As Maximes Sens Commun.unlocked

Embed Size (px)

Citation preview

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    1/29

    1

    SOCIÉTE NANTAISE DE PHILOSOPHIE 

    KANT ET LES MAXIMES DU SENS COMMUN

    A. STANGUENNEC,

    CONFÉRENCE DU 30 MAI 2008 

     Je partirai d’une remarue de !ant dan" #e $ %0 de "a Critiquede la Faculté de juger &'n&ernant #e &ara&t(re )ui*'ue etam+i*a#ent de #’epre""i'n - "en" &'mmun . au""i +ien en a##emandu’en /ranai" #e "en" &'mmun "e dit en a##emand der Gemeininn!ant "'u#ine ue #e Gemeininn 'u - "en" &'mmun . peut "ini/ier- #’entendement &'mmun 4 der gemeine !enc"en#ertand5 . au"en" de - #’entendement "ain 4der geunde $ertand5 ., &e#ui ui"ait nature##ement +ien 6uer, mai" i# a6'ute ue #a m7me epre""i'nde - "en" &'mmun . peut "ini/ier #’entendement - *u#aire .,&'mmun au "en" d’- en&'re in&u#te . et #e - &'mmun . peut a#'r"&'ntenir en tant u’'pini'n in&u#te et irr)/#)&ie, t'ute" "'rte" depr)6u)" et de "uper"titi'n" auue##e" #’'n tient pa""i'nn)ment etui /au""ent un entendement nature##ement - "ain ., &’e"t9:9dire #e"en" &'mmun au premier "en" En appe#er : &e "en" &'mmun #:, au"en" d’'pini'n *u#aire, &’e"t, )&rit !ant, dan" #e" Pr%lég%m&ne - en"'mme, "’en rapp'rter au 6uement de #a /'u#e ; appr'+ati'n d'ntr'uit #e pi#'"'pe, "u6et de tri'mpe et d’'ruei# p'ur #e +'u//'np'pu#aire .1 Dire ue #a pen")e 'u #e" 6uement" de ue#u’unre#(*ent du "en" &'mmun peut d'n& ren*'

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    2/29

    2

    prin&ipe" #e" p#u" )n)rau de #’entendement, #e" 6uement"+a"iue" a (ri%ri  'u #e" 6uement" d’ep)rien&e 46uement de&au"a#it), "u+"tan&e, intera&ti'n, etc5, di"tin&t" de "imp#e" &'n"tat"

    de per&epti'n", 'nt pr)&i")ment en &'mmun de" prin&ipe"identiue" p'ur #’entendement dan" "'n u"ae n'n "&ienti/iue etp'ur #’entendement dan" "'n u"ae "&ienti/iue De &etentendement t'urn) *er" #’app#i&ati'n de" prin&ipe" #'iue", !antdi"tinue dan" #’Intr'du&ti'n : "e" Pr%lég%m&ne 4p129135 &e u’i#n'mme #’ - entendement "p)&u#ati/ . d'nt #’'rientati'n e"t in*er"ede #’entendement "ain, #’entendement "p)&u#ati/ e"t &e#ui ui "aitr)/#)&ir "ur #e" r(#e" et #e" &'nnatre in a)tract%* B’entendement"p)&u#ati/ ui &ara&t)ri"e )minemment #e #'i&ien et #e pi#'"'pem)tap

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    3/29

    3

    #’uni*er"e# ui #ui &'rre"p'nd On "ait ue &’e"t #: une di//)ren&ee""entie##e "e#'n !ant "i #’uni*er"e# de #a r(#e 'u de #a #'i e"td'nn) et ue #e 6uement #’app#iue : un &a" parti&u#ier, #e 6uement

    e"t - d)terminant ., mai" - "i "eu# #e parti&u#ier e"t d'nn) et "i #a/a&u#t) de 6uer d'it tr'u*er #’uni*er"e# 4ui #ui &'rre"p'nd5, e##e e"t"imp#ement r)/#)&i""ante .2 C+et , (artir de cette remarque ur -la .aculté de juger / que l+e0(rei%n 1en c%mmun2 #a rece#%irune ec%nde igni.icati%n et une ec%nde #aleur (%iti#e' n%n (luau ni#eau de l+entendement c%mmun a((liqué au c%ncret' mai auni#eau de l+entendement (éculati. qui ré.léc"it le r&gleuni#erelle du jugement  En e//et, #a r)/)ren&e : un - "en" &'mmun., dan" un &'ntete "p)&u#ati/ 'u t)'riue &ette /'i", e"t au""in)&e""aire au #'i&ien et au pi#'"'pe ui pratiuent #e 6uementde r)/#ei'n "ur #e" r(#e" C’e"t u’i#" d'i*ent mettre en u*re #eur 6uement : un ni*eau ui *i"e #’uni*er"a#it) et #a n)&e""it) de"r(#e" de #’entendement, en tant ue &e "'nt de" pr'pri)t)" &ette/'i" ep#i&itement p'")e" et ei)e" par #a &'nnai""an&e a+"traiteBa r)/#ei'n #'iue ui a+"trait et d)/init #e" r(#e" de #a pen")e etdu rai"'nnement e"t ant)rieure : #a r)/#ei'n pi#'"'piue ui *i"e: une eten"i'n )#arie de #a r)/#ei'n #'iue pui"u’e##e &er&e#e" &'nditi'n" tran"&endanta#e" ui permettent d’app#iuer a (ri%ri#e" r(#e" et #e" &'n&ept" de #’entendement : #’ep)rien&e@ Mam'n, un di"&ip#e imm)diat de !ant, a in"i"t) "ur #’imp'rtan&ede #a r)/#ei'n tran"&endanta#e &'mme re&er&e du "

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    4/29

    %

    auue#" i# app#iue &e" r(#e", n'n pa" "ur &e" r(#e" e##e"9m7me"en *ue de #e" d)/inir et de #e" p'"er en un " ue !antd)/init, n'n p#u" dan" #a Critique de la 5ai%n (ure, la L%gique' et #e"Pr%lég%m&ne, mai" dan" #a Critique de la .aculté de 6uger , au $ %0,intitu#) - Du 't &'mme d’une "'rte de "en" &'mmun . Be "en"&'mmun e"t i&i mi" ep#i&itement en re#ati'n a*e& #a /a&u#t) de 6uement r)/#)&i""ante, &e##e d'n& ui part de" &'nditi'n"&'n&r(te", parti&u#i(re" et re#ati*ement &'ntinente" du 6uementapp#iu) in c%ncret%  p'ur en r)/#)&ir et a+"traire #e" r(#e"uni*er"e##e" et n)&e""aire" in a)tract%, en une d)mar&et

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    5/29

    &'mparer . n'tre 6uement au 6uement" p'""i+#e" de" autre"'mme" et en "e mettant id)a#ement 'u /i&ti*ement : #a p#a&e det'ut autre e"prit Ba mei##eure mani(re d’< par*enir e"t d’a+'rd

    d’)&arter, dan" &e ue n'u" p'"'n" par 6uement, t'u" #e" &'ntenu"mat)rie#" et parti&u#ier", d'n& empiriue", ui re#(*ent "eu#ement den'tre "en"ati'n "inu#i(re p'ur /aire "eu#ement attenti'n au&ara&t)ri"tiue" /'rme##e" de" repr)"entati'n" 4&'n&eptue##e" etpr)di&ati*e" #'r"u’i# "’ait de r)/#ei'n #'iue 5 'u de - #’)tatrepr)"entati/ 4der $%rtellung7utand5 . et !ant pen"e "an" au&und'ute a#'r" : #a r)/#ei'n e"t)tiue I# *a en e//et di"tinuer deuu"ae" de &ette r)/#ei'n /'rme##e du "en" &'mmun un u"ae"p)&u#ati/ 4#'iue 'u pi#'"'piue5 dan" #e" 6uement"d’a+"tra&ti'n auue#" i# "e r)/)rait dan" "a pi#'"'pie t)'riue etun u"ae e"t)tiue 4dan" #e 6uement r)/#)&i""ant, par #eue# n'u"n'u" pr'n'n'n" "ur #a +eaut) de #a nature 'u d’une u*re d’art5

    H'ur pr)&i"er #a &'nduite : tenir dan" &e" "'rte" de 6uementr)/#)&i""ant", !ant /'rmu#e a#'r" tr'i" maime" 'u tr'i" r(#e" de&'mp'rtement 6udi&ati/ "u"&epti+#e" de n'u" /aire re"pe&ter &e "en"&'mmun r)/#)&i""ant i# ne "’ait pa" de - #'i" . mai" de - &'n"ei#". a/in d’eer&er - prudemment . n'tre 6uement r)/#)&i""ant En"ui*ant #e" tete" de !ant, 6e #e" &'mmenterai d’a+'rd dan" #e&'ntete de #a r)/#ei'n #'iue 'u pi#'"'piue, &e ui &'n"tituera#a premi(re partie de m'n ep'") Hui", dan" une "e&'nde partie, 6er)/#)&irai m'i9m7me "ur #a *a#eur, #a p'rt)e et #e" #imite"d’'+"er*ati'n de" maime" du "en" &'mmun Je #e /erai en tr'i")tape" D’a+'rd, en m'ntrant &'mment en partant de ee#, i# e"tp'""i+#e de pr)"enter #’en&anement de" tr'i" maime" de /a'ndia#e&tiue, dan" une dia#e&tiue de #a r)/#ei'n 'u dia#e&tiuer)/#ei*e ui peut "er*ir : mieu &'mprendre &a&une d’entre e##e"dan" "'n rapp'rt au autre" En"uite, "e&'nde )tape, 6’e""aierai demettre en *a#eur, en m’appu

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    6/29

    K

    pa" entrer dan" #e 6uement de r)/#ei'n du "en" &'mmun 6u"u’i&id)/ini par !ant Je "erai amen) : me r)/)rer p'ur &ette derni(re)tape au ana#

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    7/29

    L

    'S !ant /ait r)/)ren&e de /a'n indire&te : &e" maime" e"t #’artiede 1L8K 4de #a 5e#ue menuelle )erlin%ie5, - Qu’e"t9&e ue"’'rienter dan" #a pen")e ., dan" #a derni(re et tr'i"i(me "e&ti'n

    4p 8K98 de #a trad Hi#'nen' &e= Grin5 B’'riina#it) de &e tetee"t d’en*i"aer #’ep'") e""entie##ement "'u" #’an#e de #a premi(remaime, #a maime de #a #i+ert) de pen")e C’e"t un tetemani/iue, : #a /'i" "imp#e et "u+ti#, ui a d’ai##eur" )t) d'nn) enpartie &'mme &'mmentaire de tete au +a&&a#aur)at de pi#'"'piei# < a ue#ue" ann)e" En/in, dan" #’artie 49erlinic"e!%natc"ri.t  , Re*ue men"ue##e +er#in'i"e de 1L8%, - R)p'n"e : #aue"ti'n Qu’e"t9&e ue #e" Bumi(re" . > u’a*ait )a#ement trait)eM'"e" Mende#""'n dan" #a m7me Re*ue5, i# "'u#ine ue p'ur"’)airer i# /aut pen"er par "'i9m7me d'n& #i+rement &'n/'rm)ment: #a premi(re maime mai" #’eer&i&e de &ette pen")e #i+re d'it 7tre- pu+#i& . > &’e"t9:9dire "e /aire dan" #e &adre d’une "'&i)t) 'u d’unea""'&iati'n "a*ante > et n'n - pri*) . ,&’e"t9:9dire dan" #e &adre &i*i#d’une re"p'n"a+i#it) per"'nne##e de t #’eemp#e de #a r)/#ei'n #'iue et p#u" )n)ra#ementpi#'"'piue e"t i&i int)re""ant &'mme i##u"trati'n > ne "'it pa"/'rmu#) pa""i*ement "'u" #a &'ntrainte d’une aut'rit) et)rieure,&e##e du pr)6u) 'u de #a "uper"titi'n d'nt "’aut'ri"e 6u"tement #e"en" &'mmun #e p#u" *u#aire En &e "en", e##e re6'int #a maime deDe"&arte" &'n"ei##ant de mettre en d'ute t'ut &e ue #’'n a admi" enn'tre &r)an&e "ur #a /'i de #’aut'rit), de" "en", de #’)du&ati'n 'u de"pr)6u)" de #’'pini'n 'ut &e#a, a/in d’eer&er par "'i9m7me "'n

     6uement et "a r)/#ei'n et de par*enir, #: 'S &’e"t p'""i+#e, : une)*iden&e imm)diate 4prin&ipie##e5 'u d)m'n"trati*e en "ui*ant unem)t'de r)/#)&ie !ant rappe##e ue &e u’'n n'mme : "'n )p'uele Lumi&re  4die Au.8l:rung5, &’e"t 6u"tement &e pr'&e""u" de#i+)rati'n de #a pen")e : #’)ard de" pr)6u)" et de #a "uper"titi'n "'rtir de #a - min'rit) . dan" #aue##e 'n "’)tait #ai"") en/erm) par"a /aute C’e"t &e ue J a+erma" n'mmera #’'rientati'n *er"#’int)r7t p'ur #’)man&ipati'n de #a pen")e 'u #’int)r7t de #a pen")e)man&ip)e @’)airer ne "ini/ie t'ute/'i" pa" "’)&arter t'ta#ementde #a pen")e d’autrui, &ar, d’une part, le Lumi&re "'nt tran"mi"e"

    ? Andr) @tanuenne&

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    8/29

    8

    par une in/'rmati'n aupr(" d’)du&ateur" de #’umanit) ui "u"&itenten n'u" #’imp)rati/, - '"e "a*'ir par t'i9m7me 4a(ere aude5 . et,d’autre part, une /'i" rendue ind)pendante, &e ui e"t #’a"pe&t

    n)ati/ de #a #i+ert), i# "’ait p'ur &ette #i+ert) de "e d'nner #a #'i depr'duire par9"'i9m7me "e" n'ti'n" et "e" r(#e" 'u "e" prin&ipe" depen")e 4n'tamment dan" #’u"ae #'iue et pi#'"'piue de #ar)/#ei'n5, &e ui e"t pr'prement #’aut'n'mie ui "u&&(de :#’ind)pendan&e, et imp#iue une &'n/r'ntati'n et un dia#'ue a*e&autrui

    D’'S #e pa""ae n)&e""aire : #a "e&'nde maime du "en"&'mmun, &’e"t9:9dire #a re&er&e du #ien de ma pen")e a*e& &e##ed’autrui @’i# ne /aut pa" pen"er "'u" #a d)pendan&e d’autrui, &e ui"ini/ierait ue &’e"t #’Autre et n'n M'i ui pen"e en m'i, en un m'ia#i)n), pui"ue d)p'"")d) de "'n "'i pen"ant, en&'re ne /aut9i# pa""’en/ermer dan" "e" pr'pre" pen")e" "'u" pr)tete d’ind)pendan&eUne pen")e ui, "’a//ran&i""ant de &e##e d’autrui, ne "e d'nneraitpa" &'mme #'i de pen"er a#ec  autrui 4mai" &e ue "ini/ie &et- a*e& . de*ra 7tre pr)&i")5 ri"uerait de "’en/ermer en e##e9m7me,dan" &e ue !ant n'mme ue#ue/'i" un - )'"me . #'iue 'u"p)&u#ati/ On ri"uerait a#'r" de ne pen"er u’en 'pp'"iti'n : t'u"#e" autre" et en d)*e#'ppant une pen")e "'#itaire,"

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    9/29

    d’autrui, &’e"t9:9dire d’a+'rd en re&er&ant &e ui peut "’<a&&'rder Ba n)&e""it) d’interr'er #e p'int de *ue d’autrui "’imp'"ed'n& Mai" i# /aut )*idemment "upp'"er ue &’e"t un autrui ui /ait

    #a m7me re&er&e de - d)&entrati'n . et d’)#)*ati'n *er"#’uni*er"e# ue m'i, "in'n > "an" &e p'"tu#at > 6e n’aurai" a//aire u’:de" - autrui . irr)m)dia+#ement en/erm)" dan" #a "inu#arit) de#eur" pr)6u)" et de #eur" "uper"titi'n" !ant in"i"te i&i "ur #an)&e""it) de" )&ane" entre e"prit" n'n - +'rn)" . 4&’e"t "'nepre""i'n5, &’e"t9:9dire entre e"prit" - 'u*ert" ., &ar, dit9i#, - &’e"t#e pr'pre d’un 'mme d’e"prit 'u*ert 4#%n er;eiterter Den8ungart 5ue de p'u*'ir "’)#e*er au9de""u" de" &'nditi'n" "u+6e&ti*e" du 6uement auue##e" tant d’autre" "e &ramp'nnent . 4CFJ $ %0,p 1285 De "'rte ue &ette maime e"t +ien &e##e du 6uementpr'prement dit, pui"ue 6uer, &’e"t pr)&i")ment "u+"umer #eparti&u#ier "'u" #’uni*er"e#, #e - prendre . "'u" #’uni*er"e#, enre&'nnai""ant en #ui de" pr'pri)t)" partaea+#e" a*e& d’autre", "'u"un uni*er"e# inter"u+6e&ti/ &'mme 'n dit au6'urd’ui apr(" u""er#H'urtant, et te# e"t #e &entre de #a di//i&u#t) de #a "e&'nde maime,"ur #aue##e 6e re*iendrai dan" ma deui(me Hartie, #’)#ari""ement&'mmuni&ati'nne# de m'n 6uement : tra*er" #e dia#'ue et #adi"&u""i'n n’e"t pa" en&'re #’'+tenti'n 4#’atteinte5 de #’uni*er"a#it)ui e"t *i")e au "en" #e p#u" "tri&t En ue# "en" en e//et #a p#eine'+tenti'n de #’uni*er"a#it) au "en" #e p#u" "tri&t, &’e"t9:9dire #’identit)de me" pen")e" a*e& &e##e" d’autrui, "erait9e##e en&'re un - p'intde *ue ., 4!ant par#e du p'int de *ue de t'ut autre, du - p'int de*ue uni*er"e# . allgemeiner Stand(un8t 5, &ette n'ti'n imp#iuantun #ieu 'u un an#e 'u*ert : partir duue# "’e//e&tue #a r)/#ei'n Or,t'ut p'int de *ue, )tant #imit) par "a per"pe&ti*e parti&u#i(re ded)part, "em+#e +ien imp#iuer un r)"idu de parti&u#arit) ui /ait'+"tae : une "tri&te uni*er"a#it) de #a r)/#ei'n C'mment /aire de&ette uni*er"a#it), "upp'")e 7tre une "tri&te identit), un id)a#, ne"erait9&e ue r)u#ateur, de #a r)/#ei'n Je re*iendrai "ur &ette

    ue"ti'nDe m7me ue #a premi(re maime ui #i+)rait #e "u6et de #apen")e de #a tute##e d’autrui menait n)&e""airement : #a "e&'ndemaime - pen"er a*e& ., &’e"t9:9dire &'mme et : #a p#a&e d’autrui ;de m7me #a "e&'nde maime m(ne n)&e""airement : #a tr'i"i(me,&ar #a di"p'"iti'n : pen"er en r)/)ren&e : autrui et en a&&'rd a*e& #a&'mmunaut) de" "u6et", imp#iue #a &'n"tan&e, #a "uite #'iue dan"#e" id)e" et #e "en" de #a t'ta#it) rati'nne##e, &’e"t9:9dire #a"

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    10/29

    10

    tradui"ant &ette "e&'nde maime5 ue "i 6e #ui pr)"ente une mani(rede pen")e "ta+#e, &')rente et &'n")uente a*e& e##e9m7me B’id)a#"erait de pen"er d’- une "eu#e *'i 4eintimmig5 . ui dit

    - &'mmunaut) . dit - arm'nie . a*e& #e" autre" pen")e", d’'S#’eien&e de &'n")uen&e #'iue et de "

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    11/29

    11

    et)rieure" ee# ira 6u"u’: dire, dan" #e $ 23 de #a L%gique de "'nEnc?cl%(édie ue - pen"er *raiment . &’e"t t'u6'ur" pen"er - par"'i9m7me ., ue &’e"t une taut'#'ie et ue pen"er "'u" #a tute##e

    d’un autre, &’e"t pr)&i")ment ne pa" pen"er du t'ut @i #a premi(remaime e"t t"étique et re#(*e de #’identit) : "'i, dan" #a di//)ren&ea*e& #’autre ue "'i, #a "e&'nde maime intr'duit #e m'ment de#’aut'9n)ati'n, 'u de l+antit"&e, pui"u’i# "’ait p'ur #a pen")e de"’arra&er : une ind)pendan&e ui ri"ue d’7tre in"u#aire p'ur a##er :#a ren&'ntre de #a pen")e d’autrui, et de" c%ntradicti%n )*entue##e"u’e##e peut n'u" app'rter, a/in de ren/'r&er /ina#ement une pen")eui tri'mpe de" )preu*e" et "’enri&it de &e##e" d’autrui De m7meue !ant di"ait ue #a "e&'nde maime e"t &e##e du 6uementpr'prement dit 4#a "u+'rdinati'n du parti&u#ier : un uni*er"e#5, dem7me ee# rappe##era, #ui, #’)t

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    12/29

    12

    m7me #a m7me &'"e ; en d’autre" terme" , &'nut ee#, i# /'u#eau pied" #a ra&ine de #’umanit) Car #a nature de &e##e9&i &'n"i"te :tendre *er" #’a&&'rd a*e& #e" autre", et "'n ei"ten&e ne "e

    ren&'ntre ue dan" #a &'mmunaut) r)a#i")e 4die Gemeinam8eit   5de" &'n"&ien&e" B’inumain, #e +e"tia#, &'n"i"te : en re"ter au"entiment et : ne p'u*'ir "e &'mmuniuer ue par &e#ui9&i . Re#ire#e" maime" antienne" du "en" &'mmun : #a #umi(re de #adia#e&tiue ))#ienne a d'n& #’a*antae, me "em+#e9t9i#, de mettreen *a#eur #’imp'rtan&e d)&i"i*e de #a "e&'nde maime pui"ue, &’e"te##e ui &'n"titue #e m'ment pr'prement dia#e&tiue > #e m'ment dun)ati/ 'u de #’antit("e > ui 'u*re #a pen")e d’un M7me : &e##ed’un Autre "u"&epti+#e de #e &'n/irmer 'u de #e &'ntredire

    3 le di..iculté in"érente , la #iée intenti%nnelle idéale dela ec%nde ma0ime

    Apr(" #a dia#e&ti"ati'n de" maime" dan" #a p'"t)rit)))#ienne de !ant, 6e *'udrai" ana# u’i#appe##e #e n'(me 'u #’'+6et intenti'nne# > mai" &e *i") 'u &e - "en" .4u""er# par#e #ui au""i de "en", Sinn5 &e "en" ne &'n&ide 6amai"a*e& #e" d'nn)e" parti&u#i(re" r)e##e" : partir de"ue##e" &aue&'n"&ien&e 'p(re "a *i")e 4&e" d'nn)e" parti&u#i(re" &'n"titue #amati&re  'u #a "ul&  intenti'nne##e dan" #e *'&a+u#aire de u""er#5

    C’e"t +ien, me "em+#e9t9i#, &e ue &'n/irmerait #a de"&ripti'np)n'm)n'#'iue de #a &'n"&ien&e mettant en u*re #a "e&'ndemaime I# "’ait t'u6'ur" de - "e pen"er dan" #a p#a&e d’un autre4ic" in der Stelle eine Andern den8en5 . 4)&rit !ant5 en&'mmuniuant a*e& #ui Qu’e"t9&e, en e//et, ue #e p'int de *uepen"ant d’un autre, #a per"pe&ti*e : partir de #aue##e i# pen"e, "in'n"a pen")e en per"pe&ti*e Or, &e ui d)/init &ette per"pe&ti*emaintenue dan" &ette "'rte de &'9r)/#ei'n ue n'u" pratiu'n",&’e"t "'n appartenan&e : un #ieu "en"i+#e, p

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    13/29

    13

    i"t'riue, : partir duue# i# e//e&tue "a pr'pre r)/#ei'n *er"#’uni*er"e# Be Stand(un8t   4#e p'int de *ue5 e"t un a"pe&t/'ndamenta# de n'tre /initude, &e#ui de n'tre indi*iduati'n

    irr)du&ti+#e Mai" &e #ieu "en"i+#e de #’autre, p'urtant indi"pen"a+#eau m'u*ement de #a r)/#ei'n, pui"ue &’e"t "a "p)&i/i&it) parrapp'rt au 6uement d)terminant de #a "&ien&e '+6e&ti*e, ne "era 6amai" ea&tement #e mien Hui"u’i# "’ait d’un 6uementr)/#)&i""ant ui *i"e #’uni*er"e#, 'u en terme" p)n'm)n'#'iue"ui intenti'nne #’uni*er"e# &'mme n'(me 'u "en" 4'u '+6etintenti'nne# 5 > "an" #’atteindre par/aitement > 6e de*rai", p'ur memettre : #a p#a&e de #a pen")e de #’autre, partaer #e m7me p'int de*ue ue #ui, &e#ui : partir duue# i# e//e&tue "a pr'pre r)/#ei'n 'u "apr'pre *i")e 'u partir de" m7me" appartenan&e" ue #ui, mai" &’e"tmani/e"tement imp'""i+#e autrui a "a pr'pre mati(reintenti'nne##e, "e" "en"ati'n", "e" a//e&t", "'n an&rae et "e"appartenan&e" i"t'riue" 4*'&a+u#aire de Xadamer5, ui peu*entm’7tre tr(" pr'&e" mai" ne "er'nt 6amai" ea&tement #e" mien" Etp'urtant !ant "upp'"e ue #a "e&'nde maime d'it me permettre de&'n&ider a*e& #e p'int de *ue d’autrui

     I# me "em+#e ue p'ur "'rtir de #’ap'rie, ap'rie ui e"t au /'nd&e##e ui mena&e t'ut dia#'ue r)/#)&i""ant entre de" "u6et"pen"ant", 6e ne di"p'"e u(re ue de #’u"ae de l+anal%gie Je d'i"pen"er autrui &'mme un alter eg% ana9#'iue, un autre m'i, uirem'nte 4ana5 du parti&u#ier *er" #’uni*er"e# a*e& #a m7me #'iuede #a r)/#ei'n 4#'iueW ana9 l%gique5 Je pen"e #a pen")e d’autrui,&’e"t9:9dire i&i "a r)/#ei'n #'iue 'u pi#'"'piue, par ana#'iea*e& ma pr'pre )'t) r)/#)&i""ante &’e"t par #a m)diati'n d’uneana#'ie intenti'nne##e ue 6e peu pr're""er dan" #a pen")e :partir du p'int de *ue d’autrui Et &’e"t "ur &ette ana#'ie et"eu#ement "ur e##e, mai" n'n "ur une identit) p#eine et enti(re, uen'u" p'u*'n" n'u" entendre Ba #e'n : tirer de &ette de"&ripti'np)n'm)n'#'iue e"t +ien #a &'n/irmati'n ue #e "en" &'mmun e"t

    une - Id)e de #a rai"'n . 4dan" #e *'&a+u#aire !ant5 'u - uneid)a#it) n')matiue intenti'nne##e . 4dan" #e *'&a+u#aire de u""er#5*er" #aue##e 'n d'it tendre, mai" ui, "i e##e )tait atteinte,"upprimerait t'ut p'int de *ue et d'n& t'ute r)/#ei'n par #: m7me 'n ne peut ue  (r%greer   dan" #a r)/#ei'n inter"u+6e&ti*e rY&eau &'rre&ti'n" mutue##e" ue n'u" permet #e #anae en dia#'ue >&’e"t #e t(me du pr'r(" *er" une id)e r)u#atri&eR)&ipr'uement, 'n ne peut pa" n'n p#u" e//e&ti*ement /aire&'n&ider &'mp#(tement #e" deu p'int" de *ue : partir de"ue#""’e//e&tue une m7me r)/#ei'n - 6e d'i" )&arter #e p#u" p'""i+#e,

    ? Andr) @tanuenne&

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    14/29

    1%

    )&ri*ait !ant, &e ui dan" #’)tat repr)"entati/ e"t mati(re . 4CFJ, $ %0,p12L5, di"'n" #a mati(re '+"tae : #’uni*er"a#i"ati'n, mai" 6e nepeu #e /aire &'mp#(tement et m7me 6e ne de*rai" pa" #e /aire

    &'mp#(tement, m7me "i 6e #e p'u*ai", pui"ue #e m'u*ement de #ar)/#ei'n "’appuie au""i "ur &ette mati(re Autrement dit' la ré.le0i%na)%utie erait la u((rei%n de la ré.le0i%n* En &'n")uen&e, ni #a+a"e r)e##e 'u mat)rie##e ni #e "'mmet id)a# 'u uni*er"e# du 6uement r)/#ei/ du "en" &'mmun ne permet une &'n&iden&e dan"#’'+tenti'n d’une "tri&te identit) Ba "eu#e identit) entre #a r)/#ei'nd’autrui et #a mienne ui n'u" re"te e"t +ien anal%gique, &’e"t &e##ede #a relati%n &'n&eptue##e 'u pen"ante ue n'u" entreten'n" entre&ette +a"e mat)rie##e parti&u#i(re ui n'u" ")pare r)e##ement et &e"'mmet uni*er"e# *i") ui n'u" identi/ierait /i&ti*ement B’identit)ana#'iue > i&i une identit) r)/#ei*e dia#'u)e 'u en dia#'ue >&'mme dan" t'ute re#ati'n ana#'iue > i&i a#ter9)'#'iue > p'rte"ur le ra((%rt  entre de" terme" d'nt #e" c%ntenu  "p)&i/iue"demeurent t'u6'ur" di//)rent" !ant #’a "'u#in) dan" "a L%gique etdan" "a Critique de la .aculté de juger une re#ati'n d’ana#'ie e"tune identit) de re#ati'n )n)ra#e entre de" terme" d'nt #aparti&u#arit) "p)&i/iue, &’e"t9:9dire #a parti&u#arit) &'n&r(tedemeure irr)du&ti+#ement di//)rente B’ana#'ie e"t d'n& un m'

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    15/29

    1

    #e 6uement "ur #e m'de d’une &'nnai""an&e 'u d’un "a*'irpr)"upp'") Ce "erait &'ntradi&t'ire a*e& #’id)e de r)/#ei'n pure,pui"ue dan" #a r)/#ei'n #’uni*er"e# e"t "eu#ement &er&) et *i"),

    mai" n'n d'nn) Be pi#'"'pe #ui9m7me part de" ep)rien&e"parti&u#i(re" de" 'mme" d'nt i# &er&e par r)/#ei'n : )ta+#ir #e"

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    16/29

    1K

    &’e"t9:9dire de" r(#e" ui *audraient &'mme de" &'n"ei#" dan" uneper"pe&ti*e #'iue 'u e"t)tiue du "en" &'mmun, ni m7me de"ma0ime (ratique ui e##e" "'nt de" r(#e" parti&u#i(re" d+ acti%n,

    &e "'nt de" - tradu&ti'n" . de #a "ini/i&ati'n pratiue de #a #'iuni*er"e##e m'ra#e, tradu&ti'n" pr'p'")e" et /'rmu#)e" par #epi#'"'pe On ne peut d'n& #eur d'nner #e "tatut ui e"t &e#ui de"maime" du "en" &'mmun En/in, tr'i"i(me remarue @an" d'ute#a premi(re /'rmu#e 'rd'nne +ien une ré.le0i%n "ur #e" maime" de#’a&ti'n : #aue##e d'it pr'&)der #e "u6et m'ra# i# d'it ré.léc"ir  "ur #a*a#eur de "e" maime" pratiue", de "'rte u’i# n’ad'pte dan" uneper"pe&ti*e m'ra#e ue &e##e" u’i# peut uni*er"a#i"er "an"&'ntradi&ti'n et de "'rte u’i# &'n"id(re &'mme n'n m'ra#e" 4m7me"i #eur &'ntenu e"t par/'i" #e m7me ue &e#ui 'rd'nn) par #a #'i 7tre'nn7te par int)r7t5, &e##e" ui ne peu*ent "’imp'"er "an"&'ntradi&ti'n : t'u" #e" "u6et" p'""i+#e" On peut d'n& admettre, : #ariueur, ue #e "ui*i de #a premi(re /'rmu#e mette en u*re #a (remi&re maime de #a r)/#ei'n pen"er par "'i9m7me, pui"ue&ette /'rmu#e '+#ie : un tra*ai# de r)/#ei'n per"'nne##eind)pendamment de #a &'ntrainte 'u de #’aut'rit) d’autrui enmati(re de m'ra#e, e##e '+#ie : un e//'rt per"'nne#d’uni*er"a#i"ati'n de &e##e" de n'" maime" pratiue" ui peu*ent#’7tre et : un re6et de" maime" ui re"teraient "eu#ementparti&u#i(re" et &'ntinente" > ui ne "eraient pa" de" de*'ir" au"en" "tri&t

     'ute/'i", d’une part, &ette )man&ipati'n per"'nne##e de #ar)/#ei'n m'ra#e pr)"upp'"e t'u6'ur" #a d)terminati'n par #a #'i,autrement dit &’e"t par&e ue 6e re"pe&te d’a+'rd #a #'i m'ra#e,4a*ant m7me d’air par re"pe&t 'u n'n et a*ant de r)/#)&ir5u’en"uite 6e *ai" r)/#)&ir "ur me" maime", &e ui, en&'re une /'i",ne me met pa" en p'"iti'n imm)diate de re&er&e de #’uni*er"e#ui e"t &e##e du "en" &'mmun, pui"ue 6e di"p'"e d’un uni*er"e#pr)d)terminant m'n 6uement, #a #'i et #e" /'rmu#e" u’en a

    d'nn)e" #e pi#'"'pe ; d’autre part, &ette re&er&e e"t &e##e de#’uni*er"a#it) %)jecti#e  de #a maime, d'nt #e &rit(re e"t #a n'n9&'ntradi&ti'n "ur un m'de 'S #a maime /erait #'i : #a /a'n d’une #'ide #a nature > d’une nature "upra"en"i+#e, pr'prement inte##ii+#e >, 6e n’ai d'n& nu# +e"'in i&i de me r)/)rer : autrui p'ur m’aider :a&&'rder 'u : re/u"er #’uni*er"a#it) de ma maime B'r"u’autrui e"t&'n&ern) par &ette re&er&e de n'n &'ntradi&ti'n, &’e"t au ni*eaudu c%ntenu  (ratique de &ertaine" maime" 4par eemp#e d'i"96erendre : autrui un d)pZt 'u un pr7t u’i# m’a /ait 5 Mai" &e &'ntenuinter"u+6e&ti/ de &ertaine" maime" pratiue" n’e"t pr)&i")ment pa"

    ? Andr) @tanuenne&

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    17/29

    1L

    &e#ui de #a "e&'nde maime du "en" &'mmun ui p'rte "ur #a .%rmeinter"u+6e&ti*e de #a r)/#ei'n en dia#'ue I&i, ma r)/#ei'n "e r)/(re"eu#ement : #a n'rme du prin&ipe #'i&'9/'rme# de n'n9&'ntradi&ti'n

    ui e"t #ui au""i un uni*er"e# '+6e&ti/ "upp'") d'nn) et n'n :d)&'u*rir

    !ant n’a d’ai##eur" 6amai" "'utenu ue #a r)/#ei'n "ur#’uni*er"a#it) de" maime" de n'" a&ti'n" de*ait "’e//e&tuer enr)/)ren&e : une pen")e en &'mmun a*e& autrui, autrement dit, i# n’<a pa" i&i, dan" #a r)/#ei'n m'ra#e, de pa""ae n)&e""aire de #apen")e par "'i9m7me, en t'ute riueur admi""i+#e, : #a pen")e aup'int de *ue d’autrui, "e#'n #a "e&'nde maime du "en" &'mmun #'r"ue 6e me demande "i un m'nde "erait p'""i+#e dan" #eue# t'ut#e m'nde p'urrait ne pa" rendre un d)pZt d’arent u’'n #ui a pr7t),autrui n’e"t pa" *i") dan" &e m'nde &'mme ue#u’un ui m’aide :mieu pen"er #a *a#eur n'n &'ntradi&t'ire de #a maime m'ra#e, i#e"t *i") &'mme )#)ment d’un m'nde /i&ti/ 'S t'ut #e m'ndead'pterait #a maime Ce p'int d'it 7tre airement "ai"i, &ar &’e"t #:ue #a &'n/u"i'n "’in"ta##e "'u*ent dan" #a &'mpr)en"i'n de #a"e&'nde /'rmu#e En&'re m'in" #a tr'i"i(me maime du "en"&'mmun e"t9e##e i&i pr)"ente, &e##e ui, &'mme #’a +ien *u ee#,*i"erait : in"taurer une &'mmunaut) rati'nne##e &'n&r(tementm'ra#e, &e##e de #’e"prit d)/ini""ant #e ien et #e" r(#e" )tiue"C’e"t d’ai##eur" #: un de" m'ti/" de #a &ritiue ))#ienne de #am'ra#e antienne #a "imp#e &'n/'rmit) : #a n'rme intra9"u+6e&ti*eet '+6e&ti*e de #a n'n9&'ntradi&ti'n, &ette &'n/'rmit) e"t #e /ait du"u6et "eu# a*e& #ui9m7me 4"e#'n !ant5 et n'n un "u6et m'ra# &'##e&ti/'u &'mmunautaire &'mme ee# pen"e ue &’e"t n)&e""aire Cetteaut'r)/#ei'n prenant p'ur "eu# &rit(re #a n'n &'ntradi&ti'n de#’uni*er"e# peut #)itimer "e#'n ee# de" mani(re" d’air n'n"eu#ement di//)rente" mai" 'pp'")e" 4i# reprend #’eemp#e antiendu re"pe&t de #a pr'pri)t) pri*)e105 En/in, &e&i e"t d’autant p#u" *raiue, p'ur !ant, #a m'ra#e ne *aut pa" d’a+'rd et "eu#ement p'ur #e"

    7tre" umain", /u""ent9i#" en &'mmunaut), mai" a*ant t'ut  (%urt%u le 4tre rai%nna)le (%i)le dan" #’uni*er"

    10 Je ne re*ien" pa" "ur &e" mi"e" en *a#eur par ee# d’une mu#tip#i&it) demani(re" de mettre en u*re #a - pr'pri)t) . 4&'##e&ti*it), d'n, )&ane)n)ra#i")5 ui, : &Zt) du re"pe&t m'ra# de #a pr'pri)t) pri*)e, "eraient t'ut au""i/'rme##ement n'n9&'ntradi&t'ire" ue &e##e9&i D(" #'r", #e &rit(re .%rmel de #an'n9&'ntradi&ti'n n’e"t pa" un &rit(re "u//i"ant p'ur me /aire admettre u’un pr7td'it 7tre rendu : "'n pr'pri)taire pri*) Je ren*'ie : m'n ana#ant , Hari", HUF,18, Hartie III,C II ,92,, Ju"ti/i&ati'n d’a&ti'n"&'ntraire" par #e &rit(re de #’uni*er"a#it) n'n9&'ntradi&t'ire de #a rai"'n

    eaminatri&e, pp20%920K

    ? Andr) @tanuenne&

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    18/29

    18

    Que#ue" rappe#" d’i"t'ire de #a pen")e antienne "'nt i&in)&e""aire" apr(" a*'ir )t) tent) par e##e dan" #’ - e""ai "ur #e

    "entiment du +eau et du "u+#ime . 4de 1LK35, !ant a &ritiu) tr("*ite #’id)e d’un - "en" &'mmun m'ra# . 'u d’un - "en" m'ra# .&ara&t)ri"tiue de #’umanit) te# ue #e "upp'"aient #e" an#ai"ut&e"'n et @a/te"+ur< et #e /ranai" R'u""eau Be" m'ra#e" du"en" &'mmun p'"tu#ent #a p'""i+i#it) imm)diate de 6uer du +ien etdu ma# 4"en" W 6uement5 "ur #a +a"e d’un "entiment de #’umanit)4"en" W "en"i+i#it), "

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    19/29

    1

    tran"&endanta#e" 'u en&'re #e &a" du 6uement e"t)tiue Dan" #ed'maine #'iue 'u e"t)tiue, #a mati(re "en"i+#e pr'prementumaine de #’ep)rien&e > mati(re #'iue 'u mati(re e"t)tiue >

    e"t &'n"tituti*e de #a r)/#ei'n inter"u+6e&ti*e, e##e en &'n"titue #a+a"e Mai", dan" #e d'maine )tiue, #’inter"u+6e&ti*it) n’e"t u’unaui#iaire ui n’e"t pa" a+"'#ument n)&e""aire en dr'it, et #'r"u’i#e"t en /ait, i# n’e"t en t'ut &a" pa" &'n"tituant de #a "u+6e&ti*it)m'ra#e, a#'r" ue dan" une )tiue dia#'iue 'u pramatiue, une)tiue de #a di"&u""i'n, &’e"t #’inter"u+6e&ti*it) et e##e "eu#e ui *a&'n"tituer #a n'rme u’int)ri'ri"era en"uite &a&une de""u+6e&ti*it)" - #’)tiue de #a di"&u""i'n, )&rit Ja+erma", d)pa""e#’appr'&e purement int)rieure et m'n'#'iue de !ant uie"&'mptait de &a&un u’i# entreprenne in .%r% intern%' 4dan" "'n /'rint)rieur5, #a mi"e : #’)preu*e de "e" maime" d’a&ti'n B’)tiue de#a di"&u""i'n e"&'mpte au &'ntraire u’une inter&'mpr)en"i'n "ur#’uni*er"a+i#it) d’int)r7t" "'it #e r)"u#tat d’une di"&u""i'n pu+#iuer)a#i")e inter"u+6e&ti*ement @eu#" #e" uni*er"au du #anaeumain et n'n #a /'rme de #a #'i /'rment #a "tru&ture &'mmunepr)a#a+#e au indi*idu" . 13 Ce tete e"t 'n ne peut p#u" air&'n&ernant #a ue"ti'n ui n'u" '&&upe

     Ba r)/#ei'n pi#'"'piue en &'mmun et #’)du&ati'n m'ra#ene "'nt n)&e""aire" ue p'ur /aire prendre &'n"&ien&e d’une partd’une mani(re p#u" aire d’un uni*er"e# m'ra# t'u6'ur" d)6: pr)"enta (ri%ri dan" #e "u6et et p'ur tr'u*er d’autre part de" eemp#e" #uipermettant d’a*'ir &'n"&ien&e et "urt'ut &'n/ian&e en "a &apa&it)per"'nne##e d’aut'r)/#ei'n pui" de d)&i"i'n au &'i d’une a&ti'napr(" un 6uement m'ti*) J a+erma" re&'nnat t'ute/'i" u’une)tiue de #a di"&u""i'n te##e ue #a "ienne d'it +eau&'up aur)/#ei'n" de !ant "ur #e" maime" du "en" &'mmun et m7meu’e##e &'n"i"te : mettre en u*re &e" maime" du "en" &'mmuna/in de tr'u*er un uni*er"e# 6uridi&'9p'#itiue dan" #a per"pe&ti*e 'S

    i# n’e"t pa" pr)"upp'") Mai" &ette r)'rientati'n )tiuement/'ndati'nne##e du "en" &'mmun n’)tait pa" pr)"ente &e= !antAutrement dit, J a+erma" &'nte"te u’en m'ra#e i# < ait un .actumrati%ni de #a B'i pr)d)terminant #e 6uement C’e"t "ur &e p'int u’i#retr'u*e au""i ee# ui a "'u#in) #’ind)terminati'n 'riinaire4#’an'mie en ue#ue "'rte5 de #a r)/#ei'n de #a #i+ert) "ur e##e9m7me1% T &et )ard, a+erma" a re&'nnu au""i #’imp'rtan&e de"

    13 J a+erma", De l+ét"ique de la dicui%n, trad parue au Cer/, 12, p 2%1% C'nte"tant )a#ement #a pr)"upp'"iti'n d’une d)terminati'n 'riinairement a

     (ri%ri de #a *'#'nt) par #a #'i m'ra#e, 6’ai m'i9m7me repri" &ette aut'p'"iti'n

    ? Andr) @tanuenne&

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    20/29

    20

    r)/#ei'n" d’ Arendt dan" "e" #i*re" 4n'tamment dan" La crie dela culture5 et dan" "e" &'ur" "ur !ant 4ra""em+#)" en tradu&ti'n dan"#e *'#ume 6uger , "ur #a pi#'"'pie p'#itiue de !ant5 Ce" r)/#ei'n"

    "'nt ant)rieure" : #a "ienne et Arendt &er&ait : m'ntrer #a/)&'ndit) )ti&'9p'#itiue de #a t)'rie antienne du "en" &'mmun

     'ute/'i", au""i +ien Arendt ue J a+erma" "'nt '+#i)"d’admettre ue #a t)'rie m'ra#e de !ant de m7me ue "a t)'rie 6uridiue ne "'nt pa" /'nd)e" "ur "a &'n&epti'n du "en" &'mmunDan" "a t)'rie 6uridi&'9p'#itiue #a mi"e en u*re de" maime" du"en" &'mmun e"t "an" d'ute ei)e, &e= !ant, du #)i"#ateurr)pu+#i&ain en p'#itiue 4ind)pendan&e, pu+#i&it), "

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    21/29

    21

    C'nu"i'n de "a D%ctrine du Dr%it #’Id)e de &'n"tituti'nr)pu+#i&aine e"t - [ un prin&ipe d)6: &'mpri" a (ri%ri dan" #’id)ed’une &'n"tituti'n &i*i#e en )n)ra# ; et "’i# e"t *rai u’au&un

    eemp#e dan" #’ep)rien&e ne peut #ui 7tre ad)uat, au&un n'n p#u"ne #e d'it &'ntredire en tant ue n'rme .1K Dan" "a R)/#ei'n n'

    80LL1L, !ant )&rit p#u" /'rtement en&'re - #’id)e de #’État e"t &e##ed’une r)pu+#iue9n'um(ne, une n'rme )terne##e p'ur t'ute&'n"tituti'n p'#itiue en )n)ra# . Au /'nd, i# < a deud)terminati'n" a (ri%ri de #a *'#'nt) &e= !ant, #’Id)e d’aut'n'miede #a *'#'nt) m'ra#e du "u6et m'ra# per"'nne#, d’une part et #’Id)ede #’aut'n'mie de #a *'#'nt) &'##e&ti*e de #’autre, &'mme /'ndement 6uridiue du p'#itiue et #a r)/#ei'n "ur #e" maime" m'ra#e etp'#itiue" "’eer&e t'u6'ur" "ur #a +a"e de &e" d)terminati'n" C+etd%nc la déterminati%n qui c%nditi%nne ici la ré.le0i%n' c+et (%urqu%icelle3ci n+et jamai (ure et et t%uj%ur limitée' et n%n l+in#ere' laré.le0i%n qui c%nditi%nnerait la déterminati%n , (artir d+uneindéterminati%n radicale et %riginaire* Ce= ee#, au &'ntraire, etdan" une &ertaine" me"ure au""i &e= a+erma", 'n ne part pa" de#’aut'n'mie de #a *'#'nt), mai" de "'n ind)terminati'n pure, de "a#i+ert) &'mme pure d)termina+i#it) an'miue en "ituati'n #e""u6et" d'i*ent "e d'nner pr're""i*ement #eur aut'n'mie dan" #eur"rapp'rt" entre eu, "an" pr)"upp'"er une Id)e a (ri%ri pratiue ui#e" '+#ierait imm)diatement et &e" rapp'rt" "'nt d’a+'rd/'n&i(rement, u'iue a+"traitement 6uridiue", a*ant ue d’7tre&'n&r(tement )tiue"

     J’en *ien" en terminant : #a m'da#it) e"t)tiue de #a mi"e enu*re de" maime" du "en" &'mmun ui e"t +eau&'up p#u" /a&i#e :)ta+#ir, pui"ue &’e"t "ur e##e ue !ant a&(*e #’ana#

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    22/29

    22

    repr)"entati'n parti&u#i(re, ni au *rai ui "ati"/ait #a "eu#einte##ien&e ni : #’ar)a+#e ui /#atte #e" "en", +ien ue #e "en"&'mmun - *u#aire . e//e&tue 6u"tement "'u*ent &ette r)du&ti'n 'u

    &ette &'n/u"i'n Be 6uement de 't a un prin&ipe pr'pre ui n’e"tpa" &e#ui d’un 6uement d)terminant mai" d’un 6uement der)/#ei'n p'ur #eue# i# /aut mettre en u*re #e" tr'i" maime" du"en" &'mmun En e//et, en #’a+"en&e de t'ute &'ntrainte pr)a#a+#e,"'it &e##e de #’inte##ien&e "'it &e##e de" "en", i# /aut #i+)rer #e 6uement e"t)tiue de" &'nditi'n" parti&u#i(re" et &'ntinente" den'" "en"i+i#it)" 4&e ui p#at 'u d)p#ait dan" n'" "en"ati'n" et re#(*edu 't au "en" p

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    23/29

    23

    purement /'rme# de" /a&u#t)" > "an" '+6et d)termin) en ue#uemani(re > et ui ne ren*'ie pa" au '+6et" repr)"ent)" mai" au "eu# 6eu arm'nieu de" /a&u#t)" du "u6et &'n"id)r)e" dan" #eur /'rme" :

    pr'p'" d’une repr)"entati'n d'nn)e "'it par #a nature "'it par #’artEn&'re /aut9i# "’en a""urer par une aut'r)/#ei'n "e#'n #a premi(remaime du "en" &'mmun "’a""urer de #a - #i+ert) . de &e 6eu ui/ait p#ai"ir C’e"t +ien &e &ara&t(re purement /'rme# ui /ait de &e"en", de &ette /a&u#t) de 6uer du p#ai"ir, un "en" - &'mmun .,pui"ue, en tant ue purement /'rme##e", &e" /a&u#t)" "'nt"upp'")e" identiue", uni*er"e##e", d'n& - &'mmune" ., en m'i eten autrui, et u’en &'n")uen&e 6e d'i" "upp'"er u’: &'nditi'n der)/#)&ir > : &'nditi'n d'n& d’a*'ir #i+)r) m'n 6uement de"d)terminant" inte##e&tue#" et "en"i+#e" 4d’a*'ir mi" en u*re #apremi(re maime5, autrui )pr'u*era #e m7me p#ai"ir et /'rmu#era #em7me 6uement ue m'i I# < a d'n& +ien une pr)tenti'n m'ti*)e :#’uni*er"a#it) inter"u+6e&ti*e dan" #e 6uement de 't et p'ur en&'n/irmer #a *a#eur, 6e ne pui" ue 6uer en me p#aant au p'int de*ue de #’autre, n'n r)e##ement t'ute/'i", mai" id)a#ement, dan" &eue n'u" a*'n" dit 7tre un u"ae ana#'iue de #’a#ter9)'t) au"ein d’un dia#'ue C’e"t p'uru'i !ant a//irme ue du 't 'n peutet 'n d'it - di"&uter . a*e& autrui de mani(re : t'm+er d’a&&'rd "ur#a +eaut) d’une repr)"entati'n, mai" "i p'""i+#e "an" "’appu

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    24/29

    2%

    "en"i+#e : )pr'u*er du p#ai"ir5, un 6uement 4#e "en" &'mmeaptitude : 6uer5 et une &'mmuni&a+i#it) uni*er"e##e 4&e "en""en"i+#e96udi&ati/ e"t &'mmun : t'u" #e" e"prit" et d'it p'u*'ir 7tre

    *i") dan" une &'mmuni&ati'n5 On *'it ue, &'mme #e terme de"en"V 4 Sinn5, #e terme de &'mmunV 4Gemein5 "e d)d'u+#e #uiau""i pui"u’i# "ini/ie, d’une part, &'mmun : t'u" 4uni*er"a#it) de #a&'n"tituti'n de" /a&u#t)" de #’e"prit5 et, d’autre part, &'mmun au"en" de &'mmuni&a+#e "'&ia#ement en un dia#'ue 'u unedi"&u""i'n

    Mai" "i #e 6uement de 't n'u" '+#ie : 6uer en n'u"mettant : #a p#a&e d’autrui, i# n'u" '+#ie )a#ement : une pen")e&'n")uente en mati(re e"t)tiue En e//et, #a tr'i"i(me maimeimp'"e - un u"ae r)p)t) . a/in d’ a&u)rir une di"p'"iti'npermanente : &'n"id)rer t'u" #e" '+6et" d’un &ertain p'int de *ue,&e#ui du 6uement de r)/#ei'n &'n&ern) e"t)tiuement I&i"’imp'"e d'n& une *)rita+#e - &u#ture du 't ., une di"p'"iti'na&ui"e 4i&i du p'int de *ue e"t)tiue5 : *i"er : tra*er" #e" '+6et"e"t)tiue" #a &'mmuni&ati'n a*e& #a &'mmunaut) id)e##e de#’umanit) !ant n’)"ite pa" en e//et : a//irmer ue &ette t'ta#it)arm'nieu"e de n'" /a&u#t)", *i")e dan" #e 6uement de 't, *i")e&'mme "en" &'mmun : tra*er" #e 6uement e"t)tiue, e"t - #e"u+"trat "upra9"en"i+#e de #’umanit) . - i# "’ait de &e ui peut7tre &'n"id)r) &'mme #e "u+"trat "upra9"en"i+#e de #’umanit) .,)&rit9i# 1 En e//et, #e #i+re 6eu de n'" /a&u#t)" a (ri%ri  4"upra9empiriue, d'n& "upra9"en"i+#e en &e "en"5 : tra*er" &e#ui de#’imainati'n, &’e"t &e#ui de #a t'ta#it) de" /'rme" de #’e"prit umainui e"t au prin&ipe de #a p'""i+i#it) de t'ute &'nnai""an&e umaine,i# "’ait d'n& en terme" antien" de #a t'ta#it) 4de" /a&u#t)" "en"i+i#it), imainati'n, entendement, rai"'n5 de #a "u+6e&ti*it)tran"&endanta#e, pui"ue &e" /'rme" 'nt #a /'n&ti'n de rendrep'""i+#e a (ri%ri  t'ute &'nnai""an&e empiriue 'u '+6e&ti*ement"en"i+#e C’e"t +ien &e ui /ait de #’ep)rien&e e"t)tiue une

    ep)rien&e .%ndamentale, &'nditi'nnant : "'n t'ur t'ut u"aer)/#)&i""ant p#u" parti&u#i(rement &entr) "ur #’entendement #'iue'u "ur #’ep#i&itati'n du "

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    25/29

    2

    te##e Dan" #’ep)rien&e et #a di"&u""i'n e"t)tiue", &’e"t d'n&l+Idée du ?t&me  4d’'S #a r)/)ren&e au""i : #a rai"'n, /a&u#t) de"Id)e" pr'prement dite"5 de" /a&u#t)" de &'nnai""an&e

    tran"&endanta#e de #’umanit) ui e"t *i")e 4l+Idée du en c%mmun%u en c%mmun idéal= et 6e dirai ue &’e"t en ue#ue "'rte a#'r"#’umanit) en Id)e ui "e "ent e##e9m7me en &aue 'mme En &e"en", #a tr'i"i(me maime imp'"ant une &u#ture e"t)tiueappr'/'ndie au &'nta&t d’autrui, imp'"e par #: m7me une -)du&ati'n e"t)tiue . ui pr)pare #’'mme > en/ant mai" au""iadu#te > : - re"pe&ter . #’uni*er"a#it) du enre umain Je d'i" 7tre"

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    26/29

    2K

    uni*er"e# de #’umain 4 der allgemeine !enc"eninn 5 .On peut ain"i e"timer, &'mme !ant #’a /ait, ue &ette )du&ati'n

    e"t)tiue, *i"ant : &'n"tituer une &'mmunaut) e"t)tiue du

    enre umain dan" #a mi"e en u*re de #a tr'i"i(me maime,pr)parerait #’'mme au re"pe&t en*er" #’umanit) en )n)ra#, d’unp'int de *ue ui ne "erait p#u" e"t)tiue mai" pr'prement m'ra# -#e 't, )&rit9i# au $ , rend p'ur ain"i dire p'""i+#e, "an" tr'p de"aut +ru"ue, #e pa""ae de #’attrait "en"i+#e : #’int)r7t m'ra#a+itue# . 4p 1LK5 N't'n" u’i# ne "’ait #: ue d’une a##u"i'n d'nt'n ne tr'u*e ma#eureu"ement au&une repri"e dan" #e" r)/#ei'n""ur #’)du&ati'n - i# "em+#e +ien, )&rit H M'reau, ue #e teteantien "ur #’)du&ati'n "'it remarua+#ement muet et di"p'") :)&arter t'ute r)/#ei'n "ur #e "en" )du&ati/ de #’art .23 !ant < in"i"teau &'ntraire "ur #e daner de d)*e#'pper #’imainati'n de #’en/ant -#e" en/ant" 'nt une pui""an&e in'ue d’imainati'n et e##e n’a pa"+e"'in d’7tre inten"i/i)e et )tendue par de" &'nte" .2% Be" /iure"re&'mmand)e" "'nt #e" &arte" de )'rapie" et #e" repr)"entati'n"d’animau dan" #e +ut de "u+'rd'nner #’imainati'n au r(#e" dere&'nnai""an&e &'n&eptue##e Ba /a'n d'nt "’e//e&tue &e pa""aere"te d'n& re#ati*ement n'n pr)&i")e par !ant et i# /aut "e t'urner*er" #e" tete" "ur #a &u#ture de #a "'&ia+i#it) par #e m'ant , Hari", Cer/, 188, p K C/ en&'re pL8 - !ant ne "em+#e pa" a*'ir d)a) &'n&r(tement #e" &'n")uen&e"p)da'iue" d’une te##e arti&u#ati'n . AHi#'nen' a//irmant ue, &e= !ant, -i# < a une p)da'ie e"t)tiue . 4Intr'du&ti'n : #a D%ctrine de la #ertu, Grin,p 335 n'u" "em+#e in'rer #e pr'+#(me de "a &'n"tituti'n2% E !ant, 5é.le0i%n ur l+éducati%n, trad A Hi#'nen', Hari", Grin, 1KK, p11L2

      I# en *a di//)remment du "u+#ime ui, )&rit !ant dan" #’ Ant"r%(%l%gie, -

    ? Andr) @tanuenne&

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    27/29

    2L

    a (ri%ri ui "erait #a &'nditi'n de p'""i+i#it) de #’ep)rien&ee"t)tiue

    I# /aut p'urtant re&'nnatre > mai" &e&i &'n&erne p#utZt #a

    re&er&e "p)&ia#i")e "ur !ant > ue #e" tete" de !ant "ur #e rapp'rtentre "en" &'mmun e"t)tiue et "en" m'ra# du re"pe&t de #a #'i)tiue ne "'nt pa" uni*'ue" I# < a d’a+'rd #e" tete", #e" p#u"n'm+reu, 'S #a r)/#ei'n e"t)tiue e"t pr)"ent)e &'mmet'ta#ement ind)pendante de t'ut pr)"upp'") d)terminant de naturem'ra#e > en un 6uement e"t)tiue pur "eu#ement - ana#'ue . au 6uement m'ra#, &’e"t )*idemment #e &a" du tete ma6eur du $ "ur #a +eaut) " et 'S #a r)/#ei'n e"t)tiuene /ait ue - pr)di"p'"er . au "entiment m'ra# en*er" #’umanit) enrai"'n d’une 'rientati'n - ana#'ue . de #’e"prit uant : #a .%rmemai" d'nt #e" c%ntenu (éci.ique au ni*eau du "entiment > et auni*eau de #’uni*er"a#it) *i")e > &/ &e ue n'u" a*'n" dit p#u" aut de#’ana#'ie > di//(rent irr)du&ti+#ement Mai" i# < a en"uite de" tete"ui, in*er"ement, a//irment ue #e "entiment e"t)tiue  (réu((%e+ien #e "entiment m'ra#, *'ire un  minimum de - &u#ture m'ra#e .p'ur "’eer&er Ain"i, dan" L+Ant"r%(%l%gie, !ant p'"e ue - #e &'i. de #a "ati"/a&ti'n e"t)tiue - "’'p(re d’apr(" une "ati"/a&ti'n ui'+)it, uant : #a /'rme, au prin&ipe du de*'ir D'n& #e 't id)a#&'mp'rte une tendan&e : #a pr'm'ti'n et)rieure de #a m'ra#it) .2LAin"i en&'re, dan" une #ettre : J'ann Friedri& Rei&ardt du 191091L0 "ur #a tr'i"i(me  Critique u’i# *ient d’a&e*er, !ant )&rit tr("nettement > peut97tre tr'p nettement > &e&i - 6e me "ui" &'ntent)de m'ntrer ue "an" "entiment m'ra# i# n’< aurait rien de +eau ni de"u+#ime p'ur n'u", ue &’e"t "ur &e "entiment m'ra# ue "e /'nde,dan" t'ut &e ui m)rite de p'rter &e n'm, #a pr)tenti'n en ue#ue"'rte #)a#e : #’a""entiment e"t)tiue ; et ue #’)#)ment "u+6e&ti/de #a m'ra#it) dan" n'tre 7tre, &et )#)ment ui, "'u" #e n'm de"entiment m'ra#, e"t imp)n)tra+#e, e"t &e par rapp'rt : u'i"’eer&e #e 6uement d'nt #a /a&u#t) e"t #e 't .28 Mai" d)6:, dan"

    appartient +ien au 6uement e"t)tiue mai" n'n au 't .4p1035 et ren*'iedire&tement : #a randeur et : #a pui""an&e de #a #'i m'ra#e et de "'n "u6et2K  T re#ire de pr(" &e pararape 'n ne tr'u*e #’a//irmati'n d’au&unepr)d)terminati'n du 6uement e"t)tiue par #e "entiment m'ra#, mai""eu#ement #’)ta+#i""ement en uatre p'int" &at)'riau d’une c%rre(%ndanceanal%gique )tr'ite entre #e" deu 6uement", e"t)tiue et m'ra# immédiatetéd’un "entiment ; déintér4t (ai%nnel ; li)erté de #’imainati'n ana#'ue : &e##ede #a *'#'nt) ; uni#eralité de #a r(#e du "en" &'mmun de #a r)/#ei'n et de #ar(#e de #a d)terminati'n m'ra#e2L E !ant ,  Ant"r%(%l%gie du (%int de #ue (ragmat%ique' $rin'trad*citée'J'(*

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    28/29

    28

    #a Critique e##e9m7me, i# )&rit - &e#ui ui prend int)r7t au +eau de#a nature, ne peut #e /aire ue dan" #a me"ure 'S i# a d)6: "'#idement/'nd) "'n int)r7t p'ur #e +ien m'ra# On a d'n& rai"'n de "upp'"er :

    t'ut #e m'in" une di"p'"iti'n : #a +'nne intenti'n m'ra#e &e= &e#uiue #a +eaut) de #a nature int)re""e imm)diatement . .2 Du &'up!ant re&'nnat ue - [&et int)r7t imm)diat au +eau n’e"t pa"&'mmun pui"ue pr'pre : &eu "eu#ement ui "'nt /'rm)" au +ien.30 Ce tete e"t tr'u+#ant et "em+#e #itt)ra#ement a+and'nner #at("e d’un "en" &'mmun e"t)tiue purement r)/#)&i""ant, auni*eau du +eau31, n'n &'nditi'nn) dan" "a p'""i+i#it) par #a&'n"&ien&e d’une d)terminati'n par #a #'i m'ra#e I# e"t )*ident ue,"i &’)tait #e &a", #a r)/#ei'n e"t)tiue ne "erait p#u" pure au ni*eaudu 't trict% enu 4du +eau5 et #’aut'n'mie purement "u+6e&ti*edu "en" &'mmun e"t)tiue re#ati*ement au +eau "erait remi"e enue"ti'n et &'mpr'mi"e I# ne /aut retenir, pen"'n"9n'u", &'mme&'n/'rme" : #a t("e antienne #a p#u" /'rtement 'riina#e, ue #e"tete" dan" #e"ue#" !ant maintient #’aut'n'mie 4- #’)aut'n'mie.325 du 6uement de 't *i"9:9*i" du "entiment et du 6uementm'ra# eu9m7me" En&'re ne "’ait9i# a#'r" ue du "entiment du+eau, &ar #e "u+#ime, #ui, pr)"upp'"e an aucun d%ute et de /a'n&')rente #a d)terminati'n par #’Id)e m'ra#e - 'n ne peut pa" en/ait pen"er un "entiment p'ur #e "u+#ime de #a nature "an" <ratta&er une di"p'"iti'n de #’e"prit ui e"t "em+#a+#e au "entimentm'ra# .33 'ute/'i", dan" #e &a" du +eau, i# < a +ien une anal%giepr'/'nde entre une &'mmunaut) e"t)tiuement #i+)r)e de t'ute&'ntrainte t)'riue et "en"ue##e, et une &'mmunaut) )tiuement#i+)r)e de" &'ntrainte" de #a pa""i'n de #’am'ur de "'i, &’e"t9:9dire

    tradu&ti'n d'nn)e par Gi&t'r De#+'", dan" "'n #i*re "ur La ("il%%("ie (ratiquede >ant' Hari", A#&an, 10, r))d HUF, 1K, p 32  CFJ, $ %2, p133 On p'urrait d’ai##eur" "’interr'er "ur #a &'ntradi&ti'napparente entre &ertain" pa""ae" de &e $ %2 d’un &Zt), !ant < a//irme#’ei"ten&e d’- un int)r7t imm)diat 4ein unmittel)are Interee  5 . p'ur #a+eaut) nature##e, tandi" ue, d’un autre &Zt), i# en*i"ae une m)diati'n m'ra#erendant p'""i+#e[ &ette imm)diatet), pui"ue &’e"t au m'

  • 8/16/2019 As Maximes Sens Commun.unlocked

    29/29

    2

    de #’)'"me m'ra# pri" &'mme prin&ipe d’a&ti'n !ant peut d'n&)&rire au $ , ue - #e +eau e"t #e "