ปีที่ 57 ฉบับที่ 4 ตุลาคม - ธันวาคม ...dmsc2.dmsc.moph.go.th/net/bdms/cover/FullText5742558.pdfป ท 57 ฉบ บท 4 ต ลาคม

ปท 57 ฉบบท 4 ตลาคม - ธนวาคม 2558 Vol. 57 No. 4 October - December 2015

ว กรมวทย พ 57 ( 4) ต.ค. - ธ.ค. 2558

(4) October - Decem

ber

วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย

วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยจดท�าโดยกรมวทยาศาสตรการแพทยกระทรวงสาธารณสขเพอเผยแพรผลงานวจยและแลกเปลยนความรดานวทยาศาสตรการแพทยทกสาขา

เจาของ กรมวทยาศาสตรการแพทยกระทรวงสาธารณสขทปรกษาดานบรหาร นพ.อภชยมงคล นางจรภรณบณยวงศวโรจน พญ.วารณจนารตน

ทปรกษาดานวชาการ ภญ.อมราวงศพทธพทกษ พญ.มยรากสมภ ภญ.ดร.จงดวองพนยรตน นางพมพใจนยโกวท ภญ.สภทราอมเอบ ภญ.ดร.สมลปวตรานนท ดร.ปนดดาซลวา

บรรณาธการ นางธรนารถจวะไพศาลพงศ

ผชวยบรรณาธการ นางเลาจนาเชาวนาดศย

คณะบรรณาธการ ศ.ดร.นพ.ประเสรฐเออวรากล ศ.ดร.อรษาสตเธยรกล ศ.ดร.พไลพนธพธวฒนะ ศ.พญ.พรรณปตสทธธรรม รศ.ดร.ภญ.พณทพยพงษเพชร ผศ.สชาดาไชยสวสด ดร.ดนยทวาเวช ดร.เดอนถนอมพรหมขตแกว นางสาวพรรณทพยตยพนธ ดร.สลกจตชตพงษวเวท ดร.อษาวดถาวระ ดร.บษราวรรณศรวรรธนะ นายศรศรมโนรถ นางกนกพรอธสข นางวชชดาจรยะพนธ ภญ.ดร.สภาณดวงธรปรชา

ฝายจดการ นางสาวน�าฝนนอยประเสรฐ นางสาวประสานจลวงษ

ก�าหนดออก ราย3เดอนอตราสมาชก ในประเทศปละ200.-บาท ตางประเทศปละ50.00เหรยญสหรฐอเมรกาส�านกงานวารสาร กรมวทยาศาสตรการแพทย 88/7ซอยตวานนท14ถนนตวานนทนนทบร11000 โทร.0-2951-0000 โทรสาร0-2951-1297พมพท หจก.อรณการพมพ 457/6-7ถนนพระสเมรแขวงบวรนเวศเขตพระนครกรงเทพฯ10200 โทร.0-2282-6033-4

theDepartmentofMedicalSciences,MinistryofPublicHealth.Itisdevotedtothedisseminationofknowledgeconcerningmedicalsciencesandthefacilitationofco-operationamongscientists.

ApichaiMongkol JurepornBoonyawongvirot

SupatraIm-Erb SumolPavittranon PanaddaSilva

TeeranartJivapaisarnpong

Pilaipanputhavathana PunneePitisuttithum

PunthipTeeyapant SalakchitChutipongvivate UsavadeeThavara BusarawanSriwanthana

quarterly. Annual subscription rate is ฿ 200.00 for domestic and.$50.00forallothercountries.

88/7SoiTiwanond14,Tiwanond Rd.,Nonthaburi11000,Thailand.Tel.0-2951-0000 Fax:0-2951-1297

AroonkarnphimLtd.,Part. 457/6-7PhraSumenRoad,Bangkok10200 Tel.0-2282-6033-4

วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยBULLETIN OF THE DEPARTMENT OF MEDICAL SCIENCES


สารบญหนา

นพนธตนฉบบ

การหาปรมาณ Imperatorin ในผลมะตมดวยวธ Ultra Performance 327Liquid Chromatography (UPLC) ดวงเพญ ปทมดลก อภรกษ ศกดเพชร พรธรรม เทยมเทยบรตน สรกาญจน ธนอรยโรจน ศกดวชย ออนทอง และณฉตรา จนทรสวานชย การพฒนาและทดสอบความถกตองของวธวเคราะหยาตกคางกลมควโนโลนในเนอสตว 341โดยเทคนค HPLC-FLD จราภา อณหเลขกะ และลดดา แกวกลาปญญาเจรญ

ขอก�าหนดทางเคมกายภาพของโกฐน�าเตา 352 กนยารตน ชลสทธ สรนยา จลศรไกวล และศภกร จนทรจอม คณสมบตทางเคมกายภาพของสมนไพรแกนแจง 364 สรดา ปงเมองมล เจษฎา กาศโอสถ วสฐศกด วฒอดเรก และสงคม วทยนนทน

รายงานจากหองปฏบตการ

การชวยเหลอผประกอบการน�าดมบรรจขวดและน�าแขงในพนทประสบมหาอทกภย 381 ป 2554 - 2555 ปยมาศ แจมศร ลดาพรรณ แสงคลาย และกรรณกา จตตยศรา

การศกษาสารเคมปองกนก�าจดศตรพชตกคางในผลสม 391 ทองสข ปายะนนทน จตผกา สนทดรบ วชาดา จงมวาสนา รตยากร ศรโคตร และวรวฒ วทยนนทดชนชอผนพนธ 401ดชนชอเรอง 409

CONTENTSPage

Original ArticlesQuantitative Analisis of Imperatorin in Bael fruit by Ultra 327Performance Liquid Chromatography (UPLC) Duangpen Pattamadilok Apirak Sakpetch Peradhama Thiemthieprat Sirikarn Thanaariyaroj Sakwichai Ontong and Nuchattra ChansuvanichDevelopment and Validation of Analysis Method for Determination 341of quinolone Drug Residues in Animal Tissue by HPLC-FLD Jirapa Unahalekhaka and Ladda Kaewklapanyacharoen Chemical and Physcial Specifications of Kot Namtao 352 Kanyarat Chonlasit Sarinya Julsrigival and Suppakorn Janjom

Physicochemical Properties of Maerua siamensis (Kurz) 364Pax Heartwood Sirada Pongmuangmul Jedsada Katosod Wisitsak Wuttiadirek and Sangkom Vittayanan

Laboratory Findings

Relief of Producers of Bottled Drinking water and Ice 381in Huge Flood Areas in 2011-2012 Piyamas Jamsri Ladapan Saengklai and Kanika Jittiyossara Study of Pesticide Residues in Oranges 391 Thongsuk Payanan Jitpaka Suntudrop Wischada Jongmevasna Rattiyakorn Srikote and Weerawut WittayananAuthor Index 401Title Index 409

วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยBULLETIN OF THE DEPARTMENT OF MEDICAL SCIENCES


บทบรรณาธการ

สวสดทานผอานวารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยทกทาน ส�าหรบวารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยปท 58 ฉบบท 4 ตลาคม-ธนวาคม 2558 น ไดมการปรบปรงรายชอบรรณาธการและคณะบรรณาธการใหมเพอใหเหมาะสมกบสถานการณปจจบน และมผเชยวชาญจากหนวยงานตางๆ มารวมเปนคณะบรรณาธการหลากหลายมากขน นอกจากน แลวกรมวทยาศาสตรการแพทยไดมแผนทจะปรบปรงกระบวนการรบและพจารณาบทความทมผสนใจสงมาตพมพใหมประสทธภาพและมคณภาพยงขนเพอประโยชนสงสดแกผอานทกทาน ซงหากทานผใดมขอแนะน�า หรอค�าตชมทเปนประโยชนตอการปรบปรงพฒนาวารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยน โปรดสงมาไดท [email protected]ทางคณะบรรณาธการยนดนอมรบดวยความขอบคณเปนอยางสง และขอขอบคณทกทานทสนใจตดตามผลงานวารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยดวยดตลอดมา

อนง ทางกรมวทยาศาสตรการแพทยรวมกบมลนธกรมวทยาศาสตรการแพทยไดก�าหนดการประชมวชาการวทยาศาสตรการแพทย ครงท 24 ประจ�าป 2559 ระหวางวนท 21-23 มนาคม 2559 ณ อาคารอมแพคฟอรม อมแพค เมองทองธาน ภายใตหวขอ “Smart Medical Sciences Smart Life: ใชชวตอยางชาญฉลาดดวยวทยาศาสตร การแพทย” ซงจะเปนหนงในเวททางวชาการทส�าคญทผเขารวมประชมจะไดรบทราบขอมล องคความร และเทคโนโลยใหมๆ ดานวทยาศาสตรการแพทยทเกยวกบนวตกรรมวทยาศาสตรการแพทย โรคตดเชอและไมตดเชอ การคมครอง ผบรโภคดานผลตภณฑสขภาพ การศกษาวจยสมนไพร และการพฒนาเครอขายหองปฏบตการทางการแพทยและสาธารณสขจากวทยากรทงในและตางประเทศ โดยผสนใจสามารถตดตามขอมลและสมครเขารวมการประชมไดทางเวบไซต กรมวทยาศาสตรการแพทย www.dmsc.moph.go.th ทงนเภสชกรและนกเทคนคการแพทยสามารถเกบคะแนนสะสมการศกษาตอเนองได

นางธรนารถ จวะไพศาลพงศ บรรณาธการ

นพนธตนฉบบ วกรมวทยพ2558;57(4):327-340

327วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย

ปท 57 ฉบบท 4 ตลาคม - ธนวาคม 2558

การหาปรมาณ Imperatorin ในผลมะตมดวยวธ Ultra Performance Liquid

Chromatography (UPLC)

ดวงเพญ ปทมดลก อภรกษ ศกดเพชร พรธรรม เทยมเทยบรตน สรกาญจน ธนอรยโรจนศกดวชย ออนทอง และณฉตรา จนทรสวานชย สถาบนวจยสมนไพร กรมวทยาศาสตรการแพทย ถนนตวานนท นนทบร 11000

Accepted for publication, 30 October 2015

บทคดยอ Imperatorin มฤทธทางชวภาพ เชน ตานออกซเดชน ตานเนองอก ขยายหลอดเลอด ตานการเกาะกลมของเกลดเลอด เปนตน เปนสารออกฤทธชนดหนงทพบในผลมะตม (Aegle marmelos (L.) Corrêa วงศ Rutaceae) ซงเปนสมนไพรทมการใชประโยชนทงทางยาและผลตภณฑสขภาพ แตยงไมมวธการควบคมคณภาพสมนไพรชนดน การศกษาน จงมวตถประสงคเพอพฒนาวธวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตมดวยวธ Ultra Performance Liquid Chromatography (UPLC) ซงสามารถสรปวธวเคราะหไดดงน การสกดตวอยางโดยการ relux ผลมะตม 1 กรม

ใน hexane ปรมาตร 50 มลลลตร เปนเวลา 30 นาท กรองและน�าสารสกดทไดมาระเหยแหง จากนนละลายกลบและปรบปรมาตรดวย methanol จนครบ 25 มลลลตร น�าสารละลายตวอยาง 3 มลลลตร มาวเคราะหดวยเครอง UPLC โดยใช BEH C18, 2.1 × 50 มลลเมตร, 1.7 ไมโครเมตร และใช 60% methanol เปน mobile phase อตราการไหล 0.5 มลลลตร/นาท ตรวจวดดวย PDA ทความยาวคลน 302 นาโนเมตร การทดสอบความใชไดของวธ พบวา calibration curve มความเปนเสนตรงในชวงความเขมขน 0.0402-0.2414 มลลกรม/มลลลตร มคา coeicient (R2) เทากบ 0.999896 คา %recovery อยในชวง 99.43-103.00% คา HORRAT ไดเทากบ 0.60-0.88 ม LOD และ LOQ เทากบ 0.0026 และ 0.0086 มลลกรม/มลลลตร ตามล�าดบ ซงแสดงใหเหนวา วธวเคราะหทพฒนาขนนมความเหมาะสม สามารถน�าไปใชเปนวธตรวจวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตม และสามารถน�าไปสการก�าหนดเกณฑปรมาณสารส�าคญในผลมะตมตอไป

Quantitative Analysis of Imperatorin in Bael Fruit by UPLC Duangpen Pattamadilok et al.

328วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยปท 57 ฉบบท 4 ตลาคม - ธนวาคม 2558

บทน�ามะตม (Aegle marmelos (L.) Corrêa วงศ Rutaceae) มชอสามญ ไดแก Bael Fruit Tree, Bengal

Quince และ Bilak ชอทองถน ไดแก กะทนตาเถร ตมตง ตม (ปตตาน) พะโนงค (เขมร) มะปน (เหนอ) มะปสา (แมฮองสอน)(1) เปนไมตนผลดใบ สง 10-15 เมตร กงกานมหนามแหลม ใบประกอบแบบขนนกปลายค มกม 3 ใบยอย รปไขถงรปร ดอกออกเปนชอกระจกหลวมๆ หรอเปนชอกระจะ ดอกสมบรณเพศ กลบเลยงและกลบดอกม 4-5 กลบ

สขาว มกลนหอม เกสรเพศผ 30-50 อน ยาวเทากลบดอก ผลสดเนอหลายเมลด ทรงกลมถงร เปลอกชนนอกหนาและแขง เปลอกชนในออนนมและฉ�าน�า จะเปลยนเปนแขงเมอผลสก เมลดทรงรแบน มจ�านวนมาก ฤทธทางเภสชวทยาของผลมะตม เชน ตานเชอแบคทเรย ตานเชอรา ตานไวรส ยบยงการหดเกรงของล�าไส รกษาแผลในกระเพาะอาหาร คลายกลามเนอเรยบ ตานฮสตามน ลดระดบน�าตาลในเลอด ลดไขมน ยบยงการเกด lipid peroxidation เปนตน(2)

การแพทยพนบานไทยใชผลมะตมแกแตยงไมสก สดหรอแหง ฝานบางๆ ชงรบประทานแกทองเสย แกบด

แกโรคกระเพาะอาหาร ฝาดสมาน เจรญอาหาร แกธาตพการ ขบผายลม บ�ารงก�าลง ผลแกสกทบใหเปลอกแตก

ตมทงลกกบน�าตาลแดง เปนยาระบายทอง แกรอนในกระหายน�า แกมกเลอด บดเรอรง และมการใชผลมะตมในพกด

“ตรผลสมฏฐาน” แกสมฏฐานแหงตรโทษ ขบลมตางๆ แกไตพการ

ภาพท 1 ผลมะตม

imperatorin หรอ marmelosin (ภาพท 2) เปนสารเคมทพบในผลมะตม เปนสารกลม furanocoumarin

มคณสมบตสามารถละลายไดในน�ารอนแตไมละลายในน�าเยน ละลายไดใน chloroform, benzene, alcohol, ether และ petroleum ether สาร imperatorin มฤทธทางชวภาพหลากหลาย เชน ตานออกซเดชน(3)

ตานเนองอก(4) ขยายหลอดเลอด(5) ตานการเกาะกลมของเกลดเลอด(6) ตานชก(7) ยบยงการแบงตวของเชอไวรสเอดส HIV(8) และยบยง Cytochrome P450(9) เปนตน องคประกอบทางเคมชนดอนๆ ทพบในผลมะตม เชน luvangetin, aurapten, psoralen, marmelide และ tannin เปนตน(2)

จากการทบทวนรายงานการวจย พบวา มรายงานการศกษาวธวเคราะหเชงปรมาณของสารส�าคญในผลมะตมหลายวธ ไดแก การหาปรมาณแทนนนรวม (วธ Folin-Denis)(10) การหาปรมาณฟนอลรวม (วธ Folin-Ciocalteu)(11)

การหาปรมาณฟลาโวนอยดรวม (วธ Aluminium chloride colorimetry)(12) ซงลวนแตเปนการหาปรมาณในลกษณะของปรมาณกลมสารส�าคญ สวนการหาปรมาณสารส�าคญเดยวๆ ในผลมะตม ไดแก การหาปรมาณ imperatorin ดวยวธ qNMR (quantitative nuclear magnetic resonance)(13) นอกจากน ยงมการควบคมคณภาพดวยวธ chromatographic ingerprint ไดแก HPLC ingerprint proile และ HPTLC ingerprint proile ของ ใบมะตม(14) ดวยโดยสาร aegeline เปนสารส�าคญในใบมะตมและใชเปนผลตภณฑเสรมอาหาร

การหาปรมาณ Imperatorin ในผลมะตมดวยวธ UPLC ดวงเพญ ปทมดลก และคณะ



เนองจาก imperatorin เปนสารเคมทพบในผลมะตมและมฤทธทางชวภาพหลากหลาย การศกษาวจยนมวตถประสงคเพอพฒนาวธวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตมดวยวธ Ultra Performance Liquid Chromatography (UPLC) ใหไดวธวเคราะหทใหผลถกตอง แมนย�า รวดเรว และเชอถอได ผลจากการศกษาวจยน สามารถน�าไปใชประโยชนในการควบคมคณภาพวตถดบ ตลอดจนการวจยและพฒนาต�ารบยาทมผลมะตมเปนสวนประกอบตอไปในอนาคต

วสดและวธการวสด1. ตวอยางผลมะตม

รวบรวมตวอยางผลมะตม จ�านวน 29 ตวอยาง ในชวงเดอนมถนายน 2554 ถงเมษายน 2556 เปนผลสดจากแหลงธรรมชาต จ�านวน 3 ตวอยาง และผลแหงจากรานยาสมนไพร จ�านวน 26 ตวอยาง ผลสดน�ามาลางใหสะอาด ฝานเปนแวน ผงใหแหง จากนนน�ามาอบในตอบรอนทอณหภม 50 องศาเซลเซยส นาน 3 วน น�ามาบดเปนผง ผานแรงเบอร 180 แลวเกบในขวดแกวสชาปดสนท สวนผลแหงน�ามาอบในตอบรอนทอณหภม 50 องศาเซลเซยส เปนเวลา 1 ชวโมง เพอไลความชน แลวน�ามาบดเปนผง ผานแรงเบอร 180 แลวเกบในขวดแกวสชาปดสนท

2. สารมาตรฐาน imperatorin (marmelosin) ความบรสทธ ≥ 98% (Sigma-Aldrich, India)

3. ตวท�าละลายhexane (AR grade), methanol (HPLC grade), น�า (Deionized water)

4. เครองมอAcquityTM Ultra Performance Liquid Chromatography –PDA detector (Waters, USA)Mettler Toledo Analytical BalanceEyela NE-1 Rotary EvaporatorRetsch AS200 Basic SievesWater bath

ภาพท 2 โครงสรางทางเคมของ imperatorin

0 00

0



5. วสดวทยาศาสตร AcquityTM UPLC column BEH C18, 2.1 × 50 มลลเมตร, 1.7 ไมโครเมตร, PVDF membrane

ilter 0.2 ไมโครเมตร, Membrane ilter 0.45 ไมโครเมตร, Nylon ilter syringe 0.2 ไมโครเมตร, กระดาษกรอง เบอร 4 และเครองแกว

วธการ1. การพฒนาวธวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตม

1.1 การเลอกชนดของตวท�าละลายในการสกด สกดตวอยางผลมะตม น�าหนก 1 กรม ดวย hexane และ methanol ปรมาตร 50 มลลลตร ดวยวธ

relux เปนเวลา 1 ชวโมง กรอง น�าสารสกด hexane ไประเหยแหง แลวละลายกลบและปรบปรมาตรดวย methanol จนครบ 25 มลลลตร โดยใช volumetric lask สวนสารสกด methanol ใหน�าไประเหยเพอลดปรมาตร จากนน

ปรบปรมาตรกลบจนครบ 25 มลลลตร โดยใช volumetric lask แลวน�ามาวเคราะหดวยเครอง UPLC เพอ

เปรยบเทยบความสามารถในการสกดสาร imperatorin จากผลมะตมของตวท�าละลายแตละชนด

1.2 การศกษาระยะเวลาทเหมาะสมในการสกด สกดผลมะตมแหง น�าหนก 1 กรม ดวย hexane โดยวธ relux เปนเวลา 30 และ 60 นาท กรอง แลว

น�าสารละลายทไดไประเหยแหง จากนนละลายกลบและปรบปรมาตรดวย methanol จนครบ 25 มลลลตร โดยใช volumetric lask น�าสารละลายตวอยางทไดไปวเคราะหดวยเครอง UPLC เพอเปรยบเทยบผลของเวลาทใชในการสกดสาร imperatorin

1.3 ความยาวคลนในการตรวจวดสาร imperatorin

วดการดดกลนแสง UV ของ imperatorin เพอดความยาวคลนทสารชนดนสามารถดดกลนแสงสงสด

(λmax) และวเคราะหสารละลายตวอยางผลมะตมโดยใช PDA เพอเลอกความยาวคลนส�าหรบการตรวจวด

imperatorin โดยทไมพบการเกด co-elute

1.4 วฏภาคคงทและวฏภาคเคลอนท วฏภาคคงท เปรยบเทยบผลของคอลมนชนดตางๆ ทแตกตางกนในเรองชนดอนภาคภายในคอลมน

(BEH C18, BEH C8 และ BEH phenyl) ความยาวคอลมน (50 และ 100 มลลเมตร) โดยพจารณาเลอกคอลมนจากลกษณะ peak ของ imperatorin (peak shape และ peak symmetry) และ retention time

วฏภาคเคลอนท ศกษาชนดและสดสวนของวฏภาคเคลอนท โดยพจารณาจาก peak shape และ retention time ของ imperatorin ความสามารถในการแยก impurity จาก peak ของ imperatorin ในสารละลายตวอยางผลมะตม และความดนของระบบโครมาโทกราฟ

1.5 วธวเคราะหปรมาณสาร imperatorin โดยสรปวธจากผลการศกษาในขอ 1.1-1.4

2. การทดสอบความใชไดของวธวเคราะหทางเคมทดสอบความใชไดของวธวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตมทพฒนาขนตามแนวปฏบตการทดสอบ

ความถกตองของวธวเคราะหทางเคมโดยหองปฏบตการเดยว กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข(15)




2.1 ความเปนเสนตรง (Linearity) และชวงการวเคราะห (Range) ฉดสารละลายสารมาตรฐาน imperatorin ท 6 ระดบความเขมขน ตงแต 0.0402-0.2414 มลลกรม/

มลลลตร ความเขมขนละ 3 ซ�า และวเคราะหซ�า 3 ครง ดวยเครอง UPLC น�าคา peak area และความเขมขน

ของสารละลายสารมาตรฐาน imperatorin ไปสราง calibration curve ศกษา Linearity โดยพจารณาจาก

coeicient (R2) และชวงความเขมขนทท�าการทดสอบ (Range)2.2 ความแมน (Accuracy) และความเทยง (Precision) เตมสารมาตรฐาน (spike) ทความเขมขนระดบตางๆ ในชวงการใชงาน 3 ระดบ ลงใน sample blank

แลววเคราะห sample blank (unspiked) จ�านวน 6 ซ�า และวเคราะห spiked sample ระดบละ 3 ซ�า แตละซ�าท�า duplicate จากนนค�านวณคา %recovery, %RSD และ HORRAT

(C1 - C2) × 100%recovery = C3

เมอ C1 คอ ความเขมขนของสารใน spiked sample C2 คอ ความเขมขนของสารใน sample blank C3 คอ ความเขมขนของสารทเตมลงไป (analyte)

2.3 ขดจ�ากดของการตรวจพบ (Limit of detection, LOD) LOD ค�านวณจากจดตดของกราฟมาตรฐานทเตรยมโดยใช sample blank เมอสรางกราฟมาตรฐาน

โดยใช spiked sample blank ท 6 ระดบความเขมขนของสารมาตรฐาน ระดบละ 3 ซ�า จากนนค�านวณคาเบยงเบนมาตรฐานของ y-intercept (Sy/x) และค�านวณคา LOD โดย LOD คอ ความเขมขนท response กบ y-intercept + 3 Sy/x

2.4 ขดจ�ากดของการวดเชงปรมาณ (limit of quantitation, LOQ) LOQ ค�านวณโดย LOQ มคาเทากบ 10 เทาของ Sy/x

2.5 ความจ�าเพาะ (Speciicity) วเคราะห method blank โดยสกดและวเคราะหตามวธทพฒนา ใชสารเคมทงหมด แตไมมตวอยาง

เพอตรวจสอบสารรบกวนทอาจมาจากสารเคมหรออปกรณทใช

3. การวเคราะหปรมาณ imperatorin ในตวอยางผลมะตมวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตม จ�านวน 29 ตวอยาง ดวยวธทพฒนาขนในขอ 1.5

ผล 1. การพฒนาวธวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตม

1.1 ชนดของตวท�าละลายในการสกด ผลการศกษาพบวา เมอน�าสารละลายทไดจากการสกดผลมะตมดวย hexane และ methanol วเคราะห

ดวยเครอง UPLC พบวา พนทใตกราฟของ peak สาร imperatorin ท retention time 1.3 นาท มคาไมแตกตางกน

(ภาพท 3) แตสารละลายตวอยางทไดจากการสกดดวย methanol จะมสของสารละลายตวอยางเขมกวาการสกดดวย hexane และยงพบการตกตะกอนเมอตงทงไวทอณหภม 25 องศาเซลเซยส ภายในเวลาไมเกน 6 ชวโมง ซงเปนตะกอนทคงทนไมสลายเมอตงทงไวขามคน



ดงนน ในการพฒนาวธวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตม จงเลอกใช hexane เปนตวท�าละลายอนทรยในการสกดตวอยางผลมะตม

1.2 ระยะเวลาทเหมาะสมในการสกด

สารละลายทไดจากการสกดตวอยางผลมะตม ซงสกดดวยวธเดยวกนโดยการ relux กบ hexane แตระยะเวลาทใชในการสกดแตกตางกน เมอน�ามาวเคราะหดวยเครอง UPLC พบวา พนทใตกราฟของ peak สาร imperatorin ท retention time 1.0 นาท ทงจากการสกดดวยระยะเวลา 30 และ 60 นาท มคาไมแตกตางกน (ภาพท 4)

ภาพท 3 ผลการสกด imperatorin (marmelosin) ในผลมะตมดวย hexane และ methanol




ภาพท 4 ผลของระยะเวลาทใชในการสกด imperatorin (marmelosin) จากตวอยางผลมะตม



ดงนน ในการพฒนาวธวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตมจงเลอกใช hexane เปนตวท�าละลายในการสกดและใชเวลาในการสกดเพยง 30 นาท

1.3 ความยาวคลนในการตรวจวด imperatorin

จากการศกษาการดดกลนแสง UV ของ imperatorin พบวา λmax ของสารดงกลาว มคาเทากบ 218.8, 248.6 และ 302.5 นาโนเมตร (ภาพท 5) และเมอวเคราะหสารละลายตวอยางผลมะตมดวยเครอง UPLC โดยใช PDA เปน detector ทความยาวคลน 302 นาโนเมตร ไมพบการเกด co-elute ของสารอน (ภาพท 6)

ภาพท 5 UV spectrum ของ imperatorin (marmelosin)

ภาพท 6 UPLC ingerprint ของสารละลายตวอยางผลมะตม

ดงนน ในการพฒนาวธวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตม จงเลอกตรวจวดการดดกลนแสง UV ทความยาวคลน 302 นาโนเมตร ในการตรวจวด

1.4 วฏภาคคงทและวฏภาคเคลอนท วฏภาคคงท จากการศกษา UPLC chromatographic ingerprint ของสารสกด hexane

จากผลมะตมและตรวจวดดวย PDA ทความยาวคลน 302 นาโนเมตร โดยใช 70 % methanol เปนวฏภาคเคลอนท พบวา เมอใช UPLC column ชนด BEH C18, 2.1 × 50 มลลเมตร, 1.7 ไมโครเมตร พบวา UPLC chromatogram

ทไดให peak ของ imperatorin ท retention time 0.6 นาท ซงมแยกจาก impurity อนอยางชดเจน ดงนน

จงเลอก UPLC column ชนดดงกลาวส�าหรบวธวเคราะหปรมาณ imperatorin ทพฒนาขน วฏภาคเคลอนท เมอปรบเปลยนองคประกอบของวฏภาคเคลอนทเปน 55 % และ 60 % methanol

พบวา retention time ของสาร imperatorin เปลยนเปน 1.4 และ 1.2 นาท ตามล�าดบ และเมอใช 60 % methanol เปนวฏภาคเคลอนทจะได peak shape ของ imperatorin ทดขน แตเมอใช 55 % methanol ความดนของ ระบบ UPLC จะสงขน ซงจะท�าใหอายการใชงานของ UPLC column สนลง




ดงนน ในการพฒนาวธวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตมดวยเครอง UPLC จงเลอกใช AcquityTM BEH C18, 2.1 × 50 มลลเมตร, 1.7 ไมโครเมตร และ 60% methanol เปนวฏภาคเคลอนท ตรวจวดดวย PDA ทความยาวคลน 302 นาโนเมตร

1.5 วธวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตม การเตรยมสารละลายตวอยาง สกดผงมะตม น�าหนก 1 กรม ดวย hexane ปรมาตร 50 มลลลตร โดยวธ relux เปนเวลา 30 นาท

กรองและน�าสารสกดทไดมาระเหยแหง จากนนละลายกลบและปรบปรมาตรดวย methanol จนครบ 25 มลลลตร

การเตรยมสารละลายมาตรฐาน imperatorin ชง imperatorin น�าหนก 20 มลลกรม ละลายและปรบปรมาตรดวย methanol จนครบ 100 มลลลตร

ดวย volumetric lask จากนนเจอจางใหได 6 ระดบความเขมขน คอ 0.04, 0.08, 0.12, 0.16, 0.20 และ 0.24 มลลกรม/มลลลตร

สภาวะของระบบโครมาโทกราฟ วฏภาคคงท AcquityTM UPLC BEH C18, 2.1 × 50 มลลเมตร, 1.7 ไมโครเมตร อณหภมคอลมน ambient วฏภาคเคลอนท 60 % methanol อตราการไหล 0.5 มลลลตร/นาท การตรวจวดสาร PDA ทความยาวคลน 302 นาโนเมตร ปรมาตรการฉด 3 ไมโครลตร โดย retention time ของ imperatorin เทากบ 1.2 นาท

2. การทดสอบความใชไดของวธวเคราะห2.1 ความเปนเสนตรง (Linearity) และชวงการวเคราะห (Range) ฉดสารละลายสารมาตรฐาน imperatorin ท 6 ระดบความเขมขน ตงแต 0.0402-0.2414 มลลกรม/

มลลลตร ความเขมขนละ 3 ซ�า และวเคราะหซ�า 3 ครง ดวยเครอง UPLC น�าคา peak area และความเขมขนของสารละลายสารมาตรฐาน imperatorin ไปสราง calibration curve ผลการศกษา (ภาพท 7-8)

ภาพท 7 Chromatogram ของสารละลายสารมาตรฐาน imperatorin ในชวงความเขมขน 0.0402-0.2414 มลลกรม/มลลลตร



จากภาพท 7-8 พบวา calibration curve ของสารมาตรฐาน imperatorin มลกษณะเปนเสนตรง ในชวงความเขมขน 0.0402-0.2414 มลลกรม/มลลลตร โดยมคา coeicient (R2) เทากบ 0.999896

2.2 ความแมน (Accuracy) และความเทยง (Precision) เมอเตมสารมาตรฐานทความเขมขนระดบตางๆ ในชวงการใชงาน 3 ระดบ ลงใน sample blank วเคราะห

sample blank จ�านวน 6 ซ�า และวเคราะห spiked sample ระดบละ 3 ซ�า แตละซ�าท�า duplicate ผลการศกษา (ตารางท 1)

ภาพท 8 Calibration curve ของสารละลายสารมาตรฐาน imperatorin ในชวงความเขมขน 0.0402-0.2414 มลลกรม/มลลลตร

Low level 104.8272 50 101.7207 103.00 0.60 95-105% 102.4670

100.1012 Medium level 100 96.8887 99.43 0.88 95-105% 101.2907

103.1674 High level 150 99.1816 101.06 0.76 95-105% 100.8324

* ตาม AOAC Peer-veriied methods program on policies and procedures, Arlington, VA, USA (1998)** การยอมรบความเทยง ประเมนจาก HORRAT (< 2)

ตารางท 1 ผลการศกษาความแมนและความเทยง

Standard addition %Spiked %Recovery เกณฑการยอมรบ level target Individual Average HORRAT** ของ %recovery*




ตารางท 2 ผลการวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตมดวยวธ UPLC

ตวอยางท

ปรมาณ imperatorin ตวอยางท

ปรมาณ imperatorin (% โดยน�าหนก) (% โดยน�าหนก)

1 0.24 16 0.07 2 0.24 17 0.14 3 0.50 18 0.18 4 0.04 19 0.28 5 0.19 20 0.13 6 0.17 21 0.27 7 0.29 22 0.09 8 0.13 23 0.16 9 0.25 24 0.37 10 0.13 25 0.32 11 0.10 26 0.24 12 0.16 27 0.18 13 0.12 28 0.25 14 0.10 29 0.26 15 0.23 0.20 SD 0.09

2.3 ขดจ�ากดของการตรวจพบ (Limit of detection, LOD) พบวา LOD มคาเทากบ 0.0026 มลลกรม/มลลลตร

2.4 ขดจ�ากดของการวดเชงปรมาณ (limit of quantitation, LOQ) LOQ จากการค�านวณ มคาเทากบ 0.0086 มลลกรม/มลลลตร

2.5 ความจ�าเพาะ (Speciicity) ผลการวเคราะห method blank ไมพบสารรบกวน peak ของ imperatorin

3. การวเคราะหปรมาณ imperatorin ในตวอยางผลมะตมผลการวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตม จ�านวน 29 ตวอยาง พบวา ปรมาณ imperatorin

มคาอยในชวง 0.04-0.5 % โดยน�าหนก มคาเฉลยของปรมาณ imperatorin เทากบ 0.20 % โดยน�าหนก คาเบยงเบนมาตรฐาน เทากบ 0.09 (ตารางท 2 และภาพท 9)

ภาพท 9 ปรมาณ imperatorin ในผลมะตม



วจารณวธรบประทานผลมะตมโดยมากจะตมเปนน�ามะตม ซงจะไดน�ามะตมทมลกษณะใสเนองจากการตม

จะเตมน�าในปรมาณมาก แตในการวเคราะหปรมาณ imperatorin หากสกดโดยการตมกบน�าและน�ามาลดปรมาตร สารสกดทไดจะมลกษณะเปนเมอก ขนหนด ไมสามารถท�าการวเคราะหดวยวธนได จงตองใชตวท�าละลายอนทรย

ในการสกดแทน UPLC เปน High Performance Liquid Chromatograph (HPLC) ทมการพฒนาเพอให

มประสทธภาพการแยกสาร ความไวในการแยกสารทดขน ใชวฏภาคเคลอนทนอยลง และลดระยะเวลาในการตรวจวเคราะห ดงนน จงเลอกใชเครอง UPLC ในการพฒนาวธวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตมจากการทดสอบความใชไดของวธวเคราะหปรมาณ imperatorin ทพฒนาขน พบวา %recovery จากการวเคราะห spiked sample อยในเกณฑยอมรบ (95-105%) ซงแสดงถงความแมนของวธวเคราะห และคา HORRAT อยในเกณฑยอมรบ (< 2) ซงแสดงถงความเทยงของวธวเคราะหทพฒนาขน วธดงกลาวจงมความเหมาะสม สามารถน�าไปใชในการวเคราะหปรมาณสาร imperatorin เพอการควบคมคณภาพของผลมะตม

ตอไปไดจากผลการวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตม จ�านวน 29 ตวอยาง สามารถน�าไปสการก�าหนดมาตรฐานปรมาณ imperatorin ในผลมะตมได โดยก�าหนดจากคาเฉลยปรมาณสารดงกลาวลบดวย 10% ของ คาเฉลยนน ซงมคาเทากบ 0.18% เมอปดเลขเปนทศนยม 1 ต�าแหนง ไดคา 0.20% ดงนน ผลมะตมควรมปรมาณ imperatorin ไมนอยกวา 0.20% โดยน�าหนก

สรปวธวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตมดวยเครอง UPLC ทพฒนาขน โดยสกดผงมะตม น�าหนก

1 กรม ดวย hexane ปรมาตร 50 มลลลตร โดยวธ relux เปนเวลา 30 นาท กรองและน�าสารสกดทไดมาระเหยแหง จากนนละลายกลบและปรบปรมาตรดวย methanol จนครบ 25 มลลลตร น�าสารละลายดงกลาว ปรมาตร 3 มลลลตรฉดเขาสระบบโครมาโทกราฟของ UPLC ซงใช column ชนด BEH C18, 2.1 × 50 มลลเมตร, 1.7 ไมโครเมตร และใช 60% methanol เปนวฏภาคเคลอนท อตราการไหล 0.5 มลลลตร/นาท และตรวจวดสารดวย PDA

ทความยาวคลน 302 นาโนเมตร จะปรากฏ peak ของ imperatorin ท retention time เทากบ 1.2 นาท

ผลการทดสอบความใชไดของวธวเคราะหดงกลาว พบวา calibration curve มความเปนเสนตรงในชวงความเขมขน

0.0402-0.2414 มลลกรม/มลลลตร มคา coeicient (R2) เทากบ 0.999896 คา %recovery อยในชวง 99.43-103.00%

คา HORRAT เทากบ 0.60-0.88 คา LOD และ LOQ มคาเทากบ 0.0026 และ 0.0086 มลลกรม/มลลลตร ตามล�าดบ จากขอมลขางตนแสดงใหเหนวาวธวเคราะหทพฒนาขนนมความเหมาะสม สามารถน�าไปใชเปนวธตรวจวเคราะหปรมาณ imperatorin ในผลมะตม และสามารถน�าไปสการก�าหนดเกณฑปรมาณสารส�าคญในผลมะตมตอไป

เอกสารอางอง 1. เตม สมตนนทน. ชอพรรณไมแหงประเทศไทย : ชอพฤกษศาสตร-ชอพนเมอง. กรงเทพฯ : กรมปาไม; 2523. หนา 8. 2. นนทวน บณยะประภศร, อรนช โชคชยเจรญพร, บรรณาธการ. สมนไพรไมพนบาน เลม 3. กรงเทพฯ : คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลย

มหดล; 2542. หนา 570-578. 3. Piao XL, Park IH, Baek SH, Kim HY, Park MK, Park JH. Antioxidative activity of furanocoumarins

isolated from Angelicae dahuricae. J Ethnopharmacol 2004; 93(2-3): 243-6. 4. Yang LL, Wang MC, Chen LG, Wang CC. Cytotoxic activity of coumarins from the fruits of Cnidium

monnieri on leukemia cell lines. Planta Med 2003; 69(12): 1091-5.




5. He JY, Zhang W, He LC, Cao YX. Imperatorin induces vasodilation possibly via inhibiting voltage dependent calcium channel and receptor-mediated Ca2+ inlux and release. Eur J Pharmacol 2007; 573(1-3): 170-5.

6. Chen IS, Chang CT, Sheen WS, Teng CM, Tsai IL, Duh CY, et al. Coumarins and antiplatelet aggregation constituents from Formosan Peucedanum japonicum. Phytochemistry 1996; 41(2): 525-30.

7. Luszczki JJ, Wojda E, Raszewski G, Glowniak K, Czuczwar SJ. Inluence of imperatorin on the anticonvulsant activity and acute adverse efect proile of lamotrigine in maximal electroshock-induced seizures and chimney test in mice. Pharmacol Rep 2008; 60(4): 566-73.

8. Sancho R, Márquez N, Gómez-Gonzalo M, Calzado MA, Bettoni G, Coiras MT, et al. Imperatorin

inhibits HIV-1 replication through an Sp1-dependent pathway. J Biol Chem 2004; 279(36): 37349-59.

9. Kleiner HE, Reed MJ, DiGiovanni J. Naturally occurring coumarins inhibit human cytochromes P450 and block benzo[a]pyrene and 7, 12-dimethylbenz[a]anthraceae DNA adduct formation in MCF-7 cells. Chem Res Toxicol 2003; 16(3): 415-22.

10. Polshettiwar SA, Ganjiwale RO, Wadher SJ, Yeol PG. Spectrophotometric estimation of total tannins in some ayurvedic eye drops. Indian J Pharma Sci 2007; 69(4): 574-6.

11. McDonald S, Prenzler PD, Antolovich M, Robards K. Phenolic content and antioxidant activity of olive extracts. Food Chem 2001; 73: 73-84.

12. Rajan S, Gokila M, Jency P, Brindha P, Sujatha RK. Antioxidant and phytochemical properties of Aegle marmelos fruit pulp. Int J Curr Pharm Res 2011; 3(2): 65-70.

13. Chauthe SK, Sharma RJ, Agil F, Gupta RC, Singh IP. Quantitative NMR: an applicable method for quantitative analysis of medicinal plant extracts and herbal products. Phytochem Anal 2012; 23(6): 689-96.

14. Janarthanan UK, Varadharajan V, Krishnamurthy V. Physicochemical evaluation, phytochemi-cal screening and chromatographic ingerprint proile of Aegle marmelos (L.) leaf extracts. World

J Pharm Res 2012;1(3): 813-37. 15. กรมวทยาศาสตรการแพทย. แนวปฏบตการทดสอบความถกตองของวธวเคราะหทางเคมโดยหองปฏบตการเดยว. นนทบร :

กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข; 2549.



Quantitative Analysis of Imperatorin in Bael fruit by Ultra Performance Liquid

Chromatography (UPLC)

Duangpen Pattamadilok Apirak Sakpetch Peradhama ThiemthiepratSirikarn Thanaariyaroj Sakwichai Ontong and Nuchattra ChansuvanichMedicinal Plant Research Institute, Department of Medical Sciences, Tiwanond Road, Nonthaburi 11000, Thailand.

ABSTRACT Imperatorin is an active principle for anti-oxidation, anti-tumor, vasodilation, anti-platelet aggregation in Bael fruit (Aegle marmelos (L.) Corrêa, Family Rutaceae). Although this plant is widely used in traditional medicine and health products, there is no quality control method

for it. The objective of this study is to develop an analytical method for determination of imperatorin content in Bael fruit using UPLC. Sample preparation was prepared by reluxing 1 g of powdered drug in 50 ml of hexane for 30 min, iltering and evaporating until dryness. The residue was redissolved and adjusted with methanol to 25 ml. A 3 µl-portion of sample solution was injected to UPLC system. The analysis was performed using BEH C18, 2.1×50 mm, 1.7 µm column and 60% methanol as the mobile phase at low rate of 0.7 ml/min, and detected with PDA at wavelength 302 nm. This method was validated. Linearity was established for imperatorin concentration range of 0.0402-0.2414 mg/ml with a coeicient of determination (R2) 0.999896. %Recovery was in the range of 99.43-103.00%. HORRAT was in the range of 0.60-0.88. LOD and LOQ were equal to 0.0026 and 0.0086 mg/ml, respectively. It was shown that this developed method was suitable and could be used to analyze the content of imperatorin in Bael fruit. The appropriate speciication of imperatorin content in Beal fruit could be established.




การพฒนาและทดสอบความถกตองของวธวเคราะห

ยาตกคางกลมควโนโลนในเนอสตว โดยเทคนค HPLC-FLD

จราภา อณหเลขกะ และลดดา แกวกลาปญญาเจรญส�ำนกคณภำพและควำมปลอดภยอำหำร กรมวทยำศำสตรกำรแพทย ถนนตวำนนท นนทบร 11000

Accepted for publication, 4 December 2015

บทคดยอ ยาปฏชวนะกลมควโนโลนเปนยาทอนญาตใหใชในการรกษาโรคตดเชอในสตวทเลยงเพอการบรโภค การใชยาอยางไมถกตองจะท�าใหเกดการตกคางในเนอสตว สงผลใหเกดอาการขางเคยงและการดอยาในมนษยได จงไดพฒนาและทดสอบ

ความถกตองของวธวเคราะหยากลมน จ�านวน 6 ชนด ไดแก danoloxacin, diloxacin, enroloxacin, saraloxacin, lumiquine และ oxolinic acid โดยเทคนค HPLC-FLD ยากลมนจะถกสกดออกจากตวอยางดวยสารละลายผสมของ 0.3% metaphosphoric acid กบ acetonitrile ดวยอตราสวน 1:10 โดยปรมาตร ก�าจดไขมนโดยใชเทคนค liquid-liquid extraction ดวย hexane ทอมตวดวย acetonitrile และท�าใหบรสทธโดยใชเทคนค solid phase extraction ดวย HLB C-18 cartridge จากนนตรวจวเคราะหชนดและปรมาณดวยเครอง HPLC-FLD วธดงกลาวมขดจ�ากดของการตรวจพบ (limit of detection, LOD) และคาขดจ�ากดของการวดเชงปรมาณ (limit of quantitation, LOQ) เทากบ 5 และ 10 ไมโครกรมตอกโลกรม ตามล�าดบ ชวงการวเคราะหทใหความสมพนธเปนเสนตรง (linearity of working range) อยในชวง 10-100 ไมโครกรมตอกโลกรม มคาสมประสทธการตดสนใจ (coeicient of determination: R2) มากกวา 0.95 มความแมน (accuracy) แสดงดวยคาเฉลย % recovery และความเทยง (precision) แสดงดวยคา HORRAT ทระดบความเขมขน 10, 50 และ 100 ไมโครกรมตอกโลกรม อยในชวง 65.1-97.8% และ 0.3-0.9 ตามล�าดบ และจากการทดสอบ matrix efect ทางสถตดวย paired t-test พบวาไมมความแตกตางอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบความเชอมน 95% (µ = 0.05) การเขารวมโปรแกรมการทดสอบความช�านาญโดยการเปรยบเทยบผลทดสอบระหวางหองปฏบตการมคา |Z| นอยกวา 2 วธนจงมความเหมาะสมทจะน�ามาใชในหองปฏบตการทดสอบตามคาก�าหนดของประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 303) พ.ศ. 2550 จากนนไดส�ารวจปรมาณการตกคางของสารกลมนในเนอไก เนอหม และเนอววจ�านวนทงสน 60 ตวอยาง ทจ�าหนายในตลาด

11 แหงในเขตกรงเทพฯ และนนทบร พบวามเนอไก 1 ตวอยาง ทตรวจพบ oxolinic acid ปรมาณ 29.5 ไมโครกรมตอกโลกรม และอก 2 ตวอยาง พบ Enroloxacin ปรมาณ 16.1 และ 16.9 ไมโครกรมตอกโลกรม

Method for Determination of Quinolones in Meat Jirapa Unahalekhaka and Ladda Kaewklapanyacharoen


บทน�ากลมยาควโนโลนมสตรโครงสรางหลกทประกอบดวย 1-substituted-1, 4-dihydro-4-oxopyridine-

3-carboxylic moiety และ aromatic groups มฤทธตานแบคทเรย สามารถแบงตามสตรโครงสรางไดเปน 2 กลม คอ กลมท 1 เปนกลมทประกอบดวย pyridonecarboxylic acid ไดแก nalidixic acid, lumequine และ oxolinic acid เปนยาปฏชวนะทมฤทธตานแบคทเรยชนดแกรมลบไดด และกลมท 2 เปนกลมทประกอบดวย

piperazinyl ไดแก danoloxacin, enroloxacin, marboloxacin, saraloxacin, ciproloxacin, diloxacin เปนยาปฏชวนะทมฤทธกวาง (broad spectrum antibiotics) ทงแบคทเรยชนดแกรมบวก แกรมลบ และ mycoplasma โดยยบยงเอนไซม DNA gyrase และ topoisomerase IV ทจ�าเปนตอการท�าซ�าและแปลงรหส DNA (DNA replication and transcription) ของแบคทเรย(1, 2) ยากลมนเปนยาทอนญาตใหใชเพอรกษาโรคตดเชอ

ในระบบทางเดนหายใจ ทางเดนปสสาวะ และทางเดนอาหารในสตวทเลยงเพอการบรโภคทงสตวบกและสตวน�า(3)

การใชยาอยางไมถกตองหรอไมสมเหตสมผลตามประกาศกระทรวงเกษตรและสหกรณ เรอง ขอปฏบตการควบคม

การใชยาสตว การก�าหนดเภสชเคมภณฑทหามใชเปนสวนผสมในการผลตอาหารสตว(4, 5) หรอตามประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรอง ขอก�าหนดการควบคมการใชยาส�าหรบสตว(6) รวมไปถงการไมปฏบตตามการปฏบตทางการเกษตรทด (Good Agriculture Practices; GAP) ส�าหรบปศสตวหรอสตวน�า ท�าใหเกดการตกคางของยาปฏชวนะในเนอสตว เมอบรโภคจะสงผลใหเกดอาการขางเคยงทเกยวของกบระบบประสาทสวนกลาง อาการไมสบายทอง คลนไส ปวดศรษะ นอนไมหลบ(7) และอาจกอใหเกดการดอยาในมนษยไดเนองจากเปนยากลมเดยวกบทใชในมนษย มการรายงานวาประเทศไทยก�าลงประสบปญหาการดอยากลมนของเชอ E.coli โดยมรอยละการดอยาประมาณ 54 ในป พ.ศ. 2555-2556(8) เชอกลม nontyphoidal salmonella และ Shigella ในภมภาคตะวนออกเฉยงใต มชวงรอยละการดอยากลมนอยท 0.2-4 และ 0-82 ตามล�าดบ(9) และจากงานวจยพบวาไกฟารมดอยาตานเชอ salmonella มากกวา ไกบาน สาเหตเนองจากการใชยาตานจลชพ เชน มอตราการดอยาตอ nalidixic acid, ciproloxacin เพมขนจาก

รอยละ 59.2 เปน 78.3, 0 เปน 8.7 ตามล�าดบ(10)

การวเคราะหยากลมนในเนอสตวนยมใชเทคนค HPLC โดยมเครองตรวจวดเปน UV/VIS, photodiode array (PDA)(11, 12), luorescence (FLD)(13, 14, 15) หรอ MS/MS(16) วธทพฒนาขนมาน มขนตอนการเตรยมตวอยางเรมจากการสกดตวอยางดวยตวท�าละลายและสารละลายกรด ก�าจดไขมนดวย n-hexane ท�าใหบรสทธ (clean up) ดวย solid phase extraction: SPE แลววเคราะหชนดและปรมาณดวยเครอง HPLC-FLD

ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 303 พ.ศ. 2550 เรอง อาหารทมยาสตวตกคาง มการก�าหนดมาตรฐานการตรวจพบยาสตวตกคางสงสด (maximum residue limit, MRL) ของยากลมนไวเพยง 3 ชนดเทานน คอ saraloxacin, danoloxacin และ lumequine โดยตกคางไดไมเกนปรมาณ 10-80, 50-400 และ 500-3,000 ไมโครกรมตอกโลกรม ตามล�าดบ (17) และตามประกาศกรมปศสตว พ.ศ. 2549 เรอง ก�าหนดมาตรฐานสารตกคางส�าหรบสนคาปศสตวก�าหนดใหม enroloxacin ตกคางสงสดไดไมเกน 100-300 ไมโครกรมตอกโลกรม(18)

แตเนองจากในประเทศไทยยงไมพบการรายงานการเฝาระวงยากลมนในอาหารอยางตอเนอง และกฎหมายไมครอบคลมยากลมนทกชนด รวมถงไมมวธมาตรฐานในระดบชาตหรอนานาชาต (AOAC) ดงนนจงจ�าเปนตองพฒนาวเคราะห ทเหมาะสมกบหองปฏบตการ โดยเลอกใชเทคนค HPLC-FLD แมวาจะมความไวนอยกวาเครองตรวจวดชนด

MS หรอ MS/MS 15-50 เทา แตมความไวมากกวาชนด UV 5 เทา(19) เพอเปนประโยชนตอการคมครองผบรโภค และเปนขอมลในการก�าหนดคาการตกคางสงสด (Maximium residue limits: MRLs) ของประเทศตอไป

วธวเคราะหควโนโลนในเนอสตว จราภา อณหเลขกะ และลดดา แกวกลาปญญาเจรญ



วสดและวธการสารเคมและสารมาตรฐาน

สารมาตรฐาน : danoloxacin mesylate (purity 93.5%), diloxacin hydrochloride (purity 97.5%), enroloxacin (purity 98.5%), lumequine (purity 99.0%), oxolinic acid (purity 98.0%), saraloxacin hydrochloride (purity 95.5%) ผลตภณฑ Dr. Ehrenstorfer GmbH

สารเคม : acetonitrile (C4H8O2), hexane (C6H14) และ methanol (MeOH) เปน HPLC grade, phosphoric acid (H3PO4), metaphosphoric acid (HPO3)n, sodium dihydrogen phosphate (NaH2PO4), sodium dodecyl sulfate (NaC12H25SO4) และ sodium hydroxide pellets (NaOH) เปน AR grade

เครองมอและอปกรณเครองชงความละเอยด 0.001 กรม และ 0.01 มลลกรม, refrigerated centrifuge, vortex mixer,

rotary evaporator, เครองบดปน (blender), เครองผสมเปนเนอเดยว (homogenizer), micro pipette ขนาด 10-200, 20-200 และ 100-1,000 ไมโครลตร, screw cap centrifuge tube ขนาด 50 มลลลตร, separating funnel ขนาด 125 มลลลตร, round bottom lask ขนาด 100, 250 มลลลตร, vacuum manifold, SPE HLB cartridge, micro-spin ilter tube ชนด PVDF 0.45 ไมโครเมตร, เครอง HPLC Agilent 1,200 series ประกอบดวย quaternary pump, autosampler, vacuum degasser, thermostat column compartment, detector ชนด FLD Ex 327/Em 367 nm, Ex 295/Em 446 nm, HPLC column: pHendure C18, 150 × 4.6 มลลเมตร, 5 ไมโครเมตร มเฟสเคลอนทเปนสารละลายผสมของ acetonitrile: 0.05M NaH2PO4 (pH 2.5) 35:65 (v/v) ทม 3.5 mM sodium dodecyl sulfate (SDS) ใชโปรแกรม gradient ม low rate 1.0-1.2 มลลลตรตอนาท, inj. vol. 20 ไมโครลตร เวลาทใชในการวเคราะหทงหมด 20 นาท

ตวอยาง1. การทดสอบความถกตองของวธวเคราะห ใชเนอหมเปนตวแทนของกลมเนอสตว เนองจากเนอหม

มไขมนสงท�าใหเกดสารรบกวน (Interference) มากกวาเนอสตวชนดอน 2. การส�ารวจปรมาณยาตกคางในอาหาร พ.ศ. 2556 ใชเฉพาะตวอยางสตวบก เนองจากตามประกาศ

กระทรวงสาธารณสขไมมเกณฑก�าหนดในสตวน�า โดยเกบเนอไก 24 ตวอยาง เนอหม 24 ตวอยาง และเนอวว 12 ตวอยาง รวมทงสน 60 ตวอยาง จากตลาดในเขตกรงเทพฯ และนนทบร จ�านวน 11 แหง

วธวเคราะหการสกด (extraction)

ชงเนอสตวบดละเอยด 5 กรม ใสใน screw cap centrifuge tube ขนาด 50 มลลลตร เตม 0.3% metaphosphoric acid: acetonitrile 1:10 (v/v), 15 มลลลตร ปนดวย homogenizer นาน 1 นาท vortex mixer นาน 1 นาท น�าไปเขาเครองหมนเหวยงท 6,000 รอบตอนาท 4 �C นาน 10 นาท กรองสวนใสใส separating funnel สกดซ�าอกครง จากนนน�าสวนใสทไดจากการสกดทง 2 ครง มาสกดไขมนดวย hexane ทอมตวดวย acetonitrile ครงละ 25 มลลลตร นาน 5 นาท สกดซ�าอกครง น�าชน acetonitrile ทไดจากการสกดทง 2 ครง น�ามาระเหยแหงดวย rotary evaporator



การท�าใหบรสทธ (clean - up)ละลาย residue ทไดจากการสกดดวยน�า 10 มลลลตร น�าไป load ผาน SPE HLB cartridge ท

activated ดวย methanol 5 มลลลตร น�า 10 มลลลตร ละลาย residue ซ�าดวย 10% methanol 10 มลลลตร 2 ครง แลวน�าไป load ผาน SPE HLB cartridge จากนน elute ดวยสารละลายผสมของ methanol: 0.05M NaH2PO4 (pH 2.5) 7:3 (v/v) 5 มลลลตร 2 ครง ระเหยแหงดวย rotary evaporator ละลาย residue ดวย mobile phase 1 มลลลตร เทสารละลายทไดใส micro-spin ilter น�าไปหมนเหวยง 5,000 รอบตอนาท นาน 10 นาท เทสารละลายทกรองไดใสใน HPLC vial สชา น�าไปวเคราะหชนดและปรมาณดวยเครอง HPLC-FLD

การทดสอบความถกตองของวธวเคราะห (method validation)(20)

การทดสอบชวงของการวด (Working range) และความเปนเสนตรง (Linearity) ของวธวเคราะห การทดสอบความเปนเสนตรงของกราฟมาตรฐาน (calibration curve)เตรยม external standard calibration curve ทระดบความเขมขน 50, 125, 250, 375 และ

500 นาโนกรมตอมลลลตร วเคราะหระดบละ 3 ซ�า สรางกราฟมาตรฐานระหวางความเขมขนของสารมาตรฐาน

(แกน x) กบ peak area ของสารมาตรฐาน (แกน y) ค�านวณหาคาสมประสทธการตดสนใจ (Coeicient of determination: R2)

การทดสอบ matrix efect เตรยม external standard calibration curve และ standard addition calibration curve ทระดบ

ความเขมขน 50, 125, 250, 375 และ 500 นาโนกรมตอมลลลตร แลวทดสอบสถตดวย paired t-test

การหาขดจ�ากดของการตรวจพบ (limit of detection: LOD)ทดสอบโดยเตมสารมาตรฐานทง 6 ชนด ทระดบความเขมขน 5.0 ไมโครกรมตอกโลกรม ลงใน matrix

blank วเคราะห 10 ซ�า แลวตรวจสอบคา signal/noise

การหาขดจ�ากดของการวดเชงปรมาณ (limit of quantitation: LOQ)ทดสอบโดยเตมสารมาตรฐานทง 6 ชนด ทระดบความเขมขน 10 ไมโครกรมตอกโลกรม ลงใน matrix

blank วเคราะห 10 ซ�า ค�านวณปรมาณเทยบกบสารมาตรฐาน แลวค�านวณ % recovery และ HORRAT

การทดสอบความแมน (accuracy) และความเทยง (precision)ทดสอบโดยเตมสารมาตรฐานทง 6 ชนด ทระดบความเขมขน 10, 50, 100 ไมโครกรมตอกโลกรม ลงใน

matrix blank วเคราะหระดบละ 10 ซ�า ค�านวณปรมาณเทยบกบสารมาตรฐาน แลวค�านวณ % recovery และ HORRAT

การประกนคณภาพผลการทดสอบ (Assuring the quality of test results)การเขารวมโปรแกรมการทดสอบความช�านาญโดยการเปรยบเทยบผลทดสอบระหวางหองปฏบตการ

แลวตรวจสอบคา Z-score




การประเมนผลการทดสอบความถกตองของวธตามเกณฑยอมรบ(20, 21)

คาสมประสทธการตดสนใจ (Coeicient of determination: R2) > 0.95, คา signal/noise > 3, คา % recovery อยในชวง 60 -120, คา HORRAT (Horwitz ratio) ≤ 2, |Z| ≤ 2

ผลวธ HPLC-FLD ทพฒนาขนสามารถวเคราะหยาตกคางกลมควโนโลน 6 ชนด ใหคา retention time

(RT) เรยงล�าดบจากนอยไปมาก ดงน oxolinic acid 3.9 นาท, lumequine 7.1 นาท, danoloxacin 8.3 นาท, enroloxacin 10.2 นาท, saraloxacin 12.7 นาท และ diloxacin 13.6 นาท โดยวธวเคราะหนมชวงของการวด

ทระดบความเขมขนในตวอยางเทากบ 10-100 ไมโครกรมตอกโลกรม มความเปนเสนตรงทแสดงดวยคา R2 อยในชวง 0.952-0.991 และจากการทดสอบ matrix efect ทางสถตดวย paired t-test พบวาไมมความแตกตางอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบความเชอมน 95% แสดงวาไมม matrix efect รบกวน

ตารางท 1 การทดสอบชวงของการวด (Working range) ความเปนเสนตรง (Linearity) และ Matrix efect ของวธวเคราะหในชวงความเขมขน 10-100 ไมโครกรมตอกโลกรม

Quinolone group

Linearity Matrix efect R2(n=15) t cal (n=5) R2external standard (n=5) R2standard addition (n=5)danoloxacin mesylate 0.971 1.36 0.999 0.978diloxacin hydrochloride 0.965 1.51 0.999 0.985enroloxacin 0.952 2.49 0.999 0.984lumequine 0.991 1.29 0.998 0.997oxolinic acid 0.957 1.03 0.956 0.992saraloxacin 0.967 2.10 0.997 0.993

เกณฑยอมรบ > 0.95 <ttable (0.05, 4) = 2.78 ไมมความแตกตางอยางมนยส�าคญทางสถตทระดบความเชอมน 95%

จากการทดสอบขดจ�ากดของการตรวจพบ พบวามคาเทากบ 5 ไมโครกรมตอกโลกรม โดยใหคา signal to noise >3 ในทกชนดยา คาขดจ�ากดของการวดเชงปรมาณมคาเทากบ 10 ไมโครกรมตอกโลกรม โดยมคา %recovery อยในชวง 76.8-95.2% และ HORRAT อยในชวง 0.3-0.9 การทดสอบความแมนและความเทยงทระดบความเขมขน 50 และ 100 ไมโครกรมตอกโลกรม พบวามความแมนทประเมนดวย %recovery อยในชวง 65.1-97.8% และความเทยงทประเมนดวย HORRAT อยในชวง 0.3-0.8 (ตารางท 2) และการประกนคณภาพ

ผลการทดสอบ โดยการเขารวมโปรแกรมการทดสอบความช�านาญโดยการเปรยบเทยบผลทดสอบระหวางหองปฏบตการ รายการทดสอบ Fluoroquinolone group และ Quinolone group ในตวอยางกง ILC 56-06 จดโดย บรษท

หองปฏบตการกลาง (ประเทศไทย) จ�ากด เมอเดอนเมษายน พ.ศ. 2556 พบวาผลการประเมนอยในเกณฑยอมรบ โดยมคาการประเมน Z-score (z) อยในชวง -0.59 ถง 0.99 (ตารางท 3)



นอกจากนในป พ.ศ. 2556 ไดน�าวธวเคราะหทผานการทดสอบความถกตองแลวนมาใชในการตรวจวเคราะหตวอยางทจ�าหนายในตลาดเขตกรงเทพฯ และนนทบร จ�านวนทงสน 60 ตวอยาง ไดแก เนอไก เนอหม และ เนอวว จ�านวน 24, 24 และ 12 ตวอยาง ตามล�าดบ ผลวเคราะหพบวามตวอยางเนอไก 1 ตวอยาง ตรวจพบ

oxolinic acid 29.5 ไมโครกรมตอกโลกรม และเนอไกอก 2 ตวอยาง ตรวจพบ Enroloxacin 16.1 และ 16.9 ไมโครกรมตอกโลกรม ดงนนมการตรวจพบการตกคางของยากลมนคดเปนรอยละ 5 ของตวอยางทงหมด

ตารางท 2 การทดสอบความแมน (accuracy) และความเทยง (precision) ทระดบความเขมขน 10 (LOQ), 50 และ 100 นาโนกรมตอกรม ในตวอยางเนอหม

Quinolone group Spiked level (µg/kg) % Recovery (n=10) HORRATdanoloxacin mesylate 10 83.7 0.7 50 73.1 0.4 100 65.9 0.5 diloxacin hydrochloride 10 79.3 0.7 50 77.2 0.4 100 69.7 0.5enroloxacin 10 76.8 0.9 50 70.9 0.5 100 65.1 0.6lumequine 10 88.3 0.3 50 80.9 0.3 100 72.8 0.3oxolinic acid 10 95.2 0.3 50 97.8 0.6 100 74.8 0.8saraloxacin 10 77.5 0.7 50 74.4 0.3 100 66.7 0.6

เกณฑยอมรบ 60-120 < 2

ตารางท 3 การเปรยบเทยบผลทดสอบระหวางหองปฏบตการ Quinolone group Assign value (µg/kg) Analytical results (µg/kg) Zenroloxacin 55.23 ± 2.54 66.15, 67.24 0.90, 0.99diloxacin 90.69 ± 3.43 95.41, 99.70 0.24, 0.45lumiquine 134.20 ± 3.52 139.46, 134.36 0.18, 0.01oxolinic acid 141.38 ± 2.88 123.43, 135.34 -0.59, -0.20

เกณฑยอมรบ |Z|≤ 2




วจารณเนองจากยากล มควโนโลนจะถกดดซบไดโดย ODS reverse phase column ท�าใหเกดหางพค

(peak tailing) ซงคาดวาเปนผลจากการตกคางของ sylanol ทเฟสอยกบท (stationary phase)(13) เพอเปน

การลดปญหาดงกลาวจงเลอกใช pH endure C-18 column แบบ end capping สวนเฟสเคลอนท (mobile phase) มหลายงานวจยทใช MeOH หรอ CH3CN ผสมกบ bufer ตางๆ ทเปน ionic หรอ acidic เชน acetic acid, citric acid และ NaH2PO4 ท pH 3-4.5(11, 22, 23) และเตม SDS ซงเปน ion-pairing reagent เพอเพม

ความสามารถในการแยกสาร เนองจาก enroloxacin, danoloxacin, diloxacin และ saraloxacin อยในรป cation ในภาวะกรดจงมขวสง และความมขวจะเพมขนตามความเขมขนของ SDS(12)

ในการวเคราะหยากลมควโนโลนมการใช detector หลายชนด ไดแก UV, luorescence และ tandem mass เปนตน ยากลมนเปนสารทมคณสมบตในการเรองแสง luorescense ในงานวจยนจงปรบการตรวจวดสญญาณของแตละชวงเวลาการตรวจวเคราะหดวย HPLC-FLD ดงน ทเวลา 0-5 นาท และ 18-20 นาท ใช Ex 327/Em

367 nm และทเวลา 5-18 นาท Ex 295/Em 446 nm ตามงานวจยทใช FLD ในการตรวจวดสญญาณ(15, 22, 24, 25)

ท�าใหสามารถแยก peak ของแตละตวยาออกจากกนได และ peak ทไดม asymmetric factor อยในชวงทก�าหนด ยากลมควโนโลนสามารถละลายไดในตวท�าละลายอนทรยมขว เชน methylene chloride, acetonitrile

และ trichloroacetic acid ซงใชเปนสารสกดตวอยางในงานวจยกอนหนาน(14) ในการทดสอบเบองตนจงใช

methylene chloride, m-phosphoric: acetonitrile, 75:25 (v/v) และ 1 M hydrochloric acid ในการสกดตวอยางแตพบวาทง 3 สารสกดให % recovery ต�า จงปรบมาใช 0.3% metaphosphoric acid: acetonitrile, 1:10 (v/v) แทน ใหผลสอดคลองกบ Yorke JC. และ Froc P. ทพบวาการสกดตวอยางโดยใช CH3CN และ phosphate bufer ใหคา % recovery มากกวา ethyl acetate หรอ methylene chloride แตตองเพมขนตอนการ clean-up เพอก�าจด phosphate bufer ดวย solid phase extraction column นอกจากน pH ยงมผลตอการสกดดวย เนองจากยากลมควโนโลนทมสตรโครงสรางประกอบดวย piperazinil moiety จะมคา pKa1 ~ 6 และ pKa2 ~ 9 โดยในภาวะเบส enroloxacin, danoloxacin, diloxacin และ saraloxacin จะอยในรป anion ภาวะกรดอยในรป cation และภาวะเปนกลางอยในรป zwitterion จงละลายไดนอยในตวท�าละลายมขว(3) ในงานวจยนจงเลอกใชภาวะกรดเพอเพมประสทธภาพในการสกด และอยในสภาพทสอดคลองกบเฟสเคลอนท

โดยทวไป hexane จะถกใชในการขจดไขมนและสารไมบรสทธทละลายไดในไขมนทอยในตวอยางทสกดได ดวยเทคนค liquid-liquid extraction แตมบางงานวจยเลอกใชเทคนค SPE แทน โดยเตม hexane ลงใน isolute ENV + cartridges กอนจะชะควโนโลนออก ซงใหคา %recovery ดกวา(24) แตเนองจาก cartridges ชนดดงกลาวไมมตวแทนจ�าหนายในประเทศไทย และเทคนค liquid-liquid extraction เปนทนยมมากกวา คณะผวจยจงเลอกใชเทคนคนในการพฒนาวธ ซงขนตอไปจะท�าการปรบปรงวธมาใช SPE แทน เพอลดปรมาณการใชตวท�าละลายทเปนอนตรายตอสขภาพ และเพมความสะดวกรวดเรวในการวเคราะหใหมากขน

การท�าใหบรสทธโดยใชเทคนค SPE เปนทนยมในงานวเคราะหยาตกคางในเนอสตว เชน ในงานวเคราะหยากลมควโนโลน มการเปรยบเทยบการใช SPE ระหวาง sulfonic cation exchange, Bond elute certify, SDB-RPS Sep-pack cartridges และ MPC-SD disk cartridges พบวา Bond elute certify มประสทธภาพการสกดดทสด(16) และการเปรยบเทยบ Bond Elute (200, 500 mg), Sep Pak (360 mg) และ J.T. Baker (500 mg) แสดงใหเหนวาความจคงคาง (retention capability) ของควโนโลนไมไดขนกบปรมาณ sorbent เพยงอยางเดยว แตมปจจยอนรวมดวย เชน รปรางอนภาค ขนาดรพรน ปรมาณคารบอน และ end capping(25) แตจากการทดสอบเบองตน พบวา HLB ดกวา Bond Elute เพราะมคณสมบต hydrophillic-lipophillic balanced

จงเพมการคงคางของสารมขว มความสามารถเปน water-wettable ท�าใหมประสทธภาพคงเดมแมวา sorbent แหงระหวางขนตอน conditioning หรอ loading และไมมปฏกรยากบ silanol



ในการประกนคณภาพผลการทดสอบ หองปฏบตการมขนตอนการด�าเนนงานในการควบคมคณภาพเพอ

เฝาระวงความใชไดของการทดสอบ โดยเขารวมโปรแกรมการทดสอบความช�านาญ โดยการเปรยบเทยบผลทดสอบระหวางหองปฏบตการ เมอเดอนเมษายน พ.ศ. 2556 พบวา ผลการประเมนอยในเกณฑยอมรบไดตามหลกสถต แสดงวาวธนมประสทธภาพเพยงพอส�าหรบการวเคราะหยากลมควโนโลนในเนอสตว เมอเปรยบเทยบกบวธของ หองปฏบตการอนๆ และมการควบคมคณภาพภายในดวยการวเคราะห method blank, matrix blank, duplicate sample และ spiked sample ทก 10% ของตวอยาง พบวาผลวเคราะหอยในเกณฑยอมรบ

จากผลการส�ารวจตรวจพบ oxolinic acid 29.5 ไมโครกรมตอกโลกรม enroloxacin 16.1 และ 16.9 ไมโครกรมตอกโลกรมในเนอไก ซงตามประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 303 ไมไดก�าหนดมาตรฐานการตรวจพบยาตกคางในเนอสตวสงสดของยา 2 ชนดน แตทง 3 ตวอยางผานเกณฑมาตรฐานของสหภาพยโรปและสาธารณรฐประชาชนจนทก�าหนดคา MRL ของ oxolinic acid และ enroloxacin ในกลามเนอไกอยท 100 นาโนกรมตอกรม(26, 27)

อยางไรกตาม ภาครฐควรมการเฝาระวงยาตกคางในเนอสตวอยางตอเนองจากผลกระทบในระดบโลกเกยวกบปญหาเชอดอยาปฏชวนะ เนองจากยาสวนใหญทใชในการรกษา ปองกนโรค และเรงการเจรญเตบโตในสตว เปนยากลมเดยวกบทใชในคน เชน ยากลมฟลออโรควโนโลน หรอเปนชนดทไมใชในคนแตอยในกลมยาเดยวกบทใชในคน เชน

enroloxacin ดงนนหากมการใชยาอยางไมถกตองในสตวจะเพมโอกาสทเชอจะดอยามากขน ตลอดจนเกดการพฒนาเชอดอยาแบบขามกลม (cross resistance) จนอาจท�าใหเกดการดอตอยาทใชรกษาโรคในคนได(28) ยา enroloxacin เปนยาทถกดดซมไดดหลงจากผสมใหสตวกน สามารถละลายไดดในไขมนของรางกาย เคลอนตวผานชน lipoprotein ของ cell membranes ไดงายและรวดเรว จากนนตวยาจะถกดดซมเขาสกระแสเลอดและแพรกระจายไปยงเนอเยอสวนตางๆ(29) โดยในประเทศไทยใชในการควบคมโรคตดเชอระบบทางเดนหายใจ เชน โรคหวดเรอรงในไก และ โรคตดเชอ E. coli ท�าใหอาจพบการตกคางในเนอสตวได สงผลใหเกดอาการคลนไสอาเจยน มอาการเกยวกบระบบประสาท มความไวตอแสงผดปกต และคณะกรรมการผเชยวชาญดานวตถเจอปนอาหารขององคการอนามยโลก และองคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต ก�าหนดคาความปลอดภยทยอมรบไดจากการบรโภคอาหารทปนเปอน enroloxacin 0.002 มลลกรมตอกโลกรมน�าหนกตว(30) ในขณะทองคการอาหารและยาของสหรฐอเมรกาไดประกาศถอนการใชยา enroloxacin ในสตวปก เนองจากเปนสาเหตของการดอยาของเชอ campylobacter ในมนษย(31)

สวน oxolinic acid เปนยาทใชตานแบคทเรยชนดแกรมลบ และ Staphycoccus aureus สามารถแพรกระจายในเนอเยอปลาไดดกวายา oxytetracycline มผลขางเคยงในคนอยางมากตอระบบประสาทสวนกลาง ท�าใหคลนไส อาเจยน ทองรวง และปวดทอง โดยสารนจะถกดดซมไดนอยแตรวดเรวในระบบทางเดนอาหาร ถกขบออกได

ทางปสสาวะและน�านม(29)

สรปวธวเคราะหทพฒนาขนนสามารถใชตรวจวเคราะหยากลมควโนโลนได 6 ชนด ไดแก oxolinic acid,

lumequine, danoloxacin, enroloxacin, saraloxacin และ diloxacin เปนวธทมสมรรถนะผานเกณฑ

การยอมรบของการทดสอบความถกตองของวธวเคราะหทางเคมโดยหองปฏบตการเดยว มความถกตอง แมนย�า เหมาะกบการใชงานตามวตถประสงค และมการควบคมคณภาพการวเคราะห ตามระบบคณภาพของ ISO/IEC 17025:2005 จงสามารถน�าวธนไปใชในการตรวจวเคราะหเพอคมครองผบรโภคได




กตตกรรมประกาศขอขอบคณนางกนกพร อธสข นกวทยาศาสตรการแพทยเชยวชาญดานมาตรฐานของอาหาร ทใหค�าแนะน�า

ขอเสนอแนะ และตรวจทานตนฉบบ ตลอดจนสนบสนนการศกษาวจยจนบรรลผลส�าเรจในครงน

เอกสารอางอง 1. Shen JZ, Xie LJ. Veterinary pharmacology. Beijing, China: China Agricultural University Press;

2000. p. 162-167. 2. Martin AR. Quinolones. In: Gisvold O, Delgado JN, Remers WA, editors. Wilson and Gisvold’s

textbook of organic medicinal and pharmaceutical chemistry. 10th ed. New York: Lippincott-Raven; 1998. p.196-202.

3. Yorke JC, Froc P. Quantitation of nine quinolones in chicken tissues by high-performance liquid chromatography with luorescence detection. J Chromatogr A 2000; 882: 63-77.

4. ประกาศกระทรวงเกษตรและสหกรณ เรอง ก�าหนดมาตรฐานสนคาเกษตร : ขอปฏบตการควบคมการใชยาสตว ตามพระราชบญญตมาตรฐานสนคาเกษตร พ.ศ. 2551. ราชกจจานเบกษา เลมท 126 ตอนพเศษ 187 ง. (ลงวนท 28 ธนวาคม 2552).

5. ประกาศกระทรวงเกษตรและสหกรณ เรอง ก�าหนดชอ ประเภท ชนด ลกษณะ คณสมบต และสวนประกอบของวตถทเตมในอาหารสตวทหามใชเปนสวนผสมในการผลตอาหารสตว พ.ศ. 2556. ราชกจจานเบกษา เลมท 130 ตอนพเศษ 189 ง. (ลงวนท 25 ธนวาคม 2556).

6. ประกาศกระทรวงอตสาหกรรม ฉบบท 2275 (พ.ศ. 2540) ออกตามความในพระราชบญญตมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม พ.ศ. 2511 เรอง ก�าหนดมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม ขอก�าหนดการควบคมการใชยาส�าหรบสตว. ราชกจจานเบกษา เลมท 114 ตอนท 76 ง. (ลงวนท 23 กนยายน 2540).

7. Juhel-Gaugain M, Abjean JP. Screening of quinolone residues in pig muscle by planar chromatography. J Chromatographia 1998; 47: 101-4.

8. National Antimicrobial Resistance Surveillance Center of Thailand (NARST). [online]. 2013; [cited 2014 Feb 20]. Available from: URL: http://narst.dmsc.moph.go.th/ars/box/anti2013.pdf.

9. WHO. Antimicrobial resistance: global report on surveillance [online]. 2014; [cited 2015 Jul 07]. Available from: URL: http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/112642/1/9789241564748_eng.pdf.

10. ธงชย เฉลมชยกจ, มณฑล เลศวรปรชา และจโรจ ศศปรยจนทร. รปแบบการดอตอยาตานจลชพของเชอซลโมเนลลาในไกบานและ ไกฟารม. ว สตวแพทยสาร 2548; 56(1): 33-44.

11. Rao RN, Nagaraju V. Seperation and determination of synthetic impurities of diloxacin by reversed-phase high-performance liquid chromatography. J Pharm Biomed Anal 2004; 36(4): 729-35.

12. Naeem M, Khan K, Raiq S. Determination of residues of quinolones in poultry products by high pressure liquid chromatography. J Appl Sci 2006; 6(2): 373-9.

13. Stoilova N, Petkova M. Developing and validation of method for detection of quinolone residues in poultry meat. Trakia J Sci 2010; 8(1): 64-9.

14. Zhao S, Jiang H, Li X, Mi T, Li C, Shen J. Simultaneous determination of trace levels of 10 quinolones in swine, chicken and shrimp muscle tissues using HPLC with programmable luorescence detection. J Agric Food Chem 2007; 55(10): 3829-34.

15. Zhao SJ, Jiang HY, Ding SY, Li XL, Wang GQ, Li C, et al. A reliable LC method with luorescence detection for quantiication of (luoro)quinolone residues in chicken muscle. J Chromatographia 2007; 65(9): 539-44.



16. van Vyncht G, Janosi A, Bordin G, Toussaint B, Maghuin-Rogister G, De Pauw E, et al. Multiresidue determination of (luoro) quinolone antibiotics in swine kidney using liquid chromatography-tandem mass spectrometry. J Chromatogr A 2002; 952: 121-9.

17. พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 303 (พ.ศ. 2550) เรอง อาหารทมยาสตวตกคาง. ราชกจจานเบกษา เลมท 124 ตอนพเศษ 108 ง. (ลงวนท 4 กนยายน 2550).

18. ประกาศกรมปศสตว เรอง ก�าหนดมาตรฐานสารตกคางส�าหรบสนคาปศสตว. (ลงวนท 12 กรกฎาคม 2549). 19. Barbosa J, Barron D, Hermo MP, Navalon A, Ballesteros O. Determination and characterization

of quinolones in foodstufs of animal origin by CE-UV, LC-UV, LC-FL, LC-MS and LC-MS/MS. Ovid Univ Ann Chem 2009; 20(2): 165-79.

20. กรมวทยาศาสตรการแพทย. แนวปฏบตการทดสอบความถกตองของวธวเคราะหทางเคมโดยหองปฏบตการเดยว. นนทบร : กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข; 2549.

21. ISO 13528:2015 Statistical methods for use in proiciency testing by interlaboratory comparison. Geneva: International Organization for Standardization; 2015.

22. Hassouan MK, Ballesteros O, Taouiki J, Vilchez JL, Cabrera-Aguilera M, Navalon A. Multiresidue determination of quinolone antibacterials in eggs of laying hens by liquid chromatography with luorescence detection. J Chromatogr B 2007; 852: 625-30.

23. Wright DH, Herman VK, Konstantinides FN, Rotchafer JC. Determination of quinolone antibiotics in growth media by reversed-phase high-performance liquid chromatography. J Chromatogr B 1998; 709: 97-104.

24. Hassouan MK, Ballesteros O, Zafra A, Vilchez JL, Navalon A. Multiresidue method for simultaneous determination of quinolone antibacterials in pig kidney samples by liquid chromatography with luorescence detection. J Chromatogr B 2007; 859(2): 282-8.

25. Su S, Chang M, Chang C, Chang P, Chou S. Simultaneous determination of quinolones in livestock and marine products by high performance liquid chromatography. J Food Drug Anal 2003; 11(2): 114-27.

26. Commission Regulation (EU) No 37/2010 of 22 December 2009 on pharmacologically active substances and their classiication regarding maximum residue limits in foodstufs of animal origin. Of J Eur Union 2010; L15: 1-72.

27. Veterinary drug maximum residue limits in the food of animal origin. Bulletin of Ministry of Agriculture of the People’s Republic of China 2002; 235: 12.

28. ใจพร พมค�า. อาหาร (ไม) ปลอดภย ผลจากการใชยาปฏชวนะในสตว. ว อาหารและยา 2555; 19(3): 8-11. 29. กรมประมง. ยาตานจลชพ [ออนไลน]. 2558; [สบคน 7 ก.ค. 2558]; [12 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://www.isheries.

go.th/quality/ยาตานจลชพ.pdf. 30. สถาบนอาหาร กระทรวงอตสาหกรรม. สารปฏชวนะตกคาง: เอนโรฟลอคซาซน (Enroloxacin) [ออนไลน]. [สบคน 7 ก.ค. 2558];

[1 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://ic.ni.or.th/foodsafety/upload/damage/pdf/enroloxacin_2.pdf. 31. USFDA. Withdrawal of enroloxacin for poultry [online]. 2005; [cited 2015 Jul 07]. Available from:

URL http://www.fda.gov/AnimalVeterinary/SafetyHealth/RecallsWithdrawals/ucm042004.htm.




Development and validation of Analysis Method for Determination of Quinolone

Drug Residues in Meat by HPLC-FLD

Jirapa Unahalekhaka and Ladda KaewklapanyacharoenBureau of Quality and Safety of Food, Department of Medical Sciences, Tiwanond Road, Nonthaburi 11000, Thailand.

AbstrACt Quinolone antibacterials are employed and allowed for treatment of infectious diseases in food-producing animals. Drug residues in edible tissues are resulted from improperly using. High levels of residues in food could cause side efects and drug resistances in human. Method for determination of 6 quinolones such as danoloxacin, diloxacin, enroloxacin, saraloxacin, lumiquine and oxolinic acid by HPLC-FLD technique was developed and validated. These analytes were extracted with 0.3% metaphosphoric acid and acetonitrile at ratio 1:10 v/v, fat was removed by liquid-liquid extraction technique with hexane saturated with acetonitrile and then cleaned up by solid phase extraction with HLB C-18 cartridges. Afterwards, qualitative and quantitative analysis of these compounds was conducted by HPLC-FLD. As a result of method validation, limit of detection (LOD) and limit of quantitation (LOQ) were 5 and 10 µg/kg respectively. The linearity of working range was 10-100 µg/kg with coeicient of determination (R2) more than 0.95. The accuracy expressed as mean of %recovery and the precision as HORRAT at concentration level 10, 50 and 100 µg/kg were 65.1-97.8% and 0.3-0.9 respectively. The matrix efect was tested by paired t-test and found that there was non-signiicant diference at level of conidence 95% (µ = 0.05). Participation in proiciency testing program by interlaboratory comparison

showed that |Z| less than 2. The characteristics of this method were it for intended use in testing

laboratory for requirement of the notiication of Ministry of Public Health (Vol.303) B.E.2550. Moreover, the survey of quinolone drug residues in 60 samples of chicken, pork and beef from 11 markets in

Bangkok and Nonthaburi province was performed. It showed that 1 chicken sample was found oxolinic acid

29.59 µg/kg, and 2 samples were found enroloxacin 16.1 and 16.9 µg/kg.

Key words: Quinolone, HPLC-FLD, edible animal tissues



ขอกำ�หนดท�งเคมและก�ยภ�พของโกฐนำ�เต�

กนย�รตน ชลสทธ สรนย� จลศรไกวล และศภกร จนทรจอมศนยวทยาศาสตรการแพทยท 1 เชยงใหม, กรมวทยาศาสตรการแพทย อ�าเภอเมอง เชยงใหม 50180


บทคดยอ โกฐน�ำเตำ เปนเหงำและรำกแหงของพชชนดใดชนดหนงใน 3 ชนด ทมชอวทยำศำสตรวำ Rheum oicinal Baill., R.palmatum L. และ R.tanguticum (Maxim.Ex Regel) Maxim.ex Balf. ในวงศ Polygonaceae หรอเหงำและ รำกแหงของพช 2 หรอ 3 ชนดขำงตนปนกน ต�ำรำสรรพคณยำไทย ระบโกฐน�ำเตำมสรรพคณเปนยำระบำยชนด “รเปดรปด” และมฤทธฝำดสมำน แตยงไมมขอก�ำหนดในต�ำรำมำตรฐำนยำสมนไพรไทย (Thai Herbal Pharmacopoeia) ดงนน ในป

พ.ศ. 2556 คณะผวจยจงไดด�ำเนนโครงกำรศกษำคณสมบตทำงเคมและกำยภำพของโกฐน�ำเตำ โดยเกบตวอยำงจำกสำธำรณรฐประชำชนจนและรำนขำยยำสมนไพรในประเทศไทย จ�ำนวน 19 ตวอยำง พบวำ โกฐน�ำเตำมองคประกอบทำงเคมเปนสำรกลม

anthraquinones และ tannins เมอตรวจสอบโดยใชวธ thin-layer chromatography พบสำรส�ำคญอยำงนอย 3 ชนดคอ chrysophanol, emodin และ rhein ผลกำรศกษำคณภำพของตวอยำงดงกลำว พบวำ ปรมำณสำรสกดดวยน�ำ สำรสกดดวยเอทำนอล ควำมชน เถำรวม เถำทไมละลำยในกรด และ hydroxyanthracene derivatives ค�ำนวณเปน rhein

คดเปนรอยละ 31.71 ± 4.06, 21.85 ± 7.50, 8.18 ± 1.13, 11.85 ± 4.35, 0.76 ± 0.38 และ 1.66 ± 1.07 ตำมล�ำดบ

น�ำผลทไดมำจดท�ำขอก�ำหนดคณภำพทำงเคมของโกฐน�ำเตำไดดงน ปรมำณสำรสกดดวยน�ำ ปรมำณสำรสกดดวยเอทำนอลและปรมำณ hydroxyanthracene derivatives ค�ำนวณเปน rhein ไมนอยกวำรอยละ 27, 14 และ 0.6 โดยน�ำหนก

ตำมล�ำดบ ปรมำณควำมชน ปรมำณเถำรวม และปรมำณเถำทไมละลำยในกรด ไมเกนรอยละ 10, 16 และ 1 โดยน�ำหนก ตำมล�ำดบ

ผลกำรศกษำนจะเปนประโยชนในกำรควบคมคณภำพ และใชเปนขอมลเบองตนในกำรจดท�ำขอก�ำหนดมำตรฐำนของโกฐน�ำเตำ ในต�ำรำมำตรฐำนยำสมนไพรไทยตอไป

ขอก�ำหนดทำงเคมและกำยภำพของโกฐน�ำเตำ กนยำรตน ชลสทธ และคณะ



บทนำ�โกฐน�ำเตำเปนเหงำและรำกแหงของพชชนดใดชนดหนงใน 3 ชนด ทมชอวทยำศำสตรวำ Rheum

oicinal Baill., R.palmatum L. และ R.tanguticum (Maxim. Ex Regel) Maxim.ex Balf. ในวงศ Polygonaceae หรอ เหงำและรำกแหงของพช 2 หรอ 3 ชนดขำงตนปนกน เปนพชลมลกอำยหลำยปสง 1.5- 2 เมตรรำก เหงำ และล�ำตน อวนสน ล�ำตนกลวง เปลอกเปนรองตำมยำว มขนสขำว ใบเปนใบเดยว เรยงเวยน ใบรปคอนขำงกลม

หรอรปไข ขอบหยกเปนแฉกแบบนวมอ ชอดอกแบบชอแยกแขนง ดอกสเขยวถงสขำวอมเหลอง หรอสแดงอมมวง หรอ

สแดงออน(1, 8) (ภำพท 1) เครองยำโกฐน�ำเตำมชอละตนวำ Radix et Rhizoma Rhei ชอจนกลำงวำ ตำหวง (Dahuang 大黃) ชอจนแตจววำ ตวอง และชอสำมญวำ Rhubarb(1, 4) มลกษณะเปนกอนรปกงทรงกระบอก

รปกรวย รปไข หรอเปนชนทมรปรำงไมแนนอน ยำว 3-10 เซนตเมตร ผวนอกสน�ำตำลแกมเหลอง หรอสน�ำตำล

แกมแดง (ภำพท 2) มกลนเฉพำะ รสขม ฝำดเลกนอย(1, 3, 4)

ภ�พท 1 ตนโกฐน�ำเตำทง 3 ชนด(6-8)

ภ�พท 2 โกฐน�ำเตำทเปนเครองยำ

องคประกอบทำงเคมของโกฐน�ำเตำมสำรส�ำคญกล ม anthraquinones ซงเปนอนพนธของสำร hydroxyanthracene แบงเปน 3 กลมยอย คอ กลมยอย free anthraquinones เชน chrysophanol, emodin, rhein, alo-emodin, physcion กลมยอย anthraquinone glycosides เชน rheinoside A-D, chrysophanein, glucoemodin, palmatin และกลมยอย bianthrones เชน sennoside A-F, rheidin A-C นอกจำกนนใน

โกฐน�ำเตำยงมสำรกลม tannins ดวย(3, 4, 9, 10)

R. oicinale Baill. R. palmatum L. R. tanguticum (Maxim. ex Regel) Maxim.ex Balf.

Chemical and Physcial Specifications of Kot Namtao Kanyarat Chonlasit et al.


จำกขอมลกำรศกษำวจยพรคลนกพบวำ สำรส�ำคญในโกฐน�ำเตำ โดยเฉพำะ sennosides A-F และ rheinosides A-D ออกฤทธกระตนกำรบบตวของล�ำไสใหญ ชวยเรงกำรขบกำกอำหำร และเพมกำรซมผำนของของเหลวผำนเยอเมอกล�ำไสใหญ ท�ำใหมปรมำณน�ำในล�ำไสใหญมำกขน จงแสดงฤทธเปนยำถำย(11, 12) โดยมฤทธฝำดสมำนรวมดวยอนเนองมำจำกฤทธของ tannins(9) ซงสอดคลองกบต�ำรำสรรพคณยำไทยวำโกฐน�ำเตำมสรรพคณขบลมลงส คถทวำร ท�ำใหอจจำระปสสำวะเดนสะดวก เปนยำระบำยชนด “รเปดรปด”(3, 4)

ในประเทศไทย โกฐน�ำเตำถกใชในต�ำรำแพทยแผนไทยหลำยต�ำรบดวยกน โดยถกจดอยใน “พกดโกฐพเศษ” ซงประกอบไปดวยโกฐ 3 ชนด รวมกบโกฐกะกลงและโกฐกกกรำ(3, 4) ประกำศกระทรวงสำธำรณสข เรอง ยำสำมญประจ�ำบำน

แผนโบรำณ พ.ศ. 2556 มกำรน�ำโกฐน�ำเตำมำใชเปนตวยำตรงในกลมยำถำยหรอยำระบำย และเปนตวยำชวยใน

อกหลำยต�ำรบ เชน ยำตรหอม ยำหอมอนทจกร ยำธรณสนฑะฆำต เปนตน(13) แตยงไมมขอก�ำหนดมำตรฐำนของ โกฐน�ำเตำในต�ำรำมำตรฐำนยำสมนไพรไทย (Thai Herbal Pharmacopoeia) คณะผวจยจงไดด�ำเนนกำรศกษำคณสมบตทำงเคมและกำยภำพของโกฐน�ำเตำ ภำยใตโครงกำรวจยกำรพฒนำศกยภำพของสมนไพรทมกำรใชใน

ทองถนเพอประโยชนในกำรควบคมคณภำพ และใชเปนขอมลพนฐำนในกำรจดท�ำขอก�ำหนดมำตรฐำนของโกฐน�ำเตำในต�ำรำมำตรฐำนยำสมนไพรไทย

วสดและวธก�รตวอย�งสมนไพร

โกฐน�ำเตำทใชในกำรศกษำจ�ำนวน 19 ตวอยำง เกบจำกแหลงธรรมชำตและแหลงปลกในหลำยมณฑล

ของสำธำรณรฐประชำชนจน และซอจำกรำนขำยยำสมนไพรในภำคกลำงของประเทศไทย ในชวงเดอนพฤศจกำยน

พ.ศ. 2555 ถงเดอนมถนำยน พ.ศ. 2556 ผำนกำรตรวจพสจนเอกลกษณทำงเภสชเวทเปรยบเทยบกบตวอยำงจรง (authentic) วำเปนโกฐน�ำเตำ ซงครอบคลมพชทมชอวทยำศำสตร 3 ชนด คอ Rheum oicinal Baill.

หรอ R. palmatum L. หรอ R. tanguticum (Maxim. Ex Regel) Maxim.ex Balf. น�ำตวอยำงทไดมำอบทอณหภมไมเกน 50 องศำเซลเซยส เปนเวลำ 2 ชวโมง บดใหละเอยด และรอนผำนแรงขนำด 80 Mesh

เครองมอและอปกรณ- เครองชงไฟฟำทศนยม 4 ต�ำแหนง ยหอ AND รน HM-200 - เครองชงไฟฟำทศนยม 5 ต�ำแหนง ยหอ Mettler Toledo รน XP205

ภ�พท 3 ตวอยำงสตรโครงสรำงสำรส�ำคญทพบมำกในสมนไพรโกฐน�ำเตำ




- ตอบรอน ยหอ Shellab รน 1350 FX- เตำเผำอณหภมสง ยหอ Thermolyne รน 6000- เตำไฟฟำ ยหอ LMS รน HTS-1003- เตำบนวม ยหอ Isopad TM รน LG 2/ER - อำงน�ำควบคมอณหภมยหอ Memmert รน W760- เครองเขยำ ยหอ IKA®-WERKE รน HS 501 digital - เครองระเหยสญญำกำศ ยหอ Buchi ประกอบดวยอำงน�ำควบคมอณหภม รน B – 490, เครอง Rotavapor

รน R–205, เครอง Aspirator รน V–500 และเครองท�ำน�ำเยนหมนเวยน รน B–740- เครองท�ำน�ำเยนหมนเวยน ยหอ Thermo NESLAB รน RTE 170 - เครองหยดตวอยำงอตโนมต ยหอ CAMAG รน Automatic TLC sampler III - เครองหมนเหวยงแบบควำมเรวสง ยหอ Hettich รน Universal 32 - เครองวดกำรดดกลนแสง (UV-VIS Spectrophotometer) ยหอ Agilent รน 8453 - ตแสง UV ยหอ Chromato-VUE รน C-70G - แผนอะลมเนยมเคลอบซลกำเจล (Silica Gel 60 F254) ขนำด 20 × 20 เซนตเมตร ควำมหนำ 0.25

มลลเมตร ของบรษท Merck

ส�รม�ตรฐ�นและส�รเคม- Rhein ควำมบรสทธรอยละ 92.7 ของบรษท Chroma Dex (ใชส�ำหรบกำรพสจนเอกลกษณทำงเคม

ดวยวธ thin-layer chromatography)- Rhein ควำมบรสทธรอยละ 97.4 ของบรษท Aldrich (ใชส�ำหรบกำรตรวจสอบควำมใชไดของ

วธทดสอบ)- Emodin ควำมบรสทธรอยละ 96.1 ของบรษท SIGMA- Chrysophanol ควำมบรสทธรอยละ 99.5 ของบรษท Flukaสำรเคมอน ๆ ใชชนดส�ำหรบกำรวเครำะห เปน analytical grade ไดแก ethanol, methanol, potassium

hydroxide, hydrogen peroxide, glacial acetic acid, hydrochloric acid, diethyl ether, petroleum ether, anhydrous formic acid, anhydrous sodium sulfate, ferric chloride, magnesium acetate, benzene, sodium hydrogen carbonate

วธก�รทดสอบ1. ก�รพสจนเอกลกษณท�งเคมดวยปฏกรย�ก�รเกดส(14)

(1) Modiied Borntrager Test: ชงตวอยำง 0.2 กรม บรรจในขวดแกวกนกลม เตม 0.5 Npotassium

hydroxide 15 มลลลตร และ 3% hydrogen peroxide 1 มลลลตร น�ำไปตมบนหมอองไอน�ำเปนเวลำ 10 นำท ท�ำใหเยน กรอง ท�ำใหเปนกรดดวย glacial acetic acid (ทดสอบดวยกระดำษลตมส) ถำยสำรละลำยทเปนกรดลงในกรวยแยก สกดดวย benzene ประมำณ 10 มลลลตร ถำยชน benzene ลงในหลอดทดลอง 5 มลลลตร เตม

ammonia TS 5 มลลลตร เขยำเบำ ๆ สงเกตผลทเกดขน (2) Iron (III) Chloride Test: ชงตวอยำง 5 กรม บรรจในขวดแกวกนกลม เตมน�ำ 30 มลลลตร

ตมบนอำงน�ำรอน relux ทอณหภม 95 องศำเซลเซยส นำน 10 นำท กรอง น�ำสำรละลำยทกรองได 2 มลลลตร ใสในหลอดทดลอง เตมสำรละลำย 1% Ferric chloride 2-3 หยด สงเกตผลทเกดขน



2. ก�รพสจนเอกลกษณท�งเคมดวยวธ thin-layer chromatography (TLC)(15-16)

(1) กำรเตรยมสภำวะของระบบ TLC ทใชในกำรแยกสำรผสม petroleum ether: ethyl acetate: anhydrous formic acid ในอตรำสวน 75:25:1 ใสในถง TLC

เขยำใหเขำกน ทงไวประมำณ 1 ชวโมง กอนใชเพอใหบรรยำกำศในถงอมตวดวยน�ำยำแยก(2) กำรเตรยม spraying reagent: 10% potassium hydroxide ละลำย potassium hydroxide

10 กรม ใน methanol 100 มลลลตร(3) กำรเตรยมสำรละลำยมำตรฐำน แยกละลำยสำรมำตรฐำน chrysophanol, emodin และ rhein

ชนดละ 5 มลลกรม ใน diethyl ether 5 มลลลตร(4) กำรเตรยมสำรละลำยตวอยำงชงตวอยำง 0.100 กรม บรรจในขวดแกวกนกลม เตมน�ำ 30 มลลลตร และ hydrochloric acid 1 มลลลตร

relux นำน 15 นำท ทงไวใหเยนแลวน�ำมำสกดดวย diethyl ether 25 มลลลตร น�ำชนของ diethyl ether มำกรองผำน anhydrous sodium sulfate และระเหยใหแหงดวยเครองระเหยสญญำกำศ ละลำยสำรสกดทไดจำกกำรระเหยดวย diethyl ether 0.5 มลลลตร

(5) กำรทดสอบ แยกหยดสำรละลำยตวอยำง 10 ไมโครลตร และสำรละลำยมำตรฐำน chrysophanol 10 ไมโครลตร emodin 5 ไมโครลตร และ rhein 30 ไมโครลตร ใหเปนแถบกวำง 0.7 เซนตเมตร บนแผน TLC

ในแนวระดบเดยวกน ใหหำงจำกขอบลำงประมำณ 2 เซนตเมตร และใหมระยะระหวำงหยดของสำรละลำยแตละชนด

ไมนอยกวำ 1 เซนตเมตร ผงใหแหง น�ำไปใสในถง TLC ทเตรยมไว จนน�ำยำเคลอนถงขดทก�ำหนด น�ำแผน TLC ออกมำผงไวจนแหง แลวน�ำไปตรวจสอบโดยกำรสองภำยใตแสงอลตรำไวโอเลตทควำมยำวคลน 254 และ 366 นำโนเมตร และกำรพนดวย 10% potassium hydroxide

3. ก�รศกษ�คณสมบตท�งเคมและก�ยภ�พกำรหำปรมำณสำรสกดดวยน�ำ (water soluble extractive) สำรสกดดวยเอทำนอล (ethanol soluble

extractive) ควำมชน (moisture) เถำรวม (total ash) และเถำทไมละลำยในกรด (acid-insoluble ash) ท�ำตำมวธทก�ำหนดไวในต�ำรำมำตรฐำนยำสมนไพรไทย(17, 18)

4. ก�รห�ปรม�ณส�รสำ�คญกำรหำปรมำณ hydroxyanthracene derivatives ท�ำตำมวธทก�ำหนดใน monograph ของ British

Phamacopoeia(15) ในหวขอกำรหำปรมำณ hydroxyanthracene derivatives ค�ำนวณเปน rhein ซงผำนกำร ตรวจสอบควำมใชไดของวธทดสอบ (method veriication) ในหวขอควำมเทยง (precision) ควำมเปน

เสนตรง (linearity)(19, 20)

วธกำรทดสอบ ชงน�ำหนกทแนนอนของตวอยำง 100 มลลกรม ใสลงในขวดแกวกนกลมขนำด 100 มลลลตร เตมน�ำ 30.0 มลลลตร ผสมใหเขำกนแลวน�ำไปชงน�ำหนก จำกนนสกดโดยวธ relux บนอำงองไอน�ำนำน 15 นำท ตงทงไวใหเยนถงอณหภมหอง แลวเตม sodium hydrogen carbonate จ�ำนวน 50 มลลกรม ชงน�ำหนกอกครง ปรบน�ำหนกใหเทำกบน�ำหนกทไดจำกกำรชงครงแรกโดยกำรเตมน�ำ ปนแยกสวนดวยเครองหมนเหวยงควำมเรว 4,000 รอบตอนำท เปนเวลำ 20 นำท น�ำสำรละลำยใสชนบนเหนอตะกอนจ�ำนวน 10.0 มลลลตร ใสลงในขวดแกว กนกลมขนำด 100 มลลลตร เตม 10.5% ferric chloride จ�ำนวน 20 มลลลตร ผสมใหเขำกน relux ในอำงองไอน�ำ เปนเวลำ 20 นำท ไดสำรละลำยมลกษณะขน เตม hydrochloric acid จ�ำนวน 1 มลลลตร ผสมใหเขำกนและน�ำไป

relux ในอำงองไอน�ำตออก 20 นำท โดยเขยำขวดเปนระยะๆ จนตะกอนละลำยหมด ตงทงไวใหเยนถงอณหภมหอง น�ำสำรละลำยในขวดแกวทงหมดถำยลงในกรวยแยกขนำด 100 มลลลตร แลวสกดดวย ether จ�ำนวน 25 มลลลตร




3 ครง ลำงดวยน�ำ 15 มลลลตร 2 ครง กรองชน ether ผำนส�ำลใสลงในขวดปรบปรมำตรเปน 100 มลลลตร ดวย

ether น�ำสำรละลำย ether ดงกลำวจ�ำนวน 10.0 มลลลตร มำระเหยแหงบนอำงน�ำรอน ละลำยสวนทเหลอจำก

กำรระเหยดวย 10.0 มลลลตร ของ 0.5% magnesium acetate ใน methanol แลววดคำกำรดดกลนแสงอลตรำไวโอเลตทควำมยำวคลน 515 นำโนเมตร โดยใช methanol เปนสำรละลำยเปรยบเทยบ (blank)

ก�รคำ�นวณคำรอยละของปรมำณ hydroxyanthracene derivatives ซงค�ำนวณเปน rhein จำกน�ำหนกตวอยำงท

ปรำศจำกควำมชน ค�ำนวณไดจำกสตร

A × 0.64/m

เมอ A = คำกำรดดกลนแสงอลตรำไวโอเลตทควำมยำวคลน 515 นำโนเมตร m = น�ำหนกผงสมนไพรทปรำศจำกควำมชน หนวยเปนกรม

ผลจำกกำรพสจนเอกลกษณทำงเคมดวยปฏกรยำกำรเกดสของโกฐน�ำเตำ จ�ำนวน 19 ตวอยำง พบวำ ทก

ตวอยำงใหผลบวกกบ Modiied Borntrager Test และ Ferric chloride Test (ตำรำงท 1) เมอพสจนเอกลกษณ

ทำงเคมดวยวธ thin-layer chromatography พบวำ โกฐน�ำเตำทกตวอยำงมแถบหลก 3 แถบ ทมสและต�ำแหนง ตรงกบ

สำรมำตรฐำน 3 ชนด คอ chrysophanol, emodin และ rhein ท hRf 34-38, 43-49 และ 80-86 ตำมล�ำดบ

และอำจมองคประกอบทำงเคมอนๆ อกประมำณ 5 - 7 ชนด (ภำพท 4 และตำรำงท 2)

ต�ร�งท 1 ผลกำรพสจนเอกลกษณทำงเคมดวยปฏกรยำกำรเกดส

วธทดสอบ ผลกำรทดสอบModiied Borntrager Test (+) ไดสแดงในชนของดำง(ตรวจสอบสำรประเภท Antraquinones) Iron (III) Chloride Test (+) ไดสำรละลำยสเขยว(ตรวจสอบสำรประเภท Phenolic compounds & Tannins)

100

50

01 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 I II III

1 = สำรมำตรฐำน Chrysophanol2 = สำรมำตรฐำน Emodin3 = สำรมำตรฐำน Rhein4-5 = ตวอยำงโกฐน�ำเตำI = ตรวจสอบภำยใตแสงอลตรำไวโอเลต ทควำมยำว คลน 254 นำโนเมตรII = ตรวจสอบภำยใตแสงอลตรำไวโอเลต ทควำมยำว คลน 366 นำโนเมตรIII = ตรวจสอบดวยน�ำยำพน 10% potassium hydroxide ใน methanol

ภ�พท 4 โครมำโทแกรมชนดผวบำงของโกฐน�ำเตำ



จำกกำรตรวจสอบคณสมบตทำงเคมและกำยภำพ รวมทงกำรหำปรมำณ hydroxyanthracene derivatives ค�ำนวณเปน rhein ของโกฐน�ำเตำ จ�ำนวน 19 ตวอยำง ไดผลกำรทดสอบ (ตำรำงท 3)

ต�ร�งท 2 ผลกำรพสจนเอกลกษณทำงเคมดวยวธโครมำโทกรำฟผวบำง

แถบสำร คำ hRf

กำรตรวจสอบ UV254 nm UV366 nm. พนดวย 10% KOH 1 6-9 เขม มวง (เรองแสง) น�ำตำล 2 9-14 จำง ฟำ (เรองแสง) - 3 30-34 เขม - - 4 30-34 เขม เหลอง (เรองแสง) แดง 5* 34-38 เขม เหลอง (เรองแสง) แดง 6 39-40 - เทำ (เรองแสง) - 7** 43-49 เขม เหลอง (เรองแสง) แดง 8 65-68 - ฟำ (เรองแสง) - 9 74-79 จำง เหลอง (เรองแสง) แดง 10*** 80-86 เขม เหลอง (เรองแสง) มวง* rhein **emodin ***chrysophanol

ต�ร�งท 3 ผลกำรศกษำคณสมบตทำงเคมและกำยภำพของโกฐน�ำเตำ

ตวอยำงปรมำณสำรสกดดวยน�ำ(% w/w)

ปรมำณสำรสกดดวยเอทำนอล(% w/w)

ปรมำณควำมชน(% w/w)

ปรมำณเถำรวม

(% w/w)

ปรมำณเถำทไมละลำยในกรด

(% w/w)

ปรมำณhydroxyanthracene

derivatives ค�ำนวณเปน rhein

(% w/w)PMA 01 32.88 11.57 9.03 5.33 0.43 2.84PMA 02 35.47 19.00 8.73 7.75 0.35 2.90PMA 03 32.02 22.96 8.23 10.63 0.31 4.50PMA 04 34.10 11.84 8.81 8.69 1.20 1.94PMA 05 29.48 7.59 10.06 7.85 0.28 2.19PMA 06 34.06 22.60 8.05 12.81 0.83 0.88PMA 07 31.50 11.62 9.60 7.32 0.64 2.51PMA 08 29.76 20.38 9.35 9.46 1.71 2.52PMA 09 28.90 20.57 9.76 6.34 0.95 2.52PMA 10 35.84 23.60 9.26 13.04 0.60 0.69PMA 11 31.25 19.10 7.06 15.35 1.23 0.76PMA 12 32.38 17.92 7.59 13.84 0.76 0.66PMA 13 36.31 29.94 7.29 12.84 0.86 0.84PMA 14 35.40 27.26 6.97 12.52 0.67 0.87PMA 15 39.51 25.35 6.93 11.78 0.68 1.01PMA 16 24.79 33.77 6.13 21.71 0.57 1.09PMA 17 27.35 31.90 7.70 11.74 0.49 0.99PMA 18 24.99 30.27 7.32 16.97 0.59 0.99PMA 19 26.47 27.96 7.46 19.20 1.37 0.78

± SD 31.71 ± 4.06 21.85 ± 7.50 8.18 ± 1.13 11.85 ± 4.35 0.76 ± 0.38 1.66 ± 1.07Min-Max 24.79-39.51 7.59-33.77 6.13-10.06 5.33-21.71 0.28-1.71 0.66-4.50




วจ�รณตวอยำงทใชในกำรศกษำจ�ำนวน 19 ตวอยำง ผำนกำรตรวจพสจนเอกลกษณทำงเภสชเวท วำเปนโกฐน�ำเตำ

คอ เปนเหงำและรำกแหงของพชชนดใดชนดหนงใน 3 ชนด ทมชอวทยำศำสตรวำ Rheum oicinal Baill., R.palmatum L. และ R.tanguticum (Maxim. Ex Regel) Maxim.ex Balf. ในวงศ Polygonaceae หรอ

เหงำและรำกแหงของพช 2 หรอ 3 ชนดขำงตนปนกนจำกกำรพสจนเอกลกษณทำงเคมดวย Modiied Borntrager Test และ Ferric chloride Test ไดผล

บวกในทกตวอยำงแสดงวำ โกฐน�ำเตำ มสวนประกอบเปนสำรกลม anthraquinones และ tannins เมอทดสอบดวยวธ thin-layer chromatography พบสำร rhein, emodin และ chrysophanol อยในโกฐน�ำเตำทกตวอยำง แตอำจมควำมแตกตำงของแถบสอนๆ ไดใน TLC Chromatogram

จำกผลกำรตรวจคณสมบตทำงเคมและกำยภำพของโกฐน�ำเตำสำมำรถจดท�ำขอก�ำหนดทำงเคม เพอควบคมคณภำพของโกฐน�ำเตำโดยหวขอปรมำณควำมชน ปรมำณเถำรวม และปรมำณเถำทไมละลำยในกรด จะถกก�ำหนดเกณฑ

สงสดไมเกนคำเฉลยบวกคำเบยงเบนมำตรฐำน สวนหวขอปรมำณสำรสกดดวยน�ำ ปรมำณสำรสกดดวยเอทำนอล

และปรมำณ hydroxyanthracene derivatives ค�ำนวณเปน rhein จะถกก�ำหนดเกณฑต�ำสด ไมนอยกวำคำเฉลยลบ

คำเบยงเบนมำตรฐำน (ตำรำงท 4)

ต�ร�งท 4 ขอก�ำหนดทำงเคมและกำยภำพของโกฐน�ำเตำ

หวขอ คำเฉลย ± คำเบยงเบน เกณฑสงสด เกณฑต�ำสด (%w/w) มำตรฐำน ไมเกน ไมนอยกวำ ( ± SD, n= 19) + SD – SDปรมำณสำรสกดดวยน�ำ 31.71 ± 4.06 - 27ปรมำณสำรสกดดวยเอทำนอล 21.85 ± 7.50 - 14ปรมำณควำมชน 8.18 ± 1.13 10 -ปรมำณเถำรวม 11.85 ± 4.35 16 -ปรมำณเถำทไมละลำยในกรด 0.76 ± 0.38 1 -ปรมำณ hydroxyanthracene derivatives 1.66 ± 1.07 - 0.6ค�ำนวณเปน rhein

จะเหนวำปรมำณสำรสกดดวยน�ำ ซงมเกณฑก�ำหนดไมนอยกวำรอยละ 27 โดยน�ำหนกนนใกลเคยงกบคำทก�ำหนดไวในเภสชต�ำรบสำธำรณรฐประชำชนจน(1) คอ รอยละ 25 โดยน�ำหนก สวนปรมำณสำรสกดดวยเอทำนอล

ไมนอยกวำรอยละ 14 โดยน�ำหนก คอนขำงแตกตำงจำกเกณฑของเภสชต�ำรบญปน(21) และองคกำรอนำมยโลก(9)

ทก�ำหนดไวไมนอยกวำรอยละ 30 โดยน�ำหนก ทงนอำจเนองมำจำกควำมเขมขนของเอทำนอลทใชแตกตำงกน คอ

เภสชต�ำรบญปนและองคกำรอนำมยโลกใชเอทำนอลเจอจำง (ประมำณ 50%) สวนงำนวจยครงนใชเอทำนอล 95%ส�ำหรบปรมำณควำมชนมเกณฑก�ำหนดไมเกนรอยละ 10 โดยน�ำหนก ซงนอยกวำคำทก�ำหนดไวในเภสช

ต�ำรบสำธำรณรฐประชำชนจน(1) ญปน(21) องกฤษ(15) และองคกำรอนำมยโลก(9) ทรอยละ 15, 13, 12 และ 12 โดย

น�ำหนกตำมล�ำดบ อำจเปนเพรำะตวอยำงโกฐน�ำเตำในงำนวจยครงน สวนใหญไดมำจำกสำธำรณรฐประชำชนจน

ซงจะถกท�ำใหน�ำระเหยออกบำงสวนในขนตอนกำรปฏบตหลงกำรเกบเกยวโดยกำรกองสมหลงกำรนงเพอใหเหงอออกชวยใหเนอสมนไพรนม เปลยนส และแหงสนทยงขน(22)



ปรมำณเถำรวมมเกณฑก�ำหนดไมเกนรอยละ 16 โดยน�ำหนก ซงมำกกวำคำทก�ำหนดไวในเภสชต�ำรบสำธำรณรฐประชำชนจน(1) ญปน(21) องกฤษ(15) และองคกำรอนำมยโลก(9) คอ รอยละ 10, 13, 12 และ 12 โดยน�ำหนกตำมล�ำดบ อำจเปนไปไดทตวอยำงบำงสวนไดจำกกำรเพำะปลกทมกำรใชปยเคมในกำรบ�ำรงรกษำ และอำจท�ำใหเกดสำรเจอปนอนในเนอเยอพชไดมำกกวำแหลงธรรมชำต ซงมผลท�ำใหปรมำณเถำรวมสงขนได ทงนจะเหนไดจำกผลกำรวจยทแสดงคำปรมำณเถำรวมมคำสงสดคอ รอยละ 21.71 คำต�ำสดคอ รอยละ 5.33 อำจเปนผลมำจำกแหลงทมำ ของตวอยำงแตกตำงกนมำก

ส�ำหรบปรมำณเถำทไมละลำยในกรด มเกณฑก�ำหนดไมเกนรอยละ 1 โดยน�ำหนก ซงใกลเคยงกบคำทก�ำหนดไวในเภสชต�ำรบสำธำรณรฐประชำชนจน(1) คอ รอยละ 0.8 โดยน�ำหนกแตในเภสชต�ำรบองกฤษ(15) และองคกำร อนำมยโลก(9) ไดก�ำหนดไวสงกวำคอ รอยละ 2 โดยน�ำหนก

กำรหำปรมำณสำรส�ำคญในโกฐน�ำเตำส�ำหรบงำนวจยครงนใชวธของ BP ซงก�ำหนดใหหำปรมำณ

hydroxyanthracene derivatives ทมอยหลำยชนด แตใหค�ำนวณเปน rhein โดยใชตวแปรเพยง 2 คำ คอ

คำกำรดดกลนแสงและน�ำหนกผงสมนไพรทปรำศจำกควำมชน แตทงนตองท�ำตำมวธทกขนตอน เนองจำก

มกำรก�ำหนดคำคงทส�ำหรบกำรค�ำนวณไวดวย ผลกำรศกษำไดก�ำหนดปรมำณ hydroxyanthracene derivatives ค�ำนวณเปน rhein ไวไมนอยกวำรอยละ 0.6 โดยน�ำหนก ซงนอยกวำคำทก�ำหนดไวในเภสชต�ำรบองกฤษ(15) และองคกำรอนำมยโลก(9) คอ รอยละ 2.2 โดยน�ำหนกเนองจำกตวอยำงโกฐน�ำเตำในงำนวจยครงนสวนใหญไดมำจำกสำธำรณรฐประชำชนจน อำจมกำรแปรรปเบองตนไปจนถงกำรแปรรปโดยวธเฉพำะทเรยกวำกำรเผำจอ(22) ดวยวธกำรและ สำรปรงแตงทแตกตำงกนไปในแตละพนท เชน โกฐน�ำเตำผดเหลำ โกฐน�ำเตำผดน�ำสม โกฐน�ำเตำนงเหลำ กอนน�ำไปตำกใหแหง ซงกำรเผำจอแตละวธนนอำจท�ำใหสำรส�ำคญกลม anthraquinones มปรมำณทแตกตำงกนมำก(1, 22)

จะเหนไดจำกผลกำรศกษำครงน ปรมำณ hydroxyanthracene derivatives ค�ำนวณเปน rhein สงสดและต�ำสด

มควำมแตกตำงคอนขำงสงคอ รอยละ 4.50 และ 0.66 โดยน�ำหนกตำมล�ำดบกำรศกษำปรมำณสำรส�ำคญในโกฐน�ำเตำ นอกจำกจะศกษำปรมำณ hydroxyanthracene derivatives

ค�ำนวณเปน rhein แลว ยงสำมำรถศกษำสำรส�ำคญชนดอนๆ ดวยวธกำรอนๆ ได เชน เภสชต�ำรบสำธำรณรฐ ประชำชนจน(1) ก�ำหนดปรมำณสำรส�ำคญของโกฐน�ำเตำเปนคำรวมของสำร 5 ชนด คอ rhein, emodin, chrysophanol, aloe-emodin และ physcion ทรอยละ 1.5 โดยน�ำหนก ทดสอบโดยใชเครอง high performance liquid

chromatography (HPLC) สวนเภสชต�ำรบญปน(21) ก�ำหนดสำร senosides A รอยละ 0.25 ทดสอบโดยใช HPLC

งำนวจยครงนเลอกใชวธทดสอบตำมวธของ BP โดยเครองวดกำรดดกลนแสง (UV-VIS S pectrophotometer) ซงเปนเครองมอทไมยงยำกซบซอนและมกำรใชอยำงแพรหลำย ไมจ�ำเปนตองใชสำรมำตรฐำนเพอใหผเกยวของ สำมำรถน�ำไปใชประโยชนในกำรควบคมคณภำพของสมนไพรโกฐน�ำเตำไดกวำงขวำงยงขน

สรปโกฐน�ำเตำมสำรประกอบกลม anthraquinones เปนองคประกอบหลก โดยมสำรส�ำคญอยำงนอย 3 ชนด

คอ chrysophanol, emodin และ rhein และมขอก�ำหนดทำงเคมและกำยภำพดงน- ปรมำณสำรสกดดวยน�ำ ไมนอยกวำรอยละ 27 โดยน�ำหนก- ปรมำณสำรสกดดวยเอทำนอล ไมนอยกวำรอยละ 14 โดยน�ำหนก- ปรมำณควำมชน ไมเกนรอยละ 10 โดยน�ำหนก- ปรมำณเถำรวม ไมเกนรอยละ 16 โดยน�ำหนก- ปรมำณเถำทไมละลำยในกรด ไมเกนรอยละ 1 โดยน�ำหนก- ปรมำณ hydroxyanthracene derivatives ค�ำนวณเปน rhein ไมนอยกวำรอยละ 0.6 โดยน�ำหนก




ขอก�ำหนดทไดนสำมำรถน�ำไปใชประโยชนในกำรควบคมคณภำพวตถดบ และเปนขอมลเบองตนในกำรจดท�ำขอก�ำหนดมำตรฐำนของโกฐน�ำเตำในต�ำรำมำตรฐำนยำสมนไพรไทย (Thai Herbal Pharmacopoeia) ตอไป

กตตกรรมประก�ศกำรศกษำนเปนสวนหนงภำยใตโครงกำรกำรพฒนำศกยภำพของสมนไพรทมกำรใชในทองถนของส�ำนก

จดกำรควำมรและเทคโนโลยวทยำศำสตรกำรแพทย กรมวทยำศำสตรกำรแพทย รวมกบศนยวทยำศำสตรกำรแพทย

ทวประเทศ 14 แหง ผวจยขอขอบคณผทรงคณวฒ เภสชกรหญงปรำณ ชวลตธ�ำรง หวหนำโครงกำรและเจำหนำท ผ รบผดชอบโครงกำรยอยจำกศนยวทยำศำสตรกำรแพทยทกแหง ทไดรวมกนผลกดนแกไขปญหำอปสรรค

และใหกำรสนบสนนงำนวจยครงนจนส�ำเรจลลวงไดดวยด

เอกส�รอ�งอง 1. The State Pharmacopoeia Commission of P.R. China. Pharmacopoeia of the People’s Republic of

China Vol. I. Beijing: People’s Medical Publishing House; 2005. 2. Rheum spp. In: Tang W, Eisenbrand G. Chinese drugs of plant origin: chemistry, pharmacology and

use in traditional and modern medicine. Berlin, Germany: Springe-Verlag; 1992. p. 855-75. 3. ชยนต พเชยรสนทร และวเชยร จรวงศ. คมอเภสชกรรมแผนไทย เลม 5 คณำเภสช. พมพครง 2. กรงเทพฯ : ส�ำนกพมพอมรนทร;

2547. หนำ 106-9. 4. รำชบณฑตยสถำน. อนกรมวธำนพช อกษร ก ฉบบรำชบณฑตยสถำน. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : อรณกำรพมพ; 2546.

หนำ 410-1. 5. Li A, Bao B, Grabovskaya-Borodina AE, Hong S, McNeil J, Mosyakin SL, et al. Polygonaceae. In:

Wu ZY, Raven PH, Hong DY, editors. Flora of China Vol. 5. Beijing: Science Press; 2003. p.227-350. 6. Image of polygonaceae rheum oicinale. [online]. 2005; [cited 2015 Aug 20]; [1 screen]. Available

from: URL: http://www.fossillowers.org/imgs/kcn2/r/Polygonaceae_Rheum_oicinale_13620.html. 7. Danger garden. Bloomday for May 2014. The Rheum palmatum bloom. [online]. 2014; [cited 2015

Aug 20]; [1 screen]. Available from: URL: http://www.thedangergarden.com/2014/05/bloomday-for-may-2014.html.

8. Henriette's Herbal Homepage. Photo: Rheum tanguticum 2. [online]. 2005; [cited 2015 August 20]; [1 screen]. Available from: URL: http://www.henriettes-herb.com/galleries/photos/r/rh/rheum-tanguticum-2.html.

9. WHO monograph on selected medicinal plants Vol. 1. Geneva: World Health Organization; 1999. p. 231-40.

10. สธดำ ไชยรำช. ขอมลทวไปของพชทเปนสวนประกอบ. ใน : ปรำณ ชวลตธ�ำรง และองคณำ หรญสำล, คณะบรรณำธกำร. ยำธรณสนฑะฆำต : คณภำพวตถดบและควำมปลอดภยของต�ำรบ. นนทบร : กรมวทยำศำสตรกำรแพทย กระทรวงสำธำรณสข; 2555. หนำ 56-7.

11. Leng-Peschlow E. Dual efect of orally administered sennosides on large intestine transit and luid absorption in the rat. J Pharm Pharmacol 1986; 38(8): 606-10.

12. de Witte P. Metabolism and pharmacokinetics of anthranoids. Pharmacology 1993; 47(Suppl 1): 86-97.



13. ส�ำนกยำ ส�ำนกงำนคณะกรรมกำรอำหำรและยำ. ประกำศกระทรวงสำธำรณสข เรอง ยำสำมญประจ�ำบำนแผนโบรำณ พ.ศ. 2556. [ออนไลน]. 2556; [สบคน 10 ส.ค. 2558]; [22 หนำ]. เขำถงไดท : URL: http://drug.fda.moph.go.th/zone_law/law043.asp.

14. วำรณ จรวฒนำพงศ, สพรรณ ภทรพรชยวฒน, ภรทต รตนสร และนธดำ พลโครต. เอกสำรประกอบกำรอบรมเชงปฏบตกำรเรอง กำรควบคมคณภำพและกำรจดท�ำขอก�ำหนดมำตรฐำนทำงเคมของสมนไพร. วนท 30 เมษำยน - 4 พฤษภำคม 2555. นนทบร : สถำบนวจยสมนไพรกรมวทยำศำสตรกำรแพทย; 2555.

15. British Pharmacopoeia Commission. British Pharmacopoeia 2012. London: The Stationary Oice; 2012.

16. นพมำศ สนทรเจรญนนท. หลกกำรและเทคนคพนฐำนของวธทแอลซ. ใน : นพมำศ สนทรเจรญนนท, อทย โสธนะพนธ และประไพ วงศสนคงมน, บรรณำธกำร. ทแอลซ: วธอยำงงำยในกำรวเครำะหคณภำพเครองยำไทย. นนทบร : มหำวทยำลยมหดล

รวมกบกรมพฒนำกำรแพทยแผนไทยและกำรแพทยทำงเลอก; 2551. หนำ 22-86. 17. Department of Medical Sciences, Ministry of Public Health. Thai herbal pharmacopoeia Vol. I. 2nd

ed. Appendices 4.15 Loss on drying. Bangkok: Prachachon; 1998. p. 123-4. 18. Department of Medical Sciences, Ministry of Public Health. Thai herbal pharmacopoeia Vol. II. 2nd

ed. Appendices 7.6 Acid-insoluble ash, 7.7 Total ash and 7.12 Extractives. Bangkok: Prachachon; 2000. p. 108, 141.

19. Eurachem Guides. The itness for purpose of analytical methods (2014). [online]. 2014; [cited 2014 Jul 10]; [1 screen]. Available from: URL: https://www.eurachem.org/index.php/publications/ guides/mv.

20. Sakulpanich A, Gritsanapan W. Determination of antraquinone glycoside content in Cassia istula leaf extracts for alternative source of laxative drug. Int J Biomed Pharma Sci 2009; 3(1): 42-45.

21. Pharmaceuticals and Medical Devices Agency. JP 16th edition texts by section. Crude drugs rhubarb. [online]. 2011; [cited 2014 Jun 25]; [2 screen]. Available from: URL: http://www.pmda.go.jp/english/rs-sb-std/standards-development/jp/0003.html.

22. เยนจตร เตชะด�ำรงสน, บรรณำธกำร. ศำสตรยำสมนไพรจน. กรงเทพฯ : กรมพฒนำกำรแพทยแผนไทยและกำรแพทยทำงเลอก; 2554. หนำ 17, 21, 35.




Chemical and Physical Speciications of Kot Namtao

Kanyarat Chonlasit Sarinya Julsrigival and Suppakorn JanjomRegional Medical Sciences Center 1 Chiang Mai, Department of Medical sciences, Ministry of Public Health, Chiang Mai 50180, Thailand.

AbSTrACT Kot Namtao or Rhubarb is the dried rhizome and root of the genus Rheum comprising 3 species i.e. Rheum oicinal Baill., R.palmatum L. and R.tanguticum (Maxim. ex Regel) Maxim.ex Balf., family Polygonaceae. Kot Namtao have been used as laxative with astringent efect in Thai traditional medicine but standard speciication in Thai Herbal Pharmacopoeia is not yet designated. Thus, in 2013, the physico-chemical properties of 19 samples of Kot Namtao collected from China as well as herbal drug stores in Thailand, were vestigated. Results indicated that anthraquinones (contain at least 3 active substances: chrysophanol, emodin, rhein) and tannins were found in all samples. The physico-chemical properties in terms of contents of water-soluble extractives, ethanol-soluble extractives, moisture, total ash, acid-insoluble ash, and hydroxyanthracene derivatives as calculated in rhein, were 31.71 ± 4.06, 21.85 ± 7.50, 8.18 ± 1.13, 11.85 ± 4.35, 0.76 ± 0.38 and 1.66 ± 1.07% w/w, respectively. The expected values of water-soluble extractives, ethanol-soluble extractives and hydroxyanthracene derivatives calculated in rhein should not less than 27, 14 and 0.6% w/w, respectively, while the limits for moisture, total ash and acid-insoluble ash were should not be more than 10, 16 and 1% w/w, respectively. The results obtained from the studies will be the base-line information for the quality control of Kot Namtao which lead to further establishment of the standard speciications of Kot Namtao in Thai Herbal Pharmacopoeia.

Key words : Kot Namtao, physico-chemical properties, speciication



คณสมบตทางเคมกายภาพของแกนแจง

สรดา ปงเมองมล เจษฎา กาศโอสถ วสฐศกด วฒอดเรก และสงคม วทยนนทนศนยวทยาศาสตรการแพทยท 3 นครสวรรค กรมวทยาศาสตรการแพทย อ�าเภอเมอง นครสวรรค 60000


บทคดยอ แจง (Maerua siamensis (Kurz) Pax) อยในวงศ Capparaceae มสรรพคณเปนยาขบปสสาวะ แกไข รกษา/ปองกนฟนผ และบ�ารงก�าลง ประเทศไทยยงไมมขอก�าหนดมาตรฐานเพอใชควบคมคณภาพ ดงนนจงท�าการศกษาคณภาพ

แกนแจง ภายใตโครงการ “การพฒนาศกยภาพของสมนไพรทมการใชในทองถน” เพอจดท�าเปนขอก�าหนดมาตรฐานในต�ารามาตรฐาน

ยาสมนไพรไทย โดยเกบตวอยางแกนแจงจากแหลงธรรมชาตและซอจากรานขายเครองยาสมนไพรทวประเทศจ�านวน 12 ตวอยาง ในการตรวจเอกลกษณทางเคมเบองตน พบสารกลมสเตยรอยด ฟลาโวนอยด กรดอะมโน ซาโปนน และคมารน และเมอท�าการทดสอบหาลายพมพ ทแอลซ พบลกษณะโครมาโทแกรมเฉพาะ และผลการศกษาคณสมบตทางเคมกายภาพตามวธในต�ารามาตรฐานยาสมนไพรไทย เลมท 1 และ 2 พบปรมาณความชน สารสกดดวยน�า สารสกดดวยเอทานอล เถารวม และเถาทไมละลายในกรด มคาเฉลยคดเปนรอยละโดยน�าหนกเทากบ 6.58 ± 1.25, 10.77 ± 2.31, 3.78 ± 1.26, 3.14 ± 0.56 และ 0.092 ± 0.035 ตามล�าดบ ซงขอมลทไดนสามารถน�าไปใชเปนแนวทางในการจดท�าเปนขอก�าหนดมาตรฐาน ส�าหรบควบคมคณภาพสมนไพรแกนแจง ของประเทศไทยตอไป

คณสมบตทางเคมกายภาพของแกนแจง สรดา ปงเมองมล และคณะ



บทน�าสมนไพรเปนทรพยากรธรรมชาตทส�าคญของประเทศ ประวตการใชสมนไพรในการรกษาโรค เปนภมปญญา

ดงเดมทมการสงสมและสบทอดกนมา จนถงปจจบนกระแสความนยมยงคงมอย จนมการน�าสมนไพรมาแปรรปเปนผลตภณฑสมนไพร กระทรวงสาธารณสขกมนโยบายสงเสรมใหโรงพยาบาลทวไปและโรงพยาบาลชมชนมการใชยาสมนไพรไมนอยกวารอยละ 5 และ 10 ของมลคาการใชยาในโรงพยาบาลตามล�าดบ เพอลดคาใชจายในการน�าเขา ยาแผนปจจบนจากตางประเทศ(1) ปจจบนมโรงพยาบาลหลายแหงทผลตยาสมนไพรขนเองเพอใชภายในโรงพยาบาล ขณะเดยวกนกมการแปรรปสมนไพรเปนผลตภณฑชนดตางๆ ในทองถน

การทจะใหความนยมสมนไพรเปนไปอยางยงยน ไมเพยงแตสมนไพรจะตองมความปลอดภยเปนประการแรก

เทานน สงส�าคญคอ สมนไพรจะตองมคณภาพทสม�าเสมอ เพอใหผบรโภคเกดความเชอมนวาสมนไพรนนๆ

มประสทธภาพและยนดทจะเลอกใชผลตภณฑจากสมนไพรในการรกษา หรอเสรมสรางสขภาพ(2, 3)

มาตรฐานทใชในการควบคมคณภาพสมนไพรของประเทศไทย คอต�ารามาตรฐานยาสมนไพร (Thai Herbal Pharmacopoeia) ซงไดรวบรวมขอก�าหนด วธทดสอบ และขอมลอน ๆ ในการควบคมคณภาพมาตรฐานยาสมนไพรแตละชนด สมนไพรทมการก�าหนดมาตรฐานและบรรจอยในต�ารามาตรฐานยาสมนไพรมจ�านวนจ�ากด(4-9) ในขณะทสมนไพรทมการใชในทองถนตาง ๆ ของประเทศนอกเหนอจากทบรรจในต�าราดงกลาวยงมอกเปนจ�านวนมาก เพอสนองนโยบายกระทรวงสาธารณสขในการสงเสรมใหโรงพยาบาลในสงกดทวประเทศใชยาสมนไพรในการรกษาผปวยเพมขน

รอยละ 5 ตอปเปนผลสมฤทธ จ�าเปนตองเพมรายการยาสมนไพรใหมากเพยงพอตอความตองการใชของแพทย

และสรางความมนใจในคณภาพของสมนไพรใหแกแพทยและผบรโภคกรมวทยาศาสตรการแพทย เลงเหนความส�าคญของการสงเสรมการใชสมนไพรอยางมคณคาและยงยน โดย

สมนไพรทมการใชในทองถน จ�าเปนตองมการควบคมคณภาพแตยงขาดขอก�าหนดมาตรฐาน ดงนน จงจ�าเปนตองเรงด�าเนนการศกษาเพอใหไดแนวทางในการควบคมคณภาพสมนไพร เพอใหไดผลตภณฑทมคณภาพคงท สม�าเสมอ จงไดด�าเนนโครงการ “การพฒนาศกยภาพของสมนไพรทมการใชในทองถน” ขน โดยศนยวทยาศาสตรการแพทยท 3 นครสวรรค รบผดชอบศกษาคณสมบตทางเคมกายภาพของสมนไพรแกนแจง เพอใหไดขอมลเอกลกษณทางเคม (chemical characteristics) ไดแก การตรวจสอบเบองตน (preliminary test) วามสารกลมใดในสมนไพรแกนแจงบาง และการตรวจสอบเพอยนยนผล โดยใชวธโครมาโทกราฟชนดผวบาง (thin-layer chromatography; TLC) เพอหา TLC ingerprints และคณสมบตทางกายภาพ ไดแก ปรมาณความชน ปรมาณสารสกดดวยน�า ปรมาณสารสกดดวยเอทานอล ปรมาณเถารวม และปรมาณเถาทไมละลายในกรด(10) ของสมนไพรแกนแจง เสนอตอคณะกรรมการ จดท�าต�ารายาของกรมวทยาศาสตรการแพทย ใชเปนแนวทางในการจดท�าเปนขอก�าหนดมาตรฐานส�าหรบควบคมคณภาพของแกนแจงในต�ารามาตรฐานยาสมนไพรไทยตอไป

แจง มชอวทยาศาสตรวา Maerua siamensis (Kurz) Pax อยในวงศ Capparaceae ลกษณะเปนไมยนตนขนาดกลาง สง 3-10 เมตร ใบเปนประกอบแบบนวมอ มใบยอย 3-5 ใบ ดอกแบบชอแบบกระจกหรอดอกเดยว และผลรปทรงรหรอกลม ขนาด 2-3 เซนตเมตร บดเบยวเลกนอย สมนไพรแจงมสวนทใชท�ายาหลายสวน โดยรากและเปลอกมสรรพคณบ�ารงก�าลง แกปสสาวะพการ ขบปสสาวะ แกกระษย แกปวดเมอย ตนมสรรพคณใชรกษาและปองกนฟนผ และสรรพคณอน ๆ เหมอนรากและเปลอก ใบและยอดมสรรพคณแกไข บ�ารงก�าลง แกหนามด ตาฟาง สวนแกนมสรรพคณแกไข ตวรอน(11) (ภาพท 1 และภาพท 2)

Physicochemical Properties of Maerua siamensis (Kurz) Pax Heartwood Sirada Pongmuangmul et al.


จากผลการศกษาทผานมาสามารถแยกสารใหมในกลม indole alkaloids ได 2 ชนด คอ 7-hydroxy-6-methoxycyclobrassinone และ 7-hydroxycyclobrassinone กบสารทเคยมรายงานแลวอก 3 ชนด คอ β-sitosterol, vanillin และ lupeol จากรากแจง ซงพบวา 7-hydroxy-6-methoxy cyclobrassi- none มความเปนพษระดบสง (คา IC50 = 1.51 ไมโครกรมตอมลลลตร) ในขณะทสาร 7-hydroxycyclobrassinone มความเปนพษในระดบปานกลาง (คา IC50 = 8.31 ไมโครกรมตอมลลลตร) ตอเซลลมะเรงปอดของมนษยชนด NCI-H187 นอกจากน สาร 7-hydroxy-6-methoxycyclobrassinone ยงมฤทธตานเชอวณโรค (Mycobacterium tuberculosis) โดยมคาความเขมขนต�าสดทสามารถยบยงเชอไดคอ 25 ไมโครกรมตอมลลลตรอกดวย(12) และยงมการศกษาพบสารกลม terpenoids ทมฤทธตานอนมลอสระ และ stigmasterol ในสารสกด dichloromethane ของล�าตนแจง(13)

สารส�าคญทพบในสมนไพรแจง เชน สารกลม steroids เปนสารทชวยลดระดบ cholesterol และ triglyceride ลดการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด โดยสาร β-sitosterol มประโยชนใชกบผปวยโรคหวใจและม cholesterol สง(14) (ภาพท 3)

ภาพท 1 สวนของล�าตน ใบของแจง(11)

ภาพท 2 สวนของแกนแจง

ภาพท 3 โครงสรางทางเคมของ β-sitosterol




สารกลม lavonoids(15) ซงมฤทธทางเภสชวทยา เชน รกษาโรคเสนเลอดฝอยเปราะ บางชนดมฤทธ คลายฮอรโมนเอสโตรเจน บางชนดตานเชอรา ตานอกเสบ และตานเซลลมะเรง (ภาพท 4)

สารกลม amino acids(15) จดเปนสารประกอบปฐมภมทพบในพช ชวยในการสรางกลโคส และใหพลงงานแกรางกาย โดยทวไปในพชอาจอยในรปอสระ หรอเปนสวนหนงของโปรตน (ภาพท 5)

ภาพท 4 โครงสรางทางเคมของสารกลม lavonoids

ภาพท 5 โครงสรางทางเคมของ amino acids

สารกลม saponins(15) เปนสารทมคณสมบตท�าใหเกดฟองเมอละลายในน�า ใชเปนสารชะลางแทนสบ ใชเปนสารตงตนในการสงเคราะหฮอรโมนเพศ บางชนดมฤทธแกไอ บางชนดมฤทธบ�ารงสมอง สวน aglycone ของ saponin เปนสารประกอบจ�าพวก steroids หรอ triterpenoids (ภาพท 6)

ภาพท 6 โครงสรางทางเคมของ steroidal saponin



สารกลม coumarins (15) จดเปน lactone glycosides สารกลมนมกจะเรองแสงภายใตแสงอลตราไวโอเลตไดสตางๆ มฤทธปองกนการแขงตวของเลอด รกษาโรคหอบหด ลดภาวะการบวมน�าเหลอง (ภาพท 4)

วสดและวธการตวอยางสมนไพร

1. สมนไพรแกนแจงอางอง (Authentic Samples) เกบจากแหลงธรรมชาตผานการตรวจสอบชอท ถกตองตามหลกพฤกษอนกรมวธานโดยนกพฤกษศาสตร มชอวทยาศาสตรวา Maerua siamensis (Kurz) Pax อยในวงศ Capparaceae จ�านวน 3 ตวอยาง ไดแก รหส PMH 01- PMH 03

2. สมนไพรแกนแจงจากทองตลาด ซอจากรานจ�าหนายเครองยาสมนไพรในประเทศไทย ในจงหวดนครปฐม นครสวรรค อทยธาน สงขลา พษณโลก สราษฎรธาน นครราชสมา นครราชสมา และกรงเทพมหานคร ในชวงเดอนมถนายน พ.ศ. 2556 ถงเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2558 รวม 9 ตวอยาง ไดแก รหส PMH 04- PMH 12 (ตารางท 1)

ภาพท 7 โครงสรางทางเคมของ coumarins

ตารางท 1 รายละเอยดแหลงทมาของสมนไพรแกนแจงทซอจากรานขายยา

รหส แหลง PMH 04 รานคาในจงหวดนครปฐม PMH 05 รานคาในจงหวดนครสวรรค PMH 06 รานคาในจงหวดอทยธาน PMH 07 รานคาในจงหวดสงขลา PMH 08 รานคาในจงหวดพษณโลก PMH 09 รานคาในจงหวดสราษฎรธาน PMH 10 รานคาในจงหวดนครราชสมา PMH 11 รานคาในจงหวดนครราชสมา PMH 12 มหาวทยาลยมหดล

เตรยมโดยน�าตวอยางแกนแจงไปอบซ�าทอณหภม 50 องศาเซลเซยส บดเปนผงละเอยด ผานแรงเบอร 80 บรรจในภาชนะปดสนท ปดฉลากระบชอและรหสของตวอยางสมนไพร จดเกบตวอยางในขวดแกวสชามฝาปดสนท

เครองมอและอปกรณ1. เครองชงไฟฟา ความละเอยด 0.0001 กรม ผลตภณฑของ Sartorius รน CP224S 2. เตาเผาอณหภมสง ผลตภณฑของ Thermolyne รน F 6010




3. เตาอบรอน ผลตภณฑของ MMM-Medcenter รน Venticell 1114. เครองระเหยสญญากาศ ผลตภณฑของ Heidolph รน Hei-Vap Precision5. อางน�ารอนแบบควบคมอณหภม ผลตภณฑของ Memmert รน WB456. เครองกรองน�าบรสทธ ผลตภณฑของ ELGA รน ULTRA ANALYTIC 7. เครองเขยาแบบกลบไปกลบมา ผลตภณฑของ Yamato รน SA31 8. เครองถายภาพ ผลตภณฑของ Camag รน Reprostar 39. อางน�าเยนหมนเวยน ผลตภณฑของ EYELA รน CA-11110. ตเยน 11. ตดดควน12. เตาไฟฟาบนวม13. เตาไฟฟาพรอมทกวนแมเหลก14. ชดตมดภายใตแสง UV15. เครองเปาลม16. นาฬกาจบเวลา17. ชด Relux (Relux apparatus)18. แผน ท แอล ซ ชนดเคลอบบนอะลมเนยม (Aluminium TLC Plate) ขนาด 20 × 20 เซนตเมตร 19. หลอดคาปลลาร (Capillary Tube) ปรมาตร 1 ไมโครลตร20. ชดส�าหรบสเปรย แผน ท แอล ซ21. โถแกวดดความชน (Vacuum Desiccators)22. ถวยกระเบอง (HCT 101/45 DIN)23. ขวดชงสาร24. กระดาษลตมส วดความเปนกรด-ดาง25. กระดาษกรอง เบอร 4 และกระดาษกรองไรเถา เบอร 41 ผลตภณฑของ Whatman 26. อปกรณเครองแกวอน ๆ ทใชในหองปฏบตการ เชน กระบอกตวง หลอดทดลอง กระจกนาฬกา

ปเปต ขวดวดปรมาตร เปนตน

สารมาตรฐานและสารเคมสารมาตรฐาน : β-Sitosterol ผลตภณฑ Sigma Aldrich รนการผลต BCBM5698Vสารเคม : สารเคมทใชเปน Analytical grade ไดแก ethanol (Carlo Erba), methanol (Carlo Erba),

chloroform (Carlo Erba), sodium hydroxide (Carlo Erba), acetic anhydride (THOMAS BAKER; INDIA), glacial acetic acid (QReC), conc. sulfuric acid (QReC), hydrochloric acid

(Carlo Erba), n-hexane (Carlo Erba), dichloromethane (Fisher Scientiic), methanol (Fisher Scientiic), p-anisaldehyde (Sigma Aldrich), magnesium ribbon (Ajax Finechem), ninhydrin (Fluka)

การเตรยมสารละลายเคม(15) น�าทใชในการเตรยมสารละลายเปนน�าทผานการกรองดวยเครองกรองน�าบรสทธ

- น�ายาฉดพน anisaldehyde-sulfuric acid; ละลาย p-anisaldedyde 0.5 มลลลตร ใน glacial acetic acid 10 มลลลตร เตม methanol 85 มลลลตร กอนจะใชใหเตม conc. sulfuric acid 5 มลลลตร



- ninhydrin TS; ชง ninhydrin 0.15 กรม ละลายใน 50 มลลลตร n-butanol และเตม 1.5 มลลลตร acetic acid

- acetic acid (33% of Glacial acetic acid); เจอจาง 33 มลลลตร glacial acetic acid ดวยน�าและปรบปรมาตรเปน 100 มลลลตร ดวยน�า

- hydrochloric acid, dilute (10% w/v); เจอจาง 226 มลลลตร hydrochloric acid ดวยน�า ปรบปรมาตรเปน 1,000 มลลลตร ดวยน�า

- 20% sodium hydroxide; ชง sodium hydroxide 10 กรม ละลายและปรบปรมาตรเปน 50 มลลลตร ดวยน�า

- 95% ethanol; ผสม abs.ethanol 950 มลลลตร กบน�า 50 มลลลตร- 70% ethanol; ผสม abs.ethanol 350 มลลลตร กบน�า 150 มลลลตร

วธการ1. การศกษาเอกลกษณทางเคม (Chemical characteristics) 1.1 การตรวจสอบเบองตน (Preliminary test)(10, 16) ชงตวอยางสมนไพร 5 กรม เตม chloroform ปรมาตร 20 มลลลตร ตมบนอางน�ารอนดวยวธ

relux ทอณหภม 95 องศาเซลเซยส นาน 30 นาท กรองสารละลายทกรองได (iltrate) เปนสารสกดในคลอโรฟอรม (chloroform extract) สวนกากน�ามาสกดตอดวย 95% ethanol ปรมาตร 30 มลลลตร ตมบนอางน�ารอน

ดวยวธ relux ทอณหภม 95 องศาเซลเซยส นาน 30 นาท กรองสารละลายทกรองไดเปนสารสกดในแอลกอฮอล (ethanol extract) สวนกากน�ามาสกดตอดวยน�า ปรมาตร 30 มลลลตร ตมบนอางน�ารอนดวยวธ relux ทอณหภม 95 องศาเซลเซยส นาน 10 นาท กรองสารละลายทกรองไดเปนสารสกดน�า (water extract) แบงสารสกดทได

ใสหลอดทดลองหลอดละ 2 มลลลตร เพอท�าการทดสอบ (ตารางท 2)

ตารางท 2 รายการทดสอบของสารสกดหยาบในตวท�าละลาย 3 ชนด

สารสกดในคลอโรฟอรม steroids & terpenoidsสารสกดในแอลกอฮอล steroids & terpenoids, lavonoids, amino acidsสารสกดน�า lavonoids, amino acids, saponins

ชนดสารสกด รายการทดสอบ

การทดสอบ1.1 สารกลม steroids & terpenoids (Liebermann Burchard test) น�าสารสกด ปรมาตร 2 มลลลตร

ใสในหลอดทดลอง ระเหยจนแหงบนอางน�ารอนอณหภม 95 องศาเซลเซยส เตม acetic anhydride ปรมาตร 2 มลลลตร (และ acetic acid ปรมาตร 0.5 มลลลตร) เขยาใหเขากน เอยงหลอดคอยๆ เตม conc. sulfuric acid ลงขางๆ หลอด ปรมาตร 1 มลลลตร

1.2 สารกลม lavonoids (Shinoda test) น�าสารสกด ปรมาตร 2 มลลลตร ใสในหลอดทดลอง เตม ethanol ปรมาตร 1-2 มลลลตร เตม conc. hydrochloric acid ปรมาตร 1-2 มลลลตร และ magnesium ribbon ขนาด กวาง 0.5 เซนตเมตร ยาว 1 เซนตเมตร จ�านวน 2 ชน

1.3 สารกลม amino acids น�าสารสกด ปรมาตร 2 มลลลตร ใสในหลอดทดลอง เตมสารละลาย

ninhydrin TS ปรมาตร 0.5 มลลลตร ผสมใหเขากน อนบนอางน�ารอน




1.4 สารกลม saponins (Froth test) น�าสารสกด ปรมาตร 2 มลลลตร ใสในหลอดทดลองปดฝา เขยาอยางแรง ตงทงไว 1 นาท สงเกตการเกดฟอง

1.5 สารกลม coumarins (Convert into luorescencing alkali salt of o-hydroxycinnamic acid) ชงตวอยางสมนไพร 2 กรม ใสในหลอดทดลอง ท�าใหชมดวยน�ากลน น�ากระดาษกรองทชบ 20% sodium hydroxide และปลอยทงไวจนแหงแลว มาปดปากหลอด แชหลอดในอางน�ารอนอณหภม 95 องศาเซลเซยส

นาน 5-10 นาท น�ากระดาษกรองไปสองภายใตแสง UV 365 นาโนเมตร สงเกตการเรองแสง1.2 การตรวจสอบเพอยนยนผล (Conirmatory test) ดวยวธ TLC เพอหา TLC ingerprints - สารละลายมาตรฐาน β-sitosterol ความเขมขน 1.25 มลลกรม/มลลลตร ชงสารมาตรฐาน β-sitosterol 12.5 มลลกรม ละลายและปรบปรมาตรดวย chloroform ในขวด

วดปรมาตรขนาด 10 มลลลตร - สารละลายตวอยาง ตวอยางแกนแจง 2.5 กรม เตม chloroform 50 มลลลตร ตมบนอางน�ารอนดวยวธ Relux

ทอณหภม 95 องศาเซลเซยส นาน 15 นาท ระเหยตวท�าละลายใหแหงโดยใช rotary evaporator แลวละลายสารสกดทไดใน chloroform 2.5 มลลลตร

- Developing solvent สารละลายผสม n-hexane: dichloromethane: methanol อตราสวน 35:60:5 - การเตรยมสารละลายตวอยาง และสารละลายมาตรฐานลงบน TLC plate แยก streak สารละลายตวอยาง และสารละลายมาตรฐาน β-sitosterol ความเขมขน 1.25

มลลกรม/มลลลตร ชนดละ 10 ไมโครลตร ลงบน TLC plate ขนาด 20 × 20 เซนตเมตร ใหไดแถบยาว 1 เซนตเมตร สง 1 มลลเมตร โดยใช capillary tube ขนาด 1 ไมโครลตร น�าแผน TLC ใสใน tank ท developing solvent อมตวแลว เมอน�ายาเคลอนทไดระยะทาง 17 เซนตเมตร จากจดเรมตน น�าแผน TLC ออกจาก tank ผงใหแหงในตดดควน

น�าไปตรวจสอบ - การตรวจสอบ ตรวจสอบภายใตแสง UV 254 และ UV 365 นาโนเมตร จากนนฉดพนดวยสารละลาย

anisaldehyde-sulfuric acid ใหความรอนท 105 องศาเซลเซยส นาน 15 นาท น�ากลบมาสองภายใตแสง UV 365 นาโนเมตรอกครง

2. การศกษาขอก�าหนดทางเคมกายภาพ 2.1 การทดสอบหาปรมาณความชน : ท�าตามวธทก�าหนดไวในต�ารามาตรฐานยาสมนไพรไทย(4)

โดยใชตวอยางจ�านวน 5 กรม (ทราบน�าหนกแนนอน) 2.2 การทดสอบหาปรมาณสารสกดดวยน�า : ท�าตามวธทก�าหนดไวในต�ารามาตรฐานยาสมนไพรไทย(5)

โดยใชตวอยางจ�านวน 5 กรม (ทราบน�าหนกแนนอน) 2.3 การทดสอบหาปรมาณสารสกดดวยเอทานอล : ท�าตามวธทก�าหนดไวในต�ารามาตรฐาน

ยาสมนไพรไทย(5) โดยใชตวอยางจ�านวน 5 กรม (ทราบน�าหนกแนนอน) 2.4 การทดสอบหาปรมาณเถารวมและปรมาณเถาทไมละลายในกรด : ท�าตามวธทก�าหนดไวในต�ารา

มาตรฐานยาสมนไพรไทย(5) โดยใชตวอยางจ�านวน 2 กรม (ทราบน�าหนกแนนอน) ซงจะหาคาเฉลยเลขคณต (Arithmetic mean; ) และ คาเบยงเบนมาตรฐาน (Standard deviation; SD)

ของขอมลจากทง 12 ตวอยางในแตละการทดสอบ



ผล1. การศกษาเอกลกษณทางเคม (Chemical characteristics)

1.1 จากการตรวจสอบเบองตน (Preliminary test) พบสารเคม 5 กลม คอ steroids และ terpenoids, lavonoids, amino acids, saponins และ coumarins (ตารางท 3)

ตารางท 3 ผลการทดสอบเอกลกษณเบองตนของสมนไพรแกนแจง

steroids & terpenoids เกดวงแหวนสน�าตาล บรเวณรอยตอระหวางสารละลาย และสารละลายชนบนเปนสเขยว ในสารสกดคลอโรฟอรม แสดงวาพบสารกลม steroids

lavonoids สารละลายเปลยนเปนสแดง-ชมพในสารสกดคลอโรฟอรม แสดงวาพบสารกลม lavonoids

amino acids สารละลายมสมวงในสารสกดเอทานอล แสดงวาพบสารกลม amino acidssaponins พบฟองสงกวา 1 เซนตเมตร นานเกน 30 นาท ในสารสกดน�า แสดงวาพบสารกลม

saponinscoumarins พบสารเรองแสงสเขยวอมฟา บนกระดาษกรอง แสดงวาพบสารกลม coumarins

กลมสาร ผล

1.2 จากการตรวจสอบเพอยนยนผล (Conirmatory test) ดวยวธ TLC เพอหา TLC ingerprints โดยเมอน�าสารสกดคลอโรฟอรมของแกนแจงและสารเทยบคอ สารละลายมาตรฐาน β-sitosterol

ความเขมขน 1.25 มลลกรม/มลลลตร ปรมาตร 10 ไมโครลตร streak ลงบน TLC plate ชนด silica gel 60 F254 ใช developing solvent คอ n-hexane: dichloromethane: methanol อตราสวน 35:60:5 ตรวจสอบภายใตแสง UV 254 นาโนเมตร พบลกษณะ chromatogram ดงภาพท 8 (I) และเมอน�าไปตรวจสอบภายใตแสง UV 365 นาโนเมตร พบลกษณะ chromatogram ดงภาพท 8 (II) จากนนน�ามาฉดพนดวยสารละลาย anisaldehyde-sulfuric acid ใหความรอนท 105 องศาเซลเซยส นาน 15 นาท พบลกษณะของ chromatogram ดงภาพท 8 (III) และเมอน�ากลบไปตรวจสอบภายใตแสง UV 365 นาโนเมตรอกครง พบลกษณะ chromatogram ดงภาพท 8 (IV) พบวาตวอยางแกนแจงจากแตละแหลงมองคประกอบบางอยางทแตกตางกน แตองคประกอบททกตวอยางเหมอนกนคอ spot ของสารทบแสงทมคา hRf อยในชวง 78-80 ดงภาพท 8 (I) และ spot ของสารเรองแสงสแดง และสารเรองแสงสฟา ทมคา hRf อยในชวง 18-20 และ 78-80 ตามล�าดบ ดงภาพท 8 (II) spot ของสารสน�าตาล สมวงน�าตาล สน�าเงนเขยว สมวงเขม และสน�าเงนเทา ทมคา hRf อยในชวง 2-4, 18-20, 43-48, 62-66 และ 90-92 ตามล�าดบ ดงภาพท 8 (III) และ spot ของสารสขาว สชมพน�าตาล สชมพ สน�าตาลขาว สชมพมวง และสน�าตาล ทมคา hRf อยในชวง 2-4, 18-20, 43-48, 62-66, 71-77 และ 90-92 ดงภาพท 8 (IV) ซง spot ของสารทมคา hRf อยในชวง 62-66 กคอสาร β-sitosterol เนองจากมลกษณะส และคา hRf ของ spot ตรงกบสารเทยบ β-sitosterol (ภาพท 8 (III)-8 (IV)) และ (ตารางท 4)






ภาพท 8 TLC chromatogram ของสารสกดคลอโรฟอรมของแกนแจง




ตารางท 4 คา hRf ขององคประกอบตางๆ จาก TLC chromatogram ของสารสกดคลอโรฟอรมของแกนแจง โดยใช developing solvent คอ n-hexane: dichloromethane: methanol (35:60:5)

การตรวจสอบ A ตรวจสอบภายใตแสง UV 254 นาโนเมตร B ตรวจสอบภายใตแสง UV 365 นาโนเมตร C ฉดพนดวยสารละลาย anisaldehyde-sulfuric acid ใหความรอนท 105 องศาเซลเซยส

นาน 15 นาท D น�ากลบมาตรวจสอบภายใตแสง UV 365 นาโนเมตร

2. การศกษาขอก�าหนดทางเคมกายภาพ จากการทดสอบตวอยางแกนแจง 12 ตวอยาง พบวาปรมาณความชน ปรมาณสารสกดดวยน�า สารสกด

ดวยเอทานอล เถารวม และเถาทไมละลายในกรด คดเปนรอยละโดยน�าหนก (%w/w) ในชวง 4.86-8.66, 6.39-14.81, 2.26-4.19 และ 0.055-0.185 และมคาเฉลยคดเปนรอยละโดยน�าหนก (%w/w) เทากบ 6.58 ± 1.25, 10.77 ± 2.31, 3.78 ± 1.26, 3.14 ± 0.56 และ 0.092 ± 0.035 ตามล�าดบ โดยตวอยางทมคณภาพดทสดในแตละการทดสอบ

ไดแก ตวอยางทมปรมาณความชนต�าสดคอตวอยาง PMH 03 ซงเปน authentic sample ตวอยางทมปรมาณสารสกดดวยน�าและปรมาณสารสกดดวยเอทานอลสงสดคอตวอยาง PMH 06 ซงซอจากรานจ�าหนายเครองยาสมนไพรในจงหวดอทยธาน สวนตวอยางทมปรมาณเถารวมต�าทสดคอตวอยาง PMH 02 ซงเปน authentic sample และตวอยางทมปรมาณเถาทไมละลายในกรดต�าสดคอ ตวอยาง PMH 08 ซงซอจากรานจ�าหนายเครองยาสมนไพร ในจงหวดพษณโลก (ตารางท 5)

1 0-1 - เรองแสงสฟา-แดง สน�าตาล สน�าตาล 2 2-4 - เรองแสงสแดง สมวงน�าตาล สขาว 3 8-10 - เรองแสงสแดง - - 4 18-20 - เรองแสงสแดง สมวงน�าตาล สชมพน�าตาล 5 25-28 - เรองแสงสน�าเงน - - 6 28-32 - - สมวงเทา - 7 35-38 - เรองแสงสน�าเงน - - 8 43-48 - - สน�าเงนเขยว สชมพ 9 62-66 - - สมวงเขม สน�าตาลขาว (β-sitosterol) 10 71-77 - - สมวงน�าเงน สชมพมวง 11 78-80 ทบแสง เรองแสงสฟา - เรองแสงสเขยว 12 82-83 - เรองแสงสแดง - - 13 85-87 - - สน�าเงนเทา - 14 88-89 - เรองแสงสแดง - - 15 90-92 - เรองแสงสแดง สน�าเงนเทา สน�าตาล

การตรวจสอบจด คา hRf A B C D



ตารางท 5 ผลการศกษาปรมาณความชน ปรมาณสารสกดดวยน�า ปรมาณสารสกดดวยเอทานอล ปรมาณเถารวม

และปรมาณเถาทไมละลายในกรด

PMH 01 8.12 ± 0.02 10.63 ± 0.04 4.60 ± 0.05 2.62 ± 0.01 0.085 ± 0.00PMH 02 7.20 ± 0.16 8.68 ± 0.03 3.37 ± 0.15 2.26 ± 0.03 0.130 ± 0.00PMH 03 4.86 ± 0.04 11.83 ± 0.03 5.14 ± 0.04 2.57 ± 0.01 0.085 ± 0.00PMH 04 6.61 ± 0.00 9.77 ± 0.07 3.20 ± 0.11 3.37 ± 0.01 0.090 ± 0.00PMH 05 5.73 ± 0.01 6.39 ± 0.17 1.85 ± 0.01 3.00 ± 0.04 0.080 ± 0.00PMH 06 5.85 ± 0.02 14.81 ± 0.08 5.82 ± 0.10 3.75 ± 0.04 0.065 ± 0.00PMH 07 7.04 ± 0.00 9.20 ± 0.00 2.48 ± 0.05 3.41 ± 0.00 0.080 ± 0.00PMH 08 5.39 ± 0.08 10.69 ± 0.09 3.05 ± 0.07 3.06 ± 0.00 0.055 ± 0.00PMH 09 5.81 ± 0.08 13.62 ± 0.00 4.78 ± 0.02 4.19 ± 0.13 0.095 ± 0.00PMH 10 8.66 ± 0.00 10.93 ± 0.06 2.87 ± 0.05 3.06 ± 0.09 0.070 ± 0.00PMH 11 8.20 ± 0.06 12.98 ± 0.11 5.15 ± 0.06 2.75 ± 0.06 0.080 ± 0.00PMH 12 5.54 ± 0.02 9.74 ± 0.04 3.03 ± 0.08 3.67 ± 0.01 0.185 ± 0.00

Mean ± SD 6.58 ± 1.25 10.77 ± 2.31 3.78 ± 1.26 3.14 ± 0.56 0.092 ± 0.035

ตวอยาง ความชน สารสกดดวยน�า สารสกดดวยเอทานอล เถารวม เถาทไมละลาย

(% w/w) (% w/w) (% w/w) (% w/w) ในกรด (% w/w) (mean ± SD) (mean ± SD) (mean ± SD) (mean ± SD) (mean ± SD)

ซงจากขอมลปรมาณความชน ปรมาณสารสกดดวยน�า ปรมาณสารสกดดวยเอทานอล ปรมาณเถารวม และปรมาณเถาทไมละลายในกรดทได หากน�าไปก�าหนดเปนเกณฑมาตรฐานตามต�ารามาตรฐานยาสมนไพรไทย ปรมาณความชน ปรมาณเถารวม ปรมาณเถาทไมละลายในกรด จะใชคาเฉลยบวกดวย 10% เนองจากเกณฑก�าหนดระบวา ตองมปรมาณ “ไมเกน” สวนปรมาณสารสกดดวยน�า และปรมาณสารสกดดวยเอทานอล จะใชคาเฉลยลบดวย 10% เนองจากเกณฑก�าหนดระบวา ตองมปรมาณ “ไมนอยกวา”(17) (ตารางท 6)

ปรมาณความชน (% w/w) 8 ปรมาณเถารวม (% w/w) 4 ปรมาณเถาทไมละลายในกรด (% w/w) 1 ปรมาณสารสกดดวยน�า (% w/w) 10ปรมาณสารสกดดวยเอทานอล (% w/w) 3

ตารางท 6 ผลการประเมนขอก�าหนดทางเคมกายภาพของสมนไพรแกนแจง รายการ ไมเกน ไมนอยกวา




วจารณผลจากการศกษาในครงน ขอมลเอกลกษณทางเคม จากการตรวจสอบเบองตนแสดงใหเหนวาสมนไพร

แกนแจงทง 12 ตวอยาง มสารกลม lavonoids, amino acids, saponins และ coumarins ซงยงไมเคยมรายงาน

การตรวจพบ และพบสารกลม steroids ซงสอดคลองกบผลทเคยมการศกษากอนหนาน พบ β-sitosterol ในรากแจง(12)

และพบ stigmasterol ในสารสกด dichloromethane ของล�าตนแจง(13) แมจะมขอมลการตรวจพบ สารกลม

steroids มาแลว แตเปนเพยงการศกษาในตวอยางจากแหลงเดยว โดยมงหวงทจะศกษาชนดของสาร และน�าสารชนดนน ๆ ไปศกษาในดานอน เชน การทดสอบฤทธทางชวภาพ แตมไดมงหวงทจะน�าขอมลมาใชเปนแนวทางในการจดท�าขอก�าหนดมาตรฐานแตอยางใด

ดานการศกษาขอมลเอกลกษณทางเคม เพอยนยนผล ดวยวธ TLC โดยใช β-sitosterol เปนสารเทยบ

พบลกษณะ chromatogram เฉพาะของสารสกดคลอโรฟอรมของสมนไพรแกนแจงอยางชดเจน เนองจากสารละลาย anisaldehyde-sulfuric acid ทเลอกใชฉดพนเพอตรวจสอบนน เหมาะส�าหรบสารกลม steroids, prostaglandins, carbohydrates, phenol, glycosides, sapogenins และน�ามนหอมระเหย จะใหสมวงแดง สแดงอฐ สน�าเงน

เมอตรวจสอบภายใตแสงธรรมชาต และเรองแสงสตาง ๆ เมอตรวจสอบภายใตแสงอลตราไวโอเลตความยาวคลน

365 นาโนเมตร(15)

การศกษาคณสมบตทางเคมกายภาพของสมนไพรโดยการวเคราะหหาปรมาณความชน ปรมาณ

สารสกดดวยน�า สารสกดดวยเอทานอล เถารวม และเถาทไมละลายในกรด เปนการประเมนคณภาพตามหลกสากล

โดยการทดสอบหาปรมาณความชนของสมนไพร ซงปรมาณความชนไมควรเกน 10% ยกเวนสมนไพรบางชนด

จะมการก�าหนดไวตามความเหมาะสม ซงจากการศกษาพบปรมาณความชนของสมนไพรแกนแจงอย ในชวง 4.86 – 8.66% หากสมนไพรมความชนสงจะเปนผลใหสมนไพรมคณภาพต�าและเสอมคณภาพเรว การตรวจหา ปรมาณสารสกดดวยตวท�าละลายตางๆ ทเหมาะสม เปนการตรวจหาสารส�าคญเพอควบคมคณภาพของสมนไพร วธหนงใชในกรณทหาวธเฉพาะไมได โดยทวไปการใชสมนไพรตามภมปญญาดงเดม มกใชตมเอาน�าดมหรอดองเหลา รบประทาน ดงนนในการศกษานจงตรวจหาปรมาณสารสกดดวยน�าและเอทานอล สวนการทดสอบความบรสทธ ของสมนไพรวามสารเจอปนอย มากนอยเพยงใด ท�าโดยการหาปรมาณเถา ซงเปนสงทคงเหลออย หลงจาก

การเผาไหมอยางสมบรณ เถาของพชมลกษณะเฉพาะ สามารถละลายไดดในกรดเกลอสงทไมละลายในกรดเกลอ

คอ ทรายหรอหน โดยปรมาณเถารวมเปนปรมาณเถาทเกดจากเนอเยอของสมนไพร (physiological ash) และอาจเกดจากสงเจอปนตางๆ (non physiological ash) เชน ดน ทราย เปนตน โดยทวไปปรมาณเถารวมจะมคา อยระหวาง 1 - 20% และเถาทไมละลายในกรดจะมคาอยระหวาง 1 - 10% ยกเวนสมนไพรบางชนดจะมการก�าหนดไวตามความเหมาะสม ซงจากการศกษาพบปรมาณเถา และเถาไมละลายในกรด อยในชวง 2.26 - 4.19 และ 0.055 - 0.185% ตามล�าดบ

การศกษาขอมลเอกลกษณทางเคม เพอยนยนผล ดวยวธ TLC อาจมการศกษากบสารเทยบในกลม

lavonoids, amino acids, saponins และ coumarins ดวย นอกจากนอาจยนยนผลดวยวธอน ๆ ทสะดวกและ ทนสมยกวา เชน วธ High Performance Liquid Chromatography และอาจศกษาวธการหาปรมาณสารส�าคญ

ซงจะท�าใหขอมลคณสมบตทางเคมกายภาพของสมนไพรแกนแจงมความสมบรณมากยงขน อนงการจดท�าขอก�าหนดมาตรฐานของวตถดบสมนไพรตามต�ารามาตรฐานยาสมนไพรไทย ยงตองมขอมลการตรวจสอบเอกลกษณทางเภสชเวท

(Pharmacognostic characteristic) รวมดวย ซงปจจบนพบวานกวจยทท�างานดานเภสชเวทยงมจ�านวนนอย

หากตองการใหการจดท�าขอก�าหนดมาตรฐานของวตถดบสมนไพรในประเทศไทยเปนไปอยางมประสทธภาพ

หนวยงานทเกยวของควรพจารณาใหมการพฒนาศกยภาพนกวจยดานเภสชเวทดวย



สรปจากผลการศกษาในครงนท�าใหไดทราบขอมลคณสมบตทางเคมและกายภาพของสมนไพรแกนแจงจากแหลง

ปลกในจงหวดตาง ๆ ของประเทศ วามกลมสารชนดใดอยบาง และไดลกษณะ TLC ingerprints ทเปนลกษณะ เฉพาะของสมนไพรแกนแจง นอกจากนยงไดขอมลปรมาณความชน ปรมาณสารสกดดวยน�า สารสกดดวยเอทานอล

เถารวม และเถาทไมละลายในกรด ซงหากเสนอขอมลทงหมดโดยละเอยดตอคณะกรรมการจดท�าต�ารายา ของ กรมวทยาศาสตรการแพทย คณะกรรมการฯ สามารถน�าไปใชเปนแนวทางในการจดท�าเปนขอก�าหนดมาตรฐาน ส�าหรบการควบคมคณภาพของสมนไพรแกนแจงในต�ารามาตรฐานยาสมนไพรไทย ตอไปได

กตตกรรมประกาศคณะผวจยขอขอบคณสถาบนวจยสมนไพร และศนยวทยาศาสตร การแพทยท 9 นครราชสมา ทไดอนเคราะห

จดเตรยมตวอยางสมนไพรแกนแจงบดละเอยดใหทาน ผ ทรงคณวฒปราณ ชวลตธ�ารง ส�านกจดการความร และเทคโนโลยวทยาศาสตรการแพทย นายสงคม วทยนนทน ผอ�านวยการศนยวทยาศาสตร การแพทยท 3 นครสวรรค ดร.บษราวรรณ ศรวรรธนะ ผเชยวชาญเฉพาะดานภมคมกนวทยา สถาบนวจยวทยาศาสตรสาธารณสข ดร.กรวกา จารพนธ เภสชกรช�านาญการพเศษ ส�านกยาและวตถเสพตด รวมทงเครอขายนกวจยภายใตโครงการ “การพฒนาศกยภาพของสมนไพรทมการใชในทองถน” ทกทาน ทใหค�าแนะน�าและขอคดเหนตาง ๆ ชวยใหโครงการวจยส�าเรจตามวตถประสงค

เอกสารอางอง 1. แผนพฒนาสขภาพแหงชาตในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 พ.ศ. 2550-2554. [ออนไลน]. 2550;

[สบคน 18 พ.ย. 2558]; [88 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://bps.ops.moph.go.th/Plan/plan10-50.pdf 2. คณะอนกรรมการพฒนาบญชยาหลกแหงชาต. คมอการผลตและประกนคณภาพเภสชต�ารบโรงพยาบาลจากสมนไพรในบญชยา

หลกแหงชาต พทธศกราช 2555. นนทบร : ส�านกยา ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข; 2556. 3. นนทนา สทธชย. มาตรฐานของสมนไพรในต�ารามาตรฐานยาสมนไพรไทย. ว สมนไพร [ออนไลน]. 2547; [สบคน 18 พ.ย. 2558];

11(1): [12 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://www.medplant.mahidol.ac.th/publish/journal/ebooks/j11(1) 21-32.pdf

4. Department of Medical Sciences, Ministry of Public Health. Thai herbal pharmacopoeia Vol. I. 2nd ed. Appendices 4.15 Loss on drying. Bangkok: Prachachon; 1998. p. 123-4.

5. Department of Medical Sciences, Ministry of Public Health. Thai herbal pharmacopoeia Vol. II. 2nd ed. Appendices 7.6 Acid-insoluble ash, 7.7 Total ash and 7.12 Extractives. Bangkok: Prachachon; 2000. p. 108, 141, 142.

6. Department of Medical Sciences, Ministry of Public Health. Thai herbal pharmacopoeia. Supplement 2004. Bangkok: Prachachon; 2004.

7. Department of Medical Sciences, Ministry of Public Health. Thai herbal pharmacopoeia Vol. III. Bangkok: Prachachon; 2009.

8. Department of Medical Sciences, Ministry of Public Health. Thai herbal pharmacopoeia. Supplement 2011. Bangkok: Prachachon; 2011.

9. Department of Medical Sciences, Ministry of Public Health. Thai herbal pharmacopoeia. Vol. IV. Bangkok: Prachachon; 2014.




10. จรานช มงเมอง. แนวทางการควบคมคณภาพผลตภณฑจากสมนไพร. ในการเสวนาเรอง การพฒนาผผลตและผลตภณฑสมนไพรระดบชมชนสสากล. สถาบนวจยสมนไพร กรมวทยาศาสตรการแพทย. [ออนไลน]. 2556; [สบคน 18 พ.ย. 2558]; [10 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://www.agriman.doae.go.th/home/news2/Samonpai/06_ji.pdf

11. อดม แกวสวรรณ, สมร มณเนตร, ประสงค สระเพมพน, ณรงค ทองด และสดใจ วรเลข. แจงพนธไมอนทรงคณคาในสยาม : ก�าลงถกลม. [ออนไลน]. 2558; [สบคน 2 ม.ย. 2558]; [3 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://www.rdi.ku.ac.th/ kasetresearch53/group04/udom/udom.html

12. นวรตน จดเจน. การศกษาทางพฤกษเคมของรากแจง. [วทยานพนธเภสชศาสตรมหาบณฑต]. สาขาเภสชพฤกษศาสตร, คณะเภสชศาสตร. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย; 2553.

13. สารตานอนมลอสระจากพชสมนไพร. [งานวจย]. ชลบร : คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยบรพา; 2547. 14. Beta-sitosterol overview information. [online]. 2015; [cited 2015 Aug 26 ]; [1 screen]. Available from:

URL: http://www.webmd.com/vitamins-supplements/ingredientmono-939-beta-sitosterol.aspx?activeingredientid=939&activeingredientname=beta-sitosterol

15. นพมาศ สนทรเจรญนนท, อทย โสธนะพนธ และประไพ วงศสนคงมน. ทแอลซ : วธอยางงายในการวเคราะหคณภาพเครองยาไทย. นนทบร : สถาบนการแพทยแผนไทย กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข; 2551.

16. วารณ จรวฒนาพงศ, สพรรณ ภทรพรชยวฒน, ภรทต รตนสร และนธดา พลโคตร. การอบรมเชงปฏบตการเรอง การควบคมคณภาพและการจดท�าขอก�าหนดมาตรฐานทางเคมของสมนไพร ภายใตโครงการถายทอดองคความรดานการจดท�ามาตรฐานของสมนไพร ในโครงการพฒนาศกยภาพของสมนไพรทมการใชในทองถน. นนทบร : สถาบนวจยสมนไพร กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข; 2555.

17. เยนจตร เตชะด�ารงสน, ดรณ เพชรพลาย. การศกษาลกษณะทางเคมและกายภาพของรากแฝกหอมในทองตลาด. [ออนไลน]. 2548. [สบคน 26 ส.ค. 2558]; [17 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://budgetitc.dmsc.moph.go.th/research/pdf/200552.pdf



Physicochemical Properties of Maerua siamensis (Kurz) Pax Heartwood

Sirada Pongmuangmul Jedsada Katosod Wisitsak Wuttiadirekand Sangkom VittayananRegional Medical Sciences Center 3 Nakhonsawan, Department of Medical Sciences, Amphoe Muang, Nakhonsawan 60000, Thailand.

ABSTRACT Maerua siamensis (Kurz) Pax is classiied as a kind of medicinal plant belonging to the family Capparaceae. It is used as a diuretic, antipyretic, prevent/treatment of decayed teeth and nourishment. There is no standard requirement for quality control in Thailand. Thus, the study of physicochemical properties of Maerua heartwood was conducted under the research project “Development of Medicinal Plants used in Local Areas”. Twelve Maerua heartwood samples were collected from natural sources and medicinal plant stores in various parts of Thailand. Preliminary test indicated that steroids, lavonoids, amino acids, saponins and coumarins were found. The speciic chromatogram were detected as TLC ingerprints. Physicochemical properties including moisture content, water extractive content, ethanol extractive content, total ash and acid-insoluble ash content were undertaken following the procedure designated in Thai Herbal Pharmacopoeia (THP) vol. I and II. The results were 6.58 ± 1.25, 10.77 ± 2.31, 3.78 ± 1.26, 3.14 ± 0.56 and 0.092 ± 0.035 % w/w respectively. These data shall be used as the information for setting the standard requirements of Maerua heartwood in THP that useful for quality control of Maerua heartwood raw material and products in Thailand.

Key words: Maerua siamensis (Kurz) Pax, physicochemical properties, Thai Herbal Pharmacopoeia

รายงานจากหองปฏบตการ วกรมวทยพ2558;57(4):381-390



การชวยเหลอผประกอบการน�าดมบรรจขวดและน�าแขงในพนทประสบมหาอทกภย ป 2554 - 2555

ปยมาศ แจมศร ลดาพรรณ แสงคลาย และกรรณกา จตตยศรา ส�ำนกคณภำพและควำมปลอดภยอำหำร กรมวทยำศำสตรกำรแพทย ถนนตวำนนท นนทบร 11000

Accepted for publication, 11 November 2015

บทคดยอ เหตการณน�าทวมอยางรนแรงในประเทศไทย ป พ.ศ. 2554-2555 กอผลกระทบท�าใหเกดภาวะขาดแคลนน�าดม ประชาชนจงเลอกบรโภคน�าดมบรรจขวด ผประกอบการผลตน�าดมบรรจขวดและน�าแขงในพนทประสบภยน�าทวมกมปญหา การปนเปอนสารเคมและจลนทรยกอโรคในแหลงน�าดบ จนท�าใหเกดปญหาดานคณภาพของผลตภณฑ ดงนนเพอชวยเหลอ

ผประกอบการทไดรบผลกระทบใหสามารถผลตน�าดมและน�าแขงทสะอาดไดอยางรวดเรว และเพอเฝาระวงปองกนโรคทอาจมากบน�าดมและน�าแขง กรมวทยาศาสตรการแพทย จงไดจดท�าโครงการชวยเหลอผประกอบการดงกลาวในพนทประสบภย

น�าทวม ระหวางเดอนพฤศจกายน 2554 ถงเดอนกนยายน 2555 โดยรวมกบเจาหนาทของส�านกงานคณะกรรมการอาหาร และยา (อย.) ส�านกงานสาธารณสขจงหวด (สสจ.) และส�านกงานเขตกรงเทพมหานคร (กทม.) การด�าเนนโครงการแบงเปน 3 ชวง คอ ชวงท 1 กรมวทยาศาสตรการแพทยจดอบรมเชงปฏบตการ เพอชแจงรายละเอยดของโครงการและใหความร

เกยวกบหลกเกณฑและวธการทดในการผลต (Good Manufacturing practice, GMP) แกผรวมโครงการ ชวงท 2 เจาหนาทสาธารณสขในพนท (อย. สสจ. และ กทม.) เกบตวอยางน�าดมบรรจขวดและน�าแขง จากผผลตครงท 1 และน�าสงตรวจวเคราะหทหองปฏบตการของส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร หรอศนยวทยาศาสตรการแพทยในพนท รายการตรวจวเคราะหอางองตามประกาศกระทรวงสาธารณสข เรองน�าบรโภคในภาชนะบรรจปดสนทและน�าแขง ชวงท 3 เจาหนาทสาธารณสขในพนทใหค�าแนะน�าในการปรบปรงแกไขกระบวนการผลตแกผผลตทมผลวเคราะหไมผานมาตรฐานครงแรก และเกบตวอยางน�าบรโภคฯและน�าแขงซ�าหลงการปรบปรงแลว จากขอมลผลวเคราะหตวอยางครงท 1 จ�านวนทงหมด 589 ตวอยาง พบน�าดมบรรจขวด 510 ตวอยาง ไมผานมาตรฐาน 101 ตวอยาง คดเปนรอยละ 19.8 และน�าแขง 79 ตวอยาง ไมผานมาตรฐาน 27 ตวอยาง คดเปนรอยละ 34.2 และหลงการปรบปรงคณภาพ ผลการตรวจวเคราะหตวอยาง พบวายงมน�าดมบรรจขวดจ�านวน 60 ตวอยางไมผานมาตรฐาน 19 ตวอยาง (รอยละ 31.7) และน�าแขง 17 ตวอยางไมผานมาตรฐาน 9 ตวอยาง (รอยละ 52.9) อยางไรกตาม มจ�านวนตวอยางผานมาตรฐานเพมขนจากผลวเคราะหครงท 1 รอยละ 15.4 จากการด�าเนนโครงการ ผประกอบการผลตน�าดมบรรจขวดและน�าแขงสามารถด�าเนนธรกจไดอยางตอเนองในชวงหลงน�าลด จงอาจกลาวไดวา โครงการนมสวนชวยผประกอบการทไดรบผลกระทบจากอทกภยใหกลบฟนตวไดอยางรวดเรว และยงเปนการคมครองผบรโภคใหมน�าดมบรรจขวดและน�าแขงทสะอาดและปลอดภยอกดวย

Relief of Producers of Bottled Drinking water and Ice Piyamas Jamsri et al.


บทน�าในป พ.ศ. 2554-2555 เรมตงแตปลายเดอนกรกฎาคม 2554 และสนสดประมาณกลางเดอนมกราคม

พ.ศ. 2555 ประเทศไทยประสบวกฤตภยพบตน�าทวมอยางรนแรง สงผลกระทบการด�ารงชวตของประชาชนทอาศยอยบรเวณลมแมน�าเจาพระยาและลมแมน�าโขง มราษฎรไดรบผลกระทบกวา 12.8 ลานคน ธนาคารโลกประเมนมลคา ความเสยหายจากมหาอทกภยครงนสงถง 1.44 ลานลานบาท และจดใหเปนภยพบตทสรางความเสยหายมากทสด

เปนอนดบสของโลก(1) รฐบาลตองสญเสยทรพยากรจ�านวนมากเมอเกดเหตการณวกฤตหรอเกดภยพบตแตละครง ระบบสาธารณปโภคและบานเรอนของประชาชนในพนทสวนใหญจะไดรบความเสยหาย อาหารและน�าเกดขาดแคลน ท�าใหวถการด�ารงชวตเปลยนแปลงไปในทางทยากล�าบากมากขน การเกดภยพบตเปนเวลานานและถารฐมระบบ

การบรหารจดการไมดพอ จะท�าใหมโอกาสเกดโรคภยตางๆ จากการบรโภคน�าดมและน�าแขงทอาจมการปนเปอน

สารเคมและจลนทรยทเปนอนตรายตอสขภาพ เพราะเปนชวงทน�าดม น�าใชขาดแคลน น�าบรโภคบรรจขวดเปนสงทดแทนน�าดมทนยมกนมากในชวงเกดอทกภย แตมผ ประกอบการผลตน�าบรโภคบรรจขวดและน�าแขงในบรเวณพนท ประสบภยน�าทวมไดรบผลกระทบอยางมาก จนเกดปญหาดานคณภาพของการผลต เนองจากน�าดบมการปนเปอน

มผลท�าใหผบรโภคเกดอนตรายจากสารเคมปนเปอนและจากจลนทรยกอโรคทางเดนอาหารไดหนวยงานภาครฐ

ไดพยายามชวยเหลอใหผประกอบธรกจตางๆ สามารถด�าเนนธรกจไดอยางตอเนองหรอกลบมาฟนตวสามารถผลตน�าบรโภคบรรจขวดและน�าแขงทสะอาดปลอดภยตอการบรโภคไดเรวขน กรมวทยาศาสตรการแพทยจงไดจดท�าโครงการ “ชวยเหลอผประกอบการน�าดมบรรจขวดและน�าแขงในพนทประสบภยน�าทวม” ระหวางเดอนพฤศจกายน 2554 ถงเดอนกนยายน 2555 เพอชวยเหลอผประกอบการทไดรบผลกระทบจากน�าทวมสถานทผลตหรอบรเวณโดยรอบ การด�าเนนโครงการแบงออกเปน 3 ชวง คอชวงท 1 จดอบรมเชงปฏบตการเรอง “การชวยเหลอผประกอบการน�าดมบรรจขวดและน�าแขงในพนทประสบภยน�าทวม ประจ�าปงบประมาณ 2555” ชวงท 2 ตรวจวเคราะหคณภาพน�าดมบรรจขวดและน�าแขงครงท 1 และชวงท 3 ผลการตรวจวเคราะหทไมผานเกณฑมาตรฐานเจาหนาทสาธารณสขในพนทจะให ค�าแนะน�าเพอน�าไปใชปรบปรงแกไขกระบวนการผลต และเกบตวอยางวเคราะหซ�า จดประสงคของการจดอบรม

เพอชแจงรายละเอยดของโครงการ และใหความรเกยวกบหลกเกณฑและวธการทดในการผลต (Good Manufacturing practice, GMP)(2) แกผประกอบการ โดยกรมวทยาศาสตรการแพทย ส�านกคณภาพและความปลอดภยรวมกบ

ศนยวทยาศาสตรการแพทย (ศวก.) ท 2 พษณโลก ศวก.ท 3 นครสวรรค ศวก.ท 6 ชลบร และ ศวก.ท 5 สมทรสงคราม รบผดชอบเรองการจดอบรม และการตรวจวเคราะหทง 2 ครง ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง น�าบรโภค

ในภาชนะบรรจปดสนท และน�าแขง เจาหนาทของส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ส�านกงานสาธารณสขจงหวด (สสจ.) และส�านกงานเขตกรงเทพมหานคร (กทม.) รบผดชอบการเกบตวอยางและใหค�าแนะน�าเรองกระบวนการผลต ซงเปนการท�างานแบบบรณาการ ผลการตรวจวเคราะหทไดจากการสนบสนนในโครงการนท�าให

ผประกอบการน�าดมบรรจขวดและน�าแขงทราบถงคณภาพของผลตภณฑวาไดรบผลกระทบของการเกดภยพบตน�าทวมหรอไม หากพบวาผลตภณฑไมไดมาตรฐานตองด�าเนนการปรบปรงกอนด�าเนนการผลต ในขณะทผลตภณฑทผานมาตรฐานผประกอบการสามารถด�าเนนธรกจไดอยางตอเนองในชวงเกดภยพบตน�าทวม หรอชวงหลงน�าลด นอกจากนผลวเคราะหทผานมาตรฐานจะท�าใหประชาชนมความมนใจในการบรโภคน�าดม และน�าแขงทสะอาด ปลอดภย ทงยงเปนการเฝาระวงและปองกนการเกดโรคทางเดนอาหารดวย

การชวยเหลอผประกอบการน�าดมบรรจขวดและน�าแขง ปยมาศ แจมศร และคณะ



วสดและวธการกจกรรมในการด�าเนนงานม 3 ขนตอน คอ

1. การจดอบรมเชงปฏบตการไดจดอบรมเชงปฏบตการ เรอง “การชวยเหลอผประกอบการน�าดมบรรจขวดและน�าแขงในพนทประสบภย

น�าทวม ประจ�าปงบประมาณ 2555” จ�านวน 2 ครง คอ ครงท 1 ในวนท 2 ธนวาคม 2554 ณ จงหวดนครสวรรค และครงท 2 ในวนท 25 มกราคม 2555 จดทกรงเทพมหานคร ผเขารวมการอบรมประกอบดวย ผประกอบการผลตน�าดมบรรจขวดและน�าแขงรวม 15 จงหวด คอ จงหวดพจตร นครสวรรค อทยธาน ชยนาท สงหบร ลพบร นนทบร ปทมธาน พระนครศรอยธยา สระบร ปราจนบร นครนายก นครปฐม สมทรสาคร และกรงเทพมหานคร และเจาหนาทสาธารณสขจงหวด (สสจ.) ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) และส�านกงานเขตกรงเทพมหานคร ในพนทรบผดชอบ เพอรบฟงการชแจงรายละเอยดของโครงการฯ และฟงการบรรยายเรองเทคนคการใชชดทดสอบโคลฟอรมในน�าและน�าแขงและชดทดสอบความกระดางของน�า รวมทงเรองหลกเกณฑวธการทดในการผลตน�าบรรจขวดและน�าแขง (GMP) เพอใหผประกอบการไดน�าชดทดสอบไปใชตรวจผลตภณฑดวยตนเอง และน�าความรเกยวกบ GMP ไปใชเฝาระวงคณภาพเบองตนในการผลตนอกจากน ไดส�ารวจขอมลผลกระทบจากภาวะน�าทวมตอกระบวนการผลตน�าดมบรรจขวดและน�าแขงในหวขอสถานประกอบการถกน�าทวมหรอไม สามารถผลตและจ�าหนายไดหรอไม รวมทงแหลงน�าดบ

ทใชในการผลตและกระบวนการทใชปรบคณภาพน�าโดยใหผประกอบการทเขารวมอบรมจ�านวน 163 คน กรอกขอมลในแบบส�ารวจในวนอบรม และไดสงแบบส�ารวจใหเจาหนาทสาธารณสขจงหวดสงตอไปยงผประกอบการทไมไดเขารวมอบรมแตมความประสงคเขารวมโครงการดวย

2. การตรวจวเคราะหคณภาพน�าดมบรรจขวดและน�าแขงครงท 12.1 ผด�าเนนโครงการประชมประสานแผนการเกบตวอยางรวมกบเจาหนาทจาก อย. สสจ. และ กทม.

ซงเปนผด�าเนนการเกบตวอยางน�าดมบรรจขวดและน�าแขงจากสถานประกอบการในพนทประสบอทกภยจ�านวนทงหมด 18 จงหวด ไดแก จงหวดทมผประกอบการเขารบการอบรม 15 จงหวด และเพมอก 3 จงหวดคอ พษณโลก อางทอง และสพรรณบร รวมทงสน 589 ตวอยาง ตวอยางถกน�าสงไปตรวจวเคราะหคณภาพทหองปฏบตการของกรมวทยาศาสตรการแพทย และศนยวทยาศาสตรการแพทย

2.2 กรมวทยาศาสตรการแพทยด�าเนนการตรวจวเคราะหคณภาพของตวอยางน�าดมบรรจขวดและน�าแขงตรวจวเคราะหทงดานฟสกส เคม และจลนทรย ตามเกณฑมาตรฐานดงน

- น�าดมบรรจขวด ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 61 (พ.ศ. 2524) เรอง มาตรฐานน�าบรโภคในภาชนะบรรจทปดสนท(3) และฉบบท 135 (พ.ศ. 2534) เรองน�าบรโภคในภาชนะบรรจทปดสนท (ฉบบท 2)(4)

- น�าแขง ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 78 (พ.ศ. 2527) เรองน�าแขง(5) และฉบบท 137 (พ.ศ. 2534) เรองน�าแขง (ฉบบท 2)(6)

วธวเคราะห ดานฟสกสและเคม 9 รายการ- ความเปนกรด-ดาง (pH) ตรวจวดดวยเครองวดความเปนกรด-ดาง (pH meter) ตามเอกสารอางอง

APHA, 2012(7) ขอ 4500-H+B

- ความขน ตรวจวดดวยเครองวดความขน ตามเอกสารอางอง APHA, 2012(7) ขอ 2130 B - ความกระดางทงหมด (TH) หมายถงผลรวมของแคลเซยมและแมกนเซยม ค�านวณเปนแคลเซยม

คารบอเนต มหนวยเปนมลลกรมตอลตร ตรวจวเคราะหดวยวธ Titration ตามเอกสารอางอง APHA, 2012(7)

ขอ 2340 C



- ปรมาณสารทงหมด (TS) เปนผลรวมของสารแขวนลอยและสารทละลายน�าทงหมดมหนวยเปนมลลกรมตอลตร ตรวจวเคราะหดวยวธ Gravimetric ตามเอกสารอางอง APHA, 2012(7) ขอ 2540 B

- คลอไรด (Cl) ตรวจวดดวยเครอง Ion Chromatography (IC) ตามเอกสารอางอง APHA, 2012(7)

ขอ 4110 B- ไนเตรต (NO3) ตรวจวดดวยเครอง Ion Chromatography (IC) ตามเอกสารอางอง APHA, 2012(7)

ขอ 4110 B- ฟลออไรด (F) ตรวจวดดวยเครอง Ion Chromatography (IC) ตามเอกสารอางอง APHA, 2012(7)

ขอ 4110 B- เหลก (Fe) ใชเทคนค Atomic Absorption Spectrophotometer (Flame) ตามเอกสารอางอง

APHA, 2012(7) ขอ 3111 B- ตะกว (Pb) ใชเทคนค Atomic Absorption Spectrophotometer (Graphite) ตามเอกสารอางอง

APHA, 2012(7) ขอ 3113 Bดานจลนทรย 5 รายการ- โคลฟอรม (Coliforms) ตรวจวเคราะหดวยวธ เอม พ เอน (MPN) โดยใชตาราง MPN ทก�าหนด

หลอดอาหารเลยงเชอ 10 หลอด แตละหลอดใสตวอยางน�า 10 มลลลตร รายงานผลเปนคา MPN ตอ 100 มลลลตร ตามเอกสารอางอง APHA, 2012(7) ขอ 9221 A-C

- อ. โคไล (E. coli) ตรวจหาดวยวธตอเนองจากการตรวจโคลฟอรม ตามเอกสารอางอง APHA, 2012(7)

ขอ 9221 A-C, E, G, 9225 C-D รายงานผลวาพบหรอไมพบตอน�า 100 มลลลตร - จลนทรยทท�าใหเกดโรค หรอเชอโรคอาหารเปนพษ ตรวจวเคราะหแบบเชงคณภาพดวยวธ Membrane

iltration รายงานผลวาพบหรอไมพบ ตอน�า 100 มลลลตร ไดแก • สแตปฟโลคอคคส ออเรยส (Staphylococcus aureus หรอ S. aureus) ตามเอกสารอางอง

APHA 2012(7) ขอ 9213 B และ BAM 2001, Chapter 12(8)

• แซลโมเนลลา (Salmonella spp.) ตามเอกสาร ISO 19250:2010(9)

• คลอสตรเดยม เพอรฟรงเจนส (Clostridium perfringens หรอ C. perfringens) ตามเอกสารอางอง EA UK, 2010(10)

2.3 กรมวทยาศาสตรการแพทย รายงานผลตรวจวเคราะหน�าดมบรรจขวดและน�าแขงให อย. สสจ. และ กทม. เพอแจงผลใหผ ประกอบการทราบตอไป ถาผลผานมาตรฐานผประกอบการสามารถด�าเนนการผลตตอไปได แตถาผลไมผานเจาหนาทสาธารณสขในพนทจะใหค�าแนะน�าดาน GMP เพอใหผประกอบการปรบปรง/แกไขกระบวนการผลต

3. การตรวจวเคราะหคณภาพน�าดมบรรจขวดและน�าแขงครงท 2 (หลงจากผประกอบการปรบปรง/แกไขกระบวนการผลต)

3.1 เจาหนาทของ อย. สสจ. และ กทม. เกบตวอยางซ�าเฉพาะทไมผานมาตรฐานในครงท 1 จากสถานทผลตสงตรวจวเคราะหทหองปฏบตการของกรมวทยาศาสตรการแพทย และศนยวทยาศาสตรการแพทย จ�านวน 77 ตวอยาง จาก 14 จงหวด โดยม 6 จงหวด คอ นครนายก อางทอง พจตร สมทรสาคร สพรรณบร และพษณโลก ทสง ตวอยางเทากบจ�านวนทไมผานมาตรฐานในครงแรก สวนอก 8 จงหวด สงตวอยางนอยกวาจ�านวนทไมผานมาตรฐานในครงแรก และม 4 จงหวดไมไดสงตวอยาง

3.2 กรมวทยาศาสตรการแพทยด�าเนนการตรวจวเคราะหตวอยางน�าดมบรรจขวดและน�าแขงตามเกณฑมาตรฐานเชนเดยวกบ ขอ 2.2 และรายงานผลให อย. สสจ. และ กทม. เพอแจงผลใหผประกอบการทราบตอไป




ผล1. การจดอบรมเชงปฏบตการ และผลส�ารวจขอมลผลกระทบจากอทกภย

มผ ประกอบการเขารวมอบรมรวมทงสน 163 คนจาก 15 จงหวดใน 18 จงหวดทไดรบผลกระทบ

จากสถานการณอทกภยผเขารวมอบรมมาจากสถานทผลต 139 แหง ประกอบดวย ผผลตน�าดมบรรจขวด 128 แหง ผผลตน�าแขง 10 แหง และผผลตทงน�าดมบรรจขวดและน�าแขง 1 แหง ผประกอบการทเขารวมอบรมไดตอบแบบส�ารวจขอมลผลกระทบจากอทกภย จ�านวน 112 ฉบบ คดเปน 68.7% ของจ�านวนแบบส�ารวจทแจกในวนอบรม และไดรบแบบส�ารวจเพมเตมผานเจาหนาท สสจ. จากผประกอบการทไมไดเขาอบรมแตเขารวมโครงการจ�านวน 181 ฉบบ

รวมไดรบแบบส�ารวจทงสน 293 ฉบบ จาก 18 จงหวด ขอมลจากแบบส�ารวจพบ เปนผประกอบการผลตน�าดม

บรรจขวด 262 แหง ผลตน�าแขง 27 แหง และผลตทงน�าดมฯ และน�าแขง 3 แหง และไมระบขอมล 1 แหง มสถานประกอบการทอยในแหลงน�าทวม 189 แหง ไดรบผลกระทบจนไมสามารถผลตและจ�าหนายไดมจ�านวน 111 แหง คดเปนรอยละ 58.7 ในขณะทสถานประกอบการทไมถกน�าทวม 104 แหง ผลตและจ�าหนายไมได 7 แหง คดเปน

รอยละ 6.7 และถงแมจะผลตไดแตจ�าหนายไมไดม 28 แหง คดเปนรอยละ 26.9 (ตารางท 1) และพบวาแหลงน�าทใชในการผลตจ�าแนกเปนน�าประปารอยละ 61.2 น�าบาดาลรอยละ 25.8 น�าบอรอยละ 6.3 น�าคลองหรอน�าแมน�า รอยละ 2.7 และจากแหลงอนๆ รอยละ 4

ตารางท 1 ผลกระทบจากอทกภยตอการผลตและจ�าหนายผลตภณฑของผประกอบการ

สภาวะของสถานทผลต

ผลกระทบตอการผลตและจ�าหนาย จ�านวนแหง การผลต การจ�าหนาย (%)

น�าทวมสถานทผลต ผลตไมได จ�าหนายไมได 111 (58.7%) ผลตได จ�าหนายได* 78 (41.3%)

รวม 189

น�าไมทวมสถานทผลต ผลตไมได จ�าหนายไมได 7 (6.7%) ผลตได จ�าหนายไมได 28 (26.9%) ผลตได จ�าหนายได* 69 (66.4%)

รวม 104*จ�าหนายไดแตมปญหา เชน การขนสง แหลงน�าดบขาดแคลน ฯลฯ

2. การตรวจวเคราะหคณภาพน�าดมบรรจขวดและน�าแขงครงท 1 ผลการตรวจวเคราะหน�าดมบรรจขวด และน�าแขง จ�านวน 589 ตวอยาง เปนน�าดมบรรจขวด 510 ตวอยาง

พบไมไดมาตรฐาน 101 ตวอยาง คดเปน 19.8% สาเหตทไมไดมาตรฐานเรยงตามล�าดบสงสดคอ Coliform, pH, E. coli, TH, F, TS และ S. aureus น�าแขง 79 ตวอยาง พบไมไดมาตรฐาน 27 ตวอยาง คดเปน 34.2% สาเหต ทไมไดมาตรฐานเรยงตามล�าดบสงสดคอ pH, Coliform, E.coli และ S. aureus (ตารางท 2 และ 3)



3. การตรวจวเคราะหคณภาพน�าดมบรรจขวดและน�าแขงครงท 2 (หลงจากผประกอบการปรบปรง/แกไขกระบวนการผลต)

ผลการตรวจวเคราะหน�าดมบรรจขวด และน�าแขง จ�านวน 77 ตวอยาง เปนน�าดมบรรจขวด 60 ตวอยาง พบไมไดมาตรฐาน 19 ตวอยาง คดเปน 31.7.% สาเหตทไมไดมาตรฐานเรยงตามล�าดบสงสดคอ Coliform, pH, TH และ E. coli น�าแขง 17 ตวอยาง พบไมไดมาตรฐาน 9 ตวอยาง คดเปน 52.9% สาเหตทไมไดมาตรฐานเรยงตามล�าดบสงสดคอ pH, Coliform และ E. coli เมอตรวจครบ 2 ครง พบตวอยางผานมาตรฐาน 510 ตวอยาง คดเปนรอยละ 86.6 แบงเปน น�าดมบรรจขวด 450 ตวอยาง และน�าแขง 60 ตวอยาง คดเปนรอยละ 88.2 และ 75.9 ตามล�าดบ (ตารางท 2 และ 3)

พบวา ทกจงหวดมตวอยางทไมผานมาตรฐานลดลงจงหวดทมผลวเคราะหผานมาตรฐานทกตวอยาง ทสงวเคราะหครงทสองม 6 จงหวด คอ นครนายก อางทอง พจตร สระบร พระนครศรอยธยา และนนทบร ขณะทม 4 จงหวด ยงคงมผลวเคราะหไมไดมาตรฐานเกนรอยละ 50 ไดแก จงหวดปราจนบร พษณโลก นครสวรรค และนครปฐม คดเปนรอยละ 52.9, 66.7, 66.7 และ 69.2 ตามล�าดบ จากผลดงกลาวท�าใหจงหวดทมผลวเคราะหผานมาตรฐาน

ทกตวอยางเมอตรวจครบสองครงม 3 จงหวดคอ นครนายก อางทอง และพจตร (ตารางท 4)

ตารางท 2 ผลวเคราะหคณภาพน�าดมบรรจขวดและน�าแขง ครงท 1 และครงท 2

ครงท 1 ครงท 2 รวมจ�านวนตวอยาง

ทผานมาตรฐานชนดตวอยาง จ�านวน

ตวอยางทวเคราะห

ตวอยางทไมผานมาตรฐาน

จ�านวนตวอยาง

ทผานมาตรฐาน

จ�านวนตวอยางทวเคราะห*

ตวอยางทไมผานมาตรฐาน

จ�านวนตวอยางทผาน

มาตรฐาน

น�าดมบรรจขวด 510 101 409 60 19 41 450 (19.8%) (80.2%) (31.7%) (68.3%) (88.2%)น�าแขง 79 27 52 17 9 8 60 (34.2%) (65.8%) (52.9%) (47.1%) (75.9%) รวม 589 128 461 77 28 49 510 (21.7%) (78.3%) (36.4%) (63.6%) (86.6%)

ตารางท 3 สาเหตทไมผานมาตรฐานของน�าดมบรรจขวดและน�าแขง

ชนดตวอยาง ผลการตรวจ จ�านวน

วเคราะห ตวอยาง ทงหมด

จ�านวนตวอยางทไมผาน*

pH TH TS F Coliforms E.coli S.aureus

น�าดม ครงท 1 510 40 7 2 3 57 8 1

บรรจขวด ครงท 2 60 9 1 0 0 10 1 0

น�าแขง ครงท 1 79 17 0 0 0 10 4 2

ครงท 2 17 7 0 0 0 4 1 0*แตละตวอยางอาจมผลวเคราะหไมผานมาตรฐานมากกวา 1 รายการ

*เปนตวอยางทไมผานมาตรฐานครงแรกและสงซ�าครงท 2 หลงการปรบปรงคณภาพ




วจารณจากขอมลแบบส�ารวจผลกระทบจากมหาอทกภย ในป 2554-2555 ผประกอบการน�าดมบรรจขวดและ

น�าแขงทมสถานทผลตตงอยบรเวณแนวลมแมน�าเจาพระยาไดรบผลกระทบทางตรงคอน�าทวมสถานทผลต จนไมสามารถผลตและจ�าหนายผลตภณฑไดมจ�านวนมากถงรอยละ 58.7 สวนสถานทผลตทน�าไมทวม แตไมสามารถผลตและจ�าหนายมจ�านวนนอยกวาคอ รอยละ 6.7 ส�าหรบผลกระทบทางออมคอ ไมสามารถจ�าหนายไดเพราะมปญหาเรองการขนสงเนองจากน�าทวมถนน คนงานไมสามารถเดนทางมาท�างานได หรอลกคาปดกจการเพราะอยในพนททน�าทวม นอกจากน

ยงมปญหาการขาดแคลนแหลงน�าดบและภาชนะบรรจ ผลกระทบนสอดคลองกบรายงานของส�านกงานสถต แหงชาต(11) เรอง ผลกระทบจากอทกภยตอสถานประกอบการอตสาหกรรมการผลต (โครงการส�ามะโนธรกจและอตสาหกรรม พ.ศ. 2555) ทเกบรวบรวมขอมลจากสถานประกอบการอตสาหกรรมการผลตทวประเทศ ทมคนงานตงแต 11 คนขนไป ซงพบวารอยละ 41.1 ของสถานทผลตผลตภณฑอาหารและเครองดมไดรบผลกระทบจากสถานการณน�าทวมในป 2554-2555 ในจ�านวนนไดรบผลกระทบทางตรง รอยละ 11.8 และไดรบผลกระทบทางออมรอยละ 29.3

จากผลการตรวจวเคราะหพบสาเหตทไมผานมาตรฐานเกดจากการปนเปอนของปรมาณฟลออไรด และปรมาณสารทงหมด ฟลออไรดในน�าบรโภคบรรจขวด มคามาตรฐานไมเกน 0.7 มลลกรมตอลตร การรบฟลออไรด

ตารางท 4 ผลการตรวจวเคราะหรายจงหวด

ตวอยาง จ�านวนตวอยาง ตวอยาง จ�านวนตวอยาง จ�านวนตวอยาง ทงหมด ทไมผาน ทงหมด* ทผาน ทไมผาน มาตรฐาน (%) มาตรฐาน (%) มาตรฐาน (%)

ครงท 1 ครงท 2

จงหวด

นครนายก 2 2 (100) 2 2 (100) 0อางทอง 31 4 (12.9) 4 4 (100) 0พจตร 10 1 (10.0) 1 1 (100) 0สระบร 11 2 (18.2) 1 1 (100) 0พระนครศรอยธยา 82 11 (13.4) 2 2 (100) 0นนทบร 45 9 (20.0) 3 3 (100) 0กรงเทพฯ 76 13 (17.1) 6 5 (83.3) 1 (16.7)ปทมธาน 100 11 (11.0) 10 8 (80.0) 2 (20.0)สมทรสาคร 25 10 (40.0) 10 8 (80.0) 2 (20.0)สพรรณบร 4 2 (50.0) 2 1 (50.0) 1 (50.0)ปราจนบร 56 19 (33.9) 17 8 (47.1) 9 (52.9)พษณโลก 3 3 (100) 3 1 (33.3) 2 (66.7)นครสวรรค 16 12 (75.0) 3 1 (31.3) 2 (66.7)นครปฐม 94 17 (18.1) 13 4 (30.8) 9 (69.2)ชยนาท 12 3 (25.0) - สงหบร 8 3 (37.5) - อทยธาน 8 3 (37.5) - ลพบร 6 3 (50.0) -

รวมทงหมด 589 128 (21.7) 77 49 (63.6) 28 (36.4)

* จ�านวนตวอยางทไมผานมาตรฐานครงแรก และสงซ�าครงท 2 หลงการปรบปรงคณภาพ- ไมไดสงตรวจซ�า



จ�านวนมากสงผลใหเดกมความเสยงฟนตกกระ และอาจมผลตอกระดก ทผานมาจะพบปญหาฟนตกกระในเขต

ภาคเหนอตอนบน เชน เชยงใหม ล�าปาง ล�าพน และทางตะวนตกของประเทศ เชน กาญจนบร เพชรบร แตปจจบน

มรายงานพบฟนตกกระรนแรงในหลายพนทในเขตภาคกลางและภาคใต เชน สพรรณบร นครปฐม และสงขลา เปนตน ซงอาจมสาเหตมาจากแหลงน�าดบทใชในการผลต เพราะฟลออไรดพบไดตามแหลงน�าธรรมชาต โดยเฉพาะน�าบาดาล(12)

ซงสอดคลองกบขอมลจากแบบส�ารวจพบวาผประกอบการใชน�าบาดาลเปนแหลงน�าดบ รอยละ 25.8 และผลการวเคราะหทตรวจพบปรมาณฟลออไรดเกนคามาตรฐาน พบเปนน�าดมบรรจขวดทผลตในจงหวดปราจนบร สพรรณบร

และนครปฐม ปรมาณสารทงหมดเปนตวบงบอกปรมาณรวมของสารตางๆ ในน�าทท�าใหทราบวาน�านนบรสทธหรอ

มการปนเปอนจากสารตางๆ มากนอยเพยงใด นอกจากน สาเหตส�าคญทท�าใหน�าดมบรรจขวดและน�าแขงไมผานมาตรฐานคอ pH หรอทเรยกวาความเปนกรดและดาง เปนคาทแสดงปรมาณหรอความเขมขนของไฮโดรเจนอออน

ในน�า ไมไดบอกถงความเปนพษตอรางกายแตบอกใหทราบถงประเภทสงเจอปนในน�าในรปของสารทใหอนมลกรดหรอดางได อยางไรกตามคาความเปนกรด-ดางน เปนดชนทมประโยชนในการวดคณภาพน�า ทเกยวของกบการเจรญเตบโตของสงมชวตในน�า และบอกถงคณสมบตในการกดกรอนของน�า(13)

ทางดานจลนทรยพบเชอ Coliforms และ E. coli โดยทวไป สามารถตรวจพบ Coliforms และ E. coli ไดในสงแวดลอมและแหลงน�าธรรมชาตรวมทงแหลงโสโครกและน�าทง ซงบางสายพนธจดเปนจลนทรยกอโรคในระบบทางเดนอาหารปกต Coliforms เปนแบคทเรยบงชสขลกษณะความสะอาด (Indicator organism)(14) สวนการตรวจพบ E. coli แสดงถงความสกปรกของแหลงน�าทอาจมการปนเปอนสงปฏกลในกระบวนการผลตน�าดมบรรจขวดและน�าแขงซงการตรวจพบ Coliforms และ E. coli ไมไดแสดงวาจะตองตรวจพบจลนทรยทท�าใหเกดโรค แตเปนการบอกถงความเสยงทมโอกาสพบจลนทรยกอโรคไดดงนนผผลตตองควบคมคณภาพดานสขลกษณะไมใหมการปนเปอน Coliformsและ E. coli โดยปฏบตตามขอก�าหนด GMP ซงเปนขอก�าหนดพนฐานทจ�าเปนตอกรรมวธการผลต

รวมทงการควบคมกระบวนการผลต และการตรวจสอบสขลกษณะความสะอาดของสถานทตง อาคารผลต เครองมอ เครองจกรและอปกรณทใชในการผลต รวมทงผปฏบตงาน เมอเจาหนาทสาธารณสข (อย. สสจ. และ กทม.) ไดแนะน�าเรอง GMP ใหผประกอบการด�าเนนการแกไข/ปรบปรงกระบวนการผลต และเกบตวอยางเพอวเคราะหซ�า พบวา น�าดมบรรจขวด และน�าแขง มคณภาพดขนคอ มผลวเคราะหผานมาตรฐานรอยละ 68.3 และ 47.1 ตามล�าดบ อยางไรกตามเจาหนาทสาธารณสขในพนทยงคงเฝาระวงโดยตรวจเยยมสถานประกอบการ และเกบตวอยางสงตรวจวเคราะหหองปฏบตการอยางสม�าเสมอ เพอใหประชาชนมนใจไดวาน�าดมบรรจขวด และน�าแขงมคณภาพและความปลอดภย

สรปการชวยเหลอผประกอบการผลตน�าดมบรรจขวดและน�าแขงโดยหนวยงานของภาครฐแบบบรณาการระหวาง

หนวยงานของกรมวทยาศาสตรการแพทย ส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา ส�านกงานสาธารณสขจงหวด และส�านกงานเขตกรงเทพมหานคร ทสนบสนนการตรวจวเคราะหผลตภณฑ และการใหค�าแนะน�าดาน GMP ผลจากการเกบตวอยางตรวจวเคราะหครงท 1 ผานมาตรฐาน 461 ตวอยางจากทงหมด 589 ตวอยาง คดเปนรอยละ 78.3 เปน

น�าดมบรรจขวด 409 ตวอยาง และน�าแขง 52 ตวอยาง ผลทไมผานมาตรฐานผประกอบการจะไดรบค�าแนะน�ากระบวนการผลตตามขอก�าหนด GMP และเกบตวอยางตรวจซ�า ผลการตรวจซ�าผานมาตรฐานเพมขน 49 ตวอยาง เปนน�าดมบรรจขวด 41 ตวอยาง คดเปนรอยละ 10 และน�าแขงผาน 8 ตวอยาง คดเปนรอยละ 15.4 ท�าใหเมอเสรจสนโครงการน�าดมบรรจขวดและน�าแขงมผลการตรวจวเคราะหทผานมาตรฐานรวมทงสน 510 ตวอยาง คดเปนรอยละ 86.6 ผลตภณฑ ทไดมาตรฐานนอกจากจะท�าใหผประกอบการสามารถด�าเนนธรกจไดอยางตอเนองในชวงหลงน�าลดแลวยงเปน

การคมครองผบรโภคใหมน�าดมบรรจขวดและน�าแขงทสะอาดและปลอดภยอกดวย




กตตกรรมประกาศขอขอบคณนางสาวทพวรรณ นงนอย ทปรกษาส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร ทกรณาสนบสนน

และใหค�าปรกษา ขอขอบคณนางกญญา พกสน และพนกงานกระทรวงสาธารณสข ฝายน�าและสารกมมนตรงส นางสาวกรณา ตรสมทธ นายบณฑร พานชกล และพนกงานกระทรวงสาธารณสข ฝายน�าและเครองดม ส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหารทไดชวยเหลอในการตรวจวเคราะห จนคณะผวจยสามารถด�าเนนโครงการจนลลวงและ ส�าเรจดวยด

เอกสารอางอง 1. วกพเดย สารานกรมเสร. อทกภยในประเทศไทย พ.ศ. 2554. [ออนไลน]. 2557; [สบคน 7 ก.ย. 2557]; [35 หนา].

เขาถงไดท : URL: http://th.wikipedia.org/wiki/อทกภยในประเทศไทย_พ.ศ._2554 2. พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 220 (พ.ศ. 2544). ราชกจจานเบกษา เลมท 118

ตอนพเศษ 70 ง. (ลงวนท 26 กรกฎาคม 2544). 3. พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 61 (พ.ศ. 2524). ราชกจจานเบกษา เลมท 98 ตอนท 157

(ลงวนท 24 กนยายน 2524). 4. พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 135 (พ.ศ. 2534). ราชกจจานเบกษา เลมท 108

ตอนท 61 (ลงวนท 2 เมษายน 2534). 5. พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 78 (พ.ศ. 2527). ราชกจจานเบกษา เลมท 101

ตอนท 23 (ลงวนท 22 กมภาพนธ 2527). 6. พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 137 (พ.ศ. 2534). ราชกจจานเบกษา เลมท 108

ตอนท 94 (ลงวนท 28 พฤษภาคม 2534). 7. Rice EW, Baird RB, Eaton AD, Clesceri LS, editors. Standard method for the examination of water

and wastewater. 22th ed. Washington, DC: American Public Health Association; 2012. 8. Bacteriological Analytical Manual Chapter 12 Staphylococcus aureus. [online]. 2001; [cited 2014

Dec 15]; [5 screens]. Available from: URL: http://www.fda.gov/Food/FoodScienceResearch/

LaboratoryMethods/ucm071429.htm 9. ISO 19250:2010. Water quality detection of Salmonella spp. Geneva: International Organization for

Standarization; 2010 10. Environment Agency. The Microbiology of drinking water (2010) - Part 6 - Methods for the isola-

tion and enumeration of sulphite-reducing clostridia and Clostridium perfringens by membrane iltration. [online]. 2010; [cited 2014 Dec 15]; [32 screens]. Available from: URL: https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/ile/316777/MoDW-6-230-apr15.pdf

11. ส�านกงานสถตแหงชาต. สรปขอมลผลกระทบจากอทกภยตอสถานประกอบการอตสาหกรรมการผลต (จากโครงการส�ามะโนธรกจและอตสาหกรรม พ.ศ. 2555). [ออนไลน]. 2555; [สบคน 5 ม.ค. 2558]; [7 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://service.nso.go.th/nso/nsopublish/census/iles/industry_lood.pdf

12. ฟลออรน. [ออนไลน]. 2558; [สบคน 19 ม.ย. 2558]; [3 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://student.mahidol.ac.th/~u4904035/fdaily.html

13. บทท 3 อณหภมและความเปนกรดและดาง. ใน : ไพฑรย หมายมนสมสข. การวเคราะหน�าและน�าเสยเบองตน. [ออนไลน]. 2556; [สบคน 5 ส.ค. 2558]; [5 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://www2.diw.go.th

14. Department of Health. Coliform bacteria in drinking water supplies. [online]. 2011; [cited 2014

Dec 15]; [2 screens]. Available from: URL: https://www.health.ny.gov/environmental/water/

drinking/coliform_bacteria.htm



Relief of Producers of Bottled Drinking water and Ice in Huge Flood Areas in

2011-2012

Piyamas Jamsri Ladapan Saengklai and Kanika Jittiyossara Bureau of Quality and Safety of Food, Department of medical Sciences, Tiwanond Road. Nontaburi 11000 Thailand.

ABSTRACT The severe lood in Thailand during 2011-2012 had an efect on shortage of drinking water, as a result, most people preferred the bottled drinking water. Also, the producers of bottled drinking water and ice in lood areas had problem on the contamination of chemicals and pathogens in water source that afected the quality of products. Accordingly, with purpose of hurried relief of business owners and protection of consumers, the Department of Medical Sciences (DMSc), in cooperation with Thai Food and Drug Administration (FDA), Provincial Health Oice (PHO) and Bangkok Metropolitan Administration (BMA) launched a project to relieve producers of bottled drinking water and ice in huge lood areas during November 2011 – September 2012. The project was divided into three phases. In phase 1, the DMSc organized a workshop for providing details of the project and knowledge of the Good Manufacturing Practice (GMP) to the cooperators. In phase 2, the samples of bottled drinking water and ice from the lood-impacted producers were collected by health authorities (FDA, PHO and BMA) and were sent to laboratories of the DMSc for analysis according to the Notiication of Ministry of Public Health for bottled drinking water and ice. In phase 3, the analytical reports were submitted to the health authorities for considering provision of guidance of quality improvement to the producers with non-complying results. Subsequently, their products were sampled and analyzed. For the irst analysis, total of 589 samples were tested and the results revealed that from 510 samples of bottled drinking water, 101 samples or 19.8% failed to meet the standard whereas from 79 samples of ice, 27 samples or 34.2% failed. For the analysis after quality improvement, 19 samples or 31.7% of 60 samples of bottled drinking water failed to meet the standard whereas from 17 samples of ice, 9 samples or 52.9% failed. However, in the second analysis the results showed that the number of samples met the criteria increased form the irst analysis at 15.4%. In conclusion, this cooperating project enabled the lood-impacted producers to rapidly recover from lood crisis and to run their business continuously and efectively. Furthermore, the consumers were protected from the health risk.

Key words: Water and ice, Flood, Water quality

รายงานจากหองปฏบตการ วกรมวทยพ2558;57(4):391-400



การศกษาสารเคมปองกนก�าจดศตรพชตกคางในผลสม

ทองสข ปายะนนทน จตผกา สนทดรบ วชาดา จงมวาสนา รตยากร ศรโคตร และวรวฒ วทยนนท ส�ำนกคณภำพและควำมปลอดภยอำหำร กรมวทยำศำสตรกำรแพทย ถนนตวำนนท นนทบร 11000

Accepted for publication, 30 November 2015

บทคดยอ สมเปนผลไมทมคณคาทางอาหารสง มจ�าหนายทวไปจงท�าใหเปนทนยมของผบรโภค แตสมเปนพชไรทในระหวาง การเพาะปลกจ�าเปนตองใชสารเคมในการปองกนและก�าจดศตรพช นอกจากนการเปดเขตการคาเสรสงผลใหมสมจาก ตางประเทศเขามาจ�าหนายในประเทศไทยเปนจ�านวนมาก ในชวงตลาคม 2555 - กนยายน 2557 ส�านกคณภาพและ ความปลอดภยอาหารไดท�าการส�ารวจปรมาณการตกคางของสารเคมปองกนก�าจดศตรพช 4 กลม ไดแก กลมออรกาโนคลอรน กลมออรกาโนฟอสฟอรส กลมคารบาเมต และกลมสารสงเคราะหไพรทรอยด ในผลสม รวม 203 ตวอยาง จ�าแนกเปนสมทปลกภายในประเทศจากแหลงจ�าหนายในกรงเทพมหานครและปรมณฑล จ�านวน 20 ตวอยาง กบสมทน�าเขาจากตางประเทศ ซงสวนใหญ มาจากเมยนมารและจน จ�านวน 183 ตวอยาง ตรวจวเคราะหโดยวธ Gas chromatography และ Liquid chromatography ผลการวเคราะหตรวจพบการตกคางในผลสมทปลกในประเทศไทยทกตวอยาง โดยชนดของสารทตรวจพบม 9 ชนด ชนดสาร ทตรวจพบความถสงสด ไดแก ethion และ carbofuran ปรมาณทพบอยระหวาง < 0.05 – 0.49 และ < 0.01 – 0.12 มลลกรมตอกโลกรม ตามล�าดบ สวนผลสมน�าเขาตรวจพบการตกคางรอยละ 71 (130 ตวอยาง) ชนดสารทตรวจพบม 14 ชนด สาร ทมความถของการตรวจพบสง ไดแก chlorpyrifos, ethion, cypermethrin และ tetradifon ปรมาณทพบอยระหวาง < 0.05 – 0.25, < 0.05 – 3.06, < 0.05 – 2.16 และ < 0.05 – 0.72 มลลกรมตอกโลกรม ตามล�าดบ อยางไรกตามสม เปนผลไมทรบประทานเฉพาะเนอ แตผลการตรวจวเคราะหจากหองปฏบตการเปนการตรวจทงเปลอกแตเพอคลายกงวลและเพมความมนใจในการบรโภค ควรลางกอนการปอกเปลอกเสมอ

Pesticide Residues in Oranges Thongsuk Payanan et al.


บทน�าสม เปนผลไมทมคณคาทางอาหารสง อดมดวยเบตาแคโรทน วตามนซ วตามนบ แคลเซยม โพแทสเซยม

ฟอสฟอรส เหลก และยงมใยอาหารทชวยระบบขบถาย ซงสมแตละชนดจะใหคณคาทางสารอาหารไมตางกนมากนก(1)

ดวยคณประโยชนดงกลาวจงท�าใหมผนยมบรโภคกนเปนจ�านวนมากและมผลผลตใหรบประทานไดเกอบตลอดทงป ทงนเพราะสมเปนไมผลพมขนาดเลกปลกกนทวไปในภาคกลาง ภาคตะวนออก และภาคเหนอของประเทศ(2) แตเนองจากสมเปนพชทมโรคและแมลงเขาท�าลาย หรอท�าความเสยหายไดทกระยะการเจรญเตบโต เชน ระยะการออกดอก ระยะตดผลและเกบเกยวผล โรคและแมลงศตรส�าหรบสม ไดแก โรครากเนาและโคนเนา โรคใบเปอนน�าหมาก โรคผลรวง เปนตน สวนแมลงทส�าคญ ไดแก หนอนชอนใบ หนอนแกว เพลยไฟ เปนตน ซงกอเกดความเสยหาย ท�าใหเกษตรกรจ�าเปนตองใชสารเคมเพอปองกนโรคและแมลงศตรดงกลาวเปนจ�านวนมาก เพอใหเกดความเสยหายนอยทสด ตลอดทงเพอใหไดผลผลตสงตรงกบความตองการของตลาดทเพมมากขน ดงจะเหนไดจากขอมลการน�าเขา สมเขยวหวานในชวงป พ.ศ. 2555 - 2556 มมลคาประมาณสามรอยลานบาท(3) ซงผลของการใชสารเคมดงกลาว เปนสาเหตท�าใหเกดปญหาสารเคมตกคางในผลผลต(4) สงผลกระทบตอสขภาพของผบรโภคตลอดจนสงผลเสย ตอสงแวดลอม ดงนนหนวยงานภาครฐจงไดมมาตรการเพอควบคมและจ�ากดการใชสารเคมในการปองกนก�าจดศตรพช โดยกรมวชาการเกษตรไดแนะน�าใหใชสารเคมปองกนก�าจดศตรพชในการปลกสม เชน อไทออน (ethion), คารบารล (carbaryl)(5) เปนตน สวนกระทรวงสาธารณสขมการก�าหนดปรมาณสารพษตกคางสงสดทมไดในอาหารเนองมาจากการใช (Maximum Residue Limit, MRL) ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2554 โดยก�าหนดคา MRL ของสารเคมไวส�าหรบสม 15 ชนด(6) ไดแก คารบารล (carbaryl), คารโบซลแฟน (carbosulfan), ไซเพอรเมทรน (cypermethrin), ไดคลอรวอส (dichlorvos), ไดไทโอคารบาเมตส (dithiocarbamates), ไดเมโทเอต (dimethoate), พาราควอต (paraquat), โพรฟโนฟอส (profenofos), ฟอสซาโลน (phosalone), มาลาไทออน (malathion), เมทาแลกซล (metalaxyl), เมทดาไทออน (methidathion), เมโทมล (methomyl), แอบาเมกทน (abamectin), เอไทออน (ethion) และก�าหนดปรมาณสารพษตกคางสงสดทปนเปอนจากสาเหตท ไมอาจหลกเลยงได (Extraneous Maximum Residue Limit, EMRL) 5 ชนด ไดแก แอลดรนและดลดรน (aldrin and dieldrin), คลอรเดน (chlordane), ดดท (DDT), เอนดรน (endrin), เฮปตาคลอร (heptachlor) ส�าหรบผลไม ดงนนเพอใหทราบสถานการณการตกคาง ตดตามการใชสารเคมในการปองกนก�าจดศตรพชในสม จงไดศกษาปรมาณการตกคางของสารเคมก�าจดศตรพชในผลสมทน�าเขาจากตางประเทศในชวงตลาคม 2555 - กนยายน 2557 และปรมาณการตกคางในผลสมทปลกในประเทศในชวงกนยายน 2557 ทงนขอมลทไดสามารถน�าไปใชเปนขอมลพนฐานใหกบหนวยงานทเกยวของในการก�าหนดมาตรการแกไขปญหาสารพษตกคางเพอเปนการคมครองผบรโภค

วสดและวธการสารเคมและสารมาตรฐาน

สารเคม : acetronitrile, methanol, n-hexane และ methylene chloride เปน HPLC grade ethyl acetate, glacial acetic acid, sodium hydroxide, sodium tetraborate decahydrate, sodium acetate, sodium sulfate, sodium dihydrogen phosphate anhydrous, disodium hydrogen phosphate anhydrous และ magnesium sulfate anhydrous เปน AR grade, mixture of 150 mg MgSO4; 50 mg Primary Secondary Amine sorbent (PSA); 50 mg Graphite Carbon Black (GCB), extrelut NT 20 reill pack (Merck, cat. No. 1.15093.0001), Florisil (PR) 60-100 mesh

สารเคมปองกนก�าจดศตรพชตกคางในผลสม ทองสข ปายะนนทน และคณะ



สารมาตรฐาน : สารมาตรฐานกลมออรกาโนคลอรน 20 ชนด ไดแก aldrin, α - BHC, α – chlordane, y – chlordane, oxy – chlordane, p, p' – DDE, p, p' – TDE, p, p' – DDT, dicofol, dieldrin, endrin, α – endosulfan, β – endosulfan, endosulfan sulfate, heptachlor, heptachlor epoxide, hexachlorobenzene, lindane, methoxychlor และ tetradifon กลมออรกาโนฟอสฟอรส 21 ชนด ไดแก acephate, azinphos – methyl, chlorpyrifos, dichlorvos, diazinon, dicrotophos, dimethoate, EPN, ethion, methamidophos, methidathion, mevinphos, monocrotophos, omethoate, parathion, parathion – methyl, phosalone, pirimiphos – methyl, profenophos, prothiophos และ triazophos กลมคารบาเมต 7 ชนด ไดแก aldicarb, carbaryl, carbofuran, 3-OH carbofuran, methomyl, methiocarb และ oxamyl กลมสารสงเคราะหไพรทรอยด 8 ชนด ไดแก bifenthrin, cyluthrin, cyhalothrin, cypermethrin, deltamethrin, fenpropathrin, fenvalerate และ permethrin เปนผลตภณฑของ Chem Service และ Dr. Ehrenstorfer ทมความบรสทธ > 95%

เครองมอและอปกรณเครองชง ความละเอยด 0.001 กรม และ 0.01 มลลกรม, Ultra – Turrax homogenizer, rotary

evaporator, centrifuge, gas chromatograph (GC) - electron capture detector (ECD) และ GC - lame photometric detector (FPD): Agilent 6890N, liquid chromatograph: Agilent serial 1200, post column derivatization module pickering 5200 และ luorescence detector

ตวอยางตวอยางสมน�าเขาจากประเทศ เมยนมาร จน สหรฐอเมรกา ออสเตรเลย ญปน แอฟรกาใต และไมระบประเทศ

ไดแก สมแมนดารน สมเขยวหวาน สมฟรมองต และสมไรเมลด (navel oranges) ทส�านกงานคณะกรรมการอาหารและยา เกบจากดานอาหารและยา สงวเคราะหทส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหารในชวงเดอนตลาคม 2555 ถงกนยายน 2557 จ�านวน 183 ตวอยาง และตวอยางสมเขยวหวานทปลกภายในประเทศไทย โดยเกบจากตลาดในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑล เกบตวอยางในเดอนกนยายน 2557 จ�านวน 20 ตวอยาง

การเตรยมตวอยางเตรยมตวอยางตามวธทก�าหนดโดยคณะกรรมาธการอาหารระหวางประเทศ (Codex Alimentarious

Commision)(7) ใชสมทงผล น�าหนกประมาณ 1 กโลกรม หนเปนชนขนาดเลกแลวปนดวยเครองบดปนจนละเอยด และเปนเนอเดยวกนมากทสด

วธวเคราะหหลกการ

วธ QuEChERS เปนวธวเคราะหสารตกคางจากสารเคมปองกนก�าจดศตรพชแบบ multi-residues method โดยตวอยางจะถกน�ามาสกดดวย acetonitrile แลวน�ามาขจดสงปนเปอนดวยเทคนค dispersive-SPE ดวย primary secondary amine (PSA) ผสมกบ magnesium sulfate (MgSO4) และ graphite carbon black (GCB) สารสกดทไดจะถกระเหยลดปรมาตรแลวฉดเขาเครองมอ ท�าการวเคราะหสารกลมออรกาโนคลอรน (OCs) และกลมสารสงเคราะหไพรทรอยด (SPs) โดยเครองมอ GC-ECD และตรวจวเคราะหสารกลมออรกาโนฟอสฟอรส (OPs) โดยเครองมอ GC-FPD

ส�าหรบสารเคมปองกนก�าจดศตรพชกลมคารบาเมตถกสกดออกจากตวอยางดวยสารผสมระหวาง methanol กบ phosphate bufer สารทสกดไดน�ามาแยกโดยใชเทคนค solid-phase extraction หลงจากนนตรวจวดชนด



และปรมาณดวย HPLC-post column derivatization และ luorescence detector: วธตรวจวเคราะห ทงหมดไดรบการรบรองความสามารถหองปฏบตการตามมาตรฐาน ISO/IEC 17025:2005 จากส�านกมาตรฐาน หองปฏบตการ

การสกดและการท�าใหบรสทธ- กลมออรกาโนคลอรน กลมออรกาโนฟอสฟอรส และกลมสารสงเคราะหไพรทรอยด(8) ตวอยางทเตรยม

โดยการบดและปนละเอยดแลวชงน�าหนก 10 กรม เตม (acetronitril+1% acetic acid 10 มลลลตร) เขยา, เตม 4 กรม MgSO4 และ 1 กรม sodium acetate, เขยา และน�าไป centrifuge ดดสารสกดทไดมา 5 มลลลตร ท�าใหบรสทธดวย 150 มลลกรม MgSO4 + 50 มลลกรม PSA + 50 มลลกรม GCB เขยา น�าไป centrifuge แลว ดดสารสกด 2 มลลลตร น�าไประเหย จนเกอบแหง ปรบปรมาตรเปน 2 มลลลตร ดวยสารละลายผสม n-hexane: ethyl acetate (3:1)

- กลมคารบาเมต(9) ชงตวอยางทเตรยมไวแลว น�าหนก 20 กรม ปนกบ methanol: phosphate bufer [1:1] 150 มลลลตร โดยใชเครองบดปน homogenizer กรองผานกระดาษกรอง แลวน�าสารละลายทกรองไดมาระเหยจนเหลอประมาณ 75 มลลลตร ปรบปรมาตรใหครบ 100 มลลลตร ดวย phosphate bufer [1:1] ท�าใหบรสทธ โดยปเปตสารละลาย 20 มลลลตร ลงใน extrelut NT แลว elute ดวย dichloromethane: hexane [1:1] 100 มลลลตร ระเหยสารละลายทไดจนแหงดวยเครองระเหยสญญากาศ แลวเตม methanol 2 มลลลตร

การตรวจวเคราะหชนดและปรมาณ มสภาวะเครองมอ ดงน- การวเคราะหกลม OCs และ SPs: ใชเครองมอ GC ประกอบดวย Inlet แบบ splitless ทอณหภม

200 �C, detector ชนด µECD อณหภม 300 �C และใช analytical column ชนด DB-5MS, 30 m, 0.25 mm id, 0.25 µm ilm thickness, low rate 1.5 ml/mim

- การวเคราะหกลม OPs: ใชเครองมอ GC ประกอบดวย Inlet แบบ pulsed splitless ทอณหภม 200 �C, detector ชนด FPD อณหภม 200 �C และใช analytical column ชนด DB-1701, 30 m, 0.25 mm id, 0.25 µm ilm thickness, low rate 1.5 ml/mim

- โดยกลม OCs SPs และ OPs สามารถวเคราะหพรอมกน ใน GC oven ทสามารถตงโปรแกรมอณหภม initial 80 �C hold 1 min, rate 15 �C/min to 180 �C, rate 3 �C/min to 205 �C hold 5 min, rate 40 �C/min to inal 260 �C hold 20 min

- การวเคราะหกลมคารบาเมต : ใชเครองมอ HPLC ประกอบดวย LC-post column derivatization, reactor อณหภม 100 �C และม programmable HPLC gradient system โดยใช analytical column ชนด Zorbax SB-C8, mobile phase (CH3CN:H2O), low rate 1.0 ml/min และ luorescence detector: Ex 345 nm, Em 455 nm

การควบคมคณภาพผลการวเคราะห- Internal quality control: วเคราะห method blank และ duplicate analysis ในการวเคราะห

ทก 10 ตวอยาง ท�า duplicate analysis โดยวเคราะหสองซ�า ก�าหนดคา relative percent diference (RPD) ไมเกน 25%, recovery study โดยวเคราะห spiked sample ทระดบ 5 เทาของ LOQ ในการวเคราะหทก 10 ตวอยาง และก�าหนดชวงยอมรบ % recovery เทากบรอยละ 60-120 ส�าหรบกลมออรกาโนคลอรน, กลมออรกาโนฟอสฟอรส, กลมสารสงเคราะหไพรทรอยด และรอยละ 70-120 ส�าหรบกลมคารบาเมต

- External quality control: เขารวมทดสอบความช�านาญการวเคราะห (proiciency testing, PT) กบหนวยงานทเชอถอได เพอยนยนผลการวเคราะหมความถกตอง เหมาะสม เปนประจ�า ปละอยางนอย 1 ครง




ผลผลการวเคราะหปรมาณสารเคมก�าจดศตรพชตกคางในผลสมทน�าเขาจากตางประเทศในชวงตลาคม 2555

ถงกนยายน 2557 รวม 183 ตวอยาง ตรวจไมพบการตกคาง 53 ตวอยาง (รอยละ 29) ตรวจพบการตกคาง 130 ตวอยาง (รอยละ 71) โดยตวอยางผลสมน�าเขาจากประเทศเมยนมาร ตรวจพบตกคางสงสด คอ ตรวจพบ 70 ตวอยาง จากตวอยางทงหมด 71 ตวอยาง และสมน�าเขาจากประเทศจน ตรวจพบการตกคางสงรองลงมา คอ ตรวจพบ 49 ตวอยาง จากตวอยางทงหมด 82 ตวอยาง (ตารางท 1)

ตารางท 1 จ�านวนตวอยางสมทตรวจวเคราะหและจ�านวนตวอยางทตรวจพบแยกตามแหลงทมาของตวอยาง

ชนดของสารเคมปองกนก�าจดศตรพชทตรวจพบในผลสมทน�าเขาจากตางประเทศมทงสน 14 ชนด สวนใหญเปนสารทอยในกลมออรกาโนฟอสฟอรส จ�านวน 6 ชนด ไดแก chlorpyrifos, ethion, methidathion, profenophos, acephate และ triazophos กลมคารบาเมต 3 ชนด ไดแก aldicarb, methomyl และ carbofuran กลมสารสงเคราะหไพรทรอยด 3 ชนด ไดแก cypermethrin, bifenthrin, cyluthrin กลมออรกาโนคลอรน 2 ชนด ไดแก tetradifon และ dicofol โดยพบวา สารเคมทมความถของการตรวจพบสง ไดแก chlorpyrifos, ethion, cypermethrin และ tetradifon คดเปนรอย 47.0, 36.6, 33.9 และ 25.7 ตามล�าดบ ปรมาณทพบอยในชวง < 0.05-0.25, < 0.05-3.06, < 0.05-2.16 และ < 0.05-0.72 มลลกรมตอกโลกรม คามธยฐาน (median) และคาฐานนยม (mode) เทากบ 0.05 และ 0.03, 0.45 และ 0.18, 0.26 และ 0.02, 0.11 และ 0.08 มลลกรม ตอกโลกรม ตามล�าดบ ส�าหรบผลการตรวจวเคราะหสารเคมปองกนก�าจดศตรพชตกคางในตวอยางผลสมทปลก ในประเทศไทยเกบตวอยางในชวงกนยายน 2557 จ�านวน 20 ตวอยาง พบสารตกคางในทกตวอยาง ชนดของสาร ทตรวจพบม 9 ชนด แบงเปนสารในกลมออรกาโนฟอสฟอรส 4 ชนด ไดแก chlorpyrifos, diazinon, ethion และ profenophos กลมคารบาเมต 3 ชนด ไดแก aldicarb, carbofuran และ methomyl กลมสารสงเคราะห ไพรทรอยด 2 ชนด ไดแก cypermethrin และ L-cyhalothrin สวนกลมออรกาโนคลอรนไมพบการตกคาง สารเคมปองกนก�าจดศตรพชทมอตราการตรวจพบสง ไดแก ethion และ carbofuran คดเปนรอยละ 75 และ 70 ปรมาณทพบอยในชวง < 0.05-0.49 และ < 0.01-0.12 มลลกรมตอกโลกรม คามธยฐาน (median) และคาฐานนยม (mode) เทากบ 0.09 และ 0.04, 0.02 และ 0.01 มลลกรมตอกโลกรม ตามล�าดบ (ตารางท 2 และ 3)

น�าเขาจากตางประเทศ - จน 82 49 - เมยนมาร 71 70 - ออสเตรเลย 13 6 - สหรฐอเมรกา 9 3 - แอฟรกาใต 2 0 - ญปน 1 0 - ไมระบประเทศ 5 2 ปลกในประเทศไทย 20 20 รวม 203 150

ประเทศ จ�านวนตวอยาง ตรวจวเคราะห ตรวจพบ



ผลการศกษาปรมาณสารเคมปองกนก�าจดศตรพชตกคางในผลสมพบวาขอมลทไดไมไดเปนการแจกแจง แบบปกต (normal distribution) ดงนนจงใชคามธยฐาน (median) และคาฐานนยม (mode) เปนตวแทน ทแทจรงของขอมลแทนคาเฉลย (arithmetic mean) เนองจากคาเฉลยจะเปนตวแทนทดของขอมลในกรณ การกระจายตวของขอมลเปนแบบปกต แตอยางไรกตามจะพบวาฐานนยม เปนคาของขอมลทซ�ากนมากทสดหรอ คาทมความถของขอมลสงทสดซงขอมลบางชดอาจจะไมมฐานนยมไดเนองจากจ�านวนขอมลทมจ�านวนนอยหรอขอมลชดนนไมมรายการซ�ากนเลย

ตวอยางสมทตรวจพบสารตกคาง เมอน�าปรมาณทตรวจพบสารมาเปรยบเทยบกบคา Maximum Residue Limit (MRL) ของประเทศไทย และ Codex’s MRL พบวาสมน�าเขาพบสารเกนคาก�าหนด 4 ชนด ไดแก bifenthrin, cypermethrin, ethion, methidathion และ profenophos รวม 33 ตวอยาง จาก 183 ตวอยาง คดเปนรอยละ 18.1 สมไทย พบ profenophos และ L-cyhalothrin ชนดละ 1 ตวอยาง รวม 2 ตวอยาง คดเปนรอยละ 10 ส�าหรบปญหาตวอยางทตรวจพบสารตกคางซงยงไมมคาก�าหนด สมน�าเขาตรวจพบ 4 ชนด ไดแก carbofuran, acephate, tetradifon และ triazophos รวม 65 ตวอยาง (คดเปนรอยละ 35.7) สมไทยพบ carbofuran และ diazinon รวม 16 ตวอยาง (คดเปนรอยละ 80) ส�าหรบรายละเอยดชนดและปรมาณสารทไมตรงตามเกณฑก�าหนด (ตารางท 2 และ 3)

ตารางท 3 ชนดและปรมาณของสารเคมปองกนก�าจดศตรพชตกคางในผลสมทปลกในประเทศและเกณฑก�าหนด

ชนดสารเคมปองกนก�าจดศตรพช

น�าเขาจากตางประเทศ จ�านวน 183 ตวอยาง

ตวอยางทตรวจพบ มลลกรมตอกโลกรม ต�าสด - สงสด median mode

ประกาศกระทรวงสาธารณสข Codex’s MRL

chlorpyrifos 86 < 0.05 - 0.25 0.05 0.03 ไมมคาก�าหนด 1.0ethion 67 < 0.05 - 3.06 0.45 0.18 1.0 ไมมคาก�าหนดcypermethrin 62 < 0.05 - 2.16 0.26 0.02 2.0 2.0tetradifon 47 < 0.05 - 0.72 0.11 0.08 ไมมคาก�าหนด ไมมคาก�าหนดmethidathion 45 < 0.05 - 1.02 0.09 0.07 0.5 ไมมคาก�าหนดdicofol 11 < 0.05 - 2.21 0.12 - ไมมคาก�าหนด 5.0aldicarb 11 < 0.02 - 0.08 0.03 0.02 ไมมคาก�าหนด 0.2methomyl 11 < 0.01 - 0.02 0.01 0.003 1.0 1.0carbofuran 10 < 0.02 - 0.09 0.06 0.08 ไมมคาก�าหนด ไมมคาก�าหนดprofenophos 9 < 0.05 - 0.33 0.04 - 0.1 ไมมคาก�าหนดbifenthrin 6 < 0.05 - 0.14 0.07 - ไมมคาก�าหนด 0.05acephate 4 < 0.05 - 0.05 0.04 - ไมมคาก�าหนด ไมมคาก�าหนดtriazophos 3 < 0.05 - 0.05 0.05 - ไมมคาก�าหนด ไมมคาก�าหนดcyluthrin 1 < 0.05 - - ไมมคาก�าหนด 0.3

ชนดสารเคมปองกนก�าจดศตรพช

ในประเทศ จ�านวน 20 ตวอยาง

ตวอยางทตรวจพบ มลลกรมตอกโลกรม ต�าสด - สงสด median mode

ประกาศกระทรวงสาธารณสข Codex’s MRL

ethion 15 < 0.05 - 0.49 0.09 0.04 1.0 ไมมคาก�าหนดcarbofuran 14 < 0.01 - 0.12 0.02 0.01 ไมมคาก�าหนด ไมมคาก�าหนดprofenophos 13 < 0.05 - 0.86 0.04 0.03 0.1 ไมมคาก�าหนดcypermethrin 9 < 0.05 - 0.51 0.16 - 2.0 2.0chlorpyrifos 8 < 0.05 - 0.08 0.05 0.05 ไมมคาก�าหนด 1.0diazinon 6 < 0.05 - 0.06 0.04 - ไมมคาก�าหนด ไมมคาก�าหนดaldicarb 3 < 0.01 - 0.02 0.01 - ไมมคาก�าหนด 0.2L-cyhalothrin 1 0.42 - - ไมมคาก�าหนด 0.3methomyl 1 0.04 - - 1.0 1.0

ตารางท 2 ชนดและปรมาณของสารเคมปองกนก�าจดศตรพชตกคางในผลสมทน�าเขาจากตางประเทศและเกณฑก�าหนด




วจารณจากการตรวจวเคราะหสารเคมปองกนก�าจดศตรพชทง 4 กลม ประกอบดวย กลมออรกาโนคลอรน กลม

ออรกาโนฟอสฟอรส กลมคารบาเมต และกลมสารสงเคราะหไพรทรอยด ในตวอยางผลสมนน กลมออรกาโนคลอรน กลมออรกาโนฟอสฟอรส และกลมสารสงเคราะหไพรทรอยด เตรยมตวอยางโดยเทคนค QuEChERS ตาม AOAC 2007.01(8) โดยใชสารละลายอนทรยกบบฟเฟอรปรมาณนอยส�าหรบการวเคราะหในเฟสอนทรย และใช dispersive solid-phase extraction (d-SPE) ส�าหรบกระบวนการท�าใหบรสทธ (clean up) สามารถเตรยมตวอยาง ยาฆาแมลงไดอยางงาย รวดเรว มคาใชจายนอยและมประสทธภาพ อกทงยงมคาการกลบคนทด (good recovery) อกดวย นอกจากนกรณทพบการตกคางเมอตรวจดวย GC ทอาศยการเปรยบเทยบ retention time ตรงกนระหวางพคของสารในตวอยางกบพคของสารมาตรฐานแลว ยงมการตรวจยนยนชนดสารอกครงโดยการวเคราะหดวย GC-MS โดยอาศยการเปรยบเทยบ mass spectrum ของเลขมวล (mass number) ของสารนนๆ กบขอมลทมอยใน library ตลอดจนสดสวนทจ�าเพาะของ fragment ions ทเกดจากการแตกตวของสารแตละชนดเมอชนกบอเลกตรอน (electron impact) แลวตรวจวด quantiied ion และ conirmed ions ตามแตละชนดของสารดวย แมสสเปกโทรมเตอร(10) ท�าใหผลการตรวจวเคราะหมคณภาพนาเชอถอเพมขน ส�าหรบกลมคารบาเมต ไดใชเทคนค post - column derivatization ซงเปนวธทมความจ�าเพาะส�าหรบสารในกลมนซงอยในรปของ N - methyl carbamate เมอแยกจาก analytical column แลวจะท�าปฏกรยากบโซเดยมไฮดรอกไซด (NaOH) ไดสารในรปของแอลกอฮอลคารบอเนต และเมทลเอมน ซงเมทลเอมนจะท�าปฏกรยากบ O - phathaladehyde และ mercapto - ethanol เกดเปนสารอนพนธทอยในรปเรองแสงทสามารถตรวจวดไดดวย luorescence detector นอกจากนเมอมการตรวจพบสารในตวอยางจะมการยนยนการตรวจพบสารนนๆ โดยการเตมสารมาตรฐานทมปรมาณ เทากบทตรวจพบและฉดซ�าเพอใหแนใจวาพคของสารมาตรฐานและสารทตรวจพบไมแยกจากกน อยางไรกตาม เพอเปนการประกนคณภาพผลการวเคราะห วธตรวจวเคราะหทงหมดไดรบการรบรองความสามารถหองปฏบตการ ตามมาตรฐาน ISO/IEC 17025:2005 จากส�านกมาตรฐานหองปฏบตการ ท�าใหมนใจไดวาผลการวเคราะหม ความถกตองและเชอถอได

สมเปนผลไมทมการก�าหนดมาตรฐาน โดยตองตรวจไมพบสารพษตกคางจากวตถอนตรายทางการเกษตรตามประกาศกระทรวงสาธารณสข พ.ศ. 2554 ยกเวนในกรณตรวจพบสารพษตกคางจากวตถอนตรายทางการเกษตรไดไมเกนปรมาณสารพษตกคางสงสด (Maximum Residue Limit; MRL) ตามบญชหมายเลข 1(6) ซงก�าหนดใหมการตรวจวเคราะหโดยใชสมทงผล (เปลอกและเนอ) ตาม Codex Alimentarious Commission เพอใหเปนคาทแสดงถงการใชสารก�าจดศตรพชตามจรง เพราะตองน�าผลวเคราะหทไดมาเปรยบเทยบกบคา MRL จากผลการส�ารวจครงนพบสารตกคางทไมตรงตามเกณฑก�าหนดของกฎหมายไทยและ Codex’s MRL 2 กรณ คอ ตรวจพบสารปรมาณเกนคาก�าหนด และตรวจพบสารทไมมคาก�าหนด โดยสมน�าเขาพบสารไมตรงตามเกณฑก�าหนด 8 ชนด (ตรวจพบปรมาณเกนคาก�าหนด 4 ชนด ไดแก ethion, bifenthrin, cypermethrin และ profenophos ตรวจพบแตไมมคาก�าหนด 4 ชนด ไดแก acephate, carbofuran, tetradifon และ triazophos) สมในประเทศ พบสารไมตรงตามเกณฑก�าหนด 4 ชนด (ตรวจพบปรมาณเกนคาก�าหนด 2 ชนด ไดแก L-cyhalothrin และ profenophos ตรวจพบแตไมมคาก�าหนด 2 ชนด ไดแก carbofuran และ diazinon) อนงในการศกษาครงนจะเหนไดวาชนดสารเคมก�าจดศตรพชทตรวจพบไมตรงตามเกณฑก�าหนดมความแตกตางกนระหวางสมภายในประเทศกบสมน�าเขาทงนเมอ พจารณามาตรฐานเรอง MRL เปนรายประเทศจะพบวาในบางประเทศมการก�าหนดคา MRLในชนดสารแตกตางจากประเทศไทยและ Codex เชน ประเทศจนมการก�าหนดคา MRL ใน acephate, carbofuran, triazophos(11)

ซงกฎหมายไทย และ Codex ไมมการก�าหนดสารเหลาน ทงนการส�ารวจนน�าเสนอผลการตรวจวเคราะหเทยบกบ ประกาศกระทรวงสาธารณสขประเทศไทย และ Codex



ชนดและปรมาณการตกคางของสารเคมปองกนก�าจดศตรพชจากการศกษาในครงน จ�านวนตวอยางในแตละประเทศไมเทากน บางประเทศมนอยเกนไป ท�าใหไมสามารถบงบอกถงความแตกตางของการใชสารเคมก�าจดศตรพชไดทงหมด ทงนเนองจากสมน�าเขาเปนการรวบรวมขอมลการตรวจวเคราะหตงแตตลาคม 2555 - กนยายน 2557 แตสมภายในประเทศไดจากการเกบตวอยางในปงบประมาณ 2557 เทานน แตอยางไรกตามผลการตรวจวเคราะหผลสมภายในประเทศกสอดคลองกบหนวยงานอนๆ ทไดมการศกษาปรมาณการตกคางไว เชน เครอขายเตอนภยสารเคมก�าจดศตรพช รวมกบมลนธเพอผบรโภค (Thai-PAN)(12) โดยในชวงมนาคม - พฤษภาคม 2557 ไดส�ารวจสารเคมก�าจดศตรพชตกคางในสมทงผล จ�านวน 12 ตวอยาง โดยเกบตวอยางจากหางสรรพสนคา ตลาดคาปลกและ ตลาดคาสงในเขตกรงเทพมหานคร รอยละการตรวจพบ 83.3 โดยสารเคมปองกนก�าจดศตรพชทตรวจพบมทงสน 15 ชนด สวนใหญเปนสารทอยในกลมออรกาโนฟอสฟอรส จ�านวน 7 ชนด ไดแก chlorpyrifos, ethion, pirimiphos - methyl, profenophos, diazenon, malathion และ triazophos กลมคารบาเมต 4 ชนด ไดแก carbofuran, methomyl, propoxur และ fenobucarb กลมสารสงเคราะหไพรทรอยด 3 ชนด ไดแก cypermethrin, cyhalothrin และ bifenthrin กลมออรกาโนคลอรน 1 ชนด ไดแก endosulfan sulfate โดยพบวา สารเคมทมความถของการตรวจพบสง ไดแก chlorpyrifos และ cypermethrin

ส�าหรบการศกษาในครงนไมสามารถสรปความปลอดภยจากการประเมนการไดรบสมผสสารไดเนองจากเปนการไดรบสมผสสารจากการบรโภคสมเพยงอยางเดยว ซงผบรโภคสามารถไดรบสมผสสารดงกลาวจากอาหารชนดอนๆ และลกษณะการตกคางของสารเคมพบวามกมการตกคางมากกวา 1 สาร ในตวอยางเดยว อนงสมเปนผลไมท ไมไดรบประทานทงเปลอก แตผลการตรวจวเคราะหเปนการวเคราะหตวอยางทงเปลอกเพอใหเหนเปนคาสะทอนการใชสารก�าจดศตรพชตามจรง(7) โดยจากงานวจยทผานมามขอมลสนบสนนทมการตรวจวเคราะหสารเคมตกคาง เฉพาะเนอสม พบวาปรมาณเฉลยต�ากวาวเคราะหทงผลประมาณ 20 เทา(13) แตเพอคลายกงวลและเพมความมนใจ ในการบรโภคควรลางกอนการปอกเปลอกเสมอ ซงในปจจบนมวธการลางอยหลายวธเพอลดปรมาณสารพษทตกคางใหลดนอยลง

จากผลการส�ารวจดงกลาว จงนาจะเปนประโยชนและสะทอนใหเหนวาหนวยงานรฐทกภาคสวนทเกยวของ ตองเพมมาตรการทจะคมครองผบรโภค ส�าหรบกรณสนคาน�าเขาควรมการพฒนาระบบการควบคมตรวจสอบ การน�าเขาเพราะเปนทนาสงเกตวายงคงพบสารในกลมทเปนวตถมพษการเกษตรทอยในบญชเฝาระวง (watch list) ของกรมวชาการเกษตร เนองจากมพษเฉยบพลนทางปากสง (high acute oral toxicity) 2 ชนด คอ carbofuran และ methomyl ซงสารกลมนหลายประเทศไดยกเลกการใชแลว เชน กลมสหภาพยโรป อเมรกา และบางประเทศ ในเอเชย เชน สงคโปร มาเลเซย เปนตน(14) และภายในประเทศควรมการรณรงคใหมการใชสารใหนอยลงและใชอยาง ถกวธ การสงเสรมการปลกและการบรโภคผลไมอยางไรใหปลอดสารพษ รวมทงการประชาสมพนธใหผบรโภคและ ผน�าเขาตระหนกในพษภยจากสารเคมปองกนก�าจดศตรพช ซงเปนสงส�าคญทภาครฐควรด�าเนนการอยางตอเนองตอไป

สรปผลจากการส�ารวจในชวงเดอนตลาคม พ.ศ. 2555 – กนยายน 2557 สถานการณการตกคางของสารเคมก�าจด

ศตรพชในตวอยางผลสม พบสารพษตกคางสวนใหญเปนสารทอย ในกลมออรกาโนฟอสฟอรส ทงตวอยางสม ทปลกในประเทศไทยและสมน�าเขา ซงสวนใหญเปนตวอยางทน�าเขาจากเมยนมารและจน พบการตกคาง รอยละ 98.6 และ 59.8 ตามล�าดบโดยทงหมดพบสารทมปรมาณเกนคาก�าหนดและพบสารทยงไมมคาก�าหนดรวม 8 ชนด สมจากประเทศไทยถงแมจะพบการตกคางในทกตวอยาง แตพบเพยง 4 ชนด ทมปรมาณเกนคาก�าหนดและไมมคาก�าหนด อยางไรกตามสมเปนผลไมทไมไดรบประทานทงเปลอก แตผลการตรวจวเคราะหเปนการวเคราะหตวอยางทงเปลอก แตเพอเพมความมนใจในการบรโภค ควรลางผลสมกอนการปอกเปลอกรบประทาน




กตตกรรมประกาศขอขอบคณส�านกคณภาพและความปลอดภยอาหาร ทใหการสนบสนนเงนทนในการซอตวอยางสมทปลก

ภายในประเทศไทย ขอขอบคณนางกนกพร อธสข นกวทยาศาสตรการแพทยเชยวชาญดานมาตรฐานของอาหาร ชวยใหค�าแนะน�า ขอเสนอแนะและตรวจทานตนฉบบ เจาหนาทฝายสารก�าจดศตรพชและยาสตวตกคางทกคน ทใหการสนบสนน เตรยมและสกดตวอยางจนกระทงงานส�ารวจนส�าเรจลลวงดวยด

เอกสารอางอง 1. สม สรรพคณและประโยชนของสม 25 ขอ [ออนไลน]. 2556; [สบคน 19 พ.ค. 2557]; [1 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://

frynn.com. 2. สภาพทางนเวศวทยาของสม [ออนไลน]. [สบคน 7 พ.ค. 2557]; [3 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://www.geocities.ws/

doiin/source.html 3. ส�านกงานเศรษฐกจการเกษตร. สถตการน�าเขา (Import) สมเขยวหวาน : ปรมาณและมลคาการน�าเขารายเดอน [ออนไลน]. [สบคน

17 ก.ย. 2557]; [1 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://www.oae.go.th/oae_report/export_import/import_result.php

4. โรคและแมลงศตรส�าคญของสม. สารานกรมไทยส�าหรบเยาวชนฯ เลมท 26 [ออนไลน]. [สบคน 19 พ.ค. 2557]; [5 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://www.kanchanapisek.or.th

5. กลมกฏและสตววทยา ส�านกวจยพฒนาการอารกขาพช. ค�าแนะน�าการปองกนก�าจดแมลงและสตวศตรพช ป 2553. กรงเทพฯ : กรมวชาการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ; 2553.

6. พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง อาหารทมสารพษตกคาง. ราชกจจานเบกษา เลมท 128 ตอนพเศษ 59 ง. (ลงวนท 26 พฤษภาคม 2554).

7. Joint FAO/WHO Food Standards Programme Codex Alimentarius Commission. Vol. 2A Part 1. Pesticide residues in food: methods of analysis and sampling. 2nd ed. Rome: FAO; 2000.

8. AOAC Oicial Method 2007.01 Pesticide residues in foods by acetonitrile extraction and partitioning with magnesium sulfate [online]. 2007; [9 screens]. Available from: URL: http://www.weber.hu/PDFs/QuEChERS/AOAC_2007_01.pdf

9. จตผกา สนทดรบ และกนกพร อธสข. การทดสอบความถกตองของวธวเคราะหสารกลม Fungicides ในผกและผลไม. ว กรมวทย พ 2548; 47(1): 26-36.

10. Hong J, Kim HY, Kim DG, Seo J, Kim KJ. Rapid determination of chlorinated pesticides in ish by freezing-lipid iltration, solid-phase extraction and gas chromatography-mass spectrometry. J Chromatogr A 2004; 1038: 27-35.

11. กระทรวงสาธารณสข, กระทรวงเกษตร สาธารณรฐประชาชนจน. GB 2763-2012. มาตรฐานแหงชาตเรองความปลอดภย ของอาหาร ปรมาณสารพษตกคางสงสดของวตถอนตรายทางการเกษตรในอาหาร [ออนไลน]. 2013; [312 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://www.acfs.go.th/news/docs/acfs_07-03-56-04.pdf

12. เครอขายเตอนภยสารเคมก�าจดศตรพช (Thai-PAN) รวมกบมลนธเพอผบรโภค เฝาระวงสารเคมก�าจดศตรพชตกคางในผก ผลไม [ออนไลน]. [สบคน 2 ก.ค. 2557]; [2 หนา]. เขาถงไดท : URL: http://www.thaipan.org

13. กอบทอง ธปหอม และยวด เลศเรองเดช. สารเคมก�าจดศตรพชในสมทงเปลอกและเฉพาะเนอสม. โภชนาการสาร 2522; 1: 55-64. 14. หยดขนทะเบยนสารเคมเกษตรอนตราย ปกปองชวตคนไทยตายผอนสง [ออนไลน]. 2554; [สบคน 25 ส.ค. 2558]; [5 หนา].

เขาถงไดท : URL: http://www.manager.co.th



Study of Pesticide Residues in Oranges

Thongsuk Payanan Jitpaka Suntudrop Wischada Jongmevasna Rattiyakorn Srikote and Weerawut WittayananBureau of Quality and Safety of Food, Department of Medical Sciences, Tiwanond Road, Nonthaburi 11000, Thailand.

AbSTRAcT Orange is one of worldwide popular fruit because of its high nutritional composition and availability in market. However, it is a farm plant which requires a wide variety of chemicals to protect and to destroy pests. Also, the opening of free trade zone in Thailand leads to a very large amount of imported oranges from other countries. These problems result, during October 2012 – September 2014, pesticide residues have been surveyed by the Bureau of Quality and Safety of Food. Four groups of pesticides (organochlorines, organophosphates, carbamates, and synthetic pyrethroids) were determined in 203 orange samples which were 20 samples of oranges grown in Thailand (collected from the markets in Bangkok and suburban area), and 183 samples of the imported oranges, mostly from Myanmar and China. These samples were quantiied by using gas chromatography and liquid chromatography. The results showed that there are nine pesticide residue compounds were founded in every orange sample from Thailand. The most frequent detected compounds were ethion and carbofuran in the range of < 0.05 – 0.49 and < 0.01 – 0.12 mg/kg, respectively. On the other hand, fourteen pesticides presented in 71% of the imported samples and the highest residues are chlorpyrifos, ethion, cypermethrin, and tetradifon. These compounds ranged from < 0.05– 0.25, < 0.05– 3.06, < 0.05– 2.16 and < 0.05– 0.72 mg/kg, respectively. Even only the pulp of orange is being consumed, the laboratory analyses were performed with the whole fruit. In addition, the rinse of orange before peeling of is recommended to ensure the safety for health.

Key words: pesticides, residues, oranges

ว กรมวทย พปท 57 ฉบบท 4 ตลาคม - ธนวาคม 2558 ดชนชอผนพนธ

401

ดชนชอผนพนธว กรมวทย พ 57 (1-4) 2558

กกนกพร อธสข พเศษ 3 : 263-274 2 : 79-90กนกพรรณ สมยรทรพย พเศษ 2 : 244-253กนกวรรณ ตนสกล พเศษ 1 : 72-88กมลลกษณ อนทรศม พเศษ 2 : 184-197 พเศษ 3 : 312-321 พเศษ 3 : 323-336กมลวรรณ กนแตง 1 : 48-57 2 : 127-141 3 : 269-278กรรณกา จตตยศรา 1 : 22-36 พเศษ 3 : 275-286 4 : 381-390กรณา ตรสมทธ 1 : 22-36กอเกยรต ศาสตรนทร พเศษ 2 : 244-253กญญา พกสน 1 : 22-36กนยารตน ชลสทธ 4 : 352-363กตตพงษ เกดฤทธ 2 : 197-203กตตยา เชยรแมน 2 : 142-156

ขขนทอง เพชรนอก พเศษ 1 : 72-88เขมกา เหมโลหะ พเศษ 2 : 163-173

จจตรงค สนแกว 1 : 37-47จกรวาล ชมภศร 2 : 186-196จ�าเรญ ดวงงามยง พเศษ 3 : 323-336จตผกา สนทดรบ 2 : 79-90 4 : 391-400 พเศษ 3 : 263-274

จตรา ชยวฒน 57 : 2 : 157-173จนตนา กจเจรญวงศ 57 : 1 : 58-68จนตนา กจเจรญวงศ พเศษ 1 : 54-71จรานช แจมทวกล พเศษ 1 : 20-33จรานช มงเมอง 2 : 174-185จราภา อณหเลขกะ 365-375จรนช แจมทวกล 2 : 157-173เจษฎา กาศโอสถ 4 : 364-380

ชชญาดา ข�าสวสด 2 : 186-196ชมไฉไล สนธสาร 3 : 304-312 พเศษ 2 : 208-222 พเศษ 2 : 254-262 พเศษ 3 : 287-301

ฐฐตาภรณ ภตภณโยวฒน พเศษ 2 : 174-183

ฑฑฆมพร แยมสอาด 1 : 1-21

ณณฐมน เทยนมณ พเศษ 3 : 287-301ณฐกานต มงงามทรพย 3 : 233-242ณฉตรา จนทรสวานชย 2 : 174-185 4 : 327-340

ดดวงเพญ ปทมดลก 4 : 327-340

Bull Dept Med SciVol. 57 No. 4 October - December 2015 Author Index

402

ททนงพนธ สจจปาละ 3 : 313-320 3 : 321-363 พเศษ 1 : 72-88ทวทรพย ชยสมบรณพนธ พเศษ 1 : 46-53ทองสข ปายะนนท 2 : 91-108 4 : 391-400

ธธรรญชนก พทกษ พเศษ 1 : 121-131ธรกมล เพงสกล 2 : 186-196ธรนารถ จวะไพศาลพงศ พเศษ 2 : 174-183ธรพนธ บตรแผว 3 : 293-303ธระพล คชาชวะ 2 : 109-126

นนฤมล ขนตดล พเศษ 2 : 198-207นวขนษฐ สจจานนท 1 : 1-21นนทวรรณ เมฆา พเศษ 2 : 244-253นภาภรณ ลกษณสมยา พเศษ 1 : 54-71นรนดร แรกาสนธ พเศษ 2 : 163-173

ปปฐม สวรรคปญญาเลศ พเศษ 1 : 102-114ปนดดา ซลวา 2 : 142-156ปนดดา เทพอคศร พเศษ 1 : 88-101ปนดดา วรฬหบญภทร พเศษ 3 : 287-301ประภาพรรณ สขพรรณ พเศษ 1 : 20-33ประภาศร บณยประภาพนธ พเศษ 2 : 244-253ประสทธ โอภาษ พเศษ 1 : 1-19ปรชญาพร อนทองแกว พเศษ 1 : 20-33ปรยาภรณ พกรอด 2 : 142-156ปวณา เจรญสทธ พเศษ 1 : 46-53ปยมาศ แจมศร 1 : 22-36 4 : 381-390

ผเผดจ สรยะเสถยร 2 : 186-196

พพรเทพ จนทรคณาภาส 1 : 69-89พรศร ประเสรฐวาร 2 : 174-185พรหทย กนแกว 2 : 142-156พรหมภสสร ดษสระ 2 : 197-203 3 : 304-312พชชา อนค�าสบ พเศษ 1 : 102-114พชรดา พชย พเศษ 2 : 198-207พนธธดา ตรยวง พเศษ 1 : 88-101พาย ภกดนวน 2 : 186-196พชยา ดศร พเศษ 3 : 275-286พนจ งามประสทธ 3 : 304-312พรธรรม เทยมเทยบรตน 351-364

ภภสสะรน สายสวรรณ 3 : 205-218ภรต ทรงธนนตย 3 : 233-242

มมะลวลย หอมจน 3 : 304-312 2 : 197-203มาล เจรญวทยวรกล 3 : 279-292มาสเกยรต บญยฤทธ 1 : 1-21

ยยทธนา ภทรพย 2 : 186-196ยพเรศ เออตรงจตต 1 : 58-68

รรชฎาพร สวรรณรตน 1 : 48-57 3 : 269-278รตยากร ศรโคตร 4 : 391-400ราเมศ กรณย พเศษ 3 : 302-311


403

รงทพย เจอต พเศษ 2 : 208-222เรวด บตราภรณ 1 : 1-21

ลลดาพรรณ แสงคลาย 1 : 22-36 4 : 405-414ลดาวลย จงสมานกล 1 : 48-57 2 : 127-141ลดดา แกวกลาปญญาเจรญ 2 : 91-108 4 : 341-351

ววงเดอน นาคนยม 3 : 257-268วรฏฐา สงวนเรอง 1 : 1-21วลยลกษณ เมธาภทร 2 : 157-173วนเพญ ดวงสวาง 1 : 69-89วชชดา จรยะพนธ พเศษ 2 : 174-183วชาดา จงมวาสนา 4 : 391-400 2 : 79-90 3 : 219-232วภาพรรณ ไสยสมบต พเศษ 1 : 1-19วสฐศกด วฒอดเรก 4 : 364-381วรวฒ วทยนนทน 4 : 391-400 3 : 219-232

ศศรกฤษณ มาบ�ารง 2 : 142-156ศศธร ฐตเพชรกล พเศษ 2 : 244-253ศศธร หอมด�ารงควงศ 1 : 37-47 3 : 205-218ศกดวชย ออนทอง 2 : 174-185 4 : 327-340ศรพร ปอมใย พเศษ 3 : 302-311ศรพร ทองประกายแสง พเศษ 3 : 323-336ศรมา ปทมดลก พเศษ 1 : 102-114ศภกร จนทรจอม 4 : 352-363

สสกลรตน สนทรฉตราวฒน พเศษ 1 : 88-101สถาพร กลอมนอย 1 : 69-89สถาพร กลอมแกว พเศษ 1 : 115-120สมชาย แสงกจพร 1 : 1-21 2 : 186-196สมศกด สนทรพาณชย 3 : 243-256สรนยา จลศรไกวล 4 : 352-363สงคม วทยนนทน 4 : 391-400สาคร สงศาลาแสง พเศษ 3 : 275-286สายวรฬ จดรกตตนนท พเศษ 2 : 174-183สรดา ปงเมองมล 4 : 391-400สรกาญจน ธนอรยโรจน 4 : 327-340สรลกษณ สายหลอ 3 : 243-256สตไพสฐ เอกะจมปกะ พเศษ 2 : 208-222สกลยาณ ไชยม 3 : 233-242สดธดา หมทอง พเศษ 2 : 184-197สดธดา หมทอง พเศษ 3 : 312-321สธน วงษชร 3 : 304-312 พเศษ 3 : 287-301 2 : 197-203สภาณ ดวงธรปรชา พเศษ 1 : 1-19 พเศษ 1 : 20-33สภาพร ภมอมร 2 : 109-126 3 : 233-242สภาภรณ นยมแกว พเศษ 1 : 121-131สภาวด สรางคกล พเศษ 1 : 1-19 3 : 243-256สภาวรรณ จงธรรมวฒน พเศษ 1 : 115-120สมณฑา วฒนสนธ 1 : 1-21สเมธ เทยงธรรม 2 : 157-173 พเศษ 2 : 208-222สรศกด หมนพล 2 : 197-203 3 : 304-312 พเศษ 3 : 287-301สวรรณา เธยรองกร พเศษ 3 : 337-350เสาวณย ทองด 2 : 174-185


404

ออณชา เลองชยเชวง พเศษ 1 : 88-101อธวฒน ปรมสรคณาวฒ พเศษ 1 : 102-114อนงคนช เนยเมองปก พเศษ 1 : 34-45อนสรณ ดษฐสวรรค พเศษ 3 : 302-311อภรกษ ศกดเพชร 4 : 327-351อภวฏ ธวชสน 2 : 186-196อมรรตน ทศนกจ พเศษ 2 : 254-262อรพณ ทนนขต พเศษ 2 : 223-243อจฉรา ภม 2 : 186-196

อจฉรา อยคง 1 : 48-57 2 : 127-141 3 : 269-278อจฉรยา ลกบว พเศษ 1 : 102-114อาชวนทร โรจนววฒน 3 : 304-312อมา บรบรณ 3 : 205-218 1 : 37-47อษาวด ถาวระ 2 : 186-196เอกรนทร ทรพยมาก 3 : 304-312


405

AUTHOR INDEXBull Dept Med Sci 57 (1-4) 2015

AAekkarin Submark 57 : 3 : 304-312Amornrat Tatsanakit sppl 2 : 254-262Anicha Luengchaichaweng sppl 1 : 88-101Anongnut Noeimuangpak sppl 1 : 34-45Anusorn ditsawan sppl 3 : 302-311Apirak Sakpetch 57 : 4 : 327-340Apiwat Tawatsin 57 : 2 : 186-196Archawin Rojanawiwat 57 : 3 : 304-312Atchara Phumee 57 : 2 : 186-196Atchara Ukhong 57 : 2 : 127-141Atchara Ukhong 57 : 3 : 269-278Atchara Ukong 57 : 1 : 48-57Atchariya Lukebua sppl 1 : 102-114Athiwat Primsirikunawu sppl 1 : 102-114

BBhurit Songthananit 57 : 3 : 233-242

CChayada Khumsawads 57 : 2 : 186-196Chitra Chaiyawat 57 : 2 : 157-173Chomchailai Sinthusarn sppl 2 : 208-222Chomchailai Sinthusarn sppl 2 : 254-262Chomchailai Sinthusarn sppl 3 : 287-301Chomchalai Sinthusarn 57 : 3 : 304-312

DDaveesapya Chisomboonpan sppl 1 : 46-53Duangpen Pattamadilok 57 : 4 : 327-340

JJakkrawarn Chompoosri 57 : 2 : 186-196Jaturong Sinkheaw 57 : 1 : 37-47Jedsada Katosod 57 : 4 : 364-380Jintana Kitcharoenwong 57 : 1 : 58-68Jintana Kitcharoenwong sppl 1 : 54-71Jiranuch Jamtaweekul 57 : 2 : 157-173Jiranuch Jamtaweekul sppl 1 : 20-33Jiranuch Mingmuang 57 : 2 : 174-185Jirapa Unahalekhaka 57 : 4 : 341-351Jitpaka Suntudrob sppl 3 : 263-274Jitpaka Suntudrob 57 : 2 : 79-90Jitpaka Suntudrop 57 : 4 : 391-400Jumrern Duangngnamying sppl 3 : 323-336

KKamonluck Intharatsamee sppl 2 : 184-197Kamonluck Intharatsamee sppl 3 : 323-336Kamonluck Intharatsamee sppl 3 : 323-336Kamonwan Kantaeng 57 : 1 : 48-57Kamonwan Kantang 57 : 2 : 127-141Kamonwan Kantang 57 : 3 : 269-278Kanika Jittiyossara 57 : 4 : 381-390Kannika Jittiyossara 57 : 1 : 22-36Kannika Jittiyossara sppl 3 : 275-286Kanogwan Toonsakool sppl 1 : 72-88Kanokpan Somyoonsup sppl 2 : 244-253Kanokporn Atisook 57 : 2 : 79-90KanokpornAtisook sppl 3 : 263-274Kanya Puksun 57 : 1 : 22-36Kanyarat Chonlasit 57 : 4 : 352-363


406

Karuna Teerasamit 57 : 1 : 22-36Khemikar Hemloha and sppl 2 : 163-173Kittipong Keardrit 57 : 2 : 197-203Kittiya Shearman 57 : 2 : 142-156Kokeiat Sattarin sppl 2 : 244-253Kuntong Pednog sppl 1 : 72-88

LLadapan Saengklai 57 : 1 : 22-36Ladapan Saengklai 57 : 4 : 405-414Ladawan Chungsamanukool 57 : 1 : 48-57Ladawan Chungsamanukul 57 : 2 : 127-141Ladda Kaewklapanyacharoen 57 : 4 : 341-375ladda Kaewklapanyacharoen 57 : 2 : 91-108

MMalee Jaroenvitvorakul 57 : 3 : 279-292Maliwan Homchan 57 : 2 : 197-203Maliwan Homchan 57 : 3 : 304-312Maskiet Boonyareth 57 : 1 : 1-21

NNanthawan Mekha sppl 2 : 244-253Naruemon Khanteekul sppl 2 : 198-207Natamol Tianmanee sppl 3 : 287-301Natthakarn Mingngamsup 57 : 3 : 233-242Navakanit Sachanonta 57 : 1 : 1-21Nipahaporn Lakshanasomya sppl 1 : 54-71Nirundorn Raekasin sppl 2 : 163-173Nuchattra Chansuvanich 57 : 4 : 327-340Nuchattra Chansuwanich 57 : 2 : 174-185

OOrapin Tanunkat sppl 2 : 223-243

PPadet Siriyasatien 57 : 2 : 186-196Panadda Dhepakson sppl 1 : 88-101Panadda Silva 57 : 2 : 142-156Panadda Vironboonyaphat sppl 3 : 287-301Pantida Treeyoung sppl 1 : 88-101Passarin Saysuwary 57 : 3 : 205-218Patcha Incomeserb sppl 1 : 102-114Patcharida Pichai sppl 2 : 198-207Pathom Sawanpanyalert sppl 1 : 102-114Paveena Charoensit sppl 1 : 46-53Payu Bhakdeenuan 57 : 2 : 186-196Peradhama Thiemthieprat 57 : 4 : 327-340Pichaya Deesri sppl 3 : 275-286Pinit ngamprasit 57 : 3 : 304-312Piyamas Jamsri 57 : 1 : 22-36Piyamas Jamsri 57 : 4 : 381-390Pornhatai Kankaew 57 : 2 : 142-156Pornsri Prasertwaree 57 : 2 : 174-185Pornthep Chuncunapas 57 : 1 : 69-78Prachyaporn Inthongkaew sppl 1 : 20-33Prapapan Sukphan sppl 1 : 20-33Prapasri oonyaprapapan sppl 2 : 244-253Prasit Opas sppl 1 : 1-19Preeyaporn Pookrod 57 : 2 : 142-156Prompussorn Dissara 57 : 2 : 197-203Prompussorn Dissara 57 : 3 : 304-312

RRames koranee sppl 3 : 302-311Ratchadaporn Suwannarat 57 : 1 : 48-57Ratchadaporn Suwannarat 57 : 3 : 269-278Rattiyakorn Srikote 57 : 4 : 391-400Raywadee Butraporn 57 : 1 : 1-21Rungtip Jeotee sppl 2 : 208-222


407

SSaiwarul Jadoonkittinan sppl 2 : 174-183Sakorn Singsalasaeng sppl 3 : 275-286Sakulrat Soonthorncharttrawat sppl 1 : 88-101Sakwichai Onthong 57 : 2 : 174-185Sakwichai Ontong 57 : 4 : 327-340Sangkom Vittayanan 57 : 4 : 364-380Saowanee Thongdee 57 : 2 : 174-185Sarinya Julsrigival 57 : 4 : 352-363Sasithorn Thitipetchrakul sppl 2 : 244-253Sasitorn Homdumrongvong 57 : 1 : 37-47Sasitorn Homdumrongvong 57 : 3 : 205-218Sataporn Klomkaew 57 : 1 : 69-78Sataporn Klomkaew sppl 1 : 115-120Sirada Pongmuangmul 57 : 4 : 364-380Sirikarn Thana-ariyaroj 57 : 4 : 327-340Sirilak Sailo 57 : 3 : 243-256Sirima Pattamadilok sppl 1 : 102-114Siriporn pomyai sppl 3 : 302-311Siriporn Thongprakaisang sppl 3 : 323-336Sitaphaisith Ekachampaka sppl 2 : 208-222Somchai Sangkitporn 57 : 1 : 1-21Somchai Sangkitporn 57 : 2 : 186-196Somsak Sunthornnphanich 57 : 3 : 243-256Sornkrit Marbumrung 57 : 2 : 142-156Sudthida Meethong sppl 3 : 312-321Sukanlayanee Chaimee 57 : 3 : 233-242Sumate Thiangthum sppl 2 : 208-222Sumate Thiangthum 57 : 2 : 157-173Sumontha Vadhanasin 57 : 1 : 1-21Supanee Duangteraprecha 57:พเศษ 1 : 1-19Supanee Duangteraprecha sppl 1 : 20-33Supaporn Niyomkaew sppl 1 : 121-131Supaporn Phumiamorn 57 : 3 : 233-242Supaporn Phumiaorn 57 : 2 : 109-126Supawadee Surangkul 57:พเศษ 1 : 1-19

Supawadee Surangkul 57 : 3 : 243-256Supawan Chongthamawat sppl 1 : 115-120Suppakorn Janjom 57 : 4 : 352-363Surasak Muenphon 57 : 2 : 197-203Surasak Muenpon sppl 3 : 287-301Sursak Muenpho 57 : 3 : 304-312Suthida meethong sppl 2 : 184-197Suthon Vongsheree 57 : 2 : 197-203Suthon Vongsheree 57 : 3 : 304-312Suthon Vongsheree sppl 3 : 287-301Suwunna Tienungoon sppl 3 : 337-350

TTanongpan Satjapala sppl 1 : 72-88Teeranart Jivapaisarnpong sppl 2 : 174-183Teeraphan Boontphaew 57 : 3 : 293-303Teerapon Kachacheewa 57 : 2 : 109-126Thanchanok Pitak sppl 1 : 121-131Theerakamol Pengsakul 57 : 2 : 186-196Thongsuk Payanan 57 : 2 : 91-108Thongsuk Payanan 57 : 4 : 391-400Ticomporn Yamsaad 57 : 1 : 1-21Titaporn Pootipinyowat sppl 2 : 174-183

UUma Boriboon 57 : 1 : 37-47Uma Boriboon 57 : 3 : 205-218Usavadee Thavara 57 : 2 : 186-196

WWalailuk Metapatara 57 : 2 : 157-173Wanpen Duangsawang 57 : 1 : 69-78Waridtha Sa-Nguanruang 57 : 1 : 1-21Weerawut Wittayanan 57 : 3 : 219-232Weerawut Wittayanan 57 : 4 : 391-400Wichuda Jariyapan sppl 2 : 174-183


408

Wipapan Saiyasombat 57 : พเศษ 1 : 1-19Wischada Jongmevasana 57 : 2 : 79-90Wischada Jongmevasna 57 : 3 : 219-232Wischada Jongmevasna 57 : 4 : 391-400

Wisitsak Wuttiadirek 57 : 4 : 364-380Wongduan Nakniyom 57 : 3 : 257-268

YYuparaid Uetongchit 57 : 1 : 58-68Yuttana Phusup 57 : 2 : 186-196

409

ว กรมวทย พปท 57 ฉบบท 4 ตลาคม - ธนวาคม 2558 ดชนชอเรอง

ดชนชอเรองว กรมวทย พ 57 (1-4) 2558

กกรณศกษา : ความผดพลาด 2 : 197-203 ในการค�านวณสถตจาก คาลอการทม การชวยเหลอผประกอบการ 4 : 381-390 น�าดมบรรจขวดและน�าแขง ในพนทประสบมหาอทกภย ป 2554 - 2555 การตรวจวเคราะหปรมาณ 3 : 257-268 สารไลแมลง โดยวธ HPLC การเตรยมความพรอมเพอ พเศษ 1 : 121-131 ขอรบรองความสามารถ หองปฏบตการทางการแพทย ตามมาตรฐาน ISO 15189:2012 ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 12/ตรงการถายโอนและการตรวจสอบ 3 : 243-256 ความถกตองของวธวเคราะห เพรดนโซโลนในยาเมดโดยว UPLC การทดสอบความถกตองของ พเศษ 2 : 174-183 วธแคปลลารโซนอเลกโทรโฟรซส ในการตรวจเอกลกษณของยาชววตถ เพอการรกษาชนดโมโนโคลนอลแอนตบอด การทดสอบความถกตองของ 3 : 279-292 วธวเคราะหและการส�ารวจ ปรมาณสารไนโตรฟแรนสเมตา โบไลท ในเนอสตว โดย LC-MS/MS การทดสอบความเปนพษ พเศษ 1 : 46-53 ตอเซลลเนอเยอเพาะเลยง ของภาชนะพลาสตก ส�าหรบ บรรจผลตภณฑเภสชปราศจากเชอ โดยวธ Agar Diffusion

การทดสอบดานพษวทยาดวย พเศษ 3 : 337-350 วธทางเลอกการทวนสอบวธวเคราะห พเศษ 2 : 163-173 ปรมาณปรอททงหมดใน อาหารทะเลดวยเครองวเคราะห ปรอทโดยเทคนคการเผา การปนเปอนเชอราและ พเศษ 2 : 244-253 อะฟลาทอกซนในผลตภณฑ ถวพรอมบรโภค การประเมนการไดรบสมผส พเศษ 2 : 198-207 ของกรดเบนโซอกใน น�าพรกหนมทจ�าหนาย ในจงหวดเชยงใหม ป พ.ศ. 2553 – 2556 การประเมนการไดรบสมผส 1 : 58-68 ของซลเฟอรไดออกไซด จากการบรโภคผกและ ผลไมแหงน�าเขาจาก ตางประเทศของคนไทย พ.ศ. 2548-2557 การประเมนความถกตอง พเศษ 1 : 54-71 ของวธวเคราะหโปรตน ในผลตภณฑปรงรสทได จากการยอยโปรตนของ ถวเหลองโดยการเปรยบเทยบ ผลระหวางหองปฏบตการ ทมความเชยวชาญ การประเมนความเสยงของ 1 : 22-36 น�าดมตหยอดเหรยญ ในเขตภาคกลางและการสนบสนน การก�าหนดมาตรฐานควบคมคณภาพ

410

Bull Dept Med SciVol. 57 No. 4 October - December 2015 Lile Index

การพฒนาการตรวจหาเชอ พเศษ 1 : 88-101 มาลาเรยในระดบสปชส โดยวธ Multiplex PCR การพฒนาเทคนคปฏบต 3 : 313-320 ในการวเคราะหหา Light Filth ในอาหาร การพฒนาแผนแปะผวหนง 2 : 174-185 จากสมนไพรบวบก การพฒนาระบบคณภาพ 2 : 79-90 การทดสอบความช�านาญ การวเคราะหอาหารและน�า พ.ศ. 2554 ถง 2556 การพฒนาระบบบรหาร พเศษ 1 : 34-45 คณภาพหองปฏบตการ ของส�านกยาและวตถเสพตด การพฒนาและตรวจสอบ พเศษ 1 : 20-33 ความถกตองของวธวเคราะห สารหน ตะกว และแคดเมยม ในยาจากสมนไพร โดยวธ Graphite Furnace Atomic Absorption Spectrophotometry การพฒนาและตรวจสอบ พเศษ 1 : 1-19 ความถกตองของวธวเคราะห อะซโทรมยซนในรปแบบ ยาแคปซลและยาผงส�าหรบ เตรยมเปนยาน�าแขวนตะกอน การพฒนาและทดสอบ 2 : 91-108 ความถกตองของวธวเคราะห ไนโตรฟแรนส เมตาโบไลท ในอาหาร โดย LC-MS/MS การพฒนาและทดสอบ 4 : 341-375 ความถกตองของวธวเคราะหยา ตกคางกลมควโนโลนในเนอสตว โดยเทคนค HPLC-FLD

การพฒนาวธตรวจวเคราะห พเศษ 3 : 263-274 Benzo (a) pyrene ในน�ามนบรโภค การพฒนาวธตรวจวเคราะห 3 : 219-232 สารรมเมทลโบรไมด ในรปของโบรไมดไอออน อนนทรยในขาวสารโดย เทคนคแกสโครมาโทกราฟ การพฒนาวธวเคราะหปรมาณ 2 : 157-173 เดกซาเมทาโซนและเพรดนโซโลน ในยาแผนโบราณโดยเทคนค โครมาโทกราฟชนดของเหลว ประสทธภาพสง การพฒนาศกยภาพ พเศษ 3 : 275-286 หองปฏบตการวเคราะห ตะกว และแคดเมยมในน�า ในประเทศไทย ระหวางป พ.ศ. 2551-2557 การพฒนาสตรต�ารบผลตภณฑ พเศษ 3 : 312-322 ปองกนแสงแดดส�าหรบแผนงาน ทดสอบความช�านาญ การวางระบบตรวจสอบ พเศษ 2 : 208-222 ขนทะเบยนหนวยงานทดสอบ หรอวจยทางวทยาศาสตรการแพทย ซงไมไดทดลองในคน การวเคราะหตะกว แคดเมยม 1 : 37-47 และอะลมเนยมทละลาย ออกมาจากภาชนะหงตม การวเคราะหสารเรงเนอแดง 2 : 142-156 เคลนบวเตอรอลในเนอหม โดยใชเทคนค Exact-matching double IDMS: ผลการเขารวม เปรยบเทยบผลการวด APMP.QM-S6 Clenbuterol in Porcine Meat

411


การศกษาความเปนพษ 1 : 1-21 เฉยบพลน และพษเรอรง ของสารสกดใบพล (Piper betle L.) การศกษาปรมาณ บสฟนอล 3 : 205-218 เอ ฟนอล และพ-ท-บวทลฟนอล ทแพรออกมาจากขวดนม และภาชนะบรรจอาหารส�าหรบ เดกชนดพอลคารบอเนต ทสภาวะตางๆ การศกษาสารเคมปองกน 4 : 391-400 ก�าจดศตรพชตกคางในผลสม การสรางศกยภาพการเปน 2 : 109-126 หองปฏบตการอางองสากล ผานการพฒนาและการตรวจ รบรองระบบคณภาพ ISO guide 34 การส�ารวจคณภาพเครอง 1 : 69-78 ควบคมการใหสารละลาย ทางหลอดเลอดด�าในโรงพยาบาล การส�ารวจคณภาพทาง 1 : 48-57 จลชววทยาของไอศกรม การส�ารวจปรมาณสารหลอลน พเศษ 1 : 115-120 ในถงยางอนามยทจ�าหนาย ในประเทศไทยการหาปรมาณ imperatorin 4 : 327-340 ในผลมะตมดวยวธ Ultra Performance Liquid Chromatography (UPLC)

ขขอก�าหนดทางเคมและ 4 : 352-363 กายภาพของโกฐน�าเตา

คความปลอดภยทาง 3 : 269-278 จลชววทยาของอาหาร พรอมบรโภคทจ�าหนาย ณ สถานขนสงผโดยสาร ในเขตกรงเทพมหานคร ความเสยงสขภาพของ พเศษ 3 : 302-311 เจาหนาทจากการใชสารเคม อนตรายในหองปฏบตการของ ศนยวทยาศาสตรการแพทยท 8 (นครสวรรค) คณภาพผลตภณฑยอมผม พเศษ 3 : 323-336 แบบสตดถาวรทจ�าหนาย ในประเทศไทยป พ.ศ. 2555 – 2556 คณสมบตทางเคมและกายภาพ 4 : 364-380 ของสมนไพรแกนแจง

ททางเลอกใหมในการตรวจ พเศษ 2 : 223-243 วเคราะห ยากลม amphetamines ในปสสาวะ

นแนวทางการเพมประสทธภาพ 3 : 321-350 การทดสอบหา light filth

ปปฏกรยาเสมอนภมแพชนด 3 : 293-303 เฉยบพลนจากสารทบรงสชนด ไมแตกตวเปนประจในผปวย ทเขารบการตรวจเอกซเรยคอมพวเตอร

412


ปจจยทมผลตอระยะเวลา พเศษ 3 : 287-301 การแกไขขอบกพรองจาก การตรวจประเมนหองปฏบตการ ทางการแพทย ตามมาตรฐาน ISO 15189

ผผลกระทบของการลางผก พเศษ 1 : 72-87 บรโภคดบเพอลดสารตกคาง ทมตอปรมาณพยาธปนเปอน ผลสมฤทธดานประสทธผล พเศษ 2 : 254-262 และคณภาพการใหบรการ การด�าเนนงานตามภารกจหลก ของส�านกมาตรฐานหองปฏบตการ ปงบประมาณ พ.ศ. 2554-2557

พพฒนาการเปนผด�าเนนการ 2 : 127-141 แผนทดสอบความช�านาญ การตรวจวเคราะหอาหาร ทางจลชววทยา พฒนาวธตรวจวนจฉย พเศษ 1 : 102-114 โรคสมองอกเสบนปาห ดวยเทคนค RT-PCR และ Real Time PCR

ยยงพาหะโรคไขเลอดออก 2 : 186-196 และซโรทยปของเชอไวรสเดงก ในวงจรการเกดโรคในประเทศไทย

ววธวเคราะหปรมาณฟลออไรด พเศษ 2 : 184-197 รวมทงหมดในยาสฟนโดยวธ GC-FDI

สสภาวะทเหมาะสมส�าหรบ 3 : 233-242 การเพาะเลยงไวรสโรตา สายพนธวคซนเพอใชเปนไวรส อางองส�าหรบการประเมน คาความแรงของวคซนไวรส โรตาซโรทยปเดยว สรปและวเคราะหสาเหต 3 : 304-312 ทแรงงานไทยถกสงกลบจาก การตรวจโรคไมผาน ในตางประเทศ ระหวาง พ.ศ. 2554-2557

413


TITlE INDEXBull Dept Med Sci 57 (1-4) 2015

A

A Study of the Migration of 3 : 205-218 Bisphenol A, Phenol and P-tert-Butylphenol from Polycarbonate Child Utensils under Various Conditions Acute Allergic-Like Reaction 3 : 293-303 To Intravenous Non-ionic Iodinated Contrast Material In Patients Who Underwent Computed Tomography Acute and Chronic Toxicity 1 : 1-21 Study of Piper betle L. Leaf Extract Alternative toxicology Tests suppl 3 : 337-350Analysis of Clenbuterol in 2 : 142-156 Porcine Meat Utilizing an Exact-Matching Double IDMS : Interlaboratory Comparison Result : APMP.QM-S6 Clenbuterol in Porcine Meat

B

Biology of Dengue Vectors 2 : 186-196 and Serotypes of Dengue Virus in infectious Cycle in Thailand

C

Capacity Building of International 2 : 109-126 Reference Laboratory Through Development and ISO guide 34 : 2009 Assessments

Chemical and Physcial 4 : 352-363 Specifications of Kot Namtao Collaborative study for protein in seasoning sauce suppl 1 : 54-71Cytotoxicity Testing of Plastic suppl 1 : 46-53 Parenteral Container by Agar Diffusion Technique

DDetermination of Lead, 1 : 37-47 Cadmium and Aluminium Leached from Cooking Utensils Determination of Lubricant for suppl 1 : 115-120 Condoms in Markets in Thailand Determination of Total suppl 2 : 184-197 Fluoride in Toothpaste by GC-FID Developing of Sunscreen suppl 3 : 312-322 Formulation for Proficiency Testing Scheme Development and Validation suppl 1 : 1-19 Method for Determination of Azithromycin Capsules and Azithromycin for Oral Suspension Development and validation 4 : 341-375 of analysis method for determination of quinolone drug residues in animal tissue by HPLC-FLD Development of Multiplex suppl 1 : 88-101 PCR for Plasmodium Species Detection

414


Development of Proficiency 2 : 127-141 Testing Providing for Food Microbiological Testing Laboratory Development of Proficiency 2 : 79-90 Testing Quality System on Food and Water Analysis (2011-2013) Development of the Laboratory suppl 1 : 34-45 Quality Management System : Bureau of Drug and Narcotic Developmentof Analytical suppl 3 : 263-274 Method for Benzo(a) Pyrene in Edible Oil

EEstablishment of Inspection suppl 2 : 208-222 System for Non-clinical Research in Medical Science Establishment of RT-PCR suppl 1 : 102-114 and Real Time RT-PCR assay for Diagnosis of Nipah Virus Encephalitis Exposure Assessment of suppl 2 : 198-207 Benzoic acid in Nam Prig Noom sold in Chiang Mai since 2010 – 2013 Factors Affected the Duration suppl 3 : 287-301 of Corrective Action Time of Medical Laboratory Assessment According to ISO 15189

F

Fungus & Aflatoxin suppl 2 : 244-253 Contamination in Ready to Eat Nuts Products

G

Guidelines for Increasing 3 : 321- the Efficiency of Light Filth Determination

H

Health Risk of Laboratory’s suppl 3 : 302-311 Staffs of Regional Medical Sciences Center 8 (Nakhon Sawan) in Using of Hazardous.

IImpact of Washing Methods suppl 1 : 72-87 for Reduction of Pesticide Residues in Raw Vegetables on Parasitic Contamination

L

Laboratory Findings Failure 2 : 197-203 in Calculating the Statistics from Logarithm Values : Case Study

MMethod Development and 3 : 219-232 Removal of Methyl Bromide Residue Determined as Total Inorganic Bromide in Rice by Gas Chromatographic Technique Method Development and suppl 1 : 20-33 Validation for Determination of Arsenic, Lead and Cadmium In Herbal Medicines by Graphite Furnace Atomic Absorption Spectrophotometry

415


Method development and 2 : 91-108 validation for determination of nitrofuran metabolites in food by LC-MS/MS Method Development for 2 : 157-173 Determination of Dexamethasone and Prednisolone in Traditional Drug by High-Performance Liquid Chromatography Method validation and a total 3 : 279-292 nitrofuran metabolites in animal tissues by liquid chromatography tandem mass spectrometry (LC-MS-MS) Method Validation of Capillary suppl 2 : 174-183 Zone Electrophoresis Technique for Identity Testing of Biotherapeutic Products : Monoclonal Antibody Microbiological Safety of 3 : 269-278 Ready to Eat Foods Sold Bus Terminal and Railway Station in Bangkok

NNew Approach for Analysis suppl 2 : 223-243 of Amphetamines in Urine

O

Optimal Conditions for 3 : 233-242 Propagation of Rotavirus Monovalent Vaccine Strain to Use as a Reference Rotavirus for Evaluation of Potency Values of Monovalent Rotavirus Vaccine

P

Potential of Analytical suppl 3 : 275-286 Laboratories of Lead and Cadmium in Water in Thailand During 2008 - 2014 Practical Technique 3 : 313-320 Development for Light Filth Determination in Foods Preparation Guidelines for suppl 1 : 121-131 Laboratory Accreditation of Public Health Laboratory According to ISO 15189:2012 of the Regional Medical Sciences Center 12/1 Trang

Q

Quality of Hair dye Products suppl 3 : 323-336 Sold in Thailand Between 2012 –2013 Quantitative Analisis of 4 : 327-340 Imperatorin in Bael fruit by Ultra Performance Liquid Chromatography (UPLC)

R

Relief of producers of bottled 4 : 381-390 drinking water and ice in huge flood areas in 2011-2012Risk Assessment of Drinking 1 : 22-36 Water from Vending Machines in the Central Area and Support of Establishment of the Quality Standard

416


SSimultaneous Determination 3 : 257-268 of Insect Repellent by HPLC Study of Pesticide Residues 4 : 391-400 in Oranges Study Physicochemical 4 : 364-380 Properties of Maerua siamensis (Kurz) Pax. HeartwoodSurvey of the Microbiological 1 : 48-57 Quality in Ice Cream

T

Thailand oversea labors 3 : 304-312 returned from disease detected abroad between 2554-2557 : summarized and analyzed for the root Causes The Achievement of the suppl 2 : 254-262 Effectiveness of Operations and the Quality of Services Based on the Performance of the Bureau of Laboratory Quality Standards For the Fiscal Years 2011-2014

The Development of 2 : 174-185 Transdermal Patch From Centella Asiatica (.L) Urban The Exposure Assessment of 1 : 58-68 Sulfur Dioxide Intake from Imported Dried Vegetable and Fruit in Thai Populations 2005-2014 The Investigation on 1 : 69-78 Quality of Infusion Pumps in Hospitals The Method Verification suppl 2 : 163-173 of Total Mercury Analysis in Seafood by Using Direct Mercury Analyzer Combustion Technique

U

UPLC Transfer and Method 3 : 243-256 Validation of the Determination of Prednisolone Tablets

„∫ ¡—§√‡ªìπ ¡“™‘°

«“√ “√°√¡«‘∑¬“»“ µ√å°“√·æ∑¬å

™◊ËÕ.................................................................................................................................................

∑’ËÕ¬Ÿà.............................................................................................................................

Õ“™’æ......................................................................................................................................

‚∑√»—æ∑å..................................................................................

µâÕß°“√√—∫ «“√ “√°√¡«‘∑¬“»“ µ√å°“√·æ∑¬å ‡«≈“ 1 ªï (4 ©∫—∫) ‡ªìπ‡ß‘π 200.- ∫“∑

µ—Èß·µàªï....................................................................................

æ√âÕ¡π’È‰¥â àß ∏π“≥—µ‘ µ—Î«·≈°‡ß‘π‰ª√…≥’¬å

‡ß‘π ¥

—Ëß®à“¬ π“ß “«πÈ”Ωπ πâÕ¬ª√–‡ √‘∞

ÀâÕß ¡ÿ¥°√¡«‘∑¬“»“ µ√å°“√·æ∑¬å

´Õ¬‚√ßæ¬“∫“≈∫”√“»π√“¥Ÿ√ ∂ππµ‘«“ππ∑å

ππ∑∫ÿ√’ 11000 ‚∑√. 0-2589-9850-8 µàÕ 99339

—Ëß®à“¬ ª≥Ω. °√–∑√«ß “∏“√≥ ÿ¢ √À— ‰ª√…≥’¬å 11000

✄

คำ�ขอบคณ คณะบรรณาธการวารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย ขอขอบพระคณทานผสละเวลาอนมคากรณาตรวจแกผลงานทตพมพในวารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย ปท 57 ฉบบท 1-4 พ.ศ. 2558 ดงมรายนามตอไปน

รศ.ศรสนท อนทรมณ ผศ. ดร.จรรตน ดาดวงศ. ดร.พไลพนธ พธวฒนะ รศ. ดร.อดศร เสวตววฒนนายอนนตศกด วงศก�าแหง นางสาวพรทพยพา เตมยกล รศ. ดร.ดาราวรรณ ปนทอง ดร.นวลตา มวงนอยเจรญภญ.สภทรา อมเอบ นางสาวจไรรตน รงโรจนารกษดร.จงด วองพนยรตน นางสขศร องบรบรณไพศาลนางสาวเมตตา ตรบ�ารง นางนนทนา สทธชยนางสวรรณา จารนช นางสาวทพวรรณ นงนอยนางลดดาวลย โรจนพรรณทพย นายปรชา จงสมานกลนางนวพร อนนตสนกล ดร.เดอนถนอม พรหมขตแกวนางหรรษา ไชยวานช นางนลนภสร ศกดตยสนทรนางสาววยะดา อครวฒ นางสาวสรชน เศวตศลานายทรงพล ชวะพฒน นางอรพณ ทนนขตนางนภาภรณ ลกษณสมยา นางดวงดาว วงษสมมาตรดร.สภาณ ดวงธรปรชา ดร.อาร ทตตยพงศดร.ปนดดา เทพอคศร นางสดธดา หมทองดร.วลยลกษณ เมธาภทร ดร.สเมธ เทยงธรรมนางสาวมาลน จตตกานตพชย นางอารรตน สงาแสงนายสธน วงษชร นายอรญ ทนนขตนายวฒนพงษ วทธา

วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทย

วารสารกรมวทยาศาสตรการแพทยจดท�าโดยกรมวทยาศาสตรการแพทยกระทรวงสาธารณสขเพอเผยแพรผลงานวจยและแลกเปลยนความรดานวทยาศาสตรการแพทยทกสาขา

เจาของ กรมวทยาศาสตรการแพทยกระทรวงสาธารณสขทปรกษาดานบรหาร นพ.อภชยมงคล นางจรภรณบณยวงศวโรจน พญ.วารณจนารตน

ทปรกษาดานวชาการ ภญ.อมราวงศพทธพทกษ พญ.มยรากสมภ ภญ.ดร.จงดวองพนยรตน นางพมพใจนยโกวท ภญ.สภทราอมเอบ ภญ.ดร.สมลปวตรานนท ดร.ปนดดาซลวา

บรรณาธการ นางธรนารถจวะไพศาลพงศ

ผชวยบรรณาธการ นางเลาจนาเชาวนาดศย

คณะบรรณาธการ ศ.ดร.นพ.ประเสรฐเออวรากล ศ.ดร.อรษาสตเธยรกล ศ.ดร.พไลพนธพธวฒนะ ศ.พญ.พรรณปตสทธธรรม รศ.ดร.ภญ.พณทพยพงษเพชร ผศ.สชาดาไชยสวสด ดร.ดนยทวาเวช ดร.เดอนถนอมพรหมขตแกว นางสาวพรรณทพยตยพนธ ดร.สลกจตชตพงษวเวท ดร.อษาวดถาวระ ดร.บษราวรรณศรวรรธนะ นายศรศรมโนรถ นางกนกพรอธสข นางวชชดาจรยะพนธ ภญ.ดร.สภาณดวงธรปรชา

ฝายจดการ นางสาวน�าฝนนอยประเสรฐ นางสาวประสานจลวงษ

ก�าหนดออก ราย3เดอนอตราสมาชก ในประเทศปละ200.-บาท ตางประเทศปละ50.00เหรยญสหรฐอเมรกาส�านกงานวารสาร กรมวทยาศาสตรการแพทย 88/7ซอยตวานนท14ถนนตวานนทนนทบร11000 โทร.0-2951-0000 โทรสาร0-2951-1297พมพท หจก.อรณการพมพ 457/6-7ถนนพระสเมรแขวงบวรนเวศเขตพระนครกรงเทพฯ10200 โทร.0-2282-6033-4

THE BULLETIN OF THE DEPARTMENT OF MEDICAL SCIENCES

The bulletin of the Department of Medical Sciences is an official publication of theDepartmentofMedicalSciences,MinistryofPublicHealth.Itisdevotedtothedisseminationofknowledgeconcerningmedicalsciencesandthefacilitationofco-operationamongscientists.

Owner Department of Medical Sciences, Ministry of Public Health Administrative Advisor ApichaiMongkol JurepornBoonyawongvirot Varunee Jinaratana

Technical Advisor Amara Vongbuddhapitak Mayura Kusum Jongdee wongpinairat Pimjai Naigowit SupatraIm-Erb SumolPavittranon PanaddaSilva Editor TeeranartJivapaisarnpong

Assistant Editor Laojana Chowanadisai

Editorial Board Prasert Auewarakul Orasa Suthienkul Pilaipanputhavathana PunneePitisuttithum Pintip Pongpech Suchada Chaisawasdi Danai Tiwaweach Duanthanorm PromKhatkaew PunthipTeeyapant SalakchitChutipongvivate UsavadeeThavara BusarawanSriwanthana Siri Srimanoroth Kanokporn Atisook wichuda Jariyapan Supanee Duangteraprecha Administration Namfon Noiprasert Prasan Julwong

Subscription Rate The Bulletin of the Department of Medical Sciences is published quarterly. Annual subscription rate is ฿ 200.00 for domestic and US.$50.00forallothercountries.

Office Department of Medical Sciences 88/7SoiTiwanond14,Tiwanond Rd.,Nonthaburi11000,Thailand.

Tel.0-2951-0000 Fax:0-2951-1297Printed by AroonkarnphimLtd.,Part. 457/6-7PhraSumenRoad,Bangkok10200 Tel.0-2282-6033-4


ว กรมวทย พ 57 ( 4) ต.ค. - ธ.ค. 2558

(4) October - Decem

ber

Documents

ปีที่ 57 ฉบับที่ 4 ตุลาคม - ธันวาคม ...dmsc2.dmsc.moph.go.th/net/bdms/cover/FullText5742558.pdfป ท 57 ฉบ บท 4 ต ลาคม