a font a month 80

ปรญญา โรจนอารยานนทwww.dbfonts.biz

81

ดบ พอเพยงการระเบดของชองวาง

1 Serif typeface (Garamond โดย Jean Jannon ,1615)

2 Sans serif typeface (Gill Sans โดย Eric Gill ,1928)

วามคดในการทจะปรบปรงตวเนอไทยใหดเรยบงายโดย

ไมสญเสยความอายงายไปดวยนน ถอเปนเรองยากมาก

สำหรบผมเลยทเดยว เพราะเปนงานทตองสมผสใจ

มวลชนจำนวนมาก ไมใชเฉพาะแตกลมสงคมนกออกแบบดวยกน

เทานน. ฟอนตตวเนอทไมดพอ ถาถกใชในงานพาณชยศลปยอม

สงผลกระทบตอผประกอบการ. ยงถาถกใชในบทบาทการสราง

สรรคสงคมดวยแลวผลเสยหายจะยงใหญหลวง เพราะฟอนตท

อานยากเกนไป ยอมเปนอปสรรคทงการถายทอดภมปญญา

องคความรสคนรนใหม และการถายทอดจนตนาการใหมๆ สคนท

สามารถเขาถงจนนำไปประยกตใชในทางสรางสรรคสงคมได. การ

จนตนาการถงตวพมพเนอไทยในแนวทางใหมของผมกเชนเดยวกน

คงลองลอยและคลาดเคลอนจากความนาจะเปน หากไมเรมตนจาก

การยอนรอยกลบไปศกษาววฒนาการของตวพมพ ทงจากนกออก

แบบของชาตตะวนตกและของไทยเราเอง.

ถาจะถามวา อะไรคอลกษณะเดนของตวพมพเนอ (text type)

ท เปนมรดกทางศลปะวฒนธรรมของชาวยโรป? คำตอบคอ

ลกษณะขาหรอ serif ตรงสวนปลายเสนของตวอกษร ทยนอยบน

เสนฐาน (ดภาพท 1). ลกษณะของ serif นถกเปลยนแปลงอยางตอเนอง

จนกระทงเรมหดหายไปตอนตนศตวรรษท 20. ตามประวตศาสตร

งานพมพในโลกตะวนตกนน ตวพมพทไมมขา (sans serif typeface)

ในยคตนๆ ถกใชเปนตวพาดหว, ตวโปรย และคำบรรยายเลกๆ

นอยๆ. จนเมอผอาน (รวมถงคนออกแบบจดหนาสงพมพเองดวย)

เรมคนเคยกบมนมากขน จงถกใชเปนตวเนอ (text type) แทนตวพมพ

ทมขา (serif typeface) มากขนเปนลำดบ. Gill Sans ถอเปนแบบ

ตวพมพชดแรกๆ ทไมหลงเหลอ serif อยเลย (ดภาพท 2) แตอยางไร

กตาม, Gill Sans ยงคงมสดสวนและลลา ของรปอกษร (glyph)

ทใกลเคยงตวพมพยค Renaissance อยมาก ซงนาจะมสวนชวย

ใหคนอานในยคสมยนนคอยๆ ยอมรบตวพมพท ไมม serif ได

ในชวงเวลาตอมา.

DB PorPiang คอความสมานฉนทระหวางรปแบบ (เรยบงายพอประมาณ) กบเนอหา (อานงายพอประมาณ). ถาจะถามวาแนวทางตวเนอไทยแบบใหมๆ ในอนาคตควรเปนอยางไร นอาจเปนคำตอบทตองอาศยชวงเวลาในการสรางความคนชนเปนเครองพสจน.

ในบรรดาตวอกษรไทยมาตรฐานท เราใชอานอย ในชวต

ประจำวนนน ถาลองไลเรยงสงเกตดใหครบจะพบวา รปอกษรทเปน

เสนเปดโลงจรงๆ มเพยง 5 ตวเทานน คอ ก, ธ, า, และ นอกนน

ลวนแตมหวกลมๆ. บางตวนอกจากหวยงมขมวดมวนทเสนฐานบาง

(เชน น, ม), เสนบนบาง (เชน ห), ปลายลางบาง (เชน ฎ, ฏ ) ฯลฯ

เกดพนทตาบอดเลกๆ ทถกเสนปดลอมเตมไปหมด. เราจงสามารถ

ชชดไดวา นเปนลกษณะเดนททำใหตวพมพมาตรฐานของเรา

แตกตางจากชาตอน (ยกเวนของลาวซงคลายกบไทยมาก).

เมอเทยบหวและขมวดมวนในอกษรไทยกบ serif ในอกษร

โรมนแลว ของเรามบทบาทสำคญในการชวยจดจำลกษณะเดน

ของแตละตวอกษรสงกวาของฝรง. อธบายใหเขาใจไดงายๆ คอ

ทศทางการหนของหวเปนวธการสรางความแตกตางในหมตว

อกษรไทย. มนทำให พ ดตางจาก ผ, ด ตางจาก ค, ภ ตางจาก

ถ. สวนการเปลยนตำแหนงขมวดมวน ทำให น ตางจาก ม และ

ณ ตางจาก ฌ อยางชดเจน เปนตน. ตางกนกบตวอกษรโรมน

ทแมจะมหรอไมม serif กตาม ตวอกษรแตละตวกสามารถแยก

แยะออกจากกนไดงายอยแลว. ดงนน ถาเราจะปรบปรงตวเนอไทยให

ทนสมยดเรยบงายขน กคงไมใชทำกนงายๆ แบบแคตดหวและ

ขมวดมวนทกตวออกไปดอๆ อยางแนนอน. จำเปนตองศกษา

ความคลคลายของแบบตวพมพทวๆ ไปของไทย รวมทงอปสรรคและ

ปญหาในการใชงานเทาทผานมาใหถองแทเสยกอน.

ถาจะวาไปแลว ตวพมพภาษาไทยไดแตกหนอออกไปมาก

มายตามกระแสคลงไคลโลกตะวนตกมานานโดยเฉพาะตวประเภท

ท ใชพาดหวมจำนวนไมนอยทเปนการยมรปอกษรโรมนมาปรบ

แปลง. นนอาจเปนเพราะสวนหนงตวพมพมาตรฐานไทยหลายตว

บงเอญมลกษณะใกลเคยงตวพมพโรมน เชน น กบ u, ท กบ n, พ

กบ W, ร กบ S และ บ กบ U เปนตน. ผมเคยพบเหนปายโฆษณาท

เขยนยอๆ วา WSU แลวทำใหตองผงะอย 2-3 วนาท กวาจะอานออกวา

“(ทนรบทำ)พรบ.”. ความสบสนยงมมากขนเมอถกใชในขนาดเลก

ลง ขมวดมวนทแทบไมเหลอเคาโครงเดมใหเหนของฟอนตไทย

เสมอนโรมนกลมนจะทำใหเราแยกแยะตวอกษรสำคญหลายตวทม

ความถในการใชงานสงอยาง น, บ, ม ออกจากกนไดยาก (ดภาพท 3)

ตวพมพเหลานเกดขนมากมายและแนนอน มนมมากกวาตวไทยแทๆ

เสยอก เนองจากใชเวลาสรางนอยกวา.

3 ฟอนตไทยสไตลโรมนทวๆไป (บน)

อานไดยากในขนาดเลก

เทยบกบ DB PorPiang (ลาง) ซงอานไดงายกวา

Just as the serif in the Roman character form which, by the early twentieth century, was completely eliminated in the sans serif faces, the loops in traditional Thai letter form have been reduced to tiny nibs in DB PorPiang SL, just sufficient for visual recognition of each letter.

Note: “PorPiang” means “sufficient”. SL, or “sans loop”, denotes the style of this face.

การใช font ไทยทดคลายๆ โรมนเปนตวพาดหวหรอตวโปรยประมาณ 36 point ขนไปกเหมอนพดไทยปนฝรงนดๆ ซงเปนธรรมดาของภาษา ทบอยครงเราหาคำไทยทกระชบไดความหมายหรอใหอารมณตรงกนไมได. แตถาเราใชเปนตวเนอใหอานกนยาวๆ ผลจะ different ออกไป คลายๆ กบพดไทยคำองกฤษสองคำ ซง efficiency ในการ communicate กบ audience จะถก interrupt!

8382

อนทจรง ประเทศมหาอำนาจทางเศรษฐกจของโลกในเอเชย

อยางจน, ญปน ทมตวอกษรเปนของตวเองใชนน กไดรบอทธพล

จากสอตะวนตกเหมอนกบเรา. แตอาจตางกนตรงทวา ตวอกษร

ของจนและญปนมลกษณะทแตกตางจากตวโรมนมาก กลาวคอสวน

ใหญมรายละเอยดมากจนไมสามารถ “แปลงราง” เปนตวโรมนได

สะดวกเหมอนตวอกษรไทย. นเองเปนเหตใหตวพมพท ใชเปน

text ของจนและญปนจำตองคงเอกลกษณทางมรดกวฒนธรรมไว

มาก แตนกออกแบบของเขากไดแสดงใหโลกยอมรบแลววา text ทด

ยงเหยงของเขาไมไดเปนอปสรรคตอการทำงานใหออกมาดถงแต

ประการใด.

ปญหาของประเทศทประชากรยงอานหนงสอกนเฉลย

วนละไมกบรรทดอยางเมองไทยนน กลบอยทวานกออกแบบไทย

บางคนใชตวพมพไทยเสมอนโรมนดงกลาวในขนาดทเลกลงเรอยๆ ซง

บอยครงใชในปรมาณทตองอานมากๆ ในรายละเอยดโฆษณาสนคา.

ทเลวรายสดๆ คอใชแทนเปนตวเนอทำหนงสอกนเปนเลมๆ !

ถาจะวาไปแลว ไมตางกนนกกบดารานกรองหรอพธกรบางคนท

ไมใชทงลกครง, ไมไดเรยนโรงเรยนนานาชาต, ไมไดจบจากนอก,

ภาษาองกฤษกไมคอยกระดก ทวากลบพยายามหลอกตวเองและคน

อนดวยการพดไทยสำเนยงฝรงเพอกลบเกลอนปม (ทคดไปเองวา)

ดอย. ความจรงตวอกษรมหวของเราท เปนอย ในทกวนนนน

ไมใชอปสรรคมากมายทจะทำใหงานออกแบบสงพมพของเรา

ดอยกวาชาตอนแตประการใด. อปสรรคสำคญทแทจรงนาจะเปน

ความไมนบถอตวตนรากเหงาของเราเองมากกวา. อยางไรกตาม

ฟอนตไทยเสมอนโรมนเหลาน ถาใชกนในปรมาณนอยๆ เชนตว

โปรยพอหอมปากหอมคอในงานนตยสาร. งานหวจดหมาย, หรอ

ในรายละเอยดโฆษณาทมใหอานไมมากจนเกนไป ถอเปนเครอง

ชรสทยอมรบกนได. เพยงแตนกออกแบบควรพถพถนเลอกฟอนต

ทมชองไฟหางพอไมตดกนจนดแยกแยะตวอกษรออกจากกนไดยาก

กจะถอเปนพระคณตอทานผอานเลยทเดยว!

ในฐานะทเปนทงนกออกแบบเรขศลปและนกออกแบบตวพมพ

ผมคดวานาจะถงคราวแลวทเราจะหนมาใสใจพฒนาตวเนอของไทย

ใหมทางเลอกมากยงขน โดยเรมจากแนวคดเดยวกบการเปลยน

แปลง style ของตวพมพโรมนทม serif มาเปนตวเกลยงเกลาไมม

serif (ดภาพท 4). ถาเราตดทอนลกษณะหวและขมวดมวนใน

อกษรของเราลงเสยบางดวยวธการของเราเอง ยอมเปนไปไดวา

คนไทยจะเกดความยอมรบมนในฐานะตวเนอมากกวาตวทหยบยม

ของคนอนมาปรบใช. ปเสฉวนทไมมเปลอกเปนของตวเองตองเทยว

เรรอนเปลยนเปลอกหอย, กระปองนำอดลม ฯลฯ ไปเรอย

ดไมเทเลย. สเตาทคอยๆ เตบโตไปพรอมกบกระดองทเปนของตว

เองไมได ถงจะชาแตมนคงและยงยนกวา.

เพอจะกาวไปขางหนา เราลองมองยอนหลงไปหาตวพมพ

ไทยแทๆ ดจากหนงสอเกาๆ จะพบวามการเปดหวมานานแลวใน

บางตวอกษร เชนตว ข และ ด, ต ของตว ฝ.ศ.หนา (ดภาพท 5). การ

ระเบดชองวางทถกปดลอมออกนเปนไปเพอปองกนอาการหวทบ

จากภาวะหมกทวมตน (เปนขอจำกดของกระดาษและแทนพมพใน

ยคนน).

การคลายหวออกทงชดกม ใหเหนมานานแลวเชนกนในตว

พมพตะกวรน “โปงแซ” (ดภาพท 6 แถว 3) ทถอเปนหนงในตวพมพ

พาดหวทงดงามทสดของไทย นยมใชกนอยางกวางขวางในสอสง

พมพยคนน. อยางไรกตามแทบไมพบการตดทอนสวนขมวดมวน

อนๆ ในชดตวพมพเนอยคตวเรยงตะกวเลย. ลวงเลยมาจนกระทง

ถงยคเรยงพมพดวยแสง (phototypesetting) จงปรากฏ

การลดรปขมวดมวนเฉพาะทหางของ ฬ ใน “ชวนพมพ” (ดภาพท

6 แถว 5) ทออกแบบโดย อาจารย เชาวน ศรสงคราม ดวยความ

ตงใจใหดเรยบๆ เปนกลางอยาง Helvetica. ดงนน หากมชด

ตวพมพไทยใดทนำตวมหวกลมๆ, มขมวดมวนกลมบางรบาง

มาเปดชองวางใหคลายออกทงหมด กนาจะพออนโลมใชเปนตว

เนอเชงทดลองได. ชอ DB PorPiang จงเกดขนจากการลดรปท

คดวาพอด ไมนอยไปจนดรงรง และไมมากไปจนอานลำบาก. นอกจาก

หวและขมวดมวนทถกลดรปแลว (ดภาพรวมจากรปท 7) ยงใสราย

ละเอยดปลกยอยเขาไปเพอชวยใหตวพมพชดนดโปรงสบายขน

ไปอก ดงน :-

• ตว ก เลอกจาก DB FongNam มาปรบใชเพราะ ลกษณะปากนน

ถกตดทอนลง เหลอแคเสนหยกออกไมมเสนหยกเขา (เปนแนวคด

เดยวกบการตดทอนหวและขมวดมวน).

• ตว อ, ย รวมทง บ, ป เลอกใชเสนโคงแทนเสนตรงทฐาน

เพอลดความหนาแนนในแนวเสนฐานลง (ในตวพมพเลกของฝรงม z

ตวเดยวเทานนทมเสนตรงนอนเปนฐาน).

กขฃคฅฆงจฉชซฌญฎฏฐฑฒณดตถทธนบปผฝพฟภมยรลวศษสหฬอฮ ะ า ำ เ แ โ ใ ไ

5 ตวพมพตะกว ฝรงเศส หนา. สงเกตหวตว ข และ ต คลายออกเพอลดความหนาแนน (จากหนงสอ "ศลปแหงอาณาจกรไทยโบราณ" ของ น. ณ ปากนำ พ.ศ. 2520)

6 การเปลยนแปลงหวและขมวดมวนในตวอกษรไทย

หวกลม ขมวดหางร

หวกลม ขมวดหางกลม

หวเปดขมวดปม ขมวดหางร

หวครงวงกลม ขมวดหางครงวงกลม

หวกลม ขมวดหางเปด

หวเปด, ขมวดหางเปด

DB PorPiang ประเดมใชครงแรกในงานสอสงพมพของ TCDC ออกแบบโดย "คณะบคคล บอาวเฟรนด"

Oldstyle Transitional Modern Square serif Sans serif

4 การเปลยนแปลงรปแบบ serif ในตวอกษรโรมน

• ตว ข ช และ ซ ยงคงใชเสนฐานตรงยนกงออกไปดานหนากนหว

คะมำหนา (หลงจากลองพยายามใชฐานโคงแลวพบวาดคะมำหนา

อย อาจเปนเพราะแมแตผมเองกยงไมคน!).

• ตว ร, ธ ใชเสนทะแยงเชอมตอเสนตงเขากบเสนโคงบน

(แทนทจะเปนเสนนอนเหมอน ร, ธ ในฟองนำ).

• ตว พ เสนหยกกลาง ถกลดระดบลงเลกนอย ชวยเพมองศามม

แหลมทฐานไมใหดเขมเปนจำ.

• ตว ท และ ห เสนทะแยงถกเลอนขนทำมมเหนอฐานของ

เสนหนาเพอลดความเขมจากมมแหลม (เปนลกษณะเดนทพบใน

ตว ท ของ "ศรชนะ" ทออกแบบโดยอาจารยวนชย ศรชนะ)

มผลใหตวพมพดโปรงขน.

• ตว ค, ด เลอกแบบของตวพมพ ฝ.ศ. มาใช เพอเลยง

มมบรรจบทเสนฐาน.

• ตว จ เอาลกษณะเดนคอ เสนหนาดงทตงฉากกบฐานของตว จ

ในชด DB Soda มาใช ดวยเหตผลเดยวกนกบ ท, ด. จงทำให จ, ท,

และ ด ดกลมกลนเปนกวนเดยว.

• สระบนโดยเฉพาะพวกสระ ถกลดรปเหลอเพยง

ปลายมวนลง (เลยนแบบวธเขยนดวยพกนแบนในงานโปสเตอรผา)

แตยงคงวงกลมของสระ รวมทงสระ ำ ไวเพอใหอานไดงาย.

• ในชดตวโรมนและเลขอารบคนน ยกชดมาจากตว DB Soda.

สวน ear ของ g และ spur ของพวก b, q รวมทง descender ของ y

ลวนถกดดใหโคง ใหดกลมกลนกบหวและขมวดมวนอยางยอของ

ตวพมพภาษาไทย. พนททถกปดลอมบางตวในตวอกษรนำและตว

เลขอารบคกถกเปดออกพอเปนพธ.

การลดรป, ทอนรายละเอยดของเสน, ลดความหนาแนนของมวล ทำให “ความเปนไทย” ลดความรงรงลงไปไดไมนอย แตยงคง รกษาความชดถอยชดคำไวไดคอนขางครบ. ถาอยากจะไดฟอนตทจะ เอาไปใชเปนตวเนอกดผอนคลาย, จะเอาไปใชพาดหวหรอเปนตว โปรยกดแปลกตารวมสมย ตวพมพชดนนาจะเปนชองวางทระเบด ออกมาเตมเตมงานออกแบบไทยไดเปนอยางด.

เอกสารอางอง

กำธร สถรกล ; ลายสอไทย ๗๐๐ ป, ๒๕๒๗ John Kane ; A type primer, 2002

กขฃคฅฆงจฉชซฌญฎฏฐฑฒณดตถทธนบปผฝพฟภมยรลวศษสหฬอฮ กขฃคฅฆงจฉชซฌญฎฏฐฑฒณดตถทธนบปผฝพฟภมยรลวศษสหฬอฮกขฃคฅฆงจฉชซฌญฎฏฐฑฒณดตถทธนบปผฝพฟภมยรลวศษสหฬอฮ 7 DB PorPiang SL (SL ยอมาจาก Sans Loop)