54
“The politics of a state lies on its geography” Napoleon Bonaparte “saxelmwifos politika mis geografiaze gadis” napoleon bonaparte geopolitikis cneba geopolitika, rogorc mecniereba aRmocenda XIX-XX saukuneebis mijnaze. termini "geopolitika" pirvelad gamoiyena Svedma mecnierma rudolf Celenma, romelmac aRniSna, rom geopolitika aris doqtrina, romelic saxelmwifos ganixilavs, rogorc geografiul organizms an sivrciT fenomens (movlenas). misi ganmartebiT geopolitika saxelmwifos geografiuli gonia. geopolitikis mravali ganmarteba gvxvdeba. erT-erTis mixedviT geopolitika aris mecniereba dedamiwisa da politikuri procesebis urTierTobebis Sesaxeb. sxva ganmartebis mixedviT geopolitika aris mecniereba, romelic swavlobs saxelmwifos sagareo politikis formirebaSi geografiuli, ekonomikuri da sxva faqtorebis gavlenas. orive ganmartebidan Cans, rom geopolitika swavlobs saxelmwifos gare samyarosTan mimarTebaSi da misi mTavari amocanaa gamoikvlios saxelmwifos saerTaSoriso urTierTobebis sivrciTi aspeqtebi. sxvagvarad, geopolitika aris saerTaSoriso sivrciT aRWurveli Zalaufleba. XIX s-is bolos da XX s-is dasawyisSi paralelurad mimdinareobda ori erTmaneTisgan gansxvavebuli geopolitikuri skolis, kerZod germanuli organicizmis da anglo-amerikuli geostrategiis Camoyalibeba. organicizmis skolis damaarsebeli da geografiuli determinizmis mimdinareobis fuZemdebeli iyo germaneli geografi fridrix ratceli. 1 is Tavisi msoflmxedvelobiT evoluciis darviniseuli Teoriis mimdevari iyo. aqedan gamomdinare, msoflios istoriis ganxilvisas igi emxroboda im ideas, rom ama Tu im xalxis xasiaTze da Tvisebebze gadamwyvet rols geografiuli garemo TamaSobda. 1 fridrix ratceli (1844-1904). politikuri geografiis sulisCamdgeli. avtori monografiebisa: “politikuri geografia”, "dedamiwa da sicocxle”, “SedarebiTi dedamiwaTmcodneoba", "xalxTmcodneoba", "politikuri geografia", "antropogeografia".

“The politics of a state lies on its geography” Napoleon ......modis Tambaqo da bamba ganviTarda monaTmflobeloba. aucilebelia aRiniSnos, rom fridrix ratceli mniSvnelovan dazustebas

  • Upload
    others

  • View
    1

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • “The politics of a state lies on its geography”Napoleon Bonaparte

    “saxelmwifos politika mis geografiaze gadis”napoleon bonaparte

    geopolitikis cneba

    geopolitika, rogorc mecniereba aRmocenda XIX-XX saukuneebis

    mijnaze. termini "geopolitika" pirvelad gamoiyena Svedma mecnierma

    rudolf Celenma, romelmac aRniSna, rom geopolitika aris doqtrina,

    romelic saxelmwifos ganixilavs, rogorc geografiul organizms an

    sivrciT fenomens (movlenas). misi ganmartebiT geopolitika saxelmwifos

    geografiuli gonia.

    geopolitikis mravali ganmarteba gvxvdeba. erT-erTis mixedviT

    geopolitika aris mecniereba dedamiwisa da politikuri procesebisurTierTobebis Sesaxeb.

    sxva ganmartebis mixedviT geopolitika aris mecniereba, romelic

    swavlobs saxelmwifos sagareo politikis formirebaSi geografiuli,ekonomikuri da sxva faqtorebis gavlenas.

    orive ganmartebidan Cans, rom geopolitika swavlobs saxelmwifos

    gare samyarosTan mimarTebaSi da misi mTavari amocanaa gamoikvlios

    saxelmwifos saerTaSoriso urTierTobebis sivrciTi aspeqtebi.

    sxvagvarad, geopolitika aris saerTaSoriso sivrciT aRWurveli

    Zalaufleba.

    XIX s-is bolos da XX s-is dasawyisSi paralelurad mimdinareobda

    ori erTmaneTisgan gansxvavebuli geopolitikuri skolis, kerZod

    germanuli organicizmis da anglo-amerikuli geostrategiis

    Camoyalibeba.

    organicizmis skolis damaarsebeli da geografiuli determinizmis

    mimdinareobis fuZemdebeli iyo germaneli geografi fridrix ratceli.1

    is Tavisi msoflmxedvelobiT evoluciis darviniseuli Teoriis

    mimdevari iyo. aqedan gamomdinare, msoflios istoriis ganxilvisas igi

    emxroboda im ideas, rom ama Tu im xalxis xasiaTze da Tvisebebze

    gadamwyvet rols geografiuli garemo TamaSobda.

    1 fridrix ratceli (1844-1904). politikuri geografiis sulisCamdgeli. avtorimonografiebisa: “politikuri geografia”, "dedamiwa da sicocxle”, “SedarebiTidedamiwaTmcodneoba", "xalxTmcodneoba", "politikuri geografia", "antropogeografia".

  • 2

    fridrix ratceli dedamiwas ganixilavs, rogorc erTian cocxal

    organizms, romelic mudmivad icvleba. msoflios istoria misi azriT

    dasabams iRebs im momentidan, rodesac adamianma daiwyo zRvis aTviseba.

    supersaxelmwifoebad is ganixilavda im qveynebs, romlebic zRvaze

    batonobdnen, kerZod romi, espaneTi, inglisi. ratceli, aseve did

    yuradRebas uTmobda msoflios klimatis zegavlenas xalxTa

    ganviTarebaSi. man gamoyo adamianze klimatis zemoqmedebis sami ZiriTadi

    faqtori:

    adamianis sulier da fizikur mdgomareobaze gadamwyvetzegavlenas axdens sinaTle, siTbo, naleqebi, temperatura, qarebi.

    igi Tvlida, teniani hava adunebs adamians, im dros rodesac

    mSrali klimati nervul sistemas aRizianebs. amis gamo,

    ratcelis azriT gansxvavebuli xasiaTi aqvT, frangebs,

    romlebis cxovroben provansSi (xmelTaSuazRvispireTi) da

    bretonels (atlantis okeanis sanapiro), Tundac texasels da

    kaliforniels.

    klimati, Tvlida ratceli ganapirobebs xalxTa gadasaxlebas.kontinenturi hava adamianebs momTabare cxovrebisaken ubiZgebs,

    magram sakmarisia isini moxvdnen zRvis havis pirobebSi, rom Tavs

    anebeben momTabareobas da iqve saxldebian.

    klimatze damokidebulia meurneobis tipi. islandiaSi, sadacmemcenareoba ver ganviTardeba mosaxleobam xeli mihyo

    mecxvareobas da meTevzeobas. amerikis samxreT StatebSi, sadac

    modis Tambaqo da bamba ganviTarda monaTmflobeloba.

    aucilebelia aRiniSnos, rom fridrix ratceli mniSvnelovan

    dazustebas akeTebda zemoT aRniSnul wesis mimarT. igi miiCnevda, rom

    rac ufro maRali ganviTarebis stadiaze imyofeboda xalxi, miT ufro

    naklebi mniSvneloba eniWeboda klimatis zegavlenas meurneobis tipze an

    gansaxlebis adgilze. temperaturuli cvalebadobebi dadebiT zegavlenas

    axdens adamianTa organizmze, im dros, rodesac tropikuli klimati

    (weliwadis nebismier dros aq erTnairi temperaturaa) adunebs da

    amZimebs adamians.

    naSromSi “xalxTmcodneoba" germaneli mecnieri aviTarebs Teziss

    imis Sesaxeb, rom adamianebis cxovrebis umniSvnelovanesi aspeqtebi:

    Sroma, qorwineba, gadaadgileba da sxva mniSvnelovanwilad aris

    damokidebuli im klimatur-geografiul garemoze, sadac isini cxovroben.

    cxovrebis wesis meore mniSvnelovan faqtorad ratceli asaxelebs

  • 3

    kulturas. igi Tvlis, rom sadac ufro maRalia sazogadoebrivi

    warmoebis kultura, miT ufro maRalia mosaxleobis raodenoba da

    simWidrove.

    ratceli miiCnevda, rom veluri xalxebi ganwiruli arian

    daRupvisaTvis ori mizezis gamo, kerZod TviTlikvidaciisa da ufro

    maRali kulturis zemoqmedebis gamo. es orive faqtori erTdroulad

    moqmedebs. misi azriT, rom kultura ufro Tavisufals xdis adamians,

    ers. amasTan, igi dasZenda, rom adamianis, eris bunebis zemoqmedebisagan

    mTliani ganTavisufleba arasdros moxdeba. rac ufro maRalia

    kulturis done, miT ufro naklebad aris damokidebuli adamiani, eri

    bunebriv procesebze da miT ufro harmoniul kavSirSia igi bunebasTan.

    Zalze mniSvnelovania, imis aRniSvna, rom fridrix ratceli Zalze

    frTxilad ekideboda geografiuli determinizmisa da organicizmis

    Teoriuli debulebebis idealizacias. is mianiSnebda, rom saxelmwifos

    cocxal organizmTan Sedareba mxolod analogiaa da sxva araferi.

    albaT, amiT SeiZleba aixsnas is faqti, rom ratcels arasdros

    SeumuSavebia politikuri rekomendaciebi (Glassner: 1993: 224).

    rudolf Celeni2 (Rudolf Kjellén) Tavs ratcelis mimdevrad Tvlida.geopolitikas Celeni miiCnevda politologiis nawilad. Celens miaCnda,

    rom geopolitika aris mecniereba saxelmwifos, rogorc sivrceSi

    ganviTarebul geografiuli organizmis Sesaxeb.

    Celenis mTavari Tezisi imis Sesaxeb, rom saxelmwifo cocxali

    organizmia emTxveva ratcelis analogiur ganmartebas. Tavis naSromSi

    "saxelmwifo, rogorc cxovrebis forma" Celeni aRniSnavda: “saxelmwifo

    aris adamianis cxovrebis calkeuli mxareebis xelovnuri konglomerati,

    romelic Sekowiwebulia kanonTa safuZvelze. mas istoriuli fesvebi

    sakmaod Rrmad aqvs gadgmuli, xolo realobaSi misTvis, rogorc

    adamianisaTvis damaxasiaTebelia tendencia zrdisaken”. (Source)Celenma wamoayena ekonomikuri ganviTarebis avtarqiulobis idea. is

    amtkicebda, rom Zlieri saxelmwifo ekonomikuri TvalsazrisiT

    maqsimalurad TviTuzrunvelyofili unda yofili. Tu, qveyana garkveuli

    2 rudolf Celeni (1864-1922) - Svedi politologi, upsalas universitetis profesori.1899 w. erT-erT Sevedur JurnalSi gamoqveynebul statiaSi man pirvelma ixmara termini“geopolitika”. misi umniSvnelovanesi naSromebia “saxelmwifo, rogorc organizmi” (1916

    w.) da “saxelmwifo, rogorc cxovrebis forma”.

  • 4

    nedleulis deficits ganicdida, am SemTxvevaSi, mas es danaklisi

    koloniuri an vasaluri teritoriebis xarjze unda Seevso.

    Celenma gaaanaliza ra kapitalizmis, kerZod saxelmwifo-

    monopolisturi kapitalizmis ganviTarebis procesi da pirveli msoflio

    omis Sedegebi ivarauda, rom germaniaSi adgili eqneboda

    parlamentarizmis likvidacias da diqtaturis Camoyalibebas. gamodis,

    rom germaniaSi nacizmis gamarjveba man didi xniT adre iwinaswarmetyela.

    ratcelisgan gansxvavebiT, romelic saxelmwifos dabali

    ganviTarebis biologiur organizmebs adarebda, Celens miaCnda, rom

    saxelmwifo maRalganviTarebuli organizmia, romelic rogorc

    nebismieri moazrovne biologiuri arseba ibrZvis arsebobisaTvis. am

    brZolaSi, Celenis azriT moqmedebs bunebrivi gadarCevis principi, e.i. man

    geopolitikaSi socialuri darvinizmis principi Semoitana. Celenis

    azriT buneba mimdinareobs brZola arsebobisaTvis, xolo politikaSi –brZola sivrcisaTvis.

    Celeni ratcelis msgavsad miiCnevda, rom saxelmwifos brZola

    sivrcisaTvis aris gamowveuli bunebrivi motivaciiT. Tu saxelmwifom ar

    gaifarTova sasicocxlo sivrce, maSin is aRmoCndeba sxva saxelmwifos

    agresiis subieqti. ers, Celeni ganixilavda, rogorc saxelmwifos suls

    da miuTiTebda, rom erovnuli homogenuroba xels uwyobda saerTo

    kulturis, identobisa da faseulobebis Camoyalibebas (Chapman, 2011: 17).CelenisTvis saxelmwifos arsebobis umTavres pirobaa Zala. misi

    azriT, Zala ufro mniSvnelovania vidre kanoni, radgan, Tu kanonis ukan

    Zala ar dgas is ver aRsruldeba. saxelmwifo unda ganaxorcielebdes

    aqtiur policiur funqcias. es idea disonansSi modioda im droisaTvis

    sakmaod popularul liberal-demokratiul ideebTan. kerZod, liberali

    demokratiis mixedviT saxelmwifo emsaxureba xalxis keTildReobis

    ideas da ara piriqiT, ris gamoc saxelmwifos policiuri funqciebi

    sakmaod SezRuduli unda iyos. sxvaTaSoris, Celenis idea saxelmwifos

    gadametebuli policiuri uflebebis Sesaxeb mogvianebiT ganaxorcieles

    bolSevikebma, rac saboloo jamSi imaSi gadaizarda, rom saxelmwifo ki

    ar arsebobda xalxisaTvis, aramed piriqiT - xalxi saxelmwifosaTvis.

    germaniis magaliTze, Celenma ganaviTara idea kontinenturi

    saxelmwifos Sesaxeb. misi azriT, evropaSi RerZis funqcias germania

    asrulebda. mas upirispirdebodnen safrangeTi (aseve kontinenturi tipis

    saxelmwifo) da sazRvao supersaxelmwifo inglisi. amis mizezad, Celens

    is faqti esaxeboda, rom germaneli (rusebis msgavsad) eri axalgazrdaa,

    xolo ingliselebi da frangebi ki Zveli erebi arian.

  • 5

    pirveli msoflio omis dasrulebisa da versalis xelSekrulebis

    dadebis Semdeg rudolf Celenma Camoayaliba globaluri geopolitikis

    ganmsazRvreli sami geografiuli faqtori: teritoriuli zrda,

    teritoriuli mdgradoba da gadaadgilebis Tavisufleba.

    Celenis azriT, inglisisaTvis damaxasiaTebeli iyo gadaadgilebisa

    (Zlieri flotis gamo) da teritoriuli zrdis SesaZlebloba (didi

    raodenobis koloniebi), magram mis teritoriebs aklda mdgradoba,

    radgan inglisis koloniebi gabneuli iyo mTel msoflioSi.

    sapirispirod, ruseTs gaaCnda teritoriuli mdgradoba, radgan misi

    koloniebi birTvis (metropolis) garSemo mdebareobdnen, garda amisa

    ruseTi flobda uzarmazar teritorias, magram mas ar gaaCnda Tbil

    zRvebze gasasvleli, Sesabamisad SezRuduli iyo gadaadgilebaSi.

    1917 w. germanul enaze gamoica Celenis monografia “saxelmwifo,

    rogorc organizmi”. am droisTvis ukve naTeli iyo, rom germania oms

    agebda. miuxedavad amisa, Celenis ideebi saxelmZRvanelod iqca omis

    Semdegomi periodis germaneli revanSistebisTvis. organicizmis,

    Celeniseuli xedva popularuli gaxda 1920-30-iani wlebis iaponiasa da

    italiaSic (Glassner: 1993: 224-225).

    organicizmis Teoriis paralelurad, did britaneTsa da aSS-Si

    viTardeboda geostrategiis samecniero-praqtikuli skola. misi

    mamamTavri iyo amerikeli alfred meheni (Alfred Mahan)3. geograf-deterministebisgan gansxvavebiT mehenma yuradReba ara imdenad

    saxelmwifos arsisa da ganviTarebis Seswavlas dauTmo, aramed

    saerTaSoriso urTierTobebis Taviseburebebis kvlevas da amerikis

    mTavrobisTvis Sesabamisi politikuri rekomendaciebis SemuSavebas.

    meheni Tavis kvlevebSi mivida daskvnamde, rom msoflioSi

    gadamwyveti gavlenis mopoveba mxolod sazRvao superZalisTvis aris

    xelmisawvdomi. misi azriT, vaWrobis da biznesis ganviTarebisTvis

    sakmarisi ar iyo mxolod satransporto flotis arseboba. aucilebeli

    iyo Zlieri samxedro flotiliis Seqmna da misi meSveobiT msoflios

    sxvadasxva kuTxeebSi samxedro placdarmebis daarseba. mehenma

    Camoayaliba 6 faqtori, romelic gansazRvravs qveynis Talosokratiul

    e.i. sazRvao siZlieres. es faqtorebia:

    3 alfred meheni (1840-1914 ww.) iyo sazRvao istorikosi, mwerali da aSS-is sazRvaoZalebis admirali. man dawera 20-mde wigni, romelTa Soris umTavresia “sazRvao Zalisgavlena msoflios istoriaze: 1660-1783 ww.” da “sazRvao Zalis gavlena msofliosistoriaze: safrangeTis revolucia da imperia, 1793-1812 ww”.

  • 6

    geografiuli mdebareoba. gaaCnia, Tu ara qveyanas zRvaze(okeaneze) gasasvleli. rac ufro met zRvaze (okeaneze) gadis

    miT ukeTesia. mniSvnelovania, rom qveyana mdebareobdes ZiriTad

    sanaosno gzebTan, sxva SemTxvevaSi am gzebis siaxloves mas

    samxedro bazebi unda gaaCndes.

    sanapiros bunebriv-geografiuli xasiaTi. rogoria qveynissanapiro zolis konfiguracia? ramdeni mdinare Caedineba

    zRvaSi? radmenad gamosadegia es mdinareebi sanaosnod?

    sasurvelia, rom sanapiro zoli SeWril-SemoWrili iyos

    ubeebiT, yureebiT, sruteebiT da is daqsaqsuli iyos

    navigaciisTvis gamosadegi mdinareebiT. mniSvnelovania, rom

    bunebrivi landSafti qmnides sanapiro zolis samxedro

    Tavdacvis xelsayrel pirobebs.

    sanapiro zolis sigrZe. grZeli sanapiro zoli kargiameTevzeobis da vaWrobis ganviTarebisTvis, magram is rTuli

    dasacavia gareSe agresiis SemTxvevaSi.

    mosaxleobis raodenoba. mosaxleobis ricxovnoba qveynissazRvao siZlieris pirdapirproporciulia.

    erovnuli xasiaTi. xalxi mowodebuli unda iyos naosnobisganviTarebisTvis.

    mTavrobis pozicia. qveynis mTavroba unda avlendes keTilnebas naosnobas ganviTarebis saqmeSi. qveynis xelisufleba

    prioritets unda aniWebdes Talosokratiuli saxelmwifos

    mSeneblobas (Glassner, 1993: 225).

    meheni Zalze didi yuradRebas uTmobda aziaSi mimdinare movlenebis

    analizs. jer kidev XIX s-is bolos is mivida daskvnamde, rom ruseTi

    Seecdeboda CineTze da aqedan gamomdinare, wynari okeanis mTel

    aRmosavleT sanapiroze kontrolis mopovebas. man, aseve

    iwinaswarmetyvela, rom ruseTs am ideis xorcSesxmaSi did

    winaaRmdegobas gauwevdnen didi britaneTi, germania, aSS da iaponia.

    mehenma aRiareba moipova, aramarto, rogorc Teoretikosma, aramed,

    rogorc praqtikosmac. misi politikuri rekomendaciebi moicavda Zalze

    mniSvnelovan geostrategiul aspeqtebs. meheni daJinebiT urCevda amerikis

    mTavrobas, rom SemoierTebina havais kunZulebi, gavlena moepovebina

    karibis zRvis auzis qveynebze, gaeyvana srute, romelic daakavSirebda

    atlantisa da wynar okeaneebs. prezident Teodor ruzveltis

    administraciam gaiTvaliswina da ganaxrocila misi ramdenime

  • 7

    rekomendacia. alfred mehenis naSromebi didi popularobiT sargeblobda,

    ara marto aSS-Si, aramed iaponiaSi, germaniaSi da did britaneTSi.

    geostrategiis kidev erTi mniSvnelovani warmomadgeneli iyo

    helford makinderi (Halford Mackinder)4. is mehenze gacilebiT axalgazrdaiyo da misi moRvaweobis wlebi sarkinigzo transportis bums daemTxva.

    rkinigzis swrafma ganviTarebam mniSvnelovnad Secvala ZalTa balansi

    sazRvao (Talosokratiul) da saxmeleTo (Telulokratiul) qveynebs

    Soris am ukanasknelis sasargeblod. makinderi, mehenis msgavsad, sazRvao

    siZlieris apologeti iyo, magram, rogorc Wkviani mecnieri, is droulad

    mixvda, rom XIX saukune ukve istorias Cabarda da axal saukuneSi

    sazRvao saxelmwifoebs upiratesobis SenarCunebisaTvis daWirdebodaT

    Tvisebrivad axali geopolitikuri xedvisa da strategiis SemuSaveba.

    makinderma, rogorc geografma yuradReba miaqcia im faqts, rom XX

    saukuneSi, saxmeleTo, upirveles yovlisa sarkinigzo transporti

    saSualebas miscemda mTel rig qveynebs, rom maqsimalurad aeTvisebinaT

    maT xelT arsebuli mineraluri da sxva saxis resursebi. am mxriv,

    makinderis azriT, yvelaze didi potenciali evrazias gaaCnda. garda

    amisa, makinderi did mniSvnelobas aniWebda regionis (qveynis) mdebarobas.

    is amtkicebda, rom centraluri mdebareoba aris yvelaze xelsayreli

    geografiuli mdebareoba. cneba "centraluri mdebareoba" fardobiTia.

    naSromSi "dedamiwis geografiuli RerZi" (1904 w.) makinderma dedamiwa

    dayo geopolitikur zonebad (teritoriebad). misi azriT, dedamiwis

    geografiul RerZs warmoadgenda evraziis kontinenti. mogvianebiT

    makinderma gadasinja pirvandeli koncefcia, garkveuli cvlilebebi

    Seitana masSi da rac mTavaria “geografiuli RerZis” nacvlad ixmaratermini “parTlendi”, romelic dRemde farTod gamoiyeneba. harTlendimakinderis mixedviT evraziis centrSi mdebarobs da am mdebareobis gamo

    aris yvelaze xelsayreli teritoria, saidanac SesaZlebelia globaluri

    gavlenis mopoveba.

    4 helford makinderi (1861-1947 ww.) – ingliseli lordi. oqsforis universitetisgeografiis profesori da londonis ekonomikis skolis direqtori. 1920-1922 ww. -inglisis parlamentis wevri, xolo 1920-1945 ww. - didi britaneTis imperiuli sanaosnokomitetis Tavmjdomare. misi avtorobiT Seiqmna umniSvnelovanesi monografiebi, maTSoris: “istoriis geografiuli RerZi” (1904w.), "demokratiuli idealebi da realobebi"(1919 w.) da “sferosebri msoflio da mSvidobis mopoveba” (1943 w.).

  • 8

    makinders miaCnda, rom ukanaskneli ori aTaswleulis manZilze

    harTlendi, rogorc geopolitikuri zona cvlilebas ganicdida.

    feodalur epoqaSi harTlendi moicavda central azias, saidanac

    xdeboda barbarosuli tomebis mier "civilizebuli" xalxebis dapyroba.

    Tavdapirvelad amiT dakavebuli iyvnen alanebi da hunebi, xolo

    mogvianebiT monRolebi. makinderi akeTebs daskvnas, rom evropuli

    civilizaciis formireba moxda am barbarosuli tomebis winaaRmdeg

    brZolis procesSi da, Sesabamisad evropis ganviTarebaze gadamwyveti

    zegavlena swored aziam iTamaSa.

    didi geografiuli aRmoCenebis Semdeg msoflioSi Seicvala ZalTa

    balansi. wina planze gamovidnen sazRvao saxelmwifoebi: portugalia,

    espaneTi, holandia, safrangeTi, inglisi. XX saukunis dasawyisidan kvlav

    icvleba msoflios geopolitikuri balansi da mTavar rols politikur

    procesebSi isev kontinenturi saxelmwifoebi TamaSobdnen. harTlendis

    sazRvrebi gaizarda, radgan sazRvao saxelmwifoebs ar SeeZloT didi

    kontinenturi teritoriebis kolonizacia. amis gamo harTlendis

    teritoria izrdeba da vrceldeba aRmosavleT evropidan wynar okeanemde.

    harTlendi, romelsac sxvanairad "centralur materiksac" uwodebdnen,moicavda aRmosavleT evropis nawils (ruseTis evropuli nawili),

    kavkasias, centralur azias, cimbirs da aRmosavleT azias. harTlends

    esazRvreboda teritoria, romelsac makinderma uwoda "Sida

    naxevarmTvare" (dasavleT evropa, axlo aRmosavleTi, samxreT da samxreT-

    aRmosavleT azia). da bolos, "gare naxevarmTvare" ("msoflio kunZuli"),

    romelic moicavda orive amerikas, didi britaneTs, iaponias, afrikas da

    okeaneTs.

    XX saukunemde, zemoT naxsenebi samive zonis qveynebs Soris

    erTgvari balansi arsebobda, radgan teqnologiis da gansakuTrebiT

    satransporto saSualebebis ganviTarebis done jer ar iZleoda didi

    teritoriebis dapyrobisa da maTi gakontrolebis saSualebas. magram XX

    s. samrewvelo bumma, rac upirveles yovlisa axali tipis satransporto

    saSualebebis Seqmnaze aisaxa, mniSvnelovani zegavlena iqonia msoflioSi

    mimdinare politikur procesebze. makinderi miiCnevda, rom an situaciaSi

    gaZlierdeboda ori kontinenturi saxelmwifo: ruseTi da germania. imis

    gamo, rom ruseTi flobda did geografiul sivrces da bunebriv

    resursebs misi perspeqtiva gansakuTrebuli iyo. makinderi fiqrobda, rom

    momavali brZola msoflios batonobaze ruseTsa da ingliss Soris

    warimarTeboda. es ideebi makinderma Camoayaliba mis axal naSromSi

  • 9

    "demokratiuli idealebi da realobebi", romelic 1919 wels Seiqmna. am

    naSromSi vxvdebiT koncefcias, romelic mogvianebiT aforizmad iqca:

    is vinc flobs aRmosavleT evropas, "centralur materiksac"daeufleba;

    is vinc gabatonebulia centralur materikze, msofliokunZulzec gabatondeba;

    is vinc marTavs msoflio kunZuls, mTel msofliosdaepatroneba.

    1924 w. makinderma wamoayena hipoTeza, romlis mixedviTac

    harTlends dabalanseba xelewifeboda mxolod Sua (midlendis) okeanes,

    ase uwodebda is CrdiloeT atlantikas. mas miaCnda, rom dasavleT

    evropelebi da amerikelebi warmoadgendnen erTa erTobas, xolo maTi

    gansaxlebis areals (sabWoTa kavSiridan wynari okeanis dasavleT

    sanapiromde) man uwoda dasavluri civilizaciis mTavari geografiuli

    sacxovrisi (habitati).

    1943 wels makinderi aqveynebs monografias, sadac asaxulia is

    realobebi, romlebic meore msoflio omis mimdinareobisas gamoikveTa.

    man harTlendis axali sazRvrebi daadgina, rolebic daemTxva sabWoTa

    kavSiris sazRvrebs. misi azriT, uaxloes momavalSi msoflio

    harTlendsa da gare naxevarmTvaris saxelmwifoebs Soris axali

    dapirispirebis mowme gaxdeboda. am dapirispirebis beds mniSvnelovnad

    gadawyvetda is, Tu vis miemxroboda "Sida naxevarmTvare" (Glassner, 1993:226-227).

    makinderis Teoriis ZiriTadi Tezisebi SeiZleba Camoyalibdes

    Semdegnairad:

    geografiul faqtorebs uSualo zegavlena aqvT istoriismsvlelobaze;

    geografiuli mdebareoba mniSvnelovanwilad ganapirobebssaxelmwifos siZlieresa Tu sisustes;

    teqnikur progress koreqtivebi Seaqvs saxelmwifoTa"moqmedebis arealebis" geografiaSi; am progresis Sedegebi

    gansxvavebulia qveynebis mixedviT.

    evrazia warmoadgens globaluri politikuri procesebiscentrs.

    makinderis naSromebma didi roli iTamaSa geopolitikuri azris

    ganviTarebis mxriv. miuxedavad amisa, naTlad Cans maTi susti mxareebic.

  • 10

    ingliselma mecnierma jerovnad ver Seafasa aSS-is potenciali da ar

    miiCnevda mas momaval msoflio liderad. globaluri Zalauflebis

    msjelobisas is gansakuTrebul aqcents sazRvao Zalebze akeTebda,

    amasTan, mxedvelobidan gamorCa sahaero siZlieris mniSvneloba.

    makinderi, Tavisi epoqis pirmSo iyo da mis msoflmxedvelobaSi

    geografiuli determinizmis ideebi dominirebs.

    makinders sicocxleSive bevri kritikosi yavda. maT Soris

    gamoirCeoda nikolas spiqmeni5 (Nicolas Spykman). iyo amerikeli mecnieri,romelic moRvaweobda am saukunis pirvel naxevarSi. spiqmenisaTvis

    geopolitika iyo ara mecniereba, aramed efeqturi saerTaSoriso

    politikis SemuSavebis analitikuri xerxi.

    spiqmeni Tvlida, rom makinderna gadaafasa momTabare tomebis

    zegavlena "Sida naxevarmTvaris" (Rimland) formirebaze. es ukanasknelispiqmenis azriT TavisTavad Camoyalibda. spiqmeni, aseve ar eTanxmeboda

    makinders harTlendis sakiTxSic. is amtkicebda, rom harTlendi

    Camoyalibda sazRvao zolidan wamosuli politikuri impulsebis

    xarjze da ara piriqiT. spiqmeni makinderisagan gansxvavebiT Tvlida, rom

    harTlends flobs is vinc flobs rimlends da ara piriqiT.

    spiqmenma Camoayaliba saxelmwifos geopolitikuri siZlieris

    gansazRvris 10 Semdegi kriteriumi:

    teritoriis sidide; sazRvrebis xasiaTi; mosaxleobis raodenoba; finansuri siZliere; ekonomikuri ganviTarebis done; wiaRiseuli simdidreebi; eTnikuri erTgvaroba; socialuri integraciis done; politikuri stabiluroba; erovnuli xasiaTi.

    5 nikolas spiqmeni (1893-1943 ww.) – daibada niderlandebSi. daamTavra berklisuniveristeti. 1920 w. gaxda ielis universitetis saerTaSoriso urTierTobaTaprofesori. misi cnobili naSromebia: “amerikis strategia msoflio politikaSi” (1942 w.)da “mSvidobis geografia” (1944 w.)

  • 11

    garda amisa, spiqmenma geopolitikaSi Semoitana termini "Sidaokeane", rac igivea, rac Sida zRva. misi azriT atlantis okeane Sidaokeanes warmoadgenda im aliansisTvis, romelsac man atlantikuri

    kontingenti uwoda. masSi Semaval qveynebs aerTianebdaT (da dResacaerTianebT) dasavleT evropul liberalur ideologiaze aRmocenebulisaerTo kultura da demokratiuli Rirebulebebi da, aqedan gamomdinare

    saerTo samxedro-politikuri miznebi. spiqmenis mixedviT atlantikuri

    kontingentis goni dasavleT evropa da amerikis aRmosavleT sanapiro

    iyo, upirveles yovlisa, ki niu-iorki, xolo am aliansis mamoZravebeli

    Zala ki - aSS. spiqmenma iwinaswarmetyvela, rom momavalSi evropis roli

    msoflios politikaSi daknindeboda da igi amerikis samxedro-

    politikuri da ekonomikuri danamati gaxdeboda.

    spiqmeni politikaSi Zalis gamoyenebis momxre iyo da miiCnevda, rom

    atlantikurma kontingentma CrdiloeT afrikisa da aziis sanapiro zoli

    rkalSi unda moaqcios da is Tavisi gavlenis sferoSi moaqcios.

    geopolitikaSi amas anakondas strategias (meTods) uwodeben (Rix, 2010:41).

    “xalxTa TviTgamorkvevis” principis realizaciaSi mniSvnelovani

    roli iTamaSa amerikelma geografma da diplomatma aizia boumenma6 (IsaiahBowman). makinderisgan gansxvavebiT mas sjeroda, rom “msoflio wesrigis”saukeTeso saSualebas mravalricxovan saxelmwifoTa Tanamegobroba

    warmoadgenda. is mxars uWerda erTa ligis Seqmnas, radgan miaCnda, rom

    swored supranacionalur organizacias xelewifeboda zogadad

    saxelmwifoTa, maT Soris patara da ganviTarebadi qveynebis, aseve

    eTnikuri umciresobebis uflebaTa dacva. versalis (parizis) 1918 wlis

    kongresze boumeni mniSvneloavn figuras warmoadgenda, radgan is iyo

    prezident vudrou vilsonis mTavari mrCeveli teritoriul sakiTxebSi.

    parizis saboloo dokumentSi amerikis delegaciis poziciam

    mniSvnelovani asaxva hpova, raSic lomis wili aizia boumens miuZRoda.

    XX saukunis 20-ian wlebSi safuZveli Caeyara germaniis

    geopolitikur skolas. am skolis damaarsebeli da ideuri xelmZRvaneli

    6 aizia boumeni (1878-1950 ww.) – kanadaSi dabadebuli amerikeli mecnieri da saxelmwifomoRvawe. amerikis geografiuli sazogadoebis direqtiri. 1918 w. parizis kongreszeamerikis delegaciis wamyvani specialisti teritoriul sakiTxebSi. II msoflio omisdros aSS-is saxelmwifo departamentis mrCeveli teritoriul sakiTxebSi. misi yvelazemniSvnelovani naSromia “axali msoflio-problemebi politikur geografiaSi” (1921 w.).

  • 12

    iyo geografi da generali karl haushoferi (Karl Haushofer). samecnieroliteraturaSi es skola dRemde germanuli transkrifciiT, kerZod

    “Geopolitik” moixsenieba. amas ZiriTadi mizezi imaSi mdgomareobs, romhaushoferis da misi mimdevrebis TanamSromlobam germaniis nacistur

    mTavrobasTan uaRresad uaryofiTi daRi daasva am skolas. ufro metic,

    meore msoflio omis Semdeg geopolitika crumecnierebad gamocxadda da

    amaSi “damsaxureba” swored germanuli “Geopolitik” warmomadgenelbmiuZRviT.

    1924 w. haushoferma daarsa yovelTviuri Jurnali “Zeitschrift furGeopolitik”, sadac ibeWdeboda pronacisturi publikaciebi, reportaJebi,rukebic ki. “Geopolitik” warmoadgenda skolas, romlis ZiriTadidaniSnuleba iyo nacionalur-socialisturi ideebis da germaniis mier

    warmoebuli dapyrobiTi omebis mecnieruli argumentacia. sinamdvileSi am

    skolas bevri araferi akavSirebda samecniero saqmianobasTan. is ufro

    saagitiacio-propagandistul centrs SeiZleba SevadaroT. haushoferma

    Tavis naSromebSi gamoiyena, erTi mxriv, ratcelisa da Celenis

    organicizmis, meroe mxriv, mehenisa da makinderis geostrategiis

    koncefciebi da isini nacistur-Sovinisturi ideebiT gaazava (Glassner, 1993:228). “Geopolitik”-is skolis warmomadgenelTa naSromebsa da publikaciebSigansakuTrebuli yuradReba eTmoboda ratcelis sasicocxlo sivrcis da

    Celenis avtarqiulobis konceftebs.

    karl haushoferma ganavrco "rkinis kaizeris" oto bismarkis ideebi.

    haushoferi, rogorc bismarki Tvlida, rom germaniis kavSirs iaponiasa da

    ruseTTan gadamwyveti mniSvneloba eqneboda sazRvao saxelmwifoebTan

    dapirispirebaSi. haushoferma da misi skolis warmomadgenlebma

    SeimuSaves "didi sivrcis" Teoria. am Teoriis Tanaxmad, msoflioSi

    arsebobda ori dapirispirebuli Zala: anglo-amerikuli da kontinenturi

    (ruseTi, iaponia, germania). pirveli Zala cdilobda gafarToebuliyo

    geografiuli paralelebis mimarTulebiT - dasavleTidan

    aRmosavleTisaken. xolo meore Zala Seecdeboda gafarToebas

    CrdiloeTidan samxreTisaken. haushoferi varaudobda, rom amerika

    Seecdeboda aRmosavleT naxevarsferoSi eqspansias da germaneli

    mecnieris azriT kontinenturi saxelmwifoebi amas win unda aRdgomodnen.

    germanias, kerZod unda gaevrcelebina Tavisi gavlena afrikaze, ruseTs -

    axlo aRmosavleTsa da centralur aziaze, xolo samxreT-aRmosavleT

    aziaSi iaponiis mecadineobiT unda Camoyalibebuliyo usafrTxoebis

    zona. aSS-s geopolitikuri gavlena gavrceldeboda centralur da

    samxreT amerikaze.. haushofers miaCnda, rom aRniSnuli ideebis

  • 13

    raliazaciisTvis aucilebeli iyo moskovi-berlini-tokios kontinenturi

    blokis Seqmna.

    “Geopolitik” germaniis garda mxolod iaponiaSi iyo popularuli. sxvaqveynebSi misdami damokidebuleba, ukeTes SemTxvevaSi indeferentuli,

    umetesad ki mkacrad uaryofiTi iyo. “Geopolitik”-is skola daiSalanacisturi germaniis dacemaTan erTad.

    XX saukunis meore naxevarSi geopolitikuri Teoriebisa da

    koncefciebis SemuSavebaSi imZlavres anglo-amerikuli skolis

    warmomadgenlebma, romlebmac ganaviTares makinderisa da spiqmenis ideebi.

    germanuli geopolitikuri skolis warmomadgenlebi meore msoflio omSi

    germaniis damarcxebis gamo CrdilSi moeqcnen. aman gamoiwvia

    kontinenturi evropis geopolitikuri azris dasusteba. aRsaniSnavia, rom

    wina saukunis 50-iani wlebis Suamde evropaSi adgili ar hqonia

    ramdenadme Rirebuli geopolitikuri koncefciis an doqtrinis

    SemuSaveba-realizacias. amiT SesaniSnavad isargebla amerikam da evropas

    Tavs moaxvia Tavisi geopolitikuri kursi. amis naTeli dadasturebaa

    Crdilo-atlantikuri aliansis (nato) Seqmna.

    meore msoflio omis Semdeg amerikis geostrategiis samecniero

    skolam gansakuTrebuli aqcenti sahaero siZliereze gaakeTa. am

    mimarTulebis pionerad miCneulia cnobili amerikeli mfrinavi,

    gamomgonebeli, biznesmeni da moazrovne aleqsander de severski (Alexanderde Seversky).7 jer kidev 1940-ian wlebSi de severski gamovida sahaerobazebis masobrivi mSeneblobis ideiT. mas miaCnda, rom amerikas da

    kanadas sahaero Tavdacvis ZiriTadi xazi unda gadiodes ara atlantis an

    wynari okeaneebis sanapiroebze, aramed Crdilo yinulovani okeanis

    sanapirosTan. aseTi daskvnis argumenti efuZneboda im geografiul faqts,

    rom ruseTidan aSS-mde umoklesi gza CrdiloeT polusze gadis. am

    rekomendaciis safuZvelze aSS-ma da kanadam alaskisa da CrdiloeT

    kanadis teritoriaze Seqmnes haersawinaaRmdego saradaro da saaviacio

    bazebis sameSeloniani sakmaod ZviradRirebuli sistema (Glassner, 1993: 250).

    7 aleqsander de severski (1894-1974 ww.) – diabada ruseTSi. mfrinavad msaxurobdaruseTis flotSi. 1917 wlis ruseTi socialisturi revoluciis Semdeg sacxovrebladamerikaSi gadavida. 1927 w. gamoigona bombdamSenis pirveli avtomaturi samizne. rogorcmfrinavs, damyarebuli aqvs araerTi sahaero rekordi. iyo aviokompania “Republican AviationCorporation” damaarsebeli da mflobeli. mis kalams ekuTvnis monografiebi: “gamarjvebismiRweva sahaero Zalis meSveobiT” (1942 w.) da “sahaero siZliere: gadarCenis mTavarisaSualeba” (1950 w.).

  • 14

    de severski amtkicebda, rom sahaero Zalebis zrdasTan erTad aSS-s

    aRar dasWirdeboda mcire omebis warmoeba da ucxoeTSi ganlagebuli

    ZvradRirebuli samxedro bazebis SenarCuneba. misi azriT amerikas unda

    ezruna ufro TavdacviTi, vidre Semtevi samxedro sistemis Seqmnaze.

    Tumca, misi “amerikuli cixesimagris” koncefciam amerikeli

    politikosebis da samxedroebis mxardaWera ver moipova (iqve: 251).“civi omis” pirobebSi evropam TandaTanobiT auRo alRo axal

    realobebs da mivida im daskvnamde, rom dadga kardinaluri

    gadawyvetilebebis miRebis dro, radgan sxva SemTxvevaSi is msoflio

    politikuri arenis periferiaze aRmoCndeboda. axali evropuli ideebi

    germaniasa da safrangeTSi aRmocenda. 1951 w. Seiqmna qvanaxSirisa da

    foladis evropuli gaerTianeba (qfeg) (ECSC – European Coal and SteelCommunity). masSi gawevriandnen germaniis federaciuli respublika (gfr),belgia, niderlandebi, luqsemburgi, safrangeTi da italia. 1954 w.

    germaniis kanclerma konrad adenauerma wamoayena erTiani evropis idea.

    is miuTiTebda, rom evropas mxolod am gziT SeeZlo SeenarCunebina

    Tavisufleba da usafrTxoeba. ukve 1957 w. qfeg-is qveynebma daarses

    evropis ekonomikuri Tanamegobroba (EEC – European Economic Community). amiTsafuZveli Caeyara evrokavSiris Seqmnis ideas. safrangeTSi evropuli

    integraciis ideis ganviTarebasTan izrdeboda anti-amerikuli ganwyobebi.

    prezident Sarl de golis iniciativiT safrangeTi nato-dan gamovida

    (de-faqto 1959 w., de-iure 1966 w.) da daiwyo damoukidebeligeopolitikuri kursis realizacia. safrangeTma gaaZliera urTierTobebi

    sabWoTa kavSirTan da germaniasTan. de gols miaCnda, rom momavalSi

    atlantikidan uralamde unda Camoyalibebuliyo erTiani evropuli

    sivrce. ase Caisaxa “evropuli kontinentalizmis” koncefcia.paralelurad viTardeboda amerikuli geopolitikuri skola. “civi

    omis” warmoeba moiTxovda axali geostrategiis SemuSavebas. 1960-ian

    wlebSi amerikeli geopolitikosebi pirobiTad or jgufad gaiyvnen. maTi

    erTi nawili miiCnevda, rom aRmosavleTze (igulisxmeboda

    “socialisturi banaki” da gansakuTrebiT sabWoTa kavSiri) gamarjveba

    SesaZlebeli iqneboda masTan radikaluri dapirispirebis (samxedro

    dapirispirebis CaTvliT) gziT. mecnierTa meore nawili ki gamodioda am

    ori ideologiuri sistemis daaxlovebis anu konvergenciis ideiT.

    amukanasknelis momxreebma Seqmnes axali doqtrina, romelic cnobilia

    “geopolitikuri mondializmis” anu “axali msoflio wesrigis”saxelwodebiT. imavdroulad, evropaSi prioritetuli gaxda

    “kontinentalizmis” da “axalma memarjveneobis” ideologia.

  • 15

    zemT aRniSnul periodSi nikolas spiqmenis mimdevrebma ganavrces

    maTi maswavleblis naazrevi da masSi garkveuli koreqtivebi Seitanes.

    amerikelma politologma sol koenma (Saul Cohen)8 msoflio dayo oTxSemdeg geopolitikur regionad:

    zRvispira regionebi, mkveTrad gamoxatuli sazRvao orientaciiTda, romlebsac gaaCniaT floti da portebi;

    kontinenturi birTvi, romelic daSorebulia sazRvaoregionebisagan;

    uwyveti sartyeli zRvispira regionebisa, romlebsac ar gaaCniaTCamoyalibebuli sazRvao orientacia;

    sxva, geopolitikuri TvalsazrisiT damoukidebeli regionebi.

    henri kisinjerma (Henry Kissinger),9 cnobilma amerikelma diplomatmada mecnierma, gamoiyena koenis idea, romlis mixedviTac evraziaSi

    arsebobs “uwyveti sartyeli sazRvao regionebisa, romlebsac ar gaaCniaT

    Camoyalibebuli sazRvao orientacia” da Camoayaliba axali koncefcia.

    misi azriT, amerikis sagareopolitikuri strategia mowodebuli unda

    yofiliyo, rom gaerTianebina evraziis danawevrebuli sazRvao zoli da

    igi sakuTari kontrolisaTvis daeqvemdebarebina. amerikas

    gansakuTrebuli yuradReba unda mieqcia im saxelmwifoebisaTvis,

    romlebic harTlendisaken ixrebodnen an neitralur politikas

    ganaxorcielebdnen. es rTuli amocana iyo, radgan civi omis periodSi

    amerikis administracia sagareo politikaSi ZiriTadad “Sekavebis

    politikis” principebiT xelmZRvanelobda, romelsac yovelTvis dadebiTi

    Sedegebi ver mohqonda, gansakuTrebiT ganviTarebad qveynebTan

    mimarTebaSi. kisinjeris rCeviT prezidentma riCard niqsonma ufro

    moqnili gaxada amerikis sagareopolitikuri meTodebi. kerZod, man

    mimarTa “maTraxisa da Taflakveris” politikas. es imas niSnavda, romerTi qveynis winaaRmdeg amerikas SeeZlo ganexorcielebina saomari

    moqmedebebi, magram sxvasTan (mag., CineTTan) ganaviTarebda ekonomikur

    8 sol koeni – amerikeli geografi. harvardis, Semdeg hanter kolejis profesori. quinzkolejis moqmedi sapatio prezidenti. geopolitikis sferoSi misi cnobili naSromebia:“geografia da politika danawevrebul msoflioSi” (1974 w), “msoflio sistemisgeopolitika” (2002 w.) da “geopolitika: saerTaSoriso urTierTobaTa geografia” (2008w.).9 henri kisinjeri – amerikeli mecnieri da diplomati. daibada germaniaSi 1923 w.nobelis premiis laureati (1973 w.). aSS-is prezidentebis niqsonisa da fordisadministraciaSi msaxurobda saxelmwifo mdivnis erovnuli uSiSroebis mrCevlispostze. misi yvelaze cnobili naSromia: “diplomatia” (1994 w).

  • 16

    TanamSromlobas. Teoriuli TvalsazrisiT kisinjerma gamoiyena

    “realuri politikis” (“Realpolitik”)10 anu “politikuri realizmis”midgomebi, romelsic aSS-is sagareo politikaSi manamade naklebi

    yuradReba eqceoda. “Realpolitik”-is Zlieri mxare imaSi mdgomareobs, rommisi ganxorcielebis dros naklebi yuradReba eqceva politikur moralsa

    da ideologiur faseulobebs. “politikuri realizmis” mTavari amocanaamiRweul iqnas qveynis erovnuli interesebidan gamomdinare konkretuli

    mizani, Tundac es ewinaaRmdegebodes qveynis ZiriTad ideologiur

    principebs. amgvari politika SeiZleba gamoyenebul iqnas moklevadian

    perspeqtivaSi romelime miznis miRwevis TvalsazrisiT. “realuri

    politikis” grZelvadian perspeqtivaSi gamoyeneba safrTxes uqmnis qveynisfaseulobaTa sistemas (realuri politikis erT-erTi istoriuli

    magaliTi aRwerilia # CanarTSi, ix. gv.).

    amasTan, kisinjeri ar iviwyebda birTvuli Sekavebis politikasac.

    kerZod, misi rekomendaciiT, msoflios sxvadasxva regionSi amerikis

    samxedro bazebis, maT Soris atomuri iaraRis ganlagebisas

    mxedvelobaSi unda yofiliyo miRebuli am saxelmwifoebis geografiuli

    da geopolitikuri Taviseburebani.

    mniSvnelovania, rom “civi omis” periodSi atlantizmis mimdevrebmaswrafad auRes alRo samecniero-teqnikuri revoluciis axal miRwevebs,

    rac aisaxa kosmosuri da saaviacio teqnikis ganviTarebaze. am dargebis

    miRwevebma kiTxvis niSnis qveS daayena zRvaze dominirebis aucileblobis

    idea, radgan Sor manZilze moqmedi axali balistikuri raketebis

    gamoyenebis pirobebSi mravalricxovani flotiliis arseboba azrs

    kargavda. “atlantistTa” sasaxelod unda iTqvas, rom maT SesaniSnavadgamoiyenes teqnikis axali miRwevebi da isini Talosokratiuli ideebis

    samsaxurSi Caayenes. im dros, rodesac Telurokratiuli sabWoTa kavSiri

    pasiuri samxedro Tavdacvis mSeneblobiT iyo dakavebuli, aSS-m Seqmna

    kosmosuri lazeruli samxedro sistema, romlis meSveobiTac gadamwyvet

    samxedro upiratesobas miaRwia. am upiratesobam ganapiroba amerikis “civ

    omSi” warmateba, rasac moyva jer “perestroika”, xolo mogvianebiTsabWoTa kavSiris teritoriuli daSlac.

    1990-ian wlebSi atlantizmis Teoriam amerikaSi axali ganviTareba

    miiRo “neoatlantizmis” Teoriis saxiT. am samecniero mimarTulebis

    10 termini “Realpolitik” XIX s.-is SuaSi samecniero xmarebaSi Semoitana germanelmamecnierma ludvig fon roSem (Ludwig von Rochau). am mimarTulebis didi motrfiale iyonikolas makiaveli. realuri politikis praqtikuli gamoyenebis didostatad miiCnevagaerTianebuli germaniis pirveli kancleri oto fon bismarki.

  • 17

    mamamTavrad iTvleba cnobili amerikeli mecnieri samuel hantingtoni

    (Samuel Hantington).11 naSromSi “civilizaciaTa Sejaxeba” man gaanaliza,erTi mxriv, dasavleT-aRmosavleTisa da, meore mxriv, sazRvao da

    kontinenturi saxelmwifoebis urTierTobebi. hantingtoni mivida im

    daskvanmde, rom “atlantistebis” da “evrazielebis” dapirispireba

    civilizaciuri xasiaTisaa. misi azriT, dasavleTsa da aRmosavleTs

    Soris arsebobs mniSvnelovani kulturuli gansxvavebebi. kerZod, is

    aRniSnavda, rom dasavluri civilizaciisaTvis damaxasiaTebelia

    liberaluri demokratia, sabazro ekonomika, individualizmi, adamianis

    uflebebis primati, im dros, rodesac aRmosavleTisTvis niSandoblivia

    koleqtivizmi, tradicionalizmi, paternalizmi da a.S. hantingtonis

    azriT, dasavleTsa da aRmosavleTs Soris dapirispireba momavalSi kidev

    ufro gamwvavdeba, radgan am ukanasknelSi gaizrdeba religiuri da

    civilizaciuri faqtorebis roli.

    aRniSnuli situaciis gaTvaliswinebiT, hantingtonis rekomendaciiT,

    dasavleTma unda gaataros rigi RonisZiebebisa, rac uzrunvelyofs mis

    dominirebas, kerZod:

    gaafarTovos TanamSromloba amerikasa da dasavleT evropasSoris;

    ar dauSvas sxvadasxva geopolitikuri centrebs Soris iseTiTanamSromloba, romelic mimarTuli iqneba dasavleTis

    winaaRmdeg;

    mxardaWera aRmouCinos dasavlur civilizaciasTan im erebisintegrirebas, romlebic masTan axlos arian kulturuli

    orientaciiT;

    win aRudges lokaluri konfliqtebis globalur omebSigadazrdas;

    xeli Seuwyos dasavluri institutebis gaZlierebas msofliosmasStabiT;

    11 samuel hantingtoni (1927-2008 ww.). 18 wlis asakSi warCinebiT daamTavra ielisuniversiteti. doqtoris xarisxi moipova harvardis universitetSi. akademiuri saqmianobadaiwyo kolumbiis universitetSi, xolo 1963 wlidan sicocxlis bolomde muSaobdaharvardis universitetis profesorad. misi cnobili naSromebia: “mesame talRa:demokratizacia XX saukunis bolos” (1991 w.), “civilizaciaTa Sejaxeba” (1991 w.),“kultura moqmedebaSi: rogor ayalibeben Rirebulebebi sazogadoebriv progress” (2000w.).

  • 18

    SezRudos islamuri da konfuciuri saxelmwifoebis samxedroeqspansia sxva regionebSi.

    atlantizmis paralelurad viTardeboda mondializmis koncefciebi.

    kacobriobis gaerTianebis idea didi xania arsebobda, Tumca koncefciis

    saxe am ideam XX saukuneSi miiRo. daaxloebiT 150 wlis win frangma

    mecnierma kontma wamoayena kacobriobis sruli integraciis idea.

    kontamde 4 wliT adre marqsma da engelsma daaxloebiT aseTive azri

    Camoayalibes “komunistur manifestSi”, im gansxvavebiT, rom isini

    gaerTianebas sTavazobdnen mxolod muSaTa klass: "proletarebo yvela

    qveynisa SeerTdiT" – ase JRerda maTi lozungi. axali globaluri

    civilizaciis formireba araordinaruli idea iyo, romelic

    gulisxmobda msoflio xalxebis gaerTianebas saxelmwifoTa

    teritoriuli sazRvrebis moSlisa da erTiani saerTaSoriso mTavrobis

    Camoyalibebis gziT.

    meore msoflio omis Semdeg mondialisturi ideebis SemuSaveba

    amerikis SeerTebul StatebSic daiwyo. am koncefciis ganxorcielebaze

    muSaoben sxvadasxva mondialisturi organizaciebi, upirveles yovlisa

    “bildelburgis jgufi”. 1973 w. am jgufis liderebma Camoayalibes

    “sammxrivi komisia”. orive organizacias cnobili amerikeli bankiri

    devid rokfeleri xelmZRvanelobda. mondializmis proeqtis finansur

    centrebs, araoficialuri informaciiT, warmoadgenen msoflio banki da

    saerTaSoriso savaluto fondi. yvela am organizaciis mizani iyo

    mondializmis ideebis ganviTareba da ganxorcielebisaTvis xelSewyoba.

    komisiis inteleqtualurma centrma, romelsac zbignev bJeJinski (ZbigniewBrzezinski),12 xelmZRvanelobda Camoayaliba ramdenime varianti erTianmsoflio sistemaze gadasvlisa da am sistemaSi amerikis wamyvani rolis

    Sesaxeb. erT-erTi varianti iTvaliswinebda konvergencias, e.i. Serwymas,

    SeerTebas. konvergenciis Teoriis fuZemdeblad iTvleba rusuli

    warmoSobis amerikeli sociologi pitirim sorokini. 1970-ian wlebSi es

    Teoria gadaamuSaves kisinjerma da bJeJinskim. axali midgomis mixedviT

    12 zbignev bJeJinski – amerikeli mecnieri da sazogado moRvawe. daibada 1928 w.poloneTSi. jons hofkinsis univeristetis profesori. 1977-81 ww. aSS-is prezidentisjimi karteris administraciaSi msaxurobda saxelmwifo mdivnis erovnuli uSiSroebismrCevlia postze. avtori mravali cnobili naSromisa, maT Soris: “didi Cavardna: XXsaukuneSi sabWoTa kavSiris dabadeba da sikvdili” (1989 w.), “didi saWadrako dafa:amerikis batonoba da misi geostrategiuli imperativebi” (1997 w.), “arCevani: msofliobatonoba an globaluri lideroba” (2004 w.).

  • 19

    unda Seqmniliyo axali kulturul-ideologiuri civilizacia, romelic

    SeiTvisebda kapitalizmisa da socializmis ideebs. Tumca, komunisturi

    blokis da sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg konvergenciis Teoriamac

    dakarga Tavisi aqtualoba.

    komunisturi blokisa da sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg

    msoflioSi situacia radikalurad Seicvala. specialistebi da

    politikosebi iZulebulni gaxdnen gadaexedaT mondializmis jer kidev

    ganuxorcielebeli ideebisTvis. Sedegad, axali mondialisturi

    konceptebi praqtikulad erTdroulad iSva, rogorc amerikaSi, aseve

    evropaSi.

    aSS-Si popularuli gaxda axali mondialisturi koncefcia

    “samyaros dasasrulis” Sesaxeb, romlis avtoria amerikeli politologifrensis fukuiama. misi azriT, XX s.-is bolos msoflioSi damyarda

    amerikuli wesrigi, romelic efuZneba Tavisufal sabazro ekonomikas da

    liberalur-demokratiul Rirebulebebs. fukuiamas azriT, sabWoTa

    kavSiris da socialisturi sistemis arseboba kapitalisturi samyaros

    ganviTarebas racionalur marcvals aniWebda. komunisturi ideologiis

    damarcxebis Semdeg ki msoflio ganviTareba iracionalur relsebze

    gadavida. kerZod, daiwyo axali etapi msoflios Tanamegobrobis

    ganviTarebaSi, rac gulisxmobda mis srul integracias Tavisufali

    bazrisa da demokratiis garSemo. fukuiama amtkicebs, rom msoflio

    mravalpolaruli gaxdeba da mis marTvaSi wamyvan rols iTamaSebs

    saerTaSoriso organizaciebi, romlebic msoflio mTavrobis rols

    Seasrulebs.

    zogierTma evropelma mecnierma gaiziara fukuiamas ideebi da

    ganavrco isini. frangma mecnierma Jak atalim, romelic prezident

    fransua miteranis mrCeveli iyo, Camoayaliba “geoekonomikis” koncefcia.

    am koncefciis mixedviT msoflioSi Camoyalibdeba sami mZlavri

    ekonomikuri centri: amerikuli (moicavs orive amerikas), evropuli

    (evrokavSiris teritoria) da wynari okeanis (iaponia, CineTi, singapuri,

    taivani da a.S.). es centrebi gadainawileben msoflios ekonomikuri

    gavlenis mxriv da maT Soris adgili ar eqneba aSkara dapirispirebas.

    atalis azriT, swored geoekonomika da ara geopolitika gaxdeba axali

    msoflio wesrigis ganmsazRvreli faqtori.

    atalis ideebi ganaviTara italielma mecnierma karlo santorom.

    fukuiamasagan gansxvavebiT is miiCnevs, rom msoflio mravalpolaruli

    ar iqneba. orpolaruli msoflios dangreva, santoros azriT, msoflios

    civilizaciur kataklizmebamde miiyvans, kerZod gaizrdeba erovnuli

  • 20

    TviTSegneba da gabatondeba nacionalizmi, gansakuTrebiT aRmosavleT

    evropaSi, ruseTSi, “mesame samyaros” qveynebSi. amas Sedegad moyveba didi

    qveynebis rRveva, lokaluri da regionuli omebi da amis Sedegad

    msoflio miva erTiani mTavrobis Seqmnis ideamde. aRsaniSnavia, rom

    santoro erTdoulad iziarebs, rogorc hantingtonis, aseve fukuiamas

    ideebs.

    mTlianobaSi, SeiZleba iTqvas, rom neomondializmisa da

    neoatlantizmis msoflmxedvelobebi, miuxedavad bevri gansxvavebebisa,

    erTnairad ganixilavs msoflios momavals, sadac centraluri adgili

    ukavia msoflio mmarTvelobis Semnis sakiTxs. XVIII s.-Si aRmocenebuli

    es idea jer kidev Camoyalibebis procesSia. misi mTavari mamoZravebeli

    Zalaa globalizacia, xolo xelSemSleli – eri-saxelmwifoebi.

    1990-iani wlebidan moyolebuli geografiul da sxva socialur

    mecnierebebSi mtkiced moikida fexi amerikuli poststruqturalizmis

    pirmSom - kritikulma geopolitikam.

    kritikuli geopolitika gamodis im sabaziso konceftidan, romadamianebs droTa ganmavlobaSi uyalibdebaT garkveuli codna,

    warmodgenebi, ideebi geografiuli adgilebis Sesaxeb. es ideebi

    zegavlenas axdens da ganapirobebs kidec maT qcevas da arCevans.

    kritikuli geopolitika amtkicebs, rom adgilebTan mimarTebaSi

    politikuri gadawyvetilebebis miReba aris ara marto politikosebis da

    saxelmwifo moRvaweebis prerogrativa, aramed Cveulebrivi adamianebis

    uflebac. geopolitikis kritikuli frTis warmomadgenlebi miuTiTeben,

    rom moqalaqeebi da maTi gaerTianebebi sul ufro da ufro intensiurad

    axdenen aRniSnuli uflebis realizacias.

    zogadad, kritikuli geopolitikis warmomadgenlebi akritikeben

    klasikuri geopolitikis Teoretikosebs imis gamo, rom am ukanasknelebs

    politikuri movlenebis ganmsazRvrel Zalad bunebriv–geografiuli

    faqtorebi miaCndaT. “klasikosebis” mixedviT politikuri procesebi

    viTardeba bunebis kanonebis, e.i. geografiuli determinizmis logikis

    safuZvelze. saxelmwifo ganixileba, rogorc socialuri organizmi,

    romelic ibadeba, viTardeba, e.i. ierTebs axal teritoriebs an piriqiT,

    sxva saxelmwifos nawili xdeba, iSleba, “kvdeba” (wyvets arsebobas).

    klasikuri geopolitikis mixedviT gamodis, rom nebismieri politikuri

    movlena, mag. omi gamowveulia bunebriv-geografiuli kanonebiT da ara

    politikuri liderebis gadawyvetilebebiT. sxva sityvebiT, rom vTqvaT

  • 21

    klasikuri geopolitika praqtikulad ugulvebelyofs sivrcis socialur

    warmoSobasa da Sinaars.

    wina TavebSi aRiniSna (ix. gv. ##), rom dRevandeli geopolitika

    gamoirCeva, rogorc saxelmwifo, aseve arasamTavrobo aqtorebis

    simravliT. bevr SemTxvevaSi imis dadgenac ki Znelia, Tu romeli aqtori

    ra rols TamaSobs. ufro metic, Zneli gansasazRvria ama Tu im

    geopolitikur procesSi visi rolia ufro mniSvnelovani, samTavrobo Tu

    arasamTavrobo organizaciebis. amis gamo, amerikeli mecnieri kolin

    flinti Tanamedrove geopolitikuri procesebis daxasiaTebisas iyenebs

    termins “uwesrigo (areuli) geopolitika” (“Mess Geopolitics”) (Flint, 2006:208).

    kritikuli geopolitikis warmomadgenlebi akritikeben klasikur

    geopolitikas, imis gamo, rom es ukanaskneli cdilobda daexata

    gaubraloeburi suraTi saerTaSoriso sistemis funqcionirebis Sesaxeb.

    gavixsenoT, rom XIX s.-is bolos da XX s.-is daswyisSi gamoCnda bevri

    Teoria, romelic aRwerda, Tu rogor unda waremarTa politika ama Tu im

    qveyanas saerTaSoriso sistemaSi misi adgilisa da rolis damkvidrebis

    mizniT. kritikuli geopolitikosebi cdiloben xazi gausvan amgvari

    midgomas sisustes. isini amtkiceben, rom mcdeloba dainaxo msoflios

    politikis ganviTarebis modeli mxolod Seqmnili situaciebis aRweris

    safuZvelze, e.i. situaciuri codnis (Situated knowledge) gamoyenebiTaraswori daskvnebis gamotanamde migviyvans.

    postmodernistebi aRniSnaven, rom Tanamedrove geopolitikis

    amocanaa im resursebis, qmedebebis da reprezentaciebis identificireba,

    romlebic ganapirobeben teritoriis kontrols. isini xazs usvamen, rom

    teritoriis gakontroleba ufro farTo movlenaa, vidre saxelmwifos

    mier ganxorcielebuli praqtikuli qmedeba, Tundac omi.

    kritikuli geopolitika dResdReobiT warmoadgenilia ramdenime

    mimarTulebiT:

    - formaluri geopolitika ganixilavs akademiur da saeqsperto

    seqtorebSi SemuSavebul Teoriebsa da midgomebs;

    - praqtikuli geopolitika dakavebulia samTavrobo institutebisda misi calkeuli warmomadgenlebis moRvaweobisa da maTi

    gancxadebebis analiziT;

    - popularuli geopolitika swavlobs masobrivi kulturis

    (masmedia, literatura, xelovneba da sxva) im produqcias,

    romelic dakavSirebulia sazogadoebrivi azris formirebasTan

  • 22

    saerTaSoriso arenaze an sxva qveynebSi mimdinare politikuri

    procesebTan mimarTebaSi;

    - struqturuli geopolitika ikvlevs globalizaciis calkeuli

    procesebis zegavlenas Tanamedrove geopolitikuri

    koncefciebis SemuSavebaze.

    garda amisa, Tanamedrove geopolitikaSi (zogadad politikaSi)

    gansakuTrebuli adgili ukavia reprezentacias (Representations). is undagavigoT, rogorc geopolitikuri an sagareopolitikuri miznebisa da

    amocanebis sajaro warmodgena da maTi “pi-ari”. xSirad, reprezentacia

    gansxvavebulad warimarTeba qveynis SigniT da sagareo mimarTulebiT.

    saxelmwifos marTvis xelovnebis (Statemanship) kuTxiT erTmaneTisgan undaganvasxvavoT qmedeba da reprezentacia. mag., am saukunis dasawayisSi aSS-

    is da misi mokavSireebis samxedro operacia eraysa da avRaneTSi aris

    qmedeba, xolo brZola “globaluri terorizmis” anu “borotebis RerZis”

    winaaRmdeg aris reprezentacia (Flint, 2006: 16). qvemoT mocemuliareprezentaciis erT-erTi magaliTi erayis Tanamedrove istoriidan.

    CanarTi #

    erayis xelisuflebis mier mier kuveitis okupaciis da aneqsiis

    reprezentacia

    msoflioSi dResdReobiT 21 arabuli qveyanaa. maT Sorisaa

    respublikebi da monarqiebi, federaciebi da unitaruli qveynebi,

    sekularuli da Teokratiuli reJimebi. miuxedavad, aseTi daqsaqsulobisa

    arabTa erTobisa da solidarobis sakiTxi yovelTvis iyo zogadarabuli

    ideologiis erT-erTi centraluri sakiTxi.

    Tanamedrove arabuli nacionalizmi orgvaria. pirveli efuZneba

    arabTa politikur gaerTianebas. am ideologiis sulieri mamamTavari iyo

    egviptis prezidentis gamal abdel naseris (1954-70 ww.), romelic

    cdilobda praqtikuli nabijebi gadaedga am mimarTulebiT. naseri

    miiCnevda, rom arabTa erToba aucilebelia amerikuli, franguli da

    britanuli agresiis Sekavebis da isrelis winaaRmdeg brZolaSi, aseve

    arabTa miwaze mSvidobisa da keTildReobis damkvidrebisTvis. naseris

    azriT, arabuli erTianoba unda ganxorcielebuliyo samoqalaqo

    faseulobebis da ara tradiciuli islamis safuZvelze. am procesis

    nawilad unda ganvixiloT egviptisa da siriis gaerTianeba, romelic

    mxolod sami weli gagrZelda.

  • 23

    arabuli nacionalizmis meore mimarTuleba asaxavs dRevandel

    realobas. arabTa dayofa or aTeul saxelmwifod ganpirobebuli iyo

    istoriuli garemoebebiT. arabebi didi xnis ganmavlobaSi iyvnen

    osmaleTis imperiis nawili, Semdeg maTze gabatondnen britanelebi,

    frangebi da italielebic ki. arabul samyaroSi erovnul-

    ganmanTavisuflebeli moZraoba sxvadasxvagvarad mimdinareobda, amdenad

    gasakviri ar unda iyos is faqti, rom arabTa calkeul jgufebs

    sakuTari, rig SemTxvevebSi gansxvavebuli interesebic ki CamouyalibdaT.

    arabuli kulturuli identobis katalizatorad iqca israelis

    saxelmwifos Seqmna da Semdgomi periodis ebraul-arabuli omebi. 1967 da

    1973 wlebis israelis samxedro warmatebebis Sedegad rigma arabulma

    saxelmwifoebma israelTan samSvidobo xelSekrulebebi gaaforma. am

    faqtebma, garda imisa, rom Selaxa arabTa Tavmoyvareoba, aseve uaryofiTi

    zegavlena iqonia arabul erTianobaze.

    zemoT aRniSnul periodSi ori aTeulidan mxolod ori arabuli

    qveyana – erayi da siria - avlenda Riad mtrul damokidebulebas aSS-sa

    da israelis mimarT. orive qveyanaSi gabatonebuli iyo “baasis”13

    ideologia. is warmoadgenda nacionalizmisa da socializmis sinTezs.

    baasistebi mxars uWerdnen sekularuli, modernistuli saxelmwifos

    Camoyalibebas da uaryofdnen islamuri fundamentalis gzas. anti-

    amerikuli ritorika iqca erayis ZiriTad geopolitikur kodad,

    gansakuTrebiT sadam huseinis xelisuflebis saTaveSi mosvlis Semdeg. es

    ukanaskneli Seecada erayi eqcia arabuli samyaros liderad. 1980 w.

    erayma omi daiwyo iranTan, romelic 8 weli gagrZelda. aRsaniSnavia, rom

    am omSi amerikelTa simpaTiebi erayis mxareze iyo, radgan erTi wliT

    adre iranelma islamistebma daamxes Sah mohamed reza fehlevis pro-

    amerikuli reJimi. erayma am omSi ver miaRwia ramdenadme mniSvnelovan

    warmatebas da sadamma gadawyvita, rom aucilebeli iyo STambeWdavi

    geopolitikuri Sedegis momtani qmedebis ganexorcieleba.

    erayi da kuveiti osmaleTis imperiis nawili iyo, sanam me-19

    saukunis bolos didma britaneTma kuveitze de faqto proteqtorati ardaawesa. am regionSi britanelTa politikis mTavar prioritets

    sparseTis yuris kontroli warmoadgenda, im mizniT, rom aq ar

    gabatonebuliyo germania, romelic pirvel msoflio omSi osmaleTis

    samxedro-politikuri mokavSire iyo. germanias Cafiqrebuli qonda

    13 “baas” – arabuli socialisturi aRorZinebis partiis Semoklebuli saxelwodeba.

  • 24

    rkinigzis mSenebloba baRdadidan basramde, rac mas saSualebas miscemda

    erayis navTobi sparseTis yuris gavliT evropaSi gaetana. amis sapasuxod,

    britanelebma ganaxorcieles kuveitis sazRvrebis imgvari demarkacia,

    rom basras satransporto mdebareoba naklebad mniSvnelovani da

    mimzidveli gaxda. ase Seiqmna kuveitis Tanamedrove saxelmwifo.

    sadam huseins kuveitis istoriis Sesaxeb sxva miTi qonda

    momzadebuli. is Seecada msoflio Tanamegobroba daerwmunebina, rom

    kuveiti istoriuli erayis Semadgeneli nawili iyo, romlis centric iyo

    qalaqi basra. es sinamdviles ar Seesabameboda, magram istoriis

    falsificireba erayis mmarTvelisTvis saWiro iyo kuveitSi SeWris

    dasabuTebisTvis.

    realurad ki, erayis mier kuveitis okupacias da aneqsias

    geopolitikuri da geoekonomikuri mizezebi qonda. kuveiti msoflioSi

    navTobis erT-erTi msxvili mwarmoebelia. misi navTobis sabadoebis

    xelSi Cagdeba iranTan omiT dasustebu;l erays didi ekonomikur mogebas

    moutanda. garda amisa, erayi daepatroneboda sparseTis ubis im nawils,

    saidanac xdeba navTobis transportireba msoflios sxvadasxva kuTxeSi,

    rac aamaRlebda mis geopolitikur mniSvnelobas. da bolos, sadami

    pirvel realur nabijs gadadgamda arabuli samyaros liderobis

    mosapoveblad.

    aRniSnuli mizezebi, cxadia Riad ar gacxadebula. piriqiT, sadam

    huseinma kuveitis okupaciis erT-erT mizezad daasaxela palestinis

    sakiTxis mogvarebis survili. misi gancxadebiT, palestinelebi

    msoflioSi yvelaze daCagrul ers warmoadgendnen, romelTa miwebi da

    suvereniteti sionistebma miiTvises. sadamma wamoayena ultimatumi,

    romlis mixedviTac erayi manmade ar datovebda kuveits, sanam ar

    aRdgeboda palestinuri saxelmwifo da israeli ar daubrunebda mas

    warTmeul teritoriebs. am moTxovnis gasamyareblad, erayelebma

    israelis teritoriis ramdenime saraketo ieriSic ki ganaxorcieles.

    miuxedavad imisa, rom erayma am konfliqtSi sastiki marcxi iwvnia,

    zemoT aRniSnulma reprezentaciam Tavis saqme gaakeTa da sadam huseinis

    avtoriteti arabTa Soris mniSvnelovnad amaRlda. bevrma is gmiradac ki

    Seracxa, romelmac, maTi azriT didi vaJkacoba gamoavlina imiT, rom

    amerikul da sionistur Zalebs daupirispirda.

    warmodgenili magaliTi imis naTeli ilustraciaa, Tu rogor

    SeiZleba erovnuli an religiuri ideebiT manipulireba geopolitikuri

    da ekonomikuri miznebis miRwevisTvis. samwuxarod, msoflios

    politikuri istoria reprezentaciis araerT aseT magaliTs icnobs.

  • 25

    wyaro: Flint, 2006: 94-99

    mocemuli magaliTi sagulisxmoa ramdenime TvalsazrisiT.

    upirveles yovlisa, aSS-is administraciam ver gaiTvaliswina

    kulturuli (religiuri, eTnikuri) Rirebulebebis Zlieri roli

    erovnuli (am SemTxvevaSi civilizaciuri) mobilizaciis saqmeSi. Tumca,

    es ar mTavari. mniSvelovania is, rom amerikelma politikosebis

    geopolitikuri xedva ver gascda “klasikuri geopolitikis” naazrevs.

    mTlianobaSi, kritikuli geopolitikis warmomadgenlebi miiCneven, rom

    amerikis gadauWreli problema imaSi mdgomareobs, rom is rCeba

    klasikuri tipis imperiad da ar surs sakuTari Tavis gardaqmna.

    msoflio ki swrafad icvleba da moiTxovs axlebur da kritikul

    azrovnebas.

  • 26

    geopolitikuri epoqebi

    kacobriobis ganviTarebis istoria SeiZleba ganvixiloT, rogorc

    geopolitikur epoqaTa Tanmimdevruli cvla. yovel geopolitikur epoqas

    gaaCnia misTvis damaxasiaTebeli ZalTa balansi, gavlenaTa sferoebi,

    sagareopolitikuri interesebi, sazRvrebis cvlileba da a.S.

    Tanamedrove geopolitikuri epoqebi saTaves XVII s.-dan, kerZod

    vestfaliis xelSekrulebidan Caeyara. 1648 w. dadebulma samSvidobo

    xelSekrulebam14 wertili dausva kaTolikeebsa da protestantebs Soris

    30-wlian omebs saRvTo romis imperiaSi. yvelaze mniSvnelovania, rom am

    xelSekrulebam biZgi misca evropaSi axali samarTlebriv-politikuri

    wesrigis damyarebas, ramac, Tavis mxriv ganapiroba Tanamedrove

    saerTaSoriso urTierTobaTa sistemis formireba. vestfaliis sistemam

    daakanona saerTaSoriso urTierTobebis axali samarTlebrivi principebi,

    maT Soris:

    - gaaTanabra kaTolikeebisa da protestantebis religiuri

    statusi. Sesabamisad, gauqmda evropaSi adre moqmedi principi

    “religiur aRmsareblobas gansazRvravs xelisufleba”.

    - gauqmda germaniis imperatoris uzenaesobis statusi saRvTo

    romis imperiis teritoriaze. amieridan, am imperiaSi Semavali

    yvela qveynis monarqi Tanaswori uflebebiT sargeblobda.

    - Seicvala saerTaSoriso samarTlis subieqtebis cneba. Tu,

    manmade aseTad monarqi iTvleboda, amieridan evropuli

    samarTlis subieqti suverenuli saxelmwifo gaxda.

    - xazgasmuli iyo, rom saxelmwifo misdami rwmunebul

    teritoriaze srulad ganaxorcielebda sakuTar iurisdiqcias,

    rac niSnavda saxelmwifo suverenitetis principis saerTaSoriso

    aRiarebas.

    - Seicvala damokidebuleba aliansebisa da koaliciebis Seqmnas an

    gauqmebasTan dakavSirebiT. saxelmwifoTaSorisi urTierTobebSi

    manamade arsebuli sixiste warsuls Cabarda. axal pirobebSi

    evropul saxelmwifoebs saSualeba miecaT mokavSireebi SeerCiaT

    14 vestfaliis samSvidobo xelSekruleba moicavda or dokuments, romlebicoficialurad gaformda 1648 wlis 15 maiss da 24 oqtombers, Sesabamisad osnabriuksa damiunsterSi. orive SemTxvevaSi kaTolikur qveynebs warmoadgenda saRvTo romis imperia,xolo, protestantul qveynebs, Sesabamisad SvedeTis samefo da safrangeTi.

  • 27

    maTi erovnuli interesebidan gamomdinare (Peace of Westphalia.http://en.wikipedia.org/wiki/Peace_of_ Westphalia).

    “vestfaliis principebi” WeSmaritad revoluciuri iyo. rogorc,

    wina TavSi aRiniSna misma praqtikulma ganxorcilebam mniSvnelovnad

    ganapiroba Tanamedrove eri-saxelmwifoebis Camoyalibeba. garda amisa,

    saerTaSoriso praqtikaSi damkvidrda ZalTa balansis principi, romlismizani iyo, rom romelime qveynas (an qveynebis gaerTianebas) ar miscemoda

    saSualeba gamxdariyo dominanti Zala saerTaSoriso urTierTobebSi

    saerTaSoriso urTierTobebSi sxvasasxva saxis sistemebi arsebobs.

    danarTSi #? mocemulia saerTaSoriso sistemebis tipologiis erT-erTi

    magaliTi.

    vestfaliis geopolitikuri epoqa erTob sicocxlisunariani

    aRmoCnda. evropaSi ZalTa balansi praqtikulad ar darRveula Semdgomi

    150 wlis ganmavlobaSi.

    danarTi #

    ZalTa balansi

    ZalTa balansi politikuri realizmisa da neorealizmis sakvanZo

    cnebaa. saerTaSoriso urTierTobebis erT-erTma gamoCenilma

    Teoretikosma morton kaplanma (Morton Kaplan) Seqmna saerTaSorisosistemaTa tipologia, romelSic warmodgenilia eqvsi Semdegi saxis

    sistema:

    ZalTa balansis sistema. am SemTxvevaSi, kaplanis azriT,warmodgenili unda iyos minimum xuTi supersaxelmwifo, sxva

    SemTxvevaSi moxdeba misi transformacia bipolarul sistemad.

    xisti bipolaruli sistema, romelSic moqmedebs oriurTierTdapirispirebuli koalicia (bloki). aseTi sistemis

    pirobebSi saerTaSoriso politikur arenaze neitraluri an

    miumxrobeli saxelmwifoebis da, rac mTavaria saerTaSoriso

    organizaciebis roli praqtikulad minimumamdea dayvanili.

    moqnili bipolaruli sistema, romelic warmodgenilia aramarto saxelmwifoebiT, aramed, aseve blokebiTa an koaliciebiT.

    es sistema SeiZleba orgvari iyos, kerZod ierarqiuli, sadac

    koaliciaSi gamokveTilia erTi lideri-saxelmwifos roli da

    araierarqiuli, sadac koalicias ar yavs aSkara lideri.

  • 28

    universaluri sistema. saerTaSoriso urTierTobebSi wamyvanrols TamaSobs saerTaSoriso organizacia (dRevandeli

    situaciiT - gaero). dadgenilia da mkacrad aris daculi

    saerTaSoriso sistemis wesebi.

    saerTaSoriso ierarqiuli sistema. am SemTxvevaSi igulisxmeba,rom aRar arseboben eri-saxelmwifoebi da iqmneba erTiani

    msoflio marTveloba (mondialisturi proeqti).

    vetos sistema iTvaliswinebs, rom saerTaSoriso sistemisnebismier aqtors ufleba aqvs gamoiyenos vetos ufleba da

    dablokos gadawyvetilebis miReba. aseTi sistema gamoiyeneba mag.,

    gaeros uSiSroebis sabWoSi da euToSi (Kaplan, 1965: 21-50).

    zemoT mocemuli tipologiidan saerTaSoriso urTierTobebis

    istoria kargad icnobs pirvel ori sistemas. pirveli maTgani moqmedebda

    mag., msoflio omebs Soris periodSi, xolo mere - “civi omis” epoqaSi.

    danarCeni sistemebi Teoriuli xasiaTisaa.

    napoleonis omebis (1792-1815 ww.) Semdeg saerTaSoriso

    urTierTobebis sistemaSi mniSvnelovani cvlilebebi moxda, rac

    dafiqsirda venis kongresze (1814-15 ww.). aRsaniSnavia, rom venis kongress

    sxvagvarad “evropul koncerts” uwodeben, rac mianiSnebs mis

    mniSvnelobaze konkretulad evropis da zogadad msoflios politikur

    istoriaSi.

    venis kongresSi monawileoba miiRo yvela evropis yvela

    mniSvnelovanma politikurma aqtorma, garda osmaleTis imperiisa.

    pirvelad saerTaSoriso sistemis farglebSi Camoyalibda Zlieri

    saxelmwifos anu supersaxelmwifos (Superpower) cneba. aseTebadaRiarebuli iyo is oTxi saxelmwifo, romelmac monawileoba miiRo

    napoleon bonapartis damarcxebaSi, kerZod avstria, ruseTi, prusia da

    didi britaneTi da, aseve safrangeTi, romlis saTaveSi burbonTa

    dinastia dabrunda. sabolood gaformda mravalmxrivi diplomatia, ramac

    saTave daudo evropis koleqtiur usafrTxoebas. SemdgomSi am

    subkontinentze arsebuli mniSvnelovani problemebi ganixileboda da

    SeZlebisdagvarad wydeboda saerTaSoriso konferenciebze, mag., parizis

    (1856 w.), londonis (1871 w.), berlinis (1878 w.). amgvarma midgomam

    saSualeba misca evropelebs ZalTa balansi I msoflio omamde

    SeenarCunebinaT, Tumca XIX saukunis SuaSi ruseTs qonda mcdeloba es

  • 29

    balansi daerRvia. CanarTi # saSualebas gvaZlevs gavecnoT, Tu rogor

    moxerxda aRniSnul periodSi evropaSi ZalTa Tanafardobis SenarCuneba.

    venis kongresma SemoiRo diplomatiuri rangebi (elCi, konsuli da

    a.S.). saerTaSoriso praqtikaSi dRemde moqmedebs am kongresis mier

    miRebuli konvencia diplomatiuri xelSeuxeblobis Sesaxeb.

    vestfaliisagan gansxvavebiT venis forumma dauSva, rom saerTaSoriso

    urTierTobebis subieqti gamxdariyo ara marto saxelmwifo, aramed

    saxelmwifoTa gaerTianeba (koalicia).

    geopolitikuri TvalsazrisiT Zalze didi mniSvneloba qonda im

    faqts, rom venis kongresma daafiqsira msoflioSi Seqmnili axali

    teritoriuli realobebi, sxva sityvebiT Seiqmna evropul saxelmwifoebs

    Soris koloniebis danawilebis axali nusxa. venis kongresidan I

    msoflio omamde periodi istoriul-politikur kvlevebSi ganxilulia,

    rogorc venis geopolitikuri epoqa.

    CanarTi #

    yirimis omi: ZalTa balansis principi moqmedebaSi

    venis kongresidan daaxleobiT samiode aTwleulis Semdeg ruseTi

    Seecada daerRvia evropaSi arsebuli ZalTa balansi. ruseTis imperiam,

    romelmac Tavisi sazRvrebi aRmosavleTiT wynar okeanemde gaafarTova,

    moindoma dasavleTis mimarTulebiTac analogiuri manevri Caetarebina.

    ruseTi gansakuTrebul mniSvenlobas aniWebda mis teritoriul eqspansias

    Savi zRvis auzSi. dasustebuli osmaleTis imperiis damarcxebiT da

    konstantinopolis aRebiT ruseTi moipovebda dardanelisa da bosforis

    sruteebze kontrols. amis Sedegadadc Savi zRva gadaiqceoda ruseTis

    Sida zRvad, rac mas saSualebas miscemda srulad gaekontrolebina

    istoriuli “abreSumis gza”. ruseTs ufro Sors mimavali gegmebic qonda.

    is, aseve lamobda balkaneTze fexis mokidebasac, sadac mis mokavSireebad

    moiazrebodnen marTlmadidebeli slavi xalxebi – montenegroelebi,

    serbebi da makedonielebi. garda amisa, mis gegmebSi Sedioda

    teritoriebis gafarToeba samxreT kavkasiaSi, dunaispireTSi, baltis

    zRvis auzSi da Soreul aRmosavleTSic (kamCatka). am Canafiqrebis

    nawilis aRsrulebac ki, gansakuTrebiT Sav zRvasTan mimarTebaSi,

    ruseTs aqcevda evropis, Sesabamisad msoflio hegemonad (Зайончковский,2002: 23-35).

    ruseTis aRniSnuli geostrategiuli Canafiqri, cxadia, srul

    winaaRmdegobaSi modioda didi britaneTisa da safrangeTis interesebTan,

  • 30

    romlebmac 1953 w. oqtomberSi osmaleTTan erTad ruseTs omi

    gamoucxades, mas Semdeg, rac rusulma jarma daikava osmaleTis

    daqvemdebarebaSi myofi moldaveTi da valaxia. ruseTs imedi qonda, rom

    mis mier provocirebul omSi mas mxars dauWerdnen misi erTguli

    mekavSireebi avstria da prusia. magram, es ukanasknelebi, iseve, rogorc

    sxva evropeli erebi ruseTis evropaSi gabatonebis kategiriuli

    winaaRmdegebi aRmoCndnen. avstriam da prusiam Tavidan neitraliteti

    gamoacxades, xolo mogvianebiT britanelebTan da frangebTan

    gaerTiandnen ruseTis winaaRmdeg omSi. TiTqos logikas iyo moklebuli

    iyo imgvari aliansis Camoyalibeba, romelic gaaerTianebda tradilciul

    mtrebs, erTi mxriv, frangebs, xolo, meore mxriv, germanelebs da

    avstrielebs, magram am SemTxvevaSi amoqmedda realuri politikis

    principebi. aRniSnuli gaerTianeba Sedga, radgan am saxelmwifoebma maTi

    erovnuli interesebisTvis ufro did safrTxed miiCnies evropaSi ZalTa

    balansis radikaluri cvlileba, kerZod ruseTis saxiT axali hegemonis

    gamoCena (iqve: 134).

    yirimis omi dasavleT evropelebisa da osmaleTis sruli

    gamarjvebiT dasrulda. ruseTma dakarga garkveuli teritoriebi

    kavkasiaSi, gasasvleli mdinare dunaize, proteqtorati moldovasa da

    valaxiaze. rac mTavaria, parizis 1956 w. xelSekrulebiT ruseTs

    CamoerTva Sav zRvaze samxedro flotis yolis ufleba.

    amerikis SeerTebuli Statebi bunebrivia ar monawileobda venis

    kongresSi, magram, miuxedavad amisa Taviseburad gamoexmaura napoleonis

    omebis dasasruls. amerika respublika iyo da is imperializmis, ufro

    zustad kolonializmis winaaRmdeg gamodioda. is yovelTvis cdilobda

    daesustebina evropuli imperializmi. amerikelebma isargebles evropaSi

    omebiT gamowveuli politikuri qaosiT da mxari dauWires laTinuri

    amerikis xalxebis erovnul-ganmanTavisuflebel moZraobebs. 1922 w. aSS-ma

    aRiara argentinis, Ciles, kolumbiisa da meqsikis damoukidebloba

    (Blacksell, 2006: 156).1823 w. ivlisSi aSS-is saxelmwifo mdivanma jon quinsi adamsma (John

    Quincy Adams) gaakeTa gancxadeba, rom amerika (igulisxmeba, rogorcCrdiloeT, aseve samxreT amerika) Caketili iyo evropuli

    kolonizaciisTvis. “amerika amerikelebisaTvis” aseTi iyo am gancxadebis

    suliskveTeba. adamsis es idea leitmotivad daedo amerikis prezidentis

    jeims monros (James Monroe) 1923 w. 2 dekemebris yovelwliursaprezidento moxsenebas “amerikis mdgomareobs Sesaxeb” (“State of Union”)

  • 31

    kongresis winaSe. Tavis moxsenebaSi monrom xazgasmiT aRiniSna, rom

    evropelTa nebismieri mcdeloba aRadginon an daarson koloniuri

    mmarTveloba amerikaSi, amerikis SeerTebuli Statebis administraciis

    mier Sefasdeba, rogorc mis winaaRmdeg mimarTuli agresiis aqti, rac

    gamoiwvevs Sesabamis reagirebas. Tavis mxriv, aSS valdebulebas iRebda

    ar Careuliyo evropis saxelmwifoebis da arc maTi araamerikuli

    koloniebis saqmeebSi. es gamosvla mogvianebiT moinaTla, rogorc

    “monros doqtrina”.aRsaniSnavia, rom prezident monros agresiuli toni gamyarebuli

    ar iyo amerikis samxedro potecialiT, radgan imdorisTvis qveyanas ar

    gaaCnda ramdenamde angariSgasawevi sazRvao floti. magram, saqme imaSi

    iyo, rom aSS-is zurgs ukan idga im droisTvis WeSmaritad uZlieresi

    Talosokratiuli saxelmwifo – didi britaneTi. am ukanasknels

    praqtikulad ar gaaCnda koloniebi samxreT amerikaSi da cdilobda am

    regionSi espaneTisa da portugaliis poziciebis Sesustebas. amasTan,

    venis kongresis SeTanxmebidan gamomdinare did britaneTs ar SeeZlo

    dasaxelebuli qveynebis politikis winaaRmdeg aSkara galaSqreba.

    samagierod, am mizniT is aqezebda da zurgs umagrebda aSS-s. unda

    aRiniSnos, rom “monros doqtrinis” gaJRerebidan Semdgomi daaxloebiT

    erTi saukunis ganmavlobaSi didi britaneTi realur samxedro

    daxmarebas uwevda aSS-s (iqve: 157-158). samxreT amerikaSi espaneTisa da

    portugaliis hegemoniis dasasruli moaswavebda am kontinentze “ZalTa

    balansis“ damyarebas, rac mTlianad Seesabameboda britaneTis da aSS-is

    erovnul interesebs.

    mTlianobaSi, “monros doqtrinis” realizaciam mniSvnelovnad

    Seuwyo xeli jer laTinur amerikaSi, Semdgom ki mTels msoflioSi

    erovnul-ganmanTavisuflebeli moZraobebis gafarToebas da axali

    damoukidebeli saxelmwifoebis aRmocenebas. saerTaSoriso sistemis

    aqtorebad nel-nela mogvevlinen samxedro da socialur-eknomikuri

    TvalsazrisiT sustad ganviTarebuli qveynebi. miuxedavad imisa, rom

    isini gadamwyvet zegavlenas ver axdendnen msoflio politikaze, aSkaraa,

    rom maTi gamoCeniT saerTaSoriso sistemam gacilebiT mravalferovani

    xasiaTi SeiZina. XIX s.-is ganamvlobaSi es tendencia sul ufro da ufro

    met Zalas ikrebda, xolo I msoflio omis dasrulebis Semdeg man

    gansakuTrebuli ganviTareba miiRo.

    pirveli msoflio omi (28 ivlisi, 1914 w. – 11 noemberi, 1918 w.)

    manamade arsebuli omebisgan gamoirCeoda msxverplis, geografiuli

  • 32

    gavrcelebis, teqnikuri da finansuri resursebis gamoyenebis uzarmazari

    masStabebiT. am omSi daiRupa 12 mil. da daSavda 55 mil. adamiani

    (http://www.gazeta.ru/news/lenta/2008/11/11/n_1294259.shtml). sabrZolo moqmedebebisTaetri gavrcelda evropaze, axlo aRmosavleTze, afrikaze, CineTze da

    okeaneTis kunZulebze. samxedro operaciebSi monawileobda 30-ze meti

    saxelmwifos sajariso formirebebi.

    I msoflio omis ZiriTadi monawileebi iyvnen, erTi mxriv, germania,

    avstro-ungreTi, osmaleTis imperia da bulgareTi, xolo, meore mxriv,

    “antanta”: didi britaneTi, ruseTi da safrangeTi.globalur omis warmoSobas mravalmxrivi mizezebi aqvs. I msoflio

    omis mizezebidan SeiZleba gamovyoT teritoriuli, ekonomikuri da

    savaWro interesebi, militariziacia da avtokratia, ZalTa balansis

    darRveva. es ukanaskneli faqtoris mniSvneloba gadamwyveti aRmoCnda.

    XX saukunis dasawyisisTvis safrangeTma da didma britaneTma

    moaxerxes TavianTi zRvisiqiTa teritoriebis maqsimalurad gafarToeba

    ZiriTadad afrikisa da aziis koloniebis xarjze. analogiuri situacia

    Seiqmna ruseTTan mimarTebaSi, oRond im gansxvavebiT, rom ruseTis

    imperias kontinenturi gavrcelebis gamo kompaqturi xasiaTi qonda.

    koloniebis arseboba am imperiebis mniSvnelovan ekonomikur da savaWro

    potencials warmoadgenda, rac saboloo jamSi dadebiTad aisaxeboda

    metropoliebis mosaxleobis keTildReobaze. germania da avstro-ungreTi

    koloniebis anu klasikuri geopolitikis poziciidan “sasicocxli

    sivrcis” deficits ganicdidnen. dasustebuli da daSlis piras myofi

    osmaleTis imperiis monawileoba I msoflio omSi ki SeiZleba aixsnas,

    rogorc mcdeloba Seekavebina britanuli, franguli da rusuli eqspansia

    axlo aRmosavleTSi.

    I msoflio omis bolo fazaSi, kerZod 1917 w. TebervalSi ruseTSi

    adgili qonda jer burJuaziul revolucias, romlis Sedegadac daemxo

    monarqiuli mmarTveloba, xolo imave wlis oqtomberSi (axali stiliT

    noemberSi) socialistur revolucias. ruseTis saTaveSi movida ruseTissocial-demokratiuli muSaTa partia (ssrk komunisturi partiis

    winamorbedi) vladimer leninis meTaurobiT. axladSeqmnili bolSevikuri

    mTavrobis gadawyvetilebiT ruseTma SeaCera misi monawileoba omSi. am

    gadawyvetilebidan gamomdinare “socialisturi ruseTi” iZulebuli iyo

    misTvis damamcirebeli xelSekruleba (“brestis zavi”) gaeformebinagermaniasTan. omis dasrulebis Semdeg parizis xelSekrulebiT brestis

    zavi gauqmebulad gamocxadda.

  • 33

    I msoflio omis Sedegad daiSala oTxi imperia, kerZod osmaleTis,

    avstro-ungreTis, ruseTis da germaniis. amiT mniSvnelovani impulsa mieca

    evropis erTa TviTgamorkvevis process (ix. ruka #). Seiqmna avstriis da

    germaniis respublikebi. ZiriTadad samxreT slavebiT dasaxlebuli

    teritoriebi, maT Soris slovenia, montenegro, xorvatia SeuerTda

    serbiis samefos, romelic mogvianebiT iugoslaviad gardaiqmna.

    damoukidebloba gamoacxades belorusiam, ukrainam, ungreTma, dancigma

    (dRevandeli polonuri qalaqi gdanski da mimdebare teritoriebi),

    CexoslovakeTma, poloneTma, ungreTma, latviam, estoneTma, litvam,

    fineTma, saqarTvelom, azerbaijanma da somxeTma (1920-21 ww.-Si moxda am

    ukanaskneli sami saxelmwifos okupacia da aneqsia socialisturi

    ruseTis mier).

    safrangeTma germaniisgan daibruna elzasi da lotaringia da

    moaxdina saaris mxaris okupacia. italias ergo samxreT tiroli da

    istria. rumineTma SemoierTa yofili ungruli teritoriebi transilvania

    da samxreT dobruja. saberZneTis mflobelobaSi gadavida aRmosavleT

    Trakia. germaniis kuTvnili samxreT Slezvigi gadaeca daniis samefos,

    xolo zemo silezia - poloneTs. teritoriuli cvlilebebis

    paralelurad mniSvnelovani yuradReba daeTmo evropis satransporto-

    ekonomikur usafrTxoebas. am mxriv umniSvnelovanesi iyo Savi zRvis

    sruteebis demilitarizaciis faqti.

    paralelurad, omSi gamarjvebulma didma britaneTma da

    safrangeTma gaagrZeles koloniuri teritoriebis gafarToeba. mag.,

    safrangeTma daikava siria, kamerunisa da togos garkveuli nawilebi,

    xolo didma britaneTma erayi, palestina, tanzania da samxerT-dasavleT

    afrika.

    versalis xelSekrulebis ZaliT omSi damarcxebul germanias

    mniSvnelovani sanqciebi dauwesda: ganxorcielda rainis olqis

    demilitarizacia; mas aekrZala 100 aTasze ufro didi armiis Seqmna, aseve

    javSanteqnikis, samxedro gemebisa da TviTmfrinavebis warmoeba. germaniis

    samxedro sazRvao flotis didi nawili gamarjvebulma qveynebma

    dainawiles (http:// en.wikipedia.org/wiki/World_ War_I).zemoT aRniSnuli yvela geopolitikuri da sxva mniSvnelovani

    cvlilebebi gaformda versalis (parizis) 1918 wlis 28 ivnisis

    xelSekrulebiT, romelic ZalaSi 1920 wlis 10 ianvars Sevida. parizis

    forumis erT-erTi yvelaze mniSvnelovani miRweva imaSi mdgomareobda,

  • 34

    rom man dasabami misca erTa ligis15 Seqmnas, romelic 1920 wels Seudga

    saqmianobas. amiT, msoflios istoriaSi dasrulda venis da daiwyo

    “versalis geopolitikuri epoqa”.

    erTa ligam ver miaRwia did warmatebebs. man ver SeZlo SeeCerebina

    sabWoTa kavSiris da nacisturi germaniis mier evropis mTeli rigi

    damoukidebeli qveynebis okupacia-aneqsia da, zogadad – Tavidan

    aecilebina meore msoflio omi. liga garkveul periodSi 58 wevrs

    iTvlida, magram misi daSlis momentSi masSi mxolod 23 organizacia iyo

    darCenili. erTa ligis mTavari sisuste imaSi mdgomareobda, rom masSi

    arasdros ar gawevrianebula aSS, xolo sabWoTa kavSiris moRvaweobam am

    organizaciis farglebSi mxolod xuTi weli (1934_1939 ww.) gastana.

    saerTaSoriso sistemis uzenaes organoSi am saxelmwifoebis

    armonawileoba imis ZiriTadi mizezi gaxda, rom 1930-iani wlebis

    miwuruls evropaSi ZalTa balansi dairRva. gasaTvaliswinebelia, rom

    struqtura (sistema) srulfasovnad ver ifunqcionirebs, Tu is ganicdis

    mniSvnelovani elementebis deficits. aqedan, SeiZleba davaskvnaT, rom

    imdroindeli saerTaSoriso sistema jer kidev ar iyo iseTi pragmatuli

    da realisturi, rogoric dResaa.

    Tanamedrove mecnier-geografebi sinanuliT aRniSnaven, rom

    versalis saboloo dokumentis SemuSavebSi aSkarad SeimCneoda

    geografiuli midgomebis deficiti, riTac ase mdidari iyo venis

    xelSekruleba. es kidev ufro dasanania, Tuki gavixsenebT, rom parizis

    kongresis muSaobaSi sakmaod aqtiuri monawileoba miiRo amerikelma

    geografma aizia boumenma (ix. gv. ##). evropis axali politikuri rukis

    formireba warimarTa calkeuli qveynebis politikuri ambiciebis da ara

    sistemuri midgomis safuZvelze (amis erT-erTi magaliTi warmodgenilia

    # CanarTSi). mTel rig SemTxvevebSi, gansakuTrebiT ki sazRvrebis

    delimitaciis dros ar iyo gaTvaliswinebuli calkeuli teritoriebis

    mniSvnelovani istoriuli, eTno-demografiuli da geografiuli

    Taviseburebebi.

    CanarTi #

    15 erTa liga iyo gaeros winamorbedi saerTaSoriso organizacia. misi mTavar funqciebSiSedioda ganiaraRebis procesis warmarTva, konfliqtebis prevencia, koleqtiuriusafrTxoebis uzrunvelyofa, qveynebs Soris davebis gadawyveta, msoflioSikeTildReobis zrdis xelSewyoba da sxva. 1946 w. erTa ligam TviTlikvidaciiTdaasrula Tavisi moRvaweoba.

  • 35

    “kerzonis xazi”

    I msoflio omis bolos antantis wevrebma miaRwies SeTanxmebas

    poloneTis saxelmwifos aRdgenis Sesaxeb. amave SeTanxmebis safuZvelze

    poloneTis SemdagenlobaSi unda Sesuliyo teritoriebi, romelsac

    omamde flobdnen ruseTi, germania da avstro-ungreTi. versalis

    xelSekrulebaSi poloneTis dasavleT sazRvari mkafiod iyo dadgenili.

    samagierod, ver moxerxda da gadaido aRmosavleT sazRvris delimitacia.

    amis ZiriTadi problema imaSi mdgomareobda, rom es regioni, sadac

    cxovrobdnen polonelebi, litvelebi, ukrainelebi, belorusebi,

    ebraelebi, Tavisi mravaleTnikuri SemadgenlobiT gamoirCeoda.

    aRmosavleT sazRvris ararseboba 1919 w. poloneTisa da ruseTs

    Soris samxedro konfliqtis mizezi gaxda. imave wels saqme Caerien

    evropuli saxelmwifoebi da ganaaxles diplomatiuri molaparakebebi. am

    process evropelTa mxridan xelmZRvanelobda didi britaneTis sagareo

    saqmeTa ministri, lordi jorj kerzoni (George Curzon). britanelmadiplomatma oficialuri nota gaugzavna ruseTs, sadac misgan moiTxovda

    saomari moqmedebebis Sewyvetas da rusuli jarebis daxevas im

    warmosaxviT xazamde, romelic gadioda grodnos, brest-litovskssa da

    lvovs Soris. rTuli aRmoCnda am ukanasknelTan sazRvris dadgena.

    Tavdapirvel variantSi lvovi ruseTis teritoraze aRmoCnda, Tumca

    gegma “b”-s mixedviT is ukve poloneTs miakuTvnes.

    sazRvris delimitaciis ganxiluli gegma diplomatiis istoriaSi

    cnobilia, rogorc “kerzonis xazi”. es gegma praqtikulad srulyofilad

    asaxavda regionis eTno-demografiul situacias. sazRvris dadgenisas

    maqsimalurad iyo gaTvaliswinebuli eTnikuri ukrainelebis, litvelebis,

    polonelebis da belorusebis gansaxlebis Taviseburebebi.

    aRsaniSnavia, rom ruseTma ar miiRo evropelTa SemoTavazeba

    sakiTxis mSvidobiani gadawyvetis Sesaxeb da gaagrZela saomari

    moqmedebebi. es militaristuli kampania ruseTisTvis savalalod

    dasrulda. man dakarga ara marto is rasac sTavazobdnen, aramed sxva

    teritoriebic, romlebic mogvianebiT poloneTis SemadgenlobaSi

    gadavida.

    II msoflio omis dasrulebis Semdeg “kerzonis xazi” kvlav

    aqtualur sakiTxad iqca. 1945 w. sabWoTa kavSirsa da poloneTs Soris

    axali saxelmwifo sazRvari umniSvnelo cvlilebebiT kerzonis xazze

    (Tavdapirveli varianti) gavida da aRarasdros Secvlila.

    wyaro: Blacksell, 2010: 163-164.

  • 36

    evropaSi I msoflio omis Semdeg Seqmnili ZalTa myife balansi

    ociode weliwadSi dairRva. evropeli politikosebis uniaTobam da

    upasuxismgeblobam msoflio im katastrofis winaSe daayena, romelic II

    msoflio omis saxelwodebiTaa cnobili.

    II msoflio omi, romelic eqvsi wlis ganmavlobaSi mimdinareobda (1

    seqtemberi, 1939 w. – 2 seqtemberi, 1945 w.). es omi uprecedento iyo yvela

    im kritiriumiT, romliTac SesaZlebelia omis Sefaseba. II msoflio omSi

    CarTuli iyo 72 saxelmwifo; saomari moqmedebebi mimdinareobda

    msoflios sam kontinentze da oTxive okeaneze; omi Seexo Cveni planetis

    mosaxleobis 80%-s. es iyo pirveli da sabednierod, ukanaskneli

    SemTxvevaSi, rodesac gamoiyenebul iqna atomuri iaraRi. omma Seiwira 60-

    65 mil. adamianis sicocxle. daRupulTa naxevarze meti samoqalaqo piri

    iyo (http://en.wikipedia.org/wiki/World_War_II).mecnierebi mravlad asaxeleben im mizezebs, romelTa gamo

    SesaZlebeli gaxda globaluri omis gaCaReba. Tumca, yvela Tanxmdeba,

    rom ZiriTadi germaniis saTaveSi antihumanuri nacional-socialisturi

    partiis gamoCena iyo. meore mxriv, isic aRsaniSnavia, rom evropa didi

    xani ukmevda gundruks adolf hitlers da mis partias. mTeli

    civilizebuli msoflio, gansakuTrebiT ki evropa Tvals xuWavda im

    terorze, rac nacistebma germaniaSi ebraelTa mimarT ganaxorcieles.

    evropelebma aranairi yuradReba ar miaqcies adolf hitleris mier jer

    kidev 1925 wels gakeTebul gancxadebas imis Taobaze, rom germanias

    sWirdeba “sasicocxlo sivrcis” gafarToeba aRmosavleTiT. ufro metic,

    1938 wels didi britaneTis, safrangeTis, germaniisa da italiis

    liderebma xeli moaweres miunxenis SeTanxmebas, romlis ZaliTac

    CexoslovakeTis erT-erTi regioni – sudetebi germanias gadaeca. 1940 w.

    germaniam da sabWoTa kavSirma gaaformes paqti Tavdausxmelobis Sesaxeb,

    romelsac Tan erTvoda saidumlo oqmi. es saidumlo dokumenti

    safuZvlad daedo xelmomwer saxelmwifoebs Soris aRmosavleT evropaSi

    gavlenis sferoebis danawilebas. kerZod, Crdilo-aRmosavleT evropaSi

    maTi gavlenis zonebs Soris gamyof xazad miiCnies litvis CrdiloeT

    sazRvari. rac niSnavda, rom germania pretenzias acxadebda fineTze,

    estoneTsa da latviaze, xolo sabWoTa interesis sferod cxaddeboda

    litva. nacistebi da bolSevikebi SeTanxmdnen, aseve poloneTis

    teritoriis gayofaze. garda amisa, germaniam besarabia (dRevandeli

    moldovas nawili) sabWoTa kavSiris gavlenis sferod aRiara.

  • 37

    diplomatiur arenaze miRweulma warmatebebma germanias xel-fexi

    gauxsna samxedro agresiis ganxorcielebisTvis. ironiulia, rom

    nacisturma germaniam Tavisi saomari manqana mimarTa aramarto evropis

    mcire saxelmwifoebis, aramed safrangeTis, didi britaneTisa da sabWoTa

    kavSiris winaaRmdegac.

    II msoflio omSi “RerZul bloks” warmoadgendnen germania, iaponia,italia, TurqeTi, ungreTi, bulgareTi, fineTi, slovakeTi, erayi da

    formalurad kidev ramdenime saxelmwifo. “antihitlerul koaliciaSi”gaerTiandnen didi britaneTi (yvela Tavisi dominioniT), aSS, sabWoTa

    kavSiri, safrangeTi, iugoslavia, CineTi, dania, norvegia, belgia,

    nidelandebi da sxvebi.

    germaniam da misma mokavSireebma am omSi sastiki damarcxeba

    ganicades. 1945 w. germaniis qalaq niurnbergSi daiwyo procesi, sadac

    asamarTlebdnen nacist liderebs da hitleris droindel germanul

    samTavrobo da ideologiur organizaciebs. es. sasamarTlo procesi

    TiTqmis erTi weli gagrZelda. saerTaSoriso samxedro tribunalis

    ganaCeniT nacisturi germaniis 12 liders (maT Soris martin bormans

    dauswreblad) miesaja sikvdiliT dasja (CamoxrCobiT), xolo danarCenebs

    – sxvadasxva vadiT Tavisuflebis aRkveTa. ufro mniSvneloavni iyo is

    faqti, rom nacisturi ideologia kanongareSed gamocxadda.

    1946 w. germaniis qalaq pocdamSi gaiamarTa omSi gamarjvebuli sami

    mTavari saxelmwifos – sabWoTa kavSiris, aSS-is da didi britaneTis

    liderTa saerTaSoriso konferencia, romelmac imsjela evropis

    mowyobis gzebze. gamarjvebuli triumviratis gadawyvetilebiT germanias

    CamoerTva teritoriebi, romelsac is flobda 1937 wlis mdgomareobiT da

    isini daukanondaT safrangeTs, sabWoTa kavSirs (dRevandeli

    kaliningradis olqi) da poloneTs. mTlianobaSi germaniis

    teritoriulma danakargma omamdelTan SedarebiT 25% Seadgina. rac

    mTavaria, germania gaiyo or saxelmwifod. Tavis mxriv, poloneTma

    sabWoTa kavSiris sasargeblod daTmo garkveuli teritoriebi, romlebic

    1940 wlamde mis SemadgenlobaSi Sedioda. Tumca, poloneTi mainc

    mogebaSi darCa, radgan mierTebuli yofili germanuli teritoriebi

    infrastruqturiT da ekonomikurad gacilebiT ufro ganviTarebuli iyo,

    vidre is rac man ssrk-s dauTmo.

    II msoflio omiT dasrulda versalis da daiwyo pocdamisgeopolitikuri epoqa. am omis ZiriTadi Sedegi imaSi mdgomareobda, rom

    jer evropa, Semdeg ki mTeli msoflio or dapirispirebul ideologiur,

    ekonomikur da samxedro-politikur nawilad gaiyo. sabWoTa kavSirma

  • 38

    komunisturi reJimebi Seqmna praqtikulad yvela qveyanaSi, romelic

    germanuli okupaciisagan gaaTavisufla. poloneTi, CexoslovakeTi,

    ungreTi, rumineTi, germaniis demokratiuli respublika, bulgareTi da

    iugoslavia (es ukanaskneli ramdenime wlis Semdeg ganudga ssrk-s)

    sabWoTa kavSiris bunebriv mokavSireebad iqcnen. demokratiuli

    dasavleTisTvis es iyo arsebuli, magram miuRebeli realoba. jer natos

    (1949 w.), xolo oriode weliwadSi “varSavis paqtis” SeqmniT “gaformda”

    orpolaruli msoflio wesrigi. morton kaplanis klasifikaciis mixedviT

    es iyo xisti bipolaruli sistema, romelSic moqmedebda ori erTmaneTismimarT mkveTrad dapirispirebuli koalicia. maT Soris daZabuloba

    aTwleulebis ganmavlobaSi omis zRvarze balansirebda, Tumca

    sabednierod ar gadasula cxel fazaSi. politikis istoriis

    specialistebi 1945-91 wlebs samarTlianad uwodeben “civi omis” epoqas.

    CanarTi #

    “rkinis farda”

    termini “rkinis farda” jer kidev XIX s.-Si gamoiyeneboda, magram

    misi damkvidreba sayovelTaod miRebuli mniSvnelobiT dakavSirebulia

    didi britaneTis premier ministris uinston CerCilis saxelTan.

    1946 w. 5 marts CerCili q. fultonSi (misuri, aSS) sityviT gamovida

    vestminsteris kolejSi, sadac man aRniSna Semdegi:“evropis kontinentze Stetinidan triestamde, baltiis zRvidan adriatikis

    zRvamde ‘rkinis farda’ daeSva, ris miRmac aRmoCnda centraluri da

    aRmosavleT evropis yvela uZvelesi qveynis dedaqalaqi: varSava, berlini,praRa, vena16, budapeSti, belgradi, buqaresti da sofia. es Cinebuli

    qalaqebi Tavisi mosaxleobiT aRmoCnda iq, rasac me vuwodeb “sabWoTa

    gavlenis sferos”. yoveli maTgani ama Tu im formiT sabWoeTis mxridanganicdis ara marto zegavlenas, aramed moskovis Zalze da zog

    SemTxvevaSi usazRvrod mzard kontrols eqmemdebareba” (Wilde, 2012).

    “rkinis farda” evropis aramarto politikur, aramed

    mniSvnelovan geografiul barierad iqca. am barierma ramdenime

    aTwleuli iarseba, r