Vet. Hil. Dcrg. (2002). 18. 3 : 99- 108

BESi DANALARINDA PNOMONiLERiN PATOLOJiK VE BAKTERiYOLOJiK

iNCELENMESi

ihsan Yaman 1@ H asan Basri GOlc02

Pathologica l and Bactcriological Examination of Pncllmonia in Beef Cattle

6zet : Bu yah~mada, Arallk 2OO1~ubat2OO2 tarihleri arasmda, Elazlg GOnet mezbahasmda kesilen, de9~ik Irldardan top­lam 1216 adet besi danaslnm (&24 ayhk) akcigerleri makroskobik olarak pnOmoni y6nOnden inceJendi. Incelenen bu ak· cigerlerden 149 adedinde (%12.25) prlOmoni sapland., Mikroskobik incelemeler sonucunda bu pn6moniler intersitisyel poOmooi (%36.24), kataral-purulent bronkopnOmoni ('0/027.52), fibrinli bronkopnOmoni (%16.11), apseli-nekrolik bl"on­kopnOmoni (%8.72) ve verlTlirlOz pnomoni (%11.41) ~eklinde 5 grupta Slnlllandlnkli . Bakteriyolojik oIarak yapllan In­celemelerde pnOmoni saptanan akcigerlerin 101 adedinde (01067.79) herhangi bit etken Izole edilemezken, 48 adedinde (%32.21) ise tek veya miks olarak bakteri izolasyonu yaplldL Yapllan bu etken izolasyonlarl sonucunda S. aureus'un (%14.76) ilk slraYI aldlgl, bunu Corynebacterium spp.'nin (%7.38) izledigi lespit edildi.

Anahtar Kelimeler : Pnomoni, Besi Danas!. PatoJoji, Bakteriyoloji

Summary : In this study, the lungs of 1216 various breeds 01 beef came aged 6-24 months slaughtered in EIaz.g Gunel slaughterhouse were examined macroscopically for pneumonia on the dates of December 2001- February 2002. Pne­umonias were determined in the 149 (12.25%) lungs which had been examined. Microscopcally, pneumonias were clas­sified as follows; interstitial pneumonia (36.24%), catarrhal-purulent bronchopneumonia (27.52%), fibrinous bronc­hopneumonia (16.11%), necrOlic bronchopneumonia with abscessatJon (S.7ZOIo) and verrrunous pneumonia (11.41%). In the bacteriological investigation, pure or mix bacteria izolatiorl were made in 32.21% 01 pneumonia lungs. There was no bacterial isolation in 67.79% 01 pneumonia lungs. As a result of battensJ isolatJon, S. aureus was the most common mic­roorganism (14.76%), and it followed by Corynebacterium spp. (7.38%).

Key Word s: Pneumonia, Beef Canle, Pathology. Bacteriology

Giri~

Akcigerler anatomik yap l h~lan ve lizyolojik lonk­siyonlan doIaYISIY!a ~~U; hastallklara ka~1 duyar11 or­ganlardlr. Akciger hastahklan ataSlnda pn6moniler 6nemli bir yer tutar. SI~W pn6monisi, Turkiye'de ve sl{jlr yeti~tj ricili9inin yaplkll{jl tum Olkeierde yaygm cIa­rak gOrulen, anemli ekonomik kay'plara neden olan kompleks etiyolopli bir hastahkhr. Hastah{;10 etiyolojisi ve patolojik-analomik 6zelliklerinin saptanmasl ama­Clyla blr yok ara~lrma yapllml~llr (Omar. 1966; Pa­mu~, 1970; Jubb ve ark. , 1985; Ozef, 1985; Ozer ve GOIcU, 1986; Ozer, 1987; Melin ve ark., 1988; Ozer, 1990; Klran ve ark., 1993; OZiurk ve ark., 1996; Hazlf"O{Jlu ve ark., 1997; Ortatalll , 1997; Yener ve ark., 2001). Yapllan bu yall~malann yo{Junda birte~ilen ortak nokta, pn6monilerin SI{W yeti~tiriciliOindeki bnemi ve yo! ac;tl{;' ekonomik kaYlplardlr (Dawson ve ark .. 1966; Gourlay ve ark .. 1970; Dalgleish, 1991; Jim va ark., 1993). B6lgemizden Firat Universitesi Veteriner FakOltesi 19 Hastallklan klinigine 1989:.1998 yilian ara­slnda gelirilen hastalann % , 1.3'unO genellikle pno-

Gc1I~ Tanh1 . I 2.09.2002 @: \"cuhsanyarniln@yahoo.com I. FJr'J1 Ul1l vCrSllCSI Sivricc Mesle: J... Yii k ~dokulu. ELAZIC

moni oImak uzere solunum yolu hastahklannln ol~­turdu{ju kaydedil mi~lir (Dabak va ark., 2001). Yapllan yall~lann birinde (Mac Vean ve ark .. 1986) ise, Sl­{Jlrlarda pn6monilerin solunum yolu hastahklannlO % 75';ni. blOm nedenlerinin ise % 64'OnO olu~lurdu{;u ileri sOrOlmO~IOr.

PnOmoniler yanglnln sOresine, eliyolojisine ve mor­lolojik Ozelliklerine gore slOlflandlnhr (Pamuk9u, 1970; Jones ve Hunt, 1983; Urman, 1983; Jubb ve ark., 1985). Su konuda slglrlar Ozerinde yapllml~ ya­h~malann birinde (Omar, 1966) pn6moniler palolojik olarak eksudatif, proliferal if, spesifik viral ve bakteriyal pn6rnoniler olmak Ozere 4 slnlfla incelenm~li r. Konya bOlgesinde besl danaJannda yapllan bir mezbaha ya­h~maslnda ise pnamonili akci!)erler, g6z1enen lez· yonlann yapisl ve da{;lhml dikkale ahnarak makroskobik olarak IobOler, lober, lober-lobOler ve voICmun6z­OdemalOz lezyonlar ~eklinde 4 grupta, mikroskobik aIa­rak ise bronkopnomoniler, fibrinOz pn6moniier ve in­tersitisyel pnemoniler olmak Ozere 3 ana ba~bkta Sl­mflarKIlnlml~llr (Ortalalh, 1997).

2. Fl r'J I Umvcrs i!csi Vc!crincr Fakuhcsl. MlkrobiyoloJ1 Anablhrn Dah. ELAZ1C

YAM AN. GULCU

Hayvanlardaki pnOmonilenn ~u enfeksiy6z k6-kenlidir va viral. bakteriyel. fungal ya da paraziter se­beplerle olu~ur (Jones ve Hunt. 1983; Yaman, 1991a; 1991b; Ylimaz ve Ozdemir. 1994). Bu ~ekilde komp­leks bir etiyolojiye sahip olan akci~er yangllanOin olu­~umunda predislXlze stres faktorlerinin de rol oynadl~1 kaydedilmi~tir (Omar, 1966; Yllrnaz ve 'Ozdemir, 1994). Aynca kimyasal ve bilkisel kaynakll toksinler ile <;:e~itli IIa<;:lar (Omar, 1966; Kerr ve Unnabary, 1989), baklm­besleme ve iklim k~ullafl ile mevsimlerin de hastall~ln olu~umunda elkili oldu~u bildirilmi~tir (Slocombe ve ark, 1984; Gunn ve Wilson. 1991; Maity ve Deb, 1991).

Pn6monilerden izole edilen bakteriyel elkenler araslOda Staphylococcus spp, Streptcx:ocxus spp. Pasteurella spp, Corynebaclenum spp. Mycoplasma spp, E. coli ve d~r bazl baklerilerin bulundugu bil­dirilmektedir (Kaya ve ark" 1993; Klran ve ark .. 1993; OztOrk ve ark., 1996; Yener ve arn" 2001).

Slglrlarda paraziler enleksiyonlara bagll verrrun6z pn6monilerin oIu~umunda ise DlC1iocaulus vi­viparus'un etkin rol oynadl~1 kaydedilmi~tir (Boon ve ark., 1986; Yaman, 1991b).

Bu <;:ah~ma ile, Eiazig ve yevresindeki slglrlarda pnomonilerin insidensini belirlemek. lezyonlann mak­roskobik ve mikroskobik ozellikJeri ile baklenyolojik ozelliklerini incelemek ama<;:lanml~llr.

Materyal ve Metot

C;all~mada. Elazlg GOnet mezbahasmda Arallk 2001- $ubat 2002larihleri araslnda kesilen. degi~ik Irk· lardan, loplam 1216 adel besi danaslOin (6-24 ayhk) akcigerleri makroskobik olarak pnomoni yonOnden in· celendl. Pnbmoni saptanan 149 adet akcigerden doku omeklen allnarak patolojik incelemeler ieyin % 1 O'luk lor­maldehit solOsyonunda tesp~ edildi. T espil edilen do­kular bllinen klasik i~lemlerden ge<;:irildiklen sonra pa­ralin bIoklara allndl. Be~ mikrona ayarlanml~ mikrotomda kesilen bloklardan ahnan kesitler he­maloksilen-eoZln ile boyandl. Aynca gerekli gorOlenler van Gieson, Brown and Brenn. Ziehl·Neelsen. Periodic Acid Schiff, Weigert fibrin t:x>yaJan ile -boyandl ve 1~lk mikroskobunda incelendi (Luna. 1968).

Baklenyolojik muayeneler 19in steril ~rtlarda all­nan doku omeklennden % 7 koyun kanl! agar, zen­glnl~tirilm~ kanh agar, MacConkey agar ve Mycop­lasma agara ekimler yaplldl. Mycoplasma agarlar nemli ortamda, 37 °C de aerobik ve mikroaerofilik ko~ullarda 4-7 gOn, diger besi yerleri 37 °C de aerobik ve mik­

roaerofilik ko~ullarda 3 gOn inkObe edildiler. Oreyen mikroorganizmalar klasik y6ntemlere gore identiliye edilditer (Carter. 1984; Koneman. 1997).

100

Bulgular

yah~mada. Elazlg GOnel mezbahaslnda kesilen deg~ik Irklardan toplam 1216 adel besi danaslna (6-24 ayhk) all akci{jerin makroskobik muayenesi yaplldl ve bunlardan 149 adedinde (%12.25) pn6rroni sap­tandl. PnOmoni saplanan akciger1er makroskobik. mik­roskobik ve bakleriyolojik oIarak ayn ayn degel1endirildi. Mikroskobik olarak 5 gruba aynlan pn6monilerin tipleri ve olgu saYllan lie yOzde oranlafl lablo-l 'de sunuldu.

T ablo 1. Akciger1erde saptanan pn6monilerin tipleri ve oIgu saYllan ile yOzde oranlan

Pn6moni tip! O~u 0"", s.y,,, (n:149), (%)

Intersitisyel Pn6moni 54 36.24

Kataral·Purulent Bronkopn6monl 41 27,52

Fbnnli Bronk0pn6moni 24 16.11

Apseli·Nektotik BronkopnOmooi 13 8.72

VelTTllnOz PnOmoni 17 11.41

T""am 149 100.00

intersitisyel Pn6moni: Toplam 54 olguda (%36.24) inlersitisyel pn6moni saplanml~tlr.

Makroskobik olarak; bu tip pnOmoni oIgulannda lezyonlarln genellikle akciger1erin kraniyal ve rnediyal loblannda ender olarak da aksesuar ve kaudaJ lob­laflnda yer1e~t~i gOzlendi. Genelde dorsokaudal bir yer­le~im sergileyen bu lezyonlar 1ob0Ier ve Iober daglhmll idi ($ekil·l). LobOler da{jlhmll bOlgelerde. hard ¢kUk ve koyu kmnl ZI alanlar ile bu alanlar araslnda klsmen sag­lam ve klsmen de amfizemli bOIgeler saptancll. Lober geni~likteki b61geler lobOler da{jilim gOsleren alanlara nazaran daha sen klvamll Olup klrmlZldan grimsi-boz renge kadar de{ji~en renkle idi.

Mikroskobik olarak; interalveolar septumlarda, mo­nonOkleer hOcre infiltrasyonu ve bag doku artl~lna bagh olarak kahnla~maya rastlandl ($ekil·3). Ayflca bazl 01· gularda peribron~iyal, peribron~iyoler ve perivaskOler lenfoid hiperplazi He mononOkleer hOcre inlillrasyonlan dikkatl <;:ekti ($ekll-4). Vine bron~ ve bron~iyollerde epi· leliyaJ hiperptazi ve bazen bron~iyolitis obliterans 9Oz­lendi. Olaylann bOyDk bir klsmlnda aJveolier genellikle ~ oIup herhangi bir eksudal i<;:ermiyordu. BaZI olay­larda ise ateiektazik bir hal alml~ olan atveoller normal yaplslnl kaybelmi~1J ve mononOkleer hOcre inli~rasyonu lie bag doku anl~lna paralel olarak yo{jun bir gra­nOlasyon dokusu halini alml~11.

Kalaral·purulem bronkopnomoni: Incelenen ak·

nt's. Danalannda Pnumonilerin Patolojik ...

$ekil 1. fntersitisyel pn6moni. Sol kranlyal ve medlyalloblarda lober, sot kauClal, sag kramyaJ, mediyaJ ve aksesuar IobIarda 10-bOler pnllmoni alanlan

~kJI2. ApseIi-nekrotik bronkopnOmoni. Akciger yUzeyinde ~ irinle dolu apse odaklan

YAMAN. GULCU

$ekII 3. lnter5lllSyeI pn6moni. Inleralveolar sep(umlarda /'I"IOI'IOI'IUr hUcre .,filtrasyonu so­nucu kah~. H.E. It 33

~ 4. lntersrusyef pnOmOnl. Peribr~oIer 1enf0ld hlperplazl. H.E. It 132

102

Besi Danalarlnda J>nomonilerin I'a lolojik ...

$ekil 5. Kataral·purulant bronkopnOmoni. Br~iyoI va alveoller iyerisinde dOkulmU$ de;enere ve deskuame apital hClcreleri ile n6trofillOkosit infiltrasyonu. HE II 33

~I 6. Fibrinli bronkopn(lmoni. AIveoIIerde flbrin~ bir eksudal ile nOtrofil lOkosit infiltrasyonu. H.E. x33

103

YA \iAN. GULCl1

~ 7. ApseIrnekrotik bronkopnomorll. Flbroz kapsU lie yevn~ apse odagl

a) Fibr6z kapsttl b) oolrofil \6kosit va mononUkIeer hUcre Iflfillrasyonu c) nekrotik b6tge H.E. x 33

ci(Jerler araslnda kalaral-purulenl bronkopn6moniler 41 olguda (%27.52) tespi! edildi.

Makroskobik olarak; bu lip bronkopnOmonida lez­yonlar akc~r1erin genelde kranayal lobIannda ender oIarak da mediyal IobIannda ye~mi~ti. Kaudal Job.. lards ISe hilr gOzlemledi. PnOmonili akcger IobIannda lezyonlar genelde kraniyovemraJ bir yer1e~rme sahipti va genelde IobUler bir daQlhm sergilemekleydi. Goz­lenen bu lezyonlar koyu klrmlzl, klrmlZI'boz renkli v~ alacalr gOriJmJ~le, sert krvamda oIup yer yer kabank ve yer yer de I(6kOklO. AkciQerlerin kes~ yOzleri. pn6-moninin kalaral ve purulent oIu~unagOre: klrmlzl-boz renkll olup. bu odaklardan baZI oIguiarda halif kif­mlzlmsl-pembe renkle bir eksudal. bazl oIgularda ise Innli karakterde yapl~kan bir eksudal Slzmaktaydl.

Mlkroskobik oIarak; bu liP pn6monilerde bron~, bron~ ve alYeol epiteDennde dejenerasyon va des­kuamasyon, lumenlerinde 15e, baZI olgularda iI;e­riSll"lde lek luk eritrosit\erin gOZlendiQl Odem SIVISI, baZI olgularda da yogun nOlrofil I6koSil, dejenere va des­kuame epilel hOereleri ile mukuslan olu~an bif eksudat gOzlendi (~kiI-5). Ayrrca baZI vakalarda peribron~iyal lenlosit infiltrasyonlarr ile imeralveoler septumlarda ka· hnla~lara da rastiandl.

Flbrinli bronkopnOmoni: incelenen akClQerter ir';e­nsrnde 24 oIguda ('Yo 16.11) kaydedlldl.

104

Makroskobik olarak: OzellikJa akciger1erin kraniyal Ioblannda, IobOler va bazen de Iober bir da{llhm gOg­leren lezyonlar, sOz konusu IobIarda kraniyovenlral bir yer1e~im gOsteriyordu. Lezyonlu pnOmoni odaklan koyu krrmlzl veya boz rankte oIup sen krvamda idi. Ge­nelde ~i~kin gOrOnOmlO alan IezyonJu bC>Igelerin kesit yCrzleri klrmlZlmsl-mor rankle veya mozaik gO­rOnC.rmJnde idi. Vine bu bOigelenn kesit yUzJerinden sanmsl-klrmlzl ve plhlllr bir eksu::ialln slzdlQI g6z1enen bu pn6moni olay1annda pIOra. lezyonlann ~iddehne gOre deOi~n derecelerde kalrnla~ml~ va Ozerinde fib­nn krtleleri olu~mu~tu. Bazl vakalarda ise pnbmonili loblar ile perikard araslnda adhezyonlar mevcuttu.

Mikroskobik olarak; aynt kesitte birbirinden faridl gOrunOmde alanlar lespit edilebilmekteydl. Bron~,

bl'o~ ve alveolerde flbrinden zengll1 bir eksudat vardl (~kil-6). Aiveoliurnenlennde fibrinli ekSUdaI iCe­nsinde lek tDk ernrosit. dOkQI~ atveoI epitellari, nOI­rolil IOkosit ve alveolar makrotajlar gOnJIdO. BaZI 001-gelerdeki atveoller ic;:ensinde, eritrosit saYISlnda ve fibrin miktannda belirgin bir ar1l~ belirlendi. BaZI oIay­larda da alYeol lumenlerinde yo{jun nOlrolil lokosit ko­leksiyonlarl saplandl. Bu bOIgelerdeki bro~ ve bron­~iyollerde de fibrinle kan~lk yoQun bir nOtrofil lCkosil infiltrasyonlan, epllel hUcrelerinde dejenerasyon, nek­roz va deskuamasyon g6rOldu. Aynca pIOra ve in­terlobUlar septumlarda Mem. fibnn, mononOkleer hOcre ve nOtrofil lCkosit infihrasyonlan ile baQ doku ar-

Ucsi 1):lnolunlld ~1 I'uomonilc riu 1';ltnlujik ...

II~I sonucu kahnla~ma saplandl.

Apseli-nekrotik bronkopnOmoni: Qah~mada 13 01-guda (%8.72) belirlendi.

Makroskobik olarak; genellikle aka~rlerin lum Ioblanna daQtlml~ olarak gOzienen lezyonlar, klrmlZt veya gri-boz renkte olan sert kJVamdaki ~i~kin he­patize alanlar ve bu alanlarda, mercimek bO· yijklOQunden ceviz bOyOklOOOne kadar de{li~~m bO­yijklOkierde, iy klslmlan yumu~k, sanmsl·y~iI renkli ve krema klvamlnda bir irinle dolu apseler ($ekil-2) ile yine sanmsl, gri-boz renkli ve saQlam dokudan, dO­zensiz slntril. yer yer inee ve yer yer kahn bir yanglsel demarkasyon hanlyla ayntan. nekrolik alanlar ~k· linde gOzlendi.

Mikroskoblk oIarak; akclgerierde d~l~n bO­yijklOklerde ve ic;:lerinde irin veya kazeiliye kille ihtiva eden apseler belirlendi. Kalin bir fibf6z kapsOI ile .yevriJi clan bu apse ve nektoz odaklannda y~un bir nOtrofil IOkosit ve monoi"IUkleer hOcre Infillra~yonlan mevcul idi ($akil-?). Koagulasyon nekrozu :;;eklinde kendini gOsleren bu nektotik alanlar genellikle alveoler pa­rankimde yerle~i~ lie alveoler yaptntn kayboJmaslna neden oImu~lu.

VerminOz pn6moni: Incelenen akci{1erlerden 17 oIguda (%11 .41) lespit ediJdi.

Makroskobik olarak; vermin6z pnOmoni 01· gulannda lezyonlar geneJde kaudal IOOlann posleriyor Slnln boyunca yerle~mi~li . Qe~l!li bOyOklOklerde olan yuvarlaglmsl-Oc;:gen ~ekilli. koyu klrmlzl veya boz­beyaz sanmtlrak renkteki bu odaklar kabank, sert kl­vamll lipik parazit nodOlieri ~eklinde idi.

Tablo 2. Tek veya miks enfeksiyon halinde izole edilen bak· teriler ve oranlan

Mikroorganizma Izolasyoo 0"""

Sa"" (%)

S. aureus 11 7.38

Corynebacterium spp. 9 6.04

S. epidelTTlidis 6 4.03

BaciUus spp. 5 3.36

Streptococcus spp. 3 2.01

P. haemolytlCa 3 2.01

S. aureus + Streptococcus spp. 5 3.36

S. aureus + P. haemolytica 4 2.68

S. aureus + Corynebacterium spp. 2 1.34

lzolasyon yapllamayan 101 67.79

Top<am 149 100.00

105

Mikroskobik oIarak. b~, bron:;;iyol va a1veollerin lumenlerinde parazit, larva veya yumurtalann ke­sitlerine ve az saYKla nolrolil IOkosit ve mukusa rast­landt. Bu paraziter kesitJerin etraflannda hemoraji, rna­nonGkleer hOcre infiltrasyonlan va eozinofil IOkosit infihrasyonlan lie bag doku artl:;;lnln ~elediOi gra­nGlomlar belirlendi. Aynca paraziter odaklara yakm bOI­gelerde Ise yer yer inlersilisyel pn6moniye iIi:;;kin lez­yonlara rastlandl.

Bakteriyolojik Bulgular. Makroskobik olarak pn6-monili akcigerlerden steril :;;artJarda yapllan ekimler so­nucunda izole edilen balderiler lie yijzde oranlarl labia-2'de g6slerilmi~tir.

Tartl~ma ve Sonu~

Anatomik ve fizyolojik 6zellikleri dolaYlslyla ak­agerler solunum yollan ile dl~ .yevreye, kan ve lenl do­la~lml ile de iq organlara baQlIdlr. Bu nedenle haslallk yaplel atkenlerin heda! organlanndan biridir. Son de­reee hassas ve dl:;; etkenlere aylk olan akciQerlerin has­tallklara yakalanma oranl da oldukQ8, yOkseklir (Omar. 1966; Urman, 1983; Breeze. , 985; Jubb ve ark., 1985).

DOnyanin t;:e~itli Olkelerinde ve Olkemizde Sl­{jlrlarda ' pnOmonilerin insidensini, patolojik ve bak­leriyolojik ozelliklerini belirlemek amaclyia bir yak Q8.­lI:;;ma yapllml:;;l lr (Ozer, 1985; Ozer, 1987; Klran ve ark., 1993; 6ztOrk ve ark, 1996; Hazlr'Oglu ve ark., 1997; Ortatatll, 1997; Tegtmeier ve ark., 1999; Vener ve ark .. 2001). Bu amac;1a yapllan yaJI~malarda pOO­moni Insidensinin %3.6 ile %65.83 araslnda deQj~tigi kaydedilmi:;;lir (Ozer, 1985; Ozer, 1987; Ha­rilani ve ark. 1990; Maily ve Deb, 1991; 6ztOrk va ark., 1996). BOlgemlzde koyunlarda pn6moni insidensinin %6.7 olarak tespit edildiQi blr yall:;;mada (Ozer, 1990), b6lgemiz ruminantlan iqerisinde pn6moniye en yak koyunlarda ve en az oIarak cia k~lerde rast­landlgl, slglrlann ise bu iki tOr arastnda yer aldl!)1 gOrl$i ifade edilmi:;;tir.

Besi danalannda yapllan bu ~1I~mada ise pnO­moni insidensi % 12.25 olarak belirlenmi:;; lie belir1enen bu insidensin literatOr1erde bildirilen de{1er1er arastnda yer alellQI gOrOlrrlI:;;TOr.

Pn6monilenn makroskobik gOrOnQmleri bu-lunduklan devraye gOre d~i~mekle beraber 'V«lu kez biroirlerine kan~kIa ve slnlflandmnada zorluldar or­taya .ylkmaktadlr (Urman, 1983; Thomson, 1984; Jubb ve ark.. 1985; Daoust, 1989; Ozer, 1990; Yener lie ark., 2001). Bu nedenle kan:;;lkhldan Onlemek ama­Ctyla pn6monilerin makroskobik gerOnOmleri ile beraber daha yok mikroskobik gOrOnOmleri esas allnarak Sl­ntflandlrma yaptlml:;;llr.

Qe:;;itli a~tmcllann (Urman, 1983; Ozer. 1985;

YAM AN. GIJLCU

Klran va ark., 1993) kaydettiOl gibi sunulan yall~da da pn6moniler, inlersitisyel pnOmoni (%36.24), katara!­purulent bronkopn6moni (%27.52), fibrin!i bran­kopnOmoni (% 1 6. 1 1), apseli-nekrotik bronkopnomoni (%8.72) va verminOz promoni (%11.41) ~eklinde Sl­nlflandlnlml~llr. B61gemizde koyunlarda yapllan bir 98-II~mada (Ozer, 1990), pnOmoniler ve oranlan kataral bronkopnOmoni %29.4, fibrinli bronkopnOmoni %15, inlersitisye! pn6moni %15, varrninOz pnOmoni %26.8 va a~r apsesi-irinli bronkopnOmoni %9.6 oIarak saptanml~tlf. SOz konusu ~I~ (Ozer, 1990) bit­dirilen ~!1er ile sunuian /(ah¥N-da eIde edilen de­{Jerler birfikte ele allndlQlnda: sunulan 9811~mada in­larsitisyel pnOmonilerin daha yOksek olduQu gOrOlmO~IGr. Ancak yapllan 9811~mal~1nn bin;:o{Junda da (Omar, 1966: Schulz va Umlauft, 1987), in­lersillsyel pnOmoni lezyonlannm di{Jer pnOmonilere na­zaran daha yOksek oranda gOzlendiQi bitdirilmi~tlr. Yine /(ah~mada verminOz pnOmonilerin dO~Gk bir in­sidens gOslerdiQI beHrtenmi~ ve bunun besi da­nalannm koyunlar gibi meraya lazIa sahMlamalan ile ilglti ~bi~i ~OnOlmO~tOr.

Pn6moniler akdQe!1erin 10m IobIannda g6z­lenebihrse de ~nlukla krania! ve medial lobIarda, endsr oIarak da aksesuar ve kaudalloblarda yer1e~tiOi vurgulanml~llr. SOz konusu Ioblarda gOzlenen bu lez­yonlann ise intersitisyel pnOmonilerde dorsokaudal, enf8ksiyOz bronkopnOmonilerde Ise kramyoventral bir yer1e~im gOsterdiOi kaydedilmi~tlr. Bu lezyonlann oIu­$um nedenleri olarak ise bu Ioblardaki vanlilasyorun olduk98 fazla, solunumun yUzlek. hava yoIlannm abal­lannm dar ve klsa oImasl lie yer ~minin Odem SIVISI ve eksudal Ozerine elkili olmasl gOsterllmektedir (Bre­eze, 1985: Jubb va ark., 1985). Nilekim cah~mada elde edilen sonU(flar da bu ifadelen do{jrular nilelikte bulunmw,; olup, lezyonlar inlersillsyal pnomonl 01-gulannda daha yok kraniyal ve mediyalloblarda olmak Ozere aksesuar ve kaudaJ Ioblarda, kataral-purulent bronkopnOmoni oIgulannda daha lazla kraniyaJ lob· larda va az OIarak da mediyaJ IobIarda, fibrinli bran· kopnOmoni oIgulannda daha yok kraniyal ve verminOz pnOmonl oIgulannda ise genelde kaudal IopIarda 10-kahze oIduklan gOrUlm~IOr.

Bu 98h~mada belinenen intersihSyeI pnOmoni 01· gulannda mikroskobik oIarak Interalveolar septumlarda kahnla~ma, peribrorn,;iyal, peribro~iyoler ve pe­rivaskOler lenfold hiperplazi ile mononOkleer hOcre in­fittrasyonlan tespit edilmj~tir. Aynca bro~ ve bron­~iyollerde epileliyal hiperplazi ile bazl oIgularda bra~iyoIitis obliterans gOzlenmi~tir.. Sunulan /fa' h~da belirfenen bu bulgulann literalOr verileriy1e (Omar, 1966; Kerr ve Unnabary, 1989; Ozer, 1990: Klran va ark., 1993; Hazu'OOIu va ark., 1997; Ortalalh,

106

1997: Yener va ark.. 2001) benzer nitalik1e oIcIu{)u gO­n)lmO~tOr.

Katara!-purulent bronkopnOmoni oIgulannda mik­roskobik olarak bron~, bron~iyol va alveol epilellerinde dejanerasyon. deskuamasyon, tumenlerinde nOtrofili6-kosi! koleksiyonlan ile peribron~iyaJ va perib~iyoIer !enlold hiperplazi tablosunun haklm olduQu bildirilmi~tir (Thomson. 1984; Daousl, 1989; Klran ve ark., 1993: Ortalalll, 1997: Yener ve ark., 2001). Cah~da eta benzer bulgular saplanml~ olup Ozellikle bron~, bron· ~iyoI va alveoI lumenlerinde ball olgularda ~risinde t8k tOk enlroSitlerin gOzlendi{Ji Odem SIVISI. bazl 01-gularda da yoQun nOtrofil ~kosit. dejenere ve des­kuarne epltal hUcrelen ita mukustan oIu~n bir ek· sudatln vanlOI dikkati ~km~tir.

SI{Jlflarc\a fibrinOz pnOmonilerin oIduk98 slk gO­rOldOOO ve Onemli ekonomik kaylplara neden oIduOu bir ~ ara~tlrmaci taraflndan bildiri~ir (Thomson, 1984; Jim ve ark.. 1993: Ortatalh, 1997). Ortatath (1997) bu pn6mooiyi be~ danalannda yapllQI bir ya­h~mada %15.64 oramnda belir1em~ va Olkeniz besi Sl­QlrclhQlnda fibrinOz pn6monllerin oIdu~ Onenli 01-duOunu vurgulaml~tlr. Aynca bu tip pnOmoninin bu kadar Onemli olmaslnl ise, bu pnOmonilerin daha akut. ~iddelh va 6ldurilcO olmaslndan ileri geldiOini kay· delml~Ur. Sunulan /fah~mada librinll bronkopnOmoni % 16.1 1 oramnda belirtenmi~tir. Mlkraskobik olarak ise aynl kesine birbirinden farkh gOrOnOmde alanlar tespit edilmi$ oIup, 10m akci{Jer dokusunda yaygm fibrin. pIOra va Il1terlobOler seplumlarda Odem, mononOkieer hOcre infiltrasyonlan ~e baO doku anl$lna ba011 ka· h~malar saptanml~lr. CaJI~da sapCanan bu mik­roskoblk lezyonlann ~nun, kaynaldarda bildirilen (Thomson, 1984; Slocornbe va ark.. 1985: Daoust. 1989; Ortalath, 1997: Yener va ark.. 2001) bulgularta uyum 1gensinde olduOu gOrOlmo~tOr.

Apseli-nekrolik bronkopnOmonilerin lemelinde in· tersitisyel pn6rnonilerin bulunduOu ve bunun sekunder bakteriyel enfeksiyonlar sonucu apseli-nekrotik bron­kopnOmoniye d6nO~tUOO vurgulanml~ va bu lip bron­kopnOmonilerde rTlIkroskobik olarak fibrOz kapsOI lie .;evrili apse ve nekroz odaklan lie bu odaklarda nOlrolil i6k0sll va mononukJeer t"vcre Infiltrasyonlannm gOz· lendl{p kaydedil~lIr (Ozer. 1990; Klran va ark., 1993). SOz konusu bu mkroskobik butgular call~da da gOzlenml~IJr.

Yapllan c;ah~malarda (Kaya ve ark., 1993; Klran ve ark., 1993; OztOrk ve ark .. 1996: Yener ve ark.., 2001) bakteriyolojik incelemeler SOI"'KJCUnda tek veya miks bakten izoLasyonlanmn yap!IdIQI bildirilm~ oIt4>. izole edilen bakteriler araslnda StaphyIococ:cus spp, Streptococcus SPP, Pasteurella spp, Corynebacterium spp, Mycoplasma spp ve E. coli gibi mik-

Besi Oanalanllda Pllomonilcrin Pillolojik ...

roorganizmalann bulundu{ju kaydedilmi~tir. 8u ya­lI~mada da lek veya miks bakleri izolasyonlan ya­pllml§llr. Makroskobik olarak pn6moni belirlenen 149 aOOt akci{jerin I Onnde (°/067.79) herhangi bir etken izole edilememi~, 37 adedinde (%24.83) lek, 11 ade­dinde (%7.38) ise miks ~kilde ge§itli elkenler izole ve idenlifiye edilmi§tir. 8akteriyolojik incelemeler ne­ticesinde ise en fazla izole edilen elkenler arasmda S.aureus ve Corynebaclerium spp.'nin oIdugu sap. tanml§llr.

~tli kaynaklarda akciger yi:mgllannLn en· feksiy6z nedenler lie birlikte predispoze stres fakt6r1eri. kimyasaJ ve bitkisel kaynaklL 10kSInier ile 99§itJj ilaqlar taraflndan da olu~lurulabileceg i kaydedilmi§tir (Omar. 1966; Jones ve Hunt, 1983; Yarnan, 1991a; 1991b; Yllmaz ve Ozdemir, 1994). Aynca baklm·besleme ve iklim ko~ullan ile mevsimlenn de hastah{jln olu· §umunda elkili oldugu bildirilmi§lir (Slocombe ve ark., 1984; Gunn ve Wilson, 1991; Maity ve Deb, 1991). Sunulan bu yah§rnada pn6monili akcigerlerin bOyOk bir Q09unlugundan (%67.79) elken izolasyonunun ya­pllamaml§ almasl, pnOlT)Onilerde bakteriJer dl§Lnda pek IYOk etkenlerin de rolGnOn olabileceQini dO· §OndGrmG§tGr.

SonUQ olarak, Etazlg y6resindeki besi da· nalannda pnamoni insidensi %12.25 olarak be­lirlenmi§tir. Saplanan pnOmoni vakalannda en fazla gOrOlen pn6moni tipinin intersitisyel pn6moni oIdugu, bunu kalaral-purulent bronkopn6monlnin izled~i g6-rOlmO~IOr.

Kaynaklar

Boon, J.H., Ploeger. H.w .• Aaaymakers. A.J . (1966). Sero­epidemiological survey of Dictyocaulus viviparus infeclions in first·season grazing calves in the Netherlands. Vel. Aae. 119,475-479.

Breeze, A. (1985). Structure, function and metabolism in the lung. Vet. Clin. of Nort Am.: Food Anim. Prac\. 1, 2, 219·235.

Carter, G.A. (1984). Diagnostic procedures in veterinary bacteriology and mycology. 4 th Ed. Charles C. Pub6shes. II· hons, USA.

Da~ M., GUt, Y., Yllmaz, K., Czdemir.H .. E~tok. B. (2001 ). Firat Unrvelsitesi Veteriner FakOI!9SI ~ Hastahklan k1iniQine t989-1998 Yllan arasu'lda getirilen hayvanlann iC hastalikian y6nUnden genet analizi. Fn"atUnv. Sag. B~. Derg. IS, 1. 39-44.

Dalgleish, A. (1991). DitferantiaJ diagnosis of respiratol)' di­sease in adult cattle. In Practice. 13, 6, 237·241 .

Daoust, P.t. (1989). Mo.phoIogicaJ study of bactenat pne­umonia of feedlot cattle: DetemunatJOn of age of lesions. Can. Vet. J. 30, 155-160.

Dawson, P.S., Stuart, P .• Darbyshire. J.H., Parker. W.H., Me Crea, C.T. (1966). Respiratory disease in a group of in· tensively reared calves. Vel. Aae. 78. 16. 543·546.

107

Gour1ay. R.N .. Mackenzie, A ., Cooper. J.E. (1970). Studies of the microbiology and pathology 01 pneumonic lung of cal· ves. J. Compo Path. BO, 575-584.

Gunn, H.M., Wilson, B. (1991 ). Observations on outbreaks 01 respiratory disease in If'Itensivety housed feedlot cattle and dimatlC considerallons. JOSh Vet. J. 44, 41-42.

Haritani, M., Nakazawa, M. . Hashinoto. K., Nama, M., Ta· gawa, I., Nakagawa. M. (1990). Immunopemxidase eva­luation of the relatlOOShlp between necrotic lesions and ca· usative bacteria in lungs 01 calves with naturaly acquired pneumonia Am. J. Vel Aes. 51 , 12, 1975-1979.

HazirogtU, A .. Erdeger, J., GOlbahar, M.Y., Kul, O. (1997). Association of Pasteurella haemo/ytica, Pasteurena mul­tocida and Haemophllus somnus With pneumonia in calves. Deutsche Tierarztliche Wochenschritt. 104. 150-153.

Jim. GK, Booker, C.w., Aibbles, C.S., Guichon, P.T., Thor· lakson, B.E. (1993). A field investigation of the economic im­pact 01 respiratory disease in feedlot calves. Can. Vet. J. 34, 11 , 668-673.

Jones, T.C .. Hunt, A.D. (1983). Velerinary Pathology. 5th. Ed .. lea and Febiger. Philadelphia, USA

Jubb. K.v.F .. Kennedy, P.C .• Palmer. N. (1985). Pathology of DomestIC Animals. 3th. Ed .. Vol 2., Academic Press Inc .. London.

Kaya. 0 .. Ergat1I~. 0 .. Boynukara. B. (1993). Koyun. kuru. ve buzagl po6monilennde baklertyel etiyoIoji ve antibiyogram. TurK Vel Hek. DerQ. 5, 2. 57-60.

Kerr, LA., linnabary. R.D. (1989). A review of interstitial pne­umonia in canle. Vet. Hum. Toxicol. 31 , 3, 247-254.

Klran, M.M .• Beoon, $ ., Kaya . 0 .• Dil'"ll16r, Z. (1993). Kenya bOIgesi koyun pnOmoniterinde patoiojik va etiyoiojik ar~· tmnalar. S. U. Vel. Fak. Derg. 9. " 3·9.

Koneman, E.M., Allen, S.D .. Janda. W.M. (1997). Colour atlas and textbook of diagnostic microbiology. 5 th Ed .• J.B. Uppicoll Comp., Philadelphia.

Luna, l.G. (1968). Manuel of histologic staining rnethods of the armed 'orces Institute of pathOlogy. McGraw. Hill Book Company. Newyork. U.SA

Mac Vean. D.w .. Franzen, DK. Keefe, T.J., Bennett, B.w. (1986). Airborne particle concentration and meteorologic conditions associated with pneumonia incidence in leedot cattle. Am. J . Vet. Aes. 47, t2, 2676-2682.

Maity. B .. Deb, P. (1991 ). Seasonal vanatioo In incidence 01 pneumoma If'I cartle. Ind"19I'I J of Anim. Scie. 61, 3, 261·262.

Melin, N., Czar, H., Cilt~, M.K. (1988). Elazl{;i va ~esi ke­~rilde pn61XnOrlle1enn yaYlh~1 Ca.erine patoloj"i<: in­ce4emele(. SekJuk Unv. Vel. Fak. Oerg. 4, 1,231·237.

Omar, A.R. (1966). The aetIOlogy and pathology of pne­umonia in calves. The Vet. Bulletin. 36, 5, 259-272.

Ortalath, M. (1997). Konya b61gesi mezbaha1annda kesileri besi clanalannda pnOmonilerin insldensi va patoiojisi. Selyuk Unv. Sag. Bit. Ens!. Dokiora Tezi.

Czer. H. (1985). Besi danalannda eksuclative pne­umonie'lerin yaYlh~l . Elazl{;i EWgesi Vel. Hek. Odasl Derg. 1, 3,63-70.

YAMAN. GULCO

Ozer. H .. Guk:ii, H.B. (1986). Kuzu ve ogIaklann enzoolik pneumonie'leri ile ilg~i gOzlemJer. Sel9uk Onv. Vet. Fak. Derg.2. 1. 135--141 .

Ozer, H. (1987). Besi slQufannda allpik inlerstitial poe. umonie'lerin yayrll~r . Frral Onv. Sag. Silo Derg. 1. I-A, 27-34.

Ozer, H. (1990). ElazrQ y6resi koyunlannda gOriilen poe. umonie ~killeri (izerne palolojlk incelemeler. Frrat Onv. Sag. B~. Oerg. 4,1,15-25.

OZf1Jrk. G .. Ozean, C .. KaJender. H. (1996). EJazrg Et ve Balik Kurumu Mezbahasrnda kesilen slQIr1arda rastlanan po6ymonllenn patoloJik ve bakteriyolojik oIarak rncelenmesi. Pendik Vet. Mikrobiytll. Derg. 27, 2,163-174.

Pamui<9u. M. (1970). Veteriner Patoloji. Cilt II. A. O. Vet. Fak. Yay .. No: 253, Ankara Onv. SaslmeVl, Ankara.

Shulz, V.G., Umlauft, K.D. (1987). Palhologisch­histologlSChe und bakteriologische untersuchungen zur en­zootlSChen pneumonie des kalbes. Monatshefte tor Ve­terinarmedizl'l. 42, 7,252·255.

SlOcombe. R.F .• Derksen. F.J., RobInsorl, N.E .. Trapp, A.. Newman, J.P. (1984). Interactions 01 cold stress and P. ha· emoIytica in the pathogenesis of pneumooic pasteurellosis in calves: Method of induction and hematologic and pat· hoIogicchanges. Am. J. Vet. Aes. 49. 9, 1757-1768.

Siocombe. R.F .. Malal1<::, J., Ingersoll. A., Derksen, F.J., AOo

.08

binson. N.E. (1985). Importance 01 neutrcphils in the pat­hogenesIS 01 acute pneumonic pasteurellosis in calves. Am. J. Vet. Aes. 46. 11. 2253-2258.

Tegtmeier, C., Unenlhai. A.. Friis, N.F .• Jensen. N.E .. Jen­sen. H.E. (1999). Pathological and Microbiological studies on pneumonic lungs from Danish calves. Joumal of Vetemary Medicine. Senes Bo, 46. 693-700.

Thomson. A.G. (1984). The interpretation of lesions found in the lungs. of feedlot canle. Can. Vet. J. 25, 1, 42-43.

Urman. H.K. ( 1~). EV1:~ Hayvanlarrn Oze! Pat~ik Ana­tomISt. Cllt I. A. U. Vet Fak. Yay .. No: 391, Ankara Unv. Sa­srmevi. Ankara.

Yaman, D. (1991a). Hayvanlarda mantar1ara bagll bran­kcpnOymonilerde gOriilen hlstopmolojik lezyoolar. U.O. Vel Fak. Derg. 10. '·2-3. 143-149.

Yarnan. D. (1991 b). EV1:~ hayvanlarda rastlanan akci{Jer yan· gllannrn etlO-palo1ojisi. U.O. Vet. Fak. Derg. 10. 1·2·3, 151· 157.

Yener, Z .. GOrtOrk. K. Gulbahar, Y .. Somaz, H. (2001). Erus mezbahaslnda kesilen ka-yilerde pnOmoni oIguian (izerinde palolojik ve bakleriyolojik ~I~!ar. Vet. Bil. Derg. 17. 1, 13-20.

Yilmaz, K. , Ozdemlr. H. (1994). Evcil hayvanlarda soIt6lum sistemt hastalrklan (PnOmoni). BOOendif. 3. 7-11.