º›ÏË Ì·ı‹ÙÚÈ·, ʛϠ̷ıËÙ‹

Στόχος του βιβλίου αυτού είναι να κατανοήσεις με τον κα-

λύτερο τρόπο όλα όσα περιέχονται στο σχολικό βιβλίο σου

και είναι σημαντικά στην καθημερινή σου ζωή.

Kάθε διδακτική ενότητα περιλαμβάνει:

� Τα κύρια σημεία του μαθήματος, αυτά που πρέπει να θυ-

μάσαι.

� Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Βιβλίου του μαθητή.

� Απαντήσεις στις δραστηριότητες του Τετραδίου Εργα-

σιών.

Έφη Παφίλη

¶ÂÚȯfiÌÂÓ·

ΕΝΟΤΗΤΑ 1. ΕΛΛΑΔΑ – Η ΧΩΡΑ ΜΑΣ (Τόπος)ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Πρώτη γνωριμία με την Ελλάδα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Γνωρίζουμε καλύτερα τα γεωγραφικά διαμερίσματα

της Ελλάδας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Το γεωγραφικό διαμέρισμα όπου ζούμε . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Πολιτικός χάρτης της Ελλάδας:

Μια άλλη ματιά στα γεωγραφικά διαμερίσματα . . . . . . . . . . . . . . 29ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Ο τόπος μας: Τα φυσικά χαρακτηριστικά του . . . . . . . . . . . . . . . . 34ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Ο τόπος μας: Ο τρόπος ζωής άλλοτε και τώρα. . . . . . . . . . . . . . . 41ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. Ο τόπος μας: Μέρη με ιστορία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. Σημαντικά έργα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. Πώς κατασκευάζεται ένα έργο . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Πώς ένα σημαντικό έργο αλλάζει τη ζωή μας;. . . . . . . . . . . . . . 63ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65

ΕΝΟΤΗΤΑ 2. Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΛΑΩΝ(Πολιτισμός)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Ο πολιτισμός των Ελλήνων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Η παράδοσή μας: Όσα «έφτασαν» σε μας από παλιά . . . . . . . . . 82ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Ένας διάλογος με τον πολιτισμό. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Θρησκευτικά μνημεία στον τόπο μας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Από πολιτισμό σε πολιτισμό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Αθλητισμός και πολιτισμός . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

ΕΝΟΤΗΤΑ 3. Η ΦΥΣΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ(Φυσικό Περιβάλλον και Προστασία)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Οικοσυστήματα της Ελλάδας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Οικοσυστήματα του τόπου μας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Σπονδυλωτά και ασπόνδυλα ζώα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Διαδρομές της γύρης, ταξίδια των σπόρων.

Ο πολλαπλασιασμός των φυτών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Εμείς και το περιβάλλον σήμερα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Η ρύπανση του αέρα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. Απορρίμματα: υπάρχουν λύσεις!. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. Το νερό, πολύτιμες σταγόνες . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. Θέλουμε καθαρές θάλασσες και ακτές! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Τα δάση εκπέμπουν σήμα κινδύνου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11. Το πράσινο στις πόλεις . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12. Ζώα που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν . . . . . . . . . . . . . . . . . 189ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194

ΕΝΟΤΗΤΑ 4. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΜΑΣ(Οικονομία και Επαγγέλματα)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Εργαζόμαστε όλοι! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Επαγγέλματα της στεριάς και της θάλασσας. . . . . . . . . . . . . . . . 209ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Βιομηχανία και επαγγέλματα . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Επαγγέλματα που προσφέρουν υπηρεσίες . . . . . . . . . . . . . . . . 221ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Πολλά επαγγέλματα, ένα προϊόν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233

ΕΝΟΤΗΤΑ 5. ΓΝΩΡΙΖΟΥΜΕ ΚΑΙ ΠΡΟΣΕΧΟΥΜΕ ΤΟ ΣΩΜΑ ΜΑΣ(Άτομο – Άνθρωπος)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Το σώμα μας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Φροντίζω το σώμα μου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254

ΕΝΟΤΗΤΑ 6. ΜΕΛΕΤΑΜΕ ΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΚΟΣΜΟ (Φυσικές Επιστήμες)ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Αναμειγνύουμε υλικά . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Πώς διαχωρίζουμε μείγματα; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Πώς μετράμε τη θερμοκρασία των σωμάτων;. . . . . . . . . . . . . . 269ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Πού υπάρχει αέρας; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Πάγος, νερό, υδρατμοί: Τι μένει ίδιο, τι αλλάζει; . . . . . . . . . . . . 279ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Το φως ταξιδεύει ... και «συναντά» σώματα. . . . . . . . . . . . . . . . 288ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292

ΕΝΟΤΗΤΑ 7. ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΟΥΜΕ ΚΑΙ ΕΝΗΜΕΡΩΝΟΜΑΣΤΕ(Επικοινωνία και Ενημέρωση)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Διαφορετικοί λαοί, διαφορετικές γλώσσες. . . . . . . . . . . . . . . . . 298ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Διαβάζουμε εφημερίδες, περιοδικά και βιβλία . . . . . . . . . . . . . 302ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Ακούμε ραδιόφωνο, παρακολουθούμε τηλεόραση . . . . . . . . . 308ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Νέοι «δρόμοι» επικοινωνίας και ενημέρωσης . . . . . . . . . . . . . 314ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Ενημερωνόμαστε με πολλούς τρόπους . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. Γινόμαστε μικροί ερευνητές. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326

ΕΛΛΑΔΑ – Η ΧΩΡΑ ΜΑΣ(Tόπος)

Η Ελλάδα είναι χωρισμένη σε εννέα γεωγραφικά διαμερίσματα και

σε πενήντα δύο νομούς.

Στον παρακάτω πίνακα μπορείτε να δείτε τα γεωγραφικά διαμερίσματα,

τους νομούς που ανήκουν στο καθένα, καθώς και τις πρωτεύουσές τους.

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ

ΘΡΑΚΗ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ

ΗΠΕΙΡΟΣ

ΝΟΜΟΣ

ΈβρουΡοδόπηςΞάνθης

ΚαβάλαςΔράμαςΣερρώνΧαλκιδικήςΘεσσαλονίκηςΚιλκίςΠέλλαςΗμαθίαςΚαστοριάςΦλώριναςΚοζάνηςΓρεβενώνΠιερίας

ΙωαννίνωνΘεσπρωτίαςΆρταςΠρέβεζας

ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ

ΑλεξανδρούποληΚομοτηνήΞάνθη

ΚαβάλαΔράμαΣέρρεςΠολύγυροςΘεσσαλονίκηΚιλκίςΈδεσσαΒέροιαΚαστοριάΦλώριναΚοζάνηΓρεβενάΚατερίνη

ΓιάννεναΗγουμενίτσαΆρταΠρέβεζα

∂¡√Δ∏Δ∞ 1

ΘΕΣΣΑΛΙΑ

ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ

ΝΗΣΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ

ΝΗΣΙΑ ΙΟΝΙΟΥ

ΚΡΗΤΗ

ΛαρίσηςΜαγνησίαςΤρικάλωνΚαρδίτσας

ΑττικήςΒοιωτίαςΦθιώτιδαςΕυβοίαςΦωκίδαςΑιτωλοακαρνανίαςΕυρυτανίας

ΚορινθίαςΑχαΐαςΑργολίδαςΗλείαςΑρκαδίαςΜεσσηνίαςΛακωνίας

ΚυκλάδωνΛέσβουΧίουΣάμουΔωδεκανήσου

ΚερκύραςΛευκάδαςΚεφαλληνίαςΖακύνθου

ΧανίωνΡεθύμνουΗρακλείουΛασιθίου

ΛάρισαΒόλοςΤρίκαλαΚαρδίτσα

ΑθήναΛιβαδειάΛαμίαΧαλκίδαΆμφισσαΜεσολόγγιΚαρπενήσι

ΚόρινθοςΠάτραΝαύπλιοΠύργοςΤρίποληΚαλαμάταΣπάρτη

ΕρμούποληΜυτιλήνηΧίοςΣάμοςΡόδος

ΚέρκυραΛευκάδαΑργοστόλιΖάκυνθος

ΧανιάΡέθυμνοΗράκλειοΆγιος Νικόλαος

13

∂¡√Δ∏Δ∞ 1

∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 1

Η χώρα μας, η Ελλάδα, χωρίζεται σε εννέα μικρότερες πε-

ριοχές που λέγονται γεωγραφικά διαμερίσματα. Αυτά είναι: η

Θράκη, η Μακεδονία, η Ήπειρος, η Θεσσαλία, η Στερεά Ελλάδα, η

Πελοπόννησος, τα Νησιά του Αιγαίου Πελάγους, τα Νησιά του Ιο-

νίου Πελάγους και η Κρήτη.

¶ÚÒÙË ÁÓˆÚÈÌ›· Ì ÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·

❏ Τα καλοκαίρια ο Σωτήρης, ο ξάδερφος

της Αριάδνης, συνήθως τα περνά στην

Κρήτη. Εκεί συναντά φίλους του που

έρχονται από τη Θράκη και την Ήπειρο.

Εμείς από ποιες περιοχές της χώρας μας έχουμε φίλους;

Απάντηση

Εμείς έχουμε φίλους από διάφορες περιοχές της χώρας μας, όπως

από τη Μακεδονία, τη Στερεά Ελλάδα, την Κρήτη και από τα Νησιά

του Αιγαίου και Ιονίου Πελάγους.

� Τι σημαίνουν άραγε οι διακεκομμένες γραμμές στο χάρτη;

μμππμ짧ππ√√ªª∞∞££∏∏ΔΔ∏∏

ΔÈ Ó· ı˘Ì¿Ì·È

1.

14

Απάντηση

Οι διακεκομμένες γραμμές δείχνουν τα όρια κάθε γεωγραφικού

διαμερίσματος.

� Ποιες πληροφορίες μάς δίνει ο χάρτης 1 (Βλ. σελ. 10), για τα γεωγρα-

φικά διαμερίσματα της Ελλάδας;

Απάντηση

Στο χάρτη 1 με τις διακεκομμένες γραμμές φαίνονται τα όρια κάθε

γεωγραφικού διαμερίσματος της χώρας μας.

Επομένως, παρατηρώντας τον καταλαβαίνουμε ότι η Ελλάδα είναι

χωρισμένη σε εννέα γεωγραφικά διαμερίσματα.

Επειδή ο χάρτης είναι γεωμορφολογικός, μας δίνει πληροφορίες

για τα βουνά, τις πεδιάδες, τα ποτάμια, τις λίμνες, τις χερσονήσους,

τους κόλπους και τα ακρωτήρια που υπάρχουν σ’ αυτά τα διαμερί-

σματα, καθώς και αν βρέχονται από θάλασσα ή όχι.

Χωριζόμαστε σε ομάδες. Διαβάζουμε τα κείμενα που ακολουθούν.

Καθένα μιλά για ένα γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδας. Παρατη-

ρούμε τι αριθμό έχει το κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα στο χάρτη 1

της Ελλάδας και συμπληρώνουμε τον αριθμό αυτό, παρακάτω, όπου

ταιριάζει. (Βλ. σελ. 11)

Απάντηση

Θράκη 1

Μακεδονία 2

Θεσσαλία 4

Ήπειρος 3

Στερεά Ελλάδα 5

2. ™˘˙ËÙÔ‡ÌÂ

15

Πελοπόννησος 6

Κρήτη 9

Νησιά του Ιονίου Πελάγους 7

Νησιά του Αιγαίου Πελάγους 8

Βρίσκουμε στο χάρτη 1 του βιβλίου μας το γεωγραφικό διαμέ-ρισμα όπου κατοικούμε. Πάνω στο χάρτη κινούμε το δάχτυλό μαςακολουθώντας τα όρια του διαμερίσματος.

Απάντηση

Βρίσκεις το γεωγραφικό διαμέρισμα στο οποίο κατοικείς, π.χ. τη

Στερεά Ελλάδα. Με το δάχτυλό σου ακολουθείς τα όρια του διαμερί-

σματος, ώστε να περιλαμβάνεται το τμήμα που ονομάζουμε Στερεά

Ελλάδα, που έμαθες από την εικόνα και το κείμενο της σελίδας 11

του βιβλίου σου.

Σε ποια γεωγραφικά διαμερίσματα ανήκουν τα μέρη που επι-

σκεφθήκαμε σε κάποιο ταξίδι μας;

Απάντηση

Η απάντηση είναι ενδεικτική.

Έχω επισκεφθεί τη Θεσσαλονίκη, που ανήκει στη Μακεδονία, και το

Πήλιο, που βρίσκεται στη Θεσσαλία.

Το καλοκαίρι πήγα διακοπές στα Χανιά,

που ανήκουν στην Κρήτη.

Ο «δικός μας χάρτης» της Ελλάδας

3.

4.

1. ∫·Ù·Û΢¿˙Ô˘ÌÂ

ΔΔ∂∂ΔΔƒƒ∞∞¢¢ππ√√∂∂ƒƒ°°∞∞™™ππøø¡¡

16

� Πόσο μεγάλες πρέπει να είναι οι καρτελίτσες; Πώς θα τις τοποθετή-

σουμε στο χάρτη;

Απάντηση

Οι καρτελίτσες με τα ονόματα των εννέα γεωγραφικών διαμερισμά-

των πρέπει να έχουν τέτοιο μέγεθος, ώστε να μπορούν οι μαθητές

να γράψουν με κεφαλαία γράμματα το όνομα κάθε διαμερίσματος

και αυτό να είναι εμφανές.

� Πόσο μεγάλο πρέπει να είναι το υπόμνημα; Σε ποια θέση θα τοποθε-

τηθεί;

Απάντηση

Το υπόμνημα είναι ένα μικρό τετράγωνο που μας πληροφορεί για

όσα απεικονίζονται στο χάρτη. Θα τοποθετηθεί στο κάτω μέρος του

χάρτη, αριστερά ή δεξιά.

17

❏ Ο Σωτήρης θέλει να πάει από την Κρή-

τη στην Ήπειρο, για να συναντήσει το φί-

λο του που ήταν μαζί στις διακοπές. Πριν

φύγει κοίταξε το χάρτη της Ελλάδας, για

να δει πού είναι και πώς είναι η Ήπειρος. Τι είδε στο χάρτη;Απάντηση

Ο Σωτήρης είδε στο χάρτη ότι η Ήπειρος ανήκει στην ηπειρωτική

∂¡√Δ∏Δ∞ 1

∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 2

°ÓˆÚ›˙Ô˘Ì ηχÙÂÚ· Ù· ÁˆÁÚ·ÊÈο‰È·ÌÂÚ›ÛÌ·Ù· Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜

� Η Ελλάδα είναι μια χερσόνησος με πολλά νησιά.

�Ανάμεσα στα γεωγραφικά διαμερίσματα υπάρχουν ποτάμια, λίμνες,

θάλασσες και οροσειρές.

� Το τμήμα της χώρας που αποτελείται από στεριά ονομάζεται ηπει-

ρωτική Ελλάδα και περιλαμβάνει τα εξής διαμερίσματα: Θράκη, Μα-

κεδονία, Ήπειρο, Θεσσαλία, Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησο.

� Τα νησιά αποτελούν τη νησιωτική Ελλάδα. Σ’ αυτήν ανήκουν τα εξής

διαμερίσματα: Νησιά του Ιονίου Πελάγους, Νησιά του Αιγαίου Πελά-

γους, Κρήτη.

ΔÈ Ó· ı˘Ì¿Ì·È

μμππμ짧ππ√√ªª∞∞££∏∏ΔΔ∏∏

18

Ελλάδα και βρίσκεται στα βορειοδυτικά της χώρας. Είναι ορεινή πε-

ριοχή με κυρίαρχη την οροσειρά της Πίνδου. Στα δυτικά βρέχεται από

θάλασσα, συγκεκριμένα από το Ιόνιο Πέλαγος. Βόρεια συνορεύει με

την Αλβανία, βορειοανατολικά και ανατολικά με τη Μακεδονία και τη

Θεσσαλία, νότια και νοτιοανατολικά με τη Στερεά Ελλάδα.

Παρατηρούμε το χάρτη 2 (Βλ. σελ. 13) και συζητούμε τι πληρο-

φορίες μάς δίνει ένας γεωμορφολογικός χάρτης της Ελλάδας. Συμ-

βουλευόμαστε επίσης το υπόμνημά του.

Απάντηση

Ένας γεωμορφολογικός χάρτης της Ελλάδας μάς πληροφορεί για τα

όρια των γεωγραφικών διαμερισμάτων, τα οποία δηλώνονται με τις

διακεκομμένες γραμμές, και παρουσιάζει την εικόνα της επιφάνει-

ας της χώρας.

Ειδικότερα, στο γεωμορφολογικό χάρτη φαίνονται οι οροσειρές, τα

βουνά, οι πεδιάδες, τα ποτάμια, οι λίμνες, οι κόλποι, οι χερσόνησοι,

τα νησιά και τα πελάγη που ανήκουν στην Ελλάδα.

Πώς χωρίστηκε η Ελλάδα σε γεωγραφικά διαμερίσματα; Είχε

κάποια σημασία η μορφή του εδάφους στο χωρισμό αυτό;

Απάντηση

Η Ελλάδα χωρίστηκε σε γεωγραφικά διαμερίσματα με βάση γεω-

γραφικά και ιστορικά κριτήρια, κυρίως.

Έτσι, οι περιοχές που ανήκουν στο ίδιο γεωγραφικό διαμέρισμα έχουν

αρκετές ομοιότητες στη μορφή του εδάφους και στις κλιματικές συνθή-

κες. Σε αρκετές περιπτώσεις τα γεωγραφικά διαμερίσματα χωρίζονται

από φυσικά σύνορα, δηλαδή οροσειρές, ποτάμια κ.ά.

1.

2.

19

Για παράδειγμα, η οροσειρά της Πίνδου είναι ένα φυσικό σύνορο

που χωρίζει τη Μακεδονία από την Ήπειρο και την Ήπειρο από τη

Θεσσαλία.

Αναζητούμε στο γεωμορφολογικό χάρτη και άλλα τέτοια φυσικά σύ-

νορα μεταξύ των γεωγραφικών διαμερισμάτων (ποτάμια, θάλασσες,

κόλπους, ακτές...).

Απάντηση

Ο Αμβρακικός κόλπος χωρίζει την Ήπειρο από τη δυτική Στερεά

Ελλάδα, ο ποταμός Έβρος χωρίζει τη Θράκη από την Τουρκία, και

παράλληλα αποτελεί το φυσικό σύνορο που χωρίζει την Ελλάδα

από την Τουρκία, ο Κορινθιακός και ο Πατραϊκός κόλπος χωρίζουν

τη Στερεά Ελλάδα από την Πελοπόννησο, το Ιόνιο Πέλαγος χωρίζει

τα Νησιά του Ιονίου από τη δυτική ηπειρωτική Ελλάδα.

Κάθε ομάδα επιλέγει ένα γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδας.

Απάντηση

Το γεωγραφικό διαμέρισμα που επέλεξε η ομάδα μας:

££∂∂™™™™∞∞§§ππ∞∞

α) Πού βρίσκεται στο χάρτη;

Η Θεσσαλία βρίσκεται στην κεντρική ηπειρωτική Ελλάδα και, συ-

γκεκριμένα, στο ανατολικό τμήμα της.

β) Ποια μεγάλα βουνά, πεδιάδες, ποτάμια, λίμνες έχει;Τα βουνά της Θεσσαλίας είναι: ο Όλυμπος, τα Καμβούνια Όρη, η

3. ¶·Ú·ÙËÚÔ‡ÌÂ

4. ∂Ú¢Óԇ̠– ™˘˙ËÙԇ̠– ∫·Ù·ÁÚ¿ÊÔ˘ÌÂ

20

Όσσα ή, αλλιώς, Κίσσαβος, τα Αθαμανικά Όρη, η Όρθρη, το Πή-λιο, ο Λάκμος, η Χάσια, η Αντιχάσια και τα Πιέρια Όρη.Tα ποτάμια είναι: ο Πηνειός, ο Ενιπέας και ο Τιταρήσιος.Η θεσσαλική πεδιάδα αποτελείται από τις πεδιάδες της Λάρισας,των Τρικάλων και της Καρδίτσας. Στη Θεσσαλία υπάρχει και η τε-χνητή λίμνη Πλαστήρα, η οποία δημιουργήθηκε ύστερα από από-φραξη της κοίτης του Ταυρωπού, παραπόταμου του Αχελώου.

γ) Ποια είναι τα γειτονικά του διαμερίσματα;Στα βόρεια της Θεσσαλίας είναι η Μακεδονία, στα νότια η ΣτερεάΕλλάδα και δυτικά η Ήπειρος.

δ) Από ποια θάλασσα βρέχεται;Στα ανατολικά βρέχεται από τα νερά του Θερμαϊκού και του Πα-γασητικού κόλπου.

• Παρατηρούμε το γεωμορφολογικό χάρτη της Ελλάδας και συ-γκρίνουμε ένα ηπειρωτικό γεωγραφικό διαμέρισμα, όπως η Μακε-δονία, με ένα νησιωτικό, όπως τα Νησιά του Ιονίου Πελάγους.• Βρίσκουμε ομοιότητες και διαφορές στα γεωμορφολογικά τουςχαρακτηριστικά.ΑπάντησηΟμοιότηταΤόσο στη Μακεδονία όσο και στα Νησιά του Ιονίου Πελάγους υπάρ-χουν πεδινά και ορεινά μέρη.Διαφορές• Τα Νησιά του Ιονίου Πελάγους ανήκουν στη νησιωτική Ελλάδα, βρέ-

χονται δηλαδή γύρω γύρω από θάλασσα, ενώ η Μακεδονία ανήκειστην ηπειρωτική Ελλάδα και βρέχεται μόνο το νοτιοδυτικό της τμήμααπό θάλασσα.

5. ™˘ÁÎÚ›ÓÔ˘ÌÂ

21

• Η Μακεδονία είναι σε έκταση μεγαλύτερη από τα Νησιά του Ιονίου

Πελάγους.

• Στη Μακεδονία υπάρχουν οροσειρές και το έδαφος είναι πιο ορει-

νό απ’ ό,τι στα Νησιά.

• Τη Μακεδονία διασχίζουν αρκετά ποτάμια και, μάλιστα, μεγάλα,

ενώ στα Νησιά του Ιονίου δεν υπάρχουν ποτάμια.

• Τέλος, στη Μακεδονία υπάρχουν και λίμνες, που δεν υπάρχουν

στα Νησιά του Ιονίου Πελάγους.

∞∞ÍÍ›› ˙̇ÂÂÈÈ ÓÓ·· ‰‰ÈÈ··‚‚¿¿ÛÛÔÔ˘̆ÌÌÂÂ

Η Ελλάδα είναι μια χερσόνησος ... αποτελούν τα φυσικά τους σύνορα.

Ο χώρος της ελληνικής χερσονήσου, η στεριά, ονομάζεται ηπειρω-

τική Ελλάδα. Τα διαμερίσματα της ηπειρωτικής Ελλάδας είναι η

Θράκη, η Μακεδονία, η Ήπειρος, η Θεσσαλία, η Στερεά Ελλάδα

και η Πελοπόννησος.

Γύρω τους απλώνονται πολλά μικρά και μεγάλα νησιά, η νησιωτική

Ελλάδα. Τα διαμερίσματα της νησιωτικής Ελλάδας είναι τα Νησιά

του Αιγαίου Πελάγους, τα Νησιά του Ιονίου Πελάγους και η Κρήτη.

Εμπλουτίζουμε «το δικό μας χάρτη» ... συ-

μπληρώνουμε το όνομά τους. (Βλ. σελ. 7)

Απάντηση

Γράφουμε πάνω στο χάρτη τα ονόματα των γεωγραφικών διαμερι-

σμάτων και με διακεκομμένες γραμμές σχηματίζουμε τα όριά τους.

ΔΔ∂∂ΔΔƒƒ∞∞¢¢ππ√√∂∂ƒƒ°°∞∞™™ππøø¡¡

2. ¶·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘ÌÂ

22

Ζωγραφίζουμε τα ποτάμια, τις λίμνες, τα βουνά και γράφουμε τα

ονόματά τους. Τέλος, γράφουμε τις θάλασσες που βρέχουν τα γεω-

γραφικά αυτά διαμερίσματα.

Αναζητούμε στο κρυπτόλεξο πέντε ηπειρωτικά διαμερίσματα

Τα πέντε ηπειρωτικά διαμερίσματα είναι:

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ, ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ, ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, ΘΕΣΣΑΛΙΑ, ΗΠΕΙΡΟΣ

Α Π Ε Λ Ο Π Ο Ν Ν Η Σ Ο Σ

Μ Σ Τ Ε Ρ Ε Α Ε Λ Λ Α Δ Α

Α Σ Τ Μ Ο Τ Ε Θ Ρ Α Κ Η Χ

Κ Τ Κ Π Ε Ρ Ο Ε Π Ρ Ζ Π Α

Ε Ι Ρ Ε Φ Α Σ Σ Μ Τ Β Ε Ρ

Δ Λ Η Ρ Δ Α Κ Σ Α Α Ω Ι Ω

Ο Ο Τ Α Ν Ο Ι Α Ζ Ω Ο Ρ Κ

Ν Κ Μ Δ Ι Ρ Ν Λ Ι Ξ Ν Ο Χ

Ι Ο Κ Ε Ρ Ι Ω Ι Σ Ι Μ Σ Μ

Α Κ Ε Ρ Κ Υ Ρ Α Ι Τ Ι Α Ι

3.

23

❏ Αν ζωγραφίζαμε το γεωγραφικό μαςδιαμέρισμα, ποια χαρακτηριστικά του θαπαρουσιάζαμε; Ποια βουνά, ποια ποτά-μια, ποιες λίμνες, ποιους κόλπους...;ΑπάντησηXρησιμοποιούμε ως παράδειγμα το γεωγραφικό διαμέρισμα της Στερε-άς Eλλάδας.Αν ζωγραφίζαμε τη Στερεά Ελλάδα, θα παρουσιάζαμε τους πολλούςκόλπους και τα ακρωτήρια που σχηματίζονται στα μέρη που βρέχονταιαπό θάλασσα, τα πιο γνωστά βουνά, όπως τον Παρνασσό, τα ΒαρδούσιαΌρη, την Πάρνηθα και την Πεντέλη, τον ποταμό Αχελώο, ο οποίος είναι ομεγαλύτερος ποταμός της Στερεάς Ελλάδας, τη λίμνη Τριχωνίδα, που εί-ναι η μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας, και την τεχνητή λίμνη του Μαρα-θώνα, το νερό της οποίας χρησιμοποιείται για την ύδρευση της Αθήνας.

∂¡√Δ∏Δ∞ 1

∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 3

ΔÔ ÁˆÁÚ·ÊÈÎfi ‰È·Ì¤ÚÈÛÌ· fiÔ˘ ̇ Ô‡ÌÂ

Η Ελλάδα έχει πολλές φυσικές ομορφιές. Σε όποιο γεωγρα-

φικό διαμέρισμα και αν ζούμε είναι βέβαιο ότι κοντά μας θα υπάρ-

χει κάποιο βουνό, ποτάμι, κάποια λίμνη ή θάλασσα.

ΔÈ Ó· ı˘Ì¿Ì·È

μμππμ짧ππ√√ªª∞∞££∏∏ΔΔ∏∏

24

A) Eντοπίζουμε και ψηλαφούμε στον ανάγλυφο χάρτη της τάξης μαςτο γεωγραφικό μας διαμέρισμα. B) Συζητούμε στην ομάδα μας:

• Υπάρχουν φυσικά σύνορα με τα γειτονικά μας διαμερίσματα;

• Υπάρχουν βουνά ή πεδιάδες στο γεωγραφικό διαμέρισμα όπου

ζούμε;

• Ποιες άλλες πληροφορίες μάς δίνει ο ανάγλυφος χάρτης; ΑπάντησηXρησιμοποιούμε ως παράδειγμα το γεωγραφικό διαμέρισμα της Στε-ρεάς Eλλάδας.A) Βρίσκουμε το γεωγραφικό διαμέρισμα της Στερεάς Ελλάδας στο

κεντρικό τμήμα της Ελλάδας και, ψηλαφώντας το, διαπιστώνου-με ότι, ως προς τη γεωμορφολογία του, είναι ορεινό.

B) • Φυσικά σύνορα είναι ο Πατραϊκός και ο Κορινθιακός κόλπος,που χωρίζουν, στο νότιο τμήμα της, τη Στερεά Ελλάδα από τηνΠελοπόννησο.

• Τα βουνά της Στερεάς Ελλάδας είναι: τα Ακαρνανικά Όρη, ταόρη των Αγράφων, ο Τυμφρηστός, τα Βαρδούσια Όρη, η Οίτη, ηΓκιώνα, ο Ελικώνας, ο Κιθαιρώνας, ο Παρνασσός, η Πάρνηθα,η Πεντέλη, ο Υμηττός και η Δίρφυ. Οι σημαντικότερες πεδιάδεςείναι: στο Αγρίνιο, στο Μεσολόγγι, στην Άμφισσα, στη Λαμία,στην Ελευσίνα, στα Μεσόγεια Αττικής και, στην Εύβοια, οι πε-διάδες Ιστιαίας και Κύμης.

• Ο ανάγλυφος χάρτης μάς δίνει πληροφορίες για τη γεωμορφο-λογία της περιοχής, ποια βουνά είναι τα ψηλότερα, πόσο μικρέςή μεγάλες είναι οι πεδινές εκτάσεις, πόσο μεγάλα είναι τα ποτά-μια και πού χύνονται, αν έχουν παραπόταμους ή όχι, αν σχημα-τίζονται οροπέδια ανάμεσα στα βουνά και, τέλος, ποια εικόναπαρουσιάζουν οι ακτές.

1. ¶·Ú·ÙËÚÔ‡ÌÂ

25

Με τη βοήθεια του γεωμορφολογικού χάρτη δημιουργούμε την ταυ-τότητα του γεωγραφικού μας διαμερίσματος.

Απάντηση

Κάθε ομάδα επιλέγει να ασχοληθεί με ένα από τα πέντε θέματα του

πίνακα της σελίδας 17 του Βιβλίου μαθητή.

Απάντηση

Xρησιμοποιούμε ως παράδειγμα το γεωγραφικό διαμέρισμα της Στε-

ρεάς Eλλάδας.

Το γεωγραφικό μας διαμέρισμα

™™ΔΔ∂∂ƒƒ∂∂∞∞ ∂∂§§§§∞∞¢¢∞∞

Βουνά: Τα κυριότερα βουνά είναι στα δυτικά τα Ακαρνανικά Όρη

και στο νομό Ευρυτανίας τα όρη των Αγράφων και ο Τυμφρηστός.

Στην κεντρική Στερεά δεσπόζουν τα Βαρδούσια Όρη και τα βουνά

Οίτη και Γκιώνα (μεγαλύτερο βουνό με υψόμετρο 2.484 μ.). Ο Παρ-

νασσός δυτικότερα αποτελεί το φυσικό σύνορο ανάμεσα στους νο-

ΟΝΟΜA: ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ

ΘΕΣΗ: ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ

ΕΚΤΑΣΗ: 24.910 τ.χμ.

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ: 4.000.000 κ. περίπου

ΚΛΙΜΑ: ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

ΚΑΙ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΣΤΗΝ ΕΝΔΟΧΩΡΑ

ΑΣΧΟΛΙΕΣ: ΓΕΩΡΓΙΑ, ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ, ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ, ΝΑΥΤΙΛΙΑ

ΟΡΥΚΤΑ: ΒΩΞΙΤΗΣ, ΛΕΥΚΟΛΙΘΟΣ

3. ∂Ú¢Óԇ̠– ™˘˙ËÙԇ̠– ∫·Ù·ÁÚ¿ÊÔ˘ÌÂ

2. ∫·Ù·ÁÚ¿ÊÔ˘ÌÂ

μούς Φωκίδας, Φθιώτιδας και Βοιωτίας. Νοτιότερα βρίσκονται τα

όρη Ελικώνας, Κιθαιρώνας, Πάρνηθα, Πεντέλη και Υμηττός. Στην

Εύβοια το σημαντικότερο βουνό είναι η Δίρφυ.

Νερά: Η Στερεά Ελλάδα δυτικά βρέχεται από το Ιόνιο πέλαγος, νότια

από τον Πατραϊκό και τον Κορινθιακό κόλπο και νοτιοανατολικά από

το Σαρωνικό κόλπο. Ανατολικά βρέχεται από το Αιγαίο Πέλαγος. Με-

γαλύτερος ποταμός είναι ο Αχελώος, που πηγάζει από τα βουνά της

Πίνδου και χύνεται στο Ιόνιο πέλαγος. Άλλοι μεγάλοι ποταμοί είναι ο

Εύηνος, ο Μόρνος, ο Σπερχειός και ο Ασωπός. Μεγαλύτερη λίμνη

είναι η Τριχωνίδα. Άλλες λίμνες είναι η Λυσιμαχία, η Αμβρακία, η

Οζερός, η Βουλκαρία, η Υλίκη και η Παραλίμνη. Η λίμνη του Μαρα-

θώνα είναι τεχνητή. Στη δυτική Στερεά υπάρχουν επίσης οι μεγάλες

λιμνοθάλασσες του Μεσολογγίου και του Αιτωλικού.

Προϊόντα: Σιτηρά, κηπευτικά, ελαιόλαδο, σταφύλια, κρασί, κτηνο-

τροφικά προϊόντα.

Ασχολίες: Γεωργία, κτηνοτροφία, πτηνοτροφία, μελισσοκομία, βιο-

μηχανία, τουρισμός.

Φυτά-Ζώα: Πεύκο, πλάτανος, βελανιδιά, ελιά, αμπέλια, θυμάρι, ρί-

γανη. Λύκος, αλεπού, νυφίτσα, λύγκας.

∞∞ÍÍ›› ˙̇ÂÂÈÈ ÓÓ·· ‰‰ÈÈ··‚‚¿¿ÛÛÔÔ˘̆ÌÌÂÂ

Η Ελλάδα διαθέτει μεγάλη ποικιλία ... η θάλασσα, κάποιο νησί.

Το γεωγραφικό διαμέρισμα όπου κατοικούμε ονομάζεται Στερεά

Ελλάδα και ανήκει στην ηπειρωτική Ελλάδα.Στο διαμέρισμά μας συναντούμε βουνά: τα Ακαρνανικά Όρη, τα όρητων Αγράφων, τον Τυμφρηστό, τα Βαρδούσια Όρη, την Οίτη, την

26

27

Γκιώνα, τον Ελικώνα, τον Κιθαιρώνα, τον Παρνασσό, την Πάρνηθα,την Πεντέλη, τον Υμηττό, τη Δίρφυ.Ποτάμια της Στερεάς είναι ο Αχελώος, ο Εύηνος, ο Μόρνος, οΣπερχειός, ο Ασωπός, ο Κηφισός. Στο γεωγραφικό διαμέρισμα τηςΣτερεάς Ελλάδας συναντάμε τις λίμνες: Αμβρακία, Τριχωνίδα, Υλί-κη, Παραλίμνη, Μαραθώνα. Στη Στερεά Ελλάδα ανήκουν τα νησιά:Εύβοια, Σκύρος, Αίγινα, Ύδρα, Σπέτσες, Πόρος, Σαλαμίνα.Παρατηρούμε ακόμα διάφορα φυτά, όπως ελιά, πεύκο, πλάτανο,βελανιδιά, και είναι πιθανό να συναντήσουμε μερικά από τα άγριαζώα του τόπου μας, όπως λύγκες, αλεπούδες, λύκους, νυφίτσες.Το γεωγραφικό διαμέρισμα που ζούμε βρίσκεται στην κεντρικήΕλλάδα και τα γειτονικά του διαμερίσματα είναι η Ήπειρος, η Θεσ-σαλία και η Πελοπόννησος.Αν θέλει κάποιος να γνωρίσει καλύτερα το γεωγραφικό μας διαμέρι-σμα, δεν έχει παρά να ταξιδέψει με κάποιο μεταφορικό μέσο, όπωςαυτοκίνητο, τρένο, πλοίο, αεροπλάνο και πολύ σύντομα θα βρεθείστην όμορφη Στερεά Ελλάδα.

«Το δικό μας γεωγραφικό διαμέρισμα»

(Βλ. σελ. 7)

Απάντηση

Xρησιμοποιούμε ως παράδειγμα το γεωγραφικό διαμέρισμα της Στε-

ρεάς Eλλάδας.

• Σημειώνουμε στο «χάρτη μας» με διακεκομμένη γραμμή τα σύνο-

ρα του διαμερίσματος της Στερεάς Ελλάδας.

• Γράφουμε σε καρτελίτσα κόκκινου χρώματος το όνομα του γεω-

γραφικού διαμερίσματός μας και σε καρτελίτσες κίτρινου χρώμα-

4. ¶·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ì ΔΔ∂∂ΔΔƒƒ∞∞¢¢ππ√√∂∂ƒƒ°°∞∞™™ππøø¡¡

28

τος τα ονόματα των γεωγραφικών διαμερισμάτων με τα οποία συ-

νορεύει η Στερεά Ελλάδα, δηλαδή, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και

την Πελοπόννησο. Με μπλε χρώμα ζωγραφίζουμε τη θάλασσα,

στα νότια, ανατολικά και δυτικά της Στερεάς Ελλάδας. Σε μικρές

κάρτες μπορούμε να γράψουμε την έκταση και τον πληθυσμό της

Στερεάς Ελλάδας, τα φυτά και τα ζώα που συναντούμε στην περιο-

χή και τις ασχολίες των κατοίκων.

• Τέλος, γράφουμε τα ονόματα των βουνών (Ακαρνανικά Όρη, όρη

των Αγράφων, Τυμφρηστός, Παρνασσός, Ελικώνας, Γκιώνα, Κι-

θαιρώνας, Πάρνηθα, Πεντέλη, Δίφρυ), των ποταμών (Αχελώος,

Μόρνος, Εύηνος, Σπερχειός), των λιμνών (Τριχωνίδα, Υλίκη, λί-

μνη του Μαραθώνα).

29

❏ «...Κι όλο ταξιδεύαμε, ταξιδεύαμε, η

Μακεδονία φαινόταν ατέλειωτη. Περ-

νούσαμε τον ένα νομό μετά τον άλλο.

Τελικά κρατήσαμε για αναμνήσεις όλα

εκείνα τα ωραία που συναντήσαμε».

Μπορούμε να πούμε ονόματα νομών που θα συναντήσουμε σ’ ένα

ταξίδι μας στο γεωγραφικό μας διαμέρισμα;

Απάντηση

Xρησιμοποιούμε ως παράδειγμα το γεωγραφικό διαμέρισμα της Στε-

ρεάς Eλλάδας.

∂¡√Δ∏Δ∞ 1

∫ÂÊ¿Ï·ÈÔ 4

¶ÔÏÈÙÈÎfi˜ ̄ ¿ÚÙ˘ Ù˘ ∂ÏÏ¿‰·˜:ªÈ· ¿ÏÏË Ì·ÙÈ¿ ÛÙ· ÁˆÁÚ·ÊÈο

‰È·ÌÂÚ›ÛÌ·Ù·

� Η Ελλάδα χωρίζεται σε νομούς για την καλύτερη εξυπη-

ρέτηση των κατοίκων.

� Κάθε νομός έχει πόλεις και χωριά. Πρωτεύουσα του νομού γίνε-

ται η μεγαλύτερη πόλη ή αυτή που έχει σημαντική γεωγραφική θέση

ή αυτή που έχει ιστορική σημασία.

ΔÈ Ó· ı˘Ì¿Ì·È

μμππμ짧ππ√√ªª∞∞££∏∏ΔΔ∏∏

30

Σ’ ένα ταξίδι μας στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Στερεάς Ελλάδαςθα συναντήσουμε τους νομούς Αττικής, Βοιωτίας, Φθιώτιδας, Ευ-βοίας, Φωκίδας, Αιτωλοακαρνανίας και Ευρυτανίας.

Παρατηρούμε το χάρτη 3 στη σελ. 18 του Βιβλίου μαθητή και με τη βοή-θεια του υπομνήματος συζητούμε: Τι είναι κατά τη γνώμη μας οι νομοί;ΑπάντησηΟι νομοί είναι οι μικρότερες περιοχές στις οποίες διαιρούνται τα γε-ωγραφικά διαμερίσματα. Έτσι, διοικούνται καλύτερα και εξυπηρε-τούνται και οι κάτοικοι.Για παράδειγμα, το γεωγραφικό διαμέρισμα της Κρήτης διαιρείταιστους νομούς Χανίων, Ρεθύμνου, Ηρακλείου και Λασιθίου. Σε κάθε νομό υπάρχουν πόλεις και χωριά. Μία από τις πόλεις έχειεπιλεγεί να είναι η πρωτεύουσα του νομού.

Εντοπίζουμε στο χάρτη 3 το γεωγραφικό διαμέρισμα όπου ζούμε.Πόσους νομούς έχει;• Βρίσκουμε στον πολιτικό χάρτη... το χωριό μας. (Βλ. σελ. 19)Απάντηση• Ζούμε, για παράδειγμα, στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Στερεάς

Ελλάδας. Το γεωγραφικό αυτό διαμέρισμα έχει επτά νομούς: Αττι-κής, Βοιωτίας, Φθιώτιδας, Ευβοίας, Φωκίδας, Αιτωλοακαρνανίαςκαι Ευρυτανίας.

• Κατοικούμε, για παράδειγμα, στο νομό Αττικής. Ο νομός μας συνο-ρεύει στα βορειοδυτικά με το νομό Βοιωτίας, στα δυτικά με το νομόΚορινθίας, που ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Πελοποννή-

1. ∂ÎÊÚ¿˙Ô˘Ì ÙȘ ·fi„ÂȘ Ì·˜

2. ¶·Ú·ÙËÚÔ‡ÌÂ

31

σου, στα νότια βρέχεται από το Σαρωνικό κόλπο και στα νοτιοανατολι-κά από το Νότιο Ευβοϊκό.

• Αφού εντοπίσουμε στο χάρτη 3 το νομό μας, χαράζουμε τα σύνορά του.• Οι κουκκίδες στο χάρτη δείχνουν τις πρωτεύουσες των νομών. Γρά-

φουμε πάνω στο χάρτη το όνομα του νομού μας, δηλαδή Ν. Αττικής,και το όνομα της πρωτεύουσάς του, Αθήνα.

• Βρίσκουμε στον πολιτικό χάρτη της τάξης μας την πόλη στην οποίακατοικούμε, την Αθήνα.

• Έχουμε να διηγηθούμε κάτι για κάποια πόλη ή χωριό τηςΕλλάδας; (ένα ταξίδι μας εκεί, ιστορίες που διαβάσαμε, τραγούδιαπου ακούσαμε, λιχουδιές που γευθήκαμε...).• Eντοπίζουμε στον πολιτικό χάρτη το νομό που βρίσκονται αυτά τα μέρη.Απάντηση• Τον προηγούμενο μήνα πήγα με την οικογένειά μου μια εκδρομή

στο Ναύπλιο, την πρωτεύουσα του νομού Αργολίδας. Το Ναύπλιοείναι μια όμορφη πόλη με πλούσια ιστορία, αφού ήταν πρωτεύου-σα της Ελλάδας από το 1827 ως το 1834. Εκεί είχε την έδρα του οπρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας, ο Ιωάννης Καποδίστριας, καιεκεί αποβιβάστηκε ο πρώτος βασιλιάς, ο Όθωνας.Η βόλτα στην παλιά πόλη ήταν καταπληκτική. Οι πλακόστρωτοι δρό-μοι, τα ξύλινα μπαλκόνια των σπιτιών, τα κτίρια, τα λουλούδια στιςαυλές με μετέφεραν νοερά στο παρελθόν και με εντυπωσίασαν.Αφού επισκεφθήκαμε την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, όπου δο-λοφονήθηκε ο Καποδίστριας, και το αρχαιολογικό μουσείο, αποφασί-σαμε να ανέβουμε στο κάστρο του Παλαμηδιού, που βρίσκεται πάνωαπό την πόλη. Αν και ήμουν κουρασμένη, ήθελα να δω το ενετικό αυ-τό κάστρο, στο οποίο, όπως μου είπε ο πατέρας μου, είχε φυλακιστείο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Από ψηλά η θέα ήταν καταπληκτική.

3.

32

Πολλοί τουρίστες, Έλληνες και ξένοι, δε σταματούσαν να βγάζουνφωτογραφίες. Το μικρό νησάκι Μπούρτζι με το ενετικό κάστρο τουσυγκέντρωνε τα βλέμματα όλων, καθώς ξεπρόβαλλε μέσα από τηθάλασσα, ενώ εντυπωσιακό ήταν και το κάστρο της Ακροναυπλίας.

Αργά το μεσημέρι κατεβήκαμε στην πόλη και πήγαμε για φαγητό σε

μια από τις όμορφες ταβέρνες της παραλίας. Το απόγευμα πήραμε

το δρόμο του γυρισμού εντυπωσιασμένοι από τα όσα είχαμε δει.

• Το Ναύπλιο βρίσκεται στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Πελοπον-

νήσου, στο νομό Αργολίδας.

Καθένας μας βρίσκει στον πολιτικό χάρτη της Ελλάδας που έχου-

με στην τάξη μας τον τόπο ή τους τόπους καταγωγής του. Αν χρεια-

στεί, χρησιμοποιούμε και τον παγκόσμιο χάρτη.

Απάντηση

Αφού εντοπίσουμε σε ποιο γεωγραφικό διαμέρισμα και σε ποιο νο-

μό ανήκει ο τόπος απ’ όπου καταγόμαστε, μπορούμε να τον βρούμε

ευκολότερα στο χάρτη.

Όσοι κατάγονται από άλλη χώρα, πρέπει να μπορούν να βρίσκουν

τη χώρα τους στον παγκόσμιο χάρτη.

� Γράφουμε στο σωστό σημείο ... γεω-

γραφικού διαμερίσματος.� Συμπληρώνουμε την πρωτεύουσα νομών ... γνωρίζουμε.� Zωγραφίζουμε στο υπόμνημα τα σύμβολα ... τι σημαίνει το κάθε

σύμβολο.

4. ∞fi Ô‡ Â›Ó·È Ë Î·Ù·ÁˆÁ‹ ÌÔ˘;

5. ¶·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘ÌÂΔΔ∂∂ΔΔƒƒ∞∞¢¢ππ√√∂∂ƒƒ°°∞∞™™ππøø¡¡

33

Συνδέουμε την κάθε πόλη με το νομό και το διαμέρισμα στο

οποίο ανήκει. Συμβουλευόμαστε τον πολιτικό χάρτη της τάξης μας.

ΑπάντησηΤρίπολη � � Νομός Μαγνησίας � � ΠελοπόννησοςΜεσολόγγι � � Νομός Πιερίας � � ΉπειροςΚομοτηνή � � Νομός Ζακύνθου � � ΚρήτηΗράκλειο � � Νομός Κυκλάδων � � ΜακεδονίαΚατερίνη � � Νομός Θεσπρωτίας � � Νησιά ΑιγαίουΒόλος � � Νομός Αιτωλοακαρνανίας � � ΘράκηΖάκυνθος � � Νομός Ροδόπης � � ΘεσσαλίαΕρμούπολη � � Νομός Ηρακλείου � � Στερεά ΕλλάδαΗγουμενίτσα � � Νομός Αρκαδίας � � Νησιά Ιονίου

ΙΟΝΙΟΠΕΛΑΓΟΣ

ΑΙΓΑΙΟΠΕΛΑΓΟΣ

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

� ΟΡΙΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΟΣ

� ΟΡΙΑ ΝΟΜΟΥ

� ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΝΟΜΟΥ

Ν. MαγνησίαςBόλος

6.

Ν. ΦλώριναςΦλώρινα

Ν. ΠέλληςΈδεσσα

Ν. KιλκίςKιλκίς

Ν. ΔράμαςΔράμα

Ν. ΞάνθηςΞάνθη

ΠολύγυροςN. Xαλκιδικής

Ν. ΛευκάδαςΛευκάδα

Ν. ΠρέβεζαςΠρέβεζα

Ν. Αιτωλο-ακαρνανίαςΜεσολόγγι

Ν. KεφαλληνίαςΑργοστόλι

Ν. ΦθιώτιδαςΛαμία

Ν. ΛάρισαςΛάρισα

Ν. ΠιερίαςKατερίνη Ν. Γρεβενών

Γρεβενά

Ν. TρικάλωνTρίκαλα

Ν. KαρδίτσαςKαρδίτσα

Ν. IωαννίνωνIωάννινα

Ν. ΘεσπρωτίαςHγουμενίτσα

Ν. KαστοριάςKαστοριά

Ν. KέρκυραςKέρκυρα

MυτιλήνηΝ. Λέσβου

Ν. XίουXίος

Ν. ΦωκίδαςΆμφισσα

Ν. ΕυβοίαςΧαλκίδα

Ν. ΕυρυτανίαςΚαρπενήσι

Ν. AχαΐαςΠάτρα

Ν. ΒοιωτίαςΛιβαδειά

Ν. ZακύνθουZάκυνθος

ΠύργοςΝ. Hλείας

Ν. KορινθίαςKόρινθος

Ν. ΑττικήςΑθήνα

NαύπλιοΝ. Aργολίδας

Ν. AρκαδίαςTρίπολη

N. MεσσηνίαςKαλαμάτα Σπάρτη

N. Λακωνίας

Ν. XανίωνXανιά

ΕρμούποληΝ. Κυκλάδων

Ν. PεθύμνουPέθυμνο Ν. Hρακλείου

Hράκλειο Ν. ΛασιθίουAγ. Nικόλαος

ΣάμοςΝ. Σάμου

PόδοςΝ. Δωδεκανήσου

N. HμαθίαςBέροια Θεσσαλονίκη

N. Θεσσαλονίκης

Ν. PοδόπηςKομοτηνή

Ν. ΈβρουAλεξανδρούπολη

N. KαβάλαςKαβάλα

Ν. ΣερρώνΣέρρες

Ν. ΆρταςΆρτα

ΚοζάνηςΝ. Κοζάνης