- 1. D park Nagele N adviesonderzoekslab N a g e l eo n t w e r p
l a b Nagele
2. -2- 3. park Nageleinhoudsopgave4 inleiding6 het ontwerp van
Mien Ruys8 knelpunten10kansen12project 5 aanhelen
windsingel14project 6 paden windsingel16project 7 aansluiting op de
dorpsweide(bosstroken/vizieren)18project 8 wonen in de windsingel
(zuidelijkeuitbreiding)20project 9 groenstructuur hoven
renoveren(Karwijhof, Koolzaadhof, Klaverhof, Vlashof)32project 10
nooit ontworpen groenstructuurin hoven ontwerpen (Lucernehof,
Gerstehof,Tarwehof)34project 11 referentiestudie bruggenD. park
Nagele maakt onderdeel uit van een aantalthemakaternen en een
Masterplankaart opgezet doorhet Ontwerplab Nagele, in opdracht van
GemeenteNoordoostpolder en woningbouwvereniging Mercatus.Deze
katernen met projecten en randvoorwaardenvoor projecten vormen een
handvat voor toekomstigeontwikkelingen van het dorp Nagele, een
monumentvan de moderne tijd.Andere katernen zijn:A.Het Nieuwe
NageleB.Spelregels voor Het Nieuwe NageleC.DorpsentreesD.Park
NageleE.DorpsweideF.KerngebiedG.Wonen en werken in het
bedrijvenparkH.Verkeer en parkerenI.InjectiesJ.Gerstehof +
LucernehofK.Vlashof + KlaverhofL.KoolzaadhofM.Karwijhof -3- 4.
inleidingPark NageleDe windsingels, vizieren en dorpsweide vormen
eenHerstel van het originele beplantingsplan vergroot degroter
groensysteem dat we Park Nagele hebbenstedenbouwkundige en
landschappelijke betekenisgenoemd. Het prachtige park, waarin ook
de en de uitstraling van Nagele. In dit katern worden
eenbegraafplaats is opgenomen, is ontworpen door Mien aantal
voorstellen gedaan om het plan te herstellen enRuys en Wim Boer en
vormt een wezenlijk onderdeelom voorstellen die het destijds niet
haalden alsnog tevan het totale ontwerp voor
Nagele.realiseren.Beide landschapsarchitecten waren vanaf het
eersteuur bij de plannen voor Nagele betrokken en deeldende
progressieve opvattingen van de architecten overde ruimtelijke
opbouw van de samenleving. Ruys goldin de jaren vijftig als een
autoriteit op groengebieden werkte vaak met moderne architecten uit
De 8en Opbouw omdat ze zich aangesproken voelde tothun eenvoudige
en heldere ontwerpen. Net als demodernistische architecten had ze
een voorkeur voorvierkanten, rechte lijnen en geometrische
vormen.Vergelijkbaar met de architectuur en stedenbouw inNagele
zijn de beplantingsplannen vol verspringingen,contrasten en
zichtlijnen. Het groenplan vormt directesamenhang met het
stedenbouwkundig ontwerp en isopgevat als aanvulling op de
gebouwen.park Nagele ontwerppark Nagele nu-4- 5. de windsingelde
tochtde vizieren/bosstroken de dorpsweidede begraafplaats de
hofbeplanting-5- 6. het ontwerp van Mien RuysLandschapsarchitecte
Mien RuysMien Ruys werd geboren in 1904 op de toen alinternationaal
bekend staande kwekerij Moerheim inDedemsvaart van haar ouders. Na
haar opleiding aande Hogeschool voor Tuinarchitectuur in Berlijn
ging zeMien Ruys aan het werker werken. Op de vermaarde vaste
plantenkwekerij wastoen een afdeling ontwerpen begonnen. Mien
kreegdaar al spoedig de leiding van. Haar belangstelling lagniet
zozeer bij het kweken van planten maar veel meerop de toepassing in
tuin en landschap.Om zelf ervaring op te doen experimenteerde ze
metvormen en planten in de moestuin van haar ouders.Rond een
vierkante vijver en onder de bomen zetteze alle planten die ze mooi
vond. Na een jaar wasdaar weinig van over. Ze had planten gebruikt
diethuishoren op een kalkrijke bodem en niet wildengedijen op de
wat zurige grond in Dedemsvaart. Zemoest kiezen. Of de
bodemgesteldheid veranderenthemanummer tijdschriftboekof het
plantenassortiment aanpassen. Het werd hetlaatste en dit werd voor
haar een belangrijke stelregel:kiezen voor planten die thuishoren
bij de gegevenomstandigheden.Eenvoud en HelderheidIn 1937 verhuisde
Mien Ruys naar Amsterdam, waarhet bureau nog steeds gevestigd is.
Tot omstreeks 1945werkte zij hoofdzakelijk aan grotere particuliere
tuinenmet vaste plantenborders. Na de Tweede Wereldoorlogwerkte ze
geregeld samen met architecten van De 8uit Amsterdam. Ze had veel
contact met kunstenaarsen architecten uit de Moderne Beweging maar
slechtsweinig met andere tuinarchitecten, behalve met
J.T.P.Bijhouwer met wie ze in 1960 een boekje schreef:Leven met
groen in landschap, stad en tuin.binnentuin Frankendael in
AmsterdamTijdens de wederopbouw, had ze veel werk
voorwoningbouwverenigingen en maakte ze veelgemeenschappelijke
tuinen en binnenhoven. Zoalsbijvoorbeeld in Frankendael,
Watergraafsmeer en inBuitenveldert.Altijd zocht ze naar de essentie
van de ruimte ende mogelijkheden van de plek; een
eenvoudige,functionele indeling, met een losse,
natuurlijkebeplanting. Dit laatste onderscheidde haar van
haarcollegas uit die tijd. Ook zij zochten naar eenvoud
enhelderheid, maar vonden vaste plantenborders eenonnodige
versiering. Mien Ruys meende daarentegendat vaste planten juist de
natuurbeleving in een tuinmogelijk maken, een in haar ogen
belangrijke functievan de tuin. binnentuinen in Amsterdam
Buitenveldert-6- 7. Beplantingsplan Vlashof, Klaverhof, Koolzaadhof
enKarweihof, 1956-1957Het plan van Ruys en Boer voor de
zuidwestelijkehoven is gebaseerd op hoge, strak geplante bomen inde
vizieren tussen de hoven, lage hagen ter afscheidingvan de huizen
en op de groene pleinen een vrijebeplanting. Ieder woonhof is
opgezet rondom dehofweide die met een stamboom en
struikvormigebomen wordt gemarkeerd. Ook in de perken
zijnstruikvormige bomen gedacht. Langs de windsingel ende vizieren
zijn heesters gepland.De bomen en planten in de woonhoven van
Nagelebeplantingsplan Nagele 1956zijn deels volgens het plan
bewaard gebleven.In de vizieren tussen de Karweihof en de Klaverhof
entussen de Koolzaadhof en de Vlashof zijn tientallenstambomen in
rechte rijen geplant; de Graxinusexcelsior Westhof Glorie ofwel de
verbeterde es.De vertakkingen zijn mooi regelmatig en onder eenhoek
van 45. De Westhof Glorie heeft een zeer rijkebloei met prachtige
zaden die in de winter aan deboom blijven hangen. Het is een
stevige boom metrechte stam en tamelijk dichte kroon met
glanzenddonkergroene bladeren.Op de hofweide van de Koolzaadhof is
een Robiniageplant, een snel groeiende acaciaboom, enverschillende
hazelnootstruiken. De weide van deKlaverhof is beplant met
meidoornstruiken en eenzomereik. Ook in de Vlashof staat een
zomereik,aangevuld met Canadese krentenboompjes.Bij alle woningen
van de Wieringermeerdirectie (endat was 90%) werden hagen als
erfscheiding geplant.Ook in Nagele werden de tuinen afgezet met
dehaagliguster, een stevige haagsoort die op alle soortengrond kan
worden geplant.Bij de Rietveldwoningen in de Vlashof en de
Klaverhofhadden Ruys en Boer voorgesteld om onder degevelbankjes
baksteenbestrating aan te leggen. Tegende dichte puien zouden
kleine beplantingsvakkenkomen, iets verhoogd en afgezet met
betonbanden.In deze vakken werd rozenbeplanting voorgesteld.De
Directie vond de aanleg van deze vakken echter
tekostbaar.beplantingsplan hoven 1956-7- 8. knelpunten01.
windsingel is op veel plekken aangetast (o.a. terplaatse van
kruispunten en om plaats te makenvoor de nieuwbouw in de
zuiderlijke uitbreiding)02. aantal boomsoorten komt niet overeen
metoorspronkelijk beplantingsplan03. op een aantal plekken zijn
bomen gekapt (t.b.v.parkeerplaatsen)04. er is ondergroei in
zichtassen (bijv. op dedorpsweide)05. de padenstructuur in de
windsingel komt nietovereen met het oorspronkelijk ontwerp06. er
zijn geen speeltuinen in de vizieren/bosstroken(was schakelelement
tussen twee hoven)07. het oorspronkelijk beplantingsplan in de
hoven isniet meer aanwezig08. de dorpsweide wordt her en der
aangetast doorhaaksparkeren (zie katern E Dorpsweide)09. het
padenstelsel op de dorpsweide komt nietovereen met het
oorspronkelijk ontwerp (ziekatern E Dorpsweide)10. de bomen rondom
het kerngebied zijn vervangenof niet meer aanwezig11. de hofweiden
worden aangetast door haakspar-keren12. in de zichtlijn van de
noordelijke vizier is eentransformatorhuisje geplaatst13. in de
zuidelijke vizier is een weg aangelegd naarde zuidelijke
uitbreiding-8- 9. 05. 06. 11. 11.12.01.08. 09.02. 02. 07. 04.01.
11.09.06.02.04. 07.05.08. 10.11. 06.13.11. 07.03..07.01. 01.01.
01.-9- 10. kansende nieuwe beplantingskaart van Nagele gebaseerd
ophet beplantingsplan van Mien Ruys uit 195601. schoolplein
belanting volgens plan Aldo van Eijk02. bomen langs entreewegen
(zie katern Cdorpsentrees)03. nieuwe bomen planten om structuur te
herstellen(de ingekleurde bomen op de kaart)04. in de hoven de
heggen en bomen volgens hetoorspronkelijke plan van Mien Ruys
herstellen en/of aanplanten (zie project 9)05. paden structuur in
de windsingel (zie project 6)06. nieuwe bomen op het plein (zie
katern Fkerngebied)07. groene parkeervakken op de hofweiden
(ziekatern (zie katern H verkeer en parkeren)08. veel bomen planten
om wonen in de windsingelmogelijk te maken09. aanhelen windsingel
(zie project 5)10. aansluiting op de
dorpsweide(bosstroken/vizieren) (zie project 7)- 10 - 11. 05.02.
01. 04. 06.02. 04. 04. 04. 02. - 11 - 12. project 5aanhelen
windsingelDe windsingel is op veel plaatsen uitgedund. Dewindsingel
die duidelijke kamers in het landschap vormtis op een aantal
plekken erg onduidelijk geworden.De kracht van het ontwerp is
hierdoor verlorengegaan. Dit project stelt voor dat de windsingel
wordtaangeheeld, zodat weer een duidelijk landschappelijken
stedenbouwkundig element ontstaat.onduidelijke windsingel- 12 - 13.
locaties waar de windsingel moetworden aangeheeld - 13 - 14.
project 6paden windsingelDe paden in de windsingel worden aangelegd
volgenshet voorstel van de 8 en Opbouw. Zigzaggendvan binnen naar
buiten. Zo kun je je orinteren enverwonderen.- 14 - 15. buiten de
windsingelin de windsingel - 15 - 16. project 7aansluiting op de
dorpsweide (bosstroken/vizieren)Park Nagele is een constante, je
kan uren blijven wan-delen. Van dorpsweide, via de
bosstroken/vizieren,het bos in en het landschap van de N.O.P
aanschou-wen.B. oostelijke vizier tussen de Klaverhof en de
Vlashof- 16 - 17. ABC- 17 - 18. project 8wonen in de windsingel
(zuidelijke uitbreiding)bestaande situatie zuidelijke uitbreiding;
veel bestratingen weinig openbaar groen- 18 - 19. referenties voor
openbaar groen die aansluiten bij ParkNagele- 19 - 20. project
9groenstructuur hoven renoveren (Karwijhof, Koolzaadhof, Klaverhof
en Vlashof)Gescande originele tekeningen en lijsten van
hetbeplantingsplan voor de verschillende hoven tonen eenontwerp dat
nooit op deze manier is aangelegd. Op depaginas hierna wordt dit
ontwerp verder ontrafeld.beplantingsplan Mien Ruys voor de
Karwijhof beplantingsplan Mien Ruys voor de Koolzaadhof- 20 - 21.
beplantingsplan Mien Ruys voor de Vlashofbeplantingslijst voor de
hoven beplantingsplan Mien Ruys voor de Klaverhof - 21 - 22.
beplantingsplan Mien Ruys voor de Karwijhofkenmerkend is het grote
groene veld, dat ook nunog bijna geheel in tact is. Het groen rijkt
tot aanje voordeur. Tussen de blokken van de bebouwinggroeien de
blokken van groen.overzicht plantensoortenstambomen:A. 1 Quercus
roburstruikvormige bomen:B. 15Robinia pseudoacaciaB. Robinia
pseudoacaciaC. 4 Prunus incisaD. 2 Betula albaE. 4 Crataegus
prunifoliaF. 2 Malus floribundaG. 10Alnus cordataheesters:a. 450
Crataegus oxyacanthab. 700 Cotoneaster simonsiic. 930 Acer
campestred. 440 Elaeagnus angustifoliae. 3120 Symphoricarpus
chenaultiihagen (afscheidingen achtertuintjes):4650 Ligustrum
vulgare atrovirensC. Prunus incisa D. Betula albaA. Quercus robur
E. Crataegus prunifolia- 22 - 23. F. Malus floribunda c. Acer
campestreG. Alnus cordatad. Elaeagnus angustifoliaa. Crataegus
oxyacantha e. Symphoricarpus chenaultiib. Cotoneaster simonsii
Ligustrum vulgare atrovirens - 23 - 24. beplantingsplan Mien Ruys
voor de Koolzaadhofoverzicht plantensoortenstambomen:B. 1 Robinia
pseudoacaciaD. 105 Fraxinus excelsior Westhof Glorie of F. e.
Doorenbos 5 (bosstroken/vizieren)E. 25Crataegus oxyacanthaF.
20Crataegus monogynastruikvormige bomen:G. 20Amelanchier canadensis
D. Fraxinus excelsior Westhof GlorieI. 10Aronia floribundaJ.
15Corylus avellanaL. 10Prunus padusM. 7 Corylus colurnaQ. 2
Elaeagnus angustifoliaU. 2 Prunus sargentiiheesters:b.
hakhoutstrook langs bosrand (oost-, zuidzijde) 1100 Salix cimerea
(ev. alba) 1100 Alnus glutinosa 500 Prunus padus 500 Prunus
serotina 500 Prunus spinosa E. / p. / q. Crataegus oxyacanthad. 630
Elaeagnus angustifoliae. 710 Acer campestrej. 450 Cotoneaster
dielsiana elegansm. 1950 Symphoricarpus chenaultiin. 750 Ligustrum
vulgare atrovirensp. 260 Crataegus oxyacanthaq. 210 Crataegus
oxyacanthaF. Crataegus monogynaB. Robinia pseudoacacia G.
Amelanchier canadensis- 24 - 25. I. Aronia floribunda Q. / d.
Elaeagnus angustifoliaJ. Corylus avellanaU. Prunus sargentiiL. / b.
Prunus padus b. Salix cimerea (ev. alba)M. Corylus colurna b. Alnus
glutinosa- 25 - 26. b. Prunus serotina m. Symphoricarpus
chenaultiib. Prunus spinosan. Ligustrum vulgare atrovirense. Acer
campestrej. Cotoneaster dielsiana elegans- 26 - 27. beplantingsplan
Mien Ruys voor de Klaverhofoverzicht plantensoortenstambomen:A. 1
Quercus roburstruikvormige bomen:K. 10Crataegus oxyacanthaQ. 4
Elaeagnus angustifoliaR. 1 Amelanchier canadensisS. 2 Corylus
avellanaT. 2 Prunus spinosaA. Quercus roburheesters:a. lage
bosvakken 400 Ligustrum vulgare 400 Viburnum opulus 400 Prunus
spinosa 400 Cornus mas 400 Cornus sanguinea 100 Corylus avellanaf.
1000 Cotoneaster adpressa praecoxh. 500 Rosa spinosissimai. 500
Aronia melanocarpal. 900 Rosa rugosa Pink Grootendorsto. 575
Cotoneastes simonsiiK. Crataegus oxyacanthar. 125 Rosa Rubiginosa
Q. Elaeagnus angustifolia R. Amelanchier canadensis - 27 - 28. J. /
a. Corylus avellana a. Cornus masT. / a. Prunus spinosa a. Cornus
sanguineaa. Ligustrum vulgare f. Cotoneaster adpressa praecoxa.
Viburnum opulus h. Rosa spinosissima- 28 - 29. i. Aronia
melanocarpal. Rosa rugosa Pink Grootendorsto. Cotoneaster
simonsiir. Rosa Rubiginosa - 29 - 30. beplantingsplan Mien Ruys
voor de Vlashofoverzicht plantensoortenstambomen:A. 1 Quercus
roburC. 18Salix alba calva of S. a. Liempdestruikvormige bomen:G.
10Amelanchier canadensisH. 7 Prunus spinosaI. 10Aronia floribundaJ.
15Corylus avellanaG. Amelanchier canadensisN. 2 Prunus padusO. 4
Crataegus oxyacanthaP. 3 Betula albaheesters:a.lage bosvakken (zie
Klaverhof)c. 850 Crataegus oxyacanthaf. 1000 Cotoneaster adpressa
praecoxg. 750 Symphoricarpus chenaultiih. 500 Rosa spinosissimak.
810 Rosa rugosa hansan. 750 Ligustrum vulgare atrovirensq.
40Crataegus oxyacanthar. 125 Rosa Rubiginosa H. Prunus spinosaA.
Quercus robur I. Aronia floribundaC. Salix alba calva of S. a.
Liempde N. Prunus padus- 30 - 31. O. / c. Crataegus oxyacanthah.
Rosa spinosissimaP. Betula albak. Rosa rugosa hansaf. Cotoneaster
adpressa praecox n. Ligustrum vulgare atrovirensm. Symphoricarpus
chenaultiir. Rosa Rubiginosa- 31 - 32. Ca a a aN P Nh fkkgkqO P
OnCGbAH rkI Jc cDa a a aT S Qil l lh Q f bS RoKrlAG GG cLI Ld dG e
mA DnU jmJ b BM Bc Q bjDDE F m EJ ee ee EnCFC F pq q ab bKarwijhof,
Koolzaadhof, Klaverhof en Vlashof met de beplanting volgens het
ontwerp van Mien Ruijs- 32 - 33. project 10nooit ontworpen
groenstructuur in hoven ontwerpen(Lucernehof, Gerstehof,
Tarwehof)niet ontworpen groenstructuur in de Lucernehof, Gerstehof
en Tarwehof- 33 - 34. project 11referentiestudie
bruggenInleidingLocatie bruggenDe huidige voetgangersbruggen in
Nagele worden brug A in de winkel-/voorzieningen-as metvervangen
door nieuwe voetgangersbruggen die
uitzichtpuntonderhoudsvriendelijker zijn. Het Onderzoekslabbrug B
met banken als ontmoetingsplek in het hartNagele dat zich bezig
houdt met de voorzieningen stelt van Nagelevoor dat er in plaats
van twee voetgangersbruggenbrug C als verbindend element in de
padenstructuurdrie voetgangersbruggen komen. De nog niet van Park
Nageleeerder uitgevoerde brug A verbindt de
winkel-/voorzieningenstrook in de zichtas en is eennieuw
uitzichtpunt op de polder. De Noorder- enZuiderwinkels worden
eindelijk een strook. BrugB met de brugleuning als zitmeubel is de
nieuweontmoetingsplek in het hart van Nagele, zo wordtde direct
naastgelegen ontmoetings-rotondeoverbodig. Brug C is een verbindend
element inde padenstructuur van Park Nagele. De paden
zijnoorspronkelijk ontworpen met uitzichtpunten op depolder, de
nieuwe voetgangersbrug volgt deze lijn.de brug in de windsingel- 34
- 35. CBA- 35 - 36. brug als herkenbaar objectDe bruggen zijn
herkenbaar en bovenal eigen aanNagele. Niet teruggrijpend naar de
jaren vijftig maareen eigentijdse invulling voor het monument.- 36
- 37. de route als belevingDoor open of juist gesloten te zijn
versterken debruggen de beleving van de verschillende routes
enpaden - 37 - 38. fors en fragielAlle bruggen hebben dezelfde
materialisering, zekrijgen hun eigen karakter door de verweving met
ende aanpassing aan het landschap.- 38 - 39. - 39 - 40. brug als
meubelEen plek om uit te rusten, van het uitzicht te genietenen
elkaar te ontmoeten. De bruggen zijn meubels in dekamers van
Nagele.- 40 - 41. - 41 - 42. heuvel in het vlakke landschapDe brug
voegt een nieuwe dimensie toe aan het vlakkepolderlandschap; een
obstructie bij de benadering eneen traktatie bovenop.- 42 - 43.
brug n met het parkDe bosroute is in het ontwerp van Mien Ruys
enerzijdsgericht op de beleving van de wijdsheid van
hetpolderlandschap, anderzijds op de beslotenheid vanNagele. De
brug versterkt deze beleving.- 43 - 44. colofondeze uitgave is
gemaakt door Ontwerplab Nagele in opdracht vanGemeente
Noordoostpolder en woningbouwvereniging Mercatus,Emmeloord d.d. 30
juni 2010
