v.+e ḳıl-: 101b-11, 110a-5, 145a-7

vaḥy: (A.) vahiy. 130b-5, 137a-1, 143b-10,

156a-11

va˓d: (krş. va˓d) 144a-11

vaḳit: (A. vakt) vakit. 84b-6, 85b-3, 87a-12,

87b-4, 90b-6, 108b-9, 109a-6, 109a-7,

123a-9, 127a-3, 151b-4, 155b-6

v.+i: 101b-4, 135a-9

v.+üñ: 107a-7

v.+in: 123a-13, 125a-4, 125a-8,

135b-3

v.+ine: 86b-13

v.+inde: 132b-1, 134a-12

var: var. 83a-6, 90b-13, 100b-1, 101b-6,

101b-7, 109b-12, 110b-13, 115b-13,

119a-6, 120b-6, 123b-7, 130a-8,

131b-9, 133a-9, 135b-12, 136a-4,

136b-10, 136b-6, 138a-6, 139b-6,

140b-7, 141b-8, 149a-6, 150a-13,

150b-12, 152a-8, 152b-10, 153b-3,

154a-1

var mı: 95b-4, 125b-5, 138b-2, 141a-

2, 155a-5

v.+dur: 95a-4, 95b-4, 100b-3, 125b-

6

v.+ mıdur: 107a-3

v.+ımış: 119b-6

v.+dı: 84a-3, 86a-4, 86a-8, 86b-13,

88b-10, 91a-10, 91a-9, 99a-1, 84a-2,

91a-9, 100b-7, 101a-11, 101a-12,

101a-13, 117a-9, 118b-6, 118b-7,

120a-13, 121a-11, 121b-9, 129a-5,

135a-1, 135a-2, 135a-3, 135b-10,

136b-7, 136b-8, 137b-7, 140b-4,

140b-5, 147b-10, 152b-3, 153b-1,

153b-11, 153b-2, 153b-8, 153b-9,

155b-8, 157a-4

v.+ısa: 83b-10, 96a-2, 131a-10,

133a-4

v.+ın: 84b-9

v.+ların: 120a-11

var-: varmak. 150a-9, 152a-4

v.-ur: 85b-5

v.-urven: 105b-7, 125b-10

v.-urdı: 85b-4, 126a-3, 133b-5, 144a-

7

v.-urlardı: 84b-4, 145b-7

v.-mış-ıdı: 101b-3

v.-dum: 156a-3

v.-dıñ: 155b-8

v.-duñ: 94b-6, 152a-13, 155b-10,

155b-7, 155b-8

v.-dı: 88a-1, 83b-2, 84a-12, 85a-12,

85b-1, 88a-2, 89b-9, 93b-5, 93b-7,

99a-9, 100b-2, 103b-4, 104a-3, 104a-

6, 104b-1, 110b-12, 112a-9, 112b-4,

120b-8, 121a-6, 121b-2, 122a-6,

125a-9 , 127b-11, 127b-12, 130a-12,

130a-3, 131a-5, 131b-10, 132a-9,

141b-1, 143b-8, 148a-1, 148a-12,

148a-2, 150a-6, 152a-3, 154b-13,

154b-9

v.-dılar: 82b-8, 88a-13, 88b-4, 94b-3,

99a-5, 84b-1, 100a-1, 101a-3, 101a-9,

103a-12, 105a-3, 112a-1, 120a-13,

120b-2, 121a-8, 125b-12, 126a-1,

127a-5, 130a-3, 132a-11, 133a-1,

136b-5, 139b-3, 142b-12, 142b-13

148b-2

v.-dıysa: 82b-8

v.-sun: 137a-10, 143b-7

v.-ġıl: 85b-7, 86a-12, 89b-9, 91b-4,

91b-7, 93a-13, 112a-8, 149b-9, 150b-

13, 152b-6

v.-ıñ: 99a-4, 135a-10, 139b-1

v.-uñ: 99b-13, 103a-5, 121a-3, 123b-

12, 124b-13, 148a-10, 150b-11

v.-am: 122a-5

v.-sam: 110b-3





DİZİN Halil ÖZER

188

v.-savuz: 120a-9

v.-ayın: 90a-7, 146b-3, 152a-1

v.-asın: 87b-10, 99a-9

v.-alum: 101a-9, 136b-1, 137a-7,

139a-4, 143b-3, 152b-10,

v.-avuz: 94a-3, 153b-7

v.-mazsın: 105a-3

v.-madı: 105a-3, 146b-1, 154b-2

v.-maya: 152a-10

v.-mayasın: 150a-9

v.-up: 143b-6

v.-maġa: 89a-1, 125a-1

secdeye v.: 113b-13

ṭapa v.: 139a-5

temāşāya v.: 116b-8

vasıṭasuz: vasıtasız. 94a-1, 125b-1

vay: vay. 116b-6

va˓yide: (A.) (krş. va˓d) 108a-8

ve: ve. 82a-6, 82a-7, 82b-10, 82b-13, 83b-10,

83b-6, 84a-5, 84a-6, 84b-13, 85b-4,

86b-10, 88a-11, 88a-12, 88b-11, 89a-

3, 89a-7, 89b-5, 89b-6, 90a-1, 90a-11,

90a-3, 90b-1, 90b-4, 90b-5, 90b-7,

91a-2, 91a-9, 91b-12, 91b-13, 92a-1,

92a-13, 92a-2, 92a-3, 92a-5, 92a-6,

92a-8, 92b-10, 92b-7, 92b-8, 93a-1,

93a-10, 93a-2, 93a-4, 93a-6, 93b-11,

93b-5, 93b-9, 94a-12, 94a-13, 94a-4,

94a-6, 94a-8, 94b-12, 94b-13, 94b-5,

94b-6, 95a-1, 95a-11, 95a-2, 95a-6,

95a-7, 95a-8, 95b-6, 95b-7, 96b-11,

96b-12, 96b-13, 96b-3, 97a-13, 97a-6,

97a-7, 97b-12, 98b-11, 98b-2, 99a-10,

99a-13, 99b-5, 99b-7, 155a-13, 110b-

5, 107a-12, 144a-2, 115a-1, 150a-6,

84a-13, 100a-6, 100b-1, 100b-11,

100b-12, 100b-13, 100b-2, 100b-7,

100b-8, 101a-13, 101a-3, 101a-4,

101b-1, 101b-10, 101b-2, 101b-3,

101b-4, 101b-9, 102a-13, 102a-2,

102a-4, 102a-6, 102b-13, 102b-7,

103a-11, 103a-2, 103a-3, 103a-7,

103a-8, 103b-1, 103b-10, 103b-3,

103b-6, 104a-1, 104a-10, 104a-11,

104a-13, 104a-4, 104a-5, 104b-4,

105b-2, 105b-4, 105b-5, 106a-6,

106b-10, 106b-2, 107a-2, 107a-6,

107a-7, 107b-10, 107b-12, 107b-2,

107b-5, 107b-9, 108a-3, 108a-7,

108a-8, 108b-13, 108b-2, 108b-7,

109b-11, 109b-12, 110a-1, 110a-10,

110a-11, 110a-5, 110a-7, 110a-9,

110b-4, 110b-7, 111a-3, 111b-13,

111b-5, 111b-7, 112a-12, 112a-2,

112a-3, 112b-8, 112b-9, 113a-10,

113a-11, 113a-2, 113b-10, 113b-5,

114a-1, 114a-10, 114a-12, 114a-13,

114a-4, 114a-5, 114a-8, 114b-1,

114b-10, 114b-11, 114b-12, 114b-13,

114b-3, 114b-4, 114b-5, 114b-6,

114b-8, 115a-12, 115a-2, 115a-5,

115a-8, 115b-1, 115b-12, 115b-5,

115b-6, 115b-7, 116a-10, 116a-11,

116a-5, 116a-7, 116a-8, 116a-9,

116b-11, 116b-12, 116b-13, 117a-2,

117a-7, 117b-10, 117b-12, 117b-7,

118a-2, 118a-4, 118b-1, 118b-6,

119a-2, 119b-12, 119b-8, 120a-12,

120a-7, 120b-7, 121a-10,122a-2,

122a-3, 122a-8, 122a-9, 122b-13,

122b-2, 122b-3, 123a-10, 123a-11,

123b-10, 123b-3, 123b-5, 123b-8,

124a-5, 124a-8, 124b-9, 125a-10,

125a-5, 125a-9, 125b-8, 126a-1,

127a-5, 127a-8, 127b-11, 128b-11,

128b-13, 128b-6, 129a-10, 129a-11,

129a-12, 129a-7, 129a-8, 129b-13,

129b-2, 129b-4, 129b-5, 129b-7,

130a-1, 130b-4, 130b-5, 131a-4,

131b-5, 131b-6, 131b-7, 132a-6,

132a-7, 132a-8, 132b-12, 132b-4,

132b-6, 132b-7, 132b-9, 133a-11,

133a-9, 133b-10, 133b-2, 133b-6,

133b-8, 134a-1, 134a-12, 134a-2,

134a-3, 134b-11, 134b-12, 134b-7,

135a-2, 135b-4, 135b-5, 136b-1,

136b-13, 137a-5, 137a-9, 138b-11,

139a-8, 140b-4, 140b-5, 140b-9,

141a-2, 141a-6, 141b-10, 141b-11,

141b-4, 142a-11, 142b-5, 143b-10,





DİZİN Halil ÖZER

189

144a-11, 144a-4, 144a-5, 144a-6,

144a-9, 145a-3, 145b-1, 145b-11,

145b-8, 145b-9,146a-10, 146a-4,

146a-5, 146a-7, 146a-8, 146a-9,

146b-1, 146b-13, 147a-5, 147a-7,

147a-8, 147a-9, 147a-10, 147b-11,

148a-10, 148a-11, 148a-13, 148b-1,

148b-3, 149a-10, 149a-5, 149b-4,

149b-9, 150a-13, 150b-12, 150b-6,

151b-1, 151b-2, 151b-7, 153a-8,

153b-12, 153b-2, 153b-4, 153b-7,

154a-1, 154b-2, 155a-8, 155b-10,

155b-11, 155b-3, 155b-4, 156a-10,

156a-11, 156a-3, 156a-4, 156a-5,

156b-1, 156b-10, 156b-3, 156b-9,

157a-1, 157a-10, 157a-11, 157a-2,

157a-2, 157a-3, 157a-5

ver-: (krş. vir-) vermek. 149b-7

v.-diler: 116b-13

v.-sün: 139a-8

v.-me: 130a-1

v.-meyesin: 115b-10

vech: (A.) yüz, çehre.

v.+ile: 97b-1, 97b-4

vekil: (A.) vekil.

v.+e: 145b-3

v. ḳıl-: 145a-11, 145b-3

velākin: (A.) ama, fakat. 82b-12, 92b/8, 94b-

11, 97a-6, 107b-10, 113b-7, 114a-4,

115a-3, 116b-5, 131a-8, 133a-10,

143a-13, 145a-13, 147b-12, 148a-7,

148a-8

velikin: (krş. velākin) ama, fakat. 139a-12

Vereyā: Verayâ. 148a-7

vezir: (A.) vezir. 93a-6

v.+i: 95a-5

v.+im: 95a-4

v.+ine: 95a-8, 100b-6

v. ḳıl-: 92a-6, 92a-1, 93a-5,

vir: vermek. (krş. ver-)110a-12, 115a-7,

148a-11, 157a-9

v.-ür: 104b-9, 138b-1, 138b-2, 154b-

12, 157a-3

v.-ürsin: 108b-10, 131b-9

v.-ürdi: 104a-1, 144b-3

v.-ürdük: 123a-9

v.-ürlerdi: 84b-4

v.-ürseñ: 157a-8

v.-miş: 115a-7

v.-mişdür: 126b-9, 128a-7

v.-miş-idi: 102b-11, 123b-2

v.-di: 84a-9, 87b-8, 89a-5, 89b-

7,91b-3, 92a-7, 93a-12, 94a-1, 94a-4,

94b-11, 98b-8, 99b-1, 99b-6, 89b-10,

101b-8, 102a-6, 102b-12, 104b-5,

108a-12, 112b-6, 113a-8, 115b-11,

117a-12, 119b-7, 120a-7, 120a-8,

122b-3, 123b-8, 124a-2, 124a-4,

124b-11, 126b-7, 127b-5, 129a-1,

130b-8, 132a-6, 132b-10, 132b-12,

133b-9, 134b-11, 134b-2, 134b-9,

136b-11, 136b-13, 137a-1, 139a-1,

141a-11, 143b-11, 143b-12, 143b-8,

144a-10, 144a-12, 144b-7, 144b-8,

147b-4, 147b-9, 149a-1, 151b-8,

152b-5, 154a-2, 156a-4

v.-diler: 93b-9, 96b-4, 99a-11, 99b-4,

109a-11, 109b-2, 109b-3, 120a-2,

121b-5, 123b-11, 138a-4

v.-diñ: 96b-11

v.-düm: 92a-5, 93a-6, 93a-8, 131b-7,

147a-7, 152b-9

v.-düñ: 96b-11, 118a-4, 153a-1

v.-dük: 125b-7, 147a-7, 147a-8

v.-em: 86b-2, 93b-3, 93b-4, 93b-5,

117a-10, 140b-9, 157a-8

v.-iser: 104b-7, 117b-2

v.-gil: 83a-3, 83a-5, 86b-3, 98b-13,

100b-3, 104a-9, 108a-4, 109b-4,

117a-1, 117a-5, 117a-7, 136b-12,

140b-1, 142b-4, 146b-11, 146b-12,

151a-1, 156a-10

v.-iñ: 82a-7, 157a-6

v.-üñ: 96a-13

v.-sün: 117a-4, 124b-9, 132b-1,

137a-13, 137b-4, 151a-13, 151b-4,

154a-8

v.-sem: 89b-5

v.-señ: 151a-12

v.-selerdi: 128a-3





DİZİN Halil ÖZER

190

v.-eyim: 143b-3

v.-eyin: 86a-9, 129b-11

v.-esin: 118a-4, 152a-3

v.-e: 94b-13, 94b-13, 95a-1, 97b-10,

128b-13, 129b-8, 136b-11, 136b-7,

140a-8, 141b-8, 144b-8, 151b-3

v.-evüz: 99a-8, 107b-13, 16a-5,

122b-7, 152b-5

v.-medi: 115a-3, 127b-4, 127b-8,

157a-7

v.-mezsiz: 88a-10

v.-mezler-idi: 127b-7

v.-mese: 115a-4, 117a-2

v.-eydüm: 152b-10

v.-eydi: 134a-4v.-icidür: 101b-10,

152a-4

v.-dügine: 129b-9

v.-dügüñ: 108b-9

v.-meyen: 115a-8

v.-mek: 136b-10

borca v.: 129a-8

necāt v.: 88a-1

ün v.: 85a-7, 96b-7

vrān: (F.) yıkık, harap. 153b-10

v. ḳıl-: 128b-5

virdür: verdirmek.

v.-di: 151a-1

viribi-: göndermek, irsal etmek.

v.-di: 94b-12, 95b-10, 95b-9, 97a-11,

99b-10, 114b-10, 117a-13

v.-dük: 124a-9

Y

yā: (A.) ey!, hey! 82b-11, 85a-7, 86a-11, 86a-

12, 86a-6, 86b-2, 87a-6, 88a-1, 88b-2,

88b-5, 88b-6, 89a-11, 89a-13, 89b-11,

89b-12, 90a-2, 90a-7, 90b-13, 90b-9,

91a-11, 91b-4, 91b-5, 92a-5, 92a-7,

92a-9, 92b-11, 92b-13, 92b-8, 93a-6,

93b-12, 93b-2, 94a-3, 94b-1, 94b-12,

94b-5, 94b-9, 95a-3, 95b-2, 95b-9,

96a-4, 96b-11, 96b-12, 97a-5, 97a-7,

97a-9, 97b-6, 99a-11, 99b-9, 100a-1,

100a-13, 100b-9, 101b-12, 101b-5,

102a-1, 102a-3, 103a-4, 103b-8,

104b-7, 105a-11, 105a-12, 105a-7,

105b-2, 106a-1, 106a-10, 106a-13,

106a-3, 106b-6, 107a-3, 107a-9,

107b-6, 107b-8, 108b-10, 109a-2,

109a-8, 109b-1, 109b-3, 109b-5,

110a-8, 110b-9, 111b-7, 112a-5,

112a-8, 112b-4, 112b-8, 112b-9,

113a-10, 113a-2, 113a-7, 113b-1,

113b-11, 113b-2, 113b-5, 113b-7,

114b-4, 114b-6, 114b-7, 115b-8,

116a-1, 116a-4, 117a-3, 117a-4,

117a-6, 117b-11, 117b-13, 117b-2,

117b-8, 117b-9, 118a-3, 118a-7,

118a-8, 118b-12, 118b-13, 119a-1,

119a-12, 119a-13, 119a-5, 119a-7,

120a-6, 120a-8, 120b-10, 121a-1,

121a-6, 121b-13, 121b-2, 121b-3,

121b-6, 122a-10, 122b-12, 122b-2,

123a-1, 123a-8, 124a-1, 124a-6,

124a-8, 124b-13, 124b-2, 125a-3,

125b-13, 125b-6, 125b-7, 126a-10,

127a-11, 127a-9, 127b-10, 127b-7,

128a-2, 128a-4, 128a-6, 128b-1,

128b-4, 129a-4, 129b-11, 129b-13,

130a-9, 130b-1, 131a-12, 131a-6,

131a-7, 131b-6, 134b-5, 135a-12,

135a-6, 135a-9, 135b-12, 136a-3,

136b-11, 137b-11, 137b-9, 138a-12,

138a-2, 138a-4, 139a-1, 139a-11,

139a-7, 139a-8, 140a-3, 140b-1,

140b-6, 141a-9, 141b-13, 142a-10,

142a-9, 143a-7, 144b-4, 145a-6,

145b-2, 147a-4, 147a-6, 147b-12,

147b-8, 149a-2, 149a-3, 149a-5,

149b-10, 149b-12, 149b-5, 150a-1,

150a-12, 150a-5, 150a-7, 150b-4,

150b-7, 151a-10, 151a-11, 151a-2,

151a-5, 151a-7, 151a-8, 151b-10,

151b-11, 151b-13, 151b-4, 152a-1,

152a-13, 152a-6, 152a-7, 152b-13,

153a-10, 153a-6, 153b-13, 154a-1,

154a-11, 154a-5, 154a-7, 154b-7,

155a-13, 155b-6, 156a-12, 156a-13,

156a-8, 156b-1, 156b-7, 157a-11,

157a-7, 157a-8, 157a-9

ya: ya, ya da. 100b-9, 108b-6, 130a-2, 143b-6





DİZİN Halil ÖZER

191

yaban: yaban.

y.+a: 137a-11

y.+da: 87b-12, 124a-2, 137a-10,

141a-11

y.+dadur: 91b-5

y.+daġı: 141a-2, 143b-13

y.+dan: 140b-11

yap-: yapmak, yerine getirmek, inşaa etmek.

y.-ar: 129b-3

y.-ardı: 84b-12

y.-dı: 109a-8

y.-dılar: 82a-9, 83b-2, 97b-1, 112a-1,

133a-5, 133b-2, 134b-1, 135b-1,

135b-2, 145b-10, 145b-12,

y.-ġıl: 85a-13

y.-ıñ: 135b-1

y.-am: 145a-7

y.-ayım: 97b-9

y.-ayın: 145a-12

y.-alum: 133a-7

y.-anlar: 97b-3

yabdur-: yaptırmak.

y.-dı: 97a-12

y.-duġım: 146b-11

y.-dıġı: 146b-5

yād: (A.) anma, hatırlama.

y. ḳıl-: 91a-8, 110a-7, 115b-3, 115b-

10, 116b-5, 120a-7, 122b-6, 144b-12,

145a-5, 145a-9, 149a-2, 149b-6,

151b-5, 153a-4, 156b-4

yaġ: yağ. 83b-5, 83b-7

yaġ-: yağmak.

y.-dı: 90a-4

yaġdur-: yağdırmak.

y.-dı: 99b-10

yaġlıḳ: yağlık.

y.+da: 146a-10

y.+lar: 146a-9

yaġmur: 90a-3

yaḳ-: yakmak.

y.-dı: 102a-2

y.-madı: 137a-4

y.-ar-ıdı: 108a-3

yaḳın: yakın. 97a-10, 98b-1, 98b-12, 113b-11,

113b-13, 121a-4, 124b-4, 125a-3

Ya˓kūb: Hz. Yakup. 120a-10, 115a-13,

147b-6

yaḳut: (A.) yakut. 116a-9, 153b-5

yalıñ: yalın. 87b-13, 120b-9

yalıñuz: 82b-9, 105b-7, 112b-8, 123b-2,

138b-7

yañ: yan

y.+a: 82a-10, 101b-4, 102b-3, 121a-

5, 140a-2, 144a-6

y.+adan: 132b-4

y.+ı: 133a-9

y.+ına: 141b-10

y.+ında: 124a-5, 126a-2

yan-: yanmak

y.-aruz: 124a-2

y.-ar: 90a-7

yandur: yandırmak.

y.-dı: 111a-9

ya˓n: (A.) yani. 85b-7, 90a-2, 90b-9, 91a-7,

92a-4, 92a-9, 92b-10, 92b-13, 93a-10,

93a-3, 95a-11, 96b-13, 96b-8, 99a-7,

99b-11, 101b-5, 101b-9, 102a-1,

103a-1, 103a-10, 103b-1, 104a-3,

104a-4, 104b-6, 105a-7, 106a-12,

106a-4, 106a-7, 107a-6, 107b-13,

107b-4, 108b-1, 108b-13, 108b-3,

109a-8, 109b-6, 109b-9, 112b-4,

112b-8, 113a-10, 116a-4, 118a-12,

122a-9, 123a-7, 123b-12, 123b-6,

125a-12, 125a-13, 125a-8, 125b-4,

126a-7, 129b-13, 130a-1, 131b-4,

134b-6, 138a-3, 142a-13, 142a-9,

145a-2, 146a-1, 149b-4, 149b-5,

156a-13, 156b-1

yañlış: yanlış

y.+dur: 86b-8

yapış-: yapışmak.

y.-dı: 86b-12

y.+up: 148b-5

yaprak: yaprak. 91a-2

y.+ın: 105a-10

y.+ları: 146a-3

yār: (A.) yar, sevgili.

y.+umdur: 139b-7

yarad-: yaratmak.





DİZİN Halil ÖZER

192

y.-ursın: 131b-9

y.-dı: 83b-5, 150a-3

y.-ıcıdur: 97a-7

y.-duġı: 153a-7

yaradıl-: yaratılmak.

y.-madan: 92b-11

yara-: iyi gelmek, yaramak.

y.-maya: 118a-7, 121b-4, 121b-8,

130a-5, 130a-6

yaraḳ: hazırlık, levazım. 141a-7, 141b-4

y.+(ġ)ı: 141a-6, 141a-6

y.+dan: 140b-4

y.+(ġ)ın ḳıl-: 139a-4

yārān: (F. yârân) dostlar, arkadaşlar.

y.+ı: 145a-4

yardım: yardım

y.+cıdur: 101b-10

yarı: (F) yardım.

y. ḳıl-: 123b-9

yarıcı: şefaatçi, yardımcı. 142a-1

yarıl-: yarılmak

y.-urdı: 114b-3, 137a-6

y.-dı: 111b-3, 131a-13, 131b-1, 131b-

2, 148b-5

y.-aydı: 102b-7

yarım: yarım. 114a-4, 114a-5, 132a-12

yarın: yarın. 95a-1, 100a-13, 100b-3, 100b-11,

115a-6, 122a-2, 132a-12, 153a-1,

155b-1

yarındası: ertesi, ertesi gün. 87a-10, 100b-2,

134a-5, 155b-2

yarıntası: (krş. yarındası) 84a-13, 89b-7,

94a-7, 135a-8

yarlıġa-: bağışlamak, mağfiret etmek.

y.-dum: 109b-10, 150b-5

y.-duḳ: 93a-2

y.-ġıl: 92b-10, 113b-1

y.-sun: 96b-3, 125a-5

y.-yam: 93a-4

yarmaḳ: para. 84b-4, 119b-8, 152b-13

y.+(ġ)a: 119b-6, 119b-7, 144b-3

yaru: yarı. 140b-9, 142b-5, 143b-2

y.+sı: 146a-2, 146a-3

yaş: taze, ıslak. 111a-13, 144a-1, 149a-12,

149b-2

yaş: doğuştan beri geçen zaman, yaş.

y.+a: 156b-5

y.+ına: 87a-2, 104a-5, 151b-5

y.+ından: 149a-13

yaşa-: yaşamak.

y.-rdı: 151a-2

y.-dı: 132b-8

y.-yasın: 95a-7

yaşıl: (krş. yişil) yeşil. 126b-4, 146a-3

yat-: yatmak.

y.-dı: 88a-13, 154a-11

yatsu: yatsı.93b-6

yatur-: yatırmak.

y.-dı: 147b-1

yavu: yitik, kaybolmuş, zâyi.

y. ḳıl-: 137b-8, 137b-10

yavuz: kötü, fena. 102a-9, 112b-5, 127b-5,

149a-4

y.+dur: 142b-8

y. ol-: 128b-11

yavuzlıġ: kötülük

y.+ımız: 86a-11

yaz: yazmak.

y.-dı: 83a-7, 108a-5, 129a-10, 143a-7

y.-sun: 108a-4

y.-uñ: 114b-5

y.-sunlar: 114b-6

y.-ayım: 114b-7

yazı: (krş. yazu) düzlük, ova, tarla. 91a-10

y.+ya: 83b-4, 85b-4, 134a-2, 134a-9

y.+da: 134a-5

y.+dan: 112a-4

yazılu: yazılı.

y.+dur: 113b-6, 156b-8

y.+y-ıdı: 108a-13, 129a-12

yazuḳ: günah, hata. 109b-11

y.+dan: 109b-10

y.+(ġ)um: 112b-10

y.+(ġ)ı: 156b-13

y.+ın: 143b-7

y.+(ġ)umız: 96b-2

y.+lu: 156b-10

y.+suz: 117b-7

y. ḳıl-: 143b-4

yazu: (krş. yazı) düzlük, ova, tarla.





DİZİN Halil ÖZER

193

y.+ya: 138b-8

yekşenbe: (F.) pazar. 101a-6

yem: yem.

y.+den: 124b-8

yemeḳ: yemek.

y.+den: 124b-10

yer: yer. 109b-11

y.+inde: 145b-1

yet-: yetmek, tamam olmak.

y.-ür: 131b-10

y.-miş: 91a-8, 95b-5, 106b-11

y.-di: 90a-1, 108b-5

y.+diler: 104b-12, 120b-1

yıġ-: yığmak, biriktirmek.

y.-dı: 101b-12, 111a-7, 115a-3

y.-sa: 115a-4

yıġıl-: yığılmak.

y.-anlar: 110a-11

yıḳıl-: yıkılmak.

y.-dı: 137a-9

yıl: yıl, sene. 84b-11, 89b-5, 94b-6, 96b-11,

97b-4, 97b-7, 99a-2, 111a-3, 124a-2,

130a-6, 130b-5, 130b-5, 130b-6,

132b-8, 133b-5, 135a-12, 139a-6,

144b-7, 145b-10, 148b-2

y.+dur: 132a-6

y.+ıdı: 130b-5

y.+a: 97a-6, 124b-4, 143b-9

y.+da: 97b-1, 98a-7, 146a-13

yılan: yılan. 90b-7, 91a-6, 91a-8, 123a-2

y.+a: 136a-6

y.+dan: 90b-6

yıldırım: yıldırım. 90a-3

yılduz: yıldız124a-4

yılḳı: yılkı. 133a-4, 137b-10, 137b-8

y.+ları: 133b-1

yıraḳ: (krş. ıraḳ) uzak.

y.+dan: 121a-1

yırt-: yırtmak.

y.-alar: 111b-12

yi-: yemek.

y.-r-idi: 99b-6, 156a-11

y.-rler: 154b-10

y.-rlerdi: 124a-11, 136a-11, 154b-6

y.-mişler: 154b-11

y.-di: 99b-1, 150b-11

y.-diler: 133b-9

y.-ñ: 121a-2, 124b-3

y.-yeyüm: 88b-2

y.-ye: 118b-8

y.-yelüm: 126a-7, 127b-8

y.-yeler: 125b-12

y.-se-˒idük: 128a-3

y.-seler: 152b-10

y.-mezler: 150a-8

y.-mezdi: 104b-7

y.-medüm: 88b-3

y.-mediler: 154a-7

y.-medük-˒idi: 155a-9

y.-mise-˒idik: 116b-2

y.-yüp: 96a-6

yidi: yedi. 82a-5, 82a-8, 87b-12, 91a-4, 97b-1,

99a-2, 101a-13, 106a-7, 106b-11,

107a-5, 121a-3, 121a-5, 121a-7,

123b-1, 123b-3, 125a-10, 142a-10,

142a-11, 151a-2

y.+de: 97a-12

y.+mizden: 123b-6

yidür-: yedirmek.

y.-di: 99a-1

yig: yeğ, daha iyi. 97b-10

y.+dür: 116b-7

y.+idür: 108b-5

yigirek: iyirek. 94a-5, 105a-11, 110b-4, 131a-

6, 151a-8

y.+dür: 85a-1, 92b-3, 105a-13

y.+di: 101b-7

yigirmi: yirmi. 87a-2, 97b-4, 108a-7, 111b-11,

140b-5

yigit: yiğit. 88b-6, 89b-11, 95a-10, 95a-7,

119a-10, 137b-11, 137b-12, 137b-13,

141a-4, 152b-12

y.+sin: 141b-7

yigitlik: yiğitlik. 93b-3, 94b-13, 95a-13

y.+e: 95a-10, 95a-9

yil: 97b-1, 102a-2, 111a-10, 124a-12, 124a-13,

132b-4, 133b-3, 151b-10, 151b-11,

151b-9, 152a-13, 152a-9, 152b-11,

152b-2

y.+iydi: 152a-12





DİZİN Halil ÖZER

194

y.+i: 152a-11

y.+e: 99b-3, 152a-8

y.+i: 152a-12, 152a-8

yillen: yellenmek.

y.+üp: 85a-5

yimiş: meyve.150b-11

y.+ler: 99a-10

y.+lü: 146a-3

yine: yine, tekrar. 89b-10, 92b-11, 95a-13,

99a-13, 99b-2, 99b-4, 99b-7, 100a-1,

100a-4, 100a-8, 105b-2, 106a-11,

106b-10, 106b-5, 106b-7, 106b-8,

107a-8, 110a-3, 118a-1, 123b-3,

127b-10, 130a-13, 130b-8, 136a-4,

137a-1, 141b-1, 143a-12, 143a-5,

144a-9, 152a-5

yiñ: yenmek.

y.-emedüñ: 123b-6

y.-emedi: 102a-12

yir: (krş. yer) yer. 82b-8, 87b-4, 93b-4, 95a-7,

97b-5, 99b-11, 99b-12, 104a-8, 111a-

11, 117b-10, 117b-11, 118a-13,

130a-8, 131a-13, 133a-7, 133a-8,

133a-9, 144a-6, 145a-11, 145b-1,

145b-2, 145b-6, 149b-1

y.+˒idi: 90a-9

y.+e: 85b-8, 86b-6, 91a-3, 110a-1,

111a-7, 111b-13, 112b-11, 117b-10,

117b-12, 117b-13, 118a-1, 118a-10,

118a-8, 120a-13, 121b-10, 129b-2,

131a-12, 133a-7, 133a-8, 133b-2,

137a-10, 143b-4, 148a-10, 153b-3,

154a-11, 154a-12, 155b-8

y.+de: 83b-10, 87a-11, 90b-1, 90b-

10, 90b-6, 91a-6, 91a-7, 99b-1, 108b-

5, 111a-13, 112a-3, 116a-11, 122a-1,

124b-8, 126a-11, 134a-3, 138b-10,

146b-13

y.+den: 111a-11, 111b-13, 112a-5,

113b-5, 130b-10, 138b-10, 153b-12,

122b-13, 130a-9

y.+idür: 120a-9

y.+ce: 113b-9

y.+imi: 131b-5

y.+i: 97a-7, 111b-12, 111b-12, 132b-

7, 145a-2

y.+iydi: 145a-9

y.+in: 122a-2, 122b-11, 122b-9,

132b-9, 136a-8

y.+ine: 87b-5, 99b-12, 105a-10,

105b-11, 116b-12, 122a-6, 131a-5,

132b-10, 149b-2

y.+inde: 82a-9, 107a-10, 136a-12

y.+imizi: 136b-1

y.+leri: 122b-6

y.+lü: 98b-6, 116b-12

yir-: yermek.

y.-ivirdi: 132a-6

yirdüzi: (krş. yiryüzi) yerdüzü. 24a-5

yiryüzi: (krş. yirdüzi) yeryüzü. 98b-11

y.+nde: 149b-1, 144a-4

yişil: (krş. yaşıl) yeşil. 108a-1

yitmiş: yetmiş. 84b-4, 99a-1, 104a-1, 104b-12,

104b-13, 105a-1, 105b-6, 105b-8,

105b-9, 106a-13, 106a-3, 106b-4,

106b-7, 110a-13, 110b-11, 129a-1,

132b-13, 139a-10, 139a-5, 142b-12,

143a-13, 144a-7, 144b-11, 152b-13,

153a-1

yit: gelmek, ulaşmak.

y.-mişdi: 109a-7

y.-üñ: 102a-9

yit: kaybolmak.

y.-ük: 102a-13

yoḳ: yok. 83a-6, 93b-4, 95a-9, 95b-10, 99b-2,

101b-7, 103a-3, 112b-10, 113b-12,

114b-7, 116b-8, 119b-2, 120b-9,

122a-9, 130a-13, 130a-5, 132a-12,

133b-13, 136b-10, 140a-4, 141a-4,

142b-9, 146b-12, 146b-13, 147b-7,

151a-4, 151a-5

y.+sa: 120b-6, 130b-9, 143a-9,

121b-9, 95b-9, 115a-8, 115b-10

y.+udı: 84a-2

y.+ıdı: 87b-13, 93b-6, 107b-10,

114b-13, 118b-8, 125b-1, 128b-6,

133a-10, 135a-12, 136b-8, 138b-11,

144a-11, 153b-1

y.+ıduñ: 109a-3





DİZİN Halil ÖZER

195

y.+ın: 84b-9

yoġsul: yoksul. 137b-9, 153b-9

y.+dur: 128b-5, 138a-8

y.+ıdı: 118b-7

y.+ları: 116a-13

y.+lara: 120a-2, 152b-5

y. ol-: 151a-12

yoḫsul: (krş. yoġsul) yoksul.

y.+lar: 110b-10

y.+ları: 116b-8

y.+lara: 116b-5

yoḳsul: (krş. yoḫsul) yoksul.

y.+lar: 104a-1

y.+lara: 117a-5

yoḳuş: yokuş.

y.+a: 83a-10

yol: yol. 89a-3, 89a-4, 101b-10, 102a-2, 129a-

11

y.+a: 92a-13, 102a-5, 126a-6, 149a-

5

y.+da: 141a-12

y.+dan: 102a-5, 133b-11, 134b-7,

155b-8

y.+umuzda: 139b-6

y.+ ol-: 102a-3

yondur-: yondurmak, incelttirmek.

y.-dı: 85b-1

yön: yön.

y.+in: 87b-1, 88a-2, 90a-8, 94a-8,

96a-2, 101b-2, 102b-1, 104a-3, 105a-

1, 105b-10, 116a-7, 120a-12, 121a-3

yöre: yöre.

y.+sine: 87a-11, 120b-2

yören-: çevresini dolaşmak.

y.-di: 136a-7

yuḳaru: yukarı. 114a-1, 121a-12

yu-: yıkamak.

y.-r-ıdı: 148a-2

y.-madın: 132a-3

yumışaḳ: yumuşak.

y. ol-: 92a-11

yumuşan: yumuşamak.

y.-dı: 117b-1

yurd: ülke, memleket.

y.+a: 122a-3

Yusuf: Hz. Yusuf, Hz. Yakup’un oğlu.

147b-6

Yuşa˓: Hz. Yuşa. Hz. Musa'dan sonra

peygamber olmuştur. 102a-3, 105a-

4, 126a-1, 126a-5, 126a-7, 132a-3,

132a-7, 132a-9, 132b-10

Y.+a: 105a-3

Y.+ı: 132a-3

Y. bin Nūn: 104b-13, 125b-11, 126a-

10, 130b-3, 132a-11, 132b-8

Yuşa˓ bin El’nūn: (krş. Yuşa˓) 114b-9

yut-: yutmak.

y.-dı: 105a-10

yük: yük, ağırlık. 145b-9, 145b-9, 155b-7

y.+üdi: 115b-6

yüklet-: yükletmek.

y.-diler: 145b-7

yüklü: hamile, gebe. 140a-3

y.+ven: 117b-6

y.+yin: 117b-3

yüksek: 88a-1, 97a-10, 146a-6

y.+idi: 127b-13

y.+e: 156a-3

yüñ: yün.

y.+den: 151b-2

yürü-: yürümek.

y.-di: 87b-12, 89a-1, 90a-1, 96a-3,

89a-4, 101a-5, 102a-7, 108a-5, 120b-

7

y.-yecek: 122a-2

y.: 152a-4

y.-se: 150a-10

y.-yeyim: 89a-2

y.-rdi: 153b-4

y.-diyse: 127a-7

y.-meseñ: 89a-2

y.-meyesin: 147a-10

y.-me: 127b-2

y.-dügi: 87b-13

y.-mege: 99b-12

yüz: yüz. 82a-7, 82a-8, 82b-7, 84b-11, 86b-2,

86b-3, 86b-6, 90a-9, 91a-9, 92a-12,

92b-2, 99a-10, 99b-12, 101a-13,

108a-9, 111b-10, 111b-11, 118a-5,

125a-10, 127b-13, 130b-4, 133b-5,





DİZİN Halil ÖZER

196

135a-12, 135a-3, 139a-6, 139b-11,

139b-12, 140a-11, 140a-8, 140b-4,

141a-8, 145b-10, 145b-2, 145b-3,

146a-12, 146a-13, 146a-6, 146b-4,

156b-5

yüz: surat, sima.

y.+den: 95a-7

y.+i: 113b-13, 114a-4, 114a-5

y.+in: 82b-1, 83a-11, 87b-13, 94b-4,

95a-7, 97b-13, 107b-2, 110b-6, 119b-

12, 144b-3, 149b-3, 150b-2, 156a-7

y.+ine: 137b-12, 142a-3, 142a-6,

132b-5

y.+lerin: 94a-12

y.+lü: 129b-13

y.+lüdür: 142b-6

yüz-: deri yüzmek.

y.-di: 154b-1

Z

zāde: (F.) 1. evlâd, oğul. 2. iyi insan. 3.

nikâh neticesi olmuş çocuk. kelime

sonuna getirilerek birleşik

kelimeler de yapılır.

peyġamber-zādeler: 125a-10

ẓafer: (A.) üstünlük kazanma. 143b-5

za˓firān: (A. za’ferân) safran. 146a-4

ẓāhir: (A.) 1. görünen, âşikâr olan. 2. açık,

belli, meydanda olan. 110a-5

zaḥm: (F.) yara, ceriha.

z.+i: 148a-13

z.+in: 87a-13

ża˓if: (A.) güçsüz, iktidarsız, kuvveti az,

kuvvetsiz. 87b-5, 152a-1

ż.+sin: 141b-7

ż. ol-: 136b-5

zā˒il: (A.) geçen, geçici, devamlı olmayan,

tükenen.

z. ol-: 154a-6

ẓālim: (A.) zulüm eden.

ẓ.+inden: 129a-12

ẓ.+ler: 147a-9

zaman: (A.) zaman. 146b-1, 146b-12

z.+da: 97b-1

zār: (F.) ağlayan, inleyen.

z.+ılıġıñdan: 150a-7

żāyi˓: (A.) 1. elden çıkan. 2. kaybolan, yitik.

3. zarar, ziyan.

ż. ḳal-: 131b-7

ż. ḳıl-: 131b-8

zebāni: (A.) zebani. 156b-12

z.+ler: 156b-13

Zebur: Peygamber Hz. Dâvud’a vahiy ile

gelen mukaddes kitabın adı. 143b-

12, 144a-6, 153a-4, 155b-5

Z.+ı: 144a-5, 153a-9

Z.+da: 144a-10

zekāt: (A.) zekat. 115a-3, 115a-4, 115a-8,

115a-9, 117a-2, 117a-7, 117b-2

z.+ı: 115a-7

z.+ın: 115a-7, 117a-1

z.+ıñız: 115a-5

zel(l)etüñ: ?149b-6

zenbil: (A.) içine öteberi konulup elde

taşımaya mahsus, sazdan örülmüş

ve üst tarafında yine sazdan kulpları

olan, ağzı geniş kap.

z.+e: 125b-12, 126a-7

z.+den: 126a-11, 126a-4

zernic: ? 135b-13

zerre: (A.) 1.en küçük parça, molekül.

2.azıcık, birazcık. 107a-12, 107a-13

zerre zerre olsun: 114a-13

zevāl: (A.) 1.yok olma, yok oluş. 2.batma.

3.öğle. 132b-1

zeytun: (A.) zeytin. 105a-9

zift: ? 85a-8, 85b-2

Zilhicce: (A.) Arabi aylardan onikincisi.

Z.+dür: 145a-3

Z.+y-idi: 105b-5

zinā: (A.) nikahsız cinsel ilişkiye girmek.

117a-11

zindān: (F.) hapishane. 122b-10, 122b-12,

124a-1

z. ḳıldı: 122a-3

zinhār: (F.) sakın. 118a-1, 118a-8, 156a-3

z.+ın: 156a-4

Zişt: (F) 1.çirkin. 2. kötü. 3.kabih. 105a-4,

105a-5

ziyān: (F.) zarar. 95b-8, 151a-11

z. ḳıl-: 150b-13





DİZİN Halil ÖZER

197

ziyāret: (A.) ziyaret.

z.+e mi: 130b-9

zühre: (A.) 1. çoban yıldızı. 2. sabah yıldızı.

z.+si: 102b-7

zümüret: (A.) zümrüt. 129a-10

z.+den: 108a-1, 146a-3, 145b-13

z.+den-idi: 146a-1





198

KAYNAKÇA

Aksan, D., 1996, Türkçenin Sözvarlığı, Engin Yayınevi, Ankara, 249s.

Arat, R. R., 1979, Kutadgu Bilig III (İndex), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü,

İstanbul, 565s.

Argunşah, M., 1999, Tuhfe-i Murâdî, Türk Dil Kurumu, Ankara, 586s.

Cemiloğlu, İ., 2000, 14. yüzyıla Ait Bir Kısas-ı Enbiya Nüshası Üzerinde Sentaks

İncelemesi, Türk Dil Kurumu, Ankara, 271s.

Devellioğlu, F., 1998, Osmanlıca-Türkçe Lügat, Aydın Kitabevi, Ankara, 1195s.

Dilçin, C., 1983, Yeni Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu, Ankara, 483s.

Gülsevin, G., 1997, Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Türk Dil Kurumu, Ankara, 140s.

Kanar, M., 2005, Etimolojik Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Derin Yayınları, İstanbul, 1024s.

Karahan, L., 1999, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınları, Ankara, 167s.

Karaman, H. ve diğerleri, 2004, Kur’an-ı Kerim Meali, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,

Ankara, 604s.

Karamanlıoğlu, A. F., 1989, Gülistan Tercümesi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,

595s.

Kösece, K, 2006, Kısas-ı Enbiyâ: Transkripsiyonlu Metin-İnceleme-İndeks, KSÜ Sosyal

Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş, 220s.

Sarı, M., 2001, Anlam ve Yapı Açısından Türkçenin Batı Dilleriyle İlişkisi, Ankara

Ünviversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara, 435s.

Yelten, M., 1998, Şirvanlı Mahmud, Târih- i İbn-i Kesîr Tercümesi (Giriş- İnceleme-

Metin- Sözlük), Türk Dil Kurumu, Ankara, 646s.





199

ÖZGEÇMİŞ

01.09.1980’de Osmaniye’de doğdu. İlköğrenimini Osmaniye Ülkü İlkokulu’nda tamamladı. Orta ve lise öğrenimini Osmaniye İmam Hatip Lisesi’nde 1997’de tamamladı. 1998 yılında, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde başladığı lisans programından 2002 yılında mezun oldu. Aynı yıl Türk Dili ve Edebiyatı öğretmeni olarak atandı. 2003 yılında aynı üniversitenin Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı’nda yüksek lisans programına başladı. Şu an tez aşamasındadır.





EKLER









202This document was created by the trial version of Print2PDF.
















Documents

docs.neu.edu.trdocs.neu.edu.tr/library/nadir_eserler_el_yazmalari/TEZLER_YOK_GOV_TR... · T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK