Embed Size (px)
Citation preview
Ginbasihan:
Gabay sa Produksyon ng Mais Institute of Plant Breeding College of Agriculture University of the Philippines, Los Baños College Los Baños, Laguna
AGRICULTURAL TRAINING INSTITUTE-REGIONAL TRAINING CENTER VIII
Visayas State University, Baybay City, Leyte Telefax # (053) 335-2614 E-mail Address: [email protected] URL: http://www.ati.da.gov.ph/rtc8; http://atirtc8.multiply.com January 2007
25
IPB Var 4 • Panglusok (gilingon, toonon ngan himoon nga kan-on) • Busag, open-pollinated variety • Naani hin 4.89 ka tolenada kada ektarya (uga) • Ma-aani 72 ka adlaw tikang pagtamna
DLU Pearl Sweet
• Toonon, matam-is • Busag, open-pollinated variety • Naani hin 6.10 ka tolenada kada ektarya (presko) • Ma-aani 72 ka adlaw tikang pagtamna
Lagkitan
• Toonon, piliton • Busag, open-pollinated variety • Naani hin 6.5 ka tolenada kada ektarya (presko) • Ma-aani 68-70 ka adlaw tikang pagtamna
Macapuno
• Toonon, piliton • Busag, open-pollinated variety • Naani hin 7.2 ka tolenada kada ektarya (presko) • Ma-aani 68-70 ka adlaw tikang pagtamna
Supersweet
• Toonon, piliton • Darag, open-pollinated variety • Naani hin 7.2 ka tolenada kada ekterya (presko) • Ma-aani 70-72 ka adlaw tikang pagtamna
Nutrisweet
• Toonon, piliton • Darag, open-pollinated variety • Naani hin 5.74 ka tolenada kada ektarya (presko) • Ma-aani 72-76 ka adlaw tikang pagtamna
Listahan 4. Mga barayti ha IPB IPB 911
• Panglusok (pagkaon han hayop ngan pan-industriya) • Darag hybrid (una nga single cross) • Naani hin 7.18 ka tolenada kada ekterya (uga) • Ma-aani 97-99 ka adlaw tikang pagtamna
IPB 928
• Panglusok (pagkaon han hayop ngan pan-industriya) • Darag hybrid (3-way cross) • Naani hin 7 ka tolenada kada ektarya (uga) • Ma-aani 106 ka adlaw tikang pagtamna
IPB 913
• Panglusok (pagkaon han hayop ngan pan-industriya) • Darag hybrid (3-way cross) • Naani hin 6.58 ka tolenada kada ektarya (uga) • Ma-aani 104 ka adlaw tikang pagtamna
IPB 9204
• Panglusok (gilingon, tuonon, ngan ginhihimo nga kan-on)
• Darag hybrid (una nga single cross) • Naani hin 5.96 ka tolenada kada ektarya (uga) • Ma-aani 110 ka adlaw tikang pagtamna
IPB Var 1
• Panglusok (pagkaon han hayop ngan pan-industriya) • Darag, open-pollinated variety • Naani hin 4.55 ka tolenada kada ektarya (uga) • Ma-aani 105 ka adlaw tikang pagtamna
IPB Var 7
• Panglusok (pagkaon hin mananap ngan pan-industriya) • Darag, open-pollinated variety • Naani hin 5,57 ka tolenada kada ektarya (uga) • Ma-aani 105 ka adlaw tikang pagtamna
24
Pasiuna An mais usa han mga mahinungdanon nga tanum ha Pilipinas. Nasunod han humay, ini an ikaduha nga pagkaon han mga tawo (busag nga mais). Ginagamit daman ini nga pagkaon han hayop ngan igin sasakot daman ini hin paghimo hin produkto nga pan industriya. Tungod han klima han Pilipinas nga angay han mais, haluag an tuna nga gintamnan hini. Sobra hin katunga nga tuna an gintamnan hin mais nahimumutang ha Mindanao. Magkaibaiba nga klase hin mais an gintanom han mga mag-uruma pareho han yellow corn, busag, piliton, sweet corn ngan baby corn. Kadam-an nga ginhihimo nga pagkaon han hayop ngan produkto pan-industriya amo an yellow corn. Ha Visayas ngan Mindanao an busag nga mais ginigiling ngan kinakaon hit iba. Marasa daman tuonon ngan isakot ha utan an piliton ngan tam-is nga klase han mais. Samtang an baby corn in masyado nga kakinahanglan nga pansakot hin utan ha mga restawrant ngan hotel.
Pamaagi han Produksyon Para mapaupay ug maphitaas an ani, kinahanglan hinumduman an mga masunod nga mga pamaagi o giya ha produksyon.
Mga Buruhaton San-o Magtanom 1. Andama an sakto nga semilya
a. Pagpili kon ano nga mais an itatanom hybrid ba o open polinated variety(OPV)
1
Ano an hybrid?
• Paropareho an hitsura
• Hataas an ani kontra ha OPV
• Mas mahal an semilya
• Deri pwede mahimo nga benhi an naani
Ano an OPV?
• Nagkaibaiba an hitsura
• Habobo an ani kontra ha hybrid
• Pwede himoon nga benhi an naani
b. Pilia an barayti nga hataas an ani ngan deri madali tapnan hin sakit ngan peste (kulawi an listahan 1 ha paypay 17—20 ngan listahan 4 ha paypay 24—25).
c. Gamit hin maupay ngan kalidad nga benhi nga mapapalit ha mag upay ngan kilala nga kumpanya o ahensya ha gobyerno. Benhi nga kinahanglanon ha kada ekterya:
2. Andama hin maupay an uma nga pagtatamnan
a. Araduha an tuna sakob hin usa ka bulan san-o magtanum
Kahalaromon han pag arado: • Karabaw 6 – 8 sentimetros
2
Listahan 3. (dugtong)
23
Edad han Tanum
Peste Paagi ha pagpoypoy/paglikay
Pagbukad tobtob ha pagkalagas
Rust Physodome brown spot Giberella ngan fusruim stalk and ear not Pythium stalk, root rot Common smut Charcoal rot Diplodia ear ngan stalk rot
Gamit hin resistensyado nga barayti ngan fungicide. Gamit hin resistensyado nga barayti. Araduha an tuna nga taramnan. Gamit hin resistensyado nga barayti. Permi bantayi nga sakto an katambok han tuna (likaye an hataas nga nitrohen ngan habobo nga potasyom). Sunda an sakto nga distansya ha tanom. Magtanom ha lugar nga deri linalam-awan hin tubig. Saguli hin fungicide an binhi. Permi bantayi nga sakto an katambok han tuna. Gamit hin resistensyado nga barayti. Gabuta ngan sunuga an nga tanom san-o umabre an mga galls. Likaye nga masamaran an tanom. Gamit hin resistensyado nga barayti. Permi bantayan nga insakto an katambok han tuna. Permi bantayan nga mahulos an tuna kahuman mamukad an tanom. Likayi nga sobra o kulang an tubig. Gamit hin resistensyado nga barayti. Hiloe an dapit. Magbomba hin fungicide (pananglitan: Benomyl ngan Maneb). Magliwanliwan hin tanom. Likaye an hataas nga nitrohina ngan habobo nga potasyom.
Ngatanan nga ang-ang
Sugarcane mosaic virus Maiz dwarf virus
Gamit hin resistensyado nga barayti. Magbomba hin nakakamatay hin sighot. Kuhaa an mga tanom nga pwede ukyan hin peste. Magliwanliwan hin tanom. Patayon an mga dangan nga nagdadara hin sakit. Magtanom hin temprano para malikyan an hataas nga populasyon han peste.
Listahan 3. Mga paagi pagpoypoy han mga sakit
22
Edad han Tanum
Peste Paagi ha pagpoypoy/paglikay
Pagturok tobtob ha early whorl
Downy mildew Southem o maydis leaf blight Bacterial snipe o streak
Gamit hin fungicide (metalaxyl) Gamit hin resistensyado nga barayti. Hinloe an lugar ngan kuhaon, ilubong o sunuga an tanom nga may-ada sakit. Gamit hin resistensyado nga barayti. Araduha an uma nga gin anihan. Gamit hin systemic fungicide. Gamit hin resistensyado nga barayti. Pataya an mga dangan nga nakaon han dahon.
Pagdako tobtob deri pa nagbubukad
Banded leaf ngan leaf blight Diplodia leaf steak or blight Curvularia leaf spot Northem leaf blight Bacterial stalk rot
Kuhaa an mga dahon nga may sakit. Halaroma an pag arado. Sunda an sakto nga distansya han pagtanom. Magbomba hin fungicide. Magtanom ha lugar nga drei linalam-awan hin tubig. Hinloe an lugar ngan magbomba ha sakto nga kemikal. Sunda an insakto nga distansya han pagtanom. Magbomba hin fungicide. Gamit hin resistensyado nga barayti. Magbomba hin fungicide. Gamit hin resistensyado nga barayti hin sakto nga pamaaagi ha pag ataman han tanom.Likaye nga bumaha an lugar. Likaye an hataas nga netrohen ngan habobo nga potasyom. Upaya an aragianan han tubig.
3
• Traktor 14 – 16 sentimetros Ha kalubian, araduha an tuna duha ka metros an kaharayo tikang ha puno han lubi.
b. Kunota an tuna pinaagi ha pagkaras sakob hin duha ka semana san-o magtanom.
c. Araduha na liwat an tuna sakob
hin usa ka semana san-o magtanom.
d. Liwate pagkaras an taramnan duha ka adlaw san-o magtanom para mapino an tuna.
An sakto nga pamaagi ngan panahon ha pag-andam han tuna in kinahanglan para:
• Dagmit tumobo ngan dumako an tanum • Mapupudngan an pagtubo han sighot • Hataas an kakayahan han tuna ha pagpugong han tubig
Hinumdumi
Burohaton ha adlaw ha pagtanum
3. Magtudling nga may kaharayuon nga 75 sentimetros kada tudling ngan kahalaromon nga 8 sentimetros
4. Mag abono kada t u d l i n g s a n - o magtanom.
4
Ha kalubian nga 8 x 8 metros an distansya han pagtanum, paghimo hin lima ka tudling han mais.
Kun an kalubian 10 x 10 metros an distansya han pagtanum, paigoi an walo ka tudling han mais.
Listahan 2. Mga paagi hin pagpoypoy han mga peste
21
Edad han Tanum Peste Paagi ha Pagpoypoy/Paglikay
Oras ha pagtanom ngan pagsulig
Pula nga umigas, white grub, mole cricket
Magbutang hin insakto nga kemikal. Tubigi dayon pagkahuman pagtanom
Pagsulig tobtob ha early whorl
Whorl maggot, white grub Mole cricket, semi-looper, Cutworm, earworm, armyworm, corn aphid, corn borer
Magbutang/magbomba ha sakto nga kemeikal.
Pagdako tobtob nga diri pa nagbubukad
Corn borer Cutworm, semi-looper, armyworm, earworm Aphid, silk beetle
Magtanom ha sakto nga panahon. Magtanom hin resistensyado nga barayti. Magbomba hin dipel kun hataas na an populasyon ha peste. Magbutang hin trichogramma, earwig ngan orius. Gamit hin IPM. Atimana hin maupay an mga tanom ngan pagbomba hin kemikal kun gin kikinahanglan. Magbomba ha insakto nga kemikal
Pagbukad tobtob ha pagkalagas
Corn borer
Earworm, silk beetle, bukbok Yatot
Magtanom ha sakto nga panahon. Magtanom hin resistensyado nga barayti. Magbomba hin Dipel kun hataas na an populasyon han peste. Magbutang hin trichogramma, earwig ngan orius. Gamit hin IPM. Magbomba/magbutang ha insakto nga kemikal. Magpa-on hin hilaw nga mais nga may hilo pareho hit ZnPO (anti-coagulant).Gamit hin Racumin. Permi nga paghiloe an uma.
Tanan nga ang-ang Balang Obserbaran ngan usisaha an populasyon han baling. Bombahi an arankan nga lugar o breeding site. Magbomba ha sakto nga kemikal.
Paghimos Bukbuk Gamit hin barayti nga maupay an husk cover. Hiloe an lugar ngan magbomba han mga kemikal
20
Listahan 1. (kadugtong)
DA-CVIARC – Department of Agriculture-Cagayan Valley Integrated Agricultural Research Center
USMARC – University of Southern Mindanao Agricultural Research Center
NGARAN
HAN NSIC
NGA
BARAYTI
NGARAN
HAN
BARAYTI
ANI
(T/
HA.)
ADLAW
NGA
MAANI
TIKANG
PAG-
TAMNA
KA-
HATAAS
(CM)
KOLOR
HAN
BUNGA
KLASE
KAKAYAHAN KONTRA
HA PESTE NGAN SAKIT
KOMPANYA
NGA
NAGHIMO
LUGAR
TUIG NGA
GIN REKO
-MENDAR
Cn 2001-
129
NK 5478
6.93
101-107
192-194
Darag
Single cross
hybrid
R ha corn borer
MR ha stlk rot ngan
rust
Syngenta
L
2001
Cn 2001-
130
C 9026
6.93
101-103
215-220
Darag
3-w
ay cross
hybrid
MS ha stlk rot ngan
rust
R ha corn borer 30DAP
MR ha corn borer
Agroseed
LVM
2001
Cn 2001-
131
P 30R49
6.00
103-105
221-228
Darag
3-w
ay cross
hybrid
MR-R ha corn borer
ngan rust
Pioneer
M
2001
Cn 2001-
132
P 30M50
6.08
102-103
208-233
Darag
3-w
ay cross
hybrid
R ha rust
MR ha stalk rot
R ha corn borer 30DAP
MS ha corn borer 60
Pioneer
VM
2001
Cn 2001-
133
C 8619
7.40
100-106
188-194
Darag
3-w
ay cross
hybrid
MR-R ha corn borer
MS ha stalk rot
Agroseed
L
2001
Cn 2001-
134
C 8652
7.53
101-103
221
Darag
3-w
ay cross
hybrid
MR ha corn borer stalk
rot ngan rust
Agroseed
LVM
2001
Cn 2001-
135
IEC GLUT
2
5.54
68-71
170-209
Busag
OPV
MR ha stalk rot, rust
ngan corn borer
DA-CVIARC
L
2001
Cn 2001-
136
USMARC
9902W
5.58
100-102
203-214
Busag
OPV
MR ha corn borer,
stalk rot ngan rust
USMARC
LM
2001
Kun an tuna napaeksamen na:
Gamita an 50% nga nitrohena(N) ngan ngatanan
nga Phosphorous(P) ngan Potassium(K) − ilain an nabibilin nga 50% nga nitrohena para hit sunod nga pag-abono usa ka bulan human magtanom.
Kun an tuna waray mapaeksamen:
Hybrid : 6 – 8 ka sako hin abono nga complete (14-14-14) kada ektarya. OPV : 4 – 6 ka sako hin abono nga complete (14-14-14) kada ektarya.
5
An kadamoon nga abono in mag aalagad ha katambok hit tuna. Masasabtan an katambokon han tuna pinaagi ha pag-
eksamin hini ha laboratoryo. Pwede nga dad-on an soil sample ha pinakaharani nga opisina han Bureau of Soils and Water Management o gumamit hin rapid soil test kit pinaagi ha pagpabulig han mga agricultural technician han Department of Agriculture.
Hinumdumi
N – 50% P – 100% K – 100%
5. Tabuni hin gutiay nga tuna an abono para deri ini dumokot ha semilya.
6. Itanom an semilya.
Mahimo nga liwatan an pagbutang han abono pinaagi hit paggamit hin organiko nga pagpatambok ha tuna pareho hit kompost ngan baya hit hayop. Isakot ini hin maupay
ha tuna panahon nga gin aandam an tuna pinaagi ha pag arado ngan pagkaras.
Hinumdumi
6
Hybrid : 1 ka leso nga may ada distansya nga 20 sentimetros
OPV : 1 – 2 ka leso nga may ada distansya nga 25 sentitimetros
19 Listahan 1. (kadugtong)
NGARAN
HAN
NSIC
NGA
BARAYTI
NGARAN
HAN
BARAYTI
ANI
(T/
HA.)
ADLAW
NGA
MAANI
TIKANG
PAG-
TAMNA
KA-
HATAA
S (CM)
KOLOR
HAN
BUNGA
KLASE
KAKAYAHAN KONTRA
HA PESTE NGAN SAKIT
KOMPANYA
NGA
NAGHIMO
LUGAR
TUIG NGA
GIN REKO
-MENDAR
Cn 99-
119
CMU
9425
5.34
100-102
216-
250
Busag
OPV
HR ha stalk rot
CMU
M
1999
Cn 2000-
120
AG 5325
7.86
102-104
220-
237
Busag
3-w
ay cross
hybrid
MR ha stalk rot ngan
rust
Monsanto
M
2000
Cn 2000-
121
AG
8314B
7.96
100-103
180-
211
Darag
Single cross
hybrid
MR ha stalk rot ngan
rust
Monsanto
M
2000
Cn 2000-
122
AG 8374
6.97
181-212
181-
212
Darag
3-w
ay cross
hybrid
MR ha stalk rot ngan
rust
Monsanto
L
2000
Cn 2000-
123
C 7122
7.40
101-103
218-
224
Darag
3-w
ay cross
hybrid
MR ha stalk rot MS ha
rust
Monsanto
LVM
2000
Cn 2000-
124
C 7286
7.78
101-104
203-
223
Darag
3-w
ay cross
hybrid
MS ha corn borer ngan
stlk rot
MR ha rust
Monsanto
LVM
2000
Cn 2000-
125
C 8010
7.43
101-104
212-
239
Darag
3-w
ay cross
hybrid
MR ha stalk rot,rust
ngan corn borer
Monsanto
LVM
2000
Cn 2000-
126
P 30A55
6.43
102-108
202-
239
Darag
Single cross
hybrid
HR ha stalk rot
MR ha rust ngan corn
borer
Pioneer
L
2000
Cn 2000-
127
P 30D44
6.77
100-106
186-
222
Darag
Single cross
hybrid
HR ha stalk rot
MR ha rust ngan corn
borer
Pioneer
L
2000
Cn 2000-
128
BS 9901
6.13
103-104
171-
178
Darag
3-w
ay cross
hybrid
R ha corn borer,stalk
rot ngan rust
Bioseed
L
2001
18
Listahan 1. (kadugtung)
OPV – open-polinated variety
MS – m
oderately susceptible (medyo m
ahinay)
CMU – Central Mindanao University
NGARAN
HAN NSIC
NGA
BARAYTI
NGARAN
HAN
BARAYTI
ANI
(T/
HA.)
ADLAW
NGA MAANI
TIKANG
PAGTAMNA
KA-
HATAAS
(CM)
KOLOR
HAN
BUNGA
KLASE
KAKAYAHAN KONTRA
HA PESTE NGAN
SAKIT
KOMPANYA
NGA
NAGHIMO
LUGAR
TUIG NGA
GIN REKO
-MENDAR
Cn 99-110
CPX 3600
6.24
99-100
196-210
Busag
3-w
ay cross
hybrid
HR ha stalk rot
MR ha corn borer
ngan rust
Monsanto
LVM
1999
Cn 99-111
CPX 3601
5.99
100
195-230
Busag
3-w
ay cross
hybrid
HR ha stalk rot
Monsanto
VM
1999
Cn 99-112
CPX 3627
7.06
102
217-222
Darag
Single cross
hybrid
HR ha stalk rot
Monsanto
LVM
1999
Cn 99-113
DX 9572
7.19
102-105
217-220
Darag
Single cross
hybrid
HR ha stalk rot
MS ha corn borer
ngan rust
Monsanto
LVM
1999
Cn 99-114
P 30A38
7.18
102-104
186-214
Darag
3-w
ay cross
hybrid
HR ha stalk rot
Pioneer
LM
1999
Cn 99-115
P 30A65
7.70
102
186-214
Darag
3-w
ay cross
hybrid
HR ha corn borer
ngan stalk rot
Pioneer
LM
1999
Cn 99-116
TCT 1155
6.45
104-105
168-178
Darag
Single cross
hybrid
HR ha stalk rot
BM
Domingo
L
1999
Cn 99-117
CMU 9421
5.38
101-102
215-244
Busag
OPV
HR ha stalk rot
CMU
M
1999
Cn 99-118
CMU 9421
5.40
101-103
183-187
Busag
OPV
HR ha stalk rot
CMU
M
1999
Pwede liwat gamiton an corn planter ha pagtanom han semilya.
7. Tabuni an leso hin tuna ngan tamaki para maupay an pagdapat ha tuna.
Burohaton kahuman pagtanom 8. Tubigi an mga bag-o nga
gintanom ha panahon nga maadlaw para madali ngan dungan an panurok. Bisibsi an bag-o nga nanurok kada 5 – 7 ka adlaw tubtub duha ka semana tikan han pagturok. Patubigi kada ika-duha ka semana tubtub 21 ka adlaw ha deri pa mananggi. Kun tag-uran, magpatubig la kun ginkinahanglan.
7
Para hit baby corn, an distansya kada puno hit mais haroharani (15 – 18 sentimetros). Ordinaryo nga yellow corn nga semilya an gamiton ha pagtanom.
Hinumdumi
Para makalikay/makaiwas han mga sakit, himoa an dungan nga pagtanom.
Hinumdumi
9. Paagii hin arado an kabul-angan han tanom para mapoypoy an sighot.
10. Gabuta an sobra nga tanom. Usa la nga tanom an mabibilin hin kada puno.
11. Mag-otro hin pag abono 25 – 30 ka adlaw tikang ha pagtanom.
Kun napaeksamen an tuna:
Ibutang an nabilin nga 50% nga nitrohena.
Kun waray mapaeksamen an tuna: Hybrid o OPV: Ibutang an 4 – 6 ka sako nga ammonium sulfate (21-0-0) o 3 ka sako nga urea (46-0-0).
Pwede gumamit hin foliar nga abono kun masabtan nga kulang ha micronutrients an tuna nga gintamnan.
12. Paagii hin arado an kabul-angan han
tanom para matabonan an abono ngan an puno han tanom. Makakabullig daman ini pagpoypoy han sighot.
8 17 Listahan 1. Mga barayti nga ginrekomendar han National Seed Industry Council (NSIC), 1999-2001
R – resistant (resistensyado)
L - Luzon
HR – highly resistant (hataas an resistensya)
V - Visayas
MR – m
oderately resistant (m
edyo resistensyado)
M – Mindanao
T - tolerant
NGARAN
HAN NSIC
NGA
BARAYTI
NGARA
N HAN
BARAYT
I
ANI
(T/
HA.)
ADLAW
NGA
MAANI
TIKANG
PAG-
TAMNA
KA-
HATAAS
(CM)
KOLOR
HAN
BUNGA
KLASE
KAKAYAHAN
KONTRA HA PESTE
NGAN SAKIT
KOMPANYA
NGA
NAGHIMO
LUGAR
TUIG NGA
GIN REKO
-MENDAR
Cn 99-101
DK 888
6.54
103-106
213-230
Darag
Single cross
hybrid
R ha corn borer
ngan stalk rof
Monsanto
LVM
1999
Cn 99-102
DK 999
7.22
101-102
218-291
Darag
Single cross
hybrid
R ha corn borer
ngan stalk rof
Monsanto
LVM
1999
Cn 99-103
DK-XPT
9674
6.74
101
204-215
Darag
3-w
ay cross
hybrid
HR ha stal knot
MR ha corn borer
Monsanto
LVM
1999
Cn 99-104
AG
5324
6.46
98-100
206-227
Busag
3-w
ay cross
hybrid
T ha corn borer,
stalk rot ngan nust
Monsanto
M
1999
Cn 99-105
AG
8314
6.56
102-103
195-200
Darag
Single cross
hybrid
MR ha corn borer
Monsanto
M
1999
Cn 99-106
C 7118
8.04
104
218-235
Darag
Single cross
hybrid
R ha corn borer,
stalk rot ngan rust
Monsanto
LVM
1999
Cn 99-107
OGX
04461
7.38
103-104
190-215
Darag
Single cross
hybrid
HR ha corn borer
ngan stalk rot
Novartis
LM
1999
Cn 99-108
OGX
04468
6.67
104
180-197
Darag
Single cross
hybrid
HR ha stalk rot
ngan rust
Novartis
L
1999
Cn 99-109
OGK
06416
6.31
102-104
183-193
Darag
3-w
ay cross
hybrid
R ha rust
Novartis
L
1999
22. Isulod ha sako an nauga nga mga linubo ngan ibutang ha malimpyo ngan mamara nga lugar.
Para hataas an ani ngan kita tikang ha pagmaisan:
√ Siguroha nga may ada mapalit hin mais san-o magtanom.
√ Gamit hin barayti nga hataas an ani ngan siguroha an kalidad han binhi.
√ Hatagi hin husto nga pag-ataman an uma: abonohi, tubigi ngan poypoya an mga peste.
√ Himoa ha husto nga panahon an pag-ani ngan paugaha dayon an naani nga mais.
An mga linubo nga waray mauga hin maupay mahimo nga magkamay-ada mycotoxin pareho han aflatoxin.
Ano an aflatoxin? Usa ini nga klase hin hilo nga tikang ha fungus nga natubo ha lugas. Pwede ini makahilo han tawo ngan hayop nga makakaon hini. Ano an mga kondisyon nga makakapatubo ngan makakapadamo han fungus han semilya?
• Hataas an moisture content han leso • Hataas an temperatura • Hataas an relative humidity
Magtitikang pagtubo an fungus nga nagdadara hin aflatoxin sakob ha 24 ka oras kun deri maupay an pagkauga han mga linubo ngan ibutang ini ha temperatura nga 18oC pahitaas.
Hinumdumi
Ayaw hikamlimti...
16
13. Gabota an nabilin nga mga sighot.
14. Tubigi dayon an uma para matunaw an abono.
15. Bisitaha permi an uma para masabtan
ngan mapoypoy an ano man nga peste, sakit ngan yatot. Sunda an mga pamaagi ha pagpoypoy nga aada ha listahan 2 (paypay 21) ngan listahan 3 (paypay 22—23).
I. Poypoya an corn borer ngan iba pa nga mga dangan.
Ano an corn borer? An corn borer usa ha mga peste nga nakakahatag hin dako nga perwesyo. Pwede niya paubson an ani 20 ngadto ha 80 porsyento. Unan-on nga malikyan ngan mapoypoy an corn borer? Mga Pamaagi: • Resistensyado nga barayti
Magtanom hin barayti nga deri madali atakehon han corn borer.
• Mekanikal
Kuhaa (detassel) an 75% nga bukad han mais kun tag sirak ngan 65% kun tag-uran.
Hinumdumi
9
10
• Kemikal Mag-usisa han karaotan nga dara han peste ha 50 – 100 ka puno han mais makaduha o sobra pa ha kada semana. Magbomba la kun may ada 20% (sweet corn) o 30% (field corn) han tanom an maraot.
• Bacillus thuringlensis (Bt) — Bakterya nga napatay hin peste (pananglitan : Dipel, Thuricide, Xentari ngan Halt). Ibomba an Bt kun may ada makit-an nga bunay o gutiay nga ud han corn borer. Himoa ini ha kulop o ha pagserom tungod kay sensetibo an bakterya han serak/paso han adlaw.
Kinahanglan upayon an pag-usisa han kadaot nga nahimo han peste ngadto han mga tanom oara eksakto ha panahon an pagamit han Bt ngan kemikal.
• Sangkay nga mananap — Natural nga kontra han corn borer.
Para deri mamatay an mga sangkay nga mananap, kinahanglan deri idungan an paggamit hini han pagbomba han kemikal.
Mga Panaglitan:
♦ Trichograma – Kinakaun an bunay han corn borer. ♦ Earwig – Kinakaon an bunay, ulod ngan pyupa han corn
borer. ♦ Orlus – Sinosupsup an luga han bunay ngan gutiay nga
ulod han corn borer.
• Integrated Pest Management (IPM) – Kombinasyon han iba-iba nga pamaagi han pagpoypoy han corn borer.
II. Poypoya an Downy Mildew ngan iba pa nga mga sakit. Ano an downy mildew? An downy mildew usa han mga nakakaraot nga sakit han
19. Igbulad ha adlaw an naani nga mais sakob hin 2 – 3 ka adlaw para mauga ini. Baliskaron ini hin panalagsa.
20. Paghirus han mais o pagtangal han semilya han mais.
21. Para maupay an pagkauga, ibulad an mga linubo sakob hin 1 – 2 ka adlaw, paugaha hin maupay para deri ini pagpestehon.
15
Para waray alamag an mais, ayaw anay kuhaa an panit kun deri ini dayon maoga. Madali maglarab an
alamag ha napanitan ngan waray dayon maoga nga mais.
Hinumdumi
Mga pananglitan han gugtiay ngan dagko nga makina ha pagtanggal han semilya han mais. Kaguran Engine – powered sheller AMDP manual sheller
Bugason o para feeds (pamaagi 16 – 22) 16. Aniha an mais kun uga na an mga panit
ngan matig-a na an mga semilya o kun inabot na ha physiological maturity an katunga han mga tanum.
17. Kuhaa an panit ngan tangtanga an bunga han mais samtang nga aada pa ha uma .
18. Dad-a dayon an mga naani ha lugar diin
ini ig bubulad.
14
May ada duha ka klase an tilaobon nga mais glutinous ngan an sweet corn. May sakto nga mga barayti para ha pagtanom hini.
Hinumdumi
Ano an physiological maturity? An mais in aada na ha physiological maturity kun may ada na makikita nga itom nga parte ha puno han bunga, mga 90 tubtub 110 ka adlaw tikang pagtanoma, depende ha barayti.
11
mais. Natikang ini han fungus nga nagtitikang liwat pag atake samtang nga gutiay pa an mga tanom ngan napahibubu han ani tikang 40% ngadto ha 100%. Uunan-on nga malikayan an downy mildew? Mga pamaagi:
• Fungicide – Isakot an fungicide ha semilya san-o ini itanom. Panaglitan : Metalaxyl pareho hit Ridomil o Apron. • Resistensyado nga barayti – itanom an barayti nga may ada kapasidad
pagkontra han downy mildew. • Paglinis han umahan – gabuta o pataya an mga tanom nga gintikangan han sakit.
• Crop rotation – Pagliwan-liwan hin tanom nga iba-iba an klase.
Pananglitan: III. Poypoya an Yatot
Dako nga ani an mawawara tungod han karaot nga dara han yatot.
Uunan-on pagpoypoy o paglikay han mga yatot? Mga pamaagi : • Kemikal – pananglitan:Racumin • Paasuhan o pabahaan hin tubig
an taraguan. Patayon an mga nga magawas.
• Gamit hin trap • Linisan an umahan.
12
Mga buruhaton ha pag-ani ngan kahuman mag-ani Baby corn (pamaagi 16 – 20) 16. Aniha an mga bunga 50 ka adlaw tikang
pagtamna. Iba nga pangilal-an nga mahimo na mag-ani amo an kahalabaon han buhok han mais. Kun usa na ka pulgada an kahalabaon, kinahanglan na ini in anihon.
17. Dad-on dayon an mga naani ha dapit
nga diin pag aandom ini. 18. Kuhaa an panit ngan utdan ini sigon han kahitas-on han bunga. Kuhaon la an nahibilin nga panit kon andam na an burotangan.
19. Upaya an pagbutang han mga bunga ha surodlan ngan butangi ini hin sakto nga takop para magpabilin an ka presko hini.
1 pulgada
An styrofoam an kadak-an nga ginagamit nga burutangan ngan plastic wrap liwat an ginhimo nga pantabon hini.
20. Ibutang an mga bunga ha mataghom
nga lugar.
Tilaobon (pamaagi 16 – 17)
16. Aniha an mais samtang nga mahumok pa pero kinahanglan nga puno na hin lugas an mga bunga o 65 – 70 na ka adlaw tikang ha pagtanom, depende ha barayti. Ayaw kuhaa an panit para magpabilin nga presko ngan matam-is an bunga. Maupay nga humanon an pag-ani ha deri pa an udto para magpabilin an kalidad han mais.
Tegurang na an mais kun magil-at ngan matig-a na an mga lugas hini.
17. Ibaligya dayon an naani nga mais o ipakuha dayon ini ha uma pala. Kun deri dad-a dayon ini ha mahudlom nga lugar.
13
An mga bunga mahimo nga himoson sakob hin usa la ka adlaw ha mataghom nga lugar,
Kun himoson ini tobtob lima ka adlaw, kinahanglan nga ibutang na ini ha refrigerator.
Hinumdumi
