Biilent Ecevit Oniversitesi ilahiyat Fakiiltesi Dergisi, Cilt 4, Sayt 7, 2077, ss. 1-I 7 Journal of Theology Faculty of BiJ/ent Ecevit University, Vol. 4, No. 7, 2017, pp. 7-17

HZ·. PEYGAMBER'iN (S.A.S.} ORNEKLiGiNDE 11GUVEN VE SADAKAT"A DAYALI TOPLUMSAL AHLAK

In the Example of the Prophet (S.A.S.), Social Confidence Based on "Trust and Loyalty"

Ali ARSLAN*

oz Ba~kalartyla birlikte ya~ayarak diinya hayatm1 devam ettirebilme esasma gore

yarat!lm1~ olan insanm, bu hayatm1 huzur ve rahat il;inde siirdiirebilmesi, temelde kendini giivende hissetmesi esasma daya/JdJr. Bu esas Kur'an-1 Kerim'de t;ok net bir ~ekilde ifade edi/d@ gibi, Rasulullah'm (s.a.s.) hayatmda bizzat uygulama olarak Wm insanliga gosterilmi~tir. O'nun (s.a.v.) gerek peygamberlik oncesi ve gerekse peygamberlik sonras1 hayatma bu apdan baklfd1gmda "el-emin" s1fatmm en teme/ bir vasf1 oldugu goriilecektir. O'nun (s.a.s.) bu yonii top/umdaki herkes tarafmdan, hatta dii~manlart tarafmdan bile itiraf edilmi~tir. Toplumun da huzurfu bir ~eki/de devam edebilmesi de, ba~ta giiven ve sadakat iizerine bina edi/mesine baglid1r. Burada onemli olan husus her bir ~ahsm once kendisinin giiven ve sadakat vaslf/anm kazanma, koruma ve kaybetmeme konularmda t;aba it;erisinde olmasJ onem ta~JmaktadJr. <;iinkii bu ozellikleri kazanmak ~ahsm kendi t;abas1 neticesindedir.

Anahtar Kelimeler: Peygamber, Em in, Sad a kat, Ahlak, Toplum

ABSTRACT

Human beings are created according to the principle of continuing the life of the world by living together with others and they can maintain this life in peace and comfort only depending on the basic principal that they feel safe. This is expressed clearly in the Qur'an as well as being introduced by the application in the life of Messenger (s.a. v.). When his life is considered from this point of view both before and after the prophethood, it will be seen that his most basic qualification is the title "al-emin" This aspect of him has been admitted by everyone in society, even by his enemies. The fact that society can continue peacefully also depends on building trust and loyalty. What is important here is that every person must first strive to win, protect and not to lose his I her confidence and loyalty qualities. Because winning these features is the result of your own effort.

Keywords: Prophet, Trust, Loyalty, Morality, Society.

" Yrd. Do~ Dr. Ali Arslan, BOient Ecevit Oniversltesi ilahiyat FakUltesi, Hadis Anabilim Dall (aarsfan617@mynet.com)

Geli~Tarihi :12.04.2017 Kabul Tarihi: 18.05.2017

Journal ofTheology Faculty of Bulent Ecevit University, Vol.4, No. 1, 2017 11 -:

AliARSLAN

Giri~

"$Gphe yok ki, insani ictima' (insanlann toplum halinde ya~amalan) zaruridir. Filozoflar bu hususu "insan, tabiat1 icab1 medenidir." (insan tab'an medenidir) sozleriyle ifade etmi~lerdir. Yani insan i~in cemiyet duzeni i~inde ya~amak ~artt1r. Hukemanm IStllahmda da bu ictima'a medeniyet (medine) ad1 verilir ki, umranm manas1 da bundan ibarettir. Bunun izah1 ~udur: Allah Teala insan1 yaratm1~, g1das1z ya~amas1 ve hayatm1 devam ettirmesi mumkun olmayacak surete ve bi~ime koymu~, fltrat1 ile g1dasm1 aramay1 ve kendisine tevdi edilen kudret ile bunu elde etmeyi ona belletmi~tir. Ancak insanlardan bir ki~inin kudreti, muhta~ oldugu bah is konusu g1day1 tek ba~ma elde etmeye kafi gelmez. Hayat1n1 devam ettirmesi i~in bu g1danm asgari olan k1smm1 bile tam olarak temin edemez. Bu g1danm, farz edilmesi mumkun en az miktanm ele alahm, bu miktar mesela bir gunluk nz1k kadar bugday olsun, i~te bu miktar bile onu ogOtme, hamur yapma ve pi~irme gibi bir~ok zahmet ve muameleden sonra has1l olur. Bu 0~ i~ten her biri i~in bir tak1m alet ve edevata muhta~ olur. Bunlar ise demirci, marangoz ve ~omlek~i gibi muteaddit sanatlan icra eden ~ah1slar olmadan vucuda gelmez. Farz et ki, insan hi~ bir muameleye tabi tutmadan dogrudan dogruya bugday tanesi yemektedir. Bu takdirde bile ekme, hasat etme, daneyi ba~agmdan ~1karrnak i~in dogme gibi bahis konusu i~lerden daha ~ok olan diger bir tak1m muamelelere ilaveten· tohuma muhta~1r. Bu muamele ve i~lerden her biri de aynca ewelkisinden daha fazla bir tak1m sanatlara ve aletlere ihtiyac; gosterir. BOtun bun lara veya bir k1smma bir tek ~ahsm kudretinin kafi gelmesi imkans1zd1r. 0 halde hemcinsinden olan bir~ok ki~ilere ait kudretler bir araya toplanmahd1r ki, hem kendisinin ve hem de onlann nz1k ve mai~etleri temin edilmi~ olsun. Bu zaruri olarak boyledir. Yard1mla~ma suretiyle, istihsale (uretim) i~tirak edenlerfn kat kat fazlasmm ihtiyacm1 kar~llayacak kafi miktarda mal ve nz1k has1f olur.

$u halde insan nevi i~in ictima (social organization) ve toplu olarak ya~amak zaruridir. Aksi takdirde insanlann varhklan ve onlar vas1tas1yla Allah'm alemi ma'mur ve onlan arzda kendine halife k1fma1 yolundaki iradesi tam olarak ger~ekle~mi~ olmayacakt1r."2 Cemiyet halinde ya~amak zorunda olan insanm, hayatm1 huzurlu bir ~ekilde devam ettirmesi bir tak1m degerlere sahip olmas1 ile mumkundur ki, bunfann ba~mda guven duygusu gelmektedir.

Guven bir duygu ve aym zama·nda degerdir. Bir deger olarak uguvenilir olma" ki~i ozelliklerindendir ve diger insanlarla giri~ilen ili~kilerle sagfamr. Bireyler aras1 ili~kilerin bu esas Ozerine hayat boyu surebilmesi, toplumsal huzurun ya~anacag1 bir dunya olu~turabilmenin temel gereklerinden birisidir. Guven, ahlak alanmda degerlerin olu~masma, emanet ahlakmm geli~mesine vesile olur.

Bakara, 2/30: "Han/, Robbin meleklere: "Ben yeryiizDndebir halife yaratacag1m:' deml$tl. On/or: ·orada bozgunculuk yapacak, kan dokecek blrini ml yaratacaksm? Oysa biz sana hamd ederek dalma sen/ tesbih ve tokdis ediyoruz.• demi$1er, Allah da: "Ben sizin bilmediginizi billrim" demifti."

2 Ibn Hal dun, Mukaddlme, trc. SOieyman Uluda!), Ankara: Dergah Yay~ 2007, c.1, s_ 213,214.

2 I BUient Ecevit Oniversitesi llahiyat FakOitesi Dergisi, Cilt 4, Saya 1, 2017

Hz. Peygamber'in (S.A.S.) Ornekliginde "Guven ve Sadakat"a Day all Toplumsal Ahlak

Bu itibarla toplumlann kalkmmas1nm temelinde de aym duygu yatar. Medeniyet guven temeli uzerine kurulur ve ayakta durur. Buna gore ~ekillenen bir ki~ilik ve aile kOitl.iru, tUm toplumsal kulturu etkiler. Nihayet tiim toplumlar, devletler, devletleraras1 ili~kiler ir;in guven ~ok onemlidir. Bu bak1mdan, aym zamanda evrensel bir ihtiya~1r. Hatta evrensel degerlerin insanlann birbirine guvenini saglamak i~in konulmu~ prensipler oldugu da soylenebilir.3 Bu duygunun tabiiligini bebegin dunyaya geldiginde ve bir muddet sonra r;evresini tan1maya

' ba~lad1gmda, ozellikl~ yeni gird igi ortamlarda annesine s1ms1k1 sanlmaya ba~lamasmda gorebiliriz. Yine aym ~ekilde yeni gittigimiz diyarlarda, tamd1g1m1z birisi yoksa mesela adres sorma i~ini r;evremizde bulabilecegimiz emniyet gorevlilerine sormam1zm temelinde de bize zarar vermeyecegi du~uncesi yani guven aray1~1 yatmaktad1r. Ashnda toplumu meydana getiren butl.in unsurlan ayakta tutan ve devamm1 saglayan husus "guven ortaml"d1r.

Bir ~ahsm guvenilir ve guvensiz olmas1, ba~ta kendisiyle alakah bir durumdur. brnek verecek olursak: Soz verdigi halde, sozunde durmamak; barr; ald1gmda odememek; yalan soylemek; iftira atmak veya dedikodu yapmak gibi. Bun lara ayn ayn ele ald1g1m1zda mesela, dedikodu yaplld1gmda bu i ~ basit olarak gorulebilir, fakat bunlar kar~1 tarafm bize olan guvenini zedeler. Neticede bunlar bir araya gelerek guven ortamm1 tamamen yok eder. Bu ar;1dan bak1ld1gmda guven duygusunu kazanmak ve surdurmek ~ahsm kendisi ile r;ok s1k1 bir irtibat ir;indedir. Bu duygunun bir deger oldugunun bilincine varmak ~ok onemlidir.

Hz. Peygamber'in tebliginde en fazla dikkati r;eken hususlardan birisi, mesajm yogun bir degerler sistemi ir;ermesidir. Hatta 23 y1lhk vahiy surecinde gerr;ekle~en degerler patlamas1 goz online ahnd1gmda, "teblig, degerlerin tebligidir" demek herhalde yanh~ olmaz.4 Toplum degerler uzerine i n~a edilir. Temel erdemler, insanm bir toplum ir;inde ya~ama,.?1yla ortaya r;1kacak degerlerdir.

islam dininin temel kaynag1 alan Kur'an-1 Kerim tarafmdan bildirilen degerlerin yorumlanmas1, sosyal hayata ger;irilmesi, degerlerin belirlenip bilinmesi kadar onemlidir. Degerlerin hayata ger;irilmesi ir;in r;ogu zaman bilginin yeterli olmad1g1 gorull.ir. ~Lin kG dogruyu bilen insanm da s1k s1k yanh~ i~ledigi gozlemlenmektedir. Bu noktada her ~eyden ewel motivasyon kaynagma ihtiyar; vard1r. Kur'an-1 Kerim akll ve mant1k kurallan ir;inde degerlere uymanm gerekliligini ortaya koyar ve bunu ahiret inancma dayah uslup ve ikazlarla peki~tirir: Bunun yam s1ra hi~bir ~eyin kar~1hks1z kalmayacagm1 ve ki~inin yapt1gmm kar~1hgm1 gorecegini bildirir. Ki~inin bu konudaki bilgisi ve tam inanc1, aym zamanda toplumun dinamik

3 Ibrahim San~am, ·oegerlerin Hayata Ge~irilmesinde Hz. Peygamber: Gaven Ornegi; Hz. Peygamber7n Teblig Metodu f11gmda /slom'm GOnce/ Sunumu 20Q3 Y1/1 Kutlu Dogum Sempozyumu Teblig ve Muzokereleri, Ankara; Tiirkiye DiyanetVakf1 Yay .. 2006,s. 209.

4 Ibrahim San~am, a.g.m., s. 205.

Journal of Theology Faculty of Bulent Ecevit University, Vol. 4, No.1, 2017 I 3 -:

AliARSLAN

tutulmasmda dogrudan etkilidir.5 Bu ac;:llardan bak1ld1gmda RasGiullah'm (s.a.s.) hayatmda guven ve sadakate dayah bir ortamm olu~turulmasmda nelere dikkat edilmesi konusunda onemli ornekler bulunmaktadlr.

1. Emin S1fat1

Sozlukte "kendisine guvenilen, h1yanet etmeyen, sozunde duran, vefah; ba~kalanndan korkmayan kimse" anlamma gelen emin, emniyet ve emanet kelimeleri Arapc;:ada e-m-n kokunden gelmektedir. Emin olmak, guvenilen, kendisine emniyet edilen demektir. Bu terimin kar~1tlan ise, hain, anar~i, kafir gibi dinde menfi anlamlara gelen kavramlard1r.6 islam'm ilk ve temel esas1 olan iman ile guven aym kokten gelmektedir ki, aym kokten turemi~tir benzer kelimelerden baz1lan ~unlard1r:

Allah (c.c.) gOvenilirdir, guven verendir ki, bir s1fat1 da ei-MO'min'dir.

"Guven, guvence, guvenlik" manasma gelen eman;

"GOvenmek, korku ve endi~eden emin olmak, guvenilir olmak" anlamma gelen emanet; "Kendisine guvenilen" anlamma gel en em in;

"Guven, guvenme, guvenlik" anlamma gelen emniyet.

E_minlik vasf1, makam mevki ve zenginliksayesinde kazamlan birvas1folmay1p, ki~inin bizzat kendi niyeti, c;:abas1 ve faaliyeti neticesinde elde edilen bir ozelliktir. Bundan dolay1, guvenilir olmama konusunda, ki~inin kendinden ba~kasm1 suc;:lama hakk1 yoktur, bu halin mesuliyeti dogrudan ~ahsm kendisine aittir. Nitekim evrensel hukuk da ancak ki~inin yapt1klanna gore hOkum ihdas etmesi sebebiyle, ki~iyi hainlikten, verdigi sozden donme, va'dini yerine getirememe gibi davram~lanndan dolay1 sorumlu tutmaktad1r. Emanet ehli olmak once insan, sonra da musluman olmanm zeminini ve temelini olu~turur. Ba~ka bir ifadeyle, ancak emin olarak gorulen ve emanet sahibi olanlar iyi insan ve nihayette iyi musluman kabul edilebilirler.7

Ba~kalanyla ortak i~ yapabilmek ic;:in, ortaklann birbirine guvenmeleri, aile hayatmm duzenli gidebilmesi ic;:in e~lerin birbirine guvenmesi gerekir. Yine gOniOk hayat1m1zda her i~imizde en basitinden en karma~1k olanma kadar, bu i~lerin yap1lmasm~a guvencimizin olmas1 zorunluluktur. Bindigimiz arabay1 yapan ki~ilere, tamircilere, ustalara, trafikteki ~oforlere, vb. guvenmeden ve arada guven ortam1 olu~madan hayatm devam etmesi mumkun degildir. Bunlann hepsini bizim her zaman bOtOn aynnt1s1yla kontrol etme imkan1m1z da bulunmamaktad1r.

5 Ibrahim Saru;am, ogm, s. 207. 6 Huseyin Algiii."Emin~ Istanbul: DIA, 1995, c. 11, s.lll. 7 Adem Apak, "Bir GOven Abides I: MuhammedU'I·Emin~ Diyonet Ayllk Dergi, Kas1m, 2016, s. 24-27.

4 I BGient Ecevit Oniversitesi ilahiyat Fakiiltesl Dergisi, Cllt 4, Say1 1, 2017

Hz. Peygamber'in (S.A.S.) brnekliglnde "Guven ve Sad a kat" a Dayah Toplumsal Ahlak

Merhameti,.s~vgisi her tarafl ku~atm1~8, yaratt1klanna kar~1 asia zulmetmeyen9,

onlara kar~1 sevgi dolu, affedicP0, kendisine yapilan dualara icabet eden11

, surekli diri ve yaratt1klanm gozetleyip duran, i~inin ba~mda 12 ve her ~eye gi.icl.i yeten 13 bir Allah'a once inamp ardmdan O'nun bu vas1flanna gUvenerek hayatlanm devam ettiren insanlar, gUvenin kaynag1yla irtibata gec;tikleri ve yapt1klannm hesabm1 bir gUn mutlaka verecekleri' 4 ~uuruyla hareket eden bir toplumda gUven timsali olurlar.

Yukanda da ifade edildigi Uzere, Kur'an-1 Kerim, bilgi kaynag1 olmas1 yanmda ayn1 zamanda bir deger kaynag1d1r. Gi.iven de bu degerlerden biridir:

Vahyi ula~tirmakla gorevli bir melek olan Cebrail'e islami literati.irde "ROhu'I­Emin" denilir. Nitekim Kur'an-1 Keri m'de, "0 (Kur'an) ~iiphesiz degerli, gii~lii, ar~m sahibi (AIIah'm) katmda itibarh bir el~inin (Cebrail'in) getirdigi sozdiir. 0 orada sayllan, giivenilen bir el~idir"15 denilmekte ve boylece Cebrail hakkmda da emin kelimesi kullaniimaktadlr.

Vahyin 6ng6rdUgi.i insan modelleri olan peygamberler gi.ivenilir kimselerdir.

Hz. Peygamber gi.ivenilirdir. (Muhammedi.i'I-Emin).

Mekke, kutsal mekan Kabe gUvenlidir. (ei-Beledi.i'I-Emin).

insanlann kar~Ihkh gUveni, Allah'm gUven bah~etmesi, cennette gUven, Kur'an'da gUven konusunda yer alan hususlardan baziland1r. Aynca Ehl-i Kitaba mensup baz1 kimselerde bir meziyet olarak bulunan gUvenilirlik takdir edifmektedir.16 Bu durum da ashnda gUveniri evrensel boyutlu oldugunu gostermektedir. Dikkati c;eken bir husus da gUvenin Kur'an'm 23 y1lhk nUzul sUrecine serpilmi~ olmas1d1r. MU'min, ad1 Uzere gUvenilirdir.

Tarihi sUrec; ic;erisinde MUsiUFrian toplumlarda bu kelime ve degi~ik s1galan c;ok c;e~itli ~ekillerde kullanilm1~tir. Burada sadece Osmanh Devlet Te~kilatmda kullan1m1 ile birkac; ornek verebiliriz: Mesela "emin" kelimesi, Osmanh Devleti'nde baz1 devlet hizmetlerinde gorevlendirilen sorumlu ki~ilere verilen ad olmu~tur. Osmanh Saray Te~kilat1'nda dort ·emlnlik vard1: Matbah-1 Amire Emini (Saray Mutfag1 Emini), ~ehremini (sonralan istanbul Belediye Ba~kanhg1 adm1 aid I), Arpa

8 kraf, 7/1 57. 9 Nisa, 4/40. 10 Bakara, 2/163,173,182,1 92; Tevbe, 9/5; Yunus, 10/107. 11 Bakara, 2/186. 12 Bakara, 2/255. 13 Maid e. S/120; En'am 6/17; Ental, 8/41; Hud, 11/4; Nahl, 1 6n7; Haec, 22/6. 14 Zilzal, 99n-8. 15 et-Tekvlr,81/19·21. 16 Al-i lmran 3ns: "Kitop ehlinden oylesi vordtr ki, ana yiiklerle mol emonet etsen, onu sana (eksiksiz} iode eder. Fa kat

on/ardon oy/esi de vordtr ki, ono bir dinar emanet etsen, tepesine dikilip durmodtkt;o onu sana lode etmez. Bu do on/arm, •Ommilere kor~t (yopttklonmtzdon} bize vebol yoktur• demelerinden do/oytdtr. On/or. bile bile Alloh'o kor~t yo/on soylerler:

Journal ofTheology Faculty of Biilent Ecevit University, Vol. 4, No.1, 2017 I 5 ->

AliARSLAN

Emini ve Darphane Emini. ilmiye Te~kilatr'ndaki eminliklerin bir krsmt kadtllklara bag II alarak c;ah~rrdr. Bab-1 Me~ihata bagh c;ah~an en onemli gorevli, Fetva Emini idi. Yenic;eri Ocagt'nda da emin unvanh bir memur bulundugu gibi, gec;ici i~ler ic;in de bu namda insanlar gorevlendirilirdi. Ocagm c;uha (ceket yerini alan ve kaba dakunu~lu kuma~tan yaptlan giysi) ihtiyacm1 <;:uha Emini kar~1 lard1. Yine c;e~itli i ~ l ere bakan, Dev~irme Emini, Am bar Emini ad1 altmda gorevliler vard1.

Devlete ait ktymetli e~yanm karunmasmdan sarumlu alan memurun unvan1, Hazine Em!ni idi. Bagh aldugu devlet dairesine ait para ve e~yay1 dagttmakla gorevli ·alan memurun unvan1 da Sarf Eminidir. idari kurulu~larla ilgili i~lere bakan Defter Emini, Hassa Emini, Beytulmal Emini gibi gorevliler vard1. Osmanh Devleti'nin tarihe kan~masryla bu makamlar ba~ka adlar altrnda ba~ka kurulu~lara baglanrrken, bir k1sm1 da tamamen kaybaldu.11

2. Hz. Peygamber'in {s.a.v.) Emin S1fat1

Islam oncesi donemde, Peygamberimiz Hz. Muhammed'in (s.a.s.) en bilinen ve one c;tkan ozelligi "emin" almakttr ki, Mekkeliler ana risaletinden c;ak once "Muhammedu'I-Emin" adm1 vermi~lerdi.18 6rnegin ilk vahye muhatap oldugunda ya~amr~ oldugu ~a~kmllk ve endi~e kar~1smda, onu en iyi tanryan insan alan Hz. Hatice'nin soylemi~ aldugu bu duruma c;ak net bir ~ekilde i~aret etmektedir: "Sen rahat ol, en9i~e etme. Allah'a yemin ederim ki, Allah seni asia utand1rmayacakt1r. <;:unku sen, akrabahk baglannr gozetirsin. Hep dogruyu soylersin. Guc;suzlerin elinden tutarsm. Zor durumda kalan magdurlann hakkm1 korumak ic;in anlara yard1m edersin. Misafir agtrlamayt seversin. Kar~tla~tlan problemlerde insanlara yardtmCI olursun."19 Bu sozler Hz. Muhammed'i (s.a.s) teskin etmenin otesinde bir manaya sahiptir ki, o da onun guvenilen bir insan oldugunu net bir ~ekilde artaya koymas1d1r.

Hz. Peygamber'in guvenilirligini ifade eden sadece e~i degildir. Bu husus, inanan-inanmayan herkes tarafmdan dile getirilmi~tir.20 Nitekim Habe~istan Krall Neca~i'ye son elc;iyi taMan Ca'fer b. EbO Talib ~oyle demi~tir: "Ey Krall Biz cahiliye doneminde putlara tapar, le~ yer, fuhu~ yapardtk. Akraballk baglanna riayet etmez, kom~ulanmtza kotUIUk ederdik. Guc;lu olanlanmtz zaytflanmrzt ezerdi. Allah ic;imizden, aramtzda ya~ad1g1 ktrk ytl dagrulugu, durustli.igu, asaleti, emanete riayetkarhgt ile tanrdtgrmtz bir kimseyi peygamber gonderdi. 0, bizden putlara degil yalritzca Allah'a tapmam1z1, emanete riayet etmemizi, akraba ve kom~ulan gozetmemizi, dogru davranrp yalan, iftira, kan davas1 ve yetim mall yemekten uzak durmam1z1 istedi. Biz de ana iman ettik .. "21

17 Halil Salihlioglu."Emin~ 0/A,Istanbul, 1995, c. 11, s. 111,112. 18 Ibrahim San~am, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj1, Oiyanet l~leri Ba~kanh~l Yay. Ankara, 2007, s. 79. 19 Buhari, Tefsir(Aiak), 1;Ta'bir, 1. 20 Enbiya Ylldmm, Hz. Peygamberve Giiven Taplumu, Ankara: Oiyanet l~leri Ba$kanhg• Yay .• 2017, s.107-124. 21 Ibn Hi$am, Ebu Muhammed Abdu1-Melik b. Hi$am b. Eyyub ei·H1myeri, es- Sirelii'n·Nebeviyye, (thk. Omer

Abdusselam Tedmuri}, Beyrut 1990, c. 1, s. 362.

6 I Bulent Ecevit Oniversitesi llahiyat Fakultesi Dergisi, Cilt 4, Say1 1, 2017

· Hz. Peygamber'in (S.A.S.) Ornekliginde"Guven ve Sadakat"a DayahToplumsal Ahlak

Peygamb~rliginden sonra da mu~rikler onu emln olarak tammlamaya devam etmi~ler, kendisine ~air, mecnun, sihirbaz, kahin gibi stfatlar yakt~ttrmaya ~all~m1~larsa da22 hi~bir zaman onu guvenilmez biri olarak itham etmemi~lerdir. Hz. Muhammed'in (s.a.s.) tebligine ni~in kar~1 ~1kttklarm1 a~1klayan EbQ Cehil'in sozlerinde bu hususa i~aret vard1r: "Biz ana Emln demi~ iken, Allah'a nas1l iftira edilebilir? <';unku o asia yalan soylemedi. Ancak, haolan sulama (sikaye), doyurma (rifade), dam~ma (nedve), Abdi.imenafogullan'nda olur, aynca peygamberlik de onlarda olursa, bize ne kalacak?"23 Mekke'deki teblig sureci boyunca Hz. Peygamber'e (s.a.s.) ve ona tabi alan muslumanlara du~manhk yapan, hatta hicret oncesinde onu oldurme giri~iminde bulunan Mekke mu~rikleri, ticaret amaoyla ~ehir dt~ma ~lkttklan zaman ellerindeki nakit para ve ktymetli mallan birbirlerine emanet etmek yerine, ~ehrin en gi.ivenilir kabul ettikleri insanma, Hz. Peygamber'e (s.a.s.) teslim etmi~lerdir. Bu yuzdendir ki, Allah Resulu (s.a.s.), Mekke'den Medine'ye hicretinde once kendisinde bulunan emanetleri sahiplerine ahndrgr ~ekliyle geri vermesi i~in Hz. Ali'yi gorevlendirmi~tir.24 0 donemde Mekke'deki muslumanlann neredeyse tamamr Medine'ye hicret etmi? olduklan i~in, bu mallar Mekkeli mu~riklere aittir.

Peygamberimiz islamiyet'i teblig etmeye ba~ladrgt gi.inlerden birinde Safa Tepesi'ne ~rkarak "Ey Kurey~liler! Size ~u dagm ardrnda dO~man athlan var, Ozerinize baskrn duzenleyecekler dersem bun a inanrr mtsrnrz?" diye sordugunda: "Eibette inanmz, ~Onki.i ~imdiye l<adar senin yalan soyledigini hi~ duymadrk." dediler.25 Ba~ka bir rivayete gore ise aralarrnda Ebu SOfyan'm da bulundugu bir ticaret kafilesi ~am'a gitmi~ti. Burada Bizans krah Ebu SOfyan'rn da i~inde bulundugu Kurey~li tOccarlan huzuruna <;agmp on lara Hz. Peygamber hakkrnda sorular sordu: Sorulardan biri de onun daha once yalan soyledigini i~ittiniz mi? ~eklindedir. Ebu SOfyan da ondan hi~bir zaman yalan bir soz duymadtklanm itiraf etmi~tir.26 ..

Peygamber Efendimiz'in Medine'de in~a etmi~ oldugu toplum mod eli, sadece musli.imanlar i~in degil, aynr zamanda farkh inan<; mensuplan i~in de bir huzur ve gi.iven timsali olmu~tur. Nitekim · burada ilk once yaprlan uygulamalardan biri "Medine Sozle~mesi" dir.27 Bu ashnda bireylerin dogal olarak olu~turdugu birlikteligin dr~rna <;rktldrgrnda, farkh unsurlann bir ~ekilde ba~ gostermeye <;ah~trgr toplumda, bu sefer bir metinle, bir akitle yine gi.ivenin temin edilmeye

22 Sad, 38/4; Kamer, 54/2; Duhiln, 44114;Tur, 52129; Kalem, 68/2; Mu'minun. 23/68-70; Sebe; 3417-8; Kalem, 68/51-52; Enbiya, 21/5; Hakka, 69/41-43.

23 Suheyli, Ebu'I·Kas1m, Ravduu'I-Unuf, (thk. Abdurrahman Vekll), I-VIII, Kahire: 1967, c. 5, s. 240. 24 Ibn Hi~am, age, c. 2, s. 124-126. 25 Buhari, Tefsiru Kur'an, SuretUTebbet, 1-3; Muslim,lman, 355. 26 Buhari, Bed'u'I-Vahy,1.; Hz. Peygamberin (s.;a.s.) Hadislere gore vas11lanmn bir arada degerlendirildigi makale

i~in bkz. Koycu, Erdogan, Hz. Peygamberin (s.a.s.) Vaslflan, Bartm Oniversitesi lslami !limier FakUitesi Dergisi c.1, say1:1 s. 105-117.

27 Bkz: Ahmet Ag1rak~a. Dunyanm Ilk Anayasast Medine Vesikast,lstanbul: Derin Tarih KOitUr Yay., Strateji Matbaas1, 2016.

Journal ofTheology Faculty of BOient Ece~~tUniversity, Vol. 4, No.1, 2017 I 7

AliARSLAN

-;ah~11mas1d1r. Boylelikle herkesin nerede duracag1, haklannm neler oldugu, neye uyacag1 net olmayan ve vied ani olarak bireyleri kontrol edilemeyen bir toplumda ikinci a~amada bir vesika, diger bir ifadeyle akit i.izerinden teminat olu~maya ba~lam1~t1r.

Ote yandan Hz. Peygamber, Mekke'yi fethettiginde kendisini buradan t;lkaranlardan hesap sormak yerine: "Pekala, her kim EbO Sufyan'm evine girerse gi.ivendedir, kim kendi evine girer de kaplSinl kapat1rsa o da emindir. Mescid-i Haram'a iltica eden de emniyettedir." buyurmu~tur.28 Dogru ve emin s1fat1yla tamnan Hz .. Peygamber (s.a.s.) i.immetinden de emin olmalanm ve emanet s1fatm1 ta~1malann1 istemi~tir. Emanet kelimesi ashnda -;ok geni~ anlamlara sahiptir. insanm en onemli gorevi alan Allah' a kulluk vazifesinden, vucut ve ruh saghg1, maddi-manevi sahip olunan varhk ve imkanlar, verilen gorev, sorumluluk ve yetkilerden, korunmas1 it;in b1rak1lan en ki.i~i.ik e~yaya vanncaya kadar her ~ey emanet dairesi it;inde degerlendirilebilir. Emaneti yuklenmek bir sorumluluk iken, bu emaneti yerinde kullanmak, geregini yerine getirmek ise daha bi.iyi.ik bir sorumluluk gerektirir. Bun a gore herkes, kendi canmdan ba~lamak i.izere himayesi altmda olanlardan, kendisine bah~edilen herti.irli.i mal ve servetten hesap vermek durumundad1r. Bu hususu Allah Rasuli.i (s.a.s.) ~u hadisleriyle veciz bir ~ekilde dile getirir: "Hepiniz r;obansm1z ve hepiniz r;obanhgm1zdan sorumlusunuz. Devlet reisi halk1yla ·ilgilenmekten sorumludur. Ki~i ailesinin koruyucusu ve eli altmda olanlardan sorumludur. Kadm, e~inin evinin koruyucusu ve eli altmda bulunanlardan sorumludur. Hizmetr;i, efendisinin mahnm koruyucusu ve eli altmda bulunanlardan sorumludur."29 Hz. Peygamber'in (s.a.s.) sayd1g1 bu sorumluluk zincirini uzatmak ve r;ogaltmak mi.imki.indi.ir. Bu s1ralamaya gore vazife ve yetki bi.iyi.idi.ikr;e, gorevi yerine getirenin sorumlulugu da tabii bir ~ekilde artmaktad1r. Gerek Allah'm Kitab1'nda gerekse Hz. Peygamber'in (s.a.s.) sozlerinde emanetin Ozerinde durulurken, bunun tersi davran1~lar da kmanmakta ve bunlann ihmal edilmesi durumunda ceza vesilesi olacaklan hat1rlatJimaktad1r.30

Nitekim Allah bu kcinuda mOminleri ~u ayetle uyanr:

"Ey iman edenler, Allah'a ve peygambere hainlik etmeyin. Siz kendiniz bilip dururken, kendi emanetlerinize hainlik eder misiniz?"31 Allah RasuiO (s.a.s.) de emanete h1yaneti munaf1khk alameti olarak kabul etmi~tir: "Munaf1gm alameti ut;tur: Ko.nu~tugunda yalan sayler, soz verdiginde vadinden doner, kendisine bir ~ey emanet edildiginde ihanet eder."32 Gorevin ehline verilmesi, emanete riayet prensibinin en temel esaslarmdan biridir. <;unkO emanete riayet edilmesini beklemeden once, o emanete riayet edebilecek, emanet sorumlulugu

28 EbO Oavud, Harac. 24, 25. 29 8uhM, Cuma, 11. 30 Adem Apak, 'BirGiivenAbidesi:MuhammediYI-Emin; s. 26-27. 31 Enfal, 8127: 'Ey /man edenler! Allah' ave Peygamber'e hdinlik etmeyin. Bile bile kendi (aramzdaki} emonetlerinize de

hainlik etmeyin.• 32 BuhM, I man, 24

8 I Biilent Ecevit Oniversitesi liahiyat Fakiiltesi Dergisi, Cilt 4, Say11, 2017

Hz. Peygamber'in (S.A.S.} Ornekliginde "Guven ve Sadakat•a Dayah Toplumsal Ahlak

yi.iklenebilecek ki~ilerin tespit edi lmesi gerekir. Bu hususun onemini Kur'an-1 Kerim ~u ~ekilde ortaya koyar: "Allah, size emanetleri ehline vermenizi ve insanlar arasmda hi.ikmettiginiz vakit adaletle hi.ikmetmeni emrediyor. Allah size ne gi.izel ogi.it veriyor. ~i.iphesiz Allah her ~eyi b ilen ve gorendir."33

Vine Kur'an'da Mi.i'minGn sGresinde ger~ek mi.iminlerin ozellikleri s1ralamrken, bunlar arasmda emanete riayet ve ahitleri yerine getirme de zikredilmektedir.34

Emanetlerin ehline verilmemesi, yani emanetin zayi edilmesi, cemiyette fesada ve anar~iye sebep olur. Herkes hak etmedigini almaya, i.istesinden gelemeyecegi i~leri yap maya kalkar, bu ortamda ayaklar ba~, ba~lar a yak olur ki, boyle bir durum buti.in cemiyetler i~in y1k1mdan ba?ka bir netice getirmez. Bu hal yaygmla~t1gmda ise di.inyanm di.izeni bozulmu~ demektir. Allah Resuli.i (s.a.s.) boyle bir durumu k1yamet alameti olarak nitelendirir: "i~ler ehil olmayan kimselere verildigi zaman k1yameti bekleyin."35

Hz. Peygamber en ba~a, imanm sevk ettigi tutum ve davram~lar ve mi.i'minin ki~iligini olu~uran vas1flar arasmda gi.ivenilirlige ciddi anlamda yer vermi~tir. iman ile gi.iven arasmda s1k1 baga vurgu yapm1~t1r. Mi.i'minin ki~ilik ozelliklerinden birisinin gi.ivenilirlik oldugunu a~JklamJ~tJr. Gi.iven, bireyler arasmda olu~abilecek en gi.i~li.i yakmla~t1nc• etken oldugundan, mi.i'minlerin olu~turdugu sosyal yap1y1 binaya benzetmi~ir.36 <;i.inki.i ancak birbirine gi.ivenen insanlar, vi.icudun ahengini sosyal bunyede saglayabilir. Tasada, k1van~a birlik ve dayam~ma, dog a I olarak guven sayesinde meydana gelir. Hz. Peygamber guveni mu'minde zaruri olarak bulunmas• gereken vas1flar arasmda saym1~t1r. Konuyla ilgili sozlerinden baz1lan ~unlard1r: "Mi.i'min, insanla nn kendisine guvendigi kimsedir."37 "Emanete ria yeti olmayanm iman1 yoktur."38 "Ki~inin kalbinde iman ile kufGr bir arada olmaz. Gi.ivenilirlik ve hainlik de bir arada bulunmaz."39 Hz. Peygamber'in bu sozleri, genelde degerlerin ve ozelde gi.ivenin i~selle~tirilmesi a~1smdan onemlidir.40 ...

Hz. Peygamber'in (s.a.s.) idare .an lay1~mda emaneti ehline verme prensibine son derece ria yet edildigi gorGIGr.INitekim 0, kendisini vali tayin etmesini isteyen Ebu Zerr'e ~u ~ekilde nasihat etmi~tir: "Ey Eba Zerr! Sen zay1fsm, bu valilik bir emanettir, ger~ekten k1yamet gi.ini.inde o peri~anhkt1r. Yaln1z onu hakk1yla alan, o hususta Gzerine di.i~eni yapan mi.istesna."41 Bu anlay1~ ~er~evesinde hareket ettigi i~in Hz. Peygamber (s.a.s.), ilk mi.isll.imanlar arasmda yer alan ve sahabe arasmda mumtaz bir yere sa hip bulunan Ebu Zerr'e (r.a.) valilik gorevi vermezken, ~ok ge~ donemde islam' a giren ancak asker! ve siyasi a Ianda i.istun kabiliyet ve

33 Nisa, 4/58 34 MO'minun, 23/8: 35 Buhari,llim. 2; Ri~k, 35. 36 Buhari, "Salat" 88, "Edeb" 36. Ebu Musa (r.a): Peygamber (s.a.s.): "MO'mln ile mO'min (birblrine kar~1) bina gibidir.

birbirini stmstkt tutarlar" buyurdu ve bunu soylerken parmaklanm birbirine ge~irip stmstkt kilitledi. 37 Ahmed b. Han bel, Miisned, Beyrut 1969, c. 3, s. 54. 38 Ahmed b. Han bel, a.g.e., c. 3, s. 135, 1 54,. 39 Ahmed b. Han bel, a.g.e., c. 2, s. 349. 40 Ibrahim San~am, a.g.m., s. 211. 41 Muslim,lm~met. 17; Ebu Davud, Vesaya, 4; lllesai, Vesaya. 4

Journal ofTheology Faculty of BOient Ecevj~ University, Vol. 4, No. 1, 2017 I 9

Ali ARSLAN

birikime sa hip alan ehil ki~ileri c;ak onemli vazifelere tayin etmi~t ir. Mesela Bedir sava~ma sebep alan, Uhud ve Hendek sava~lannda mu~rik ardusuna kamutanhk yapan Mekke reisi EbG Sufyan, idareciligindeki tecrubesi sebebiyle Mekke fethinden sanra Rasul-i Ekrem (s.a.s.) tarafmdan Taife elc;i, aynca zekat amili alarak gorevlendirilmi~42, kaynaklann bir krsmmm bildirdigine gore ise Necran'a vali tayin edilmi~tir.43

Sanuc; alarak ifade etmek gerekirse, gerek ferdi gerekse taplumsal sarumluluklarm bilincinde alarak once emin ve guvenilir bir insan almak, ardmdan da ~ahsrmrza emanet brrakrlan her ~ey Gzerinde titizlik gostermek, bu hususta gorevimizi ihmalden kac;mmak, musluman almamrzm bir geregi, hem kendimiz, hem de cemiyetimizin menfaatine alacaktrr. Aksi halde taplum alarak emniyet ve huzur ic;inde ya~ayabilmemiz mumkun almayacaktrr. Unutmamak gerekir ki, em'in peygamberin ummetine yakr~an da em in insan almaktrr.44

3. Sadakat

''Vakraya uygun hOkum ifade eden soz, yalanm kar~rtr" diye tammlanan srdk kelimesi45 ayet ve hadislerle "hakikati kanu~mak, gerc;ege uygun bilgi vermek, durust ve guvenilir almak, vaadine sadakat gostermek" anlammda masdar; "hakikati ifade eden, gerc;ege uygun alan soz, dagruluk, durustluk, guvenilirlik'' anlammda isim alarak kullamhr.46 Bir ~eyin abjektif gerc;ekligi hak, bunun ashna uygun bic;imde anlatrlmasr srdk kavramryla ifade edilir. Hak dogrunun nesnel yani, srdk ise sozun nesnel dogruya uygunlugudur.

Srdk aynca "sozun hem objektif gerc;ege hem de sozu soyleyenin zihnindeki bilgiye uygunlugu" ~eklinde tammlamr. Buna gore bir kimsenin sozu-ashnda gerc;egi ifade etse bile- o ki~i kendi zihninde yalan soyledigini du~Gnuyorsa bu soz yalan (kezib, kizb) sayrhr. Boyle bir durumda sozun bir yonden dogru, bir yonden yalan olabilecegi de belirtilir. Mesela bir inkarcmm, "Muhammed Allah'm elc;isidir" ~eklindeki sozu ic;indeki inaner ifade etmemesi yonunden yalan, Hz. Muhammed'in Allah'm resulu aldugu gerc;egine uygun du~mesi bakrmmdan dogrudur. Nitekim Kur'an-1 Kerim, munafrklann Hz. Peygamber'e gelerek, "$ahitlik ederiz ki sen ger~ekten Allah'tn el~isisin" ~eklindeki sozlerini, "Allah da biliyor ki sen O'nun el~isisin" sozleriyle soyleneni dogrulamr~. "Ancak Allah da mi.inaftldarm yalancr olduguna ~ahitlik eder" ifadesiyle gerc;ekte buna inanmadrklan ic;in munafrklann yalanc1hgm1 bildirmi~tir.47

42 Bel~zun, Ahmed b. Yahya b. Qbir, Ensiibii1·~riif, 1 (thk. Muhammed Hamidullah), Kahire: 1959, c. 1,s. 229-230. 43 Ibn Hacer ei·Askal~ni el·lsabe fiTemyizi's·Sahdbe, Mrsrr. 1328, c. 2,s. 189. 44 Adem Apak. age, s. 27. 45 Ibn ManzOr, Celaleddin Muhammed b. Mukerrem, Usanu'l·arab, Beyrut, trz. •srdk" maddesi. 46 Mustafa <;agncr, "Srdk': DIA, Istanbul: 2009, c. 37, s. 98-100. 47 Bkz: ei·Munaiifikin, 63/1: (Ey Muhammed!) Miinaf1klar sana ge/diklerlnde. "Senin, elbette Allah'm peygamberi

oldu!}una 1ahitlik ederiz" derler. Allah senin, e/bette kendisinin peygamberi o/du!}unu biliyor. (Fakat) Allah o miinaliklarm hi~ 1iiphesiz yalanCJiarolduk/arma elbette 1ahitlik eder.

10 I BOient Ecevit Oniversitesi llahiyat FakOitesi Dergisi, Cilt 4, Say1 1, 201 7

Hz. Peygamber'in (S.A.S.) Ornekliginde HGuven ve Sadak1Wa Dayah Toplumsal Ahlak

Hadislerde· s1dk kelim.esi c;okc;a gec;mektedir: "Size dogrulugu ogiitlerim; c;iinkii d9gruluk iyilige, iyilik de cennete gotiiriir. Dogrulugu ~iar edinen kimse Allah katlnda s1ddik diye yaz11ir. Yalan soylemekten sizi men ederim; c;unku yalan soylemek gunaha, giinah da cehenneme gotiirur. Ki~i yalan soyleye soyleye nihayet Allah katmda kezzab diye yaz11ir."48 Yine durust tacirin ahirette peygamberlerle birlikte olacag1 belirtilmektedir.49 Baz1 hadislerde Resiil-i Ekrem "sad1k ve masduk" (dogru olan ve dogrulugu herkesc;e kabul edilen) ~eklinde · nitelenmektedir.50

Ebu Siifyan'm henuz musliiman olmad1g1 donemde Bizans imparatoru Herakleios'un sorusu Ozerine Hz. Peygamber'in ki~iligi ve daveti hakkmda verdigi bilgiler arasmda, "0 bize dogrulugu, iffetli olmay1 ve akraballk hukukunu gozetmeyi emrediyor'' ifadesi de yer almaktad1r.51 Bizzat Resulullah (s.a.v.) de, "Aran1zda Allah'tan en c;ok korkan, en dogru olan ve en c;ok iyilik yapan benim" buyurmu~tur.52 Kelam ilminde butun peygamberlerin be~ niteliginden birinin s1dk oldugu belirtilmektedir.53

Dogruluk insanligm bekas1 ic;in onemli olan unsurlardan birisidir. Her i~ dogrulukla tamamlan1r, onun sayesinde diizene girer. Onun tamamen ortadan kalkt1gm• du~Onecek olsak, dunyamn duzenini saglamak imkans1z olurdu. Dogruluk ve durustiOk, hem bireyler hem de toplum hayat1 ac;•smdan c;ok onemlidir. insanllgm ilerlemesinin, yukselmesinin yolu dogruluktan gec;er. Dogruluk karakterine sahip fertlerin olu~turdugu toplumda uyum ve huzur

vard1r. Bu karakterden yoksun alan toplumlarda ise, karde~lik ve huzurun devam1 mumkun olmaz. Toplumlann huzuru, hem yonetim erkini elinde bulunduranlann hem de yonetilen bireylerin dogruluk niteligine sa hip olmas1yla mumkundur.54

Kur'an- Kerim'de Allah, "Ey irnan edenler, Allah'tan korkun ve dogrularla beraber olun."55 emriyle kullanndan dogru insanlarla birlikte olmalanm, onlan desteklemelerini istemekte, "Rabbimiz Allah't1r deyip dogruluga yonelenlere hi~bir korku yoktur. Onlar mahzun da olmayacaklard1r."56 buyurarak da dogrulann yard•mc1smm Allah oldugunu ac;•kc;a beyan etmektedir. Ba~ka bir ayette ise Yuce Rabbimiz, ResOIOnden ve iimmetinden taleplerini ~u ~ekilde

48 BuhM. Edeb, 69; Muslim, Birr, 103-105. 49 lirmizi, BOy(Y, 4; Ibn Mace, Siinen, licaret. 1. SO Buhari, Enbiya, 1. 51 BuMri, Bed'ii'I-Vahy, 6. 52 Buhari, l'tisam, 27. 53 Bla: Mustafa c;agnc1, ogm, c. 37, s. 98·100. 54 Abdurrahman Kasapoglu, Bir Ki~ilik Ozelligi Olarak Kur'an'da•Sadakat': 1.0. /lohiyoc Fokii/cesi Dergisi, Bahar 2010/

1(1) 119·155, s. 129. 55 Tevbe, 9/119. 56 AhkM, 46/13.

Journal ofTheology Faculty of BGient Ecevi_~. University, Vol. 4, No. 1, 2017 Ill

AliARSLAN

ozetlemektedir: "Sen, beraberindeki tovbe eden/erie birlikte emrolundugun gibi dosdogru oJ."57

4. Hz. Peygamber' in (s.a.s.) "Gi.iven Toplumu" Vurgusu

Bilindigi Gzere islam dini ~iddetin tam ortasmda dogdu ve iki temel hedefinden biri putperestligi yrkarak dogru bir dini inane; ve ya~ayr~ geli~tirmek ve ikincisi de farklr bi<;imleriyle ~iddeti ve c;atr~ma ki.ilturunu ortadan kaldrrarak adalet ve merhamete dayalr, insanlann guven i<;inde ya~ayabilecegi bir toplumsal ahlak olu~turmaktr.

Yukanda da ifade edildigi Gzere, insanoglu, tabiatr geregi birbirine muhtac;trr. Fakat bir taraftan da insan bencil bir varhktrr ve bu bencillik ve c;rkarcrlrk onun tabiatmda vardrr. i~te diger bir<;ok fazilet gibi guven ve sadakat de insan tabiatrndaki bu bencil duygulann ve zarar verme egilimlerinin online gec;ilebilmesi i<;in zorunludur. ~u halde guven ve sadakatin olmadrgr yerde hayat dayanrlmaz hale gelir. ibn Hazm (6.456/1 064) bu hususa, "/nsanm stkmttlan musibetleri <;ok fazladtr. Bu musibetlerin en biiyiigii de insanm kendi cinsinden olan diger insanlardan <;ektigidir. insanm ba~ka bir in sana vermi~ o/dugu dert ve stkmtt, saldtrgan kopek veya zehirli ytlan gibi vah~i hayvanlardan gelen stkmttdan daha <;etindir. Ytrttct hayvanlwm kotiiliigiinden korunmak miimkiindiir, fakat insanm kotiiliigiinden koruninak miimkiin degildir.'158 sozi.iyle dikkat c;ekerel<, guven ve sad a kat olmadrgmda insanrn yapabilecegi kotliluklerin srnrrlannr gostermektedir.

Allah'a inanan insan, O'nun yarattrklanna zarar veremez, gi.ivenilmez biri olamaz; sadakatsiz ve vefasrz olamaz. Zira -Kur'an'm ac;rkc;a bildirdigi gibHman aym zamanda bir ahiddir, misakt1r, ahde vefad1r, iman emanettir, yani gi.ivenilir olmaktrr. Toplumsal guvenin ve sadakatin temeli a~ag1daki ayette ~u ~ekilde ifade edilmektedir:

11Erginlik cagma eri~inceye kadar yetimin mahna, (koti.i niyetle degil), sadece iyi bir niyet ve tutumla yakla~m. Ol~i.i ve tarttyt adalet ve hakkaniyetle yapm. Biz herkese ancak gi.ici.ini.in yettigi kadannt yi.ikleriz. Keza, soz soylediginiz zaman -yakmlartmz (aleyhine) bile olsa- adiUetli konu~un. Allaha verdiginiz ahde vefa gosterin. i ~te di.i ~i.i ni.ip ogi.it almamz i~in Allah size bunlart emretti:"59

Mi.islumanrn ,;AIIah'a verdigi ahid" i<;inde hi<; ku~kusuz hem hukukullaha (AIIah'm haklanna) hem de hukuk-• ibada (kullann haklanna) riayet etme ahdi de vardrr. ~u hal de mi.isluman olmak bu iki haklar grubuna da riayet etmeyi gerektirir. Bunu Hz. Peygamber (s.a.s), "Miisliiman, diger Miisliimanlarm elinden ve dilinden

57 HOd, 11/112. 58 Ibn Hazm, EbO Muhammed Ali b. Ahmed, Risdle fi MOddvdtii'n-NiifiJs, Bey rut: 1961, s. 80. 59 En' am, 6/152.

12 I Bment Ecevit Oniversitesi ilahiyat FakOitesi Dergisi, Glt 4, Say1 1, 2017

Hz. Peygamber'\n (S.A.S.) brnekliginde "Guven ve Sadakat"a Dayah Toplumsal Ahlak

selamette oldagu, zarar gormeyeceginden emin o/dugu kimsedir'' buyurarak ifade etmi~tir.60

Vine o, 0<; kez yemin ederek, kom~usunun kendisine gOven duymadrgr, kotOIOk edeceginden, kom~uluk hukukuna ihanet edeceginden korktugu kimse i<;in "Vallahi iman etmi~ sayilmaz."61 buyurmu~tur.

Rasulullah'rn (s.a.v.) ideal bir islam toplum ozlemini dile getirirken kullandrgr oi<;OtO dile getirdigi ~u hadls gOven toplumunun nihai srnrrlarrnr gostermektedir: Adiy b. Hatim (r.a.): Allah'rn El<;isi'nin yanrnda idim, bir adam gelip fakirlikten ~ikayet etti. Sonra ba~ka biri geldi e~kryanrn yo I kesmesinden ~ikayet etti. Allah'rn El<;isi (s.a.v.):- "Adiyy Sen Hlre'yi gordOn mO?" buyurdu. "Hayrr, gormedim, fakat orasr hakkrnda, bilgim var." dedim. Bunun Ozerine ~oyle buyurdu: "Eger omrOn olur da ya~arsan hevdeci i<;inde bir kadrnrn Hire' den hareket edip Allah'tan ba~ka hi<; kimseden korkmadan ta Ka'be'yi tavaf edecegini goreceksin." Ben buna ~a~rrarak kendi kendime: "Beldelerde fitne ve fesad ate~ini tutu~turmu~ olan o Tayy kabilesinin e~kryasr nerede olacak ki dedim ... " Daha sonra Adiyy sozlerine ~oyle devam etmi~tir: "Ben Hire'den hevdeci i<;inde yolculuga <;rkrp, Allah'tan ba?ka hi<; kimseden korkmayarak Kabe'yi tavaf eden kadrnr gord0m ... "62

5. Giiven Toplumu Olu~turma Hedefi

GOven in~a edilmesi, yaprlandrnlmasr gereken bir ya~antrdrr. Bu manada gOven, hazrr elde edilebilen bir husus degildir. Ugruna emek harcanmasr gerekir.63 MOmin, Allah'a ve O'nun dinine inanan, O'nun vaad ve vaidlerinin birebir ger<;ekle~ecegine gOven_en kimsedir. Allah da kulundan boyle bir gOven i<;inde olmasrnr, imanrnda ve baghhgmda sebat etmesini bekler. Bu yOzden iman, aynr zamanda bir misaktrr. Dinin butOn insanhga yaprlmr~ bir guven, ban~ ve esenlik <;agnsrndan ibcu;et oldugu, son hak din alan islam'rn davetinde <;ok a<;rktrr. Hz .. Muhammed aracrhgryla yaprlan ilahi davet, birbirinin kurdu haline gelmi~ o gunOn hoyrat insanlanna "Musl(.iman ol, huzur bul, kurtulu~a er!" <;agnsr yaparak gonOIIeri birle~tirmi~, insan frtratrna, toplumun ma'rGfuna/ sagduyustina seslenerek gonOIIerde ma'kes bulmu~tur. islam davetiriin halka halka yayrlmasrnda dinin ilk muhataplannrn Hz. Peygambere inanmr?, onun sozune gOvenmi? olmalannrn payr buyOktOr. ilk mOsiOmanlar Hz. Peygambere inanrp gOvendikleri i<;in onun beyanrnr esas aldrlar ve Kur'an'rn Allah kelamr olduguna inandrlar. MOsli.imanhk bu gOven temelinde ba~ladr ve geli~ti.64

60 Buhari, iman, 4, 5. 61 Buhari, Edeb, 29; Muslim, Tman, 73; nrmi~i, K1yamet, 60. 62 Buhiiri, Memik1b, 25. 63 Ahmet lnam, •Her ~eyin Ba~1 Guven: http://phil.metu.edu.tr/ahmet-inam/guven.html, Eri~im Tarihi: 08.05.2017. 64 Ali Bardakoglu, lslam'm Ongordiigii Giiven Taplumunu Nas1lln5a Edebiliriz?, Hz. Peygamber ve Giiven Taplumu,

Ankara: Diyanet (~Jeri Ba~kanhg1 Yay., 2017,5. 14.

Journal ofTheology Faculty of BG!ent Ece.~it University, Vol. 4, No. 1, 2017 113

Ali ARSLAN

Guven toplumu olu~turmanm temel ~art1, VOce Yaratamm1z'a kar~1 samimi olmak ve ic;inde ya~ad1g1m1z toplumla ahlaki ili ~ki ic;erisine girmek oldugu iyi anla~llmalld1r. Ml.lsll.lmanm ahirete inamyor olmasmm davram~lanna etkisini gozlemlemekle de sorumludur. Bir ml.lsll.lmanm inane~yla amelinin c;eli~mesi, onun gl.lvenilir olmasm1 zedeleyen en onemli husustur. Bu gl.lveni temin etmek de bir ml.lsll.lmanm sorumluluklan arasmdad1r. Bu konuya i~aret eden baz1 ayetleri ve hadisleri ~u ~ekilde s1ralayabiliriz:

"Ger~ek erdemlilik (birr), yi.izi.iniizii doguya veya bataya ~evirmeniz degildir. Ama ger~ek erdem sahibi, Allah'a, ahiret giiniine, vahye ve peygamberlere inanan, servetini - kendisi i~in ne kadar klymetli olsa da­akrabasma, yetimlere, ihtiya~ sahiplerine, yolculara, yardam isteyenlere ve insanlara kolelikten kurtarmaya harcayan; namazmda devamh ve dikkatli alan ve zekat yi.ikiimli.iliigi.inii if a eden ki~idir ve soz verdiklerinde sozlerini tutan, felaket, zorluk ve sakmt1 anlarmda sabredenlerdir. l~te onlardar sadakatlerini gosterenler ve i~te onlardar takva bilincinde olanlar."65

"lyilik, gonll.l huzura kavu~turan ve ic;e sinen ~eydir; kotl.llllk ise insanlar sana fetva verseler de gonll.lnl.l huzursuz eden ve ic;inde bir ku~ku b1rakan ~eydir."66

"Allah sizin suretlerinize ve mallanmza bakmaz, ancak kalplerinize ve amellerinize bakar."67

islami ogretinin hedefi ahlakll, gl.lvenilir, tek ba~ma oldugunda bile her daim Allah'm gozetiminde oldugu bilincini (ihsan) koruyan, elinden ve dilinden kimsenin zarar gormeyecegi, kendisine yap1lmasm1 istemedigi ~eyi ba~kasma reva gormeyen bir ml.lsluman ~ahsiyetini in~ad1r. islam'm son derece onemsedigi bu temelde bir c;Orllklllk varsa, onun Ozerine "gl.lven toplumu" gibi bir projenin in~as1 nas1l mllmklln olur?68

Bugl.ln dindarhg1m1z belli ~ekil ve kallplara, belli ~ekil ~artlanm yerine getirmeye ml.lnhas1r dar bir alana hapsedildi. Ml.lsll.lmanhgm, surekli kendimizi ve d1~a akseden davran1~lanm1zl ilahi vahyin 1~1gmda denetleyen bir bilinc; hall oldugunu unuttuk. Sonuc;ta dinin ozl.lnl.l ve ana mesajm1 1skalayan, dindarhgm hayatm bl.ltl.ln yonlerine ve evrelerine yans1mas1 gereken bir rahmet, dinginlik, ban~ ve guven ili ~kisi oldugunu zihninden silen, bun a kar~1ilk dar bir alandaki dini tezahllrlerde titizlik gosteren bir ml.lsll.lman t ipolojisi ortaya c;1kt1.69

Ml.lsluman toplumlann en onemli problemi iman ettikleri hususlan hayatlannda ne kadar uygulad1klarm1 sorusuyla samimi bir ~ekilde yuzle~meyi

65 Bakara, 2/177. 66 Oariml, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdirrahman, es-Siinen, thk. Fevvaz Ahmed Zumerll, Beyrut 1987, BuyO,

2. 67 MOslim, Birr. 34. 68 AliBardakoglu,age,s.19,20. 69 All Bardakoglu, age, s. 21.

14 I BGient Ecevit Oniversitesi llahiyat FakOitesi Dergisi, Cilt 4, Say1 1, 2017

. Hz. Peygamber'in (S.A.S.) Ornekliginde "GGven ve SadaklWa Dayah Toplumsal Ahlak

yapamamas1d1r. Dii~manlan tarafmdan bile -EbQ Siifyan orneginde oldugu gibi- diirOst ve vefakar bir insan oldugu itiraf edilen bir peygamberin Ommeti olarak bizler, onun yiiksek hayat1 kendimize de kadar ornek aldJg1m1z1 iyi degerlendirmek gerekmektedir.'0 islam' In ongordiig0 giiven toplumunun in~aSI i<;in once kendi dindarhk tarz1m1z1 ve davran1~lanm1Z1 Kur'an ve SOnnet'in 1~1gmda devamh gozden ge<;irerek tashih etmek zorunday1z. lslam'm izzetini korumanm

. da, biitOn di.inyanm imrenecegi bir giiven toplumunu in~a etmenin de ilk ad1m1 budur. Kur'an'm s1k<;a vurgulad1g1 <;er<;evede ifade edersek; iyilik ve gi.izellikler Allah'm bizlere li.itufve ihsam, kotlili.ik ve olumsuzluklar ise kendi ellerimizle yap1p ettiklerimizin sonucudur. Allah kimseye haks1zhk etmez; insanlar kendilerine haksJzhk/yazJk ederler. Bugi.in mi.isli.imanlar olarak bir dizi sorunla bogu~uyorsak bunda elbette oteki dedigimiz ba~kalarmm pay1 da vard1r ve bu beklenen bir durumdur. Ancak olup bitenin bOti.in sorumlulugunu bizim dJ~ImJzdakilerde aramak ve su<;u hep ba~kalanna atmak di.iri.istli.ik degildir; ger<;eklere bile bile goz kapamad1r.71

Sonu~

Gi.iven in~a edilmesi, yap1landmlmasJ ve ugruna emek harcanmas1 gereken bir ya~ant1d 1 r. Bu man ada gi.iven, haZJr elde edilebilen bir husus degildir. Gi.ivenilir olmak, hem dinin hem de ahlakm geregidir; toplumsal huzur ve mutlulugun temelidir. Burada onemli olan nokta bunun bilinmesi degil, bizzat ~ahsm kendisi tarafmdan uygulamaya konulup, hayat dusturu haline getirilmesidir.

Mi.isiOmanlar i<;in "usve-i hasene" olan Peygamberimiz (s.a.s.), peygamberlik oncesi ve sonrasmda "el-emin" s1fatm1 zedeleyici en ufak bir harekette bulunmam1~t1r. Bu husus onun en yakmlan tarafmdan ifade edildigi gibi, du~manlan tarafmdan da dile gairilmi~tir.

Bugi.ine bakt1g1mJzda, insanm en temel dokunulmazhk alanlannda bile kendisini emniyet i<;erisinde hissetme imkan1 son derece daralm1~t1r. "Zarurat-1 hamse" olarak isimlendirilen "din, aktl, can, mal ve nesil gi.ivenligi" konusunda bile emniyetten soz etmek zorla~m1~t1r.

Gerek Peygamber Efendimizin hayatmdan anlatllan, gerekse diger peygamberlerin hayatlarmdan aktanlan guven ve sadakat uygulamalan, sadece ge<;mi~te ya~anm1~ bir ornek degildirler. Peygamberleri kendilerine ornek almas1 gerektigi kesin bir ~ekilde bildirilen inanalar i<;in bu ornekler, hayatlannda birinci derecedeoneme sahiptir. Fakatgi.ini.imuzMusluman toplumlannm bu orneklikleri ne kadar hayatlanna aktardtklan hususu birinci oncelik olmahdtr. Toplum i<;inde

70 Mustafa <;agno, ·Guven ve Sadakat~ Kutlu Dogum Hoftast Hz. Peygomber Kisilik Ahlokt ve Kordeslik Hukuku Sempozyumu, Ankara: Diyanet l~leri Ba.~kanllQI Yay. 2012, s. 312-320.

71 AliBardakoglu,oge,s.1B-19.

Journal ofTheology Faculty ofBiilent Ece~!tUniversity, Vol. 4, No.1, 2017 115

Ali ARSLAN

bu ozellikleriyle one c;•kmak ic;in c;aba harcanmas1, bunlann ya~amhr olmas1 c;ok onemlidir. Sadakat, eminlik vasf1, dogru soziO olmak, merhamet ve adalet gibi ozellikler birer hayalden ibaret degildir. BugOn eri~ilmesi imkans1z hasletler degildir. Aksine her insanm ula~abilmek ic;in elinden gelen gayreti sarf etmesi gereken erdemlerdir.

RasOIIah'm (s.a.v.) ideal bir islam toplum ozlemini dile getirirken kullanm1~ oldugu "Hevdeci ic;inde bir kadmm Hire'den hareket edip Allah'tan ba~ka hie; kimseden korkmadan ta Ka'be'yi tavaf edebilmesi" hedefi, her mOsiOmanm ugrunda c;aba harcamas1 gereken hedeflerin ba~mda gelmelidir.

Kaynak~a

Ag1rak~a, Ahmet, Diinyanm ilk Anayasas1 Medine Vesikas1, Derin Tarih Kultur Yaymlan, Strateji Matbaas1, Istanbul, 2016.

Ahmed b. Han bel, Miisned, Beyrut, 1969, c. 3, s. 135, 154.

AlgOl, Huseyin, "Emin", DiA, istanbul, 1995, c. 11, s.111.

Apak, Adem, "Bir Gaven Abidesi: Muhammeda't-Emln", Diyanet Ayflk Dergi, Kas1m, 2016, s. 24-27.

Bardakoglu, Ali, "islam'm Ongordugu Guven Toplumunu Nas1l in~a Edebiliriz?", Hz. Peygamberve Gaven Toplumu, Diyanet l~leri Ba~kanhg1 Yay., Ankara, 2017.

Belazuri, Ahmed b. Yahya b. Cabir, Ensabu'I-E~raf, I (thk. Muhammed Hamidullah), Kahire, 1959.

Buhan, Muhammed b. Ismail, Sahihu'/-Buhciri, 1 cilt, Daru lbn-i Kesir, D1ma~k, 2002.

<;agnc1, Mustafa, "S1dk", DIA, istanbul, 2009, c. 37, s. 98-100 .

. . . . .. . . . . . . ,"Guven ve Sad a kat", Kut/u Dogum Haftas1 Hz. Peygamber Ki~ilikAhlak1 ve Karde~lik Hukuku Sempozyumu, Diyanet i~leri Ba~kanhg1 Yay., Ankara, 2012.

Darimi, Ebu Muhammed Abdullah b. Abdirrahman ed-Darimi, es-Sanen, thk. Fewaz Ahmed Zumerli, Beyrut, 1987.

Ibrahim San~am, Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj1, Diyanet i~leri Ba~kanhg1 Yay., Ankara, 2007, s. 79 .

•• • ••••• •••• ,11Degerlerin Hayata Ge~irilmesinde Hz. Peygamber: Gaven Ornegi", Hz.

Peygamber'in Teblig Metodu /~1{/l{/lnda lslam'm Gancel Sunumu 2003 Y1/1 Kutlu Dogum Sempozyumu Teblig ve Miizakereleri, Turkiye Diyanet Vakft Yay., Ankara, 2006, s. 205-216.

Ibn Haldun, Mukaddime, trc. Suleyman Uludag, Dergah Yay., Ankara, 2007.

ibn Hazm, EbO Muhammed Ali b. Ahmed, Risiile fi-mudavatu'n-nufGs, Beyrut, 1961.

ibn Mace, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid ei-Kazvini, sanen, Beyrut, 1989.

ibn Manzur, Celaleddin Muhammed b. Mukerrem, Liscinu'I-AArab, Beyrut, trz,

Ibn Hacer ei-Askaliini, el-lsabe fiTemyizi's-Sahdbe, I-IV, M1s1r, 1328.

16 I Biilent Ecevit Oniversitesi ilahiyat Fakiiltesi Dergisi, Cilt 4, Saytl, 2017

Hz. Peygamber'in (S.A.S.) Ornekliginde "Gi.iven ve Sadakat"a Dayalt Toplumsal Ahlak

ibn Hi~am, Ebu .Muhammed Abdu'I-Melik b. Hi~am b. Eyyub ei-H1myeri, es- SireW'n­Nebe'!iyye, (thk. 6mer Abdusselam Tedmuri), Bey rut, 1990.

Kasapoglu, Abdurrahman, Bir Ki~ilik 6zelligi Olarak Kur'an'da "Sadakat", i.O. ilahiyat Fakiiltesi Dergisi, Bahar 2010/ 1 (1) 119-155.

Koyci.i, Erdogan, Hz. Peygamberin (s.a.s.) Vaslflan, Bartm Oniversitesi islami ilimler Faki.iltesi Dergisic.1,say1:1 s.105-117 .

. Muslim, Ebi.i'I-Huseyin Muslim b. Haccac, 1 cilt, Sahih'u-MUslim, Beyti.i'I· Efkar, Riyad, 1997.

Tirmizi, Muhammed b. isa, SUneniYt-Tirmizl, thk. Nas1ruddin Elbani. Riyad, 1417.

Salihlioglu, Halil, "Em in", DiA, istanbul, 1995, c. 11, s. 111, 112.

Suheyli, Ebu'I·Kas1m, Ravduu'I-Unuf, (thk. Abdurrahman Vekil), I-VIII, Kahire, 1967.

Y1ldmm, Enbiya, Hz. PeygamberveGUven Toplumu, (Kitap boli.imi.i), Diyanet i~leri Ba~kanhg1 Yay., Ankara, 2017, s.1 07-124.

internet

inam, Ahmet, "Her~eyin Ba~1 Guven", http://phil.metu.edu.tr!ahmet-inam!guven.htm, 08.05.2017.

Journal ofTheology Faculty of BUient Ecevit University, Vol. 4, No. 1, 2017 .. ;