an sitwasyon kankababaihan asin deretsos:sarong giya manungodsa CEDAW

CEDAW convention on the elimination of all forms of discrimination against women

NCRFW UNIFEM CIDA

an sitwasyon kankababaihan asin deretsos:sarong giya manungodsa CEDAW

CEDAW convention on the elimination of all forms of discrimination against women

NCRFW UNIFEM CIDA

Original CEDAW brief in Englishwritten by

Olivia H. Tripon

Translated byMaria Leny E. Felix

Cover design byWomen’s Feature Service (WFS)

Published by

National Commission on theRole of Filipino Women (NCRFW)

UNIFEM CEDAWSouth East Asia Program-Philippines

With support from the

Canadian InternationalDevelopment Agency (CIDA)

Printed in the PhilippinesMarch 2006

MANUNGOD SA CEDAW

ANO AN CEDAW?An boot sabihon kan CEDAW iyo an Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women (Kombensyon sa Paghali kan Gabos na Porma nin Diskriminasyon kontra Kababahihan). Ini an inaapod na internasyonal na kasuratan kan deretsos nin kababahihan. An CEDAW iyo an pinakaenot asin solamenteng internasyonal na tratado na komprehensibong sinisimbagan an deretsos kan kababahihan bako lang sa lado nin sibil asin politikal na aspeto, kundi magin an ekonomia, sosyal, kultural asin buhay pampamilya.

An CEDAW inadaptar kan United Nations General Assembly kaidtong Disiembre 18,1979 sa okasyon nin Dekada para sa Kababahihan kan UN. An Pilipinas nagpirma sa CEDAW kaidtong Hulyo 15, 1980 asin niratipikahan ini kaidtong Agosto 5, 1981.

An CEDAW iyo an ikaduwa sa mga tratado na kadakol an nagratipika (sunod sa Kombensyon sa Deretsos kan Aki) kon sain kan Marso 2005 uminabot na sa 180 na mga nasyon hali sa 191 na mga nagpirma o Estadong Partido. An tratado nagkaigwa nin kusog kaidtong Septiembre 3, 1981 o 25 nang taon sa 2006. Pero diit an nakakaaram sa tratadong ini.

TANO TA KAIPUHAN AN KASURATAN PARA SA DERETSOS KAN KABABAIHAN ?An preyambulo kan CEDAW nagpupunto sa nangyayaring mga diskriminasyon kontra kababahihan na nagpapahiling sa pagigin insupesyente kan mga makinarya nin pantawong deretsos na garantiyahan an pagprotehir sa pantawong deretsos kan kababahihan. An ’’diskriminasyon kontra kababahihan nagbabalga sa mga prinsipyo nin pagkakapatas sa deretsos asin respeto sa dignidad pantawo’’ na nag-uulang sa pagpartisipar kan kababahihan, sa patas na termino arog sa kalalakihan, sa gabos na mga linya nin kauswagan asin katoninongan.

ANO KON NAGPIRMA ASIN PIGRATIPIKAHAN KAN GOBIERNONG PILIPINAS AN CEDAW? Bilang sarong Estado Partido kan CEDAW, an gobierno kan Pilipinas minimidbid na nangyayari an diskriminasyon sagkod bakong pagkapatas sa kababahihan, asin kinakaipuhan an aksyon kan estado. An mga Estadong Partido obligado na Respetuhon, Protehiran asin Utobon an deretsos kan kababahihan. An mga ini hinuhurot na:

• Rebokaron an gabos na leyes asin mga gawi-gawi na nagdidiskriminar;• Magpasar nin kontra-diskriminasyon na mga polisiya, mga epektibong

mekanismo asin mga remedyo kun sain an kababahihan makakakua nin pagtanos sa mga binalgang deretsos;

• Itulod an pagkakapatas sa paagi nin mga maninigong rekurso kabali na an mga lak- dang, makakatabang na mga kondisyon asin apirmatibong mga aksyon;• Maggibo nin nasyonal na report kada ika-apat na taon manungod sa mga lakdang na ginibo bilang pag-utob sa mga obligasyon.

ISAY AN NAG-IIMBISTIGA SA MGA ESTADONG PARTIDO KON GINIGIBO NINDA AN SAINDANG PARTE?An United Nations minukna an Komite kan CEDAW na kompuesto nin 23 na mga eksperto na elehido kan mga Estadong Partido para repasuhon an mga report asin magtao nin mga rekomendasyon na kinakaipuhan gibohon asin ibareta sa masunod na peryodo. An Artikulo 21 kan Kombensyon nagtatao sa Komite nin poder na magpormular nin mga Pangkagabsan na Rekomendasyon. Ini mga autoritatibong interpretasyon kan mga probisyon sa CEDAW Kombensyon manungod sa deretsos kan kababahihan asin obligasyon kan mga Estado.An Komite kan CEDAW nagtitiripon duwang beses sa sarong taon sa New York asin nirerepaso an mga report kan mga nasyon sagkod mga representante nin mga bakong panggobiernong organisasyon na nagsusumitir man nin mga karelyebo o alternatibong report.

ANO AN DISKRIMINASYON KONTRA KABABAHIHAN?Boot sabihon kani iyo an anoman na paglain, pagsuway o paglimitar na ginigibo basado sa seks na may epekto o obheto na raoton o pawaran nin kamanondangan an pagmidbid, paghimati o pag-ehersisyo kan kababahihan, magin anoman an saindang estado sa pag-agom, basado sa pagkakapatas kan kalalakihan asin kababahihan, kan pantawong deretsos asin pundamental na mga katalingkasan sa politika, sosyal, kultural, sibil o iba pang linya. (CEDAW, Artikulo 1).

PANO MINAMAWOT KAN CEDAW NA PONDOHON AN DISKRIMINASYON ?• Minamawot kaini na makumpli an sustantibong pagkakapatas kan kababahihan.

Boot sabihon an mga gobyerno sinusugo na makakumpli nin mga aktwal na resulta sa buhay kan kababahihan.

• Dinadara kaini an prinsipyo nin Pang-estadong Obligasyon. Boot sabihon may obligasyon an estado sa kababahihan na dai kani puedeng butasan.

• Pinapangalad an mga aksyon asin polisiya na nagbubugtak sa kababahihan sa dis- bentaheng kamugtakan anoman an intensyon kani. • Sinusugo an mga Estadong Partido na bako sanang pugo lan an pagbalga

sa deretsos kan kababahihan nin mga institusyon kan estado asin mga opisyales kan gobierno, kundi magin kan mga pribadong indibidwal asin grupo.

• Pigmimidbid an mga impluwensya nin kultura asin tradisyon sa paglimitar sa paghemati kan kababahihan sa saindang eretsos, asin nag-aangat sa mga Estadong Partido na liwaton an mga paghuna-huna, kustombre asin mga pigtuodan na paghiro na nagdidiskriminar sa kababahihan.

SAIN NANGYAYARI AN DISKRIMINASYON SA SOSYUDAD NIN PILIPINAS ASIN PANO INI MASISIMBAGAN KAN CEDAW?

TRABAHO ASIN EMPLEYOSa nakalihis na sampulong taon, an porsyento nin partisipasyon kan kababahihan sa pangtrabahong puersa (Female labor participation rate/FLPR) padagos na nahuhuri sa LPR kan mga lalaki. Sa laog nin 1995 sagkod 2004, 50% an narehistrong LPR kan kababahihan mantang padagos na halangkaw sa 80% an LPR kan kalalakihan. (October Rounds of the Labor Force Survey LFS, NSO)

An empleyo base pa man giraray sa pagigin babayi o lalaki. Sa datos kaidtong 2004 mahihiling na mas dakol na kababahihan an yaon pa sa mga grupo nin okupasyon na makonkonsiderar na kasumpay kan saindang mga papel pangreproduktibo sa harong arog kan pagmanehar nin opisina, asin mga serbisyong propesyunal mantang an kalalakihan mas nakakulokar sa mekanisado sagkod darakulang industria. (LFS NSO)

An Pilipinong kalalakihan mas posibleng sweldohan asin nagsasadiring-empleyo mantang an kababahihan mas posibleng daing bayad na trabahador nin pamilya. Kaidtong 2004, 56% kan pamilyang trabahador mga babayi, mantang mga lalaki an 64% sa sweldohan asin may ganar na trabahador sagkod 67% an mga nagsasadiring-empleyo. Alagad, sa mga naka-empleyong kababahihan 50% an sweldohan asin may ganar na trabahador, 33% an nagsasadiring-empleyo, asin 17% an mga daing bayad na trabahador nin pamilya. (NSO)

Haros patas an lebel nin partisipasyon kan kalalakihan asin kababahihan sa panluwas na trabaho alagad an konteksto kan saindang partisipasyon magkaibang marhay. Kaidtong 2004, 51% kan numero nin mga trabahador sa luwas kan Pilipinas (Overseas Filipino Workers/OFW) mga babayi alagad an saindang average na kwartang pinapadara kada bulan nagrerepresentar sana nin 57% sa PhP 74,267 average na kwartang pinapadara kan kalalakihan. Nin huli ini ta an kababahihan mas posibleng mapaduman sa mga trabahong hababa an bayad asin pirming kulang an proteksyon. An surbey kaidtong 2004 pinahiling na sobra sa kabanga (55.8%) kan kababahihan na nagtrabaho sa luwas kan Pilipinas mga obrero asin daing gayong kapasidad teknikal (unskilled), mantang 27.7% kan mga lalaki nagtrabaho sa negosyo o haros kaparehong trabaho asin 29.9% an nagtrabaho sa planta sagkod tagapahiro kan mga makina/taga-asembol. (2004 Survey on Overseas Filipinos, NSO)

An Artikulo 11 kan CEDAW ginagarantiyahan an deretsos kan kababahihan na….• Magkaigwa nin patas na pag-abot sa trabaho, mga benepisyo, promosyon asin trening• Mabayadan nin patas basado sa trabahong ginigibo ninda• Proteksyon sa salud asin salbadong mga kondisyon sa pagtatrabaho• Bakasyon na konektado sa pagbabados asin suporta para sa mga serbisyong sosyal, na dai mawaran nin empleyo nin huli sa pangangaki o pag-agom

An mga Pilipinong nagtatrabaho sa luwas nin Pilipinas nasasakop kan UN Convention on the Protection of the Rights of All Migrants and Members of Their Families (Kombensyon nin UN para sa Proteksyon kan Deretsos nin Gabos na Emigrante asin Miembro kan saindang Pamilya) sagkod kan Magna Carta for Overseas Filipinos o RA 8042 na nagpoprotehir man sa mga iligal o dai rehistradong OFWs sagko pinalakbang an boot sabihon kan mga iligal na rekruter pati na mga sadiring tawo.

An Kababaihan sa impormal na sektor mayong benepisyo asin proteksyon, sagkod an kontribusyon ninda sa ekonomia dai nabibilang. An mga presenting ley na minaprotehir sa kababaihan sa lugar nin trabaho iyo an:

• RA 6972 Day care law• Paternity Leave• Mga Ley para sa impormal na sektor

• RA 7882 na minatao nin asistensya sa pangungutang kan kababaihan na kabali sa micro asin cottage business enterprises• RA 8289 “Magna Carta for Small Enterprises”• RA8425naminaestablisarsamicrofinancebilangestratehiyasapagbawassapag-

tios. Sa katapusan kaidtong 2003, sarong milyon an nakautang sa paagi kan manlaen-laen na mga institusyon kan microfinance, kadaklan saindakababahihan.

Mga Pangkagabsan na Rekomendasyon kan CEDAW• No. 13 – patas na bayad para sa trabaho na patas an balor• No. 16 – magbareta nin mga datos manungod sa problema kan kababahihan na da-

ing bayad an trabaho asin maggibo nin mga lakdang nganing magarantihayan an pagbayad, seguridad sosyal sagkod mga benepisyo.

• No. 17 – Pagsukol sagkod pagtaong kantidad sa mga daing bayad na aktibidadpangdomestiko kan kababahihan asin pagmidbid kani sa gross national product (GNP)

POLITIKA ASIN GOBYERNOAn resulta kan eleksyon kaidtong Mayo 2004 na pinaluwas kan Commission on Election (COMELEC) pinahiling na an average na proporsyon nin kababahihan sa mayor na mga elehidong posisyon dai masobra sa 17%.

• Tolo (3) sana an babayi sa 12 na senador asin 30 sana an mga babayi sa 200 na naelehir na representante kan mga distrito

• Sarong partylist para sa kababahihan (Gabriela) sa 16 na pwesto asin 4 na mga babayi sa 24 na representante kan party list• 15 sa 77 na Gobernador, 7 sa 77 Bise-gobernador asin 121 sa 725 na miembro kan board.• 15.4% asin 13.8% kan mga alkalde sagkod bise-alkalde mga babayi. 17.1%

kan ka gabsan na konsehal sa syudad asin munisipyo mga babayi.

Mas halangkaw an porsyento kan kababaihan na minaboto asin nanggagana sa eleksyon pero padagos na diit an saindang partisipasyon sa politika asin paggogobierno. Kaidtong 1998 asin 2001 na nasyonal asin lokal na eleksyon, an dikit na kandidatong kababahihan (20% kan enterong mga kandidato) na nagdalagan para sa pampublikong posisyon nanggana. Apisar kan halangkaw na dalagan nin asenso sa eleksyon, an Pilipinong kababahihan maluya pa man giraray an partisipasyon sa sektor pampubliko. Sa katotohanan lang, an maluyang akto kan kababahihan kaidtong 2004 na eleksyon nagrehistro nin matarom na pagbagsak pagkatapos nin pagdagdag poon kaidtong 1995. (COMELEC)

An Ley manungod sa Partylist nagtao nin pag-asa sa kababahihan na makapartisipar sa lebel kan lehislatura alagad an pangnasyonal na rekisitos asin an kawaran nin impormasyon dawa sa mga botanteng babayi naresulta sa dai pagkakua nin mga puesto para sa Partido kan kababahihan. An mga organisasyon kan kababahihan naghuhurot nin 30% na tagama para sa kababaihan gikan sa mga partidong politikal asin iba pang elehido o pignombra na mga ahensyang nagmumukna nin mga desisyon.

An partisipasyon kan kababahihan sa hudikatura maluya pa man giraray.. An korte kan Shari’a , espesyal na korte ini para sa mga Ley kan Muslim, puro kalalakihan,

apuera kaidtong 1996 kun sain nagkaigwa nin sarong babaying huwes an Korte kan Shari’a. Abot kaidtong Marso 2004, apat an mga babayi sa 14 na mahistrado sa Korte Suprema.

Dawa mas dakol an kababahihan sa burukrasya orog na sa teknikal asin ikaduwang- lebel, garo dai pa man giraray ninda napapasa an kisameng salming. 53% kan 1.45 milyong opisyal nin gobierno kaidtong 1999 kababahihan alagad kadaklan sainda yaon sa ikaduwang – lebel na posisyon (71.9%). 34% sana kan kababahihan an eEmpleyado asin an kalalakihan mas posibleng mga klerk o tagapagmanehar/ehekutibo. (Civil Service Commission)

An partisipasyon kan kababahihan sa mga unyon nin negosyo nabawasan maghale sa 59.6% kaidtong 1996 sa 34.2% kaidtong 2000. An liderato nin kababahihan sa unyon nagbaba man hale sa 35% kaidtong 1998 sagkod sa 25.6% kaidtong 2000. (NCFRW)

An CEDAW ginagarantiyahan an deretsos kan kababahihan na…• Magboto, magkandidato asin magkapot nin pampublikong posisyon sa

gabos na lebel nin gobierno (art.7)• Magpartisipar sa bakong mga pang-gobiernong organisasyon asin mga

asosasyon na may pakiaram sa pampubliko sagkod politikang buhay nin nasyon (art.7)

• Magkaigwa nin oportunidad na irepresentar an gobierno sa internasyonal na lebel asin magpartisipar sa trabaho nin mga internasyonal na organisayon (art.8)

POPULASYON ASIN REPRODUKTIBONG SALUD • Mayong polisiya manungod sa reproduktibong salud• 20.5% kan kasal na babayi dai nasisimbagan an pangangaipuhan para sa

mga kontraseptibo nganing mapag-ultan o maplano an saindang pamilya (2000 Family Planning Survey)

• Lmitado an pag-abot sa mga suplay, impormasyon asin mga serbisyo manungod sa artipisyal na kontraseptibo sa ibang syudad asin probinsya na nagtutulod sana nin natural na pagpaplano nin pamilya.

• Sa Pilipinas, kada sarong oras igwang 46 na kaso nin peligrosong aborsyon na iligal an pakagibo. UNFPA)• Sa oro-aldaw, 10 na babayi an nagagadan huli sa pangangaki. (1998 NDHS)

An nakalihis na surbey sa pagpaplano nin pamilya (Family Planning Survey/ (FPS) nagpapahiling na 49.3% kan kababahihan an minagamit nin sarong klase nin kontrseptibo, asin an kontraseptibong ini mas posibleng makabagong pamamaagi. Sa mga ini, 35.1% an naggamit nin makabagong pamamaagi mientras na 14.2% an naggamit nin tradisyonal na pamamaagi. An pills iyo an nangengenot na kontraseptibo minasunod an esterilisasyon kan babayi, asin kalendaryo/ritmo. Maski na pinakalakop an distribusyon sa kondom asin mas madaling makua sa mga health center, haros diit sa 2.1& sana an naggagamit kani. (2004 FPS, NSO)

Kaidtong Septiembre 2005, an departamento kan salud nakakua nin 2,354 na report nin mga kaso manungod sa HIV Ab Seropositives poon kan ini magkolekta nin datos

kaidtong 1984. Sa mga ini, 862 an kababahihan. Sa kagabsan kan kasong HIV, 702 an masasabing nagin AIDS NA.

An CEDAW iyo sana an tratado sa deretsos pantawo na minaapirmar asin minasurog sa deretsos kan kababahihan sa mga serbisyong pangsalud kabali an pagkua sa gabos na klase nin pamamaagi sa pagpaplano nin pamilya.

An CEDAW ginagarantiyahan an deretsos kan kababahihan sa…• Komprehensibong mga serbisyong pangsalud, kabali an pagpapalano nin pamilya (art.12)• Pagdesisyon sa numero kan aki asin espasyo sa kada pagbabados (art.16)• Magkahiras na responsabilidad sa pagigin magurang o pagpapadakula nin mga aki (art.5,16)• Pangkagabsan na Rekomendasyon Numero15 – pag-ibitar sa

diskriminasyon kontra kababahihan sa mga estratehiyang pangnasyonal para sa pagpogol asin pagkontrol sa AIDS

Pending na Bill:

An HB 3773 o Responsible Parenthood and Population Management Act basado sa mga obligasyon kan nasyonal asin mga lokal na gobyerno na itao an mga pangenot na serbisyo kabali an pangenot na salud, reproduktibong salud, asin pagpaplano nin pamilya, na igwang mga penalidad na ipapataw para sa mga opisyal publiko na pinapangalad o tuyong nililimitaran an pagtao nin ligal, salbadong serbisyo medikal para sa pangataman kan reproduktibong salud kabali na an pagpaplano kan pamilya. An duwang aki kada pamilya bilang ideyal na sukol kan pamilya dai pigmamandar.

VIOLENCIA KONTRA KABABAHIHAN ASIN PAGTRAPIK Igwa nin manlaen-laen na mga dalagan sa numero kan mga kaso nin violencia kontra kababahihan hale sa mga ahensya nin gobyerno. An numero kan mga kaso nin violencia kontra kababahihan (VAW) na isinumbong sa polisya nadagdagan nin pitong beses, hale sa 1,100 kaidtong 1996 sa 7,382 kaidtong 2004. An pinakahalangkaw na mga kaso nin VAW (Violence Against Women) na nalista kan departamento nin polisya kaidtong 2001 uminabot sa 10,343. Alagad, an departamento nin social welfare nahiling na sa kagabsan may pagbaba sa numero kan kababahihan na yaon sa mas dipisil na sitwasyon na natawan serbisyo poon kaidtong 1999.

An listahan kan polisya asin social welfare parehong nagpapahiling na an pambabanog sagkod paglugos an pinakakomon na mga kasong pigsusumbong sa autoridad.

• 6 sa kada 10 kan mga nakasalbar sa insesto nagsabi na an saindang mga ina pigbabanog kan saindang mga ama

• 9 sa kada 10 na mga babaying binanog nakamati nin paglugos kan agom (marital rape)• 6 sa kada 10 na mga babaying nabanog namatean ini sa panahon nin

pagbabados (mga piling estatistiko manungod sa VAW kan Women’s Crisis Center 1995-98 na sinambit sa Philippine NGO Beijing + 10 report)

An VAW na konektado sa migrasyon saro nang seryosong problema kan Pipilinas, na iyo an may pinakadakol na mga babaying nagtatrabaho sa luwas kan nasyon. Poon kaidtong 1993-2002 igwa na nin 1,013 na mga naisumbong na kaso manungod sa pagtrapik nin mga tao, an Kanlungan nagreport nin 32 na mga kaso nin pagtrapik hale sa 170 na mga kasong sinerbisyuhan kaidtong 2004.

An CEDAW ginagarantiyahan an deretsos kan kababahihan na…• Magin libre sa gabos na mga porma nin violencia – ini man pisikal,

sekswal, emosyonal o pang-ekonomia (art. 6)• Magin libre sa gabos na mga porma nin pagtrapik sa kababahihan asin

eksplotasyon na dara nin prostitusyon (art. 6)• An Pangkagabsan na mga Rekomendasyon Numero 12 asin 19 – magreport

kan mga lehislasyon na pinapautob nganing maprotehiran an kababahihan kontra sa gabos mga klase nin violencia sa pang-oro-aldaw na buhay sagkod an pagkakaigwa nin mga suportang serbisyo.

Resolusyon lagpas sa sampulong-taon na repaso kan Beijing Declaration asin Platform of Action (Deklarasyon sa Beijing asin Plataporma nin Aksyon) – Halion an pangangaipuhan para sa pigtatrapik na kababahihan asin aking mga babayi sagkod an gabos na mga porma nin eksplotasyon, gibohon na krimen an pagtrapik nin mga tawo asin mag-adaptar nin ibang mga lakdang kabali an paaging mga biltaral asin multi-lateral na kooperasyon.

Mga Presenteng Ley • RA 7877 Anti-Sexual Harassment Law• RA 8353 Anti-Rape Law – pagtaas sa lugos o lupig bilang krimen kontra

persona; pinalawig an depenisyon kan lugos o lupig• RA 8505 Rape Victim Assistance Act• RA 6955 Anti-Mail Order Bride Law• RA 9262 Anti-Violence Against Women and Children• RA9208Anti-traffickinginPersonsAct

RURAL NA KABABAHIHAN Saro sa kada apat na kababahihan na nag-eedad 15-24 nagpoon nang magdara nin aki asin mas dakol an nakaistar sa mga rural na lugar, nakaantos nin pag-adal sa lementarya, sagkod kabilang sa mga tios na pamily (NDHS, 2003)

An Artikulo14 para sa rural na kababahihan nganing maseguro na sinda mapartisipar asin mabenepisyo sa rural na kauswagan. An CEDAW ginagarantiyahan an deretsos kan kababahihan na…

• Magpartisipar sa pagplano asin implementasyon kan kauswagan• Magkaigwa nin komprehensibong mga serbisyong pangsalud, kabali na an pagpaplano nin pamilya• Direktang magbenepisyo sa mga programang pangseguridad sosyal• Magkaigwa nin edukasyon sagkod trening, pormal sagkod bakong pormal asin punsyonal na literasiya• Magkaigwa nin patas na pag-abot sa mga oportunidad pangekonomia,

pautang, pasilidad sa pagtinda, maninigong teknolohiya asin patas na trato sa daga asin repormang agraryo

• Supesyente na kondisyon nin pagkabuhay – pagharong, sanitasyon, elektrisidad asin suplay nin tubig, lunadan sagkod komunikasyon.

KATUTUBO NA KABABAHIHANMay pangangaipo na irehabilitar asin pauswagon an mga lugar na may komplikto sagkod isabay sa sulog nin kauswagan asin sosyudad an mga Moro, sagkod mga tawong katutubo (indigenous peoples/IPs). (Situational Analysis of the Philippine Population, UNFPA 2005)

An mga Moro asin Lumad sa Mindanao nakasapo nin pangsosyo-ekonomiang paggilid, kawaran nin daga, maluyang pangenot na mga serbisyo asin hababang literasiya. Nin huli sa mga impluwensya nin tradisyonal na kultura, an kababahihan asin aking babayi mas grabe an sitwasyon. Mientras tanto sa Cordillera, na saro sa limang pinakatios na rehiyon sa nasyon, an IPs, orog na an kababahihan minapahiling kan naggagrabeng kamugtakan sa pagtios.

An Artikulo 14 kan CEDAW aplikable man sa katutubo na kababahihan na may dagdag na proteksyon sa saindang kultura asin pighalian na mga lahi.

Resolusyon lagpas sa sampulong-taon na repaso kan Beijing Declaration asin Platform of Action

• Maseguro an entero asin epektibong partisipasyon kan katutubo na kababahihan sa implementasyon, pagsusog asin pagsubaybay kan PFA asin Millennium Development Goals (MDGs)

• Inaapodan an mga gobierno, saralak na mga ahensya nin gobyerno, pribadong sektor asin sosyudad sibil na maggibo nin mga lakdang nganing maseguro an enterong partisipasyon kan katutubo na kababahihan sa gabos na aspeto nin sosyudad.

KABABAHIHAN NA MAY NAIIBANG-KAKAYAHAN Kaidtong 2000 Sensus, may 942,098 na inilistang nagsapo nin sarong pagkabaldado o iba pa, na naglanggkaw nin 2.5% poon kaidtong 1995. An kababahihan na may mga pagkabaldado nalangkawan nin diit an kalalakihan (50.2% versus 49.8%), kabaliktaran sa dalagan kaidtong 1995 kon sain an kalalakihan uminabot sa 51.1% an mga tawo na may pagkabaldado. Mas dakol an kababahihan sa mga maluya an paghiling, haros buta na asin may diperensya an pagdangog. An mga babayi na may pagkabaldado nagsasapo nin dobleng diskriminasyon huli sa saindang espesyal na pang-oro-aldaw na pagbuhay-buhay.

An CEDAW ginagarantiyahan an gabos na deretsos arog kan sa normal na mga babayi kaiba an espesyal na mga imprastruktura siring kan mga rampa sagkod kasilyas para sa kababahihan asin kalalakihan na may pagkabaldado.

• Pangkagabsan na Rekomendasyon Numero 18 – na an mga Estadong Partido matao nin impormasyon manungod sa mga baldadong babayi sa saindang mga report sagkod an mga lakdang na ginibo nganing mahampang an saindang partikular na sitwasyon, kabali an espesyal na mga lakdang nganing maseguro na igwa sindang patas na pag-abot sa edukasyon asin empleyo, mga serbisyong pangsalud asin seguridad pangsosyal asin maseguro na puede sindang magpartisipar sa gabos na mga aspeto kan sosyal asin kultural na buhay.

ORYENTASON SEKSWAL An mga bakla asin tomboy dai pigtutugutan na magpakasal. Nin huli kani dai sinda puedeng makakua kan mga sosyal asin ligal na deretsos nin kasal na mag-agom sa pagsadiri sagkod pag-eredar, seguro asin iba pang benepisyo, pag-ampon asin iba pa.

Mayo pa nin dawa sarong ley sa nasyon na naprotehir sa mga tawo sa diskriminasyon basado sa saindang sekswal na oryentasyon (ISSA, 2004 Sexual and Reproductive Health and Rights, Reference for advocacy in the Philippines)

An Artikulo 3 kan CEDAW ginagarantiyahan an pangenot na deretsos pantawo asin mga pundamental na katalingkasan

• Artikulo 5 na sinisimbagan an paghali sa mga pagdaog-daog asin mga gawi-gawi na basado sa ideya nin kahababaan o superioridad kan arin man na seks o an mga kinamatahan na mga papel nin mga babayi asin lalaki.

• Artikulo 16 – an kababahihan magkakaigwa nin patas na deretsos asin responsabilidad arog kan kalalakihan sa gabos na bagay na konektado sa pag-agom asin relasyon pampamilya

• Artikulo 6 na naggagarantiya sa deretso na magin libre sa gabos na mgporma nin violencia – ini man pisikal, sekswal, emosyonal, sa utak o ekonomia

AN KABABAHIHAN ASIN ARMADONG KOMPLIKTO An mayor na mga epekto sa kababahihan sa lokal na lebel kabali an dislokasyon sa ekonomia, hararom na pagmati nin kawaran seguridad, sekswal na pang-uuyam o atake, pagtastas sa tradisyonal na mga estrukturang pangsosyal asin mga relasyon sagkod an pagpaluya o pagbungkag sa mga organisasyon kan kababahihan. (NCRFW 1993 study)

Poon kaidtong 1980-99, an Komisyon para sa Deretsos Pantawo nakalista na nin haros 100 na mga kaso nin violencia kontra kababahihan – puersadong pinahali sa saindang mga harong asin mga baryo nganing mag-istar sa mga sentro nin ebakwasyon huli sa mga insidenteng konektado sa komplikto poon kaidtong Enero-Nobiembre 2001 (NCRFW)

An Lumad, Moro asin mga Kristyanong kababahihan parehong aktibong nagtatrabaho para sa katoninongan sa Mindanao huli ta sa dakol na aspeto sinda asin an saindang mga aki mga biktima nin armadong komplikto.

An Artikulo 6 kan CEDAW ginagarantiyahan an deretso na magin libre sa gabos na mga porma nin violencia – ini man pisikal, sekswal, emosyonal, sa utak o eokonomia.

• Deklarasyon para sa Proteksyon kan Kababahihan asin Kaakian sa mga Emerhensya asin Armadong mga Komplikto

MGA DERETSOS NA GINAGARANTIYAHAN KAN CEDAW• Deretso sa dekalidad na edukasyon (mga artikulo 10 &14)• Deretso sa komprehensibong mga serbisyong pangsalud, kabali an

manungod sa pagpaplano nin pamilya (mga artikulo 11, 12 & 14)

• Deretso na makakua nin pautang asin iba pang mga porma nin pampinansyang pagpapautang (mga artikulo 13 & 14)

• Deretso na magbali sa dibersyon, pakawat asin iba pang mga aktibidad pangkultura (mga artikulo 10, 13 & 14)• Deretso na magdesisyon manungod sa numero nin mga aki asin sa espasyo sa pagbabados (artikulo 16)• Deretso sa magkahiras na responsabilidad sa pagigin magurang o

pagpapadakula nin mga aki (mga artikulo 5 & 16)• Deretso na magkaigwa nin patas na pag-abot sa mga trabaho, mga

benepisyo asin seguridad sosyal (mga artikulo 11 & 14)• Deretso na mabayadan nin patas basado sa tarabahong ginibo ninda (artikulo 11) • Deretso na magin libre sa gabos na mga porma nin violencia – ini man

pisikal, sekswal, emosyonal, sa utak o ekonomia (artikulo 6)• Deretso na magin libre sa gabos na mga porma nin pang-ooripon asin

prostitusyon (artikulo 6)• Deretso na makaboto, magkandidato sa eleksyon asin magkapot nin

pampublikong posisyon (artikulo 6)• Deretso na irepresentar an nasyon sa internasyonal na mga pagtiripon (artikulo 8)• Deretso na magkua, magribay o manteniron an nasyonalidad asin syudadania (artikulo 9)

ANO AN GAMIT KAN CEDAW SA MGA TAGASUROG ASIN TAGAGIBO NIN POLISIYA

• Bilang tagapaggiromdon kan obligasyon nin Estado sa irarom kan CEDAW kon naghahagad nin ley na mareporma sa pagtao nin serbisyo o mga pagbabago sa sosyal asin pang-ekonomia na polisiya

• Bilang argumento sa pangdomestiko na litigasyon na an mga pangdomestikong leyes asin mga probisyon sa konstitusyon kinakaipuhan na interpretaron basado sa akseptadong mga prinsipyo nin pantawong deretsos

• Mga deretsos bilang mga target asin mga sukolan sa pagtasar kan progreso sa pangkauswagan na mga proyekto asin mga polisiya o sa prosedimiento nin pagreport

• Bilang basehan sa programang pang-edukasyon nin pagsasapoder sa kababahihan, mga aktibista, mga huwes, mga abogado, polisya, an media asin publiko.

KON GABOS MAGPALTOS, YAON PA AN OPSYUNAL NA PROTOKOL SA CEDAW (OP CEDAW)Kon an babayi nagprobar na maghagad nin pagtanos sa mga nabalgang deretsos sa gobierno asin nagamit na an gabos na mga pamamaagi o mekanismo, puede syang maghagad nin hustisya sa internasyonal na lebel sa paagi kan Opsyunal na Protokol sa CEDAW.

An OP-CEDAW inadaptar kaidtong Oktobre 6, 1999 asin nagkaigwang kusog kaidtong Disiembre 22, 2000. An Pilipinas nagpirma sa OP-CEDAW kaidtong Marso 21, 2000 asin ini niratipikahan kaidtong Nobiembre 12, 2003. Kan nakaaging Septiembre

2005, sa 180 na mga Estadong Partdo sa CEDAW, 72 na mga Estadong Partido an nag-uyon sa Opsyunal na Protokol. Ini bukas sana sa mga Estado Partido kan CEDAW pero opsyunal. An mga syudadano sana kan mga Estadong Partido na nagratipikar kan OP an puedeng makagamit kan nasambit na opsyun.

PANO NAGGAGANA AN OP-CEDAW May duwang mekanismo:

1. An prosedimiento sa komunikasyon – an mga indibidwal o mga grupo nasumitir nin petisyon direkta sa Komite kan CEDAW.

2. an prosedimiento sa imbestigasyon – an Komite kan CEDAW naimbestiga sa seryoso o sistematikong mga pag-aabuso sa deretsos kan kababahihan sa miembrong mga nasyon.

SAIN PUEDENG MAGPLANTAR NIN REKLAMOCommittee on the Elimination of Discrimination Against WomenC/o UN Division for the Advancement of WomenDepartment of Economics and Social AffairsUnited Nations Secretariat, 2 United Nations PlazaDC 2/12th floor, New York, NY 10017 USAFax: 1-212-963-3463Para sa mga giya asin mga prosedimiento pakibisitahon anwww.un.org/womenwatch/daw/cedaw/index.html

LALO PANG MAKANUOD MANUNGOD SA CEDAW1. UN website on the CEDAW Convention http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/2. OfficeoftheHighCommissiononHumanRightsConventiononthe Elimination of All Forms of Discrimination Against Women

http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/e1cedaw.htmhttp://www.unhchr.ch/html/menu3/b/21.htm

3. Peace Women – Women’s International League for Peace and Freedomhttp://www.peacewomen.org/un/ecosoc/CEDAW.html

4. OfficeoftheHighCommissiononHumanRights http://www.ohchr.org/english/countries/ratification/8.htm5. UnitedNationsEducational,ScientificandCulturalOrganization

– Social and Human Scienceshttp://portal.unesco.org/shs/en/ev.php-URL_ID=3944&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html

6. InternationalLabourOffice http://www.logos-net.net/ilo/150_base/en/instr/un_1.htm7. The People’s Movement for Human Rights Education http://www.pdhre.org/conventionsum/cedaw.html8. Eldis – The Gateaway for Development Information http://www.eldis.org/static/DOC2569.htm9. Amnesty International http://web.amnesty.org/pages/treaty-cedaw-eng10. Human Rights Watch http://hrw.org/campaigns/cedaw/

11. Asian Women’s Resource Exchange http://www.aworc.org/bpfa/pub/sec_h/pol00003.html12. CONVENTION ON THE ELIMINATION OF ALL FORMS OF

DISCRIMINATION AGAINST WOMEN (CEDAW)http://www.undp.org/rblac/gender/cedaw.htm

13. Toolkit for Womenhttp://www.earthsummit2002.org/toolkits/women/un-doku/otherun/cedaw.htm

14. The United States Committee for the United Nations Development Fund for Womenhttp://www.unifemusa.org/cedaw.html

15. Stop Violence Against Womenhttp://www.stopvaw.org/Convention_on_the_Elimination_of_All_Forms_of_Discrimination_against_Women4.html

16. IWRAW http://iwraw.igc.org17. IWRAW-AsiaPacific http://iwraw-ap.org

TAPUSON NA DISKRIMINASYONKONTRA KABABAHIHAN

“An diskriminasyoon kontra kababahihan nagbabalga sa mga prinsipyo nin pagkakapatas, mga deretsos pantawo asin dignidad pantawo”.

- Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (CEDAW/Kombensyon sa Paghali kan Gabos na mga Porma nin Diskriminasyon kontra Kababahihan)

Mientras na igwa na nin progreso sa kadaklan na mga nasyon sa pagpondo kan diskriminasyon kontra kababahihan, mayo pa nin sosyudad sa kinaban kun sain an kababahihan nakakamate nin enterong pagkakapatas sa kalalakihan. Sa paglaog niato sa ikaduwang siglo, an kababahihan sa gabos na parte kan kinaban padagos na nakikipaglaban kontra sa manlain-lain na mga porma nin diskriminasyon. Uya an mga ehemplong datos:

• Kababahihan an dos tersio (2/3) sa mga mangmang na tawo sa kinaban • Mas dakol na mga lalaking joven an nag-eeskuela komparado sa mga babaeng joven• An kababahihan doble an kantidad kan mayong bayad na trabaho komparado sa kalalakihan • An kababahihan naggaganar nin tolong kuarto (¾) sa piggaganar kan kalalakihan• An manungod sa salud kan kababahihan pirming piglilimanlimanan• An kababahihan kulang an representasion sa mga posisyon nin poder• An pagkuri sa kababahihan sarong pangkinaban na epidemia

Poon kan ini minukna, an United Nations nagbalangibog na sa pagkakapatas kan kababahihan asin kalalakihan. Sa nakalihis na mga taon, ini nagkombena nin apat na komperensyang internasyonal tanganing itulod an mga deretsos kan kababahihan. Ngonian igwa nin limang ahensya sa sistema kan United Nations na deboto sa mga isyu kan kababahihan: Commission on the Status of Women; Division for the Advancement of Women (DAW); United Nations Development Fund for Women (UNIFEM); asin United Nations Research and Training Institute for Women (INSTRAW). Igwa man komite kan mga panlaog na ahensya na siniseguro an koordinasyon asin integrasyon kan perspektibong gender sa mga programa sin polisiya kan United Nations.

Pinakaimportante sa gabos, an United Nations nag-adaptar nin mga internasyonal na instrumento bilang mga ligal na basehan sa pagkua kan pagkakapatas nin kalalakihan asin kababahihan. Urog sa gabos na ini iyo an Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women.

Kombensyon sa Paghali kan Gabos na mga Porma nin Diskriminasyon kontra Kababahihan (Convention on the Elimination of All Forms of

Discrimination against Women)

Inadaptar kan United Nations General Assembly kaidtong 1970, an Kombensyon sa Paghali kan Gabos na mga Porma nin Diskriminasion kontra Kababahihan (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination against Women) iyo an pinakakomprehensibong tratado manungod sa deretsos kan kababahihan. Pirming nilaladawan bilang internasyonal na kasuratan nin deretsos kan kababahihan, an kombensyon pig-establisar an mga ligal na obligasyon nganing mapondo an diskriminasyon.

An kombensyon nagmamandato para sa pagkakapatas kan kalalakihan asin kababahihan sa sibil, politika, ekonomia, asin kultural na deretsos. An kombensyon nag-oobliga na pondohon an gabos na mga porma nin diskriminasyon – sa publiko man o pribadong buhay, sa ley o sa oro-aldaw na pagkabuhay – sagkod na maako an enterong pagkakapatas kan kababahihan sa kalalakihan.

An kombensyon iyo an solamenteng tratado nin pantawong deretsos na nagpapatotoo sa deretsos reproduktibo kan kababahihan asin nagsesentro sa kultura asin tradisyon bilang mga puersa na nagpoporma kan mga papel nin kababahihan asin kalalakihan sagkod an relasyon pampamilya.An kombensyon nagkaigwang kusog kaidtong 3 Septiembre 1981, asin naratipikahan kan Nobiembre 1999 o pghunod kan 165 na mga Gobierno, na konosido bilang mga Partido Estado. Ini an ikaduwa sa mga internasyonal na tratado nin pantawong deretsos na dakol an nagratipika. An mga Artikulo 1 asta 16 kan kombensyon nagtukar nin mga espesipikong aksyon na gigibohon kan mga nasyon na nagratipika o naghunod sa kombensyon. An mga Artikulo 17 asta 30 pig-establisar an pamamaagi para sa implementasyon kan kombensyon.

Diskriminasyon (Artikulo 1)

An diskriminasyon kontra sa kababahihan iyo an anoman na paglaen, pagsuway o paglimitar basado sa seks na may epekto o obheto na raoton o pilayon an pagmidbid, pag-ehersisyo kan kababahihan, magin anoman an saindang estado pantawong deretsos asin pundamental na mga katalingkasan sa politika, ekonomia, sosial, kultural, sibil o iba pang aspeto.

Mga Polisiya (Artikulo 2)

An diskriminasyon kontra kababahihan sa gabos kaining mga porma kinokondena asin uyon an mga Estadong Partido na gibohon an mga minasunod : Magsusog sa prinsipyo nin pagkakapatas kan kalalakihan asin kababahihan

sa saindang konstitusyon nasyonal, mga koda sibil o iba pang leyes asin segurohon an pagrealisar sa prinsipyong ini.

Mag-adaptar nin mga maninigong leyes na pinapangalad an diskriminasyon kontra kababahihan. Magmukna nin mga husgado asin iba pang mga institusyon publiko para sa epektibong proteksyon sa kababahihan kontra sa diskriminasyon.

Segurohon an paghali sa gabos na mga akto nin diskriminasyon kontra sa kababahihan nin mga tawo, mga organisasyon o mga negosyo.

Abolisaron an gabos na presenteng leyes, mga regulasyon, kustombre asin mga gawi-gawi na nagdidiskriminar sa kababahihan. Rebokaron an gabos na mga probisyon penal na nagdidiskriminar sa kababahihan.

Garantiya sa mga Pangenot na Pantawong Deretsos asin mga Pundamental na Katalingkasan (Artikulo 3)

Uyon an mga Estadong Partido na maggibo nin mga maninigong lakdang, pati ley, sa gabos na aspeto nganing garantiyahan an mga pangenot na pantawong deretsos asin pundamental na katalingkasan kan kababahihan arog kan sa kalalakihan.

Mga Espesyal na Lakdang (Artikulo 4)

An mga temporaryong espesyal na lakdang na nagpaparikas sa pagkakapatas kan kababahihan asin gabos na mga lakdang na gigibohon para sa proteksyon maternal dai dapat hilingon na nagdidiskriminar.

Mga Papel kan Babayi asin Lalaki (Artikulo 5)

Gabos na mga Estadong Partido sa Kombensyon uyon na gibohon an mga lakdang na ini:

Magibo an paghali sa mga pagdaog-daog asin gabos na gawi-gawing basado sa ideya nin kahababaan o superioridad kan arin man na seks o kinamatahan na mga papel kan kababahihan asin kalalakihan.

Segurohon na an pampamilyang edukasyon tinutukdo an tamang pag-intindi sa pagbabados bilang sarong sosyal na punsyon kun sain an kababahihan asin kalalakihan sosyo sa responsabilidad sa pagpapadakula nin mga aki.

Prostitusyon (Artikulo 6)

Gabos na maninigong lakdang, pati ley, kaipuhan na magibo nganing pugolan an gabos na mga porma nin pagtrapik asin eksplotasyon sa kababahihan.

Politikal asin Pampublikong Buhay (Artikulo 7)

Sa patas na termino, an kababahihan asin kalalakihan sosyo sa politikal asin pampublikong buhay kan nasyon, sagkod sa deretso na:

• Magboto sa gabos na eleksyon asin pampublikong reperenda sagkod puedeng maelihir sa gabos na pampublikong ahensya o posisyon na elehido.

• Magpartisipar sa pagpormular nin mga panggobiernong polisiya, asinmagkapot ning posisyon sa gabos na lebel kan gobierno.

• Magpartisipar sa mga organisasyon na bakong panggobierno na may pakiaram sa pampubliko asin politikal na buhay kan nasyon.

Representasyon (Artikulo 8) An kakabahihan tatawan nin oportunidad na irepresentar an saindang mga Gobierno sa internasyonal na lebel, asin magpartisipar sa trabaho nin mga internasyonal na organisasyon.

Nasyonalidad (Artikulo 9)

An kababahihan arog kan kalalakihan magkakaigwa nin patas na deretsos na makakua, baguhon o mantenihon an saindang nasyonalidad asin an nasyonalidad kan saindang mga aki. Sa partikular, an pagpaagom sa nasyonal nin ibang nasyon dai enseguidang maaapektuhan an nasyonalidad kan agom na babayi.

Edukasyon (Artikulo 10)

An kababahihan arog kan kalalakihan tatawan nin patas na deretsos orog na sa:• Karera asin giyang bokasyonal• Kurikula, mga eksaminasyon, kwalipikadong mga paratukdo, asin mga

pasilidad sa laog kan eskuelahan sagkod ekipahe;• Koedukasyon kaiba an pagrepaso kan mga libro nganing mahali an mga kinatudan na konsepto;• Mga iskolarship asin tabang sa pag-adal;• Padagos na edukasyon, pati na mga programa sa literasiya;• Pag-ina sa porsyento nin mga babaying nagpopondo sa pageskuela;• Patas na oportunidad sa aktibong pagpartisipar sa mga pakawat asin pisikal na edukasyon;• Makakua nin impormasyon nganing maseguro an salud asin karahayan kan mga babayi, pati na mga giya manungod sa pagpaplano nin pamilya.

Empleyo (Artikulo 11)

Gigibohon an mga lakdang na mahali an diskriminasyon kontra sa kababahihan sa linya nin empleyo, asin maseguro an minasunod na deretsos:

• Na makatrabaho;• Parehong oportunidad sa pag-empleyo arog kan sa kalalakihan;• Libreng pagpili nin propesyon asin empleyo, sa paglangkaw kan posisyon, sa

pangtrabahong seguridad, asin sa gabos na mga benepisyo sagkod kondisyon sa serbisyo kaiba an pagresibe nin mga bokasyonal na trening asin otrong trening ;

• Sa patas na bayad, pati mga benepesyo, kaiba an patas na trato sa pagtarabaho, sagkod an patas na ebalwasyon sa kalidad nin trabaho;• Sa pangsosyal na seguridad;• Sa proteksyon pangsalud asin salbadong kondisyon nin pagtatrabaho.

Tanganing malikayan an diskriminasyon kontra kababahihan huli sa pag-agom o pagbabados, an mga Estadong partido magibo nin mga maninigong lakdang nganing:

Mapangaladan an paghali sa trabaho huli sa pagbabados, pangangaki o estado sa pag-agom; Maitulod an may bayad na bakasyon dara kan pagbabados o komparadong

mga benepisyo sosyal na dai maabot sa pagkawara nin empleyo, senioridad o mga sosyal na allowance;

Maenganyo an pagwaras nin mga serbisyo sosyal, orog na an konektadong mga pasilidad para sa pangangataman kan mga aki, nganing matabangan an mga magurang na ma kombinar an mga obligasyon pampamilya asin mga responsibalidad sa trabaho;

Makatao nin espesyal na proteksyon sa kababahihan sa panahon nin pagbabados kontra sa mga klase nin trabaho na probadong peligroso para sainda.

An makakaprotehir na lehislasyon kinakaipuhan na pana-panahon na repasuhon asin baguhon basado mga bagong sientipiko asin teknolohiyang kaaraman.

Salud (Artikulo 12)

May mga lakdang na kinakaipuhan gibohon nganing mahali an diskriminasyon sa linya kan pangangataman nin salud nganing maseguro na an kababahihan igwang patas na oportunidad sa pagkua nin mga serbisyo, pati na idtong may relasyon sa pagpaplano nin pamilya.

An mga maninigong serbisyo na konektado sa pagbabados, pagtenir sa pasilidad pangsalud asin pakatapos kan peryodo nin pangangaki itatao sa kababahihan, kaibahan na an supesyenteng nutrisyon sa panahon nin pagbabados asin pagpapasuso, kon kinakaipuhan libreng itatao an mga serbisyong ini.

Mga Pang-ekonomia asin Sosyal na Benepisyo (Artikulo 14)

Sa patas na basehan, an kababahihan asin kalalakihan magkakaigwa nin mga minasunod na deretsos:

Sa mga pampamilyang benepisyo; Sa mga pangungutang sa banko, pagsangra asin iba pang mga porma nin pam- pinansyang pag-utang; Sa pagpartisipar sa mga aktibidad pangdibersyon, mga kawat asin gabos na mga aspeto nin kulutral na buhay.

Rural na Kababahihan (Artikulo 14)

Tatawan nin atensyon an mga partikular na problema kan kababahihan sa mga rural na lugar asin mga espesyal na papel ninda sa pagdanay kan pang-ekonomiang buhay nin pamilya, kaiba an daing bayad na trabaho. Huli kaini, pinapangapudan an minasunod na deretsos :

Makapartisipar sa pagdetalye asin implementasyon kan mga planong pang- kauswagan sa gabos na lebel ; Magkaigwa nin oportunidad na makakua nin supesyenteng mga pasilidad

para sa pangangataman kan salud, kaiba an impormasyon, pagkonseho asin mga serbisyo sa pagpaplano nin pamilya ;

Direktang makabenepisyo sa mga programang pangsosyal; Makakua kan gabos na mga trening asin edukasyon, kaiba idtong

nagmamawot na dagdagan an saindang teknikal na kakayahan; Mag-organisa nin mga nagsasadiring-tabang na grupo asin mga kooperatiba

nganing makakua nin patas na pag-abot sa mga oportunidad pang-ekonomia;

Magkaigwa nin oportunidad sa pag-bot sa mga programa sa pagpapautang, mga pasilidad sa pagtinda, maninigong teknolohiya asin patas na trato sa daga asin repormang agraryo pati na an mga pamamaagi sa relokasyon na pangdaga;

Makamati nin supesyenteng kondisyon sa pagbuhay-buhay, orog na idtongmanungod sa pagharong, sanitasyon, elektrisidad asin suplay nin tubig, lunadan sagkod komunikasyon.

Ley (Artikulo18)

An kababahihan asin kalalakihan magigin patas sa lindong kan ley sa minasunod na mga aspeto: May parehong ligal na kapasidad arog kan sa kalalakihan asin an mga

oportunidad na ehersisyo an mga kapasidad manungod sa kontrata, pag-administrar kan pagsasadiri, siring man an mga pamamaagi sa korte asin husgado;

Gabos na mga kontrata asin iba pang ligal na mga instrumento na naglilimitar kan ligal na kapasidad kan kababahihan idedeklara na imbalido asin mayong saysay;

An kababahihan puedeng makahiro nin buelo asin libreng magpili nin istaran sagkod iirokan.

Pag-agom asin Pamilya (Artikulo 16)

An kababahihan magkakaigwa nin patas na deretsos asin responsabilidad arog kan sa kalalakihan sa mga bagay na manungod sa pag-agom asin relasyon na pampamilya, orog na:

Sa paglaog sa buhay may-agom; Sa pagpili nin maaagom; Sa panahon na kasal asin suway; Bilang mga magurang, anoman an estado nin pag-agom ; Buelong makapili kan bilang nin mga aki asin espasyo sa pag-aki sagkod

makakua nin impormasyon, edukasyon pati na rekurso para maehersisyo an deretsos na ini;

Manungod sa pagiging taga-bantay, pag-ataman, katiwala asin pag-ampon sa mga aki;

Magkaparehong personal na deretsos bilang agom na lalaki asin agom nababayi, kaiba an deretso na magpili ni apelyidong pampamilya, propesyon asin okupasyon;

Manungod sa pagsadiri, pagkua, pagmanehar, pagadministrar, paggamit asin pagbanga kan pagsasadiri o propriedad.

An minimum na edad sa pag-agom magigin espesipiko asin gigibohon na kompulsaryo an rehistrasyon kan kasal sa opisyal na rehistrador.

Paggibo na Magin Realidad an Deretsos: An Komite sa Paghali kan Diskriminasyon kontra Kababahihan (Artkulo 17-30)

An pagmato sa implementasyon kan Kombensyon ginigibo nin Komite sa Paghali kan Diskriminasyon kontra Kababahihan (o CEDAW)), na minukna kaidtong 1982. An Komite kompuesto nin 23 na miembro na elehido kan mga Estadong partido sa laog nin apat na termino, an basehan iyo na sinda mga eksperto ”na may halangkaw na katungdan moral asin may kakayahan sa linyang sinasakop kan Kombensyon”. Maski na sinda nominado kan saindang mga Gobierno, sinda nagseserbi sa indibidwal na mga kapasidad.

An Komite naghihirilingan nin duwang beses sa kada taon para sa tolong-semana na mga sesyon nganing repasuhon an progreso na nangyari sa mga nasyon na nagratipika o naghunod sa Kombensyon. Sa panahon kan repaso, an mga Gobierno nagpepresentar nin mga pangnasyon na report manungod sa mga lakdang na ginibo ninda bilang pagsunod sa mga obligasyon sa tratado. An mga report na ini sinusumite sa Komite pagkalihis nin sarong taon na an sarong nasyon magin sarong Estado partido asin maski sarong bes sa laog nin apat na taon. An laog kan kada report tinutukar kan mga miembro sa Komite asin kan mga representante kan mga Gobierno. An Komite nagreresibe man nin mga impormasyon hali sa mga bakong panggobiernong organisasyon. Basado sa repaso, an mga miembro kan Komite puedeng magtaong suhestyon para sa dagdag na aksyon kan espesipikong nasyon.

An Komite puede man maggibo nin mga pangkagabsan na rekomendasyon sa mga Estadong partido manungod sa mga pamamaagi nganing mahali an diskriminasyon kontra kababahihan. Ginamit na kaini an nasabing poder nganing masimbagan an mga lindong nin diskriminasyon na dai espesipikong nasakop kan Kombensyon, arog kan HIV/AIDS, asin violencia sa kababahihan (o VAW). Sa ultimong parte kan ika-benteng sesyon kaini kaidtong Enero 1999, an Komite nagkasararo sa 23 na pangkabilugan na mga rekomendasyon.

Mga Opsyonal na Protokol sa Kombensyon

Sarong opsyunal na protokol sa Kombensyon an inadptar kan General Assembly kaidtong Oktubre 1999. An Protokol tinotugutan an indibidwal na kababahihan o grupo nin kababahihan na nagamit na an gabos na remedyong lokal na direktang magpetisyon sa Komite manungod sa mga pagbalga kan saindang mga Gobierno. Tinotugutan man kaini an Komite na magkondukta nin imbestigasyon sa mga grabe o

sistematikong pag-aabuso sa pantawong deretsos kan kababahihan sa mga nasyon na Partido sa Kombensyon sagkod sa Opsyunal na Protokol.

Dibisyon para sa Pag-uswag kan Kababahihan

An Dibisyon para sa Pag-uswag kan Kababahihan sa United Nations (Division for the Advancement of Women o DAW), na nakabase sa New York, nagseserbisyo sa Komite para sa Paghali kan Diskriminasyon kontra Kababahihan. An DAW nakikipagkolaborar man sa iba pang parte kan United Nations nganing maitulod asin masuportahan an Kombensyon sagkod an trabaho kan Komite, asin maseguro na supesyenteng nasisimbagan an pantawong deretsos kan kababahihan sa gabos na pang-internasyonal na mga tratado.

Para sa dakol pang impormasyon manungod sa Kombensyon asin deretsos kan kababahihan, puede mong bisitahon an pangharong na pahina kan Dibisyon sa http://www.un.org/womenwatch/daw, o magpadara nin e-mail sa daw@un.org

O puede mong kontakon an:Development and Human Rights SectionDepartment of Public InformationRoom S-1040, United NationsNew York, NY 10017Tel: (212) 963-3771Fax: (212) 963-1186E-mail: vasic@un.org

An Buhay nin Kababahihan sa Lugar Relokasyon

Kadaklan kan kababahihan sa lugar relokasyon simple sana an minamawot - sadit na pedaso nin daga, harong na maiistaran sagkod disenteng hanap-buhay. Mga simpleng pangaturugan sa tahaw nin pagtios. “Dipisil an buhay sa lugar relokasyon, bakong supesyente an mga pangenot na serbisyo arog kan tubig asin kuryente…pirme ka pang hadit na pahalion giraray o ilipat sa ibang istaran,” segun ki Cleofe, Lisa asin Lydia na mga residente kan Barangay Cabangan, Syudad nin Tabaco, Albay. Nakapuesto sa habagat na weste kan Syudad nin Tabaco an Barangay Cabangan. Ini kompuesto nin pitong purok, may populasyon na 1,723 kun sain 881 an mga babayi asin 844 an mga lalaki, sagkod may distansyang 1,113 metros hali sa sentro kan syudad. Maski na parte kan syudad an barangay, an lugar konsiderado pa man giraray na rural an naturalesa o itsura.

Sa paagi kan pag-oorganisar na ginibo kan Federation of Tabaco Urban and Rural PoorOrganization,Inc.sagkodCommunityOrganizationofthePhilippinesEnterprise(COPE) Foundation, Inc. , an Purok 2 kan Barangay Cabangan ginibong lugar relokasyon kan lokal na gobierno para sa mga pamilyang pinalayas sa mga pribadong lote na dati nindang iniistaran. Kompuesto nin 43 na mga pamilya, an lugar may sukol na 9,897 metros kuadrado, 34 na mga harong, sagkod may populasyon na 133 kun sain 65 an mga babayi asin 68 an mga lalaki. An mga pamilya digdi nagharali sa Barangay San Roque Roadside, Cobo asin Tayhi. Kadaklan sa mga lalaki drayber nin padyak asin an iba man nagtitinda nin gunting, sundang, kutsilyo o iba pang gamit na gibo sa batbat. An iba man na mga babayi naggigibo nin bag na pigkontrata sainda kan mga kompanya na imbwelto sa industria nin abaka.

Asta ngonyan, dai pa man giraray napapakarhay an lugar relokasyon poon kan binalyo digdi an mga pamilya kaidtong 2002 kan lokal na gobierno nin Tabaco. An lugar haros laboy, gapo asin baybay pa man giraray. Mayong kuryente maski igwa nang instalasyon na harani sa lugar kun kaya gasera an gamit kan mga tawo. An tubig na gamit panghugas sa kusina, pambubo nin mga tanom asin panlaba pigkukua sa poso mantang an inumon na tubig sagkod pamparigos pigkukua ninda sa burabod na nasa sulong. Harayo an distansya kan burabod sa poso. Igwa nin duwang komon na kasilyas na pinagibo kan gobierno. Alagad, mayo ni saro man na harong an igwa nin pribadongkasilyastakaipuhanpanghagadonanpermisokanCityEngineeringOfficenganing maseguro na dai madadanyaran an burabod. An mga harong digdi gibo sa kahoy, semento, plywood, kawayan , trapal, nipa o anahaw. Mayo man nin imburnal kon kaya pirme sindang binabaha orog na kon may kalamidad ta nagsusulwak an tubig sa irigasyon, kaomahan asin mga kali. Maski na igwa man pigdestino na health worker para sainda, an health center ninda sakop pa kan Barangay Cobo na kasumpay kan Barangay Cabangan. Ini an rason kon tano ta an mga bulong, pagbakuna asin mga reperal o iba pang konsultasyon duman pa man giraray sa Barangay Cobo Health Center. Dipisil dumanan an lugar ta apuera kan raot an tinampo, mahalon an plete ta sa padyak sana inaabot na nin 25 asta 30 pesos.

Segun ki Edna, 45 anyos, may-agom asin ina nin walong aki, dati sindang residente kan Barangay Cobo. Naglipat sinda sa Barangay Cabangan ta pinalayas an pamilya nya sa dating pig-iistaran na pribadong lote. “Makulog sa boot na maghali sa lugar na pigdakulaan kan mga aki ko…mapagal an magparalipat-lipat nin harong…mayo ka nin katoninongan sa pag-isip…panuhon ta ini pobre kami.” An namamatian ni Cleofe, Lydia asin Edna pigsasapo man kan kagabsan na kababahihan sa lugar relokasyon. Uya an mga espisipikong epekto sa kababahihan kan buhay sa lugar relokasyon:

• Nin huli ta mayo pa nin de-gripong tubig sa kada harong kundi poso sagkod burabod sana, harayo an distansya kan oro-aldaw na pinagsasakduhan kan mga babayi. Huli kaini, dakol sainda an nagmamati nin mga kulog sa likod, puson asin iba pang parte kan lawas. Kaiba na digdi an maluyang sanitasyon o kalinigan sa kapalibutan asin lawas.

• Kulang an pagiging pribado sa paggamit nin kasilyas nin huli ta ini komon. Yaon an paghadit na sinda masiripan o mamolestya mientras na nagpaparigos, nag-iihi o nagkakasilyas.

• Kadaklan kan lugar talahiban pa asin magapo kon kaya bakong tuninong anpagturog kan kababahihan ta naghahadit sinda na sakaton nin halas. An pagkatakot na ini epekto kan paglaog nin mga halas sa nagkakapirang harong sa lugar.

• Pagnag-uuran, binabaha an lugar kon kaya dakol an may mga alipunga asin iba pang hilang sa kublit, idagdag pa an perwisyong dara sa saindang hanap-buhay o pag-eskwela kan mga aki.

• Bakong madaling dumanan o magluwas sa lugar ta kulang o bihira an transportasyon, Kadaklan padyak na mahal an bayad o 25-30 pesos an kada paglunad.

• Apuera kan kulang an oportunidad sa pagtatrabaho harayo sa mga lugar na puedeng pagkuanan nin pagbuhay.

• Nin huli ta mayo pa man Memorandum of Agreement (MOA) an mga residente asin lokal na gobierno, mayo pa nin kasegurohan na dai na sinda papahalion sa relokasyon. Maski na nagsumitir na sinda nin resolusyon sa Sanggunian kan ultimong kwarto kaidtong 2004 mayo pa man giraray aksyon.

• An dipisil na sitwasyon sa lugar relokasyon minaresulta sa tensyon asin pag- iriwal kan mga mag-agom kabali na an violencia sa kababahihan.

An sitwasyon na ini, segun sa COPE, resulta kan kawaran nin seguridad sa daga asin pagharong na saro sa mga dakulang problema kan kinapobrehan sa Rehiyon Bikol, orog na kan kababahihan. Sa paghiling kan COPE, dakulang katabangan kon maoutob

an probisyon kan Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women (CEDAW) manungod sa deretsos kan rural na kababahihan. An Artikulo 14 kan CEDAW ginagarantiyahan na tatawan nin atensyon an mga partikular na problema kan kababahihan sa mga rural na lugar asin mga espesyal na papel ninda sa pagdanay kan pang-ekonomiang buhay nin pamilya, kaiba an daing bayad na trabaho.

Sa partikularmente, pinapangapudan an minasunod na deretsos kan kababahihan: Makapartisipar sa pagdetalye asin implementasyon kan mga planong pangkauswagan sa gabos na lebel ; Magkaigwa nin oportunidad na makakua nin supesyenteng mga pasilidad

para sa pangangataman kan salud, kaiba an impormasyon, pagkonseho asin mga serbisyo sa pagpaplano nin pamilya ;

Direktang makabenepisyo sa mga programang pangsosyal ; Makakua kan gabos na mga trening asin edukasyon, kaiba idtong nagmamawot na dagdagan an saindang teknikal na kakayahan; Mag-organisa nin mga nagsasadiring-tabang na grupo asin mga kooperatiba

nganing makakua nin patas na pag-abot sa mga oportunidad pang-ekonomia;

Magkaigwa nin oportunidad sa pag-bot sa mga programa sa pagpapautang, mga pasilidad sa pagtinda, maninigong teknolohiya asin patas na trato sa daga asin repormang agraryo pati na an mga pamamaagi sa relokasyon na pangdaga;

Makamati nin supesyenteng kondisyon sa pagbuhay-buhay, orog na idtong manungod sa pagharong, sanitasyon, elektrisidad asin suplay nin tubig, lunadan sagkod komunikasyon.

Maski dipisil an buhay na mayong seguridad sa pagsasadiri nin daga asin pagharong, anmgaliderkababahihanarogniLornaChaveznaiyoanSecretaryGeneralkanBicolUrban Poor Coordinating Council – an kompederasyon kan gabos na pederasyon nin mgapeople’sorganization(POs),padagosnanakikilabanparamautobanderetsoskan kababahihan. Segun ki Lorna, “Iyo sana ini an paagi nganing magin totoo an simple ming mga pangaturugan…sadit na pedaso nin daga, harong na maiistaran, disenteng hanap-buhay sagkod matuninong na pagbuhay-buhay”.