•

·, ' •

De ortu & cau!ìs fuhterraneorum Lib. v 'be natura eorum qu� effluunt ex terra Lib. r r r r De natura fofsilium

· Lib.x

De ueteribus & nouis metallis Lib. r r Bermannus, fiue De re metallica Dialogus.

lnterpretatio Germanica uocum rei metalli ere, addito Indice fa:cundifsimo.

)

FRO EN

'

• • l -. -----�·-·_l .. t., . ..

/·• ( ·'/ / ! , • , / , .·'1 • "··· / . . • ( ' • .

· · l . !, .... ·, ; l· • • •. _. • • - �� - -· ..>

l • . . . , ,, -' • - • 1 / t �� 'l-�'• ., ·-·· :! l � ... l• · , : . � � " •Ì't )t, · ... · l : ' � .. r .l l·�: :: < · '�. \. . "'V

•

. ·•· � i• � . . · � • Vl - ' . . � . 4 _. ,., . . . . ... .. i . _..., \. r \ l..,.j. { , , .. -·"-·�".n' , �rlìry -. r -�� ·• ,

��- } - ._ - " -·� .. .. ··•• F ·-·-···- � --... �

BASILEAE M D XLVI.,. '

<

Cum priuilegio Imp.Maiefl:atis ad quinquennium. + •

• '

'

. F O S S I L I V M L I B. III l t 4 9

calamo appellatus: & fyringites, qui ftipul� internodio fìmilis per::: pecua fiftula cauatur. ad de huc phydten qui ex alg� fimilitudine a p pellatur. fed de his fatis : n une dicam de lapidibus, qui in tra tcrram gignuntur.

L AE D E N A T V R A F O S S l L I V M,

Libcr quintus. ' A P r n v M quatuor genera eJfe dixi: quorii primum,ut paucis repetam, comunilapidis nomine appellat.quod ampleéi:itur magne::: tem,h�matitcn, aetiten, alias�:{; fpecics com

: 1 p lurcs.alterum nominatur gemma: cui fubtj � ' dcur adamas,Cmaragdus,carbunculus etaG : fimiles.tercium magnum eft,atq; etiam ficut : . gemma politii nitet, quod marmor dicitur. l potiffimum colore & nationibus,cuiufmodi dr por ! phyrites,ophites,Parium,La�onicum. quartum ab co, quòd com::: i m uni nomindapis uocatur dd.ferens, nuncupatur faxum. quale dt l arenarium & calcarium.uerum primo dica m de primo lapidii gene�' i re, atq; adcòr de magnete: quòd propter fingulare & cximiam illam ; uim ferrum ad fe alliciendi omnium celeberrimus fit & notiffimus.

\ cui Gr� ci multa nomina pofucrunt.nam & Magnes,& Magnctis, 1 & Heraclius,& fideritis dicitur. Magnes quidem aut ab inuentore, � eu m in Ida elfet repertus:quod Nicandrum tradidiffe autor dl: Pii::: l nius.autà Magndìa regione,in qua inuenitur: quodLucretius fcri l bit his uerlìbus, 1 Quem Magneta uocant patrio de nomine Graij, 1 Magnctum quia fit patn;s in finibus ortus.

t Magnetis uero ab alijs eadem de caufa appella t. at Heracleus lapis uclab Hcraclea urbe: uel ab Hercule.ut enim Hercules tetras & im:e

� rnanes orbis belluas uiribus fubegit & oppreffit, ita .l.Vlagnes ferru, l rerum materiam uiéhicem ad fe trahens fubigit,& tenet.quas ob ui l rcs fìderitis quoq; nominatur.fed & fcrriimpoliti fpede pr� fe ferc,

& in ferrarfj s metal!is plerun q; inuenitur: quanqua in paucis, eu m magna eorum fìtmultitudo.atcp tu m interdii paffim ferè ali qua Ma gnetis copiaintcrduditur materijs ferrarqs,interdum continuus i11 ?cniri folet.gignitautcm h une lapidem Hifpani� regio Cantabria,

tnfula feptetrionis iuxta Lappones,qu� ex eo nomen inuenit. Ger:�� •

y mama

•

•

•

'

•

!o , .. • ,. .

• • 150 DE NATVRA

' ' ' ' '

mania in his locis,in Hercynia fylua ultra Herccburgii,quilocus di� thtà Gofelariaad feptimu lapidem : ubi è fingulari puteo effoditur; in Mifcri�montis uena fcrraria,non longe à Suarcebcrgo,& ab Eij bcltoco maxime in ea fodina,quam Magnetu uocant,item non lo n gcà Pela uico, quà itur in uallem diui Ioachimi ad dcxtram.quodfer rarium metallum ex Burcardo cius inueritore,ct lo co dediui nomen rcpcrir:in regione Franco rum: in Boemia fimiliter in metallis fcrraj rijs ad Ldfam pagum, qui ellferè mcdius inter Slaccheucrdam o p� pidum & calidas Caro li quarti. onetem infuper Macedonia gij gnit, N cfia regio .Macedonire con termina, Bcebcida lacum p� tenti dexrra:Breoria in Echi o :T roas circa Alexadriam: India iuxta flumenlndum, & in maririmis quibufdam cautibus:Aethiopia Zi miri,dcquibus Plinius comemorat, Sotacum fecutus.differumuej ro crnetes colore.quiautnigcr el.t,aut innigro q;ruleus,autinni gr o rufus,aut contrà,in rufo niger .differunt fpiffitudine et rari tar�. nam alij tori denfi funt,& fimiles fmiridi,al� ali qua parte rari,& uej lur exefi, pumiciét; fìmiles. diffcrunt pondere, quòd partim graues fin t, pau imleues, mediocres partim. differunt uiribus. €tenim qui� da m ualide ad fetrahiit ferrùm,quos mares nominant.aliqui parum ualide, quos freminas. oprimus certe magnes no modo ad fe trahit & tener ferrum,fed eriam uim fuam in id ira transfLindit,ut poffita� liud fen·wn,quod appofirum fi,erit,apprehendere & tenere.itat1 & ipfe plurcs annulos fparfim Iocatos, ad fc alli ci t, a c ita tener, ut de eius corpo re pendeant omnes:& cum unum aliquem ad fc traxcrit, rum eo fie comunicat uim fuam, Ut alium iuxta pofìtum tcnerepof: fir,atq; is rurfus alium. quo fanèmodo annulum annui o nedi uidc: mus, & quandarn quafì catenam ex cis fìeri:etiamfi alter in altcrum, ut carenafabricari folet, non penctrer. ucruntamcn ea magncris uis primum qucnq; talis catenre annulum arétius uchcmetiusep afirilv git tencté)_;: poftremum remiffius & lcnius .qure res qui a uulgo ma� ximarn admiratione mouer,ferrum,cui lapis iii c dc di t uim fuam,ui: uwn ut fcribitPlinius, appellat:quia philofophis Agrigctinus Em pedodes magnetem animati! dfe affirmauit. certe his cius uiribus Theologi ac1ioncs diuinas,mcdici naturales,quarii ratio rcddi non porcl.t,confìrmanr. equidcm fpcculum rotundii uidi,latum palmos rrcs, altum duos, in cuius parte concaua fupcrne erat indufus ma1 gnes.is globulum ferreum ad imum fpeculi collocatii,ad fc traxit:ut ne denfum quidè fpeculi corpus frano ere & impedire potuerit cius uires.fi:upentibusép rcrii naturre imp�ritis, crlobulus fcrreus qui dc1 ci d ere fo1et,in fublime fcrebarur. quare à uerltate non abhorrct, ncc

dhbj

•

· POSSILIVM LIB. V 1St dì:abfurdu, quod è facris fcriptoribus quidam tradit, ferrum fuper argetttum dlè p

.ofìtum, in�a ho�inem manu tenuiffe magnetem:

a t q; quò ilk lap�em.moutlfct, e� ferrum ac�effiff'e;

.cum argen�um

maneret immocu.& 111 Alexandrta Aegyptt Iaqueanbus temph Se., rapis magnes infìxus fratuam a::neam, in cuius capite ferrum era t in cJufum,fic tenebat, ut media ne c folum,nec culme atti n ere t: qua d dt proditum grot:cis literis. a t Plinius fcribit: magnete inocrarcs archireéèus Alexandriot: Arfìnoes templum concamerare inchoaue rat, utin eo fimulacrum eius èferro, pendere in aere uiderètur. inter ceffi t mors & iplìus & Ptoloma::i, quì id forori fua:: iufferat.fìeri. a t.: que Dinocratcm Arabcs imitati, fie ferreum feretrum, in quo con� dicus effe dicitur Mahumetes,Mecha:: in tempio eius,ut qui da per� hibent,in acre pendens fabricarunt. uis ucro illa ferrum ad fe trahen di ut primo inuentori magnetcm oA:endit, dauis crepidarum, & ba culi cufpide, quod Plinius fcribit, ha::rcntibus, cum armenta pafw: ret:ita etiam noftris, qui in fodina ferri, quam magnetum uocari fu:s pra dixi,operam dederunt. cum enim, definito labore perfunéi:i,cu"' neos & malleos de mani bus in folo cuniculi, ut fit,depofuiffent,aut abied[ent,poA:ero di e ad eundem Iaborem redeuntes,inftrumenta non inuenerunt in folo cuniculi, in quo depofita erant, fed ad fu pc� riorem alterius lateris partem: ex qualapidis uiribus attraéta pende bant:quod operarij, harum rerum rudes, admirati dominis indica::: runt. ex qui bus cum accepiffent magnetis uena effe, uim illam fuis facct�s ludentcs inA:rumenta fxpenumero de Japide fufpenderunt.

cadem uis magnetem nautis indicat.etenim Mauri tradunt in India maritimas quafdam cautes exiA:ere, magnete abundantes, qu� da� uos omncs ex nauibus ad eas appullìs, extrahunt: qua:: nauigia ferlll ro onufra ad fe trahiit, & eorum curfum fiftunt. Aethiopico autem tam ualida uim effe Plinius fcribit, ut magnetem alium ad fe trahar. fcd magncs ad fe non alli ci t ferrum lì fu eri t rubiginofum,aut impu• rum, aut oblitii allij ceparùm' uefucco. nec uero mi nus adamas cius uiribus reGilit.lì enim iuxta ferrum ponitur, non poteftid magnes ad fealliccre,aut lì iam traxit, quaprimum adamas fu eri t appofitus,

ipfum dimittit. quinetiam magnes lì diu ferro aut eius urna careat, · aliquam uirium iaélutam facit:quod ne fiat,fquama ferri eA: obruen dus. Hoc quondam ufì fu n t opifices uitri, quod eum in fe liquoretn uitri quocp ut ferru trahere credcrent:quod fcribit Plinius.ulì etiam funtmcdici. etenim cum trium obulorii pondere potum cum aqua. mulfa, craffos humores ducere Diofcorides tradit: Galenus uires h<ematita: affimilcs habere:cuius colorem quoniam uftus imitatur,

y : quondam

• •

•

.,.� DE NATVRA

l ' ' i i l '

- ) -

quondam pro co uendcbarur.Oiofcoridcs eu m cligit,qui ferrumfa cile rrahit, cuius color inclina t ad ca:rulcum, qui fpiifus eft, ne c ual� degrauis. Attheamedes uimmagnetihabct contrariam, ut cnim ille ferrum ad fe trahir, ira hlc abigit à fe.qucm thcamcdem ctiam gi< gnit Aechiopia in monte non long e diftantc ab co qui magnete pro creat.quod fi Plinius memoria lapfus non eft, aut is à quo tranifcri< pfir,rec1e fentit, in India fimilcs duo mores funt iuxta flumcn Indu. alteri natura eft,ur teneat o m ne ferrum, qui conflat ex magnete:alte ri utrefpuar,qui ex theamcde. iraq; fi fint,inquit,claui in calciamen< to,u · ·a auelli in altero non poffc,in altero fifti.atq; ctiam nuncla pides effodiunt,qui altera parte ex magnete conftant:altcra ex rh ca< mede. fed qui colore non differant, eHm uiribus difcrcpent. Albw tus Magnusfua cerate magnctem inucntum effe fcribit,qui una par te ferrum ad fe traheret, abigeret à fe altera contraria. quoniarn uero nihil diéturus fum de lapidibus fabulofis,hic relinquo lapide,quem à fetro trahi dicunt. alterum prreterea,quem perhibent ad fe alli cere carnes humanas : omitto pantarben,quem alios lapides ad fe trahc� re Philoftrarus fcribit.nihil dica de amphitane, qure,ut Plinius,alio nomine appcllatur chryfocolla,& in Indire parte ubi formicre eruiit aurum, inuenitur auro fimilis, quadrata figura, affirmatur{p natura cius,qua: magneti:nifi quòd trahere quocp aurum traditur. In nw tallis etiam fcrrarijs,frepius tamcnin proprijs h�matites & fchifl:os repcriuntur cognati lapides, ut qui ex eadem materia conglutinati, • figura & alijs quibufdam differiit. hremarites quidem cfr diéèus,ud

1 quòd fanguinei fit coloris,ut reét:e fentit Galenus, Thcophrafiii fo cutus:uel quòd fanguinis fl.uxu fifiat: uel quòd attritus aquar� s co� ribus rcddat fuccum fanguineum, ut alius a t q; alius cenfet, fchifl:os uero nominatur,no quòdautfHfus fit, aut omnis facilefindi poffir, Ut no poteft,fed quòd uideatur quodamodo effe fiffus,mUtua enim

,

ft1arum partium compofitione quç ligni inftar re& creuerunt,fimi ·

lis dt ammoni a co fali.multce Germanice rcgiones gignunt hos !api d es, Saxonia fcilicet in traétu Hildeshcimio ultra montcm Ma uri� cq,& quidem in uena oblique dilatara.cadem Saxonia ad quartu la� pidemà Gofclaria,quàirur ad montem, quem ipfi, fuo tamen nomi ne, appellant &igidam betulam, hunc Gofclarianu nominabimus.

Hercynia fylua no uno loco,fcd prredpue iuxta Hacekcrodam :ubi fchiftos.Haffia,qu� eftpars regionis Chattorii, Gladebachi in m61

. ribus.Mifena,quce Hermundurorii in fodina, cui nomen Goldccro' na, id eflaurca corona. qure abundans fchifi:o, di fra t à Mari cb ergo oppido cirdter quinque M, p aff. Boemia in fodinis fèrrarijs ad Lc[l

. &m • •

• •

. F O S S I L I V M · L l B. V . 15 ; fam paoum, itcm intcrdumin metallis argentarijs uallis lachimicre. fed in I�co utrocp rcpcritur fparfìm: Gcur eria in Norici cifdanubia� n i ferrarijs, qure abfunt ab Ambergo ad fecundii lapidem, quàSui� cebachum ucrfus itur ad occidente,in quocunq, aurem Io co brema�= tires & fchiftos inucniri folcnt,ibidcm funt faxa rubra & terrre ciuf:::: d cm coloris,cx quibus ortu generati funt.quomodo in Sinopide ru brica h<tmatitcn repcriri Diofcorides fcribit. gignit infuper Hifpa� nia fchifton:hrematiten Arabia,Aegyptus,Africa,Aethio]?ia. utcr::: queucro lapis uariat colore. nam aut fanguinis cocreti fun,t fimilcs, atq; in dc h�matitcs nomcn rcperit: aut ferri imitantur colorem, & twn intcrdii aliqure partcs exrim're croci: qual es gignit Mifena. aut prorfus nigrifunr, qualis dfoditur nori longeà monte, quem mgi::: dam bctullam uocari p auto ante dixi. qualis etiam ut Sotacus tradi::: dit,fchifì:os nafcitur in Africa nigcr: qucm ab cxtindi carbonis co�= lorcuoc.intanthraciten.acfchifios non raro extrinfecus lreuis dt & ferri poli ti inftar fpledet: cuiufmodi eft Mifenus omnium maxime durus.quin fradus ctiaintrinfccus; fed minus, folet nitere.ide fchi::: fl:os interdum extra non fplendet, intus infta�minii fadicii, quod eriam cinnabarim uocat piél:ores, micat.qualis in fylua Hercynia n a fcimr.atq;is etiam in puluèrcm tritus nitet no aliter ac fi argento ui::: uo effe t oblitus . n une etiam de coloribus quos cotibus uterq, attri::: tus reddit,aut uftus habct, dicam,atcp al� fadlc reddunt fuccum, ut pleriq;:alii diflìculter,utArabicus & Mifènus nimis duri.quanqua uero ferèreddunt fanguineum:tamcn fchifl:os Atticanus,anthracijl tes diélus, ab ca parte qu� fu cri t ab radice nigri coloris,ab altcra,cr9 ci.fimilitcr Gofelariani pars qure uuarum modo concreuit, higrum rcdditfuccum:altcra in croceo nigrum,'at Arabicus hrematitcs cro::: co fìmilem, tam fchiftos ép hrematites fi fanguinis concreti fimiles · fuerint, uftj cinnabaris imitantur coloreni:fi nigri, mutanturin pro fundiorem.oninis alius fchiftos ufl:us,floridum habet colorem.Iin::: guam autcm non hrematites folum,fed etiam fchiftos aftringit. iam cum uterq; denfus & pleruncp durus fit, fchiftos quo magis ferri in fiar fplcndet, co duri or effe folet:ut in Mifena & Hercynia fy]uare� pcrtus. atq; in Mifeno nodi quidam nafctmtur magnitudine nucis iugladis, adeò duri ut in incudes impofiti refpuant idus. quibus cii

· poli ti fucrint,aurifices argentii,cuiinduxerunt tcnuiffimas auri bra c1eas:poliunt:etpeipoliunt illas coloratas braél:eas,qure fuhduntur gemmis,ut per eas transluccat, in uarias etiam figuras uterq; forma tus inuenitur. h remati tre ferè fcmper glebre figura eft, & cum ca fit, liiidcsheimius interdum cauernulis plcrius e{t,H�rcynius nonnun

. y J quam

• •

•

'

-

•

r • ' ' ' • • • • i

H4 DE NATVRA . l q�arn uuarurn modo cocn:uidèd fchiftos magis uariat figura. na111 : aut altera parte aut u�nq; cunear�r. qu�modo cunei. mo�o fl:_:ié'ti, 1 modo lati, modo parru,nunc nero muenmntur rnagm. Mtfenu cer$ te uidimus quatuordecim libras pendente. aut iliriarum infiar con• acuir afHmilis belemnit�.qualis interdum Gofelarianus,& plerun • queBoemicus,dfoffus exferrarqs metallis,qu� funt ad Ldfam pa gum.aut ums rep�fentat,ut interdum Hcrcynius,interdum Gofe larianus nigcrrirnus. fed Hcrcynius cwn ci aliquando dimidiati glo bi fit,ccrebrifpeciem p�fe fert.aut deniq; magis latus quàm longus cfr, fìcut Hercinius minij fadicij modo fplendes.H�matite medici utuntur.nam afuingit & exiccar:atq; ideo cotibus attriti fuc cus palpebrarum afpritudini, quam G�� uocant 'l'f&)<_c,JI.ltt, pro� dcft,illitus filaborant inflarnationc, cum ouo:fìn minus,cum aqua. proddHanguinis perora uenarum profufìoni. prodcfì: omnlbus u! ceribus. inpuluerem nero tritus carncs reprimi t excrefcentcs. fchi� fi:os eiufdem cum hcrmatitecoloris,eafdcm uircs habet: alterius mi nus cllìcax cfr. ha:matites autem optimus cfì: cui fanguinis concreti color,qui 6.-iabilis,q�i a:qualis, qui purus.fìmiliter fchifl:os efl:optil mus fì talis fu eri t: tametfì Diofcorides eligat eii cuius extrem� parl tes croci imitantur colorem,ut uideri poilltpr�fì:antiffimum illum, qui fola figura diffcrt ab ha:matitc,ignoraffe. Natura ex ofì:racite, inHildesheimio tradu inter antrum & charadra, facit hcrmatiten,

ars ex magncte:utraq; urrndo.nec uero antipathes gemma,qu�nij gra non translucet, uidetur aliud effe� h�matites niger .is cnim Ul etia ruber,· fi coquitin lade,fadtid myrrhcr fìmile. qui n eiufde gene ris eft trichrus ex Africa niger,qui tres fuccos reddit,à radice nigru: medio,fanguineii:fummo,dididii;cfl: enim lapis copofìtus ex dupli -d hcrmatite,nigro fcilicet & rubro,ac, ut uidet,galac1ite uel affimili. v t aut ex rubris faxis fit ha:matites & fchiftos, ita ex albis & quidc calcarqs Gmilibusq;,morochthus.que quia lineas albas,ut creta,du cit,quida icdrco lrucographida uidetur nominaffc:quia cadidus & mollis cfì:.alij leucog.ci, id efì: candida terra:quia fu ccii ex fefe emit1 tit ladeu,quidam galaxia.is nafcitur in Aegypto,& in Saxonia Gtr mani.e regione dfodit unà cii terraAlfeld�.foffa eft ad ortu �ftiuii, quà itur ad montHyluefì:re. efì: aiit morochthus cadidus & mollis, ac facile refoluit:quo utiitur lintearij ad dealbadas ueftes, utunt me1 did,etcnim illinicndi uim obtinet.quareproddt & excreantib.f:uv guinem: prod�fi: mulicrwu menfi:ruis. quoniam nero cum exiccet, non afiringit,nonabftcrgit,non mordct,potus ccrliacorii &uefict dolores fedat,at<p utilis eft oculorum mcdicamentis.explet enim ul

•

· caa

• • •

' ' · F O S SI L I V M L I B. V 25 S cera caua,& defiillationes fifiit. ulceribus infupcr ecru q�ibus m o l� lis cfi caro, cicatriccm induci r. Ex �fdcm faxis calcarijs, i cd cinercis gignitur galaéHres .& melitites:quoril utercp dncre�1s efl::u tcr� co::: ribus aètritus reddtr ladeum fuccum,ex quo galaéì:Jtes nomcn mue

nir: urriufcp fuccus el1: dulcis, uerum dulcior melirit�,atq; iccirco à melle propter fimilirudinem faporis efi:cppcllatus.galaéì:iten mittit Achelous amnis, & reperitur ad Saxonu riuos in rraéì:u Gofclaria.: no.at in Hildesheimio cruitur è fofTa arenaria, q�i fingulill annis ex· taéi:eo & glutino fa fu eco capir incrementum, un dc n annulli magni tudine capitis pueri folent inueniri. uterq;,quia caloris aliquid ha::r bet,abfiergit; fcd plus mclitires,quòd plus habcat calori s. utcrq; ad oculorum deilillationes & ulcera utiliterinungitur. galaétites nutri cibus,qu<e eum tritum cum aqua,uel uino dulci biberint,faceredici tur Iaéi:is fa:cunditatem.quinetiam Iapidcs in Argcro Cappadoci� nati,in laéi:ei coloris fuccum refoluunt. a tep hos renii calculos fran.: gm autor cft Galcnus. Idem faxum calcari ii parens eft gypÌl. quod

. in montibus Mifena!,qui funt ad Salam,licet confpicere ; ubi uen-;e . gypfì per faxa calcari a uagarur.eius natura cum fingularis fit,tamen • propius ad lapidem q; terram accedit, ut Thcophraftus rcde fcn:,:

tit.nafcitur multis inl.ocis,quorumceleberrimos tantum com cm o,: . rabimus:itaq; in Galle cis citerioris Hifpani� populis :.in Saxonib. in Hildesheimio ultra montem Mauricij:in Hercynia fylua Stolber

. gi:in Chattis inter Aldedorfum & Efchuega oppida, no pro cui ab • arce Pilfl:eino:in Turingis Norrhufa!,uhi multi fu n t gypfei mores: · in�[demadGotha ubi eruirur èmonte,quem Sèhergiinominant: . in Mifenis ad S<llam ferè è n�gione Ien� oppi di Turingorum, quo \ in lo co montes abundat uenis gypfi dilatatis. in Italia uero gignitur i in Thurijs:in Thdfalia:inPerrh�bis:in Thefprotia adTymph«[a: l in Cypro,ubi detraéì:a perexigua terraeffoditur:in Phrenice:in Sy"' i ria: in Mauritania C�farienfi, atq; ex co etiam portus Gypfari<e,ni. · fallor,nomen inuenit.gypfum autem primo diffèrt colore.cadidtim ·• reperiturpleri fq; in locis. fed candidiffimum Northuf� & Hildef.:. · heimi ebori non diffimile. in candido cinereum iterum Hildeshei" ' �i. cinereum nigris maculis, ut marmor Rochlicenfe, interftindii ; m Mifcna ad Salam.cinereum tantum Northufa!.gignit etiam Mi" • fcna ibide fubrufum & uiride.deinde differt nitore.aliud enim fiella · ruminfl:ar micat,ut plerunq; id cui glebct efi figura:aliud marmoris ' modo nitet, ut Hildesheimiwn in candido cinèreum, & Mifenum • lubrufum:aliud translucet,cuiufmodi interduni è Gallecia affercur. i tum differtfigura� nam aut dl glcbofum, qual e Mifenu fubrufum, t y 4 &ci­t E l ' t

• •

'

•

--

• • -

•

:t)6 D E N A T V R. A

l l ' � ' ' l '

& cincreum ni oras habens maculas: aut conftat ex cruilis cuiufmo� :

diNonhufan�m cincn:um: aut quemadmodii fai ammoniacus fifç L fum uidetur clfe,quale Mifenum candidum & uiride.cum autem Q$ ·"

mne gypfum eam habeat duriciam, quam dixi, in Thuringia imer ; Northufam &Eldericum oppidum,ac in Saxonia in traétu Hilde[� h cimi o reperitur molle et facchari fìmile,quod magis terr� fpeciem : pncfe fcrt � lapidis:etcnim adeò friabile efr, ut digiris in ptducrcm ••

teri pofik fed durum, Kolce Hercynice fyluce & Thuringi urunr, .. ufrnm molunt, & aqui$ madefaéì:o ca! cis uice qua multum lentore :

pncftar, utiitur. Phcenices, Syri, alij� lìrniliter quondam ufièrum, & ufì cuiufcunq; coloris fùerit,candidum dfìcitur.quo� : niam uero glurinofum eft,uftum, ut etiam faxum calcarium, diuin fererinet calo�em. pari rari o ne ex � apide fpeculari cremato efficitur � gypfum, & quidem optimum. cum aqua fi permifcetur gypfum,Ja, dis imitatur colorem. qui aurem tundunt gypfum, aqua infimden,

t es rudiculis agitantufq; eò dum bene permifceatur, non manibus, quòdcius calorem non ferant. f(d madido,inquitPlinius,fratimu' tendum dl:,quoniam celerrime ccit,ac ficc;atur:tamen rurfus tundi, &in farinamrefolui patitur. aquis enim madefaéì:um unius nodis fpacio ita indurefdt in ualìs, ut dolabra excidi neceifdìt attamerur fus aquis maddà& ufus cfr conglutinandis c�mentis.nec uero miJ n or in albarijs:aliquis eriam in coronis. a t fìgilla cedificiorii & diuoj rum lìmulacra non tantum ex tufo et madido gypfo fìunt,fed etiam ex crudo,maxime eh ori non diifunili,fculpuntur.hm.tinis aure ima ginem, ut iterumPlinius fcribit, gypfo èfacidpfa primus omnium expreffit,cera(p in eam fonnam gypfì infufa,cmedare infutuit Lyfi, fuarus Sicyonius frater Lyfìppi. V erum ex gypfo quod conftatex crufus, cinerei coloris murus Northuf� in Turingia dì: extruétus: firniliter ex gypfo murus dt portus Algeri Mauriranice Crefarienì fis oppidi. Africagypfo mirigatafperitatem uini, ut Plinius fcribit, fullones ut Theophraftus gypfo pro cimo Ha quondam tymphaicd ufì funr. in medicina exiccat, & illiniendi uim habet, iccirco fangui1

' nis fluxum 6fut cum albumine oui illitum. ufl:um aut, quia tcnuius fit,magis exiccat,fed illinicndi uim obtinct minore: atpotum quòd alliget uifcera,& obftruat uenas,interimit.Res gypfo cognata lapis fpccularis cfr. nam & fìrniliter interdii gignitur ex fax o ca! cario, fcd cum p au ca aqua pennifro: & ut hominis induftria ex lapide ipccula ri �ci t gypfum, ita natura interdum contrà ex gypfo fpcculare11lla1 ptdem.quod nome,quia pcrfpici potefr,ctrei qu� ab cius tergo efi,

reddit, ipfi à fpeculo impofitum, è �cis quidam cré�IV ,;�

• • • •

• F O S S I L l V M L I B. V Z 5 i • &lrrf.W appellant, quòd plenanode ad incrementuluna'! folea t inue ·

niri.uel quòd imagincm lun<r,quam,quia pelluccr,noétu cocipit,in

uocanr�quòd multis pcrfuafum dfcr, ut abfurdiffi a qu<rcp uulgo

pcrfuadcri poffunt,lun<r effe fpuma.ab Acri o Amidcno qudd tra[:::: (uceat, d[g.cprtNÌ.� appellatur,& o-cp�HÀIXP)op uo cabulo latino,fed cort

rupto. ex Germanis quidam huic lapidi nom.cn pofucrunt giaci ci; ·. quòd ad cam candidi crufi<r magnam fimilitudincm hab��fr��p.tam

rem eu m Iulianus C<rfar in giade fi uuij Sequan<r animaduerriffer� · cam fìmilcm effe fcribit lapidi Phrygio: fie uocat fpeculare, quòd in

• Phrygi areperi atur.nam multis in regionibus effo ditur:in citeriore

i Hifpania circa Scgobricam urbcm copiofus. in Gallia non ita mul'-' i tus. in Saxonibus Germani<r populis apud Hildeshcimii paucu.s:

t gia ad fecundii lapidem à Northufa in Stcigcra uallc copiofus. m o s

1 etiam, in quo Sreinum arx Vicelebiorum munita & nobilis extruj: da cft,hoclapide abundat.in Mifena ad Salam paucus.in Italia Bo:::: noni�:ubi muro rum pars ex co fui t,& repcritur in fundamcntis ad bue ere ber: in Sicilia:in Cypro : in Phrygia:in Cappadocia:in Ara:::: bia:in Acgypto:in Africa. dtucro ucl totus candidus,aut niger,uel cx:dimidia parte candidus,cx dimidia niger!qualis cfl: Hanoberx in ccenobio Fram;ifcanorii, ad radiccs Dextcri effoffus. uel candidus .. quide eft,fed aut oh nigras maculas ophit<r efi: fimilis,cuiufmodi & bodiercperit;& fuiffe Aegyptiii Thcophr.afl:us autor efl::uel in ca n di do mdlei coloris, qui rame rarius �ff"oditur. a t candidus plcruncp l:raslucet:omnis alius autminus ttanslucet, autobfcurus clt,atrame fpledet,magna aiit ex parte mollis, fed molliffimus Cappadocicus. qui da durus efl:, a tep is à molli no differt fpecie, fed fola duri da, qua ferè habermarmoris.quare in crufi:as facile fin di no potefl:,cii mollis

1 i_n ad�? dii te��es fin di poffit. ta_ucro durus � mollis in Germ�nia

2 muemt.quoma ucro ex eadem cofiant matcna,ex utroq, ufl:o Bt gy .

l pfum:utercp lcuis efl:, leuior rame mollis.crufix aut alibi logx [un t; llt in Hifpania, in Turingia, in Cappadocià, fed Plinius nunquam quincp pedum longitudine ampliorcs inucntas dicit.alibi brcues,ut in Mifcna ad Salam, in Italia Bononire. fert calores folis & hyemis frigora,fedimbrium adcò impatiens efl:,ut,fi uel magn<r eius moles iplìs fuerint expofit�,corrumpantur. quoniam uero pcrfpicuus efi, ex eo Senecli memoria ca:perunt fieri fpecularia,qu<r fenefi:ris infcr taaerem exduderent, tranfmiterent lumen. quod genus fpecularia habet templum Cofuid i11 Saxonia, & alte rum Mer feburgi in T w: .

• • ' •

•

•

•

158 DE NATVllA ringia.poA:ea tamet6 fpecularia fìerent,aut ex uitrcis erbibus tcfiele .

lis 'ue plumbo inter fe coiunétis, aut ex chartis ,aut ex linteis cera ai� • ba&fepo caprinoinunétis:tamen antiquum nomen apud Latinos retinueriit.crudo etiam fpeculari lapide cementi:uA:o,calcis lo co ho die uruntur.cius ramenta in uino auA:ero pota,dyfentcricis

'

uA:i uero puluis infperfus,fiA:ulo6s ulceribus breui tem p ore carnan genera� Sequituramiantus,qui quanép ex lapide ca! cario & gypfo no fìat,fedex fui generis fucco: etiam propria! dt natu�. amiantus uero diél:us eft, quòd ìgnis adeò noninquinct ipfius fplendorem, ut etiamfi in eu� conijciatur fordi�us, nihil de• ptrrdms nitidus & fplendefces extrahatur. idem uocatur asbdì:os, quòdin lucernis,fìunt ('Oilll eX e� thryallidcs,femelaccenfUS nO eJ(I tinguatur,dlpllaliquid o l ci fuper�t: nam ignibus non abfumitur, idem quia plexis mulierum crinibus fimilis dt ( etenim in eam figu• ram formatus pleriiq; uenditur) à Zoroafue norninatur boftrychi• tes:quia canicici hominis,ab alijs polia, ab alijs corfoides:quia fpars ti caniciem interdum p ree fefert,fpartopolia:quia manibus netur& texitur,à quibufdam Iinum:& quidem à Grcecis asbefi:inum, quòd exasbdto faétum fie: àPiinio uiuum, quòd in igni non foleatmori, à Paufania C ·um,quòd effodiaturad Caryfi:um.quia deniq;ad aJumen fciifum firnilitudincm habet, à Quadrigario alumen. nafci• tur autemin Narici metallis Suaci,in Arcadi� montibus:ad Cary• fhnn Euboi� oppidum : in Scythia:in lndia:in Aegypto. coloripfi uel candidus,ucl cinereus,uel rufus,ucl fcrrcus. fa p ore differtab alu minefciffo:nam hoc aftringit,amiantus parum pungi t linguam,mi nimeuero

· ·c. quodadfìgura attinet, amiantusiamfciifusca• pillo efi:: qui potefi:fcindi bacillo. quodad naturam perti• ner,no aliter ac metalla humorem habct in ternum, liccitatcm cxtcr• nam.quem humore.ignis , quia potentior efi: eius calore, nequit con fumere:fordes,ad la p idem adhcirentes confumere potefi:.ardenus, inquit Plinius, in focis conuiuiorum ex eo uidimus mappas, fordi• l

bus · s fplendefcentes,igni magis cp poifent aquis.quin eaobli ta no accendi oblidione Athenarii fub L. Sylla Qyadrigarius com• pertum fcribit.fed ipfe,ut dixi,alumen appellat. quomodo etia Stra bo uideturappellarc,cum ai t bitumen ardcns alumine reilingui. A• thenis in aurea Mineruç lucerna,quafecit Callimachus, ineratthry aliis ex lino C ·o,quod Paufanias fcriptum rcliquir.igitur uetus dt, &Athenientìu ex:emplo multis in regionibus ho di e ulìratum, amianto uri ad cllychnia. idem lapis lauatur, peétimr,netur,texitur,

ta medì quia breuis difficultcr: conficiunturé:p ex eo non folum map p�,qu�i1

• •

•

. F O S S I L l V l.l L l B. V Z S 9 px,qualis cA: Roma:, fcd eti�m �antilia, qual� in Sa�onia � crcb�r gi.ex co Brachmancs Indoru phtlofophos fib1 urA:es confecdfc Hte rocles [cripfit. ex co ctiam quondam funcbres regum tunica! fiebat.

quibus induti in rogos ardentes imponebantur: ut corporum cinis ; .· ' aligno ru ci nere fecretus & feclufu� in fepulchro codi poffet. quan::o .J -':•�_/ . quam aut cm Plinius fcribit, hoc linii rarum inuentu effe,& c ti m in::< ./ ._.(.. __ uentum fuerit,�quare preda excellentium margaritarii: tamen ho::<

�

dic, quonia eius copia extat in mctallis Narici, fatis uili preda uen::< ditur.adh�c dum pyrites Gofdaria! teitio uritur,Eisleba! lapis fciG: fi!is,utcrq; in fummo pyra! collocatus exudat quidda fubuiride,ari::< dum, afperum, tenue. quod fimiliter ac amiantus ignis poil:ea non coburit.fed lapis fciffilis exudat copiofius ép pyritesfiam ab amian::<

to fioura non natura differt magnetis:non lapis ille qui ferrum ad fe trahlt,fed fimilis argenti.etenim ex crufii�, lapidum fpeculariii mo"' do conflat,uerum tenuiffimis.igni autem'non aliter a c amiantus re;� pugnat, ut ipfum cofumere non poffit.quare fiunt ctiii ex co thryal::< lidcs\aliquot cruil:is 6lo ferreo co.niundis.in permultis reperitur lo ::o

cis:uerbi caufa, in Mifen� fodina Goldecrona, qua! ad quintum la"' pidem dilla t à Mariebergo:& in altera iuxta Sletam oppidii:in Boe mia Vildefieini:in Francis Miltebergi : in regione Liuonum. colo"' ris autcm cfl:autargentei, qualis reperiturfrequcter:quem 6guli no fl:ri appellar nomine ex argento & albo copofito: & reéì:e fanè.nam ita fìmilis eA:argcnti,ut eos qui ipfum non fatis diligcnter infpexe"' .rint,decipere poffit.atque eu m talis fit, tamen cum argento,ut reéì:c rfheophrafl:us fcripfit,nulla iiigitur cognatione. idem lapis infi1per eftferrei coloris, cuiufmodi interdii efl: Mifenus ex Goldecrona ef::: folfus:aut plumbei,qualis ad Goldecranacum inuenitut}aut deniCJ.i coloris argenti cum plumbò permifl:i.fed cui coloreA:argenteus ud

. ferrcus.is modo cum terra rubra folct dfe miil:us, modo cum lutea, /n une uéro cum alia;rnagnetis prxtrrea alius in tenuiffimas cruA:as fìndi po teft,alius no potcft, quod genus funt h i quibus colorplum bi,udargenti cum plumbo comifl:i. nam ex craffis cruilis conA:ant� ii n regione autem Liuonum ex tcnuiffimis cruilis, quiaignem non fentiunt,fiunt laternfi,earunde, fì fU eri n t argen t co colore, puluerem ho di e chymifi<e & n annulli alij cum <ere mifcent,atqJ ita fa d un t al"' bum, ut fìmillimum fitargenti. cundcm pulueremfiguli cacabis in� fpcrgcntcs,cis argenti dantnitorc.at ex eo cui cA: color argenti cum . plumbo miili,quia craffas habet cruA:as,menfarii fìunt tabulre.qu:e f�rdibus defcedata! igni non aqua tantum purgati poffunq magne

' ti autem colore fimilis cfl: mica, natura · ·

argentei cft r coloris • ' ' ' • • ' l ' ' i • l • ' ' • l ! • .

l

..

•

•

-

z6o D I!. NATVB.A coloris,fed igni confumitur.in lapidibus,marmoribus,arenis lucct,

irahisagnata, utfepararinon poffit! eammetallicinofui partitncx fplmdore appcllant, partim nominant uocabllio ex fcie & argento compofìto:quo eodem etiam quidam magnetim appellar; ut autcm magnetis lapis dl:argmtci coloris,ita aurei ammochryfos.arena ta� mm dl:magis (j lapis prorfus auri colore fimillima, undenomenin uenit:no ex eo,ut Plinius fcribit,quòd ucluti auro aren<E mift� fint, metallici noftrirurfus appcllant nomine ex fele & auro dudo : nihil c••im auri in [e continet. hinc confìcirur aureus puluis, quo qui fcri� bnnt,aremeloco uruntur. Similiter ea quam metallici uocant arma� turam,quòdferri p o liti, aut�ris fimili�udinem gerat neutrum mc� tallum non modo efr,fed ne tann1lii qui d cm illius e co poteft confi ci:uerwn cfr ueluri natur<E rudimentum ca me talla fa cere difccntis. lapis uero qui tandun fuerit hacarmatura indutus, Hoplites gra:� ce di d poteft. armari autem folet faxum fciifile:unde interdumalre� rum um� latus ad longirudinem fex pedum,autamplius ferri poli� ti modo fplendefdt. fìmiliter cornu Ammonis & al� Iapides arman tur, fed eorum arma ex au ro uel orichalco polito plerunq, uidcntur dfefa&,utfuo lo co dicam. Qyinetiam nigerquidam lapis inucni1 turprorfus colore fìmilis il1i ex quo cofl.atur candidum plumbum: fed adeò leuis, ut mox intelligas inanem effe, & in fe ha bere nullum metallmn.hunc noftriappcllant lupi fpumam. V t aut cm ::rs,fi cum co magnetis pennifcetur, fimile fìtargento:ita fì cadmia,auro:quod orichalcum nominatur.cum autem tres fint cadmi<t! diuerf::r,& du� foJeant clfodi:una expers metalli, de qua n une loquimur:altera me� tallifenilis: il1am comuni nomine foffùem appellabimus, han c ffifl tallicam.atteniam qu� ori turin fornacibus,cadmiam fornacii.quo niam uero cadmi� qure ferrcis fornacum hailis adh;;dit, fragmcnta caua funt,& fimilia calami, ca primo ex calamo nomen inuenit: niic folafoffilis id obrinet: qurelapis efi: fublutd coloris, interdum non mulrum durus. qua re Feftus Pompeius dici t effe terram. is luteum fumum crematus emittit. reperitur in inferiori Germania it1loco 61 to inter Coloniam Agrippinam, & nobile illud oppidum, quodex aquis nomcn duxit: in magn<E Germania! regione V eftophaliaad oppidum Le · gam:in ferrarijs Sauerlandi� uenis:in Rhctia pri ma:ubi dfodirur ex Aldcbergo,quod nomen noftralingua Ggniw catantiquum montcm. Sed dc his qure mediam natura haberc ui1 denturintertcrram & lapidem & metallii fatis didum eft. n une per fequarreliquos Iapidcs, qui èmarmoribus aut faxis fìunt. quod gc1 nus funt lapides ludaici, trochit�, dadyli Idrei, & con!ìmiles.lapis

autem

• F o S S t L l V .!li L l B. V 2 6 l·

aute:m Iudaicus diuerfis nominibus appcl1atur:quorum uarietatem: ·primo pcperitregio in qua n afdmr.quia enim in ludcra,undc ctiam hodie affertur, lud aicus à Oiofcoride nomina t : quia i p fa Iudcra cft Palcftinre Syrire regio, ab A etio Amideno Syriacus. deinde figura,

qurealqs uifa cA: bala�1i dfe, .q�o no�i�e etia?I cenf�tur&uéèus pal

tn�:alqs o!iucr nudci:unde illl phcrmctten,ht pyrcne uocarunt.mm dfedus, o o qucm uibufdam tecolithos diéì:us, quòd liquefaciat la pidem : nonnullis 'urrh�us,quòd qui!l cominuit calculos, & mo:::

uet urinam,facile fluere uidcatur.in glandis autcm ferè fìguramfor,s

matus etì, fatis.condnnc, tiam ab obtufiorc eius parte ad acutiorcm procedunt e,mine�te� linere ita inter fe re9uales, ut torn? fatta; uid� ri poffint:utq; lapis cocharum modo firiatus fiat:qure linere hts qUI pyrenem uoèarunt, fimi! es uifre funt fpinis pifcium à dorfo in uen::: crem proccdenribus, fi ab omni terrarum contagiane purus fuerir, extrinfecus reque acintus efè nonnihil �adidus.fed fradus infiar ta� bui� poli tre inrus efl:Ieuis,& tanqua marmor fplendet:quin aliqure etiam eius partes exteriores nitent, a t cotibus àttrito, ut atteri folet,

. cum in medicina ufumprreber, fa por nullus eft.ciceris uero magni.-: tudine cum tribus aqure calidç cyathis potus,urincr difficultati pro deft,et fragit calculos,magis tamen in renibus éj uefica natos , Cum lapide ludaico cognatione habet trochites,à rota appcllatus.ctcnim cum ei natura d ed cri t tympani figuram:eius pars i:otunda lcruis eft, ucracp uero lata habet quendaril quafi moduium. à quo undicp radij ad cxtimam òrbis partem,qu�iplìs eftloco canthorum,procedunt itacminentes,ut A:ri� fiant.multum uariat quanritate.fed minimus adcò paruus eft,utmaximus decuplo maior fir.maximus uero eftla tus digimm u·anfucrfum: craffus tertiam eiufdem partem, aut amc:: plius,diffèrt colore:nam ati t dnereus eft,aut nigricat,aut Iuteus cft.

· fcdis magis propter contagio n cm tenore talis effe folet. intus enim c<tmis candidi or. omnis fradus lapidis Iudaici inftar lcuis cfr,& ni tct.frangitur autem fimilitetutille, in Iongum,Iatum,obliquum {In acetumimpolìtus,ut aftroites, buiias agit:atq; etiam reperitur inter dum qui fe tanép aftroites mouear de lo co. a t ex trochiris nondii fe,: paratis conftat entrochos,modo ex binis,modo ex temis,modo ex

. quaternis, n une uero ex pluribus. uiceni enim lì c inueniun_tur con­. i un di, eius dure funt fpcdes:aut cm crqualiter to-es efuaut teres qui dcm,[ed pars eius media tumet,utrunq; caput ftriéèius cft.cuiusa� te m trochitreradios habent eminctes,in eo,qua parre duo commi t� tuntur,fempcr inetTe cingulii rctormm uidctur:at cuius· htimiles,ca

; rmt cingulo, totiép lreues funt, trochit� uero fie coniungpnttJr ut • • l ._ : Z. lll11US t • ' ' l • ' • ! \ l

•

' •

•

•

•

z 6 z _ D E N A T V R A

unius radij ingrediantur in alrerius frrias. entrochi quidem tumidi ttochi� plcrunCJ? humiles admodum habent radios.quin f.rpenu mero lapis infonnis reperirur unà eu m trochite & cntrocho,rot� in fecontinens �ouram, quadn eo qua6 qucrdam radix, rrochitis iam abruptis,reman6c.Hos aut cm Iapidcs gignit Saxonia ad Hildeshei mum ultra montem Mauricij, in commiifuris marmoris in cinereo candidi, & in terra glutino fa : eadcm inter Alfcldam & Embeccam: Chattorum regio in parte collis Cnorebergi, adhcrrentis monti,in quo 6ra eftarx Spagcbergia. Habent ctia lincas emincntes & fuias lapides in agris nati, ex quibus cum qui tu m tonitruis,ut n une quo que crediruulgus,cadit,Brontiam uoeant Grcrci,capitibus tdtudi� num umile: q_ui cum imbrib. Ombriam.nofl:ri funt modo fublutei,

· modo fubuirides,modo fubrubri, modo fubfllfci, n une uero uariat colore:poliri tanép fpccula,imagines reddunt.figura ipfis ferèdimi� diari globi, raro oblonga.int�dii oui magnitudinefunt: fed r�pius minores. aliquibus bini funt circuii quafiquida moduli. à quorum fuperiori quincr lin� eminentes crqualibus imer fe fpac* diuif;r, procedunt ad inferiorem,quarum 6ngulcr utrinq; fl:riam habent:to tidem rurfus linecr cminetes à fuperiori circulo per media fpacia dc1 fcenduntadinferiore, à quarum fingulis urrinq; multcr linecr tranf� uerf� pertinent ad ftrias proximas .inter eas autem fem per fu n t hu� m ili a fpacia quadrara.aliqui uero tantiimodo habent has poll:remas q�nas lineas defcendentes cii mulris rranfuer6�, & fpac* non adi modum Iongis. rcliqua aurem media fpacia tota eminet,carcntép & lincis & ftrijs. nonnulli codem modo fe habrnt, nifì quòd linearum lo co habcir fl:rias, & quòd fpacia tranfuerfa emineat. C erauniaquò que exeo nomrn imienirquòd cum fUimine,ut idem uulgus credir, cadir.nec rantum in Carmania nafdtur, fcd-etiam in nofrris agris.ca ret frriis &lineis, a t q; in hoc differt à bro nti a.Icruis uero eft & n une rotunda,nunc oblonga:cuius genera coloribus difl:inguuntur.nam alia partim eftcandida & pelluces, partim fufca,alia nigra eft, aliaru ber. V erum ut enrrochos diuifus rorarum effigi cm reprcrfentat, ita encrinos liliorum. cum enim angulata pars una ab altera feparatur, urracpquinaliliaoftendit. nam alterius eminenticr ingrediunturin

alterius fl:rias.qurlibet uero talis pars quinos h abet angulos, latera totide,utrinq; quinalilia:unde pentacrinos grcrce potefl: did.quem admodum uero entrochos confl:at ex multis interdum trochitis,fic encrinos ex multis petacrinis. agnafcitur autem lapidibus in rubro nigti coloris,ipferufus.fed cius penracrinis fradis eft Iapidis Iudai1 cicolor,I:Euor,fplendor.quare obtinet eandem uim medendi. repe1·

• - .. •

ntur

• • •

• . • •• F O S S I L I V M L I B. V z 6 � ritur in fo.ffa niccniorum urbis Hildesheimi�:ac uero etiam palm.a::: ti lapidcs, ut Plin�us f��it, drca

_Munda

_J� in Hif�ania, ub� Ca{ar

Diélaror Pompemm uta t, repenumur: 1dq1 quoues &ege1'1s. cno" ficos &aéì:us offis fpecie reprcrfentat, ut de cotibus dicam:enorchis &aomcntis tcllium fimilis efl:. fed is, ut Plinius fcribir, candidus. in di�cefi aurem Treuerenfi, rum cementa pro reparandis fl:ruduris, qu� uiti� fe�erant,arcis Er�bre�tefte�nenfis eruerentur,inu�nti fu n t . lapides mgncantes & dun, qui muhebrepudendum expnmerent. diphyis uero genitale utriufq; fexus diftingucnte linea oftendir,un:$ de d nomcn impofitum.duplex, ut fcribit Plinius,eft dididus & ni.­gcr.at Glo.ffopetra ling�cr fimilis eft human�. Id xi uero dadyli i� Creta, ferreo colore polliccm humanum expnmunt, quos tres lapt" dcs Plinius in gemmarum numero rcponit.idem fcribit Ammonis cornu aureo colore arietini cornus effigiem reddere,et in Aethiop.ia nafci.is uidct aurei coloris armatura obdudus dfe:nam in roto Hil ,

desheimio tradu,qui,longiffimi collis fpedem pr� fe ferens,à Ma" ricburgo arce per inferiorem urbis partem p erti n et ad Hasdam p a" gum, inuenitur lapis noux l un x fpeciem habens curuatx in cormia aurei coloris armatura uellitus, modo magnus, modo paruus : me" diocritcr autcm durus, & interdum ftriatus.fed eundem aliquando ferrei coloris armatura tcgit!aut adamanri fìmilis. ctenim ubi in rer::: raaluminofa rcperitur,aut atrametofa aureo colore fplcndet : ubi in alterius generis terra, ferreo, aut confìmili.nam alumen & arrameci" tum futorium permutant ferrum in orichalci colorem, qui affimilis auro.ibidcm effoditur lapis ciufdem Hgur�,[ed omni uacuus arma::: tura, & dncrei coloris:qui efl: T ephritis apud Pliniii.idem dici t He ph�fiiten in Coryco natii fpeculi naturam h ab ere in reddendis ima ginibus,quanqua rutih�s.nomen ex co inucnir; quòd in folem ad di. tus arida m materìam accendat, non aliter a c fpeculum concauii fui" furata1firamina,Carmenta. id gcnus lapidcs in rubro nigri coloris re

·

periunt�r Hildesheimi in foffa mccniorum, quàfpedat feptentrioi= nes,inmodum uero patinx excauati funt & aurcaarmaturarutilat: quare &reddundmaginem,& oh folis radios obuerfi aridam mate riam accendunt. ibidem dfodiuntur Iapides eadem armatura fie or"

. natilut auro confperfi uidcri poffint.at myrmecias lapis niger ex e9 . nomen inuenit, quòd habeat eminenrias fimiles uerrucis, Plinius · cum numera t in gemmis.quidam lapidcs ali qua cum pennis auium . · fi�ilitudinem habent,uthieracites, qucm Paulus Aegineta in la p i-= 1 dJ by rcél:ius numera t, cp Plinius in gemmi s. is, inquitidem, alter­l nat totus miluinis nigricans ueluti plumis, inueniturin tradu Hil� f d h . . l z z. . es e1m1o • � . • • ! t ' •

•

•

•

•

'

i

• • • •

% 64 D E N A T V R A . desheimio,qmlituruerfus occafum à iam diaa mcmioritmioffa,in · . colleulrraflumen,& dtra.dtép Gmilis fpede & colore accipitriimol ·

liorihus pennis, quadpfìs funti n peél:orc. alter ibidem reperitur la� · : pis qui cxprimit ftriis & colore pcrdicum pennas,quas item ha ben t in peél:orc. hieradten dcxtto fa:mori alligaru, fi fl:crc di eu n t fangui� n cm per ora uenarii profufum. Ammonitcs uero ex arcnis ita com� ponirur,ut ouis pifdum, quod ad fìguraattinet, fimilis uideatur ef� fdntto intcrdum,quod ad fubfl:atiam & colorem. id genus lapides

inucniunrur in Saxonibus ad Alfeldam & Hildesheimii, nucis iu� glandis magnitudine,aliquando etiam maiorcs.funt ciufdem gene� ris faxaqu� in feptimo libro perfequar. at Lepidotes fquamas pi1 [dum imitarur uarijs coloribus.dicam hocloco dc quibufdam lapi1 . · dihus,qui in codem Hildeshcimio inueniiirur traél:u. itacp interan1 num quodex nanis nomen rcpcrit, &char.tdram, lapis ini.Ienitur fufci coloris, planus, ammoniaci falis infl:arfcHfus, tubercula fupc1 rius habens dauorum capitibus fimilia. & ad Hafdam pagum alter huic non diffimilis:nilì quddcandidus Gt,& careat tuberculis. fede regione montis in quo lì tu� efl:templum, quod diuo Ma uri do fa1 crarunt,inlapidicinis marmoriiinuenit lapis pcntagonos, àquinq;

· · s quos hahet, appellatus : fimilitcr hexagonos, cui fex funt <11\,oul.i. merq; uero efl: candidus,plerunq; latus fcfcunciam,planus,

fcdin medio habens alueolum, cuius margo,ut in tabulaluforia,un ·

diq; eH:altior. atin medio alueolo eft pundum, à quo rad� ad exti1 mam partem,lìcutin trochitis procedunt. ibidem reperiturrhombi t es magnirudine cafl:ancce,ucl nucis iuglandis,candidus,undicp pie nus fquamis paruis cminetibus, utrinq; obliquis:unde rhombi �e don gerum,qu<E lapidi nomen dedit.quin alterius generis rhombi tt:s repcritur in Galgebcrgio. is Jongus dfe folet digitos fex, latus duos, craifus unum.iplì figuraeA: cylindri comprefii,fed ihix, tam infcrioris � fupcrioris partis, itafe interfecant, utplures in eariimc dio fiant eminentia;quihus omnibus item rhombi cA: 6 ura,at Sal� fcld<E in T uringiis ex puteo uiginti duas orgyas alto c offus cftla1 pis,qui folidi pec1oris fpedem pr� fe ferebat, longus fefquipcdem: larus palmas tres. mffus anteriori parte ubi cofl:� terminabatur, di gitos fex:poA:eriori,ubi era t uertehr<E medi� pcrforat�, tresJedfpi m uacua crat ah co, quod mcdullam exprimcret. extrinfecus autem l�pidi colorinfidebat aut niger,aut rauus:intus lapidis Arabici fimi lis.ucrum h une natura fingularem procreauerat. redco ad eos quos multos in uno lo co, ucl in pluribus cade natura gignit : quales funt quinafcunturin tcrraglutinofa, qu<E cA: in uenis, fìbris, comiifuris

faxorum

f ' • ' r • • • • • ,, •

' . F O S S I L l V M L I B. V 2. 6 5

faxorum tdl:is aquatilium fimiles. fed quato terra eft craffior quàm aqua, tanto imperfe�ores gig1�it f��mas, & qu

.� �ni�antibu� c��

rea n t. quod genus laptdes repenunt m Germama,m Htldeshetmto Saxoni<e tradu. & in faxum inclufi in multis rcgionibus, il t fu o t o� co dicam. itaq; Strombites affimilis efl: co chic� aquatili : ex ampio -cnim in tenue turbinis inR:ar defìcit, in fpiram �d extra torcus. is in::� ·

. urdum eft breuis, interdum longus dodrantèm,intus candidus,cx trinfecus tcrr� in qua nafcitur, colorem affumit, reperitur autem in Saxoniaad Hildeshcimuin Galgebcrgij lapidicinis, & in noua ur"' bis parte eu m fodiuntur cell�,in qui bus uinum zythum' ue reco n di folct.in cadem Saxonia Alfcld� intcr fpccula� & oppidum pcten::: ti Embcccam :Han o ber� in lapicidina calcaria. C tcnitcs ucro ftria� �.

tus eft, omninoép pcéHnis effigi cm rcpr;:cfcntat.color ipfi plcrunq; cinercus.Hildcshcimi rcpcriturin Iapicidinis cius tradus, qui cftul tra montcm Mauricij. M Y.ites, qui a ll:riatus non cfr, mufculi fpc� ci cm prre fefcrt.is duplex,oblogus,& pcétinis modo rotundus.hic colore cinereus repcritur in Chattis ad Spangebergii arcem, ubi & trochitre, & in Saxonibus ad Hildcshcimum in lapicidinis traétus iam didi:illc modo fubfufcus, modo fubflauus effodit ex fo!fa m ce niorum I-:Jildcshcimi� urbis, 9,uàa� fcpte�triones fpeétat, ç>ny��i tcs ungmbus odoratts, quos Gr;:cct nommant onychas,fere fimdts tam colore cp figura, nafciturin ijfdcm Hildeshcimij lapicidinis.

Oitracis lapis ex oftrijs,quibus fimilis efl:,nomen inucnit.duplex cft. mai or, qui Iapidis fpecularis modo fìffilis e.ffoditur etia ex foffa

: . Hildcshcimif urbis:quà,ut dix i, ad fepterriones fpedat.minor non . . longe ab Hanobera, pro p e Lindam pagu, reperitur in terra pingui • & fubuiridi,qu;:c eftin loco abrupto.Porphyroidcs purpurre infl:ar •_ aculeis clauatus,& colore dnereus inucnitur in eadeinfoffa Hildef:; · . h cimi� urbis,fed ut purpura turbinatus non cft.ibidcm alius repcri

· · tur huic non multu diffimilis, ucruntamcn caret aculcis:R:rias ue� ro habet tranfuerfas x eadem fo.ffa eruitur conchitcs, qui incuruis ·

liris ad fcapulas redeiitibus,& aurei coloris armat�ra decoratur.loti gus effe foletpalmos duos, latus palmii. quinctiam co eh ;:c mari n ;:c, . utPaufanias fcribit, in toto corpore lapidis Megarici fparfre fu n t, atcp ob id conchites didus./armatura autem quoniam philoginos ctiam obduéhts e!fet,ch. Gtcs cft appcllatus. is ucro oftrcct Atri c� a�mularus inucnitur, ut Iinius fcribit, in Acgypto. L�pidcs aute Hildesheimios maxima ex parte attulit ad mc V alcriusCordus,qui nupcr Rom;:c immaturam mortem obijt. iuuenis illeardènti ftudio eu m alias r�s nàturales; ti.Uif maximè herbas fcrutabatur.fcd de id ge

z J nus la •

•

•

l

•

•

'

-

•

•

•

•

•

•• • . •

'

•

•

1 6 6 D E N A T V R A

•

' • . . • • • • • ' '

l . -. .. • ••••

nus Iapidibus fatis : n une de reliquis dica m. Stelechites· llipitis fpe� · · ciem oftendit, cuius rami funt murilati, colore cinereus rcperiturin Chattis ad Spangcnbcrgum arccm in colle Cnorebergo.at bdcmni tes fagitt::r effigi cm rcpra{entat : quare Saxones eum uocabulo eìc ephialre & fagitta compo!ìto nominant, potumép contra ciuftnodi fuppreffiones & noétis ludibria ualere dicunt,ac fafdnationibus o c rurrere.hunclapidem ho di c quidam medici pro lyncurio h abent & uruntur, qui ex urinalyncis non concreuit : nec enim ullum tale fuit lyncurium. fcd ucrcres fcriptores fucdnum, ut dixi,!ìc appdlarunt, quòd ipfis opinione pcrfuafum dfct ex urina lyncis fieri. Si quis tamen unép wcorumlyncurium,quod non di et fuccinum,uidit, hos belcmnitas,opinor,uidit. nam C?C cis quidam fuccini falerniha1 bent colorem,& pellucent : quidam paleas aliasép res minutas,tatv quam fuccinum ad fc alli ci un t. reperiturautem bclemnites in pluri� bus Gennanicdocis:apud Saxoncs in urbis Hildesheimi�mccnio rum foifa, quà ad occafum fpeétat, in ripa Lani amnis ad Nidlada, quod oppidum diftat ab Hanobcra circirer duodecim M, p alT. in tra c"ru Brunonis uici, ubi gignitur birume:apud Pomeranos Scetin;r: apud PruiTos prope Marieburgum, irerum in ripa Viftul� fluu* apud Sueuos iuxta Hochingam, quod non procul abcfi:à montib, quos Al p es uocant.bdcmnircs eft aut cinereus, aut didicans,autin rubro nigcr,qui omncs inueniuntur Hildeshcimi : aut fuccini falw ni colore,ut Prufficus & Pomeranicus.qualcm quia ferè transluccr,

ac ad fuccinum aliquam habet !ìmilitudine, primo folum noftri mc1 dicilapidemlyncis uidcntur appcllaffe,deinde idem nomen in al w rius co1oris & non pellucidii bclemnitem tranftuli{fe.ufl:us uel catv didus fit, ucl in candido dnereus. ucerq; reperirur imer urbem Hil� deshcimum & arcem Marieburgum in marmo re antri, quod à na1 nis appellant, ad lìniftra.nam locum illum quodam ar!ìiTe alia mul1 ta,p�ter huius Iapidis odore indica n t., qui n aurea armatura no mo do bclemnitem Hildesheimi in foffa mceniorum genera rum ortu1 fed eius etiam radicem conueftit extrinfccus : qu� armatura lìncar1 te mirifìce nitet, atq; imaginem inftar fpeculi reddit, helemnitxaUI ton fi co&iccntur, ex cis quidam olent cornu bouis limatum autU* ftum, ut Hildesheimi in marmoris eiufdem odoris comiffuris nati: aliqui lì ne odore funt,ut rcliqui.diuerfa uero iplìs efl: ma nitudo.cu enim maximis effe foleat digiti longitudo & craffitudo,\ ildcshci1 m�s in foifa mceniorum, quà fpeétat ad feptetrioncs,repertis,dl:in terd� fcfquipedis logitudo,brach� craffitudo, a t figura omnibus dHagitta: ex ampia radice defìcientis in tenuiffima adem:omnibus

ànatura •

'

•

• •

. F O S S I L I V M L I B. V Z 6 7 à natura incll qu�dam quafi rima; qua fìc u t facili�s in_logitudincm diffìndatur. [ed ca pelluddis magis q; c�rcris el1 conipicua. eadcm inrcrdum aurea armatura ucllitur inrus. in alijs prxtcrea incl1 terra, in alijs arena,in alijs lapis qui no ipfe folum ur belemnit� in conum acucum dhurbinatus,fed etiam arena & rerra.uerulapis quem con tinct belemnites aurei coloris armatura teétus plcrunq; conllat ex

crufi:is,tanéf; membranis quibufdam primo lans,mox magis ac ma ois fl:riétis.quoniam uero belemnir� exiccant, Prufficis & P o m era �icis chirurgi curantuulnera:ijfdem medici,& Saxones fuis,no ali::� tcraclapideludaico fi:angum calculos·. V t autcm belemnites aut ter ·

ram, autarenam, autlapidem in fc conti n et, irageodes ampleél:itur tcrram:aetires Iapidem udarenam:enhydros Iiquorem. Sed h i diffe runt à belemnire figura. nam plericp omnes in fpcciem orbis gloha� ti [unt,fcd modo abfoluti, modo compreffi. eu m certe qui compie:: éHtur rerram, P!inius alias in aetitis numerat,aliàs gxoden uocans, feparatim perfcquit.Oiofcorides gc;:oden ab acri re dillinguir:quòd ille terram, unde i pP. nomen impofìtum, hiclapidcm corineat. ad cd certe magnam cognatione inter fe habent, ut ex ca d cm conftcnt ma teria, non alirerac belemnirx diuerfas res etiam ipfi contincn rcs, ut ferèin codcm Ioco gignantur.gignuntur aure in Saxonibus ad Hit� deshdmum:in Mifenoru montibus ad Sala m, & non longeab AI" debergo, ac uero etià fub arce MorcHha:in Gargano Apuli� m o n� t d n Taphiufaiuxra Leucade,in Cypro, in Arabia,in India, in Afri ca.inueniuntur uero cum torrentes ex magnis & affiduis imbribus orti rerram eluun r. diélus eft a e tires uel à colore aquilre candicantc cauda,ucfentit Plinius,uel qudd in aquil! nidis reperiatur:quaruor enim earum generib. in�dificarurnido, uridcm fcribit. dì:uero uel

·• candidus,qualis Taphiufìus:uel gal!� colore, qualis interdum Ara , bicus:uel fubrurilus,qualis i t c rum aliquando Arabicus : uel in rutj::: ' lo niger,qualis Mifenus non longeab Aldcbergo repcrtus.at Apu • li multum uariant colore : nam modo fubcandidi funt, modo gallce colore, modo fubrurili, n une uero non unius coloris, fed parti m fu� fci,panim lutei.Hildesheimij aucem interdum ochra fu n t infcél:i,ac Mifeni olcnt uiolam oh mufcum, quiipfìs adh�rcfdt. ilio enim ab:�

' raro a bit odo r. uerum no ipfì folum ita fuauircr olent,fed eriam rum : faxiin CalE-h ergo ad Aldebergum reperti fl-agmenta, tu m fili c es i11 • Berningero monte in confinijs Mifenre & Boemi� fìto. quod ad fì::s : guram attinet,cum plerifq; fìt globo fa facies, Mifcni ad Salamfu11t ·• in�qualiter rotundi:Arabici dilatati,& 11011 raro IV1ifeni non Ionge

i ab Aldebcrgo inuenti. quibufda etiam a11guli exifl:unt, fedhi rari o,. l . . 1 z 4 res.at • •

• •

•

..

•

•

...

•

•

•

• •

1. 6 S D E N A T V R A

' ' • ;

rcs.at quatitas actitis magis uaria dl:etei1im al�s efi: magnitudo ma . li armcniaci, alijs perfìci,alijs punici, alijs mdonis, pufilli funt Afri� cani,arnpli Cyprij,maximi Motefchani. dcinde duri aliqui funt, m Arabici, Apuli fubcandidi,l\tlifeni quos marcs nominat:aliqui mol Ics et fi-iahiles,ut Cyprfj & Africani,quos fa:minas.tum quidafunt l�ues ,ut non pau ci Apuli:quidam afperi, ut l\tlifcni ad Salam reper ti.aetitx prxtereaintus in concaua co rum parte, tancp in aluo,conti nent aut toram,aut arcnam,aut lapidem.qui terra in tra fe habet,fo;

lus oxode:s etiam dicitur.ea ue:ro efi: uel candida,ut in Africano: ue\ � · pallida,urplerunq;in Mifeno ad Alde:he:rgum inuento:uellutea,ut in Hildeshcimio. incfrarcnainnonnullis noflraribus, in Apulis;in Cyprijs.grauidus lapide aut unum.continet in utero,ficut Taphiu; fius & �bicus : aut plurcs,ut Cyprius, & Apulus interdum.atcjl in his omnibus calculi pleriiq; liberi & foluri intus iacent,quare co:1 quaffati fonant.l\tlifeno autem ad Salam nato,& l\11otefchano, atqJ ctiam Hildcsheimio, quia plerunq; adhxrent, cum quatiuntur, fo� num non edunt. adhxre:fcunt ue:ro ad eum, quero gignunt montes ad Salam fiti parui & candidi a c cryftalli inftarfple:ndcntcs: ad M o� tcfchanum diuerforii colorum gonmis fìmillimi,fe:d parum duri.ad Hilde:shcimlu perexigui lapilli ochra rinéti.atq; etiam ex actitis pr<t gnantibus quidam in aluo habent terram 6mul & lapillos, utinters dumHildcshcimij : quidam arenam fimul & lapillos, ut Cyprij : & fortaffis alij rerram & arenam,alfj terram, arcnamJapillum. ad h�c lapis qucm Taphiulìus aetitcs in fecontinet, uocatur callinius, nec quicquam,inquir Plinius, te:ncrius.ncc uero p�antides,gcmonidcs ctiam uocarx, qux inlVIaccdoniainueniiitur, iuxta monumcntum T irdìx:nec ciffites qui nafciturin Aegypto circa copto n: ne c gaG� dane,quam Medi & Arhclit� mittunt,alij funt lapides quam aerita: candidi.quia cnim ipfì medcntur parturientibus, pxantides uocatv tur:quia prxgnantcs qua lì fiunt, & pari un t altcrum lapidem,appcl lantur gononides:quia concipiunt, ciffitx nomen inuencrunt. Scd quanép qui d fignilìcet e:<trcmum galìdan� uocabulum ignoramus: tamen quia concipere dicitur, &in tra fe partum fa t eri concu[a, fa, ris intdligimus etiam actiten eife.quoniam uero pxantidib.eftfpe� ci es aqua:: gladata::,gafìdanc coloris efl: o! orini, ue:luti floribus fpar1 fa

_,ciffitcs dì candidus,coloractit<e non diffidet,qui interdum can�

didus dfe foler. quemnonnihil diuerfum diuerfi fcriptores al�s w que alijs uerbis c.xprdferiit.ut autrm ex his lapidibus ali qui lì n t an� gulati,uideanturép figura diftingui p o ife ab aeri te, no aliter a c beles mnites tenam in fe cotinens, à gxode prreter c�tera diltinguitur w

�ura • • •

•

•

•

-F O S S l'L I V M . L l B. V 169 •

(1ura:tamcn ex actitarum numero ex eludi non po!funt, qudd etiam. fplì compreffi i l�rerdum non ca�eanr ���gulis. ueriìt�me? an fuerint angulari,fcireno poffumus,quod Pluuus, fiue magts ht autorcs,cx

qui bus fua tran��plìt,ni?il de fìgur� �u�no�i lapid�m dix�nint.

ucrum de his Iaptdtbus qutfcp quod fibt mdebuur uerms fenttat. o:::: mnino autemiam didi lapides iimt hi,quos Theophraftus & Mu::::

tianus parere crediderunt.fed omnes aetitcr exiccant : quidam in fu:: per aA:ringunt:ex quibus ga:-odcs ca qu� obfcuraùt oculos,purgar,

& cum aquaillitus,fcdat inflammationcs mamarum & reftium.qui ucro Iapillum in aluo conrinet,is, u_: Gr� ci perhibcnt,alligatus fini.:: ftrò grauidcrmulieris brachio, fa:ru ne uulucr excidat Iubric� conti ne t & cufl:odit : finifl:ro parturientis femori, ira adiuuat eam,ut fine doloribus pariat.fed uis illa tanmm nido direptis,quod Plinius fcri bit.ad actitas quocp pertinet enhydros,qui ex aqua,quam in fe con::� ti n et, nomeninuenit. fcmper rotunditatis ab{òlut� in cadore efl: I� uisJed ad morii Auduat.intus in co ueluti in ouis Iiquor, ut P1inius fentit:ut uero Albcrtus nofh:r & al�,etiam aqua ilillar.quin liquidii

• birumcn,interdii {uaui odore,in faxis, tanquam in ualìs conclufum • inucnit.ac qui d cm bclemnites & gcrodes,ut dixi,in fc cotinent ter:::: · ram.Samius uero lapis cotrain terram Samiam reperitur inclufus. quo fua opera poliunt aurifìces.candidii &fubdurum excellcre bo� nitate Diofcorides-tradit:ex quo intclligimus & alterius coloris, & .

. moli es inueniri,quibus affimiles funt Hildeshcimij lapides no lo n::� 1 gc ab Hafda pago ad molam frumcntariam in lo co abrupto reperti ..

\ ilafcuntur aut cm in fìbris tcrr� pinguis & glutino[� Sami�, quocl ad fubftatiam attinet lìmilis, a tep hi quidem fu n t cinerei aut pallidi� intcrduni molles, intcrdum fubduri : plericp omncs plani ex crufi:is conA:ant,intus nitcntes,extrinfccus afperi:qu<trc ctiam ipfì auro po li endo utiles.fed ex candido,quia fpcdofus, fa da eft gemma,quam ZoroaA:rcs exhcbcnum nominauii:. Samius pr�terea quia refrige::� rat & afuingit, cotibus attritus eu m la dc proddl ad oculorum la:: chrymationes & ulcera. Sed ut Samio lapide aurum & argentum poliuntaurifìc�s,·ita annularij fmyride gemas d uras purga m & ex:::: terunt. fed eodem etiam uitrarij laminas uitrcas diuidunt. reperitur in Mifenorii mctallis argcntarijs Anncbergi & in alijs.ipfi ferri du:::: . ricia & color, urilis ad Iaxitatem gingiuarum & ad dentifricia. Et in Armenia nafcitur lapis,quo fcalpunt gemmas,& Ggilla efficiunt,ut autor·eft Stephanus. fed utrum fmyris lì t, an cos Armenia,an lapis alius, non explicauit. Verum ad cutem leuigandam,& pilos amo uendos COf!.Ucni� oftracites, ita didus quòd tefl:cr fimilis fit,eum iu,: • • . mores •

• •

' • •

• •

• •

•

•

% 70 D E N A T V R A

mores Grirci 1u8o�r.op uidentur nominaffe, ut ab oftracorum tefiis diflinguerent:uetcres & ceramitcn,cum teftér habet colore! & che� ramiden maxime cum eum c�rulea:: bull� cingunt. ex crufl:is con$ ftat: facileq; fin di poteft: digitis percuffus,tan� olla,fonitum edit, hodie reperirur in Hildeshcimio circa antrwn à nanis appellatii, co1 I ore fubrubeus.eum traéhi,ut dixi,quondam arfìffe multaindicant,

oftracites autem exiccat & aftringit: iccirco drachmoe pondere cum uino potus cotinet menfl:nra.ex aqua uero illitus fedat mammarum inHammariones, & ulcera, quir ferpunt pafcendo,fifut. At Phry� giuslapis ex Phrygia,cuius infedores eo uefl:es tingunt,nomenin� umit,fed nafcitur in · is gleba eft pumicofa, mifl:i fapo1 ris : no · · enim & & mordet. optimus autem eft colore pallidus,uenas uero tanqnam cadmia,habens candidas : non robu� ftus com p age corporis: mediocriter grauis,uino refperfus & ufius

· fidi.duus. huncaliqui ho di e pro lyncurio uendunt : fìcut alij pro eodem,ut dixi,belemniten:in medicina exiccat.fed pr�tcrca f!li ilis uirib.prirditus eft:nam & repellit & digcrit. utilis ad ulcera pus trida,& adoculorii medicamenta.ut aute Phrygio infeél:ores utuns mr,itaagerato coriarq, autore Galeno.is cii miili fit faporis,fìc mo1 dice aftringit et mordet,ut guftatus neutrum manifefl:o fentire poG ficquia ucro reperatrit & digcrit, columellis inHarnationc IaboraJJs,

tibus prodefr. Seqmmtur cotes,qwbus ferrameta exacuumur.�te nim omncs homines cis cultri aciem ex citane fcenifex pr�tereafal$ cis:tonfor nouacul�: faber matcriarius ferrre.quid plura� omnia ins

ferrea artifices,qui uel ea fabricarunt,uel cis utuntur,coti bus acutmt. earum multa funt genera, tu m liquoribus qui bus indis gent,tumregionibus in quibus nafcuntur, diilinél:a. primum cnim quibufda oleum quo trahant aciem illinitur,fìt(}; eo delicatiorades: qnas olearias uocant. his in Germania folus tonfor nouaculas cxa� cui t. in Italia quonda fai c es fcenifex, qui comu propter o l eu, Plinius,ad crus ligato incedebat.h� repcriunt ho di e · mania in uac1u nobilis oppidi,quod ex aquis nomeinuenit,quibus primas tribuunt:in Saxonibus non long e à Garleba,quibus fecunj das:inBoemis,quibus tertias. Creticas olim diu maximam habuifj fe Iaudem,fecundam Laconicas, ex Taygeto monte Plinius tradit .

. deinde quafdam cotes aquamadefaciunt,quas aquarias nominant, plurim�in Chattorii Huufjs repcriiitur,pr<Ecipue in La no ad Mar� burgum, &in Edera ad Francobcrgum. repcriuntur & in Italia, & trans Alpes,utPlinius fcribit,quas Paffernices uocant,reperiuntut quoq; ininfula Cypro ae:l Naxii3in eadem ad Arfinoen, atq; in Ar,�

meJUa

•

•

.. '

. .

•

• F O S S I L I V hl . L l B, V 2 7 t

ìllCI�ia.fed quondam in a�uar* e_rimam laudcm habe�ant Naxix: fecunda Armeniacx. teruum earu gcnus ex o leo & a qua pollct:qua Ics funt Ciii cix. quartu faliua hominis proficit, quo quondam ton� fores,ut nunc oleario ufos fuiffe ex Plinio intelligitur, qui Flamini-' tanas ex Hifpania citeriore in eo genere prcecipuas effe dici t. diffe� runt aut cm co t es colore: nam aur nigrre funt,ut Saxonicre;& non::: nullre in inferiori Germania natx:aut uirides, Gcut Italicre & multre ex Bocmicis,quarum aliqux candida uena difì:inguiitur. quinetiam in quibufdam ex inferiori Germania aUatis, cofpiciuntur h i colorcs alterni, nigror & candcir.in. Chattorum uero fh.1u�s repertx plerun quc fufcre funt:fed magn�,quihus tympani figura datur Iapidis m o Jaris, ex quo formantur, colorem hahent, & funt quidem apud nos modo candidre,modo dncrcre, nuncaute in cinereo candidre:apud quofdam lutere: apud alios rubrre.quod uero ad molliciam & duri$! dam atrinet,olearice moli es funt,molliores quce faliua hominis pro::: "fidunt : utrrecp fi uel exciderint è manibus,cafu aliquo folent frangi.

ataquarire contrà durre funt.fed uirides Boemicre,quia creteris olca rijs non raro duriotes, ufum etiam aquariarum poffunt prrehcre.

quarum ucnre candidre, fi non fuerint reliquo·corpore duriores, ut molliores !ìnt,no improbantur : qure uenre interdii ita moli es fu n t; · ut oleum alteri parti illitum, ci cotraria altera cxudet.tum ali re per fe figura m ferèquadratam habent:ex quibus aliqure longre funt, quas deplanant modo,& pcrforant: aliqucr latcr,quas etiam in duas plu� res' ue diuidunt. utrrecp in Chattis reperiiitur. alire ex id genus fa�is exdfadn eandem fìguram quadrata formantùr,ficut ex Naxio mar" more Naxire, ex Armeniaco, Armenia ere. pau ccc aquarire nuper in· Boemia ex ligno, ad Cracauiciii arcem in Iapidcm ucrfo, in figuram ferè triangulam forma tre funt : qure longre era n t duos palmo s. folis uero gradibus,qure etiam a qua trahunt adem,quas(p uel rotula,uel homo uerfat, ty�pani figura datur, & ex faxo molari duro fìunt, ex bis aurem ipfis qux ex inferiori Germania afferiitur, uaricc nigra & candido colore, quredam fraétre ofTis fpcdem reprrefentant.quas ic ci_rco tvosbrs Grred appellarent. cum autem omnes ufum in acucn:::. do ferro prrebeat, duris prreterea fì:ernunt focos : quod emblema in Chattis licet cernere. pofì:remo eu m ferrum cotibus aquar�s reddi::: turacutum,id quod utrinq; deteritur, re&igerat,quarcillitum uirgi num mammas, & pucrorum tefì:iculos augcri prohibet, a tep poda,.. grids prodefì::cuin idem cotibus olearijs redditur acutum, quòd de teritur,abftèrgit, iccirco capilloruni. dcHuuijs,qure Grreci alopccias· tiocanr,utiliter inurigitur. A t coticula probatur aurum & argctum:

qua m

•

l • •

•

'

•

•

'

•

•

•

-•

:t 7 1 D E NATV !. A

• • ' • ' ' ' '

quam ratio�m in libris dc re mcr�llica cxpona.ha?c mul�i ex Gr� . cis,utPindarus, Sophoclcs, Anuphon, Thcogmdes, focxf9:vop uo� 1

cant,quòd aurum i�fi attriti! c��ore,�ncp t�?tin�,�amine_t: alq eaj

dem de caufa )(gVtrl'ndùt: Lydiu laptdem aliJ,quodm Lyd1a reperia rur:alij Heraclcum,ab H eraclea Lydi� urbe.coticul� autem omnes Thcophraili temporib. inuenicbatur in T molo fiuuio : Pii n� pafs fim:hodicapud nos inriuis Hildesheimqs & Gofelarianis,atC}! etia circa Vifam p agii, qui eft inter oppida Egra & Eredorfum. plerifq� omnibus eft& color nigerrimus, &lfiuorinfignis.quanquam uero eas Plinius quaternas uncias longitudine, binas latitudine no exw d ere fcribit, tamen long� fenas uncias, autamplius reperiuntur,las t<e ternas:& quidem maxin1� circa Vifam pagum. inuentamm au1 tem partes qu� refpidun t folem, effe meliores ad experimCI?-tii:quç humi iacent,deteriores, Theophraflus tt:adit,icdrco quòd fuperio1 res iìnd ìcciores. etenim humorimpedit,nc auri argenti' ue colorem capiant. quodrca magnis etiam caloribus experimentil fit dererius, quod tum propter humorem quem ex fefe emittunt,lubric<e fint.in lo cis autem qui oli m arferunt, aut etiam n une ardent, pumex reperi rur ex terra uellapidcoexcoé'tus,& ad han c figuram redaél:us:lìrutin

· Campani� monte Moderno & Vefuuio,in Aenaria,in fulis, in Sicilia circwn .:\etnam,in Melo,in Nifyro,in collibus

· fireadullis.dfoditur eriamad ConHuentiam oppidum, rum quodibi Mofella & Rhenus coHuant.in inferiori Germania in tradu nobilis oppidi,quod ex aquis nomen duxit.pumex aiit,quo' niam nonaliterac fpon 'aellfiftularum plenus,dicitur, ut Vitroj uius autor eft,fpogia. cis ucro Klo.r11eM� uocatur.quod nomen, ut quidam putant, ex: ucrme frumenta erodenteinucnit, qui Gntcc KÌs nominatur, Latine gurgulio.ut enim is fruméta perforat,itana• tura pumicem. Theophraltus uero etiam halçyonium, quod ex ma ris fpuma concreuit,pumicem nominat,fed nos de eo iam diximus. ditferunt autem inter fe pumices: nam primo no omnibus unus cos lor,fed funt aut nigri,aut cinerci,aut cadi di. tu m alij molles funt,ma nibus(p teri in arena poffunt, qual es in Nifyro reperiri Theophra• fius fcribicalij duri.dcinde omnes rari funt & l eu es oh fillulas,qme aerem in fe continent.eaép de caufa innatant in a ua:ficut etiam cre� teri lapides pumicofi,quamuis magni, qualis eft hyrra!us,& alter è Nifyro infula, 6 modo hic differc à pumicein cade reperto. uerum ram iili ép pumices integri innatant, merguntur cominuti. fedcurn omnes pumices fintleues & rari, tamen nigri plerunqJ fu n t c<ttais denlìores grauioresép,cadidi & cinerei rariores leuiort:sep.cum prt

•

•

. . tcrea

. F O S .·S l L l V M . L l B. V %. 7 ' tcrea multu aercm in 6ftulis habeant, non tamen ignem cociplimt, ne c comburuntur quòd careant humore,iain ante igniii ui confum� pto. pumicc,quia proptcr afpèritate abftcrgit, fa!mirià! potiffimum umntur ad leuigandam eu t erri, &ad pilos attenuandos imminuen� dosép. uiri pariter a c fccminoc ad dentifricia, uiri infuperad alia mul ra.nam librarij co poliùnt Iibros:mèdici his qu� gignunt carne, ad::::. mifcent:qui curant uina,in feruentis mufti dolium immittunt,et fta tim cdfat fcruor! potorès in certami né bibendi eius farinam pr�fu� munr,fediftos nifì immcnfo potu impleatur, peri elitari Theophra�

• frus rradit,medici uero digunt candidum admodum lcucm,fiftulo� • fum,fciiTum,eum qui lapidibus caret,fragil�. Poftremo reftat ut ! �c his Iapidibus dicam,quos noftri ab co quòd in ardentcs fornaces coni e& Ruurtt, facile enim liquefcunt igni,nominauerunt.eorii tria funt oenera: unum gcmmis fìmillimii translucidis: alterum cis non rnul�m Gmile.nam pleriicp non pellucet,raro partim,rai:ius totum. illud ferHparfum re p eri turin argentarijs & cccteris metalli s. hociri proprijs uènis f�pè copiofum. tertium efl: ex quo coficitur uitrum! quanquam etiam ex alij s duobus poteft confìci. ne c uero primi ge� ucris lapilli pellucent modo,fed etiam refulget:eisé:J.; coloridem qui gemmis inGdet, nam alij funt fìmiles cryfta�� �ri fmaragdi,alij pra:= fq,alq cyani,alij amcthyfti, alij hyacinthi,alij tarbunculi,alij chryfo� IJthi,alq deniCJ? aliarum gemmarum,atCJ? ah cis moltitudine tantum wfferunt. quòd fi chryfolithi moli es in gemmaruirt numero funt ha

uteas habctPllnius, &fandaftri, quas propter teneritatcm Ifmenias nega t poliri,his omnibus aliquid lo d eri tiri gemis,edì ue�

· propter mollitudinem p o liri non poifunt,de gemmarum n ti eximendi funt:tamenaurifìces intèrdum etiam cos quos natu

. . l�ues,& quibus aptam formam dedit,in annulos Ct fundam jncludunt.pharmacopoloc certe non raro his uturtt pro hyacinthis,

fapphiris, pro fmaragdis, pro càrburiculis • uiolaèeis quidam p i,. pingunt. h�us primi generis fuitlapis Alahadicus, fì modo

. alius à carbuculo Alabadico:nam liquatur, inquit Plinius,igni, � funditui: ad ufum uitri.ni er elt,àd purpuram tamen magis afpe,. él:u declinante. nafdtur in aria ad Alabandam, & in eadem Mile..s ti.alterius generis lapides tot colores non habcnt,& raro fuaues.ete nim pleruncp in candido pallent, aut nigricat, aut fublutei fu n t. hos quoniam celeriterigniliquefcunt, ad ucnas ad� d un t, quiexeis ex,. coqu?ttnetalla.at ex lapide tertij generis,arena potiffimum,confìci turuttrum. nam & hic in ardèntes fornaces coiedus, igni liqucfdt. eam arenam oh id tltil\171/1 "P.f'OP nomina t Gra!ci.Iapiqis huius m o

• ' · A · do funt

•

•

•

!

•

• •

•

t . l ' l • ' ' ' •

-. - 4 D E N A T V R A • "' ·, - J

do font propri�umzc,intcrdum mulrum latre:modo fparfus reperi· tur in metallis. ffiice minus efi: durus, quaproptcr ex ro;ignis eliri 1 · ·•

non potefi::non translucet, fcd ipfì multi infìdent colores:candidus .·· · fcilicet, fubluteus, cinereus, fufcus, niger,uiridis, creruleus,rutilus, .' · ruber.quanquam aurem in montanis lo cis ad ripas fluminum,&in agris quibufdam paffim inueniunturid genus lapides, ramcn nigri inrus in corpore,non tantum in cute,funt rariores.fed utcuncp colo ratos fxpenamero alterius coloris uen<E interfecat, uerbi caufa can� didum,rub�: uiridem candi deE f<Epe maculre difl:inguunt, ut cinc reum n i ora; : candidum, rutilCE. extra terram plerunq; inueniuntur cius fragmenta. fed curkt aquarum adlapides fui aut alterius gene� ris poliunrurattriru. quomodo etia:m faxorum &agmi?ta in globos : . non raro comprdfos, formanrur: in candido fubrutilus Annebcrf . gi in metallo argetario reperrus efl:crucis fìgura,cuius reél:a.pars lon ga fefquipalmum, tranfuerfa palmum unum. illa ferèintegrum di� rum lata,ha::c dimidium : utraq; undam craffa. Fribergi uero inuèn1 rus efi: qui fimi re lineamenta effingit.item magnitudine cafl:ancttru ber, cuius fuperior pars f�balbidain fecontinct fcutulum rubrum, quod li n a quaruor arnbiunt : dua:: candida;, totidem rubrx, & d cm fecunda & quarta. Sublutcus aut cm in Carpato Boccantijo xcfus uidetur effe . hiclapis uarium ufum prrebet: eo,cuius tandem fuerit coloris fl:cmiitur ui<E: crerulcus adijcitur ad cincrcm abicgn� cum e:..: ipfo fìr alter cinis? qua infcéì:ores utuntur. candidus uritur, rundirur,cribro feccrnirur,atq; ex eo confìciuntur aren�,ex quibus uirra contlanrur : qu� quanto candidiores fuerint, tanto funtutilio res.id genus arenas uitri fertiles amnis Bdus, in radice Carmelinlii

' tis onus in Phccnice, inter Ptolemaide coloniam & T yrum urbcm deferc ad littus marinurn,qu� fluéì:ibus,inquit Plinius, uolutat;cni tefcunr,derritis fordibus. defert item tal es arenas in Campania Vu1 tumus : qu<E fluéì:ibus refufre reperiunturin littoreinter Cumas & Lucri n ii. nec tamen ex ha c fola arena ht uitrum, fed tribus ci us pars tibus una additur nitri:ex quibus Gmulliquatis orittir malfa, quam uocant amrnonitrum. fi uero deeG: nitrurn, tantundem [ali s. foffilis ad arenam adijcirur: fi hic quoq; defuerit,falis marini,aut altcrius & é'ricq, aut cineris herbx anthyllidis combufl:x:quanquam nonnulli cincrem, qui fìt ex arboribus combufus addunt.quinetiam in India ex cryftallo &aéèa fìeri uitraautorcs effe Plinius fcribit.qùo_fanèmo do ex genere lapilloru quoqJ, qui gemmis fimillimi igni liquefcunt� & alrero,de quorum urroq; iam dixi, confici poffunt.cum aut cm U1 tri mareriaignilique[dr,agit fpumas,qu<E de ea uerriculo,tanquani

•

•

. r�cfCI . -

· · F O S S I L I VM L I B E R Q.V I N T V S 1 7 5 tccrcmcntum deargtnto,detrahuntur.tnox ucro concret� in panes cocruntur candidos,quibus efi:f<!-pormiftus : magis tamcn falfus cp a1:arus. han c aurifìces ad argenti fcobcm, cum ex ca co Rare uolunt maffam, addunt, ut citius igniliquefcat. ucrum ut quondamSidon ex uitro quodibi cofìciebatur,nobilis fui t & dara,itanofi:ris tèmpo ribus ex eodem quod coflatur Murani,nobilitantur V �neri�, qu� omnes ampliffimre a tep ornatiffimre urbis laudcs habcnt. ueruni ui tra qu� cryfl:alli modo ca� di da funt,

. & pelluccnt, maxi�c �ro�an:::

tur. at clanffimum & punffimum mt�mn duobu� modts tmgttur! etenim eu m co in pulucrcm trito aut paucus colorfoffilis pcrmifce::: tur, auc multus, lìmulép igniliquefcunt. priori ;p odo oritur uitrum q uod coloreexprimit gemma.s : non. modo adamante,fmaragdum, carbunculum, amethyflum,hyacinthum, cyanum,gagaten, & reli:::

· quas unius colmis : fed ctiam ucrlìcolores, predcrotas fdlicet, & in bis opalum. altero modo fcmpcrnafcitur malfa nigra, fcd ex qua, lì [oli fueritobucrfa, color quo tingere potefi:, relucet: nam id icdrco ·

1 tingitur, il t poffit tingere. iraq; aliud tingi t argentum albo colore: i aliud nigro : quoddam uiridi : partim ca:ruleo.: partim purpureo. . : quomodo nobile & predofum fit genus tinétur�,quo aurum daro ! rubri carbunculi pingitur colore. a c urro etiam uitrea opera his om l nibus coloribus tinguntur, a tep hic n i gru m oblìdianum nomina::: · tur,quo d ohlìdianilapidis,qui idem gagates dicitur,lìt Gmillimum •.

1 totum ucro rubens,atq; non translucens, ut Plinius fcribit,hcrmati ' . non appellatur: quod gcnus funt urccoli,cx quibus bibimus

l

•

mufl:a,cfcaria(p uafa. Scd de his,atq; adeò de la :o

pidibus qui igni liquefcunt,fatis ; . ab co ad gcmmas.

•

. '

'

•

•

•

' --

A 1

'

'

• •