Viro ClarissimoLeone Baptista Alberti

FlorentinoAuctore

DE COMPONENDIS CYFRIS

SIGLA

Ar Archivio di Stato Venezia CCX VI 1Fe Ferraioli Ms. 360-1Pa Parisinus Latinus 8754z Ar, Fe, Pa consentiuntVa Vaticanus Latinus 5118R1 Riccardianus 767Vp Varia Politica LXXXx R1, Vp consentiuntMg Magliabechianus II IV 39R2 Riccardianus 927Co Miscellanea Correr 47 2130Ch Chigi M II 49La Vaticanus Latinus 6532Lt Vaticanus Latinus 5357Mr Marcianus 4702y Ch, La, Lt, Mr, Mg, R2, CO consentiunty2 Ch, La, Lt, Mr consentiunty*, y2* hic La, Mr tacentBa BartoliMe Meistercodd. codices, ceteri codices consentiuntadd. additum, adieciterr. error, erratumom. omisitlac. lacunacorr. ita correxit, emendavitmarg. in margine, marginalea. m. alia manuse. m. eadem manus1a m. prima manus2a m. secunda manustit. titulusCodicum sigla, quibus alii editores usi sunt, plerumqueservavi; discrevi autem codd. Mr et Ar, quoniam eos Manciniet Meister eodem nomine (Venetus-Venetianer) appellaverunt.

2

I(Ba 200) Ii qui maximis rebus agendispraesunt in dies experiuntur quanti sithabere aliquem fidissimum cui secretiorainstituta et consilia ita communicent, utex ea re sibi nunquam paenitendum sit.Id quia non facile ob communemhominum perfidiam datur ut possint, exsententia inventae sunt scribendi rationesquas cyfras nuncupant, commentumquidem non inutile, ni contra essent qui,suis artibus et ingenio, taliainterpretarentur atque explicarent. Atquehos ego quidem esse non inficior valdeutiles principibus quando per eos aliorummachinationes et coepta discantur. Sed(ni fallor) longe utilius est, sua cui velitabsenti posse instituta explicare, ita ut eapraeter ipsum hunc alius mortalium nemouspiam valeat recognoscere.Ex hoc opuscolo nostro utrumqueperficitur. Nam hinc aperitur dirigiturquevia ad aliorum occulta indaganda, et

5

10

15

20

I02 Ii: Ii om. La; Is Mg; Hi Ar Va Ch x;

Ii deleto Is R2

03 in dies experiuntur: iudicesexperiantur x;iudices adnotavit in marg. Ar

04 aliquem: aliquid Lt10 cyfras: cifras (ubicumque) y11 quidem non: non quidem R1 •

ni contra essent: ne qui essent La;ni que essent Ch Mr; ni qui Lt

13 interpretarentur: interpretentur Va x;interpetrarentur La Mr;interpraetarentur Ch R2 •

explicarent: explicent x Va14 hos: has La •

esse non inficior valde: inferior La;non inficior valde esse utiles y

15 quando: quoniam Fe x;quin Mg Mr R2 •

eos: eas La17 est, sua: est sui x Va •

velit: vellint Mg; velint R2

19 ipsum hunc: hunc ipsum y22 hinc: hic Lt

3

4

5

10

15

20

25

30

35

40

praeterea subinde praebetur modus adtua, uti videbis, penitus occultanda.Ad te hos commentarios ut mitteremtemporum et rerum presentium ratiosuasit. Tum et id ut facerem amiciprudentes tibique deditissimi indixere.Si placuerit opus laetabor.

IICum essem apud Dathum in hortispontificis maximis ad Vaticanum et nostropro more inter nos sermones haberenturde rebus quae ad studia litterarumpertinerent, incidit ut vehementerprobaremus Germanum inventorem quiper haec tempora pressionibusquibusdam characterum efficeret utdiebus centum plus CCta voluminalibrorum opera hominum non plus triumexscripta redderentur dato ab exemplari.Unica enim pressione integramexscriptam reddit paginam maiorischartae. Hinc cum itidem aliquorumingenia circa res varias laudaremus,vehementer admirari Dathus visus est eosqui fictis characterum inusitatissimorumsignificationibus litteras tantum excomposito consciis notas, quas cyfrasnuncupant, suis scrutandi artibuscompertum quid narrent, faciant atqueexplicent. Meque intuens:– Tu vero, – inquit Dathus, – qui semperistas reconditas artes abditasque naturasectatus es, quanti hos, ut eos sicappellem, coniectores cyfrarumsecretorumque explicatores facies?(Ba 201) Num tu huic rei animumnunquam intendisti talia ut posses?Ego vero subridens:– Quod – inquam – ab epistolis pontificisprimarius sis, fortassis est ut olim istolitterarum genere obscurissimo tibiutendum in rebus quae ad principis

03 Ad te: Ad te usque interpretarer(5.30) expunxit Ch

04 et: ac Vp05 suasit: suasere Va Lt Mg Mr R2 Co z;

sua sit R1 •

Tum et: tum etiam La •facerem: conficerem Ar

06 indixere: induxere x

II10 Dathum: ita corr. a. m. ex Rathum La11 et: ex z16 per haec: per haec usque

exscriptam locum turbatum om. R1

18 CCta: ducenta La Vp20 redderentur: redderent Mg22 reddit: reddit usque faciant

lacunam restituit a. m. R1; reddat x23 Hinc: Hic Lt25 Dathus: datus Mg R2 •

eos qui fictis: fictis om. Co26 inusitatissimorum: inusitatorum R1

27 litteras: litera Mg •tantum: tamen R1

30 compertum: apertum Vp32 qui semper: semper om. La34 sectatus es: sectatus sis Lt Mg Mr

R2 Co z Va35 appellem: appellemus y (tacet Ch)37 huic: ita corr. a. m. deleto huius La38 nunquam: unquam La x •

posses: posset x39 subridens: surridens z40 – Quod – inquam: per – inquam R1;

quin tu – inquam – cum La41 fortassis est ut olim: om. La43 ad principis: Pontificis Mg R2;

S. Santità Ba

5

5

10

15

20

25

30

35

40

statum pertineant occultissimasque haberioporteat statuas?– Est istuc quidem – inquit Dathus – etfortassis eo fit ut cupiam, quod adofficium cui praesum pertineat, isthaecposse per me alieno adhibito nullointerprete. Nam interdum abexploratoribus intercepta deferuntur adnos artibus scripta istius modi, quaenequaquam negligenda putemus; et peto ate siquid habes excogitati hanc ad rem, utcommunices.Pollicitus idcirco sum me pro ingeniiviribus daturum operam, ut id a mefrustra non postularit. Itaque effeci,cumque sum visus ipse mihi magna exparte satisfecisse indagando etpensitando, quae ad coeptam provinciamfacerent, ea his commentariis mandavi,quo et Datho commodius obsequerer etstudiosis rerum mearum aliquid, ut in diessoleo, darem novi, quod cum caeteris meislucubrationibus adnumerarent. Repetamqua via progressus sum. Nam id non ab refuturum arbitror.

IIIIsta quidem ut commodius pervestigarem,coepi mecum ipse disquirere, quidnam perse natura sui cyfram esse interpretarer.Atqui sic incidit in mentem ut poneremcyfram esse rationem quandam scribendinotis ad arbitrium significantibus id quodinter se scribentes constituissent, ne abaliis intelligerentur. Id si ita est, duoconstituisse oportuit. Unum horum fuit,ut esset apud quosque inter se mutuoscribentes constans et certum quidpiam,quo fieret ut alterum alter ex ea scriptionesatis intelligeret, quid moneret, quidpeteret, narraretve et eiusmodi.Secundum fuit, ut scriptione uterenturnon solum nova et invisa sed etiam

01 occultissimasque: quaequeoccultae La

02 oporteat: oportet Mr04 cupiam: cuipiam Mg x; capiam La05 officium cui praesum: officium

meum La07 interprete: interprete intelligere y

(tacet Ch)08 deferuntur: deferantur R1

09 istius modi: huiusmodi La10 nequaquam: nequidquam Fe;

nequicquam Pa;nequicquam deleto nequaquam Ar

11 ut: ut tantum La Mr13 idcirco sum: iccirco sum Mg Mr R2

Co Va z; sum om. x14 a: ad Mg15 postularit: postulaverit Mr Lt16 cumque: quumque Vp z Va •

ipse: ipsi y (tacet Ch)19 his: iis La; hiis Mg20 quo: quo corr. ex quae La21 mearum: nostrarum Vp23 adnumerarent: annumerarent

Lt Mg Mr R2 Co (tacet Ch) •

Repetam qua via: via om. R1

24 non ab re: ab re non Lt

III29 disquirere: disquerere Mg;

cogitare La •per: pro Mg; prae R1; pre Vp

30 interpretarer: interpetratores La •DIFFINITIO CYFRAE in marg. Fe Pa

31 Atqui: Atqui sic incidit usquequandam expunxit Ch qui maluitIn primis quid sit cifra nobisexplicandum est. Cifra est ratioquaedam

32 cyfram: cyfram usque mutuoscribentes locum turbatum om. R1

35 intelligerentur: intelligeretur Ch36 oportuit: oportet La38 constans: constans usque nimirum

a. m. restituit R1 •

quidpiam: quippiam Ch Mg Mr R2

Co z39 alterum alter: alter alterum y •

ex ea: ex illa La41 eiusmodi: huiusmodi La42 ut scriptione: ne in scriptione La43 invisa: non visa y

6

5

10

15

20

25

30

35

40

promptis investigatoribus et acutisconiectoribus inscrutabili; quodquehorum nimirum, si totam rem satisperspexi, ex eo pendet usu litterarumet ratione, qua passim scriptitandis librisutimur. Quae res cum ita sit, in primisconsiderasse oportuit, qui sese litteraeipsae ad scribendi opus haberent etquibus principiis scriptura constaret atqueperficeretur.Itaque feci, studio enim et diligentia nonmediocri, iterum atque iterumconsiderandis litterarum elementis et viinstiti, quoad principia non nulla etnotationes compertas feci valdecommodas, adeo ut hinc apta ingeniamaiorem in modum ad totam cyfrarumcognitionem prehendendam iuvari seminime inficientur.De his igitur annotationibus prius. Quaequidem etsi ad cyfras aliorum explicandaspraecipue pertinere videantur, praebenttamen adversiones plerasque, (Ba 202)unde monitus ipse tuas compares cyfrasscrutatoribus obscuriores atqueimpeditiores. Proxime subiungam modosvarios partim usitatos partim non usqueusitatos cyfrarum componendarum saneutiles et percommodos, quos pleriqueperitiores vehementer probent. Postremoproducam a nobis inventam cyfram quamcum intellexeris admirabere,congratulabere. Institutum igituraggrediar.

IVConsideranti mihi notissimum illudoccurrit quae loquamur, quae scribanturomnia constare dictionibus, dictionesipsas resolvi syllabis, syllabas haberilitteris. Litteras igitur quales ad scribendiusum natura sui habeant se et quid inter sedifferant advertendum censui. Possem

01 investigatoribus: om. La;investigationibus Co Va z x

02 inscrutabili: inscrutabili formascribendi La •quodque: unum quodque y

04 perspexi: bene perspexeris Co;perspexeris La

05 scriptitandis: scriptandis La •libris: litteris x; liberis Ar; libri Ba

08 scribendi: scribendum La11 studio enim: enim om. La12 iterum atque iterum: atque iterum

om. Co13 litterarum elementis et vi:

litterarum usum et via Ch;literarum elementis usus sum et viLa Lt Mg Mr R2 Co

14 quoad: quod Ar Pa15 feci valde: fore valde Ch16 adeo ut hinc: hinc om. La •

apta ingenia: ingegni mediocri Ba17 cyfrarum: cyfram R1

18 prehendendam: prehendenda Mg;praebendam La

21 quidem etsi: quidem etenim R1

23 adversiones: animadversiones Ch29 percommodos, quos:

percommodas, quas x z Va31 producam a nobis: producam in

medium à nobis y33 congratulabere: atque congratulabere

arbitror Ch La Mr R2 Co;atque congratulare arbitror Mg

34 aggrediar: agrediar Ar

IV37 Consideranti: Cogitanti y40 syllabis: syllabas Fe; in syllabas Pa;

sylabis Mg41 scribendi usum natura: scribendum

usum nam La;scribendum usum Ch Lt Mr Pa

7

5

10

15

20

25

30

35

40

uti prolixioribus, sed ut rem quam breviusfieri potest et expeditius transigam,syllabas effecit ordo et numerus litterarumvarias, quoad integrae dictiones indealiud atque aliud sonent et significent.De numero prius deque iis quae ex numerirationibus pendeant.Hunc locum sibi praecipue vendicantvocales. A vocalibus igitur ordiemur.Etenim in syllaba unica erit tantum vocalisaut vocali altera erit adiuncta consonansaut demum plures cum vocaliconiungentur consonantes. Ubi vocalisnon sit, nulla dabitur syllaba. Ex quo fitut, si apud poetam aut rhetorem paginamfortassis unam aut alteram desumpserisatque ex versibus seorsum hic vocales,isthic consonantes per se singulasordinibus adnumeraris, procul dubioinvenies vocales adesse perquamnumerosas.Sic enim adnotasse videor apud poetasvocales a consonantibus numero superarinon amplius quam ex octava; apudrhetores vero non excedere consonantesferme ex proportione quam sesquitertiamnuncupant. Nam si fuerint quidemconnumeratae in unumque collectaeomnes istius generis paginae vocalesnumero puta tricentarum, reliquarumomnium consonantium numerus unacoadiunctus erit fere quadringentarum.Et adverti inter vocales per se O litteramnon eam quidem consonantibus sedvocalibus caeteris haberi scriptionibusinfrequentiorem.Proxime ad hanc raritatem accedit vocalisA; U quoque litteram quae vocalis sitrariusculam inveniri, tamen paulo hancreddit numerosiorem V littera consonansquam alibi, cum de litteris atque caeterisprincipiis grammaticae tractaremus, quodmedium quidpiam inter B atque V sonet,

01 ut rem quam brevius fieri potest etexpeditius: ut rem brevissime x z Va;con piu breuità Ba

02 transigam: attingam La03 numerus: numeris x; numero Co04 inde aliud: inda aliud Ch Mr05 et significent: atque significent La06 De numero: DE NUMERO VOCALIUM

habet in marg. Pa •

deque iis: his Ch Mr Lt Va x;deque his quae ex numerirationibus iteravit Ch

07 pendeant: pendent dicendum est La08 praecipue: praecipue in marg. Mr •

vendicant: assumunt y;si usurparono e presono Ba

10 erit tantum: tantum erit y z13 coniungentur: iungentur y18 isthic: istic Ch Ar Va20 vocales adesse: adesse om. Co;

esse Ch La Lt Mr Mg R2 •

perquam numerosas: molto mancodi numero Ba

22 Sic enim adnotasse: si adnotasse La •

poetas: ipsos poetas y25 rhetores: Rethores R2; retores Ch26 sesquitertiam: sexquitertiam Ch x z Va;

sesquitertiam deleto sexquitertiam Lt •Proportio sexquitertia est inter 4atque tres, quia continet ternariumet tertiam partem ternarii,sexquialtera autem 2 ad 3 quiacontinet binarium et dimidiambinarii partem, dupla autem 6 ad 12.glossam in marg. apposuit e. m. Ar

27 nuncupant: vocant La28 connumeratae: communicatae

x z Va •

collectae: collatae R1

29 istius generis: generis solum z •

paginae vocales: vocales om. x31 consonantium numerus: numerum Va32 coadiunctus: coadiunctis Lt35 scriptionibus: scriptoribus x;

scriptoribus in marg. Ar37 raritatem: raritatem om. Ch Co;

add. in marg. Mg R2; claritatem R1;raritate z Lt Va •accedit: eccedit Ch •

vocalis: om. Lt38 quoque litteram: literam quoque R1

39 hanc reddit numerosiorem:numerosiorem reddit hanc Mg R2

40 V littera: N littera x Fe Pa Va;V deleta N Ar

41 quam alibi: quam alibi usquecenserent sic expunxit Ch •

cum: quum z Va43 quidpiam: quippiam y (Ch tacet) z •

sonet, sic: sonet, si Fe Pa Va x

8

5

10

15

20

25

30

35

40

sic V quasi 5 hasta inflexa scribendamsuadebam, atque hanc quidem ipsamfuere apud veteres qui F inversamscribendum censerent sic 3. Caeteruminter vocales ipsas adverti E litteram atquein primis I frequentissimam apud Latinosinveniri. Itaque circa vocalium numerumisthaec adverti.Venio ad vocalium ordinem. Circa earumordines ista animadverti. Nam autvocalem vocalis (nulla interiectaconsonante) (Ba 203) sequitur autconsonans vocalibus interstitutasubsequitur. De vocalibus prius. Etenimsic videor comperisse post litteram Asolere non rarissime eadem in dictioneassequi litteram U et aliquando sequietiam O aut ob diphthongos sequi et E;demum I vocalem Latina in linguafrequentius ponere post A non censuerequamvis apud veteres poetas “musai”,“animai” et huiusmodi uterentur. Tum etpost vocalem O fortassis alicubi inveniesvocalem I aut etiam U; sed et raro id eteam quidem frequentius consonantem [ut] “ovem”, atque post litteram ipsam Ofrequens sequitur E. Verum apud Latinosnon memini vidisse A positam post O.Caeterum post vocalem E sequitur eademipsa E atque pariter singulae omnesreliquae vocales aptae post eandemvocalem E consequuntur. Quod ipsumitidem evenit vocali U atque itidem vocaliI ut et ipsae adgeminenturconsecutionibus uti “suus”. Easquepassim caeterae omnes vocalesconsequantur.Circa ordinem vocalium etiamconsideranda haec sunt. Nam earumquaevis in dictionibus et primae et mediaeet ultimae invenientur ut “aura”, quodipsum in consonantibus non aequeest. Postremo ne hoc quidem

01 V quasi 5: v quasi b Mr Co Va;v quasi B Pa La Mg R1 R2 Ba;v quasi 1 Vp; v quasi 2 Fe;v quasi 5 Ar

03 fuere: corr. a. m. ex fuisse La04 scribendum: scribendam Lt •

censerent: putarent y06 in primis: imprimis La Vp Va •

frequentissimam: frequentissimas x07 Itaque: Itaque usque adverti om. Co08 isthaec adverti: hae adverti Lt09 Venio ad vocalium ordinem: tit. DE

ORDINE VOCALIUM Ar Pa10 ordines: ordine R1;

ordinem Fe Vp Va •

animadverti: adverti R1 y13 interstituta: interposita La14 De vocalibus prius: prius om. Ch17 assequi: subsequi adnotavit in

marg. Ar; sequi La Lt18 etiam: etiam litteram Ch19 Latina: Latina corr. ex Latinam La Ar;

Latinam Fe Pa Va20 censuere: consueuere Va21 poetas: poetae Vp22 uterentur: invenirentur La24 et eam: et ea y; et cum Ar25 consonantem [ut]: [ut] explevi •

consonantem “ovem”:consonantem omnem y;come quando i Latini dicono, Ouiscomplevit Ba

28 vidisse: me vidisse La29 sequitur eadem ipsa E: sequitur

eadem ipsa E om. y2; E om. Co32 consequuntur: sequitur x;

consequitur z Va; consequantur Lt34 adgeminentur: aggeminentur

Ch Mg Mr R2 Co; ageminentur La35 “suus”: suis Ch40 et mediae et ultimae: et ultimae et

mediae x Va41 invenientur: inveniuntur Ch

9

5

10

15

20

25

30

35

40

praetereatur, cuivis omniumconsonantium vocalis quaevis adiungeturatque item contra vocalibus consonantesadiungentur et consequentur, non tamenpariter omnes, ut videbis.

VAtqui de vocalibus hactenus. Nunc deconsonantibus dicendum sequitur, etprius de numero, post de ordinetransigemus.Advertisse videor G scribendi usu venireomnino rarissimam, tum etiam litteram F,atque etiam B inter rariores collocandasstatuo, proxime autem ad has veniuntlitterae C, L, Q atque K. Contra autemfrequentissimam consonantium invenio S,T et R, prope ut numero sui vocalem Osuperent et a vocali A non valdesuperentur. Proxime ad hasce tres viderevideor frequentes M atque N. Venio adordines consonantium in dictionibus.Ordo consonantium adnotatur aut exadiunctione aut ex consecutione. Interadiunctionem et consecutionem hocinterest. Nam adiunctio dicitur cum exconsonante una pluribusve adiunctavocali integra fiat syllaba ut “stat”.Consecutio autem est cum littera, seuvocalis illa quidem sit seu consonans,ab antecedenti disiungitur, ex quadisiunctione fit ut earum quaeque suaeper se deserviant syllabae ut“ar-ma”, “cor-pus”. Ergo de adiunctioneprius consonantium, postea deconsecutione transigetur.

VIConsonantes vocali ad syllabamconstituendam adiungentur variae.Nam cum in data syllaba vocalem adessealiquam oporteat, fit ut in syllaba ipsaalibi una tantum constet vocali littera ut

01 cuivis: cuius Co Fe Pa x Va;cuiusvis Mg;cuivis corr. ex cuiusvis La;cuivis corr. ex cuius Ar

03 atque item contra vocalibus: itemquaeque vocalibus Ch;item que vocalibus La Mr;vocalibus contra Vp •item contra: contra om. R1 Lt

04 consequentur: consequenter La Vp

V09 dicendum: dicendum est ne

pertractando La10 post: postea Ch •

de ordine transigemus:transigemus om. Ch

12 Advertisse: tit. DE CONSONANTIBUS Ch;tit. DE CONSONANTIUM NUMERO z;De consonantibus advertisse Ch

13 rarissimam: rarissimum y z14 collocandas: collocandam x16 litterae C, L, Q atque K: literae C

et L atque etiam Q y;literae C literam K atque etiam Qatque etiam B x;litterae c littera l atque etiam qatque etiam b Va z;le lettere, C, L, & il Q, ancora &il K Ba

17 invenio: invenies y20 superentur: superetur z Va21 Venio ad ordines consonantium in

dictionibus: tit. DE CONSONANTIUMORDINE Ar Pa

24 adiunctione: adiunctive Ch28 syllaba ut: ut om. x z29 Consecutio: Consequtio Ar Ch R1;

Consequntio Vp •cum littera: U littera x z Va

33 deserviant: solum R1 Lt;deserviet Ch; diserviat Va;deserviat codd.

34 “ar-ma”, “cor-pus”: corpus etsimilia Ch;Arma, & corpus; che la r, dellaArma se ne uà con la prima A; &la m, con l’ultima A; & la r, delcor, se ne uà con lo o, & il p, sene uà con lo u explicationempraebuit Ba

VI39 syllabam constituendam:

constituendam syllabam Lt41 adesse aliquam: aliquam adesse Lt

10

5

10

15

20

25

30

35

40

“a-er”, alibi (Ba 204) ad vocalemadiungatur consonans non plus una, etista quidem aut praecedet ipsam vocalemaut post sequetur. Alibi consonans et postvocalem et ante vocalem adiuncta aderit,alibi vocalem consonantes antecedentplusquam una; alibi vocalis ipsaconsonantes praecedet plures; alibi mediaerit vocalis inter plures priores se acplures posteriores consonantes.Sed ne ista alibi repetantur, dabunturquidem syllabae in quibus ante vocalemadiungentur consonantes usque tres ut“scribo”, sed post vocalem nusquamadiungentur plusquam solum duae ut“stans”.Et hoc etiam faciat ad rem: inter duasvocales cuiusvis dictionis Latinaenunquam plus quattuor, ubicumque illaequidem positae intersint, consonantesinvenies, earumque istarum quattuorprima post vocalem nusquam ferme aliareperitur quam B littera aut etiam Dforte N ut “adstrictus”, “subscriptus”,“transtra”. Singulari cuivis consonantiumvocalis quaecumque aptissimesubiungitur praeterquam ad litteram Q.Id quidem ea re, quod eam sempercomplexa sequatur U. In qua reconsuetudinem scribentium admiror, quaeK Graecam litteram ex usu sustulit, qualittera fortassis vel in plerisque indigemusveluti in Graecorum dictionibusexscribendis ut “kelym” et “Kalendas” et eiusmodi.Alia vero ex parte cum litteram Uaddendam instituerint ad Q, non satismeminisse visi sunt, huic litterae Qinnatum esse ipsum U, ut cappa KUsonet. Equidem sic iudico non eademlittera “cespitem”, “Ciceronem” qua“consulem”, “curiam”, “causamque”scribendum et eiusmodi. Sed de his alibi.

01 “a-er”: aer codd.; a.e.r Lt;

arx maluerunt x Ba02 adiungatur: adiungetur x z Va06 antecedent plusquam una:

antecedens plusque una Vp;antecedent plusquam unam Ch;antecedens plusquam una R1

09 ac: aut Ch11 dabuntur quidem: quidem om. Ch14 sed: sed usque “stans” om. y219 nunquam plus: non plus y •

ubicumque: uticunque Ch Fe Va;uticumque La Mg Mr R2 Co Ar Pa

23 aut etiam D forte: etiam om. y2;etiam D aut (aut interscriptum) Ar

24 “adstrictus”, “subscriptus”:substrictus, adstrictus mutatoordine verborum Ch;adstrictus, substrictus La;adistrictus, subscriptus Va;a[.]strictus, subscriptus R1;a[.]strictus, substrictus Mg Mr R2 Co;adscriptus, substrictus Lt;Adstractus, Subscriptus Ba

25 “transtra”: transta R1

26 aptissime: apte y27 subiungitur: subiungetur y z Va28 quod eam: quod tam x;

quoniam eam Ch30 consuetudinem: consuetudine R1

31 sustulit: abstulit x; substulit z32 fortassis: forte y34 exscribendis: scribendis y •

“kelym”: kelim Ch Vp Va Ba;Keljm R1 •

“Kalendas”: klendas Ch35 eiusmodi: huiusmodi Ch37 instituerint: instituerim x •

non satis: non satis usque litterae Qom. Pa

39 ipsum U, ut cappa KU sonet: utcappa sonet Lt Mg Mr R2 Co Va z;U ut K sunt Ch; u ut cappa La;ut cappa (K supra lineam) sonet x

40 non eadem littera: littera om. Co42 “causamque”: caussamque Ch

11

5

10

15

20

25

30

35

40

Caeterum etiam X praeterquam in Graecisraro vocalibus praeadiungetur, et Zquoque litteram, quamvis aliquando fortein Latinis ad primas vocalespraeadiunctam videamus, id tamen eritnon frequentissime. Qualiter singulaeconsonantes primis in syllabis dictionumante vocalem praeadiungantur hactenus.Nunc vero qui post litteram ipsamvocalem primis itidem in syllabis unicase habeat subadiuncta consonansinvestigemus. Sic advertisse videor postlitteras vocales reliquas passim fermeomnes dari subadiunctas consonantes ipsisin primis syllabis dictionum praeterpaucas.Namque I quidem consonans atque Vconsonans atque etiam Q nulla in syllabadictionis post vocalem adiungetur.Littera etiam T, alioquin fortassis nonfrequentissima subadiungetur. Tum etiamlitteram X raro nisi post vocalem E inLatinis subadiunctam invenies; et litteraitem G vocalibus subiungi recusat, nisi ubiM aut N post eandem G consequetur.Aliae vero consonantes, (uti dixi) postvocalem in primis syllabis libere absquecerto comite subsequenti adiungentur. Sedinter eas omnes litteras consonantes C, Fatque P littera ferme non nisi ubiadgeminabuntur post vocalemsubadiungentur.De adiunctione consonantis unius postvocalem in primis syllabis hactenus. Nuncde simili unius adiunctione post ultimamvocalem dicendum. (Ba 205) Unius igiturtantum consonantis adiunctiones postvocalem ultimam dictionis habebunturaliae in monosyllabis dictionibus, aliae indictionibus plurium syllabarum. In ipsisquidem monosyllabis post vocalempassim caeteras reperies omnesconsonantes subadiunctas exceptis his

02 raro: raris R1 •praeadiungetur: praeadiungereturx z Va

05 praeadiunctam videamus:videamus om. x z Va;invenies coniecit Me

08 praeadiungantur: praeadiunganturcorr. a. m. ex praeadiungent La;praeadiungatur Co

09 qui: quomodo Ch La15 in primis: in primis usque paucas

om. Ch17 Namque: Nam y z •

I: L x •

atque V consonans: atque uconsonans add. in marg. R2

18 in syllaba dictionis: dictionis om.Co y2

19 adiungetur: subadiungetur y z20 Littera etiam T: Tum etiam litteram

X raro nisi post vocalem E in Latinissubadiunctam [adiunctam La;subiunctam Ch] invenies. Litteraetiam T [etiam F Ch La], alioquin[aliquando La] fortassis [fortasseCh] non frequentissima[frequentissime La], omnibussubadiungetur [adiungetur La;subadiugnetur Ch]. Littera Gvocalibus subiungi recusat, nisi ubiM aut N post eandem G consequeturaltera lectio y

23 subadiunctam: subiunctam x Va26 Aliae vero: vero om. R1 •

uti: ut Ar Pa Ch Co28 subsequenti: subsequente x z Va •

Sed: Sed usque subadiungenturom. y2

30 littera ferme lacunam statuit R1

spatio interiecto32 subadiungentur: subadiungetur x Va34 in primis syllabis: primis in syllabis Lt37 tantum: talem R1

38 habebuntur: habentur La;habebunt x

39 dictionibus, aliae in: dictionibus,aliae in om. Ch Mr Mg R2 Co;dictionibus om. Lt

41 monosyllabis: monosyllabisdictionibus Ch Lt Mg Mr R2 Co •

vocalem: vocalem litteram y

12

5

10

15

20

25

30

35

40

F, G, P, Q, I atque V. In dictionibusautem plurisyllabis, praeter easdem quasrecensui consonantes etiam non erit utinvenias subadiunctas B, C, D, fortassisetiam in Latinis L. Contra vero in ipsisplurisyllabis atque itidem inmonosyllabis plerumque inveniessubadiunctas M, N, R, S, T, X. De litteraZ non habeo quid referam, praeter unumhoc, quod ea quidem apud Latinosubique rarissima est.

VIIVenio ad consonantes quae cum binaetum etiam trinae adiunguntur. Istarumadiunctio varia est. Nam adiunctarumaliquae nusquam in fine dictionis velpotius nusquam post vocalemsubadiunctae reperientur apud Latinos,aliquae nusquam in principio, nonnullaevero et mediae inter vocales et inprincipio et in fine dictionis adiunctaehabebuntur.Ex consonantibus quae praesertimprincipiis dictionum binatimpraeadiungentur, semper earum altera auterit S aut L aut R. Sed habent in quodifferant. Litteram enim S in adiunctionenusquam nisi primam invenies; contraL atque R subadiunctarum secunda eritordine, et duarum istarum consonantiumadiunctiones quae nusquam aderunt infine dictionis apud Latinos sunt numeroXV, quarum sunt VII ubi postremaduarum est R et sunt: BR, CR, DR, FR,GR, PR, TR. Ubi vero sequitur L suntquinque: BL, CL, FL, GL, PL; in quibusautem adiunctionibus praecedit S sunttres, videlicet SC, SP, ST, addo etiam SQ.Tales igitur nusquam in fine reperiuntur.Contra vero earum duarum consonantiumadiunctio quae saepius in fine, nusquamin principio dictionis ponatur, numero

01 F, G, P, Q, I atque V:F.G.P.Q.T ... V La;F G P Q ... V Pa

02 plurisyllabis: pluris syllabis corr. expluribus syllabis La •

praeter usque plurisyllabis om. y208 subadiunctas: subadiuncta x Va09 Z: autem .Z. Pa •

quid: quod x •

unum hoc: hoc unum La x

VII14 quae cum: quae iam R1

17 nusquam in fine dictionis velpotius nusquam post vocalemsubadiunctae: nusquamsubadiunctae in fine dictionis velpotius nusquam post vocalem La

19 reperientur: reperiuntur y228 Litteram enim S in adiunctione:

Literam .N.S.M. adiunctione R1;literam n.s. in adiunctione Va Co

30 L atque R: r atque l x31 istarum: mixtarum R1

32 adiunctiones: adiunctione x34 VII: ru Fe Pa Va Mg Mr R2 Co Vp;

ru supra lineam corr. VII Ar;Ru La R1; sex Ch; sette Ba

35 R: V Pa •

BR: BR om. Ch La;br interscriptum Mr

37 in quibus autem: autem om. Lt38 sunt tres, videlicet: videlicet

tantum Ch42 saepius: superius x43 in principio dictionis: dictionis om. z •

ponatur: ponantur Ch La R1 •

numero sunt: numero om. Ch

13

5

10

15

20

25

30

35

40

sunt quinque: NC, NS, NT, NX, PS. Addoetiam LX atque RX ut “calx” et “arx”.Tusca lingua in principiis dictionumpassim omnibus consonantibus praeponitS praeterquam ad litteram X et duarumadiunctio consonantium una est quae inomni parte dictionis reperitur ST uti “stat”,“adest”, “restat”. Atqui de postremisistiusmodi consonantibus haec nonpraeterisse faciet ad rem. Namque in finequidem dictionis duarum consonantiumadiunctarum post vocalem nullae eruntultimae aliae quam T, S, X, adde etiam C.Atque eae quidem quas recensuiquattuor litterae ante se positis non aliispenultimis subiungentur consonantibusfere quam his: B, L, N, R, P, S, sed habentin quo istarum adiunctio varietur istic;nam post litteram quidem B postquelitteram P sola illarum quattuor unicasubadiungetur S, post litteram vero Lsubadiungentur non aliae quam T aut X.Demum post litteram N libere sequentursubadiunctae quaevis illarum quas dixiquattuor: T, S, X, C.De adiunctione duarum consonantiumhactenus, (Ba 206) ni fortassisconsiderasse oporteat, quaenam istarumomnium ex usu scribendo frequentiusveniat. Sed hoc ex iis quae superiusdiximus, satis apparet.Trium consonantium ad vocalem apudLatinos praeadiunctiones sunt SCR, STR,SPL; addo etiam SCL ut “sclavus”, sedTusca lingua praeter has quibus utatur,adiecit hasce SBR, SDR, SFR, SGR, SPR,quibus adiunctionibus Tusci etiaminterdum utuntur abiecta R. In omnibusigitur (uti vides) atque in harum similibusipsarum semper trium prima erit S, atqueetiam sed raro post vocalem, idque nonnisi in fine dictionis, consonantesadiunguntur tres uti “stirps”, “urbs”.

02 LX atque RX: ls atque rx Fe Pa Va x;ls atque rx deleto rs Ar;LX & RX Ba

03 Tusca: Thusca corr. deleto Tusca Mr;Thusca (h supra lineam) Fe;Thusca Ch R2 Co Pa;Thusca deleta h Lt; Tuscha Mg R1

06 consonantium: consonantium.Consonantium x;consonantiarum Pa •in omni parte: parte in omni y z;omni in parte Va

08 “adest”: Adest et R1

12 adiunctarum: adiuncta tum R1

14 Atque: atqui Mr z •eae: ea R1

17 B, L, N, R, P, S: b.l.n.p.r.s. Pa18 istic: histihic Ch19 litteram quidem B postque:

litteram q quidem b post Ch;litteram q et b postque La;litteram quidem B postquam R1

20 illarum: istarum R1

21 subadiungetur: subiungetur Ch25 T, S, X, C: t.s.x.c. Ch;

t.b.x.c. littera s adiecta in marg. Ar;t.b.x.c. codd. Ba

28 considerasse: considerare Ch •oporteat: opporteat Ch Mr

30 iis: his Vp y2 Va31 apparet: appareat Pa35 Tusca: Thusca Fe Pa Ch Mg Mr R2 Co;

Tuscha La •

quibus: cuibus R1

40 atque etiam: aut etiam r Ch43 “stirps”: scrips Co

14

5

10

15

20

25

30

35

40

Hactenus de consonantium ante vocalemet post vocalem adiunctione.

VIIIVenio ad consonantium ipsarum inter sealterius ad alteram consecutionem. Atquietiam quidem consecutio fiet (ut diximus)cum duas inter vocales ita erunt in eademdictione positae consonantes duae, utearum una praecedenti vocali, alterasubsequenti serviat atque adiungatur.Quod igitur ad consonantes pertineat,promptum quidem est, similem quamqueconsonantem sui similem sequi, uti sunt,ubi adgeminantur, quales BB, CC, DD, FFet eiusmodi, in qua adgeminatione fereomnes conveniunt praeter X atque etiamQ. Nam hae quidem in dictionibus nongeminantur.Sed de singularibus istiusmodiconsonantibus, quantum faciat ad rem,talia collegisse videor. Namque in eademdictione post litteram quidemconsonantem B passim caeterae omnesdisiunctim aderunt consonantes praeter Qatque X atque Z. Tum etiam post litteramL item omnes aeque sequenturconsonantes disiunctae exceptis I, Q, R etpost litteram R quaeque reliquae omnes,etiam X quamvis ea quidem rarissima,rara etiam sequetur F littera et rara Iconsonans. At vero post litteram Dsequetur consonans I, sequetur L, M, N,sequetur S, V etiam consonans atque Ratque T quamvis istarum quaeque utplurimum ipsam praecedentem indictione D convertant in se, ut exindeadgeminentur. Sed alioquin istae ipsaequas recensui litterae non invitaeassequentur, caeterae aliae non facileassequentur.Contra post consonantem V post etiamconsonantem I eadem in dictione nulla

01 consonantium: consonantibus x y;consonantibus in marg. apposuit Ar •ante vocalem: ante vocalem etpost vocalem adiunctione. om. Pa

VIII05 Venio ad consonantium: om. Pa06 ad alteram consecutionem: tit. DE

CONSECUTIONE z07 consecutio fiet: fiet om. x z Va09 consonantes: consonantis R1

11 serviat atque adiungatur: atqueadiungatur om. La

12 pertineat: pertineas R1

13 promptum quidem: quidem om. z15 ubi: ubi om. Fe Pa; ubi in marg. Ar •

quales BB: quales om. y z •

BB, CC, DD, FF et eiusmodi:bb.cc.dd.ff.gg.ll.mm.nn.pp.rr.ss.tt.et eiusmodi Ch;BB CC DD EE e simili Ba;bb.cc.dd.ff.gg. Mr La Lt

17 omnes conveniunt: conveniunt om. z •

atque etiam: atque om. Mr Co;atque adiecit in marg. Ar

18 hae: eae Ch Lt Mr; he R1

24 consonantem B: consonantem om. Ch •

caeterae: ceterae ubicumqueemendavit a. m. obliterata littera a Lt

25 aderunt: asserunt La Mr Co x z Va;afferunt Mg R2 •

praeter Q atque X atque Z:praeterquam q.x atque z. Ch;praeterquam q atque x atque z Lt

26 Tum etiam: Tum et Vp z Va27 sequentur: sequuntur Mg28 I, Q, R: la ,S, il ,Q, & la R Ba31 rara I: I om. Co32 consonans. At vero post litteram D

sequetur consonans I: consonans.At vero post litteram d sequeturconsonans i in marg. adiecit Mg

34 sequetur S, V etiam: sequetur s .n.etiam Fe Pa; u deleta n Ar

35 ut plurimum ipsam: ipsum utplurimum x; ut plurimum ipsum z

37 convertant: covertat Ch38 adgeminentur: adgeminetur x z Va;

aggeminentur Ch Co •

istae: isthe R1; istaec z Va;isthaec Vp

39 non invitae assequentur, ...assequentur: non invitaeassequentur ... consequentur Va x;non invitae sequentur ...assequentur Lt;andranno volentieri innanzi ...doppo Ba

15

5

10

15

20

25

30

35

40

sequetur disiuncta consonans, post verolitteram C consonans nulla nisi eademipsamet C atque item T littera, et postlitteram F itidem nullae nisi eadem F autforte in Graecis T. Post vero litteram Petiam nulla nisi T atque S et nulla itidempost ipsam T nisi Q, post litteram quidemG solae consequentur disiunctae M atqueN et post litteram M sola B sola etiam Pet fortassis etiam F.Tales igitur inter se consequenturdisiunctae aut non consequentur eademin dictione consonantes qualesrecitavimus.(Ba 207) Et quod etiam hic nonpraetermittendum occurrit annotavi Dlitteram inter vocales positam si illic eamalia sequatur consonans solere hanc Dnullam reliquarum vocalium sequi aliampraeterquam solam A ut “admissus”,“adiuvo”. Hactenus de duabusconsonantibus.Cum autem inter duas vocales aderuntconsonantes tres, sic invenies propeubique primam earum esse praecedentivocali adiunctam et reliquas duas istarumesse adiunctas vocali sequenti ut impleoinstruoque; siquis dixerit, eccum,“transportavi” istinc enim NS ad prioremvocalem A videri adiunctas esse, et“pistrix”, nam isthic omnes illas tresconsonantes ad ultimam I vocalemadiunctas esse, id ego fortassis non libereconcedam; tamen istiusmodi rara sunt etomnia collegisse difficillimum. Nos veroquae frequentius adveniunt annotavimus.Sed hoc faciat ad rem: vix enim ulladabitur dictio Latina in qua duas intervocales adsint consonantes tres quinearum prima sit aut B aut D aut X aut M.Et de tribus consonantibus hactenus.De quattuor autem litteris consonantibusinter duas vocales positis fere idem ipsum

02 C consonans: c quam x z Va •nisi eadem: eadem om. y

03 item T littera, et post litteram F:item t et post f Ch Lt La Mr R2;item i et post f Mg •

littera, et post ... in Graecis T: om. Co07 ipsam T: ipsam e x; ipsum te Ch •

post litteram: post ... atque N om. x •

quidem G: quidem om. Mg;quidem q Ch

08 solae consequentur: consequentursole corr. ex consequenter sole La

09 post litteram M: post litteram Lt •sola B: sola B et P y;sola B et sola P x Va;sola B sola etiam P z

17 illic: illhic Ch20 ut “admissus”: “admissus” om. R1

26 istarum: ipsarum y227 vocali: vocalis Ch •

ut impleo instruoque; siquis: utimpleo om. codd.; ut siquis La;come quando si dice, Instruo, &Impleo Ba

28 siquis dixerit, eccum,“transportavi”: haec cum Ch;eccum deleto equm La;Et se alcuno dicessi, ecco che io letrasporterò Ba;conieci quod locus plane corruptusvidetur

29 istinc enim NS: istinc n.n.s. Fe VaLt Mg Mr R2 Co x; istinc NS La;isti hinc n et s Ch;

30 videri: videndum La31 nam isthic omnes illas tres: nam

istic omnes illae tres codd.;non isthic omnes illae tres Ch;nam istae omnes tres La

32 vocalem adiunctas esse: adiunctasom. R1

34 tamen: tum x Va36 adveniunt: adveniant x Va39 quin: qum Fe Pa; quia x42 litteris consonantibus: litteris om. x

16

5

10

15

20

25

30

35

40

semper erit. Nam vocali priori istarumnon plus una adiungetur, reliquae verotres vocali adiungentur postremae, nisiforte istic: “transfretari” duae sint prioresconsonantes vocali priori adiunctae. Sicaffirmandum censeo: ubivis inter duasvocales erunt consonantes quattuor,semper istarum tres ultimae ex numeroerunt illarum quas supra recensuimus, hocest ex iis quae ternatim ante vocalemadiunguntur. Tum etiam annotasse videoristarum quattuor consonantium quae duasinter vocales ponantur primam sempersolere esse non aliam quam B aut D autN, ultimam vero L atque frequenter R.

IXDiximus de numeris ordinibusquelitterarum quaenam ex vocalibusfrequentior scribendo inveniatur quamvevocalem vocalis altera subsequi soleat etde consonantibus itidem quaenam earumnumerosior habeatur et circa scribendiordinem quales sese habeant consonantesadiunctione et consecutione. Ex iis quaerecensuimus facile (ni fallor) intelligesaditum patere et viam aptis ingeniis quobellissime signis cyfrarum mandatacomprehendant atque explicent. Namcollectis ex epistola conscripta cyfris,collectis inquam figurarum varietatibuspro earum numero dabitur coniectura totesse isthic otiosas et (uti aiunt) nihilimportantes aut etiam duplicatas, hoc estquae eandem significent litteram, quoterunt illae quidem illic plus viginti; litterisenim non plus una de viginti scribendoutimur. Hae sunt: A, B, C, D, E, F, G, I,L, M, N, O, P, Q, R, S, T, V, X; his addesi placet Z, itaque viginti. Caeterae omneserunt superfluae aut superaggeminatae.(Ba 208) Ex omnibus constabit has essevocales quas frequentius offenderis et

01 semper erit: erit semper Ch;ipsum semper om. Lt

04 istic: isti hic Ch •

“transfretari”: [transfretari] lac. Chspatio interiecto; transfetari Va

06 affirmandum censeo: adfirmandumcenseo z; ad firmandum Va;affirmo y

08 semper istarum: istarum om. y09 hoc est: hoc etiam x11 Tum etiam: Cum etiam La;

Tum et Vp Va13 primam semper: semper om. x Co14 non aliam quam: quam om. R1

15 frequenter: frequentius Va Ch •R: R, B, D, N, L, R habent Ba R1;B, D, N, L habet Ch negleta R infine

IX19 quaenam ex vocalibus frequentior

scribendo: que nan scribendofrequentior ex vocalibus R1

20 inveniatur: inveniantur Ch21 vocalis altera: vocali alterae Ch25 adiunctione et consecutione:

adiunctiones et consecutiones Ch27 aptis: apertis Vp •

ingeniis: ingenii R1

30 collectis: collecti x32 dabitur: dabatur corr. a. m. ex

trahatur La33 otiosas: ociosas Mg R2 x z Va36 illic plus viginti: illic om. y238 Hae: Hae autem Ch39 his adde: adde his Lt41 superaggeminatae: subaggeminatae Ch;

supergeminatae La

17

5

10

15

20

25

30

35

40

quae non longius inter sese distabunt etconsonantes etiam ex earum frequentia etraritate quales sint ex annotationibus quasrecensuimus indicia patebunt. Tum earuminter se adiunctionibus et consecutionibuspensitatis praestabitur, ut minus atqueminus te illorum qui ita scripserint,commenta lateant. Sed exercitatioindagandi et animi intentio in primis adhanc rem praestat. Verum quod superiusnon diximus et fortasse hic meminisseadmodum iuvat sic videor annotassevocalem saepe in eadem dictione alteramsequi vocalem nulla interpositaconsonante. Tum et duas inter vocales utplurimum non plus una adesse in eademdictione interpositam consonanteminvenies et saepius consonantes duas; tresvero consonantes inter istiusmodi vocalesin eadem dictione invenies rariusculas etlonge etiam rariores quattuor.

XDe notis litterariis quales sese natura suicommuni pro usu Latinorum habeanthactenus. Nunc de variis construendarumcyfrarum commentis sequitur utreferamus. Sed prius quod ad universascyfras offuscatiores dandas faciat, iuvetpaulo apertius explicasse. Namquecurandum quidem est ut vocalium atqueitem consonantium quae frequentioresscribendo veniant characteres nobissuppeditent plures atque dissimiles;etenim plures quidem aderunt quae dicantE, plures item quae dicant R atqueistiusmodi et scribendo non sempereodem uno sed eorum istorum alteroatque alteris utemur.Tum conferet orthographiam neglexisse.Scribam enim “arrogans” per unum Ratque perinde nusquam litterasaggeminabo. Non addam ad Q litteram U,

01 inter sese: inter se R1 Ch La Lt02 consonantes etiam: etiam om. Ch03 quales sint ex annotationibus: sint

ex annotationibus om. R1

04 indicia: inditia Ch; et indicia Co •Tum: tum etiam Va

06 pensitatis praestabitur: praestabiturom. Ch

13 vocalem: vocale Vp18 saepius: saepe R1; & saepius et z •

tres vero: tres vero vero R1;tris vero Va

21 longe etiam: etiam om. Ch; et Co

X24 De notis: E notis Ar Fe x; Et notis Pa25 communi pro usu: pro usu

communi x27 commentis: conventum Ch28 ad universas cyfras offuscatiores:

cyfras om. Ch;ad offuscatiores cifras La

29 offuscatiores: obfuscatiores x z Va •iuvet: iuvat y

30 explicasse: explicasset x31 curandum quidem est: est om. R1

33 characteres: caracteres Ch Va;charatteres R1 •nobis: vobis Ch

35 aderunt: aderant R1

36 item quae dicant R: quae itemdicant U x

40 orthographiam: ortographiam Ch41 “arrogans” per unum R: arrogans

per unum r, ita arogans Ch42 perinde: etiam y •

litteras: litteris Ch43 aggeminabo: geminabo y •

Non addam: Non om. Ch

18

5

10

15

20

25

30

35

40

nusquam apponam H statuamque per seconsonantem V aliam ab vocali. Et confertutique maxime principiis et alibi perepistolam aliquas exscribere velutidictiones vocalibus non intermissis autconsonantibus sublatis aut demum quaepenitus nihil significent. Talia igiturobservasse confert cyfris conscribendis.Nunc redeo ad rem. Resumenda sunt quaea principio exposuimus, cyfram esserationem scribendi notis ad arbitriumsignificantibus id quod inter se scribentesconstituissent. Hic igitur videndum estquibus notis et quid inter se constituisseuspiam scriptores possint.

XIDe notis prius. Notae litterariae aliaeusitatae uti apud nos Latinos A, B, C eteiusmodi; aliae vulgo non usitatae.(Ba 209) Inter quas sunt apud nos non solumquibus aut Graeci aut Arabes aut aliaenationes inter suos exscribendis utanturlibris, sed vel in primis quas quisque suoingenio exquisitas fecerit, uti sunt quaefortassis punctis lineisve figurisve aliisnovissime adinventis habeantur; etsignificabunt ista quidem aliud atquealiud ad arbitrium non ex certa rerumnotarum ducta similitudine ab natura,quales ferunt esse, quae vetustisAegyptiorum obeliscis mandabantur, sedportantibus rerum notas uti hae quidemcuique fingenti collibuerint. Quidcollibuisse potuerit, est ut singulae figuraeaut singulas litteras significent aut syllabasaut dictiones aut postremo etiamorationes integras indicent.Itaque aut usitata littera uti est A aliamquampiam significabit litteram ut puta Get littera B itidem aliam, puta significabitM atque istiusmodi constitutione formislitterarum usitatis novissime dabuntur

01 nusquam: numquam Vp02 consonantem V aliam ab vocali:

V om. x; la V vocale Ba •confert: conferet Ch Mg Mr R2 Co;conferet deleto confert a. m. La

04 aliquas exscribere: aliquaperscribere y •

veluti dictiones: veluti om. Pa09 redeo: reddeo Mg •

rem: eam x •

Resumenda sunt quae a principio:Resumenda sunt quae principio y(Resumendo quae principio Ch)

12 id quod: id quod corr. ex aliquida. m. La

XI19 A, B, C et eiusmodi:

a.b.c.d.e.f.g.i.l.m.n.o.p.q.r.s.t.u.x.z. Ch;A, B, C, D, E, F et caet La

23 utantur: utuntur y; utatur Fe Pa Va27 adinventis: adiuventis Vp28 aliud atque aliud: atque aliud om. Pa29 rerum notarum: rerum om. R1

30 ab natura: a natura R1; ob nam Ch31 ferunt: ferunt corr. a. m. ex fuerunt La33 hae: ea y z Va34 fingenti: fingenti corr. ex fungenti La •

collibuerint: collibuerit Ch36 aut singulas: singulas aut Ch Mg Lt

Mr R2 Co z; singulas ut La37 aut postremo etiam: etiam om. Vp39 uti est A: uti est A hic abrupte

desiit La qui praeterea obsignavitchartam

40 significabit: significat Mg •litteram ut: litteram om. x •

ut puta G: q Co43 usitatis: usitatis usque post diem

(21.42) duobus foliis avulsis lac.Va

19

5

10

15

20

25

30

35

40

insolitae significationes, ut cum exconstituto aliud sonent, quam in librismaiorum consueverunt; aut istarum loco[...] utamur. Simplicium ergo litterarumhic unus erit modus. Erit etiam non solumatque supra diximus ut plures possischaracteres cum usitatos tum inusitatosponere qui et singuli per se et simulquoque iuncti sive duo, sive tres sint siveplures vim unius tantum habeant litterae.Rursus e contra poteris uno tantumcharactere plurium litterarum significataenuntiare earum maxime quascombinales appellamus ea re quodscribendo persaepius binatim adiunganturuti sunt consonantes pleraeque omnespost litteram S aut item ante adiunctae adlitteram L litteramve R. Poteris praetereaconstituere ut litterarum characterumqueistorum figurae integram significentsyllabam vel etiam dictionem aut demumintegram aliquam orationem puta istic utA “pontificem”, B “exercitum”, D“classem” indicet et pari ratione ut R“hostes-dicat-movisse castra”, S“exercitum inopia rerum laborare” etistiusmodi quae libuerint. Quae quidemomnia una, duabus pluribusve notis cumusitatis tum inusitatis et confectisconstituere ad arbitrium poteris.Adde quod scribendi ordo etiam singulislitteris ponendis pervertiturdisseminationibus litterarum puta si primascribenda legendaque littera dictionisponetur ut sit in linea ordine ultima etsecunda eius dictionis istius ponetur ut siteodem in versu penultima et quartaepistolae ponetur in versu ut sit secundaet eiusmodi.(Ba 210) Deinceps certo constitutodisseminandi ordine reliqua consequenturex quo intelliges dari perinde modum utia primo ad secundum versum aut ad

01 ut cum: cum om. y z02 sonent: sonet Ch Mg Co03 aut istarum loco [...] utamur: aut

istarum loco utamur x;ut istarum loco putamur Ch;aut istarum loco ... utamur Mg MrR2 Co z;O uero in cambio di queste [letterenoi ne metteremo alcune a campo,che non sieno mai piu state usateda alcuno: &] ce ne seruiremo [incambio delle solite.] ita explevit Ba

07 cum: tum Ch09 sive tres sint sive plures: sive tres

sive plures sint Mr Mg Lt Co;sive tris sive pluris sint Ch z

11 Rursus: Rursum x14 combinales: conbinales R1

15 persaepius binatim: binatimpersaepius x •

adiungantur: coniungantur Lt Mr;congiungantur Ch

16 uti sunt: sicut Pa17 ad litteram L: ad litteram i Ch22 istic: istis Ch Vp •

istic ut A: istic ut a hic desinit Mgmultis foliis vacuis relictis

23 D “classem”: E “pecuniam”,F “bellum” add. Ch

26 exercitum: exercitus Ch •laborare: laborat Ch

28 pluribusve: pluribusque x;plurisve Fe •cum: tum Ch

31 Adde quod: poteris ad quod x •etiam: et x

34 scribenda: scribendaque Mr R2 CoFe Pa;scribenda corr. ex scribendaque Ar

37 penultima: penultima usque sit om. Ch42 intelliges: intelligis z43 a primo: a principio x

20

5

10

15

20

25

30

35

40

alium quemvis ex pluribus et variisversibus transferantur; quae ratio propeinfinita est constitutionumque varietatesane obscura, sed ob eius constantiamordinis tandem explicabilis ubi sagaxacutusque pervestigator institerit.Cuncta haec quae de litteris commutandisatque de ordine praepostero et perversodisseminandis diximus, eadem erit utomnia aeque etiam ex syllabis possis. Tumetiam integra ipsa dictio alteramquampiam in dictionem vertetur, uti hic,ipsa haec praepositio “pro” significet“ad”, et “in” significet “sub” et eiusmodi,et nomina utique alia vertuntur in nomina,veluti si posuero ut “liber” dicat “classis”,“ager” dicat “legiones” et eiusmodivertetur nomen et in pronomen ut “ego”dicat “pontificem”, “tu”-“consul”, et quivistalia. Et verba mutantur in nomina, factiset temporibus verborum ut sint casusnominum, ut hic “pater” pro “lego”,“patris”-“legebam”, “patri”-“legi”, “patre”-“legam” et similia quae longum essetpersequi.Et disseminasse, insuper cum syllabastum vel maxime dictiones modis etiamprope infinitis licebit, quorum aptissimusest ut librum, poetam, rhetoremve expriscis aliquem sumas tibi aut aliquamextempore fingas narrantem epistolamquidvis familiare, in qua sint verba etdictiones aptis locis dispersae, quaequidem verba alioquin faciant ad tuamscribendi necessitatem; quae verbaisthaec quae sic interiecta velis ab amicoin provincia annotari et colligi legendocertis ex instituto cognitis inter vos signisloco appositis indicabis.Quae signa velim suspicione penitus sintvacua uti puncto, comma, virgulainterlineari in margineve posita autoblitura, abrasura et eiusmodi, qui et quo

05 explicabilis: explicabitur Ch;explicabis Mr x

06 institerit: instituerit R1

08 atque de ordine: atque ordine x09 diximus: dissimus Vp •

erit: erunt y* •

ut omnia: omnia om. R1

10 ex: de Pa •

Tum: tu x12 vertetur: vertere x •

uti hic, ipsa haec praepositio “pro”significet “ad”: ut hic, ipsa “haec”praepositio pro significet “ad” Ch;uti hic ipsum hoc adverbium “pro”significet “ad” z (Ba);ubi hic ipsum hoc adverbium prosignificet ad x;ubi “hic” ipsum hoc adverbiumpro significet ad Vp

14 “in” significet “sub”: significet om. x16 veluti: veluti usque in nomina

adiecit in marg. a. m. tantum R1;adest in Ba

24 similia: consimilia x25 persequi: prosequi x28 aptissimus: aptissimum Mr R2 Co x z29 rhetoremve: Rethoremve Ch R2

30 aliquam: aliquem codd.31 epistolam: aepistolam R1

35 quae: qui codd.36 isthaec quae: haec quae y*39 appositis indicabis: indicabis om. R1

40 suspicione: suspitione Mr x z41 comma: coma codd.43 qui et quo id indicium: qui et quo

ad indicium Ch;qui et quo id hoc indicium x

21

5

10

15

20

25

30

35

40

id indicium curiosos magis lateatscrutatores, instituisse poteris ut nonisthaec modo ipsam quam indicassedictionem velis sed vel proximapraecedens aut posterior aut opposita autad certum sive dictionum aliarum seuversiculorum numerum distantem ab hisquae innotata signis inveniet colligant.Quae de littera et syllaba et dictionetransegimus eadem aeque omnia de totapoteris integra oratione efficere,commutare scilicet ut aliud significetpervertereque ut stent alienisscrutatoribus veluti foliis arborummandata quae ventus cum dissipassetnullo in ordine in unum a te collectaet disposita sint.

XII(Ba 211) Atqui sunt quidem et aliaehuiusmodi rationes ad rem fortassispertinentes. Sed quae hactenus recensuisufficiant. Ni forte tu a me inepta illaquae aliqui pulcherrima ducunt expectasuti sunt quae de lacte salsoque liquore etcaepa et huiusmodi quaedam quae nonnisi calefacta igni aut pulveribus aspersaet oblita aut novissime certis aquismadefacta aut non nisi sub radio solisleguntur. Futilia quidem haec. Ea etiamquae de sagitta, loro, lepore abrasoquehomine a maioribus referuntur non tantisunt ut ea non dico melioribus praeferaminventis, sed non is sum qui talibusconfidendum statuam. Sed dein ipse, ubitalia delectent, referam animi gratia exnostris occultioribus aliquid.Sunt corporis partes in homineoccultiores fortassis quam pedis ungula iniumento, id est in quibus possis epistolamperscribere non brevissimam liquorequodam, quo fiat ut post diem plusvigesimum bellissime legatur, et interea

02 instituisse: constituisse x03 ipsam quam: ipsam om. x05 praecedens: procedens R1;

praetendens Fe Pa;praecedens corr. ex praetendens Ar

08 innotata: annotata Ch Mr Co z09 et syllaba et dictione: et dictione

om. Co10 de tota poteris: poteris de tota y2*12 ut aliud: ut aliquid x; aut aliud Co13 pervertereque: perverteretque Fe Pa;

pervertereque deleta t Ar16 in ordine: inde ordine Fe Pa y*;

in ordine corr. ex inde Ar

XII20 Atqui sunt quidem: quidem om. x22 recensui: recensuimus x23 tu: hic tu y* z •

illa: illas Mr24 expectas: expectes Ch26 caepa: caepe x z •

huiusmodi: eiusmodi z28 novissime: novissima R1

30 Futilia: Futilia tantum Ar;Utilia codd.; debili Ba

31 sagitta: sagicta Fe Pa •abrasoque: a rasoque R1

32 referuntur: referantur z34 sed non: sed non usque statuam

om. Ch •

non is sum qui: non ipsum qui x35 Sed dein ipse: Sed dein Mr Lt Co;

ipse om. Pa spatio interiecto;Sed tamen Ar; De his tamen Ch

36 delectent: delectant Ch38 corporis partes: partes corporis x39 occultiores fortassis: fortassis om. Ch •

pedis: pedes Mr Co x z •ungula in iumento: in iumento om. Ch

40 id est: hoc est z •

possis epistolam: epistolam possis x41 perscribere: conscribere Ch42 quo: qui R1 •

plus vigesimum: hic resumit Va

22

5

10

15

20

25

30

35

40

sudore aquave et thermarum nonabstergatur. Cumque has partes postinscriptas litteras foveris aqua certis rebusmedicata recontrahuntur obintegunturquemulto in pusillum globumsuperinductaque crispitate rugosissimaspississimaque prorsus inde nullamsuspicionem litterarum, eas ut discernas,relinquunt. Postremo alia ubi fovebunturaqua apertissime expaginata perleguntur.Sed de huiusmodi occultioribus naturaealibi.

XIIINunc de scribendi ratione a nobis inventadicendum sequitur. Habet ea quidem hascommoditates, nulla omnium qua quis utipossit cyfra expeditior, nulla scribiturcommodius, nulla ubi ex instituto modumteneas, promptius apertiusque legitur,nulla (indices constitutos inter me atquealium, ad quem scribo, si ignoraris)excogitari potest obscurior. Hoc affirmoomnia cunctorum hominum acutissimaet solertissima ingenia omnevigilantissimorum studium omnis quaevisperscrutandi ars et conatus frustrabitur.Numquam equidem nisi constituticonscius assequitur, ut sua industriaquidpiam intelligat eorum quae nostraisthaec cyfra scripta offenderit.Adde quod hanc vocatus quivis ex vulgotabellarius te dicente scribet litteris usitatisporro et cognitis, tamen quid scripserit,penitus ignorabit et contra leget alterquivis eandem scriptam ad te exprovincia epistolam; tu cuncta lucidissimeintelliges, ille vero cui legendam teaudiente dederis, ne syllabam quidemunicam apprehendet, (Ba 212) ut hancmerito esse regibus dignam cyframstatuam, qua sine conscio interpretelevissima opera expeditissime utatur.

01 aquave et thermarum: etthermarum om. Ch;etiam thermarum Co Lt

03 aqua: acqua Mr R1

04 recontrahuntur: recontrabuntur Vp •

obintegunturque: obincogunturqueFe Pa Va R2 dubitanter Lt;obintegunturque corr. deletoobincogunturque Ar;obhinc agunturque Ch

06 rugosissima: rigosissima Ch07 nullam suspicionem: nulla

suspitione x; nulla suspitionem Pa09 relinquunt: relinquant x; relinqunt Ch10 perleguntur: leguntur y*

XIII17 omnium: hominum x; huomini Ba •

qua quis: quae vis R1; qua vis Vp20 apertiusque: aptiusque x;

piu aperto Ba22 ignoraris: ignoraveris R1 Co28 Numquam equidem: equidem om. Ch29 conscius: cosius Ch •

assequitur: assequetur Vp y* z30 quidpiam: quippiam y* z •

eorum quae: eorumque Ch31 offenderit: ostenderit y*35 et contra leget: et aeque leget y2*43 utatur: vocatur Ch

23

5

10

15

20

25

30

35

40

De his hactenus. Nunc rem ipsamprosequamur.Scribendi autem ratio occultissima etcommodissima, quam imprimisprobemus, haec est.Facio circulos duos duabus tabellulisaeneis, unum maiorem qui stabilis dicitur,alterum minorem quem appellamusmobilem. Excedit autem stabilis mobilemex suae diametri parte nona. Totascircumferentias amborum circulorumdivido in partes coaequales quattuor etviginti. Hae partes domicilia nuncupantur.In singulis maioris circuli domiciliissingulas inscribo litteras maiusculasrubrica ex assueto litterarum ordine ut sitprima A, secunda B, tertia C et deincepsreliquae; H vero atque K quod earumusus non usque exigitur praetereantur.Erunt igitur maiusculae isthaec numeroviginti quas et supra recensuimus atquehae litterae domicilia itidem occupabuntetiam viginti et dicentur domiciliastabilium verarumque litterarum.Quattuor vero isthaec quae reliquasupererunt vacua domicilia dicenturnumeralia, ea re, quod in singulis eorumsuus adscribetur numerus characterepusillo ex atramento, sic nam in primo 1,in secundo 2, in tertio 3, in quarto 4.Itaque hoc modo cuncta maioris circulidomicilia suis litteris complebuntur.In minore autem circulo tot similia eruntdomicilia numero illis superioribuscompari et lineis correspondentibus insingulis istorum domiciliorum, quaemobilia appellabuntur, singulaeinscribentur non ut superiores maiusculaequidem, sed minores litterae atramento etadscribentur non ordine ut istae stabilessed disseminatae, ita uti manus et casusdabit, puta ut prima istarum mobiliumisthic erit a, secunda g, tertia q et

03 et commodissima: etcommodissima add. in marg. Ch

05 probemus: probamus Ch06 circulos duos: duos om. R1

09 Excedit: praecedit x10 suae: sui x; sua Ch; sui deleto suae Lt12 divido in partes: divido om. Fe Pa;

divido in marg. Ar;divido post viginti y*

14 maioris: maiorib. Va15 inscribo: ascribo R1

16 ut sit: ut fit x Va18 H vero: vero om. R1

21 et supra: et om. x25 isthaec: istic z Va; isthic Vp26 supererunt: superantur Vp •

dicentur: dicuntur x27 ea re: et a re x •

eorum: earum Co x z Va28 charactere: caractere Ch Va29 in primo..., in secundo..., in

tertio..., in quarto...: prima ...secunda ... tertia ... quarta x z Va

38 ut superiores: (ut superiores) Mr R2 Co42 ut prima: ut prima om. Lt;

ut om. Va Co Ch Mr

24

5

10

15

20

25

30

35

40

eiusmodi, deinceps reliquae, quoadquattuor et viginti istius domiciliacompleta sint. Nam in elementisLatinorum tot sunt litterarum figurae,quarum ultima existit &.His ita configuratis imponimus tabellammobilem minoris circuli supra stabilemmaiorem ut idem acus per amborumcentra penetrans utrorumque sit axis,circa quem mobilis tabella invertatur.(Ba 213) Ex circulis istis ambobus itacompositum instrumentum hoc“formulam” nuncupamus. Et formulamhanc geminatam habere oportet, ut sitearum altera apud te, altera vero apudamicum in provincia ad quem tuscripturus sis, eruntque ambae formulaeisthaec penitus similes positionibuslitterarum et numero earum et ordine itaut in nullo discrepent.His peractis inter nos constituetur quemesse indicem velimus; nam index quidemveluti clavis quaedam est qua inpenetralia sacrorum intima ingressuspateat. Atqui index ipse duplex est; namalter est qui ex maiusculis stabilibus litterisconstituitur, alter qui ex minusculismobilibus litteris constituitur, uterquead arbitrium.

XIVPrius de indice mobili.Sit verbi gratia inter nos constitutus indexex mobili tabella k. Statuam tabellamformulae uti quidem scribenti mihilibuerit, puta ut k ipsa statuta submaiuscula B et sequens sub sequenti.Ad te igitur scribens primam omniumscribam B maiusculam sub quaindicem k in formula scripturusposuerim; id indicabit ut id quoque tuin provincia volens nostra legere,formulam quae apud te gemella est

01 quoad: quo ad Ch02 domicilia: domiciliis Co05 quarum: quorum z •

&: et R1

08 idem: eadem Ch Co Lt09 utrorumque: utrarumque Ch Lt Co

z Va11 istis: istic z14 oportet: opportet Ch16 ad quem tu scripturus sis: apud

quem tu per litteras acturus sis y*(es habet Lt)

21 constituetur: constituemus x24 penetralia: penetraria Ar27 alter qui ex minusculis mobilibus:

alter qui ex minusculis mobilibusom. x y* Pa;crux desperationis in marg. et postlitteris apposuit Ch;alter qui ex minusculis mobilibuslitteris constituitur supra lineamadiecit Ar;alter qui ex minoribus habet inmarg. Fe;alter ex mobilibus minoribus Lt;adest in Ba

28 uterque: utrunque Ar R1;utrumque Va Pa Vp; utumque Fe

XIV33 Sit verbi gratia: verbi igitur Pa •

nos: nos B Pa; B delevit Ar34 tabella k: tabella K habent R1 Ar

Co x Ba; tabella r Ch Lt •Statuam tabellam: tabellam om. Co

35 uti quidem scribenti mihi libuerit:uti mihi quidem scribendumlibuerit y* •scribenti: scribendi z Va

36 ut k: ut K habent R1 Ar Co x Ba;ut r Ch Lt

37 sub sequenti: subsequenti R2 Co Va39 scribam: inscribam Va40 indicem k: indicem K habent R2 Ar

Co x Ba; indicem r Ch Lt41 id indicabit: id indicabit usque

quos indicent (27.38) lac. Vaduobus foliis avulsis

25

5

10

15

20

25

30

35

40

versionibus aptes usque sub B itidemsit index ipse k. Hinc demum caeteraeomnes litterae minores in epistolainventae superiorum stabilium vim etsonos significabunt.(Ba 214) Cum autem tres quottuorvedictiones exscripsero mutabo nostra informula situm indicis versione circuli, utsit index ipse k fortassis sub R. Ergo inepistola inscribam maiusculam R indeigitur k significabit non amplius B sed Ret quae sequentur singulae superiorumstabilium novissima suscipient significata.Tu idem in provincia interlegendumadmonitus inventa maiuscula eam sciesnihil aliud importare ex se nisi ut moneatmobilis circuli situm atque indiciscollocationem isthic esse immutatam.Ergo tu quoque sub ea indicemcollocabis, eo pacto facillime cunctaperleges et perdisces.Quattuor vero illae mobiles litterae quaesub quattuor superioribus domiciliisnumerabilibus adstiterint qualescumqueillae quidem sint singulae per se nihil (utaiunt) importabunt significati et pro nihilimportantibus singulae adscribi poterunt.Verum iunctae una aut iteratae mirabilescommoditates ad hanc rem referent, dequibus mox.

XVCaeterum altera illa indicis constitutio,quae fiat ex maiusculis, est ut constetinter nos ex maiuscularum ipsarumnumero quaenam earum index sit; atqueesto sit mihi tecum index constitutus B.Prima omnium in epistola quam ad tescribam erit littera ex minoribus quaelibuerit, puta q; eam igitur conversionetabellarum in formula locabis sub ipsaindice B. Hinc fiet ut ipsa q significetsonetque B. Demum in caeteris sequemur

02 index ipse k: index ipsa K habentR2 Ar Co x Ba; index r Ch Lt •Hinc demum caeterae: huicdemum latere Ch

03 litterae minores: minores om. x04 inventae: inventa Vp Ar Pa07 mutabo nostra in formula situm:

mutabitur in formula situs Ch09 ipse k: ipsa K habent R2 Ar Co x Ba;

ipse r Lt Ch •

sub R: sub K habent Mr Ar Co x;sub K habet R2; sub D Ch;sub G habet Lt; (R Ba) •in epistola: in epistolam R1

10 maiusculam R: maiusculam K habentMr R2 x; maiusculam D habet Ch;maiusculam G habet Lt; (R Ba)

11 igitur k: igitur K habent Mr R2 Ar Cox Ba; igitur r Ch; igitur G habet Lt •

sed R: sed K habent Mr R2 Co x;sed D habet Ch; sed G habet Lt;(R Ba)

17 mobilis: nobilis R1

18 immutatam: immutatum Vp;mutatam Ch

19 Ergo tu quoque: ergo quandoquetu Ch •

sub ea: sotto di quella ,R Ba24 adstiterint: astiterint y*

XV36 quaenam: quinam Fe •

index sit: index fit Vp37 tecum: rerum x40 puta q: puta quod Ch;

puta q deleta Q Lt •

eam igitur: ea igitur Ch41 tabellarum: tabellarum ... scriptione

om. Vp; add. ad calcem a. m. R1;locus significatus Ar

26

5

10

15

20

25

30

35

40

scriptione, uti de superiori mobili diximusindice. Cum autem erit immutanda cifraetabella et formulae habitus, tum inscribamloco in epistola unicam non plures exlitteris numeralibus, hoc est ex his quaesub numeris aderunt constitutae minorisquae significet puta 3 aut 4 et eiusmodi.Hancque ipsam inversione tabellarumsubstituam indici B constituto atquedeinceps prout scribendi ratio postulabit,prosequar minuscolis litteris maiorumsignificata perscribens.Hic etiam quo magis atque magisscrutatores fallas, poteris cum amicoconstituere ad quem scripturus sis utmaiusculae interpositae (quae alioquinnullae interponentur) nihil importentet similia pleraque poteris quae longumet supervacuum est prosequi. Itaquecuiusque maiusculae sonos et voxquattuor (ut vides) et viginti formislitterarum poterit indicari et contraminuscularum quaeque litterarum vigintipoterit maiorum significata et ampliusquattuor numerales dicere indicis etcirculi inversione et positione variata.Venio ad numeralium usum, quo nihiladmirabilius.

XVINumerales litterae sunt, uti dixi,minusculae, quae supra se scriptos intabella stabili numeros significant.(Ba 215) Numerales quidem de se praestantut duabus tribusve quattuorve in unumordinem adiunctis trecentae atque sexet triginta significari possint integraeorationes ad arbitrium.Nam ex his numeralibus litteris iunctisbinatim ut puta ps quae 12 fortassesignificent et pf quae fortassis 13significabunt et eiusmodi iunctionibus(quaequidem ex his quattuor

01 scriptione: scriptionem y*04 non plures: non plus y* z05 numeralibus: numerabilibus Vp •

hoc est ex his: hoc ex his Vp Ar y*;est supra lineam Fe

06 numeris: numeralibus y*07 significet: significent x12 perscribens: proscribens x13 Hic etiam: etiam om. Ch15 ut: Et z17 interponentur: interponerentur y2*19 supervacuum: supervacaneum Ch •

est: esset Ch R1

22 contra: quae y*23 minuscularum quaeque litterarum

viginti: maiuscularum quaequeviginti y2*

24 et amplius: ut amplius R1

XVI31 Numerales litterae: tit. NUMERALES R2

32 minusculae: nigriusculae x35 duabus: duobus y* z •

quattuorve: aut quattuor R1

36 trecentae: tricentae x37 possint: possent R1

40 binatim: binatam R1 •

12: duodecim R1; 012 Pa;12 corr. ex 012 Ar

41 significent: significant z •13: 131 R1

27

5

10

15

20

25

30

35

40

numeralibus fieri binatim possunt)orationes indicabuntur usque sexdecim.Sin autem numerales eaedem litteraeternatim iungentur puta psf quae fortassis123 significent et sfp quae 231 significent,tunc quidem dabitur ut orationes possisexplicare usque sexaginta et quattuor.Si demum quaternatim uti sfkp, quaesignificent 2341 aut fpsk quae significent3124 et eiusmodi iungentur litterae,dabuntur tunc ex earum adiunctionibusuti orationes explicentur integrae adusque256. Itaque harum omnium summahabebitur orationum integrarum 336.Atqui istarum quidem usus veniet huncin modum. Nam seorsum componemustabulam linearum 336, in qua ordinibusexplicabimus singulas quae fieri possuntnumeralium istiusmodi adiunctiones,easque apponemus capitibus litterarum,sic, nam ad primam quidem lineam erit11, ad secundam 12, ad tertiam 13, adquartam 14, ad quintam 21, ad sextam 22,ad septimam 23, et deinceps reliqua utin ea tabula infra subnotavimus. Hinctabulae ex constituto singulis lineis adsuos numeros adscribemus singulas quaslibuerit integras orationes, puta postnumerum 12: “Naves quas polliciti sumusmilite frumentoque refertas paravimus”.Similes igitur quibusque istorumnumerorum in tabula adscribemus adarbitrium animi orationes integras.Istius meae tabulae sit exemplar apud tenecesse est, tu igitur in provincia cum adte meae pervenerint litterae et in epistolaoffenderis litteras numerales, notabis quosindicent numeros, spectabis ex tabulaisthac integrarum orationum atque indeperdisces quid sit quod scripserim; quoscribendi commento nihil brevius, nihiltutius, nihil ad cyfrarum usum excogitariaptius accommodatiusve potest, duabus

04 iungentur: iungantur R1 •

puta psf: puta tsf Mr R2 Co Lt x z Ba05 et sfp: et spf R2

07 sexaginta et quattuor: lxiiij pleriquecodd.

08 sfkp: stkp Co; sfrp Ba Lt09 aut fpsk: aut fpsr R1 Ba;

aut fpsq Mr R2 Co Lt12 adusque 256: usque ad 236 R2 Co;

adusque 236 Mr Vp z;usque ad CCLVI Ch;236 in marg. apposuit a. m. 256 R1;256 Ba

13 Itaque: Itaque usque integrarum336 om. y2*

17 linearum: lineatam R1 •

336 : CCCXXXVI Ch Lt18 possunt: possint x20 capitibus: capiti Ch24 deinceps reliqua ut in ea tabula:

deinceps ut in ipsa tabula Ch25 subnotavimus: subnotabimus Ch;

si noterà Ba •Hinc tabulae: Huic tabulae Ch

29 numerum 12: numero 11 Ba •polliciti: policiti Ar

30 milite: militum Ch31 quibusque: quibusvis Ch37 notabis quos: notatis quo Fe Pa38 numeros: hic resumit Va41 nihil brevius, nihil tutius: om. Ch42 usum: usus Lt Mr R2 Co Va z; usui x43 accommodatiusve:

accommodatiusque Ch

28

5

10

15

20

25

30

35

40

tribusve aut usque quattuor litteris, at hisquidem non semper eisdem sed variistrecentas et sex atque triginta explicariorationes integras et diversas posse, quisnon admiretur?Et fortassis conferet duas habere tabulasnumerales apud me et duas aeque talesapud te, in quarum alteris ordine positi,uti exposuimus, numeri ex principiisversuum sese legenti promptissimumexhibeant; in alteris vero tabulis adordinem alphabeti positae sint orationessub litterarum titulis quo illic quidem nondiffusius quaerendae ex tabula orationessint et promptius scribenti suppeditentur.Tituli orationum erunt habendi sic: namquae orationes ad annonam facient,ponentur sub titulo A, quae ad bellumadministrandum sub <titulo> B, quae adnaves sub <titulo> N et istiusmodi reliqua.(Ba 216) Atqui different quidem inter setabulae isthaec numerales, quod in illiscuiusque versus principium significabiturnumeris, post sequentur orationes; in hisvero alteris numeri non in principioversuum sed littera titulo consonaadscribetur, post sequetur oratio, in fineautem aderunt numeri prout eisdem ipsisorationibus in altera parili tabulaistiusmodi orationum fuerant perscripti.Scripturus ergo ad te quam instituerimorationem eam ex tabula disquiro quainventa sub litterarum titulo cui suppositaest, specto ex fine numeros annotatos.Hos ea re ipse ex formula cyfrae nostrislitteris illic eos numeros significantibuspono in epistola. Tu uti dixi ex numerisillico explicatas habebis orationes.Hoc opusculum velim apud amicosnostros observari ne in vulgusimperitorum prodeat et profanetur dignares principe et maximis rebus agendisdedito. Sis foelix.

01 at his quidem: Atque iis quidemMr R2 Co z;Atque his quidem Ch

02 eisdem: iisdem y*03 trecentas et sex atque triginta:

tricentas et sex atque triginta x;trecentas et VI atque XXX Mr Co z;trecentas et sex atque XXX R1;tricentas et VI atque XXX Va

06 conferet: confert Vp10 promptissimum: promptissimos

Ch Lt Mr;prontissimi corr. ex prontissimum Ar

13 illic: illhic Ch; illis Co15 suppeditentur: suppeditent Vp;

suppeditetur Ar16 erunt habendi: sunt habendi Ch •

nam quae: namque x19 administrandum: ministrandum Ch •

<titulo> B, quae ad naves sub<titulo> N: <titulo> supplevit Ch

22 tabulae isthaec: isthaec tabulae Lt •quod in illis: quia illis x

23 significabitur numeris:significabitur numerus z;signabitur numeris Va

24 post sequentur: hinc mutilus Pa25 numeri: numeris x Va26 consona: consola Ch27 adscribetur: adscribentur Ch;

ascribentur Mr; ascribetur R1 R2 Co •

in fine autem: autem om. Ch32 eam: ante x35 nostris litteris illic: nostris litteris

illis Lt; invenies litteris illis Ch37 pono: quos pono Ch •

numeris: numero x Ba40 observari: asservari x y*;

adservari Va41 profanetur: prophanetur y* z

(Pa tacet)42 maximis: magnis R1; grandi Ba43 Sis foelix: Sis foelix om. y*;

Sis felix. Telos Ar;Sis foelix. T™loq Fe Va (Pa tacet)

Stabilis A BC

DE

FG

IL

MN

OPQR

ST

VX

Z1

23

4

xi

h

cn

zu

ry

pagq

ld

ft

s&

mo

eb k

Mobilis

Circulus stabilisA B C D E F G I L M N O P Q R S T V X Z 1 2 3 4 codd.; deleta H Ch;A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X Y Z 2 Va;A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X Y Z - Mr

Circulus mobilisom. Ba;u s q o m k h f d b A c e g i l n p r t x z & y Ar Fe Va Lt;V S Q O M K H F D B A C E G I L N P - R T X Z 7 Mr;X I H C N Z V R Y P A G Q L D F T S & M O E B K R2;z y x u r o n m i l h g e d c b a & q t p s f k Ch

1 Forma seu exemplum Rotae ettabellarum scilicet stabilis et mobilis,quae supra à nobis descripta etdeclarata fuit hic sequitur. 2a m.exhibit tit. tantum Ch •

figura: om. Co x; tacent La Pa;in ultima charta y*; 2a m. Ch

2 Mobilis: Stabilis - Mobilis tantum Fe

4 Tit.: Tabulae numeralium tantum x Va;Sequitur tabula numerorumsuperius descriptorum 1a m. Ch •

12-Naves quas polliciti sumusmiliti frumentoque paravimus inmarg. Ar Fe; recepit Ba

29

XVIIFormula

3

30

5

10

15

20

25

30

35

40

1 11 7 131 13 311 19 43112 132 312 43213 133 313 43314 134 314 434

2 21 8 141 14 321 20 44122 142 322 44223 143 323 44324 144 324 444

3 31 9 211 15 331 21 111132 212 332 111233 213 333 111334 214 334 1114

4 41 10 221 16 341 22 112142 222 342 112243 223 343 112344 224 344 1124

5 111 11 231 17 411 23 1131112 232 412 1132113 233 413 1133114 234 414 1134

6 121 12 241 18 421 24 1141122 242 422 1142123 243 423 1143124 244 424 1144

XVIIITabulae numeralium

25 1211 31 1331 37 2111 43 22311212 1332 2112 22321213 1333 2113 22331214 1334 2114 2234

26 1221 32 1341 38 2121 44 22411222 1342 2122 22421223 1343 2123 22431224 1344 2124 2244

27 1231 33 1411 39 2131 45 23111232 1412 2132 23121233 1413 2133 23131234 1414 2134 2314

28 1241 34 1421 40 2141 46 23211242 1422 2142 23221243 1423 2143 23231244 1424 2144 2324

29 1311 35 1431 41 2211 47 23311312 1432 2212 23321313 1433 2213 23331314 1434 2214 2334

30 1321 36 1441 42 2221 48 23411322 1442 2222 23421323 1443 2223 23431324 1444 2224 2344

31

32

5

10

15

20

25

30

35

40

49 2411 55 3131 61 3311 67 34312412 3132 3312 34322413 3133 3313 34332414 3134 3314 3434

50 2421 56 3141 62 3321 68 34412422 3142 3322 34422423 3143 3323 34432424 3144 3324 3444

51 2431 57 3211 63 3331 69 41112432 3212 3332 41122433 3213 3333 41132434 3214 3334 4114

52 2441 58 3221 64 3341 70 41212442 3222 3342 41222443 3223 3343 41232444 3224 3344 4124

53 3111 59 3231 65 3411 71 41313112 3232 3412 41323113 3233 3413 41333114 3234 3414 4134

54 3121 60 3241 66 3421 72 41413122 3242 3422 41423123 3243 3423 41433124 3244 3424 4144

33

5

10

15

20

25

30

35

40

73 4211 79 43314212 43324213 43334214 4334

74 4221 80 43414222 43424223 43434224 4344

75 4231 81 44114232 44124233 44134234 4414

76 4241 82 44214242 44224243 44234244 4424

77 4311 83 44314312 44324313 44334314 4434

78 4321 84 44414322 44424323 44434324 4444

XIXHoc quod commodissimum etpulcherrimum est atque ad salutemReipublicae atque ad maximas resagendas mirifice conferat posteritatisacratum dicasse velim. Istarum quidemtabularum usu et rationibus poteruntobsessi atque inter se longissime distantesmutuo significare quid facto opus sit nonlitterarum missionibus sed dispositionemotuve luminum aut fumi; quodcommentum si intelliges atque pensitesquanti sit congratulabere.Obsecro quidnam erit admirabilius quamhabere quo, invitis hostibus, extremausque ex provincia praesenti momentotemporis brevissimo nunties atquerenunties qualis sit rerum status, quidfieri velis quidque expectandum sit? Vale.

XIX02 Hoc usque sit?: exhibent codd.

plerique; a.m. Ch; deest in Ba •

Hoc: Hic Ar Fe Va y*04 atque ad: adque ad R1; adque Va;

atque Ch11 motuve: motuumve Va Ch; mutuve Co12 intelliges atque: intelligas et y*14 quidnam erit: quidnam erit tantum Ar;

et quid codd.17 temporis brevissimo: brevissimo

supra lineam Ar;brevissimo om. codd. •

nunties atque renunties: atquerenunties om. y2*

19 Vale: Vale om. Ar Vp Va y* Ba;Finis Vp •

Iterum obtestor amici, habeteopusculum hoc apud vos, neprophanetur in vulgus. tantum Ar

Construantur Primum Index exmaiusculis B et ex minoribus k. Siigitur primam omnium scripsero Bseu aliam quantumque ex ipsismaiusculis, conversione factatabellarum locabis Indicem k subeadem maiuscula. Si vero primamomnium scripsero k aut aliamquamcumque ex minoribus sivepost tres aut quatuor dictiones seuunica tantum non plus ex his quaesub numeris aderunt tuncconversione facta tabellarumsubstitues Indici B et facillimeomnia perleges. Nam omnesmaiores vim et formam ac sonosmobilium significant. Et ut magisscrutatores fallas, facias ubi libueritpuncta aut virgulas vel etiamintersectiones litterarum quaevulgo abbreviature dicuntur quodnihil importent significati. add. a. m.eiusdem temporis Fe

34

5

10

15