114 Ewa-Szczê�niak 114

SZCZÊ�NIAK E. 2011. Cuscuta epilinum (Cuscutaceae) � gatunek wymar³y na Dolnym �l¹sku. ActaBotanica Silesiaca, Supplementum 1: 114�116.

WstêpKanianka lnowa Cuscuta epilinum Weihe

ex Boenn. (Cuscutaceae) jest przedstawicielemrodzaju obejmuj¹cego obligatoryjne paso¿yty,bezzieleniowe i bezkorzeniowe, rosn¹ce naro�linach ¿ywicielskich. Kanianka lnowa jestwyspecjalizowanym paso¿ytem lnu Linumusitatissimum, ca³kowicie zale¿nym od jegoobecno�ci. Podawano tak¿e jej wystêpowaniena Lolium temulentum, Camelina sativa orazbardzo rzadko na Urtica dioica, Humuluslupulus i Cannabis sativa [1], co jest jednakmocno w¹tpliwe. By³a w naszym kraju czêstawszêdzie, gdzie uprawiano len. Ze wzglêdu naznaczenie gospodarcze upraw i jej negatywnywp³yw na plony by³a �wiadomie eliminowana.W latach 60. zanik³a w wielu regionach Polski[m.in. 2, 3, 4, 5, 6, 7]. Jej obecno�æ potwierdza-no wówczas jedynie w uprawach w PuszczyBia³owieskiej i w ówczesnych województwachbia³ostockim i olsztyñskim [8]. Obecnie jestw Polsce gatunkiem wymar³ym [9]. Prezento-wana praca jest pierwszym podsumowaniemrozmieszczenia taksonu na Dolnym �l¹sku.

Charakterystyka gatunku(synonimy: - )

Morfologia i biologia: terofit.£odyga nitkowata, szybko rosn¹ca, do 0,5

(0,8) mm gruba, pojedyncza lub w dolnej czê�ci

s³abo rozga³êziona (1-2. krotnie), g³adka, ¿ó³to-zielona do ¿ó³tawobia³ej. Podsadki szerokojajowate, wklês³e, do�æ grube. Kwiatostanykuliste, 6-13. kwiatowe, ok. 10 mm �rednicy,+/- siedz¹ce. Kielich pó³kolisty, ok. 3 mm d³ugi,do 1/2 lub nieco g³êbiej podzielony; ³atki szeroko-jajowate. Korona ¿ó³tawobia³awa, rurka be-czu³kowato rozdêta, nieco wystaj¹ca z kielicha,³atki jajowate, têpe lub kapturkowato wyci¹-gniête, zwykle ok. 2x krótsze od rurki, odgiêtena boki. Prêciki tu¿ poni¿ej wciêæ miêdzy ³atkami,niewystaj¹ce z kwiatu. £uski w gardzieli prawietej d³ugo�ci co rurka, +/-wzniesione, o brzegachpostrzêpionych, wolne, zwykle nieco wciête nakoñcu. Szyjki s³upka 2, nieco sp³aszczone, bardzokrótkie, zakoñczone znamionami d³u¿szymi ni¿szerszymi. Zal¹¿nia w czasie kwitnienia d³u¿szaod szyjek ze znamionami. Kwitnie VI-VIII i w cza-sie kwitnienia wymaga du¿ej ilo�ci �wiat³a �pêdy z kwiatami znajduj¹ siê w górnej czê�ci³odyg lnu. Torebka czteronasienna, otoczonazesch³¹, rozdêt¹ koron¹, zakoñczona 2 maleñkimiszyjkami, pêkaj¹ca poprzecznie. Nasiona elipso-idalne, przyp³aszczone z 1 strony, do³eczkowane,brunatne, 0,9�1,6 mm d³. x 0,8�1,3 mm szer.,czêsto parami zros³e. Po wysianiu nasionzasycha, nawet je�li len nadal prowadzi wege-tacjê. 2n = 42. [1, 10, 11].

Uwagi taksonomiczne: -

Cuscuta epilinum (Cuscutaceae) � gatunekwymar³y na Dolnym �l¹sku

Cuscuta epilinum � a species extinct in Lower Silesia

EWA SZCZ�NIAK

Instytut Biologii Ro�lin, Uniwersytet Wroc³awski, Kanonia 6/8, 50-328 Wroc³aw;e-mail: ewaszcz@biol.uni.wroc.pl

Abstract: Cuscuta epilinum is a specialized weed and parasite of flax, formerly occurring inall regions of its cultivation. In Poland, it was common in lowlands. It was intensivelyeliminated as a strong competitor of flax and in the second half of 20th century became extinctin the country. In Lower Silesia, it was common in the �l¹ska Lowland and occurred in somescattered stands in mountain basins. Last detailed observation took place in 1933 in NowaWie� K³odzka near Srebrna Góra. After 1945 year, the species was brought into the regionwith flax seeds in 1949, but there is no particular information about this occurrence. Duringlast 50 years it was not observed in the region.

S³owa kluczowe: Cuscuta epilinum, Dolny �l¹sk, wymieranie chwastów, wymieranie archeofitówKey words: Cuscuta epilinum, Lower Silesia, weed extinction, archaeophytes extinction

115 Cuscuta-epilinum-(Cuscutaceae) 115

Podobne gatunki: trudna do pomyleniaz innymi gatunkami kanianek ze wzglêdu naspecyficznego ¿ywiciela. W�ród kanianeko g³ówkowatych kwiatostanach wyró¿nia siêbeczu³kowato zgrubia³¹ rurk¹ korony, 2x d³u¿sz¹od ³atek i ³uskami w gardzieli rurki d³ugimi tak,jak rurka [1, 11].

Siedlisko: bezwzglêdnie zwi¹zana z uprawamilnu. Uznawana jest za takson charakterystycznyzwi¹zku Lolio-Linion, do którego zaliczane s¹ fito-cenozy wyspecjalizowanych chwastów lnu. Wcho-dzi³a w sk³ad zespo³u Spergulo-Lolietum remoti, oddawna w Polsce nieobserwowanego [12].

Rozmieszczenie geograficzne: gatunek nale-¿¹cy do archaeophyta anthropogena � archeofitówpowsta³ych w wyniku presji cz³owieka [9]. Nasionaby³y transportowane z nasionami lnu i zawlekanewszêdzie tam, gdzie by³y jego uprawy. Rozprze-strzeni³a siê w �rodkowej i wschodniej Europie orazw po³udniowej czê�ci Wysp Brytyjskich i w pó³-nocnej Skandynawii. Notowana by³a tak¿e w pó³-nocnej Afryce, Azji Mniejszej i wschodniej czê�ciAzji. Nadal notowana jest m.in. w centralnychi po³udniowo-zachodnich terenach europejskiejczê�ci by³ego Zwi¹zku Radzieckiego, sporadyczniepojawia³a siê na Syberii i Dalekim Wschodzie.Zawleczona zosta³a tak¿e do Ameryki Pn. [10].

W Polsce wystêpowa³a na rozproszonychstanowiskach na ca³ym obszarze, nieco czê�ciejna po³udniu w pasie Kotlin Podgórskich [13].

Informacje dodatkowe: jeden okaz kaniankilnowej mo¿e zasiedliæ do 120 ro�lin lnu. Szyb-ko�æ infekowania nowych ro�lin i rozprzestrze-niania siê jest najwy¿sza, gdy len jest jeszczem³ody i uwodniony.

Zainfekowane ro�liny maj¹ ma³¹ masê, ³odygis¹ ni¿sze i wê¿sze, w³ókna s¹ gorszej jako�cii zbiory s¹ mniejsze o 20-30%, za� zbiory nasionspadaj¹ o 70%. Na obszarach poza granicamiPolski, gdzie kanianka lnowa nadal wystêpuje,ogranicza siê jej obecno�æ poprzez oczyszczanieziarna siewnego, usuwanie i palenie zainfekowanegolnu, nawo¿enie obornikiem, p³odozmian [10] orazstosowanie herbicydów [14].

Ro�lina truj¹ca [1, 11].

WynikiWystêpowanie w regionie: w XIX i na pocz¹tku

XX w. kanianka lnowa by³a na Dolnym �l¹skugatunkiem czêstym na tyle, ¿e nie podawano jejszczegó³owych stanowisk. Wystêpowa³a na Nizinie

�l¹skiej i pogórzu, do wysoko�ci 450 m n.p.m.wy³¹cznie w uprawach lnu [15, 16].

Podawana by³a z okolic Wroc³awia, O³awy,Wo³owa, Boles³awca, Strzegomia, a tak¿e po-jawia³a siê w kotlinach górskich i na pogórzuw okolicach Szczawna, Kowar [17], Lwówka�l¹skiego [18] i Srebrnej Góry [19]. Wyst¹pieniew Nowej Wsi K³odzkiej ko³o Srebrnej Góry,odnotowane w 1933 r., jest ostatni¹ szczegó³ow¹lokalizacj¹ w regionie. W. Tymrakiewicz [20]pisze, ¿e w latach 1948 i 1949 nie uda³o mu siêodnale�æ kanianki lnowej, jednocze�nie podaje

foto/pfoto E. Szczê�niak (KRA)

116 Ewa-Szczê�niak 116

za dr D. M³odzianowsk¹ z Pañstwowej StacjiOceny Nasion we Wroc³awiu, ¿e w r. 1949 powymianie ludno�ci zosta³a zawleczona na Dolny�l¹sk i rozpowszechni³a siê masowo. Nie uda³osiê dotrzeæ do szczegó³owych danych odno�nietego pojawu. Od czasu prowadzenia regularnychbadañ (lata 60. XX w.) nie by³a notowanai mo¿liwe, ¿e by³a ju¿ na Dolnym �l¹sku wymar³a.W bazie ATPOL [13] odnotowano 7 stanowiskz Dolnego �l¹ska bez dat, wpisanych jako zbioryWRSL. W Herbarium U.Wr. arkuszy tych nie ma,zosta³y oznaczone jako �?�.

Populacja regionalna: brak danych o wiel-ko�ci historycznych populacji.

Aktualny zasiêg w regionie: brak.Zagro¿enia: gatunek celowo niszczony

i skutecznie wyeliminowany z upraw lnu.Status na Dolnym �l¹sku: gatunek wymar³y

� RE

�ród³a informacji:[1] TACIK T. 1963. Rodzina Cuscutaceae, Kaniankowate.� W: B. PAW£OWSKI (red.) Flora polska. Ro�linynaczyniowe Polski i ziem o�ciennych. 10. � PWN,Warszawa, Kraków, s. 119�134.[2] GRODZIÑSKA K. 1961. Zespo³y ³¹kowe i polneWzniesienia Guba³owskiego. � Fragm. Flor. Geobot.7(2): 357�418.[3] KORNA� J. 1961. The extinction of theAssociation Spergulo-Lolietum remoti in Flax culturesin the Gorce (Polish Western Carpathian Mountains).� Bull. L�Académie Polon. Scien. 9(1): 37�40.[4] NOWIÑSKI M. 1964. Chwasty segetalne wyspyWolin. � PTPN, Prace Kom. Biol. 22(6): 1�38.[5] NOWIÑSKI M. 1965a. Chwasty segetalne ¯egiestowai okolicy w Beskidzie S¹deckim. � PTPN, Wydz.Nauk Roln. i Kom. Nauk Le�n. 19(1): 119�149.[6] NOWIÑSKI M. 1965b. Chwasty segetalne £ebyi okolicy w województwie gdañskim. � PTPN, Wydz.Nauk Roln. i Kom. Nauk Le�n. 19(2): 303�352.[7] SZOTKOWSKI P. 1970. Chwasty upraw lnu w po-³udniowo-wschodniej czê�ci Opolszczyzny. � Zesz.Przyr. OTPN 10: 3�15.[8] FALIÑSKI J. 1966. Antropogeniczna ro�linno�æPuszczy Bia³owieskiej jako wynik synantropizacjinaturalnego kompleksu le�nego. � Rozprawy Uniw.Warsz., PWN Warszawa, 255 ss.[9] ZAJ¥C M., ZAJ¥C A., TOKARSKA-GUZIK B. 2009.Extinct and endangered archaeophytes and thedynamics of their diversity in Poland. � Biodiv.Res. Conserv. 13: 17�24.[10] LARINA S. Y. 2008. Cuscuta epilinum. � W:AFONIN A. N., GREENE S. L., DZYUBENKO N. I.,FROLOV A. N. (red), 2008. Interactive AgriculturalEcological Atlas of Russia and Neighboring Countries.

Economic Plants and their Diseases, Pests and Weeds.www.agroatlas.ru[11] RUTKOWSKI L. 2006. Klucz do oznaczaniaro�lin naczyniowych Polski ni¿owej. � Wyd. Nauk.PWN, Warszawa, 814 ss.[12] MATUSZKIEWICZ W. 2008. Przewodnik dooznaczania zbiorowisk ro�linnych Polski. � Wyd.Nauk. PWN, Warszawa, 537 ss.[13] ZAJ¥C A., ZAJ¥C M. (red.). 2001. Atlas rozmiesz-czenia ro�lin naczyniowych w Polsce. � PracowniaChorologii Komputerowej Instytutu BotanikiUniwersytetu Jagielloñskiego, Kraków, 714 ss.[14] SOLIMAN I. E., HAMZA A. M. 2010. Evaluationof some herbicides against flax dodder (Cuscuta epilinumWeihe) in fibre flax (Linum ustatissimum L.)cultivation. � Journal of Plant Protection Research50(3): 372�378.[15] FIEK E. 1881. Flora von Schlesien. � J. U.Kern's Verl., Breslau, 571 ss.[16] SCHUBE T. 1903. Die Verbreitung der Gefässpflanzenin Schlesien, preussischen und österreichischen Anteils.� R. Nischowsky, Breslau, 361 ss.[17] WIMMER F. 1857. Flora von Schlesien, preussischenund österreichischen Anteils. � F. Hirt�s Verlag, Breslau,695 ss.[18] DRESLER E. F. 1883. Flora von Löwenberg inSchlesien; nach dem natürlichen system bearbeitet.� Verlag von Paul Holtsch, Löwenberg, 162 ss.[19] SCHALOW E. 1934. Ergebnisse der Durchforschungder schlesischen Gefässpflanzenwelt im Jahre 1933. �Jahres-Bericht der. Sschles. Gesellsch. vaterl. Cultur106: 140�157.[20] TYMRAKIEWICZ W. 1952. Chwasty pól uprawnychDolnego �l¹ska. � PAU Kraków, Prace Roln.-Le�ne72, 127 ss.

SummaryCuscuta epilinum (Cuscutaceae) is a specialized

weed and parasite of flax, accompanying this cropin all regions of its growing. In Poland, it wascommon in all lowlands, especially in the southpart. The species is a strong competitor of flaxand was actively and intensively eliminated. In thesecond half of 20th century Cuscuta epilinum becameextinct in Poland.

In Lower Silesia, it was common in the �l¹skaLowland and occurred in some scattered stands inmountain basins. Last time it was observed in 1933in Nowa Wie� K³odzka near Srebrna Góra. In 1949,the species was brought into the region, but thereis no detailed data about this occurrence. The specieswas not confirmed during particular research takensince 60s. of 20th century and until now is classifiedas extinct.