Depressiepreventie bij

adolescenten met een Licht

Verstandelijke Beperking (LVB)

Martine M. Weeland

Studiedag depressiepreventie

27 november 2015 te Oss

Onderzoeksteam

Karin Nijhof, PhD Pluryn Research & Development

Radboud Universiteit

Ignace Vermaes, PhD Pluryn Research & Development

Radboud Universiteit

Prof. Jan Buitelaar Radboud Universitair Medisch Centrum

Karakter Kinder- en jeugdpsychiatrie

Prof. Rutger Engels Trimbos Instituut

Radboud Universiteit

Funded by a grant from funding agency ZonMW and Achmea Health Care.

Competing interests: research team is involved in both the development of the intervention and the effect study

● Een Licht verstandelijke beperking (LVB)

● Depressie bij adolescenten met een LVB

● De ontwikkeling van Op Volle Kracht

● Design

● Preliminary results

● Discussion

Overzicht

● “Een aangeboren of een later in de ontwikkeling optredende

beperking in het intellectueel functioneren”

● Zwakbegaafdheid: IQ 70-85

● Licht verstandelijk beperkt (LVB): IQ 55-70

● Beperkingen in het sociaal aanpassingsvermogen

● Conceptuele, sociale en praktische vaardigheden

● In NL: ±440.000 kinderen tussen 5-18 jaar (Kenniscentrum KJP, 2011)

● Veel psychiatrische comorbiditeit

● Angststoornis, depressie, gedragsstoornissen (Dekker & Koot, 2003)

Licht verstandelijke beperking

(LVB)

Depressie bij mensen met een LVB:

epidemiologie

● Prevalentie adolescenten normaal tot laag (4.4%; Dekker

& Koot, 2003), maar..

● 4-6 keer verhoogd risico op ontwikkelen in levensloop

depressie t.o.v. alghele populatie (Richard, Maughan, Hardy, Hall,

Strydom & Wadsworth, 2001)

● Chronisch beloop (Merrick, 2012)

Depressie bij adolescenten met

een LVB

DSM criteria: 1. Depressieve stemming

2. Vermindering activiteit

3. Gewichtsverlies/ -toename

4. Slaapproblemen

5. Psychomotorische agitatie

6. Vermoeidheid / verlies van energie

7. Gevoelens van schuld/ waardeloosheid

8. Vermindering cognitieve functies (concentratie)

9. Suicidale ideaties

Hoe komt dat? Risicofactoren LVB

Individu - Cognitieve beperking

- Beperkte coping

vaardigheden; grotere

impact van life stressors (Bramston, Fogarty & Cummins, 1999)

- Sociale beperkingen

- Zelfbeeld en

zelfvertrouwen laag (McGillivray & McCabe, 2007)

- Biologische factoren

samenhangend met LVB

- Geslacht?

Omgeving - Faalervaringen

- Zwakke sociale

milieu’s Meer life-

stressors

- Beperkt sociaal

steunnetwerk(Rosen &

Burchard, 1990; Sands & Kozleski,

1994)

- Minder toegang tot zorg (Dekker en Koot, 2003)

Hebben we het probleem in beeld?

● Diagnostische dilemma’s:

● Gemaskeerde depressie?

● De bomen en het bos

● De kip of het ei

Gemaskeerde depressie

● Uiting depressie

door externaliserend

gedrag?

DSM criteria: 1. Depressieve stemming

2. Vermindering activiteit

3. Gewichtsverlies/ -toename

4. Slaapproblemen

5. Psychomotorische agitatie

6. Vermoeidheid / verlies van

energie

7. Gevoelens van schulld/

waardeloosheid

8. Vermindering cognitieve functies

(concentratie

9. Suicidale ideaties

De bomen en het bos

10

Complexiteit en comorbiditeit

De kip en het ei

● Depressie secundair aan cognitieve

beperking / gedragsproblemen /

systeemproblemen?

● .. Of andersom?

● We (behandelaren) neigen naar het

eerste: “Diagnostic overshadowing” (Reiss,

1982)

Gevolg: onderbehandeling

● Onderdiagnosticering

onderbehandeling

Depressiepreventie bij LVB

● Hoe moet dat eruit zien?

● Risicofactoren:

Elementen depressiepreventie LVB

Risk factors for depression among people with MID Reference

Program objective

Low self-esteem Dagnan & Sandhu, 1999; McGillivray & McCabe, 2007

Increasing self-esteem and

self-concept Poor self-concept Benson & Ivins, 1992

Automatic negative thoughts and dysfunctional self-

statements

Magg & Behrens, 1989

Reduce negative cognitive

biases and promote

positive thinking

Negative information processing bias De Wit, Moonen & Douma, 2011

Negative life experiences Tsakanikos, Bouras, Costello & Holt, 2007; Stavrakiki &

Mintsioulis, 1997 Coping and problem

solving skills Impact of stressors may be stronger for people with

MID

Bramston, Fogarty & Cummins, 1999

Fewer positive relationships Rosen & Burchard, 1990; Sands & Kozleski, 1994

Promote positive social

relationships Lower levels of social support from families and friends

than peers in the general population (Rosen &

Burchard, 1990).

Rosen & Burchard, 1990

More frequent and stronger distress from negative

social interactions

Bramston, Fogarty & Cummins, 1999

Preventie

● Bestaande

depressiepreventieprogramma’s

● Penn Resiliency Program (Brunwasser, 2009)

● Op Volle Kracht (Tak et al., 2012)

● LISA-T (Pössel, Horn, Groen, & Hautzinger, 2004)

● Coping with stress course (Clarke, Hawkins, Murphy,

Sheeber & Lehwinson, 1995)

● Problem-solving for life program (Spence, Sheffield

& Donovan, 2003).

Geschikt voor LVB doelgroep?

Vraag 1: CGT en LVB, kan dat?

● Weten we eigenlijk nog niet zo goed ● Veel CGT studies gericht op cognitieve tekorten (o.a.

zelfregulatieproblemen) ipv cognitieve vertekeningen

(negatief gekleurde inhoud van gedachten)

● Veel studies gericht op gedragsproblemen, weinig op

depressie

● Maar.. ● Meeste adolescenten met LVB beschikken over cognitieve

vaardigheden die nodig zijn voor CGT (emotion recognition (Joyce,

Globe & Moody, 2006; Oathamshaw & Haddock, 2006; Shams, Collins &

Reynolds, 2006), labeling emotions (Joyce et al, 2006), linking emotions to

events, and discrimination between thoughts, feelings and behaviors (Sams et

al., 2006)

● Problemen: mediërende rol van gedachten onderscheiden,

meta-cognitieve vaardigheden (denken over gedachten)

Vraag 2: Welke toepassingsvorm is

passend?

● Expert groep

● Rekening houden met beperkingen in

cognitief functioneren

● Eenvoudig taalgebruik, korte aandachtsspanne

● Rekening houden met beperkte verbale

vaardigheden (en relatief sterke praktische

vaardigheden)(Kraijer, 2006)

● Generalisatie van geleerde vaardigheden

naar andere milieu’s

● Bereikbaar en laagdrempelig

● Niet-stigmatiserend

Het eindproduct: Op Volle Kracht - LVB

● 8 groepsbijeenkomsten op

woongroepen voor jongeren met LVB

● 45 min per keer (of 2* 20)

● Filmpjes, PMT- en CT opdrachten

● Gegeven door vaste SPV-SPH-ers op

de woongroep

● Generalisatie: somber-

signaleringsplan

● Huiswerkopdrachten

Op Volle Kracht – LVB: inhoud

● 1,2: Kennismaking en voorbereidende vaardigheden

(onderscheid gedachte – gevoel- gedrag, gevoelens benoemen)

● 3: Emotieregulatievaardigheden: spanning herkennen en

ontspannen

● 4,5,6: Onderscheid helpende- niet helpende gedachten en

cognitieve herstructurering gedachten over zelf, anderen en

toekomst

● 7: Sociale weerbaarheid: WAK Weglopen, aanpakken, knokken.

● 8: Signaleringsplan

Zelf doen

● Invoegen opdracht

OVK

De studie

Is Op Volle Kracht effectief in het verminderen

en voorkomen van depressie bij jongeren met

een LVB? ● RCT met 2 condities

● 1. standaard klinische behandeling (treatment as usual)

● 2. standaard klinische behandeling + OVK

● Jongens en meiden tussen 12-16 jaar ● Karakter (jeugd-GGZ), Pluryn (gehandicaptenzorg), De Hoenderloo Groep (jeugdzorg)

● Vragenlijsten: ● Depressie: CDI-2 (Kovacs, 2012)

● Angst: SCAS (Spence, 1997)

● Denkfouten: CNCEQ-R (Maric, 2012)

● Coping stijlen: CRSQ (Abela, Brozina & Haigh, 2002)

● Gedragsproblemen: SDQ (Goodman, 1997)

Demografische gegevens

Voorlopige resultaten (N=50, pre- en

posttest)

● Geen effect op depressie, angst, coping,

denkfouten gemeten door zelfrapportage

Depressieve symptomen

op CDI-2

● Mixed model ANOVA with Time (T1, T2) as within- and Condition (TAU

vs. TAU+AFS) as between-subjects variable, N=48

● Time: F (1, 47) = .25, p>.05

Condition: F(1, 47) = 2.05, p>.05

Time*condition: F(1, 47) = .42, p>.05

● AFS+TAU is not more

effective on depressive

symptoms than TAU alone

Angst (SCAS)

● Time: F (1, 43) = 2.5, p>.05

Condition: F(1, 47) = 5.95, p= .019

Time*condition: F(1,43) = .25, p>.05

● AFS+TAU is not more

effective on anxiety

symptoms than TAU alone

Denkfouten

(CNCEQ-R)

● Time: F (1, 46) = 1.08, p>.05

Condition: F(1,46) = .02, p>.05

Time*condition: F(1, 46) = .79, p >.05

● AFS+TAU is not more

effective on cognitive

errors than TAU alone

Coping stijlen (CRSQ):

rumineren

● Time: F (1, 46) = 0.65, p>.05

Condition: F(1,46) = 3.4, p>.05

Time*condition: F(1, 46) = 1.40, p >.05

● AFS+TAU is not more

effective on ruminating

than TAU alone

Coping stijlen (CRSQ):

probleem oplossen

● Time: F (1, 42) = 6.72, p = .013

Condition: F(1,42) = 1.33, p>.05

Time*condition: F(1, 42) = 1.36, p >.05

● AFS+TAU does not

improve problem solving

better than TAU alone

Coping stijlen (CRSQ):

afleiding zoeken

● Time: F (1, 46) = .78, p >.05

Condition: F(1,46) = .17, p>.05

Time*condition: F(1, 46) = .54, p >.05

● AFS+TAU does not

increase distracting

response styles more

than TAU alone

Gedragsproblemen

(SDQ): overall

● Time: F (1, 40) = 1.35, p >.05

Condition: F(1,40) = 6.00, p= .019

Time*condition: F(1, 40) = .91, p >.05

● AFS+TAU does not

decrease behavioural

problems more than

TAU alone

SDQ: emotionele

problemen

● Time: F (1, 40) = .03 , p >.05

Condition: F(1,40) = 6.50, p= .014

Time*condition: F(1, 40) = .42, p >.05

● AFS+TAU does not

decrease emotional

problems more than

TAU alone

Discussie

● Steekproef te ‘gezond’?

● Lage depressiescores: M CDI-2 8.9 ≈ 6.7

● In andere studies binnen klinische populaties: 12.0

● In Nederlandse populatie: M= 8.2 (boys) and 9.2 (girls)

● OVK effectief als selectieve preventie in hoog-risico

groepen (Wijnhoven et al., 2013), maar niet als

universele preventie (Kindt et al., 2015)

● Komt effect op follow-up?

● Inslijten van nieuwe vaardigheden

● Werd in andere studies naar OVK ook gezien

(Wijnhoven, 2013)