การศกษาเพอความเปนพลเมอง (Civic Education):

แกปญหาการเมองไทยโดยสรางประชาธปไตยท “คน”1 โดย ปรญญา เทวานฤมตรกล

บทน า : ความลมเหลวของประชาธปไตยในประเทศไทย

จากเหตการณความรนแรงทเกดขนในเดอนเมษายน – พฤษภาคม ๒๕๕๓ ทมผเสยชวต ๙๑ คน เราคงไมสามารถพดไดวา “ประชาธปไตย” ประสบความส าเรจในประเทศไทย และนนมใชเหตการณนองเลอดครงแรกในประเทศไทย เราเคยฆากนเพราะความขดแยงทางการเมองมาแลวกอนหนาน ๓ ครงคอ เหตการณ ๑๔ ตลาคม ๒๕๑๖ มผเสยชวต ๗๒ คน เหตการณ ๖ ตลาคม ๒๕๑๙ มผเสยชวต ๔๖ คน และเหตการณพฤษภาคม ๒๕๓๕ มผเสยชวต ๔๔ คน และสญหายอกหลายรอยคน เหตการณทเกดขนในเดอนเมษายน – พฤษภาคม ๒๕๕๓ นนเปนครงทส ค าถามคอ เราจะมเหตการณรนแรงนองเลอดอกเปนครงทหาหรอไม แลวเราจะตองตายกนอกกสกครง ?

ในชวงระยะเวลา ๗๘ ปนบตงแตเปลยนแปลงการปกครองมาเปนระบอบประชาธปไตยในป พ.ศ. ๒๔๗๕ ประเทศไทยมรฐประหารทงหมด ๑๒ ครง2 และมรฐธรรมนญจ านวน ๑๘ ฉบบ โดยทไมรวาจะมการรฐประหารฉกรฐธรรมนญอกเมอไร ทกครงทเดนหนาไป เราจะถอยหลงกลบมาเรมตนใหม เดนวนเวยนกนทกอยางนทกครงไป ครงค าถามคอ แลวเราจะอยกนอยางนไปอกนานแคไหน ?

ท าไมประชาธปไตยทประสบความส าเรจในยโรปและในอเมรกา จงลมเหลวในประเทศไทย ปญหาอยตรงไหน รฐธรรมนญเราไมด หรอคนไมด ปญหาอยท ระบบ หรออยท คน ? ถาความลมเหลวของประชาธปไตยของประเทศไทยมสาเหตมาจาก คน แลว ใคร หรอคนกลมไหนในประเทศไทยเปนตวปญหาทท าใหประชาธปไตยลมเหลว ?

ก. ทหาร : การเมองไทยวนเวยนอยในวงจรอบาทว – ปฏวตรฐประหาร – ฉกรฐธรรมนญ เปนเพราะทหาร ถาทหารปลอยใหปญหาการเมองแกไขไปตามวถทางประชาธปไตย ไมยดอ านาจ ไมฉกรฐธรรมนญ ประชาธปไตยของไทยคงจะเตบโตขนมาได ไมเดนเวยนวนกลบมาเรมตนใหมทกครงไป และไมลมเหลวดงเชนทกวนน

ข. นกการเมอง : ถานกการเมองทมาจากการเลอกตง ไมใชอ านาจในทางทมชอบ ไมทจรตคอรรปชน ไมซอเสยง และสามารถแกปญหากนเองไดตามวถทางประชาธปไตย ทหารจะมเหตในการยดอ านาจไดอยางไร ดงนน สาเหตความลมเหลวของประชาธปไตยไทยกคอนกการเมอง

1

แกไขเพมเตมจากบทความทน าเสนอในการประชมนตศาสตรแหงชาต ครงท ๗ และการประชมทางวชาการระดบชาตวาดวยงานยตธรรม ครงท ๘, “นตรฐและพลเมอง : ทางออกประเทศไทย”, ๒ กนยายน ๒๕๕๓ 2 เปนรฐประหารทฉกรฐธรรมนญจ านวน ๘ ครง และรฐประหารทไมฉกรฐธรรมนญอก ๔ ครง ทงนยงไมนบจ านวนกบฏอก ๑๑ ครง

2

ค. ประชาชน : นกการเมองจะซอเสยงไดอยางไร ถาประชาชนไมขายเสยงให ทหารจะปฏวตไดอยางไร ถาประชาชนไมยนยอมหรอใหความสนบสนนหรอเอาดอกไมไปให ดงนน ประชาชน – รวมถงนกวชาการ นกธรกจ สอมวลชน – ตางหากคอสาเหตทแทจรงของความลมเหลวของประชาธปไตยในประเทศไทย

ใครคอสาเหตของความลมเหลวของประชาธปไตยในประเทศไทย ก. ทหาร ข. นกการเมอง หรอ ค. ประชาชน ? ค าตอบทถกตองคอ ง. ถกทกขอ เราทกคน ไมวาจะเปนทหาร นกการเมอง หรอประชาชน จะมากจะนอยตางกมสวนตอความลมเหลวของประชาธปไตยดวยกนทงสน เพราะจรงๆ แลว เราอาจจะมได ศรทธา ตอระบอบประชาธปไตย หรอ เขาใจ เรองของการปกครองในระบอบนกนอยางแทจรง เราจงไมสามารถใชวถทางประชาธปไตยในการแกปญหา เราจงไมสามารถปกครองกนในระบอบประชาธปไตย สดทายกหนมาใชก าลงตดสนปญหาทกครงไป เราลมเหลวกบการปกครองในระบอบประชาธปไตย เพราะเรา ไมมความสามารถ ในการปกครองในระบอบประชาธปไตย

หรอจะเปนเพราะวา ประชาธปไตย ไมเหมาะ กบประเทศไทย ?

ทประชาธปไตยไมประสบความส าเรจในประเทศไทยหรออาจจะเปนเพราะวา “ประชาธปไตย” เปนระบอบการปกครองของฝรงตะวนตก จงเปนระบอบการปกครองท ไมเหมาะ กบคนไทยและประเทศไทย ? ค าถามคอจรงๆ แลวมประเทศใดท เหมาะ กบการปกครองระบอบประชาธปไตย มาตงแตตน บาง ประเทศทมประชาธปไตยมนคงในปจจบนและไดชอวาเปนประเทศตนแบบประชาธปไตย ดงเชนสหรฐอเมรกา ฝรงเศส เยอรมน ประสบความส าเรจกบการปกครองในระบอบประชาธปไตยมาตงแตแรกเรมเลยหรอ เราลองมาดกน

สหรฐอเมรกา : คนอเมรกาทเคยอยภายใตการปกครองของประเทศองกฤษ เมอประกาศอสรภาพแยกตวออกมาจากประเทศองกฤษส าเรจ การปกครองตนเองของคนอเมรกาในเวลาไมชานานกน าไปสการเกดสงครามกลางเมองในชวงป ค.ศ. ๑๘๖๑ – ๑๘๖๕ คนอเมรกาแบงเปนฝายเหนอและฝายใต เกดสงครามฆากนเองตายไป ๗๐๐,๐๐๐ คน

ประเทศฝรงเศส : ในป ค.ศ. ๑๘๗๑ ผใชแรงงานฝรงเศสไดยดกรงปารสเปนเวลาสองเดอนตงเปนเขตปกครองตวเองเรยกวา Paris Commune รฐบาลตดสนใจ “ขอคนพนท” โดยใชก าลงเขาปราบปราม มคนตายไป ๓๐,๐๐๐ คน และนนเปนเพยงหนงในเหตการณรนแรงของประเทศฝรงเศส นบตงแตหลง “ปฏวตฝรงเศส” ในป ค.ศ. ๑๗๘๙ เปนตนมา ประเทศฝรงเศสเตมไปดวยการเปลยนแปลงกลบไปกลบมา โดยมระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยเปนประมข ๑ ระบอบ ระบอบราชาธปไตย ๓ ระบอบ ระบอบจกรพรรด ๒ ระบอบ ระบอบเผดจการฟาสซสม ๑ ระบอบ และสาธารณรฐ ๕ สาธารณรฐ

3

ประเทศเยอรมน : คนไทยสวนใหญคงไมทราบวา อดอลฟ ฮตเลอร ทกอสงครามโลกครงทสอง ทมคนตายกวา ๕๐ ลานคนในยโรป ผซงฆาคนยวไปกวา ๖ ลานคน และฆาเชลยศกสงครามชาวรสเซยและโปแลนดไปอก ๕ ลานคน และฆาคนเยอรมนไปกวา ๔ แสนคน มาจากการเลอกตง!

จะเหนไดวาประเทศสหรฐอเมรกา ประเทศฝรงเศส และประเทศเยอรมน ลวนแตเคยลมเหลวกบการปกครองในระบอบประชาธปไตยมาแลวทงสน ไมมประเทศใดเลยทประสบความส าเรจกบประชาธปไตย หรอเปนประชาธปไตยมาตงแตเรมตน เพราะไมมชนชาตใดเกดมาเปนชนชาตประชาธปไตย คนองกฤษกมไดเกดมาเปนประชาธปไตย นบตงแต Magna Carta ในป ค.ศ. ๑๒๑๕ ซงถอเปนจดเรมตนของประชาธปไตยในองกฤษ ตลอดระยะเวลาประมาณ ๘๐๐ ป ประวตศาสตรของประเทศองกฤษกเตมไปดวยการนองเลอดและสงครามกลางเมอง

แลวอะไรคอสงทท าใหประชาธปไตยประสบความส าเรจในประเทศเหลาน เราสามารถสรปไดวา ปจจยของความส าเรจของประชาธปไตยนน เปนเรองของ ระบบทด ประมาณ ๕๐ เปอรเซนตเทานน อก ๕๐ เปอรเซนต หรออาจจะมากกวานน เปนเรองของ คน เพราะตอใหมระบบทด หรอมรฐธรรมนญทด แตคนใชไมเปนหรอไมเคารพ ตอใหมรฐธรรมนญดกจะฉกทง ดงนนเพยงมรฐธรรมนญทดหรอมระบบทดจงหามความหมายไม

ในระบอบประชาธปไตย คน จงเปนสงทส าคญไมนอยไปกวา ระบบ ถงแมเทาทผานมาเราพอจะเขาใจความขอนกนอยบาง เราจงพยายามสราง “จตส านกประชาธปไตย” ใหกบประชาชน เราจงพยายาม “เผยแพรประชาธปไตย” กนมาตลอดเวลา แตท าไมประชาธปไตยไทยถงยงลมเหลว ทงๆ ทเราบงคบใหเดกของเราเรยนในโรงเรยนเปนเวลาถง ๑๕ ป ในโรงเรยน “เรยน” อะไร ท าไมเราจงยงไมสามารถ “ปลกฝงประชาธปไตย” ใหกบคนของเรา มอะไรบางอยางทเราท าผดพลาดไปหรอไม?

แลว “ประชาธปไตย” ทเราอยากจะเผยแพร อยากจะปลกฝง อยากจะสรางจตส านก คออะไร จรงๆ แลวเราเขาใจ “ประชาธปไตย” กนแคไหน เราเขาใจกนอยางแทจรงหรอไมวา “ประชาธปไตย” คออะไร? กอนทจะพดถงเรองอนตอไป เราจงควรจะมารวมกนท าความเขาใจเรอง “ประชาธปไตย” กนเสยกอนวา แททจรงแลว “ประชาธปไตย” คออะไรกนแน

ความหมายของ “ประชาธปไตย” และจดเรมตนของ “ประชาธปไตย” ในประเทศไทย

ประชาธปไตย มาจากค าวา ประชา บวกกบค าวา อธปไตย ซงแปลวา อ านาจสงสดของประเทศ “ประชาธปไตย” จงหมายถง ระบอบการปกครองทอ านาจสงสดของประเทศเปนของประชาชน ประเทศทปกครองดวยระบอบ “ประชาธปไตย” ประชาชนจงมฐานะเปน “เจาของประเทศ ” เมอประชาชนเปนเจาของประเทศ ประชาชนจงเปนตองผปกครองตนเอง หรอตองปกครองกนเอง ดงนน ประชาธปไตยจงตองเปนการปกครอง โดยประชาชน ค ากลาวของอบราฮม ลนคอลน ประธานาธบดสหรฐอเมรกาในป

4

ค.ศ. ๑๘๖๓ ทวา “การปกครองของประชาชน การปกครองโดยประชาชน การปกครองเพอประชาชน” ซงเปนนยามของ “ประชาธปไตย” 3

ทถกอางองมากทสดนน ค าวา การปกครองเพอประชาชน ทกระบอบตางกสามารถ ท าเพอ หรอ อางวา ท าเพอประชาชนไดทงสน สวน ของประชาชน นน ไมวาระบอบอะไรกยงอางวาเปนของประชาชนได ดงนนสงทส าคญทสดคอ โดยประชาชน เพราะเมอเราสรางระบอบการปกครอง โดย ประชาชนขนมาได ระบอบการปกครองนนยอมเปนระบอบการปกครอง ของ ประชาชนโดยตวของมนเอง และเมอสรางระบอบการปกครองโดยประชาชนทเปนของประชาชนขนมาได ระบอบนนกยอมเปนไป เพอ ประชาชน ดงนน ถาเราตองการระบอบการปกครองทเปนไปเพอประชาชน เราจงตองสรางระบอบการปกครองโดยประชาชน นนคอใหประชาชนปกครองตนเอง และนคอความหมายของ “ประชาธปไตย” – การปกครองทอ านาจสงสดเปนของประชาชนและเปนการปกครองโดยประชาชน

ในประเทศไทยนน อ านาจสงสดของประเทศ หรอ อ านาจอธปไตย ไดกลายเปนของประชาชนในวนท ๒๗ มถนายน ๒๔๗๕ เมอไดมการประกาศใช รฐธรรมนญฉบบแรก ทมชอวา “พระราชบญญตธรรมนญการปกครองแผนดนสยามชวคราว พทธศกราช ๒๔๗๕” ซงมค าปรารภและมาตราแรกดงตอไปน

“โดยทคณะราษฎรไดขอรองใหอยใตธรรมนญการปกครองแผนดนสยาม เพอบานเมองจะไดเจรญขน และโดยทไดทรงยอมรบตามค าขอรองของคณะราษฎร จงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตราพระราชบญญตขนไวโดยมาตราตอไปน มาตรา ๑ อ านาจสงสดของประเทศนนเปนของราษฎรทงหลาย ...”

รชกาลทเจดไดทรงลงพระปรมาภไธยททายรฐธรรมนญฉบบนโดย ไมมผลงนามรบสนองพระบรมราชโองการ ซงแตกตางไปจากรฐธรรมนญอก ๑๗ ฉบบตอมาหลงจากนน รวมถงพระราชบญญต และพระราชก าหนดทกฉบบทประกาศใชหลงจากนนเปนตนมา ทตองมผลงนามรบสนองพระบรมราชโองการเสมอ การทหลงจากนนเปนตนมาตองมผลงนามรบสนองพระบรมราชโองการกเพราะวา นบตงแตวนท ๒๗ มถนายน ๒๔๗๕ อ านาจสงสดของประเทศไดกลายเปนของราษฎรทงหลายไปแลว การทพระมหากษตรยจะทรงใชพระราชอ านาจได จงตองมตวแทนราษฎรเปนผทลเกลาฯ ขนไป โดยผ ทลเกลาฯ จะเปนผลงนามรบสนองพระบรมราชโองการเมอทรงโปรดเกลาฯ ลงมา รฐธรรมนญทกฉบบจงไดบญญตไวเปนหลกการวา “บทกฎหมาย พระราชหตถเลขา และพระบรมราชโองการอนเกยวกบ

3 “That government of the people, by the people, for the people shall not perish from the earth.” เปนประโยคสดทายของสนทรพจนเกตตสเบรก หรอ Gettysburg’s Address ทอบราฮม ลนคอลนไดกลาวทเมอง Gettysburg เปนสนทรพจนสนๆ ตามประวตศาสตรลนคอลนใชเวลากลาวเพยงสองนาทครงเทานน และโดยขอเทจจรงแลวเราจะไมพบค าวา “democracy” หรอ “ประชาธปไตย” อยในสนทรพจนฉบบนเลย ทค าวา “การปกครองของประชาชน การปกครองโดยประชาชน การปกครองเพอประชาชน” ไดกลายเปน “นยาม” ของประชาธปไตยนน เปนเรองทเกดขนในภายหลง

5

ราชการแผนดน ตองมรฐมนตรลงนามรบสนองพระบรมราชโองการ ...” (ม. ๑๙๕ รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๕๐) แตกอนหนาวนท ๒๗ มถนายน ๒๔๗๕ อ านาจสงสดยงคงเปนของพระองค เมอทรงจะโปรดเกลาฯ จงทรงมพระราชอ านาจทจะท าไดโดยพระองคเอง โดยไมตองมผ ทลเกลาฯ ขนไป

รฐธรรมนญฉบบ ๒๗ มถนายน ๒๔๗๕ จงมฐานะเปน หนงสอมอบอ านาจสงสดของประเทศ โดยพระมหากษตรยซงเปนเจาของอ านาจแตเดม ไดทรงลงพระปรมาภไธยมอบอ านาจนนใหกบ “ราษฎรทงหลาย” ดวยพระองคเอง พระราชบญญตธรรมนญการปกครองแผนดนสยามชวคราว พทธศกราช ๒๔๗๕ จงเปน รอยตอ ระหวาง ระบอบราชาธปไตย ทอ านาจสงสดเปนของพระมหากษตรย กบ ระบอบประชาธปไตย ทอ านาจสงสดเปนของประชาชน และระบอบประชาธปไตยท “อ านาจสงสดของประเทศเปนของราษฎรทงหลาย” โดยมพระมหากษตรยทรงเปนประมขภายใตรฐธรรมนญ จงเรมตนในประเทศไทยนบแตบดนนคอวนท ๒๗ มถนายน ๒๔๗๕

เมออ านาจสงสดของประเทศไดกลายเปนของประชาชน ประชาชนจงเปลยนฐานะจากผอาศย กลายเปนเจาของประเทศ โดยพระเจาแผนดนซงเปนเจาของประเทศแตเดมไดมอบความเปนเจาของประเทศใหกบประชาชนโดยพระองคเอง เมอประชาชาชนเปนเจาของประเทศ ประชาชนจงยอมม สทธและเสรภาพ ในประเทศ ท านองเดยวกบเจาของบานยอมมสทธและเสรภาพในบานของตนเอง ประชาธปไตยจงแตกตางไปจากระบอบการปกครองระบอบอน เพราะระบอบอนประชาชนไมใชเจาของประเทศ หากเปนเพยง ผอาศย และจะมสทธเสรภาพเพยงเทาทผมอ านาจของประเทศจะ อนญาต ใหมเทานน

ดงนน ประชาธปไตยจงกอใหเกด หลกสทธเสรภาพ และตองมการประกนสทธเสรภาพใหกบประชาชนผเปนเจาของประเทศ และโดยทประชาชนรวมกนเปนเจาของประเทศ ซงตามหลกกฎหมายในเรองการเปน เจาของรวม นน ถาของสงใดมเจาของมากกวาหนงคน ทกคนยอมมสวนเปนเจาของในสงของนนอยางเสมอกน ถาเอาไปขายกตองแบงใหมสวนแบงไปเทาๆ กน ดงนน ในระบอบประชาธปไตย ประชาชนทกคน – ไมวาจะเปนเพศไหน หรอมการศกษาสงต าอยางไร หรอยากดมจนแคไหน หรอนบถอศาสนาใด – ยอมมสวนเปนเจาของประเทศอยางเสมอกน ท านองเดยวกนกบการทคนหลายคนรวมกนเปนเจาของบานหลงหนง เจาของบานทกคนยอมมสทธและมเสรภาพในบานหลงนอยางเสมอกน โดยเหตน ประชาธปไตยนอกจากจะท าใหเกดสทธเสรภาพ ยงท าใหเกด หลกความเสมอภาค ขนมาพรอมกนดวย

ในประเทศทปกครองดวยระบอบประชาธปไตยประชาชนจงมความเทาเทยมกน ในระบอบนประชาชนจะเปนเจาของชวต มสทธสวนบคคล และมเสรภาพในการเลอกวถชวตของตนเอง โดยทไมจ าเปนตองคดเหมอนกน เชอเหมอนกน หรอเหนเหมอนกน หากสามารถทจะ แตกตาง กนได ประชาธปไตยจงเปนเรองของความ หลากหลาย ภายใตหลกความเสมอภาค ส าหรบในเรองอนเปนเรองของสวนรวม หรอในเรองของการเมองการปกครอง โดยเหตทประชาชนแตกตางกนและมความเหนท

6

แตกตางกนได หากไมสามารถ เหนพองตองกน ได ประชาธปไตยซงเปน การปกครองโดยประชาชน กจะตองตดสนปญหาโดยใช หลกเสยงขางมาก (majority rule) แตการใชหลกเสยงขางมากอยางเดยว จะกลายเปน เผดจการเสยงขางมาก ไปได ประชาธปไตยจงตองมการ คมครองสทธของเสยงขางนอย (minority rights) ดวย เพราะประชาธปไตยมใชระบอบการปกครองแบบพวกมากลากไป หรอระบอบพวกมากเปนใหญ เสยงขางมากจงตองรบฟงและเคารพเสยงขางนอยดวย หลกประชาธปไตยทงสามประการนคอ หนง อ านาจสงสดเปนของประชาชนและเปนการปกครองโดยประชาชน สอง หลกสทธเสรภาพและหลกความเสมอภาค และ สาม หลกการปกครองโดยเสยงขางมากทคมครองเสยงขางนอย คอความหมายและหลกการพนฐานของ “ประชาธปไตย” ประชาชนชาตใดทตองการปกครองดวยระบอบประชาธปไตย จะตองน าหลกการดงกลาวนมาเขยนเปน กตกา เพอใชในการปกครองตนเองของประชาชน กตกานกคอ รฐธรรมนญ นนเอง

ประชาธปไตยคอการปกครองโดย “กตกา” ทมาจากประชาชน

ท าไม ฟตบอล จงแขงขนกนได ทงๆ ทเปนเรองของคนสองกลมทมประโยชนสวนทางกนอยางสนเชง ค าตอบกคอ เพราะฟตบอลม “กตกา” ในการแขงขน คนทกชาตทกภาษาจงมาแขงขนฟตบอลกนไดทกๆ ๔ ป นกบอลไมวาจะมคาตวสงแคไหน หรอไมมคาตวแมแตบาทเดยว เมออยในสนามนกบอลทกคนลวนแตเทาเทยมใตกตกาเดยวกน ใครท าผดกตกากมสทธไดใบเหลองหรอใบแดงอยางเสมอกน ประเทศร ารวยแคไหนหรอยากจนเพยงไรเมออยในสนามทกทมลวนมสทธตกรอบไดเหมอนๆ กน ประชาธปไตยกเปนเชนเดยวกบการแขงขนฟตบอล คอ ประชาชนเหนแตกตางหรอมประโยชนขดแยงกนได แตตองม “กตกา” และใช “กตกา” ในการตดสนปญหาความขดแยง ซงท าใหประชาชนถงแมจะแตกตาง แตจะอยรวมกนไดโดยไมใชก าลง

ระบอบประชาธปไตยจงตองใช “กตกา” ในการปกครอง การปกครองโดย “กตกา” กคอ การปกครองโดยกฎหมาย (The Rule of Law) หรอทเรยกวา “นตรฐ” ซงหมายถงรฐทปกครองโดยกตกา มใชปกครองโดย อ าเภอใจ หรอ ใชก าลง โดยทกคนจะตองอยภายใตกตกาหรอกฎหมายอยางเสมอกน รฐบาลกจะตองอยภายใตกฎหมาย และจะมอ านาจกระท าการใดทกระทบตอสทธเสรภาพประชาชนไดตอเมอมกฎหมายใหอ านาจไวเทานน และเนองจากประชาธปไตยคอการปกครองโดยประชาชน กฎหมายทใชในการปกครองจงตองมาจากประชาชน กฎหมายในระบอบประชาธปไตยจงมใช ค าสงของผมอ านาจ หากเปน การตกลงกนของประชาชน วาจะอยรวมกนโดยมกตกาอยางไร และโดยเหตทในรฐสมยใหมประชาชนมเปนจ านวนมากจนไมสามารถจะไปออกกฎหมายดวยตนเองโดยตรงได การออกกฎหมายจงท าโดยผานผแทน และนเองคออ านาจหนาทของสภาผแทนราษฎร “สภา” ของ “ผแทนราษฎร” ท “ราษฎร” ไดเลอกเขาไปท าหนาทออกกฎหมายแทนตนเอง

7

ในระบอบประชาธปไตย อ านาจของรฐบาลหรอ ฝายบรหาร จงมาจากกฎหมายทตราขนมาโดย ฝายนตบญญต ทมาจากประชาชน ถาหากรฐบาลละเมดกฎหมาย หรอใชอ านาจโดยไมชอบดวยกฎหมาย ฝายตลาการ หรอศาลจะเปนผใชอ านาจตความกฎหมายในการตดสน เพอควบคมการใชอ านาจใหเปนไปตามกฎหมายทมาจากประชาชน และนคอ หลกการแบงแยกอ านาจ ของระบอบประชาธปไตย ทตองมการแบงแยกอ านาจออกเปน อ านาจนตบญญต (ตรากฎหมาย) อ านาจบรหาร (ใชกฎหมาย) และ อ านาจตลาการ (ตความกฎหมาย) เพอใหเกดการตรวจสอบและถวงดลอ านาจ (checks & balances) มใหผมอ านาจใชอ านาจไดตามอ าเภอใจ หากตองใชภายใตกฎหมายหรอกตกาทมาจากประชาชน

ประเทศทปกครองดวยระบอบประชาธปไตยจะตองน าหลกการทงหลายเหลานมาบญญตไวในรฐธรรมนญ ในระบอบประชาธปไตยรฐธรรมนญจงเปน กฎหมายสงสด เปน กฎหมายของกฎหมาย ทก าหนดวา กฎหมายหรอกตกาทใชในการปกครองจะบญญตออกมาโดยกระบวนการอยางไร ทงจะตองมการก าหนดระบบและรปแบบทใชในการปกครอง พรอมกบมการประกนสทธเสรภาพของประชาชน

รฐธรรมนญในระบอบประชาธปไตยจงมฐานะเปน สญญาประชาคม ของคนในชาตทตกลงกนวาจะปกครองกนดวยระบอบประชาธปไตย โดยใชกตกาตามทตกลงกนไวในรฐธรรมนญ และนคอความหมายของ รฐธรรมนญ ในระบอบประชาธปไตย

ประชาธปไตยจะประสบความส าเรจได ประชาชนจะตองเปน “พลเมอง” ตามระบอบประชาธปไตย

การปกครองในระบอบ “ประชาธปไตย” ไมเพยงแตจะตองมกตกา หรอรฐธรรมนญทจะก าหนด รปแบบหรอ ระบบ ทใชในการปกครองประเทศภายใตหลกการดงทไดกลาวมาเทานน สงทส าคญไมนอยไปกวากนกคอ คน หรอประชาชน – ผซงเปน “เจาของประเทศ” ทมสทธเสรภาพในประเทศอยางเสมอภาคกน – จะตองม ความสามารถ ในการปกครองกนเอง ระบอบประชาธปไตยทเปนการปกครอง โดยประชาชน หรอการปกครองท ประชาชนปกครองตนเอง จงจะประสบความส าเรจได “พลเมอง” ของระบอบประชาธปไตย จงไมเหมอนกบ “พลเมอง” ของการปกครองระบอบอน “พลเมอง” ของระบอบอนจะมคณสมบตอยางไร จะเปนไปตามแตใจของผมอ านาจของประเทศนน ขณะท “พลเมอง” ของระบอบประชาธปไตย จะเปนเจาของอ านาจสงสดของประเทศ และจงยอมมฐานะเปนเจาของประเทศ ดงนน “พลเมอง” ของระบอบประชาธปไตย จงมอสรภาพในการเลอกวถชวต และมสทธเสรภาพอยางเสมอภาคกน อยางไรกตามถาหากเจาของประเทศแตละคนคดถงแตสทธเสรภาพของตนเอง หรอเอาแต อ าเภอใจ โดยไมค านงถงผอนทกมสทธเสรภาพเสมอกน ไมค านงถงสวนรวม หรอเหนแตประโยชนของตนเอง สงคมกยอมเตมไปดวยความวนวาย เตมไปดวยปญหา และประชาธปไตยกยอมไปไมรอด

8

“ความเปนพลเมอง” (citizenship) ของระบอบประชาธปไตยจงหมายถง การเปนสมาชกของสงคมทม อสรภาพ ควบคกบ ความรบชอบ และม สทธเสรภาพ ควบคกบหนาท โดยมความสามารถในการยอมรบความแตกตาง และเคารพกตกาในการอยรวมกน พรอมทงมสวนรวมรบผดชอบตอความเปนไปและการแกไขปญหาสงคมของตนเอง4

ประเทศตางๆ ทปกครองโดยระบอบประชาธปไตยทประสบความส าเรจแลว อาจมการใหน าหนกคณสมบตของ “ความเปนพลเมอง” ทแตกตางกนบาง5 แตโดยสรปแลว “พลเมอง” ในระบอบประชาธปไตย ประกอบไปดวยลกษณะหกประการดงตอไปนคอ หนง มอสรภาพและพงตนเองได สอง เคารพสทธผอน สาม เคารพความแตกตาง ส เคารพหลกความเสมอภาค หา เคารพกตกา และ หก มสวนรวมแกปญหาโดยเรมตนทตนเอง ซงจะไดกลาวเปนล าดบไปดงน

(๑) มอสรภาพและพงตนเองได – ระบอบประชาธปไตยคอระบอบการปกครองทประชาชนเปนเจาของอ านาจสงสดของประเทศ ประชาชนในประเทศจงมฐานะเปนเจาของประเทศ เมอประชาชนเปนเจาของประเทศ ประชาชนจงเปนเจาของชวต และมสทธเสรภาพในประเทศของตนเอง ท านองเดยวกบเจาของบานมสทธเสรภาพในบานของตน ระบอบประชาธปไตยจงท าใหเกด หลกสทธเสรภาพ และท าใหประชาชนม อสรภาพ คอเปนเจาของชวตตนเอง “พลเมอง” ในระบอบประชาธปไตยจงเปน ไท คอเปน อสระชน และสามารถพงตนเองได และไมยอมตนอยภายใตอทธพลอ านาจ หรอภายใต “ระบบอปถมภ” ของผใด เดกจะกลายเปน “ผใหญ” และเปน “พลเมอง” หรอสมาชกคนหนงของสงคมไดอยางแทจรง เมอสามารถรบผดชอบตนเองได

(๒) เคารพสทธผอน – ในระบอบประชาธปไตย ทกคนเปนเจาของประเทศ ทกคนจงม สทธเสรภาพ แตถาทกคนใชสทธเสรภาพโดยค านงถงแตประโยชนของตนเอง หรอเอาแตความคดของตนเองเปนทตง โดยไมค านงถงสทธเสรภาพของผอน หรอไมสนใจวาจะเกดความเดอดรอนแกผใด ยอมจะท าใหเกดการใชสทธเสรภาพทกระทบกระทงกนจนกระทงไมอาจทจะอยรวมกนอยางผาสกตอไปได ประชาธปไตย กจะกลายเปน อนาธปไตย เพราะทกคนเอาแตสทธเสรภาพของตนเองเปนใหญ สดทายประเทศชาตยอมจะไปไมรอด การใชสทธเสรภาพในระบอบประชาธปไตยจงจ าเปนตองม ขอบเขต คอใชสทธเสรภาพไดเทาทไมละเมดสทธเสรภาพของผอน “พลเมอง” ในระบอบประชาธปไตยจงตอง เคารพ สทธเสรภาพของผอน และจะตองไมใชสทธเสรภาพของตนไป ละเมด สทธเสรภาพของผอน รฐธรรมนญ

4 Civic Education: Practical Guidance Note, United Nations Development Programme Bureau for

Development Policy, Democratic Governance Group, 2004, p. 5; Bryan S. Turner, “Contemporary

problems in the theory of citizenship”, Citizenship and Social Theory, 2000. 5 Civic Education Study, International Association for the Evaluation of Educational Achievement

(IEA), 1999.

9

แหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๕๐ มาตรา ๒๘ วรรคหนงจงบญญตวา “บคคลยอมใช ... สทธเสรภาพของตนไดเทาทไมละเมดสทธและเสรภาพของบคคลอน ...”6

(๓) เคารพความแตกตาง – เมอประชาชนเปนเจาของประเทศ ประชาชนจงม เสรภาพ ในประเทศของตนเองดงทไดกลาวมาแลว ระบอบประชาธปไตยจงใหเสรภาพ และยอมรบความหลากหลายของประชาชน ประชาชนจงแตกตางกนได ไมวาจะเปนเรองการเลอกอาชพ วถชวต ความเชอทางศาสนา หรอความคดเหนทางการเมอง ดงนน เพอมให ความแตกตาง น ามาซง ความแตกแยก “พลเมอง” ในระบอบประชาธปไตยจงตอง ยอมรบ และ เคารพ ความแตกตางของกนและกน เพอใหสามารถ อยรวมกนได ถงแมจะแตกตางกน และจะตองไมมการใชความรนแรงตอผทเหนแตกตางไปจากตนเอง ถงแมจะไมเหนดวย แตจะตองยอมรบวา คนอนมสทธทจะแตกตางหรอมความคดเหนทแตกตางไปจากเราได และตองยอมรบโดยไมจ าเปนทจะตอง เขาใจ วาท าไมเขาถงเชอหรอเหนแตกตางไปจากเรา และไมตองพยายามไปบงคบใหคนอนมาคดเหมอนเรา “พลเมอง” จงคยเรองการเมองกนในบานได ถงแมจะเลอกพรรคการเมองคนละพรรค หรอมความคดเหนทางการเมองคนละขางกนกตาม

(๔) เคารพหลกความเสมอภาค – อ านาจสงสดของประเทศนนเปนของประชาชนทกคน ประชาชนทกคนจงเปนเจาของประเทศ รวมกน เมอเปนเจาของรวมกน ทกคนจงมสวนในประเทศอยางเทาๆ กน ดงนน ประชาชนทกคนไมวาจะเปนใคร ไมวาจะร ารวย หรอยากจน ไมวาจะจบดอกเตอรหรอจบ ป. ๔ ไมวาจะมอาชพอะไร ไมวาจะเปนเจานายหรอเปนลกนอง สงตางๆ เหลานเปนเพยง ความแตกตาง โดยทกคนลวนแต เทาเทยมกน ในฐานะทเปน เจาของประเทศ ดงนน “พลเมอง” จงตอง เคารพหลกความเสมอภาค และจะตอง เหนคนเทาเทยมกน คอเหนคนเปน แนวระนาบ (horizontal) เหนตนเทาเทยมกบคนอน และเหนคนอนเทาเทยมกบตน ไมวาจะยากดมจน ทกคนลวนม ศกดศรของความเปนเจาของประเทศ อยางเสมอกน ถงแมจะมการพงพาอาศยแตจะเปนไปอยาง เทาเทยม ซงจะแตกตางอยางสนเชงจากสงคมแบบ อ านาจนยม ในระบอบเผดจการ หรอสงคม ระบบอปถมภ ซงโครงสรางสงคมจะเปน แนวดง (vertical) ทประชาชนไมเสมอภาค ไมเทาเทยม ไมใชอสระชน และมองเหนคนเปนแนวดง มคนทอยสงกวา และมคนทอยต ากวา โดยจะ ยอม คนทอยสงกวา แตจะ เหยยด คนทอยต ากวา ซงมใชลกษณะของ “พลเมอง” ในระบอบประชาธปไตย

(๕) เคารพกตกา – ประชาธปไตยตองใช กตกา หรอ กฎหมาย ในการปกครอง ไมใช อ าเภอใจ หรอ ใชก าลง โดยทกคนตองเสมอภาคกนภายใตกตกานน แตถงแมจะมกฎหมาย หรอมกตกา แตหากวาประชาชนไมเคารพ หรอไมปฏบตตาม กตกากหามประโยชนอนใดไม ระบอบประชาธปไตยจงจะประสบ

6 ขอความโดยครบถวนคอ “บคคลยอมอางศกดศรความเปนมนษยหรอใชสทธและเสรภาพของตนไดเทาทไมละเมดสทธและเสรภาพของบคคลอน ไมเปนปฏปกษกบรฐธรรมนญ หรอไมขดตอศลธรรมอนดของประชาชน” ซงเปนขอความเดยวกนกบมาตรา ๒๘ วรรคหนงของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๔๐

10

ความส าเรจได ตอเมอม “พลเมอง” ท เคารพกตกา และ ยอมรบผล ของการละเมดกตกา “พลเมอง” จงตองเคารพ “กตกา” ถามปญหาหรอมความขดแยงเกดขนกตองใชวถทางประชาธปไตยและใชกตกาในการแกไข ไมเลนนอกกตกา และไมใชก าลงหรอความรนแรง

(๖) รบผดชอบตอสงคมโดยเรมตนทตนเอง – สงคมหรอประเทศชาตมได ดขน หรอ แยลง โดยตวของมนเอง ทสงคมแยลงไปทกวนน เปนเพราะ การกระท า ของคนในสงคม ในทางกลบกนสงคมกยอมจะดขนไดดวย การกระท า ของคนในสงคม “พลเมอง” ในระบอบประชาธปไตย จงเปนผทตระหนกวาตนเองเปน สมาชกคนหนงของสงคม และรบผดชอบตอการกระท าของตน “พลเมอง” จงไมใชคนทใชสทธเสรภาพตามอ าเภอใจ แลวท าใหสงคม เสอม หรอเลวรายลงไป หากเปนผทใชสทธเสรภาพโดยตระหนกอยเสมอวาการกระท าใดๆ ของตนเองยอมมผลตอสงคมและสวนรวม “พลเมอง” จงมองตนเองเชอมโยงกบสงคม เหนตนเองเปนสวนหนงของปญหา และมสวนรวมในการแกไขปญหานนโดยเรมตนทตนเอง หรอลงมอท าดวยตนเอง ไมใชเอาแตเรยกรองคนอน หรอเรยกรองรฐบาลใหแกปญหา โดยตนเองกกอปญหานนตอไป “พลเมอง” จง แกปญหา ดวยการ ไมกอปญหา นนหมายความวา ปญหาจะไดรบการแกไขตงแตยงไมเกดดวยซ าไป

คณสมบตของ “พลเมอง” ทงหกประการน เราสามารถสรปใหสนลงไดเหลอสามประการคอ หนง เคารพผอน – เคารพสทธผอน เคารพความแตกตาง เคารพหลกความเสมอภาค สอง เคารพกตกา และ

มอสรภาพและพงตนเองได

เคารพหลกความเสมอภาค

รบผดชอบตอสงคมโดยเรมตนทตนเอง

เคารพกตกาหรอกฎหมาย เคารพความ

แตกตาง

เคารพสทธผอน

พลเมอง

เปนเจาของชวตตนเอง ไมอยใตการ

ครอบง าหรอความอปถมภของใคร และใชสทธเสรภาพโดยมความรบผดชอบ

สงคม

ตระหนกวาตนเปนสมาชกคนหนงของสงคม และมสวนรวมในการแกปญหาโดยไมกอปญหา และลงมอดวยตนเอง

ยอมรบความแตกตางและเคารพผอนทแตกตางจากตนเอง

เคารพกตกา เคารพกฎหมาย ไมใชก าลง

แกปญหา และยอมรบผลของการละเมดกตกา

เหนคนเทาเทยมกน โดยมองคนเปนแนวระนาบ ไมใชแนวดง

ไมใชสทธเสรภาพของตน ไปละเมดสทธเสรภาพผอน

11

สาม รบผดชอบตอสงคมโดยเรมตนทตนเอง เมอประชาชนเปน “พลเมอง” กจะเปน พละ ของ เมอง หรอ ก าลงของเมอง ปญหาทกอยางของสงคมกจะแกไขได ประชาธปไตยกจะประสบความส าเรจ

ประชาธปไตยไมใชกฎธรรมชาต จงตองมการฝกฝนคนใหเปน “พลเมอง”:

การศกษาเพอความเปนพลเมอง (Civic Education) และตวอยางวธการจากตางประเทศ

ประชาธปไตยไมใชกฎธรรมชาต ความเสมอภาคกนกไมใชกฎธรรมชาต กฎธรรมชาตคอ ปลาใหญกนปลานอย ผแขงแรงกวายอมเปนผชนะ ผออนแอยอมพายแพ และการใชก าลงตดสนปญหาตางหากทเปนกฎธรรมชาต ประชาธปไตย – ซงเปนเรองของอารยะชน ทตองการจะไปใหพนจากการตดสนปญหากนดวยก าลงอยางปาเถอน – จงเปนสงทฝนธรรมชาต ดงนน การเหนคนเทาเทยมกน การยอมรบในความแตกตาง การเคารพสทธเสรภาพของผอน และการรบผดชอบตอสงคม อนเปนลกษณะของ “พลเมอง” ในระบอบประชาธปไตยดงทไดกลาวมา จงไมใชเรองทจะเกดขนมาไดเอง หากจะตองม การฝกฝน กนตงแตเดกๆ และในเรองความเขาใจระบอบประชาธปไตยดงทไดกลาวในตอนตน กมใชเรองทคนจะรไดเอง หากตอง เรยนร กนตงแตในโรงเรยน

ประเทศทงหลายทเคยลมเหลวกบการปกครองในระบอบประชาธปไตยมาแลว ดงเชน ประเทศสหรฐอเมรกา และประเทศเยอรมน ดงทไดกลาวมาขางตน สามารถประสบความส าเรจกบการปกครองดวยระบอบประชาธปไตยในทกวนนได กเพราะประเทศเหลานไดตระหนกวา ประชาธปไตยไมไดเกดขนมาเอง และคนไมไดมความสามารถขนมาไดเองในการปกครองโดยระบอบประชาธปไตย ประเทศเหลานจงมสงทเรยกวา Civic Education ซงผเขยนขอแปลเปนไทยวา “การศกษาเพอความเปนพลเมอง”7 เพอสอนและฝกฝนคนของเขาใหเปน พลเมอง ในระบอบประชาธปไตย โดยเรมสอนกนตงตงแตในชนอนบาล และชนประถม ตอเนองไปจนจบชนมธยมปลาย โดยหลายประเทศกมการเรยนการสอนไปถงในระดบมหาวทยาลยดวย8

ผเขยนขอยกตวอยาง วธการ ของ “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” ในประเทศสหรฐอเมรกาและประเทศเยอรมนมาใหด เพอทเราจะไดพอเขาใจถงความหมายของ “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” ไดมากขน สงแรกทเดกจะตองเรยนใน โรงเรยนอนบาล เมอมความขดแยงหรอมการทะเลาะกนเกดขน ก

7 ผเขยนเคยใชค าวา “การศกษาเพอสรางพลเมอง” เนองจากตองการใหชวยกน “สราง” พลเมอง แตความจรงแลว “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” จะตรงกบความหมาย Civic Education ในภาษาองกฤษมากกวา และเหนวาในขณะนคนไทย โดยเฉพาะอยางยงบคคลากรในวงการการศกษาของประเทศไทยไดมความตนตวในเรองนขนมามากแลว จงขอเปลยนมาใชค าวา “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” เพอใหถกตองตรงกบความหมายทแทจรง 8 ยกตวอยางเชนประเทศสหรฐอเมรกา ด Civic Education of Undergraduates in United States Research

Universities, Elizabeth Hollander, 2009, Tisch College of Citizenship and Public Service, Tufts University.

12

คอ หามตกน เมอมการทะเลาะกน ครจะจบแยกกนทนท และจะใหเรยนรกตกาพนฐานประการแรกของการอยรวมกนในสงคมตามระบอบประชาธปไตยคอ ขดแยงกนได แตหามใชความรนแรง

เมอขนชน ประถม เดกจะเรยนรเรองของ ความรบผดชอบ ซงเปนสงทก ากบการใชสทธเสรภาพ โดยจะถกฝกฝนให รบผดชอบตนเอง รบผดชอบตอผอน และ รบผดชอบตอสงคม ทกคนมสทธเสรภาพ แตตองไมใชสทธเสรภาพของตนไปละเมดสทธเสรภาพคนอน และท าสงใดจะตองค านงถงอยเสมอวาตนเองเปนสวนหนงของสงคม สงคมจะดขนหรอแยลงกอยทการกระท าของคนในสงคม เดกในประเทศทม “การศกษาเพอสรางพลเมอง” จงมสทธเสรภาพมากขนตามวยทโตขน พรอมๆ กบมความรบผดชอบมากขนตามไปดวย และไมใชเรยนรแต การแขงขน (competition) แตจะตองเรยนรเรอง การประนประนอม (compromise) และ การท างานรวมกบคนอน (cooperation) เพราะประชาธปไตยคอการอยรวมกนในสงคม จงตองสอนใหเดกเรยนรทจะแกไขความขดแยง เรยนรทจะตกลงกน และเรยนรทจะท างานและอยรวมกนกบผอน

เครองมอ หรอ วธการ ทโรงเรยนในสหรฐอเมรกาและประเทศเยอรมนใชในการสรางจตส านกของความเปนพลเมองใหกบเดกนกเรยนคอ การใหนกเรยนไดออกไป สมผสกบปญหาตางๆ ของชมชน ทอยรอบๆ โรงเรยน และใหตงค าถามวาไดพบเหนปญหาอะไรบาง จากนนจะใช กระบวนการกลม ในการท าใหเกดการถกเถยงแลกเปลยนความคดเหนเพอวเคราะหปญหา หาสาเหต และเสนอ โครงงาน ของกลมในการลงมอแกปญหา โดยครจะดแล แนะน า และใหค าปรกษาในการท าโครงงานใหเหมาะสมกบระดบอายและชนเรยน วธการนจะท าใหเดกนกเรยนไดเรมมองออกไปจากตนเองไปสคนอน ไดสมผสความเปนจรงทอยรอบๆ ตว เหนตนเองเปนสวนหนงของปญหา และเชอมโยงตนเองเปนสวนหนงของสงคม โดยกระบวนการกลมจะท าใหเกดการเรยนรทจะยอมรบความแตกตาง เคารพสทธ และรจกทจะท างานรวมกบผอน ส าหรบการลงมอปฏบตจะท าใหเกดจตส านกทจะเปนสวนหนงของสงคม และพฒนาไปสการเปน “พลเมอง” ทรวมกนรบผดชอบตอสงคม กระบวนการนในอเมรกาและประเทศเยอรมนเรมตนตงแต ชนประถมตอนปลาย หรอ มธยมตน และเปนเครองมอทส าคญทสดในการสรางประชาชนของเขาใหเปน “พลเมอง”

เมอเรมตนเปนพลเมองแลว กจะเรมเรยนเรอง การเมองการปกครอง อยางจรงจงในชนมธยม โดย มธยมตน จะเรยนเรอง การปกครองในระบอบประชาธปไตย และ ประวตศาสตรการเมอง มธยมปลาย จะเรยนเรอง รฐธรรมนญ และ การปกครองโดยกฎหมาย นกเรยนมธยมปลายตองเขาใจเรองหลกการของประชาธปไตย การปกครองโดยกฎหมายคออะไร ท าไมตองมการแบงแยกอ านาจเปนนตบญญต บรหาร และตลาการ การตรวจสอบถวงดลกนในระบอบประชาธปไตยคออะไร ประชาชนอยตรงไหน รวมทงเขาใจระบบการเมองและการเลอกตงของประเทศของตนเองตามสมควร

เมอจบมธยมปลาย อาย ๑๘ ป มสทธเลอกตง ประชาชนสวนใหญของประเทศเหลานจงไดรบการฝกฝนใหเปน “พลเมอง” แลว โดยเปน “พลเมอง” ทเหนคนเทาเทยม ยอมรบความแตกตาง เคารพสทธ

13

ผอน รบผดชอบตอสงคม และพรอมทจะมสวนรวมในระบอบประชาธปไตยอยางเตมตว เมอไปเลอกตงกจะไปใชสทธอยางทเปน “พลเมอง” คอไมถกครอบง าดวยอ านาจหรออทธพลใด ถาไปรบราชการกจะรวา เจาหนาทรฐ กเปน “พลเมอง” ทเสมอกนกบประชาชนคนอนๆ และเปนผท าหนาทใหบรการสาธารณะแกประชาชน มใชเจานายประชาชน ถาไปเปน ทหาร หรอ ต ารวจ กจะเขาใจวาตนเองเปน “พลเมองในเครองแบบ” (citizen in uniform) ทหารกจะไมยดอ านาจ ไมฉกรฐธรรมนญ ต ารวจกจะเปนผ “พทกษสนตราษฎร” ทท าหนาทรกษากฎหมายโดยเคารพสทธของประชาชน ถาไปเปน นกการเมอง กเขาใจวาประชาธปไตยและการปกครองโดยกฎหมายคออะไร บทบาทของผแทนปวงชนคออะไร และจะมศกดศร มอสรภาพ มความเสมอภาค จงไมยอมขายตว หรอยอมใหพรรคการเมองหรอนกการเมองทมต าแหนงใหญกวามาครอบง า

นอกจากจะมการศกษาเพอความเปนพลเมอง ในโรงเรยน แลว ในสหรฐอเมรกา และประเทศเยอรมน ยงมการศกษาเพอความเปนพลเมองทเปนการศกษา นอกโรงเรยน หรอการศกษานอกระบบ เพอใหม การศกษาเพอความเปนพลเมองส าหรบผใหญ (Adult Civic Education) ดวย โดยสงเสรมใหองคกรปกครองทองถน องคกรเอกชน รวมทงพรรคการเมอง มบทบาทอยางเตมทในเรองน ทงยงม การศกษาทางการเมอง (Political Education) ใหแกประชาชน โดยมหลกสตรวชาเรองการเมองการปกครอง รฐธรรมนญ สทธเสรภาพ การเลอกตง เปนตน เพอให “พลเมอง” ทสนใจสามารถเลอกเรยนไดอกดวย

การศกษาเพอความเปนพลเมองส าหรบผใหญน จะมความส าคญมากโดยเฉพาะอยางยงในชวง เรมตน ของการจดการศกษาเพอสรางพลเมอง เพราะถามเฉพาะแตการศกษาเพอความเปนพลเมองใหกบเดกรนใหมในโรงเรยน ผใหญหรอนกศกษามหาวทยาลยทผานโรงเรยนมาแลว กจะไมมโอกาสไดศกษาเพอ เปลยน ตนเองใหเปนพลเมองไดเลย ทกประเทศทเรมมการศกษาเพอความเปนพลเมองจงมการด าเนนการไปพรอมกน ทงกบเดกในโรงเรยน ซงเปนการมงไปทการสรางคนรนใหมใหเตบโตขนมาเปนพลเมอง และกบผใหญทผานโรงเรยนมาแลวดวย นคอหลกการและ ตวอยาง ของ การศกษาเพอสรางพลเมอง ทท าใหระบอบประชาธปไตยประสบความส าเรจในสหรฐอเมรกาและประเทศเยอรมน ถงแมวาบางท ระบบ จะมปญหา และบอยครงท คน กมปญหา แต คนสวนใหญ ทเปนพลเมองกจะชวยแกไขปญหากนไปไดตามวถทางประชาธปไตย และตามบทบาทหนาทของแตละคน

ถาประชาชนเปน “พลเมอง” จะเกด “สงคมพลเมอง” (Civil Society)

และประชาธปไตยจะเปนการปกครองโดยประชาชนอยางแทจรง

ถาประชาชนเปน “พลเมอง” ประชาธปไตยถงแมจะเปนระบอบประชาธปไตยแบบผแทน (Representative Democracy) คอประชาชนมไดใชอ านาจอธปไตยโดยตรง แตใชโดยผาน

14

การเลอกผแทน แตกยงคงเปนการปกครอง โดยประชาชน มใชการปกครองโดยผแทน หรอปกครองโดยนกการเมองหรอพรรคการเมอง เพราะประชาชนทเปน “พลเมอง” จะเปนอสระไมอยภายใตการครอบง าหรอการกะเกณฑของนกการเมองหรอผมอ านาจคนใด ประชาธปไตยของประเทศทมพลเมอง จงยงเปนประชาธปไตยทเปนการปกครองโดยประชาชน มใชปกครองโดยนกการเมอง

ตวอยางเชน ประเทศองกฤษ ในตอนทสงครามโลกครงทสองเพงสนสดลง ตอนนน วนสตน เชอรชล เปนนายกรฐมนตรทคนองกฤษนยมชมชอบมาก เพราะท าใหองกฤษชนะเยอรมน แตทงๆ ทเชอรชลมอ านาจมากและคนนยมมาก แตคนองกฤษกไมเลอกเชอรชลใหกลบมาเปนนายกรฐมนตร เพราะรวาเชอรชลไมเหมาะกบการบรหารประเทศในยคหลงสงคราม หรอใน สหรฐอเมรกา ถาประธานาธบดมาจากพรรครพบลกน และพรรครพบลกนมเสยงขางมากในสภาคองเกรส (สภาผแทนราษฎร) แตปรากฏวาประธานาธบดบรหารประเทศไมด ถงเวลาเลอกตง ส.ส. ซงสหรฐอเมรกามการเลอกตงทกๆ สองป ประชาชนจะเลอก ส.ส. พรรคเดโมแครต ใหเขาไป ถวงดล กบพรรครพบลกน ในทางกลบกน สมมตวาประธานาธบดจากพรรครพบลกนบรหารประเทศด แตพรรครพบลกนมเสยงขางนอยในสภาคองเกรส ประชาชนกจะเลอก ส.ส. ของพรรครพบลกนเขาสภาคองเกรสไปใหมากขน เพอสนบสนนการท างานของประธานาธบด นคอตวอยางของการปกครอง โดย ประชาชน ทประชาชนใชพรรคการเมองและนกการเมอง มใชถกนกการเมองหรอพรรคการเมองใช นคอ การเมองของพลเมอง ทจะมไดกแตในระบอบประชาธปไตย ทม “พลเมอง” เทานน เมอประชาชนในสงคมใดเปน “พลเมอง” มากถงจ านวนหนง (Critical Mass)

9 สงคมนน

กจะกลายเปน Civil Society หรอสงคมทประกอบดวย “พลเมอง” ทเอาใจใสในความเปนไปและมสวนรวมในการแกปญหาของชมชน ปญหาของสงคม และปญหาของบานเมอง Civil Society น เรามกจะแปลกนวา “ประชาสงคม” แททจรงแลว Civil Society กคอ “สงคมพลเมอง” หรอสงคมทประกอบดวย “พลเมอง” นนเอง

เมอเกด “สงคมพลเมอง” ขนมาแลว สงคมกจะเขมแขงในการถวงดลกบอ านาจ ทงอ านาจทางการเมองและอ านาจทางเศรษฐกจ การเมองภาคประชาชนจะเขมแขง การปกครองทองถนจะเขมแขง ชมชนจะเขมแขง ผบรโภคจะเขมแขง ประชาชนจะมบทบาทในการแกปญหาตางๆ ไมวาจะเปนปญหาสงคม ปญหาเศรษฐกจ ปญหาสงแวดลอม ปญหาศลธรรม ปญหาจราจร หรอปญหาอนๆ ทงหลาย กจะคลคลายแกไขไปไดแทบทงหมด10 เพราะสงคมจะไมรอคอยหรอเรยกรองใหรฐบาล หรอให ส.ส. มาแกไขใหแตอยางเดยวอกตอไป แตจะชวยกนแกไขทงสงคม ใครอยชมชนใด ใครอยภาคสวนไหน กจะชวยกนแกไขในสวนของตนเอง

9 Approaches to Civic Education: Lessons Learned, Office of Democracy and Governance, 2002. Critical

Mass น มจ านวนเทาใด จงจะเกด Civil Society ไมมตวเลขทชดเจน แตโดยทวไปแลวนาจะอยทประมาณ ๒๕ เปอรเซนตของประชากร 10

แมกระทงปญหาเศรษฐกจและปญหาความยากจน UNDP เหนวา Civic Education เปนองคประกอบส าคญในการแกปญหาความยากจน, Civic Education, p. 6.

15

“พลเมอง” ในระบอบประชาธปไตย มใชแค “พลเมองของประเทศ” แตตองเปน “พลเมองโลก” ดวย

“พลเมอง” ในระบอบประชาธปไตย จะมสวนรวมแกไขปญหาในทกๆ ระดบ อยในครอบครวกเปน “พลเมองของครอบครว” อยในชมชนกเปน “พลเมองของชมชน” อยในโรงเรยนกเปน “พลเมองของโรงเรยน” อยในมหาวทยาลยกเปน “พลเมองของมหาวทยาลย” อยในประเทศหรอในการมสวนรวมในการแกปญหาของประเทศกเปน “พลเมองของประเทศ” และในการเปน “พลเมอง” ในระบอบประชาธปไตยนน มไดสนสดแคการเปนพลเมองของประเทศตามทคนจ านวนมากเขาใจเทานน เพราะทกประเทศกตองสามารถอยรวมกนอยางสนตกบประเทศเพอนบานและประเทศอนๆ ในโลก และปญหาหลายประการในปจจบน เชน ปญหาโลกรอน จ าเปนททกประเทศในโลกตองชวยกนแกไข “พลเมอง” ในระบอบประชาธปไตยจงตองเปน “พลเมองโลก” (world citizen) ดวย จงจะเกดการรวมกนแกปญหาของมนษยชาต และเกดสนตภาพถาวรขนมาไดอยางแทจรง

ประเทศเยอรมนนนไดสราง “พลเมอง” ทเปน “พลเมองโลก” มาตงแตเรมม “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” หลงสงครามโลกครงทสอง เพราะประเทศเยอรมนเปนผกอสงครามโลกทงสองครง จงตองสราง “พลเมอง” ทเปน “พลเมองโลก” เพอเปนหลกประกนวาประเทศเยอรมนจะไมกอสงครามขนมาอก ขณะทสหรฐอเมรกาเพงมาตนตวสราง “พลเมอง” ทเปน “พลเมองโลก” หลงเหตการณ ๙/๑๑ มานเอง เพราะสหรฐอเมรกาไดเรมตระหนกวา การเปนมหาอ านาจทางการทหารและใชก าลงตดสนปญหากบประเทศอนๆ ไมสามารถท าใหสหรฐอเมรกาอยไดโดยสงบสขในโลกน

ความลมเหลวของประชาธปไตยหากไรพลเมอง

ในทางกลบกน ประเทศทปกครองดวยระบอบประชาธปไตยทมไดท าใหประชาชนเปนพลเมอง หรอไมม “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” ประชาธปไตยกจะลมเหลว และเตมไปดวยอปสรรคปญหา โดยมรปแบบหรอลกษณะของปญหาอยางนอยสามประการดงตอไปน

ประการทหนง เกดชนชนปกครองใหมทมาจากการเลอกตง โดยประชาชนมใชผปกครองทแทจรง หากเปนแตเพยง ความชอบธรรม ใหกบผทมาจากการเลอกตง และประชาชนหาไดมอสรภาพ หรอจตส านกของความเปนพลเมองไม หากเปนแตผอยภายใตระบบอปถมภของชนชนปกครองใหมทมาจากการเลอกตงเทานน

ประการทสอง เกดการแตกแยกกนในสงคม เพราะประชาชนไมยอมรบความแตกตาง และไมเคารพสทธเสรภาพของกนและกน ความเหนทตางกนจงน าไปสความแตกแยก ขดแยง และแบงเปนฝกฝาย พรรคการเมอง และ การเลอกตง กลายเปนสงทท าใหสงคม หรอชมชน หรอครอบครวแตกแยกกน ประชาธปไตยกลายเปนเรองของ พวก และ การแบงขาง ไมฟงซงกนและกน และถาขดแยงกนมาก แลว

16

มไดตดสนกนดวยความจรง กตกา และกระบวนการยตธรรม ในทสดกจะน าไปสความรนแรงและเหตการณนองเลอด หรออยางเลวรายทสดคอเกดสงครามกลางเมอง

ประการทสาม หรอถาไมเกดเหตการณรนแรงนองเลอด ประชาธปไตยทไรพลเมอง กจะเปนประชาธปไตยทใชสทธเสรภาพกนตาม อ าเภอใจ ทกคนอางแตสทธเสรภาพของตนเอง แตไมมใครพดถงความรบผดชอบตอสงคม ใครอยากท าอะไรกท า ไมเหนวาตนเองเปนสวนหนงทจะท าใหสงคมดขนหรอเลวลง สทธเสรภาพ กจะน าไปสความ เสอมทราม ของสงคมในทสด ประเทศไทยในขณะน ดเหมอนจะมปญหาหมดทงสามประการทกลาวมา เพราะประเทศไทยปกครองดวยระบอบประชาธปไตย แตไมม “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” แตอยางใด ประชาธปไตยของประเทศไทยจงลมเหลว เชนเดยวกบทลมเหลวในประเทศสวนใหญในทวปแอฟรกา ในอเมรกาใต และในเอเชยทไมมการศกษาเพอความเปนพลเมอง

ปญหาเรองการสอนวชา “หนาทพลเมอง” ในประเทศไทย

ทจรงแลวหลงเปลยนแปลงการปกครองในป ๒๔๗๕ นายปรด พนมยงค ผน าคณะราษฎร (อานวา คณะ – ราด – สะ – ดอน) ฝายพลเรอน ไดพยายามจะด าเนนการเรองการศกษาเพอความเปนพลเมอง โดยการกอตง “มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง” ขนมาในวนท ๒๗ มถนายน ๒๔๗๗ เพอทจะ “ประศาสนความรในวชาธรรมศาสตรและการเมองใหแกพลเมองใหมากทสดเทาทจะเปนไปได”11 แตในครงนนกยงมไดมการด าเนนการในระดบโรงเรยน และเมอเกดรฐประหารในป ๒๔๙๐ บานเมองกเขาสยคเผดจการ การศกษาเพอความเปนพลเมองของประเทศไทยจงตองยตลงไป

อยางไรกตามในป พ.ศ. ๒๕๐๓ กระทรวงศกษาธการไดก าหนดใหมหลกสตร “วชาหนาทพลเมอง” ส าหรบการศกษาขนพนฐานในโรงเรยน ซงเปนหลกสตรทใชจนถงป พ.ศ. ๒๕๒๑ จงไดมการยบ “วชาหนาทพลเมอง” ใหไปอยกบ “กลมสรางเสรมประสบการณชวต” ส าหรบหลกสตรระดบประถมศกษา และยบใหไปอยกบ “กลมสงคมศกษา” ส าหรบหลกสตรระดบมธยมศกษา “วชาหนาทพลเมอง” จงถกลดความส าคญจากการเปนวชาเฉพาะ กลายเปนสาระการเรยนรเพยงหนงสาระมาจนถงปจจบน ประเทศไทยจงไมใชวาไมเคยมการเรยนการสอนเรอง “ความเปนพลเมอง” แตอยางไรกตามเมอไดพจารณาในเนอหาหลกสตรแลว “วชาหนาทพลเมอง” ในชวงป พ.ศ. ๒๕๐๓ – ๒๕๒๑ ไมเหมอนกบ “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” หรอ Civic Education ทไดกลาวมา เพราะ “วชาหนาทพลเมอง” ทเคยมจะปลกฝงใหประชาชน ตองท า เพราะเปน หนาท ซงไมเหมอนกนกบ “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” ตามระบอบประชาธปไตย ท “พลเมอง” จะท าหนาทดวยความเตมใจ หรอท าดวย จตส านก ไมไดท าหนาทเพราะถกบงคบ 11

ค ากลาวในวนเปด “มหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง” (University of Moral and Political Sciences) ณ วนท ๒๗ มถนายน ๒๔๗๗ ทนายปรดเลอกวนท ๒๗ มถนายน ซงเปนวนทอ านาจสงสดไดกลายเปนของราษฎรทงหลาย เปนวนสถาปนามหาวทยาลยวชาธรรมศาสตรและการเมอง กนบวามความหมายเปนอยางมาก

17

นอกจากน “วชาหนาทพลเมอง” ในอดตยงคอนขางมงไปในเรองหนาทตอ “ชาต” หรอเปนเรอง “ชาตนยม” โดยไมใหความส าคญกบรอบๆ ตว หรอใหความส าคญกบเรองของชมชนของตนเอง “การศกษาเพอสรางพลเมอง” ตามระบอบประชาธปไตย จะเรมตนจากความรบผดชอบตอผอน และตอชมชนของตนเอง จากนนจงน าไปสความรบผดชอบตอสงคม และตอประเทศชาต แตอยางไรกตามการม “วชาหนาทพลเมอง” ทเปนวชาเฉพาะ มไดไปรวมอยกบวชาใดดงเชนในปจจบน อยางนอยยงท าใหคนไทยทผานการศกษาในโรงเรยนในชวงนนไดรบการปลกฝงใหมความผดชอบตอสวนรวมและประเทศชาตในระดบหนง หลงจากท “วชาหนาทพลเมอง” ถกยบไปรวมกบวชาอนตงแตป พ.ศ. ๒๕๒๑ มาจนถงปจจบน12 จงท าใหมปญหามากขน

ส าหรบเนอหาสาระตามหลกสตรปจจบนคอหลกสตร พ.ศ. ๒๕๕๑ กมงเนนไปท “ความร” เชน ม. ๑ ตองเรยนเรอง “หลกการ เจตนารมณ โครงสราง และสาระส าคญของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยฉบบปจจบน” และ “การแบงอ านาจและการถวงดลอ านาจอธปไตยทงสามฝาย คอนตบญญต บรหาร ตลาการ ตามทระบไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทยฉบบปจจบน” เปนตน13 ซงเปนสงทยากเกนไปและมากเกนไปส าหรบนกเรยน ม. ๑ ขณะทเนอหาสาระทตองเรยนในชนอนๆ กลวนแลวแตยากพอๆ กน การเรยนเพอจะเปน “พลเมอง” ของประเทศไทยจงเปนเรองของ “ความร” ทยากเกนไป ซงไมเพยงแตส าหรบนกเรยนแตส าหรบครผสอนซงสวนใหญมไดเรยนมาดานนโดยตรงดวย และจากการทผเขยนไดเปนวทยากรในการจดอบรมครผสอนวชาหนาทพลเมองในภาคตางๆ และจงหวดตางๆ ใหกบส านกงานการศกษาขนพนฐาน (สพฐ.) ในชวงเดอนพฤษภาคม – เดอนสงหาคม ๒๕๕๓ ทผานมา ผเขยนมโอกาสไดไปรบฟงปญหาและขอคดเหนจากครผสอนจากทวประเทศ สงทเปนขอสรปตรงกนทงประเทศคอ เนอหาทก าหนดไวในสาระแกนกลางนนมากเกนไปและยากเกนไปมาก การเรยน “วชาหนาทพลเมอง”

จงเปนวชาทนาเบอส าหรบนกเรยนและของคร และไมไดผลแตประการใดในการสรางพลเมอง ทกวนนโรงเรยนสวนใหญในประเทศไทยสอนแต การแขงขน แขงขนกนเพอเขามหาวทยาลย จน

เดกตองไป “เรยนพเศษ” กนตงแตชนอนบาล ครจ านวนไมนอยกมไดสอนนกเรยนในหองเรยนอยางเตมท เพราะจะเกบไวไปสอนตอนเรยนพเศษ ความจรงแลวการแขงขนมใชเรองเลวราย หากเปนเครองมอทส าคญในการกระตนใหเดกพฒนาศกยภาพของตนเอง แตการสอนใหแขงขนกนแตเพยงอยางเดยวโดยไมสอนเรองความรบผดชอบ และการอยรวมกบผอน จะน ามาซง ความเหนแกตว เมอจบจากโรงเรยนมาเขามหาวทยาลยกจะพบกบระบบการศกษาแบบ แยกสวน เรยนทละวชา เรยนครบกจบได ไมไดเชอมโยงกบความเปนไปนอกหองเรยน แลวกมกจะสอนแต “ความร” ในต ารา ไมคอยไดสอน “ความจรง” และ

12

ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พ.ศ. ๒๕๕๑ “หนาทพลเมอง” อยใน “กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม” โดยประกอบดวย ๕ สาระการเรยนรคอ สาระท ๑ ศาสนา ศลธรรม จรยธรรม สาระท ๒ หนาทพลเมอง วฒนธรรม และการด าเนนชวตในสงคม สาระท ๓ เศรษฐศาสตร สาระท ๔ ประวตศาสตร และสาระท ๕ ภมศาสตร ซงจะเหนไดวา “หนาทพลเมอง” มความส าคญนอยมาก 13

ตวชวดสาระการเรยนรแกนกลาง กลมสาระการเรยนร สงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑, น. ๖๘

18

ความเปนไปของสงคม ระบบการศกษาของประเทศไทยตงแตโรงเรยนจนมหาวทยาลยจงไมสามารถสราง “พลเมอง” ทมความรบผดชอบตอสงคมไดอยางทควรจะเปน

เมอไมม “พลเมอง” ประชาธปไตยของประเทศไทยจงลมเหลวมาโดยตลอด ประชาชนสวนใหญมไดเปน “พลเมอง” ทมอสรภาพ หากอยภายใต “ระบบอปถมภ” ของนกการเมองทมาจากการเลอกตง ความสมพนธระหวางประชาชนกบนกการเมองเปน แนวดง มใช แนวระนาบ ส.ส. จะใหการอปถมภและประโยชนแกประชาชน ประชาชนกเลอก ส.ส. คนนนเปน ส.ส. เพอใหความอปถมภแกตนเองตอไป “พรรคการเมอง” จงมกจะมใชเครองมอของประชาชนในการสรางเจตนารมณทางการเมองดงทควรจะเปน หากเปนทรวมกนของ “ผอปถมภ” ทมาจากการเลอกตง การจดตงรฐบาลเปนเรองของการจดสรรผลประโยชน และตามมาดวยเรองการถอนทนและคอรรปชน สดทายกจบดวยการรฐประหารและฉกรฐธรรมนญ ถงแมจะมความพยายามแกปญหาดวยการไป “เผยแพรประชาธปไตย” หรอ “สรางจตส านกประชาธปไตย” ใหกบประชาชนในตางจงหวด แตกลมเหลวมาโดยตลอด เพราะผทไปเผยแพรกไมรวาอะไรคอประชาธปไตย และไมเขาใจวา “จตส านกประชาธปไตย” คออะไร

จตส านกประชาธปไตยกคอความเปน “พลเมอง” นนเอง และความเปน “พลเมอง” นเองคอรากฐานของประชาธปไตย ซงเปนสงทประเทศไทยยงไมไดเรมตนท าอยางจรงจง และท าใหคนไทยไมมความสามารถในการปกครองในระบอบประชาธปไตย และเกดปญหามากมายในขณะน

การเปลยนประชาชนใหเปนพลเมอง : บทเรยนจากประเทศเยอรมน

หลงสงครามโลกครงทสองสนสดลงในป พ.ศ. ๒๔๘๘ ดวยความพายแพของประเทศเยอรมน ประเทศสมพนธมตร ๔ ประเทศทชนะสงคราม คอสหรฐอเมรกา องกฤษ ฝรงเศส และรสเซย ไดแยกประเทศเยอรมนออกเปน ๔ สวน และแบงกนครอบครอง จนกระทง ๔ ปใหหลง ประเทศฝายโลกเสรประชาธปไตย ๓ ประเทศคอ สหรฐอเมรกา องกฤษ และฝรงเศส จงไดอนญาตใหประชาชนชาวเยอรมนในเขตยดครองของตนมสทธในการปกครองตนเองอกครง ประเทศเยอรมน ๓ ใน ๔ สวนจากทเคยมจงฟนขนมาใหม โดยถกเรยกวา “เยอรมนตะวนตก” หรอ West Germany ในเวลาตอมา

ในขณะทก าลงจะรางรฐธรรมนญฉบบใหมกนนน ผน าและนกวชาการทรอดชวตจากสงครามโลกครงทสองไดตงค าถามวา เกดอะไรขนกบประชาธปไตยของเยอรมน เพราะ อดอลฟ ฮตเลอร นนมาจากการ เลอกตง ท าไมประชาธปไตยของประเทศเยอรมนจงกอใหเกดเผดจการเบดเสรจอยางฮตเลอรขนมาได ? ฮตเลอรซงกอสงครามโลกครงทสองทคราชวตคนยโรปไปกวา ๕๐ ลานคน และฆาคนยวมากกวา ๖ ลานคนดวยวธการอนโหดรายทารณ ทงยงฆาคนเยอรมนทตอตานหรอสงสยวาเปนฝายตรงขามไปมากกวาสองแสนคน และในทสดท าใหประเทศเยอรมนตองพนาศยอยยบจนแทบสนชาตเกดขนมาจากระบอบประชาธปไตยไดอยางไร ?

พวกเขาไดขอสรปวาความหายนะของระบอบประชาธปไตยของเยอรมนนน มทมาจาก ๒ สาเหตคอ ประการทหนง ระบอบประชาธปไตยของเยอรมนในตอนนนมปญหาเรอง การแบงแยกอ านาจ และ

19

การตรวจสอบถวงดล ระหวางฝายนตบญญตกบฝายบรหาร โดยเหตทประเทศเยอรมนใช ระบบรฐสภา ซงมจดออนคอ การทนายกรฐมนตรไมไดมาจากการเลอกตงโดยตรง แตมาจากเสยงขางมากของสภา ท าใหนายกรฐมนตรซงเปนฝายบรหารสามารถครอบง าสภาซงเปนฝายนตบญญตได โดยมเครองมอส าคญทใชในการครอบง าสภาคอ พรรคการเมอง ทนายกรฐมนตรเปนหวหนาพรรค จากจดออนตรงน ฮตเลอรซงเปนหวหนาพรรคนาซทชนะการเลอกตงไดเสยงขางมากในสภาไรชทาก (Reichstag - สภาผแทนราษฎรของประเทศเยอรมนในขณะนน) จงสามารถครอบง าสภาไรชทาก และใหสภาไรชทากทเปนฝายนตบญญตออกฎหมายใหอ านาจแกตนเอง จนสามารถสถาปนาระบอบเผดจการเบดเสรจขนมาในทสด ประการทสอง ประเทศเยอรมนเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบไกเซอร (Kaiser แปลวาจกรพรรด) มาเปนระบอบประชาธปไตยโดยทไมไดสราง “พลเมอง” ฮตเลอรทมาจากการเลอกตงจงกลายเปนผปกครองทมา แทนท ไกเซอร โดยสงคมเยอรมนยงเปนสงคม แนวดง แบบ อ านาจนยม เหมอนในสมยไกเซอร คนเยอรมนในตอนนนจงยอมรบในอ านาจของฮตเลอร และเชอฟงฮตเลอร จนกระทงยอมใหฮตเลอรน าพาตนเองและประเทศชาตไปสหายนะในทสด

ผน าและนกวชาการของเยอรมนตะวนตกจงไดใชบทเรยนในสมยฮตเลอรรางรฐธรรมนญฉบบใหมขนมา โดยตดสนใจทจะใช ระบบรฐสภา ตอไป แตไดแกไขจดออนของระบบรฐสภาทเคยมในสมยฮตเลอร โดยการท าใหฝายนตบญญตเปนอสระจากรฐบาล ดวยการไมบงคบ ส.ส. ใหสงกดพรรคการเมอง การประกนเสรภาพใหกบ ส.ส. ในการท าหนาทผแทนปวงชน และการสรางหลกประชาธปไตยภายในพรรคการเมอง ท าใหสภาผแทนราษฎรสามารถตรวจสอบถวงดลกบรฐบาลได ไมถกรฐบาลใชพรรคการเมองมาครอบง าอกตอไป ซงประเทศเยอรมนตะวนตกท าไดส าเรจ รฐธรรมนญนประกาศใชในป พ.ศ. ๒๔๙๒ และท าใหประเทศเยอรมนไมเกดเผดจการทมาจากการเลอกตงอกเลย พรอมกบมระบบรฐสภาทมทง เสถยรภาพ และ ประสทธภาพ มาจนกระทงทกวนน รฐธรรมนญฉบบนมชอวา Grundgesetz ซงแปลวา กฎหมายพนฐาน เพราะเดมผรางรฐธรรมนญของเยอรมนตะวนตกตงใจจะใชเปนการชวคราวจนกวาประเทศเยอรมนจะรวมกนไดอกครงเทานน แตเมอถงเวลาทประเทศเยอรมนกลบมารวมกนอกครงจรงๆ ในป พ.ศ. ๒๕๓๓ โดยประเทศเยอรมนตะวนออกหรอ East Germany ซงเปนเขตยดครองของรสเซย ไดเขามารวมกบประเทศเยอรมนตะวนตก ประเทศเยอรมนตดสนใจใชกฎหมายพนฐานฉบบนเปนรฐธรรมนญตอเนองมาจนทกวนน

พรอมๆ กบการจดท ารฐธรรมนญทมการตรวจสอบถวงดลระหวางอ านาจ ประเทศเยอรมนตะวนตกไดด าเนนการใหม “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” เพอเปลยนเปนประชาชนเยอรมนใหเปน “พลเมอง” โดยปฏรประบบการศกษาใหเปน “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” เพอสรางคนรนใหมใหเปนพลเมองโดยเรมตนตงแตชนอนบาล พรอมกบจดใหมการศกษาเพอความเปนพลเมองใหกบผใหญ ทงยงไดมการปฏรปสอมวลชนทงโทรทศน วทย และหนงสอพมพ ใหสามารถเสนอขาวสารไดโดยเปนอสระจากรฐบาล และสงเสรมใหพรรคการเมองรวมถงองคกรภาคประชาชนตางๆ ท าหนาทใหความรแกประชาชนในเรองการเมองดวย ประเทศเยอรมนท าไดส าเรจโดยใชเวลาเพยงประมาณ ๑๕ ปเทานน – คอ

20

ตงแตเดกเรมเรยนอนบาลจนจบมธยมปลาย – และท าใหประเทศเยอรมนมประชาธปไตยทมนคงมาจนทกวนน

นคอบทเรยนจากประเทศเยอรมน ทเคย ลมเหลว ในการปกครองดวยระบอบประชาธปไตย ถงขนาดเกดเผดจการทเลวรายทสดในประวตศาสตรของมนษยชาตสมยใหมอยางฮตเลอรขนมา จนตองประสบกบความหายนะถงขนาดเกอบสนประเทศไปแลว แตกลบสามารถแกไขและพฒนาประชาธปไตยของเขาใหมนคงขนมาได ประเทศไทยใชระบบรฐสภาเหมอนกบประเทศเยอรมน และมปญหาเรองการเปลยนแปลงการปกครองเปนระบอบประชาธปไตยโดยไมไดสรางพลเมองเชนเดยวกบประเทศเยอรมน อกทงยงมลกษณะสงคมเปนแบบอ านาจนยมดงเชนสงคมเยอรมนในสมยฮตเลอร ประสบการณของประเทศเยอรมนทแกปญหาไดส าเรจจงนาจะเปนตวอยางและบทเรยนใหกบประเทศไทยในขณะนไดเปนอยางด

พลเมอง : ทางรอดประชาธปไตยไทย

พลเมองคอรากฐานของประชาธปไตย จตส านกประชาธปไตยกคอจตส านกของความเปนพลเมอง รฐธรรมนญทมการแบงแยกอ านาจ และการตรวจสอบถวงดล (checks & balances) ทด เปนเรองของ ระบบ ทจ าเปนจะตองมการแกไข แตเรองของ คน เปนสงทตองด าเนนการไปพรอมๆ กนอยางเรงดวน เพอใหประชาธปไตยของประเทศไทยมรากฐานทมนคง ไมเดนหนาไปสการเผชญหนา ความรนแรง และจบลงดวยรฐประหารและการนองเลอดกนอก การศกษาเพอความเปนพลเมอง หรอ Civic Education เพอเปลยนประชาชนใหเปนพลเมอง จงเปนทางรอดของประชาธปไตยของประเทศไทย ซงเราสามารถเรยนรเทคนควธการไดจากประเทศตางๆ ไดแก ประเทศสหรฐอเมรกา ประเทศเยอรมน และประเทศอนๆ ในยโรปทประสบความส าเรจในเรองนมาแลว ประเทศไทยผานเหตการณตอสเรยกรองประชาธปไตยมาหลายเหตการณ ทงยงมการเมองภาคพลเมองทมความเขมแขงพอสมควร ประเทศไทยจงมไดเรมจากศนยในการเปลยนประชาชนใหเปนพลเมอง ถาหากสามารถเชอมประสานหนวยงานภาครฐทเกยวของโดยเฉพาะอยางยงในดานการศกษา และกลมองคกรภาคประชาชนทก าลง “เผยแพรประชาธปไตย” หรอท างานภาคประชาชน ใหมารวมกนภายใต ยทธศาสตรเดยวกน คอการเปลยนประชาชนใหเปนพลเมอง ดวยวธการอนหลากหลาย ทมเปาหมายเดยวกนคอสรางพลเมอง โอกาสของประเทศไทยทจะมประชาธปไตยทเขมแขงมนคง ไมลมเหลว หรอไรความหวง จะเปนสงทเปนไปไดในอนาคตอนไมไกลเกนไปนบจากน

การศกษาเพอความพลเมอง หรอการเปลยนประชาชนใหเปนพลเมอง เปนเรองทจะตองใชเวลา โดยปกตคอคนหนงรน ประเทศเยอรมนใชเวลาประมาณ ๑๕ ป ส าหรบประเทศไทย ดวยตนทนการเรยกรองประชาธปไตย การตนตวของประชาชน และเทคโนโลยการสอสารสมยใหมทเรามในตอนน ถาเราเรมตน ณ บดน เราอาจจะใชเวลาเพยงแคสบป หรออาจจะสนกวานนกได

21

ป ๒๕๕๓ จดเรมตนของ “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” ในประเทศไทย : ขอเสนอในทางปฏบต

เราไดทราบถงคณสมบตของ “พลเมอง” ในระบอบประชาธปไตยแลววามอะไรบาง ซงผเขยนไดสรปเหลอสามประการ เพอใหงายทสดในการท าความเขาใจและการน าไปปฏบต ซงไดแก หนง เคารพผอน – เคารพสทธผอน เคารพความแตกตาง เคารพหลกความเสมอภาค สอง เคารพกตกา และ สาม รบผดชอบตอสงคมโดยเรมตนทตนเอง “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” หรอ Civic Education กคอการท าใหเกด “พลเมอง” ทมคณสมบตสามประการนน

ขณะนประเทศไทย โดยเฉพาะอยางยงหนวยงานทรบผดชอบดแลการศกษาของชาตไดมความตนตวในเรองนขนมาแลว โดยกระทรวงศกษาธการไดมการตงคณะกรรมการพฒนาการศกษาเพอความเปนพลเมองขนมาแลว เพอศกษาและเสนอแนวทางในเรองน และส านกงานคณะกรรมการการอดมศกษากไดตงคณะท างานขนมาคณะหนง เพอใหม “วชาพลเมอง” ในมหาวทยาลย โดยจะมการเรมตนใหไดในปการศกษา ๒๕๕๔

ผเขยนจงขอน าเสนอแผนในทางปฏบตเปนรปธรรมในเบองตนส าหรบการน าไปด าเนนการในดานตางๆ เพอใหเกดการสรางพลเมองประชาธปไตยในประเทศไทย โดยมทงหมดหาประการ ดงตอไปน

๑. การศกษาเพอความเปนพลเมองในโรงเรยน : (๑) กระทรวงศกษาธการและส านกงานการศกษาขนพนฐาน (สพฐ.) ตองสรางหลกสตร “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” ในทกระดบชนในโรงเรยน ตงแตอนบาล ประถม มธยมตน และมธยมปลาย โดยควรแยก “วชาหนาทพลเมอง” ออกมาเปนวชาเฉพาะจากวชาอน โดยปรบปรงเนอหาใหเปน “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” ใหเหมาะสมและฝกฝนการเปนพลเมองเปนล าดบไปตามชนและตามวยของนกเรยน ชนอนบาล เรมสอนเรองการไมใชความรนแรงเมอมความขดแยง ชนประถม สอนเรองความรบผดชอบ ทงรบผดชอบตอตนเอง รบผดชอบตอผอน รบผดชอบตอสงคม ฝกฝนใหเคารพสทธผอน ยอมรบความแตกตาง และอยรวมกบคนอนโดยรจกการประนประนอมแกไขความขดแยง เมอถง ชนมธยมตน เพมเรองการเคารพกตกาและเคารพกฎหมาย และเมอถง ชนมธยมปลาย จงสอนเรองของระบอบประชาธปไตย ระบบการเมอง และการปกครองโดยกฎหมาย

(๒) ตามหลกสตรในปจจบนของกระทรวงศกษาธการ แตละโรงเรยนจะตองม “กจกรรมพฒนาผเรยน” อยางนอย ๑๒๐ ชวโมง / ป ซงม “กจกรรมเพอสงคมและสาธารณประโยชน” อยดวย กระทรวงศกษาธการจงควรน าชวโมงนมาใชในการท ากจกรรมนอกหองเรยนในการสรางพลเมอง โดยใชเทคนควธการแบบสหรฐอเมรกาและประเทศเยอรมนคอ ใหนกเรยนออกไปสมผสกบชมชนทอยรอบๆ โรงเรยน และรบรความเปนไปของสงคม ใหวเคราะหปญหา หา

22

สาเหต และใหท าโครงงานลงมอแกไข โดยท าไดในทกชนปไดตงแตมธยมหนง ส าหรบนกเรยนประถมกใหใชกจกรรมอนทเหมาะสมกบวย

(๓) สงเสรมประชาธปไตย พลเมองในโรงเรยน และกจกรรมนกเรยน โดยใหการเลอกตงสภานกเรยน ประธานนกเรยน และกจกรรมชมรมตางๆ เชอมโยงกบชวโมง “กจกรรมพฒนาผเรยน”

๒. การศกษาเพอความเปนพลเมองในมหาวทยาลย : (๑) ทกมหาวทยาลยมหลกสตร “วชาศกษาทวไป” หรอ General Education ทนกศกษาชนปท ๑ ทกคนตองเรยน ส านกงานคณะกรรมการการอดมศกษา (สกอ.) ซงเปนผก ากบดแลมหาวทยาลยควรก าหนดใหม “วชาพลเมอง” ในหลกสตร “วชาศกษาทวไป” ดวย เพอสรางนกศกษาตงแตชนปท ๑ ใหเปนพลเมองทมความรบผดชอบตอสงคม และเขาใจเรองของการปกครองในระบอบประชาธปไตย โดยมงเนนไปทการเรยนรประชาธปไตย และการเปนพลเมองในภาคปฏบต โดยเฉพาะอยางยงในเรองการใชสทธเลอกตงทงระดบชาต และระดบทองถน รวมถงการเปนพลเมองในมหาวทยาลยและการชวยแกปญหาประเทศไทยโดยเรมจากรอบๆ มหาวทยาลย (๒) ใชยทธศาสตร “หนงจงหวด – หนงมหาวทยาลย” ใหนกศกษาออกไปสมผสกบความเปนจรงรอบๆ มหาวทยาลย และท าใหการศกษาในมหาวทยาลยเปน service learning หรอการศกษาเพอไปใหบรการ และไปใหบรการเพอเปนการศกษา ซงจะน าไปสการเปนพลเมอง

๓. การศกษาเพอความเปนพลเมองนอกโรงเรยน : การศกษานอกโรงเรยน (กศน.) ควรสรางหลกสตร “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” ส าหรบผใหญ (Adult Civic Education)

โดยมทงหลกสตรการศกษาเพอความเปนพลเมอง และการศกษาเรองการเมอง (Political

Education) ในหวขอหรอวชาตางๆ เชน รฐธรรมนญ นตรฐ สทธเสรภาพของประชาชน การเมองภาคพลเมอง และระบบเลอกตง เปนตน ใหประชาชนสามารถเลอกเรยนได โดยอาจใหเรยนฟรไมคดเงนในชวงแรกๆ รวมทงควรมการจดอบรมเรองพลเมองใหกบองคกรปกครองสวนทองถน และประชาชนในชมชนตางๆ

๔. สรางพลเมองในครอบครว : เลยงลกใหเปนพลเมอง สรางครอบครวใหเปนประชาธปไตย ในสหรฐอเมรกาและยโรป ครอบครวมบทบาทมากในการเลยงลกหรอสอนลกใหเปนพลเมอง ขณะทคนไทยแทบไมรจกวธการเลยงลกใหเปนพลเมอง จงนาจะมการท า “คมอการเลยงลกใหเปนพลเมอง” เพอเผยแพรความรและวธการในเลยงลกใหเปนพลเมอง และการสรางประชาธปไตยในครอบครว

23

(๑) การเลยงลกใหเปนพลเมอง – จะตองไมตามใจ เพราะจะท าใหเสยคน และจะโตขนมาเปนผทสรางปญหาใหผอนและสงคม การเลยงลกใหเปนพลเมองคอการสอนใหมความรบผดชอบ เมอใหสทธลกมากขนกตองสอนใหมความรบผดชอบมากขนไปพรอมกนดวย โดยสอนใหรบผดชอบตอตนเอง รบผดชอบตอผอน และรบผดชอบตอสงคม ในทางกลบกนกตองไมบงคบลก เพราะจะกลายเปนเผดจการ วธการคอ ไมตามใจ และ ไมบงคบ แตมาอยตรงกลางคอ ตกลงกน สรางกตกาทมาจากการตกลงกนระหวางพอแมและลก และฝกลกใหเคารพกตกา (๒) สรางครอบครวใหเปนประชาธปไตย – สมาชกทกคนในครอบครวตองยอมรบความแตกตางของกนและกน ถงแมจะเลอกพรรคการเมองคนละพรรค หรอคนหนงชอบเสอเหลอง อกคนชอบเสอแดง ตองยอมรบซงกนและกน โดยไมพยายามไปเปลยนหรอบงคบใหคนอนตองมาชอบหรอมาคดเหมอนเรา

๕. สอมวลชน : ในวงกวางสอมวลชนจะเปนภาคสวนทส าคญทสด ในการสรางความเขาใจและการเรยนรของประชาชน ทงสอสงพมพ วทย และโทรทศน รวมถงอนเตอรเนต โดยในปจจบนสอโทรทศนยงจะเปนสอทมประสทธภาพทสดในการด าเนนการเรองน เพราะโทรทศนเขาถงประชาชนไดกวางทสดและมผลตอความรสกนกคดของประชาชนมากทสด กระทรวงศกษาธการมรายการ Tutor Channel ทชอง ๑๑ ขณะทส านกงานคณะกรรมการการอดมศกษา (สกอ.) กมรายการ “คณครมออาชพ” ทชองทวไทย จงควรมการปรบเนอหาใหเปนเรอง “การศกษาเพอความเปนพลเมอง” หรอท าเปนรายการใหมเลย โดยออกอากาศเปนประจ าทกสปดาหทางโทรทศนอยางตอเนองเพอสรางพลเมองประชาธปไตยในวงกวาง

สรป

หากมการด าเนนการศกษาเพอความเปนพลเมองอยางจรงจงนบแตบดนเปนตนไป ในเวลาไมชา ประเทศไทยจะมพลเมองมากพอจนถงจดทจะเปลยนแปลงได ประชาธปไตยของประเทศไทยจะเปลยนเปนประชาธปไตยทเปนการปกครองโดยประชาชนอยางแทจรง สงคมไทยจะกลายเปนสงคมพลเมอง (Civil Society) เมอถงจดนน สงคมจะเขมแขง ปญหาการเมอง ปญหาสงคม ปญหาศลธรรม ปญหาเยาวชน ปญหาสงแวดลอม แมกระทงปญหาเศรษฐกจ กจะแกไขไดทงสน

ไมมระบอบการปกครองอนใดนอกจากระบอบประชาธปไตยทประชาชนเปนเจาของประเทศ ไมมระบอบอนใดนอกจากระบอบประชาธปไตยทประชาชนจะมสทธเสรภาพและมความเสมอภาคกน ทผานมาประชาธปไตยของประเทศไทยลมเหลวเพราะไมเคยสรางสรางประชาธปไตยทคน การสราง “พลเมอง” หรอเปลยนประชาชนใหเปน “พลเมอง” จงเปนหนทางในการพฒนาประชาธปไตยทรากฐาน ทเราตองเรมด าเนนการนบแตบดนเปนตนไป เพอใหประเทศไทยมประชาธปไตยทมนคง และเปนประชาธปไตยทเปนการปกครองโดยประชาชน ของประชาชน และเพอประชาชนอยางแทจรง.